การพัฒนาตามหลักกสิกรรมธรรมชาติ สู่ระบบเศรษฐกิจพอเพียง

วิิธีีการอนุุรักั ษ์์แมลงตัวั ห้ำำ�� ตัวั เบีียน 1. เลิกิ ใช้้ปุ๋๋ย� เคมีี และสารพิษิ ทางการเกษตรทุกุ ชนิดิ เพราะสารพิษิ เหล่า่ นั้้น� ส่ง่ ผลให้้ดินิ เป็น็ กรดจัดั สิ่ง� มีีชีีวิติ ในดิินจะถููกทำำ�ลาย 2. เลิกิ ใช้้ยาฆ่า่ หญ้้า เลิกิ เผาตอซังั หันั มาใช้้วิธิ ีีตัดั นาบ หรืือห่ม่ ดินิ ด้้วยฟาง ใบไม้้หรืือกิ่ง� ไม้้แห้้งแทน 3. เลิิกใช้้สารกำำ�จัดั แมลงและสารฆ่่าเชื้�้อรา แล้้วใช้้สารสกััดสมุุนไพรแทน 4. ปลููกไม้้ดอกล่อ่ แมลงตััวห้ำ�ำ� ตััวเบีียนให้้เข้้ามาในแปลง 5. ปลููกป่า่ 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่่าง ด้้วยไม้้ 5 ระดับั สููง กลาง เตี้�ย เรี่่ย� ดิิน พืืชหัวั ใต้้ดิิน เพื่่�อ สร้้างระบบนิิเวศในพื้น�้ ที่�ข่ องตนเอง 6. ไม่ล่ ่า่ สัตั ว์์กินิ แมลง เช่่น อึ่�งอ่า่ ง คางคก กบ เขีียด ตุ๊�กแก แย้้ นก ฯลฯ 7. ห มั่่�นสำำ�รวจแมลงในแปลงอย่่างสม่ำำ��เสมอ ถ้้าพบว่่าแมลงศััตรููพืืชกััดกิินใบพืืชไปเกิินกว่่า 70 เปอร์เ์ ซ็น็ ต์์ ควรใช้้สารสกัดั สมุนุ ไพรกำ�ำ จัดั ศัตั รููพืืช ฉีีดพ่น่ อย่า่ งต่อ่ เนื่่อ� งทุกุ วันั ในช่ว่ ง 1-3 วันั จนแมลงลดลงหรืือหายไป 2.2 นิยิ าม 5 ว่่าด้้วยเรื่�องความสััมพัันธ์์ของสิ่ �งต่่างๆตามธรรมชาติิ ที่่�นัักกสิิกรรมธรรมชาติิควรทำำ� ความเข้้าใจ ให้้เห็น็ ถึงึ ความสอดคล้้องเชื่�อมโยงกันั ของธรรมชาติทิ ั้้ง� หมด เพื่่อ� นำำ�ไปสู่�การนำำ�มาใช้้ ในการออกแบบพื้น�้ ที่่� โคก หนอง นา ตามวิิถีีชีีวิติ ในแบบที่ต่� ้้องการ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 40

อุุตุนุ ิยิ าม เรื่อ� งของดินิ น้ำ��ำ ลม ไฟ การจะผลิิตอาหารให้้มนุษุ ย์พ์ อกินิ ดิินเป็็นเรื่�องพื้�้นฐานที่่ส� ำำ�คัญั เป็น็ อัันดัับหนึ่่�ง รองมาเป็็นเรื่อ� งน้ำ��ำ เรื่อ� งอากาศ คาร์บ์ อนไดออกไซด์ห์ รืือเรื่�องลม รวมทั้้�งแสงไฟ กระบวนการพวกนี้้ส� ััมพันั ธ์์กัันทั้้ง� หมด ดินิ น้ำ�ำ�ลมไฟรวมกัันกลายเป็็นต้้นพืืชที่่�ค่อ่ ยๆเติิบใหญ่่ ต้้นไม้้หยั่�งรากอยู่�ในอุุตุนุ ิยิ ามอยู่�ในดินิ ในดินิ มีีน้ำำ�� มีีสิ่่ง� มีีชีีวิติ มีีจุลุ ินิ ทรีีย์์ มีีลมมีีอากาศ แทรกอยู่� มีีแร่ธ่ าตุุ ซากพืืชเป็น็ อาหารและเป็น็ ที่�เ่ กาะให้้กัับจุลุ ิินทรีีย์์ รากที่ห�่ ยั่ง� อยู่�ในดิินก็ด็ ููดน้ำำ�� ดููดอาหารที่ล�่ ะลายน้ำ��ำ ขึ้้น� ไปตามลำ�ำ ต้้นไปหาใบ ใบสามารถเอาไฟจากดวงอาทิติ ย์ซ์ ึ่ง�่ เป็น็ ต้้นกำ�ำ เนิดิ พลัังงานมาสังั เคราะห์์แสง โดยดึงึ เอาคาร์บ์ อนไดซ์์ออกไซด์์ ออกซิิเจนกัับน้ำำ�� มาผสมกันั จนเกิิด เป็น็ น้ำ�ำ� ตาลส่ง่ ลงไปเลี้�ยงราก ไปเลี้�ยงสิ่ง� มีีชีีวิติ จำำ�พวกจุุลินิ ทรีีย์ซ์ ึ่่�งชอบน้ำำ��ตาล อุตุ ุนุ ิยิ าม 4 ตััวนี้้� มารวมกันั จนเกิดิ เป็็นชีีวิติ ใหม่ข่ึ้น� เรีียกว่่าพีีชะ หรืือพืืช พีีชนิยิ าม หรืือสิ่ง� มีีชีีวิติ จำ�ำ พวกพืืช สามารถสังั เคราะห์พ์ ลังั งานแสงจากดวงอาทิติ ย์ม์ าเลี้ย� งตัวั เอง ได้้พลังั งานประกอบกัันจนมีีชีีวิิต แล้้วเกิดิ และเติบิ โตอยู่่�กับั ที่�่ ขยายพันั ธุ์์�เพื่่อ� ให้้เกิิดชีีวิติ ใหม่แ่ ละ ตายไปในที่ส่� ุดุ การที่พ�่ ืืชเป็น็ สิ่่ง� มีีชีีวิติ เราจึงึ จำ�ำ เป็น็ จะต้้องเข้้าใจว่า่ มนุษุ ย์แ์ ละสัตั ว์จ์ ะอยู่�ร่วมกันั กับั พืืช ได้้อย่่างไร กสิิกรรมธรรมชาติิ 41

จิิตนิิยาม ว่า่ ด้้วยเรื่อ� งของสิ่ง� มีีชีีวิติ จำ�ำ พวกสัตั ว์ต์ ่า่ งๆที่ม�่ ีีจิติ ใจ เดินิ ทางเคลื่อ� นไหวได้้ แต่ไ่ ม่ส่ ามารถ รัับพลัังงานโดยตรงจากดวงอาทิิตย์์ จึึงต้้องอาศััยการกิินส่ว่ นต่่างๆของพืืช เพื่่อ� นำำ�พลังั งานที่�พ่ ืืช หรืือพีีชนิยิ ามสัังเคราะห์จ์ ากดวงอาทิิตย์์ มาสร้้างร่่างกาย สร้้างเป็น็ พลัังงานของตััวเอง แต่ร่ ะบบ โครงสร้้างของสิ่ง� มีีชีีวิติ ประเภทสัตั ว์์ มีีความสลัับซับั ซ้้อน มีีสภาพแวดล้้อมที่�่ตััวเองชอบ ก่่อนจะ เลี้�ยงสััตว์ช์ นิิดใด เราจึึงต้้องเข้้าใจความต้้องการของสัตั ว์์แต่่ละประเภทเพื่่�อสร้้างสภาพแวดล้้อม ที่�่เหมาะสม เช่น่ ถ้้าเราจะเลี้ย� งปลา เราจะขุุดบ่อ่ ขุดุ คลอง ปั้้�นคันั นา ให้้ปลามาอยู่่�กับั ข้้าวในนา ถ้้าจะเลี้ย� งกุ้�งต้้องรู้�้ว่า่ กุ้ง� ชอบหากินิ หน้้าเลน ในเลนก็ต็ ้้องมีีลมมีีอากาศถ่า่ ยเท แดดก็็ต้้องส่อ่ งถึึง กรรมนิยิ าม เรื่อ� งของมนุุษย์แ์ ละสัังคม คนเป็็นสิ่่ง� มีีชีีวิิตที่่�สููงกว่่าจิติ นิยิ ามทั่่ว� ไป เพราะคนมีีความ สามารถที่่�จะเข้้าใจว่่าทำำ�อะไรแล้้วจะได้้ผลอย่่างไร เข้้าใจว่่าถ้้าสร้้างสภาพแวดล้้อมที่่�เหมาะสม ก็็จะมีีแมลง มีีนก มีีปลามาอยู่�เอง ถ้้าขุุดบ่่อแบบนี้้� ถึึงมีีปลามาก็็จะอยู่�อาศััยไม่่ได้้เพราะไม่่มีี ที่่�วางไข่่ ไม่ม่ ีีที่ห�่ ากิิน คนเรีียนรู้้�ที่จ�่ ะเข้้าใจ แล้้วทำ�ำ กรรมตามเหตุปุ ััจจัยั ก็็จะเอื้�อ้ ให้้สััตว์ต์ ่า่ งๆ ทั้้�งนก ปลา กุ้ �งมาอยู่� แล้้วเจริิญเติิบโตได้้ดีี เพราะจััดสภาพแวดล้้อมหรืือทำำ�กรรมที่่�เอื้้�อต่่อ สภาพแวดล้้อม ให้้มีีอาหารสมบููรณ์์ ฉะนั้้น� มนุษุ ย์ส์ ามารถเลืือกได้้ว่า่ จะทำำ�ให้้โลกใบนี้้�สมบููรณ์์ หรืือขาดแคลน หากตัดั วงจรของความสัมั พันั ธ์ข์ องธรรมชาติิ ความสมบููรณ์ก์ ็จ็ ะหายไป ความอดอยาก ของมนุุษย์์ก็็จะเพิ่่�มขึ้ �น นี่่�คืือกรรมนิิยาม แต่่มนุุษย์์ที่่�เข้้าใจความสััมพัันธ์์ของกรรมที่่�ลึึกซึ้ �งไปจน เห็็นการเปลี่่ย� นแปลง เรีียกว่า่ ธรรมนิิยาม ธรรมนิยิ าม “หััวใจคืือทุุกสิ่�งสัมั พันั ธ์ก์ ันั หมด” หากจะเป็็นเกษตรกร ก็ต็ ้้องเป็น็ นักั ออกแบบการเกษตร วางแผนการใช้้ที่ด�่ ิินให้้ถููกต้้อง คนที่เ�่ รีียนวิชิ าออกแบบกสิกิ รรมธรรมชาติิ ก็ต็ ้้องเข้้าใจว่า่ ภููมิศิ าสตร์แ์ ต่ล่ ะที่ไ�่ ม่เ่ หมืือนกันั ต้้องคำ�ำ นึงึ ถึงึ ประโยชน์ใ์ ช้้สอยที่ต�่ ้้องการ เช่น่ ออกแบบที่ด�่ ินิ เพื่่อ� ทำ�ำ การเกษตร เพื่่อ� ใช้้อยู่�อาศัยั เพื่่อ� เป็น็ คอกสัตั ว์์ หรืือเพื่่อ� เลี้�ยงปลาเลี้ย� งกุ้�ง เหล่า่ นี้้ค� ืือภููมิศิ าสตร์ท์ ี่่แ� ตกต่่างกันั หากจะทำ�ำ การเกษตร จะเพาะปลููก เลี้ย� งสัตั ว์์ สร้้างบ้้านใช้้ชีีวิติ อยู่�ที่น�่ั่่น� แต่ไ่ ม่เ่ ข้้าใจอะไร อย่่างลึกึ ซึ้ง� เลย ก็ย็ ากที่�่จะประสบความสำำ�เร็จ็ ฉะนั้้น� หลัักภููมิิศาสตร์์กัับหลัักสัังคม ความสััมพัันธ์์ ของทุุกสิ่�งจึงึ เป็็นเรื่�องที่่�ต้้องเข้้าใจ การเข้้าใจนิยิ ามทั้้ง� 5 คืือการเข้้าใจธรรมชาติิ ใช้้ชีีวิติ ที่ส�่ อดคล้้องไม่ฝ่ ืืนธรรมชาติิ ต้้นทุนุ ของทุกุ ๆอย่่างจะไม่่สููงเกินิ ที่�่ควรจะเป็น็ การสร้้างวงจรชีีวิติ ที่่ม� ีีความสมดุุล เป็น็ พื้น�้ ฐานสำำ�คััญใน การทำ�ำ กสิกิ รรมธรรมชาติิ ทั้้ง� การออกแบบ โคก หนอง นา และการมีีวิถิีีชีีวิติ ที่ม�่ั่ง� คงและยั่ง� ยืืนอย่า่ งแท้้จริงิ กสิิกรรมธรรมชาติิ 42

2.3 ปา 3 อยา ง ประโยชน 4 อยา ง การปลกู ปา 3 อยางเพอื่ ใหไดประโยชนถงึ 4 อยาง เปนแนวคดิ ในพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั รชั กาลท่ี 9เพอ่ื เปน แนวทางในการอนรุ กั ษป า ดนิ และนา้ํ ควบคไู ปกบั การหลอ เลย้ี ง ความตอ งการดา นเศรษฐกจิ คอื การปลกู ทส่ี ามารถนาํ มาใชป ระโยชนใ นครวั เรอื น เพม่ิ ความมน่ั คง และสรา งรายไดใ นระยะยาว โดยการปลกู ปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง ไดแ ก 1. ปาใชกิน เชน แค มะรมุ ทุเรยี น สะตอ ผกั หวาน ฝาง กลว ย ฟก ขาว ฯลฯ ประโยชนเพอ่ื ให “พอกิน” คอื การปลกู ตนไมทกี่ นิ ได ท้งั เปนอาหารและสมุนไพร 2. ปาใชส อย เชน มะคาํ ดคี วาย มะหาด หวาย ไผ ฯลฯ ประโยชนเพอ่ื ให “พอใช” คอื การปลูกตน ไมใหเปน ปา ไดไ มสาํ หรับใชส อยในครวั เรอื น อาทิ ทําฟน เผาถาน ทํางานหตั ถกรรม หรือทํานํ้ายาซักลาง 3. ปา ใชอ ยู เชน ตะเคยี นทอง ยางนา แดง สกั พะยูง พยอม ฯลฯ ประโยชนเพอ่ื ให “พออย”ู คือการปลกู ตนไมท่ีใชเ นือ้ ไมหรอื เปนไมเ ชงิ เศรษฐกจิ ให เปน ปา ไมกลมุ นเ้ี ปนไมอ ายุยืน ใชเนอื้ ไมเ พ่ือสรางบา น ทาํ เครอื่ งเรอื น และถือไดวา เปนการออมทรพั ย เพ่อื เพิ่มความม่นั คงในอนาคตไปดว ย 4. เมื่อปลกู ปา ทงั้ 3 อยา งแลว ส่ิงท่จี ะไดต ามมาดว ยโดยอัตโนมตั ิ คอื ประโยชนเ พอื่ ให “พอรม เย็น” คือปาทั้ง 3 อยา งจะชวยฟนฟรู ะบบนเิ วศดนิ และนา้ํ ใหกลับอุดมสมบรู ณ ผลิตออกซเิ จน ใหค วามรม รื่นและรมเยน็ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 43

กสิิกรรมธรรมชาติิ 44

2.4 การปลูกไม 5 ระดับ หลักการและวิธีการปลูกไม 5 ระดับแบบกสิกรรมธรรมชาติ จะมีความหลากหลาย ของตน ไม ทง้ั ชนดิ พันธุ ชว งอายุ ลกั ษณะนิสัยและขนาดความสูง โดยเราสามารถจดั แบงประเภท ของตน ไมตามระดบั ชว งความสงู และระบบนเิ วศไดเปน 5 ระดบั อันไดแก 1. ไมส งู เปน กลมุ ตนไมเ รือนยอดสงู สดุ และมีอายุยืน เชน ตะเคยี น ยางนา เตง็ รัง ประดู มะฮอกกานี ฯลฯ 2. ไมก ลาง เปน กลมุ ตน ไมท ม่ี คี วามสงู ไมม ากนกั บรรดาไมผ ลทเ่ี กบ็ กนิ ได เชน มะมว ง ขนนุ มงั คดุ 3. ไมเ ตย้ี เปนกลุมตน ไมพมุ เตีย้ พวกพืชผักสวนครัว เชน พรกิ มะเขอื กะเพรา ผกั หวานบา น ถวั่ แค ฯลฯ 4. ไมเ รย่ี ดิน เปน ตระกลู ไมเ ลือ้ ยตางๆ เชน พรกิ ไทย รางจืด ฟก ทอง ฯลฯ 5. ไมห ัวใตด นิ เปน พชื ทมี่ ีหัวอยูใตด ิน เชน ขิง ขา มนั มอื เสือ บุก กวาวเครอื เผอื ก แครอท ฯลฯ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 45

2.5 10 ข้ันตอน การตรวจแปลง เมอ่ื เราจะนาํ ความรตู ามหลกั กสกิ รรมธรรมชาตไิ ปใชใ นการปฏบิ ตั จิ รงิ เราอาจจดั ลาํ ดบั ขน้ั ตอนการทาํ งานไดต ามตารางภาพนี้ เพ่ือใหไดงานที่ทําเปน ขนั้ เปน ตอน และครบถว นทุกดาน ทั้งนี้ก็สามารถปรับขั้นตอนตางๆใหเหมาะกับแตละพื้นที่ได เชน หากพื้นที่มีขนาดจํากัดและ ไมเหมาะจะปลูกไมต นโตๆ ในขั้นตอนท่ี 3 ก็อาจปลูกไมเพยี ง 4 ระดับ เวนการปลกู ไมระดบั สูง หรือไมปาไป หรือหากในแปลงมีไมดอกมากเพียงพออยูแลว ก็สามารถขามขอ 5 ได ไมจําเปน ตองปลูกเพม่ิ เปน ตน กสิิกรรมธรรมชาติิ 46

