มรดกวัฒนธรรม

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว เพียงแต=แก=ง (ลำธาร) เท=านั้น (อำนาจ กุลทอง, สัมภาษณF, 29 พ ษภาคม 25 0) ตำนาน ะวตห บ1าน บา1 น นนนากา หม=ูท่ี 12 บาB นโนนนาก=าม ไดแB ยกออกมาจากหม=ูท่ี 5 บาB นโนน เมื่อ วนั ท่ี 1 มถิ ุนายน 2521 เนือ่ งจากมีประชากรมากขึ้น การปกครอง การดูแล ไมท= ว่ั ถึง โดยมนี ายหมั่ง พมิ ศรี เป5นผใBู หญบ= Bานคนแรกของหม=ูที่ 12 บBานโนน นาก=ามและไดBหมดวาระมื่อวันที่ 1 ธันวาคม 2531 จึงไดBมีการเลือก 32 ผูBใหญ=บBานคนที่ 2 ขึ้นใหม= คือนายแห=ว หมวกสอน ไดBดำรงตำแหน=งเป5น ผูBใหญ=บBานหมู=ที่ 12 บBานโนนนาก=าม ต=อมาเมื่อผูBใหญ=แห=ว หมวกสอน ไดB เกษียณครบวาระ 0 ป เมือ่ วนั ที่ 2 พ ศจิกายน 2549 จึงไดBเลอื กผใBู หญ=บBาน คนใหม= เม่ือวนั ที่ 11 ธนั วาคม 2550 คอื นายประสาท พิมศรี เปน5 ผBูใหญบ= Bาน คนป*จจบุ ัน บBานโนนนาก=าม เป5นหมู=บBานท่ีมลี ักษณะภมู ิประเทศเป5นเนินสูง ภาษาถ่ินเรียกเนินวา= โนน ในหมบ=ู Bานนจี้ ะมีพื้นที่ทำนาขาB วมากกว=าหม=ูบBาน อ่ืนๆ และพนื้ ที่นาขBาวจะแหBงแลBงมากจนดนิ แหBงแยกออกเปน5 แผ=นๆ ภาษาถิ่น เรียกว=า แหBงเป5นก=าม เลยเป5นที่มาของชื่อบBานโนนนาก=าม (คำว=า ก=าม ภาษาถนิ่ หมายถึง แตกระแหง) (ประสาท พมิ ศรี, สมั ภาษณ,F 12 กรก าคม 25 0)

ตำนาน ะวตห บ1าน บ1าน นน ะ กลือ 33 บBานโนนมะเกลือ แยกออกมาจากหมู= 12 บBานโนนนาก=าม มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว เนื่องจากมีประชากรเพิ่มขึ้นมาก จึงแยกออกมาเป5นหมู=ที่ 13 เมื่อป พ.ศ. 2521 โดยประชาชนไดBเลือกนายพยนตF แปงหอม เป5นผูBใหญ=บBานคนแรก ผูBใหญ=บBานคนที่ 2 คือนายเบน อิ้มอนงคF ผูBใหญ=บBานคนที่ 3 คือนายเด=น โมโพธิ คนที่ 4 นางทองหล=อ บางศรี คนที่ 5 นายวินยั สรอB ยเพชร และ คน ปจ* จบุ ัน คอื นายเจอื จันทรทF รง ที่มาของชื่อเรียกบBานโนนมะเกลือ คือ เป5นหมู=บBานที่ตั้งอยู=บน เนนิ สงู ภาษาบBานเรยี ก เนนิ วา= โนน และในหมบ=ู Bานจะมตี BนมะเกลือตBน ใหญ=อยู= 1 ตBนขึ้นอยู=บริเวณบนจอมปลวกใกลBบ=อน้ำในหมู=บBาน จึงตั้งช่ือ หมบู= าB นว=า บBานโนนมะเกลือ แตใ= นปจ* จบุ ันไม=มีตBนมะเกลือตBนน้ีแลBว (เจือ จันทรทF รง, สมั ภาษณF, 2 มถิ นุ ายน 25 0) ตำนาน ะวตห บ1าน บ1านกลาง บBานกลางหม=ู ตำบลหนองกะทBาว เดมิ ไดBอยู=ในเขตปกครองของหมู=ท่ี 3 บBานหนองกะทาB ว และไดแB ยกเป5นหม=ู 14 เม่อื วันที่ 17 มิถนุ ายน พ.ศ. 2521 เลือกต้งั ผใBู หญบ= าB นคร้ังแรกและคนแรกของหมบู= Bาน คือ นายสวสั ดิ ดาน=ุม ดำรงตำแหนง= เม่ือ 17 มถิ ุนายน พ.ศ. 2521 14 มิถนุ ายน พ.ศ. 2535 และ ปจ* จบุ ันมผี Bูใหญ=ชิน ดวB งนาค ดำรงตำแหน=งเปน5 ผูBใหญบ= าB นหมทู= ่ี 14 สาเหตทุ เี่ รยี กว=าบBานกลางน้ัน เน่ืองจากวา= บBานกลาง เปน5 หมูบ= Bานที่ อย=กู ลางตำบล โดยบรเิ วณหมู=บBานนน้ั จะตดิ กับหลายหมบู= Bาน ดงั นี้

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ทิศเหนอื ติดกบั หม=ูที่ 10 บBานโพธเิ สดจ ทิศใตB ตดิ กบั หมู=ที่ 3 บาB นหนองกะทBาว ทศิ ตะวนั ออก ติดกบั หมู=ท่ี 27 บBานชายทุง= ทศิ ตะวันตก ติดกบั หม=ทู ่ี 15 บBานปาสัก (ชนิ ดBวงนาค, สัมภาษณF, 5 มถิ นุ ายน 25 0) ตำนาน ะวตห บ1าน บ1าน า ก 34 ภาพที่ บาB นปาสัก บBานปาสัก ตำบลหนองกะทBาว เป5นชุมชนดั้งเดมิ มีประชาชนอาศัย อยู=ในพื้นที่มายาวนาน แต=ก=อนหมู=ที่ 15 อยู=ในเขตปกครองของหมู=ท่ี 4 บBาน หนองกะทBาว ต=อมามีประชาชนเพิ่มมากขึ้น ผูBใหญ=บBานหมู=ที่ 4 ผูBใหญ=แตBม กลิ่นเกตุ จึงทำเร่ืองขอแยกหมู=บBานใหม= เป5นหมู= 15 บBานปาสัก มีผใBู หญ=ชุมพร คำเมือง เป5นผูBใหญ=บBานคนแรก สาเหตุที่เรียกว=าบBานปาสัก คือ เนื่องจาก เมื่อก=อนบริเวณที่ต้ังหมู=บBาน มีสวนที่ปลูกตBนสักใหญ=เป5นจุดสังเกต คือ สวน ไมสB ักของผูBใหญ=สาย เทพบาท ดงั นัน้ เพอื่ ใหBเป5นเอกลักษณFจงึ เรียกว=า บBาน ปาสกั (วุน= คำเมอื ง, สมั ภาษณ,F 1 มิถนุ ายน 25 0 และสุทน จนั ทรFปาน, สมั ภาษณ,F 27 กันยายน 25 0)

ตำนาน ะวตห บา1 น บ1านบาง างพ นา 35 ป พ.ศ. 2521 ทางรั บาลไดBเขBามาพัฒนาและจดั สรรที่ดินทำกินใหB มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ผูทB ไ่ี ม=มที ีด่ ินทำกิน เพอื่ ใหBไดBบคุ คลเหลา= นั้นไดBมีท่ีอย=ูอาศัยและทด่ี ินทำกิน โดย แบ=งเป5นที่ดินทำกินครอบครัวละ 19 ไร= ที่อยู=อาศัยครอบครัวละ 1 ไร= ใน หมูบ= าB นมสี ถานท่ีสำคัญ เช=น วัด โบสถFคริสตF โรงเรียน มพี นื้ ทจี่ ำนวน 1 ,400 ไร= ประชาชนที่มาอาศัยอยู=มาจากทุกภาคของประเทศ เช=น มาจากจังหวัด พิจิตร เลย กระบี่ เป5นตBน ประชาชนเหล=านี้เขBามาร=วมโครงการพัฒนาที่ดิน ทำกินและอาศยั อยูจ= นถึงปจ* จบุ ัน ดังนน้ั ลกั ษณะทางสงั คมของหมบ=ู Bานบางยาง พัฒนาจงึ เป5นลกั ษณะทผี่ สมผสานกันหลากหลายวฒั นธรรมเชื้อชาตภิ าษา สาเหตุที่เรียกว=า บางยางพัฒนานั้น มาจากเดิมอำเภอนครไทยช่ือว=า เมืองบางยาง ดังมีบันทึกว=า พ=อขุนบางกลางท=าว เจBาเมืองบางยาง และ หลงั จากทีท่ างรั บาลไดเB ขBามาพฒั นาทด่ี ินทำกินใหแB ก=ประชาชน จึงไดนB ำ ช่ือ เก=าของเมืองนครไทยมาผสมผสานกับการพัฒนาท่ีดินของรั บาล ดงั นน้ั จึงไดB ตงั้ ช่อื หมบ=ู Bานน้ีวา= บาB นบางยางพัฒนา (กิ สมศรี, สมั ภาษณ,F 2 มิถุนายน 25 0 และสุทน จันทรปF าน, สมั ภาษณF, 27 กนั ยายน 25 0) ตำนาน ะวตห บา1 น นำ้ ตาก หมู=บBานน้ำตากมีภูมิประเทศเป5นภูเขาและป า ในสมัยก=อนมี นายพรานมาล=าสัตวF นายพรานล=าเนื้อล=าสตั วไF ดBกมาพักผ=อนทบ่ี ริเวณลานหิน (บางคนเรยี กว=าลานตาก) งึ่ มีลำหวB ยผ=านใกลB ๆ กับลานหิน นายพรานจะแล= เนอื้ สตั วทF ลี่ =ามา มาตากทีล่ านหินแห=งนี้ เพราะหินหนั หนBาไปทางทิศตะวันขึ้น (ตะวนั ออก) ปจ* จบุ นั ชาวบBานใชลB านหนิ นี้ตากมนั หรือพืชผลทางการเกษตร

