พระสงฆ์กับการพัฒนาชุมชนตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

๘๙ ของเศรษฐกิจพอเพียง ปรับปรุงภูมิทัศนQวัดนาอุดมวนารามให5สะอาด รIมรื่น เหมาะสมเปUนแหลIงเรียนร5ู จัด มุมเรียนรู5ปรัชญาของเศรษฐกิจ จัดพื้นที่วัดเพื่อทำแปลงสาธิตปลูกพืชผักและสมุนไพรปลอดสารพิษ ให5 ประชาชนในทอ5 งถนิ่ เขา5 มาศกึ ษานำไปใชใ5 นครอบครัวซึง่ ไดร5 ับความรIวมมือ และไดผ5 ลเปนU ทน่ี Iาพอใจ จากการสัมภาษณQ พระครูวิสุทธิอุดมเขต ทำให5ทราบถึงขั้นตอนการพัฒนาชุมชน ซึ่งแบIงเปUน ขัน้ ตอนดงั ตIอไปน้ี ขั้นตอนที่ ๑ พระครูวิสุทธิอุดมเขต ได5ทำการศึกษาศักยภาพชุมชนที่มีความพร5อมนั่นคือแนวคิด การพัฒนาจะต5องเริ่มจากภายในชุมชนเอง โดยที่ไมIได5เกิดจากการจัดตั้งของหนIวยงานภายนอก เพียงแตI หนIวยงานเหลาI นั้นมหี นา5 ที่คอยชIวยประสานและอำนวยความสะดวกเทIาน้ัน ขั้นตอนท่ี ๒ พระครูวิสุทธิอุดมเขต ทIานได5เริ่มการสร5างความไว5วางใจและความเปUนหมูIพวก เดียวกัน โดยชวI ยให5เจา5 หนา5 ท่รี ฐั เปUนผูร5 บั ผดิ ชอบในการประสานงานและดำเนินงานโครงการ ซง่ึ จะต5องเข5า ไปอยูIในชุมชนรวมทั้งพยายามเปUนสIวนหนึ่งของชุมชน โดยรIวมกิจกรรมตIาง ๆ เพื่อปรับเปลี่ยนทIาทีของ เจ5าหน5าทีร่ ฐั ทีเ่ ปนU “คนนอก” ให5เปUนสIวนหนงึ่ ของชมุ ชนหรือเปUน “คนใน” ขั้นตอนท่ี ๓ เปUนขั้นตอนที่เน5นในการสร5างกิจกรรมและการรวมกลุIม “รIวมด5วยชIวยกัน” ซึ่งมี กิจกรรมชIวยกันคิดสัญลักษณQและชื่อของเครือขIาย รIวมด5วยชIวยกันศึกษาชุมชน รIวมด5วยชIวยกันสำรวจ แหลIงโบราณคดี กิจกรรมพัฒนาวิทยากรชุมชน กิจกรรมเวทีความคิดหรือการประชุมจัดทำแผนการ อนุรกั ษQและพัฒนามรดกศิลปวัฒนธรรมของชุมชน กจิ กรรมคIายยวุ ชนโบราณคดแี ละพิพิธภัณฑQชมุ ชน ขั้นตอนที่ ๔ เปUนขั้นตอนในการปฏิสัมพันธQอยIางตIอเนื่องได5ทำการกIอตั้ง “กลุIมเครือขIายมรดก ศิลปวัฒนธรรมชุมชน” ในรูปแบบของคณะทำงาน ประกอบด5วย ประธาน เลขานุการ กรรมการ และ สมาชิก โดยให5เครือขIายคัดเลือกกันเอง และมีการกำหนดภารกิจหน5าที่อยIางชัดเจน เพื่อการดำเนินการ กจิ กรรมกลIมุ ใหส5 ามารถขบั เคลอ่ื นได5 ภาพท่ี ๑๑ พิพิธภัณฑQชมุ ชนนาอดุ ม–โนนหนองหอ

๙๐ จากขั้นตอนดังกลIาวข5างต5นจะเห็นได5วIาพระครูวิสุทธิอุดมเขต ได5ปรับแนวคิดใหมIในบทบาทของ พระสงฆQ และปรับให5เข5าถึงระหวIางประชาชนด5วยกันเองโดยภาครัฐต5องมารIวมด5วยชIวยกันในการพัฒนา ทุกระบบ ไมIวIาจะเปUนเรื่องสิ่งแวดล5อม/วัฒนธรรม/สังคม/เศรษฐกิจและการเกษตรในชุมชนตลอดจนภูมิ ปMญญาในท5องถิ่น ต5องมาชIวยกันทำ ชIวยกันแก5ไขปMญหาที่เกิด และชIวยกันอนุรักษQไว5ให5ลูกหลานมีการจัด กองทุนสวัสดิการที่หลากหลายในขณะที่ประชาชนชาวบ5านตำบลนาอุดม อำเภอนิคมคำสร5อย จังหวัด มุกดาหาร ยังเปUนเหมือนเด็กที่กำลังหัดเดินก5าวแรกและเปUนก5าวที่จะนำไปสูIการพัฒนาที่ยั่งยืนและ ความสุขด5วยตนเอง เพื่อที่จะก5าวตIอไปเปUนก5าวที่สองและสามสี่ตามลำดับ จนในที่สุดก็สามารถเดินได5ด5วย ตนเองโดยไมIต5องมีผู5ใดคอยพยุง ที่ตำบลนาอุดม อำเภอนิคมคำสร5อย จังหวัดมุกดาหาร ได5จัดตั้งขึ้น เพื่อที่จะคอยชIวยเหลือซึ่งกันและกันด5วยสมัครไมตรี จึงเปUนคำตอบของสังคมไทยที่วIาคนไทยไมIทอดทิ้งกัน จริง ๆ โดยต5องสร5างครอบครัวให5เข5มแข็งกIอนและตามมาด5วยชุมชน ชIวยให5สังคมและประเทศชาติยืนได5 ด5วยตัวเองและเลี้ยงตัวเองให5มีความสุขที่ประชาชนสร5างเองได5โดยไมIต5องพึ่งผู5อื่นจึงเปUนสุขที่ยั่งยืน บนฐาน สังคมแหIงความรู5 เปUนเปqาหมายเพื่อขับเคลื่อนสังคมไทย ด5วยการใช5ความรู5เข5าเปUนสIวนประกอบใน กระบวนการตัดสินใจ กำหนดทิศทางการพัฒนาทั้งด5านเศรษฐกิจและสังคมอยIางทั่วถึง สร5างสังคมที่อยูI เย็นเปUนสุข สร5างสังคมท่ีไมIทอดทิ้งกัน แตIการจะไปสูIสังคมบนฐานความรู5ได5นั้น จะต5องได5รับการสIงเสริม และมีการนำเสนอตัวอยIางดี ๆ มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู5รIวมกัน และชักชวนกันเปUนเครือขIาย เพื่อกIอให5เกิด การปฏิบัติการจริงในระดับพื้นท่ี โครงการนี้เกิดขึ้นจากฐานคิดที่วIา ความรู5ในการพัฒนาไมIสามารถเกิดข้ึน ได5อยIางตIอเนื่องและยั่งยืน หากนักวิชาการ นักวิจัย หรือหนIวยงานเปUนผู5สร5างและหยิบยื่นให5กับชุมชน ความรู5ที่ชาวบ5านรIวมสร5างเปUนความรู5ที่ตั้งอยูIบนรากเหง5าทางสังคม วัฒนธรรม และตIอยอด เติมเต็มให5 สามารถนำไปสูIการปฏิบัติได5จริง ถือเปUนฐานสำคัญของปMญญาในการแก5ไขและพัฒนาชีวิตความเปUนอยูI ของคนในชุมชนอยIางแท5จริง ดังนั้นการขับเคลื่อนงานด5านเครือขIายหรือองคQกรสื่อตIาง ๆ ของภาค ประชาชน ควรเน5นเรื่องของการพัฒนาคน / กลไก / เครือขIาย / และพัฒนาข5อมูล ความร5ู ภายใต5 กระบวนการสร5างภาคีความรIวมมือของงานด5านการสื่อสารให5เกิดขึ้น และมีการเชื่อมร5อยวิถีชีวิตชุมชนให5 เกิดความสอดคล5อง สมดุล เกื้อกูล ตIอการใช5ชีวิตให5มีความสุข อยูIบนพื้นฐานกระบวนการสร5าง สนับสนุน กระตุ5น ให5เกิดการเรียนรู5ในการทำความดี (ปลูกฝMง สร5างจิตสำนึก ทัศนคติในการให5 มีจิตอาสา รู5จัก เสียสละ เพอ่ื สงั คมและสIวนรวม) สร5างสงั คมอยูเI ย็นเปUนสขุ ๓. ศูนยGพทุ ธธรรมสมเดจ็ พระมหาธีราจารยG พระพิพัฒนQวชิโรภาส ได5จัดตั้งศูนยQพุทธธรรมสมเด็จพระมหาธีราจารยQ อ.เขื่องใน จ.อุบลราชธานี มีความตั้งใจสร5างให5เปUน “แหลIงเรียนรู5 พอเพียงเคียงธรรม” ที่แบบอยIางกิจกรรมที่เปUนพื้นที่การเรียนรู5ใน เครือขIายสังฆะเพื่อสังคมฯ โดยมีพระสงฆQเปUนผู5เอื้อให5เกิดกระบวนการหรือวิถีแหIงการฝrกฝนตนและพลัง ชุมชน ในการสร5างความรIวมมือของสังฆะเพื่อพัฒนาชุมชน จากการได5สัมภาษณQพระครูสุขุมวรรโณภาส ทำใหท5 ราบถึงความเปUนมาและแนวทางการดำเนนิ การ ดงั ตIอไปนี้

