บาลีไวยากรณ์เบื้องต้น

กการันต์ ษ) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อ การันต์ . อาจริย อาจารย์ สา กมุ าร เดก็ ส ขตฺติย กษตั ริย์ สหิ ปรุ ิเสภิ คณ หมู่ สาน โจร โจร สหิ ปรุ ิเสภิ ฉณ มหรสพ สาน ชน ชน สสุ ตุรค ม้า สา เถน ขโมย

คาอธิบายใน 1. เอา อ กบั สิ เป็น โอ, กบั โย ปฐ 2. เอา อ เป็น อ ในที่ท้งั ปวง, อ กบั 3. เอา อ กบั นา เป็น เอน หิ และ สุ เอา หิ เป็น ภิ ในที่ท้งั ปวง. 4. เอา ส เป็น สฺส แต่ ส จตุตถี เป็น น อยหู่ ลงั ทีฆะสระในท่ีท้งั ปวง. 5. เอา สฺมา เป็น มฺหา ได้ ใน ปุง. น 6. เอา สฺมึ เป็น มฺหิ ได้ ใน ปุง. นปุง 7. อาลปนะ เอกวจนะ คงเป็น อ, พห

น อ การันต์ ฐมา เป็น อา. โย ทุติยา เป็น เอ. ส อยหู่ ลงั เอา อ เป็น เอ น ตฺถ, กบั อ เป็น อาย ได้ นปุง. กบั อ เป็น อา. ง. กบั อ เป็น เอ. หุวจนะ เป็น อา.

การแจกกา ➢ อิ การันต์ ในปงุ ลงิ ค์ แจกอย่าง มุนิ (ผู้รู้ เอก. ป. มุนิ มุนโย ทุ. มุนึ มุนโย ต. มุนินา มุนีหิ จ. มุนิสฺส มุนิโน มุนีน ปญฺ. มุนิสฺมา มุนิมฺหา มุนีหิ ฉ. มุนิสฺส มุนิโน มุนีน ส. มุนิสฺมึ มุนิมฺหิ มุนีสุ อ. มุนิ มุนโย

ารันต์ (ต่อ) ร) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อิ การันต์ พหุ. อคฺคิ เปลวไฟ มุนี อริ ข้าศึก มุนี อหิ งู มุนีภิ ถปติ ช่างไม้ นิธิ ขุมทรัพย์ มุนีภิ ปติ เจ้า, ผวั มณิ แก้วมณี มุนี วธิ ิ วธิ ี วหี ิ ข้าวเปลือก สมาธิ สมาธิ

คาอธิบายใน 1. สระที่มิใช่ อ อยหู่ นา้ ลบ สิ เสีย, โย ลบ โย เสียแลว้ ทีฆะ สระ อิ อุ ในล 2. อิ อี อุ อู ใน ปุง. นปุง. คง นา ไว,้ หิ ในลิงคท์ ้งั ปวง 3. เอา ส เป็น สฺส ได้ ปุง. นปุง. ขา้ งหนา้ ได้ 2 ลิงคน์ ้นั 4. อาลปนะ มีคติแห่ง ปฐมา.

น อิ การันต์ ย อยหู่ ลงั เอา อิ ปุง. เป็น อ กไ็ ด้ ลิงคท์ ้งั 3 กไ็ ด้ น สุ อยหู่ ลงั ทีฆะ อ อิ อุ เป็นอา อี อู าเป็นสระที่มิใช่ อ เอา เป็น โน

การแจกกา ➢ อี การันต์ ในปงุ ลงิ ค์ แจกอย่าง เสฏฺ ฐี (เศ เอก. พหุ. ป. เสฏฺ ฐี เสฏฺ ฐิโน ทุ. เสฏฺ ฐึ เสฏฺ ฐิน เสฏฺ ฐิโน ต. เสฏฺ ฐินา เสฏฺ ฐีห จ. เสฏฺ ฐิสฺส เสฏฺ ฐิโน เสฏฺ ฐีน ปญฺ. เสฏฺ ฐิสฺมา เสฏฺ ฐิมฺหา เสฏฺ ฐีห ฉ. เสฏฺ ฐิสฺส เสฏฺ ฐิโน เสฏฺ ฐีน ส. เสฏฺ ฐิสฺมึ เสฏฺ ฐิมฺหิ เสฏฺ ฐีส อา. เสฏฺ ฐิ เสฏฺ ฐิโน

