การพัฒนาตามหลักกสิกรรมธรรมชาติ สู่ระบบเศรษฐกิจพอเพียง

ประโยชน์์ของแชมพููสููตรสมุนุ ไพร ช่ว่ ยทำำ�ความสะอาดเส้น้ ผมและหนัังศรีีษะ ไม่่สร้้าง ความระคายเคืือง ส่่วนผสม 1. หััวแชมพูู N8000 1 กิิโลกรััม 2. น้ำ�ำ� สมุนุ ไพร 400 cc. 3. เกลืือ 1 ขีีด 4. น้ำ�ำ� หอม 10-15 cc. 5. บีบี ี(ี สารลดการชี้้ฟ� ูู) 1 ขีีด 6. น้ำ�ำ� สะอาด 1 ลิิตร 7. ลาโนลีนี (สารให้้ความนุ่�มลื่�่น ละลายน้ำำ��ร้้อนก่่อนใช้้) 1 ขีีด 8. สารกัันเสียี 8 cc. วิิธีที ำ�ำ 1. เทหัวั แชมพูู N8000 ลงภาชนะก้น้ เรียี บ แล้้วคนให้้แตกตััวเป็น็ สีขี าวนวล 2. ใส่่ลาโนลีีนลงไปกวนให้้เข้า้ กััน แล้ว้ ทยอยใส่เ่ กลืือและน้ำำ��สะอาด ตามลงไปกวนให้้เป็น็ เนื้้อ� เดีียวกันั กับั หัวั แชมพููและลาโนลีีน 3. ใส่น่ ้ำำ��สมุนุ ไพร ใส่่บีบี ีีลงไปกวนให้เ้ ข้า้ กันั 4. ใส่ห่ ัวั น้ำำ�� หอมและกวนให้้เข้า้ กัันอีีกครั้ง� 5. ปล่่อยไว้้ให้้ฟองยุบุ ตััว แล้้วเก็บ็ ใส่่บรรจุภุ ััณฑ์์ วิิธีีการสกััดน้ำ�ำ� มันั มะพร้า้ วบริิสุุทธิ์์� (Virgin Coconut oil) ด้ว้ ยวิิธีีสกัดั เย็็น กสิิกรรมธรรมชาติิ 90

อุปุ กรณ์แ์ ละส่่วนผสม - ขวดโหลแก้้วหรืือภาชนะใดๆที่่�มีีความใสและเป็็นทรงกระบอก สำำ�หรับั สกััดน้ำ�ำ� มััน - ผ้า้ ขาวบางหรืือตะแกรงลวดตาถี่� - สายยาง สำ�ำ หรับั ดููดน้ำ�ำ�มันั ออกจากภาชนะหรืือกระบวย - กะละมััง สำ�ำ หรัับใส่่วััตถุดุ ิิบ - เนื้้อ� มะพร้า้ วสดขููด 2 กิิโลกรััม - น้ำ�ำ� อุ่่�น 2 ลิิตร - ขวดบรรจุุภััณฑ์์ที่่�มีีฝาปิิด (ควรเป็็นขวดสีีน้ำำ��ตาล เขีียวหรืือน้ำำ��เงิิน เพื่่�อช่่วยยืืดอายุุ น้ำำ��มัันมะพร้้าว) วิิธีีทำ�ำ 1. นำ�ำ ภาชนะและอุุปกรณ์ม์ าฆ่า่ เชื้อ� ด้ว้ ยน้ำ�ำ�ร้้อนก่่อนการใช้้งาน 2. นำำ�เนื้้�อมะพร้้าวขููดใส่่กะละมัังแล้้วเติิมน้ำำ��อุ่่�นลงไป คั้้�นเอาแต่่น้ำำ��กะทิิ แล้้วกรองด้้วย ผ้้าขาวบางหรืือตะแกรงลวดเพื่่อ� เอากากมะพร้้าวทิ้้ง� ไป 3. นำ�ำ น้ำ��ำ กะทิิที่่ค�ั้น� ได้ใ้ ส่ภ่ าชนะ โดยใส่ใ่ ห้เ้ ต็ม็ ภาชนะไม่ใ่ ห้เ้ หลืือช่อ่ งว่า่ งหรืืออากาศ เพราะ อาจทำ�ำ ให้้กะทิิบููด ปิิดฝาทิ้้ง� ไว้้ 24 ชั่่ว� โมง (ถ้้าใส่่ขวดโหลแก้้ว เมื่อ่� น้ำ�ำ�มัันแยกตััวออกจากน้ำ��ำ แล้้ว เราจะเห็็นชั้�นหรืือระดัับของน้ำ��ำ มัันอย่่างชััดเจนซึ่่�งสะดวกในการดููดเฉพาะตััวน้ำำ�� มัันออกมาในขั้�น ตอนต่อ่ ไป) 4. เมื่่อ� ครบ 24 ชั่่�วโมง (ไม่่ควรทิ้้�งไว้้นานเกิินไป เพราะอาจเกิิดกลิ่น�่ ไม่่พึงึ ประสงค์์) กะทิิ จะแยกตััวโดยน้ำ�ำ� มัันมะพร้า้ วจะลอยอยู่่�ด้้าน ด้้านล่่างจะเป็น็ น้ำ��ำ และตะกอนให้้ใช้้สายยางดููดหรืือ กระบวยตัักเฉพาะส่่วนน้ำำ��มัันออกมา หรืือนำำ�ภาชนะแช่ต่ ู้�เ้ ย็น็ ครู่�หนึ่่�ง ส่่วนที่่เ� ป็็นน้ำำ��มัันจะแข็็งตัวั ทำ�ำ ให้้แยกง่า่ ยขึ้น� 5. นำ�ำ น้ำ��ำ มันั มากรองด้ว้ ยผ้า้ ขาวบาง จะได้น้ ้ำ��ำ มันั มะพร้า้ วบริิสุทุ ธิ์์� หากน้ำ��ำ มันั ยังั ไม่ใ่ สเหมืือนน้ำ��ำ ให้้ทิ้้ง� ไว้้ 1-2 วัันเพื่อ่� ให้ต้ กตะกอน กสิิกรรมธรรมชาติิ 91

6. บรรจุใุ ส่่ขวด ปิดิ ฝาให้้สนิิท *มะพร้า้ วขููด 2 กิิโลกรััม จะได้้น้ำ�ำ� มัันมะพร้า้ วประมาณ 200-300 ซีีซี ี สามารถเก็บ็ ไว้้ได้้ นานเป็น็ ปีีโดยไม่่เสื่�อ่ มคุุณภาพ **ควรใช้้กะทิิที่่�คั้�นเอง เพื่่�อหลีีกเลี่ย� งเชื้�อโรคที่่ป� ะปนมากับั กะทิิคั้้น� สำ�ำ เร็็จ การสร้า้ งป่่า 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง เป็็นแนวคิิดในพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 เพื่อ�่ เป็็นแนวทางในการอนุรุ ักั ษ์์ป่่า ดิิน และน้ำ��ำ ควบคู่�ไปกัับการหล่่อเลี้�ยงความต้อ้ ง การด้า้ นเศรษฐกิิจ คืือการปลููกป่า่ ที่่ส� ามารถนำำ�มาใช้้ประโยชน์์ในครััวเรืือน เพิ่�่มความมั่�นคง และ สร้า้ งรายได้้ในระยะยาว โดยการปลููกป่่า 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่่าง ได้แ้ ก่่ 1. ป่า่ ใช้ก้ ิิน เช่่น แค มะรุุม ทุุเรียี น สะตอ ผักั หวาน ฝาง กล้ว้ ย ฟักั ข้า้ ว ฯลฯ ประโยชน์เ์ พื่�อ่ ให้้ “พอกิิน” คืือการปลููกต้น้ ไม้ท้ ี่่�กิินได้้ ทั้้�งเป็็นอาหารและสมุุนไพร 2.ป่า่ ใช้้สอย เช่่น มะคำ�ำ ดีคี วาย มะหาด หวาย ไผ่ ่ ฯลฯ ประโยชน์์เพื่่�อให้้ “พอใช้้” คืือการปลููกต้้นไม้้ให้้เป็็นป่่า ได้้ไม้้สำำ�หรัับใช้้สอยในครััวเรืือน อาทิิ ทำำ� ฟืืน เผาถ่า่ น ทำ�ำ งานหัตั ถกรรม หรืือทำ�ำ น้ำำ�� ยาซักั ล้า้ ง 3.ป่่าใช้้อยู่� เช่่น ตะเคีียนทอง ยางนา แดง สักั พะยููง พยอม ฯลฯ ประโยชน์์เพื่่�อให้้ “พออยู่�” คืือการปลููกต้้นไม้้ที่่�ใช้้เนื้้�อไม้้หรืือเป็็นไม้้เชิิงเศรษฐกิิจให้้เป็็นป่่า ไม้ก้ ลุ่�มนี้้�เป็น็ ไม้้อายุยุ ืืน ใช้เ้ นื้้�อไม้เ้ พื่่�อสร้้างบ้้าน ทำ�ำ เครื่�่องเรืือน และถืือได้ว้ ่า่ เป็็นการออมทรััพย์์ เพื่่อ� เพิ่่ม� ความมั่น� คงในอนาคตไปด้้วย กสิกิ รรมธรรมชาติิ 92

4. เมื่อ�่ ปลููกป่า่ ทั้้ง� 3 อย่า่ งแล้้ว สิ่่�งที่่�จะได้้ตามมาด้้วยโดยอััตโนมััติิ คืือประโยชน์เ์ พื่อ่� ให้้ “พอร่ม่ เย็น็ ” คืือป่า่ ทั้้ง� 3 อย่า่ งจะช่ว่ ยฟื้้น� ฟููระบบนิิเวศดิินและน้ำ��ำ ให้ก้ ลับั อุดุ มสมบููรณ์์ ผลิิตออกซิิเจน ให้ค้ วามร่ม่ รื่�่นและร่ม่ เย็็นขึ้�นมา ซึ่�ง่ การจะสร้้างป่า่ ที่่�มีคี วามสมบููรณ์ไ์ ด้น้ ั้้น� จำ�ำ เป็็นจะต้อ้ งเข้า้ ใจลักั ษณะและความต้อ้ ง การของต้้นไม้้แต่่ละชนิิดด้้วย ความรู้้�เกี่ �ยวกัับการปลููกไม้้ 5 ระดัับ (ไม้้สููง ไม้้กลาง ไม้้เตี้ �ย ไม้เ้ รี่ย� ดิิน หัวั ใต้ด้ ิิน) จึงึ เป็น็ สิ่ง�่ สำ�ำ คัญั ที่่ต� ้อ้ งนำ�ำ มาใช้ค้ วบคู่่�กับการสร้า้ งป่า่ 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง ประกอบกัับเทคนิิควิิธีกี ารปลููก อันั ได้้แก่่ 1. ควรเลืือกปลููกไม้ส้ ููงก่่อน โดยควรเว้น้ ระยะห่่างแต่ล่ ะต้้น 6-8 เมตร และต้อ้ งไม่่ต่ำ��ำ กว่า่ 5 เมตร เพื่อ�่ ให้ต้ ้น้ ไม้้เจริิญเติิบโตได้ด้ ีี ไม่แ่ ย่ง่ แสงกัันเอง 2. พื้้�นที่่ร� ะหว่่างไม้ส้ ููงแต่ล่ ะต้น้ ก็ป็ ลููกไม้้อีกี 4 ระดัับ ไล่่ขนาดลดหลั่�นกัันไป 3. ไม่ค่ วรปลููกไม้สูู้งชนิิดเดียี วกันั ติิดกันั เป็น็ กลุ่�มๆ ในพื้้น� ที่่ใ� กล้ช้ิิดกันั ควรปลููกไม้สูู้งหลากหลายชนิิด - เพื่�อ่ ไม่่ให้ต้ ้้นไม้แ้ ย่ง่ สารอาหารกันั เอง เพราะต้้นไม้ช้ นิิดเดียี วกัันย่อ่ มต้อ้ งการสารอาหาร ในดิินแบบเดีียวกันั - ระบบรากเติิบโตได้้ดีี ไม่่รบกวนกัันเอง เพราะไม้้สููงมีีทั้้�งรากแบบแผ่ข่ ยายและรากดิ่ง�่ ลึกึ - เมื่อ�่ ใบไม้ร้ ่ว่ งจากต้น้ ไม้ห้ ลายๆชนิิด ก็จ็ ะถููกย่อ่ ยสลายเป็น็ สารอาหารที่่ห� ลากหลายลงสู่�ดิน 4. เลืือกลักั ษณะพื้้น� ที่่ป� ลููก ให้เ้ หมาะสมกัับความต้อ้ งการของต้น้ ไม้้ เช่่น ไม่่ควรปลููกต้้นสักั ในพื้้น� ที่่ล�ุ่�มที่่ม� ีีน้ำำ��ท่ว่ มขัังหรืือมีนี ้ำ��ำ ใต้ด้ ิินมากๆ เพราะต้น้ สัักไม่ช่ อบน้ำ�ำ� ขััง ระบบรากจะเติิบโตไม่่ดีี ทำ�ำ ให้้ต้้นแคระแกรนหรืือตายได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 93