๙๑ ความเปUนมา ศูนยQพัฒนาคุณธรรมป^าดงใหญIวังอ5อแหIงนี้ เกิดขึ้นโดยความคิดริเริ่มของเจ5าประคุณ สมเด็จพระมหาธีราจารยQ กรรมการมหาเถรสมาคม เจ5าอาวาสวัดพระเชตุพน กรุงเทพมหานคร ซึ่งมีชาติ ภูมิที่อำเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี ได5ริเริ่มและวางรากฐานการจัดตั้งศูนยQพัฒนาคุณธรรมป^าดงใหญI วังอ5อ หรือ(ศูนยQพุทธธรรมพรหมวชิรญาณป^าดงใหญIวังอ5อปMจจุบัน) ที่จังหวัดอุบลราชธานี ตั้งแตI ป_ พ.ศ. ๒๕๔๖ ซึ่งปMจจุบันเปUนองคQกรสาธารณะประโยชนQ เปUนสำนักปฏิบัติธรรมดีเดIนประจำจังหวัดอุบลราชธานี โดยมี พระพิพัฒนQวชิโรภาส เจ5าคณะตำบลหัวดอน เปUนผู5อำนวยการศูนยQฯ มีพระอาจารยQประมวล จัน ทสาโร หรืออาจารยQประมวล แกIนสาร บ5านทุIงใหญI ตำบลบ5านไทย อำเภอเขื่องใน พระครูโสภณอาภากร ปMจจุบัน เจ5าคณะอำเภอเขื่องใน ตลอดเวลาที่ผIานมาพระพิพัฒนQวชิโรภาสให5ความสนใจใฝ^เรียนรู5แนวทาง ในการพัฒนาสังคมตามหลักพุทธธรรม ได5ออกเดินทางไปให5ความรู5โดยเปUนวิทยากรในพื้นที่ตIาง ๆ ในเขต จังหวัดอุบลราชธานี และจังหวัดอำนาจเจริญ ได5สั่งสมประสบการณQรIวมกับพระอาจารยQทั้งสองทIาน อีกท้ัง ได5เรียนรู5อุปนิสัยและเรียนรู5การทำงานซึ่งกันและกัน จนเกิดความมั่นใจในการที่จะเผยแผIพระพุทธศาสนา รIวมกัน จนกระทั่งในป_ พ.ศ. ๒๕๔๕ ได5เข5ารับการฝrกอบรมเกี่ยวกับการปqองกันและแก5ไขปMญหายาเสพติด ที่ศูนยQพัฒนาคุณธรรม มหาวชิราลงกรณราชวิทยาลัย อำเภอ วังน5อย จังหวัดพระนครศรีอยุธยากับ อาจารยQวรี พนั ธQ รกขฺ ติ สโี ล สถานที่ตั้งศูนยQพัฒนาคุณธรรม พระพิพัฒนQวชิโรภาสและพระครูโสภณอาภากร ได5เข5ากราบเรียน เจ5าประคุณสมเด็จพระมหาธีราจารยQ ที่วัดยางน5อย ตำบลกIอเอ5 อำเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี เพื่อ เมตตามาดูสถานท่ี ที่จะตั้งศูนยQฝrกอบรมและให5แนวทางการบริหารจัดการ และการดำเนินงานด5านตIาง ๆ วันท่ี ๒๐ มิถุนายน ๒๕๔๖ ณ บริเวณใกล5ชายป^าดงใหญIวังอ5อ เปUนพื้นท่ี ที่เปUน น.ส.๓ ประเภท ก ของคุณ พIออIอนศรี คุณแมIใจ กอมณี พร5อมลูกหลาน และพื้นที่ของนางนี มนัส โดยมีลูกหลานคือนายไกรศรี มนัส นางบุญใส กอมณี พร5อมพี่ญาติน5อง ถวายให5สร5างศูนยQฝrกอบรม จากนั้นจึงประสานงานกับฝ^ายปกครองท้ัง ฝ^ายศาสนจักรและอาณาจักร มีผู5นำชุมชนคณะกรรมการป^าชุมชน องคQการบริหารสIวนตำบลหัวดอน เจ5าของพื้นท่ีตำบลหัวดอน อำเภอเขื่องใน มีนายนะริทธ์ิ ไชยะธน อดีตนายอำเภอเขื่องใน ผู5ดูแล เพื่อขอใช5 พื้นที่จัดตั้งเปUนเปUนศูนยQพัฒนาคุณธรรม ซึ่งปรากฏวIาได5รับการหนุนเสริมจากทุกฝ^ายด5วยดี มีการทำบันทึก เปUนเอกสารเห็นชอบให5ใช5ประโยชนQพื้นที่ป^าชุมชนรอบนอกบางสIวนนอกจากพื้นที่สIวนบุคคลดังกลIาว ใน การจัดตั้งศูนยQฝrกอบรมของจังหวัดอุบลราชธานี ขึ้น โดยใช5ชื่อศูนยQวIา ศูนยQพัฒนาคุณธรรม เนื่องจากศูนยQ แหIงนี้ติดกับป^าดงใหญIวังอ5อ เปUนที่รู5จักกันโดยแพรIหลายและเปUนแหลIงทIองเที่ยวเชิงนิเวศนQที่สำคัญของ ชุมชนจงึ ให5มีคำวIา ปา^ ดงใหญวI งั อ5อ ตอI ท5าย กลายเปนU ชอื่ เต็มวIา ศนู ยQพัฒนาคณุ ธรรมปา^ ดงใหญIวังออ5

๙๒ ภาพที่ ๑๒ ศนู ยฯQ จดั สรรพื้นทเ่ี ปUนกกั เก็บน้ำไว5ใชห5 นา5 แลง5 สำหรับวดั และชมุ ชน แรกเริ่มศูนยQแหIงนี้เปUนเพียงสถานที่ให5การฝrกอบรมด5านคุณธรรมแกIบุตรหลานของประชาชนใน เขตพื้นที่อำเภอเขื่องในและใกล5เคียง แตIตIอมาได5มีผู5ให5ความสนใจจากพื้นที่อื่น ๆ เข5ารับการฝrกอบรมเปUน จำนวนมาก จนกระทั่งได5รับการหนุนเสริมจากหนIวยงานภายนอกหลายแหIง เชIน กองบัญชาการทหาร สูงสุด สำนักงานปqองกันและปราบปราบยาเสพติด สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร5างเสริมสุขภาพ (สสส.) สถานพินิจเด็กและเยาวชนจังหวัดอุบลราชธานี เปUนต5น ในป_ พ.ศ.๒๕๔๗ จึงได5มีแนวคิดที่จะหา พื้นที่รองรับสำหรับผู5ที่ติดยาเสพติดให5มีโอกาสฟ•mนฟูสภาพจิตใจและรIางกาย เพื่อกลับตัวเปUนคนดีของ สังคม ได5เริ่มรับผู5ติดยาเสพติดเข5ารับการบำบัดฟ•mนฟูในชื่อ “โครงการบ5านเปลี่ยนวิถีคืนคนดีสูIสังคม” ให5 การบำบัดฟ•mนฟูจิตใจเพื่อเปUนการรองรับผู5ติดยาเสพติดที่เข5ามารับการบำบัดฟ•mนฟูในป_ พ.ศ.๒๕๔๘ จึงได5จัด ให5มีศูนยQเศรษฐกิจพอเพียงซึ่งประกอบด5วยการปลูกพืช เลี้ยงสัตวQนานาชนิดที่จำเปUนต5องกินต5องใช5ใน ชีวิตประจำวัน เพื่อเปUนแหลIงฝrกนิสัย พัฒนาอาชีพ และเปUนการผIอนคลายตามหลักอาชีวบำบัดสำหรับผู5 ตดิ ยาเสพตดิ อีกทางหน่งึ ภาพที่ ๑๓ พระสงฆQ ประชาชนในชมุ ชนรIวมประชุมเพ่อื พฒั นากิจกรรมของศนู ยQฯ