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ต=อมาใน พ.ศ. 2519 บริษทั พิษณโุ ลกทำไมB ไดBเขBามาสมั ปทานตัดไมB และปลูกปา (ไมBสัก) ทดแทน ชาวบBาน ึ่งส=วนใหญ=มาจากบBานนาหนอง กไดB เขBามาทำงานกับบริษัทแห=งนี้และอาศัยอยู=ในบริเวณนี้ และในป 2522 จึงมี การแยกหมบ=ู าB นจากบาB นนาหนองมาเป5นหมบ=ู Bานใหม=อย=างเป5นทางการโดยตั้ง ชื่อหมบ=ู Bานว=า บBานน้ำตาก ท่ีมาจากสภาพภูมิประเทศท่ีมลี านหินและแหล=งน้ำ ทอ่ี ย=ูบริเวณเดียวกัน ปจ* จบุ นั สวนสักของบริษทั พิษณุโลกคBาไมBท่ีมาปลูกไวBไดB โอนใหBกับรั บาลดูแล (สีไว พรมโสภา, สมั ภาษณF, 27 กันยายน 25 0) 36 ตำนาน ะวตห บ1าน บา1 นบง บBานบุ=ง หมู=ที่ 1 ต.หนองกะทBาว อ.นครไทย จ.พิษณุโลก สมัยก=อนบาB นบงุ= อยู=ในเขตการปกครองของบBานนาจาน หมู=ที่ 2 พนื้ ท่ีเดิมเป5น ท่นี าและปาไมBใหญ= มีลำน้ำคานไหลผ=าน เปน5 แหล=งนำ้ ทม่ี ีความอุดมสมบูรณF เมอ่ื ป พ.ศ. 2530 ทางราชการมีคำสง่ั ใหแB ยกหมูบ= Bาน มกี ารเลือกตั้ง ผใูB หญ=บBาน โดยมนี ายจวน ตาธรรมะ ไดBรบั คดั เลอื กใหBเป5นผูBใหญ=บBานคนแรก ของหมบ=ู าB น ผูBเฒ=าผูBแก=ไดตB ้งั ช่อื หม=บู าB นวา= บาB นบุง= เยน โดยแบ=งพืน้ ที่ตาม *ง ของแม=น้ำ โดยแม=น้ำคานจะไหลผ=านระหว=างสองหมู=บBาน พอถึง ดูน้ำหลาก น้ำคานกจะไหลลBนตลิ่งเขBาบุ=งทัง้ หมู=บBาน (ภาษาทBองถิ่น บุ=ง คือ แหล=งน้ำขงั ขนาดใหญ= หรือบึงขนาดใหญ=) ดังนั้นชาวบBานจึง ตั้งชื่อหมูบ= Bานว=า บBานบ=ุง เยน ่ึงหมายถึง ความช=มุ ชื่น ร=มเยน และความอยู=ดมี ีสขุ ของประชากร ต=อมาไดBเกิดความผิดพลาดในการจดทะเบียนชื่อของหมู=บBาน ตกหลน= ไปหนง่ึ พยางคF คือคำว=า เยน จงึ เหลือชื่อหมบู= Bานเป5น บาB นบ=งุ มา

จนถึงป*จจุบัน และป*จจุบันยังมีบุ=งอยู= (จวน ตาธรรมมะ, สัมภาษณF, 37 มถิ นุ ายน 25 0) มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ตำนาน ะวตห บา1 น บา1 นห1ว ก1ว เมื่อตอนสมัยก=อนหมู=บBานหBวยแกBวจะอาศัยอยู=กับหมู= บBาน แก=งหวBาและเม่ือประมาณป พ.ศ. 2520 ไดBมีครอบครวั ของ นายแกBว ตังแก มาสราB งบาB นเรือนอย=รู ิมหBวย เป5นครอบครัวแรกที่ไดBเขBามาสรBางบBานเรือนอยู= ในหมู=บBาน เมื่อหลายปต=อมากมีครอบครวั อนื่ ยาB ยเขาB มาอย=ตู ามเรอื่ ย ๆ พอต=อมาเมื่อป พ.ศ. 2542 จึงมีการตั้งหมู=บBานขึ้นมาใหม= โดยมี ผูBใหญ=นายชะลอ สุขศิริ เป5นผูBใหญ=คนแรกของหมู=บBานไดBปรึกษาหารือกับ ชาวบาB น แลวB คิดเหนตรงกันแลวB ว=าในเมื่อก=อนครอบครัวของตาแกBว หรือนาย แกBว ตังแก มาอาศยั อยูต= ามรมิ หวB ย ตาแกBวมาอย=ูก=อนใคร เรากพากันเรียกว=า หมบู= BานตาแกBว ที่มีบาB นอย=ูรมิ หBวย ผBูใหญช= ะลอ กเลยเกดิ ความคิดวา= ไหน ๆ เรากเรยี กตดิ ปากช่ือบริเวณหมบู= Bานนี้ว=าบBานตาแกวB ที่อย=ูริมหวB ยแลBว เรากควร เอาคำเรียกเดมิ มารวมกนั เลย และไดขB อB สรุปวา= จะตั้งชอ่ื หมบ=ู าB นว=า หม=ูบBาน หBวยแกวB ดงั นัน้ หม=ูบBานน้จี ึงใชBชอื่ ว=า บาB นหวB ยแกวB มาจนถึงปจ* จบุ นั น้ี (ประกา ยวนแหว= , สมั ภาษณF, 2 พ ษภาคม 25 0) ตำนาน ะวตห บ1าน บา1 น นนกลาง ประวตั ิความเป5นมา เมื่อวนั ที่ 20 พ ษภาคม 2535 บาB นเนินกลาง ไดBแยกออกมาจากหมู=บBานนาหนอง หมู=ที่ เป5นบBานเนินกลาง หมู=ที่ 20 เพราะกลางหมบ=ู Bานเนินอยู= เลยตั้งช่ือวา= บBานเนินกลาง แต=ปจ* จุบนั เนินน้ันไม=มี

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว แลวB บBานเนนิ กลางมีนายมาย ตนั ตลุ า เปน5 ผBใู หญ=บBานคนแรก นายดำรง จนั ทรF คีรี เป5นผูBใหญ=บBานคนที่สอง นายถาวร วงษFสุธรรม เป5นผูBใหญ=บBานคนท่ีสาม ป*จจุบันมี นายพลอย ตาฉิมมา เป5นผูBใหญ=บBาน จำนวนพื้นที่ของหมู=บBาน ท้งั หมด 7,337 ไร= พืน้ ทที่ ำการเกษตร 5, 44 ไร= พน้ื ทอ่ี ยู=อาศัย 124 ไร= พื้นท่ี สาธารณะ 33 ไร= พื้นที่อื่น ๆ ปาชุมชน 2,270 ไร= (พลอยตา ฉิมมา, สมั ภาษณ,F 1 มิถุนายน 25 0) ตำนาน ะวตห บ1าน บ1านน้ำ น้ 38 บBานน้ำดั้น เดิมแยกออกมาจากบBาน หลังเขา หมท=ู ี่ 7 และไดแB ยกออกเป5นบBาน น้ำดน้ั หมู=ท่ี 21 ตำบลหนองกะทBาวเม่ือป 2535 มีผูBใหญ=คนแรกชื่อนายหลอด บัว เงิน คนที่ 2 ชื่อนายสมบูรณF แตBสุวรรณ คนที่ 3 ชื่อนายคำผาย วิชาโคตร และผูBใหญ=บBานคนป*จจุบันชื่อนายเพลิน กุลชี ท่มี าของชือ่ หมู=บBานน้ำด้ันนั้น เนอื่ งจากมคี ลองชื่อว=าน้ำคูบไหลผ=าน หมูบ= าB นในทางทิศตะวนั ตก น้ำในคลองคบู มาจากน้ำท่ไี หลผา= นลง อกหิน แลBว เกดิ ผดุ ขน้ึ จากดิน ชาวบBานจึงเรียกน้ำที่ผดุ ขึ้นนี้ว=า ดน้ั (น้ำที่เกิดมาจากภูเขา ลอดผ=านใตBหนิ มา นำ้ จึงไม=แหงB ) และกลายเปน5 ชอ่ื หมู=บาB นน้ำด้ัน ผูBใหขB Bอมูลเล=า ว=าแต=ก=อนบริเวณ ริมคลองน้ำคูบนี้เปน5 ที่พักของพ=อคBาวัว พ=อคBาควาย เป5น แหลง= น้ำท่ีมคี วามอุดมสมบรู ณFมาก เลา= ขานกนั ว=าคลองนี้อดุ มสมบูรณFขนาดว=า พ=อคBาวัว ควาย ปล=อยวัวควายไปกินน้ำ ปลากกระโดดขึ้นหลังวัวหลังควาย

เจBาของวัวควายสามารถกระโดดตะครุบจับปลาบนหลังวัว หลังควายไดBเลย 39 (เพลิน กุลช,ี สัมภาษณF, 3 มิถุนายน 25 0) มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ตำนาน ะวตห บ1าน บา1 น นนพลวง หมท=ู ี่ 22 บาB นเนนิ พลวง แยกมาจาก หม=ทู ่ี 1 บBานบางยางพัฒนา เมื่อ เดือนเมษายน พ.ศ. 2541 (ตรงกับสมัยรั บาล นายชวน หลีกภัย เป5น นายกรั มนตรี) บBานเนินพลวงเป5นพื้นที่ในโครงการพัฒนาที่ดินทำกินของ รั บาล ึ่งตอนนั้นมีการจัดลอก คือบBานเนินพลวง จัดอยู=ในลอก ก คน สว= นมากเป5นคนอพยพมาจาก อ.ด=าน าB ย จ.เลย และจังหวัดพิจติ ร โดยมี นาย กิม คุBมวงษF เป5นผูBใหญ=บBาน ดำรงตำแหน=งระหว=าง พ.ศ. 2541 2545 และ นายสกล วังคีรี ดำรงตำแหนง= เป5นผใูB หญบ= Bานคนป*จจุบัน บาB นเนินพลวง เปน5 หม=บู าB นที่มีเนนิ รอบ ๆ หมบู= Bาน และบริเวณที่เป5น เนินน้ันมีตBนพลวงมากมาย ใหBรม= เงาอย=างดีชาวบBานเม่ือออกไปหาของปากไดB อาศัย ตBนพลวงนี้เป5นที่พักเวลาเหนื่อยหรือแดดรBอน จึงไดBตั้งหมู=บBานนี้ ช่ือ หมู=บBานว=า บBานเนินพลวง และป*จจุบันยังมีตBนพลวงอยู=เช=นเดิม (ถาวร ออ= นตานา, สัมภาษณ,F 2 มถิ นุ ายน 25 0) ตำนาน ะวตห บา1 น บ1าน พ บBานโพธิเจริญ หมู=ที่ 23 ต.หนองกะทBาว อ.นครไทย จ.พิษณุโลก แยกเขตการปกครองออกมาจากหมู=บBานนาโพธิ ประชากรของหมู=บBานนี้ ส=วนมากยBายถิ่น านมาจากบBานถ้ำบBานเหลือม เขตจังหวัดเลย เขตประเทศ ลาว เหตุที่ยาB ยมาเนื่องจากหมู=บBานดงั กล=าวไดเB กดิ โรคระบาดอย=างรุนแรง ใน

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ตอนแรกอพยพมาประมาณ 2 ครัวเรือน มาตั้งอยู=บริเวณลาดนกแตB ึ่งอย=ู ทางทิศตะวันออกของหมู=บBานประมาณ 1 กิโลเมตร และชาวบBานไดBแต=งต้ัง นายหุมมี (ไม=ทราบนามสกุล) เป5นผูBนำหมูบ= าB น อยู=กันมาประมาณ 2 ป กมีผูB อพยพมาอยู=ในหมู=บBานเรื่อย ๆ ทำใหBประชากรเพิ่มขึ้น นายหุมมี จึงพา ชาวบBานยBายมาอยู=บริเวณใกลBแหล=งน้ำ คือ ลำน้ำคาน เนื่องจากบริเวณ ดังกล=าวมีน้ำใชBอุปโภคบริโภคอย=างเพียงพอ และไดBตัง้ ชื่อหมู=บBานว=า บBาน นาโพธิ เมื่อป พ.ศ.2541 เนื่องจากมีประชากรเพิ่มขึ้นจำนวนมาก การ ปกครองและการดูแลไม=ทั่วถึง ไดBแยกหมูบ= Bานและตั้งชื่อหมู=บBานว=า บBานโพธิ 40 เจริญ โดยใหBคลBองจองกับบBานนาโพธิ โดยคำว=า โพธิ มาจาก บBานนาโพธิ ส=วนคำว=า เจริญ เพื่อที่จะใหBหมู=บBานมีความเจริญรุ=งเรือง จึงไดBตั้งชื่อ บBานโพธิเจริญ มาจนถึงป*จจุบัน (สมพจนF จำปาแกBว, สัมภาษณF, 5 มิถุนายน 25 0) ตำนาน ะวตห บา1 น บ1าน วง งน ภาพท่ี 7 คลองวงั นำ้ ไครB บBานไรว= ังเงิน บBานแกง= หวBา เมื่อก=อนหมู=ที่ 24 บาB นไร=วังเงิน ไดแB ยกมาจากหมู=ที่ เมอื่ ประมาณป พ.ศ. 2530