5. ทั้้ง� ไม้สูู้งและไม้ก้ ลาง ควรเตรียี มหลุมุ ก่อ่ นปลููก โดยขุดุ หลุมุ ขนาดประมาณ 50 x 50 เซนติิเมตร นำ�ำ ดิินที่่ข� ุดุ ขึ้น� มาผสมกับั ปุ๋�ยหมักั แห้ง้ ในอัตั ราส่ว่ นเท่า่ ๆกันั แล้ว้ ใส่ล่ งในหลุมุ ให้ล้ ึกึ ประมาณ 25 เซนติิเมตร เพื่่�อทำำ�ให้้ดิินก้้นหลุุมร่่วมซุุยขึ้ �น จึึงค่่อยปลููกต้้นไม้้ จะช่่วยให้้การแตกรากของต้้นไม้้เป็็นไปได้้ดีี เพราะหากต้น้ ไม้้แทงรากไปเจอดิินแข็ง็ หรืือดิินเดิิมที่่�ไม่ไ่ ด้ใ้ ส่่ปุ๋�ยหมััก อาจแทงรากไม่่ได้ ้ ส่่งผลให้้ ระบบรากไม่แ่ ข็็งแรงทำำ�ให้ต้ ้น้ ไม้้ชลอการเติิบโต อีีกทั้้�งการผสมปุ๋�ยหมัักจะทำ�ำ ให้้ได้้เนื้้�อดิินเพิ่ม่� ขึ้น� เมื่อ�่ ปลููกต้น้ ไม้แ้ ล้ว้ กลบ ดินจะพููนเป็น็ หลังั เต่า่ ซึ่ง�่ จะยุบุ ลงไปเรื่อ� ยๆเมื่อ�่ รดน้ำ��ำ แต่ห่ ากไม่ผ่ สมปุ๋�มหมักั เลย จะทำ�ำ ให้ด้ ิินรอบต้น้ ยุบุ เป็น็ หลุุม อาจทำ�ำ ให้น้ ้ำำ��ท่ว่ มขััง ทำ�ำ ให้้ต้้นไม้้เติิบโตได้้ไม่่ดีหี รืือตายได้้ 6. ต้น้ ไม้้ที่่เ� พิ่ง�่ ปลููกใหม่ๆ่ ควรห่ม่ ดิินรอบโคนต้้นให้้หนา (ห่า่ งจากโคนต้้นประมาณ 1 คืืบ) และแห้ง้ ชามน้ำ��ำ ชาม(ใส่ปุ่๋�ยหมัักแห้้งและรดน้ำ�ำ� หมัักสมุุนไพรรสจืืด)เพื่�อ่ ช่ว่ ยกัักเก็็บความชื้น� และ เพิ่่�มจุุลิินทรีีย์์ในดิิน หากห่่มดิินได้้หนาถึึงเข่่าจะสามารถช่่วยเก็็บความชื้ �นได้้ถึึง 2 สััปดาห์์ แต่ห่ ากห่่มดิินไม่่หนา ก็็จำำ�เป็น็ ต้้องรดน้ำ��ำ เป็็นประจำำ�ทุุกวันั โดยเฉพาะในช่่วงปีแี รก 7. ควรทำ�ำ แห้ง้ ชามน้ำ�ำ� ชามให้ส้ ม่ำ�ำ� เสมอ แห้้งชามทำำ�เมื่่�อเห็็นว่า่ ปุ๋�ยหมัักที่่�โรยไว้เ้ ริ่ม�่ เบาบาง ส่่วนน้ำ��ำ ชามให้้รดสัปั ดาห์์ละครั้�ง 8. สามารถปลููกไม้ส้ ููงและไม้้กลางพร้อ้ มกันั ในทีีเดียี วได้้ โดยเว้น้ ระยะห่า่ งไม้ส้ ููงแต่่ละต้น้ ประมาณ 5 เมตร พื้้น� ที่่�ระหว่่างไม้้สููงแต่ล่ ะต้้นก็็ปลููกไม้ก้ ลางได้้อีีก 1 ต้้น และปลููกกล้ว้ ยเป็น็ พืืช พี่่�เลี้ �ยงไปพร้้อมกััน เนื่่�องจากต้้นกล้้วยช่่วยเก็็บความชื้ �นได้้ดีี และมีีใบช่่วยเป็็นร่่มเงาให้้ไม้้อื่่�น ตอนที่่ต� ้้นยังั เล็ก็ 9. ขุดุ คลองไส้ไ้ ก่่ เพื่�่อช่่วยกระจายความชุ่�มชื้�น 10. ไม้ก้ ลาง ไม้้เตี้�ย ไม้้เรี่�ยดิิน ควรปลููกหลังั ไม้้สููงและไม้้กลางประมาณ 2 ปีี เพื่อ่� ให้ม้ ีีร่ม่ เงา เพราะไม้้ 3 ระดับั นี้้� ไม่ช่ อบแสงแดดจััดมากนักั กสิกิ รรมธรรมชาติิ 94

การบำ�ำ บััดน้ำ��ำ เสีียโดยใช้จ้ ุลุ ินิ ทรียี ์์ วิิธีทีี่่� 1 การใช้น้ ้ำ��ำ หมักั ชีวี ภาพปริิมาณ 1 ต่อ่ 500 ส่ว่ น ราดลงท่อ่ น้ำ��ำ ทิ้้ง� จากครัวั เรืือน ตลาดสด ฟาร์ม์ ปศุสุ ัตั ว์์ หรืือบ่่อน้ำ�ำ�เสียี ของโรงงานอุุตสาหกรรมเพื่่�อให้จ้ ุุลิินทรีีย์ช์ ่ว่ ยย่อ่ ยสลายอิินทรีีย์ส์ าร ในแหล่ง่ น้ำ��ำ นอกจากนี้้�น้ำำ��หมัักชีวี ภาพยังั เหมาะกัับการปรับั สภาพน้ำ��ำ ในบ่่อประมงทั้้�งบ่่อเลี้�ยงกุ้�ง และปลา หรืือน้ำ�ำ� ที่่ม� ีีความลึึกไม่ม่ ากได้้เป็็นอย่า่ งดีี วิิธีที ี่่� 2 ลููกระเบิิดจุลุ ิินทรียี ์์เป็็นการบำ�ำ บัดั และฟื้้น� ฟููแหล่่งน้ำ��ำ ให้ด้ ีขีึ้�นด้้วยจุลุ ิินทรียี ์เ์ ช่่นเดีียว กับั การใช้้น้ำ�ำ�หมักั แต่่มีีประสิิทธิิภาพดีกี ว่่าสำ�ำ หรัับน้ำำ��ที่่ค� ่อ่ นข้้างลึึก โดยใช้้ในอััตราส่ว่ น 5 กิิโลกรัมั ต่่อน้ำำ�� 1 ล้้านลิิตรหรืือ 25-50 กิิโลกรััมต่่อพื้้�นที่่� 1 ไร่่ ทั้้�งนี้้�ขึ้ �นอยู่่�กัับสภาพน้ำำ��ที่่�เน่่าเสีีย การเพิ่ม�่ ออกซิิเจนในแหล่ง่ น้ำ�ำ� ส่่งเสริิมให้้เกิิดสัตั ว์ห์ น้้าเลน เช่่น ไส้้เดืือน แมลงในน้ำ�ำ� รวมทั้้ง� ไรน้ำ��ำ ซึ่ง่� เป็็นอาหารธรรมชาติิที่่ส� ำำ�คััญยิ่ง่� ของสััตว์์น้ำ�ำ�พวกปูู กุ้้�ง ปลาและหอย กสิิกรรมธรรมชาติิ 95

เญาะ หมฺฺรำ�� กล่ำำ�� ซั้้ง� เญาะ(ภาษาอีีสาน) หมฺฺรำำ� (ภาษาใต้้) กล่ำำ��หรืือซั้ �ง(ภาษาตะวัันออก) เป็็นภููมิิปััญญา พื้้น� บ้า้ นของไทยเพื่อ�่ ดึงึ ดููดสัตั ว์น์ ้ำ��ำ ให้เ้ ข้า้ มาอยู่�อาศัยั เป็น็ แหล่ง่ อนุบุ าลสัตั ว์น์ ้ำ��ำ ขนาดเล็ก็ จำ�ำ นวนมาก และช่่วยให้้สะดวกในการทำำ�ประมง มัักสร้้างด้้วยวััสดุุที่่�หาได้้ในท้้องถิ่่�น เช่่น กิ่่�งไม้้ กอไผ่่ ใบมะพร้้าว เครื่่�องมืือชนิิดนี้้� นอกจากจะถููกประยุุกต์์มาเป็็นแหล่่งอนุุรัักษ์์สััตว์์น้ำำ��แล้้ว ยัังช่่วย ป้อ้ งกันั เรืือประมงขนาดใหญ่่ เช่น่ เรืืออวนลาก เข้้ามาทำำ�ประมงในเขตน่่านน้ำ�ำ� หวงห้า้ มได้้อีีกทาง หนึ่่�งด้้วย แซนด์ว์ ิชิ ปลา - หนองปลาโตไว บ่อ่ คููคลอง และหนองน้ำำ�� นอกจากใช้้กักั เก็บ็ น้ำ��ำ ฝนแล้ว้ ยัังใช้เ้ ป็น็ ที่่�เลี้�ยงปลาและสัตั ว์์ น้ำำ��อื่น่� ๆ ซึ่�ง่ นำำ�มาเป็็นอาหารและสร้้างรายได้้ได้้ โดยเราสามารถลดค่่าใช้้จ่่ายในการซื้้�อหััวอาหาร มาเลี้ �ยงปลา ด้้วยการใช้้วััสดุุท้้องถิ่่�นมาสร้้างแหล่่งอาหารให้้แทน โดยเรีียกว่่า “แซนด์์วิิชปลา” ซึ่่�งถืือเป็น็ การสร้า้ งระบบนิิเวศที่่เ� หมาะสมและปลอดภััยจากสารเคมีดี ้้วย การทำ�ำ แซนด์์วิิชปลา มีี 2 รููปแบบ คืือ 1. แบบคอกไม้้ไผ่่ โดยนำำ�ท่่อนไม้้ไผ่่มาตอกเป็น็ รููปครึ่�งวงกลมที่่ร� ิิมหนองน้ำำ�� 2. แบบเสวีียน โดยเหลาไม้้ไผ่่เป็็นซี่ � แล้้วสานกัันเหมืือนเข่่งขนาดใหญ่่ มีีเว้้นช่่องว่่างให้้ ปลาสามารถลอดเข้้าไปกิินอาหารได้้ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 96

วัสั ดุุที่่ต� ้อ้ งใช้้ 1. ไม้ไ้ ผ่ ่ 2. ฟาง ผักั ตบชวา ใบไม้้อื่่น� ๆ 3. ปุ๋๋�ยคอก 4. น้ำ�ำ�หมัักสมุุนไพรรสจืืด วิิธีีทำ�ำ 1. สำำ�หรัับหนองน้ำ�ำ� จะวางแซนด์์วิิชปลาแบบคอกไม้ไ้ ผ่่ไว้้ที่่�ริิมตลิ่่ง� โดยใช้้ลำำ�ไม้้ไผ่่ปักั ลงถี่ๆ� ให้้เป็น็ ทรงโค้ง้ ครึ่ง� วงกลม เสมืือนเป็น็ ภาชนะ โดยให้ด้ ้้านโค้้งอยู่�ในน้ำำ�� 2. พื้้น� ที่่�ขนาดเล็็ก เช่่น คลองไส้ไ้ ก่ห่ รืือคููรอบนาข้้าว จะใช้้ไม้้ไผ่่เหลาเป็็นแผ่่นบางๆ สานขัดั กัันเป็็นเสวียี น แล้้วจึึงปักั ลงในคลองไส้้ไก่่หรืือคูู ยึดึ ให้้อยู่่�กับั ที่่� ไม่ไ่ หลปลิิวไปกับั น้ำำ�� 3. นำำ�ฟาง ผัักตบชวา หรืือใบไม้้สุุมลงในคอกหรืือเสวีียน ให้้หนา 1 ฟุุตหรืือ 1 ศอก ย่ำำ��ให้แ้ น่น่ โรยปุ๋�ยคอกให้้ทั่่ว� แล้ว้ ราดน้ำำ��หมักั รสจืืดตาม โดยทำ�ำ สลับั กันั เป็น็ ชั้�นๆจนเต็็ม 4. ทิ้้ง� ไว้ส้ ักั ระยะ จุลุ ิินทรียี ์ใ์ นปุ๋�ยคอกและน้ำ��ำ หมักั รสจืืดจะช่ว่ ยย่อ่ ยสลายเศษพืืช สร้า้ งให้เ้ กิิด แพลงก์์ตอน และไรแดงตามธรรมชาติิ ซึ่�ง่ ถืือเป็็นอาหารชั้้�นดีขี องปลาและสัตั ว์์น้ำ�ำ�อื่�น่ ๆ 5. หากวัสั ดุภุ ายในยุบุ ลง ก็ส็ ามารถเติิมเศษพืืชและปุ๋�ยคอกน้ำำ�� หมััก สลัับชั้น� กันั เหมืือนเดิิม จนกว่่าตััวคอกหรืือเสวีียนจะผุพุ ังั กสิิกรรมธรรมชาติิ 97

ย่ำ�ำ�ขี้้ย� าบ่่อ - ลดการรั่่�วซึมึ ของหนองน้ำ��ำ หนองน้ำ��ำ ในหลายพื้้น� ที่่อ� าจมีปี ัญั หารั่ว� ซึมึ เก็บ็ น้ำ��ำ ไม่อ่ ยู่� โดยเฉพาะหนองที่่เ� พิ่ง�่ ขุดุ ใหม่ใ่ น พื้้น� ที่่ท� ี่่เ� ป็น็ ดิินทราย ดิินร่ว่ นหรืือลููกรังั ในวิิถีกี สิิกรรมธรรมชาติิ จะใช้ก้ ารย่ำ��ำ ขี้้ � ข.ส.ฟ. (ขี้เ� สริิมฟาง) เพื่�่อช่ว่ ยลดการรั่่�วซึมึ ของหนองน้ำ��ำ ยาลานตากข้้าวไม่ใ่ ห้น้ ้ำำ��ซึึม โดยใช้้มููลสััตว์์ที่่�กิินหญ้้าหรืือพืืช เช่่น มููลวััวมููลควาย เนื่่�องจากในมููลจะมีีเส้้นใยพืืชผสมอยู่่� เป็็นตััวช่่วยในการประสานผิิวหนอง โดยเฉพาะขี้�สดซึ่่�งมีีไขมัันสููง ช่ว่ ยในการเคลืือบผิิวหนองน้ำ�ำ� ได้้ดีี เมื่อ�่ นำ�ำ ไปคลุุกผสมกัับฟางและ น้ำ��ำ โคลนดิินแล้ว้ ทิ้้ง� ให้แ้ ห้ง้ จะช่ว่ ยยึดึ ผิิวดิิน และน้ำ��ำ จะนำ�ำ พาจุลุ ิินทรียี ์ใ์ นมููลสัตั ว์ไ์ ปแทรกอุดุ ช่อ่ งวาง ในเนื้้อ� ดิิน ทำ�ำ ให้ช้ ่ว่ ยลดการรั่่�วซึมึ ของน้ำ�ำ� ได้้ อีกี ทั้้ง� ยังั เป็น็ การสร้า้ งระบบนิิเวศให้ห้ นองน้ำ��ำ เพราะมููลสัตั ว์จ์ ะทำ�ำ ให้เ้ กิิดหนอนแดงและ ไรแดง ซึ่ง�่ เป็น็ อาหารของกุ้�งหอยปููปลาได้เ้ ป็น็ อย่า่ งดีี เนื้้อ� ดิินที่่ผ� สมขี้แ� ละฟางก็ม็ ีคี วามยืืดหยุ่�นสููง ตามธรรมชาติิ ไม่แ่ ตกร้า้ ว นอกจากนี้้น� ้ำ��ำ ส่ว่ นที่่ซ� ึมึ ผ่า่ นผนังั หนองยังั สามารถซึมึ ลงสู่�ดินเพื่อ�่ กระจาย ความชุ่�มชื้�นได้้ และสามารถย่ำำ�� ขี้้�เสริิมฟางเพิ่�่มได้ท้ ุุกฤดููแล้้ง วิธิ ีที ำ�ำ 1. คลี่ก� ้อ้ นฟางให้ก้ ระจายตัวั ไม่่เป็็นก้้อนหนา 2. เทมููลสัตั ว์ใ์ ห้ก้ ระจายทั่่�วบนฟาง 3. รดน้ำ�ำ� จนดิินในบริิเวณนั้้�นชุ่�มเป็น็ ดิินเลน 4. เหยียี บย่ำ��ำ ให้้มููลสััตว์ผ์ สมกัับดิินและฟางจนเป็น็ เนื้้อ� เดียี วกันั 5. ย่ำำ��ส่่วนผสมนั้้�นให้้ทั่่ว� ก้้นบ่อ่ และนำ�ำ มายาให้ท้ ั่่ว� พื้้�นผิิวด้้านในบ่่อ 6. ทิ้้ง� ไว้้ให้แ้ ห้้งสนิิทแล้ว้ จึึงช่่วยลดการซึมึ ของน้ำ��ำ ได้้ 7. หากยัังเก็บ็ น้ำำ�� ไม่่อยู่่� มีีการรั่่�วซึมึ มาก สามารถยาซ้ำ�ำ�ด้ว้ ยวิิธีเี ดิิมเพื่�่อลดช่อ่ งวางและเพิ่่ม� ความหนาของพื้้�นผิิวการยาด้้านในบ่อ่ กสิิกรรมธรรมชาติิ 98

