แนวโน้มการศึกษาพระพุทธศาสนา

ใ ด ๆ ใ น โ ล ก ล้ ว น อ นิ จ จ า แนวโน้มการศึกษา พระพุทธศาสนา Trend of Buddhism Study โ ด ย ทิ พ ย์ ขั น แ ก้ ว

มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย Mahachulalongkornrajavidyalaya University หลักสูตรพุทธศาสตรบัณฑติ เอกสารประกอบการสอนรายวชิ า รหสั วิชา ๒๐๙ ๔๑๒ หมวดวชิ าเฉพาะสาขา แนวโนม้ การศึกษาพระพุทธศาสนา Trend of Buddhism Study ทิพย์ ขันแกว้ วิทยาลัยสงฆบ์ ุรรี มั ย์ วัดพระพทุ ธบาทเขากระโดง ตาบลเสมด็ อาเภอเมอื ง จังหวัดบรุ รี ัมย์ ๒๕๕๗

คำนำ เอกสารประกอบการสอน แนวโน้มการศึกษาพระพุทธศาสนา (Trend of Buddhism Study) ในหลักสูตรพุทธศาสตร์ สาขาวิชาการสอนพระพุทธศาสนา คณะครุศาสตร์ ผู้สอนได้รวบรวมขึ้น เพ่ือให้นิสิต นักศึกษาและผู้ท่ีสนใจ ได้ศึกษาประกอบการเรียนการสอนใน รายวิชาท่ีเรียน โดยได้นำแนวสังเขปรายวิชา ศึกษาสภาพปัญหาท่ีมีผลกระทบต่อการศึกษา พระพุทธศาสนา อันเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงของสังคมในยุคโลกาภิวัฒน์ การศึกษา พระพุทธศาสนากับเทคโนโลยีสารสนเทศ การเมืองการปกครอง เศรษฐกิจพอเพียง และบทบาท ของพระพุทธศาสนากับสังคมในอนาคต กราบขอบพระคณุ พระครปู ริยัติภทั รคุณ ผูอ้ ำนวยการวทิ ยาลยั สงฆ์บรุ ีรัมย์ ท่ีให้โอกาส ในการจดั ทำเอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ านี้ เพ่ือเป็นประโยชน์แก่นิสติ นกั ศึกษาและผทู้ ส่ี นใจ ได้ศึกษาคน้ ควา้ ใช้เปน็ เอกสารประกอบการเรียน มไิ ด้มุ่งหวังผลกำไรทางการค้าแต่อยา่ งไร เอกสารประกอบการเรียนการสอนเล่มนี้ ผู้จัดทำได้รวบรวมข้อมูลจากเว็บไซต์ต่าง ๆ ท่เี ผยแพรท่ างอนิ เตอรเ์ นต็ โดยไม่ได้ขออนญุ าตจากเจ้าของบทความ ต้องขออภัยไว้ ณ ทน่ี ี้ และมุ่ง ในการอ้างอิงเชิงอรรถมากว่าบรรณนุกรม จึงไม่ได้จัดทำไว้ และมิได้มุ่งหมายผลประโยชน์ทาง การค้าแต่อยา่ งใด หวังเป็นอย่างยิ่ง เอกสารประกอบการเรียนการสอนเล่มนี้จะอำนวยประโยชน์แก่นิสิต นักศึกษา ผู้ท่ีสนใจ และคณาจารย์ ที่สนใจในการศึกษา หากท่านผู้อ่านพบข้อบกพร่องหรือมีคำ ชี้แนะ เพื่อการปรับปรุงให้สมบูรณ์มากย่ิงข้ึน ผู้จัดทำยินดีรับฟังความคิดเห็น และจะนำไป ปรบั ปรุงแก้พัฒนาใหเ้ อกสารท่สี มบรู ณ์และมคี ุณคา่ ทางการศึกษาตอ่ ไป ทพิ ย์ ขนั แก้ว ๒๑ ตลุ าคม ๒๕๕๔

สารบัญ บท หนา้ คำนำ..................................................................................................................(ก) สารบัญ...............................................................................................................(ข) รายละเอียดประจำวิชา......................................................................................(จ) ตารางการสอน...................................................................................................(ช ) บทที่ ๑ กฎหมายท่เี ก่ียวกบั พระพทุ ธศาสนา.................................................(๑) กฎหมายทเี่ ก่ียวข้องกบั พระพทุ ธศาสนา................................................(๑) ประมวลกฎหมายเพง่ และพาณิชย์ท่ีเก่ียวกบั พระภกิ ษุจะรับมรดก........(๒) กฎหมายท่ดี ินในส่วนทเ่ี กย่ี วข้องกับวดั ..................................................(๓) พระสงฆก์ ับการพัฒนาชุมชน.................................................................(๓) บทที่ ๒ การศกึ ษาตามพุทธวิธี......................................................................(๕) พระพุทธศาสนาเป็นศาสตร์แห่งการศกึ ษา.............................................(๕) คำศพั ทพ์ ระพทุ ธศาสนาทเ่ี กี่ยวข้องกับการศกึ ษา...................................(๖) หลกั การเรียนร้.ู ......................................................................................(๗) อุปสรรคของการเรยี นร.ู้ .........................................................................(๘) คณุ ธรรมทีเ่ ป็นศาสตร์แห่งการศึกษา.....................................................(๙) หลกั สมั มาทฏิ ฐิ......................................................................................(๑๐) พระพทุ ธศาสนาเน้นความสัมพนั ธ์ของเหตปุ จั จัย...................................(๑๑) บทที่ ๓ สภาพปญั หาท่มี ผี ลกระตอ่ การศกึ ษาพระพุทธศาสนาอนั เน่ืองมาจาก การเปลีย่ นแปลงสังคมยุคโลกาภวิ ัฒน.์ ...........................................(๑๒) วกิ ฤตทิ างการเมอื ง ...............................................................................(๑๕) ผลกระทบต่อสงั คมไทย.........................................................................(๑๖) พทุ ธศาสนากับวธิ ีการแกป้ ัญหา.............................................................(๑๖) หลกั การแก้ปัญหาตามหลักอริยสัจ ๔....................................................(๑๗)

สารบัญ บท หนา้ การแกป้ ญั หาแบบพทุ ธ..........................................................................(๑๗) ระบบการศึกษาในพระพุทธศาสนาด้งั เดมิ .............................................(๒๐) การศึกษาพระพุทธศาสนาหลงั พุทธกาล................................................(๒๔) พระพทุ ธศาสนาในประเทศไทย.............................................................(๒๕) พระมหากษตั รยิ ์ รัฐ สถาบันสงฆ์และพระพุทธศาสนา...........................(๒๗) บทท่ี ๔ การเปลีย่ นแปลงของสังคมในยคุ โลกาภวิ ัฒน์...................................(๒๙) ความหมาย ...........................................................................................(๒๙) การเปลี่ยนแปลงทางสงั คม....................................................................(๓๐) สาเหตกุ ารเปล่ียนแปลงทางสงั คมและวฒั นธรรม..................................(๓๐) ผลของการเปลย่ี นแปลงทางสังคม.........................................................(๓๘) การปฏริ ูปพระพุทธศาสนาในประเทศไทย.............................................(๓๘) การสรา้ งระบบความรูท้ างพระพุทธศาสนา............................................(๔๔) บทท่ี ๕ พระพุทธศาสนากบั เทคโนโลยีสารสนเทศ.........................................(๔๖) ความหมาย............................................................................................(๔๖) หลักมหาปเทศ คอื ทางออกของพระสงฆ์..............................................(๕๑) พระสงฆ์ในโลกอินเทอรเ์ น็ต...................................................................(๕๑) หลกั ธรรมสำหรับนักเสพอินเทอรเ์ นต็ ....................................................(๕๓) บทสรุป..................................................................................................(๕๒) บทที่ ๖ พทุ ธศาสนากบั การแก้ปัญหาวิกฤติ..................................................(๕๕) สถานภาพของพุทธศาสนาในสายตาสังคมโลก.......................................(๕๕) หลักรู้ หลกั คดิ เพ่ือเข้าถึงวกิ ฤตสิ งั คมโลก.............................................(๕๗) กระบวนทัศน์ในการแกป้ ญั หาวิกฤติการเมือง ฯ....................................(๖๒) วกิ ฤตกิ ารเมอื งและความสงบสุขของโลก...............................................(๘๑) บทที่ ๗ สถานภาพของพทุ ธศาสนาในสายตาสังคมโลก.................................(๘๒) พทุ ธศาสนาในประเทศญีป่ ุ่น..................................................................(๘๔) นิกายของพทุ ธศาสนาในประเทศญี่ป่นุ ..................................................(๘๕) พุทธศาสนาหลังสงครามโลกคร้ังที่ ๒....................................................(๘๖)

สารบญั บท หนา้ พทุ ธศาสนาในปจั จุบนั ...........................................................................(๘๗) พทุ ธศาสนาในเอเชียกลาง......................................................................(๘๘) พทุ ธศาสนาในเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้..................................................(๙๖) พุทธศาสนาในโลกตะวนั ตก...................................................................(๙๒) บทท่ี ๘ การศกึ ษาพระพุทธศาสนากับการเมืองการปกครอง.........................(๙๔) ความเป็นมาและความสำคญั .................................................................(๙๔) หลกั ธรรมในการปกครอง......................................................................(๙๘) ขอ้ ควรสำนึก..........................................................................................(๙๙) บทที่ ๙ การศึกษาพระพุทธศาสนากับเศรษฐกิจพอเพียง...............................(๑๐๐) ปรชั ญาเศรษฐกนิ พอเพยี ง......................................................................(๑๐๐) เศรษฐกจิ พอเพียงเชิงพุทธ.....................................................................(๑๐๒) หลักปรัชญา แนวคดิ เศรษฐกิจพอเพยี ง.................................................(๑๐๘) บทที่ ๑๐ บทบาทของพระพทุ ธศาสนากับสังคมในอนาคต............................(๑๑๐) บทบาทของพทุ ธศาสนา.........................................................................(๑๑๓) ความอ่อนแอของพุทธศาสนา................................................................(๑๑๕) พุทธศาสนากับบรโิ ภคนยิ ม....................................................................(๑๑๖) บทสรุป..................................................................................................(๑๑๙)

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๑ บทท่ี ๑ กฎหมายเกี่ยวกับพระพทุ ธศาสนา วัตถุประสงค o เมือ่ ศกึ ษาบทที่ ๑ จบแลว นักศึกษาสามารถ o ๑.อธบิ ายกฎหมายทเี่ กี่ยวของกับพระพทุ ธศาสนาได o ๒.อธบิ ายประมวลกฎหมายเพง และพาณชิ ยท เ่ี กย่ี วกับพระภกิ ษุจะรบั มรดกได o ๓.อธิบายกฎหมายทด่ี นิ ในสวนที่เกยี่ วของกับวดั ได o ๔.อธิบายพระสงฆก ับการพัฒนาชมุ ชนได ขอบขา ยเนอ้ื หา o ๑.กฎหมายท่ีเกยี่ วของกบั พระพุทธศาสนา o ๒.ประมวลกฎหมายเพงและพาณิชยท เี่ ก่ยี วกบั พระภิกษจุ ะรบั มรดก o ๓.กฎหมายที่ดนิ ในสวนท่ีเก่ียวขอ งกบั วัด o ๔.พระสงฆกับการพัฒนาชุมชน

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๒ ๑.๑ กฎหมายที่เก่ยี วกบั พระพุทธศาสนา๑ ปอ.มาตรา ๒๐๖ ผใู ดกระทําดวยประการใด ๆ แกวัตถุหรือสถานอันเปนทเี่ คารพในทางศาสนาของ หมูชนใด อันเปนการเหยียดหยามศาสนานั้น ตองระวางโทษจาํ คกุ ตัง้ แตหน่งึ ปถึงเจด็ ป หรือปรับตง้ั แต สองพนั บาทถึงหนง่ึ หม่นื สพี่ ันบาท หรือท้ังจําท้ังปรับ ปอ.มาตรา ๒๐๗ ผใู ดกอใหเ กดิ ความวุนวายขึ้นในท่ีประชุมศาสนกิ ชนเวลาประชุมกันนมัสการหรือ กระทาํ พธิ กี รรมตามศาสนาใด ๆ โดยชอบดว ยกฎหมาย ตอ งระวางโทษจําคุกไมเกินหนงึ่ ป หรอื ปรบั ไม เกินสองพันบาท หรอื ท้ังจาํ ท้ังปรบั ปอ.มาตรา ๒๐๘ ผูใดแตง กายหรือใชเ ครอ่ื งหมายที่แสดงวา เปนภกิ ษุ สามเณร นักพรต หรือ นกั บวชในศาสนาใด โดยมิชอบ เพ่อื ใหบุคคลอน่ื เช่ือวาตนเปนเชน นัน้ ตองระวางโทษจาํ คกุ ไมเกนิ หน่งึ ป หรอื ปรับไมเกินสองพันบาท หรอื ท้ังจาํ ท้งั ปรับ ปอ.มาตรา ๓๓๕ ทวิ ผใู ดลักทรพั ยที่เปนพระพุทธรปู หรือวัตถุในทางศาสนา ถาทรพั ยน นั้ เปนที่ สกั การะบชู าของประชาชน หรอื เก็บรกั ษาไวเปนสมบัติของชาติ หรอื สว นหน่งึ สวนใดของพระพุทธรูป หรอื วตั ถุดงั กลาว ตอ งระวางโทษจําคกุ ตงั้ แตสามปถ ึงสบิ ป และปรบั ตง้ั แตหกพนั บาทถงึ สองหม่ืนบาท ถาการกระทาํ ผดิ ตามวรรคแรกไดกระทาํ ในวดั สาํ นกั สงฆ สถานอันเปนทเี่ คารพในศาสนา โบราณ สถานอนั เปนทีท่ รัพยส นิ ของแผนดนิ สถานทร่ี าชการหรอื พิพิธภัณฑส ถานแหงชาติ ผูกระทาํ ตอ งระวางโทษจาํ คุกตง้ั แตหา ปถ ึงสิบป และปรับตงั้ แตห นึง่ หม่นื บาทถึงสามหมน่ื บาท ปอ.มาตรา ๓๓๙ ทวิ ถาการชิงทรัพยไ ดกระทาํ ตอทรพั ยม าตรา ๓๓๕ ทวิ วรรคแรก ผกู ระทํา ตอ งระวางโทษจาํ คุกต้ังแตส บิ ปถึงสบิ หา ป และปรับต้ังแตส องหม่นื บาทถึงสามหมืน่ บาท ถา การชงิ ทรัพยน น้ั ไดก ระทําในสถานท่ดี ังที่บญั ญัติไวในมาตรา ๓๓๕ ทวิ วรรคสองดว ย ผกู ระทําตองระวางโทษจําคกุ ตัง้ แตส ิบปถงึ ยี่สิบป และปรับต้ังแตสองหมืน่ บาทถึงสหี่ มนื่ บาท ปอ.มาตรา ๓๔๐ ทวิ ถาการปลนทรัพยไดก ระทําในสถานท่ดี งั บญั ญตั ไิ วในมาตรา ๓๓๕ ทววิ รรค แรก ผูกระทําตองระวางโทษจําคุกตัง้ แตส บิ ปถ งึ ยสี่ ิบป และปรับต้ังแตส องหม่นื บาทถงึ สหี่ มืน่ บาทถา การปลนทรพั ยน ัน้ ไดกระทําในสถานทด่ี ังท่บี ัญญตั ไิ วในมาตรา ๓๓๕ ทวิ วรรคสองดวย ผูก ระทาํ ตอง ระวางโทษจาํ คุกตง้ั แตสิบหาปถึงยี่สบิ ป และปรับตัง้ แตส ามหมื่นบาทถงึ สหี่ มืน่ บาท ปอ.มาตรา ๑๔๗ ผูใดเปนเจาพนกั งานมีหนาทซ่ี อ้ื ทํา จดั การ หรือรกั ษาทรพั ยใ ด เบยี ดบงั ทรพั ย นั้นเปนของตน หรอื เปนของผอู ืน่ โดยทุจริต หรือ โดยทจุ ริตยนิ ยอมใหผ ูอ ่นื เอาทรัพยส ินนั้นเสีย ตอง ระวางโทษจาํ คกุ ต้งั แตห า ปถึงย่สี ิบป และปรบั ตง้ั แตสองพันบาทถึงส่หี มน่ื บาท (ปอ.ม.๓๕๒) ปอ.มาตรา ๑๖๑ ผใู ดเปนเจาพนกั งานมหี นา ทีท่ าํ เอกสาร กรอกขอ ความลงในเอกสารหรือดแู ล รกั ษาเอกสาร กระทาํ การปลอมแปลงเอกสารโดยอาศัยโอกาสที่ตนมหี นาทเ่ี ชน นั้น ตอ งระวางโทษ จาํ คกุ ไมเ กินสบิ ป และปรับไมเ กินสองหม่ืนบาท (ประกอบ ปอ.ม.๒๖๔) ๑.๑.๑ ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยทเ่ี กี่ยวกบั พระภกิ ษจุ ะรบั มรดก ๑ กฎหมายเกย่ี วกบั พระพทุ ธศาสนา www.songpak๑๖.com/law_buddha.doc

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๓ ปพพ.ม. ๑๖๒๒ พระภิกษุน้ัน จะเรียกเอาทรัพยมรดกในฐานะท่เี ปนทายาทโดยธรรมไมได เวน แตจะไดส ึกจากสมณเพศมาเรยี กรอ งภายในกาํ หนดอายคุ วามตามมาตรา ๑๗๔๕ แตภ กิ ษุนัน้ อาจเปนผรู ับพนิ ยั กรรมได ปพพ.ม. ๑๖๒๓ ทรพั ยส ินของพระภิกษทุ ี่ไดม าในระหวา งที่อยูในสมณเพศน้นั เมื่อพระภิกษุนัน้ ถึงแกมรณภาพ ใหต กเปนสมบตั ิของวัดที่เปนภมู ลิ ําเนาของพระภกิ ษนุ ัน้ เวนไวแ ตพระภกิ ษุนนั้ จะได จําหนา ยไปในระหวา งชีวิตหรือโดยพนิ ยั กรรม ปพพ.ม.๑๖๒๔ ทรพั ยส นิ ใดเปนของบุคคลกอ นอุปสมบทเปน พระภกิ ษุ ทรัพยสินนั้นหาตกเปน สมบัติของวัดไม และใหเปนมรดกตกทอดแกท ายาทโดยธรรมของบุคคลน้ัน หรอื บุคคลน้ันจะจําหนาย โดยประการใดตามกฎหมายกไ็ ด ๑.๑.๒ กฎหมายทีด่ นิ ในสว นทเี่ กยี่ วของกบั วัด มาตรา ๘๔ การไดมาซึ่งที่ดนิ ของวัดวาอาราม วัดบาทหลวงโรมันคาธอลคิ มูลนธิ เิ กี่ยวกับ ครสิ ตจ กั ร หรือมัสยิดอสิ ลาม ตอ งไดร บั อนญุ าตจากรัฐมนตรี และใหไดม าไมเกิน ๕๐ ไร ในกรณที เ่ี ปนการสมควร รฐั มนตรจี ะอนุญาตใหไดมาซ่ึงท่ดี ินเกินจาํ นวนที่บัญญัตไิ วในวรรคแรกก็ ได บทบญั ญตั ใิ นมาตรานี้ไมกระทบกระเทือนการไดมาซ่ึงท่ดี ินทมี่ อี ยูแลว กอ นวันทปี่ ระมวล กฎหมายน้ีใชบังคับ และการไดมาซงึ่ ท่ีดินของมสั ยดิ อสิ ลามโดยทางบญั ญัติแหง ศาสนาอิสลามในจังหวัด ท่มี ตี ําแหนงดะโตะ ยุติธรรม มาตรา ๘๕ ในกรณที นี่ ิติบคุ คลไดมาซึง่ ทีด่ ินเกนิ กาํ หนดตามความในมาตรา ๘๔ เมอื่ ประมวล กฎหมายนี้ไดใชบังคับแลว ใหนติ ิบุคคลดังกลาวจําหนายภายในหาป ถา ไมจําหนายท่ีดนิ ภายในเวลาที่ กําหนด ใหอ ธิบดีมอี ํานาจจําหนายท่ีดินน้นั และใหนําบทบัญญตั เิ ร่อื งการบงั คบั จาํ หนา ยท่ีดินตาม ความในหมวด ๓ มาใชบ ังคับโดยอนโุ ลม ๑.๒ พระสงฆก บั การพัฒนาชุมชน เชิงปฏบิ ตั กิ าร คือ เอาประสบการณการทํางานมาทําการพฒั นาใหม ันดีขนึ้ ความภาคภูมิใจท่ีทาํ และท่เี ราจะลงไปทําเชิงบรู ณาการ สาํ หรับที่ทาํ งาน ที่อยูจ ะมีปญ หา มีความขัดขอ งไมสะดวก สบาย ดว ยประการตา ง ๆ จะไดแกไข จะไดป รับปรุงใหเ กิดความพอเหมาะพอดี เพราะฉะนน้ั จึงเนน ในเชงิ ของการบูรณาการดวย เรอื่ งของพระสงฆท่จี ะมีบทบาทตอการพฒั นาชมุ ชนน้นั วญิ ญาณของพระสงฆ ทีจ่ ะเก้ือกูลตอ การพัฒนาจะตองใสว ญิ ญาณสอ่ื ตัวนล้ี งไป ส่ือรักวัดเหมือนบา น รกั งานเหมือนชีวิต รัก ลกู ศษิ ยเหมอื นลกู หลาน รักชาวบา นเหมือนญาตพิ ่ีนอง ใสวญิ ญาณตวั นี้ไป พระพทุ ธองคไดมอบหมายภาระหนา ทไ่ี วใหกบั พระภกิ ษุสงฆ ๒ ประการ หนาที่เรียกวา ธรุ ะ คือ คนั ถธุระ และวปิ สสนาธุระ

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๔ ประการแรก คันถธรุ ะ คือ หนา ท่ีวา ดว ยการศึกษา การศกึ ษาเลา เรียน และ การศึกษาอบรม คงไมใ ชก ารศึกษาเลาเรยี นเพียงอยางเดียว การศกึ ษา และการศกึ ษาอบรม การศกึ ษาเลาเรียนคือการศึกษาในช้ันเรียน เรยี นนกั ธรรมตรี โท เอก เรยี นบาลีประโยค ๑-๒ ถึง ป.ธ.๙ เรยี น ม.๑ ถึง ม.ปลาย ในระดับ อุดมศึกษาป ๑ ถึง ป ๔ อยางนี้เรยี กศกึ ษาเลาเรียน สว นการเรียนนอกจากนี้ ไดแ กก ารสมั มนาระยะสั้น ๑ วันจบ ๒ วันจบ อยางนเ้ี รยี กวา การศึกษา อบรมเปนงานคนั ถธรุ ะเหมือนกบั การเพ่มิ พนู ความรแู ละสตปิ ญญา งานเผยแผข องเราตามพุทธดํารัสวา จรถ ภกิ ขฺ เว จาริกํ พหชุ นหิตาย พหชุ นสุขาย โลกานกุ มปฺ าย พระพทุ ธองคตรสั ไวในการสงพระภิกษสุ งฆเปนธรรมทูตชุดแรกออกไปประกาศพระ ศาสนาวา “ดกู รภกิ ษุทง้ั หลาย พวกเธอจงเทย่ี วจารกิ ไปตามจดุ ประสงค เพ่อื การบาํ เพ็ญประโยชนต อ ปวงชน เพอ่ื การเสรมิ สรา งความสุขตอ ปวงชน และเพื่อเมตตานเุ คราะห ตอ ประชาชนชาวโลกท้งั ปวง” เปนงานท่ีพระสงฆเราเรยี นรูแลว จะตองเอาไปทาํ งาน ไมว า จะสําเรจ็ เปนพุทธศาสตรบณั ฑติ หรือพทุ ธศาสตรมหาบณั ฑติ อยาลมื กลบั ออกไปสชู นบท แมจะอยูในเมืองกรงุ ก็ยงั มชี มุ ชนที่เราจะตอง ทาํ การพัฒนาอยู คุณสมบตั ขิ องพระนกั เผยแผหรอื นักประชาสัมพันธ ในเชิงของวิชาการมีคณุ สมบตั ิ ดงั นี้ ๑. โสตา ตอ งฟงเปน แมจ ะเปนพระกรุงเทพฯ ก็ฟงพระหัวเมอื งได แมจะเปน ดอกเตอรก ็ตอง ฟง พระ ป.๔ พดู ได ๒. สาเวตา พูดเปน ไมใชดีแตฟ ง เขา แตพ ดู ใหเขาฟงไมเ ปน ไปรายการไหนก็เปนฝา ยรบั ฟง เขาตลอด คอื เปนฝายเอาเขา แตไมเ อาออก คิดดสู ภาพอาหารที่ดีเอาเขาสูรา งกายเอาเขาไปทุกวัน มนั จะมปี ฏิกริ ยิ าเปน อยางไร ฉะน้นั นอกจากฟง เปน แลว จะตองพูดใหเขาฟง เปน ดว ย ๓. อคุ คฺ เหตา เรยี นเปน ๔. ธาเรตา จาํ แมน ในเน้อื หาวิชา ๕. วิ ญฺ าเปตา หาอบุ ายใหคนอ่ืนเขารูสกึ เร็ว ๖. กุสโล สหติ าสหติ สฺส คือ ฉลาด ในสิง่ ท่ีเปนประโยชน และไมเปนประโยชน ๗. โน ครหการโก ไมก อการทะเลาะววิ าทกบั ใคร ไมว าเรอ่ื งธรรมยตุ ิ เร่ืองมหานกิ าย เรื่องสี เหลือง สกี รัก อยา เอามาเปน เรอ่ื งทะเลาะวิวาท

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๕ บทที่ ๒ การศึกษาตามแนวพุทธวิธี วัตถุประสงค o เมือ่ ศึกษาบทท่ี ๒ จบแลว นักศกึ ษาสามารถ o ๑.อธบิ ายพระพุทธศาสนาเปนศาสตรแหงการศึกษาได o ๒.อธบิ ายคําศพั ทพ ระพทุ ธศาสนาทเ่ี กี่ยวของกับการศึกษาได o ๓.อธิบายคุณธรรมทเ่ี ปนศาสตรแหงการศึกษาได o ๔.อธบิ ายหลกั สัมมาทฏิ ฐิได o ๕.อธบิ ายพระพทุ ธศาสนาเนน ความสมั พนั ธข องเหตุปจจยั ได ขอบขายเน้ือหา o ๑.พระพุทธศาสนาเปนศาสตรแหง การศกึ ษา o ๒.คาํ ศัพทพระพุทธศาสนาทเ่ี กยี่ วขอ งกับการศกึ ษา o ๓.คณุ ธรรมทเี่ ปนศาสตรแหง การศกึ ษา o ๔.หลักสัมมาทฏิ ฐิ o ๕.พระพุทธศาสนาเนนความสมั พันธข องเหตปุ จจยั