บทที่่� 3 หลัักบัันได 9 ขั้น�้ สู่่ค� วามพอเพียี ง

การเริ่ม� ต้้นใช้้ชีีวิติ ในวิิถีีกสิกิ รรมธรรมชาติิพัฒั นาสู่่�ระบบเศรษฐกิจิ พอเพีียง จะเริ่�มจาก การทำำ�ความเข้้าใจในหลักั กสิิกรรมธรรมชาติิ เพื่่อ� ใช้้เป็น็ เทคนิิคในการเริ่ม� ต้้นสู่่�เส้้นทางพอเพีียง โดยจะต้้องเริ่ม� จากการทำ�ำ ให้้เกิดิ ความพอเพีียงขั้น� พื้้�นฐานทั้้�ง 4 ด้้าน คืือ พออยู่� พอกินิ พอใช้้ พอร่่มเย็น็ ซึ่่�งได้้จากการปลููกป่า่ 3 อย่า่ งประโยชน์์ 4 อย่า่ ง แล้้วจึงึ พััฒนาสู่�ขั้น� ก้้าวหน้้า คืือ การทำำ�บุญุ ทำ�ำ ทาน เก็บ็ รักั ษา การขายและสร้้างเครืือข่า่ ยต่อ่ ไป กสิกิ รรมธรรมชาติิ 48

ขั้้น� ที่�่ 1 พอกิิน พื้้�นฐานที่่�สุุดของมนุุษย์์ คืือ ความต้้องการปััจจััย 4 และสิ่ �งสำำ�คััญที่่�สุุดของปััจจััย 4 สำำ�หรัับการดำำ�รงชีีวิิตของมนุุษย์์ก็็คืือ “อาหาร” ขั้ �นที่่� 1 ของแนวทางแก้้ปััญหาที่่�ยั่ �งยืืนจึึงต้้อง เริ่ �มต้้นจากการสร้้างให้้ “มีีพอกิิน” โดยให้้ความสำำ�คััญกัับ การมีีข้้าวปลาอาหารก่่อน โดยยังั ไม่ค่ ำ�ำ นึงึ ถึงึ เรื่อ� งเงินิ เพราะเงินิ เป็น็ เพีียงตัวั กลางในการแลกเปลี่ย�่ นตามมาตรฐานสากลเท่า่ นั้้น� เราควรปลููกผักั ผลไม้้ให้้พอกินิ ชาวนาควรเก็บ็ สำ�ำ รองข้้าวไว้้ให้้เพีียงพอมีีกินิ ทั้้ง� ปีี ไม่ข่ ายข้้าวเปลืือก เพื่่�อนำำ�เงิินไปซื้้�อข้้าวสาร โดยยึึดหลััก “เงิินทองเป็็นของมายา ข้้าวปลาสิิของจริิง” เพราะการมีี อาหารแม้้ไม่ม่ ีีเงินิ ก็ย็ ังั อิ่ม� ท้้องมีีชีีวิติ ต่อ่ ไปได้้แต่ห่ ากมีีเงินิ แต่ไ่ ม่ม่ ีีอาหารให้้ซื้อ�้ ก็ไ็ ม่อ่ าจมีีชีีวิติ รอดได้้ หัวั ใจสำ�ำ คัญั ของ“พอกินิ ”ยังั หมายรวมถึงึ ความปลอดภัยั ในอาหารกินิ แล้้วต้้องสุขุ ภาพดีี เพิ่่ม� ความแข็ง็ แรงให้้ร่า่ งกาย ไม่่เอาสารพิิษเข้้าร่่างกาย ขั้้น� ที่่� 2 พอใช้้ การมีีเครื่ �องใช้้ไม้้สอย มีียาสมุุนไพรรัักษาโรค มีีเสื้้�อผ้้าเครื่ �องนุ่�งห่่มที่่�จำำ�เป็็น ต่่อการดำำ�รงชีีพ ที่่�เหมาะสมตามฐานะและกำำ�ลััง ขั้้�นที่�่ 3 พออยู่� การมีีที่่�พัักอาศััยที่่�แข็็งแรงและเหมาะกัับวิิถีีชีีวิิตและภููมิิสัังคม โดยสร้้างจากไม้้ป่่า ที่เ�่ ราปลููกเองได้้ ไม่จ่ ำ�ำ เป็็นต้้องซื้�อ้ หา ขั้้�นที่�่ 4 พอร่ม่ เย็็น การได้้อยู่�อาศััยในสภาพแวดล้้อมที่่�ดีี อากาศบริิสุุทธิ์์� ไร้้มลพิิษ และมีีความร่่มเย็็น ซึ่ง�่ หากทุุกคนสร้้าง 4 พอเหมืือนกันั เช่น่ นี้้� ความร่่มเย็็นก็็จะแผ่่กระจายไปทั่่ว� ทั้้�งในระดัับชุมุ ชน ประเทศและโลก อีีกทั้้ง� ยังั ช่ว่ ยแก้้ปัญั หาความยากจนและหนี้้ส� ินิ สะสมของเกษตรกรและคนไทย ลดปััญหาความเสื่ �อมโทรมของทรััพยากร ปััญหาความขาดแคลนน้ำำ�� ภาวะน้ำำ��ท่่วม น้ำำ��แล้้ง หมอกควันั พิษิ ซึ่่�งทั้้ง� หมดล้้วนแก้้ไขได้้โดยการน้้อมนำ�ำ แนวคิดิ ป่า่ 3 อย่า่ งประโยชน์์ 4 อย่่างของ พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัวั รััชกาลที่่� 9 มาปฏิบิ ััติใิ ห้้เป็็นรููปธรรม กสิกิ รรมธรรมชาติิ 49

ขั้้น� ที่�่ 5 ทำ�ำ บุญุ สัังคมไทยเป็น็ สัังคมบุุญ เมื่�อมีี 4 พอตามความต้้องการขั้้น� พื้้น� ฐานแล้้ว เราจึึงเริ่�มทำ�ำ บุญุ สละทรััพย์์สินิ ส่่วนตััวให้้ศาสนา พ่อ่ แม่่ และครอบครัวั เพื่่�อสร้้างบุุญ เพื่่�อฝึกึ จิติ ใจให้้รู้จ้� ักั ละกิิเลส ละความโลภ ขั้้�นที่่� 6 ให้้ทาน เมื่อ� ได้้ทำ�ำ บุญุ แล้้วยังั มีีเหลืือ จึงึ เริ่ม� แบ่ง่ ปันั เป็น็ การให้้ทาน รู้จ� ักั ให้้โดยไม่ห่ วังั สิ่ง� ใดตอบแทน เพื่่อ� ช่ว่ ยเหลืือผู้อ�้ื่น� ให้้มีีกินิ มีีใช้้ ลดปัญั หาช่อ่ งว่า่ งระหว่า่ งชนชั้้น� ตามความหมายอันั ลึกึ ซึ้ง� ของคำ�ำ ว่า่ “Our Loss is Our Gain” หรืือ “ยิ่ �งทำำ�ยิ่่�งได้้ ยิ่ �งให้้ยิ่่�งมีี” การให้้ไปคืือได้้มา และเชื่ �อมั่่�น ในฤทธิ์์�ของทาน ว่่าจะส่่งผลให้้เราได้้เพื่่�อน ได้้กััลยาณมิิตร มีีเครืือข่่ายที่่�พร้้อมช่่วยเหลืือกััน ในทุกุ สถานการณ์์ แม้้ในวันั ที่โ่� ลกนี้้ป� ระสบกัับวิิกฤตการณ์์ ขั้้น� ที่่� 7 เก็็บรักั ษา การรู้�้จักั เก็บ็ รัักษา คืือการตั้ง�้ อยู่�ในความไม่ป่ ระมาท รู้จ�้ ักั เก็็บรักั ษาเพื่่�อสร้้างรากฐาน ให้้เราสามารถเอาตััวรอดได้้หากเกิิดภาวะวิิกฤต โดยยึึดแนวทางตามวิิถีีชีีวิิตชาวนาสมััยก่่อน ซึ่ง�่ นอกจากการเก็บ็ รักั ษาข้้าวไว้้ในยุ้้ง� ฉางเพื่่อ� ให้้พอมีีกินิ ข้้ามปีแี ล้้ว ยังั มีีการคัดั เลืือกและเก็บ็ รักั ษา “พัันธุ์์�ข้้าว” ไว้้สำำ�หรัับเป็็นเมล็็ดพัันธุ์์�ข้้าวเพื่่�อปลููกในปีีต่่อไป ซึ่่�งผิิดกัับวิิถีีชาวนาในปััจจุุบััน ที่่จ� ะขายข้้าวทั้้�งหมดที่�่เก็บ็ เกี่่�ยวได้้ แล้้วนำ�ำ เงินิ จากการขายไปซื้้อ� เมล็ด็ พัันธุ์์�ข้้าวเพื่่�อปลููก ส่ง่ ผลให้้ ขาดความมั่่�นคง พึ่่�งพาตนเองไม่่ได้้ เปรีียบเสมืือนการใช้้ชีีวิิตอยู่่�บนเส้้นทางความประมาท เพราะหากเกิิดภััยแล้้ง น้ำำ��ท่่วม ผลผลิิตไม่่ได้้ตามที่่�ตั้้�งใจไว้้ ย่่อมหมายถึึงปััญหาหนี้้�สิินและ การขาดแคลนพันั ธุ์์�ข้้าวสำำ�หรับั ปลููกในปีตี ่อ่ ไป นอกจากรู้้�จัักเก็็บรัักษาพัันธุ์์�ข้้าว เมล็็ดพัันธุ์์�ผัักต่่างๆแล้้ว ยัังเน้้นให้้รู้้�จัักวิิธีีการถนอม อาหาร การสะสมอาหารไว้้กิินในยามหน้้าแล้้ง ด้้วยการแปรรููปอาหารหลากชนิดิ อาทิิ ปลาร้้า ปลาแห้้ง มะขามเปียี ก พริกิ แห้้ง หอม กระเทีียม เพื่่อ� เก็บ็ ไว้้กิินในอนาคต ขั้้น� ที่่� 8 ค้้าขาย เนื่่�องจากเศรษฐกิิจพอเพีียง ไม่่ใช่่ทั้้�งเศรษฐกิิจการค้้าและไม่่ใช่่เศรษฐกิิจหลัังเขา การค้้าขายจึึงสามารถทำำ�ได้้เมื่่�อมีีความพร้้อม ทำำ�โดยรู้้�จัักตนเอง รู้้�จัักพอประมาณ และทำำ�ไป ตามลำำ�ดัับ โดยของที่่�ขายนั้้�น คืือ ของที่่�เหลืือจากขั้้�นที่่� 1-7 แล้้ว เช่่น ทำำ�นาอิินทรีีย์์ กสิิกรรมธรรมชาติิ 50

ปลกู ขา วปลอดสารเคมี ไมท าํ ลายธรรมชาติ ไดผ ลผลติ เกบ็ ไวพ อกนิ ทาํ บญุ ใหท าน เกบ็ ไวท าํ พนั ธุ แลว จึงนาํ มาขายดวยความรูสกึ ของการ “ให” อยากที่จะแบงปน อาหารคณุ ภาพดีและปลอดภัย ทเ่ี ราปลกู เอง เผอ่ื แผใ หก บั ผอู น่ื ใหไ ดม สี ขุ ภาพทด่ี ไี ปดว ย การคา ขายตามแนวทางเศรษฐกจิ พอเพยี ง จงึ เปนการคาท่มี องกลับดา น “ขายเพราะมพี อแลว และ อยากใหผ ซู ื้อไดรับสง่ิ ดๆี ” ไมใชการขาย เพอื่ หวงั จะเอาหวังผลกําไรสูงสดุ เปนทต่ี ัง้ ข้นั ที่ 9 เครอื ขา ย กองกําลังเกษตรโยธนิ การสรางเครือขายเชื่อมโยงกันทั้งประเทศ เพื่อขยายผลความสําเร็จตามแนวทาง เศรษฐกิจพอเพียง สูการปฏิวัติแนวคิด และวิถีการดําเนินชีวิตของคนในชุมชน ในสังคม ไปถึง ระดบั ประเทศ เพอ่ื การแกป ญ หาวกิ ฤต 4 ประการ ตามคาํ เตอื นจาก ส.ค.ส.พระราชทาน ป 2547 เครือขายกสกิ รรมธรรมชาติ มูลนธิ ิกสิกรรมธรรมชาติ ไดนอ มนาํ ศาสตรพระราชามาสู การปฏิบัติตลอดระยะเวลากวา 20 ป จนไดผลประจักษจริงในการปฏิบัติเพื่อแกไขปญหา ทั้งดานดิน นํ้า ปา และคน จนพัฒนาเปนหลักการ แนวปฏิบัติตามศาสตรพระราชา อยา งเปนขั้นเปน ตอน เรยี กวา “ทฤษฎีบันได 9 ขั้นสูค วามพอเพียง มง่ั คง่ั ย่ังยนื ” กสิิกรรมธรรมชาติิ 51

บทที่่� 4 พัฒั นา 3 ขุุมพลััง (พลังั กาย พลัังใจ พลัังปัญั ญา)

กสิิกรรมธรรมชาติิ 53

การพฒั นา 3 ขมุ พลงั การพฒั นา 3 ขมุ พลงั เปน สว นหนง่ึ ของแนวทางการใชช วี ติ ตามหลกั เศรษฐกจิ พอเพยี ง และเปนวถิ ขี องชาวกสกิ รรมธรรมชาติ การฝก พฒั นา 3 ขุมพลังเปนกจิ กรรมท่ีมักปฏบิ ตั ิรวมกนั ในชวงเชา ของการฝก อบรมเพื่อใหเรามีพลงั กายพลังใจและพลังปญญาครบพรอมในการปฏบิ ัติ ภารกิจไดตลอดทั้งวัน เราจึงควรใหความสําคัญในการศึกษาและฝกฝนพัฒนา 3 ขุมพลังนี้ ไมนอ ยไปกวา การพัฒนาความรูดา นอืน่ ๆ กสิิกรรมธรรมชาติิ 54

ขุุมพลังั ของมนุุษย์์มาจาก 3 ทางหลักั นั่่น� คือื 1. พลังั กาย เชื่อ� มโยงกับั พลังั ธรรมชาติิ ผ่า่ นการกินิ พืืชและสัตั ว์เ์ ป็น็ อาหาร ซึ่ง�่ สัตั ว์ไ์ ด้้รับั พลังั จากการกินิ พืืช พืืชได้้รับั พลังั งานจากแสงอาทิติ ย์์ ดังั นั้น� คนเราจึงึ มีีความสัมั พันั ธ์ก์ ับั ดวงอาทิติ ย์์ สัมั พันั ธ์์กับั อุุตุุนิยิ าม อย่่างหลีีกเลี่ย่� งไม่่ได้้ มนุษุ ย์ต์ ้้องมีีอุณุ หภููมิิในร่า่ งกายประมาณ 36-36.5 องศาเซลเซีียส ซึ่่ง� มีีแต่่ดวงอาทิิตย์์ เท่่านั้้�นที่่�มอบพลัังความร้้อนนี้้�ได้้ แต่่มนุุษย์์และสััตว์์ไม่่สามารถสัังเคราะห์์แสงเองได้้ จึึงจำำ�เป็็น ต้้องกิินพืืช ซึ่่�งได้้รัับพลัังงานจากการสัังเคราะห์์แสงจากดวงอาทิิตย์์ โดยเปลี่่�ยนพลัังงานแสง เป็็นน้ำำ��ตาล แป้้ง แร่่ธาตุุ วิิตามิิน เมื่่�อมนุุษย์์กิินส่่วนต่่างๆ ของพืืช จึึงได้้รัับพลัังงานมาสะสม ให้้ร่่างกายแข็็งแรงสมบููรณ์์ ดัังนั้้�นอาหารจึึงเป็็นเรื่�องสำำ�คััญที่่�สุุดต่่อการเสริิมสร้้างพลัังงาน เพื่่�อดำำ�รงชีีวิิต นอกจากนี้้� พลัังกายยังั ได้้มาจากการออกกำำ�ลัังอย่า่ งพอดีี เพื่่อ� ให้้ร่่างกายแข็็งแรง สามารถทำำ�การงานกิิจกรรมต่่างๆได้้อย่่างราบรื่่�น เมื่่�อร่่างกายได้้รัับอาหาร มีีพลัังงานและได้้ ออกกำ�ำ ลังั อย่า่ งเหมาะสม ก็็จะมีีพลังั กายที่ส่� มบููรณ์์ได้้ 2. พลังั ใจ มนุษุ ย์์ต้้องมีีความรู้�้ มีีจิินตนาการ มีีความฝััน ความมุ่�งมั่่�น มีีเป้า้ หมาย นำ�ำ จินิ ตนาการมาสร้้างสรรค์์ จนบรรลุเุ ป้า้ หมายซึ่ง�่ การจะทำ�ำ ให้้ความฝันั กลายเป็น็ จริิงได้้ นอกจากพลังั กายแล้้ว ก็จ็ ำ�ำ เป็น็ ต้้องอาศัยั พลังั ใจด้้วยเป็น็ อย่า่ งมาก ในการฟัันฝ่่าอุุปสรรค ความยากลำำ�บาก หรืือปัญั หานานาจนกว่า่ จะพิชิ ิติ เป้า้ หมาย ได้้สำำ�เร็จ็ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 55

3. พลงั ปญ ญา หากจะประสบความสาํ เรจ็ ในการทาํ สง่ิ ใดไดน น้ั มนษุ ยจ าํ เปน ตอ งศกึ ษา หาความรูอยางจริงจังและลึกซึ้งแลวลงมือทํา ฝกฝน ลองผิดลองถูก ขณะทําก็ศึกษาเรียนรูและ พฒั นาไปดว ย จงึ จะทาํ ใหเ กดิ พลงั ปญ ญา ทน่ี าํ ไปสหู นทางของความสาํ เรจ็ ได กระบวนการไดม าซ่ึงปญ ญา ประกอบไปดวย 1. สุตมยปญ ญา การศึกษาเรียนรู อานมาก ฟงมาก มีทไ่ี หนเปดสอนเปด อบรมในเรอ่ื งที่ สนใจ กไ็ ปลงเรยี น ไปศึกษาใหม าก 2. จนิ ตมยปญ ญา การลงมอื ปฏบิ ตั พิ รอ มจติ นาการไปดว ย เมอ่ื ลงมอื ทาํ สง่ิ ใดแลว กใ็ หเ รยี นรู โดยประเมนิ ผลความสาํ เรจ็ ของการลงมอื ทาํ แตล ะครง้ั ไปดว ย เพอ่ื การทาํ ในครง้ั ตอ ๆไป จะไดผ ล ดีมากขึ้น 3. ภาวนามยปญญา การทดลองปฏิบัติ โดยทําหลายๆครั้งจนปรากฏผล และเกิดเปน ทกั ษะความชํานาญ ความเชยี่ วชาญ หากทาํ ตามกระบวนการครบทง้ั 3 ขอ นแ้ี ลว กจ็ ะทาํ ใหเ กดิ ปญ ญาขน้ึ ได เชน หากตอ งการ เล้ยี งกุงก็ตองศกึ ษาจนรจู ักกงุ เปนอยา งดี รูท กุ ขั้นตอนทุกรายละเอยี ดเก่ียวกับกุงท่ีเล้ียง รูร ะยะ การเติบโตของกุง ต้งั แตอ อกจากไข เปนตัวออนในขั้นตา งๆทั้ง Nauplius, Protazoea, Mysis เปนลูกกุง Postlarval Stage และเปนตวั เต็มวัย Adult รวู ากงุ ชอบกินอะไร ชอบอยูในสภาพนํา้ และสง่ิ แวดลอมแบบไหน หากกุงปวยจะมีอาการเปนอยางไร ตองแกป ญ หาอยางไร เม่อื เรียนรู ลงมือทํา จนเกดิ ความชํานาญแลว กจ็ ะประสบความสําเร็จได เปน ตน มนุษยจ ะประสบความสาํ เรจ็ ได หากมีพรอมดว ย 3 ขมุ พลังนี้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 56

