บาลีไวยากรณ์เบื้องต้น

ในปุ ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี พหุ. ราชาโน ราชาโน ราชูหิ ราชูภิ รญฺญ ราชูน ราชูหิ ราชูภิ รญฺญ ราชูน ราชูสุ ราชาโน

ศพั ทส์ มาส มี ราช ศพั ท์ เป็นที่ส อยา่ ง เอก. ป. มหาราชา ทุ. มหาราช ต. มหาราเชน จ. มหาราชสฺส ฯลฯ ปญฺ. มหาราชสฺมา ฯลฯ ฉ. มหาราชสฺส ส. มหาราชสฺมึ ฯลฯ อา. มหาราช

สุด เหมือน มหาราช แจกเหมือน งน้ีได้ พหุ. มหาราชาโน มหาราเช มหาราเชหิ มหาราเชภิ มหาราชาน มหาราเชหิ มหาราเชภิ มหาราชาน มหาราเชสุ มหาราชาโน

ศัพท์เหล่านีแ้ จกเ อนุราช พระราชานอ้ ย อภิราช พระราชาผยู้ ง่ิ อุปราช อุปราช จกฺกวตฺติราช พระราชาผจู้ กั รพรรด เทวราช เทวดาผพู้ ระราชา

เหมือน มหาราช นาคราช นาคผพู้ ระราชา มิคราช เน้ือผพู้ ระราชา สุปณฺณราช ครุฑผพู้ ระราชา ดิ หสราช หงษผ์ พู้ ระราชา

ภควนฺตุ (พระผมู้ ีพระภาคเจ เอก. พหุ. ภควนฺตา ภค ป. ภควา ภควนฺเต ภค ทุ. ภควนฺต ภควนฺเตหิ ภค ต. ภควตา ภควต ภค จ. ภควโต ภควนฺเตหิ ภค ปญฺ. ภควตา ภควต ภค ฉ. ภควโต ภควนฺเตสุ ส. ภควติ ภควนฺเต ภควนฺตา ภค อา. ภคว ภควา

จา้ ) เป็นปุ ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี ควนฺโต ศัพท์แจกตาม ภควนฺตุ ควนฺโต ควนฺเตภิ อายสฺมนฺตุ คนมอี ายุ ควนฺตาน คุณวนฺตุ คนมคี ุณ ควนฺเตภิ จกขฺ ุมนฺตุ คนมจี ักษุ ควนฺตาน ชุติมนฺตุ คนมีความโพลง ธนวนฺตุ คนมที รัพย์ ควนฺโต ธิตมิ นฺตุ คนมปี ัญญา ปญฺญวนฺตุ คนมปี ัญญษ ปญุ ฺญวนฺตุ คนมบี ุญ พนฺธุมนฺตุ คนมพี วกพ้อง สตมิ นฺตุ คนมีสติ

วิธีเปล่ียน วภิ ตั ต 1.เอา นฺตุ ปัจจยั เป็น นฺต ได้ 2.เอา นฺตุ กบั สิ เป็น อา, เอา โย เป็น 3.เอา นฺตุ กบั นา เป็น ตา, กบั ส เป็น กบั สฺมึ เป็น ติ, 4.สฺมา มีคติแห่ง นา. 5.เอา นฺตุ กบั อาลปนะ เอก. เป็น อ เป เป็น อ แลว้ แจกเหมือน อ การันต์ ใน

ติ และการันต์ น อา เป็น โอ, น โต, กบั ส เป็น ต ป็น อา, แบบน้ี เอา อุ ท่ี นฺตุ น ปุ . บา้ งกไ็ ด.้

ภวนฺต (ผเู้ จริญ) เป็น ทฺวลิ ิง เอก. โภตา ป. ภว โภโต ทุ. ภวนฺต โภตา ต. ภวตา โภโต จ. ภวโต ภวนฺเต ปญฺ. ภวตา ฉ. ภวโต ส. ภวติ อา. โภ

งค์ ในปุ ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี พหุ. ภวนฺตา ภวนฺโต ภวนฺเต ภวนฺโต ภวนฺเตหิ ภวนฺเตภิ ภวต ภวนฺตาน ภวนฺเตหิ ภวนฺเตภิ ภวต ภวนฺตาน ภวนฺเตสุ ภวนฺตา ภวนฺโต โภนฺตา โภนฺโต

วิธีเปลี่ยน วภิ ตั ต 1.เอา นฺต กบั สิ เป็น อ. 2.เอา ภว เป็น โภ ไดบ้ า้ ง. 3.อาลปนะ เอก. เอา ภวนฺต เป็น โภ 4.นอกน้นั เหมือน ภควนฺตุ. 5.ศพั ทท์ ่ีมี อนฺต เป็นท่ีสุด บางวภิ ตั ติ นปุ. กไ็ ด้ เพราะเป็นการง่ายจึงไม่แสด

ติ และการันต์ ภ. จะแจกเหมือน อ การันต์ ใน ปุ. ดงไวใ้ นที่น้ี.