๙๓ ปMจจุบันศูนยQพัฒนาคุณธรรมป^าดงใหญIวังอ5อ เปUนศูนยQที่ได5รับการรับรองจากทางราชการอยIาง ถูกต5องตามกฎหมาย และตามหลักวิชาการในการบำบัดรักษาผู5ติดยาเสพติด โดยในศูนยQจะประกอบด5วย สIวนที่สำคญั ๆ ๔ สวI น คือ ๑. ศูนยQฝrกอบรมคุณธรรม จริยธรรม ซึ่งเปxดสำหรับบุคคลทั่วไปทั้งระยะสั้น และระยะยาว ที่มา อยพIู กั แรม ๒. ศูนยQบำบัดฟ•mนฟูจิตใจผู5ติดยาเสพติด ซึ่งเปUนการรับผู5ติดยาเสพติดเข5ามาอยูIในโครงการบ5าน เปลี่ยนวิถเี ปUนระยะเวลา ๑๕ วัน ๑ เดอื น ๓ เดือน ๔ เดือนและ ๖ เดอื นตามสภาพของแตIละคน ๓. ศูนยQเรียนรู5เศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งเปUนศูนยQเรียนรู5และฝrกปฏิบัติสำหรับผู5ที่เข5ามาบำบัดรักษาอยูI ในโครงการบา5 นเปลย่ี นวถิ ี และชาวบา5 นทีเ่ ข5ามาฝrกอาชีพ ๔. ป^าชุมชน เปUนป^าอนุรักษQที่มีความสมบูรณQ ใช5เปUนศูนยQเรียนรู5เกี่ยวกับธรรมชาติและเปUนแหลIง ทอI งเที่ยวเชิงนิเวศนQ อันเปUนสวI นหนง่ึ ของธรรมชาตบิ ำบดั ด5วย โดยภาพรวม จะเห็นได5วIาศูนยQแหIงนี้มีองคQประกอบที่เกื้อกูลกันอยIางครบถ5วน กลIาวคือ เริ่มแรก จากการฝrกอบรมทางจิตใจที่ศูนยQฝrกอบรมและสIงตIอเข5าศูนยQบำบัด ซึ่งการบำบัดนั้นต5องใช5ทั้งกายบำบัด จิตบำบัด อาชีพบำบัด เวชบำบัด และสังคมบำบัดไปพร5อม ๆ กัน โดยมีสภาพแวดล5อมของป^าชุมชนอันรIม รื่นหนุนเสริมให5เกิดความสงบเยือกเย็น และนอกจากนี้ยังมีคณะทำงานของศูนยQที่เปUนคนในชุมชนที่มีทุน ทางสังคมอยIางสูงยิ่งเปUนคณะทำงาน ให5การชIวยเหลือ สนับสนุนงานของพระอาจารยQอยIางตIอเนื่อง ทำให5 งานทุกอยIางดำเนินไปได5อยIางตIอเนื่องและมีประสิทธิภาพ ในป_ พ.ศ. ๒๕๕๐ ได5ดำเนินการขอจดทะเบียน เปUนองคQกรสาธารณประโยชนQ กับ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยQ (พม.) และได5 รับรองเปUนองคQกรสาธารณประโยชนQ เมื่อวันที่ ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๕๐ และได5จัดกิจกรรมพัฒนาสังคม รIวมกับหนIวยงานของภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม ในฐานะเปUนเปUนองคQกรสาธารณประโยชนQ จนถึงปMจจุบันสร5างความเข5าใจกับเครือขIายตIาง ๆ มีทั้งสIวนโรงเรียนพระปริยัติธรรม โรงเรียนการกุศล โรงเรียนในสังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษา และสังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษา มัธยมศึกษา มหาวิทยาลัย สถานศึกษาภาคเอกชน ภาคประชาสังคม และเริ่มรับสมัครเครือขIายเพื่อปลูก ความดีในบุคคล สร5างชุมชนคุณธรรม รIวมคิด รIวมทำ รIวมปqองกัน รIวมแก5ไขปMญหา รIวมพัฒนา ครอบครัว ครู นักเรียน เด็ก เยาวชน พระภิกษุสงฆQ ประชนชนในหมูIบ5าน ชุมชน ให5มีระเบียบวินัย เปUนแบบอยIางที่ดี มีสัมมาชีพ มีคุณธรรม จริยธรรมอยIางบูรณาการ เปUนระบบ ตIอเนื่อง จนเกิดผลดีตIอหมูIบ5าน ชุมชน ใน จังหวดั อบุ ลราชธานปี Mจจบุ ัน

๙๔ ภาพท่ี ๑๔ สIงเสรมิ ผลผลติ สมาชกิ จำหนาI ยในหา5 งสรรพสนิ ค5า จังหวัดอุบลราชธานี ศูนยQพุทธธรรมสมเด็จพระมหาธีราจารยQ ป^าดงใหญIวังอ5อ มีเครือขIายที่สมัครแล5ว จำนวน ๓๐๐ กวIาเครือขIาย มีการตั้งคณะทำงานขึ้นมาเพื่อระดม รวบรวม ความคิดเห็นเกี่ยวกับรูปแบบการปลูกความดี ในบุคคล สร5างชุมชนคุณธรรม ตIอมา วันที่ ๑๙ พฤษภาคม ๒๕๕๔ พระพรหมวชิรญาณ เปUนประธาน ประชุมสร5างความเข5าใจแกIคณะทำงาน และให5มีการกำหนดแนวทางการดำเนินการจัดตั้ง ศูนยQพุทธธรรม สมเด็จพระมหาธีราจารยQ โดยให5เครือขIายศูนยQพุทธธรรมสมเด็จพระมหาธีราจารยQ ยกรIางคณะกรรมการ ในแตIละฝ^ายขึ้นมาเปUนคณะทำงานเพิ่มเติม ในการที่จะนำศีลธรรมกลับคืนมา โดยผIานทางพุทธศาสตรQ และ พุทธวิธี เพื่อปqอง แก5ไขปMญหา หรือเพื่อการพัฒนานั้น จะต5องนึกถึงโครงสร5างของสังคมเริ่มตั้งแตI ครอบครัว ครู เด็ก นักเรียน นักศึกษา เยาวชน พระสงฆQ ประชาชน และองคQกรภาคีตIาง ๆ ในหมูIบ5าน ชุมชน มารIวมแรง รIวมใจ ปqองกัน แก5ไขปMญหา หรือรIวมกันพัฒนาให5เปUนระบบอยIางตIอเนื่องและบูรณา การ เพราะชีวิต เริ่มที่พIอ กIอที่แมI แก5ที่ลูก ปลูกที่ครูอาจารยQ มอบจิตวิญญาณโดยพระสงฆQ ได5รับการหนุน เสรมิ จากเอกชนและภาครฐั ทั้งหมดตอ5 งทำงานรIวมกันทำแบบเครอื ญาติ กระบวนการดำเนนิ งาน ๑. สร5างความตระหนัก สร5างเข5าใจกับคนในชุมชนพื้นที่ สร5างความเข5าใจกับทุกกลุIมเปqาหมาย ทุกเพศ ทุกวัย ในหมูIบ5าน ชุมชน สังคม ให5ตระหนักถึงสภาพปMญหาสังคมในปMจจุบัน แล5วรIวมกันฝMนถึง อนาคต หรอื รIวมกนั สรา5 งสรรคสQ ่ิงดงี ามแกIสงั คม ๒. จับมือกันให5ดีจะต5องมีการทำบันทึกความรIวมมือ ( M O U ) ระหวIางหนIวยงานภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม ที่เกี่ยวข5องกับเรื่องที่ต5องการปqองกัน การแก5ไขปMญหา หรือการพัฒนาคนใน หมIบู 5าน ชุมชม สงั คมนั้น ๆ