บทที่่� 5 ยุุทธศาสตร์ก์ ารขับั เคลื่่อ� น ปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียง สู่่ก� ารปฏิบิ ัตั ิิ

หากจะขับั เคลื่อ�่ นงานสิ่ง�่ ใดให้ส้ ำ�ำ เร็จ็ ได้น้ั้้น� จำ�ำ เป็น็ จะต้อ้ งวางแผนการทำ�ำ งาน เรียี นรู้� ศึกึ ษา หาจุดุ ยุทุ ธศาสตร์์หรืือ Key Success Factor ให้พ้ บก่่อน แล้ว้ เริ่ม�่ จััดการกัับสิ่�่งนั้้�น เพื่อ่� ให้ก้ าร ทำ�ำ งานลุลุ ่ว่ งผ่า่ นอุปุ สรรคและข้อ้ จำ�ำ กัดั ต่า่ งๆไปถึงึ เป้า้ หมายได้อ้ ย่า่ งราบรื่น� ซึ่ง�่ แน่น่ อนว่า่ การจะหา จุุดยุุทธศาสตร์์และวางยุุทธศาสตร์์ได้้อย่่างเหมาะสมนั้้�นไม่่ใช่่เรื่่�องง่่าย เป้้าหมายของแต่่ละคน แต่ล่ ะเรื่อ� งย่อ่ มมีรี ายละเอียี ดแตกต่า่ งกันั ซึ่ง�่ ไม่ส่ ามารถระบุเุ ป็น็ ทางออกที่่ส� ำ�ำ เร็จ็ รููปได้้ เราจึงึ จำ�ำ เป็น็ ต้้องศึกึ ษา หาความรู้้� วิิเคราะห์์ ฝึกึ ฝน และทดลองปฏิิบัตั ิิเพื่�่อให้้ทำ�ำ งานสำำ�เร็็จดังั ที่่ต�ั้�งเป้้าหมาย ได้ด้ ้ว้ ยดีี เช่น่ หากฝันั ว่า่ อยากเป็น็ ครููที่่ส� อนกสิิกรรมเก่ง่ อยากลงมืือทำ�ำ กสิิกรรมให้เ้ ก่ง่ แล้ว้ ถ่า่ ยทอด ความรู้้� เป็็นตััวอย่า่ งที่่ถ� ููกต้อ้ งให้้คนอื่่�นทำ�ำ ตามได้้ พร้อ้ มกับั เป็น็ กสิิกรที่่ด� ีีไปด้้วย ก็็จะต้้องศึึกษา ฝึกึ ฝนจนรู้�ว่าจะต้อ้ งทำ�ำ อะไร ด้ว้ ยวิิธีกี ารอย่า่ งไร ซึ่ง�่ ระหว่า่ งทางอาจต้อ้ งเจอกับั ข้อ้ จำ�ำ กัดั ต่า่ งๆ ได้แ้ ก่่ - ข้้อจำ�ำ กััดด้้านเครื่�่องไม้้เครื่่อ� งมืือ - ข้้อจำำ�กััดด้า้ นเพื่�่อนร่ว่ มทาง ผู้�้ สนับั สนุุน - ข้้อจำำ�กัดั ด้้านประสบการณ์์และความรู้�้ - ข้้อจำำ�กัดั ด้า้ นการเงินและงบประมาณ - ข้อ้ จำ�ำ กัดั ด้้านที่่ด� ิิน หากต้อ้ งการใช้้ที่่�ดิินขนาดใหญ่่กว่่าที่่ม� ีอี ยู่� - ข้้อจำ�ำ กััดด้้านเวลา หากจะทำ�ำ ผิิดซ้ำ��ำ เป็็นร้อ้ ยครั้�ง ใช้้เวลายาวนาน ก็็ย่่อมเป็น็ ไปไม่ไ่ ด้้ ด้้วยข้้อจำำ�กััดมากมายที่่�ต้้องเผชิิญ จึึงต้้องพิิจารณาหาจุุดยุุทธศาสตร์์ให้้ได้้ก่่อนว่่า จากข้อ้ จำ�ำ กัดั ต่่างๆที่่�มีี จะต้้องเริ่�่มต้น้ ทำ�ำ เรื่�อ่ งใดเป็็นสิ่�ง่ แรก จึงึ จะทำำ�ให้ส้ ามารถเป็็นครููกสิิกรรม ที่่�เก่่งและเป็็นกสิิกรที่่�ดีีได้ใ้ นเวลาเดียี วกันั ตามที่่ต�ั้�งใจไว้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 58

ตัวั อย่่างการหาจุดุ ยุุทธศาสตร์์ในกรณีตี ่า่ งๆ เช่่น ต้อ้ งการทำ�ำ กสิิกรรมบนที่่ด� ิินผืืนหนึ่่ง� ให้เ้ กิิดดอกออกผล แล้ว้ ค้น้ พบว่า่ การจะทำ�ำ กสิิกรรม บนพื้้น� ที่่น�ี้้ใ� ห้ส้ ำ�ำ เร็จ็ จะต้อ้ งพัฒั นาเรื่อ� งดิินให้ไ้ ด้ก้ ่อ่ นเพราะดิินมีสี ภาพเสื่อ�่ มโทรมเป็น็ ที่่ส� ุดุ จึงึ ต้อ้ งทำำ� ดิินให้้สมบููรณ์์เป็็นสิ่่�งแรก ฉะนั้้�น เป้้าหมายการทำำ�ดิินให้้สมบููรณ์์ให้้ได้้ก่่อน จึึงถืือเป็็นจุุด ยุุทธศาสตร์์ในการทำ�ำ กสิิกรรมบนพื้้น� ที่่น� ี้้� แต่อ่ ีีกพื้้�นที่่�หนึ่่ง� มีดี ิินที่่อ� ุดุ มสมบููรณ์อ์ ยู่�แล้ว้ แต่่ทุุกปีจี ะต้้องผจญกับั ฤดููแล้้งที่่ย� าวนาน ภัยั แล้ง้ จึงึ เป็น็ หัวั ใจสำ�ำ คัญั ที่่ส� ุดุ คืือ ถ้า้ สู้�้ กับั ภัยั แล้ง้ ได้ ้ ก็จ็ ะจัดั การเรื่อ� งอื่น�่ ๆได้ท้ั้้ง� หมด จึงึ ต้อ้ งไปวางแผน หาข้อ้ มููลเรื่อ� งปริิมาณน้ำ��ำ ในพื้้น� ที่่� หาวิิธีตี ่า่ งๆในการกักั เก็บ็ และจัดั การน้ำ��ำ เรื่อ� งการแก้ป้ ัญั หาภัยั แล้ง้ ก็ค็ ืือจุดุ ยุุทธศาสตร์์ของพื้้น� ที่่แ� ห่่งนี้้� หรืืออีีกตััวอย่่างหนึ่่�ง หากเราจะแกะกระสอบอาหารเพื่่�อแจกให้้คนอดอยากยากไร้้ โดยที่่�พวกเขากำำ�ลัังล้้อมรออยู่่� เราอาจมีีเวลาเพีียงแค่่ 10 วิินาทีี ถ้้าเราดึึงปมผิิดแกะไม่่ออก คนก็จ็ ะมารุมุ ยื้อ� แย่ง่ เจาะทำ�ำ ลายกระสอบเพื่อ�่ แย่ง่ อาหารกันั แต่ถ่ ้า้ เราเล็ง็ ให้ด้ ีกี ่อ่ นซึ่ง�่ อาจใช้เ้ วลาถึงึ 5 วิินาทีี แต่่ดึึงปมทีีเดียี วแล้้วเปิิดกระสอบอาหารได้้เลย ก็จ็ ะทำ�ำ ให้้แจกอาหารทััน โดยที่่ไ� ม่โ่ ดนรุมุ คนไม่ต่ ้อ้ งแย่ง่ ของกันั ปมที่่ท� ำ�ำ ให้เ้ ปิดิ กระสอบได้โ้ ดยการดึงึ เพียี งครั้ง� เดียี วนั่่น� ก็ค็ ืือ Key Success Factor ซึ่ง�่ ไม่ว่ ่า่ จะทำ�ำ การสิ่ง�่ ใดเราก็ต็ ้อ้ งค้น้ หาให้เ้ จอ เพื่อ�่ จะทำ�ำ สิ่ง�่ นั้้น� ให้ส้ ำ�ำ เร็จ็ ลุลุ ่ว่ ง แต่ถ่ ้า้ หาจุดุ สำ�ำ คัญั ที่่ส� ุดุ ผิิด ก็็อาจทำำ�ให้เ้ สีียเวลา หรืือยากที่่จ� ะทำำ�เรื่�่องใดจนประสบความสำ�ำ เร็จ็ หากไม่ร่ ู้้�จุุดยุุทธศาสตร์์แล้ว้ เริ่�ม่ ต้น้ ผิิดที่่� แม้้จะมีขี ้้อจำ�ำ กััดเพียี งน้อ้ ยนิิดหรืือมีีทรัพั ยากร เพียี บพร้อ้ มมากเท่า่ ไร ก็ย็ ากที่่จ� ะประสบผลสำ�ำ เร็จ็ เช่น่ สมมุตุ ิิคนมีทีี่่ด� ิิน 10 ไร่ ่ มีเี งิน 10 ล้า้ นบาท ไปได้ย้ ิินว่า่ การปลููกข้า้ วโพดเพื่่อ� แปรรููปจะได้ก้ ำ�ำ ไรดีี จึงึ ลงทุุนปลููกข้้าวโพดอย่า่ งเดียี วทั้้�ง 10 ไร่่ กสิิกรรมธรรมชาติิ 59

เมื่อ�่ มีคี นแนะนำ�ำ ว่า่ ให้ป้ ลููกบ้า้ นทำ�ำ โรงงานในพื้้น� ที่่เ� ลย ก็ล็ งทุนุ ปลููกบ้า้ นลงทุนุ สร้า้ งโรงงานแปรรููป ข้า้ วโพด แต่ป่ รากฎว่า่ ในปีนีั้้น� เกิิดภัยั แล้ง้ ประกอบกับั ไม่ม่ ีแี หล่ง่ กักั เก็บ็ น้ำ��ำ ของตนเองจึงึ ขาดน้ำ��ำ มา หล่อ่ เลี้ย� งข้า้ วโพด ทำำ�ให้ผ้ ลผลิิตเสีียหาย เขาก็็แก้ไ้ ขอะไรไม่ไ่ ด้้แล้้ว เพราะลงทุนุ ไปหมดแล้ว้ ไม่่มีี พืืชผักั ผลไม้ใ้ ห้เ้ ก็บ็ กิินเป็น็ อาหาร และไม่ม่ ีเี งินจะแก้ต้ ัวั ทำ�ำ ธุรุ กิิจใหม่ใ่ นปีที ี่่ส� อง นี่่จ� ึงึ เป็น็ ตัวั อย่า่ ง ของการมีีทรััพยากรมากแต่เ่ ริ่่�มนัับหนึ่่ง� ผิิด หรืือในกรณีทีี่่เ� รารู้�จุดุ ยุทุ ธศาสตร์แ์ ล้ว้ แต่ก่ ารจะจัดั การจุดุ ยุทุ ธศาสตร์น์ั้้น� ได้ ้ จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งใช้้ ทรัพั ยากรเกิินตัวั หรืือมีตี ้น้ ทุนุ ไม่ม่ ากพอ ก็ใ็ ห้เ้ ริ่ม�่ จากจุดุ ที่่ส� ามารถทำ�ำ ได้ต้ ามฐานะและกำ�ำ ลังั ก่อ่ น แล้้วจึึงค่่อยขยายไปจนถึึงสิ่่�งที่่�เป็็นจุุดยุุทธศาสตร์์ เช่่น รู้้�ว่่าจุุดยุุทธศาสตร์์คืือต้้องแก้้ปััญหา เรื่่�องการขาดแคลนน้ำ��ำ แต่่ไม่ม่ ีเี งินจ้า้ งรถขุุดหนองไว้้เก็็บน้ำ��ำ ให้้เพียี งพอตลอดปี ี ก็ใ็ ห้เ้ ริ่ม่� จากการ ขุุดคลองไส้้ไก่เ่ องด้้วยจอบไปก่่อน เพื่อ่� นำ�ำ ดิินมาปั้้น� คัันนา บังั คัับน้ำ��ำ ให้ไ้ หลลงคลอง เริ่�ม่ ต้้นเก็็บน้ำำ�� แค่น่ี้้ก� ่อ่ น แล้ว้ ค่อ่ ยเริ่ม� ปลููกกล้ว้ ยเพราะใช้ต้ ้น้ ทุนุ น้อ้ ย เมื่อ�่ กล้ว้ ยเริ่ม� เติิบโต 3-4 เดืือนก็ช็ ่ว่ ยอุ้�มน้ำ��ำ ได้้ พอครบ 1 ปี ี ก็ใ็ ห้ผ้ ลผลิิตได้ท้ ั้้ง� ผลและใบไว้ก้ ิินไว้ใ้ ช้้ และนำ�ำ ไปขายสร้า้ งรายได้เ้ พิ่ม�่ ขณะปลููกกล้ว้ ย ก็ป็ ลููกพืืชชนิิดอื่่�นแซมไปด้้วย เช่่น ถั่่ว� งา ข้้าว ผักั สวนครััวต่า่ งๆ ซึ่่ง� นอกจากจะช่ว่ ยให้ป้ ระหยัดั ค่่าใช้้จ่่าย ก็็สามารถเก็็บไปขายสร้้างเป็็นทุุนหมุุนเวีียนรายวััน แล้้วเก็็บเล็็กผสมน้้อยไปเรื่่�อยๆ จนมีเี งินมากพอให้้ขุดุ หนอง นี่่ก� ็็ถืือเป็น็ ยุทุ ธศาสตร์์อย่า่ งหนึ่่�ง เป็็นต้้น โดยหากจะกล่่าวถึึงยุุทธศาสตร์์การขัับเคลื่่�อนปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียงสู่�การปฏิิบััติิ ตามแนวทางมููลนิิธิิกสิิกรรมธรรมชาติินั้้น� อาจยกตัวั อย่า่ งที่่ช� ่ว่ ยให้เ้ ข้า้ ใจง่า่ ยและเห็น็ เป็น็ รููปธรรม 2 สิ่่ง� ด้้วยกันั นั่่น� คืือ การเอามื้�อสามัคั คีีและการจัดั ตั้ง� ชุมุ ชนคนรัักษ์์โลก กสิกิ รรมธรรมชาติิ 60

เอามื้�้อสามััคคีี การเอามื้้�อสามััคคีี หรืือที่่�เรีียกกัันต่่างออกไปตามแต่่ภาษาในท้้องถิ่่�น เช่่น ออกปาก ซอแรง เอาแฮง ลงแขก นัับเป็็นหนึ่่�งในยุุทธศาสตร์์อันั เป็็นรููปธรรมที่่�เครืือข่า่ ยกสิิกรรมธรรมชาติิ ร่ว่ มมืือสามัคั คีกี ันั นำ�ำ แนวคิิด ความรู้� คำ�ำ สอนตามหลักั เศรษฐกิิจพอเพียี งและทฤษฎีใี หม่ม่ าลงมืือ ปฏิิบัตั ิิ “เขียี นคำ�ำ สอนพ่อ่ ลงบนแผ่น่ ดิิน” สร้า้ ง โคก หนอง นาให้เ้ ห็น็ ผลลัพั ธ์์ การพออยู่�พอกิิน มีีแบ่่งปัันมั่่�งคั่่�งอย่่างยั่ �งยืืน โดยยัังประโยชน์์ทั่่�วกัันทุุกฝ่่าย ทั้้�งเจ้้าของแปลงที่่�ได้้ปรัับพื้้�นที่่� สร้า้ งความอุดุ มสมบููรณ์ ์ ผู้เ�้ ข้า้ ร่ว่ มเอามื้อ� ก็ไ็ ด้ท้ั้้ง� ความรู้� ได้ล้ งมืือทำ�ำ จริิง ฝึกึ ทักั ษะ ได้ป้ ระสบการณ์์ ได้เ้ รียี นรู้แ� ลกเปลี่่ย� นข้อ้ มููล ความรู้�ต่า่ งๆ โดยการเห็น็ จากของจริิง จากทั้้ง� ผู้�้ที่เ� คยทำ�ำ มาก่อ่ นและครููผู้�มีี ประสบการณ์ ์ มีคี วามเชี่ย� วชาญ อีกี ทั้้ง� ยังั ได้พ้ บปะเพื่อ�่ นร่ว่ มเส้น้ ทาง ได้ส้ ร้า้ งเครืือข่า่ ย ไม่ต่ ้อ้ งเดิินใน เส้น้ ทางความพอเพียี งตามลำ�ำ พังั นอกจากนี้้ย� ังั เป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ สังั คมและสิ่ง�่ แวดล้อ้ ม จากการสร้า้ งสังั คมแห่ง่ การแบ่ง่ ปันั โดยธรรมเนียี มของการเอามื้อ� นั้้น� นอกจากจะมาช่ว่ ยออกแรง ใช้ค้ วามรู้ค� วามสามารถของตนแล้ว้ ผู้้ม� าร่ว่ มเอามื้�อแต่่ละคน ยังั ช่่วยกันั นำำ�อุุปกรณ์์เครื่่อ� งไม้เ้ ครื่�่องมืือที่่จ� ำ�ำ เป็น็ รวมทั้้�งนำำ�วัตั ถุุดิิบและ อาหารที่่ต� นเองมีี มาแบ่ง่ ปันั รับั ประทานร่ว่ มกันั อีกี ด้ว้ ย จนเกิิดเป็น็ ความสนิิทสนมกลมเกลียี วสามัคั คีี เป็็นกลุ่�มก้อ้ นและเชื่อ่� มร้้อยกันั เป็็นเครืือข่่าย ทั้้ง� นี้้� การจะจัดั การเอามื้�อให้้ราบรื่น่� และได้ผ้ ลดีนี ั้้�น จำ�ำ เป็็นจะต้้องมีกี ารวางแผนงาน ล่ว่ งหน้้าเพื่อ�่ ตระเตรียี มสิ่�่งต่า่ งๆ ทั้้�งข้้าวของเครื่�อ่ งใช้้และการประสานงานฝ่า่ ยต่า่ งๆให้เ้ รีียบร้้อย ก่่อนถึึงวันั จััดงาน กสิิกรรมธรรมชาติิ 61