ในการตั้งชื่อของหมู=บBานไร=วงั เงินในสมัยก=อนมชี ื่อจริง ๆ ว=า บBาน 41 แก=งหวBา เกิดสาเหตุมาจากเมื่อก=อนนัน้ มีชาวบBานหลายกลุ=มมาอาศัยอย=ใู น หมู=บBาน ชาวบBานเหล=านี้มาจากพื้นที่อื่นเขBามาหาของปา เพราะภูมิประเทศ ของหมบ=ู าB นนี้มี พืชผัก กงBุ หอย ปู ปลาทีอ่ ดุ มสมบูรณFมากอยู=ตาม คลองวัง น้ำไครB ชาวบBานตา= งพากันออกไปหาเกบมาขาย ทำใหชB าวบBานในหม=ูบBานนี้มี รายไดB มีเงินทองในการเลี้ยงชีพ จนกระทั่งวันหนึ่งผูBใหญ=บBานไดBนัดประชุม หารือชาวบBานเรื่องการจะเปลี่ยนชื่อของหมู=บBานจาก บBานแก=งหวBา ใหB เปล่ยี นเปน5 บาB นไร=วงั เงิน เพราะว=าเราไดBมีการแยกหมูบ= BานออกมาแลBวจะ ชอื่ ้ำกันอีก เดียวจะไมม= ีชื่อใหBลูกหลานเรียกในภายภาคหนBา เรามีจุดเด=นคือ คลองวังน้ำไครBทีเ่ ปน5 แหลง= ทำเงนิ ทำรายไดBใหBแกเ= รา แก=ชาวบาB น จงึ สมควรใหB เปล่ียนชอื่ หมบู= าB นเปน5 หมู=บBานไร=วังเงิน ดกี วา= หลงั จากนนั้ ชาวบBานกพากัน เรยี กหม=ทู ี่ 24 ว=า หม=บู Bานไร=วงั เงิน จนมาถึงปจ* จบุ ันนี้ (พฒุ ิพงษF โพธิพันธF, สัมภาษณ,F 5 มถิ นุ ายน 25 0) ตำนาน ะวตห บา1 น บ1านหว1 ภาพท่ี ลำหวB ยเ มิ มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว บBานหBวยเ ิม เดิมแยกออกมาจากบBานหลังเขา หมู=ที่ 7 เมื่อป 2542 เน่อื งจากหมูบ= าB นหวB ยเ มิ อยู=ห=างจากตัวอำเภอและตำบล หา= งจากบBาน หลังเขา ประมาณ 5 กิโลเมตร และมีประชากรอยู=พอสมควร ทางตำบล หนองกะทาB วจึงแยกบBานหBวยเ ิมเป5นหม=ูท่ี 25 ของตำบลหนองกะทBาว บBาน หวB ยเ มิ ตั้งช่อื เรยี กตามลักษณะท่ชี าวบBาน เหนว=ามีตนB ไผ= ที่ชาวบBานเรียกว=า ไผ=เ ิม ที่มักจะขึ้นตามบริเวณขBางลำหBวยและลำคลอง เพราะไผ=เ ิมเป5นไผท= ่ี ชอบความชื้น ชาวบBานจึงตั้งชื่อหมู=บBานว=า บBานหBวยเ ิม (สมาน จันทรFโท, สัมภาษณ,F 4 มิถนุ ายน 25 0) 42 ตำนาน ะวตห บา1 น บา1 น ง น ำ หมู=ที่ 2 บBานโปงดินดำไดBแยกออกมาจากหมู= 1 บBานบางยาง พัฒนา เมื่อวันที่ กันยายน 2544 โดยมี นายจำลอง อ=อนเฉวียง เป5น ผใูB หญ=บาB น สาเหตุท่ีเรียกว=าโปงดินดำ เน่อื งจากบรเิ วณนี้มีหBวย น้ำเคม ดินเคม ตามคำบอกเลา= จากคนเฒ=าคนแก= เล=าว=าแตก= =อนพน้ื ทีส่ =วนใหญ=เป5นปาไมB มสี ัตวF ต=าง ๆ หลายชนิด มากินดินโปงที่บริเวณนี้ เพราะดินโปงจะเคม และมีสีดำ มาก ดังนั้นจึงเป5นที่มาของบBานโปงดินดำ ึ่งทุกวันนี้น้ำหBวยที่ไหลกเคม (จำลอง อ=อนเฉวียง, สัมภาษณ,F 29 พ ษภาคม 25 0)

ตำนาน ะวตห บ1าน บ1าน า ทง บBานชายทุ=ง ตำบลหนองกะทBาว แยกออกมาจาก หมู=ท่ี 3 บาB น หนองกะทาB ว เมื่อวันที่ 31 ตลุ าคม พ.ศ. 2547 โดยมผี ูBใหญม= นัส ก* เงินเปน5 ผูBใหญบ= าB น เมื่อก=อนหมู=บBานชายทุ=งชื่อว=า บBานนาคอกควาย ต=อมาชาวบBาน อยากจะเปลี่ยนชื่อหมู=บBานใหBเพราะ ๆ จึงเปลี่ยนชื่อมาเป5นชื่อ บBานชายทุ=ง เพราะเป5นหมู=บBานที่ติดอยู=กับชายนา ชายทุ=ง ดังนั้นสาเหตุที่เรียกว=าบBาน ชายทุ=งจึงมาจากสภาพพื้นที่ ึ่งส=วนใหญ=เป5นทุ=งนา และชาวบBานไปตั้ง บาB นเรอื นบริเวณชายทุ=ง ดงั น้ันจึงต้ังช่อื หม=ูบาB นว=า บBานชายทุ=ง ป*จจบุ นั กยัง เปน5 ทงุ= นาเชน= เดิม (มนสั *กเงิน, สัมภาษณF, 5 มิถนุ ายน 25 0) 43 มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว



ศลิ ปะการแสดง 45 ภาพจาก http://www.lib.ru.ac.th/journal/isan/music/see.html มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว



ล ะกา ง 47 ศิลปะการแสดงทพ่ี บในตำบลหนองกะทBาว อำเภอนครไทย จงั หวัด มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว พิษณุโลก พบเพียง 1 ศิลปะการแสดง คือ หมอลำเรื่องต=อกลอน ใชBแสดงใน งานต=าง ๆ เชน= งานก นิ ทำบุญบาB น งานศพ หรือแลวB แต=โอกาสที่มีคนจBางใหB ไปแสดง แต=ในป*จจุบันไม=มีการแสดงนี้แลBว ขBอมูลที่พบเกี่ยวกับ ศลิ ปะการแสดงหมอลำเรื่องตอ= กลอน มดี งั นี้ ห อลำ ือ่ งตอกลอน หมอลำเรื่องต=อกลอน เริ่มเล=นกันเมื่อป พ.ศ. 249 โดยมีครูจาก หลม= เก=ามาสอนรำ ตอ= กลอนใหเB ดก ๆ ในหม=ูบาB นท่ีสนใจอยากเลน= ครูไดBสอน และ กหัดใหBแสดงเป5นตัวละครตามบทของแต=ละคน เมื่อเล=นเก=งแลBวกออก แสดงในงานต=าง ๆ แลBวแต=จะมีคนมาจBางใหBไปแสดง ทงั้ น้ีในหมบ=ู Bานมีหมอลำ ต=อกลอนอยู= 2 คณะ คณะที่ 1 ชื่อจิตรบันเทิง ส=วนอีกคณะไม=มีชื่อ (เพราะ ไมไ= ดตB ้งั ) แตล= ะคณะจะมสี มาชิกประมาณ 10 12 คน การแสดงหมอลำเรื่อง ต=อกลอนมกั แสดงในงานตา= ง ๆ เชน= งานก ิน ทำบุญบBาน งานศพ หรอื แลBวแต= โอกาสท่ีมีคนจาB งใหไB ปแสดง เร่อื งทม่ี กั ใชBในการแสดงละคร คือ 1. เรอื่ งนางประกายแกBว 2. เรอื่ งหาญณรงคF 3. เร่ืองการเกด กอ= นแสดงทุกครั้งจะตBองไหวคB รู เมื่อนักแสดงแต=งตัวเสรจเรียบรBอย พรBอมที่จะขึ้นเวทีแสดง ก=อนขึ้นเวทีมีการยออBอ ยกครู เมื่อกBาวถึงบันได หมอลำ หมอแคน กราบที่บันไดเพื่อไหวBเจBาที่เจBาทาง ขอใหBการแสดงสำเรจ ลุล=วงดBวยดแี ละขอใหBเป5นที่ช่ืนชอบของผูBชม หลังจากขึ้นไปบนเวทีการแสดง เรียบรBอยแลBวจึงเริ่มการลำ ในส=วนของอุปกรณFไหวBครูก=อนขึ้นแสดง ประกอบดBวย

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว 1. ดอกไมB 5 ค=ู 2. เทยี น 5 เลม= 3. เหลาB ขาว 1 ขวด 4. เงิน 12 บาท ตวละ ที่ ง 2. นางเอก 1. พระเอก 4. ตวั แม= . ตัวโกง 3. ตัวพ=อ 5. นางรอง 7. ตวั ตลก . เสนา 48 9. หมอแคน อ ก ะกอบกา ลน 1. กลอง 2. ฉง่ิ 3. แคน 4. ชดุ , เสอื้ ผาB 5. ผาB ก้ันฉาก (หลBา จำปา, สัมภาษณF, 1 กนั ยายน 25 0) หมายเหตุ : ขBอมลู ทไี่ ดมB าจากการบอกเล=าตามความทรงจำของผูBใหB สัมภาษณF เนื่องจากป*จจุบันไม=มีการแสดงละครดังกล=าวแลBว เพราะความ เจริญกBาวหนBาทางเทคโนโลยีทำใหBคนรุ=นใหม=ไม=เหนความสำคัญของศิลปะ พน้ื บBาน ดังนน้ั หมอลำเรื่องต=อกลอนจึงเหลือเพียงช่ือ แตไ= ม=ปราก การแสดง ในลักษณะน้ีในพ้นื ที่ตำบลหนองกะทBาวแลBว

แนวปฏบิ ัตทิ างสังคม พธิ ีกรรม และงานเทศกาลตา่ ง ๆ 49 มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว

50 มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว

นว บตทาง ง พ กี ละงาน ท กาลตาง 51 ตำบลหนองกะทBาว อำเภอนครไทย จังหวัดพิษณุโลก มีความ มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว หลากหลายทางวัฒนธรรมหลายดBาน ไม=ว=าจะเป5นความเชื่อ พิธีกรรม ที่ ปราก แนวคิดผ=านออกมาเป5นแนวป ิบัติ พิธีกรรม และงานเทศกาลต=าง ๆ ของกลุ=มคนในตำบล ท้ังนี้ชาวบาB นตำบลหนองกะทBาว เปน5 กลุ=มคนที่อพยพมา ต้ังรกราก ทำมาหากินในพนื้ ที่นี้ จากการศึกษาพบวา= มีกลุ=มคนที่อพยพมาจาก อำเภอดา= น าB ย จังหวัดเลย และเขตติดตอ= ประเทศลาว อพยพมาตั้งรกรากอย=ู ที่บBานหลังเขา บBานน้ำตาก บBานหBวยเ มิ บBานเนินพลวง บBานบางยางพฒั นา บBานแก=งหวBา บBานแก=งไฮ บBานน้ำดั้น บBานนาโพธิ บBานนาจาน บBานบุ=ง บBาน โพธิเจริญ บBานนาหนอง และบBานเนินกลาง กลุ=มคนเหล=านี้นับถือพระธาตุ ศรีสองรกั และไดBมกี ารเดนิ ทางไปทำพิธีกรรมท่ีพระธาตศุ รสี องรักอันเป5นพ้ืนท่ี ท่ีจากมาทุกป นอกจากนี้ยงั มีการนำแนวป ิบตั ิในดBานสงั คม พิธกี รรมต=าง ๆ มาใชBในพนื้ ทน่ี ดี้ Bวย เช=น ประเพณีแหต= Bนผึ้ง แหน= างแมว เปน5 ตนB นอกจากนี้ยังมีคนจากอำเภอหล=มสัก จังหวัดเพชรบูรณF จังหวัด พิจติ ร จงั หวดั กระบ่ี เขาB มาต้ังรกรากทำมาหากินในพ้ืนที่ดBวย เนื่องจากป*จจัย ทางดBานสังคมและนโยบายดBานการเมือง ที่มีการเปดพื้นที่ใหBประชาชนเขBา จับจองทำกินในสมยั รั บาลของนายชวน หลกี ภยั ดงั นั้นในตำบลน้จี ึงปราก ผูB นับถือศาสนาที่หลากหลายทั้งศาสนาพุทธ คริสตF และอิสลาม ทั้งนี้จากการ เกบขBอมูลพบขBอมูลประเพณีเกี่ยวกับเทศกาล ประเพณีเกี่ยวกับศาสนา ประเพณีเกี่ยวกบั การทำมาหากิน มีรายละเอียดดังนี้

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ะ พ ี ละ ท กาล นตำบลหนองกะทา1 ว ะ พ ี หต1น ้งบ1าน กงหว1า ประเพณีปราสาทผงึ้ มเี นื้อหาสาระสำคัญอยู=ที่ความรสBู ึก จิตใจ ท่ีไดB 52 ป บิ ตั ติ ามจารตี ประเพณี ใหBเกิดความมัน่ คงทางจิตใจเป5นสำคญั จุดมุ=งหมาย หลักของพธิ ีกรรม คอื ตBองการใหเB กิดบุญกศุ ลกถือวา= เป5นเรื่องสำคัญ เนอ่ื งจาก การทำตนB ผ้ึงหรือปราสาทผึ้งถวายวัด ถือวา= ไดบB ุญสูงสุดเพราะผึ้งเก่ียวพันกับ พระพุทธศาสนา และเป5นการจัดกิจกรรมในหมู=บBานรูBรักสามัคคีในหมู=บBาน ไม=ใหBหายไปไหน เพราะการจัดทำปราสาทผึ้งตBองใชBกำลังคนจำนวนมาก ช=วยกันทำ ดังนั้นจึงถือเป5นกุศโลบายในการประสานความสามัคคีของคนใน ชุมชนดวB ย นอกจากนยี้ ังเปน5 การสืบทอดประเพณคี งไวใB หลB ูกหลานสบื ต=อไป ภาพท่ี 9 การทำตนB ผึ้ง วง วลากา งาน การแห=ตBนผึง้ ของหมู=ที่ บาB นแก=งหวาB ทำช=วงเทศกาลสงกรานตFวนั สดุ ทาB ยของทุกป (ประมาณแรม 4 คำ่ เดอื น 4)

ว ที่ 1 53 1. ไมไB ผ=สำหรับทำโครง 2. ตนB กลBวยขนาดเลกพอเหมาะ มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว 3. กาบกลBวยสำหรับเอาประกบโครงตBนผึ้ง 4. ขี้ผึง้ 5. มะละกอสำหรบั ทำแม=พิมพF . ดอกกุหลาบหรือดอกไมสB แี ดงเพือ่ ใหBดูตดั กับดอกผึ้ง 7. ขมิ้นสำหรับทำแกนเกสรดอกผง้ึ . ไมตB อกสำหรับติดปจ* จัยเสยี บตนB ผงึ้ 9. กBานมะพราB ว หมายเหตุ ปจ* จุบันโครงตนB ผง้ึ ไดทB ำเปน5 โครงเหลกที่ไดBมาตร านแลวB น้ ตอนกา ทำตน1 ้ง องห บา1 น กงหว1า 1. ตนB ผึ้ง ทำโครงตBนดอกผ้ึง ข้ึนตBนดBวยไมBไผ=ทำขาหยัง่ สามขา 2. นำตBนกลBวยขนาดเลกตดั ใหBยาวพอสมควร นำกาบกลBวยยึดตดิ กบั โครงส่ีขาไวB 3. จากนนั้ จะนำข้ผี ง้ึ มาเคีย่ วใหขB ีผ้ ึง้ ละลายพอเหลวเพ่ือใส=ลงใน แม=พมิ พF แมพ= ิมพFจะทำจาก ผลไมB เช=น มะละกอขนาดเลกแตง= ใหเB ป5นดอกเปน5 แฉก ๆ ตามตBองการ 4. จากน้นั กนำแมพ= ิมพFไปจ=ุมขผี้ ง้ึ แลBวยกขึ้น นำไปแชน= ้ำ ขผี้ ึ้งกจะ หลดุ ออกจากแม=พิมพFออกเป5นดอกตามแบบท่ีแม=พิมพFทีเ่ ราทำ 5. หลังจากน้ันเรานำกลีบดอกไมB เช=น ใชกB ลีบกุหลาบมาวางขBางใน ดอกผึ้ง เพื่อความสวยงาม (เพราะกุหลาบเป5นสีแดง) แลBวนำขมิ้นหั่นเป5น วงกลมบาง ๆ วางทบั บนกลบี ดอกกุหลาบขาB งในอีกที นำไมBกลัดท่ีทำขึ้นจาก

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว กBานมะพรBาวเสียบไปที่กลางดอกผึ้งตกแต=งดอกผึ้งใหBสวยงามเพื่อจะนำไป ประดบั ติดบนตBนผึ้งอกี ที ติดทลี ะดอกคนละไมBละมอื ใหBท่ัวตนB ผึง้ ดBวยใจศรัทธา ประดับตกแต=งยอดดอกผึ้งใหBสวยงาม แลBวกจะมีคนเกบรวบรวมเงินหรือ ป*จจยั แลBวแต=จติ ศรัทธาเพอ่ื นำไปถวายเป5นพทุ ธบูชาท่ีวดั ในหม=ูบBาน 54 ภาพที่ 10 ตBนผ้ึง กา ต้ง บวน หต1น ้ง 1. ระหว=างการเดินทางแห=ตBนผึ้งของ หมู=บBาน มีการเตBนการรBองรำทำเพลงแห=ตBนผึ้งไปที่ วัดเล=นหยอกลBอกันดBวยความสนุกสนาน และขอ เร่ยี ไรเงินจากชาวบาB นเพอ่ื ทำบุญรว= มกนั 2. หลงั จากน้ันกนำตBนผงึ้ ตนB ผBาปา ขึ้นไป ถวายเป5นพทุ ธบูชาทีว่ ัดและการถวายดBวยจิตศรัทธาไดBบญุ อันอยา= งยง่ิ (สดุ ตา กระเสยี น และสนม สีบญุ , สัมภาษณF, 24พ ษภาคม 25 0)

วน า ท ท 55 ประเพณีวันสารทไทย ตรงกับ แรม 15 ค่ำ เดือน 10 ของทุก ๆ ป มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว จัดขึ้นเพื่อเป5นการรักษาประเพณีที่ทำมากันตั้งแต=โบราณและเพื่อเป5นการ ทำบุญกลางปของไทย กา ต ี งาน ก=อนถึงวันสารทไทย ชาวบBานจะช=วยกันทำขนมกระยาสารท และ เครอ่ื งสารทอื่น ๆ ไปทำบญุ ทว่ี ดั ในวนั สารทไทย เมื่อถึงวันสารทไทย ชาวบBานจะนำชะลอม (สมัยก=อนจะใชBชะลอม แต=ป*จจุบันจะใชBเป5นตะกรBา หรือภาชนะอื่น ๆ ตามความเหมาะสม) กา ต ี ะลอ 1. เครื่องสารท ไดแB ก= กระยาสารท ขBาวตมB มดั ขBาวเหนยี วแดง ขาB วตอกตัด ขBาวตอกป*น 2. กลวB ย 1 หวี 3. ขาB วสารอาหารแหBง 4. พรกิ แหBง หอม กระเทยี ม 5. ผลไมB (กี่อย=างกได)B . หมากพลู 1 คำ น้ ตอน พ ีกา ในวันงาน วันสารทไทย ชาวบBานจะทำการจัดแจงนำชะลอมท่ี เตรียมไวBไปทำบุญตักบาตรที่วัด และร=วม *งธรรม และขBาวกระยาสารทที่ ช=วยกันทำกจะนำไป ากยงั บBานใกลBเรือนเคียง และนำไป ากลูก ากหลานที่ ไปทำงานตา= งจงั หวัด (บญุ รอบ บางศรี , สมั ภาษณ,F ตุลาคม 25 0)

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว วน ลาก ต ลาก า1 ว ต สลากภัต คือ การถวายทานแก=พระสง F โดยการจับสลากเพื่อแจก ภัตตาหารหรอื ป*จจัยวตั ถทุ ี่ไดรB บั จากชาวบาB นผูBศรัทธาถวาย เพอื่ อนุเคราะหFแก= ผูBศรัทธาท่มี ปี *จจยั วัตถุจำกัด และไม=สามารถถวายแกพ= ระสง Fทงั้ หมดไดB โดย สลากภัตถือเป5นการทำสัง ทานท่ีมีอานิสงสFมาก เพราะถือว=าแมBจะต้ังสลาก ถวายกับพระภิกษุรูปใดรูปหนึ่งที่จับสลากไดB ย=อมเท=ากับถวายกับพระสง F ทั้งหมด ประเพณีนี้ถือเป5นกุศโลบายที่เป5นบรรทัด านของสังคมที่ชาว หนองกะทBาวกำหนดขึ้น เพราะคนในชุมชนส=วนใหญ=ประกอบอาชีพ 56 เกษตรกรรม ในช=วงเดือน 5 เป5นช=วงที่ผลไมBสุก และมีผลไมBจำนวนมาก แทนทจ่ี ะท้ิงผลไมเB หล=าน้ันไปกเอามาเป5นบุญแทน ชว= งเวลาการจดั งานจึงตรง กับชว= งทผ่ี ลไมสB ุก ประมาณเดอื น 5 จะเปน5 คำ่ หรอื 15 คำ่ กไดB กา ต ี งาน ก=อนถึงวันงาน จะมีการถามชาวบBานว=าจะมีใครรับจัดภัตตาหาร สลากภัตบBาง เพราะจะตBองจัดเตรยี มภตั ตาหารหรือป*จจัยวัตถตุ า= ง ๆ ใหBตรง กับจำนวนพระสง Fนั้น (อย=างเช=น มีจำนวนพระสง F 30 รูป กจะมีจำนวน ภัตตาหาร 30 พา) ่ง องที่ ต ี า วา 1. พาภัตตาหาร ไดBแก= อาหารกบั ขBาว 3 อย=าง อาหารหวาน (ก่อี ย=างกไดB) ผลไมB (กี่อยา= งกได)B 2. ป*จจัยวตั ถุ เช=น สงั ทาน