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๖ ๒.๑ พระพทุ ธศาสนาเปน ศาสตรแหง การศกึ ษา๒ คาํ วา “การศึกษา” มาจากคาํ วา “สกิ ขา” โดยทัว่ ไปหมายถึง “กระบวนการเรียน “ “การฝก อบ รม” “การคนควา” “การพฒั นาการ” และ “การรูแจง เหน็ จรงิ ในสิ่งท้ังปวง” จะเห็นไดว า การศึกษาในพระพุทธศาสนามหี ลายระดบั ต้งั แตร ะดับตํ่าสดุ ถงึ ระดบั สงู สดุ เมอื่ แบงระดับอยางกวา ง ๆ มี ๒ ประการคอื ๑. การศกึ ษาระดบั โลกิยะ มีความมุงหมายเพอ่ื ดาํ รงชีวติ ในทางโลก ๒. การศกึ ษาระดบั โลกตุ ระ มคี วามมงุ หมายเพ่อื ดํารงชีวติ เหนือกระแสโลก ๒.๒ คาํ ศพั ทพ ระพุทธศาสนาทเี่ กี่ยวขอ งกบั การศกึ ษา ศัพททีเ่ ปน ชอ่ื บคุ คลทางพระพทุ ธศาสนา ที่มสี วนเก่ยี วของกบั การศกึ ษา สามารถพจิ ารณาได ดังนค้ี ือ ๑. คาํ วา “โพธิสตั ว” แปลวา ผูผ ูกพันอยูกับความรู หมายถึงผแู สวงหาความรู ผฝู กฝนตนเองเพอื่ เขา ถึงความรู ผคู น หาความรูที่ถกู ตอ ง ผกู ําลังพฒั นาตนเพื่อเขา ถงึ ความรทู ีส่ งู ท่สี ุดหรอื ผดู าํ เนนิ ชวี ิตเพ่อื ไดตรัสรู ดังน้นั จึงเห็นไดวา พุทธศาสนาเกย่ี วขอ งกับการศึกษาตง้ั แตพระโพธิสัตวเริ่มสรา งบารมเี พ่อื ตรสั รู ๒. คาํ วา “พุทธะ” แปลวา “ผรู ”ู เมือ่ เปนชื่อของศาสนาวา “พุทธศาสนา” จึงแปลวา ศาสนาผูรู ทางพระพุทธศาสนาไดก ลาวถึงพทุ ธะไว ๓ ประเภท คอื ๑) สมั มาสมั พุทธะ หมายถงึ ผตู รสั รูโดยถูกตองดว ยตนเอง อยูใ นฐานะเปนศาสดาเอกของ โลก มคี ุณสมบัตเิ พยี บพรอ มในการกอตงั้ พระพุทธศาสนา ๒) ปจ เจกพุทธะ หมายถึง ผูรเู ฉพาะตน ไมอ ยูใ นฐานะเปนศาสดาผกู อ ต้ังศาสนา ๓) อนุพุทธะ หรือสาวกพุทธะ คือ ผรู ตู าม หมายถึง ผไู ดฟง คําสอนของพระศาสดา แลว นาํ มาปฏิบัติ คําวา “สาวก สาวิกา” แปลวา ผูฟ ง หรือผูศึกษา สาวก หมายถึง ผูศ กึ ษาฝา ยชาย สาวิกา หมายถึงผศู ึกษาฝายหญิง โดยไมจ ํากัดวา เปน นกั บวชหรือเปนคฤหัสถ แสดงวา พระพทุ ธศาสนาเปด โอกาสใหก ารศกึ ษาทัง้ สองฝายเสมอภาคกนั ไมไดเลือกวา จะใหส าํ หรับนักบวชเทา นนั้ แตย ังเปดโอกาส ใหคฤหัสถอกี ดวย ๓. คาํ วา “สกิ ขา” ในภาษาสนั สกฤตเขยี นเปน “ศกึ ษา” มีความหมายครอบคลุมพระพทุ ธศาสนา ทงั้ สน้ิ ไมวาจะเปน การปฏบิ ัติทางศีล สมาธิ หรอื ปญญา อยใู นขอบขายของคาํ วา “สิกขา” ทง้ั สิน้ ใน การรบั กลุ บุตรเขา บวชเปนภิกษุ พระอุปชฌายอาจารยส อนในเชิงปฐมนิเทศคร้ังแรก จบลงดว ยคาํ วา “พงึ ศกึ ษา” ๔. คาํ วา “สปิ ปะ พาหสุ ัจจะ” สิปปะ คือ ศลิ ปะ พาหุสจั จะคือ การไดศกึ ษามากในวชิ าหลายดาน ๕.คาํ วา“จกั ษปุ ญ ญาวชิ าญาณอาโลกะ”คําเหลา นห้ี มายถงึ ความรทู ัง้ ส้นิ ปญญานั้นมขี อบเขต หมายถงึ ความรไู ดทกุ ระดับท่เี ปนพื้นฐานของปญ ญาเมอ่ื พระพุทธศาสนาเปนกระบวนการแหงความรู ยอ มเปน การแนนอนวา พระพทุ ธศาสนาไดก ลา วสรรเสริญความรไู วมากมาย เปน ตนวา “แสงสวางเสมอ ๒ ประวตั ิและความสาํ คัญพระพทุ ธศาสนา http://mediacenter.mcu.ac.th/data/caipyo/m๖/web/pawat/p๑.php

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๗ ดวยปญ ญาไมม ”ี เปน การยืนยนั วา บรรดาแสงสวางท่ีมอี ยใู นโลกนไี้ มม แี สงสวา งใดเทาเทยี มกับปญ ญา ได“การไดความรูเปนเหตใุ หเกิดสขุ ” เปน ขอ ความยนื ยนั วา ความสุขทม่ี นษุ ยไ ดรบั มานน้ั ไดม าจาก ความรูโดยตรง“บคุ คลบริสทุ ธิไ์ ดดวยปญ ญา” ขอน้ีคือการยนื ยนั วา ความบริสทุ ธเิ์ กดิ จากศลิ ปะของการ ใชป ญญาประการหน่งึ ๒.๓ หลกั การเรยี นรู หลักการศึกษาทางพระพุทธศาสนา ควบคกู ับการปฏิบตั ิดว ยเสมอ ผทู ี่เอาแตเ รียนอยางเดยี ว โดยไมปรับปรุงตนใหดีข้ึน ในภาคปฏิบัติ พทุ ธศาสนาเรียกวา “คนตําราเปลา คนคัมภีรเปลา ” ใน ปจ จุบนั นา จะเรยี กวา “คนปรญิ ญาเปลา” และกลา วเปรยี บเทยี บวา “เหมือนทพั พไี มรูรสแกง” “เหมอื นคนรบั จา งเลี้ยงโค” (ไดร ับแตคา จา ง แตไมไดดมื่ นมโค) มคี า เทา กบั ไมไดศกึ ษาอยา งแทจรงิ พระ พุทธ ศาสนากาํ หนดองคประกอบของการศกึ ษาพระพุทธศาสนาออกเปน ๓ ประการคอื ๑.ปริยัติ ไดแก การศึกษาเลา เรียน ๒. ปฏิบัติ ไดแ ก การนาํ เอาหลกั การ ทฤษฎี แนวคดิ จากการศกึ ษาเลาเรยี นมาประยุกตใชใหเปน แนวปฏบิ ตั ใิ นวิถีชวี ิตของตน ๓. ปฏิเวธ ไดแ ก ผลของการปฏบิ ัติ เชนไดรบั ความสุขในชีวติ ประสบความสาํ เรจ็ ในชวี ติ การศึกษาตามองคป ระกอบทง้ั ๓ แลว ยังตอ งมสี ว นประกอบอ่ืน ๆ ทส่ี าํ คัญของการศึกษาอีก หลายประการคือ ๑. การมคี วามรคู วามเขาใจในสภาวะของสิ่งทั้งหลาย ตามความเปนจริง เพ่ือประโยชนใ นการ ปรับตวั ในสังคมและสิ่งแวดลอ มอยา งถูกตอ ง วา สง่ิ ใดควรปรับ ควรปรบั อยา งไร ท่ีไหน เปนตน ๒.การปรบั ตวั เพ่ือเพิม่ พนู ความสามารถในการดํารงอยโู ดย ๒.๑พัฒนาองคป ระกอบภายในทางดานรา งกายใหม ีความสามารถและความพรอมในการ ดํารงอยูดว ยดี เชน ใหเ จรญิ เติบโตแข็งแรง มสี ุขภาพดี เปน ตน ๒.๒ พฒั นาองคประกอบภายในทางดา นจติ ใจใหแ ขง็ กลา สามารถยงิ่ ขึ้น เชน มสี ติปญญา มากขึน้ มีคณุ ธรรมอนื่ ๆ เชน เมตตา กรุณา สูงขึน้ เปน ตน ๓. การรูจ ักเก่ยี วของสมั พนั ธต ลอดจนปรับสงิ่ แวดลอ มใหเปนประโยชนแ กต น โดย ๓.๑ รูจ กั เลือกเกี่ยวขอ งและถือประโยชนจ ากส่ิงแวดลอมทม่ี ีอยู ๓.๒ ไมทําลายหรอื ทําตนใหเปนอันตรายแกสง่ิ แวดลอมทเี่ กื้อกูลแกชีวิต ๓.๓ ทาํ ตนใหเ กือ้ กูลแกส่งิ แวดลอ ม เพอ่ื ใหต นเปน สวนประกอบอยางหนึ่ง ซ่ึงรวมสราง สงิ่ แวดลอมทีด่ ี อันเปน ประโยชนร วมกัน ๓.๔ รจู กั จดั ส่ิงแวดลอ มตา ง ๆ และสรา งส่งิ แวดลอมใหม ๆ ทอี่ าํ นวยประโยชนแ กชวี ติ ถา พิจารณาการศกึ ษาในความหมายของ “การพัฒนา” การพฒั นาดา นตา ง ๆ รวมอยูใ นขอบเขตของไตร สิกขาท้งั สนิ้ และหลกั ไตรสิกขานน้ั กค็ ือหลกั การพฒั นากลา วคอื ๑. ศลี คือการพฒั นาทางดา นพฤติกรรม ๒. สมาธิ คอื การพัฒนาทางดานสภาพจติ ใจ ๓. ปญ ญา คอื การพฒั นาทางดานวุฒิภาวะทางปญญา และการมที ศั นะทีถ่ กู ตอ งการพฒั นา

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๘ ทางดานพฤตกิ รรมเปนบอเกิดของการดาํ เนินชีวิตที่สะอาดในสงั คม การพัฒนาทางดา นสภาพจิตใจเปน บอ เกิดของสขุ ภาพจิตท่ีดีท่ีเหมาะสม การพฒั นาทางปญญา เปน บอเกดิ ความรูความสามารถการมี ความรูทถ่ี กู ตอง และการมีทัศนะที่ไมเ ปนอันตราย วิธีการเรียนรทู ่ัวไป พระพุทธเจา ตรัสไว ๕ ประการ คือ ๑. การฟง หมายถงึ การต้ังใจศึกษาเลาเรยี นในหอ งเรียน ๒. การจาํ ได หมายถึงการใชว ธิ ีการตาง ๆ เพื่อใหจ าํ ได ๓. การสาธยาย หมายถงึ การทอง การทบทวนความจําบอย ๆ ๔. การเพง พนิ ิจดว ยใจ หมายถึงการตงั้ ใจจนิ ตนาการถึงความรูน้ันไวเ สมอ ๕. การแทงทะลุดวยความเห็น หมายถงึ การเขาถงึ ความรูอยางถูกตอง เปน ความรูอยางแทจ รงิ ไมใชต ิดอยแู ตเพยี งความจาํ เทาน้นั แตเปนความรคู วามจําที่สามารถนํามาประพฤติปฏบิ ตั ไิ ด ๒.๔ อปุ สรรคของการเรยี นรู นอกจากพระพทุ ธเจา ทรงช้ีแนะวิธีการเรียนรูในลกั ษณะตา ง ๆ แลว ยงั ไดท รงแสดงถงึ อปุ สรรค ของการเรยี นรู อีก ๗ ประการคอื ๑. การชอบทําการงานมากกวาการเรียน ๒. การชอบคยุ มากกวา การเรยี น ๓. การชอบหลับมากกวาการเรียน ๔. การชอบไปหาเพอ่ื นฝงู มากกวา การเรียน ๕. การปลอยตนใหเปน คนฟงุ ซา น ๖. การเห็นแกบริโภคมากกวาการเรียน ๗. การไมส ํารวมตนวา อะไรเรยี นแลว อะไรยังไมไดเรียนอีกประการหนง่ึ พระพุทธเจายังไดทรง แสดง สง่ิ ทเ่ี ปนอุปสรรคตอประสิทธิภาพอันดีงามของศิลปวชิ าการไดด วยประมวลกลาวเปนขอ ๆ ได ดังน้ี ๑. การขาดศลี ธรรม ขาดจรยิ ธรรมในภาคปฏบิ ตั ิ เปนเหตุใหใชศลิ ปวทิ ยาการ ท่ีศึกษาทาํ ลาย ความเปนคนดีของผูนนั้ และการใชศลิ ปวิทยาการนัน้ กอ ใหเ กิดโทษแกผ อู ่นื ๒. การไดร บั การศกึ ษามากทข่ี าดจริยธรรม แมจะไดรบั การสรรเสริญวาเปน คนมีความรูดี ก็ถูก ตาํ หนิวาเปน คนประพฤติไมด ี การศึกษาตามแนวพทุ ธวถิ ี คอื การศึกษาที่มงุ ใหบุคคลน้นั ตอ งไดรบั การนําทางเขาไปสูค วามเจรญิ หรอื ความรคู วามสามารถทจ่ี ะเจริญในทุก ๆ ดา น คือเจริญทางกาย ทางสมอง และทางจติ ใจ พระพทุ ธเจากลา วเปนนัยวา การทม่ี นษุ ยจ ะตอ งเปนทีพ่ ึง่ ของตนเองไดบ ุคคลจะตอ งเปน ผเู จรญิ ในทางใจ วาจา และการกระทาํ [

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๙ ๒.๕ หลกั ธรรมพนื้ ฐานของพระพทุ ธศาสนาในฐานะเปน ศาสตรก ารศกึ ษา หลกั พุทธธรรมทจ่ี ะนํามาเปน หลักในการประยกุ ตใชก ับการจดั การศกึ ษาแบงออกเปน สองกลมุ คือ ๑.หลกั พุทธธรรมที่เปน เกณฑใ นการพจิ ารณาปญหา ครอบคลมุ ทั้งระบบอยา งเปนกระบวนการ หลกั พทุ ธธรรมนี้ จะใชเปนเคร่ืองมือตรวจสอบและแกไขปญหาที่เกดิ ขึ้น ในกระบวนการทางการ ศึกษา ท่ีดําเนินไปในทกุ ข้ันตอนหลกั พทุ ธธรรมกลมุ นี้คอื อรยิ สัจ ๔ และปฏิจจสมุปบาท ๒. หลกั พุทธธรรมเชงิ ปฏิบัตกิ าร เสริมในรายละเอยี ด เมอ่ื ตรวจสอบพบจุดบกพรอ งของกระ บวน การศกึ ษา หรอื กระบวนการเรียนการสอนน้ัน การนาํ หลักพทุ ธธรรมนไ้ี ปใชก ็ทําไดสองอยา งคอื ในฐานะ ทบทวนแผน (Re-planning) ตามความเปน จรงิ ที่ปรากฏออกมาจากการตรวจสอบดวยหลักอริยสจั ๔ และปฏจิ จสมุปบาท เมื่อเรานําหลักการพุทธธรรมมาใชในดา นการเรียนการสอนเราจะมองเฉพาะจดุ เลก็ ๆ จุดเดยี ว ก็ จะไมครอบคลุมประเดน็ ในทกุ ๆ ดาน ตองทําความเขาใจ เรม่ิ ตัง้ แตหลักสูตร อาคารสถานท่ี ครอู าจารย บรรยากาศ อุปกรณ วสั ดุครภุ ัณฑข วญั กาํ ลังใจ หรอื ปจจยั อนื่ ๆ ท่มี ีอยู ตองนาํ มาพจิ ารณาใหหมด ตรง จุดไหนทเ่ี ห็นวาดีอยแู ลวกร็ ักษาไว แตสว นท่บี กพรองก็ปรับปรงุ แกไ ขใหด ขี ้ึน การใชหลัก การนี้มา พัฒนา ผลออกมาจะมีความเจรญิ กา วหนา ไปพรอม ๆ กนั และความจริงทถี่ กู ตองกค็ อื ทางสายกลางทม่ี ี ความสมดุลในทกุ ขั้นตอน ๒.๖ คณุ ธรรมที่เปน ศาสตรแ หงการศกึ ษา ๒.๖.๑-ปญญา ปญญาและกระบวนการอันนาํ ไปสูการเกิดปญญา คือความรอบรทู ้ังตนเอง วิชาการตา ง ๆ สิ่ง แวดลอม สังคม และความเปนไปของโลกอยา งชดั เจน นับเปน จุดหมายปลายทางของกระบวนการเรียน การสอนทกุ วชิ าในทางพระพุทธศาสนาไดแ บงปญ ญาออกเปนสามประเภทคือสุชาตปิ ญ ญา ปญญาตดิ ตัวมาต้งั แตเ กิด (พันธุกรรม) นปิ ากปญ ญา ความรใู นดา นอาชีพ และวิปสสนาปญญา เปน ความรแู จง รู จรงิ รถู ูกตอ งและกระบวนการท่กี อ ใหเ กิดปญญา คอื ปญ ญาเกดิ จากการฟง (สุตมยปญ ญา)เกิดจากการ คิด(จนิ ตมยปญญา)เกดิ จากการอบรมตนเอง(ภาวนามยปญ ญา) ๒.๖.๒ อรยิ มรรค๘ อริยมรรค ๘ เปนแกนกลางในการจดั การศกึ ษาของทุก ๆ วิชา เพราะหลกั การของอริยมรรค อยู ที่ สมั มา คือ ความถกู ตอ งชอบธรรม ในลลี าชีวิตของมนุษยท กุ ชาติทุกเผา พนั ธุ ลวนดาํ เนินไปในกรอบ แหงอรยิ มรรคทง้ั สนิ้ หากลลี าเหลา นนั้ ดาํ เนินไปผดิ ทาง ชวี ติ ก็ตองรับผลแหง ความผดิ นัน้ อยาง ตรงไปตรงมา ไมม ีทางหลีกเลย่ี ง แตใ นทางตรงกันขา ม ถา ไดใชลีลาชวี ิตใหถกู ตองในทุกข้นั ตอนผล ออกมาเปนความไรท ุกข อยางยุตธิ รรม ไมมีใครจะมาเปล่ียนแปลงผลแหง ความถกู ตอ งเหลาน้ันได

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๑๐ อริยมรรคเปนเรอ่ื งของความถกู ตอ งท่คี รอบคลุมพฤติกรรมของมนุษยไวอ ยางครบถวน ๒.๖.๓ ไตรสกิ ขา ไตรสิกขา คือการศึกษา ๓ อยาง ประกอบดวยศีลสิกขา สมาธิสิกขา และปญญาสกิ ขา การ สรุปอริยมรรคลงในไตรสิกขา ก็จะเปน ภาพของหลักการของการศึกษา ท่คี วรจะตอ งสอดแทรกเขาไปใน ทกุ สาขาวชิ า ไตรสิกขา และอรยิ มรรค มีกระบวนการศกึ ษาดังนี้ ๒.๖.๔ หลกั สัมมาทฏิ ฐิ [ สมั มาทฏิ ฐิ คอื ปญ ญาข้ันสูงทเี่ กิดจาก การสัง่ สอนอบรมในดา นจิตใจ จนเหน็ สจั จะทัง้ ปวงวา อะไรควรของแวะ อะไรควรละอยางชัดเจน การจดั การศึกษาจนไดปญญาประเภทสมั มาทฏิ ฐคิ อื การ วางรากฐานความถูกตองใหแกว ิชาการทั้งปวง ความรูใด ๆ ก็ตามท่ีตงั้ อยูบนสัมมาทฏิ ฐิ ลว นเปน ความรทู ่ไี มเปนพิษเปนภยั แกใคร ๆ แตจ ะสรางสรรคประโยชนฝ า ยเดียวพืน้ ฐานสําคัญของการเรยี นการ สอนวชิ าตา ง ๆ ตอ งมีสัมมาทฏิ ฐิเปนแกนกลาง พระพทุ ธองคก ็ไดช ้ีชัดวา การเกิดสัมมาทิฏฐิมาจากเหตุ สองอยา งคอื ๑. ปรโตโฆสะ คือปจจัยกระตุนการเรยี นรูจากภายนอก เชน การแนะนาํ การถา ยทอด การ โฆษณา คําบอกเลา ตลอดจนการเลียนแบบจากพอ แม ครู เพ่ือน เปนตน ๒. โยนโิ สมนสิการ คือปจ จัยกระตุน การเรียนรจู ากภายใน หมายถงึ การคดิ อยา งแยบคาย หรอื ความรจู กั คดิ คดิ อยา งมีระบบ คิดอยางมกี ระบวนการ คดิ รอบดา น หรือคิดตามแนวทางปญ ญา คอื รูจักมองรูจ ักพจิ ารณาสิ่งทง้ั หลายตามสภาวะตามความเปน จริงดังท่กี ลา วมาจะเห็นไดว า พระพทุ ธศาสนาถือวาเปน ศาสตรแ หง การศกึ ษา เปน แนวทางจัดการศกึ ษาทม่ี งุ พัฒนาบุคคลใหมีความ เจริญในทุก ๆ ดาน ตามหลกั ของภาวนา ๔ คอื ความเจรญิ ทางดานรา งกาย (กายภาวนา) ความเจรญิ ดานความประพฤติท่ีดี (สีลภาวนา) ความเจริญดานจิตใจ (จติ ตภาวนา) และความเจริญงอกงามดา น

แนวโนมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ๑๑ ปญ ญา (ปญ ญาภาวนา) หากนําเอาหลกั การทางพระพทุ ธศาสนาไปใชเปนพน้ื ฐานในการจดั การศกึ ษา เช่อื วาสามารถพฒั นาคนใหเ ปนมนษุ ยที่สมบูรณได ตามหลกั การจัดการศึกษาตามหลกั ของ พระราชบญั ญตั กิ ารศึกษาแหงชาติ พ.ศ. ๒๕๔๒ ๒.๖.๕ พระพุทธศาสนาเนน ความสัมพนั ธข องเหตปุ จ จยั หลกั ของเหตุปจจัย หรือหลักความเปนเหตุเปนผล ซง่ึ เปนหลกั ของเหตปุ จ จัยที่อิงอาศัยซึ่งกนั และ กนั ทเ่ี รยี กวา \"กฎปฏจิ จสมปุ บาท\" ซึง่ มีสาระโดยยอดังน้ี \"เมอ่ื อันนี้มี อันนจ้ี งึ มี เมื่ออันนีไ้ มมี อนั น้กี ็ไมม ี เพราะอันนี้เกิด อนั นจี้ งึ เกิด เพราะอันนี้ดับ อนั นีจ้ งึ ดบั \"น่เี ปนหลกั ความจรงิ พ้ืนฐาน วา สงิ่ หนง่ึ ส่งิ ใดจะเกิดขึน้ มาลอย ๆ ไมได หรือในชวี ิตประจาํ วันของเรา \"ปญหา\"ท่ีเกิดขนึ้ กบั ตวั เราจะเปน ปญ หาลอย ๆ ไมไ ด จะตองมเี หตปุ จจัยหลายเหตทุ ี่กอ ใหเกิดปญหา ขนึ้ มา หากเราตองการแกไขปญหากต็ องอาศัยเหตุปจจัยในการแกไ ขหลายเหตุปจจัย ไมใชมีเพยี งปจจัย เดยี วหรอื มีเพียงหนทางเดยี วในการแกไขปญ หา เปนตน คําวา \"เหตุปจ จัย\" พุทธศาสนาถอื วา ส่งิ ทท่ี ําใหผลเกิดข้นึ ไมใชเ หตุอยางเดียว ตอ งมีปจ จยั ตา ง ๆ ดว ยเมือ่ มีปจ จัยหลายปจจัยผลกเ็ กดิ ขึ้น ตัวอยา งเชน เราปลกู มะมว ง ตนมะมวงงอกงามข้นึ มาตนมะมวง ถือวาเปน ผลทเี่ กิดขึ้น ดังน้นั ตน มะมวงจะเกิดข้ึนเปนตนที่สมบรู ณไ ดตองอาศยั เหตปุ จจยั หลายปจ จัยท่ี กอใหเกดิ เปน ตน มะมวงได เหตปุ จจัยเหลานน้ั ไดแก เมล็ดมะมว ง ดนิ นาํ้ ออกซิเจน แสงแดด อุณหภูมิ ท่ีพอเหมาะ ปยุ เปนตน ปจ จยั เหลาน้ีพร่งั พรอ มจึงกอใหเกิดตน มะมวง ตวั อยางความสัมพนั ธข องเหตุ ปจ จัย เชน ปญ หาการมผี ลสมั ฤทธิท์ างการเรียนต่ํา ซึ่งเปน ผลท่ีเกดิ จากการเรยี นของนกั เรียน มีเหตุ ปจ จัยหลายเหตปุ จจัยที่กอ ใหเ กดิ การเรียนออ น เชน ปจ จัยจากครูผสู อน ปจ จยั จากหลกั สูตรปจจยั จาก กระบวนการเรียนการสอนปจ จยั จากการวดั ผลประเมนิ ผล ปจ จัยจากตัวของนักเรียนเอง เปนตน

แนวโนมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ๑๒ บทท่ี ๓ สภาพปญ หาท่ีมผี ลกระทบตอ การศึกษาพระพุทธศาสนา อนั เน่ืองมาจากการเปล่ยี นแปลงสังคมในยุคโลกาภิวฒั น วัตถุประสงค o เม่ือศกึ ษาบทที่ ๓ จบแลว นักศกึ ษาสามารถ o ๑.อธบิ ายวกิ ฤตทิ างการเมือง ได o ๒.อธบิ ายพุทธศาสนากบั วธิ กี ารแกป ญ หาได o ๓.อธิบายระบบการศกึ ษาในพระพุทธศาสนาดงั้ เดิมได o ๔.อธิบายการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนาหลงั พุทธกาลได o ๕.อธิบายพระพุทธศาสนาในประเทศไทยได ขอบขายเน้อื หา o ๑.วกิ ฤตทิ างการเมือง o ๒.พทุ ธศาสนากับวิธกี ารแกปญหา o ๓.ระบบการศกึ ษาในพระพทุ ธศาสนาดงั้ เดมิ o ๔.การศกึ ษาพระพทุ ธศาสนาหลงั พทุ ธกาล o ๕.พระพุทธศาสนาในประเทศไทย

แนวโนมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ๑๓ ๓.๑ ความนาํ ความหลากหลายทางวัฒนธรรม หรอื การดํารงอยขู องวัฒนธรรมที่แตกตางกันของคนหลายเช้ือ ชาติ หลายเผาพันธุ หลายศาสนา สะทอนใหเห็นถึงความสัมพันธของมนุษย ตอสภาพแวดลอมใน ทองถ่ินของพวกเขาท่ีชวยใหมนุษยอยูรอด และพัฒนาไดจนถึงวันนี้ ความหลากหลายทางวัฒนธรรม ชวยใหมนุษยเ ราเกิดการปลกเปล่ียนเรยี นรู การปรับตัวการแกไขสถานการณท่ียากลําบากไดดีข้ึน ชวย ใหโลกเกดิ ความรํ่ารวยและสสี นั ทนี่ าสนใจ แตก ารขยายตวั ของระบบโลกาภิวัฒน กําลังทําลายความหลากหลายทางวัฒนธรรม (และ ความหลากหลายของสิ่งมีชีวติ ) อยางรวดเร็ว ระบบโลกาภวิ ฒั นส รางเมืองแบบปา คอนกรีต และถนน หลายชองแบบเดียวกันท่ัวโลก สรางภูมิสถาปตยแบบเดียวกันในทุกมุมโลก เมืองท่ีเต็มไปดวย หางสรรพสินคา หางสะดวกซ้ือ รานอาหารแบบสําเร็จรูป ปายโฆษณาหนังฮอลีวูด โทรศัพทมือถือ กางเกงยนี ส เครอื่ งสาํ อาง บหุ รี่ เบยี ร เหลา จากตะวนั ตก ฯลฯ ระบบการผลิตแบบทุนนิยมอุตสาหกรรม ที่เขามาแทนท่ีการผลิตเพื่อเลี้ยงชีพ ในระบบ เศรษฐกิจแบบพ่ึงตนเองของชุมชนทําใหมนุษยเหินหางตัดขาดจากวงจรของธรรมชาติเพ่ิมขึ้น การเกษตรแบบพ่ึงแรงงานธรรมชาติเพื่อการเลี้ยงชีพ ถูกทําใหเปนการผลิตแบบอุตสาหกรรม เพ่ือขาย และสงออก ซ่งึ ตองข้นึ อยูกับการใชป ยุ และเคมี การวางแผนและการจัดการจากบริษัทสงออก เพ่ือให ไดส ินคาเกษตร ชนดิ ท่จี ะขนสงไปขายทางไกล ในราคาท่แี ขง ขันกบั ผูผลิตผูสงออกรายอ่ืนๆในตลาดโลก ได ในกระบวนการดังกลาวน้ี เกษตรกรผูเคยวางแผนเอง ซ่ึงเคยอิสระทําทุกอยางดวยตัวเอง รวมท้ังควบคุมการผลิตและชีวิตของตัวเอง ไดกลายเปนลูกหน้ีหรือลูกจางในระบบเกษตรแบบ อุตสาหกรรม ท่ีตองขึ้นตอการใชทุน การใชเครื่องจักรที่กินนํ้ามัน การใชปุย ใชสารเคมีมากข้ึน การ เพาะปลกู พ้ืนทเ่ี ปน อาหารหลากหลาย เพ่อื การบรโิ ภคของชุมชนในทองถิ่น กลายเปนการปลูกพืชเด่ียว เพ่อื การสง ออก ระบบโลกาภิวัฒนที่สรางวัฒนธรรมเด่ียว มาแทนความหลากหลายทางวัฒนธรรม กําลังมี ผลกระทบอยา งสาํ คัญตอ ประเทศกาํ ลังพัฒนาหรือกลุมซีกโลกใต ซ่ึงมีความหลากหลายทางวัฒนธรรม และความหลากหลายของส่ิงมีชีวิตเหลืออยูมากกวาท่ีอ่ืนๆ ในกลุมซีกโลกใตประชาชนจํานวนมาก ยัง อาศัยในหมบู าน ยงั มีเศรษฐกจิ แบบพึ่งตนเอง ซ่ึงใชทรัพยากรทองถิ่นอยางหลากหลาย ยังคงเชื่อมโยง แบบอาศัยโลกธรรมชาติ มากกวาโลกเทคโนโลยีสมัยใหม แตแรงกดดันจากระบบโลกาภิวัฒน กําลัง ทาํ ลายระบบเศรษฐกิจแบบพึ่งตนเองของทองถ่นิ อยางกวา งขวางและรวดเร็ว คนจนถูกบีบใหอพยพจากชนบทเขาเมือง และหมูบานเองก็ถูกทําใหเปนชุมชนชานเมือง ประชาชนท่เี คยพ่ึงตนเองในระดบั ชุมชนได ตอ งกลับมาขนึ้ ตอสนิ คา อตุ สาหกรรมจากโรงงานและรานคา ประชาชนผูเคยภูมิใจในวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของตนเอง กลับรูสึกวาตัวเองดอยกวาคนในเมือง และ ตองพยายามเลียนแบบคนในเมือง การเปล่ียนแปลงท่ีเห็นไดชัดก็อยางเชนท่ีประเทศจีน ซ่ึงรัฐบาล

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๑๔ วางแผนวา ประชากรเมืองจะเพมิ่ ขึ้น ๔๔๐ ลา นคน ใน ๒๐ ปขางหนา ซ่ึงเปนการเปล่ียนแปลงในอัตรา ทสี่ งู กวา อตั ราการเพิ่มของประชากรจนี ท้งั ประเทศหลายเทา การพัฒนาของระบบทุนนิยมอุตสาหกรรมสมัยใหม ไมเพียงแตผลักดันใหเกษตรกรตองท้ิงถิ่น ฐานจากชุมชนชรบทเทาน้ัน มันยังทําใหโอกาสในการหางานทํา อํานาจทางการเมืองรวมศูนยอยูใน เมือง และทําใหเมืองมีอํานาจทางเศรษฐกิจมากข้ึน ท้ังส่ือมวลชนและการโฆษณาสินคา ก็ชวยสราง แรงผลกั ดันทางจติ วิทยา ใหเกษตรกรและประชาชนทั่วไปแสวงหาชีวิตที่ “เจริญกวา” ซึ่งหมายถึงการ ไดทํางาน เพือ่ มีเงนิ บรโิ ภคสนิ คา สมัยใหมเพิม่ ข้ึน แตเ น่ืองจากตําแหนงงานในเมืองมีจํากัด จึงมีคนสวน หนงึ่ เทา น้ันทีไ่ ดม ีชวี ติ ที่เจริญข้นึ คนท่อี พยพจากชนบทเขา เมือง สว นใหญตองใชชีวิตแบบปากกัดตีนถีบ ในชุมชนแออัด ที่ขยายใหญโตขึ้น ทั้งๆท่ีระบบโลกาภิวัฒนทําใหเกิดผลเสียหายเหลานี้ แตรัฐบาล ประเทศกําลงั พัฒนากย็ ังสนับสนนุ นโยบายพฒั นาประเทศ ตามกระแสโลกาภิวัตน ประเทศไทยนั้นเปนสังคมหนึ่งซึ่งยอมรับพระพุทธศาสนา และไดรับการหลอหลอมจาก หลักธรรม คําสอนในพระพุทธศาสนามายาวนาน วิถีชีวิตของคนไทยสวนใหญต้ังแตกําเนิดจนถึงตาย จึงเกย่ี วโยงสัมพนั ธเปนอนั หน่งึ อนั เดียวกันกับพระพุทธศาสนา แตเม่ือสังคมโลกเปดกวางขึ้นทั้งในดาน สอ่ื สารมวลชน เศรษฐกจิ การเมอื งและวฒั นธรรม จงึ เปน เหตุผลสําคัญที่นําพาใหสังคมไทยกาวเขาไปสู กระแสแหงยุคโลกาภิวฒั น สงผลใหสงั คมไทยตองเผชิญกบั ภาวะวกิ ฤตใิ นหลายๆ ดาน กลาวคอื ๑. วิกฤตกิ ารเมอื ง ๒. วกิ ฤตดิ านเศรษฐกิจ ๓. วกิ ฤติดานสงั คม ๔. วกิ ฤติดา นส่งิ แวดลอม พระพุทธศาสนา จงึ เปนกระบวนทัศนใ หมที่จะสามารถนาํ หลักการสําคัญท่ีมีอยูในพระไตรปฏกมา ประยุกตใชในการแกปญหาในแบบองครวม เพ่ือจะทําใหการแกปญหาเปนไปอยางครบวงจร อันจะ สง ผลดกี ับการแกไขปญหาวิกฤติตางๆ ของสังคมไทยตอไป วิกฤติตางๆท่เี กดิ ข้นึ ลวนโยงใยถึงกันเปนลูกโซ เปนปจจัยเกื้อหนุนซึ่งกันและกัน เมื่อเกิดวิกฤติข้ึน ในดา นใดดา นหน่ึงของสังคมนั้นหมายถึงวา ผลพวงจากวิกฤติน้ันยอมกระทบตอระบบในสังคมนั้นดวย เชน บานเมอื งปจจุบนั เกดิ ภาวะวกิ ฤติ เพราะเปนผลกระทบจากภาวะทางเศรษฐกิจทรุดตวั นกั การเมือง บุคคลในสังคมหวังเพื่อจะกอบโกยผลประโยชนเปนสวนตัวมากขึ้น ประชาชนอดอยากมากข้ึน จึงเปน ภาวะวกิ ฤติทางสังคมเม่อื บคุ คลในสังคมมีมากข้ึนความเห็นแกตัวมากข้ึน สภาพสิ่งแวดลอมรอบตัวจึง ไมม ีคนเอาใจใสด แู ลจนเกดิ เปนภาวะวกิ ฤตทิ างสง่ิ แวดลอ ม ถึงเวลาแลวที่สังคมไทยจะตองนํากระบวน ทัศนทางพระพุทธศาสนามาปรับใชตามความเหมาะสมกบั สถานการณตางๆ ในขณะนี้

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๑๕ ๑. วิกฤติทางการเมอื ง ๑.๑ ปญหาทางการเมือง นักการเมืองมักมองเปนเกมสทางการเมือง เลนพรรคเลนพวก มอื ใครยาวสาวไดส าวเอา แตม กั เปนไปแบบเชาชามเย็นชาม นักการเมอื งสว นมากมดั ทุจริตและกอบโกย ผลประโยชน ความไมส ามคั คขี องนักการเมือง แมจะหนว ยงานคอยตรวจสอบก็ตามที ก็เปนไปอยางไม เต็มที่นักดวยเกรงกลัวอํานาจและอิทธิพล ปญหาอีกอยางของการเมืองคือดานการดําเนินนโยบาย ผิดพลาด อันเกิดผลเสียกับสังคมและประเทศชาติ ผูบริหารประเทศยังไมไดมีการบริหารอยางเต็ม ความรับผิดชอบ ยังมีการเลนการเมืองมากเกินความจําเปนซ่ึงมีผลทําใหการดําเนินนโยบายตางๆยัง ไมไดแกปญหาทีแ่ ทจ ริงของประเทศ บางครั้งนโยบายหลายๆ นโยบายก็ดูนาจะดี แตกลับไมไดผลเต็มท่ี ซึ่งก็มีสาเหตุมาจากการไมสามารถนํา นโยบายไปปฏิบัติกันอยาง มีประสิทธิภาพ และ ประสิทธิผล บอ ย คร้งั เปน การดําเนินนโยบายเพื่อสรางภาพใหแก สวนตน แตใหความสําคัญของประสิทธิผลนอย มาก หรือ แทบจะไมใ หค วามสาํ คัญเลย ระบบราชการ ก็เปนอีกปญหาหนึ่งที่มีผลกระทบตอการสงออก และ อีก หลายๆ ธุรกิจ หนว ยงานตา งๆ มกี ารทาํ งานซํ้าซอ นกัน ซึ่งอนั ที่จริงแลว โครงสรางของระบบราชการก็ไดม ีการ กําหนด ไวด ีแลว แตกไ็ ปผิดพลาดที่การปฏิบัติอีก เพราะตางคนตางพยายามสรางผลงานใหโดดเดน ในสายตา ของผูบังคับบัญชา หรือแมกระท่ังนักการเมือง จนลืมนึกถึงประชาชน แต ก็มีขาราชการระดับกลาง และ ระดับลา งท่ีมแี นวความคิดท่ีดี ๆ แตกไ็ มมโี อกาสทจ่ี ะไดแสดงฝมือเนือ่ งจากติดท่ีระบบราชการท่ียัง เปนระบบศักดินา ผสมกับระบบอุปถัมภอยูตราบใดท่ีผูใหญในภาครัฐยังไมยอมรับความจริงเหลานี้ ปญหาของชาตไิ ทยคงมแี ตการสญู เสยี ไปอยางตอเน่อื ง ๑.๒ ผลกระทบตอ สงั คมไทย ๑.ในแงของปจ เจกบุคคล คนไทยยอมประสบกับความไมเช่ือม่ันในสถานะของประเทศ ไม ไวใ จในขาราชการและนักการเมือง ในการบริหารของคณะรัฐบาลและความมั่นคงของ ประเทศ ๒.ในแงของสังคม มุมมองโดยรวมของสังคมไทยยอมไมเปนที่ไววางใจของชาวตางชาติ เทาทคี่ วร ความเชื่อมั่นในรฐั บาลโดยรวมกล็ ดลงตามลาํ ดบั ๓.ในแงของเศรษฐกิจ การบริหารดานนโยบายของรัฐบาลเปนผลโดยตรงดานเศรษฐกิจ ของประเทศ หากรฐั บาลวางแนวนโยบายผิดพลาด ตางชาติขาดความเชื่อมั่นในรัฐบาล ยอ มเกดิ เปนวิกฤตเิ ศรษฐกจิ ตามมาอยางแนน อน ๔.ในแงข องศาสนา ปจจุบนั กําลงั เปน ปจ จยั หนึ่งทีจ่ ะกอ ใหเ กิดความขดั แยงระหวางศาสนา อนั เกิดจากการพยายามแทรกแซงกิจการพระพุทธศาสนา และพยายามลบลางความ เปน พุทธศาสนาในหนวยงานน้ันๆ ท่ีนักการเมืองบางคนเปนรัฐมนตรี ดังที่เปนขาวใน ปจจบุ ัน

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๑๖ ๓.๒ พทุ ธศาสนากบั วธิ กี ารแกปญ หา พระพทุ ธศาสนาเนน การแกปญ หาดวยการกระทาํ ของมนุษยตามหลกั ของเหตผุ ล ไมหวงั การออ นวอนจากปจ จัยภายนอก เชน เทพเจา รกุ ขเทวดา ภตู ผีปศาจ เปนตน จะเหน็ ไดจากตวั อยา งคํา สอนในคาถาธรรมบท แปลความวา \"มนุษยท ้ังหลายถกู ภัยคุกคามแลว พากันถึงเจาปาเจาเขา เจา ภูผา ตนไมศกั ดิ์สิทธิ์ เปนที่พึง่ แตส่งิ เหลานัน้ ไมใชส รณะอนั เกษมเม่ือยึดเอาสงิ่ เหลานัน้ เปนสรณะ (ทพ่ี ง่ึ ) ยอม ไมสามารถหลุดพนั จากความทกุ ขทั้งปวง แตช นเหลา ใดมาถึงพระพุทธเจา พระธรรม พระสงฆ เปน สรณะ รูเขาใจอริยสัจ ๔ เหน็ ปญ หา เหตุเกิดของปญหา ภาวะไรปญ หา และวิธปี ฏบิ ัตใิ หถ งึ ความสิ้น ปญ หาจงึ จะสามารถ หลดุ พน จากทกุ ขท ้งั ปวงได\" ดังนัน้ มนษุ ยตอ งแกปญ หาดวยวิธกี ารของมนุษยท ี่ เพยี รทําการดวยปญ ญาทร่ี เู หตปุ จจัย หลักการแกป ญ หาดว ยปญญาของมนษุ ยคือ ๑. ทุกข คอื การเกิดปญหา หรือรูปญหาท่ีเกิดข้ึน หรือรวู าปญหาท่เี กดิ ขน้ึ คอื อะไร ๒. สมทุ ัย คอื การสบื หาสาเหตขุ องปญ หา ๓. นโิ รธ คอื กําหนดแนวทางหรอื วธิ กี ารแกไขปญหาท่เี กดิ จากสาเหตุตา ง ๆ เหลานน้ั ๔. มรรค คือ ปฏิบัติตามวธิ ีการใหถงึ การแกไ ขปญหา หรือวธิ กี ารดับปญ หาได ๓.๒.๑ หลกั การแกป ญ หาตามหลกั อรยิ สัจ ๔ นี้ ๑. เปนวธิ ีการแหง ปญญา ซ่งึ ดําเนนิ การแกไ ขปญ หาตามระบบแหง เหตุผล เปน ระบบวธิ แี บบอยาง ซึ่งวธิ ีการแกป ญหาใด ๆ กต็ าม ท่ีจะมคี ุณคา และสมเหตผุ ล จะตอ งดําเนินไปในแนว เดียวกนั เชนนี้ ๒. เปน การแกปญ หาและจัดการกับชีวติ ของตน ดว ยปญญาของมนษุ ยเอง โดย นาํ เอาหลักความจรงิ ทม่ี ีอยูตามธรรมชาติมาใชประโยชน ไมต อ งอา งอํานาจดลบันดาลของตวั การพเิ ศษ เหนอื ธรรมชาติ หรอื ส่ิงศกั ดิส์ ทิ ธใ์ิ ด ๆ ๓. เปน ความจรงิ ท่เี กย่ี วขอ งกับชีวิตของคนทกุ คน ไมวา มนุษยจะเตลิดออกไป เกยี่ วขอ งสมั พนั ธก บั สิ่งที่อยูหางไกลตัวกวางขวางมากมายเพียงใดก็ตาม แตถ า เขายงั จะตองมชี วี ติ ของ ตนเองท่มี ีคุณคา และสัมพันธก ับส่งิ ภายนอกเหลา น้นั อยางมีผลดแี ลว เขาจะตองเกยี่ วของและใช ประโยชนจ ากหลกั ความจริงนตี้ ลอดไป ๔. เปน หลักความจริงกลาง ๆ ท่ตี ิดเน่ืองอยกู ับชวี ิต หรอื เปนเรื่องของชวี ิตเองแท ๆ ไมว า มนษุ ยจะสรางสรรคศ ิลปวิทยาการ หรอื ดาํ เนนิ กิจการใด ๆ ข้ึนมา เพอ่ื แกป ญหาและพฒั นาความ เปน อยูของตน และไมว า ศิลปวิทยาการ หรือกจิ การตาง ๆ นัน้ จะเจรญิ ข้ึน เสื่อมลง สญู สลายไป หรอื เกิดมีใหมม าแทนอยา งไรกต็ าม หลกั ความจรงิ น้ีกจ็ ะคงยืนยงใหม และใชเปนประโยชนไ ดตลอดทกุ เวลา ๓.๓ การแกป ญ หาแบบพทุ ธ๓ ชีวติ ทางสังคมเต็มไปดว ยปญ หา ปญหาตัวเอง ปญหาของคนอน่ื พอ แม สามีภรรยา ญาติมิตร เพอื่ นฝูง บุตรหลาน เพ่อื นรวมงาน และเด็กและเยาวชน เปน ตน ตลอดเสนทางของชีวติ ต้ังแตเกิดจน ๓ การแกป ญหาแบบพทุ ธ http://www.mbu.ac.th/index.php?option=com_content&task=view&id=๔๘๔&Itemid=๑๔๘

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๑๗ ตาย มีปญ หาแทรกซมึ เจือปนเกดิ ข้นึ อยตู ลอดเวลา ปญหาทกุ ปญ หามสี าเหตุ มใิ ชเ กดิ จากสาเหตใุ ด สาเหตหุ นง่ึ หากแตเ กิดจากสาเหตุตางๆ หลายสาเหตุ ท่อี ิงอาศัยโยงใยสัมพันธก นั เกิดข้ึน ในการศึกษา ปญหาสงั คม นักสงั คมวิทยาพยายามคิดคนหาแนวทางแกกนั และดับปญ หาตา งๆ ท้งั หลาย เชน ปญหา ชีวิต ศลี ธรรมจรยิ ธรรม ครอบครวั เศรษฐกิจ ความยากจน เด็กและเยาวชน โสเภณี คอรรัปชน่ั เปนตน สวนมากมุงไปท่เี หตุปจจัยภายนอกหรือสภาพแวดลอ มทางสังคม กันและแกจ ากเหตุปจจัยภายนอกมาสู ภายในเพอ่ื ปอ งกันแกไขเปล่ียนแปลงและกําจัดปญหาเหลานัน้ ตามทัศนะของพระพุทธศาสนา “ปญ หาทกุ ปญ หาเกดิ แตเ หตุ ถาจะแกและดบั ปญ หา ตองแก และดบั ท่เี หตุแหงปญหานั้น” พระพุทธศาสนามองเห็นความจริงของโลกทางสังคม จะมปี ญ หาหรือไม เปน ปญ หาขน้ึ อยกู ับเหตปุ จจยั สอนใหแกแ ละดบั ปญหาทเ่ี หตดุ ว ยปญ ญาการกระทาํ ของมนุษยเ อง ให ปอ งกนั และแกไขปญ หาตามเหตุและผล ท้ังภายใน (รางกายและจิตใจ) และภายนอก (สภาพแวดลอ ม ทางสงั คม) แกก นั และดับใหถกู จุด จุดสําคัญในการแกปญ หา (อริยสัจ ๔) คอื ๑. ตอ งศกึ ษาคนหาตวั ปญหาใหไ ด (ทุกข) ๒. สาเหตุแหงปญ หาหรือทีม่ าของปญ หา (สมุทัย) ๓. ตองแกแ ละดบั ปญหาใหไ ดและสาํ เรจ็ (นโิ รธ) ๔. วธิ กี ารทีจ่ ะแกและดบั (มรรค) หลัก ๔ ประการนเี้ ปนหลกั สําคญั สากลในการแกและดับปญหาทงั้ หลาย เร่มิ ตนทีต่ ัวปญ หา ศกึ ษาคน ควาเขาใจปญ หาใหละเอยี ดถอ งแท แลว สบื คน หาสาเหตปุ ญ หาเพื่อทีจ่ ะแกและดบั ใน ขณะเดียวกันตอ งกําหนดเปาหมายใหช ัดเจน จะทาํ อะไรตองมจี ดุ หมายที่แนนอน ท่ีไหนอยางไรเปนไป ไดห รือไม เมื่อมจี ดุ หมายแนชดั ความตัง้ ใจท่แี นวแน แลวคดิ หาแนวทางแกและดบั เหตุแหง ปญหา เพอื่ การบรรลเุ ปา หมายทตี่ ง้ั ใจกาํ หนดเอาไว นกั สังคมวทิ ยาสว นใหญสนใจแกและดบั ปญ หาท่ีเหตภุ ายนอก เปน การแกและปอ งกนั ท่ีปลายเหตุ ไมถกู จดุ และไมสมบรู ณ พระพุทธศาสนาตองแกและดับทต่ี นเหตุ แหง ปญ หา ไมวาภายในหรอื ภายนอก ตอ งศึกษาวิเคราะหค น หาสาเหตุทแี่ ทจ รงิ ของปญหา แกใหถูกจุด ตรงประเด็น ปญหาสวนใหญเกิดจากตวั มนษุ ยเอง มนุษยเปน ผกู ระทํา กอ และสรางเอง ไมใชเ ทพพระ เจา หรือพระพรหมเปนผูลิขติ กาํ หนดบันดาลสรา งขนึ้ ไมใ ชแกและกนั ดว ยการออ นวอนวิงวอนตอเทพ เจาสงิ่ ศกั ด์ิสิทธ์ิ พระพุทธศาสนาตองแกและดับปญหาท่ตี นเหตุดวยตัวมนษุ ยเ อง ดว ยการกระทาํ เพยี ร พยายามอยางตอเนื่องอยา งมเี หตผุ ลถูกตอ งเพยี งพอ กลาวโดยทั่วไป พระพุทธศาสนาสอนเนนแกปญ หา ที่เหตุภายในดวยปญ ญาเปน สาํ คญั โดยมองเห็นปญหาสวนมากมาจากธรรมชาติภายใน (จิตใจ) ของ มนุษย ไมว าชนชั้นไหนเชื้อชาตไิ หนหรอื นบั ถอื ศาสนาอะไร ลวนมธี รรมชาติของมนุษยเหมือนกัน มี ลักษณะทางจติ ไมแ ตกตางกนั กลาวคอื มคี วามโงไมร ูจริง (อวิชชา) มคี วามกระหายอยากตองการ (ตัณหา) มีความยดึ ม่ันถือม่ันวา ตัวกขู องกู (อปุ าทาน) มีความโลภ โกรธ หลง รักสุขเกลียดทกุ ข เปนตน เหมอื นกัน ตองแกแ ละกันดวยการฝกฝนอบรมพัฒนาใหด ใี หพรอมสมบรู ณเพียงพอ เปน การจัดระเบยี บ พฤตกิ รรมการกระทําทจี่ ะดําเนนิ เปนไปดว ยดใี นโลกทางสงั คม กระบวนการศกึ ษาเรียนรฝู ก ฝนอบรม พฒั นาเปนกระบวนปรงุ แตงสรา งสรรคช ีวิตใหดมี ีคุณภาพ เปน ตวั กาํ หนดเขม็ ทิศช้ีนําทศิ ทางเปน ไป เปน ตัวแกนสาํ คญั ในกระบวนการแสดงพฤติกรรมการกระทําทางสังคม จะแกแ ละกนั ปญ หาตองเรมิ่ แกท ่ตี ัว บคุ คลเปน สาํ คญั แตถงึ อยา งไร พระพทุ ธศาสนาก็ไมล ะเลยการแกป ญหาท่ีเหตุภายนอกหรือสาเหตุทาง