๙๕ ๓. สร5างหลักสูตรนำวิถีเหมือนสร5างอาวุธนำวิถีที่มีอานุภาพ ที่จะทำลาย ศัตรู คือ กิเลส ตัณหา หรอื ปMญหาของชุมชนได5 หรือเหมือนยาดี ท่จี ะรักษาโรคให5หายได5 หลกั สตู รทีก่ ลIาวนี้ สามารถทีจ่ ะเชอ่ื มโยง คลอบคลุมไปยงั ทุกกลุIมเปqาหมายได5อยาI งดี เชนI ๓.๑ หลักสูตรครอบครัวทรงประสิทธิผล พIอแมIมีทักษะอันชาญฉลาดในการเลี้ยงลูกให5โต ทั้งรIางกายและจิตใจ ความสงบสุขของสังคมเริ่มต5นที่ครอบครัว ถ5าครอบครัวลIมสลายสังคมยIอมพินาศ มี การสงI ตอI ไปท่คี รูเมื่อเดก็ โตข้ึน ๓.๒ หลักสูตรครูปูชนียบุคคล ครูจิตอาสา ครูกัลยาณมิตร เปUนเบ5าหลอม พิมพQดี เม่ือ พิมพQ สิ่งที่ออกมาจากพิมพQคือศิษยQ ยIอมดี ยIอมงดงาม ทั้งด5านวิชาและจรณะ คือความร5ู ความประพฤติ ครูกส็ งI เด็กให5ดมี คี ณุ ธรรม ๓.๓ หลักสูตรเด็ก เยาวชน เปUนคนดี มีจิตอาสา เปUนผู5นำการเปลี่ยนแปลงชุมชนและ สังคมไทย เด็ก เยาวชน ในสถานศึกษา ในหมูIบ5าน ต5องมีกลุIมคนดีเปรียบเสมือน อี เอ็ม (คือ Effective Microorganisms หรือนำหมักชีวภาพทำให5เกิดน้ำดีไปบำบัดน้ำเสีย) คนดี E M คือ เอาคนดีไปบำบัดคน ไมIดี ในหมบIู 5าน ในสถานศึกษา ๓.๔ หลักสูตรพระสงฆQนักพัฒนา พัฒนาพระสงฆQให5มีศักยภาพ และให5การอบรมสั่งสอน เปUนแบบอยIางที่ดี เปUนแกนนำในการพัฒนาสังคม ชIวยอบรมสั่งสอนแนะแนวทางปฏิบัติที่ถูกต5อง เปUนคนดี มจี ติ อาสา เปUนเดก็ เยาวชนผู5นำการเปลย่ี นแปลงชุมชนและสังคมไทย ๓.๕ หลักสูตรประชาชนต5นแบบความดี ให5 เด็ก เยาวชน เห็นและถือปฏิบัติเปUน แบบอยาI งที่ดี ๔. เมื่อได5หลักสูตรหรือคูIมือฝrกอบรมแล5วต5องมีการสำรวจ คัดเลือก คนดี คนมีจิตอาสา บุคคลท่ี เปUนทุนทางสังคม ครอบครัว ครู เด็ก เยาวชน พระสงฆQ ประชาชน องคQกรตIาง ๆ ในหมูIบ5านชุมชน แล5วยก ยIอง เชิดชูคนดี รวมคนดี ให5เปUนคนดี อีเอ็ม คนดี อีเอ็ม คือเอาคนดีไปบำบัดคนไมIดี เอาคนดีเปUนกำลัง หลักในการพัฒนา ๕. ฝrกฝนกำลังหลัก หมายถึง ฝrกอบรมแมIทัพ นายกอง คือ(วิทยากรกระบวนการในพื้นที่)มาจาก ครอบครัว ครู เด็ก เยาวชน พระสงฆQ ประชาชน องคQกร ให5เพียงพอ ให5เข5มแข็ง เชี่ยวชาญ เปUนแบบอยIาง ทีด่ ขี องคนในหมIูบ5านชมุ ชน เปUนกำลงั หลักในการพฒั นา ๖. ใช5ศาสตรQการเปลี่ยนแปลงการพัฒนาคนในหมูIบ5าน ชุมชน จะต5องมีศาสตรQที่สามารถทำให5เกิด การเปลี่ยนแปลงทางด5านกายภาพ สังคม อารมณQ สติปMญญา และจิตวิญญาณได5 ศาสตรQนั้น คือ หลัก อริยสัจ ๔ ที่จะทำให5คนในหมูIบ5าน รู5ทุกขQ รู5ปMญหาตนเอง รู5วIาสาเหตุทุกขQนั้น ปMญหานั้นมาจากอะไร การ จะให5ทุกขQหรือปMญหานั้น บรรเทา เบาบางและหมดไป จะต5องทำอยIางไร และมีวิธีการใด ด5วยเครื่องมือ อะไร อีกทั้งต5องใช5หลักของการเข5าใจ เข5าถึง และพัฒนา ตามพระราชดำรัสในพระบาทสมเด็จพระบรมชน กาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และหลักภูมิปMญญาท5องถิ่น มาเปUนเครื่องมือใน การพฒั นาคนชมุ ชนอยาI งเปนU ระบบและตIอเน่อื ง

๙๖ ๗. รIวมแรง รIวมใจ ทกุ คน ทุกภาคสวI น ในหมูบI 5าน ชุมชน ต5องมีการบูรณาการ ลดความซำ้ ซ5อน มี การเชื่อมโยง มีประสิทธิภาพ โดยคนในชุมชนตั้งแตIสถาบันครอบครัว โรงเรียน วัด ชุมชน องคQกร รIวมกัน คิดแผนงาน โครงการ กิจกรรม กำหนด แผนงาน แผนคน แผนเงิน แผน ปqองกัน แก5 ไข หรือพัฒนาชุมชน แบบบูรณาการอยIางได5ผล องคQกรใดที่เกี่ยวข5องกับกลุIมเปqาหมายใด ก็จัดกิจกรรมนั้นขึ้นมาพัฒนา กลุIมเปqาหมายนั้น ๆ โดยแตIละองคQกรต5องมีสIวนรIวมในแผนงาน แผนคน แผนเงิน และแผนปqองกัน และ แตIละกิจกรรมต5องมีการเชื่อมโยงกันกับกิจกรรมอื่นในกลุIมเปqาหมายอื่นด5วย สIวนแผนเงินแตIละองคQกรก็ ต5องมีสIวนรIวมมากน5อยตามกำลัง และให5แตIละองคQนั้น ๆ บริหารจัดการเรื่องแผนเงินของตนเอง เพื่อไมIให5 เกิดปMญหา ซงึ่ เปUนประเด็นทท่ี ำให5หลายหนวI ยงานทำงานรวI มกันไมIได5 บรู ณาการไมไI ด5 ๘. จัดกระบวนทัพให5มั่นคง การคิดแผนงาน โครงการ หรือการจัดกิจกรรมขึ้นมาเพื่อปqองกัน แก5ไขปMญหาหรือพัฒนาหมูIบ5าน ชุมชน นั้น ต5องทำเปUนระบบ ตIอเนื่อง โดยเริ่มที่พIอ กIอที่แมI แก5ที่ลูก (ครอบครัว) ปลูกที่ครูอาจารยQ (สถานศึกษา) มอบหน5าที่จิตวิญญาณ แกIพระสงฆQ (วัด) ได5รับการสIงเสริม จากเอกชน และรัฐ รIวมกันทำงานแบบเครือญาติ ถ5ากระบวนทัพมีความมั่นคง การรบ หรือการแก5ไข ปญM หา หรอื การพฒั นาก็จะงIายขึ้น ๙. ยนื ตรงในธงอรหันตQ ดว5 ยการนำหลกั ธรรมคำสอนขององคQพระสัมมาสมั พทุ ธเจา5 มาประยกุ ตQใช5 ในชวี ิตให5เกดิ ผล จนเปUนความสขุ ๓ ระดับ กลาI วคอื ระดับท่ี ๑ การมีสุขภาพดี รIางกายแข็งแรง ไร5โรค อายุยืน มีงาน มีเงิน มีกิน มีอาชีพสุจริต พึ่งตนเองได5ทางเศรษฐกิจ การมีสถานภาพดี มีเกียรติ เปUนที่ยอมรับนับถือในสังคม การมีครอบครัวผาสุก ทำวงศQตระกูลให5เปUนทน่ี ับถือ ระดับท่ี ๒ การมีความอบอุIน ซาบซึ้ง สุขใจ ไมIอ5างว5างเลื่อนลอย มีหลักยึดเหนี่ยวใจให5เข5มแข็ง การมีความภูมิใจในชีวิตที่สะอาด ที่ได5ประพฤติแตIการอันดีงาม ด5วยความสุจริต การมีความอิ่มใจในชีวิตที่ มีคุณคIา ได5ทำประโยชนQตลอดมา ด5วยน้ำใจเสียสละ การมีความกล5า มั่นใจ ที่จะแก5ไขปMญหา นำชีวิตและ ภารกิจให5ดำเนินไปได5ด5วยปMญญา การมีความโลIงจิต มั่นใจ มีทุน ประกันภพใหมI ด5วยได5ทำไว5แตIกรรมที่ดี มีทาน ศีล ภาวนา ความสุข ๒ ระดับนี้ เปUนโลกียสุข ( ถ5าบรรลุจุดหมายชีวิตถึงขั้นท่ี ๒ ขึ้นไป เรียกวIา บัณฑิต ) ระดับท่ี ๓ การมีชีวิตที่สงบเย็น ถึงถูกโลกธรรมกระทบ ถึงจะพบความผันผวนปรวนแปร ไมI หวั่นไหว มีใจเกษมศานตQ มั่นคง ไมIถูกความยึดติด ถือมั่น บีบคั้นจิตให5ผิดหวังโศกเศร5า มีจิตโลIง โปรIงเบา เปนU อิสระ สดช่ืน เบิกบานใจ ไมIขIนุ มวั เศรา5 หมอง ผอI งใส ไร5ทุกขQ มีความสุขทแี่ ท5 /รูเ5 ทาI ทันและทำการตรง ตามเหตุปMจจัย ชีวิตหมดจด สดใส เปUนอยูIด5วย ศีล สมาธิ ปMญญา และด5วยแนวทาง ๕ ประการคือ ๑.ยืน สมาธิ ๒.เดนิ สมาธิ ๓.นั่งสมาธ ๔.ไสยาสนสQ มาธิ ๕.ทำจติ มัชฌมิ า (ระดับที่ ๓ เปนU โลกุตตระ–ผ5หู ลดุ พ5น) นอกจากนี้ยังต5องใช5แนวทางการดำเนินชีวิตตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เมื่อมีการนำ กระบวนทัศนQคือ สร5างความตระหนัก สร5างเข5าใจกับคนในชุมชนพื้นท่ี จับมือกันให5ดี สร5างหลักสูตรนำวิถี รวบรวมรี้พล ฝrกฝนกำลังหลัก ใช5ศาสตรQการเปลี่ยนแปลง รIวมแรง รIวมใจ ทุกภาคสIวน จัดกระบวนทัพให5