กสิิกรรมธรรมชาติิ 62

ครููพาทำ�ำ คืือ ผู้้�ที่น� ำำ�เขาทำำ� ซึ่�ง่ ก่่อนจะนำำ�คนอื่่น� ให้้ทำำ�ได้้ เราต้้องรู้จ้� ริิงและทำำ�เป็น็ จนชำำ�นาญเสีีย ก่อ่ น นอกจากพาทำำ�แล้ว้ ยัังต้้องให้ค้ วามรู้�้พร้อ้ มกัับฝึึกให้เ้ ขาทำ�ำ ให้้เป็็นอย่า่ งถููกต้้อง ให้้ได้้งาน และได้ร้ ับั ความรู้ไ�้ ปพร้้อมๆกััน ขั้น� ตอนการบริิหารจััดการของครููพาทำำ� 1. แบ่ง่ งาน ตามที่่ว� างแผนว่่าจะทำ�ำ ในพื้้�นที่่ � ว่่ามีที ั้้�งหมดกี่ง� าน 2. แบ่ง่ คน คืือคัดั เลืือกคน ให้เ้ หมาะสมกัับงาน หรืือสำำ�นวนภาษาอังั กฤษที่่ว� ่่า put the rightmanontherightjob ถ้า้ มีเี วลาจำ�ำ กัดั แต่ใ่ ช้ค้ นไม่ถ่ ููกกับั งาน ก็ย็ ากที่่ง� านจะประสบความสำ�ำ เร็จ็ ซึ่่�งการแบ่่งคนนี้้� นอกจากจะต้้องเลืือกคนให้้เหมาะกัับงานแล้้ว ยัังควรจะมีีหััวหน้้าของแต่่ละ งานในข้้อ 1 เพื่�อ่ ช่ว่ ยกำ�ำ กับั ดููแล ให้ง้ านเป็็นไปตามที่่ว� างแผนไว้ด้ ้ว้ ย 3. กำ�ำ กับั ติิดตาม ประเมิินผล เมื่อ�่ มีกี ารลงมืือทำ�ำ งาน ก็ต็ ้อ้ งมีกี ารกำ�ำ กับั ติิดตามงานเป็น็ ระยะๆ โดยอาจกำ�ำ หนดให้ม้ ีี 1 คนช่ว่ ยกำ�ำ กับั ดููแล ควบคุมุ งานในภาพรวม เช่น่ การกำ�ำ กับั เวลา แก้ไ้ ขปัญั หา เฉพาะหน้้า หรืือตรวจความเรียี บร้อ้ ยของงาน 4. ประสาน สนัับสนุุน กระตุ้�น หนุุนเสริิม การหนุุนเสริิมกำำ�ลัังใจ ให้้การทำำ�งานนั้้�น มีบี รรยากาศดีี มีีความคึึกคักั คล่อ่ งแคล่ว่ ครื้�นเครง ให้ท้ ุุกคนมีีความสุขุ ในการทำำ�งาน การหนุุน เสริิมเทคนิิควิิธีหี รืือนวัตั กรรมในการทำ�ำ งานนั้้น� ๆ การหนุนุ เสริิมเครืือข่า่ ยและทีมี งาน เพื่อ�่ ให้แ้ ต่ล่ ะงาน เป็น็ การเรียี นรู้�้ ร่วมกันั ของคนทุกุ กลุ่�ม ทุกุ ช่ว่ งวัยั การทำ�ำ งานร่ว่ มกันั จึงึ เป็น็ การสานความสัมั พันั ธ์์ สร้้างความสามััคคีี อีีกทั้้�งหนุุนเสริิม ให้้ภาคีีต่่างๆได้้เข้้ามาสนัับสนุุนการขัับเคลื่่�อนเครืือข่่าย รวมไปถึงึ การหนุนุ เสริิมเรื่�่องทุุนหรืือการเงินด้้วย กสิิกรรมธรรมชาติิ 63

ทง้ั น้ี ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง ไมไ ดจ าํ กดั เพยี งเรอ่ื งเกย่ี วกบั การเกษตรแคเ พยี งอยา งเดยี ว แตม มี ติ อิ น่ื ๆสาํ หรบั ทกุ อาชพี ซง่ึ สามารถนาํ ไปประยกุ ตใ ชไ ดก บั ทกุ ภาคสว น ไมว า จะเปน ตวั เราเอง ครอบครวั ของเรา หัวหนา -เจาขององคก รท่ตี องรับผิดชอบดแู ลลกู นองจํานวนมากๆ โดยเฉพาะ ในชวงทม่ี กี ารระบาดของเชือ้ ไวรสั โคโรนาสายพนั ธุใหม (โควดิ 19) ซึ่งสงผลกระทบกับคนทุกวยั ทกุ อาชพี จุดสาํ คญั ในการนาํ มาประยกุ ตใ ช จงึ เปนการหา Key Success Factor ของเร่อื งทีต่ ัง้ ใจ จะทาํ ใหเจอเสียกอ น แลวลงมอื ทําโดยยึดหลัก “ประหยดั สูง ประโยชนสดุ ศิลปะงามตา” หากงานสง่ิ ใดทม่ี คี รบทง้ั 3 สว นน้ี ยอ มเปน ทส่ี นใจของผคู นทไ่ี ดพ บเหน็ เขากอ็ ยากจะขอ เขา มาศึกษา หรือพรอ มจะสนับสนุนเพราะเห็นวาทัง้ สวย ประหยัด มปี ระโยชนแ ละสรา งคุณคา หลายคนทไี่ ดพ บเห็นกม็ ารวมตวั กนั เกิดเปน สังคมแหง การเรียนรู สังคมแหง การแบงปนตามมา Eco Village ชมุ ชนคนรักษโ ลก การจัดตัง้ Eco Village หรือ ชมุ ชนคนรักษโลก ก็เปนการขับเคลื่อนปรชั ญาเศรษฐกิจ พอเพยี งสกู ารปฏบิ ตั อิ กี ทางหนง่ึ เพราะมนษุ ยเ ปน สตั วส งั คม การทาํ แปลง โคก หนอง นา ของตนเอง เพยี งลาํ พงั จงึ อาจไมใ ชว ถิ ปี กตขิ องมนษุ ยเ ทา ไรนกั การอยรู วมกนั เปน หมกู ลมุ เปน สงั คม จะทาํ ให เกดิ การเออ้ื เฟอ เกอ้ื กลู กนั ใหเ รามคี รบพรอ มในหลายมติ ทิ จ่ี าํ เปน ตอ ชวี ติ เชน มคี นชาํ นาญงานชา ง ชวยสรางบานและทําอุปกรณตางๆ มีผูเชี่ยวชาญการดูแลรักษาสุขภาพโดยไมพึ่งพาสารเคมี มีคนรางกายแข็งแรงและเกงดานการเกษตรไวปลูกตนไมปลูกผักไรสารพิษ มีผูเชี่ยวชาญเรื่อง วตั ถุดบิ และการปรุงเปนคนดแู ลเรือ่ งอาหาร เปน ตน ซ่ึงในปจ จุบนั คนเราใชช ีวิตหางไกลธรรมชาติมากขึ้นเรื่อยๆ ตองรีบเรง แขงกบั เวลา จน ลมื เรอ่ื งพน้ื ฐานทส่ี าํ คญั ทส่ี ดุ ของชวี ติ คอื เรอ่ื ง “สขุ ภาพ” มงุ ทาํ งานหาเงนิ นาํ ไปแลกกบั อาหารขยะ นําสารพิษเขารางกาย เมื่อเจ็บปวยก็ตองใชเงินจํานวนมากเพื่อพยายามรักษาชีวิตไว ดังนั้น Eco Village จงึ เปน การนาํ ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง มาประยกุ ตส รา งสรรคใ หเ หน็ เปน รปู ธรรม เพือ่ คนื ความละเมยี ดละไมใหชวี ิตมนุษยอีกครง้ั กสิกิ รรมธรรมชาติิ 64

เช่น่ ในวิิถีดีั้ง� เดิิมของคนไทย จะเก็บ็ ข้า้ วไว้ร้ ับั ประทานในครัวั เรืือนในรููปแบบของข้า้ วเปลืือก แล้ว้ ค่่อยนำ�ำ มาสีีเพื่่�อหุงุ ในทุกุ ๆเช้า้ เป็็นที่่�มาของสำำ�นวน “ตำ�ำ ข้า้ วสารกรอกหม้้อ” คืือ การสีีข้า้ ว ตำ�ำ แล้ว้ เอาไปใส่ห่ ม้้อเพื่�่อหุุงทัันที ี ส่ว่ นข้้าวที่่ไ� ด้จ้ ะเรียี กว่า่ “ข้้าวสด” ซึ่ง่� อุุดมไปด้ว้ ยสารอาหาร เมื่�อ่ เรารับั ประทานอาหารที่่ม� ีสี ารอาหารสมบููรณ์์ ก็จ็ ะช่่วยให้เ้ ซลล์ร์ ่า่ งกายของเราแข็ง็ แรงกว่่า คนทั่่�วไปที่่�กิินอาหารซึ่่ง� ผ่่านกระบวนการต่า่ งๆมากมายจนแทบไม่่มีสี ารอาหารหลงเหลืือ และ อาจปนเปืือนสารพิิษด้ว้ ย การมาอยู่�ร่วมกััน สร้้างเป็น็ Eco Village จะทำำ�ให้้คนในสัังคม ใช้้ชีวี ิิตได้้อย่า่ งปราณีีต มีชี ีีวิิตที่่ส� มบููรณ์แ์ ละไม่่โดดเดี่�ยว อย่่างไรก็็ตาม การวางยุุทธศาสตร์์ เป็็นเรื่่�องที่่�ขึ้ �นกัับความสามารถของแต่่ละบุุคคล ที่่�จะมองสถานการณ์์แล้้วเห็็นถึึงจุุดสำ�ำ คััญที่่�จะทำำ�ให้้ประสบความสำ�ำ เร็็จได้้อย่่างแยบคาย โดยการจะวางยุุทธศาสตร์์ได้้ ต้้องประกอบไปด้ว้ ย 4 รู้้� 1. รู้�้ สถานการณ์์ เข้า้ ใจว่่าเกิิดเหตุุการณ์อ์ ะไรขึ้้น� บ้้างในปััจจุบุ ันั 2. รู้ฟ�้ ้้าดิิน เข้า้ ใจสภาพแวดล้อ้ ม เช่่น ลักั ษณะดิินเค็ม็ ดิินเปรี้้ย� ว มีฝี นตกมากน้้อยเพียี งใด มีีพายุรุ ุุนแรงหรืือไม่่ 3. รู้เ� ขา คืือ รู้�ว่่าใครบ้า้ งที่่�ไม่เ่ ห็น็ ด้้วยกัับแนวทางของเราอาจจะเป็น็ อุปุ สรรคในการประสบ ความสำำ�เร็จ็ เช่น่ ครอบครัวั ที่่ไ� ม่่เห็น็ ด้้วยและต่่อต้้านเรื่อ�่ งที่่เ� ราจะทำ�ำ ซึ่ง�่ อาจจะเป็็นการต่อ่ ต้า้ น ด้้วยความหวังั ดีกี ็ไ็ ด้้ ไม่จ่ ำำ�เป็็นต้อ้ งเป็น็ ศัตั รููเสมอไป เราก็ค็ วรพยายามหลีกี ให้ห้ ่่าง 4. รู้เ� รา คืือ รู้�ว่าใครเป็น็ คนที่่เ� ข้า้ ใจและเห็น็ ด้ว้ ยกับั เราเขาอยู่�ที่ไ� หนกันั บ้า้ ง ก็ช็ วนมาร่ว่ มมืือกันั ความรู้เ�้ หล่่านี้้�เอง ที่่�จะทำำ�ให้้ประสบความสำำ�เร็็จ จึงึ เรีียกย่่อๆว่่า “ยุทุ ธศาสตร์์” หรืือ “ศาสตร์์ว่่าด้ว้ ยการเอาชนะ” ไม่่ว่า่ จะเป็น็ ศาสตร์์ว่า่ ด้้วยการเอาชนะความแล้้ง ศาสตร์ว์ ่า่ ด้้วย การเอาชนะดิินเปรี้้�ยว ศาสตร์์ว่่าด้้วยการเอาชนะทุกุ ปัญั หา เพราะหากเรารู้�้ เราก็จ็ ะเตรีียมการ ที่่�จะป้อ้ งกันั เตรีียมรัับมืือสร้า้ งภููมิิคุ้้�มกัันเพื่�่อให้้เผชิิญหน้า้ กัับอุปุ สรรคต่า่ งๆได้้ด้้วยความพร้อ้ ม หากมีีครบทั้้�ง 4 รู้้�นี้ � จะทำำ�ให้้เราวางยุุทธศาสตร์์ได้้อย่่างถููกต้้อง และนำำ�ไปสู่่�การ ประสบความสำ�ำ เร็็จดั่�งที่่ต�ั้�งใจได้้ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 65

ภาค การพึ่่�งตนเอง

บทที่�่ 6 9 ฐานเรีียนรู้� สู่่�เศรษฐกิจิ พอเพียี ง

บ้า้ น...ถืือเป็น็ หนึ่่ง� ในปัจั จัยั สี่ใ� นการดำ�ำ รงชีวี ิิตของคนเราแต่ด่ ้ว้ ยวิิถีชี ีวี ิิตของคนในปัจั จุบุ ันั การมีีบ้า้ นเป็น็ ของตััวเองจึงึ ไม่ใ่ ช่่เรื่่�องง่า่ ยนััก ยิ่่ง� การสร้า้ งบ้า้ นด้ว้ ยตนเองยิ่่�งเป็็นเรื่�อ่ งที่่�หลายคน ไม่่คิิดว่่าจะเป็น็ ไปได้้ นั่่น� อาจเพราะเราใช้ช้ ีวี ิิตห่่างจากวิิถีีการพึ่่ง� พาตนเองมานานเกิินไป บ้้านดิินถืือเป็็นหนึ่่�งในแนวคิิดเรื่่�องการใช้้วััสดุุในท้้องถิ่�่นมาสร้้างเป็็นที่่�พัักอาศััยพื้้�นถิ่่�น ซึ่ง�่ หมายถึงึ สิ่ง�่ ก่อ่ สร้า้ งในแต่ล่ ะท้อ้ งถิ่น�่ ที่่ม� ีลี ักั ษณะแตกต่า่ งกันั ไปตามสภาพแวดล้อ้ มเพื่อ�่ ให้เ้ หมาะสม กัับลัักษณะการดำำ�เนิินชีีวิิต สามารถสร้้างได้้ด้้วยแรงคนไม่่ต้้องอาศััยเครื่่�องจัักรกล แต่่กลัับมีี ความทนทาน มีอี ายุุยาวนานเป็น็ ร้้อยปีี เช่น่ บ้า้ นดิินที่่�อุุบลราชธานีี หรืืออายุเุ กืือบถึึง 2,000 ปีี เช่น่ บ้า้ นของอิินเดียี แดงเผ่า่ อนาซาซีซี ึ่ง�่ กระจายอยู่�ทั่ว� รัฐั นิิวเม็ก็ ซิิโก โคโลราโด อริโซนา แต่ถ่ ึงึ กระนั้น� บ้า้ นดิินก็ค็ ืือการนำ�ำ ดิินมาเปลี่่ย� นรููปทรงให้เ้ ป็น็ บ้า้ นหากเราต้อ้ งการรื้้อ� ถอน บ้า้ นดิินก็จ็ ะกลายเป็น็ ดิินที่่ใ� ช้้ปลููกผัักได้ด้ ัังเดิิม นอกจากนี้้บ� ้า้ นดิินยังั มีอี ุณุ หภููมิิภายในที่่� 24-26 องศาเซลเซียี สตลอดทั้้ง� ปีี ซึ่ง�่ เป็น็ อุณุ ภููมิิ ที่่ค� นเราสามารถอยู่�อาศััยได้้อย่่างสบายโดยไม่จ่ ำำ�เป็็นต้้องติิดแอร์์ เตรีียมการก่่อสร้า้ งบ้้านดินิ 1. แรงงาน ในการทำำ�บ้้านดิินขนาด 4x4 ตารางเมตร จะใช้้แรงงาน 2-3 คน แต่่ถ้้าเป็็น อาคารหลัังใหญ่่ก็็ต้อ้ งอาศัยั กำ�ำ ลังั คนจำำ�นวนมากขึ้�น 2. เวลา ในการสร้้างบ้้านดิินแยกออกเป็็นสองส่่วน คืือ เวลาในการทำำ�ก้้อนดิินกัับเวลา ในการสร้า้ งตััวอาคาร กสิกิ รรมธรรมชาติิ 68

- เวลาที่ใชในการทํากอนดิน คํานวณจากพ้ืนที่ 1 ตร.ม. ใชก อนดิน 35 กอ น บา นขนาด 4x6 เมตร มีหนาตาง 4 ชอง และประตู 1 ชอง จะใชกอนอิฐดินดิบ 1,000 - 1,200 กอน ถาในหนึง่ วันทาํ ได 120 กอน ระยะเวลา 12 วนั กจ็ ะไดกอนดนิ ตามตองการ - เวลาทใ่ี ชใ นการกอ ตวั อาคาร ตอ งคาํ นวณรว มกบั จาํ นวนคน เชน บา นขนาด 4x6 ตร.ม. มีกําลังคนประมาณ 3-4 คน จะใชเวลาสรางประมาณ 14 วัน (ไมรวมเวลาทาสีเพราะตองรอ ใหดินแหง จงึ จะสามารถทาสีดนิ ได) 3. แหลงดิน ดินรวนปนทรายน้นั เหมาะแกการทาํ กอนดนิ ดิบทสี่ ดุ พิจารณาลกั ษณะดินใน พน้ื ทแ่ี ละระยะทางการขนสง ดนิ ทจ่ี ะทาํ ใหต น ทนุ เพม่ิ ขน้ึ การทดสอบดนิ ในพน้ื ท่ีดนิ ทด่ี ใี นการนาํ มา ทํากอนดินดิบคอื ดินรวนปนทรายในแถบภาคอีสาน การทดสอบดิน วิธีที่ 1 ทดสอบโดยนาํ ดนิ มาบดใหละเอียด ใสล งไปในแกวใสแลว ละลายกับนํ้าทผ่ี สม เกลอื เลก็ นอ ยเขยา แรงๆทง้ิ ไวใ หด นิ ตกตะกอนดนิ จะแยกตวั เปน 3ชน้ั โดยชน้ั บนจะเปน ดนิ เหนยี ว ชน้ั กลางจะเปน ดนิ ตะกอน และชน้ั ลา งจะเปน ดนิ ทราย ดนิ ทใ่ี ชท าํ บา นดนิ ไดด จี ะตอ งมดี นิ ชน้ั บน กบั ชนั้ กลางหนารวมกนั ประมาณ 30-50% ถานอยกวา 30% ตองมีการเติมดินเหนยี วในดนิ ท่ี จะสรางอาคาร แตถาชั้นบนและชั้นกลางรวมกันแลวมากกวา 50% ตองใสทรายลงไปผสม ดนิ ชั้นลา งสุดจะตองมีสัดสวนประมาณ 50-70% วธิ ที ่ี 2 ทดสอบโดยการปน เปน แทง เทา กบั นว้ิ โปง แลวแกวงในอากาศดู ถา ดินไมข าดเปนสองทอน แสดงวา มสี ว นของดินเหนยี วมากเกนิ ไป ตอ งเติมดินทรายเขา ไป หากแกวง แลว ดนิ รว งทนั ทีแสดงวา มสี ว นของทรายมากเกนิ ไป ตอ งเติมดินเหนยี วเพ่ิม กสิกิ รรมธรรมชาติิ 69