คนไทยผููกพััน นัับถืือและบููชาข้้าว ในนาม“แม่่โพสพ” เทพธิิดาประจำำ�ต้้นข้้าว ซึ่่�งเชื่่�อ ว่่าคอยช่่วยหลืือชาวนาให้้สามารถทำำ�นาได้้พอกิิน และพอจุุนเจืือเพื่่�อนมนุุษย์์ ดัังคำำ� อธิิษฐาน ของชาวนาในอดีีตระหว่่างทำำ�การหว่่านเมล็็ดพัันธุ์์�ข้้าว 3 กำำ�แรก ลงบนผืืนนา โดยกำำ�ที่่� 1 กล่่าวว่า่ “ทำ�ำ บุุญ” กำ�ำ ที่่� 2 กล่่าวว่่า “ทำำ�ทาน” และกำ�ำ ที่่� 3 กล่่าวว่่า “เลี้�ยงชีีวิิต” คนไทยบริิโภคข้้าวเฉลี่�ย 150-300 กิิโลกรัมั ต่อ่ คนต่อ่ ปีี และข้า้ วกลายเป็็นอาหารหลักั ของคนทั่่ว� โลกกว่่า 4,000 ล้้านคน ด้ว้ ยเหตุปุ ัจั จััยหลายอย่่างทั้้�งด้้านเศรษฐกิิจและนโยบายรัฐั นับั จากแผนพััฒนาเศรษฐกิิจแห่่งชาติิฉบับั ที่่� 1 จนถึงึ ปัจั จุุบันั ส่่งผลให้้วีถี ีีดั้�งเดิิมในการปลููกข้้าว ของชาวนาไทยเปลี่่ย� นไป ไม่ท่ ะนุถุ นอม เคารพแม่โ่ พสพ ไม่เ่ กื้อ� กููลต่อ่ ธรรมชาติิและผืืนดิิน เพราะ มุ่�งหวังั ในการค้า้ ขายแลกเงินทองเป็็นที่่�ตั้�ง ผืืนนาที่่เ� คยอุุดมสมบููรณ์์ “ในน้ำ�ำ� มีปี ลาในนามีขี ้้าว” กลับั กลายเป็น็ ผืืนนาไร้ช้ ีวี ิิต ดิินแห้ง้ แตกระแหง คุณุ ภาพเสื่อ�่ มโทรมและเต็ม็ ไปด้ว้ ยสารเคมีตี กค้า้ ง “กระดููกสันั หลัังของชาติิ” กลายเป็็นรากหญ้า้ ผู้�้ มีปี ัญั หาหนี้้�สิินท่่วมท้้น จนต้้องขายผืืนนาที่่เ� คย อาศััยแล้ว้ เช่า่ ที่่�ดิินเก่่าของตนเองเพื่่�อทำ�ำ กิิน นาข้้าวอิินทรียี ์์ กู้้�ชีีวีชี าวนาไทย การปลููกข้้าวอิินทรีีย์์ เป็น็ ระบบการผลิิตข้้าวที่่�ไม่ใ่ ช้้สารเคมีีใดๆเลยตลอดการผลิิตข้้าว นั่่�นคืือ ตั้้�งแต่่การเตรีียมดิิน การเพาะกล้้า ไปจนถึึงตอนเก็็บเกี่ �ยว ซึ่่�งนอกจากจะทำำ�ให้้ได้้ข้้าว คุณุ ภาพสููงและปลอดภััยต่่อร่่างกายแล้ว้ ยังั เป็น็ การช่่วยอนุุรัักษ์์ทรััพยากรธรรมชาติิและฟื้้น� ฟูู ความอุดุ มสมบููรณ์ใ์ ห้ก้ ลัับมาสู่�ผืนแผ่น่ ดิินอีีกครั้�ง และยัังสามารถเลี้�ยงสัตั ว์์น้ำ�ำ�ในนาข้้าว เพื่่อ� เป็น็ อาหารและสร้้างรายได้อ้ ีีกทางหนึ่่ง� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 99

การรักั ษาสมดุลุ ธรรมชาติิและการใช้ป้ ระโยชน์จ์ ากธรรมชาติิเพื่อ�่ การผลิิตอย่า่ งยั่ง� ยืืน เช่น่ - ปรับั ปรุงุ ความอุุดมสมบููรณ์ข์ องดิินโดยการปลููกพืืชหมุุนเวีียน - ควบคุุมโรคแมลงและศัตั รููข้า้ วด้ว้ ยวิิธีสี ร้า้ งสมดุลุ ตามธรรมชาติิ - เลืือกสายพันั ธุ์์�ข้้าวที่่เ� หมาะสมกัับพื้้น� ที่่� - จัดั การดิินและน้ำ�ำ�เหมาะสมกัับความต้้องการของข้า้ วที่่�ปลููก - จัดั การสภาพแวดล้้อมให้้ดีี ไม่เ่ อื้อ� กัับการระบาดของโรคแมลงและศัตั รููข้้าว เทคนิคิ การเตรียี มพื้�น้ ที่่น� าก่่อนปลููกและการดูแู ลต้น้ ข้้าว 1. ย่อ่ ยฟางและตอซังั ให้เ้ ป็น็ ปุ๋�ยหลังั การเก็็บเกี่�ยว - อย่า่ เผาเพราะจะเป็็นการทำำ�ลายหน้า้ ดิินและจุุลิินทรีีย์์ที่่ม� ีีประโยชน์ใ์ นดิิน - ปล่อ่ ยน้ำ��ำ เข้า้ นาให้ไ้ ด้ร้ ะดับั ความลึกึ 5-10 ซม. แล้ว้ ใส่น่ ้ำ��ำ หมักั รสจืืดในอัตั ราส่ว่ นไร่ล่ ะ 1 ลิิตร ปล่่อยทิ้้�งไว้้ 3-7 วััน (น้ำำ��หมัักจะกระตุ้�นจุุลิินทรีีย์์ในดิินให้้ทำำ�การย่่อยฟาง เพื่่�อเพิ่่�มปุ๋�ย เพิ่ม�่ จุลุ ิินทรียี ์ซ์ ึ่ง�่ ช่ว่ ยปรับั สภาพโครงสร้า้ งดิินให้ร้ ่ว่ นซุยุ ฟููขึ้้น� และเป็น็ การปรับั ค่า่ ความเป็น็ กรด-ด่า่ งในดิินให้้อยู่่�ประมาณ pH 6.5 ซึ่�ง่ เหมาะกับั การทำำ�นาข้า้ ว - เมื่�อ่ ฟางเปื่่�อยยุ่�ย ย่่อยสลายดีแี ล้ว้ สามารถทำำ�เทืือก หว่า่ นหรืือปักั ดำ�ำ ได้ท้ ันั ทีี โดยไม่่ต้้อง ไถคราดจะช่ว่ ยประหยัดั ค่่าใช้้จ่่าย 2. ทุบุ ทำำ�เทืือกหลัังจากฟางย่อ่ ยสลายดีีแล้ว้ - หากมีนี ้ำำ��ขัังหรืือมีคี วามชื้�นมากพอสามารถทุบุ ทำำ�เทืือกได้้ทันั ทีี - ค ราดพื้้น� นาให้เ้ สมอกันั จะทำ�ำ ให้ส้ ามารถควบคุมุ ระดับั น้ำ��ำ ได้ด้ ีี ควบคุมุ วัชั พืืชได้้ ต้น้ ข้า้ วงอก อย่า่ งสม่ำำ��เสมอ สะดวกต่่อการใส่่ปุ๋�ยและเก็บ็ เกี่ย� ว - ถ้้าพื้้น� ที่่�ไม่เ่ รียี บและมีนี ้ำ�ำ�ขังั อาจทำำ�ให้เ้ มล็ด็ ข้า้ วที่่�แช่น่ ้ำ��ำ เน่า่ เสีียหายได้้ 3. การเตรียี มเมล็็ดพัันธุ์์�ข้า้ วสำ�ำ หรัับเพาะปลููก - นำำ�เมล็็ดพัันธุ์์�ข้้าวที่่�คััดไว้้มาแช่่หรืือคลุุกกัับน้ำำ��หมัักสมุุนไพรรสเปรี้้�ยว หรืือหอมระเหย หรืือเผ็็ดร้้อน เพราะมีีฤทธิ์์�ในการขัับไล่่หรืือกำำ�จััดโรคและแมลงศััตรููพืืช และเพิ่่�มอััตรา การงอกสููงขึ้�นต้น้ กล้้าที่่ไ� ด้จ้ ะโตเร็ว็ สมบููรณ์แ์ ข็็งแรง ง่า่ ยต่่อการย้า้ ยกล้า้ และสามารถฟื้้น� ตัวั ได้้เร็ว็ กสิิกรรมธรรมชาติิ 100

4. การหว่่านกล้า้ และการดำ�ำ นา - หว่า่ นเมล็ด็ ลงในแปลงเพาะที่่เ� ตรียี มไว้้ อาจแบ่่งจากที่่น� า 1 งาน เพื่่อ� ทำำ�การตกกล้้า - ก ารตกกล้้าจะใช้เ้ มล็ด็ พันั ธุ์์�ข้้าว 1.5 ถัังต่อ่ แปลงเพาะขนาด 1 งาน จะทำำ�ให้ไ้ ด้ต้ ้้นกล้า้ ที่่� เพื่�่อปักั ดำำ�ในพื้้น� ที่่น� าประมาณ 5 ไร่่ - เมื่อ�่ ต้้นกล้้าเริ่�ม่ ขึ้น� ควรให้น้ ้ำ�ำ� หมักั สมุุนไพรรสจืืดในปริิมาณ 1 ลิิตรต่่อ 1 ไร่่ หยดไปกัับน้ำ�ำ� หรืือฉีีดพ่่นโดยผสมน้ำ�ำ�หมักั 1 ลิิตรต่อ่ น้ำ�ำ� 400 ลิิตร - เมื่�่อต้้นกล้้าอายุุประมาณ 30 วััน จึงึ นำำ�ไปปัักดำ�ำ โดยต้อ้ งตัดั ใบออกให้เ้ หลืือความยาว จากโคนรากประมาณ 20 ซม. เพื่่�อลดการคายน้ำ�ำ�ทำ�ำ ให้้ต้น้ ข้า้ วฟื้้น� ตัวั เร็็ว - ในกรณีที ำ�ำ นาหว่า่ น หลังั จากทุบุ ทำ�ำ เทืือกเรียี บร้อ้ ยแล้ว้ ใช้เ้ มล็ด็ พันั ธุ์์�ประมาณ 1.5 ถังั ต่อ่ นา 1ไร่่หว่า่ นให้ก้ ระจายทั่่ว� ทั้้ง� แปลงและไม่ค่ วรใช้เ้ มล็ด็ พันั ธุ์�มากเกิินไป เพราะจะทำ�ำ ให้ต้ ้น้ ข้า้ ว ขึ้น� หนาแน่่น ส่่งผลให้้ต้น้ ข้้าวแคระแกรนและสิ้น� เปลืืองต้น้ ทุุน 5. หลังั ปักั ดำ�ำ หรืือหว่่านเมล็็ดประมาณ 10-15 วััน - ค วรให้้ปุ๋�ยหมัักแห้้งและฉีีดพ่่นน้ำ�ำ�หมัักสมุุนไพรรสจืืดเพื่�่อสร้้างอาหารตามธรรมชาติิให้้ เพีียงพอต่่อความต้้องการของต้้นกล้้า ข้า้ วจะแตกกอได้ม้ ากและมีีขนาดใหญ่่ - เร่ง่ การแตกรากให้ล้ ึึกและแผ่่ขยาย รากหาอาหารได้้ดีตี ้น้ ข้า้ วจะมีีภููมิิต้า้ นทานโรคและ แมลงสููง ต้น้ จะไม่ล่ ้ม้ เมื่่�อข้า้ วออกรวงเต็็มที่่� - ทรงพุ่�มตั้�งตรงลำ�ำ ต้น้ แกร่่ง เหนีียว ใบแข็็งแรงรัับแสงแดดได้้ดีี ทำ�ำ ให้ส้ ังั เคราะห์แ์ สงและ ปรุุงอาหารได้้ดีี โดยใบข้้าวจะเป็็นสีีเขีียวนวลไม่่ใช่่สีีเขีียวเข้้มบ้้าใบแบบการใช้้ปุ๋�ยเคมีี ซึ่่ง� สีีของใบจะขึ้น� อยู่่�กัับความเข้ม้ ของแสงและปริิมาณก๊๊าซคาร์์บอนไดออกไซด์์ 6. ดููแลข้า้ วก่่อนตั้�งท้้องประมาณ 15 วันั - บำำ�รุงุ ดิินด้้วยปุ๋�ยหมัักแห้้งและน้ำ�ำ� หมัักรสจืืดเพื่อ่� กระตุ้�นจุุลิินทรีีย์์ให้เ้ พิ่่�มอาหารในดิิน - เมื่่�ออาหารเพียี งพอต้น้ ข้้าวจะมีลี ำำ�ต้้นอวบใหญ่ ่ ปล้อ้ งยาวใหญ่่พร้อ้ มอุ้�มท้้อง เมื่อ�่ ข้้าวตั้ง� ท้อ้ งก็็จะได้้ข้า้ วที่่�ท้อ้ งอวบยาว รวงยาวใหญ่่ เมล็ด็ มีจี ำ�ำ นวนมากและขนาดสม่ำำ��เสมอ (250-350 เมล็็ดต่่อ 1 รวง) เมล็ด็ ข้้าวเต็ม็ โครง (ไม่ม่ ีีเมล็ด็ ลีีบ) เมล็็ดใส (ไม่ม่ ีที ้อ้ งไข่ป่ ลา) รสชาติิดีีมีีกลิ่่�นหอม น้ำำ��หนัักดีี (ถัังละ 11.5-12 กิิโลกรััม) ผลผลิิตได้้มาตรฐาน เป็็นที่่�ต้้องการของตลาด ได้้ราคา เมื่อ�่ เปลี่่ย� นมาทำ�ำ นาแบบอิินทรียี ์แ์ ละไม่เ่ ผาฟาง โครงสร้า้ งดิินจะค่อ่ ยๆดีขีึ้น� ดิินดำ�ำ ร่ว่ นซุยุ ค่่าความเป็น็ กรดด่่างมีคี วามเหมาะสม มีีอาหารพืืชตามธรรมชาติิเพิ่่ม� มากขึ้น� เนื่�อ่ งจากจุุลิินทรีีย์์ ในดิินทำำ�งานได้้อย่่างเต็็มที่่�และมีีประสิิทธิิภาพ ช่่วยลดค่่าใช้้จ่่ายในการซื้้�อปุ๋�ยและสารเคมีี จึงึ ประหยััดต้้นทุุนได้้มากขึ้�น กสิิกรรมธรรมชาติิ 101