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๑๘ สังคม ที่เกี่ยวขอ งสมั พนั ธก ับชีวติ มนษุ ย สอนไมใ หกอปญ หาสรา งความเดือดรอ นในสังคม เชน สอน ไมใหฆ า ทํารา ย เบียดเบียน ลกั ขโมยถอื เอาส่งิ ของของคนอื่น ไมใ หพูดเท็จคาํ หยาบโกหกหลอกลวง สอนใหมีความเมตตากรุณา เออ้ื อาทรชว ยเหลอื เสยี สละแบงบนั เปนหลักศีลธรรมความประพฤติ เกีย่ วของสมั พนั ธทางสังคม เพือ่ ความเปนระเบียบเรยี บรอ ยถูกตอ งดีงามทางสงั คม เพ่อื ประโยชนเ กอื้ กลู และความสขุ ของชวี ติ และสงั คม เพอื่ แกก ันและดับปญหาสงั คม กลา วโดยยอ พระพทุ ธศาสนามีหลกั ปฏิบตั ิเพื่อแกแ ละดบั ปญหาอยู ๓ ประการ (สกิ ขา หรือไตรสกิ ขา ๓) คอื ๑.ศีล หลักความประพฤตสิ จุ รติ ทางกายและวาจา หลักฝกฝนอบรมพัฒนามนษุ ยใ หม ีศลี ระเบยี บวินยั มีพฤติกรรมเปน ระเบียบเรียบรอยใหเ กิดความเคยชนิ เปน การจัดระเบยี บชีวิตใหส อดคลอง สัมพนั ธกับปจ จยั ภายนอกหรอื สภาพแวดลอมทางสงั คม เพ่ือการอยูรว มกันและดําเนินชวี ิตทดี่ ีงามไร ปญ หา เปน หลักแกแ ละกันปญ หาเบือ้ งตน ๒.สมาธิ เปนการฝกจิตใหม ีสมรรถภาพและคณุ ภาพจติ ทด่ี ี ใหจ ติ มีคณุ ธรรมความอดทน เขม แข็ง แนวแน มั่นคง สะอาด สวาง สงบ ปราศจากสง่ิ รบกวนเครอ่ื งเศราหมอง พรอมทจี่ ะทาํ งาน ตา งๆ อยา งไรกังวลปญหา ๓.ปญญา เปนหลักฝก ฝนอบรมพัฒนามนุษยใหเ กดิ ความรูความเขาใจส่ิงตา งๆ ท้ังหลายตาม ความเปนจรงิ รจู ักคดิ ไตรต รองตรวจสอบ วเิ คราะหแยกแยะมีเหตุผล เปนความรูที่ถกู ตองไมบิดเบอื นไม มีกิเลสตัณหามาครอบงาํ รเู ทา ทนั ขอ เทจ็ จรงิ ความเปนไปและการเปล่ยี นแปลงของโลกและชวี ิตทาง สังคม คดิ พจิ ารณาแกไขปองกนั ปญ หาตางๆ อยา งมเี หตผุ ลถกู ตอ งแมนยํา เปน หลักสาํ คญั ของการ ดําเนนิ ชวี ติ ที่ดงี ามในสังคมมนษุ ย เปน หลกั ปอ งกันแกไขและดับปญ หาตา งๆ ทง้ั หลาย ใหปลอดภัย ปราศจากปญหาไรทุกขก งั วลใจในชีวติ ทางสังคม (ทีฆนิกาย ปาฏกิ วคฺค, ๒๕๓๘: พระไตรปฎกเลม ที่ ๑๑, ขอที่ ๒๒๘, หนาที่ ๒๓๒) เพอ่ื ความเขาใจการแกแ ละดับปญ หาท้ังหลายในทศั นะของพระพทุ ธศาสนา จงึ ขอ ยกตวั อยา ง ในเรื่องการศึกษาเลา เรยี น นกั เรียนบางคนสอบตกหรอื สอบไดคะแนนไมดี นอยใจไมสบาย ใจกระวนกระวายใจกลุม ใจทุกขใจ เมื่อสอบไมไ ดตามความอยากตอ งการ กผ็ ดิ หวังเสยี ใจ เม่อื ผิดหวัง เสียใจ กห็ าทางออกแกไ ขปญหา เม่อื หาทางออกแกไขไมไ ด ก็ลงเอยดวยการฆา ตัวตาย ความตาย คอื การจบทกุ สิ่งทุกอยา งของปญหา การคิดแกแ ละดบั ปญหาอยา งน้ผี ดิ ไมถ กู จดุ ไมต รงเปา หมาย พระพทุ ธศาสนาสอนวา ปญหาทกุ ปญ หามาจากเหตุควรรเู ทา ทนั ทําความเขาใจถึงสาเหตทุ แ่ี ทจ รงิ ของ ปญ หา อะไรเปน สาเหตแุ หงปญหาทาํ ใหสอบตก ความเกยี จครา นไมใ สใ จในการเรียน ไมม ีเวลาดหู นงั สือ พอเพยี ง สุขภาพไมดไี มเ อ้อื อาํ นวยในการศกึ ษาเลาเรียน เราทาํ เหตดุ ีพอเพยี งถึงที่หรือยัง ทําเหตุดีผลก็ ออกมาดี ทําเหตุไมด ผี ลกอ็ อกมาไมดี การสอบไดสอบตกเปน ไปตามเหตปุ จ จัย แกไ ขปรับปรุง เปลย่ี นแปลงไดต ามเหตปุ จจัย ใหค ดิ ทบทวนไปท่ีตนเหตขุ องปญ หา หรอื สาเหตทุ เ่ี ราสอบตก แลว แก และดับที่เหตุแหงปญ หานั้น ไมใชแกป ญ หาดว ยการฆาตัวตาย เปนการแกปญ หาผิดไมถูกจุด เปนการ แกปญหาท่ปี ลายเหตุ นอกจากเปน การแกป ญ หาไมถูกตอ งแลว ยงั เปน การสรา งปญหาใหย งุ ยากซับซอน ขนึ้ ไปอกี

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๑๙ ในเร่อื งของความรัก ความรกั เปนสง่ิ ท่ีดงี ามมีคุณคาความหมายตอ ทุกๆ คน หากมีเหตุผล ถกู ตอ งเพียงพอ ความรกั ควรมีเหตผุ ลอยเู หนอื อารมณ หนุม สาวเวลามคี วามรัก หากสมหวังราบรนื่ ดู อะไรตอมอิ ะไร กส็ ดสวยสดใสไปหมด แตถาผดิ หวัง ดูอะไรตอมอิ ะไรก็มืดมนไปทุกทิศทุกทาง เม่ือ ผิดหวังพลดั พรากจากส่ิงทต่ี นรักหรอื รกั ไมส มหวงั ดงั ตั้งใจ ก็เปนปญหาผดิ หวังเสยี ใจ แลวมกั แกไ ข หาทางออกตัดสนิ ปญหาดว ยวิธีการรนุ แรง โดยการทุบตฆี าทํารา ยรา งกาย แกป ญหาดว ยอารมณโกรธ อาฆาตพยาบาท ทาํ ใหเ กิดความเสยี หายทางรางกายและทรพั ยส ิน เปน การแกปญหาผิดไมถูกจดุ นอกจากไมใ ชวธิ แี กป ญ หาท่ีถูกตอ งแลว ยงั เปนการเพิ่มปญหา เราควรกาํ หนดรูควรรูเทา ทันถงึ ความจริง ของสาเหตปุ ญ หา ความรักเปน อารมณความรูสึกอยางหนึง่ ทีเ่ กดิ ข้ึนตามธรรมชาติ เกดิ ข้ึนตามเหตปุ จ จยั ควรรเู ทา ทันเขาใจอารมณค วามรัก ควรรูเขา ใจรักกันอยา งมเี หตผุ ลประมาณขอบเขต ควรรกั ใหเปนรัก ไมเ ปนกเ็ ปนปญหา ควรรกั กันโดยทาํ ใหเราและผทู ี่เรารกั กา วเดนิ ไปดวยกันอยางมีความสขุ และมน่ั คง หากจะแกแ ละดบั ตอ งแกและดบั ท่ีสาเหตแุ หง ปญ หา คอื ความรกั ใครหลงใหลยึดตดิ ในกามคณุ ไมใชแ ก และดับโดยการฆาทําลายกัน การแกปญหาในลกั ษณะนีส่ ว นใหญมาจากอารมณค วามรสู กึ ไรเหตุผล ตองแกและดบั ท่ีความรกั ใครหลงใหล จึงจะเปนการแกปญ หาทถ่ี กู ตองตรงประเด็นทส่ี ดุ ๓.๔ ระบบการศกึ ษา ในพระพุทธศาสนาด้งั เดมิ ๔ ๑. ปรัชญา วตั ถุประสงค และอดุ มการณ : บทสะทอ นการศกึ ษาพระพุทธศาสนา พระพุทธเจา ขณะทรงพระเยาว ทรงไดรบั การศึกษาเหมือนสามัญชน แตทรงมีพระปรีชา สามารถพเิ ศษเหนือคนอื่น จึงศกึ ษาศลิ ปศาสตรค รบ ๑๘ ประการ และมีความเชยี่ วชาญเปนพิเศษ เมื่อ เสด็จออก มหาภิเนษกรมณ( บวช) ทรงเรมิ่ การศึกษากับอาจารยอาฬาระและอุททกะ ไดร บั ความรู ใน ระดบั หนง่ึ แตย งั ไมเ ปนที่พอพระทัย เน่อื งจากประสงคมากยิ่งข้นึ ไปกวานน้ั จงึ ออกแสวงหาสจั ธรรม ดวยพระองคเอง ทรงใชวิธกี ารลองผดิ ลองถกู อยเู ปนเวลานาน ในทสี่ ดุ ทรงบรรลวุ ัตถุประสงคนบั จาก นั้นมา ทรงประกาศพระศาสนา ทรงวางรากฐานการศึกษาพระพุทธศาสนาโดยใชเ วลา ๔๕ ป เมอ่ื ทรง พิจารณาเห็นวามัน่ คงดแี ลว จงึ เสด็จ ดับขันธปรินิพพาน การท่ีพระพทุ ธองคท รงเชอ่ื ม่ันวา พระพุทธ ศาสนามั่นคงดีแลว เพราะ ทรงเห็นวา สิ่งทีเ่ ปนแกนเพอื่ การธํารง ศาสนไดร ับการจดั สรรไวอ ยา งเปน ระบบแลว นน่ั เอง แกน ทจี่ ะธํารงศาสนม ี ๓ อยาง คือ (๑) ปริยตั สิ ทั ธรรม คือ คาํ สง่ั สอนทีจ่ ะตองเลา เรียน ไดแ ก พระพทุ ธพจน (๒) ปฏบิ ตั สิ ัทธรรม คือ ปฏิปทาซึง่ จะตองปฏิบตั ิ ไดแก มรรคมอี งค ๘ (๓) ปฏิเวธสทั ธรรม คอื ผลทจี่ ะพงึ บรรลุดวยการปฏบิ ัติ ไดแก มรรค ผล นพิ พาน ใน ๓ อยา งนี้ ปรยิ ัตสิ ัทธรรมถือเปนแกนพืน้ ฐานทจ่ี ะธํารงศาสน เปน เกณฑกําหนด วา พระพุทธศาสนายังมน่ั คงดหี รือไม เม่ือปรยิ ตั ิยงั อยู พระพุทธศาสนาช่อื วายังม่ันคงอยู ความจรงิ ขอ ปฏิบัตทิ ั้งหมดในพระพุทธศาสนา เรียกวา สิกขา ซงึ่ แปลวา การศกึ ษา ชวี ติ ของพระภกิ ษสุ ามเณรจึงอยู ดว ยการศกึ ษามาแตค รัง้ พุทธกาล วดั เปน ศูนยก ารศึกษามาแตครัง้ พุทธกาล เปน การศกึ ษาของมวล ชน ๔ ระบบการศึกษาพระพทุ ธศาสนาด้ังเดมิ http://www.mcu.ac.th/site/wangnoi/index.php?page=๒๔

แนวโนมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ๒๐ อยา งแทจ ริง เพราะเปดโอกาสใหค นทุกระดบั ช้ันทุกเพศทุกวยั คาํ วา วัด ซง่ึ นยิ มใชอยูใ นปจจุบัน ตรง กบั คําวา วิหาร ในสมัยพทุ ธกาลเชน เวฬุวนั วหิ ารเชตวันวิหาร ประวตั ิศาสตรก ารศึกษาพระพทุ ธศาสนา (Buddhist Education) นับเปน สวนหนง่ึ ของประวัติ ศาสตรเกย่ี วกบั ลัทธิการ สรางวดั การศกึ ษาทงั้ หมดอยใู นความดูแลของพระสงฆ ซ่งึ ไดรบั ความเคารพ สูงสง เปน ปูชนียบคุ คลตั้งแตตน กจิ กรรมการศึกษาของพระสงฆ มีพื้นฐานอยูบนคาํ สัง่ สอนของ พระพุทธเจา ท่ีจะใหพ ระสงฆจ าริก ออกไปในโลกภายนอก เพื่อแสดงธรรมแกชาวโลก ๓ ปรัชญา วัตถุประสงค อดุ มการณ ดานการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา เหน็ ไดจากพระพุทธดาํ รัสในคราวสงพระ อรหันต ๖๐ รปู ไปประกาศศาสนาวา ภกิ ษุท้งั หลาย เราพนแลวจากบวงทง้ั ปวง ทัง้ ที่เปนทิพย ทงั้ ทีเ่ ปน ของมนุษย แมพวกเธอก็พน แลว จากบวงทัง้ ปวง ท้งั ที่เปนทพิ ย ทงั้ ท่ีเปน ของมนุษย ภิกษุท้ังหลาย พวกเธอจงจาริกไป เพื่อประโยชนส ขุ แกชนจํานวนมาก เพือ่ อนเุ คราะหชาวโลก เพื่อประโยชนเ กอ้ื กลู และความสุขแกท วยเทพและมนษุ ย... จากพระพทุ ธดาํ รัสนี้ ทาํ ใหวถิ ีชีวิต ของพระสงฆต องเทยี่ วจาริกไปเพื่อสั่งสอนประชาชน ตลอดเวลา กอ นท่จี ะมีการสรา งวัดเปนทีอ่ ยูอ าศัย พระสงฆผทู ําหนาทสี่ ัง่ สอน อาศยั อยูตามโคนไมบาง กลางแจง บา ง เม่อื มี การสรางวัดถวายเปนทีพ่ ักแกพระสงฆอ ยา ง แพรห ลาย การศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ยงิ่ เจริญรงุ เรอื งมากขนึ้ ขอ ความในพระไตรปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย นิทเทสและปฏสิ มั ภทิ ามรรค เปนเครอ่ื ง ยนื ยนั ถึงความเจรญิ รงุ เรอื งแหง การวพิ ากษว ิจารณเชงิ พุทธปิ ญญา ลทั ธเิ ชงิ วชิ าการ และสถานะของวัด เชงิ วิชาการ กฎแหง การศกึ ษาพระพุทธศาสนา คอื สว นหนึ่งของวินัยของพระสงฆ ซึ่งกฎเหลา นี้บญั ญตั ิขน้ึ เพื่อ มหาชนมากกวา ทจี่ ะเปนกฎของพระในวดั เหน็ ไดจ ากพิธี บรรพชาอปุ สมบทเปนพระสงฆเ หมือนกนั กับ พธิ เี ขา สศู าสนาพราหมณ(initiation)นั่นเอง ๒.บรรพชาและอปุ สมบท:กรอบในการสรางความสัมพนั ธร ะหวา งครกู บั ศษิ ย การศึกษาพระพุทธศาสนาเริ่มตน เมอ่ื พระพทุ ธเจา ทรงอุปสมบทใหอญั ญาโกณฑญั ญะ ณ ปา อิสิปตนมฤคทายวนั แขวงเมืองพาราณสี พระองคต รสั วา จงเปน ภิกษมุ าเถดิ ธรรมอันเรากลา วดีแลว จงประพฤติพรหมจรรยเพอ่ื ทาํ ท่ีสุดทุกขโดยชอบเถิด สงั คมแหงสงั ฆะเร่ิมตนโดยการรวม กัน(union) ของครกู บั ศิษย และความสัมพนั ธนีเ้ ปนไปอยาง ใกลช ิดตลอดระยะ๕ปแ รกแหง การบวชศษิ ยตอ งถอื นสิ สัย สวนกระบวนการศกึ ษาในพระพทุ ธศาสนา เรมิ่ ตนเมอ่ื พระพุทธเจา ทรงอนญุ าต ใหพระภิกษุ บรรพชาอปุ สมบทกลุ บุตรได โดยวธิ กี ารเปลงวาจาถงึ พระรัตนตรัย (ตสิ รณคมนปู สมั ปทา) ทรงกําหนด ใหผูที่เขา มาบวชตองมคี รูซึง่ เรียกวา อุปชฌาย หนา ทีข่ องอุปชฌายเรยี กวา สัทธวิ หิ ารกิ วตั ร สว นศษิ ย ซง่ึ เรียกวา สัทธวิ ิหารกิ มี หนา ท่ซี ึ่งตอ งปฏบิ ัติตออุปชฌายเ รียกวา อุปชฌายวตั ร ตอมา เมอื่ ทรง อนญุ าตใหสงฆอปุ สมบทกลุ บตุ รไดดวยพธิ ีที่เรียกวา ญัตติจตุตถกรรมอปุ สมั ปทา มีกระบวนการ ซับซอ นย่ิงขึน้ ทรงกาํ หนดหนา ท่ีของอาจารยซ ่ึงตอ งปฏิบัติตอศษิ ย เรยี กวา อันเตวาสิกวตั ร และทรง กาํ หนดหนาที่ ซงึ่ ศษิ ยตอ งปฏบิ ัติตอ อาจารย เรยี กวา อาจรยวตั ร นอกจากนี้ หนาท่ีระหวา งครกู ับศษิ ยนี้

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๒๑ ถอื เปนวฒั นธรรมประเพณอี ันดีงามตอกัน ๘ ความสมั พนั ธร ะหวา งครกู ับศษิ ยอยูในฐานะเหมอื นบิดา กับบุตรดงั พระพทุ ธดาํ รสั วา.....ภิกษทุ งั้ หลาย เราอนุญาตอปุ ชฌาย อปุ ช ฌายจ กั เขาไปตง้ั จิตสนทิ สนมใน สัทธวิ ิหาริกฉนั บุตร สัทธวิ หิ ารกิ จักเขาไปตัง้ จติ สนินสนมในอุปช ฌายฉ ันบิดา เมอื่ เปนเชนน้ี อุปชฌาย และสทั ธิวหิ าริกจกั มีความเคารพ ยาํ เกรงประพฤตกิ ลมเกลยี วกนั จักถงึ ความเจริญงอกงามไพบลู ยใน ธรรมวนิ ยั นี้ ๓.หลักสตู รวตั ถุประสงคแ ละการเรียนการสอน การศึกษาในพระพุทธศาสนาดั้งเดิมแบงเปน ๒ ฝา ย คือ (๑) คันถธรุ ะ การศกึ ษาพระไตรปฎ ก (๒) วิปสสนาธรุ ะ การฝกหดั ขัดเกลาจิตโดยพจิ ารณานามรูป แตส ว นที่เปนหลักสูตรจริงๆเนนอย๓ู เรอ่ื ง คอื ๓.๑สีลสิกขาศึกษาเรือ่ งศีล ๓.๒สมาธิสิกขาศึกษาเรือ่ งสมาธิ ๓.๓ปญ ญาสกิ ขาศกึ ษาเรอ่ื งปญ ญา คาํ วา ภกิ ษุ มคี วามหมาย ๑๒ นยั ซ่ึง ๑ ใน ๑๒ นัยน้นั คือ เสโขติ ภกิ ขฺ ุ แปลวา ผูยังตอ งศกึ ษา พระธรรมปฎ ก(ป.อ.ปยุตฺโต)กลา ววา * ขอ ปฏิบตั ิทงั้ หมดในพระพุทธ-ศาสนาเรียกวา สกิ ขา แปลวา การศึกษา ฉะน้นั ชีวิตของพระจงึ อยู ดวยการศึกษา เมอื่ พระบวชเขามาแลว พระอุปช ฌายบ อกวา สีลํ สมฺมทกขฺ าต,ํ สมาธิ สมมฺ ทกขฺ าโต, ปญฺ า สมฺมทกฺขาตา แลวกจ็ ะสรุปใหท ราบวา พระจะตองตงั้ ใจศกึ ษาตามสกิ ขา ๓ ประการน้ี คือ ๑.สกฺกจจฺ ํ อธิสลี สิกฺขา สกิ ฺขิตพพฺ า, ๒.อธจิ ติ ฺตสิกฺขา สิกขฺ ติ พพฺ า, ๓.อธิปฺ าฺ สกิ ขาสิกฺขิตพพฺ า นี่คือชีวิตของพระ วตั ถปุ ระสงคข องหลกั สตู ร คือ เพอื่ ใหผ ศู กึ ษาบรรลุนิพพาน ภาวะบริสทุ ธิ์แหง จิตซึ่งเปน จดุ หมายสงู สดุ ประเด็นนีเ้ ห็นไดจากการแบงบคุ คลผูเ ขา มาสูพ ระพทุ ธศาสนาเปน ๒ กลุม คอื (๑) ผูมภี ารกจิ ยงั ตองศกึ ษาเรียกวา เสขะ (๒)ผูสาํ เร็จการศกึ ษาแลวเรียกวา อเสขะ ท้ังเสขะและอเสขะลว นเปนพระอรยิ บุคคล มภี ูมิธรรมสงู สง เสขบคุ คลซ่ึงมถี ึง ๗ ระดับนน้ั ระดับ สูงสดุ กาํ จดั กเิ ลสได ๕ สวน คอื ความเหน็ วาเปนตัวของตน (สักกายทฏิ ฐิ) ความลงั เลสงสัย(วิจกิ จิ ฉา) ความถอื ม่นั ศลี พรต (สีลัพพตปรามาส) ความกําหนัดในกาม(กามราคะ) และความหงดุ หงิดขัดเคอื ง (ปฏิฆะ) สว นอเสขบคุ คลกําจดั กิเลสไดท ง้ั หมด โดยกําจดั ๕ สว นขางตนและกาํ จดั เพมิ่ ไดอ ีก ๕ สวน คอื ความติดใจในรูปฌาน(รปู ราคะ) ความตดิ ใจในอรปู ฌาน(อรปู ราคะ) สําคญั ตนวาเปนน่ันเปนน่(ี มานะ) ฟุงซา น(อทุ ธจั จะ)และความไมร(ู อวชิ ชา) เพราะฉะนน้ั ไมว าจะเปนการศึกษาฝา ยคนั ถธรุ ะหรือวิปส สนาธุระ มีจดุ ประสงคสงู สดุ เพียงหนึ่ง เดียวคอื บรรลุนิพพาน ภาวะบรสิ ทุ ธ์แิ หงจิต ประเด็นท่ีนา พิจารณา คือ การศึกษาพระพุทธ ศาสนา

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๒๒ ดง้ั เดมิ ไมไดข้ึนอยกู บั ขอเขยี นตาํ รา แตเ นน ความทรงจํา ถา ยทอดกันปากตอปาก (มุขปาฐะ) ในวัดหนง่ึ จะตอ งมภี ิกษุอยางนอยหนงึ่ รปู ทรงจําพระปาตโิ มกขได ๔.การศึกษาสําหรับสตรแี ละคฤหัสถ ปรัชญาชวี ิตตามหลักพระพทุ ธศาสนา ทําใหสตรีถูกกาํ หนดบทบาทใหอยูในฐานะเปนผูให ความอุปถัมภมากกวาทจ่ี ะเขามาเปนนักบวช วิถีชวี ติ ของสมณะตอ งจารกิ ไปในโลกกวาง ตอ งอดทนตอ ความลําบาก ตอ งตอ สูกบั สภาพแวดลอมท่ีไมเอื้ออาํ นวย ขอ นีน้ า จะเปน เหตผุ ลหนง่ึ ทพี่ ระพทุ ธเจาไม ทรงบวชใหสตรีในยุคแรก เหตุผลขอ ตอมา นาจะเปนเพราะพระพทุ ธองคไมป ระสงคจะใหภ ิกษุใกลช ดิ กับสตรมี ากเกินไป ภกิ ษสุ งฆก บั ภกิ ษณุ ีสงฆ แมโดยหลกั การแลว จะพํานกั อยูแยกกันเปนสดั สวน แตมกี จิ กรรมหลายอยางที่ ตองติดตอ สมั พันธกัน มบี ทบัญญตั ิแหง พระวินัยหลายขอที่สะทอนพทุ ธประสงค น้ี เชน ภิกษุพดู เกี้ยว หญิง ตองอาบตั ิสงั ฆาทิเสส ภกิ ษจุ บั ตอ งกายหญงิ ตองอาบตั ิสังฆาทเิ สส ภิกษนุ อนในที่มงุ ทบี่ ังเดยี วกัน กับสตรแี มคนื แรกตอ งอาบัติปาจติ ตียเ ปน ตน พระพทุ ธเจา ไมไดใหเ หตุผลอะไรในการตรสั หามพระนางมหาปชาบดอี อกบวช พระองคเพียงแต ตรสั วา ....อยา เลย โคตรมี เธออยาชอบใจการท่มี าตุคาม(สตร)ี ได ออกจากเรอื น บวชเปน บรรพชิตใน ธรรมวนิ ัยท่ีตถาคตประกาศไวเลย.... เหตุผลที่พระพทุ ธเจา ไมป ระสงคจะใหสตรบี วชเปน ภิกษณุ เี หน็ ได ชดั เจนท่สี ุดคอื เหตผุ ลทางกายภาพ อานนท ธรรมวินัยทม่ี ีมาตุคาม ออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิต จะไมตั้งอยูไดน าน เปรียบเหมือน ตระกลู หนง่ึ ท่ีมสี ตรมี ากมีบุรษุ นอยจะถกู โจรปลน ทรัพยทํารา ยไดงา ย* อยา งไรกต็ าม ในทีส่ ดุ พระพุทธเจากท็ รงอนุญาตใหส ตรีเขามาบวชเปนภกิ ษณุ ี ได เพราะทรง ตระหนกั ถึงความจริงและทรงเห็นดวยกับคํากราบทูลถามของพระอานนท ทวี่ า มาตคุ าม(สตร)ี ออกจาก เรอื นบวช เปนบรรพชิตในพระธรรมวินยั ท่ีตถาคต ประกาศไว จะสามารถทาํ ใหแจงโสดาปตตผิ ล สกทาคามผิ ล อนาคามิผล หรอื อรหตั ตผลไดห รือไม พระพุทธองคต รัสตอบวา สามารถบรรลุได จะเหน็ วา เหตุผลทางกายภาพดงั กลาวไมใ ชประเด็นสาํ คัญท่ีสดุ แตเปนประเด็นรองทผี่ อนผันได สตรจี งึ มโี อกาส ไดรับการศึกษาพระพุทธศาสนาเหมือนกบั บรุ ุษ ท้ังผทู เ่ี ขามาบวชเปน ภกิ ษณุ ีและผูดําเนินชวี ติ คฤหสั ถ ทั่วไป ประเดน็ ทแ่ี สดงวาพุทธบรษิ ทั และศาสนิกของศาสนาอ่ืน มโี อกาสไดร ับการศกึ ษาจากพระสงฆ เหมอื นกนั คอื พระพุทธดาํ รัสวา พวกเธอจงเทย่ี วไปเพอ่ื ประโยชนส ุขแกชนจาํ นวนมาก เพือ่ อนเุ คราะห ชาวโลก... ๓.๕ การศกึ ษาพระพทุ ธศาสนาหลงั พทุ ธกาล๕ ระบบการศึกษาพระพุทธศาสนายุคแรก เปนการศกึ ษาเฉพาะภายในวดั ระหวา งครกู ับศษิ ย เนน พระธรรมวนิ ัยเปนหลัก หลังพทุ ธปรนิ พิ พาน มีความคดิ เห็นแตกแยกมากข้ึนในหมูภิกษดุ วยกนั เอง รวม กบั ความขัดแยง ทางแนวคิดกบั ลัทธิรว มสมยั อื่น ทาํ ใหว ดั (วิหาร)พัฒนาเปนสถานศึกษาวิชาการในวง ๕ การศึกษาพระพทุ ธศาสนาหลังพทุ ธกาล http://www.mcu.ac.th/site/wangnoi/index.php?page=๒๔๒