สตฺถุ (ผสู้ อน) เป็นปุ เอก. พหุ. สตฺถาโร ป. สตฺถา สตฺถาโร ทุ. สตฺถาร สตฺถาเรหิ สต ต. สตฺถารา สตฺถุนา สตฺถาราน จ. สตฺถุ สตฺถุโน สตฺถาเรหิ สต ปญฺ. สตฺถารา สตฺถาราน ฉ. สตฺถุ สตฺถุโน สตฺถาเรสุ ส. สตฺถริ สตฺถาโร อา. สตฺถา

ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี ตฺถาเรภิ ศัพท์แจกตาม สตฺถุ ตฺถาเรภิ กตฺตุ ผู้ทา ขตฺตุ ผ้ขู ุด ญาตุ ผ้รู ู้ ทาตุ ผู้ให้ นตฺตุ หลาน เนตุ ผ้นู าไป ภตฺตุ ผู้เลยี้ ง, ผวั วตฺตุ ผ้กู ล่าว โสตุ ผ้ฟู ัง หนฺตุ ผู้ฆ่า

วิธีเปล่ียน วภิ ตั ต 1.เอา อุ การันต์ กบั สิ เป็น อา. 2.วภิ ตั ติอื่นนอกจาก สิ และ ส เอา อ ก เอา โย เป็น โอ นา เป็น อา สฺมึ เป็น ท่ีสุดแห่งสระ อาร เสีย. 3.ลบ ส บา้ งกไ็ ด.้ 4.เม่ือเอา สฺมึ เป็น อิ แลว้ ตอ้ งรัสสะ 5.ศพั ทม์ ี ตุ ปัจจยั เป็นท่ีสุดใน ปุ. แจก

ติ และการันต์ การันต์ เป็น อาร แลว้ น อิ แลว้ ลบ อ ะ อาร เป็น อร. กอยา่ งน้ี

ปิ ตุ (พอ่ ) เป็น ปุ เอก. ป. ปิ ตา ทุ. ปิ ตร ต. ปิ ตรา ปิ ตุนา จ. ปิ ตุ ปิ ตุโน ปญฺ. ปิ ตรา ฉ. ปิ ตุ ปิ ตุโน ส. ปิ ตริ อา. ปิ ตา ภาตุ พี่ชาย นอ้ งชาย, ชามาตุ ลูกเข

ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี พหุ. ปิ ตโร ปิ ตโร ปิ ตเรหิ ปิ ตเรภิ ปิ ตูหิ ปิ ตูภิ ปิ ตราน ปิ ตูน ปิ ตเรหิ ปิ ตเรภิ ปิ ตูหิ ปิ ตูภิ ปิ ตราน ปิ ตูน ปิ ตเรสุ ปิ ตูสุ ปิ ตโร ขย 2 ศพั ทน์ ้ี แจกเหมือน ปิ ตุ.

มาตุ (มารดา) เป็น อ เอก. ม ม ป. มาตา ม ทุ. มาตร ม ต. มาตรา มาตุยา ม จ. มาตุ มาตุยา ม ปญฺ. มาตรา ฉ. มาตุ มาตุยา ม ส. มาตริ อา. มาตา

อิตถีลิงค์ แจกอยา่ งน้ี พหุ. มาตโร มาตโร มาตราหิ มาตราภิ มาตูหิ มาตูภิ มาตราน มาตูน มาตราหิ มาตราภิ มาตูหิ มาตูภิ มาตราน มาตูน มาตราสุ มาตูสุ มาตโร

มโนคณะ ศ ศพั ท์ 12 ศพั ท์ มี มน ศพั ทเ์ ป็นตน้ ท เพราะเป็นหมู่แห่ง มน ศพั ท์ ศพั ทช์ ่ือม มน ใจ อย เหลก็ อุร อก เจต ใจ ตป ความร้อน ตม มืด

ศัพท์ ที่จะวา่ ต่อไปน้ี เรียกวา่ มโนคณะ มโนคณะ เดช เตช น้านม ปย ยศ ยส วาจา วจ วยั วย หวั สิร