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 102

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 103

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 104

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 105

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 106

วิิถีีสุุขภาพแบบพอเพีียงมุ่ �งเน้้นการสร้้างภููมิิคุ้้�มกัันให้้แข็็งแรงสมบููรณ์์มากกว่่าการ แก้้ไขหรืือเยีียวยารัักษา • จิิตเป็็นนาย ด้้วยการยึดึ อิิทธิิบาท ไม่ข่ าดวิินััย ให้ท้ าน มุ่่�งมั่�น กตััญญูู • ยึดึ อิิทธิิบาท คืือการมีรี ากฐานแห่ง่ ความสำ�ำ เร็จ็ ด้ว้ ยการกล่า่ วคำ�ำ ปฏิิญาณตนและการใส่ร่ หัสั ไม่่ให้้หดหู่�ภายในและไม่่ฟุ้�งซ่า่ นไปภายนอก • ไม่ข่ าดวิินัยั โดยเริ่ม� จากเท้า้ คืือวางรองเท้า้ อย่า่ งเป็น็ ระเบียี บเรียี บร้อ้ ย เป็น็ การครองสติิอย่า่ งหนึ่ง� • ให้้ทาน (Our loss is Our gain) ยิ่่�งให้้ไปยิ่่�งได้้มา ทานเป็็นเครื่่�องขััดเกลากิิเลสและ ความโลภให้เ้ บาบาง ช่่วยสร้้างสัังคมที่่เ� กื้อ� กููล • มุ่�งมั่น� กตััญญูู คืือการตอบแทนคุณุ ผู้้�ให้้และค้ำ�ำ� จุุนชีวี ิิตเรา ด้้วยการตอบแทนคุุณแม่่โพสพ โดยกิินอาหารให้ห้ มดจาน ตอบแทนคุุณแม่่ธรณีดี ้้วยการห่ม่ ดิินและทำำ�เกษตรอิินทรียี ์์ ตอบแทนคุุณแม่ค่ งคาด้้วยการอนุุรักั ษ์์น้ำ�ำ� เป็น็ ต้้น สมาธิิบำำ�บััดหรืือเรีียกอีีกอย่่างว่่า “ธรรมโอสถ” เป็็นสภาวะจิิตเหนืือกายเบื้้�องต้้น ทำำ�ให้้ความดันั โลหิิตลดลง แลกเปลี่่�ยนออกซิิเจนได้ม้ ากขึ้�น ส่ง่ เสริิมการสร้้าง “สารสุขุ ” ที่่�เอื้�อต่อ่ การซ่อ่ มแซมอวัยั วะส่ว่ นที่่ส� ึกึ หรอ ทำ�ำ ให้ฟ้ ื้้น� ตัวั จากความเจ็บ็ ไข้้ และสร้า้ งภููมิิคุ้้�มกันั ภายในกายได้ด้ ีี การศึกึ ษาพบว่า่ การทำ�ำ สมาธิิในกลุ่�มนักั กีฬี า ช่ว่ ยให้อ้ ัตั ราการเต้น้ ของหัวั ใจช้า้ ลงถึงึ อัตั รา 50-60 ครั้ง� /นาทีี แต่ก่ ารทำ�ำ สมาธิิของพระสงฆ์ ์ สามารถลดอัตั ราการเต้น้ ของหัวั ใจได้ช้ ้า้ ได้ถ้ ึงึ 30 ครั้ง� /นาทีี ซึ่�ง่ ทำ�ำ ให้ก้ ารสึกึ หรอของร่า่ งกายลดน้อ้ ยลง ชะลอความแก่ ่ ส่่งเสริิมให้ม้ ีอี ายุยุ ืืนยาวกว่่าปกติิ เช่น่ หลวงปู่�ฝั้น� เป็น็ ตัวั อย่า่ งของการใช้ส้ มาธิิบำ�ำ บัดั หรืือธรรมโอสถ โดยในขณะที่่ท� ่า่ นป่ว่ ยด้ว้ ยไข้ม้ าลาเรียี และขาดแคลนยาขณะธุุดงค์์อยู่�ในป่่าแถบอีีสาน ท่า่ นใช้ก้ ารทำ�ำ สมาธิิรัักษาโรคที่่ก� ำำ�ลังั คุุกคามอยู่� ให้้หายไปได้้ ดังั นั้้�นการมีสี ติิเพื่่�อสร้า้ งสมาธิิจึึงเป็็นสิ่�่งที่่�ชาวกสิิกรรมธรรมชาติิพึึงกระทำ�ำ ควบคู่� ไปกัับการทำ�ำ งานในชีวี ิิตประจำำ�วันั กสิกิ รรมธรรมชาติิ 107

วิิถีีแห่ง่ “กาย” เป็น็ บ่่าว 1. กินิ ข้้าวเป็็นหลักั กิินผัักเป็น็ ยา กินิ ปลาเป็็นอาหาร 1.1 กิินข้้าวเป็น็ หลักั ขอบคุุณภาพข้้าวพัันธุ์พ�์ ื้น�้ เมืือง จาก : www.technologychaoban.com ข้้าวเป็น็ ธัญั พืืชที่่�มีีคุณุ ค่่าอเนกอนัันต์์คู่่�สัังคมไทยมายาวนาน ผลวิิเคราะห์์ของสถาบััน วิิจัยั โภชนาการ มหาวิิทยาลัยั มหิิดล พบว่่าข้้าวอุุดมด้้วยสารอาหารดังั นี้้� - วิิตามิินอีี ช่่วยไขกระดููกในการสร้้างเลืือด ช่่วยขยายเส้้นเลืือด ต้้านการแข็ง็ ตััวของเลืือด ลดการจัับตััวเป็็นลิ่่�มเลืือด และลดอััตราเสี่ �ยงของโรคที่่�เกี่ �ยวกัับหลอดเลืือดสมองและหััวใจ บำ�ำ รุงุ ตับั ช่ว่ ยระบบสืืบพันั ธุ์�เ ซลล์ป์ ระสาท และกล้า้ มเนื้้อ� ให้ท้ ำ�ำ งานได้ต้ ามปกติิ ทำ�ำ ให้ผ้ ิิวพรรณสดใส ลดริ้�วรอย และช่่วยสมานแผลไฟไหม้้ น้ำ�ำ�ร้้อนลวก ให้ห้ ายเร็็วขึ้น� เป็็นต้น้ - ลููทีนี มีีมากในข้า้ วก่ำ�ำ� (มากกว่่าข้้าวหอมมะลิิ 25 เท่า่ ) ช่ว่ ยป้้องกันั โรคต้อ้ กระจกที่่�มักั จะ เกิิดขึ้น� กัับผู้้�สูงอายุุ กสิิกรรมธรรมชาติิ 108

- เบต้้าแคโรทีนี ซึ่�่งจะเปลี่่ย� นเป็น็ วิิตามิินเอหลัังถููกดููดซึมึ เข้้าสู่่�ร่างกาย ช่่วยบำ�ำ รุงุ สายตา ลดความเสี่�ยงของการเกิิดโรคหััวใจและหลอดเลืือด ช่ว่ ยให้้กระดููก ผม ฟััน และเหงือกแข็ง็ แรง สร้้างความต้า้ นทานให้้ระบบหายใจ มีีมากในข้้าวกล้อ้ งข้้าวเหนียี วก่ำ��ำ เปลืือกดำ�ำ - ธาตุุเหล็ก็ พบมากในข้า้ วหน่ว่ ยเขืือ หอมมะลิิแดง หอมมะลิิทั่่�วไป เหนียี วก่ำ�ำ� เปลืือกดำำ� เหนีียวเล้้าแตก และช่่อขิิง มีธี าตุุเหล็ก็ สููง 1.9-2.9 เท่่าของข้้าวเจ้้ากล้้องทั่่ว� ไป - ทองแดง มีีมากในข้า้ วหน่ว่ ยเขืือ หอมมะลิิแดง เหนีียวหอมทุ่�ง ช่่วยในการสร้้างพลัังงาน ให้้แก่ร่ ่่างกาย ช่่วยกำำ�จััดอนุมุ ููลอิิสระ สร้้างความยืืดหยุ่�นของผิิวหนังั การขาดทองแดงก่อ่ ให้เ้ กิิด ภาวะซีดี จากโลหิิตจางเม็็ดเลืือดขาวมีีมากเม็ด็ เลืือดแดงลดลงโคเลสเตอรอลสููงและการเต้้นของ หััวใจผิิดปกติิ - แอนติิออกซิิแดนท์์ ทั้้�งสารทองแดง สังั กะสีี เบต้้าแคโรทีนี วิิตามิินอีเี ป็็นสารที่่�สามารถ ขจัดั อนุมุ ููลอิิสระออกจากร่า่ งกาย ช่่วยลดอััตราการเกิิดโรคมะเร็ง็ ลดอัตั ราเสี่ย� งต่่อการเป็น็ โรค หลอดเลืือดและหััวใจ โรคความจำำ�เสื่่�อม โรคไขข้้ออัักเสบ แก่่เร็็ว เป็็นต้้น มีีในข้้าวพื้้�นบ้้าน มากกว่า่ ข้า้ วทั่่�วไป 1.2 กิินผักั เป็น็ ยา ควรกิินอาหารให้้เหมาะกัับธาตุุเจ้้าเรืือนและละเว้้นอาหารที่่�ไม่่สอดคล้้องกัับธาตุุ ซึ่�ง่ มีีรายละเอีียดดัังนี้้� • ธาตุุดิิน ควรเน้้นอาหารรสฝาด หวานมันั เค็ม็ • ธาตุนุ ้ำ�ำ� ควรเน้้นอาหารรสเปรี้้�ยว เลี่ย� งอาหารรสมัันจััด • ธาตุลุ ม ควรเน้น้ อาหารรสเผ็ด็ ร้้อนหลีกี เลี่ย� งอาหารรสหวานจัดั • ธาตุไุ ฟ ควรเน้้นอาหารรสขม ไม่่ควรกิินอาหารรสร้้อน เป็น็ ต้น้ *สามารถตรวจสอบธาตุุเจ้้าเรืือนของตนเองได้ท้ ี่่� https://www.gj.mahidol.ac.th/main/ttm/tard/ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 109

ตัวั อย่า่ งผักั เป็น็ ยาสามััญประจำ�ำ บ้้าน • ก ระเทีียม เป็น็ ยาบำำ�รุงุ กำำ�ลังั รัักษาโรคพยาธิิหัวั ใจ ปวดหัวั หืืด หวัดั และไอ โรคเกี่ย� วกับั ประจำำ�เดืือน กระตุ้�นกำำ�หนััด ขัับเสมหะ ลดการปวดเกร็็ง ใช้้ขัับลม ลดไขมัันและ โคเลสเตอรอล ลดน้ำำ��ตาลในเลืือด ป้้องกัันโรคหัวั ใจและหลอดเลืือด • เพกา (ลิ้�นฟ้้า ลิ้้�นไม้้) มีีฤทธิ์์ล� ดโคเลสเตอรอลในเลืือด ต้้านมะเร็็ง • บัวั บก (ผักั หนอก) เป็น็ ยาแก้ช้ ้ำ��ำ ในลดการกระหายน้ำ��ำ บำ�ำ รุงุ กำ�ำ ลังั ช่ว่ ยรักั ษาแผล และรอย เหี่่ย� วย่่น ลดการอัักเสบ ทำำ�ให้้จิิตใจสดชื่�่น แจ่่มใส ความจำำ�ดี ี บำำ�รุงุ ประสาทและโลหิิต • ม ะรุมุ (อีีฮุมุ ) บำำ�รุงุ เลืือด บำำ�รุงุ กระดููก มีีสารต้้านอนุุมููลอิิสระ ชะลอการเสื่อ�่ มสภาพของ เซลล์์ร่่างกาย ป้อ้ งกันั มะเร็็งลดไขมันั และคลอเลสอรอล น้ำ�ำ�คั้้�นใบมะรุุมใช้ห้ ยอดแก้้ปวดหูู • ม ะระขี้ �นก (ผัักไส่่) รัักษาโรคเบาหวาน มีีฤทธิ์์�ต้้านมะเร็็งและไวรััส น้ำำ��คั้้�นจากผลอ่่อน ใช้ใ้ นการควบคุมุ เชื้�อไวรััสเอชไอวีี (เอดส์)์ • ผักั คาวตอง (พลููคาว) บรรเทาอาการริิดสีดี วงทวาร ขับั ปัสั สาวะ แก้อ้ ักั เสบ แก้บ้ ิิด แก้ล้ มพิิษ ขับั ปััสสาวะ แก้อ้ าการบวมน้ำำ�� ฝีอี ักั เสบ ปอด หลอดลมอัักเสบ ไอ และบิิด เป็็นยาลดไข้้ ขจััดสารพิิษ รักั ษาแผลในกระเพาะอาหาร พิิษแมลงกััดต่อ่ ย ความดันั โลหิิตสููง มะเร็็ง และไข้้มาลาเรีีย • ย่่านาง ใช้ใ้ นการถอนพิิษ แก้ไ้ ข้ ้ ปรับั สมดุลุ รักั ษาโรคหัวั ใจ ความดันั สููง ไซนัสั อัักเสบ หลอดลมอัักเสบ เบาหวานมะเร็ง็ โรคเก๊า๊ ต์์ โรคไต • ฟ้้าทะลายโจร ช่่วยบรรเทาอาการร้้อนใน อันั เป็็นสาเหตุทุ ำำ�ให้้เจ็บ็ คอและเป็น็ ไข้้ • กระชาย ช่ว่ ยเสริิมภููมิิคุ้้�มกััน หากปั่่�นทานเดี่�ยวๆ ควรเติิมเกลืือเล็ก็ น้้อยเพื่อ�่ ลดความพิิษ กสิิกรรมธรรมชาติิ 110