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๒๓ กวา งมากขึน้ เพอื่ ตอบสนองความสนใจใครศ กึ ษาของคนภายนอกวัด และเพื่อพัฒนาความสามารถเชิง วเิ คราะหว จิ ารณของพระภกิ ษสุ งฆเอง ประมาณ พ.ศ. ๔๐๐ ไดม ีการเขยี นตําราวชิ าการทาง พระพทุ ธศาสนามาก สมณะชาวจีนบันทกึ ไวว า ๑๐ รชั สมัยพระเจา อโศกมหาราชเปนยุคทก่ี ารศกึ ษาเชิงคันถธรุ ะเจรญิ มาก เห็นไดจ ากการท่ีมีกลุม ความคิดเกิดขึ้นมาก ปรากฏชอื่ ในสมนั ตปาสาทกิ า อรรถกถาพระวนิ ยั ๑๑ กลมุ คอื ๑๑ (๑) สัสสตวาท-ี เหน็ วาโลกเท่ยี ง (๒) เอกัจจสสั สตวาที-เห็นวา เท่ียงบางอยา ง (๓) อันตานันตกิ ะ-เห็นวาโลกมีทส่ี ุดและไมม ที ่ีสดุ (๔) อมราวิกเขปกะ-เหน็ ไมแนนอน (๕) อธิจจสมปุ บัน-เหน็ วาไมม เี หตปุ จ จัย (๖) สญั ญวี าท-ี เห็นวา อัตตามีสญั ญา (๗) อสญั ญวี าท-ี เหน็ วาอัตตาไมมสี ัญญา (๘)เนวสญั ญนี าสญั ญวี าท-ี เห็นวา อตั ตามสี ัญญากไ็ มใชไมมีสัญญากไ็ มใ ช (๙) อจุ เฉทวาที-เห็นวาโลกขาดสญู (๑๐) ทฏิ ฐธรรมนพิ พานวาท-ี เหน็ วานิพพานมีในปจ จุบัน (๑๑) วิภชั ชวาที-เห็นแยกประเด็น กลมุ ความคดิ เหลานีไ้ มใชม าจากบคุ คลนอกพระพทุ ธศาสนาทง้ั หมด บางกลมุ เปน พระสงฆใ น พระพุทธศาสนานี่เอง แตแ สดงความเห็นหลากหลายแตกตา งกันเพราะผลจากการศกึ ษาเชงิ คนั ถ ธรุ ะซงึ่ เปน การศกึ ษาเชิงปริยัตลิ ว น รชั สมัยของพระเจา กนษิ กะ (พ.ศ.๖๔๓ โดยประมาณ) ซงึ่ ครองอาํ นาจอยูในอินเดียภาคเหนือ ไดมกี ารสังคายนาของนิกายสพั พตั ถิกวาท(สรวาสตวิ าทนิ ,หรือไวภาษกิ ะ) ณ เมอื งชาลันธร(หรอื กาษ มรี ะ)สมณะเฮีย่ นจง๋ั บันทกึ ไวว า พระเจากนิษกะหันมาสนใจพระพุทธศาสนาและตาํ รบั ตําราแหงศาสนาน้ี จงึ อาราธนาภิกษุ หนง่ึ รูปใหส อนทกุ ๆ วัน และเน่อื งจากภิกษแุ ตละรูปทีไ่ ปสอนกส็ อนตา ง ๆ กันออกไป บางครง้ั ถงึ กับขัดกัน... พระเจา กนษิ กะลงั เลสงสยั จึงปรกึ ษากบั พระปารศั วะ และ พระเถระแนะนาํ ใหจัดพธิ ี สงั คายนา... ๓.๕.๑ พระพุทธศาสนาในประเทศไทย๖ ความเปน มาของพระพุทธศาสนา “เถรวาท” ในประเทศไทยเริ่มตนตั้งแตกอ นสมยั สุโขทัย ลา นนา หรือแมแ ตหรภิ ุญไชย จากการศึกษาทางโบราณคดที าํ ใหเ ชอ่ื วา ดินแดนทเ่ี ปน “สยาม ประเทศ” ขนั้ แรกเกิดขน้ึ ท่ีบรเิ วณลมุ นํา้ ทา จีน-แมก ลอง ทางซีกตะวันตกของลุม นาํ้ เจาพระยา และมี หลกั ฐานแสดงวา ผูคนในดินแดนนม้ี กี ารติดตอ สัมพันธก บั อนิ เดยี ตง้ั แตพุทธศตวรรษที่ ๓-๔ จนอาจ ๖ พทุ ธศาสนากบั สงั คมไทย http://www.duangden.com/PhilosophyReligious/Buddhist-ThaiSociety.html

แนวโนมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ๒๔ กลาวอางไดวา นา จะเปนบรเิ วณสวุ รรณภมู ิทีพ่ ระสมณฑูตของพระเจา อโศกมหาราชเขามาส่งั สอนพระ พทุ ธ ศาสนา บรเิ วณท่ีปรากฏรอ งรอยชมุ ชนท่ีซับซอนและตอ เนือ่ งมาจนถึงสมัยฟนู ัน (พุทธศตวรรษท่ี ๖-๗) กเ็ กิดเมืองอทู องเปนศูนยก ลาง ซงึ่ ในชวงเวลานป้ี รากฏหลักฐานการนบั ถือพระพุทธศาสนาเถร วาทอยา งตอเนื่อง เม่ือถึงสมยั ทวารวดี (พุทธศตวรรษท่ี ๑๒-๑๖) บานเมอื งในลมุ นาํ้ นี้ขยายตวั เปนรฐั ใหญ มนี คร ชยั ศรีหรือเมืองนครปฐมโบราณ เปน เมอื งสําคัญทั้งเปน ศูนยกลาง การนับถือระพุทธศาสนาท่ีแพร หลาย ไปยงั ภมู ิภาคอ่ืน ๆ และบา นเมืองตางแควน ท่ีรว มสมัยเดยี วกนั นับแตพ ุทธศตวรรษท่ี ๑๘ สยาม ประเทศมกี ารขยายตัวเปนเครือขายบา นเมอื ง ท่ีกวา งไกลกวาบริเวณลมุ น้าํ ทาจนี -แมกลอง ไปถึงสุโขทยั และนครศรธี รรมราช และเมอื งสาํ คัญทเี่ คยอยใู นบริเวณจงั หวดั นครปฐมกเ็ ปลย่ี นมาอยทู เ่ี มืองสพุ รรณ ภมู ิบนสองฝง แมน ํา้ สุพรรณบรุ หี รอื ทาจีน พระพทุ ธศาสนาเถรวาทกย็ ังสบื เนือ่ งเปน ศาสนาสาํ คัญใน ดนิ แดนทเี่ รยี กวา สยามประเทศ การเกดิ ขึน้ ของของพระนครศรีอยธุ ยาแตพุทธศตวรรษที่ ๒๐ คอื การรวมเอาดินแดนท่ีตางรฐั และ สงั คมในลุมแมน าํ้ เจา พระยาเปนอันหนง่ึ อันเดยี วกนั น่นั คอื การรวมระหวางสยาม (หรือสพุ รรณภูม)ิ กับ ละโว (หรือลพบรุ )ี แมวา พระนครศรอี ยุธยา และสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๑ (พระเจา อูทอง) จะอยูใ น พืน้ ที่ขอบเขตของรฐั ละโว และเปน กษัตริยข องฝา ยละโว แตด านวฒั นธรรมคือ ศาสนาท่นี บั ถือภายในรัฐ และระบบกษตั รยิ ที่สถาปนาข้ึน กลับเปนของที่นบั เนื่องในพระพุทธศาสนาเถรวาทอยางแทจรงิ อนั เปน วัฒนธรรมขางรฐั สยามหรือสุพรรณภูมิ ซ่งึ ก็เปน สงิ่ ทสี่ บื เนอื่ งมาต้งั แตสมยั ทวารวดี จึงนับไดวา พระพุทธศาสนาเถรวาทคอื รากเหงา หรอื สถาบันอยา งหนงึ่ ของความเปน ไทย ท่ที าํ ใหค นในดินแดน ประเทศไทยทีต่ างรัฐ ตางเผา พนั ธกุ ลายมาเปน คนในพระพทุ ธศาสนาเหมือนกัน รองศาสตราจารยศรศี กั ร วัลลิโภดม กลาววา การทรี่ ฐั สุพรรณภูมิกอ ตวั ขึน้ เปน มหาอาณาจกั รได สําเรจ็ กเ็ พราะวา ความสามารถในการสรา งบูรณาการทางสังคมของผูปกครอง ความสามารถดังกลา วก็ เน่ืองมาจากอิทธพิ ลของพระพทุ ธศาสนาเถรวาท สาํ หรบั ระบบกษัตริยและการปกครองของสพุ รรณภูมิ หรือสยามทีไ่ ดรับอทิ ธพิ ลทางพระพุทธศาสนาเถรวาท กษัตรยิ ไมใชอ งคอวตารของเทพเจา สงู สดุ หากแตเ ปนพระสมมตริ าช คอื บุคคลที่ทรงคุณธรรม จนเปนที่ยอมรบั ของคนท่วั ไป แลวยกยองขึน้ เปน กษตั ริย ผูทีเ่ ปนแบบฉบับของพระสมมตริ าชคอื พระโพธสิ ัตวใ นทศชาตชิ าดก โดยเฉพาะพระมหา เวสสนั ดร หัวใจสาํ คญั ของพระสมมติราชคือการใหห รือทานบารมี การใหด งั กลาวนเ้ี ปน สงิ่ ทปี่ ระสาน ความสัมพันธของการอยรู วมกนั ของมนุษย เปน สิ่งทีส่ รา งความเปนปก แผนทางสังคม ขจดั ชองวา ง ระหวา งมนษุ ยด วยกนั โดยเฉพาะเรอ่ื งความสมั พันธร ะหวางกษัตริยผ ปู กครอง กบั ราษฎรผถู ูกปกครอง การทําบุญทาํ ทานสรางวดั และสนับสนุนกจิ กรรมทางศาสนา คอื ส่ิงทนี่ ําผปู กครองมาพบปะสังสรรคก ับผู ใตการปกครองในลกั ษณะทเี่ ปนกันเอง นับเปนการผอ นคลายความตงึ เครยี ดความเหินหางทีเ่ ปน ความสมั พันธระหวา งเจากบั ขา ท่สี าํ คญั อีกอยา งหนงึ่ คือ การเปน พระสมมติราชน้ันขน้ึ อยกู บั บารมที ท่ี ํา ไว เมือ่ หมดบุญก็อาจหลดุ จากการเปนกษัตรยิ ไ ด เชน อาจจะมผี เู ขมแข็งกวาหรือมบี ญุ บารมมี ากกวา

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๒๕ ชว งชงิ เอาไปได ระบบเชนน้ีจึงเปดโอกาสใหค นทม่ี คี วามสามารถกวาผลดั เปลยี่ นกนั เขา มาปกครอง บานเมอื งใหก าวหนา ไดดีกวา ระบบเทวราช ทีส่ าํ คญั คอื เปดโอกาสใหผูคนทม่ี คี วามสามารถจากตระกลู ใดก็ไดหรือเผา พนั ธุใดก็ไดเขา มาเปนกษัตรยิ อยา งชอบธรรม (ศรีศกั ร วลั ลิโภดม, ๒๕๔๔: ๗๖-๗๘) ๓.๕.๒ พระมหากษตั รยิ  รฐั สถาบันสงฆ และพระพทุ ธศาสนา ในอดตี นน้ั พระมหากษัตริยแ ละทางราชการอาศัยสถาบนั สงฆแ ละวดั ในการจัดการดาน การเมืองและวฒั นธรรม วัดไดก ลายเปน ศนู ยกลางทางพิธีกรรมและการศึกษาของทองถนิ่ โดยมีพระ เปน ผดู แู ลและใหบ ริการแกผคู นในสงั คม พระมหากษตั รยิ ค ือองคอัครศาสนปู ถมั ภก ทรงมที ัง้ พระราช อาํ นาจและพระเมตตาในการดูแลอปุ ถัมภพ ระสงฆและการสรางวดั กจิ กรรมตาง ๆ ท่ีเกย่ี วกับการ ปกครองและวฒั นธรรมจะผา นทางพระสงฆ เพ่ือทจี่ ะไดส่ือสารกบั ผูคนในชมุ ชนทองถิ่น สถาบันกษัตริย กบั สถาบนั สงฆจงึ แยกกันไมออก รองศาสตราจารยศรศี ักร วัลลโิ ภดม กลาววา “ถา ไมมีพระมหากษตั รยิ  ทรงอปุ ถมั ภ คณะสงฆก ค็ งไมมี และวัดกค็ งไมเ กิด” และ “ใครทท่ี ํารายหรอื คิดรายตอพระมหากษัตรยิ ก ็ คอื การทําลายวัดและพระศาสนา” (อางแลว : ๑๑๙) กษตั รยิ ในฐานะผบู าํ รุงพระพุทธศาสนาจึงมหี นา ท่ดี ูแลใหประชาชนอยูในศลี ธรรมเพอ่ื ไมตกไปอยู ในโลกทช่ี ่วั และสงั่ สมบารมีไปตามวาสนาของตน ๆ ในแงนี้รฐั จงึ เปน เครอื่ งมือไปสพู ระนิพพาน รัฐเปน สถานทีจ่ ะทาํ การร้ือฟน ความดีงามของมนุษยทเ่ี ส่ือมลงตามลาํ ดับ และกษตั รยิ เ ปรียบเหมือนพระ โพธิสัตวทจ่ี ะนํามนษุ ยไปสสู คุ ติ (นิธิ เอยี วศรีวงศ, ๒๕๔๒ : ๗๑-๗๔) เม่อื มาถึงตรงน้ี เรากเ็ ห็นไดอยาง ชัดเจนแลววา “การทําลายสถาบันพระมหากษัตรยิ ” อันมคี วามหมายเทา กบั “การทําลาย พระพุทธศาสนา”มคี วามเปนเหตุเปน ผลหรอื สัมพนั ธกันอยางไร พระมหากษตั รยิ แ ละราชสาํ นกั ในฐานะ ผูอปุ ถัมภพระพทุ ธศาสนา ไดแพรคําสอนและความเชื่อทางศาสนาทีเ่ ห็นวา เปนประโยชนตอบา นเมอื ง และสังคมลงมาตามคณะสงฆแ ละวดั วาอาราม ตามทองถนิ่ ในพระราชอาณาจักร เชน ความรทู าง จักรวาลวิทยาท่ไี ดจากหนงั สือไตรภูมิ พระพทุ ธประวตั ิ และชาดกพระเจาสบิ ชาติทีพ่ ระมหากษัตรยิ และ นกั ปราชญในราชสาํ นกั แตงขึ้น เรื่องเหลานเ้ี ปนเคร่ืองโนมนา วจติ ใจของราษฎรใหม ีศลี ธรรม และเห็น ความสาํ คญั ของพระมหากษตั รยิ แ ละราชสาํ นกั โดยสือ่ ผานทางวัดจากการเทศนก ารสอนของพระสงฆ เชน ประเพณกี ารเทศนมหาชาติ การเทศนมาลัยหม่นื มาลยั แสน การสวดทาํ นองเสนาะ และการวาด ภาพท่อี อกมาเปน จิตรกรรมฝาผนังโบสถ พระวหิ าร และศาลาการเปรยี ญ เปนตน โดยเฉพาะชาดกพระ เจา สิบชาตแิ ละไตรภูมินนั้ มคี วามหมายอยางยงิ่ ในดา นการสรางคา นิยมทางสงั คม ทศั นคตแิ ละโลกทศั น ของคนไทย (ศรีศกั ร วลั ลโิ ภดม ๒๕๔๔: ๑๒๐-๑๒๑) ตามความคิดของคนโบราณนั้น พระสมมติราชกับพระมนษุ ยโ พธสิ ัตวเ ปนบคุ คลเดยี วกัน พระชาติ สุดทายคือพระเวสสันดรน้นั คือแบบฉบบั ของพระสมมตริ าชซ่ึงมคี วามสําคัญมาก เพราะจะตอ งบําเพญ็ พระบารมีทีส่ าํ คญั คอื ทานบารมี ทานหรอื การใหเปนคุณธรรมสาํ คญั ของมนุษยชาติ มนษุ ยเ ปนสตั ว สงั คมท่ตี อ งอยูรว มกันกบั ผูอ น่ื การใหท านและการชว ยเหลอื เกอ้ื กูลกนั จึงเปนส่ิงทีจ่ ะทําใหม นุษยด าํ รง ความสัมพนั ธระหวางกันได ย่งิ กวา นั้น “ทานหรอื การใหย งั เปนสิง่ ท่คี านความคิดและการกระทาํ ท่ี เรยี กวา การเอา ท่เี กิดจากสนั ดานดบิ ในความเปนสตั วของมนษุ ย จึงเทา กบั เปนการรักษาดลุ ยภาพ

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๒๖ ระหวา งการเอากับการใหไว” ผทู จ่ี ะเปน พระมหากษตั รยิ ที่ปกครองและเปน ท่ีพง่ึ ของคนหมมู าก หลาย กลมุ หลายเผา พนั ธุ จึงตอ งมีอยูสองภาคในเวลาเดยี วกนั คือ การเปนผชู นะโลก (world conqueror) ที่ เนนการเอา เชนการรบพงุ ปราบปรามยคุ เข็ญ และสรา งสมบัติพสั ถานใหแ กแ ผนดิน ซ่งึ เปนเรอื่ งการ เอาและการแสวงหาวัตถุ ในขณะท่ีอกี ภาคหนง่ึ ก็คอื ผูสละโลก (world renouncer) ท่ีทรงบรจิ าคทาน แกค นยากไร เสยี สละพระองคเองเพอ่ื ความสุขของประชาราษฎรผอู ยูใตปกครอง(อา งแลว:๑๒๒-๑๒๓)

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๒๗ บทท่ี ๔ การเปล่ียนแปลงของสังคมในยคุ โลกาภวิ ฒั น วัตถปุ ระสงค o เม่อื ศกึ ษาบทท่ี ๔ จบแลว นักศึกษาสามารถ o ๑.อธิบายการเปลี่ยนแปลงทางสังคมได o ๒.อธิบายสาเหตุการเปล่ียนแปลงทางสังคมและวฒั นธรรมได o ๓.อธบิ ายผลของการเปล่ยี นแปลงทางสังคมได o ๔.อธิบายการปฏิรูปพระพทุ ธศาสนาในประเทศไทยได o ๕.อธบิ ายการสรา งระบบความรทู างพระพุทธศาสนาได ขอบขายเนอื้ หา o ๑.การเปลย่ี นแปลงทางสังคม o ๒.สาเหตกุ ารเปล่ยี นแปลงทางสงั คมและวฒั นธรรม o ๓.ผลของการเปลยี่ นแปลงทางสังคม o ๔.การปฏิรปู พระพุทธศาสนาในประเทศไทย o ๕.การสรา งระบบความรทู างพระพทุ ธศาสนา

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๒๘ ๔.๑ ความหมาย พจนานกุ รมศพั ทส ังคมวิทยา๗ ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถานใหความหมายไวว า “การ เปล่ียนแปลงทางสังคม คอื การท่ีระบบสงั คม กระบวนการ แบบอยางหรอื รปู แบบทางสงั คม เชน ขนบธรรมเนียมประเพณี ระบบครอบครัว ระบบการปกครอง ไดเปล่ียนแปลงไปไมว า จะเปน ดานใดก็ ตาม การเปล่ยี นแปลงทางสงั คมน้ีอาจจะเปนไปในทางกาวหนา หรอื ถดถอย เปน ไปอยางถาวรหรือ ชัว่ คราว โดยวางแผนใหเ ปนไปหรือเปน ไปเองและท่เี ปน ประโยชนห รือใหโ ทษก็ไดท ั้งสิน้ ” ๔.๒ การเปล่ียนแปลงทางสังคม ๑.การเปล่ยี นแปลงทางสังคม หมายถึงการเปลยี่ นแปลงความสมั พันธระหวางมนุษย ซ่ึงมไี ดหลายแบบ เชน เปลี่ยนแปลงขนาดของความสมั พนั ธจ ากขนาดใหญเปนขนาดเลก็ หรอื จาก ขนาดเล็กเปนขนาดใหญ หรือเปลยี่ นแปลงประเภทของความสมั พนั ธ เชน เปลย่ี นความสัมพันธจ าก เพ่อื นเปน ความสัมพันธแบบสามีภรรยาเพราะแตงงานกัน เปลยี่ นความสัมพันธแ บบเพ่ือนเปน ความสมั พันธแบบพอคา กบั ลูกคา เพราะมีการซอ้ื ขายสนิ คา กนั หรือเปลีย่ นแปลงสถานภาพของผูที่อยู ในความสัมพนั ธ เชน สถานภาพหญิงไทยสงู ขนึ้ เมื่อเทียบกับสมัยกอ น คนไทยปจ จบุ นั มสี ถานภาพ เปน พลเมืองไทยซ่งึ นับวาสูงกวาสมัยเปน ไพรอยา งแตกอ น ๒.การเปล่ียนแปลงทางวฒั นธรรม หมายถงึ สวนท่เี ปน วัฒนธรรมของสงั คม อนั ไดแ ก ความรู ความคดิ คา นิยม อุดมการณ และบรรทดั ฐานทางสังคม ซ่งึ รวมขนบธรรมเนียมประเพณี ตา งๆของสังคม รวมทงั้ วัตถุทค่ี วบคมู ากับสิง่ นนั้ ๆดวย ตัวอยา งการเปล่ยี นแปลงทางวฒั นธรรมท่ีเห็น ไดชัด เชน ความรู ความคดิ คานิยม อุดมการณ หรือแมแ ตบ รรทัดฐานทางสังคม จากวัฒนธรรม ตะวนั ตกเขา มาสูว ัฒนธรรมไทย เปนเหตุใหละเลยหรือหลงลืมวัฒนธรรมไทยบางอยา งไป การเปลี่ยนแปลงทางสงั คมและวฒั นธรรมมีความเกย่ี วขอ งกันเสมอ เชน เมือ่ มี ประชากรเพมิ่ ขึ้นการจัดระบบการศึกษายอ มเปลยี่ นไป มกี ารจัดการเรียนการสอนแกน กั เรยี นจาํ นวน มากทําใหต องประดษิ ฐส่อื การเรยี นการสอนทเ่ี หมาะกับผูเรียนจํานวนมาก มีการนําคอมพวิ เตอรม าใช ในงานทะเบยี นและวดั ผล เปนตน เมือ่ มีการขยายถนนเขาไปในชนบทยอ มเกิดรา นคาและโรงงาน อุตสาหกรรม ทาํ ใหค วามสัมพนั ธร ะหวางคนชนบทในทอ งถิ่นน้ันเปลย่ี นแปลงไปเปน ความสัมพนั ธแ บบ คนในเมืองมากยิง่ ข้ึน แสดงใหเ ห็นวา การเปลีย่ นแปลงทางสังคมและทางวัฒนธรรมเปน ปรากฏการณท่ี เกิดขึน้ ตลอดเวลาในสังคมมนุษย ๔.๓ สาเหตุหรอื ปจ จยั ของการเปลยี่ นแปลงทางสงั คมและวฒั นธรรม ๑. การเปล่ียนแปลงทเี่ กดิ จากสาเหตุภายในสังคม ทเี่ รียกวา ปจ จัยภายในสังคม หมายถงึ การ เปลีย่ นแปลงทเ่ี กิดจากสมาชิกหรือสง่ิ แวดลอมภายในสงั คมนนั้ เอง เชน การทสี่ ังคมมีประชากรเพม่ิ ข้นึ ๗ สพุ ตั รา สภุ าพและคณะ,หนงั สอื เรียนสังคมศกึ ษา ส๔๐๑ สาํ นกั พมิ พไ ทยวฒั นาพานิช(๒๕๓๓)