๙๗ มั่นคง ยืนตรงในธงอรหันตQ ดังกลIาว มาใช5ในการพัฒนาหมูIบ5าน ชุมชน ก็จะทำให5คนในหมูIบ5าน ชุมชน ทุก เพศ ทุกวัย ทุกกลุIมเปqาหมาย เปUนคนดี มีศีลธรรม มีระเบียบวินัย เปUนแบบอยIางที่ดี มีการพัฒนาชีวิตให5 ถึงจดุ หมาย ๓ ขนั้ มีความสขุ ๓ ระดับ ซงึ่ เปนU เปาq หมาย ๓ ขั้น ในทางพระพุทธศาสนา ผลสำเร็จที่ไดIรับ จากการรIวมคิด รIวมทำ รIวมวางแผน รIวมแก5ปMญหา รIวมพัฒนาต5นแบบ บูรณา การ ยังประโยชนQให5เกิดขึ้นแกI เด็ก เยาวชน ครอบครัว หมูIบ5าน ชุมชน สังคม คือ เด็ก เยาวชน เปUนไท เปUนพลเมืองที่มีคุณภาพ พ5นภัยจากยาเสพติด เปUนแหลIงบIมเพาะคนเพื่อพัฒนาสังคม ครอบครัวดำรงอยูI อยาI งประสิทธผิ ล หมบูI 5าน ชมุ ชน มคี วามเขม5 แข็ง สังคมมคี ุณภาพ ซ่ึงสามารถขยายความได5ดังน้ี ความสำเร็จทไ่ี ดIรับ ๑. ศูนยQสามารถดำรงอยูIได5และมีแนวโน5มขยายเพิ่มขึ้น โดยสังเกตจากจำนวนหนIวยงานและผู5เข5า รับการฝrกอบรมและเขา5 รับการบำบัด จะมีมาอยIางตอI เน่ือง ๒. ศูนยQได5รับการยอมรับจากชุมชน จากสIวนราชการตIาง ๆ โดยมีการสIงคนมาเข5ารับการ ฝrกอบรม สIงคนมาศึกษาดูงาน และบางแหIงได5นำไปเปUนต5นแบบในการดำเนินงานด5วย นอกจากนี้ยังให5 การสนบั สนนุ โดยการรับรองสทิ ธิและไดร5 ับการจัดสรรงบประมาณเปUนจำนวนมาก ๓.เด็ก เยาวชน บุคคลทั่วไปที่เข5ามารับการฝrกอบรมในศูนยQและผู5ติดยาเสพติดที่เข5ามารับการ บำบัดในศนู ยQ มีการเปล่ยี นแปลงพฤตกิ รรมตนเองสามารถกลบั สูIสงั คมได5เหมอื นคนปกตทิ ว่ั ไป ๔.ทีมงานของศูนยQได5รับการเรียนรู5และพัฒนาทักษะในการทำงานด5านตIาง ๆ อยIางตIอเนื่อง จน ไดร5 ับการยอมรับจากชมุ ชนและสงั คมภายนอกอยIางกวา5 งขวาง ๕.คนในชุมชนได5รับการปลูกฝMงและเข5าถึงธรรมะ มีความรัก ความสามัคคี มีความเอื้ออาทรตIอกัน เข5าใจซ่งึ กันและกันมากข้ึน ๖. คณะกรรมการศูนยQ อาสาสมัครและคนในชุมชน มีงานทำ มีรายได5จากการประกอบอาหารให5 ผเู5 ข5ารับการอบรม ศึกษา ดงู าน และการเปUนวิทยากรประจำฐานฝrกอบรม ปจ[ จยั แห\\งความสำเร็จ ๑. ปMจจัยด5านทุน ทุนที่เปUนปMจจัยสำคัญที่มีสIวนชIวยหนุนให5การดำเนินงานของศูนยQประสบ ความสำเร็จ มีอยIู ๓ ประการ คือ ๒. ทุนทางสังคม ได5แกI ความรู5ความเข5าใจ ความรัก ความศรัทธา ในงานที่พระครูสุขุมวรรโณภาส มีอยูIในตัวเอง ความศรัทธา ความเชื่อมั่น ในความดีของคนในชุมชนที่มีตIอพระอาจารยQ และแนวทางที่พระ อาจารยQทำ นอกจากนี้ความเอื้อเฟ•mอเผื่อแผI การยึดมั่นในความดี ความถูกต5อง ความสามัคคี ความ ปรารถนาที่จะเห็นคนในสังคมอยูIดีมีสุข ซึ่งมีอยูIกับคนในชุมชนโดยเฉพาะที่ชุมชนวังอ5อ-วังถ้ำ ซึ่งจะเห็นได5 จากกำนัน ผู5ใหญIบ5านได5ระดมชาวบ5านที่เปUนอาสาสมัครสาธารณสุขมูลฐานประจำหมูIบ5าน(อสม.) อาสาสมัครปqองกันกับฝ^ายพลเรือน (อปพร.) กรรมการหมูIบ5าน กรรมการวัด และชาวบ5านในตำบลหัวดอน ตำบลใกล5เคียง ในเขตอำเภอเขื่องใน ได5รIวมกันทอดกฐิน ทอดผ5าป^า ถวายสังฆทานบริจาคทรัพยQ ทั้งที่เปUน เงิน วัตถุ และแรงงานในการกIอสร5างทพ่ี ักและทฝ่ี rกอบรม

๙๘ ๓.ทุนทางธรรมชาติ ได5แกI ที่ดินทำกิน สภาพดินฟqาอากาศ ความอุดมสมบูรณQของพื้นท่ี และท่ี สำคัญคือ ป^าชุมชน อันได5แกI ป^าดงใหญIวังอ5อ-วังถ้ำ ซึ่งเปUนทุนทางธรรมชาติที่มีอยูIกIอนแล5ว และพร5อมท่ี จะเอือ้ ตIอการดำเนนิ งานของศูนยQ ๔. ทุนทางทรัพยQสิน แม5คนในชุมชนจะมีทรัพยQสินอยูIไมIมากนัก แตIเมื่อมีทุนทางสังคมอยูIเปUน จำนวนมากก็สามารถแปลงทุนทางสังคมมาเปUนทุนทางทรัพยQสินได5 โดยการชIวยกันออกแรงและบริจาค วัสดุอุปกรณQ ต5นไม5 กอไผI หรืออะไรก็ได5ที่จำเปUนจะต5องใช5ในการกIอสร5างศูนยQ ซึ่งในที่สุดทุกอยIางก็สำเร็จ ลงได5ด5วยดี ด5วยแรงศรัทธาและทรัพยQสินที่มีอยูIเพียงเล็กน5อย ภายหลังที่ศูนยQตั้งขึ้นแล5ว การดำเนินงานใน ระยะตIอมาก็ได5รับการหนุนเสริมสนับสนุนด5านงบประมาณจากหนIวยงานและองคQกรตIาง ๆ จากภายนอก มาตลอด ซึ่งทำให5ศูนยQมีพลัง มีความเข5มแข็ง และมีความสะดวกในการดำเนินงานมากขึ้นโดยมีปMจจัยท่ี สำคัญ ๆ ดงั น้ี ปMจจัยด5านการจัดการ ในด5านการจัดการ พระพิพัฒนQวชิโรภาสได5ใช5หลักการเข5าถึง เข5าใจ และมี สIวนรIวม อยIางโปรIงใสและเทIาเทียม บนฐานของความถนัด ความสมัครใจ และความพร5อมของแตIละคน โดยตระหนักอยูIตลอดเวลาวIาทุกคนคืออาสาสมัคร ไมIมีผู5ใดเปUนนายใคร ทุกคนทำงานด5วยใจ มุIงสIู ความสำเร็จของงานเปUนหลัก สIวนผลประโยชนQตIาง ๆ ถ5าหากจะมีก็เปUนเพียงผลพลอยได5เทIานั้น หากได5มา กจ็ ะมกี ารแบงI ปMนอยาI งทัว่ ถงึ และเปUนธรรม ยึดประโยชนQสIวนรวมเปUนหลกั ป[จจัยดIานเครือขา\\ ย ในการดำเนินงานของศนู ยQต้งั แตIอดตี จนถึงปMจจุบนั นอกจากตอ5 งอาศยั ปMจจยั ตาI ง ๆ ดงั กลาI วมาแล5ว ยงั ต5องอาศยั เครอื ขาI ยทง้ั ในพ้ืนท่ี และนอกพ้ืนที่ใหก5 ารหนนุ เสริมดว5 ย ดังนี้ ๑. เครือขIายในพ้ืนท่ี ได5แกI เครือขIายคณะสงฆQจังหวัดอุบลราชธานี โดยเจ5าคณะจังหวัด อุบลราชธานี เครือขIายสมาชิกศูนยQพุทธธรรมพรหมวชิรญาณป^าดงใหญIวังอ5อ เครือขIายมหาวิทยาลัยราช ภัฎจังหวัดอุบลราชธานี เครือขIายองคQการบริหารสIวนจังหวัดอุบลราชธานี เครือขIายพัฒนาสังคมและความ มั่นคงของมนุษยQจังหวัดอุบลราชธานี เครือขIายศูนยQพัฒนาสังคมหนIวยที่ ๗๔ อุบลราชธานี เครือขIายศูนยQ ประสานงานองคQกรเอกชนประจำจังหวัดอุบลราชธานี เครือขIายสำนักงานพระพุทธศาสนาจังหวัด อุบลราชธานี เครือขIายสำนักเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาอุบลราชธานี เขต ๑,๒,๓,๔,๕ เครือขIาย สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต ๒๙ เครือขIายเครือขIายครูจิตอาสา เครือขIายโลกสวยด5วย มือครู เครือขIาย สกว. อาจารยQกาญจนา ทองทั่ว เครือขIายศูนยQประสานงานเด็กและเยาวชนภาคอีสาน (ศสอ.) เครือขIายศูนยQนวัตกรรมเพื่อการพัฒนาศักยภาพเด็กและเยาวชนจังหวัดอุบลราชธานี เครือขIาย กลุIมเพาะรักจังหวัดอุบลราชธานี เครือขIายกลุIมเยาวชนจิตอาสาในสถานศึกษา เครือขIายโรงพยาบาลใน จังหวัดอุบลราชธานี เครือขIายสIวนราชการตIาง ๆ ทั้งองคQการบริหารสIวนตำบล ภาคเอกชน และภาค ประชาสังคม คณะสงฆQในพื้นที่ให5การยอมรับและสนับสนุน โดยการอนุญาตให5ดำเนินการได5และหนุนเสริม ดว5 ยงบประมาณ บุคลากร ความร5ู และสIงคนเข5ารับการฝกr อบรม เปนU ตน5 ๒. เครือขIายนอกพื้นที่ ได5แกI เครือขIายกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยQ(พม.) เครือขIายสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร5างเสริมสุขภาพ (สสส.) เครือขIายกระทรวงเกษตรและสหกรณQ