วิิธีีที่่� 3 ทดลองปั้้�นเป็น็ แผ่น่ เท่า่ ขนมคุุกกี้�แล้้ว ตากแดดให้แ้ ห้้ง จากนั้้�นลองหักั ถ้า้ หัักไม่่ได้้แสดงว่่าต้้อง เพิ่ม�่ ดิินทรายเข้า้ ไป ถ้า้ ทดลองหักั แล้ว้ ดิินแตกเป็น็ สองถึงึ สามส่่วนแสดงว่่าดิินมีีความเหมาะสม แต่่หากดิินหััก แตกละเอีียดเป็็นผงโดยง่่าย แสดงว่่าดิินนั้้�นเป็็นผงฝุ่�น หรืือตะกอน (Silt) แม้ล้ ัักษณะจะคล้้ายดิินเหนีียวมาก แต่ก่ ็็ไม่ใ่ ช่ด่ ิินเหนีียว ไม่่ควรนำ�ำ มาสร้า้ งบ้า้ นดิินเพราะพังั เสียี หายง่า่ ย ทำำ�ให้้บ้้านไม่่ปลอดภััย ควรหาดิินใหม่่ • ไม้แ้ บบขนาด กว้า้ ง 8 x ยาว 16 x สููง 3 นิ้้ว� • ถัังปููนประมาณ 4-6 ใบ • ไม้้จับั ระดับั (ถ้า้ ต้อ้ งการ) • กะละมังั ผสมสีดี ิินทา • ถัังใส่่น้ำ��ำ • จอบขุุดดิิน 1-2 ด้้าม • เกรียี งฉาบปููน • แปรงทาสีี และฟองน้ำำ�� • ระดัับน้ำำ�� • วัสั ดุมุ ุุงหลัังคาและไม้ท้ ำำ� โครงหลังั คา • ตะปูู • ที่่ป� าดปููนเวลาฉาบเรีียบ มีขี ้้อควรระวังั ดัังนี้้� • บริิเวณที่่จ� ะสร้า้ งบ้า้ นดิินจะต้อ้ งเป็น็ บริิเวณที่่ไ� ม่ม่ ีนี ้ำ��ำ ท่ว่ มขังั เพราะอาจทำ�ำ ให้ฐ้ านรากบ้า้ นพังั • บ ริิเวณที่่�จะสร้้างบ้้านดิินต้้องไม่่เป็็นที่่�น้ำ�ำ�ไหลผ่่านหรืือหากเลี่�ยงไม่่ได้้ต้้องมีีการทำ�ำ ทางน้ำำ�� ให้้ไหลผ่่านไปทางอื่�น่ • เป็็นที่่�ดอนหรืือมีีการถมดิินให้้สููงกว่า่ บริิเวณโดยรอบ การเทคานฐานราก คานฐานราก เป็น็ ส่ว่ นสำ�ำ คัญั ในการยึดึ โครงสร้า้ งบ้า้ นดิินที่่น� ิิยมในเมืืองไทยมีดี ้ว้ ยกันั 2 ชนิิด คืือ 1. ฐานรากจากก้้อนหิิน โดยการนำำ�หิินมาวางเรีียงเป็็นชั้ �นๆ วิิธีีนี้้�ช่่วยประหยััดต้้นทุุนใน การสร้้างได้้มาก 2. ฐานรากจากคอนกรีีต เหมาะสำ�ำ หรัับผู้�้ที่ม� ีีทุนุ มากเพราะจะได้ฐ้ านรากที่่�แข็็งแรงกว่่า กสิกิ รรมธรรมชาติิ 70

การทำำ�ก้อ้ นอิิฐดินิ ดิิบ ใช้ส้ ่ว่ นผสม 3 อย่า่ ง คืือ ดินิ ร่ว่ นปนทราย น้ำำ�� และแกลบ วิิธีที ำำ�ก้อ้ นอิิฐดิินดิิบ 1. ขุุดดิินในพื้้�นที่่�ให้้ร่่วนซุุยตามต้้องการ 2. ปล่อ่ ยน้ำำ�� ให้้ท่ว่ มขัังในบ่อ่ ดิิน ทิ้้ง� ไว้้ให้้ดิินอิ่่ม� ตัวั ประมาณ 2-3 ชั่่ว� โมง 3. เหยีียบนวดดิินให้เ้ ป็็นโคลน แล้ว้ ใส่่แกลบดิิบผสมลงไปในดิินโคลน อัตั ราส่่วน 1 : 1 4. เหยีียบนวดดิินและแกลบอีีกครั้�งให้้ดิินโคลนและแกลบเข้า้ เป็น็ เนื้้�อเดีียวกััน 5. นำ�ำ ไปเทใส่่ไม้แ้ บบที่่เ� ตรียี มไว้้ 6. หลังั จากอััดดิินจนเต็็มแบบแล้ว้ ยกไม้้แบบออกจะได้้ก้้อนดิินดิิบที่่ย� ัังไม่่แห้ง้ 7. ทิ้้�งอิิฐตากแดดให้้แห้้งประมาณ 3 วััน แล้้วทำำ�การพลิิกก้้อนดิินตั้ �งขึ้ �น ตากก้้อนดิินต่่อ อีกี 4-5 วันั เพื่่�อให้ด้ ิินแห้้งทั้้ง� ก้้อน จะได้้ก้้อนอิิฐดิินดิิบที่่�พร้้อมจะนำ�ำ ไปทำ�ำ บ้า้ น การก่่อผนังั บ้า้ นดิิน ก่อ่ นการก่อ่ ผนังั ดิิน ต้อ้ งทำ�ำ การผสมดิินก่อ่ โดยใช้ด้ ิิน1 ส่ว่ นต่อ่ แกลบ1 ส่ว่ น ผสมให้เ้ ข้า้ กันั ดิินก่่อต้อ้ งใส่่น้ำ��ำ มากกว่่าการทำ�ำ ก้้อนดิินดิิบ แต่่ไม่่เหลวหรืือข้้นเกิินไป ขั้้�นตอนการก่อ่ ผนััง 1. วางดิินก่่อลงไปก่อ่ น แล้้วนำำ�ก้้อนดิินดิิบมาวางทัับ กดให้้แน่่น จากนั้้�นก่่อเรียี งต่่อกันั ไป เรื่อ่� ยๆจนจบชั้น� แรก กสิกิ รรมธรรมชาติิ 71

2. ในการก่่อชั้ �นต่่อไป ต้้องวางสลัับกัับชั้ �นแรก เพื่่�อให้้ผนัังเกิิดความแข็็งแรง การก่่อผนัังให้้ทำำ�แบบ ค่่อยเป็น็ ค่อ่ ยไป ก่่อทีีละชั้น� และระวัังอย่า่ ให้้ผนัังเอีียง 3. ในกรณีีที่่ท� ำำ�ช่อ่ งหน้้าต่า่ งหรืือประตููโดยไม่ใ่ ช้้ วงกบให้้เว้้นช่่องว่่างที่่�จะเป็น็ หน้้าต่่างและประตููไว้้ 4. หากมีีวงกบหน้้าต่่างให้้ตั้ �งไว้้ก่่อน แล้้วค่่อยๆ ก่่อก้้อนดิินชิิดวงกบ การตั้้ง� วงกบประตููและหน้า้ ต่า่ ง ในการวางแผนสร้า้ งบ้า้ นดิินต้อ้ งมีกี ารกำ�ำ หนดจุุดใน การใส่ช่ ่อ่ งหน้า้ ต่า่ งและประตููให้แ้ น่น่ อนซึ่ง�่ เมื่อ�่ กำ�ำ หนดจุดุ ได้แ้ ล้ว้ ก็็ให้้นำำ�วงกบมาตั้ �งในจุุดนั้้�นแล้้วใช้้ไม้้ค้ำำ��ยัันไว้้ เมื่่�อทำำ�การก่่อ ผนัังกำำ�แพงให้้ก่่อชนกัับวงกบประตููและหน้้าต่่างได้้เลย การใส่ช่ ่่องลมในบ้า้ นดินิ ช่่องลมที่่น� ิิยมทำ�ำ มีีด้ว้ ยกััน2แบบคืือช่อ่ งลมแบบสามเหลี่�ยมและช่่องลมแบบสี่�เหลี่�ยม ซึ่่�งในการใส่ช่ ่อ่ งลมนั้้�นสามารถใส่ไ่ ด้ห้ ลายชั้�นแล้ว้ แต่่ความต้้องการ เมื่่�อใส่่ช่อ่ งลมแล้ว้ ต้อ้ งมีีการ ก่่อดิินทัับอีีก 1-2 ชั้้�น เพื่่�อความแข็็งแรงของขอบผนัังดิิน การฉาบผนัังบ้า้ นดิิน ให้ผ้ สมดิินเช่น่ เดียี วกับั การทำ�ำ ดิินก่อ่ และก้อ้ นดิินดิิบ แต่ผ่ สมให้เ้ หลวกว่า่ การฉาบทำ�ำ ได้้ 2 วิิธีตี ามความชอบคืือ 1. การฉาบด้ว้ ยมืือ โดยใช้อุ้้�งมืือค่อ่ ยๆปาดขึ้น� อย่า่ งช้า้ ๆ ห้า้ มปาดลงเพราะดิินจะหกเสียี หาย ในการฉาบด้้วยมืือนี้้จ� ะได้้พื้้น� ผิิวที่่ค� ่่อนข้า้ งขรุุขระ 2. การฉาบโดยใช้้เกรียี งฉาบปููน ซึ่่ง� จะได้ผ้ ิิวของผนัังดิินค่อ่ นข้้างเรียี บ การทำ�ำ สีดี ิิน ผนังั ดิินถ้า้ ไม่ม่ ีกี ารเคลืือบจะทำ�ำ ให้ข้ องในบ้า้ นเปื้้อ� นฝุ่�นได้ง้ ่า่ ยการเคลืือบผนังั ด้ว้ ยสีดี ิิน (ตัวั เคลืือบผนังั )จะช่ว่ ยป้อ้ งกันั ปัญั หาดังั กล่า่ วซึ่ง�่ ในต่า่ งประเทศมีกี ารใช้ต้ ัวั เคลืือบผนังั อยู่�หลายชนิิด แต่ท่ ี่่ไ� ด้้ทดลองว่่าเหมาะกัับสภาพเมืืองไทย มีีส่ว่ นผสม ดังั นี้้� • ดิินสีนี ำ�ำ มาร่อ่ นจนได้้สีีดิิน • ดิินทรายร่่อน • กาวแป้ง้ เปีียก นำ�ำ ส่ว่ นผสมทั้้ง� สามอย่า่ งละ 1 ส่ว่ น มาเทลงในกะละมังั ปากกว้า้ งแล้ว้ คลุกุ เคล้า้ ให้เ้ ข้า้ กันั อย่่าให้เ้ หลวเพราะเวลาทา สีดี ิินจะยึึดติิดผนัังได้ไ้ ม่ด่ ีี กสิิกรรมธรรมชาติิ 72

การทาสีีดิิน 1. ใช้้มืือทาโดยใช้้อุ้�งมืือค่่อยๆลููบขึ้น� 2. ใช้แ้ ปรงทาสีีทาหรืือใช้้แปรงลููกกลิ้�ง วิิธีีนี้้ต� ้อ้ งผสมให้้สีีดิินเหลวกว่่าปกติิ การทำำ�โครงสร้้างหลังั คาบ้า้ นดิิน ในการทำ�ำ หลังั คาที่่น� ิิยมมีอี ยู่� 4 แบบคืือ หลัังคาหญ้้า (ราคาถููกที่่ส� ุดุ ) หลัังคาสัังกะสีี หลัังคากระเบื้้�อง และหลัังคาดิิน (ใช้ด้ ิินปั้้น� เป็็นหลัังคา แล้ว้ ใช้้ปููนฉาบบางๆกัันน้ำ�ำ� เข้้า) ซึ่�ง่ การใช้้ หลังั คาดิินในแบบสุดุ ท้า้ ยอาจเกิิดปัญั หาการรั่่ว� ซึมึ ตามมาได้ใ้ นภายหลังั จึงึ แนะนำ�ำ ให้ใ้ ช้ว้ ัสั ดุสุ ำ�ำ หรับั หลัังคาโดยเฉพาะจะดีีที่่�สุุด การทำำ�เสาดินิ โดยการนำำ�ดิินมาก่่อเป็็นชั้ �นๆสลัับกัันไปชั้้�นละ 2 ก้้อน ให้้ได้้ความสููงตามต้้องการ โดยเมื่่�อก่่อได้้ 5-6 ชั้้�น ต้้องมีีการพัักดิินให้้แห้้งก่่อน แล้้วจึึงก่่อต่่อไปเพื่่�อให้้ดิินชั้ �นล่่างแข็็งตััว ก่่อนที่่�จะวางคานยึึดหััวเสาดิินต้้องรอให้้เสาดิินแห้้งดีีเสีียก่่อนจึึงจะสามารถรัับน้ำ��ำ หนัักของโครง หลัังคาได้้ เสาดิินที่่�ถููกฉาบผิิวนอกแล้้วจะมีีความแข็็งแรงไม่่แพ้้เสาปููน บนหััวเสาสามารถฝัังไม้้ หรืือฝัังเหล็ก็ เพื่�่อเป็น็ ตััวยึึดโครงหลังั คาได้้ตามต้้องการ กิ่ง�่ ไม้ท้ ี่่เ� หลืือจากการตัดั แต่ง่ หรืือการใช้ง้ าน หากนำ�ำ มาผ่า่ นกรรมวิิธีกี ารเผาที่่เ� หมาะสม จะทำำ�ให้้ได้้ถ่่านที่่�ปลอดสารทาร์์ (สารก่่อมะเร็็ง) และยัังได้้น้ำำ��ส้้มควัันไม้้ (Wood Vinegar) กสิิกรรมธรรมชาติิ 73

ซึ่่�งมีีสารประกอบทางเคมีีมากกว่่า 260 ชนิิด สามารถนำำ�ไปใช้้ประโยชน์์ได้้อย่่างหลากหลาย ทั้้�งสำำ�หรัับการเกษตรและเพื่�่อสุุขภาพ การจะได้ถ้ ่า่ นบริิสุุทธิ์์�นั้้�นต้้องใช้เ้ ตาเผาถ่า่ นที่่�กระจายความร้อ้ นได้้ดีีและทั่่ว� ถึงึ เพื่่�อให้้ ถ่า่ นสุกุ เสมอกันั ซึ่่ง� เตาที่่�นิิยมและสามารถทำ�ำ ใช้ไ้ ด้้เองในครัวั เรืือน คืือ เตาเผาจากถังั 200 ลิิตร หากใส่่ไม้้เต็็มเตาจะได้้ถ่่านประมาณ 15-20 กิิโลกรััมและน้ำำ��ส้้มควัันไม้้ประมาณ 2-5 ลิิตร ต่่อการเผา 1 ครั้�ง โดยถ่่านคุุณภาพจะมีลี ักั ษณะเป็น็ มันั วาว แก่น่ ไม้ม้ ัักมีีรอยแตกเป็น็ รููปดอกไม้้ หากใช้น้ ิ้้ว� สััมผัสั จะมีีฝุ่�นถ่า่ นสีีดำ�ำ ติิดมืือมาน้้อยมาก เมื่่�อนำ�ำ ไปใช้จ้ ะให้ค้ วามร้้อนสููง วััสดุอุ ุปุ กรณ์์ • ถังั เหล็ก็ (ถัังน้ำ��ำ มััน) ขนาด 200 ลิิตร 1 ใบ • อิิฐบล็อ็ ค 15 ก้้อน • ท่่อใยหิิน ขนาดเส้้นผ่า่ ศููนย์์กลาง 4 นิ้้ว� ยาว 1 เมตร 1 ท่อ่ น • ไม้ไ้ ผ่่ ขนาดเส้้นผ่า่ ศููนย์์กลาง 3-5 นิ้้�ว ยาว 4-6 เมตร 1 ลำำ� เจาะรููทะลุทุ ุกุ ปล้้อง • สัังกะสีหี รืือแผ่่นกระเบื้้�องเก่่าที่่�เหลืือใช้้ 5-6 แผ่น่ • ไม้้เสีียบปลายแหลม 10-12 ท่่อน • ไม้ห้ มอนยาวประมาณ 30 ซม. หรืือ 2 คืืบ สำำ�หรับั วางรองไม้้ฟืนื • ดิินเหนีียวผสมแกลบเพื่�อ่ ใช้้เป็็นวััสดุุเชื่่�อมข้อ้ ต่่อ อุดุ รอยรั่�ว และปิิดหน้้าเตา กสิิกรรมธรรมชาติิ 74