วธิ ีเปล่ียน วภิ ตั ต ➢ วธิ ีแจกน้นั กไ็ ม่ผดิ กบั แบบ อ การัน ตน้ นกั แปลกอยู่ 5 วิภตั ติ คือ 1. นา กบั สฺมา เป็น อา 2. ส ท้งั 2 เป็น โอ 3. สฺมึ เป็น อิ แลว้ 4. ลง ส อาคม เป็น สา เป็น โส เป็น 5. เอา อ เป็น โอ ไดบ้ า้ ง อุ. อทาเน กรุ ุเต มโน แปลวา่ ชนย

ติ และการันต์ นต์ ใน ปุ .และ นปุ.ที่กล่าวแลว้ ขา้ ง น สิ. ยอ่ มทาซ่ึงใจในความไม่ให.้

กมฺม (กรรม) เป็น นปุ เอก. พหุ. ป. กมฺม กมฺมานิ ทุ. กมฺม กมฺมานิ ต. กมฺมุนา กมฺเมหิ กม จ. กมฺมุโน กมฺมาน ปญ. กมฺมุนา กมฺเมหิ กม ฉ. กมฺมุโน กมฺมาน ส. กมฺมนิ กมฺเมสุ อา. กมฺม กมฺมานิ

สกลิงค์ แจกอยา่ งน้ี วธิ ีเปลย่ี นวภิ ัตติ และ การันต์ 1. นา ส อยู่หลงั เอา อ มฺเมภิ ทส่ี ุดแห่ง กมฺม เป็ น อุ แล้ว คง นา ไว้ เอา ส เป็ น มฺเมภิ โน 2. เอา สฺมึ เป็ น นิ ได้บ้าง

โค (โค) สามญั ไม่นิยม เอก. ป. โค ทุ. คาว คาวุ ต. คาเวน จ. คาวสฺส ปญฺ. คาวสฺมา คาวมฺหา คาวา ฉ. คาวสฺส ส. คาวสฺมึ คาวมฺหิ คาเว อา. คาว

มวา่ ผู้ เมีย แจกอยา่ งน้ี พหุ. คาโว คาโว คาเวหิ คาเวภิ คุนฺน คาวาน โคหิ โคภิ คาเวหิ คาเวภิ คุนฺน คาวาน คาเวสุ คาโว

วิธีเปลี่ยนวิภตั วิภตั ติท้งั ปวงยกเวน้ แต่ สิ อยหู ลงั เ ที่แสดงไวท้ ่ีน้ี แต่ คาว อยา่ งเดียว พอ อ อยหู่ ลงั เอา โอ แห่ง โค เป็น อา เอา โย ท้งั สอง เป็น โอ. เอา โอ แห่ง โค เป็น อุ แลว้ ซอ้ น น โค ใน ปุ . เป็น โคณ, ใน อิตฺ. เ ๆ.

ตติ และการันต์ เอา โค เป็น คว คาว ได.้ อเป็นตวั อยา่ ง. าวุ ไดบ้ า้ ง. น. เป็น คาวี แจกตามการันตใ์ นลิงคน์ ้นั

สพั พ สพั พนามน้นั แบ่งเป็น 2 คือ ปรุ ิสส ปุริสสพั พนาม เป็นศพั ทส์ าหรับใชแ มาแลว้ ขา้ งตน้ เพอ่ื จะไม่ใหเ้ ป็นการ อาขยาต เป็น 3 คือ ต ศพั ท,์ ตุมฺห ศ วเิ สสนสพั พนาม คลา้ ยคุณนาม แต่ม 2 คือ อนิยม 1, นิยม 1, ศพั ทเ์ หล่าน้ี คือ ย, อญฺญ, อญฺญตร, เอกจฺจ, สพฺพ, กึ เป็น อนิยม ศพั ทเ์ หล่าน้ี คือ ต, เอต, อิม, อมุ เป็น

พนาม สพั พนาม 1, วิเสสนสพั พนาม 1, แ้ ทนชื่อคนและส่ิงของที่ออกชื่อ รซ้าซาก นบั ตามบุรุษทท่ี ่านจดั ไวใ้ น ศพั ท,์ อมฺห ศพั ท,์ มีวิธีแจกที่ไม่เหมือนคุณนาม แบ่งเป็น อญฺญตม, ปร, อปร, กตร, กตม, เอก, น นิยม

วธิ ีแจกปุริส ต ศพั ทใ์ นปุ ล เอก. พห ป. โส เต ทุ. ต น เต ต. เตน เตห จ. ตสฺส อสฺส เตส ปญฺ ตสฺมา อสฺมา ตมฺหา เตห ฉ. ตสฺส อสฺส เตส ส. ตสฺมึ อสฺมึ ตมฺหิ เตส

สสพั พนาม ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี หุ. เน หิ ส เตสาน เนส เนสาน หิ ส เตสาน เนส เนสาน สุ