ลำ บ น้ ตอนกา งาน 57 1. ชาวบBานเตรยี ม ภัตตาหารหรือป*จจัยวัตถตุ า= ง ๆ ไปที่วัด 2. เมื่อถึงวัด ชาวบBานกจะทำการจับสลาก จับสลากเสรจกจะนง่ั มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ประจำที่ เพือ่ เตรยี มจดั พาภัตตาหารต=อ 3. เมื่อชาวบBานไดBนั่งที่เรียบรBอยแลBว จากนั้นจะใหBพระสง Fจับ สลาก เพ่ือดูว=าไดเB ลขสลากใด 4. เมื่อทราบเลขสลากแลวB ชาวบาB นผBทู ี่นำภัตตาหารมาถวาย กจะ นมิ นตFพระสง มF านั่งตรงทีท่ จ่ี ดั ภตั ตาหารไวB 5. เมอ่ื เสรจแลBวพระสง FกจะอนุโมทนาและใหพB รชาวบBานผูBท่ีนำ ภัตตาหารมาถวาย แลBวกกรวดน้ำอุทศิ ส=วนกศุ ลใหBกับญาติผBูท่ี ลว= งลบั ไปแลวB เปน5 อันเสรจพธิ ี (บญุ รอบ บางศรี , สมั ภาษณ,F ตลุ าคม 25 0) ห ง ละ ก ง งก านต การแห=ธงรอบหมู=บBาน จะแห=เฉพาะ 9 หมู=บBานใหญ= ทำช=วงก=อน สงกรานตF การแห=ธงสงกรานตเF ป5นประเพณที ี่สืบทอดมานานหลายป ึ่งจะจัด ขึ้นทุกป ก=อนวันสงกรานตF เพื่อความเป5นมงคลแก=หมู=บBาน และเพื่อใหB ลกู หลานสบื ทอดกันตอ= ไป ภาพที่ 11 ขบวนแห=ธงและประเพณีป*กธงสงกรานตF

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว กา ต ี งาน 1. เร่มิ ทอผBาธงสีขาว จำนวน 2 ผนื 2. ต้ังจดุ กองผาB ปา น้ ตอนกา งาน 1. เตรยี มอปุ กรณใF นการแห= ไดแB ก= ผาB ธงสขี าว และพ=มุ ผาB ปา โดย การแหจ= ะใชรB ถแห= 58 2. เริม่ แหธ= งรอบ ๆ หมบ=ู าB น นำทีมโดยผูนB ำหมู=บBาน และชาวบBาน 3. ระหว=างทางทแ่ี หข= บวน กจะมีการรBองเล=นเตBนรำ และทำบุญกัน ไปเรอ่ื ยโดยจุดสนิ้ สุดอยทู= ี่วดั หนองกะทBาว 4. เม่ือแหเ= สรจแลBว จะนำธงมาเกบไวBท่ีวัด เพ่ือจะนำมาป*กกันในวัน สงกรานตF 5. เมือ่ ถึงวนั สงกรานตF กจะมีใสบ= าตรวันสงกรานตF เสรจแลBวกจะมี พิธปี ก* ธง เพื่อความเปน5 มงคลในวันขนึ้ ปใหม=ไทย

. ชาวบBานช=วยกันมดั ธงตดิ กับไมยB าว 7. พระสง จF ะนำสวด ก=อนจะใหBชาวบBานช=วยกันป*กธง . เม่ือพระสง สF วดเสรจ ชาวบBานจึงช=วยกนั ยกธง ปก* ธง 59 9. เป5นอันเสรจพธิ ีป*กธงสงกรานตF มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว (ประจมิ อุน= พรม, สัมภาษณF, 2 กรก าคม 25 0)

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว กา ทอ ก น การทอดก ิน เป5นประเพณีการถวายผBาก ินแก=พระสง F ตBองมี พระภกิ ษุจำพรรษาโดยไม=ขาดพรรษาเลย ไม=ตำ่ กว=า 5 รปู หลงั จากจำพรรษา 3 เดอื น ตามพระวินัยกำหนดกาลไวB คือ ตง้ั แต=แรม 1 คำ่ เดอื น 11 ถึงวันข้ึน 60 15 ค่ำ เดือน 12 ในแต=ละปกำหนดใหBมีการจัดทอดก ินขึ้นภายใน 1 เดือน หลังประเพณีออกพรรษา โดยวดั ทจ่ี ะสามารถรบั ก นิ ไดB และแตล= ะวัดสามารถ รบั ก นิ ไดBปละ 1 คร้งั การทอดก ินเป5นกาลทาน ผูBมีจิตศรัทธาเล่อื มใส ใครจ= ะ ทอดก ินไปทอดตามวัดต=าง ๆ ส=วนหนึ่งจะมีญาติโยมที่ศรัทธา และคนที่ไป ทำงานอยู=ต=างจังหวัด มาเป5นเจBาภาพประจำ โดยทางเจBาภาพจะเป5นคน กำหนดวันเวลาที่จะมาทอดใหBทางวัดทราบ ทางวัดจะประกาศใหB คณะกรรมการวัดและชาวบBานเตรยี มของตอB นรับก ิน โดยคนแก=และคนท่ีมี มอื ทำอาหาร จะมาชว= ยกันทำอาหารเลี้ยงแขกที่มาทอดก ินอย=างเตมใจ พิธี ทอดก ินจะมีขบวนแห=ไปที่วัด และนำผBาก ินถวายพระสง Fในพระอุโบสถ และมีการรวบรวมเงินเพ่ือเป5นป*จจัยถวายแก=วดั เพอื่ เปน5 ทุนในการสรBางและ =อมแ มโบสถFและศาลา เป5นตBน

หก ท น ท น หา าต ประเพณเี ทศนมF หาชาติ หรือชาวหนองกะทาB วเรยี กว=าแห=กัณ FเทศนF จดั ข้ึนตรงกับ ข้ึน 15 ค่ำ เดือน 11 ของทุก ๆ ป ในตำบลหนองกะทBาวจะจัด ประเพณีนี้ขึ้น 2 ครั้งใน 1 ป คือก=อนวันออกพรรษา 1 วัน พระ จะจัดแหก= ัณ เF ทศนFที่วัด หนองสองเฒ=า และในวันออก พรรษาจะแห=กัณ Fเทศที่วัด หนองกะทBาว ประเพณีแห= กัณ FเทศนFในวันออกพรรษาถือเป5นประเพณีคู=บBานคู=เมืองของชาวหนอง กะทBาว ในการแห=กัณ FเทศนFจะแห=ทุกกัณ F รวม 13 กัณ F เริ่มจากกัณ F ทศพร หรือชาวบBานเรียกว=ากัณ Fทศพรก=อนไก=โห= เนื่องจากเจBาของกัณ F เทศนFจะตBองแห=กัณ FเทศนFจากบBานมาใหBถึงวัดก=อน าสาง เมื่อพระเทศนF กัณ Fทศพรเสรจจึงมีพิธีตักบาตรเทโว ดBวยขBาวสารอาหารแหBง แลBวจึงมีการ เทศนFกัณ FหิมพานตFและกัณ Fอื่น ๆ ต=อไปเรื่อย ๆ ทั้งวันจนกว=าจะครบ 13 61 กัณ F โดยมีความเช่ือว=าหากใคร *งเทศนFมหาชาติครบทั้ง 13 กัณ F เมื่อตาย มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ไปแลBวจะไดขB ้ึนสวรรคF ในการจดั กัณ FเทศนFแต=ละกัณ FจะมีผรBู ับเป5นเจBาภาพ โดยวธิ กี ารจบั ฉลาก กัณ FเทศนมF หาชาติมี 13 กัณ F ดังนี้ 1. กณั ทF ศพร มี 19 พระคาถา 2. กัณ Fหมิ พานตF มี 134 พระคาถา 3. กณั ทF านกณั F มี 209 พระคาถา 4. กณั FวนประเวศนF มี 57 พระคาถา

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว 5. กัณ Fชูชก มี 79 พระคาถา . กัณ Fจุลพน มี 35 พระคาถา 7. กณั Fมหาพน มี 0 พระคาถา . กัณ Fกุมาร มี 101 พระคาถา 9. กณั Fมัทรี มี 90 พระคาถา 10. กัณ Fสักกบรรพ มี 43 พระคาถา 11. กณั Fมหาราช มี 9 พระคาถา 12. กณั FฉกษัตริยF มี 3 พระคาถา 62 13. กัณ Fนครกัณ F มี 4 พระคาถา ภาพท่ี 12 ขบวนแห=กัณ Fชูชก กณั Fชชู กถือเป5นกัณ Fทีใ่ หญ=ทสี่ ุดของตำบลหนองกะทBาว และเป5น กัณ ทF ่สี ราB งสสี นั ใหกB บั งานเทศนมF หาชาติไดBเป5นอย=างดี สำหรับกณั Fชชู ก เป5น กณั Fท่ีใหญ= และเป5นกณั Fท่ีมคี วามสนุกสนาน มากกว=ากัณ Fอื่น เพราะจะมี ชูชก และเครื่องแห=ที่กัณ Fอื่นไม=มีอยู=ในกระบวนการแห= ประกอบไปดBวย ประกอบไปดวB ยชูชกขาว ึ่งเป5นชชู กดี จูงมอื กณั หา ชาลี เขาB วัด ง* ธรรม และ ตามดBวยเหล=านาง าที่ช=วยกันหาบกระบุงเงิน กระบุงทอง ใส=ไมBผBาปา นอกจากนี้ยังมีชูชกเหลือง ึ่งเป5นชูชกรBาย จะแต=งกายดBวยเศษผBาจีวรพระ

สวมหวั คลBายผี ผมยาวรงุ รงั ในมอื จะถอื ปลดั ขกิ ว่งิ ไลท= ่ิมแทงชาวบBาน เปน5 การ สราB งเสยี งหัวเราะและรอยยิ้มใหBกับผูทB ี่มาร=วมงาน นอกจากน้ียังมีชูชกปลอม คือ คอื คนนง=ุ ขาวหม= ขาวมาไลข= อเงินเรย่ี ไรจากชาวบBาน ภาพท่ี 13 ชชู กขาว ชชู กเหลอื ง (ชชู กผ)ี และชชู กปลอม กา ต ี งาน เตรียมเครอ่ื งกณั FเทศนF จะประกอบไปดBวย 1. เครอ่ื งกัณ F ไดBแก= หมอน 1 ใบ ผBาอาบน้ำ น 1 ผนื 63 ผBาขนหนู 1 ผนื หมาก มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ธปู (ตามจำนวนพระคาถาของแต=ละกัณ F) เทียน (ตามจำนวนพระคาถาของแตล= ะกณั )F 2. ธงกบิล (ตามจำนวนพระคาถาของแต=ละกัณ )F 3. ถงั เงนิ กัณ เF ทศนF 4. ผลไมB ต=าง ๆ เชน= กลBวย ก* ทอง ออB ย ล