ารันต์ (ต่อ) ศรษฐี) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อี การันต์ กรี ช้าง น เสฏฺ ฐี ตปสี คนมีตปะ น เสฏฺ ฐี ทณฺฑี คนมีไม้เท้า หิ เสฏฺ ฐีภิ เมธาวี คนมีปัญญา น สิขี นกยูง ภาณี คนช่างพูด หิ เสฏฺ ฐีภิ โภคี คนมโี ภคะ น มนฺตี คนมีความคิด สุขี คนมคี วามสุข สุ หตฺถี ช้าง น เสฏฺ ฐี

คาอธิบายใน 1. เอา อ เป็น น ไดบ้ า้ ง 2. อี อู ปุง. อยหู่ นา้ เอา โย เป็น โน หรือ ลบ โย กไ็ ด้ 3. วิภตั ติ เอกวจนะ ท้งั ปวง ยก ปฐม อู ใน ปุง. อิตฺถี.

น อี การันต์ น แลว้ รัสสะสระตวั หนา้ เสีย มา เสีย และ โย อยหู่ ลงั ตอ้ งรัสสะ อี

การแจกกา ➢ อุ การันต์ ในปงุ ลงิ ค์ แจกอย่าง ครุ (ครู) ด เอก. พหุ. ป. ครุ ครโว ทุ. ครุ ครโว ต. ครุนา ครูหิ จ. ครุสฺส ครุโน ครูน ปญฺ. ครุสฺมา ครุมฺหา ครูหิ ฉ. ครุสฺส ครุโน ครูน ส. ครุสฺมึ ครุมฺหิ ครูสุ อา. ครุ ครเว

ารันต์ (ต่อ) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อุ การันต์ เกตุ ธง ครู ชนฺตุ สัตว์เกดิ ครู ปสุ สัตว์ของเลยี้ ง ครูภิ พนฺธุ พวกพ้อง พพพฺ ุ เสือปลาแมว ครูภิ ภกิ ฺขุ ภกิ ษุ ริปุ ข้าศึก สตฺตุ ศัตรู ครโว เสตุ สะพาน เหตุ เหตุ

คาอธิบายใน วิธีเปล่ียนวิภตั ติท้งั ปวง เหมือน อิ การัน เอา โย เป็น โว, อาลปนะ พหุ. เป็น

น อุ การันต์ นต์ แปลกแต่ อุ ปุงลงิ ค์ อยหู่ นา้ เว แลว้ อุ เป็น อ เท่าน้นั

การแจกกา ➢ อู การันต์ ในปงุ ลงิ ค์ แจกอย่าง วญิ ฺญู ( เอก. พหุ. ป. วญิ ฺญู วญิ ฺญุโน วญิ ฺญุโน ทุ. วญิ ฺญุ วญิ ฺญุมฺหา วญิ ฺญุโน ต. วญิ ฺญุนา วญิ ฺญุโน วญิ ฺญูห จ. วญิ ฺญุสฺส วญิ ฺญุมฺหิ วญิ ฺญูน ปญฺ. วญิ ฺญุสฺมา วญิ ฺญูห ฉ. วญิ ฺญุสฺส วญิ ฺญูน ส. วญิ ฺญุสฺมึ วญิ ฺญูส อา. วญิ ฺญุ วญิ ฺญุโน

ารันต์ (ต่อ) (ผ้รู ู้) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อู การันต์ อภภิ ู พระผ้เู ป็ นยงิ่ น วญิ ฺญู กตญฺญู ผู้รู้อปุ การะทค่ี นอื่น น วญิ ฺญู กระทาแล้ว หิ วญิ ฺญูภิ ปารคู ผู้ถึงฝ่ัง น เวทคู ผู้ถึงเวท หิ วญิ ฺญูภิ สยมฺภู พระผ้เู ป็ นเอง น สุ น วญิ ฺญู