วธิ ีเปลี่ยนวภิ ตั สิ อยหู่ ลงั เอา ต ที่มิใช่ นป.ุ เป็น ส เอา ต เป็น น ไดบ้ า้ ง ส สฺมา สฺมึ อยหู่ ลงั เอา ต เป็น อ ได เอา น เป็น ส เป็น สาน แลว้ เอา อ เอา ต เป็น อ แลว้ หา้ มมิใหแ้ ปลง ส

ตติ และการันต์ ส. อ อยหู่ นา้ เอา โย ท้งั สอง เป็น เอ, ดบ้ า้ ง ในลิงคท์ ้งั ปวง. อ ขา้ งหนา้ เป็น เอ สฺมา เป็น มฺหา แปลง สฺมึ เป็น มฺหิ

ต ศพั ท์ ในอิตถีล เอก. ป. สา ทุ. ต น ต. ตาย จ. ตสฺสา อสฺสา ติสฺสา ติสฺสาย ปญฺ. ตาย ฉ. ตสฺสา อสฺสา ติสฺสา ติสฺสาย ส. ตาย ตสฺส อสฺส ติสฺส

ลิงค์ แจกอยา่ งน้ี พหุ. ตา ตา นา ตาหิ ตาส ตาสาน ตาหิ ตาส ตาสาน ตาสุ

วิธีเปล่ียนวภิ ตั ใน อิตถีลิงค์ เอา อ การันต์ เป็น อา เอา ส เป็น สฺสา เป็น สฺสาย แลว้ ร อิ บา้ ง. เอา สฺมึ เป็น สฺส แลว้ รัสสะ การันต ต ศพั ทใ์ น นปุ . แจกเหมือน ทุ. พหุ. ตานิ เท่าน้นั นอกน้นั เหมือน

ตติและการันต์ า และ ลบ โย ท้งั 2 เสีย. รัสสะ การันต์ ใหเ้ ป็น อ บา้ ง แปลงเป็น ต์ ใหเ้ ป็น อ บา้ ง แปลงเป็ น อิ บา้ ง ใน ปุ . แปลกแต่ ป. เอก. ต, นใน ปุ .

ตุมฺห (ท่าน) ท้งั 2 ลิงค์ แ เอก. เต ป. ตฺว ตุว เต ทุ. ต ตฺว ตุว ต. ตยา ตฺวยา เต จ. ตุยฺห ตุมฺห ตว ปญฺ. ตยา ฉ. ตุยฺห ตุมฺห ตว ส. ตยิ ตฺวยิ

แจกอยา่ งเดียวกนั อยา่ งน้ี พหุ. ตุมฺเห โว ตุมฺเห โว ตุมฺเหหิ โว ตุมฺหาก โว ตุมฺเหหิ ตุมฺหาก โว ตุมฺเหสุ

อมฺห (ขา้ ) ท้งั 2 ลิงค์ แจ เอก. ป. อห ทุ. ม มม ต. มยา เม จ. มยฺห อมฺห มม มม เม อม ปญฺ. มยา ฉ. มยฺห อมฺห มม มม เม ส. มยิ

จกอยา่ งเดียวกนั อยา่ งน้ี มฺหาก พหุ. อมฺหาก มย โน อมฺเห โน อมฺเหหิ โน อสฺมาก โน อมฺเหหิ อสฺมาก โน อมฺเหสุ

วิธีเปล่ียนวิภตั ตุมฺห ศพั ทท์ ี่อาเทศผดิ จากรูป ตุมฺ ตุมฺห เป็นอยา่ งน้ี ตุมฺห อมฺห อยหู่ นา้ เอา น เป็น อา เต โว มี บทอื่นนาหนา้ จึงมีได.้ อมฺห ศพั ท์ เอา อมฺห กบั วิภตั ติ น เม โน มีบทอ่ืนนาหนา้ จึงมีได.้

ตติ และการันต์ มห ทีเดียว พึงรู้วา่ เอาวภิ ตั ติน้นั ๆกบั าก. น้นั ๆ เป็นรูปน้นั ๆ.

วธิ ีแจก วเิ สสนสพั ย ศพั ท์ (ใด) ในปุ เอก. ป. โย ทุ. ย ต. เยน จ. ยสฺส ปญฺ. ยสฺมา ยมฺหา ฉ. ยสฺส ส. ยสฺมึ ยมฺหิ

พพนาม นิยมานิยม ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี พหุ. เย เย เยหิ เยส เยสาน เยหิ เยส เยสาน เยสุ

วธิ ีแจก วเิ สสนสพั ย ศพั ท์ (ใด) ในอิต เอก. ป. ยา ทุ. ย ต. ยาย จ. ยสฺสา ปญฺ. ยาย ฉ. ยสฺสา ส. ยสฺส