1.3 กินิ ปลาเป็็นอาหาร ปลานอกจากเป็น็ อาหารที่่ห� าได้้ง่่าย และเป็น็ เนื้้�อสัตั ว์์ที่่ย� ่่อยง่่ายแล้้ว ผลการศึึกษา จำ�ำ นวนมากพบว่า่ ในเนื้้อ� ปลามีกี รดไขมันั ชนิิดไม่อ่ ิ่ม�่ ตัวั กลุ่�มโอเมก้า้ 3 ที่่เ� ป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ คนทุกุ เพศ ทุกุ วััย ช่่วยเสริิมสร้้างความสามารถในการเรีียนรู้�้ พััฒนาการทางสมองและการมองเห็็นในเด็ก็ เป็น็ ส่ว่ นประกอบของสารสร้า้ งภููมิิคุ้้�มกันั โรค ทำ�ำ ให้น้ อนหลับั สนิิท สมองทำ�ำ งานได้ด้ ีี ไม่แ่ ก่ก่ ่อ่ นวัยั ช่ว่ ยควบคุมุ ระดับั ไขมันั อิ่ม�่ ตัวั ในเลืือด ป้อ้ งกันั การอุดุ ตันั ของหลอดเลืือด ลดอัตั ราการเสี่ย� งต่อ่ โรคหัวั ใจ และหลอดเลืือดได้้ มีีรายงานการวิิจััยเกี่�ยวกัับน้ำำ�� มัันปลาว่่าสามารถลดความเครีียดในผู้�้ ป่่วยโรคประสาท ที่ม� ักั จะอาละวาด ทำ�ำ ให้อ้ ารมณ์เ์ ย็น็ ลงได้้ และช่ว่ ยบรรเทาอาการซึมึ เศร้า้ การศึกึ ษาของมหาวิิทยาลัยั ออกซ์ฟ์ อร์ด์ พบว่า่ การขาดโอเมก้า้ 3 ซึ่ง� เป็น็ กรดไขมันั ที่จ� ำ�ำ เป็น็ ต่อ่ สมอง อาจทำ�ำ ให้ค้ นมีอี าการซึมึ เศร้า้ สมาธิสั้น� น้ำ��ำ มันั ปลาช่ว่ ยบรรเทาอาการของผู้�้ ป่ว่ ยโรคไขข้อ้ อักั เสบจนสามารถลดการใช้ย้ าบางส่ว่ น ลงได้้ บรรเทาอาการของโรคผิิวหนังั อย่า่ งสะเก็ด็ เงิน ลดความเสี่�ยงของโรคหััวใจ การบริิโภคปลาอย่่างน้อ้ ยสััปดาห์ล์ ะ 1-2 ครั้�งจะช่ว่ ยลดความดัันโลหิิต ปลาตััวเล็ก็ ตัวั น้้อยที่่�ทานได้ท้ ั้้�งก้า้ ง เช่่น ปลาซิิว ปลาข้า้ วสาร ปลาฉิ้ง� ฉั้�ง ช่่วยเพิ่�่มธาตุุแคลเซียี มทำ�ำ ให้ก้ ระดููก และฟัันแข็ง็ แรง อีีกทั้้�งป้อ้ งกัันโรคกระดููกพรุุนและกระดููกหักั ง่่าย การกิินปลาจึึงเป็น็ การเริ่่�มต้้น เพื่่อ� สุขุ ภาพที่่ด� ีี 1.4 กิินอาหารเป็น็ ยา การใช้้สมุนุ ไพรเพื่่�อดููแลสุขุ ภาพตนเองในช่่วงโควิิด-19 ระบาด รวมสููตรการใช้ส้ มุนุ ไพรตำ�ำ รับั ต่า่ งๆซึ่ง�่ ช่ว่ ยในการปรับั ธาตุใุ นร่า่ งกาย บำ�ำ รุงุ สุขุ ภาพให้แ้ ข็ง็ แรง น้ำำ��สร้้างสมดุุลภูมู ิิคุ้้�มกััน กสิิกรรมธรรมชาติิ 111

เครื่�องต้ม้ ยำำ� ข่่า 1 หััว ตะไคร้(้ ทุุบ) 2 ต้้น มะกรููด 3-5 ใบ ขมิ้้�น(ทุุบ) 2 แง่ง่ โหระพา 1 หยิิบมืือ กะเพรา 1 หยิิบมืือ ต้ม้ น้ำ��ำ ประมาณ 15 นาทีใี ห้เ้ ดืือด ใส่ว่ ัตั ถุดุ ิิบลงหม้อ้ ปิดิ ฝาหม้อ้ ต้ม้ ต่อ่ สักั 10นาที ี ปิดิ ไฟยกลง เครื่อ� งน้ำ�ำ� สมดุุล กระชายเหลืือง 1 ขีีด ใบเตย 5 ใบ น้ำ�ำ�มะนาว 2-3ลููก น้ำำ�� ผึ้้�ง หรืือน้ำ�ำ�ตาลทรายแดง 2 ช้อ้ นโต๊๊ะ น้ำ�ำ� เย็็น 1 ลิิตร นำำ�มาปั่่�นรวมกันั กรองเอากากออก ดื่่�มได้้ทั้้�งวัันทุกุ วััน *นำ�ำ น้ำ�ำ�ทั้้ง� 2 มาเทผสมกันั ดื่�่มแบบเย็น็ หรืือแบบอุ่�นก็็ได้้ สรรพคุณุ : ช่ว่ ยสร้า้ งภููมิิคุ้้�มกันั สร้า้ งเม็ด็ เลืือดได้ด้ ีี ขับั ลม ขับั น้ำ��ำ เหลืือง บำ�ำ รุงุ กระเพาะ ไล่ไ่ ขมันั พอกตับั ได้จ้ ากโหระพา ใบมะกรููด กะเพราะ ใบเตย, รสเผ็ด็ ร้อ้ นจากข่า่ กระชาย ขับั ลมได้้ เลืือดลมเดิินดีี นอนหลัับสบาย กสิกิ รรมธรรมชาติิ 112

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 113

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 114

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 115

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 116

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 117

กสิกิ รรมธรรมชาติิ 118

2. การนวด การนวดหรืือหัตั ถเวชนับั เป็น็ ภููมิิปัญั ญาอันั ล้ำ��ำ ค่า่ ในการรักั ษาโรคของคนไทย โดยเฉพาะโรค ที่่ไ� ม่ส่ ามารถบำ�ำ บัดั ได้ด้ ้ว้ ยการใช้ย้ าฉีดี หรืือยากิิน ในปัจั จุบุ ันั ศาสตร์แ์ ห่ง่ การนวดได้ร้ ับั การพัฒั นา จนเป็น็ ที่่ย� อมรับั สามารถนำ�ำ รายได้เ้ ข้า้ ประเทศปีลี ะกว่า่ พันั ล้า้ นบาท การนวดนั้้น� ป้อ้ งกันั กล้า้ มเนื้้อ� หย่อ่ นยาน ร่่วงโรยก่่อนวัยั รวมถึึงชะลอการเกิิดริ้�วรอยต่า่ งๆ ช่่วยกระตุ้�นการไหลเวียี นของโลหิิต ให้เ้ ป็น็ ไปตามปกติิ การนวดตััวเองอย่่างง่า่ ย - ท่า่ ที่่บ� รรเทาอาการปวดเมื่อ�่ ยฝ่า่ เท้า้ และกระตุ้�นอวัยั วะภายในให้ท้ ำ�ำ งานปกติิ ใช้ว้ ิิธีนีั่่ง� ขัดั สมาธิิ ให้ฝ้ ่า่ เท้า้ ข้า้ งที่่จ� ะนวดหงายขึ้น� ใช้ศ้ อกด้า้ นตรงข้า้ มกับั ฝ่า่ เท้า้ กดจุดุ แนวกึ่ง� กลางฝ่า่ เท้า้ 3 จุดุ แล้ว้ ใช้้นิ้้�วหััวแม่่มืือกดคลึึงให้้ทั่่�วฝ่่าเท้้าและนิ้้�วเท้้า โดยทำำ�ประมาณข้้างละ 5 นาทีี สลัับกัันทั้้�ง 2 ข้้าง ซ้้ายขวา - ท่า่ ที่่�บรรเทาอาการปวดเข่่า ขา หลังั หรืือเป็็นตะคริิวที่่�น่่องบ่อ่ ยๆ ให้้นั่่ง� เหยียี ดขาข้า้ งหนึ่่�ง ใช้้มืือข้้างเดีียวกัันจัับปลายเท้้าไว้้ มืืออีีกข้้างกดเข่่าไว้้ไม่่ให้้งอ ค่่อยๆ ก้้มตััวโดยลดช่่วงท้้อง ลงแนบขา หน้า้ มองตรงไปทางปลายเท้้าไม่ก่ ้้มหน้้า พร้้อมหายใจเข้า้ -ออกให้ป้ กติิ 3-5 ครั้ง� แล้้ว ผ่่อนออก ทำำ�สลับั กันั ทั้้�ง 2 ข้้าง ท่่านี้้�ช่ว่ ยยืืดกล้้ามเนื้้อ� ขาด้้านหลัังด้้วย - ท่่าที่่�บรรเทาอาการปวดหลััง เอวและสะโพก ให้้ทำำ�ท่่าขััดสมาธิิ ยื่่�นมืือข้้างใดข้้างหนึ่่�ง ใช้ข้ ้อ้ มืือไปวางขัดั ที่่ห� ัวั เข่า่ ด้า้ นตรงข้า้ ม บิิดลำ�ำ ตัวั ไปด้า้ นเดียี วกับั หัวั เข่า่ นั้้น� หายใจเข้า้ -ออก ค่อ่ ยๆ บิิดตัวั ไปเรื่อ�่ ยๆให้ม้ ากที่่ส� ุดุ หายใจเข้้าออกให้้ปกติิ 3-5 ครั้�งแล้้วผ่่อนออก ทำ�ำ สลัับข้้าง - ท่า่ ที่่บ� รรเทาอาการปวดคอ ศีรี ษะและสะบักั ให้ท้ ำ�ำ ท่า่ นั่่ง� ขัดั สมาธิิตัวั ตรงพนมมืือระหว่า่ งอก หายใจเข้า้ -ออกออกแรงดันั มืือที่่พ� นมไว้แ้ ละ ค่อ่ ยๆยกมืือขึ้น� เหนืือศีรี ษะออกแรง ดันั ฝ่า่ มืือเข้า้ หากันั ยืืดลำ�ำ ตัวั หายใจเข้า้ -ออกปกติิ 3-5 ครั้ง� แล้ว้ ผ่่อนออก ท่่านี้้ช� ่ว่ ยบริิหารกล้้ามเนื้้�อคอและสะบััก กสิกิ รรมธรรมชาติิ 119

3. การประคบสมุนุ ไพร การประคบสมุุนไพร หมายถึึง การนำ�ำ เอาสมุุนไพรทั้้�งสดหรืือแห้้ง หลายๆชนิิดโขลกพ อแหลกและคลุกุ รวมกััน ห่่อด้ว้ ยผ้า้ ทำำ�เป็็นลููกประคบ นึ่่�งด้้วยไอน้ำ��ำ ร้้อนและนำำ�ไปประคบบริิเวณ ที่่ต� ้อ้ งการ จะช่ว่ ยบรรเทาอาการปวดเมื่อ�่ ย ลดอาการบวมอักั เสบของกล้า้ มเนื้้อ� ข้อ้ ต่อ่ ลดอาการ เกร็ง็ ของกล้า้ มเนื้้อ� และอาการติิดขัดั ของข้อ้ ต่อ่ ช่ว่ ยเพิ่ม�่ การไหลเวียี นของโลหิิต และลดอาการปวด 4. การอบสมุุนไพร การอบสมุุนไพรเป็็นวิิธีบี ำำ�บัดั รัักษาอย่า่ งนึ่่ง� ช่ว่ ยให้้การไหลเวีียนของโลหิิตดีีขึ้�นทำ�ำ ให้้ ร่า่ งกายสดชื่น�่ ผิิวพรรณเปล่ง่ ปลั่่ง� มีนี ้ำ��ำ มีนี วล ช่ว่ ยให้เ้ ส้น้ เลืือดฝอยขยายตัวั รููขุมุ ขนเปิดิ เพื่อ�่ ขับั ถ่า่ ย ของเสียี ออกทางผิิวหนังั ช่ว่ ยบรรเทาอาการปวดเมื่อ�่ ย ผ่อ่ นคลายกล้า้ มเนื้้อ� จะใช้ค้ วบคู่่�กับการนวด แผนไทย โดยมากมัักใช้้หลัังนวดเสร็็จแล้้ว ช่่วยลดอาการเกร็็งตััวของกล้้ามเนื้้�อ ข้้อต่่อ ช่่วยให้้ เนื้้อ� เยื่่อ� พังั ผืืดยืืดหยุ่�นตัวั ร่า่ งกายสดชื่น�่ สมุนุ ไพรสดที่่�ใช้ใ้ นการอบ • ไพล : แก้ป้ วดเมื่อ่� ย ครั่น� เนื้้อ� ครั่น� ตัวั • ขมิ้้�นชันั : แก้้โรคผิิวหนังั สมานแผล • ตะไคร้้ : ดับั กลิ่น�่ คาว บำำ�รุุงธาตุุไฟ • ใบ-ผิิวมะกรููด : แก้ล้ ม วิิงเวียี น • ใบหนาด : แก้โ้ รคผิิวหนังั พุุพองน้ำ�ำ� เหลืืองเสียี • ว่า่ นน้ำ�ำ� : ช่ว่ ยขับั เหงื่อ� แก้้ไข้้ • ใบส้ม้ ป่่อย : แก้้หวัดั แก้ป้ วดเมื่อ�่ ย • กระชาย : แก้ป้ วดเมื่อ�่ ย ปากแตกเป็น็ แผล ใจสั่น� • ใบเปล้า้ ใหญ่่ : ถอนพิิษ ผิิดสำำ�แดง บำ�ำ รุุงผิิว กสิิกรรมธรรมชาติิ 120