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว 5. ดอกบัว . โพธเิ งินโพธทิ อง 7. ขาB วสาร . ตBนระยBา 9. ขBาวแดง ขBาวตอกตัด ขาB วตอกปน* ขBาวกระยาสารท สำหรบั กัณ Fชูชก ตอB งเตรยี มเพ่มิ เติม คอื กระบงุ เงิน กระบุงทอง จะใส= ผลไมB และไมผB Bาปา (ละเดียง จนั ทรFปาน, สัมภาษณ,F 10 ตุลาคม 25 0) 64 หบ้ง บ1านนาหนอง ละบา1 น นนกลาง ประเพณีแห=บ้งั ไ ของบBานนาหนองและบBานเนินกลาง (หมู= และ หมู= 20) ทำในชว= งออกพรรษา (ขน้ึ 15 ค่ำ เดอื น 11) โดยชาวบBานมีความเช่ือ ว=าการจุดบ้ังไ เป5นการบชู าเทวดา าดิน และถวายบ้ังไ ต=อพญาแถนใหB น ตกตาม ดกู าล ใหBมนี ำ้ ทา= อุดมสมบูรณF สามารถทำเกษตรกรรมไดB พธิ ีการทำบั้งไ ชาวบBานจะทำบง้ั ไ ทบ่ี าB น โดยจะมาชว= ยกนั ทำและ นำบั้งไ มาจุดที่วัด โดยจะมีพิธีการแห=บั้งไ 3 รอบที่ศาลาวัด จากนั้น ชาวบBานจะเขBาร=วมพิธีนำบั้งไ ถวายพระสง F พระสง Fพระน้ำมนตFเป5นอัน เสรจพิธสี ง F เมอื่ เสรจพิธสี ง FชาวบBานจะนำบ้งั ไ ที่แต=ละกลม=ุ ทำข้ึนมาจุดแข=งกัน กว=าบั้งไ ของใครขึ้นสูงกว=ากัน หากบั้งไ ของใครแตกคนที่ทำจะถูกลงโทษ ตามกติกาทตี่ ้ังขนึ้

ในป*จจุบันไมม= ีการทำพิธีแห=บงั้ ไ แลBวเน่ืองจากมีอยู=ปหน่ึงบ้ังไ ไป 65 ตกลงหลังคาบBานของชาวบBาน ทำใหBบBานถูกไ ไหมB ไดBรับความเสียหาย พิธี แหบ= ้ังไ จงึ ถกู ยกเลิกไป มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ลาก าก 1าว า ทลาว สลากสากขBาวเป5นงานประเพณีของ ชาวบBานนาหนอง (หมู=ที่ ) และบBาน เนินกลาง (หมู=ที่ 20) ชาวบBานเรียก ประเพณีนี้อีกชื่อหนง่ึ ว=าสารทลาว เปน5 ประเพณีที่ยึดถือป ิบัติของกล=ุม หม=บู Bานทอ่ี พยพมาจากอำเภอด=าน Bาย จังหวัดเลย และบางส=วนมาจาก ประเทศลาว คนกลุม= นจี้ ะมีวัฒนธรรมร=วมกันคือนบั ถือ พระธาตุศรีสองรัก เป5นศูนยรF วมจติ ใจ ประเพณีสลากสากขBาวเป5นประเพณีที่จัดขึ้นในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 10 โดยมีความเชื่อว=าผี บรรพบุรุษจะกลับมาสโ=ู ลก 1 ครั้งใน รอบป ชาวบBานจึงมีการจัด พา ขBาว ของแต=ละครอบครัว คือ จดั เตรยี มอาหารท่ตี BองการใหBญาติท่ี ล=วงลับไปแลBวรับประทาน แลBว นำพาขาB วของแตล= ะบาB น แตล= ะครอบครัวมาจดั วางรวมกัน

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ขน้ั ตอนพิธกี รรม 1. ตอนเชBาชาวบBานจะ ไปทำบุญใส=บาตรทีว่ ัด 2. เมอื่ ทำพิธสี ง ตF อนเชาB เสรจ ชาวบBานจะกลบั ไปท่ีบBาน เพ่อื นำ อาหารใส=ชะลอมกลบั ท่ีวดั พรBอมกบั จดั พาขBาว 1 ชุด (อยากใหบB รรพบรุ ษุ ทล่ี =วงลบั ไปแลวB กนิ อะไรกจดั อาหารแบบนั้น) 3. เมือ่ จัดอาหารพรBอมแลBวชาวบาB นจะนำชะลอมและพาขBาว กลบั มาทีว่ ดั พระสง Fสวดทำพธิ ี เมอื่ พิธสี ง แF ลวB เสรจ ชาวบาB นกถวายชะลอม แก=พระสง F และนำพาขBาวมารวมกัน จุดธูปใส=อาหารแต=ละชนิดจานละ 66 1 ดอก เรยี กผบี รรพบรุ ษุ มากนิ พาขาB ว 4. เมื่อเสรจพิธี (ธูปหมด) กเทอาหารเหล=าน้ันทิ้งไวตB ามตนB ไมB ภาพที่ 14 งานสลากสากขาB ว (สารทลาว) กา ทอ า1 า การทอดผBาปาเป5นประเพณีที่ชาวบBานนิยมป ิบัติกัน ถือเป5นทาน ทำใหBผูBถวายทานไดBบุญกุศล เป5นการนำผBาไปวางทอดไวใB หBพระชักเอาไป โดย ชาวบาB นจะนำชะลอม หรอื กระถางน้ำป*กดBวยกิง่ ไมหB รือดอกไมB ตามแต=จะหา ไดB ขาB งในชะลอมหรอื กระถางบรรจดุ Bวยส่ิงของต=าง ๆ เช=น ขาB วแตน ขBาวเลียง กลBวย สBม น้ำตาล นมขBนหวาน ขBาวสาร น้ำปลา พริก หอม กระเทียม

ผง ัก อก ยาสี น* ล การทอดผาB ปาทำเมอ่ื ใดกไดB และชาวบาB นนยิ มทำคือ หลังออกพรรษา และช=วงเทศกาลสงกรานตF ที่ชาวบBานแต=ละหมู=บBาน จะ รวมกนั บรจิ าคเงนิ ตามกำลังศรทั ธา จัดผาB ปาไปถวายที่วัดหมูบ= Bานของตน และ บางครงั้ จะมกี ารกั้นถนนเป5นขอบริจาคเงินจากผทูB ส่ี ัญจรไปมา พ ีบว นา ภาพท่ี 15 การอปุ สมบทหม=ูของตำบลหนองกะทBาว 67 ชาวหนองกะทBาวใหBความสำคัญกับการบวชนาคเป5นอย=างมาก ดังนั้นการจัดงานบวชนาคจึงเป5นพิธีที่ตBองมีรายละเอียดมาก การอุปสมบท มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ของชาวหนองกะทBาวมักทำกันเป5นหมู= เรียกว=า อุปสมบทหมู= ึ่งจะจัดขึ้น ในช=วงวันสงกรานตF ประมาณวันที่ 12 13 เมษายน ของทุกป พิธีกรรมใน การบวชนาคมดี งั น้ี

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว กา ลง นา กน นา เป5นในงานบวชนาคน้ันมพี ิธีทำขวัญนาคดBวย ก จะปลงผมก=อนวันบวชหนึ่งวัน แลBวนุ=งขาว ห=มขาว เขBาพิธีทำขวัญนาค ถBาไม=มีการทำขวัญ นาคกจะปลงผมในวันบวช โดยพ=อแม=หรือญาติ ผใBู หญ= หรอื พระภิกษทุ คี่ ุนB เคยเปน5 ผูขB ลิบปลายผม ใหกB =อนเป5นพธิ ี ต=อจากนั้นกใหBผBทู ่โี กนผมเปน5 ผูโB กนผม หนวด เครา ค้วิ ใหBหมด โกนผมนาค เริ่มโดยพ=อแม=และญาติผูBใหญ=ขลิบผมใหBนาคเป5นป ม กษF 68 จากนั้นจึงโกนผมใหBนาค ตามประเพณีการบวช ผมนาคที่โกนแลBวจะห=อดวB ย ใบบวั แลวB นำไปลอยที่แม=น้ำหรือวางไวใB ตBร=มโพธิ โดยเชื่อว=าจะทำใหBเกิดความ ร=มเยนเป5นสุข ในการปลงผมนั้นจะปลงที่บBานหรือที่วัดกไดBแลBวแต=ความ สะดวก กา อาบนำ้ นา นาคนั่งพนมมือ บนเกBาอี้ หรือสถานที่อันเหมาะสม นำน้าท่ี ผสมน้าอบเครื่องหอมต=าง ๆ มา อาบใหBนาคโดยเริ่มจากบิดามารดา ญาติผูBใหญ= และบรรดา มิตรสหาย ่งึ ต=างสละเวลามาร=วมแสดงความยินดีกบั เจBานาคอาบน้ำนาคเสรจแลBว จึงใหB ไปแต=งตัวชุดนาค หรือชุดนุ=งขาวห=มขาว เพื่อเตรียมทำขวัญนาค (นาคจะใส= ทองหลายเสBนเพราะเป5นกุศโลบายใหBรูBว=าการบวช คือ การละกิเลส ละจาก

ทรัพยFสินเงินทองแมBก=อนบวชจะมีมากเท=าใด แต=เมื่อบวชแลBวไม=สามารถมี 69 ทรพั ยใF ด กเิ ลสใดติดตวั ไปได)B ทำ ว นา มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว การทำขวัญนาคเป5นการ สอนนาคถึงบุญคุณบิดามารดา การ เตรยี มตวั เป5นสาวกทีด่ ีของพระศาสนา การประกอบพิธีทำขวัญนาค มีความ เชื่อตั้งแต=ครั้งโบราณถึงสาเหตุที่ตอB ง จัดพิธีทำขวัญนาคขึ้น เพราะญาติของพ=อนาค ที่เดินทางมาจากที่ต=าง ๆ ไม= สามารถกลบั ไดจB ึงตอB งอยูใ= นงานทง้ั คืน ถBาหากไม=มีพิธีทำขวัญนาคขึ้น มันเงียบ เหงา เลยกล=อมทั้งพ=อนาคและญาติของพ=อนาคไปดBวย ในป*จจุบันนี้ยังมีการ สืบทอดประเพณีการทำขวัญนาคอยู= แตม= ีสงิ่ เปล่ยี นแปลงไปบBางคอื ใชBเวลาใน การประกอบพธิ สี ั้นลง มีการกล=อมเปน5 เพลงลกู ท=ุงบาB งเพื่อความสนุกสนาน กา หนา การแหน= าคจะออกจากบBานไปวัด นยิ มจัดเป5นขบวนแห=กันไปอย=าง เอิกเกริก เพื่อนาคจะใหBนาคขึ้นข่ีคอไม=ใหBเทBาสมั ผัสกับพืน้ เพื่อนำนาคขึน้ บน แลแหน= าค แลวB ใหBมารดาเปน5 ผอBู Bุมไตรจีวร บดิ าอมBุ บาตรและถอื ตาลปต* ร ญาติ พี่นอB งต=างกถือเครอื่ งอั บริขารและสิง่ ของอืน่ ตลอดจนเครื่องไทยธรรม ผูBท่ีไป ร=วมงานกช=วยกันถือสง่ิ ของดBวย จัดเปน5 แถวแนวตามลำดับขบวนเดินตามเจBา นาคไป ขณะออกจากบBานจะมีการโห=รBอง 3 ครั้ง เมื่อเคลื่อนขบวน และมี กลองเถดิ เทิง หรอื แตรวง แหน= ำหนBาเจาB นาคไปท่วี ัด