๙๙ เครือขIายการทIองเที่ยวแหIงประเทศไทย เครือขIายมูลนิธิสIงเสริมยุวเกษตรกรไทยในพระราชูปถัมภQ สมเด็จ พระกนิษฐาธิราชเจ5า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีเครือขIายอาจารยQเกื้อ แก5ว เกต นายกสมาคมศูนยQพัฒนาเยาวชน YPDC เครือขIายนายสันติ ฤกษQจำนง บริษัท วี.อารQ.เมนเนจ เม5นทQ จำกัด เครือขIายคุณกุลนุช วงศQมาศา กรุงเทพมหานคร ซึ่งเครือขIายเหลIานี้ได5ให5การรับรองและคุ5มครองใน สิ่งที่ได5ดำเนินการไปนั้นวIาเปUนสิ่งที่ถูกต5องชอบธรรม และกIอให5เกิดประโยชนQตIอประเทศชาติและสังคม ซ่ึง เครือขาI ยดงั กลาI วได5มีสวI นเสรมิ ใหผ5 5ดู ำเนนิ งาน มขี วัญ มีกำลงั ใจท่จี ะมุงI ม่นั ทมIุ เททำงานตIอไป สรุปศูนยQพุทธธรรมพรหมวชิรญาณ ป^าดงใหญIวังอ5อ โดยมีพระพิพัฒนQวชิโรภาสเปUนผู5อำนวยการ ศนู ยQ ท่ีมวี สิ ยั ทศั นทQ ีก่ ว5างไกลบรหิ ารงานศนู ยเQ พอื่ ประโยชนQสขุ ของชมุ ชน และประชาชน หนวI ยงานราชการ ตIาง ๆ จากการสัมภาษณQพระพิพัฒนQวชิโรภาสทำให5เห็นวIาวัดจะต5องเปUนศูนยQกลางการเรียนรู5ในด5านตIาง ๆ เปUนศูนยQรวมใจของคนในชุมชน เปUนที่พึ่งเปUนที่ยึดเหนี่ยวจิตใจ วัดจะต5องสIงเสริมในด5านคุณธรรม จริยธรรมให5แกIเยาวชน สIงเสริมคุณภาพชีวิตที่ดีให5แกIชุมชน สIงเสริมอาชีพในชุมชน วัดต5องเปUนตัวอยIางใน การปฏิบัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และสIงเสริมพื้นที่วัดให5เปUนศูนยQการเรียนรู5เศรษฐกิจพอเพียง ของชุมชน วัดต5องเปUนผู5นำทางจิตใจและสามารถเชื่อมโยง บ5าน-วัด-โรงเรียนให5เปUนน้ำหนึ่งใจเดียวกัน ขับเคลอ่ื นความร5ูคคIู ุณธรรมให5แกIคนในชุมชนสูกI ารดำเนินชวี ิตแบบพงึ่ ตนเองได5อยIางพอเพยี งตอI ไป ๔. พระครศู ุภกิจมงคล พระสงฆQในฐานะเปUนศูนยQรวมทางจิตใจเปUนกลุIมพลังทางสังคมที่สำคัญในการสร5างความเปUน อันหนึ่งอันเดียวกันภายในชาติ พระสงฆQสามารถเปUนที่พึ่งทางจิตใจของชาวชนบทที่ยากไร5และที่หIางไกล จากการพัฒนาของรัฐ นอกจากนั้นวัดยังเปUนศูนยQพิธีกรรมทางประเพณีที่สำคัญของหมูIบ5านจึงไมIเปUน เพียงแตIศูนยQรวมทางจิตใจเทIานั้นแตIยังเปUนศูนยQรวมด5านนันทนาการและความบันเทิงอีกด5วย พระสงฆQใน ชนบทเปUนที่เคารพของชาวบ5านถ5าพระสงฆQเปUนแกนนำในการพัฒนาจิตใจ ในปMจจุบันถึงแม5วIาจะมีการ เปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมบทบาทของพระสงฆQในการพัฒนาท5องถิ่นยังมีความสำคัญไมIยิ่งหยIอน กวIาในอดีตแตIอยIางใด จากการสำรวจพบวัดที่มีผลประเมินวัดที่มีคะแนนอยูIในระดับเข5าใจ ผู5วิจัยนำมา เสนอวดั ทีน่ าI สนใจดังน้ี พระครูสุภกิจมงคล เปUนพระผู5นำด5านการพัฒนาสังคมทั้งในด5านการเปUนวิทยากรเผยแพรI คุณธรรมจริยธรรม แกIนักเรียน นักศึกษาและประชาชนทั่วไป ถIายทอดกระบวนการพัฒนาชุมชนด5วยกลุIม สัจจะสะสมทรัพยQเพื่อการจัดสวัสดิการให5แกIสมาชิกในชุมชนและการเปUนหมูIบ5านปลอดเหล5าถาวรมาอยIาง ตIอเนื่อง ทั้งที่มาศึกษาดูงานในชุมชนและการได5รับนิมนตQให5ไปบรรยายในสถานท่ี หนวI ยงาน/องคQกรตIาง ๆ ทIานเปUนบุคคลผู5ที่ทุกคนที่ให5ความเคารพนับถือ เพราะทIานเปUนผู5ที่มี ภูมิปMญญาความรู5ทั้งทางด5าน คุณธรรม จริยธรรม วัฒนธรรมและประเพณี มีความรู5ความสามารถมากโดยที่ทIานได5ผIานการศึกษาอบรม เลIาเรียนมา ตลอดจนทIานได5เปUนผู5ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ สมควรที่ทุกคนให5ความเคารพนับถือ เปUนปูชนีย บุคคลอีกบุคคลหนึง่ ในท5องถ่ิน

๑๐๐ ภาพที่ ๑๕ พระครศู ุภกจิ มงคล เจา5 อาวาสวดั โนนมะเขอื อำเภอกดุ ขา5 วปนqุ จงั หวดั อุบลราชธานี ดังนั้นจึงขอนำหลักการและวิธีการพร5อมทั้งภูมิปMญญาความรู5อันเปUนผลงานของทIานมาเรียบเรียง ไว5เพื่อเปUนแนวทางปฏิบัติและเปUนความรู5เพื่องIายแกIการศึกษาค5นคว5าของผู5ที่ใฝ^ใครIศึกษาเกี่ยวกับภูมิ ปMญญาท5องถิ่นทั้งด5านคุณธรรม จริยธรรม วัฒนธรรมและประเพณี ของพระครูศุภกิจมงคล วัดโนน มะเขือ ตำบลกาบิน อำเภอกุดข5าวปุqน จังหวัดอุบลราชธานี รวมทั้งผู5ที่ได5รับผลของการที่ได5นำเอา คุณธรรม จรยิ ธรรม ไปประพฤติปฏบิ ตั สิ บื ตIอมา ภายใตแ5 นวทางดงั นี้ วิสัยทศั นG พัฒนาสังคม พฒั นาจิต พัฒนาชวี ิต ตามหลกั ธรรม และหลกั ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง พันธกิจ สIงเสริมคนดี เปลี่ยนวิถีในคนที่ติดอบายมุขสร5างและพัฒนาเครือขIายให5ทรงพลัง พัฒนา ศักยภาพเพม่ิ ทักษะให5กบั กลIุมสจั จะสะสมทรัพยQ สรา5 งศาสนทายาทใหเ5 ปนU บุคคลคณุ ภาพ ยุทธศาสตรG ชIวยไมIให5ล5ม และก5มลงไปชIวย เสริมสร5างความเข5มแข็งแกIทีมงานและเครือขIาย วัด เข5มแข็ง ครอบครวั ทรงประสทิ ธิผล ชมุ ชนสามคั คี โรงเรยี นดมี คี ุณภาพ เป_าประสงคG คนที่เคยดำเนินชีวิตผิดพลาดกลับมามีโอกาสใช5ชีวิตใหมIในสังคม คนในสังคมมีการ พัฒนาดา5 นจิตใจ ด5านเศรษฐกิจ และ ดา5 นสงั คม/วัฒนธรรม องคQกรเครือขIายและทีมงานมีความเข5มแข็งสามารถขับเคลื่อนงานไปสูIเปqาหมายอยIางมี ประสทิ ธิภาพ บทบาทภาระกจิ หลกั ของพระครูสภุ กิจมงคล ๑. พัฒนาคุณภาพชีวิตพระภิกษุ สามเณร เด็ก เยาวชน นิสิต นักศึกษา และประชาชนทั่วไป ด5าน จติ ใจ /ดา5 นสังคม/วัฒนธรรม และดา5 นเศรษฐกิจ ๒. เปUนศนู ยปQ ระสานงานชมรมผูส5 ูงอายุ