สมุุนไพรแห้ง้ ที่่�ใช้ใ้ นการอบ • เหงือกปลาหมอ : แก้้โรคผิิวหนังั พุพุ อง • ชะลููด : แก้ร้ ้อ้ นใน กระสัับกระส่่ายดีีพิิการ • กระวาน : แก้เ้ จ็บ็ ตา ตาแฉะ ตามัวั • เกษรทั้้�งห้้า : แต่ง่ กลิ่�น่ บำำ� รุงุ หัวั ใจ • สมุุนแว้้ง : แก้ล้ มวิิงเวีียน พิิษหวััด 5. การแช่น่ ้ำ�ำ� เป็็นการนำ�ำ ร่า่ งกายทั้้�งหมดหรืือบางส่่วนแช่่หรืือจุ่�มลงในน้ำ��ำ เพื่อ่� บำ�ำ บััดรัักษาโรคต่า่ งๆ มีอี ยู่่�ด้ว้ ยกััน 4 แบบ 5.1การแช่น่ ้ำ��ำ เย็น็ ผู้�้ที่ร� ับั การรักั ษาจะแช่ต่ ัวั ลงในน้ำ��ำ เย็น็ ที่่ม� ีอี ุณุ หภููมิิราว10-18องศาเซลเซียี ส เป็็นเวลา 2-3 วิินาทีี หากต้้องการแช่่เป็็นเวลานานๆ จะต้้องถููตััวแรงๆไปด้้วยขณะกำำ�ลัังแช่่ การจุ่่�มตััวในน้ำำ�� เย็น็ จะช่่วยทำำ�ให้้ร่่างกายตื่�่นตััว เนื่่�องจากได้ร้ ับั การกระตุ้�น นอกจากนี้้ � ยังั เพิ่ม�่ อััตราการเผาผลาญอาหารให้้กลายเป็น็ พลัังงานและโปรตีนี เพิ่่�มการไหลเวีียนของของเหลวใน ร่า่ งกาย เช่น่ เลืือดและน้ำำ�� เหลืือง หลังั การแช่น่ ้ำำ�� เย็็น ต้อ้ งมีกี ารบำ�ำ บััดด้้วยน้ำ�ำ� ร้้อนทัันทีี 5.2 การแช่่น้ำ��ำ อุุณหภููมิิปกติิ จะแช่ต่ ััวในน้ำ�ำ�ที่่ม� ีอี ุณุ หภููมิิ 32-36 องศาเซลเซียี ส เป็น็ เวลา 15-20 นาทีี จะช่ว่ ยให้้รู้�้ สึกึ ผ่่อนคลาย เหมาะกัับผู้�้ มีีปัญั หานอนไม่ห่ ลัับ ฟุ้้�งซ่่านกระวนกระวาย 5.3 การแช่น่ ้ำ��ำ ร้อ้ น จะแช่ต่ ัวั ในน้ำ��ำ ที่่ม� ีอี ุณุ หภููมิิ 40-45 องศาเซลเซียี ส เป็น็ เวลาไม่เ่ กิิน 20 นาทีี น้ำ�ำ�ที่่ม� ีอี ุุณหภููมิิสููงกว่่า 45 องศาเซลเซีียส จะไม่ม่ ีีผลในการรักั ษาโรค และอาจเป็น็ อัันตรายได้้ การแช่่ตััวในน้ำำ��ร้้อนจะช่่วยสร้้างความรู้้�สึึกกระชุ่�มกระชวย แต่่ผลที่่�ได้้จะเกิิดขึ้ �นเพีียงชั่ �วคราว จึึงเหมาะกัับการบำำ�บััดอาการปวดท้้อง ปวดกล้้ามเนื้้อ� และข้้อต่่อ 5.4 การแช่่ตััวในน้ำำ��ลึึก วิิธีีการนี้้�จะได้้ผลดีีถ้้าทำำ�ร่่วมกัับการนวดตััว การออกกำำ�ลัังกาย หรืือการฉีดี น้ำ��ำ การได้ล้ อยตัวั ในน้ำ��ำ เหมาะสำ�ำ หรับั ผู้�้ที่เ� ป็น็ โรคข้อ้ อักั เสบ โปลิิโอ และกล้า้ มเนื้้อ� เสื่อ�่ ม สมรรถภาพ ผู้�้ที่�มีีขนาดและการทำ�ำ งานของกล้า้ มเนื้้อ� ผิิดปกติิจากอาการของโรคต่า่ งๆ เนื่อ�่ งจาก แรงพยุงุ ของน้ำำ�� จะทำำ�ให้้ร่่างกายเบาขึ้น� ช่่วยลดผลกระทบจากการกดกระแทกของน้ำ�ำ�หนักั ขณะ ออกกำำ�ลังั กาย กสิิกรรมธรรมชาติิ 121

ภาค หลักั กสิิกรรมธรรมชาติิ สู่่� โคก หนอง นา

บทที่�่ 7 หลัักการออกแบบ และการออกแบบ โคก หนอง นา เบื้้�องต้้น

การออกแบบโคกหนองนาเป็น็ การประยุกุ ต์ใ์ ช้้“เกษตรทฤษฎีใี หม่”่ ให้เ้ หมาะสมตาม แต่ล่ ะภููมิิสังั คม ซึ่ง�่ ขั้น� ตอนการออกแบบ โคก หนอง นา ด้ว้ ยตนเอง แบ่ง่ เป็น็ 3 ส่ว่ นด้ว้ ยกันั คืือ 1. หลัักการออกแบบตามหลัักภููมิิสัังคม 2. การสำำ�รวจพื้้น� ที่่�ก่่อนการออกแบบ 3. ขั้้�นตอนการออกแบบ โคก หนอง นา ด้ว้ ยตนเอง หลัักการออกแบบตามหลักั ภููมิิสังั คม พระราชกรณียี กิิจของพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้า้ อยู่่�หัว รัชั กาลที่่� 9 ที่่ท� รงปฏิิบัตั ิิมาต่อ่ เนื่อ�่ ง ยาวนาน ตั้้ง� แต่เ่ สด็จ็ ขึ้�นเถลิิงถวััลย์ส์ ิิริิราชสมบัตั ิิในปีี 2489 แสดงถึงึ พระมหากรุุณาธิิคุณุ ในการ บำ�ำ บัดั ทุกุ ข์บ์ ำ�ำ รุงุ สุขุ แก่พ่ สกนิิกรให้ม้ ีชี ีวี ิิตความเป็น็ อยู่�ที่ด� ีขีึ้น� ผู้ค�้ นต่า่ งประจักั ษ์ใ์ นพระอัจั ฉริิยภาพ ของพระองค์์โดยหลักั การทรงงานทั้้ง� 23 ประการของพระองค์์ในประการที่่�5 นั้้น� เป็น็ เรื่อ� งภููมิิสังั คม “การพััฒนาใดๆ ต้้องคำำ�นึึงถึึงสภาพภููมิิประเทศของบริิเวณนั้้�นว่่าเป็็นอย่่างไร และ สัังคมวิิทยาเกี่ �ยวกัับลัักษณะนิิสััยใจคอคน ตลอดจนวััฒนธรรมประเพณีีในแต่่ละท้้องถิ่่�นที่่�มีี ความแตกต่า่ งกััน “การพััฒนาจะต้้องเป็็นไปตามภููมิิประเทศทางภููมิิศาสตร์์และภููมิิประเทศทาง สัังคมศาสตร์์ ในสัังคมวิิทยา คืือนิิสััยใจคอของคนเรา จะไปบัังคัับให้้คนอื่่�นคิิดอย่่างอื่่�นไม่่ได้้ เราต้้องแนะนำำ� เข้้าไปดููว่่าเขาต้้องการอะไรจริิงๆ แล้้วก็็อธิิบายให้้เขาเข้้าใจหลัักการของการ พัฒั นานี้้�ก็จ็ ะเกิิดประโยชน์อ์ ย่า่ งยิ่่ง� ” กสิกิ รรมธรรมชาติิ 124

เราจึงึ น้อ้ มนำ�ำ หลักั การทรงงานข้อ้ 5 นี้้� มาใช้เ้ ป็น็ หลักั การออกแบบ นั่่น� คืือยึดึ หลักั สภาพ ความเป็็นจริิงของ “ภููมิิประเทศ” หมายความถึงึ ด้้านกายภาพ เช่่น ดิิน น้ำ��ำ ลม ไฟ(แสง) พืืช รวมกับั “ด้า้ นสังั คม” คืือ คน วัฒั นธรรม ความเชื่อ�่ ภููมิิปัญั ญาดั้ง� เดิิมพื้้น� ถิ่น�่ นั้้น� ๆ ดังั นั้้น� การออกแบบ ตามหลัักภููมิิสัังคมจึึงต้้องคำ�ำ นึึงถึงึ องค์์ประกอบทั้้�งสองด้้าน ด้า้ นภูมู ิิศาตร์์ 1. ดินิ 1.1 ต้้องรู้้�ลัักษณะของดิิน เช่่น ร่่วน เหนีียว ทราย ดิินปนหิิน และกายภาพของดิิน ว่า่ เกาะตัวั กันั ดีหี รืือไม่่ เนื่�่องจากการเกาะตัวั ของดิินมีีผลต่อ่ ความลาดเอีียงของการขุดุ ปรัับพื้้�นที่่� เช่่น ถ้้าดิินเกาะตััวกัันดีี มุุมของการขุุดจะอยู่�ที่ � 45 องศา ถ้้าการเกาะตััวกัันดีีมาก (ดิินเหนีียว) อาจขยายมุุมออกไปถึึง 60 องศา แต่่ถ้้าดิินเกาะตััวกัันไม่่ดีี (มีีทรายปนมาก) มุุมของการขุุด ควรอยู่�ที่�ไม่่เกิิน 35 องศา เพราะหากมีคี วามชันั มากเกิินไป อาจเกิิดการพังั ทลายได้้ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 125

1.2 ความลาดเอียี งของพื้้น� ที่่ � ดููได้จ้ ากเส้น้ ชั้น� ความสููงหรืือคอนทัวั ร์ไ์ ลน์์ (Contour Line) ซึ่ง�่ คืือเส้น้ ที่่ล� ากผ่า่ นจุดุ แต่ล่ ะจุดุ บนพื้้น� ดิินที่่ม� ีคี วามสููงในระดับั เดียี วกันั โดยสามารถหาเส้น้ คอนทัวั ร์์ ได้้จากการส่่องกล้อ้ งสำ�ำ รวจ เส้น้ คอนทััวร์์ 1 เส้น้ = 1 ชั้้น� ความสููง เส้้นแต่่ละเส้้นจึงึ ไม่่มีที างตัดั กััน ฉะนั้้�น สรุปุ ได้้ว่า่ พื้้น� ที่่�ยิ่�่งชัันมากเส้น้ ก็็จะยิ่่ง� ถี่ม� าก พื้้�นที่่ร� าบเส้้นก็จ็ ะห่่างกััน สามารถดููเส้้นคอนทััวร์์คร่่าวๆผ่่านทางแอปพลิิเคชั่ �นบนโทรศััพท์์มืือถืือ เช่่น แอป World Topo Map ทั้้�งนี้้ � สามารถสำ�ำ รวจความลาดเอียี งของพื้้�นที่่อ� ย่า่ งง่่ายด้ว้ ยตนเอง โดยดููจากร่่องน้ำำ��ใน พื้้น� ที่่ห� รืือการกััดเซาะของดิินในบริิเวณ ควรสำำ�รวจทั้้�งทางเข้้า-ออกของน้ำ�ำ�นอกพื้้น� ที่่�และทิิศทาง การไหลของน้ำ��ำ ในพื้้�นที่่�เพื่อ่� เก็บ็ ข้้อมููลนำ�ำ มาใช้ใ้ นการออกแบบต่่อไป กสิิกรรมธรรมชาติิ 126

2. น้ำำ�� “น้ำ��ำ คืือชีวี ิิต” การออกแบบ โคก หนอง นา เน้น้ การบริิหารจัดั การน้ำ��ำ ฝนในพื้้น� ที่่ใ� ห้เ้ พียี งพอต่อ่ การใช้้ ตลอดทั้้ง� ปีี หลักั คิิดโดยง่า่ ยคืือ เก็บ็ น้ำ��ำ ฝนที่่ต� กลงมาในพื้้น� ที่่ข� องเราให้ไ้ ด้ท้ั้้ง� หมด (100%) หรืือเก็บ็ ให้ไ้ ด้้ มากกว่่า (ประมาณ 120-150%) โดยเก็บ็ เพิ่่�มเติิมจากน้ำ�ำ�ฝนที่่�หลากมาจากพื้้�นที่่ข� ้า้ งเคีียง 2.1 การคำ�ำ นวณปริมิ าณน้ำ�ำ� ฝนที่่ต� กในพื้้�นที่่�เพื่่�อการกัักเก็็บน้ำ�ำ� การจะคำำ�นวณปริิมาณน้ำำ��ฝนที่่�ตกในพื้้�นที่่�ได้้นั้้�น เราจะต้้องทราบข้้อมููล 2 อย่่าง คืือ ขนาดพื้้�นที่่ข� องตนเองและปริิมาณน้ำำ��ฝนเฉลี่�ยต่อ่ ปีที ี่่ต� กในพื้้�นที่่� โดยขนาดพื้้�นที่่� จะต้้องแปลงจากหน่่วย ไร่่, งาน, ตารางวา ให้้เป็็นตารางเมตร เพื่่�อใช้้ คำ�ำ นวณกับั ปริิมาณน้ำ�ำ�ฝนที่่ต� กในพื้้�นที่่� “ฝนตกลงมาเท่า่ ไร เก็บ็ ไว้ใ้ ห้ห้ มด” ปริิมาณน้ำ��ำ ฝนเฉลี่ย� ที่่ต� กในพื้้น� ที่่ � สามารถหาข้อ้ มููลได้จ้ ากหลายหน่ว่ ยงาน เช่น่ เวบไซต์์ สำ�ำ นักั งานสถิิติิแห่ง่ ชาติิ http://service.nso.go.th/nso/web/statseries/statseries27.html หรืือสแกน QR Code ปริิมาณน้ำ��ำ ฝนเฉลี่ย� ต่อ่ ปี ีที่น� ำ�ำ มาคิิดคำ�ำ นวณควรได้ม้ าจากค่า่ เฉลี่ย� 3 ปียี ้อ้ นหลังั เป็น็ อย่า่ งน้อ้ ย เช่น่ ปริิมาณน้ำ��ำ ฝนเฉลี่ย� ต่อ่ ปีี ในปีี 2561, 2562 และ 2563 เท่า่ กับั 1398, 1200 และ 960 มม./ปีี ตามลำ�ำ ดัับ ค่่าเฉลี่�ยปริิมาณน้ำ��ำ ฝน 3 ปีี จึึงเป็็น (1398+1200+960)/3 เท่า่ กัับ 1186 มม./ปีี แล้ว้ จึึงแปลงหน่่วยจากมิิลลิิเมตรให้เ้ ป็็นหน่ว่ ยเมตร 1186 ÷ 1000 = 1.186 เมตร/ปีี เพื่่�อนำำ�มา คำำ�นวณกัับพื้้�นที่่�ซึ่่�งเป็็นหน่่วยตารางเมตรได้้ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 127