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๒๙ อยางรวดเร็ว ยอมทําใหเกดิ การเปลย่ี นแปลงในดานการตง้ั ถิ่นฐานทีอ่ ยอู าศัย เกดิ การบุกรกุ ท่ีดนิ และ การทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาติเพม่ิ ขึน้ เปนตน ๒.การเปล่ยี นแปลงที่เกดิ จากสาเหตภุ ายนอกสังคม ทเ่ี รยี กวา ปจ จัยภายนอกสงั คม ท้งั นี้ เนอ่ื งจากการทีม่ ีการตดิ ตอ สัมพนั ธก ับสงั คมอน่ื ๆ เชน การท่สี ังคมไทยรับแบบแผนการปกครอง ระบอบประชาธิปไตย วทิ ยาการแพทยสมยั ใหม และเทคโนโลยจี ากสังคมตะวนั ตก เปนตน นอกจากนสี้ ังคมไทยยงั รบั วฒั นธรรมแบบตะวันตกอกี มากมาย เชน การแตง กาย ดนตรี สถาปต ยกรรม และสง่ิ ประดิษฐตา งๆมาใชท าํ ใหส งั คมไทยแบบเดมิ เปล่ยี นแปลงไป การเปล่ียนแปลงท่ีเกิดขึ้นในแตล ะสงั คมจะมอี ตั ราแตกตางกนั ไป เชน ชุมชนเมืองยอม มีการเปลย่ี นแปลงรวดเร็วกวา ชุมชนชนบท สังคมในภมู ภิ าคตะวันออก เชน ญี่ปุน เกาหลี มีกาน เปล่ยี นแปลงท่รี วดเรว็ กวาสังคมในเอเชียใต เชน อินเดีย ปากีสถาน ศรลี ังกา ทัง้ นอ้ี าจเนื่องมาจาก สาเหตุท่ีสาํ คัญคือ สิง่ แวดลอมธรรมชาติ สงั คมทีเ่ ปนศนู ยกลางของการคมนาคมขนสงยอมมโี อกาส เปลีย่ นแปลงทางเศรษฐกิจการคา และการรับวัฒนธรรมจากสังคมอ่นื ไดงาย สังคมที่ อดุ มไปดว ยทรัพยากรธรรมชาติยอมมีโอกาสพฒั นาใหเ จรญิ ไดงาย เปนตน ๑.โครงสรางของประชากรในสังคมสังคมที่ประชารเพ่ิมข้นึ อยา งรวดเร็วยอ มมีโอกาส สรา งสรรคความเจริญไดยากเพราะสงั คมตองมีภาระเลีย้ งดปู ระชากรในวยั เดก็ ในทางตรงกันขา ม สังคมทม่ี ีประชากรนอ ยจนเกินไปยอมเกิดปญ หาการขาดแคลนแรงงาน ซงึ่ ทําใหไมสามารถพฒั นา ทรัพยากรมาใชใหเกิดประโยชนไ ดอ ยางเตม็ ท่ี เปนตน ๒.พ้ืนฐานด้ังเดิมทางวฒั นธรรมทางสงั คม ลกั ษณะและโครงสรางทางวฒั นธรรมของแต ละสังคมจะเปน พน้ื ฐานสําคัญตอ การเปล่ยี นแปลงในสงั คมไดมากนอยแตกตางกนั ไป เชน ชมุ ชน ชนบทสมาชกิ มีความผูกพันกับวัฒนธรรมในทองถ่ินของตนอยางเหนียวแนน จะรบั การเปลยี่ นแปลงได ชา กวา ชุมชนเมือง เปนตน ๓.การตดิ ตอ กับสงั คมภายนอก สงั คมท่ียอมรบั การติดตอกับสังคมอน่ื ๆ ยอมมีการ เปลีย่ นแปลงไดรวดเรว็ กวาสงั คมทสี่ กดั กั้นการตดิ ตอ ของสมาชกิ กับสงั คมภายนอก ดังนัน้ สังคมประชาธปิ ไตยจึงมกี ารเปล่ยี นแปลงไดเ ร็วกวา สงั คมคอมมิวนิสต เปน ตน สมาชิกสังคมเห็นความจาํ เปน ของการเปลีย่ นแปลง โดยสมาชิกรับรูวา การเปลย่ี น แปลง ใดมคี ณุ คาและใหประโยชนตอความตองการของตนและสงั คม เชน ชาวกรงุ เทพฯตางเห็นวา จําเปน ตอ งมมี าตรการปอ งกันนํา้ ทวม ระบบการกําจัดขยะท่ีมีประสิทธภิ าพ มีระบบขนสง ทรี่ วดเร็ว และปลอดภยั ดวยเหตุนก้ี รงุ เทพฯจึงมีการเปล่ยี นแปลงตามความจําเปน ดังกลา วเร็วกวาจังหวัดอืน่ ๆ ๔.๔ การเปล่ียนแปลงในสมัยสุโขทัย ๑.๑ ดา นการเมอื งการปกครอง การมีพระมหากษตั รยิ เ ปนประมุข ทรงปกครองทวย ราษฎรด ุจบดิ าปกครองบตุ รทางปฏบิ ัติพระราชกรณียกิจ ตามหลักธรรมของพระพุทธ ศาสนา เชน ทศพธิ ราชธรรม และจกั รวรรดวิ ตั ร เปนตน ตอมาในสมยั สุโขทยั ตอนปลายอํานาจทางทหารเสือ่ ม ถอยลง พระมหากษตั ริยทรงทาํ นุบํารุงพระพทุ ธศาสนา และทรงเปนผปู ฏิบัตธิ รรมเปน ตัวอยางให ราษฎรเลอ่ื มใสในพระมหากษตั รยิ  เรยี กการปกครองทีอ่ าศยั พระพทุ ธศาสนาน้วี า การปกครองแบบ ธรรมราชา

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๓๐ ๑.๒ ดานเศรษฐกจิ สงั คมไทยในสมัยสุโขทัยเปนสงั คมเกษตรกรรมเพอ่ื การยังชีพ ราษฎรมีเสรีภาพในการประกอบอาชพี สจุ รติ นอกจากอาชพี เพาะปลูกแลวยังมีอาชพี หัตถกรรมท่ี สาํ คัญคือการประดิษฐเครอื่ งสังคมโลกซึ่งไดร ับการถายทอดจากชาวจนี มีหลักฐานปรากฏวา เครื่อง สงั คมโลกของไทยเปนสินคา ที่สงไปขายยังประเทศตา ง ๆ เชน ฟล ปิ ปนส และเปอรเซียระบบเงนิ ตรา ของสโุ ขทยั ใชเงินพดดวงท่ีทําจากโลหะและเบยี้ ท่ีไดจ ากเปลอื กหอยเปนสอ่ื กลางในการแลกเปลยี่ น ๑.๓ ดา นสังคมและวัฒนธรรม สงั คมไทยในสมยั สโุ ขทัยเปนระยะของการเรมิ่ ตนสรางความ เปน ปกแผนแกสังคม การเปล่ียนแปลงทีเ่ กดิ ข้ึนในระยะแรกคอื การนับถือระพุทธศาสนานิกาย หินยาน มีการประดิษฐอ กั ษรไทยอนั เปน รากฐานสาํ คัญของการมีภาษาเขยี นเกิดประเพณไี ทยซงึ่ เปน รากฐานมาจนถงึ ปจจุบัน เชน ประเพณลี อยกระทง ประเพณีการฟงธรรมใจวนั ธรรมสวนะ เกิด วรรณคดีท่ีสําคญั ของไทย เชน ไตรภูมพิ ระรว ง และเกิดสถาปต ยกรรม จิตรกรรม ประติมา กรรม อนั เปน วัฒนธรรมของสงั คม เชน วัด พระพทุ ธรูป ซ่งึ ไดม ีการเปล่ียนแปลงรูปแบบของศิลปกรรม เหลานใ้ี นสมยั ตอมา ๔.๕ การเปลย่ี นแปลงในสมัยอยุธยาและธนบุรี ๑.ดา นการเมืองการปกครอง ทสี่ ําคญั คือ มแี บบแผนการปกครองตามระบอบ สมบรู ณาญาสิทธริ าชย ยกพระมหากษตั รยิ ข้ึนเปนสมมุตเิ ทพ ตามคตลิ ัทธเิ ทวราชและการจดั การ ปกครองแบบจตสุ ดมภ ซึ่งไดร บั อิทธิพลมาจากขอม โดยเปน การรวมอํานาจเขาสูรัฐบาลกลาง ในสว น ของการใชอํานาจตลุ าการกไ็ ดร ับอทิ ธพิ ลมาจากมอญและขอมเชน กัน โดยมีองคการทท่ี ําหนาทด่ี า น ตลุ าการอยา งเปน ระบบ สถาบันการเมืองการปกครองของสงั คมไทยในสมัยอยธุ ยา จงึ มกี าร เปล่ียนแปลงไปจากในสมยั สุโขทยั ๒.ดานเศรษฐกิจ สงั คมไทยในสมยั อยุธยา ยงั คงเปนสังคมเกษตรกรรมแบบยงั ชีพ แตม ีการตดิ ตอคาขายกบั สังคมภายนอกมากยิง่ ขึ้น จึงมีการจัดระเบยี บสถาบันเศรษฐกจิ ชดั เจนกวา ใน สมยั สโุ ขทัย มอี งคการของรัฐ ไดแ ก พระคลังสินคา เขา ควบคมุ การคา ตางประเทศ มีการจัดระบบ ภาษอี ากร ระบบเงนิ ตรา นอกจากจะใชเงินพดดว งและเบย้ี เชน เดียวกบั สมยั สุโขทยั แลว ยงั มี ไพ และ กล่ํา ทําจากโลหะซึ่งไมใชเ งินกับ เงนิ ประกบั ทําดวยดนิ เผาใชแทนเบย้ี ในระยะท่ีเบี้ยหายาก ๓.ดานสงั คมและวฒั นธรรม ไดร บั อทิ ธิพลทางดานสงั คมและวฒั นธรรมมาจาก สังคมอ่นื ๆ มากยงิ่ ขึน้ อยางไรกต็ ามอิทธพิ ลของวัฒนธรรมตะวันตกในสมยั นัน้ ยังแพรกระจายเขามาใน สงั คมไทยไมมากนัก เนื่องจากสงั คมตะวนั ตกเพ่ิงจะอยูใ นระยะเรมิ่ การปฏวิ ัติอตุ สาหกรรม สังคมไทย สมยั อยุธยาไดร บั อิทธพิ ลแบบแผนประเพณแี ละวฒั นธรรมในการดาํ รงชวี ติ มาจากขอก อินเดีย และ มอญ เชน มกี ารแบง ชนช้นั ตามระบบศักดินาสวามิภักด์ิ นอกจากนี้ยังมีการเปลี่ยน แปลงอนั เกิดจาก สมาชกิ ภายในสังคม และกลายเปนวัฒนธรรมของชาติ เชน ประเพณีเลนเพลงยาว การแตง โคลง ฉนั ท โดยกวไี ทย การเกดิ วรรณคดีไทยหลายเร่ือง วฒั นธรรมทเ่ี กิดในสมัยอยธุ ยาไดสบื ทอดตอ มา จนถงึ สมัยรัตนโกสนิ ทรตอนตน จึงมกี ารเปล่ียนแปลงปรับปรุงใหเ หมาะสมกับสภาพ แวดลอมของสังคม ในสมยั ตอมา

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๓๑ ๔.๖ การเปล่ยี นแปลงในสมยั รตั นโกสนิ ทร ในสมยั รัตนโกสนิ ทรตอนตน โครงสรางโดยทวั่ ไปของสังคมไทยยงั คงยึดแบบอยางตามวฒั น ธรรมไทยในสมัยอยธุ ยา จนถึงในสมยั พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจา อยูหวั รัชกาลที่ ๔ สงั คมไทย เรมิ่ รับวัฒนธรรมจากชาตติ ะวนั ตกเขา มามาก ซงึ่ มผี ลตอการเปลยี่ นแปลงในสงั คม เหตุ การณส ําคัญ คือ การทปี่ ระเทศไทยทําสนธิสัญญาเบารงิ กับประเทศอังกฤษ เม่ือ พ.ศ. ๒๓๙๘ ในสมยั รชั กาลที่ ๔ หลงั จากนัน้ สังคมไทยไดม ีการเปล่ียนแปลงเปนลําดับ เราอาจแบงการเปลีย่ นแปลงท่ีเกิดขึ้นใน สังคมไทยต้งั แตส มยั รตั นโกสินทรตอนตน จนถงึ ปจ จบุ ันออกเปน ๓ ชวงดงั น้ี ชว งที่ ๑ ต้งั แตรัชกาลท่ี ๑ ถงึ พ.ศ. ๒๔๗๕ การเปลยี่ นแปลงของสงั คมไทยต้งั แตส มยั รัตนโกสินทรตอนตน จนถึงสมยั การเปล่ยี น แปลงการปกครองเปนระบอบประชาธิปไตยใน พ.ศ.๒๔๗๕ เปน ระยะทสี่ ังคมไทยเริม่ รับวฒั น ธรรม ตะวันตก ในระยะนก้ี ารรับวัฒนธรรมตะวันตกของสงั คมไทยเกิดข้นึ จากผูนําประเทศ โดย เฉพาะ พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี ๔ จนถงึ สมัยพระบาทสมเดจ็ พระปก เกลา เจาอยหู ัว รชั กาลที่ ๗ พระมหากษตั ริยไ ทยทรงวางรากฐานการเปล่ยี นแปลงของสงั คมไทยไปสู แบบอยา งของสังคมตะวันตกดังนี้ ๑.ดานการเมอื งการปกครอง มกี ารเปลยี่ นแปลงระเบียบการปกครองของสังคมไทยท่ี สาํ คญั คอื การต้งั กระทรวง ทบวง กรม ในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยูหวั ซ่งึ เปน การจดั การปกครองสว นกลาง แทนการปกครองแบบจตสุ ดมภทส่ี ังคมไทยยึดถอื มาตัง้ แตสมยั อยุธยา การวางรากฐานระเบยี บการปกครองในสว นภูมภิ าคและสวนทองถิ่น การฝกหดั ใหข า ราชการไดเ รียนรู วธิ ีการปกครองในระบอบประชาธปิ ไตย เชน การจัดตัง้ องคมนตรสี ภา และรัฐมนตรสี ภาในสมัย รชั กาลที่ ๕ และการตั้งเมอื งจําลองดสุ ิตธานใี นสมัยรัชกาลที่ ๖ เปน ตน ๒.ดา นเศรษฐกจิ มีการจัดระบบเศรษฐกจิ เชน เดียวกบั ในสมยั อยุธยา จนถึง พ.ศ. ๒๓๙๘ ทท่ี ําสนธสิ ัญญาเบาริงกบั ประเทศองั กฤษ จงึ ไดย กเลิกระบบทร่ี ฐั บาลเขา ควบคุมการคาระหวาง ประเทศโดยใหเสรภี าพแกราษฎรในการขายสินคากับชาวตา งชาติโดยตรง ๓.ดานสังคมและวฒั นธรรม มีการเปล่ียนแปลงขนบธรรมเนยี มประเพณีไทย เชน ประเพณีการแตง กาย และการเขา เฝาใหเปน ไปตามแบบอยา งของวัฒนธรรมตะวนั ตก การยกเลกิ จารตี นครบาลหรอื วิธกี ารลงโทษผกู ระทาํ ความผดิ ในสมัยกอนมาเปน การใชก ฎหมาย การเลิกทาส การรับวิทยาการสมยั ใหม เชน การแพทยแ ละการอนามยั ตลอดจนถงึ การจดั ตั้งโรงเรยี นและมหา วทิ ยาลยั เปนตน ชว งท่ี ๒ ต้งั แต พ.ศ. ๒๔๗๕ ถึง พ.ศ. ๒๕๐๔ ต้ังแตเปลยี่ นแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยเ ปนการปกครอง ระบอบประชาธปิ ไตย เมอื่ พ.ศ.๒๔๗๕ จนถงึ พ.ศ.๒๕๐๔ มีการเปล่ยี นแปลงเกดิ ขึ้นในสังคม ไทย ดังนี้ คือ ๑.ดานการเมอื งการปกครองมีการเปล่ยี นแปลงการปกครอง จากระบอบสมบรู ณาณา สิทธริ าชยม าเปน การปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยเ ปนประมุข เม่อื พ.ศ.๒๔๗๕ โดยมรี ฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย เพือ่ กําหนดแบบแผนการปกครองประเทศรฐั ธรรม นูญยังได

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๓๒ กาํ หนดสิทธิ เสรภี าพ และหนาทีข่ องพลเมอื งไทย สงั คมไทยเร่ิมเกิดองคก ารทางการเมอื งใหม ๆ เพ่มิ ขึ้น เชน พรรคการเมือง คณะรฐั มนตรี รฐั สภา เปนตน ทาํ ใหมีการเปล่ยี นแปลงคา นยิ ม และ วถิ กี ารดํารงชวี ิตของสมาชิกในสงั คมใหเหมาะสมกบั การปกครองระบอบประชาธิปไตย ๒. ดานเศรษฐกิจ ในชวงระยะเวลาดงั กลา วเปนสมยั เศรษฐกิจตกตํ่าทั่วโลกอนั เปนผล มาจากสงครามโลกครั้งที่ ๑ ประกอบกับรฐั บาลไทยในสมัยนัน้ ยงั ขาดความพรอมในการพัฒนา ประเทศ จึงเปนชวงเวลาทสี่ งั คมไทยมกี ารเปลยี่ นแปลงทางเศรษฐกิจอยา งชา ๆ ๓. ดา นสงั คมและวัฒนธรรม แนวนโยบายสาํ คัญของรฐั บาลในสมยั นัน้ คือ การสราง เสริมเอกลักษณข องสงั คมไทย จึงมีการฟน ฟูทางวัฒนธรรมของสังคมไทย ใน พ.ศ.๒๔๘๕ รฐั บาลออก พระราชบญั ญตั ิวฒั นธรรมแหงชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๕ กําหนดหนา ท่ขี องพลเมอื งไทยในการรักษา และสง เสริมวัฒนธรรมไทย มีการออกระเบียบในการเคารพธงชาติ การสง เสริมใหใชของไทย เปนตน ชวงที่ ๓ ต้งั แต พ.ศ. ๒๕๐๔ จนถึงปจ จุบัน ประเทศไทยไทยประกาศใชแผนพัฒนาเศรษฐกจิ แหง ชาตฉิ บับแรก พ.ศ.๒๕๐๔ และได ประกาศใชแ ผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแหง ชาติฉบับตอ ๆ มาอยางตอ เนือ่ งจนถึงปจจบุ ัน เปนการ กาํ หนดรูปแบบการเปลีย่ นแปลงของสงั คมไทยอยา งมแี บบแผน แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหง ชาติ ทปี่ ระกาศใชแ ลว และผลของการใชแ ผนพัฒนาฯ ดงั กลา ว มีดังน้ี ฉบบั ที่ ๑ ( พ.ศ. ๒๕๐๔-๒๕๐๖ และตอมาไดข ยายแผนออกไปจาก พ.ศ. ๒๕๐๗ จนถงึ พ.ศ. ๒๕๐๙) โดยมงุ สรางบริการขั้นพืน้ ฐานจําเปน แกก ารพัฒนาเศรษฐกิจของชาติ เชน การ ชลประทานโดยการสรางเขือ่ นขนาดใหญ กายขยายถนนไปสูภมู ิภาคตาง ๆ ของประเทศ การสรา ง ระบบไฟฟา เปนตน ผลของการใชแผนพฒั นาฯ ฉบับท่ี ๑ ปรากฏวา สงั คมไทยมีความเจริญเตบิ โตทาง เศรษฐกจิ มากขึน้ โดยมีพ้นื ทีก่ ารชลประทาน พลังงานไฟฟา และถนนหนทางอันเปนบรกิ ารพน้ื ฐาน ทีจ่ ําเปนเบือ้ งตน เพิ่มมากขึน้ สิง่ ท่ีเปลย่ี นแปลงซง่ึ เปน ปญ หาสาํ คัญคอื การเพม่ิ ของประชากรไทย อยา งรวดเรว็ คอื มีอัตราเพมิ่ รอ ยละ ๓.๒๒ (พ.ศ. ๒๕๐๓) นับไดวา เปนปญหาสําคัญท่ไี มเคยปรากฏ มากอนในสังคมไทย ฉบับที่ ๒ (พ.ศ. ๒๕๑๐-๒๕๑๔ ) เปน การดาํ เนินแผนตอเนอ่ื งจากฉบับท่ี ๑ แตเ ริ่ม มีการพัฒนาสงั คมควบคูไปกบั การพฒั นาเศรษฐกิจเพอื่ แกปญหาความเหลื่อมลาํ้ ของรายไดประชากร ไมใ ห รายไดตกอยกู ับประชากรบางกลมุ เทา นั้น แผนพฒั นา ฯ ฉบับนจี้ งึ รวมนโยบายการพฒั นา กาํ ลงั คนใหมปี ระสิทธิภาพ โดยพัฒนาการประกอบอาชพี ของประชากรควบคไู ปกบั การขยายบรกิ าร พืน้ ฐานของสังคม เพือ่ ใหสามารถกระจายรายไดไปสปู ระชากรอยา งทงั่ ถึง ผลของการใชแผนพฒั นาฯ ฉบับท่ี ๒ ปรากฏวาสังคมไทยไดขยายบริการขั้นพนื้ ฐาน เพม่ิ ขึ้น แตยงั ไมอาจแกไขปญหาการกระจายรายไดไปสปู ระชากรในทอ งถิ่นชนบททีห่ า งไกล เน่อื ง จาก ในการพฒั นาบรกิ ารขนั้ พ้ืนฐานดงั กลาว ผูท่ีไดร บั ประโยชนเ ปนเพียงประชากรทต่ี ้ังถ่นิ ฐานในบรเิ วณ ใกลเ คียงกับแหลง บริการเทา นั้น อยา งไรก็ตามอัตราเพ่มิ ของประชากรยงั อยใู นระดบั สงู คือ รอ ยละ ๒.๗๖ (พ.ศ. ๒๕๑๓) นบั เปนปญ หาสําคญั ทีจ่ ะตองแกไ ขในแผนพฒั นาเศรษฐกิจและสังคมแหง ชาตฉิ บับ ตอไป

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๓๓ ฉบับท่ี ๓ (พ.ศ. ๒๕๑๕-๒๕๑๙) เปนการดาํ เนนิ แผนตอเนื่องกบั แผนพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคมฉบบั ที่ ๑ และฉบับที่ ๒ แตไ ดเ พมิ่ การบรกิ ารทางสังคมในดานตาง ๆ และเนนแกไขปญหา ความไมเ ทา เทียมกันของประชากรในดานการรับบริการทางเศรษฐกิจและสังคมรวมท้ังเร่ิมนํานโยบาย การลดอัตราเพมิ่ ประชากรไทยเขา มาแกไขปญหาประชากรในประเทศเปนครั้งแรก โดยเฉพาะคือการ วางแผนครอบครวั ผลของการใชแ ผนพัฒนาฯ ฉบบั ท่ี ๓ ปรากฏวายังมปี ระชากรไทยท่อี ยใู นระดบั ยากจนประมาณรอยละ ๒.๕๖ ของประชากรท่วั ประเทศ นอกจากนนั้ ผลจากการพัฒนาเศรษฐกจิ ยัง ทาํ ใหทรัพยากรธรรมชาติเกดิ ความเสื่อมโทรมอยางรุนแรง ฉบบั ท่ี ๔ (พ.ศ. ๒๕๒๐-๒๕๒๔) เปน การดําเนนิ การตอ เนอื่ งจากฉบับที่ ๓ แตไดเร่มิ เนนการพฒั นาสงิ่ แวดลอ มและการพัฒนาทรพั ยากรธรรมชาติ การแกไขปญหาความยากจน และการพัฒนาขยายเมืองเปน แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมทเี่ ร่ิมตระหนักถงึ ความจําเปน ในการขยาย สงั คมเมือง แตก ็คํานงึ ถงึ การพัฒนาชนบทควบคูกันไป ผลของการใชแ ผนพฒั นาฯ ฉบบั ท่ี ๔ คือ สามารถวางรากฐานในการพัฒนาเฉพาะ ดาน ไดแก การเพม่ิ ประสิทธิภาพในการผลติ ทางการเกษตรกรรมแทนการขยายพ้ืนทีเ่ พอ่ื การเพาะ ปลกู ดังเชน ในแผนพัฒนาฯ ฉบบั กอ น การวางรากฐานการอุตสาหกรรมเพ่ือการสง ออก การพัฒนา เมืองหลกั ในภูมภิ าคอยางชัดเจน และการนําวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยมี าใชในการพัฒนา แตแ ผน พฒั นาฯ ฉบบั นปี้ ระสบปญ หาเน่อื งจากเกิดภาวะนํา้ มันซงึ่ เปน วิกฤตการณข องโลกทก่ี ระทบมาถึง ประเทศไทย ทําใหเ กดิ การขาดดุลการคาถึงรอยละ ๗.๖ ของผลิตผลรวมของประเทศ หรอื ประมาณป ละ ๔๕,๐๐๐ ลานบาท การพฒั นาไมบ รรลผุ ลเทา ทค่ี วร ฉบับที่ ๕ (พ.ศ. ๒๕๒๕-๒๕๒๙) เปนการดาํ เนนิ การพฒั นาประเทศตอ เน่อื งจากฉบบั ที่ ๔ แตไดเพม่ิ การพัฒนาสงั คมเมืองในพ้นื ทช่ี ายฝง ตะวันออกของประเทศ รวมท้งั การพฒั นาชนบทในเขต ยากจน ซึ่งเปนการดําเนินงานตอ เนื่องในการขยายสงั คมเมืองแตก็ไมล ะทง้ิ การพฒั นาประชากรในเขต ชนบทของประเทศโดยเฉพาะใจเขตชนบทยากจน ผลของการใชแผนพัฒนาฯ ฉบบั ที่ ๕ คือ สามารถขยายบรกิ ารพ้ืนฐานที่สําคัญคอื พลังงานนํ้ามันและกา ซธรรมชาติ ระบบประปา บริการพน้ื ฐานในการพัฒนาพนื้ ท่บี รเิ วณชายฝง ทะเล ตะวันออก และประสบความสําเร็จในโครงการวางแผนครอบครัวเพ่อื ลดอตั ราเพม่ิ ประชากร บรรลุผล โดยลดอัตราเพมิ่ ประชากรเหลือเพียงรอ ยละ ๑.๗ (พ.ศ.๒๕๒๙) โครงการพฒั นาชนบทยากจน บรรลผุ ลตามเปนหมาย แตจะตองดาํ เนินการตอ ไปในแผนพัฒนาฯ ฉบบั ท่ี ๖ ฉบบั ที่ ๖ (พ.ศ.๒๕๓๐-๒๕๓๔) มงุ ในการดําเนินการพัฒนาประเทศตอ เนื่องจาก แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติฉบับท่ี ๕ และเรม่ิ คาํ นึงถึงการพัฒนาคณุ ภาพชวี ติ ประชากร โดยมหี ลกั สําคญั วา การแกไขปญ หาประชากรโดยการวางแผนครอบครัวเพยี งอยา งเดยี วยังไมพ อแก การแกไขปญหาตาง ๆ ของประชากรในประเทศ และยังไมสามารถพฒั นาประเทศใหเ จรญิ รุดหนา เทาท่คี วรจํา เปน ท่จี ะตอ งสรา งเสรมิ ประชากรท่ดี ํารงชวี ติ ในสังคมไทย ใหเปนผทู ีม่ คี ณุ ภาพทงั้ ในทาง รา งกาย จติ ใจ และทางสงั คม จงึ ไดเ รมิ่ กาํ หนดมาตรฐานในการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ไวใ นแผนพฒั นาฯ ฉบับน้ี