คาอธิบายใน วิธีเปล่ียนวภิ ตั ติท้งั ปวง เหมือน อี การัน

น อู การันต์ นต์ แปลกแต่ อ คง อ ไวเ้ ท่าน้นั

การแจกกา ➢ อติ ถีลงิ ค์มีการันต์ 5 คือ อา อิ อี อุ อู ➢ อา การันต์ ในอติ ถีลงิ ค์ แจกอย่าง กญฺญา (น เอก. พหุ. ป. กญฺญา กญฺญาย กญฺญาโ ทุ. กญฺญ กญฺญาโ ต. กญฺญาย กญฺญาห จ. กญฺญาย กญฺญาน ปญฺ. กญฺญาย กญฺญาห ฉ. กญฺญาย กญฺญาน ส. กญฺญาย กญฺญาส อา. กญฺเญ กญฺญาโ

ารันต์ (ต่อ) นางสาวน้อย) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อา การันต์ โย กญฺญา อจฺฉรา นางอปั สร โย กญฺญา หิ กญฺญาภิ อาภา รัศมี น อกิ ขฺ ณิกา หญงิ แม่มด หิ กญฺญาภิ อสี า งอนไถ น อุกกฺ า เลน็ สุ เอสิกา เสาระเนียด โย กญฺญา โอชา โอชา กจฺฉา รักแร้ คทา ตะบอง ฯลฯ

คาอธิบายใน 1.เอา อ เป็นนิคหิต แลว้ รัสสะ อา 2.อา อยหู่ นา้ เอา วิภตั ติ เอกวจนะ ค 3.เอา สฺมึ เป็น ย บา้ งกไ็ ด.้ 4.อา เอกวจนะ เอา อา เป็น เอ.

น อา การันต์ ขา้ งหนา้ . คือ นา ส สฺมา สฺมึ กบั อา เป็น อาย.

การแจกกา ➢ อิ การันต์ ในอติ ถีลงิ ค์ แจกอย่าง รตฺติ (ราตร เอก. พหุ. ป. รตฺติ รตฺตโิ ย ทุ. รตฺตึ รตฺติโย ต. รตฺติยา รตฺตีหิ จ. รตฺตยิ า รตฺตนี ปญฺ. รตฺติยา รตฺยา รตฺตีหิ ฉ. รตฺตยิ า รตฺตนี ส. รตฺตยิ า รตฺติย รตฺย รตฺตสี ุ อา. รตฺติ รตฺติโย

ารันต์ (ต่อ) รี) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อิ การันต์ อาณิ ลม่ิ รตฺตี อทิ ฺธิ ฤทธ์ิ รตฺตี อตี ิ จัญไร รตฺตภี ิ อกุ ฺขลิ หม้อข้าว อมู ิ คลื่น รตฺตภี ิ กฏิ สะเอว ขนฺติ ความอดทน คณฺฑิ ระฆงั รตฺตี ฉวิ ผวิ ฯลฯ

คาอธิบายใน 1. อิ อี อุ อู อิตถีลิงค์ อยขู่ า้ งหนา้ เอา สฺมึ เป็น ยา 2. อิ อิตถีลิงค์ อยขู่ า้ งหนา้ เอา สฺมา อิ เป็น ย ไดบ้ า้ ง.

น อิ การันต์ วิภตั ติ เอกวจนะ คือ นา ส สฺมา เป็น อา เอา สฺมึ เป็น อ แลว้ เอา

การแจกกา ➢ อี การันต์ ในอติ ถีลงิ ค์ แจกอย่าง นารี (น เอก. ป. นารี นาริย นาริโ ทุ. นารึ นาริโ ต. นาริยา นารีห จ. นาริยา นารีน ปญฺ. นาริยา นารีห ฉ. นาริยา นารีน ส. นาริยา นาริย นารีส อา. นาริ นาริโ

ารันต์ (ต่อ) นาง) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อี การัน พหุ. กมุ ารี เดก็ หญิง โย นารี ฆรณี หญงิ แม่เรือน โย นารี ถี หญงิ หิ นารีภิ ธานี เมือง น ปฐวี แผ่นดนิ หิ นารีภิ มาตุลานี ป้า,น้า น วชี นี พดั สุ สิมฺพลี ไม้งวิ้ โย นารี

การแจกกา ➢ อุ การันต์ ในอติ ถีลงิ ค์ แจกอย่าง รชฺชุ (เชือก เอก. พหุ. ป. รชฺชุ รชฺชุโย ทุ. รชฺชุ รชฺชุโย ต. รชฺชุยา รชฺชูหิ จ. รชฺชุยา รชฺชูน ปญฺ. รชฺชุยา รชฺชูหิ ฉ. รชฺชุยา รชฺชูน ส. รชฺชุยา รชฺชุย รชฺชูสุ อา. รชฺชุ รชฺชุโย