ดังน้ัน เราจะทราบปริมาณนาํ้ ฝนเฉลย่ี ตอ ปทีต่ กในพน้ื ทีไ่ ดโดยการนํา ขนาดพื้นที่ (ตารางเมตร) x ปริมาณนํ้าฝนทตี่ กในพน้ื ที่ (เมตร/ป) 2.2 รปู แบบการเก็บนาํ้ ใน โคก หนอง นา การเก็บนํ้าใน โคก หนอง นา มี 5 รูปแบบ คือเก็บใน หนอง นา คลองไสไก โคก และภาชนะเกบ็ นา้ํ ตา งๆ เชน ตมุ โอง แทง ก โดยรปู แบบการเกบ็ นา้ํ บนดนิ ไดแ ก การเกบ็ นา้ํ ในหนอง นา คลองไสไ ก และภาชนะ สวนการเกบ็ นํ้าที่โคก เปนการเก็บน้ําใตดิน 2.2.1 หนองนา้ํ หนองเกบ็ นา้ํ ตามแนวทางโคกหนองนามกั มรี ปู ทรงอสิ ระ(FreeForm)เลยี นแบบรปู ทรง ของแหลง นา้ํ ตามธรรมชาติ เนอ่ื งดว ยรปู ทรงอสิ ระของหนองนา้ํ มเี สน รอบรปู ทย่ี าวกวา รปู ทรงอน่ื ๆ ที่มีขนาดเทากัน จึงทําใหมีพื้นที่ในการปลูกตนไมรอบหนองนํ้าไดมากขึ้น และเงาของตนไมที่ พาดลงบนผิวหนองนํ้าจะชวยสรางรมเงา ที่มีความหลากหลายทั้งรําไรและรม เหมาะเปนที่ เพาะพันธุวางไขของสัตวน ้าํ กสิิกรรมธรรมชาติิ 128

นอกจากน้ีลมยังพัดผิวนา้ํ กระทบตล่ิงรูปทรงอิสระทาํ ใหเกิดเปนคล่ืนในหนองนา้ํ ทาํ ใหผ วิ น้าํ ไมน่งิ เมอื่ ผิวน้ํามกี ารเคลื่อนไหว นํ้าจงึ ไมเ นา เสีย ที่ขอบหนองดา นในจะมีตะพกั ซง่ึ เปน พ้นื ดนิ สว นตนื้ ลกั ษณะคลา ยข้ันบนั ไดเพอ่ื ชะลอ แรงนา้ํ ทไี่ หลลงหนอง ชว ยลดการพงั ทลายของตล่งิ และเปนพืน้ ทปี่ ลอดภยั สําหรับคนและสัตว หากเกดิ การพลดั ตกหนองนา้ํ บนตะพกั อกี ทง้ั ยงั เหมาะเปน แหลง อาศยั ของสตั วน า้ํ และเปน บรเิ วณ ปลกู พชื น้ําเพอ่ื งา ยตอ การเกบ็ เก่ียวผลผลติ เพื่อชวยลดการระเหยของนํ้าในหนองนํ้า เราสามารถปลูกพืชชวยปดผิวนํ้า เชน บัว ผกั กระเฉด ผกั บงุ ฯลฯ แตต อ งควบคมุ การเจรญิ เตบิ โตเพอ่ื ไมใ หข น้ึ จนรกมากเกนิ ไป หรอื ใชร ม เงา ของตนไมใหญที่ปลูกไวรอบหนองนํ้า เพื่อลดความรอนที่เกิดขึ้นบนผิวนํ้าไดดวย สวนความลึก ของหนองนํ้าควรเปนกี่เมตร ตองพิจารณาความเหมาะสมในแตละพื้นที่ โดยดูจากลักษณะดิน ในพน้ื ที่และความตอ งการการใชน ้าํ เปนตน กสิกิ รรมธรรมชาติิ 129

\"หนา ตดั ดนิ \" (Soil Horizon) ทาํ ใหเ ราเหน็ ความแตกตา งของเนอ้ื ดนิ ในแตล ะชน้ั ความลกึ โดยเราสามารถจําแนกดินแตล ะชน้ั ไดจ ากสี ลกั ษณะและโครงสรางของอนุภาคดินทแี่ ตกตา งกนั 1. ชน้ั อนิ ทรยี วัตถุ (Organic) หรือ ฮิวมสั เปนอินทรวี ัตถุ ซากพืชซากสัตวทบั ถมกนั สวนใหญจะพบในพนื้ ที่ปา ไมพ บในพ้ืนทก่ี ารเกษตรเพราะถูกไถพรวนไปหมด 2.ดนิ ชน้ั บน(Top soil)เปน ชน้ั ดนิ ทม่ี สี ง่ิ มชี วี ติ อาศยั อยเู ปน จาํ นวนมากสว นใหญป ระกอบดว ย หินแรแ ละอนิ ทรยี วัตถุทีย่ อ ยสลายสมบูรณแลว ทาํ ใหด ินมีสีเขม 3. ชน้ั ดนิ ลา ง (Subsoil) หรอื ชน้ั ดนิ ดาน ไมม อี นิ ทรยี วตั ถผุ สมอยู เนอ้ื ดนิ มคี วามแนน และแขง็ 4. ชั้นหนิ ผุ (Parent rock) สว นใหญเปนหินกอนเลก็ ๆผสมกบั เนอื้ ดนิ 5. ชน้ั หินพนื้ ,หินตนกาํ เนดิ (Bedrock) เปนช้ันหนิ กอนใหญๆ เปนช้นั ทเี่ จาะไปเพื่อสูบน้ํา บาดาลหรือนํา้ ใตดินมาใช ขณะขุดหนอง ใหสังเกตุการเปลี่ยนแปลงของดินแตละชั้น เมื่อเริ่มขุดเจอชั้นหินผุ ก็ควรหยดุ ขุดเนือ่ งจากหากขดุ ไปจนถึงชัน้ หนิ พื้นหรอื หินตน กําเนิด อาจทาํ ใหหนองเก็บน้าํ ไมอยู และควรเลอื กวางตําแหนงหนองใหอยใู นจุดต่าํ สุดในพื้นท่ี หรือจดุ ตนทางและปลายทางของทาง นํ้าเขา-ออกในพื้นที่ เพื่อใหสามารถเก็บนํ้าฝนที่ตกในพื้นที่และไหลเขามาในพื้นที่ไดอยางมี ประสทิ ธิภาพมากท่ีสุด 2.2.2 นา นาในรูปแบบกสิกรรมธรรมชาติจะมีคันนากวาง มองจากดานหนาตัดขวางเปนทรง สเ่ี หลย่ี มคางหมู คอื ฐานกวา งดา นบนแคบ โดยหวั คนั นาควรมคี วามกวา งอยา งนอ ยประมาณ 2 เมตร ฐานกวา งประมาณ 3 เมตร สงู ประมาณ 1-2 เมตร ขน้ึ อยกู บั ความเหนยี วของดนิ หากดนิ เหนยี วมาก มีรากพืชชว ยยดึ เกาะมาก กท็ าํ คันนาทม่ี ีความชันมากขึ้นได คือ ฐานแคบกวา ง 3 เมตรได คนั นา ไมพ งั ทลาย แตห ากเปน ดนิ รว นปนทรายและมรี ากพชื ชว ยยดึ เกาะนอ ย กต็ อ งมฐี านกวา งกวา 3 เมตร กสิิกรรมธรรมชาติิ 130

บนคัันนา ควรมีรี ่่องน้ำ�ำ� หรืือคลองไส้้ไก่เ่ พื่่�อช่่วยให้น้ ้ำ��ำ แก่พ่ ืืชที่่ป� ลููกทั้้ง� สองฝั่ง� บนคันั นา สำ�ำ หรับั พื้้น� ที่่ข� นาดเล็ก็ เช่น่ พื้้น� ที่่� 1-2 ไร่ ่ ก็ค็ วรยึดึ ขนาดคันั นาตามนี้้เ� พราะหัวั คันั นาสามารถสร้า้ ง ประโยชน์์ได้้มากกว่่าผืืนนา แต่่สามารถปรับั ให้ค้ ันั นารอบนอกใหญ่่ แต่่คันั นาด้า้ นในเล็ก็ ลงเหลืือ ความกว้้างประมาณ 80 เซนติิเมตร สููงประมาณ 60 เซนติิเมตร ก็็ได้้ ทั้้�งนี้้�ให้้พิิจารณา ตามหลักั ภููมิิศาสตร์แ์ ละความจำ�ำ เป็็นของเจ้้าของพื้้�นที่่เ� ป็น็ หลััก ส่ว่ นรููปทรงพื้้น� นาโค้้งเว้า้ เล็ก็ น้้อย ไม่่โค้้งเว้้ามากเพราะไม่่สะดวกต่อ่ การใช้้เครื่อ่� งจักั ร โดยรอบผืืนนาด้า้ นในจะมีรี ่อ่ งน้ำ��ำ ติิดกับั คันั นา เพื่อ�่ ให้ส้ ัตั ว์น์ ้ำ��ำ ยังั มีที ี่่อ� ยู่�อาศัยั เมื่อ�่ สููบน้ำ��ำ ออกจากนา เพื่่�อเกี่ �ยวข้้าว แต่่ให้้เว้้นพื้้�นที่่�ช่่วงหนึ่่�งไม่่ต้้องขุุดร่่อง เพื่่�อให้้เครื่่�องจัักรสามารถลงในนาได้้ด้้วย และหากมีีนา 2 ผืืนติิดกััน ให้เ้ ลืือกพื้้�นที่่�ที่่ไ� ม่่เป็็นร่่องนี้้อ� ยู่�ใกล้ก้ ัันเพื่�อ่ ความสะดวกในการเคลื่อ่� น ย้้ายเครื่�่องจักั ร ทั้้�งนี้้ร� ่อ่ งน้ำ�ำ�ข้า้ งในนายังั ช่่วยกัักเก็็บความชื้น� ให้ผ้ ืืนนาตลอดเวลา ทำำ�ให้้การทำ�ำ นา รอบใหม่่ไม่ต่ ้อ้ งทำ�ำ การขัังน้ำ�ำ� เพื่อ�่ แช่ด่ ิินนาน กสิกิ รรมธรรมชาติิ 131

การปลูกพชื บนคันหัวนา หรอื “หวั คันนาทองคํา” คอื การสรา งคนั นาใหดานบนคนั นา กวา งและสงู อยางนอย 1 เมตร ฐานกวาง 2 เมตรเปน รูปทรงส่ีเหล่ียมคางหมู เพ่ือชว ยกกั เก็บนํ้า ในนาและเปน พน้ื ท่ปี ลูกพืชผักมากชนิดทีใ่ ชประโยชนไดหลากหลาย นอกจากไดผ กั ไรสารเคมไี ว รับประทาน ชวยประหยัดคาใชจาย ไดแบงปน แลวยังนําไปสรางรายไดอีกทางหนึ่งดวย ซง่ึ การปลกู ตน ไมบ นหวั คนั นา ควรลดการปลกู ผกั กนิ ใบกนิ หวั บรเิ วณขอบคนั นา เพอ่ื ปอ งกนั ปญ หา หัวคันนาพังทลาย และควรคํานึงถึงขนาดพุมตนไมที่เหมาะสมกับทางเดิน หากไมพุมใหญ ใหป ลกู สลับฝงซา ยขวาเยื้องกนั เปน ฟนปลา ไมควรปลูกฝงเดียวกนั ทั้งแถว เพอื่ ไมใ หบีบทางเดนิ จนเหลอื พ้ืนทีแ่ คบเกินไป 2.2.3 คลองไสไก คือ รองนํ้าที่ขุดขึ้นเพื่อชวยสงนํ้า กักเก็บนํ้าและกระจายความชุมชื้น เปรียบเสมือน ลาํ ธาร เปน ทางสง นา้ํ ทง้ั ยงั ชว ยระบายนา้ํ และชะลอความแรงของนา้ํ ไดด ว ย ซง่ึ ควรขดุ คลองไสไ กใ ห มหี ลายขนาด ลกั ษณะคดเคย้ี วลดั เลาะไปทว่ั พน้ื ทเ่ี พาะปลกู และมหี ลมุ พกั นา้ํ ในคลองไวเ ปน ระยะๆ สวนดินทีไ่ ดจ ากการขุดก็นํามาถมเปน คันใหยาวคขู นานกันไปกบั คลอง ทัง้ น้คี วรพิจารณาวาควร ถมคันคลองฝงใดเพือ่ ใหย ังสามารถระบายนํา้ ในพืน้ ทไี่ ดดวย กสิกิ รรมธรรมชาติิ 132