1. นำำ�ถััง 200 ลิิตร เจาะช่อ่ งด้้านปากถััง โดยวััดจากขอบถััง 7 นิ้้ว� แล้้วเจาะช่อ่ งทรงสี่�เหลี่ย� ม ผืืนผ้้าขนาด 14x8 นิ้้�ว ให้้แนวยาวขนานพื้้น� เจาะให้ท้ ะลุุเพีียง 3 ด้้าน เหลืือด้า้ นบนยังั เชื่อ่� มกัับถััง และพัับแผ่่นเหล็ก็ ขึ้น� เป็็นบานพับั เพื่�่อใช้้ประกบกัับอิิฐหน้า้ เตา 2. เจาะช่อ่ งด้้านท้า้ ยถัังเป็น็ สี่เ� หลี่�ยมผืืนผ้้าขนาด 6x4 นิ้้�ว ให้แ้ นวยาวขนานพื้้น� 3. เจาะช่่องใส่ไ่ ม้ก้ ลางตัวั ถังั โดยเว้้นจากขอบปากถังั และท้า้ ยถังั ด้้านละ 5 นิ้้�วแล้ว้ เจาะช่่อง เป็็นทรงสี่เ� หลี่ย� มผืืนผ้้า ให้้กว้้างประมาณ 9-10 นิ้้ว� 4. วางอิิฐบล็็อคที่่พ� ื้้น� ในทางขวาง 1 ก้้อน 5. วางปากถังั ทัับบนอิิฐบล็อ็ คก้้อนนั้้น� 6. วางอิิฐบล็อ็ คต่่อจากอิิฐบล็อ็ คก้้อนแรกในแนวนอน ข้้างละ 1 ก้อ้ น 7. วางอิิฐบล็็อคในแนวตั้�ง ซ้้อนจากข้้อ 6. ข้า้ งละ 1 ก้อ้ น วางให้้ชิิดปากถังั 8. วางอิิฐบล็อ็ คในแนวราบขนานพื้้�น บนอิิฐข้อ้ 6. 9. วางอิิฐบล็็อคในแนวนอนซ้้อนกััน 2 ก้้อน บนข้อ้ 8. 10. วางอิิฐบล็็อคแนวราบทับั บานพับั ปากถััง เป็น็ อัันได้ห้ น้้าเตา 11. วางอิิฐหักั รองด้า้ นท้า้ ยถังั เพื่อ�่ ให้ถ้ ังั ทำ�ำ มุมุ กับั พื้้น� ประมาณ 15องศาหน้า้ เตายกสููงกว่า่ ท้า้ ย 12. ใช้้อิิฐบล็อ็ คขนาดครึ่ง� ก้้อน 3 ชิ้้น� วางต่่อจากช่่องด้้านท้้ายถังั ให้เ้ ป็น็ ตััว Y 13. ใช้้ท่่อใยหิินวางทับั ลงไปจะได้้ปล่่องควััน ใช้ด้ ิินเหนียี วอุดุ รอยรั่ว� ให้้ทั่่ว� 14. ใช้้สัังกะสีีหรืือแผ่่นกระเบื้้�องตีีกรอบล้้อมถัังและถมดิินลงไปให้้ท่่วมถัังเพื่่�อเป็็นฉนวน ป้อ้ งกัันความร้้อน 15. ที่่�ตั้้�งของเตาเผาถ่่านควรทำำ�หลัังคามุุงกัันแดดกัันฝน เพื่่�อความคงทนและสะดวก ในการทำำ�งานหน้้าเตา วางอิิฐบล็็อคต่่อช่่องหน้้าเตาเพื่่�อใส่่ฟืืน ส่่วนตำำ�แหน่่งที่่�ใช้้จุุดไฟหน้้าเตา ควรขุุดให้้ลาดเอีียงเข้้าหาปากเตาเล็็กน้้อย และควรให้้อยู่�ต่ำ��กว่่าพื้้�นเตาเพื่่�อให้้ความร้้อนถููกดููด เข้า้ ถัังได้ง้ ่่าย วิธิ ีีเรียี งไม้้ 1. ใช้้ไม้ห้ มอน วางขวางด้า้ นในถััง เพื่่อ� ให้้มีีช่่องระบายอากาศ 2. ไม้ท้ี่่จ� ะนำ�ำ มาทำ�ำ ถ่า่ นควรตัดั เก็บ็ ไว้ใ้ นร่ม่ เป็น็ เวลา 1-2 อาทิิตย์์ เพื่อ�่ ไม่ใ่ ห้ส้ ดหรืือแห้ง้ เกิินไป เรีียงไม้้โดยนำำ�ท่่อนขนาดเล็็กไว้้ด้้านล่่าง ขนาดใหญ่่ไว้้ด้้านบน ใส่่ไม้้ให้้เต็็มถััง ถ้้าต้้องการถ่่าน จากผลไม้้หรืือดอกไม้้ ให้ว้ างไว้้ด้้านท้้ายถัังโดยปัักหรืือวางไว้้บนกระป๋๋องทราย 3. ทำ�ำ การปิดิ ฝาถังั พร้อ้ มใช้ด้ ิินเหนียี วผสมแกลบดำ�ำ อุดุ ตามรอยแยกของถังั เพื่อ�่ ป้อ้ งกันั ไม่ใ่ ห้้ อากาศเข้้าตามรอยแยก กสิกิ รรมธรรมชาติิ 75

ให้ส้ ังั เกตลัักษณะของควันั จากการเผา ซึ่�ง่ แบ่่งเป็น็ 3 ช่ว่ ง ช่่วงที่่� 1 เมื่อ่� จุดุ ไฟหน้า้ เตา ควัันจะเป็็นสีีขาวขุ่�น ช่ว่ งที่่� 2 ค วัันสีีขาวอมเหลืือง เป็็นช่่วงที่่�ถ่่านไร้้สารทาร์์ (น้ำ�ำ� มันั ดิิน) ซึ่ง�่ เป็็นสารก่อ่ มะเร็ง็ ทั้้ง� ยัังเป็็นพิิษต่อ่ พืืชและดิิน จึึงเป็็นช่ว่ งที่่�เหมาะกับั การเก็บ็ น้ำำ�� ส้ม้ ควัันไม้้ ช่่วงที่่� 3 ควัันเปลี่่ย� นเป็น็ สีีฟ้า้ มีีกลิ่่�นไหม้้ ให้ห้ ยุดุ รองน้ำำ��ส้ม้ ควัันไม้้ ขั้้�นตอนการเผาถ่่านและเก็บ็ น้ำ�ำ� ส้ม้ ควัันไม้้ 1.การจุุดไฟหน้้าเตาควรจุดุ ให้ห้ ่า่ งจากปากเตาประมาณ 1 ฟุตุ ปล่อ่ ยให้้อากาศร้้อนเท่่านั้้น� ที่่�ไหลเข้้าไปในเตา ขั้้�นตอนนี้้�เป็็นการอบไม้้ฟืืนให้้แห้้ง จึึงควรให้้ความร้้อนจากหน้้าเตาแบบ ค่อ่ ยเป็น็ ค่อ่ ยไปไม่ร่ ีบี โหมไฟจนเกิินไป เพื่อ�่ ให้ไ้ ม้ใ้ นเตาถููกอบแห้ง้ อย่า่ งทั่่ว� ถึงึ เสมอกันั ซึ่ง�่ จะใช้เ้ วลา ประมาณ 2 ชั่่ว� โมง โดยให้้สัังเกตควัันสีขี าวของความชื้น� จากเนื้้�อไม้ท้ ี่่�ปากท่่อใยหิิน 2. เมื่�่อไม้้ฟืนื ภายในเตาเริ่่�มติิดไฟ นั่่�นคืือช่ว่ งที่่�ไม้ก้ ำ�ำ ลัังจะกลายเป็น็ ถ่า่ น ให้ห้ ยุุดเติิมไฟจาก ภายนอกและลดช่่องอากาศที่่�หน้้าเตาให้้เล็็กลง ปล่่อยให้้เตาเผาไหม้้ต่่อไปด้้วยความร้้อน จากภายในเตาเท่่านั้้น� 3. เมื่อ่� ควันั ที่่�ปากท่อ่ เปลี่่ย� นเป็็นสีขี าวอมเหลืืองจึงึ เริ่ม�่ เก็บ็ น้ำ�ำ�ส้ม้ ควัันไม้ ้ ถ้า้ นำ�ำ กระเบื้้อ� ง เคลืือบสีขี าวมาอังั ที่่ป� ล่อ่ งไฟดููจะเป็็นเขม่่าสีนี ้ำ�ำ� ตาล จากนั้้น� นำ�ำ ท่อ่ ไม้้ไผ่ท่ ี่่�เตรีียมไว้ม้ าวางต่อ่ กับั ปล่่องควันั โดยตั้ง� ท่่อไม้้ไผ่ใ่ ห้้เอียี งชัันขึ้�นไปประมาณ 45 องศา เจาะรููดัักควันั ที่่�ส่่วนโคนประมาณ 25-30 ซม. ห่า่ งขึ้น� ไป 1 คืืบหรืือประมาณ 20 ซม. ให้้เจาะรููไม้้ไผ่เ่ พื่่อ� ให้้น้ำำ��ส้้มควันั ไม้ห้ ยดลงมา แล้้วหาขวดมารองรัับน้ำำ�� 4. ในช่ว่ งดัักน้ำ�ำ� ส้้มควัันไม้้ ท่่อดัักควัันต้อ้ งห่่างจากปากปล่อ่ งประมาณ 1 คืืบ ให้้นำ�ำ หยวก กล้้วยหรืือผ้้าชุุบน้ำ�ำ� มาพัันท่่อเพื่�่อช่่วยให้้เกิิดการควบแน่่นและนำ�ำ มาผููกระหว่่างปากปล่่องควััน กับั ท่อ่ ดักั ควันั เพื่อ�่ กันั ปล่อ่ งเคลื่อ�่ น โดยเว้น้ ช่อ่ งไว้เ้ พื่อ�่ ดููดควันั โดยหมั่น� ตรวจควันั ที่่ป� ล่อ่ งเป็น็ ระยะ เมื่อ�่ ควันั เปลี่่ย� นเป็น็ สีฟี ้า้ มีกี ลิ่น�่ เหม็น็ สีนี ้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้เ้ ข้ม้ และมีคี วามหนืืดมาก ให้ห้ ยุดุ เก็บ็ น้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้้ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 76

5. ในช่่วงถ่่านสุุกเป็น็ ช่่วงที่่ไ� ม้้กลายเป็็นถ่า่ นอย่่างสมบููรณ์ ์ สัังเกตว่่าจะไม่่มีคี วัันออกจาก ปากปล่่องอีีก ให้้ปิิดรููหน้้าเตาปากปล่่อง รวมทั้้ง� รอยรั่ว� อื่�่นๆ โดยไม่ใ่ ห้ม้ ีคี วัันเล็็ดลอดออกมาได้้ โดยเด็ด็ ขาด ทิ้้�งไว้้ 15 นาทีี แล้ว้ ใช้ผ้ ้า้ ห่อ่ ทรายเป็น็ ลููกประคบชุุบน้ำ��ำ แล้ว้ วางบนปากปล่อ่ งควันั ทิ้้ง� ไว้้ 8-10 ชม. ให้เ้ ย็น็ ลงจนสามารถเปิดิ เตานำ�ำ ถ่า่ นออกมาได้้ เป็น็ การจบการเผาถ่า่ น ตารางเวลาการเก็็บน้ำ�ำ�ส้้มควัันไม้้ หากเริ่ม� ติิดไฟหน้า้ เตาเวลาประมาณ 10.00 น. จะเริ่ม� เก็บ็ น้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้ป้ ระมาณ 17.00 น. หยุุดเก็บ็ น้ำำ�� ส้้มควันั ไม้้และปิดิ เตาเวลาประมาณ 18.30 น. ทั้้�งนี้้ข�ึ้น� อยู่่�กัับชนิิดของไม้้ ความชื้�น และความชำ�ำ นาญของผู้ท้� ำ�ำ ด้ว้ ย ประโยชน์ข์ องน้ำำ��ส้ม้ ควันั ไม้้ ที่่อ� ุณุ หภููมิิภายในเตา 300-400 องศาเซลเซียี ส สารประกอบต่า่ งๆในไม้ฟ้ ืนื จะถููกความร้อ้ น ทำ�ำ ให้ส้ ลายตัวั เกิิดเป็น็ สารประกอบใหม่ก่ ว่า่ 260 ชนิิด มีคี วามเป็น็ กรดอ่อ่ นๆ สารประกอบมากมาย เหล่่านี้้�นำำ�ไปใช้้ประโยชน์์ได้้หลากหลาย ในทางอุุตสาหกรรมใช้้ผลิิตสารดัับกลิ่่�น ตััวผลิิตสาร ปรัับผ้้านุ่�ม ผลิิตยารัักษาโรคผิิวหนััง เป็็นต้น้ สำำ�หรับั ในครัวั เรืือนนิิยมนำำ�มาใช้้ในการเกษตร เช่่น ใช้้ปรับั ปรุุงบำำ�รุงุ ดิิน ใช้เ้ ป็น็ สารป้อ้ งกัันกำำ�จััดศััตรููพืืช สารเร่่งการเจริิญเติิบโตของพืืชทั้้ง� บริิเวณ ราก ลำ�ำ ต้้น หัวั ใบ ดอก และผล ใช้้เป็น็ ฮอร์โ์ มนพืืช เป็น็ สารยับั ยั้ง� และควบคุุมโรคพืืช ที่่ม� ีีสาเหตุุ จากไส้้เดืือนฝอยและเชื้ �อรา กสิกิ รรมธรรมชาติิ 77

*น้ำ��ำ ปริมิ าตร 1 ลิิตร มีีน้ำำ�� หนักั 1 กิิโลกรััม เนื่่�องจากน้ำำ��ส้้มควัันไม้้มีีสารประกอบกว่่า 260 ชนิิด ย่่อมมีีทั้้�งประโยชน์์และโทษ จึงึ ต้้องทำ�ำ ให้บ้ ริิสุุทธิ์์�ก่่อนนำำ�มาใช้้ โดยมีีวิิธีกี ารดังั นี้้� กสิิกรรมธรรมชาติิ 78

1. การปล่่อยให้้ตกตะกอน เป็็นวิิธีีง่่ายๆที่่�นิิยมทำำ�กััน โดยนำำ�น้ำำ��ส้้มควัันไม้้ดิิบที่่�กลั่ �นได้้ มาเก็็บในถัังที่่�มีสี ััดส่ว่ นความสููงมากกว่่าความกว้้างประมาณ 3 เท่่า คลุุมด้ว้ ยวัสั ดุไุ ม่ใ่ ห้้ถููกแสง ตั้ง� ทิ้้ง� ไว้น้ ิ่ง�่ ๆประมาณ 3-6 เดืือน ห้า้ มเขย่า่ เพื่อ�่ ให้ต้ กตะกอน น้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้จ้ ะแยกตัวั เป็น็ 3 ระดับั ชั้น� บนเป็็นน้ำำ��มัันใส ชั้้น� กลางเป็น็ ของเหลวสีีชา ซึ่่�งก็็คืือ น้ำำ��ส้้มควัันไม้ท้ ี่่�นำำ�ไปใช้้ได้้ ส่ว่ นชั้น� ล่า่ งสุุด เป็็นของเหลวข้้นสีดี ำำ� ที่่เ� รีียกว่่าน้ำ��ำ มัันดิินหรืือทาร์์ สามารถลดระยะเวลาการตกตะกอนโดยผสมผงถ่่านประมาณ 5% ของน้ำ��ำ หนัักรวม ของน้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้ท้ ี่่ก� ลั่น� ได้้ ผงถ่า่ นจะดููดซับั ทั้้ง� น้ำ��ำ มันั ใสชั้้น� บนและน้ำ��ำ มันั ดิินลงสู่�ชั้น� ล่า่ งสุดุ ในเวลา เพีียง 45 วัันเท่่านั้้�น หากเลืือกใช้้ผงถ่่านในการช่่วยตกตะกอน ควรติิดตั้ �งวาล์์ว 2 หรืือ 3 ระดัับ ที่่ถ� ัังตกตะกอน โดยวาล์ว์ นี้้จ� ะช่ว่ ยให้้เก็บ็ ผลผลิิตได้้สะดวกขึ้�น หลัังจากตกตะกอนในถัังจนครบกำ�ำ หนดแล้้ว จึงึ นำ�ำ ของเหลวสีีชาชั้น� กลางมากรองซ้ำำ�� อีกี ครั้ง� ด้ว้ ยผ้า้ กรอง จึงึ จะสามารถนำ�ำ ไปใช้ป้ ระโยชน์ไ์ ด้้ ซึ่ง�่ น้ำ��ำ ส้ม้ ควันั ไม้ท้ี่่บ� ริิสุทุ ธิ์์ค� วรจะมีนี ้ำ��ำ มันั ดิิน ไม่่เกิิน 1% น้ำำ��ส้้มควัันไม้้ที่่�ดีีควรมีีสีีใสจนถึึงชา หากมีีลัักษณะขุ่�นดำำ� แสดงถึึง ความหนาแน่่น ของน้ำ�ำ�มันั ดิิน ซึ่่�งไม่่เป็น็ ผลดีีในการนำำ�ไปใช้้งาน 2. การกรองและกลั่น� เป็็นกระบวนการเพื่่อ� ทำ�ำ ให้ไ้ ด้้น้ำ�ำ� ส้ม้ ควันั ไม้้ที่่ม� ีคี วามบริิสุทุ ธิ์์�มากขึ้�น เป็น็ เทคนิิคที่่ค� ่่อนข้้างยุ่�งยาก นิิยมใช้ก้ ัันในระดับั โรงงานอุตุ สาหกรรมต่า่ งๆ ยัังไม่น่ ิิยมในการผลิิต ระดัับครััวเรืือน ไบโอดีีเซล (Biodiesel) ทางเลืือกหนึ่่ง� ของพลัังงานทดแทน การใช้ไ้ บโอดีีเซลสามารถ ลดมลพิิษซึ่�ง่ เกิิดจากการเผาไหม้ใ้ นเครื่่�องยนต์์ เนื่�่องจากองค์์ประกอบของไบโอดีีเซลไม่ม่ ีธี าตุุ กำำ�มะถััน แต่่มีีออกซิิเจนเป็น็ องค์ป์ ระกอบประมาณ 10% จึงึ ช่่วยให้ก้ ารเผาไหม้ด้ ีีขึ้�น และลด การปล่อ่ ยซััลเฟอร์์ไดออกไซด์์ ไฮโดรคาร์์บอน คาร์์บอนมอนอกไซด์์ ฯลฯ นอกจากนี้้�ไบโอดีเี ซล ยัังมีีคุณุ สมบััติิในการหล่่อลื่�น่ ดีีกว่่าน้ำ�ำ� มันั ดีเี ซล กสิกิ รรมธรรมชาติิ 79