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ชาวหนองกะทBาวเชื่อว=านาคหรือผBูที่บวช คือผBพู ระอินทรFดังนั้นการ เขBาสู=ศาสนาของนาคจึงหาB มเดินเทBาเปล=า ตBองมีคนหามบนพาหนะท่ีเรียกวา= แล ไปส=งที่อุโบสถ ในระหว=างขบวนแห=จะมีการรBองเพลงแห=นาคเป5นที่ สนกุ สนาน ผทBู แี่ บกแลนาคกตBองเขย=าแลไปดวB ยระหวา= งเดนิ เพราะพวกเขา เชื่อว=าการเขย=าแลคืออุปสรรค หรือมารที่นาคตBองพบเจอก=อนเขBาสู=พระ ศาสนา นาคตBองจบั แลใหBแน=นเพราะหากตกลงมาจากแล พิธีการบวชจะตBอง จบส้นิ ทนั ที 70 ภาพท่ี 1 ขบวนแหน= าค นาคตBองสวม เทิด หรือช า ถือธูปเทียนพนมไวBตลอดเสBนทาง นาคเปรียบเหมือนเทวดาท่ีกำลังจะไปสวรรคF และการสวมแวน= ตาสีดำขณะน่ัง แลนั้น เพื่อสื่อความหมายว=ามนุษยFเป5นผูBมืดมน แต=กำลังจะเขBาถึงแสงสว=าง คอื พระพุทธศาสนา เมื่อไดBรับการบวชเรียนเปน5 พระภิกษสุ ง F

ภาพท่ี 17 นาคสวมช า การแต=งแลสำหรับแห=นาค เป5นสิ่งสำคญั ไมแ= พBกับพธิ ีกรรมอื่น ชาว หนองกะทBาวใชงB าน มือดั้งเดมิ หลายประเภทในการประกอบสรBางแลแห=นาค เช=น การแทงหยวก การประดษิ พF วงระยBา รวมถงึ การตอกทองเพื่อประดับแล ดBวย ในแลแห=นาคจะตดิ พระบรมฉายาลักษณขF องพระเจาB อยูห= ัวและพระราชินี เพื่อเป5นสริ มิ งคลในการประกอบพิธีกรรม บางรายอาจมภี าพของบรรพบุรุษท่ี ล=วงลับไปแลวB อย=ูดBานขBางเพราะเชอ่ื ว=าการที่ลกู หลานบวชจะส=งผลบุญถึงญาติ ที่ล=วงลบั ไปแลวB ใหBไดBอนโุ มทนาบุญ เกาะชายผBาเหลอื งขนึ้ สวรรคFดBวย 71 ภาพท่ี 1 แลแห=นาค มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว เมอ่ื ขบวนแหไ= ปถงึ วัดแลBว นาคกจะลงจากแล จะมีการโห=รBอง 3 ครงั้ และแห=เวียนรอบพระอุโบสถอีก 3 รอบ ในขณะที่เดินนั้นตBองโปรยเหรียญ

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว โปรยทานดBวย โดยวธิ เี วยี นขวา ถาB มกี ารแสดงหรือมเี คร่ืองบรรเลงอย=างใด ก จะแสดงกันอย=างเตมท่ีอกี ครัง้ หนงึ่ และโหร= Bองเอาชัยกันตามประเพณี เมื่อวนรอบโบสถFครบ 3 รอบ แลBวนาคจะกราบขอขมาบิดา มารดา บิดามารดาจูงมือนาคเขBาโบสถF โดย มารดาอยู=เบื้องขวา บิดาอยู=เบื้อง Bาย เสมอไป เป5นการจูงนาคไปถวาย พระสง F มิใช=นาคจูงบิดามารดาไป 72 สวรรคF เมื่อนาคเขBาไปในโบสถFแลBว ก จุดธูปเทียนบูชาพระ บิดามารดา ตลอดจนญาติและมิตรสหายทั้งปวงกเขBาไปนั่งในพระอุโบสถดBวย นาคกราบ บิดา มารดา รับผBาไตรจีวร อุBมเขBาไปขอบรรพชาต=อหนBาพระอุป*ช ายF รับ โอวาทแลวB ออกมาครองผBาและเขBาไปรบั ศีลจากพระอาจารยF (องคFคสู= วด) ทBาย อาสนFสง F นาคจะไดBภาวะเป5นสามเณรในระยะนี้ เสรจการรับศีลแลBว กอBุม บาตรเขBาไปหาอุป*ช ายFอีก ประเคนบาตร คู=สวดกเอาบาตรคลBองใหBเจBานาค แลBวบอกชื่อบาตร จีวร เป5นภาษาบาลี ต=อจากนี้พระผูBเป5นคู=สวดจะบอกใหB นาคออกไปยืน ณ อีก *งหนึ่ง โดยระยะประมาณห=างจากสง F 12 ศอก ใน ระหว=างที่เดินไปนั้น นาคจะตBองเดินประนมมือออกไป เมื่อถึงที่แลBวยืนหัน หนBามาทางสง F พระคู=สวดกสวดสมมุติตนต=อหนBาสง F แลBวจึงเดินออกมา ักถามเจBานาค บทถามนม้ี ีหลายขBอตามก เช=น ถามวา= เป5นโรคเร้ือนหรือไม= ล ตลอดไปจนถึงกับถามว=า เปน5 มนุษยFใช=ไหม (กลัววา= จะเป5นพระยานาค ปลอมตัวมาบวชอีก) เมื่อจบการสอบถามแลBว องคFคู=สวดกกลับเขBาไปสู=ท่ี

ประชุมสง F เรยี กเจาB นาคน้ันเขBาไปขอ 73 อุปสมบทแก=สง F ลำดับนั้นพระ อุป*ช ายFจะประกาศใหสB ง Fทราบ และ มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ใหBองคFคู=สวดไต=ถามนาคในท=ามกลาง สง Fอีกครั้งหนึ่ง เมื่อถามเสรจแลBวก สวดญัตติกรรม เมื่อเสรจแลBวกจะออกจากโบสถFโดยการเดินบนผBาสีขาวท่ี ญาติพ=อนBองเตรียมไวBใหBเพื่อใหBบิดา มารดา พี่นBองใส=บาตรพระใหม= เป5นอัน เสรจพิธี (สุทน จันทรFปาน, บุญทรง ปานเกิด, สัมภาษณF, 27 กันยายน 25 0) พ ี ตงงาน พิธีแต=งงานของบBานหนองกะทBาวนิยมจัดพิธีแต=งงานกันในเดือนคู= คือ เดือนยี่ เดือนสี่ เดือนหก แต=ส=วนมากจะจัดพิธีในเดือนสี่กับเดือนหก เพราะชาวบBานวา= งเวBนจากงานไร=งานสวน และไม=มี นตกมารบกวนงานพธิ ี

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว งานแตง= งานของชาวบBานหนองกะทBาว เริ่มจาก ายเจBาบ=าวตั้งขบวน แห=ขันหมากไปที่บBานของเจBาสาว ในขบวนขันหมากจะมีของหวาน ประกอบดBวยมะพรBาว ขนมปลา ขนมโก ขนมตBม ขนมขี้กวาง (บัวลอย) และ ขBาวเหนียวแดง เปน5 ขนม 5 อย=าง ึ่งยดึ ถือป บิ ัตมิ าว=าเป5นขนมโบราณ ที่ าย เจาB บ=าวนำมาเ =นบรรพบรุ ุษเจBาสาว 74 ระหวา= งทางจะมีญาติ *งเจBาสาวมากั้นประตูเงิน ประตทู อง ถือเป5น การ า *นอุปสรรค และเมื่อเจBาบ=าวผ=านประตูเงินประตูทอง ก=อนขึ้นบBาน เจาB สาวจะมีญาติของเจาB สาวทำพิธีลBางมือ ลBางเทBาก=อนขน้ึ บBาน

ายเจBาสาวจะจัดเตรียมเครื่องเ =นผี 75 อารักษF เ =นเพื่อใหBผีอารักษFรักษาขบวนขันหมาก เจBาบ=าวใหBเดนิ ทางมาบBานเจBาสาวอย=างปลอดภยั เมื่อเจBาบ=าวขึ้นมาถึงเรือนเจBาสาว ญาติผูBใหญ= ายเจBาบ=าวจะมอบ ขันหมาก สินสอดทองหมัน้ ใหแB กผ= Bใู หญ=ของเจาB สาว ายเจBาสาวจะเตรยี ม คือ หมากพลู ที่ยัง ไม=ไดBมวB นใส=จาน ไวBรอรับเครื่อง ขันหมากจาก เจBาบ=าวเพื่อเ =น ผีบรรพบุรุษ เมื่อรับสินสอดทองหมั้นญาติเจBาสาวจะทำท=าแบกสินสอดขึ้น เรือน เพื่อเปน5 สริ ิมงคล คู=บ=าวสาว ถือพาน องหมากเพื่อขอขมาพ=อแม=ทั้งสอง าย อง หมากทำจากใบตอง ใน องหมากมีขBาวตอก เงนิ (แลBวแตจ= ะใส= มีมากใส=มาก มีนอB ยใส=นอB ย) ธูป 3 ดอก เทียน 1 เล=ม ดอกไมสB ีขาว มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว บ=าวสาวเขBาพิธีสู=ขวัญเป5นประเพณี ของทางภาคอีสาน ในพิธีจะใหBเจBาบ=าวและ เจBาสาวปอนขBาวเหนยี วกัน คนละ 3 คำ เชอ่ื ว=า ถาB อย=ูรว= มกันตอB งพึง่ พาอาศยั กัน ชว= ยเหลอื กัน จากนน้ั ทำพธิ ีมดั แขน ึ่งเป5น พิธีคลBาย ๆ สู=ขวัญ ใหBญาติผูBใหญ=ของ แต=ละ าย และผูBมาร=วมงานรวมมัด แขนบา= วสาว และอวยพรใหบB า= วสาวใชB 76 ชีวิตคู=ร=วมกันอย=างมีความสุข (บุญรั้ง อิ่มชม และศิริราช อม่ิ ชม, สมั ภาษณF, กันยายน ) นว บตทาง ง ละพ ีก พ ีทำบ กลางบา1 น ห บา1 น ล้ี ง หล1า ทอง ำ การเลี้ยงปูเป5นพิธีกรรมที่ทำขึ้นเพื่อสักการะผีประจำหมู=บBาน โดยเชอ่ื วา= ปูเป5นวิญญาณบรรพบรุ ุษของชาวบBานทุกคน หรือเป5นคนดีมีความ เกง= กลBาสามารถพเิ ศษ เปน5 ผBูนำเป5นนักรบ เปน5 เจาB เมือง เปน5 ผกBู อ= ต้ังบBานเมือง ผีปูมี านะเป5นอารักษF ึ่งจะทำหนBาที่คอยคุBมครองคนในหมู=บBานใหBอยู=เยน เป5นสุข ปราศจากอันตรายและภัยพิบัติทั้งปวง รวมไปถึงวัวควายและสัตวF เลี้ยง ทุกอย=างกถือว=าอยู=ในความคุBมครองของปูดBวย นอกจากนี้ผีปูยังแสดง อำนาจศักดิใหBปราก โดยวิธีต=าง ๆ บันดาลใหBสิ่งต=าง ๆ เป5นไปตามความ ปรารถนาของผูBบนบาน (ในภาษาถนิ่ เรยี กวา= จม) การบนปจู ะตBองกระทำผ=าน