ารันต์ (ต่อ) ก) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อุ การันต์ อรุ ุ ทราย รชฺชู กาสุ หลุม รชฺชู เธนุ แม่โคนม รชฺชูภิ ยาคุ ข้าวต้ม ลาวุ นา้ เต้า รชฺชูภิ วชิ ฺชุ สายฟ้า รชฺชู

การแจกกา ➢ อู การันต์ ในอติ ถลี งิ ค์ แจกอย่าง วธู (หญิงส เอก. พหุ. ป. วธู วธุโย ทุ. วธุ วธุโย ต. วธุยา วธูหิ จ. วธุยา วธูน ปญฺ. วธุยา วธูหิ ฉ. วธุยา วธูน ส. วธุยา วธุย วธูสุ อา. วธุ วธุโย

ารันต์ (ต่อ) สาว) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อู การันต์ จมู เสนา วธู ชมฺพุ ไม้หว้า วธู ภู แผ่นดนิ , ควิ้ วธูภิ วริ ู เถาวลั ย์ สรพู ตุ๊กแก วธูภิ สินฺธู แม่นา้ สินธู วธู

การแจกกา ➢ นปุสกลงิ ค์ มีการันต์ 3 คือ อ อิ อุ ➢ อ การันต์ ในนปุงสกลงิ ค์ แจกอย่าง กลุ (ตร เอก. พหุ. ป. กลุ กลุ านิ ทุ. กลุ กลุ านิ ต. กเุ ลน กเุ ลหิ จ. กลุ สฺส กลุ าย กลุ ตฺถ กลุ าน ปญฺ. กลุ สฺมา กลุ มฺหา กลุ า กเุ ลหิ ฉ. กลุ สฺส กลุ าน ส. กลุ สฺมึ กลุ มฺหิ กเุ ล กเุ ลสุ อา. กลุ กลุ านิ

ารันต์ (ต่อ) ระกลู ) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อ การันต์ กเุ ลภิ องฺค องค์ กเุ ลภิ อณิ หนี้ อทุ ร ท้อง โอฏฺ ฐ ริมฝี ปาก กฏฺ ฐ ไม้ กมล ดอกบวั ฆร เรือน จกฺก จกั ร ฉตฺต ฉัตร ฯลฯ

คาอธิบายใน 1. อ นปุง. อยหู่ นา้ เอา สิ เป็น อ 2. เอา โย เป็น นิ ใน นปุง. ท้งั สิ้น, แล อาลปนะท้งั สองมีคติแห่ง ปฐมา เหลือ

น อ การันต์ ละทีฆะสระเบ้ืองตน้ , อน้นั เหมือน อ การันต์ ใน ปุง. ท้งั สิ้น

การแจกกา ➢ อิ การันต์ ในนปุงสกลงิ ค์ แจกอย่าง อกขฺ ิ (น เอก. พหุ. ป. อกขฺ ิ อกขฺ โิ น อกฺขนี ิ ทุ. อกขฺ ึ อกฺขมิ ฺหา อกฺขนี ิ ต. อกฺขนิ า อกขฺ โิ น อกขฺ หี ิ จ. อกขฺ สิ ฺส อกฺขิมฺหิ อกฺขนี ปญฺ. อกขฺ ิสฺมา อกฺขีหิ ฉ. อกขฺ ิสฺส อกขฺ ีน ส. อกฺขิสฺมึ อกฺขสี ุ อา. อกขฺ ิ อกขฺ นี ิ

ารันต์ (ต่อ) นัยน์ตา) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อิ การันต์ อจฺจิ เปลวไฟ อกฺขี อฏฺ ฐิ กระดูก อกฺขี ทธิ นมส้ม อกฺขีภิ สปปฺ ิ เนยใส อกฺขีภิ อกฺขี