โดยไบโอดีเี ซลผลิิตจากการนำ�ำ น้ำ��ำ มันั พืืชหรืือน้ำ��ำ มันั สัตั ว์ช์ นิิดต่า่ งๆ รวมทั้้ง� น้ำ��ำ มันั ประกอบ อาหารที่่�ใช้แ้ ล้ว้ มาสกัดั เอายางเหนียี วและสิ่ง�่ สกปรกออกจากนั้้น� นำำ�ไปผ่่านกระบวนการทางเคมีี โดยการเติิมแอลกอฮอล์์ เช่น่ เอทานอลหรืือเมทานอล และตัวั เร่ง่ ปฏิิกิริยา เช่น่ โซเดียี มไฮดรอกไซด์์ ภายใต้ส้ ภาวะที่่ม� ีอี ุณุ หภููมิิสููงเพื่อ�่ เปลี่่ย� นโครงสร้า้ งน้ำ��ำ มันั จาก Triglycerides เป็น็ Organic Acid Esters เรียี กว่่า “ไบโอดีีเซล” และได้้กลีเี ซอรอลเป็็นผลพลอยได้้ ใช้เ้ ป็น็ วัตั ถุดุ ิิบสำ�ำ หรับั อุตุ สาหกรรมยา และเครื่อ� งสำ�ำ อางซึ่ง�่ ถืือเป็น็ การเพิ่ม�่ คุณุ ค่า่ และลดปริิมาณของเสียี ที่่จ� ะทำ�ำ ให้เ้ กิิดมลพิิษต่อ่ สิ่ง�่ แวดล้อ้ ม สููตรการทำำ�น้ำ�ำ�มันั ไบโอดีเี ซลจากน้ำำ��มัันพืืช น้ำ�ำ� มันั สัตั ว์์ ที่่ใ� ช้้แล้้ว 1. นำ�ำ น้ำ��ำ มันั พืืชหรืือน้ำ��ำ มันั สัตั ว์ท์ี่่ใ� ช้แ้ ล้ว้ กรองเอาเศษอาหารที่่ป� นออก จากนั้้น� ยกขึ้น� ตั้ง� ไฟ • หากมีนี ้ำำ��ผสมอยู่�ในน้ำ�ำ�มันั (จะมีีลักั ษณะขาวข้้น) ต้้องต้ม้ น้ำ�ำ� มัันในอุณุ หภููมิิประมาณ 110 องศาเซลเซียี ส นานประมาณ 10 นาทีแี ล้้วดัับไฟ • หากไม่่มีนี ้ำำ��ปน(จะมีีลักั ษณะใส) ให้้ต้ม้ น้ำ�ำ�มัันที่่อ� ุณุ หภููมิิ 57 องศาเซลเซียี ส แล้ว้ ดับั ไฟ ความร้อ้ นจะขึ้น� ถึึง 60 องศาเซลเซียี ส 2. ส่ว่ นที่่ส� อง นำ�ำ แอลกอฮอล์ใ์ ส่ล่ งในภาชนะทรงแกลลอนที่่ม� ีฝี าปิดิ ตามด้ว้ ยโซดาไฟ ปิดิ ฝา แล้้วเขย่า่ จนละลายหมดในเวลาใกล้้เคียี งกัับช่ว่ งที่่�น้ำ�ำ�มันั มีอี ุณุ หภููมิิ 60 องศาเซลเซีียส ระหว่่าง เขย่่าควรหยุดุ เปิดิ ฝาให้้ไอร้้อนระเหยออกจากแกลลอนแล้้วจึงึ เขย่่าอีีกครั้ง� ขั้น� ตอนนี้้ค� วรทำำ�ด้้วย ความระมัดั ระวังั อย่า่ สัมั ผัสั ส่ว่ นผสมหรืือสููดดมไอระเหย และอย่า่ ทำ�ำ ให้เ้ กิิดประกายไฟ ควรทำ�ำ ใน สถานที่่�อากาศถ่่ายเทได้ด้ ีี หากมีีการสััมผัสั ให้้ล้้างน้ำำ��สะอาดทันั ทีี 3. เมื่่�อน้ำำ��มัันที่่�ต้้มมีีอุุณหภููมิิ 60 องศาเซลเซีียส ให้้ยกน้ำำ��มัันลงจากเตา แล้้วนำำ�ส่่วนผสม ในข้้อ 2 เทลงไปผสมกวนให้เ้ ข้า้ กััน พักั ทิ้้�งไว้้ 1 คืืน ตอนเช้้าจะพบว่่ามีฝี ้้าลอยอยู่�บนผิิวหน้้า ให้ต้ ัักส่ว่ นนี้้�ออกแล้ว้ ตัักของเหลวใสตอนบน(ไบโอดีีเซล)ไปพัักไว้้7 วันั ค่่อยนำ�ำ ไปใช้เ้ ป็น็ เชื้อ� เพลิิง แทนน้ำำ�� มันั ดีเี ซล ส่ว่ นชั้น� ล่า่ งเป็น็ ของแข็ง็ สีนี ้ำำ��ตาล คืือกลีซี อรีนี สามารถนำ�ำ ไปทำ�ำ เป็น็ สบู่่�ธรรมชาติิ เพื่�่อใช้ล้ ้้างทำ�ำ ความสะอาดพื้้น� หรืือทำำ�เป็น็ เชื้อ� เพลิิงติิดไฟ หากหลัังจากกวนส่่วนผสมแล้้วผลที่่�ได้้เป็็นของเหลวคล้้ายเจลโดยไม่่มีีการแยกตััว หมายความว่่าใส่่โซดาไฟมากไป แต่ห่ ากได้้ผลแยกเป็น็ 3 ส่ว่ น กสิกิ รรมธรรมชาติิ 80

ส่ว่ นบน - ไบโอดีเี ซล ส่่วนกลาง - น้ำ�ำ�มันั ที่่�ยัังไม่่ทำำ�ปฏิิกิิริิยา และส่ว่ นล่่าง - กลีีซอรีีน หมายความว่า่ โซดาไฟน้อ้ ยเกิินไป หากใช้โ้ ซดาไฟที่่ช�ื้น� หรืือมีนี ้ำ��ำ ปนอยู่�จะได้ส้ ่ว่ นที่่� 4 เกิิดขึ้น� คืือ สบู่่� ข้้อควรระวัังในการใช้้น้ำำ��มัันไบโอดีีเซล คืือควรหมั่่�นตรวจไส้้กรองดีีเซลและเปลี่่�ยน ตามกำ�ำ หนด หรืือถ่า่ ยน้ำ��ำ มันั จากตัวั กรองดักั น้ำ��ำ บ่อ่ ยๆ เพื่อ�่ ป้อ้ งกันั การอุดุ ตันั ของสบู่่�หากเครื่อ� งยนต์์ มีอี าการสะดุดุ ให้้ตรวจสอบระบบท่อ่ น้ำ��ำ มัันและตรวจไส้้กรองน้ำ�ำ�มันั ดีีเซล การเพิ่่�มประสิิทธิภิ าพ ให้น้ ำำ�ไบโอดีีเซลที่่�ได้้ ไปล้า้ งด้้วยน้ำ�ำ� โดยนำำ�น้ำ�ำ�สะอาดปริิมาณ 20% ของจำ�ำ นวนน้ำ��ำ มััน ใส่ล่ งในน้ำำ��มันั แล้ว้ เขย่า่ หรืือกวนให้้ทั่่ว� น้ำ�ำ� จะตกอยู่่�ก้น้ ขวดหรืือก้น้ ถัังกวน ให้ถ้ ่่ายเฉพาะน้ำำ�� ออก และใส่่น้ำำ��ใหม่่เข้า้ ไป ทำำ�ตามขั้น� ตอนเดิิม 3 รอบ เมื่�อ่ ถ่่ายน้ำ��ำ สุดุ ท้้ายออกแล้้ว ให้้นำำ�น้ำ��ำ มันั ไปอุ่่�น เพื่อ่� ไล่่น้ำ��ำ ออกให้ห้ มด ทิ้้ง� ไว้้ให้เ้ ย็น็ จึงึ นำำ�ไปใช้้ เป็็นแก๊๊สที่่�เกิิดขึ้ �นได้้เองตามธรรมชาติิจากการย่่อยสลายสารอิินทรีีย์์ ภายใต้้สภาวะ ที่่ป� ราศจากออกซิิเจน แก๊๊สชีีวภาพประกอบด้้วยแก๊ส๊ หลายชนิิด ส่่วนใหญ่เ่ ป็น็ แก๊๊สมีีเทน(CH) ประมาณ 50-70% และแก๊๊สคาร์์บอนไดออกไซด์์(CO) ประมาณ 30-50% ส่่วนที่่�เหลืือ เป็็นแก๊๊สชนิิดอื่่�นๆ เช่่น ไฮโดรเจน(H) ออกซิิเจน(O2) ไนโตรเจน(N) ไฮโดรเจนซััลไฟด์์ (H2s) ระบบแก๊๊สชีีวภาพ เป็็นระบบจััดการของเสีียควบคู่�ไปกัับการปรัับปรุุงสภาพแวดล้้อมภายในระบบโดยวิิธีี ทางชีีวภาพแบบไม่่ใช้้อากาศ ด้้วยการนำ�ำ สารอิินทรียี ์์หรืือมููลสััตว์์ไปหมัักโดยวิิธีีชีีวภาพ เพื่�อ่ ให้้ กลุ่�มจุลุ ิินทรียี ์ช์ นิิดที่่ไ� ม่ต่ ้อ้ งการออกซิิเจน ย่่อยสลายมููลสัตั ว์เ์ หล่า่ นั้้�น และเกิิดเป็็นแก๊ส๊ ชีวี ภาพที่่� สามารถจุุดติิดไฟได้้ โดยมีแี ก๊ส๊ มีีเทนเป็็นองค์ป์ ระกอบหลััก แก๊๊สชีวี ภาพนั้้น� สามารถนำ�ำ ไปใช้เ้ ป็็น พลัังงานทดแทนพลัังงานเชื้�อเพลิิงอื่่น� ๆได้ ้ น้ำ��ำ เสียี ที่่�ผ่่านการบำำ�บัดั จากระบบชีวี ภาพจะกลายเป็น็ ปุ๋ �ยอิินทรีีย์์คุุณภาพดีี กสิกิ รรมธรรมชาติิ 81

ขบวนการย่่อยสลายสารอินิ ทรียี ์์สภาวะปราศจากออกซิเิ จน ขบวนการย่่อยสลายประกอบด้้วย 2 ขั้้�นตอน คืือ 1. ขั้้�นตอนการย่อ่ ยสลายสารอิินทรียี ์โ์ มเลกุุลใหญ่่ เช่่น ไขมันั แป้ง้ และโปรตีนี ซึ่ง่� อยู่�ในรููป สารละลายจนกลายเป็็นกรดอิินทรีีย์์ระเหยง่่าย (volatile acids) โดยจุุลิินทรีีย์์กลุ่�มสร้้างกรด (acid producing bacteria) 2. ขั้้น� ตอนการเปลี่่ย� นกรดอิินทรียี ์ใ์ ห้เ้ ป็น็ แก๊ส๊ มีเี ทน แก๊ส๊ คาร์บ์ อนไดออกไซด์์ โดยจุลุ ิินทรียี ์์ กลุ่�มสร้า้ งมีเี ทน (methane producing bacteria) ประโยชน์ข์ องแก๊๊สชีวี ภาพ 1. ด้า้ นพลังั งาน เมื่่�อพิิจารณาถึึงเศรษฐกิิจแล้ว้ การลงทุนุ ผลิิตแก๊๊สชีีวภาพจะลงทุุนต่ำ�ำ�กว่่า การผลิิตเชื้�อเพลิิงชนิิดอื่่�นๆ สามารถนำำ�มาใช้ท้ ดแทนพลังั งานเชื้�อเพลิิงจากแหล่่งอื่่น� ๆ 2. ด้า้ นปรับั ปรุงุ สภาพแวดล้อ้ ม โดยการนำ�ำ มููลสัตั ว์แ์ ละน้ำ��ำ ล้า้ งคอกมาหมักั ในบ่อ่ แก๊ส๊ ชีวี ภาพ จะเป็น็ การช่่วยกำ�ำ จัดั มููลในบริิเวณที่่เ� ลี้ย� ง ทำำ�ให้้กลิ่่น� เหม็น็ และแมลงวัันในบริิเวณนั้้น� ลดลง และ ผลจากการหมักั มููลสัตั ว์ใ์ นบ่อ่ แก๊ส๊ ชีวี ภาพที่่ป� ราศจากออกซิิเจนเป็น็ เวลานานๆ ทำ�ำ ให้ไ้ ข่พ่ ยาธิิและ เชื้�อโรคส่่วนใหญ่่ในมููลสััตว์ต์ ายด้ว้ ย ซึ่่�งเป็็นการทำำ�ลายแหล่ง่ เพาะเชื้อ� โรคบางชนิิด เช่่น โรคบิิด อหิิวาต์์ และพยาธิิ ที่่อ� าจแพร่ก่ ระจายจากมููลสัตั ว์์ และถืือเป็น็ การป้อ้ งกันั ไม่ใ่ ห้ม้ ููลสัตั ว์ถ์ ููกชะล้า้ ง ลงไปในแหล่ง่ น้ำ�ำ�ตามธรรมชาติิ 3. ด้้านการเกษตร • การทำ�ำ เป็น็ ปุ๋�ย กากที่่ไ� ด้้จากการหมัักแก๊ส๊ ชีีวภาพ เราสามารถนำำ�ไปใช้้เป็็นปุ๋�ยได้้ดีีกว่า่ มููล สัตั ว์ส์ ดๆและปุ๋�ยคอก ทั้้ง� นี้้�เนื่�อ่ งจากในขณะที่่ห� มักั จะมีกี ารเปลี่่�ยนแปลงสารประกอบไนโตรเจน ในมููลสััตว์ท์ ำ�ำ ให้้พืืชสามารถนำ�ำ ไปใช้้ประโยชน์ไ์ ด้้ •การทำำ�เป็็นอาหารสััตว์์ โดยนำำ�ส่่วนที่่�เหลืือจากการหมััก นำำ�ไปตากแห้ง้ แล้ว้ นำ�ำ ไปผสมเป็็น อาหารสัตั ว์ใ์ ห้โ้ คและสุกุ รกิินได้้ แต่ท่ั้้ง� นี้้ม� ีขี ้อ้ จำ�ำ กัดั คืือ ควรใส่อ่ ยู่่�ระหว่า่ ง 5-10 กิิโลกรัมั ต่อ่ ส่ว่ นผสม ทั้้ง� หมด 10 กิิโลกรััม จะทำ�ำ ให้้สัตั ว์เ์ จริิญเติิบโตตามปกติิ และเป็็นการลดต้้นทุุนการผลิิต อุุปกรณ์์ 1. ถัังหมัักแก๊ส๊ • ถังั พลาสติิกขนาดบรรจุุ 200 ลิิตร 1 ใบพร้อ้ มฝาปิิด • ท่อ่ พีวี ีซี ีขี นาดเส้น้ ผ่า่ นศููนย์ก์ ลาง 2.5 นิ้้ว� สำ�ำ หรับั ทำ�ำ ท่อ่ เติิมเศษอาหารและทำ�ำ ตัวั ประคอง แกนใบพััดกวนสิ่ง่� ปฏิิกููลในถัังหมัักแก๊ส๊ • ท่อ่ น้ำ��ำ ประปาขนาดเส้น้ ผ่า่ นศููนย์ก์ ลาง 1 นิ้้ว� ทำ�ำ เป็น็ แกนเชื่อ�่ มเหล็ก็ แผ่น่ เป็น็ ใบพัดั 1 ชั้้น� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 82

• วาล์ว์ ปิิด-เปิดิ 2 ตัวั ตัวั ที่่� 1 สำำ�หรับั เปิิดสิ่ง่� ปฏิิกููล เมื่�อ่ สิ่่�งปฏิิกููลหมดอายุุใน 10-12 เดืือน ตัวั ที่่� 2 สำำ�หรับั เปิิดสิ่�่งปฏิิกููลทิ้้�งรายวััน เมื่�่อนำ�ำ เศษอาหารใส่แ่ ต่่ละมื้อ� • เกลีียวต่่อสายยางท่่อนำำ�แก๊ส๊ ออกจากถัังหมักั แก๊๊สไปยังั ถังั รัับแก๊ส๊ 1 ตัวั • กาว ซิิลิิโคนและอุุปกรณ์์ต่า่ งๆ 2. ถังั รัับแก๊ส๊ • ถังั พลาสติิกขนาดบรรจุุ 200 ลิิตร 1 ใบเป็น็ ตััวเปลืือก • ถัังพลาสติิกขนาดบรรจุุ 180 ลิิตร 1 ใบเป็็นถัังรัับแก๊๊ส • เกลีียวต่่อสายยาง 2 ตััว ตััวที่่� 1 ต่่อสายยางจากถัังหมัักแก๊๊ส ตััวที่่� 2 ต่่อจากถัังรัับแก๊๊ส ไปยัังเตาหุุงต้ม้ วิิธีีทำำ�ถัังหมักั แก๊๊สชีวี ภาพ 1. วิิธีีทำ�ำ ถังั หมักั แก๊ส๊ • เจาะคว้้านฝาครอบถังั บรรจุุแก๊๊ส 2 รูู ขนาดเส้้นผ่า่ นศููนย์์กลาง 2.5 นิ้้�ว เพื่่�อทำำ�ช่่องใส่เ่ ศษ อาหารแต่่ละมื้�อกัับช่อ่ งประคองแกนกวนสิ่่ง� ปฏิิกููล • เจาะรููที่่ฝ� าครอบถัังหมัักแก๊ส๊ 2 รูู เพื่�อ่ ใส่อ่ ุุปกรณ์์ต่อ่ กับั สายยางนำ�ำ แก๊ส๊ จากถัังหมัักไปยััง ถังั บรรจุุแก๊ส๊ • เจาะรููที่่�ข้า้ งถังั หมัักแก๊ส๊ 2 รูู รููที่่� 1 ใช้ท้ ิ้้ง� สิ่่ง� ปฏิิกููลที่่�หมดอายุุ (กำำ�หนด 10-12 เดืือน) และรููที่่� 2 สำำ�หรัับทิ้้ง� สิ่่�งปฏิิกููลรายวััน 2. วิิธีที ำ�ำ ถังั เก็็บแก๊ส๊ • นำ�ำ ถัังเก็บ็ แก๊๊สคว่ำ�ำ�ลงในถังั เปลืือก • เจาะก้้นถัังเก็็บแก๊๊ส 2 รูู รููที่่� 1 สำำ�หรัับต่่อสายยาง นำำ�แก๊๊สจากถัังหมัักแก๊๊สมาเก็็บ รููที่่� 2 สำ�ำ หรับั ต่อ่ สายยางนำำ�แก๊๊สออกไปใช้้โดยติิดตั้�งกับั เตา • นำ�ำ น้ำำ��เทใส่ร่ ะหว่า่ งถังั เปลืือกกัับถัังเก็็บแก๊๊ส เพื่อ�่ เป็็นตััวกั้�นกัันแก๊๊สออกจากถังั กสิกิ รรมธรรมชาติิ 83