๑๐๑ ๓. เปUนศนู ยQประสานงานถกั ทอเครือขาI ยพลงั ชมุ ชน ๔. เปUนศนู ยQประสานเครอื ขIายกลุIมสจั จะสะสมทรพั ยQ ๕. เปUนศนู ยบQ ำบัดฟน•m ฟผู ู5ตดิ สรุ า ยาเสพตดิ ทุกชนิด ๖. เปUนศูนยQฝrกอบรมคุณธรรมจริยธรรมแกIพระภิกษุ สามเณร เด็ก เยาวชน นิสิต นักศึกษา และประชาชนทั่วไป ภาพที่ ๑๖ ผลงานพระครูศุภกิจมงคล กิจกรรมหลักที่ให5การศึกษาอบรมหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนาแกIเยาวชนและประชาชนทุก วันอาทิตยQ จัดให5มีการสวดมนตQไหว5พระทุกวันอาทิตยQในเวลากลางวัน สIวนกลางคืนจัดสวดมนตQไหว5พระ ทำวัดเย็นทุกคืน รณรงคQเยาวชนและประชาชนได5ลด ละ เลิก เครื่องดื่มที่ผสมแอลกอฮอลQและยาเสพติด ทุกชนิด ตลอดระยะเวลาในพรรษา จัดให5มีการสาธิต ปฏิบัติการฝrกด5านทักษะวิชาชีพตIาง ๆ ตามแบบวิถี ไทย ให5แกIเยาวชนตามโอกาสและความสมัครใจ เปxดวัดบ5านโนนมะเขือให5เปUนสถานที่ฝrกธรรมะให5แกI เยาวชนและประชาชนทุกภาคสIวน ให5เข5ามาใช5ในการจัดกิจกรรม ตามที่หนIวยงานหรือองคQกรตIาง ๆ ที่มา ใช5ในการจัดกิจกรรม ให5ความรIวมมือกับเครือขIายองคQกรชาวพุทธและองคQกรพัฒนาตIาง ๆ จัดกิจกรรมท่ี เปUนประโยชนตQ Iอประชาชนและหลกั วิธีธรรมทางพระพุทธศาสนาในโอกาสตIาง ๆ โดยมีเปqาหมาย คือ ให5เยาวชนและประชาชนมีความรู5 ความเข5าใจหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนา และนำเอา หลักธรรมไปใชใ5 นการดำรงชวี ติ ให5ถกู ตอ5 ง ใหเ5 ยาวชนและประชาชนทกุ หมูเI หลIา มคี วามรัก ความสามัคคมี รี ะเบียบวินยั ตIอตนเองและสังคม ให5เยาวชนและประชาชนทุกหมูIเหลIา มีความจงรักภักดีตIอสถาบันพระมหากษัตริยQ และเทิดทูนไว5ในฐานะ เปนU ที่เคารพสักการะของชาวไทยทั้งมวล

๑๐๒ ภาพท่ี ๑๗ ผลงานพัฒนาของพระครศู ุภกจิ มงคล จดุ เด\\นของศนู ยGการเรียนรIูชุมชนเขIมแข็งบIานโนนมะเขอื ด5านการฝกr อบรม ๑. จัดอบรมคุณธรรม จริยธรรมทุกรูปแบบ แกI เด็ก เยาวชน นิสิต นักศึกษา ข5าราชการ และ ประชาชนทั่วไป ๒. ให5การสงเคราะหQและบำบัดฟ•mนฟูผู5จิตใจติดสุรา ยาเสพติด ตำบลต5นแบบปลอดเหล5า ประเพณี ปลอดเหลา5 ๓. พฒั นาผู5สงู วยั ใหแ5 กอI ยIางมีคุณคาI ชราอยIางมีคุณภาพ ๔. บำบดั ฟ•mนฟูจิตใจผต5ู ิดสรุ า ยาเสพตดิ ทุกชนิด ๕. โครงการรณรงคQงดเหลา5 เข5าพรรษา ชวI งเดอื น ก.ค. – ต.ค. ทุกป_ ๖. โครงการสวดมนตQปฏบิ ตั ิธรรม วันพระ ทุกวนั พระ ตลอดป_ ๗. โครงการอบรมเยาวชนภาคฤดรู 5อน (ตIอเนือ่ งทกุ ป)_ ๘. จัดโครงการสร5างความปรองดองสมานฉันทQโดยใช5หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา หมูIบ5าน รักษาศีลห5าเพื่อถวายเปUนพระราชกุศลแดI พระบาทสมเด็จพระเจ5าอยูIหัว และ สมเด็จพระนางเจ5าสิริกิต์ิ พระบรมราชินนี าถ ๙. เปUนศูนยQปองดองสมานฉันทQเพื่อการปฏิรูปอำเภอกุดข5าวปุqน ( ศปป.อ. กป. ) ณ ที่ทำการ ปกครองอำเภอกดุ ข5าวปนุq ตามนโยบายของ คณะรกั ษาความสงบแหงI ชาติ ๑๐. จัดการฝrกอบรมหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนาให5แกIเยาวชนทั้งในและนอกห5องเรียนทุก วนั อาทติ ยQ ๑๑. จัดการฝrกอบรมทักษะวิชาชีพแกIประชาชนทั่วไปโดยแกนนำเอาภูมิปMญญาที่มีอยูIและใน หมIบู 5านหรอื ในท5องถ่ินมาใช5 โดยเชิญมาเปนU วิทยากรให5ความร5ู และฝกr ปฏบิ ตั จิ รงิ

๑๐๓ ดาI นการส\\งเสรมิ อนุรักษวG ฒั นธรรมประเพณี การฝrกเยาวชนให5ปฏิบัติประกอบพิธีกรรมทางศาสนา โดยเชิญวิทยากรมาให5การฝrกและสาธิต มี เยาวชนเขา5 รIวมฝกr อบรมจำนวน ๗๐ คน การฝrกเยาวชนและประชาชนร5องบทสรรเสริญ เปUนทำนองสรภัญญะ มีประชาชนและเยาวชนเข5า รวI มฝrก จำนวน ๖๐ คน กิจกรรมสIงเสริมให5เยาวชนและประชาชนแตIงกายแบบไทยโดยนุIงผ5าถุงอันเปUนผ5าพื้นบ5านของ ตนเอง เมื่อเขา5 วัดหรอื ศาสนสถาน ภาพท่ี ๑๘ ผลงานพระครูศภุ กิจมงคล ดIานการส\\งเสริมกจิ กรรมในชมุ ชน จัดกิจกรรมประชาคมหมูIบ5าน เพื่อหาแนวทางในการตั้งกฎกติกาและแนวปฏิบัติรIวมกัน เกี่ยวกับ การตกลงการลด ละ เลิก การด่ืมเคร่ืองดม่ื ทผ่ี สมแอลกอฮอลแQ ละอบายมขุ ตาI ง ๆ จัดประชุมผู5นำหมูIบ5านและชุมชน ประกอบไปด5วย พระสงฆQ กำนัน ผู5ใหญIบ5าน สมาชิก อบต. สาธารณสุข ผู5บริหารสถานศึกษาและคณะครูตลอดจนผู5ที่เปUนภูมิปMญญาท5องถิ่น เพื่อหาแนวทางจัด กิจกรรมที่เปUนการสงI เสรมิ การลดละเลิก อบายมขุ สIงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.) โดยให5สิ่งอำนวยความสะดวก ด5านสถานที่การฝrกอบรม เปUนวิทยากรในการอบรม เปUนแหลIงเรียนรู5ของศูนยQการศึกษานอกระบบและ การศึกษาตามอัธยาศยั ดIานการรณรงคGลด ละ เลกิ เครอื่ งดมื่ ท่มี แี อลกอฮอลGและยาเสพตดิ ๑.รIวมกับองคQการบริหารสIวนตำบลกาบิน สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร5างเสริมสุขภาพ (สสส.) ให5ประชาชนลด ละเลิก การดื่มเครื่องดื่มที่ผสมแอลกอฮอลQ ตลอดจนอบายมุขตIาง ๆ ภายในตำบล