การแจกกา ➢ อุ การันต์ ในนปุงสกลงิ ค์ แจกอย่าง วตฺถุ (พ เอก. พหุ. ป. วตฺถุ วตฺถุโน วตฺถูนิ ทุ. วตฺถุ วตฺถุมฺหา วตฺถูนิ ต. วตฺถุนา วตฺถุโน วตฺถูหิ จ. วตฺถุสฺส วตฺถุมฺหิ วตฺถูน ปญฺ. วตฺถุสฺมา วตฺถูหิ ฉ. วตฺถุสฺส วตฺถูน ส. วตฺถุสฺมึ วตฺถูสุ อา. วตฺถุ วตฺถูนิ

ารันต์ (ต่อ) พสั ดุ) ดงั นี้ ศัพท์แจกตาม อุ การันต์ อมฺพุ นา้ วตฺถู อสฺสุ นา้ ตา วตฺถู อายุ อายุ วตฺถูภิ จกขฺ ุ นัยน์ตา ชตุ ยาง วตฺถูภิ ธนุ ธนู มธุ นา้ ผงึ้ วปุ กาย วตฺถู สชฺฌุ เงนิ

กติปยศ ศพั ทท์ ่ีจะแจกต่อไปน้ี คือ อต อรหนฺต, ภวนฺต, สตฺถุ, ปิ ตุ, ม เหล่าน้ี เรียกวา่ กติปยศพั ท์ แ เลก็ ๆนอ้ ยๆ มีวธิ ีแจกเฉพาะต

ศัพท์ ตฺต, พรฺ หฺม, ราช, ภควนฺตุ, มาตุ, มน, กมฺม, โค ศพั ท์ แปลวา่ ศพั ทจ์ าพวก ตนต่างหาก

อตฺต (ตน) เป็นปุ เอก. วธิ ีเป ป. อตฺตา 1.เอ ทุ. อตฺตาน 2.เอ ต. อตฺตนา 3.คง จ. อตฺตโน 4.เอ ปญฺ. อตฺตนา 5.เอ ฉ. อตฺตโน 6.เอ ส. อตฺตนิ 7.เอ อา. อตฺต 8.อตฺต ศัพท์น

ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี ปลยี่ นวภิ ตั ตแิ ละการันต์ อา อ ทส่ี ุดแห่ง อตฺต กบั สิ เป็ น อา อา อ กบั อ เป็ น อาน ง นา วภิ ัตติไว้ตามเดมิ อา ส วิภัตติ เป็ น โน อา สฺมา วภิ ตั ติ เป็ น นา อา ส วภิ ตั ติ เป็ น โน อา สฺมึ วภิ ัตติ เป็ น นิ นี้ เป็ นเอกวจนะอย่างเดยี ว

พฺรหฺม (พรหม) เป็นปุ เอก. ป. พรฺ หฺมา ทุ. พฺรหฺมาน ต. พฺรหฺมุนา จ. พฺรหฺมุโน ปญฺ. พฺรหฺมุนา ฉ. พฺรหฺมุโน ส. พรฺ หฺมนิ อา. พฺรหฺเม

ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี พหุ. พฺรหฺมาโน พรฺ หฺมาโน พฺรหฺเมหิ พฺรหฺเมภิ พรฺ หฺมาน พรฺ หฺเมหิ พฺรหฺเมภิ พฺรหฺมาน พรฺ หฺเมสุ พฺรหฺมาโน

วธิ ีเปลยี่ น วภิ เอา อ ที่สุด แห่ง พฺรหฺม กบั สิ เป็น เอา อ กบั อ เป็น อาน. นา ส อยหู่ ลงั เอา อ ที่สุดแห่ง พฺรหฺ เอา ส เป็น โน , ถา้ ไม่เอา ส เป็น โน เอา สฺมา วภิ ตั ติ เป็น นา. เอา สฺมึ วิภตั ติ เป็น นิ. เอา อาลปนะ เอกวจนะ เป็น เอ.

ภตั ติ และการันต์ อา, กบั โย เป็น อาโน. หม เป็นอุ แลว้ คง นา ไว.้ น ไม่ตอ้ งเอา อ เป็น อุ.

ราช (พระราชา) เป็น ทฺวลิ ิงค์ ใ เอก. ราชิโน ป. ราชา ทุ. ราชาน ราชิโน ต. รญฺญา ราชินิ จ. รญฺโญ ปญฺ. รญฺญา ฉ. รญฺโญ ส. รญฺเญ อา. ราช