รา= งทรงทไ่ี ดรB บั เลือกจากปู เมือ่ ไดBสิ่งปรารถนาตามที่บนแลวB ชาวบBานกจะแกB 77 บน ึ่งการกระทำพิธีการแกBบนสามารถกระทำไดBเลย หรือมารวมกันทำพิธี เลย้ี งปู ทีศ่ าลปู มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ศาลปูหลBา แม=ทองคำเป5นศาลประจำหมู=บBานของกลุ=มหมู=บBาน 9 หมูบ= าB น ประมาณเดือน ของทกุ ป ชาวบาB นจะทำบญุ ศาลร=วมกัน มเี จBาพิธีมา เขBาทรงโดยเรม่ิ จากทรงปหู ลBา (เจาB ของศาล) มาเปดศาล และเชิญปทู กุ องคFมา รับเครื่องเ =นบวงสรวง ในการประกอบพิธีกรรมชาวบBานแต=ละบBานเรือน จะตอB งทำกระทงส่ีเหลีย่ ม ป*นดินเหนยี วแทนคน (ตามจำนวนคนในครอบครัว) ใส=ขBาวสกุ เหลBา นำ้ เอาไปเป5นเคร่ืองเ น= ปู ถBาบาB นไหนมสี ัตวF ใหBหักไมBตอกใส= ไปในกระทงดวB ยตามจำนวนสัตวF เครื่องประกอบพธิ กี รรม ประกอบดวB ย ชาB งไมB มBาไมB อย=างละค=ู วาง ทั้ง 2 ขาB งของศาล บายศรีปากชาม ไก=ตBมขาB งละตัว หัวหมูขาB งละ 1 หัว ในการประกอบพิธีเรื่องดBวยทำพิธีเลี้ยงปู เชิญปูทุกองคFมารับ เคร่ืองเ =นบชู า หลงั เสรจพิธีเลี้ยงปูจะมีพิธีคลBองชBาง คลอB งมBา (ชBางไมB มBาไมB) ผBูชายนำเชือกมาคลBองชBาง มาB ตกุ ตาบริวาร เมือ่ ทำพิธีคลBองเสรจกนำมาวาง ไวBที่ศาลปู จากนัน้ จะทำพิธีส=งบBานส=งเมือง คือ มคี นทรงรำดาบ 1 คน พรBอม ดBวยบริวาร (กี่คนกไดB) รำอBอมกระทงทั้งหมดที่ชาวบBานนำมาเ =นปู เมื่อรำ ครบออB มทุกกระทรงแลBวเสรจจงึ เปน5 อันเสรจพิธี เชือกที่ใชBในการประกอบพิธีคลBองชBาง คลBองมBา ชาวบBานจะนำมา ตัดแจกจ=ายกันเป5นเครื่องรางของขลังสำหรับพกติดตัว เพราะเชื่อว=าจะช=วย ปกปองคุมB ครองใหแB คลวB คลาดปลอดภัย (สุทน จนั ทรFปาน, สัมภาษณF, 27 กันยายน 25 0)

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว วต ละ ง่ องที่ 1 นกา ะกอบพ ี ื่องบ า ใชBสำหรับเป5นเคร่อื งกราบไหวBในพิธกี รรมการเล้ียงปู เครอ่ื งบูชาจะประกอบดวB ย 1.1 หัวชBาง หมายถงึ ขวดใสเ= หลาB ขนาดใหญ= บริเวณปากขวดและ คอขวดจะพันดBวยดาB ยจำนวนมาก ใชBสำหรบั เปน5 เครอื่ งบชู าผปี ทู ่คี นทรงจะมา รับเครือ่ งสงั เวย ง่ึ โดยปกตแิ ลวB คนทรงจะนำเกบไวบB นหิง้ บูชาบนบBานของคน ทรง โดยจะหอ= ผBาไวB 1.2 ธูปและเทียน เป5นเครื่องไหวB ใชBจุดบูชาก=อนพิธีกรรมเลี้ยงปู 78 เป5นการเรียกวิณญาณหรือส่อื ใหBวิญญาณปไู ดรB บั รBูเพ่ืออัญเชญิ วิญญาณปูใหBมา สถิตบรเิ วณศาลปู เพ่ือรอรับของเ น= ไหวB รวมท้ังอาหารและเคร่อื งด่มื ต=าง ๆ ที่ ชาวบาB นในหมบู= าB นไดนB ำมาจดั เลยี้ ง ่อื งต้งหนา1 าล เพือ่ มาตงั้ ประกอบพธิ เี ชิญผีปู โดยจะนำไป ตงั้ ดาB น Bายและขวา เคร่อื งต้งั หนาB ศาลประกอบดBวย บายศรีปากพาน Bายขวา 1 ค=ู ตะเกียง 1 ค=ู เหลBา 2 ขวด ไกต= มB 2 ตัว ื่อง ี่ งทา หมายถึง เครื่องทรงที่คนทรงใชBประกอบการ เสยี่ งทายเพอ่ื หาคำตอบสำหรับผทBู ่ีทำการ ักถามถึงเร่ืองต=าง ๆ ท่ีคนตBองการ ทราบ ประกอบดวB ย ขBาวสาร 1 ขนั เบีย้ 3 อัน

ไขไ= ก= 1 อง 79 เงินค=าครู 25 บาท เทยี น มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ข้ผี งึ้ เดนิ (เสนB ดBาย ทป่ี ลายขาB งหนง่ึ เอาขีผ้ ้งึ ป*นเป5นกBอนกลม ๆ ติดเอาไวB) ่อื ง ง ว หรือเครอ่ื งเ =น หมายถึง สิง่ ทชี่ าวบBานนำมาเปน5 ทำพธิ เี ลี้ยงปู ประกอบดBวย เหลาB (ไดBแก= เหลาB โรง หรอื เหลาB ขาว) ดาB ยขาว หรือ ายที่รวบรวมจากชาวบาB นแตล= ะครอบครัว เครอื่ งหอม ไดBแก= แปงน้ำหอม กระแจะจนั ทรF อาหาร ไดแB ก= หวั หมู ไกต= Bม ไขป= าม ขนมขี้กวาง กา ต ี ละพ กี กา ลี้ ง น้ ตอนกา ต ี กา นกา ะกอบพ ีก การบริจาคเพ่อื รวบรวมเงินค=าใชBจ=าย โดยผBูใหญบ= Bานหรอื ผูนB ำ แต=ละหมู=บาB นจะเปน5 คนรวบรวมเงนิ ท่ีชาวบาB นบริจาค การจัดเตรยี มเคร่อื งตัง้ บูชาหนBาศาล และเครอ่ื งเส่ยี งทาย เป5น หนBาทขี่ องผBชู =วยคนทรง การจัดเตรียมเครือ่ งสังเวย จะเป5นหนาB ทข่ี องชาวบาB น ชาวบาB น จะช=วยจดั เตรียมในตอนเชBาของวันจดั พิธี การเตรียมเครื่องดนตรี ในการจัดพิธีจะตBองมีดนตรีบรรเลง ขณะถวายเครื่องเ =นไหวBปู และประกอบพิธีรำคลBองชBาง คลBองมBา เครื่อง ดนตรที ใ่ี ชจB ะมี อB ง กลอง ฉง่ิ

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว พ กี กา ล้ี ง เมือ่ ชาวบBานมากนั เรยี บรBอยและเตรียมของเคร่อื งต=าง ๆ เรียบรอB ยแลBว คนทรงจะเรม่ิ พธิ ีอนั เชิญผีปู วงดนตรีจะเร่ิมบรรเลง ตอ= มาคนทรงจะจงึ ทำพิธีอันเชิญวญิ ญาณเจาB ปู วิญญาณบรรพ บุรุษทั้งหลาย ใหมB ารับเครอ่ื งบชู า และเครอ่ื งเ น= ไหวBท่ีชาวบBานนำมา โดยคน ทรงจะจดุ ธปู เทยี นบูชา และกราบพ้ืน 3 คร้งั แลBวร=ายคำอันเชิญปทู ้งั หมด เม่อื คนทรงร=ายคำอันเชิญปูหมดทุกองคเF สรจแลBว จะ สังเกตเหนว=าร=างคนทรงเรม่ิ มีอาการสั่นไปท้ังร=างกาย บางครง้ั ถงึ กับลBมนงิ่ ไป 80 แสดงวา= ปไู ดเB ขBาทรงแลBว เมือ่ ปลู งมาแลBว คนทรงจะร=ายรำชมบBาน ชมเมืองอย=าง สนกุ สนาน เมื่อปูประทับทรงแลBว ผชูB =วยทรงจะทำการรนิ เหลBาถวาย ตาม ดBวยของแกลBม และเครื่องเ =นอ่ืน ๆ ตามลำดบั เมื่อปูไดรB บั เครอ่ื งเ =นแลวB ชาวบBานผูBรว= มพิธกี จะถามคำถามกับ ปู ตามที่ตBองการจะทราบ เช=น ปนี้หมู=บาB นจะเปน5 อย=างไร ทำมาคBาขายเป5น อย=างไร ผลผลิตการเกษตรดีไหม ของหายจะไดBคืนเมื่อไร ผลการสอบเป5น อยา= งไร เป5นตBน ปูกจะบอกโดยการเสี่ยงเบีย้ โดยตัง้ เบ้ียบนไข= ถBาเบี้ยท้ัง 3 อัน ติดกัน ถือว=าดีมาก เบี้ย 2 อันติดกัน ถือว=าปานกลาง เบี้ยติดอันเดียวคือดี รองลงมา และถาB ไม=ติดเลยความตBองการทถ่ี ามปูนั้น ไม=ดี ไมส= มหวังดังที่ต้ังใจ ไวB

หรอื การเสีย่ งทายดวB ย ขผ้ี งึ้ เดิน โดยผูBจะจับปลายเชือกที่ไดตB ิด 81 กอB นขผ้ี ง้ึ แลBวเสี่ยงทาย เชน= ถาB ดใี หเB ดินเรว กBอนขี้ผง้ึ จะแกว=งเรวจะถือว=าดี ถาB ไมแ= กวง= ถือวา= ไมด= ี เปน5 ตBน ในขณะทป่ี เู ขBาทรง ชาวบาB นจะนำเชอื ก หรือดาB ยทีเ่ ตรียมมาใหB ปทู ำพธิ ี หรอื ทำการเสก แลวB นำมาผกู ขBอมือในผมูB าทำพิธี เพ่อื ปองกนั สง่ิ ราB ยๆ เขBามาและดBายน้ยี งั สามารถนำกลับมาใหBลูกหลายอีกดวB ย เมื่อเสรจพิธีบนศาล ชาวบBานกจะชว= ยกันขน ชาB ง มBา ววั ควาย ปน หนBาไมB ทมี่ ีผมBู าถวายปไู ปสรงนำ้ (อาบน้ำ) เมือ่ สรงเสรจแลวB กจะมาทำพิธี คลBองชBาง คลBองมBา โดยคนคลBองชBาง คลBองมBากจะร=ายรำหลบหลีกไปตาม จังหวะดนตรี ถาB คลBองไดBตวั ใด กจะเอาตวั นนั้ ขน้ึ ไปไวบB นศาล และจะคลBองจน ครบทุกตัว จากนั้นทำพิธีส=งบBานส=งเมือง โดยชาวบBานจะนำกระทงมา รวมกัน จากน้นั คนทรงปูจะมารำชมกระทง โดยในกระทงจะมีรูปป*นแทนคน วัว ควาย หมู เป5ด ไก= และสิ่งต=าง ๆ ที่เรามีอยู= เมื่อคนทรงปูรำชมเสรจ จากนน้ั กนำกระทงไปลอยน้ำ เปน5 อันเสรจพิธี (กิตติ อ=ุนพรม, สมั ภาษณF, 27 กันยายน 25 0) พ ี ลี้ ง ห ือกา ทำบ กลางบา1 น วง งน มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว เมอ่ื ป พ.ศ. 250 คนหนองกะทาB ว อำเภอนครไทย จงั หวัดพษิ ณุโลก ชื่อ 1. นายบุญมี พันธุFศริ 2. นายรัง จีนภักดี 3. นายหม=น พรมด=วน 4. นาย บุญมี ชัยชนะ 5. นายเงาะ สุขสำราญ . นายโพย จันทรFปาน 7. ผูBใหญ=กงั้ กลิ่นเกตุ ไดBพาครอบครัวยBายเขBาไปอาศยั เรียกที่นี่ว=าคลองน้ำไครB จากนั้นไดB