แนวโนมการศกึ ษาพระพุทธศาสนา ๓๔ ผลของการใชแ ผนพฒั นาฯ ฉบบั ท่ี ๖ คอื เศรษฐกิจไทยขยายตัวเกนิ กวาเปา หมาย ทง้ั น้ีเน่อื งจากการขยายตัวของการสง ออก การลงทนุ และการทอ งเทีย่ วไดข ยายตัวดีกวา ท่ีไดประมาณ การไว ดุลการคลงั ของรฐั บาลเริม่ เกนิ ดลุ เปน คร้ังแรกใน พ.ศ.๒๕๓๑ เปน ตนมา โครงสรา งของ เศรษฐกิจเปล่ยี นไปสภู าคอตุ สาหกรรม โดยเพ่มิ รอ ยละ ๒๕.๖ ตอผลผลิตรวมของประเทศใน พ.ศ. ๒๕๓๒ สงั คมไทยเรมิ่ เปลยี่ นจากชนบทสคู วามเปนเมืองมากย่งิ ขึ้น ในดา นประชากรสามารถลดอตั รา เพ่ิมของประชากรไทยจากรอ ยละ ๑.๗ ใน พ.ศ. ๒๕๒๙ เหลอื เพยี งรอ ยละ ๑.๕๖ ใน พ.ศ. ๒๕๓๒ ฉบับท่ี ๗ (พ.ศ.๒๕๓๕-๒๕๓๙) เปน แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแหง ชาติทเ่ี นน เปาหมายหลกั ๓ ประการ คือ ปริมาณในทางเศรษฐกิจ คณุ ภาพของประชากร และความเปน ธรรมทางสงั คมควบคูกนั ไป โดยรักษาอัตราการเจรญิ เตบิ โตทางเศรษฐกจิ อยางตอเน่อื งในระดับที่สูง พอควร มงุ กระจายรายได และกระจายการพัฒนาไปสภู ูมิภาคใหมากข้ึน ในขณะเดยี วกันจะตอ งเรง พัฒนาทรัพยากรมนษุ ย คณุ ภาพชีวิตและสงิ่ แวดลอมและทรพั ยากรธรรมชาติ ในดานโครงสราง ประชากรมงุ ลดอัตราการเพม่ิ ประชากรใหเ หลือรอ ยละ ๑.๒ ใน พ.ศ.๒๕๓๙ และลดอตั ราประชากรที่ ยากจนของประเทศรอ ยละ ๒๕ ใหเ หลอื รอ ยละ ๒๐ เมอ่ื สิน้ สดุ แผนพฒั นาฯ ฉบับน้ี ผลของแผนพฒั นาฯ ฉบบั ท่ี ๗ คอื สามารถขยายโอกาสทางการศึกษาขน้ั พ้ืนฐานเปน ๙ ป และสามารถลดอัตราการเพม่ิ ของประชากรเหลอื รอ ยละ ๑.๒ ตามเปาหมาย การลงทุนเพ่ือ การพัฒนาทรัพยากรมนุษย ปรากฏวายังมปี ระชากรทข่ี าดมาตรฐานในการพัฒนาคณุ ภาพชีวิต การ แกป ญหาดานส่งิ แวดลอ มจะสูงขนึ้ และชว งทา ยของแผนพัฒนาฯ ฉบบั ที่ ๗ เศรษฐกจิ ตกตํา่ สง ผลกระทบดานการเงนิ การคลงั ของประเทศอยา งมาก ฉบบั ท่ี ๘ (พ.ศ. ๒๕๔๐-๒๕๔๔) มุงเนน การพัฒนาทรัพยากรมนุษยอ ยางจริงจัง โดย มเี ปาหมายที่สาํ คัญคอื เพิม่ ปริมาณการเตรยี มความพรอมเดก็ ปฐมวัย เตรยี มการขยายโอกาสทาง การศกึ ษาเปน ๑๒ ป ยกระดบั ฝมอื แรงงาน ใหผ ูดอยโอกาสไดร ับโอกาสพฒั นาเต็มตามศักยภาพ ลดอตั ราการประสบอันตรายจากการทาํ งานและอุบตั เิ หตุตาง ๆ รักษาเสถยี รภาพของระบบเศรษฐกจิ ไทยโดยลดการขาดดลุ บญั ชีเดินสะพดั ใหอ ยูในระดับรอยละ ๓.๔ ของผลิตผลรวม ระดมการออมภาค ครวั เรือนใหเพ่มิ ขนึ้ อยางนอ ยรอ ยละ ๑๐ ของผลติ ผลรวม ขยายบริการโครงสรา งพ้นื ฐานสภู ูมิภาค และชนบท ลดสัดสวนคนยากจนของประเทศใหนอ ยกวารอยละ ๑๐ อนรุ ักษและฟน ฟูพื้นท่ปี า และ รกั ษาปาชายเลน สรางโอกาสและเพ่มิ ทางเลือกในการประกอบอาชพี เกษตรแบบย่งั ยืน และเพมิ่ การ ลงทุนในการควบคุมและฟน ฟูคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ มเพอื่ ยกระดับคณุ ภาพชวี ิตของประชากร ผลของการเปลย่ี นแปลงทางสงั คม ผลดี การเปลี่ยนแปลงชว ยใหมนุษยมีความสามารถเพิ่มมากขึ้น เชน ทําใหมนุษยห า อาหารไดมากข้ึน ผลิตส่งิ ของเครอ่ื งใชต า งๆเพื่อชวยอาํ นวยความสะดวกสบายไดมากข้นึ ติดตอ ถึงกัน ไดอ ยางรวดเร็วยง่ิ ขึ้น เปนตน ผลเสยี การเปล่ียนแปลงทําใหเกิดมลภาวะ การเปนทาสของผลิตผลซ่ึงเกิดจากการ นําเอาเทคโนโลยเี ขา ชวย โดยเฉพาะทาสทางเศรษฐกจิ คานยิ มทางวัตถุ ความมงั่ ค่ังร่าํ รวย นอกจากนนั้ ความสะดวกสบายเกินไปบางคร้ังทําใหคนเกยี จครานไมร จู กั ชว ยตนเอง ความสมั พนั ธข องผคู น เปลี่ยนไป เปน ตน

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๓๕ ๔.๖ การปฏริ ูปพระพทุ ธศาสนาในประเทศไทย๘ โดนาลด เค สแวเรอร (Donald K. Swearer) ไดใ หคําจํากดั ความของคําวา การปฏิรูป ไวว า การ ปฏิรปู จะพจิ ารณาถงึ ความรูสมัยใหมอ ยางจริงจงั แตก ไ็ มไดป ฏิเสธศาสนา โดยพ้ืนฐานแลว การปฏิรปู เปนการตีความระบบศาสนาเสียใหม โดยคาํ นึงถึงความเปลยี่ นแปลงท้งั ระดบั สังคมและระดับบุคคล เมือ่ มองจากทรรศนะของแนวคิดแบบเหตุผลนิยมแลว อาจกลาวไดวา การปฏิรปู เปนความพยายามท่จี ะ เปล่ยี นแปลงหลกั การทส่ี าํ คัญบางอยาง ซงึ่ หลอหลอมสถาบนั และวฒั นธรรมของศาสนาหนึง่ เพื่อวา ความจริงทเ่ี ปน แกนแท (และเปนสากลดว ย) ของศาสนานั้น จะไดรับการตีความใหมเ พอ่ื ใหส อดคลอง กับสถานการณใ หมทีเ่ ปน อยูจริง ความหมายของการปฏิรปู ทก่ี ลาวมาน้ี นา จะมีความหมายเฉพาะเจาะจงใชไดกบั การปฏิรูปคําสอน ทางศาสนาเทา น้ัน ไมเกีย่ วของกบั การปฏริ ปู ระบบการบรหิ ารการปกครอง ถามองวา สถาบนั ทางศาสนา ก็เปน องคประกอบหน่งึ ของ “ศาสนา” การปฏริ ูปศาสนากน็ าจะมคี วามหมายครอบคลุมดานการบริหาร การปกครองภายในศาสนาน้ัน ๆ ดว ย และในที่นี้ก็มงุ หมายจะมองวา การปฏริ ปู ศาสนาน้ันมีสองดา น ดวยกันคือ การปฏริ ปู ระบบคาํ สอน กบั การปฏริ ูประบบการปกครองหรอื การบริหารจัดการภายในคณะ สงฆ จากการคนควา เอกสารกพ็ บวา การปฏิรปู พระพุทธศาสนาในประเทศไทยซงึ่ เกดิ ขึ้นแลวน้ัน ครอบคลุมทง้ั สองมติ ิ ๔.๖.๑ การปฏริ ปู พระพุทธศาสนาโดยผูป กครอง การปฏิรูปพระพทุ ธศาสนาของไทยเกดิ ขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๓ จนกระทง่ั ถึงสมัยปฏิรปู การ ปกครองในสมยั รัชกาลที่ ๕ ซึ่งในชวงสมัยรัชกาลที่ ๕ น่เี องท่เี กดิ การปฏริ ูปอยา งเปนทางการขน้ึ โดยการ นําของสมเดจ็ พระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ซึ่งการปฏริ ูปทเ่ี กดิ ขึ้นน้ีทาํ ใหคณะสงฆไทย มีความเปนเอกภาพทัง้ ในดา นรูปแบบการปกครองและการตคี วามคาํ สอนของพระพุทธศาสนา คณะสงฆไทย นบั ตงั้ แตร ับพระพุทธศาสนามาจากลงั กา ก็ไดจ ดั การปกครองภายในโดยอาศัย สํานกั ศกึ ษา เชน การบวชเรียนสบื สายครเู ดยี วกันในลงั กา หรือแหลงที่ไปบวชแปลงอน่ื ๆ ก็ถอื วา อยใู น กลุมเดียวกัน มกี ารเคารพในอาวุโสของกนั และกนั ลักษณะการปกครองภายในเชนนที้ าํ ใหเกิดกลุม พระสงฆหลายกลมุ (บางคร้ังเรยี กวานิกาย) สบื ทอดประเพณีอยา งเดียวกนั ในแตล ะกลมุ เหลาน้ี การ ปกครองแบบน้ียังทําใหไ มสามารถเติบโตเปนองคก รขนาดใหญ ท่ีรวมพระสงฆท้ังหมดไวภ ายในองคกร เดยี วกนั ได แมแตท ่สี ืบประเพณีจากครูเดียวกนั เมื่อเวลาผานไปนานเขา ก็อาจขาดความสมั พนั ธตอกนั ได องคกรสงฆท ่ตี ้งั ข้นึ ในสมัยอยุธยานั้นเปน การรวมตัวกันอยางหลวม ๆ เพราะพระเจาแผนดินไมไดมี พระราชอํานาจเหนอื คณะสงฆม ากนัก เพราะวาพระสงฆส วนใหญไมไดอาศัยพระบรมราชูปถัมภในการ ดํารงอยู แตอ าศยั อยูใ นวดั ทร่ี าษฎรหรอื ผูมีบารมีในทองถิ่นสรางเอาไว ในทางการแลว ดูเหมือนวาไทย จะมีองคก รคณะสงฆม าแตโบราณกาล แตใ นทางปฏบิ ตั ิ องคก รคณะสงฆม อี ยแู ตเพยี งในทําเนียบเทาน้ัน ๘ พทุ ธศาสนากบั สงั คมไทย http://www.duangden.com/PhilosophyReligious/Buddhist-ThaiSociety.html

แนวโนมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ๓๖ (อา งแลว : ๑๒๑) เม่อื องคก รสงฆเ ปนเพียงการรวมตัวกันหลวม ๆ องคก รสาํ คญั ที่ควบคุมดูแลพระสงฆก็ คอื วดั ไมใชค ณะสงฆของสงั ฆมณฑลท้ังหมด แตโดยภาพรวม คณะสงฆก ็สบื ทอดพระธรรมวินัยและวัตร ปฏิบัติหรอื ประเพณที ี่เกิดขึน้ ตามยุคสมัยไดอ ยางเปน อนั หนึ่งอันเดียวกัน และการที่องคกรสงฆสามารถ รักษารูปแบบภายนอกใหเ ปนอนั หนึง่ อนั เดียวกนั ไดน้ี เพราะปจจยั สําคัญ ๒ ประการ คือ ๑.พระราชอํานาจ พระเจา แผนดนิ ทรงใชพระราชอาํ นาจในการอุดหนนุ การปกครองของพระราชา คณะท่ีทรงแตงตัง้ ไว ซึ่งในทางปฏิบัติ พระราชาคณะทพี่ ระเจา แผนดินทรงแตง ตงั้ ไวนัน้ สามารถปกครอง พระภิกษุนอกวดั ของตนไดนอย ดงั น้ัน การใชพ ระราชอํานาจมาจรรโลงรปู แบบองคกรคณะสงฆจ งึ อยูท่ี การบังคับใหพ ระตองมีวตั รปฏิบตั ิตรงกัน และ การสอบสนามหลวง ๒.ความสมั พนั ธระหวา งฆราวาสและพระสงฆ แมวา พระภกิ ษจุ ะไดรับการเคารพนบั ถือจาก ชาวบานอยา งสูง แตร ะบบของไทยก็มกี ารคานอํานาจของพระภกิ ษุไดอ ยา งแนบเนียน เรม่ิ จากวัดไมใช ของพระ แตเปนของชาวบาน พระเปนแขกที่มาอาศัยวดั ของชาวบา นอยู ธรรมเนียมไทยพทุ ธที่มกั บวช เพยี งระยะเวลาอนั สนั้ ทาํ ใหพ ระสงฆท ่จี ะตั้งตัวเปนกลมุ ทางสงั คมที่อสิ ระเปน ไปไดยาก ในทางเศรษฐกจิ พระสงฆก็ตอ งพึง่ ชาวบา น ทง้ั ในดานภตั ตาหาร เสนาสนะ และการณฑบาตขอแรงงานชาวบานมาชวย งานวดั ชาวบา นจึงมอี ํานาจในการควบคมุ พระสงฆไ ดในระดับหนึง่ พระสงฆจาํ เปน ตองมวี ตั รปฏบิ ตั ิ สอดคลองกับมาตรฐานที่ชาวบานยึดถอื (อางแลว : ๑๒๒-๑๒๓) หลังพระราชบญั ญัติการปกครองคณะสงฆ ๒๔๔๕ รฐั ไดวางมาตรการควบคุมคณะสงฆในเรอื่ ง สําคัญเพิม่ ข้นึ คือ ในปพ .ศ. ๒๔๕๖ ออกพระราชกฤษฎกี าแตง ตง้ั พระอุปช ฌาย ทําใหร ฐั เปน ผใู ห อนุญาตสิทธกิ ารเปนพระอปุ ชฌายแตผูเดียว เฉพาะผูทไ่ี ดรบั การแตงตั้งจากรัฐและไดร บั ใบอนุญาต เทานัน้ จงึ มสี ทิ ธิบวชกุลบุตรได แตเดมิ มานน้ั คุณสมบตั ิการเปน พระอุปชฌายน ั้นเกิดข้นึ ตามพระธรรม วินยั (เชน มพี รรษาครบ ๑๐ ข้นึ ไป) สว นคุณสมบัติอื่น ๆ น้ันเปน สง่ิ ท่ีชาวบานดูแลเอง กลา วคอื พระ เถระที่ไมม ีวตั รปฏิบตั ิ หรือไมมคี วามรคู วามชํานาญกจ็ ะไมม ีใครนําเอาบตุ รหลานไปบวชดวย การเปน พระเถระท่ีไมมีลกู ศษิ ยลูกหาอยเู ลยถือวา เปนการลงทณั ฑทางสังคมจากชาวบา น และเปน การบงั คบั วา ผทู ่ีจะบวชเรยี นนาน ๆ จนเปน พระเถระนั้นจะตอ งประพฤติปฏิบตั ิใหเปนทีน่ ับถอื และมีดใี นตวั อยูบาง มฉิ ะน้ันแลว ก็จะเปนทอี่ ับอายนอ ยหนา วัดอ่ืน นอกจากนี้ โดยอาศัยพระราชกฤษฎกี า ประกาศและขอ บงั คับตาง ๆ เสรมิ พระราช บญั ญตั กิ าร ปกครองคณะสงฆ ๒๔๔๕ รัฐกไ็ ดส รางระบบราชการขึน้ ในองคก รคณะสงฆไ ทย องคกรซงึ่ เคยมอี ยูอยาง หลวม ๆ กเ็ กดิ ความรดั กมุ มากขึน้ โดยการนําเอาระบบราชการมาใช เชน รวมการแตง ต้ังนบั แตตาํ แหนง ที่เล็กท่ีสุดในระดบั ตาํ บล มาไวท ศี่ ูนยก ลางการปกครอง การรบั สมาชกิ ใหมเ ขาสอู งคก รก็อยภู ายในการ ควบคมุ ของศูนยกลางการปกครอง การแจกจายบาํ เหนจ็ แกค นในองคกรโดยอาศัยการสื่อสารคมนาคม แผนใหม และการบริการโดยตวั อกั ษรซงึ่ เปน พลังของระบบราชการ องคก รคณะสงฆไ ทยกก็ ลายเปน ระบบราชการอกี สว นหน่ึงไปโดยปริยาย อยา งไรกต็ าม องคกรที่เกิดข้ึนใหมนี้ แมจ ะมีความรดั กมุ เปน อันหนึ่งอันเดียวกันมากขน้ึ แตก ็ไมใชองคกรอสิ ระอยางท่อี งคกรทางศาสนาของคาทอลกิ เปน เพราะรัฐ ไดค วบคมุ ศูนยก ลางระบบการปกครององคก รอยางใกลช ดิ สืบมาพระราชา คณะซึง่ จะไดร บั ตําแหนงใน มหาเถรสมาคมลวนเปนพระภกิ ษซุ ง่ึ รัฐเปนผูแตง ตง้ั ทั้งส้ิน

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๓๗ ๔.๗ การปฏริ ปู พระพุทธศาสนาของสมเดจ็ พระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส นิธิ เอียวศรวี งศ ไดใหภ าพเกย่ี วกับรปู แบบการปกครองครองคณะสงฆท ีเ่ กดิ ขนึ้ จากการปฏริ ปู พระพุทธศาสนาในสมยั รัชกาลท่ี ๕ ไวค อ นขา งชัด แตก ารปฏริ ูปในดานคาํ สอนน้ัน พระไพศาล วิสาโล (๒๕๔๒) ไดบรรยายภาพความเปลี่ยนแปลงไวอ ยางนา สนใจ อาจจะถือวาเปนสว นขยายความของ นิธิ เอียวศรีวงศ ก็ได พระไพศาล วสิ าโล ยอนความใหเ ห็นวา กอนทคี่ รสิ ตศ ตวรรษท่ี ๑๙ จะส้นิ สุดเพียงสองป คณะสงฆ ไทยภายใตก ารนาํ ของสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ไดเปน “ผูบุกเบิก” ในการ นําการศึกษาสมยั ใหมเ ขาไปยังหัวเมืองตาง ๆ ทั่วพระราชอาณาจักร พระสงฆช้ันนําไดถูกสงไปอํานาย การศกึ ษาในหัวเมือง โรงเรียนซึ่งเปนของใหมในเวลานั้นไดถูกตั้งขึ้นตามวัดตาง ๆ ท่ัวประเทศ วัดตาม หัวเมอื งตาง ๆ จึงกลายเปนแหลงเผยแพรความรสู มัยใหมแกประชาชน ขณะเดียวกันก็นําอักขรวิธีและ ภาษา “มาตรฐาน” จากกรุงเทพมหานครเขามาแทนที่ภาษาทองถ่ิน ความสําเร็จในช่ัวเวลาไมนานนี้ได กรุยทางใหร ฐั เขาไปรับชว งจดั การศึกษาตอ (แลว ในท่สี ดุ กก็ ันพระสงฆออกจากการศึกษาสําหรบั ราษฎร) ๔.๗.๑ การปฏริ ปู พระพทุ ธศาสนาทเี่ กดิ ขน้ึ อยางไมเ ปน ทางการ ในทัศนะของพระไพศาล วสิ าโล ในการเปล่ียนแปลงอยางใหมของสังคม ถา เปน กระแสใหญ แลว ผลทเ่ี กิดกับศาสนาในสังคมเดิมมีดว ยกัน ๓ ประการคือ (๑) ศาสนาเดิมถกู ลดบทบาทลง (๒) ศาสนาดั้งเดิมโอนออนผอ นตามไปตามสถานการณใหมห รือความคิดใหม (๓) เกดิ การปรบั ตวั ภายใน ศาสนาเพ่ือธาํ รงคณุ คาเดมิ ไว (พระไพศาล วิสาโล ๒๕๔๓: ๑) การปฏิรปู พระพทุ ธศาสนาของสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ท่ีกลาวมานน้ั เปนความเปลี่ยนแปลงท่ีเกิดจากสาเหตภุ ายนอก ทําใหจ ารตี ด้ังเดมิ ถกู ลดบทบาทลงเพอื่ เปดทางให จารตี แบบวทิ ยาศาสตรและเหตผุ ลนยิ มท่เี ขามาครอบงํา รวมท้ังการสนองตอบสวนกลางเพอื่ สราง เอกภาพของศาสนา พระไพศาลมองวา การปฏิรปู ดังกลา วนเี้ ปนปจ จัยสําคัญประการหนึ่งท่ที าํ ใหว ัดใน ชนบทเหินหางและคลายอิทธพิ ลตอชุมชนลง (เปน การเปล่ยี นแปลงแบบท่ี ๑) แตถ ามองในบรบิ ทของ ประเทศ การปฏริ ูปของสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ก็เปน การเปลย่ี นแปลงใน แบบที่ ๒ กลา วคือ การเปล่ยี นแปลงของศาสนาในลักษณะทโ่ี อนออนผอ นตามสถานการณใหมห รือ ความคดิ ใหม เปน การพยายามปรับตัวเพื่อตอบโตกับอิทธพิ ลตะวันตกซ่ึงมีวทิ ยาศาสตรแ ละเหตุผลนยิ ม เปนเครอื่ งมอื สําคญั หรอื พดู ใหชดั เจนคอื การทําใหว ิทยาศาสตรแ ละเหตผุ ลนยิ มเขา มาชน้ี าํ กํากับ พระพุทธศาสนาน้นั เอง (พระไพศาล วสิ าโล ๒๕๔๓: ๑-๔)

แนวโนมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ๓๘ ๔.๗.๒ การปฏริ ูปพระพทุ ธศาสนาในประเทศไทยจากแงม ุมทางสังคมวิทยา อภญิ ญา เฟองฟสู กุล (๒๕๔๑) ไดเสนอมุมมองเกี่ยวกับลักษณะของพทุ ธปฏิรปู ในเมืองไทย ไว นาสนใจโดยตั้งขอ สังเกตวา แมชาวพทุ ธปฎริ ูปในประเทศไทยจะไมมีลกั ษณะรนุ แรงหรอื ขาดการ ประนปี ระนอมเหมือนชาวมุสลมิ แตก ม็ ีลกั ษณะคลา ยกนั ประการหนึ่งคือ การเรียกรอ งใหสังคมหวน กลบั ไปหาสงิ่ ทเี่ ปน “มรดกจากอดีต” ในหมูผ นู ําปฏิรูปศาสนากจ็ ะพบอารมณโ หยหาอดีตและการสราง ภาพทคี่ ลา ยคลงึ กัน และปจจยั หนึ่งทช่ี ว ยเสริมใหก ารรอ งเรยี กหาอดตี เพ่ิมสูงกค็ ือ ชว งจงั หวะทเี่ กิด ชองวางทางอุดมการณในสงั คมไทย (คอื หลังจากหนุมสาวท่ีเขา ปาคนพบวาอุดมการณของพรรค คอมมวิ นสิ ตแ หง ประเทศไทยไมอาจเปน ทางเลือกที่เปนจริงไดส าํ หรบั สงั คมไทย) กลมุ หนุม สาวบางสว น ทเี่ คยไดแ รงบันดาลใจจากอดุ มการณฝา ยซายไดห นั ไปหาพระพทุ ธศาสนาในฐานะอดุ มการณท างเลอื ก ใหมท่เี หมาะกวา ประการแรก คําถามดังกลาวนาํ ไปสกู ารทบทวนความหมายของ “กรรม” และบทบาทของ เจตจํานงคของปจเจกในการเลือกกาํ หนดชะตากรรมของตน ในสายพุทธปฏริ ูปแบบปญ ญาชน จะพบ การตคี วามกฎแหงกรรมในลกั ษณะมนษุ ยนยิ มเชนในงานของพระธรรมปฎ ก (ประยุทธ ปยุตฺโต) และ งานของทานพุทธทาสภิกขุ ซ่ึงเนน ยาํ้ ถงึ ศกั ยภาพและเสรภี าพในการเลอื กกระทําของปจ เจก และการ สาํ เหนียกถึง “การเลือก” ในบริบทสงั คมปจจบุ นั และการวางทาทีอยางมเี หตุผลตอความเชอื่ ในเร่ืองท่ี ยากจะพสิ ูจนไ ด เชน เรื่องผีสางเทวดา การตคี วามดังกลาวนาํ ไปสูการเชอ่ื มโยงประเด็นปญ หารวมสมยั ท่ตี ระหนกั ถึงปญ หาของมนษุ ยในระดบั สากล เชน การเปดประเด็นสทิ ธิมนษุ ยชนจากมมุ มองของ พระพทุ ธศาสนา ประการทส่ี อง “พระนิพพาน” อันเปนจุดหมายสงู สุดไดถูกตคี วามใหมมี ติ ิของ “ที่น-ี่ เดย๋ี วน้ี” ซ่งึ ตามความเขา ใจแบบจารีตนยิ ม โอกาสจะบรรลพุ ระนิพพานในชาตภิ พปจ จุบนั เปน สิ่งท่ยี ากเยน็ ยงิ่ นกั สาํ หรบั คนธรรมดา จารตี ของพระพทุ ธศาสนาเถรวาทจงึ เนนท่กี ารปฏบิ ตั ิแบบคอยเปน คอ ยไป อันมผี ล ๒ ประการคอื ทาํ ใหพระนิพพานเปนเรื่องของอีกหลายภพชาตทิ ่ไี กลสุดกูอยา งหนึ่ง และอีกประการ หนงึ่ คอื ทําใหเ กดิ เสนแบงที่เห็นชัดระหวา งจารีตการปฏิบตั ิของภกิ ษุท่มี งุ พระนิพพานกับจารตี การ ปฏิบัติของฆราวาสทย่ี ังคงมุงเปาหมายในระดับโลกยี ะอยู คอื เนนการทําบุญเพือ่ ส่งั สมบารมใี หเกิดใน ชาติภพที่ประณตี ยิ่ง ๆ ขน้ึ ไป เม่อื ทานพทุ ธทาสซง่ึ ไดร บั อิทธพิ ลจากพระพทุ ธศาสนานิกายเซ็นหนั มา เผยแพรแนวคิด “นิพพานท่นี -ี่ เดยี๋ วน้ี” จงึ นบั เปน การเสนอมมุ มองใหมท ี่แสดงถงึ ความตระหนักท่ี ปจเจกตองการทําใหส จั ธรรมสูงสดุ มคี วามหมายและสมั พนั ธกบั ทุกปริมณฑลของโลกในชวี ิตประจําวัน แนวคิดน้จี ึงแปรเปลย่ี นใหก ารงานตาง ๆ ในโลกนกี้ ลายมาเปนการปฏบิ ตั ิธรรมไปหมดและยงั เปนการทํา ใหการแบง แยกระหวางแนวปฏบิ ัติของพระและฆราวาสท่มี ีอยแู คบลงดวย ประการทส่ี าม ในระดบั สงั คม ความพยายามแสวงหาความหมายของความเปนพุทธในสังคม ปจจบุ ัน หลีกเล่ยี งไมพน ทจ่ี ะนําไปสู การทบทวนบทบาททางสังคมของพระภิกษุ ในชว งสองทศวรรษที่ ผานมา จะพบเหน็ พระภิกษุทหี่ นั มาใสใจทจี่ ะชว ยแกป ญ หาสงั คมเพ่ิมขึน้ ความเคลอ่ื นไหวเหลา นสี้ ว น ใหญเ ปน ไปเองมากกวาจะมาจากการริเร่มิ ของมหาเถรสมาคม มที ้งั พระภิกษใุ นชนบททหี่ ันมาสนใจสวม