3. วิิธีีหมักั มููลสััตว์์ที่่ท� ำำ�ให้เ้ กิิดแก๊ส๊ ใช้้มููลสัตั ว์์ 1 ปี๊๊บ� (เป็็นมููลสดจะดีกี ว่า่ มููลแห้้ง) นำ�ำ น้ำ�ำ� เปล่่า 1 ปี๊๊�บ (ควรเป็น็ น้ำำ��ที่่ไ� ม่่มีี คลอรีนี หรืือน้ำ��ำ ประปาที่่ร� องทิ้้ง� ไว้เ้ กิิน 8 ชม.เพื่อ�่ ให้ก้ ลิ่น�่ และฤทธิ์์ค� ลอรีนี ลดลง) นำ�ำ น้ำ��ำ ผสมมููลสัตั ว์์ เทใส่ถ่ ังั หมััก ทิ้้�งไว้้ 10 วันั จะเกิิดแก๊ส๊ เริ่�่มต้้นและจะผลิิตแก๊ส๊ ได้น้ าน 10-12 เดืือน การเติิมเศษ อาหารลงถัังหมัักเพื่่�อเพิ่่�มคุุณภาพของจุุลิินทรีีย์์ที่่�ทำำ�ให้้เกิิดแก๊๊ส ให้้เติิมเศษอาหารในครััวเรืือน ที่่�ไม่ม่ ีรี สเปรี้้ย� วใดๆทั้้�งสิ้�น 1 กิิโลกรััม ในช่อ่ งทางเติิมเศษอาหาร แล้ว้ กวนให้้เข้้ากันั กัับสิ่่�งปฏิิกููล ที่่�มีีอยู่�ในถัังหมัักเดิิม เปิิดช่่องทางระบายด้้านข้้าง เพื่่�อให้้สิ่่�งปฏิิกููลส่่วนเกิินไหลออกมาปริิมาณ 1 กิิโลกรััม (สามารถนำ�ำ ไปทำ�ำ เป็น็ ปุ๋�ยได้)้ สมุุนไพรที่่ใ� ช้ใ้ นการเกษตรสามารถแบ่่งออกเป็็น 7 รส กสิกิ รรมธรรมชาติิ 84

วิิธีีการนำ�ำ สมุุนไพรไทยมาสกััดป็น็ สารอิินทรีีย์ช์ ีวี ภาพสูตู รต่า่ งๆ ได้้แก่่ - สมุนุ ไพรรสเดียี วกััน 3 ส่่วน หรืือ 3 กิิโลกรัมั - หัวั เชื้�อจุุลิินทรียี ์์ 1 ส่่วน หรืือ 1 ลิิตร - น้ำ��ำ ตาลทรายแดง 1 ส่ว่ น หรือ 1 กิิโลกรัมั (ใช้ก้ ากน้ำ��ำ ตาลได้แ้ ต่น่ ้ำ��ำ ตาลทรายแดงมีคี ุณุ ภาพดีกี ว่า่ ) - น้ำ�ำ� สะอาด 10 ส่ว่ น หรืือ 10 ลิิตร - ภ าชนะที่่ม� ีีฝาปิิดสนิิทควรมีที ี่่ล� ็อ็ คฝาเลืือกขนาดที่่�ใส่่ส่่วนผสมทั้้ง� หมดแล้้ว ยัังเหลืือที่่ว� ่า่ ง อย่่างน้อ้ ย 1 ใน 5 ส่ว่ นของภาชนะ วิธิ ีที ำ�ำ 1. นำ�ำ สมุุนไพรมาสับั หรืือตำ�ำ ให้้ละเอียี ดแล้้วนำ�ำ ใส่่ภาชนะ 2. ผสมน้ำ�ำ� สะอาดและน้ำ�ำ�ตาล คนให้้น้ำำ��ตาลละลายดีเี ทใส่ส่ มุุนไพรในภาชนะ 3. ผสมน้ำำ�� หััวเชื้อ� จุุลิินทรีีย์ต์ ามลงไป คนให้เ้ ข้้ากันั 4. ปิิดฝาให้้แน่่น ทิ้้�งไว้้ 90 วััน ระหว่่างนั้้�นให้ค้ ลายฝาเพื่่�อระบายความดันั เฉพาะกรณีที ี่่ฝ� า บวมขึ้น� หรืือดููตามความเหมาะสมเพราะการหมักั สมุนุ ไพรบางชนิิดไม่ท่ ำ�ำ ให้เ้ กิิดการบวม (คลายฝา ให้้แก๊ส๊ ออก แต่่ไม่่เปิดิ ฝาเพราะไม่ต่ ้้องการให้้อากาศเข้า้ ภาชนะหมััก) *หัวั เชื้อ� จุลุ ิินทรียี ์ค์ ืือน้ำ��ำ หมักั สมุนุ ไพรรสจืืดที่่ห� มักั ไว้น้ าน1 ปีขีึ้น� ไป หากไม่ม่ ีหี ัวั เชื้อ� จุลุ ิินทรียี ์์ ก็็ตััดส่ว่ นนี้้อ� อกไปได้้เป็น็ สููตร 3 : 1 : 10 แต่จ่ ะต้อ้ งเพิ่�ม่ เวลาหมักั เป็น็ 180 วััน จึึงจะนำำ�มาใช้้ได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 85

สำ�ำ หรัับราดรด 1 : 200 ใช้ก้ ัับไม้้ยืืนต้น้ พืืชไร่่ 1 : 300 ใช้ก้ ับั ไม้ด้ อกไม้้ประดัับ สำ�ำ หรับั ฉีดี พ่น่ 1 : 400 ใช้ก้ ับั พืืชชนิิดต่า่ งๆ สำ�ำ หรับั ดัับกลิ่น�่ ให้เ้ ทราดอาทิิตย์ล์ ะ 2 ครั้ง� - มููลสัตั ว์์ 1 ส่ว่ น - แกลบ ซังั ข้า้ วโพด เศษใบไม้้ เศษพืืช 1 ส่ว่ น - หััวเชื้อ� จุลุ ิินทรีีย์์ 1 ส่ว่ น - น้ำ�ำ�สะอาด 100 ส่ว่ น - รำำ�ละเอียี ดหรืือรำ�ำ อ่อ่ น 0.1 ส่่วน (หากใช้้มากจะทำ�ำ ให้้ต้น้ ทุุนสููงเกิินจำ�ำ เป็็น) - กระสอบที่่�สามารถระบายอากาศได้้ สำำ�หรับั บรรจุุ - เชืือกสำ�ำ หรัับมัดั ปากกระสอบ - ขี้้เ� ถ้า้ แกลบดำ�ำ 1 ส่ว่ น (หากไม่่มีใี นท้อ้ งถิ่น�่ สามารถตััดออกได้)้ วิธิ ีที ำำ� 1. นำำ�ของแห้้งทั้้�งหมด เช่่น มููลสััตว์์ แกลบ ขี้้�เถ้้าแกลบและรำำ�อ่่อน มาผสมคลุุกเคล้้าให้้ เข้า้ เป็็นเนื้้อ� เดียี วกันั 2. ผสมน้ำำ��กัับหััวเชื้ �อจุุลิินทรีีย์์ให้้เข้้ากัันก่่อน แล้้วรดลงบนส่่วนประกอบในข้้อ1 และคลุุก ให้เ้ ข้้ากัันจนมีคี วามชื้�นประมาณ 35% โดยทดลองกำ�ำ ดูู ส่ว่ นประกอบจะเกาะกัันเป็น็ ก้อ้ นได้้แต่่ ไม่่เหนีียวไม่่แฉะ เมื่�อ่ ปล่่อยทิ้้ง� ลงพื้้น� จากความสููงประมาณ 1 เมตร ก้อ้ นปุ๋�ยจะแตกแต่่ยัังมีีรอย นิ้้�วมืือเหลืืออยู่ � 3. คลุกุ เคล้้าให้้เข้า้ กันั ดี ี ตักั ปุ๋�ยใส่่กระสอบและมัดั ปากถุงุ ให้แ้ น่่น 4. กองกระสอบปุ๋�ยซ้อ้ นทัับกันั เป็็นชั้น� ๆ และควรวางกระสอบแต่่ละตั้�งให้้ห่่างกัันเพื่อ�่ ให้้ ความร้้อนสามารถระบายออกได้้ทั้้�ง 4 ด้้าน (เพื่�อ่ ไม่่ต้้องกลัับกระสอบทุุกวััน) 5. ทิ้้�งไว้้ประมาณ 5-7 วััน ตรวจดููถ้้ามีีกลิ่่�นหอม เนื้้�อปุ๋�ยร่่วนไม่่แฉะและไม่่มีีไอร้้อน ก็ส็ ามารถนำำ�ไปใช้ง้ านได้้ และสามารถเก็็บรักั ษาไว้ไ้ ด้้นาน วิธิ ีีใช้้ 1. ใช้้ปุ๋�ยหมักั แห้้งผสมดิินในแปลงผักั อััตราส่ว่ น ปุ๋๋�ย 1 กิิโลกรัมั /พื้้�นที่่� 1 ตารางเมตร 2. พืืชผักั ประเภทที่่อ� ายุยุ ืืนเกิิน 2 เดืือน เช่่น กะหล่ำำ��ปลี ี ถั่่ว� ฝัักยาว แตง ฟักั ทอง ฯลฯ ก่อ่ นปลููกให้ใ้ ช้้ปุ๋�ยหมัักแห้้งรองก้น้ หลุมุ ประมาณ 1 กำ�ำ มืือ กสิิกรรมธรรมชาติิ 86

3. ไม้ผ้ ล ควรรองก้น้ หลุมุ ด้ว้ ยเศษหญ้า้ ใบไม้ ้ ฟางแห้ง้ และปุ๋�ยหมักั แห้ง้ ประมาณ 1-2 บุ้้�งกี๋� ส่่วนไม้ผ้ ลที่่�ปลููกไว้แ้ ล้ว้ ให้้ใช้้หญ้้า ใบไม้้ หรืือฟางแห้้ง ห่ม่ ดิินรอบๆต้้น ขนาดตามเส้้นรอบวงเท่า่ ทรงพุ่�มของต้น้ ไม้้แล้ว้ โรยปุ๋�ยบนวััสดุหุ ่ม่ ดิิน จะช่ว่ ยให้ร้ ากเดิินดีี 4. ไม้ด้ อก ไม้ป้ ระดัับ ไม้ก้ ระถาง ควรใส่่ปุ๋�ยหมัักแห้้งทุุก 7 วันั ประมาณ 1 กำำ�มืือ/กระถาง ประโยชน์ข์ องปุ๋๋ย� หมักั 1. เพิ่ม�่ ปริิมาณอิินทรียี ์ว์ ัตั ถุุ และเป็น็ อาหารให้จ้ ุลุ ิินทรียี ์ใ์ นดิิน รักั ษาความสมบููรณ์ข์ องดิิน 2. รักั ษาความชุ่�มชื้น� ในดิินและช่ว่ ยการถ่า่ ยเทอากาศทำ�ำ ให้ค้ ุณุ ภาพดิินดีขีึ้น� 3. ไม่เ่ ป็น็ อันั ตรายต่อ่ ดิินและพืืช แม้จ้ ะใช้ต้ ิิดต่อ่ กันั นานต่อ่ เนื่อ�่ ง 4. เพื่อ�่ เป็น็ การลด ละ การใช้ปุ้๋�ยเคมีี ลููกระเบิดิ จุลุ ิินทรีีย์์ ลููกระเบิิดจุุลิินทรียี ์ ์ ตััวช่ว่ ยในการบำำ�บัดั น้ำ��ำ เสีีย (โดยเฉพาะบริิเวณที่่น� ้ำำ��ค่่อนข้้างลึึก) ด้้วยการเพิ่ม�่ ออกซิิเจนในน้ำ�ำ� จากการทดลองพบว่า่ สามารถเพิ่�่มค่่า DO (Dissolved Oxygen) หรืือค่า่ ออกซิิเจนที่่�ละลายในน้ำำ�� จาก 3.5 ppm (หรืือหนึ่่�งส่ว่ นในล้้านส่่วน) เป็น็ 6.5 ppm ในเวลาเพีียง 22 นาทีี - รำ�ำ 1 ส่่วน - ปุ๋๋�ยคอก(ที่่ไ� ม่ร่ ้อ้ น ไม่่มีแี ก๊ส๊ )หรืือปุ๋�ยหมัักแห้้งแบบผง 5 ส่่วน - ดิิน 5 ส่ว่ น - แกลบ 5 ส่ว่ น (หากใช้ปุ้๋�ยหมักั ไม่ต่ ้้องใส่่แกลบ) - น้ำ��ำ หมักั สมุุนไพรรสจืืดผสมน้ำำ�� (อััตราส่ว่ น น้ำำ��สะอาด 1 ส่ว่ น : น้ำำ��หมััก 1 ส่่วน) ปริิมาณตามความเหมาะสม วิิธีีทำ�ำ นำ�ำ ส่ว่ นผสมที่่เ� ป็น็ ของแห้ง้ คลุกุ เคล้า้ ให้เ้ ข้า้ กันั ค่อ่ ยๆเติิมน้ำ��ำ หมักั ผสมให้พ้ อหมาด ปั้้น� เป็น็ ก้้อนเท่่าลููกเปตอง นำ�ำ ไปผึ่่�งให้้แห้้งเก็บ็ ไว้ใ้ นที่่ร� ่ม่ ประมาณ 4 วััน กสิิกรรมธรรมชาติิ 87

วิธิ ีีใช้้ - ใช้้บำำ�บัดั น้ำ�ำ�เสีีย : 1 ก้อ้ นต่อ่ น้ำ�ำ� 4 ตารางเมตร - ใช้ร้ ดน้ำ��ำ ต้น้ ไม้ใ้ ห้ง้ อกงามออกดอกออกผลดีี : 1 ก้อ้ นทุบุ ให้ล้ ะเอียี ดแช่น่ ้ำ��ำ 100 ลิิตร ทิ้้ง� ไว้้ 1 คืืน - ช่ว่ ยบำ�ำ บัดั กลิ่น�่ ส้ว้ ม ทำ�ำ ให้ส้ ้ว้ มเต็ม็ ช้า้ ลง : 1 ก้อ้ นทุบุ ให้ล้ ะเอียี ด ใส่ล่ งไปในโถส้ว้ ม 1 เดืือน/ก้อ้ น การทำ�ำ น้ำ��ำ ยาเอนกประสงค์ ์ สบู่่� แชมพูู เพื่อ�่ ใช้ภ้ ายในครัวั เรืือนนอกจากจะช่ว่ ยลดค่า่ ใช้จ้ ่า่ ย ของครอบครัวั แล้ว้ ยังั มั่น� ใจได้ว้ ่า่ สิ่ง�่ ที่่ใ� ช้น้ั้้น� ทำ�ำ มาจากส่ว่ นผสมที่่ม� ีคี ุณุ ภาพและปลอดภัยั รวมทั้้ง� ยังั สามารถสร้้างเป็น็ อาชีีพ เพื่่อ� เพิ่่�มรายได้อ้ ีีกทางหนึ่่�ง ส่ว่ นผสม 1. AD25 (หััวเชื้�อสบู่่�เหลว) 1 กิิโลกรัมั 2. ผงมุุก 1 ขีดี 3. เกลืือ (ผงข้้น) 1 ขีดี 4. น้ำำ��สมุุนไพร 500 cc. 5. หัวั น้ำ�ำ� หอม 10-15 cc. 6. น้ำำ��สะอาด 1 ลิิตร 7. สารกัันเสีีย 11 cc. (เพื่่�อป้้องกันั สมุนุ ไพรบููด) วิธิ ีีทำำ� 1. เท AD25 และผงมุกุ ลงไปในถังั กวนให้เ้ ข้้ากััน 2. ค่อ่ ยๆเติิมน้ำ�ำ� สะอาดและเกลืือ ลงไปทีีละน้้อย กวนให้้เข้า้ กันั 3. เติิมน้ำ�ำ�สมุนุ ไพรและหัวั น้ำำ��หอม ลงไปกวนให้้เข้้ากัันอีีกครั้�ง 4. รอจนฟองยุุบตัวั กรอกใส่ข่ วดนำำ�ไปใช้้ได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 88

ส่ว่ นผสม (สููตรนี้้จ� ะทำ�ำ น้ำ��ำ ยาออกมาได้้ 12 ลิิตร สามารถปรับั เปลี่่ย� นปริิมาณได้ต้ ามความต้อ้ งการ ภายใต้อ้ ััตราส่ว่ นนี้้�) 1. N70 (สารตั้้�งต้น้ ทำ�ำ ให้เ้ กิิดฟอง) 1 กิิโลกรััม 2. เกลืือ (ผงข้้น) ไม่เ่ กิิน 8 ขีดี (หรืือไม่่เกิิน 5% ของปริิมาณน้ำ��ำ ยาที่่�ผลิิต) 3. น้ำ�ำ� สะอาด 7 ลิิตร 4. น้ำ��ำ สมุนุ ไพรรสเปรี้้ย� ว 3 ลิิตร วิิธีีทำำ� 1. เท N70 ลงไปในถัังกวนให้้แตกตััวเป็็นสีีขาวนวล 2. ค่่อยๆเติิมน้ำำ��สะอาด เกลืือ น้ำ�ำ�สมุุนไพรลงไปทีีละน้อ้ ย กวนไปในทางเดีียวกัันจนเข้้ากันั (หากเติิมเกลืือมากเกิินไป เมื่่�อตั้�งทิ้้ง� ไว้้นานจะทำ�ำ ให้น้ ้ำ�ำ�ยาคืืนรููป ใสเป็็นน้ำ��ำ ไม่่เหนีียวหนืืด) 3. เมื่อ�่ เติิมทุกุ อย่า่ งหมดแล้ว้ กวนต่อ่ ไปอีกี 10-20 นาทีี เพื่อ�่ ให้ท้ ุกุ อย่า่ งผสมเป็น็ เนื้้อ� เดียี วกันั 4. รอให้ฟ้ องยุบุ ตััว กรอกใส่่ขวดนำำ�ไปใช้ไ้ ด้้ ส่ว่ นผสม 1. น้ำ��ำ สมุุนไพร 50-100 cc. 2. กลีเี ซอรีีนก้้อนใส (หัวั เชื้�อสบู่่�ก้้อน) 1 กิิโลกรัมั 3. หัวั น้ำ�ำ� หอม 10-15 cc. 4. น้ำำ��ผึ้้ง� (สารให้ค้ วามชุ่�มชื้�นตามธรรมชาติิ)5-10 cc. วิธิ ีีทำ�ำ 1. เทกลีีเซอรีีนลงไปในหม้อ้ สแตนเลส นำำ�ไปตั้้ง� บนเตาไฟ เปิิดไฟอ่่อนๆ 2. ค่อ่ ยๆหลอมกลีีเซอรีนี ให้้ละลาย เมื่�่อละลายหมดแล้ว้ จึึงยกลงจากเตา 3. เติิมน้ำ�ำ�สมุนุ ไพรและน้ำ�ำ� ผึ้้�ง กวนให้เ้ ข้า้ กััน เติิมหัวั น้ำ��ำ หอมลงไปกวนต่อ่ จนเข้า้ กัันดีี 4. เทสบู่่�ลงในพิิมพ์์ รอให้้เย็็นตััว แกะออกจากพิิมพ์ ์ นำำ�ไปใช้ไ้ ด้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 89