การขุดและวางตาํ แหนงคลองไสไกไดอยางเหมาะสมจะชวยกระจายความชุมชื้นและ เพิม่ ความช้นื สัมพทั ธในบริเวณนั้นๆอยา งมีประสทิ ธิภาพ โดยประหยัดคา ใชจา ย ไมตองวางทอ ไมตอ งตดิ สปริงเกอร และชว ยลดภาระในการรดนํ้าตนไม ขนาดของคลองไสไก มีตงั้ แตข นาดใหญ กวา ง 3 เมตร ลกึ กวา 1 เมตร ซึ่งควรใชร ถแบคโฮขดุ ลดหล่ันลงไป จนถงึ ขนาดเลก็ กวา งและลกึ ประมาณ 60 เซนตเิ มตรซง่ึ ขดุ ไดด ว ยจอบ ทง้ั นใ้ี หพ จิ ารณาเลอื กขนาด ตามความเหมาะสมและความจาํ เปน ในแตล ะพื้นที่ วธิ ขี ดุ คลองไสไ ก 1. กาํ หนดตาํ แหนง การขดุ คลองไสไ กต ง้ั แตต น ทางจนถงึ ปลายทางวา ควรลดั เลาะผา นจดุ ใดบา ง ใหเ ปน รปู ทรงอสิ ระ ไมเปน คลองเสน ตรงยาวๆ และเลอื กขนาดท่เี หมาะสมกบั พ้นื ทบ่ี ริเวณนั้นๆ 2. ความลึกในคลองตองคํานึงถึงระดับความสูงตํ่าดวย เพื่อใหนํ้าไหลไปในทิศทางที่เรา วางแผนไว เนื่องจากนํา้ ไหลจากทสี่ ูงลงที่ต่ําเสมอ หากจุดเรม่ิ ตนคลองไสไ กอ ยูตํ่ากวาปลายทาง กอ็ าจทาํ ใหนํ้าขงั แลวไหลออกนอกทศิ ทาง ไมเปนไปตามท่ตี องการ 3. ในคลองไสไ กตอ งมหี ลมุ พกั นํ้าและคันดินหรือฝายเพ่ือกกั น้ําเปน ระยะๆ ชะลอการไหล ใหนํ้ามีเวลาซึมลงใตดินและเปนการดักตะกอนไปในตัว เมื่อนํ้าเต็มหลุมแรก จะคอยๆเออลน ไปยังหลุมตอ ไป กสิกิ รรมธรรมชาติิ 133

4. ดิินที่่ไ� ด้จ้ ากการขุดุ คลองไส้้ไก่่ให้น้ ำำ�มาปั้้�นเป็็นคัันคลองแต่่ต้้องระวังั ไม่่ให้้คัันคลองขวาง การระบายน้ำ��ำ ในพื้้น� ที่่�ความกว้า้ งของคันั คลองประมาณ 1เมตรหรืือปรับั ขนาดตามความเหมาะสม กับั พื้้น� ที่่� เพื่อ�่ เป็็นที่่ป� ลููกแฝกลดการพัังทลายของดิิน ปลููกพืืชผักั สวนครัวั และสร้้างป่า่ 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่่าง 5. คลองไส้ไ้ ก่ท่ ี่่พ� าน้ำ��ำ ไหลลงหนอง ควรสร้า้ งฝายช่ว่ ยชะลอแรงน้ำ��ำ ให้ไ้ หลเบาลง และยังั ช่ว่ ย ดักั ตะกอนไม่ท่ ำ�ำ ให้ห้ นองตื้น� เขิิน โดยฝายนี้้อ� าจทำ�ำ มาจากกระสอบทราย กระสอบดิิน ไม้ไ้ ผ่ห่ รืือหิิน และควรปลููกแฝกระหว่า่ งร่่องหิิน ร่อ่ งกระสอบเพื่่�อช่ว่ ยลดแรงน้ำ�ำ�และช่ว่ ยยึดึ เกาะตััวฝายไม่ใ่ ห้้ ไหลตามกระแสน้ำ�ำ� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 134

ประโยชนของคลองไสไก 1. ความคดเคี้ยวและหลุมพักนํ้าในคลองไสไกชวยกักเก็บนํ้าใหซึมลงใตดิน ไมใหนํ้าไหล ผานเรว็ เกนิ ไป 2. เปล่ียนทศิ ทางนํ้าใหก ระจายสพู ื้นทีเ่ พาะปลกู 3. ดักตะกอนดินและธาตุอาหาร ปอ งกันการชะลา งหนา ดิน 4. ปอ งกนั ขอบหนองนา้ํ พงั ทลายจากความแรงของนา้ํ ทไ่ี หลลงหนอง โดยขดุ คลองไสไ กด กั ทางน้าํ เดิม เพอ่ื นําพาน้ําใหไ หลไปในทิศทางอ่ืนท่ีเหมาะสมกวา รูปแบบของคลองไสไ ก 1. คลองไสไกสําหรับพืน้ ท่ลี าดเอียงที่เปนภูเขา จะขุดเพื่อรบั น้าํ จากพ้ืนท่ีลาดชัน โดยชวย ลดความเรว็ และแรงของนํ้า ใหน า้ํ ไหลซมึ ลงดินใหมากท่ีสดุ กอ นไหลลงสูพืน้ ท่ที ี่ตํ่ากวา 2. คลองไสไกสําหรับพื้นที่เนิน จะขุดเพื่อเปลี่ยนทางนํ้าใหไหลไปในทิศทางที่เราตองการ เพือ่ ชวยกระจายความชุมชืน้ ใหพนื้ ทีเ่ พาะปลกู 3. คลองไสไกสําหรับพื้นที่ราบลุม จะขุดแบบคดโคงใหนํ้าไหลเอื่อยแตมีการเคลื่อนตัว ตลอดเวลา เพอ่ื กระจายความชุมชนื้ และเกิดคลื่นท่ีผวิ นํ้า ทําใหน้าํ ไมน ง่ิ ชว ยลดปญ หานาํ้ เนาเสยี 2.2.4 โคก สรา งโคกโดยใชด ินทขี่ ุดจากหนอง หรอื คลองไสไ กข นาดใหญ เพอ่ื ใชเปนพ้นื ท่ปี ลกู ปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง ใหม ีพอกนิ พออยู พอใช พอรม เย็น เปนแหลง เกบ็ นาํ้ ใตดนิ จากปา บนโคกเปน ทต่ี ง้ั ของทอ่ี ยอู าศยั และคอกสตั วส าํ หรบั พน้ื ทร่ี าบลมุ ทม่ี นี า้ํ ทว มเปน ประจาํ หากออกแบบ วางตาํ แหนง คาํ นวณความสงู และพน้ื ทข่ี องโคกไดอ ยา งเหมาะสม จะชว ยใหเ รารบั มอื และอยรู ว มกบั สถานการณน า้ํ ทว มไดเ ปน อยา งดี ไมเ ดอื ดรอ น ไมข าดแคลนและไมจ าํ เปน ตอ งอพยพออกนอกพน้ื ท่ี ภาพการเปล่ยี นแปลงของโคก ณ บานไรเบญจพาส จ.ประจวบครี ขี ันธ ป 2562 และป 2564 กสิกิ รรมธรรมชาติิ 135

2.2.5 ภาชนะเกบ็ นํา้ ตางๆ ปรมิ าณทต่ี อ งการเกบ็ นา้ํ ในภาชนะ ขน้ึ อยกู บั ความตอ งการการใชน า้ํ ของแตล ะครวั เรอื น เราสามารถเกบ็ นา้ํ ฝนในตมุ หรอื โอง โดยรบั นา้ํ จากหลงั คาดว ยรางนา้ํ ฝน ตอ รางลงตมุ หรอื โอง ไวใ ช ซึง่ เปน รปู แบบทง่ี า ยทีส่ ดุ ในการเกบ็ นาํ้ ฝน แทงกน ํ้า สาํ หรบั เก็บนา้ํ ในสถานที่จาํ กดั หรอื กรณตี องการนาํ น้าํ ขน้ึ เกบ็ ในทส่ี ูง โดยใช แทงกนํ้าสําเร็จรูปหรือสรางแทงกแบบบานๆดวยภูมิปญญาทองถิ่น เชน การใชไมไผสานเปน โครงสรา ง ฉาบดว ยปนู แลว ตง้ั แทงกน า้ํ ไวบ นทส่ี งู อาจใชพ ลงั งานแสงอาทติ ยส บู นา้ํ เขา เกบ็ ในแทงก แลวปลอ ยนา้ํ ลงมาในคลองไสไกต ามตอ งการ กสิิกรรมธรรมชาติิ 136

2.3 การคำ�ำ นวณพื้้�นที่่เ� ก็บ็ น้ำ��ำ ในรููปแบบต่่างๆ การคำ�ำ นวณขนาดหนองน้ำ�ำ� และปริิมาตรน้ำ�ำ� ที่่�เก็บ็ ในหนอง สำำ�หรับั หนองรููปทรงอิิสระ การคำ�ำ นวณพื้�้นที่่�เก็็บน้ำ�ำ�ในนา หััวคัันนาควรยกสููงอย่่างน้้อย 1 เมตร ในช่่วงหน้้าฝนจะช่่วยให้้สามารถเก็็บน้ำำ��ได้้ เท่า่ ความสููงของคันั นาโดยน้ำ��ำ ที่่เ� ก็บ็ ไว้จ้ ะค่อ่ ยๆซึมึ ลงดิินที่่เ� หลืือจะเป็น็ น้ำ��ำ บนดิิน ส่ว่ นน้ำ��ำ ที่่อ� ยู่�ใต้ด้ ิิน จะช่ว่ ยสร้้างความชุ่�มชื้น� และเก็็บรัักษาน้ำ�ำ� ไว้ใ้ นรููปแบบน้ำ�ำ� ใต้้ดิินต่่อไป กสิิกรรมธรรมชาติิ 137

การคำำ�นวณพื้้�นที่่ก� ัักเก็็บน้ำ�ำ�ในคลองไส้้ไก่่ คำ�ำ นวณได้ด้ ้ว้ ยวิิธีเี ดียี วกันั คืือ กว้า้ ง x ยาว x ลึกึ หากเป็น็ คลองไส้ไ้ ก่ใ่ หญ่ ่ ที่่ม� ีพีื้้น� ที่่ต� ะพักั ก็จ็ ะต้้องหัักพื้้น� ที่่ต� ะพักั ออกไปด้้วย เช่่นเดีียวกัับการคำ�ำ นวณปริิมาตรการเก็็บน้ำ�ำ�ในหนอง การคำ�ำ นวณพื้้�นที่่�กัักเก็็บน้ำำ��ในโคก เป็็นการเก็็บน้ำำ��ใต้้ดิิน โดยเก็็บได้้สููงสุุดถึึง 70% ของปริิมาณน้ำำ��ที่่�ตกลงบนพื้้�นที่่�โคก จะใช้ว้ ิิธีคี ำ�ำ นวณปริิมาตรน้ำ��ำ เหมืือนหนองน้ำ��ำ แต่เ่ ปลี่่ย� นความลึกึ เป็น็ ความสููง คืือ กว้า้ ง x ยาว x สููง และหักั ส่ว่ นที่่เ� ป็น็ อากาศออก เพราะโคกจะมีคี วามลาดเอียี ง ไม่ไ่ ด้เ้ ป็น็ แท่ง่ สี่เ� หลี่ย� มทำ�ำ มุมุ 90องศา จากพื้้น� อยู่�แล้ว้ การจะเก็บ็ น้ำ�ำ� ในโคกให้ไ้ ด้ถ้ ึึง 70% ก็ต็ ่่อเมื่�อ่ โคกมีีความสมบููรณ์์ บนโคกเป็็นพื้้น� ที่่ป� ่่า ซึ่่ง� เจริิญเติิบโตแล้ว้ เท่า่ นั้้น� - โคก 0 วััน คืือโคกโล้้นๆที่่เ� พิ่่�งขุดุ ปรัับ จะเก็็บน้ำ�ำ� ได้้ประมาณ 20% - โคก 0 วันั + คลองไส้้ไก่่ เก็บ็ น้ำ�ำ�ได้้ 20-25% สามารถเก็็บน้ำำ��เพิ่�ม่ จากการเป็น็ โคกโล้้นๆ ได้้โดยการขุดุ คลองไส้้ไก่่ ให้้โค้้งเลาะไปมาตามแนวเส้้นความชันั (Contour line) ให้น้ ้ำ�ำ� มีีเวลาซึึมลงดิินในโคก - โคก 6 เดืือน คืือ โคกที่่�ต้น้ ไม้้บนโคกเริ่�ม่ โตแล้้ว + มีคี ลองไส้้ไก่่ เก็็บน้ำำ��ได้้ 40-50% - โคก 1-3 ปี ี คืือ โคกที่่�ต้้นไม้้บนโคกส่่วนมากโตแล้ว้ + มีคี ลองไส้้ไก่ ่ จึึงจะสามารถเก็็บน้ำ��ำ ได้ถ้ ึงึ 70% ซึ่ง�่ เป็็นปริิมาณสููงสุดุ ที่่ส� ามารถกัักเก็บ็ น้ำ�ำ� ในโคกได้้ ทั้้ง� นี้ � ลักั ษณะดิินของโคกก็ม็ ีผี ลต่อ่ ความสามารถในการกักั เก็บ็ น้ำ��ำ ด้ว้ ย หากโคกเป็น็ ดิินทราย มีคี วามอุ้�มน้ำ�ำ� ต่ำำ�� ก็จ็ ะเก็็บน้ำ�ำ� ได้้น้อ้ ย อาจต้้องใช้ว้ ิิธีอี ื่่�นช่ว่ ยในการกักั เก็บ็ น้ำ�ำ� เช่น่ การปลููกแฝก หรืือพืืชที่่ม� ีีระบบรากฝอยค่อ่ นข้า้ งมาก กสิิกรรมธรรมชาติิ 138

น้ำำ�� จากโคกสามารถเปลี่่�ยนไปกลายเป็น็ น้ำ�ำ�ในหนองน้ำำ��ได้้ เพราะแรงดัันย่อ่ มดันั น้ำำ�� ให้้ ไหลไปในพื้้น� ที่่ท� ี่่ม� ีีความหนาแน่น่ น้้อยกว่่า เช่่น น้ำ��ำ จากชั้น� หิินใหม่ ่ ก็็จะไหลซึึมไปในหนองน้ำ�ำ� ที่่ม� ีี ความหนาแน่่นของพื้้�นที่่�ต่ำำ�� จึึงเป็็นการเติิมน้ำำ��จากด้้านล่่างเข้้าสู่ �หนองน้ำำ��ได้้อีีกทางหนึ่่�งหากวาง ตำ�ำ แหน่่งหนองน้ำ��ำ ไว้ใ้ กล้้บริิเวณโคก 3. ลม ลมประจำำ�ถิ่่�นของไทย มีี 2 ประเภท คืือ ลมหนาว พััดจากทิิศตะวัันออกเฉีียงเหนืือ (ลมจากเทืือกเขาหิิมะ) และลมมรสุมุ พััดมาจากตะวันั ตกเฉียี งใต้้ (ลมจากทะเล) กสิิกรรมธรรมชาติิ 139