แนวโนมการศึกษาพระพุทธศาสนา ๓๙ บทนักพัฒนา และเมือ่ พระสงฆห นั มาจบั งานพฒั นา แมท ุกฝา ยไมว าจะเปนรฐั หรอื เอกชนตางกร็ วมยินดี สนบั สนุน แตปญ หานาสนใจทต่ี ามมาก็คือ ขอบเขตที่ควรของบทบาทดงั กลาวของพระภิกษอุ ยทู ีใ่ ด พระ ท่ีรกั ษาคนไขอาจเลย่ี งไมพนท่ีจะตองจับตองรา งกายคนไขหญิง ในกรณีท่หี ันมาต้งั ศนู ยพยาบาลคนไข แพทยบางรายก็ไมอยากใหพระสวมบทผอู าํ นายการโรงพยาบาลแตต องการจาํ กดั บทบาทของพระภกิ ษุ ในเปน เพียงผูปลอบประโลมทางจิตวญิ ญาณเทา นนั้ ภาพทไ่ี ดจากงานวจิ ัยของ อภิญญา เฟอ งฟสู กลุ เกีย่ วกับปฏิรปู พระพุทธศาสนาในประเทศไทยกับ ภาพทไ่ี ดจ ากขอเขียนของนิธิ เอียวศรวี งศและโดยเฉพาะภาพทีไ่ ดจ ากพระไพศาล วิสาโล มีลกั ษณะ แตกตา งกนั ตรงทีใ่ นทศั นะของนิธิ เอยี วศรีวงศ การปฏิรูปพระพุทธศาสนาในประเทศไทยเกิดขนึ้ จาก ความพยายามทจี่ ะปรบั ตัวเพอื่ ตอสกู บั ลัทธิศาสนาอน่ื และความพยายามทจ่ี ะรวบรวมคณะสงฆใหเขา ไปอยูภายใตการควบคุมของรฐั ๔.๘ การปฏริ ปู พระพทุ ธศาสนาในประเทศไทยสมยั ปจ จบุ ัน ปจ จบุ นั พระพุทธศาสนาในประเทศไทยมาถงึ จดุ ทจี่ ะตองมีการเปลยี่ นแปลงอกี ครงั้ หนงึ่ และถอื วา เปนคร้ังสาํ คญั อยา งยิ่ง เนื่องจากรฐั ธรรมนญู ฉบบั ใหมที่ประกาศใชเม่อื ปพ ุทธศกั ราช ๒๕๔๐ ไดกาํ หนด กรอบโครงของประเทศข้ึนมาใหม ส่งิ ที่เปนปญหากระเทอื นตอ พระพทุ ธศาสนา ก็คือ การกาํ หนด โครงสรา งใหมใหกบั หนว ยงานของกระทรวงศกึ ษาธิการ ทบวงมหา วทิ ยาลยั และสาํ นกั งานเลขาธกิ าร สภาการศกึ ษาแหง ชาติ โดยยบุ รวมมาอยูกบั กระทรวงที่จะตง้ั ขนึ้ ใหมคอื กระทรวงการศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ภายใตกระทรวงนี้มอี งคกรหลักบรหิ ารในรูปของสภา ๔ องคกร ภายใตสถานการณท ี่ “การปฏิรปู พระศาสนามาถงึ โดยบังเอญิ ” หรือ “จาํ เปน ตองทํา” เราจะ ปฏริ ปู พระพุทธศาสนาเพื่ออะไร เปน คําถามที่ตองทําความชดั เจนใหได หากปฏริ ูปเพ่ือความอยรู อดของ สถาบันของพระพุทธศาสนา กม็ คี ําถามตามมาวา ทําไมเรา จงึ คาดหวงั ใหสถาบันพระพทุ ธศาสนาอยูร อด คําตอบคอื เพราะพระพุทธศาสนาเปนศาสนาประจาํ ชาตไิ ทยจงึ จาํ เปน ตองดาํ รงพระพทุ ธศาสนาไวใ หค ู สังคมไทย ผูท่ีตอบเชนน้ีคลา ยมีความเชอ่ื อยูวา “พระพุทธ ศาสนาคือความเปนไทย” พระพุทธศาสนา คงอยู สงั คมไทยก็คงอยูดว ย พระพทุ ธศาสนาสูญ ความเปนไทยลม สลาย จงึ ควรมกี ารปฏริ ูป พระพุทธศาสนาเพือ่ ความอยูรอดของสงั คมไทย ๔.๘.๑-การปฏริ ปู พระพุทธศาสนาม๒ี เหตผุ ล ๑.พระพทุ ธศาสนาเปน สัจธรรม ๒.สจั ธรรมเปนส่ิงจาํ เปนสําหรับมนษุ ย เพราะการดาํ รงชีวติ ของมนษุ ยจะตองสอดคลอง กบั สจั ธรรมจึงจะเปนการดํารงชวี ติ ที่ถูกตองและมีความสุข ทัง้ สองประการน้ีลวนเปน “ความเช่ือ” นนั่ คือ เราตองเชื่อวา คําสอนของพระพุทธเจา เปนสัจธรรม ท่คี วรคาสําหรบั มนษุ ยชาติในโลกปจ จบุ ันอาจมีคาํ สอนท่เี ปนสัจธรรมมากมายปรากฏขนึ้ พระพทุ ธ ศาสนากเ็ ปนคาํ ตอบหน่ึงในบรรดาคําตอบเหลา นัน้ ที่มคี วามเกาแก คําสอนของพระพทุ ธเจา ไดร ับการ พสิ จู นตลอดประวตั ิศาสตรทผ่ี านมาวา มีคา ตอ การดาํ รงอยขู องมนุษยชาติ เราเช่อื วาในปจ จุบัน

แนวโนมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ๔๐ พระพทุ ธศาสนากย็ งั คงดํารงความเปนสจั ธรรมเอาไว และจะไมเปลย่ี น แปลง ไปตามกาล เวลา นีเ่ ปน ศรัทธาที่จะตอ งดํารงรกั ษาไวใ นใจสําหรบั ผูที่จะปฏิรปู พระพทุ ธ ศาสนา เหตผุ ลของการปฏิรปู ดาํ รงอยู บนศรทั ธาทางศาสนานัน่ เอง นอกจากน้ียังมเี หตุผลอน่ื เสรมิ เขา มาอีกคือ ความเช่ือวาชวี ติ ของเปนทุกข ความเช่อื นีเ้ ปนทัศนคติ พื้นฐานเกีย่ วกบั ธรรมชาติของมนษุ ยในพระพทุ ธศาสนาและดว ยความเชอ่ื นีพ้ ระพทุ ธศาสนา จําเปนตอ ง ดํารงอยเู พอ่ื แกไขความทกุ ขย ากของมนษุ ยชาติตามเจตนารมณการประกาศพระศาสนาของ พระพุทธเจาทว่ี า “จรถ ภกิ ฺขเว พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย” เหตผุ ลอนั น้กี ค็ อื เหตผุ ลดา นความกรุณา ซึ่งเปน คณุ ธรรมอยา งหนึง่ ของพระพุทธเจา และพระอรหนั ตสาวกท้ังหลายตระหนกั พระสงฆจะตองถือ เปน แบบอยาง ๔.๙-การสรางระบบความรูท างพระพุทธศาสนา การสรางระบบความรเู ปนส่ิงจําเปน เพราะความรูท างศาสนาของชาวพทุ ธทเี่ กิดขึ้นตามลาํ ดับ กาลเวลานั้นมีมาก นบั แตสมยั พระพุทธเจา เปนตน มาระบบความรกู แ็ ตกหนอ ขยายออกไปเปนจาํ นวน มาก เมอื่ คณะสงฆตองเก่ียวของกบั สงั คมหนึ่ง ๆ ณ เวลาใดเวลาหน่งึ จึงจําเปนตอ งรวู า ความรใู ดบางเปน ส่ิงจําเปน สําหรับสังคมนนั้ ๆ ในขณะน้ัน ๆ การทําความเขา ใจระบบความรูเดมิ การคนควาแสวงหาใน ระดบั ประสบการณจ รงิ หรอื การคนควา เพมิ่ เติมดว ยวธิ กี ารใด ๆ การจัดระบบความรูทม่ี อี ยใู หเหมาะแก กาลสมัยจึงเปน สิ่งทตี่ อ งทํา พระพุทธเจา เคยตรสั แกภ กิ ษวุ า ความรูท พี่ ระองคตรัสรูน้ันมมี ากดุจใบไมใ น ปา สวนความรูหรือสจั ธรรมทพี่ ระองคเผยแสดงแกภกิ ษุและคนทว่ั ไปนั้นดจุ ใบไมในกํามือ แมค วามรมู ี มากมายแตม ีบางสวนเทา นน้ั ทีจ่ ําเปนสําหรบั การดบั ทุกข ขอ นนี้ อกจากสะทอ นทา ทขี อง พระพทุ ธศาสนาตอความรูต า ง ๆ ท่มี อี ยูใ นโลกน้แี ลวยงั แสดง “จารตี ” บางประการทน่ี า จะทาํ ใหชาว พทุ ธปจจุบนั ไดต ระหนกั วา ในการเผยแพรค วามรูนั้นนอกจากตอ งมคี วามรูกวางขวางแลวยงั ตองรอู ีกวา อะไรคอื ความรูท่จี ําเปนหรอื เหมาะสมสาํ หรับยคุ สมัย สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรสทรงเนน “ระบบจรยิ ธรรม” ท่ีลอ งลอยไมส อด รบั กับระบบอภปิ รัชญาของพระพุทธศาสนา (หรือท่พี ระไพศาลเรยี กวา พทุ ธศาสนาแบบโลกยี ธรรม) ไม มีโลกภูมิทเี่ สริมใหระบบความรูทางพระพุทธศาสนาแข็งแกรง การยอมรับวธิ ีคดิ แบบวิทยาศาสตรแ ละ ความคดิ แบบเหตุผลนิยม จะทาํ ใหร ะบบความรเู ดิม ๆ ของพระพุทธศาสนาไมม คี วามหนักแนน นอกจากการสรางระบบอภิปรัชญาและระบบจริยศาสตรใ หสอดคลอ งเปนเหตุเปน ผลกันและกันแลว การคนหาทัศนะทางความรหู รอื ระบบความรทู างญาณวทิ ยากน็ บั วา เปนสิง่ สําคญั เพราะทัศนะตอ ความรูจะเปน ฐานรองรับการจดั ระบบการเรยี นการสอนทางพระพทุ ธศาสนา การสรา งระบบความรูทีค่ รอบคลมุ กระบวนทัศนหลกั ๆ จาํ เปน สาํ หรับการดาํ รงอยูใ นโลกสมยั ใหม ถา ยงั ไมสามารถหา “ระบบความรู” หรอื “สรา งระบบความหมายที่เหมาะสม” กับยุคสมยั ไดแ ลว การ หลดุ ออกไปจากศาสนธรรมของชาวพทุ ธท่ีมกี ารศึกษาสงู ๆ จะมมี ากข้ึน ความสําคัญของสถาบนั สงฆก็ นบั วนั จะดอยความสําคัญ ดังน้ัน ภาระหนาท่ีของพทุ ธศาสนิกชนโดยเฉพาะคณะสงฆผูซึง่ จะมพี ลงั มาก ทีส่ ุดในการขับเคลื่อนขบวนการปฏิรูปทกุ ๆ ดาน คอื การทบทวนระบบความรูท่มี ีอยูทงั้ หมด การ ตระหนกั ถงึ ความสาํ คัญในการสรา งระบบความรทู เี่ หมาะสมข้ึนมาใหม พรอม กนั น้ัน พระสงฆต อ งสรา ง ระบบท่จี ะทําใหค วามรูโดยรวมมีเอกภาพ ไมขดั แยงกันเองภายในระบบ อันจะเปน ประโยชนต อยุคสมัย

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๔๑ บทที่ ๕ พระพุทธศาสนากับเทคโนโลยสี ารสนเทศ วัตถปุ ระสงค o เม่ือศึกษาบทท่ี ๕ จบแลว นักศึกษาสามารถ o ๑.อธิบายหลกั มหาปเทศ คือ ทางออกของพระสงฆไ ด o ๒.อธิบายพระสงฆใ นโลกอนิ เทอรเ น็ตได o ๓.อธบิ ายหลักธรรมสาํ หรับนกั เสพอนิ เทอรเนต็ ได ขอบขา ยเน้อื หา o ๑.หลกั มหาปเทศ คือ ทางออกของพระสงฆ o ๒.พระสงฆในโลกอนิ เทอรเ น็ต o ๓.หลักธรรมสําหรับนักเสพอนิ เทอรเน็ต

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๔๒ ความหมาย ปจ จบุ นั บทบาทของเทคโนโลยสี ารสนเทศมีสว นเก่ียวขอ งกับชวี ิตของมนษุ ยในสงั คมมากขึ้น โดยเฉพาะในดา นการตดิ ตอ สื่อสารที่ทาํ ใหคนท่วั โลกสามารถเช่ือมถงึ กนั ไดอยา งสะดวกรวดเร็วมาก ยงิ่ ข้ึน ซง่ึ พระภิกษสุ งฆจ าํ เปน ตองเรยี นรเู ทคโนโลยี เทคโนโลยีสารสนเทศมากขึน้ เพ่อื การใชประโยชน ในการนําไปอธบิ ายหลกั ธรรมของพระพทุ ธศาสนาตอ ไป เทคโนโลยี คอื การประยุกตใชวิทยาศาสตรใหเ กิดประโยชน ซ่ึงมคี วามหมายคอนขางกวา ง โดยท่ัวไปหมายถงึ ส่ิงทม่ี นษุ ยพัฒนาข้ึน เพอ่ื ชวยในการทาํ งานหรอื แกป ญ หาตาง ๆ เชน อุปกรณ, เครอ่ื งมอื , เครอื่ งจักร, วสั ดุ หรือ แมกระท่งั ท่ีไมไดเ ปนส่งิ ของที่จบั ตอ งได เชน ระบบหรอื กระบวนการ ตา ง ๆ สารสนเทศ หมายถงึ ขอ มลู ขา วสาร ความรูตา ง ๆ ท่ไี ดร ับการสรุป คาํ นวณ จดั เรียง หรอื ประมวลแลว จากขอ มูลตาง ๆ ทีเ่ กย่ี วของอยางเปนระบบตามหลกั วิชาการ จนไดเ ปน ขอ ความรู เพ่ือ นาํ มาเผยแพรแ ละใชประโยชนใ นงานดา นตา ง ๆ พระพทุ ธศาสนา คอื หลักคําสอนที่วาดว ยการคน หาตนเอง ดว ยตนของตน โดยทีต่ นตั้งอยใู น กรอบแหง แนวทางของพระพทุ ธเจาพระองคน้นั หลักดงั กลาวคือ ๑. การไมท ําบาปในท่ีทั้งปวง ๒. การทาํ แตความดีใหบ ริสทุ ธิ์ ๓. การชําระใจหรือทาํ ใจใหบ รสิ ุทธิ์ สารสนเทศ คือ ผลลพั ธข องการประมวลผล การจดั ดําเนินการ และการเขาประเภทขอ มลู โดย การรวมความรูเขา ไปตอผรู บั สารสนเทศนั้น สารสนเทศมีความหมายหรือแนวคิดท่ีกวา งและหลาก หลาย ต้งั แตก ารใชคําวา สารสนเทศในชีวิตประจาํ วนั จนถงึ ความหมายเชงิ เทคนิค คาํ วา \"สารสนเทศ\" และ \"ขอ มูล\" มีการใชสลบั กันอยบู า ง แตส องคาํ นม้ี ขี อแตกตา งท่เี ดนชัดคือ ขอ มลู เปนกลมุ ของขอความ ท่ไี มไดจดั การรปู แบบ และไมส ามารถนํามาใชง านไดจ นกวา จะมีการจัดระเบียบและดึงออกมาใชใน รปู แบบ สารสนเทศ ขอมลู และสารสนเทศ สามารถนําไปใชบรหิ ารงานหลายดาน ๑. ดา นการวางแผน สามารถนาํ สารสนเทศไปใชใ นการวางแผนเกีย่ วกบั การจัดการองคก าร ๒. ดา นการตัดสินใจ การมีสารสนเทศทส่ี มบรู ณ ชวยใหก ารตดั สนิ ใจถกู ตอ ง รวดเรว็ และมี ประสทิ ธิภาพ

แนวโนมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ๔๓ ๓. ดานการดําเนินงาน เพื่อควบคมุ หรือติดตามผลการปฏิบัติงานใหสอดคลองกบั กฎระเบยี บ วัตถปุ ระสงค และเปาหมาย องคป ระกอบของเทคโนโลยสี ารสนเทศ ประกอบขนึ้ จากเทคโนโลยีสองสาขาหลกั คอื เทคโนโลยีคอมพิวเตอร และเทคโนโลยีส่อื สาร โทรคมนาคม เทคโนโลยีคอมพวิ เตอร ประกอบดว ย - ฮารด แวร ไดแก อุปกรณตางๆของเคร่ืองคอมพิวเตอร - ซอฟตแวร ไดแก โปรแกรมที่เขียนข้ึนเพื่อทํางานเฉพาะดานตามความตองการของผูใช “อาณาจักร ของเทคโนโลยี กับอาณาจักรของศาสนา หรือศาสนจักรอยูคนละสวนกัน แตท้ังสองสวนมีความ เก่ียวของกับชีวิตมนุษย เดิมศาสนจักรมีอิทธิพลกับชีวิตมนุษยมาก แตตอนหลังถูกไลท่ีโดยเทคโนโลยี และวิถีชีวิตสมัยใหม “สวนความหวังท่ีจะใหเทคโนโลยีแหงโลกปจจุบัน อยางเชน อินเตอรเน็ต เปน เครื่องมือในการสอนศาสนาน้ัน ทานถือวาเปนการเปดประตูข้ันแรกเทาน้ัน แตคนท่ีสนใจธรรมะหาก ทองจากหนังสอื อยา งเดียว ไมอ อกไปไหน อาจทองจนเมา เมาธรรมะไมใชร ธู รรมะ” ประโยชนของเทคโนโลยี สื่อทีวที ่ีสามารถนําขา วสารความรูไปถึงเด็ก ๆ ในถิน่ ทรุ กันดาร พระสันตกิ โร ต้งั ขอสงั เกตวา ส่งิ แรกทตี่ อ งถามคือ เดก็ เหลานน้ั จําเปนตอ งฟง ผูรจู ากแดนไกล หรือเปลา ทา นเชอ่ื วาในหมบู านทเ่ี ด็กเหลานั้นอยู จะมบี ุคคลท่เี หมาะสม ท่จี ะพูดคยุ ส่งั สอนเด็กเหลาน้ัน “และอกี ดานหนง่ึ แมจ ะมีสิง่ ดี ๆ เผยแพร ผา นสือ่ แบบดี ๆ เด็กเหลา น้นั จะดูหรอื เปลา เราไมมอี าํ นาจ จะใหเ ขาดู บางคนอาจคดิ แปลงธรรมะใหเปน เพลง เปน หนังที่เดก็ ชอบเทคโนโลยสี ารสนเทศเก่ยี วกบั Information technology สามารถนําศาสนาผานส่อื ไปถึงคนจาํ นวนมาก นาจะยิ่งดีมใิ ชหรอื “พทุ ธ ศาสนามองอะไรเปนเหตุเปน ปจจยั การมขี อ มลู ธรรมะดีเปนปจจยั หนึ่ง แลวใชส ่อื ใหแพรห ลายกเ็ ปน ปจจยั หน่งึ แตย ังมอี กี หลายปจจยั กวาจะรูวา ผลจะเปนอยางไร มนั ขึ้นกบั บริบทของสังคมดว ย ตอบ อยา งเบ็ดเสรจ็ ไมไ ด “แตถา ดูเหตปุ จ จยั ท้งั หลาย คงยากทจ่ี ะไดผล และคดิ วา ไมคมุ เนื่องจากเทคโนโลยี มีราคาแพง การทําท่ีสงบในทุกหมูบา น คมุ คากวา และถกู กวา ” หมอประเวศ วะสี กลาวถึงเทคโนโลยวี า โดยตัวมันเปน กลาง ๆ สุดแตค นจะนําไปใช เปน ประโยชนกม็ ี เปนโทษก็มี อยา งเร่อื งยนี ตอนน้ีรูหมดท้งั สามพันลา นตัวอกั ษรทอ่ี ยูใน DNA ของเรา มนั มี รหัสอยใู นน้ันสามพนั ลา นตวั ซึ่งตอนนมี้ ันรูหมดแลว ก็จะมผี ลกระทบทั้งทางบวกและทางลบเทคโนโลยี เปนตัวกําหนดสังคม แลว มนั มีลกั ษณะอยางไร.. ตอนท่ีเทคโนโลยียังเปนเร่อื งการลา สัตว สงั คมเปน สังคมท่อี ยูกันเปนกลมุ เมื่อพบเทคโนโลยเี กษตร สงั คมกอ็ ยกู ันแบบหมบู าน พอพบเทคโนโลยี อุตสาหกรรมกเ็ กิดเมืองโตขึ้น มาถึงตอนน้ีเปน ยุคเทคโนโลยี Information สิง่ ที่เกดิ ข้ึนอยางใหญหลวง คอื มเี ทคโนโลยที ่ีแพงมาก มันจึงเช่อื มกับการเกิดทุนนิยม ซงึ่ ทําใหคนแตกตางกันมาก “คนที่รวยท่สี ุด ๓๐๐ คนในโลก มที รัพยสมบตั ิมากกวา คน ๒,๐๐๐ ลา นคน และ ๒๐๐ คน อยใู นอเมริกา” “พุทธศาสนากบั เทคโนโลยี จะอยรู วมกันอยา งไรใหส อดคลองและสมดลุ ” หมอประเวศช้ีวา ตอ ง อาศัยพุทธเทคโนโลยี คอื การเจรญิ สติ ฟงดเู หมอื นยาก แตจ รงิ ๆ แลว ไมย าก “มนษุ ยเปนสัตวประเภทเดยี วท่ีสามารถเห็นตัวเอง เหน็ ความคิดของตวั เองได สติแปลวาเรารู กายเราเปน อยางไร หายใจเขา หายใจออก เดินก็รู กาวยางตาง ๆ ก็รู ความทุกขสขุ กร็ ู แลวจะเจอความ สุขที่ไมเ คยเจอมากอ น และอีกอยา งหนึง่ ท่ีทาํ ไดง า ยและนาทํามาก คอื การรว มทกุ ข คนเด๋ยี วนี้มีความ ทุกขเยอะความจนความเจบ็ เปนกําพรา และอกี รอยแปด ถาเรารวมทุกข ความทุกขข องเราจะนอ ยลง”

แนวโนมการศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา ๔๔ นับวาเปน เร่ืองทนี่ าคดิ วาเมอื่ นกั คดิ จากโลกตะวนั ตกมองความสขุ จากหลักคําสอนของ พระพุทธศาสนา แตปญ หาของคณะสงฆมิไดอ ยูท ศ่ี าสนธรรม เพราะถึงอยา งไรกค็ งไมเ ลอื นหาย แตจ ะ ไปผสมอยใู นศาสตรอน่ื ในอนาคตผูทร่ี ูธรรมะจะเปน ชาวบานมากกวาพระ ดงั ทใี่ นปจจุบนั นักพูดธรรมะ นกั เขยี นดานพระพุทธศาสนามีมากกวาพระภิกษุ โดยเฉพาะในประเทศไทยพระที่ทําหนา ทอ่ี ธิบาย ธรรมะใหกับคนรุนใหมไดเ ริม่ มีนอ ยลง ปญ หาของคณะสงฆจงึ อยูท่ีศาสนบุคคลและวธิ ีการเผยแผ แมพ ระพทุ ธเจา จะวางหลกั ไวในการ สงสาวกไปเผยแผคร้งั แรกวา “พวกเธอจงเท่ยี วจารกิ เพอ่ื ประโยชนแ ละความสขุ แกชนหมูมาก เพ่ือ อนเุ คราะหโลก เพ่ือประโยชนเกื้อกูลและความสุขแกทวยเทพและมนษุ ย พวกเธออยาไดไ ปรวมทาง เดยี วกนั สองรูป จงแสดงธรรมงามในเบือ้ งตน งามในทา มกลาง งามในท่สี ุด จงประกาศพรหมจรรย พรอ มทง้ั อรรถทงั้ พยัญชนะครบบริบูรณบรสิ ทุ ธ์ิ” ปจ จบุ นั มจี ํานวนพระบวชมากข้ึน แตมีพระท่ีบวชไมสกึ อยใู นพระพุทธศาสนานอยลง คนสวน มากนิยมบวชระยะสั้น เพราะเงื่อนไขของการงาน ระบบการศึกษาของคณะสงฆม ีคนเรียนนอ ย ลง ใน อนาคตจะมเี ปรียญธรรม ๙ ประโยคนอยลง หากคณะสงฆไมป รับเปลี่ยน เพราะในปจจุบนั มหา วิทยาลัยตาง ๆ เปดโอกาสใหพ ระเขา ศกึ ษาไดแ ละเรียนแลวมโี อกาสจบมากกวาเรยี นบาลพี ระสงฆ ใน สมัยพทุ ธกาลตอ งเดนิ ทางไปหาศาสนกิ แลวแสดงธรรม ขอ ที่นา สงั เกตประการหน่งึ คือพระพุทธ เจา ทรง พักอยจู าํ พรรษาเพยี งสามเดือน ท่ีเหลอื อกี เกาเดือนไดเ ท่ยี วจาริกไปในสถานทตี่ า งๆเพอ่ื แสดงธรรม แต ปจ จุบนั พระสงฆพ ักอยูประจาํ ในวดั แหงเดียวติดตอ กันตลอดป มิไดเ ดินทางจาริกไปหา ศาสนกิ แต รอใหศาสนิกเขามาหา จงึ สวนทางกบั บทบาททพี่ ระพุทธเจาทรงประทานไว องคก รสงฆจ ึงควรจะตองมพี ระสงฆท่ศี กึ ษาและพฒั นาในดา นเทคโนโลยีสารสนเทศใหมากขึ้น จะได นาํ ไปเผยแผใ หก ับคนรุน ใหมได เพราะพดู ภาษาเดยี วกัน หากไมเดนิ ทางไปดวยกายกส็ ามารถอาศยั ความเจริญทางเทคโนโลยเี ผยแผธรรมผานอินเทอรเน็ตหรือชอ งทางอ่ืนๆ ซ่งึ ปจ จุบันมีวัดหลายแหง ทํางานดา นนอ้ี ยา งไดผ ลเชนหลวงตาดอทคอม แหงวัดปา บานตาดเปนตน