๑๐๔ กาบินในระหวIางเข5าพรรษา ๒.รIวมกับองคQการบริหารสIวนตำบลกาบินรณรงคQประกาศให5 หมูIบ5านโนนมะเขือและบ5านโนน ดอกแก5ว เปUนหมIูบา5 นปลอดเหลา5 ถาวร ภาพท่ี ๑๙ ผลงานพระครูศุภกจิ มงคล ดาI นการเขาI รว\\ มกิจกรรมกบั องคกG รชาวพทุ ธและองคGกรพัฒนาต\\าง ๆ เขา5 รIวมประชุมสัมมนากับเครอื ขาI ย วดั วถิ ีพุทธ ท่วี ดั ทุIงศรีเมือง อำเภอเมืองอบุ ลราชธานี เข5ารวI มประชมุ สัมมนากับเครือขาI ย องคQกรพฒั นาทมี่ หาลยั ราชภัฏอุบลราชธานี นำประชาชนเข5ารวมพิธีสำคัญตIาง ๆ เชIนการปฏิบัติธรรมเฉลิมพระเกียรติที่วัดทุIงศรีเมืองอำเภอ เมืองอบุ ลราชธานี ดIานการสนบั สนนุ คนดีและสงเคราะหผG ูIดวI ยโอกาสในสังคม จัดหาทนุ การศกึ ษาให5แกนI ักเรียนท่มี ีความประพฤติดแี ตยI ากจน จัดหาทุนเลี้ยงชีพ สำหรับประชาชนทั่วไป โดยขอสนับสนุนจากผู5มีจิตศรัทธาบริจาคไถIชีวิตโค กระบือ แล5วนำมามอบให5เกษตรกรในหมบIู า5 นตาI ง ๆ โดยการจบั ฉลาก สนับสนนุ ทนุ เพอื่ จัดหาวสั ดอุ ุปกรณQ เคร่ืองมอื เครื่องใชใ5 นการประกอบอาชีพ โดยสนบั สนนุ กลIมุ อาชีพทที่ ำจากไมไ5 ผI บ5านน5อยนาสะแบง จำนวน ๒๐,๐๐๐ บาท ทนุ สนบั สนุนกลIมุ อาชพี การทำขนมจีน หมูIท่ี ๑ ตำบลกาบิน ตลอดถงึ ทุนสนับสนุนกจิ การจดั กิจกรรมอ่ืน ๆ จากการสมั ภาษณG “หลวงพIอมีความตั้งใจที่จะเปUนที่พึ่งทางจิตใจของชาวบ5านทุกคนให5มีความสุขทั้งด5านรIางกายและ จิตใจ และเปUนแหลIงเรียนรู5ให5กับหมูIบ5านและชุมชนอื่น ๆ ได5นำขยายผลไปปฏิบัติเปUนแบบอยIาง โดยเฉ

๑๐๕ เพาะด5านการจัดสวัสดิการสังคมของคนในชุมชนที่จะชIวยเหลือเกื้อกูลกันในยามตกทุกขQได5ยาก รวมทั้งการ ลด ละเลิกอบายมุขทั้งปวงจะทำให5ชีวิตมีความเจริญรุIงเรืองทั้งตนเอง ครอบครัวและสังคมโดยสIวนรวม ด5วย” หลักสตู รทมี่ ีในศูนยGการเรยี นรูI ๑. หลักสูตรอบรมคุณธรรมจริยธรรมสำหรับเดก็ และเยาวชน ท้ังไป -กลับและพกั ค5างคนื ๒. การบำบัดผ5ูติดสรุ าและยาเสพตดิ ทุกประเภท ๓. การพัฒนาทักษะชวี ติ ๔. การศึกษาดงู านและถอดบทเรยี นกลุมI สจั จะสะสมทรพั ยQ การเช่อื มโยงระหว\\างมหาวิทยาลยั และศนู ยกG ารเรียนรIู ๑. นำคณาจารยแQ ละนักศกึ ษาออกคIายอาสาเรยี นรแู5 ละรวI มพัฒนาชมุ ชน ๒. รIวมกิจกรรมปลกู ปา^ เฉลมิ พระเกยี รตกิ บั ชุมชน ๓. จัดอบรมนกั ศึกษาจิตอาสาเพือ่ บริการวิชาการชมุ ชน ทศิ ทาง/ยุทธศาสตรกG ารดำเนนิ งานร\\วมกับศนู ยกG ารเรียนรใูI นอนาคต ๑. นำคณาจารยแQ ละนักศกึ ษาภายในมหาวิทยาลัยลงพ้ืนทรี่ วI มศกึ ษาเรียนร5ชู ุมชน ๒. การพัฒนาใหม5 ีฐานการเรียนรด5ู 5านสุขภาพในชมุ ชนให5มากขึน้ ๓. การรIวมจัดกิจกรรมในชมุ ชนให5มากขนึ้ และตIอเน่ือง ๔. การถอดบทเรียนเพอ่ื สงั เคราะหเQ ปนU ชุดองคคQ วามร5แู ละเผยแพรสI Iูสาธารณชน นอกจากนั้นลักษณะของวัดโนนมะเขือ บางสIวนเปUนป^าหรือสวนที่จะให5ความรื่นรมยQใจ มีการจัด สัดสIวนภายในวัดได5เหมาะสมและลงตัวเอื้ออำนวยตIอการใช5ประโยชนQ สIวนกิจกรรมของวัดต5องเปUน กิจกรรมที่เปUนไปตามมติและอุดมการณQของสงฆQการทำสังฆกรรมตIาง ๆ ให5ถูกต5องตามพระวินัย แสดง ออกมาจากจิตใจตามที่พระพุทธองคQได5วางไว5และกิจกรรมของวัดจะต5องสัมพันธQกับชาวบ5านหรือชุมชน เพื่อให5เปUนแบบอยIางที่ดีให5กับชาวบ5านและชุมชน สามารถสงเคราะหQอนุเคราะหQชาวบ5านและชุมชนด5วย น้ำใจอันงามโดยเฉพาะการสงเคราะหQด5วยการเผยแผIธรรมะ ความสอดคล5องกับหลักพระธรรมวินัย และ พระสงฆQควรเรียนรู5และวิจัยสังคม โดยการแสวงหาความรู5ในวิชาการทางโลก สร5างความเข5าใจในการ เปลี่ยนแปลงของสภาพสังคมและชุมชน ปลุกจิตสำนึกและสอนศีลธรรมแกIประชาชนทุกระดับทั้งในวัด และนอกวัด ให5คำปรึกษาในปMญหาชีวิตตIาง ๆ แกIประชาชน ให5การศึกษาในวิชาการตIาง ๆ ตามความ ต5องการของคนในชุมชน อนุรักษQทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล5อม สงเคราะหQชาวบ5านด5วยโอกาสใน ชุมชน ประสานงานกับบุคคลระดับตIาง ๆ สIงเสริมและพัฒนาภูมิปMญญาชาวบ5านอันเปUนบทบาทที่สำคัญใน การผลกั ดันแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพยี งให5ยัง่ ยนื ในสงั คมไทยตลอดไป

๑๐๖ การทำให5วัดเปUนจุดศูนยQกลาง จะต5องมีกระบวนการสIงเสริมที่สามารถสรุปออกมาเปUนรูปแบบได5 โดยในเบื้องต5นจะได5นำเสนอแนวคิดของผู5นำของวัดโดยเฉพาะพระสังฆาธิการระดับเจ5าอาวาสขึ้นไป เปUน กำลังขับเคลื่อนหลักเพื่อสIงเสริมให5วัดมีบทบาทในการชIวยเหลือและบริการชุมชนอยIางครบวงจร ซึ่ง สามารถสรปุ ได5ดังนี้ พระพุทธศาสนามีความผูกพันอยูIวิถีของสังคมไทยตั้งแตIอดีตจนถึงปMจจุบัน มีหลักคำสอนท่ี เกี่ยวข5องกับการดำเนินชีวิตและความเปUนอยูIจริงของสังคม การสIงเสริมบทบาทและหน5าที่ของวัดในการ พัฒนาชุมชนตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง เริ่มจากความต5องการพื้นฐานเดิมของคนในชุมชนซึ่งมีตIอวัด โดย หน5าที่ของพระสงฆQที่ต5องสืบทอดและเผยแผIพระศาสนา ปMจจุบันพระสงฆQได5ถูกสIงเสริมให5ได5รับการเรียนรู5 ทั้งทางโลกและทางธรรมทำให5พระมีความรู5มากขึ้น จึงทำการเผยแผIพระพุทธศาสนาควบคูIไปกับการ ถIายทอดความรู5ทางด5านสังคมวัฒนธรรมและจริยธรรม พระสงฆQมีสIวนรIวมในกิจกรรมที่สร5างประโยชนQแกI สIวนรวม ทำการสIงเสริมพัฒนาอาชีพ มีศูนยQการเรียนรู5เศรษฐกิจพอเพียงภายในวัด เพื่อเปUนจุดศูนยQกลาง ยึดเหนี่ยวจิตใจและศรัทธาคนในชุมชน มีการจัดกิจกรรมในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา สร5างเครือขIาย ความรIวมมือระหวIางชุมชน วัด โรงเรียน ซึ่งในกรณีของพระสงฆQที่มีแนวคิดในการพัฒนาวัดให5สอดรับกับ ความต5องการของชุมชน การขับเคลื่อนการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงโดยมีวัดเปUน ศูนยQกลางนั้น ให5ความสำคัญกบั บริบทและภูมหิ ลงั ของพ้ืนทน่ี น้ั ๆ เพื่อให5ทราบถึงปMญหาและความต5องการ ที่แท5จริงคนในชุมชน เน5นความรIวมมือของทุกภาคสIวน ได5แกI วัด ชุมชน และราชการ เพื่อสร5าง กระบวนการเรยี นรู5ให5ชมุ ชนสามารถพง่ึ ตนเองได5

บทท่ี ๗ พระสงฆ-กับรูปแบบการพฒั นาชมุ ชน เศรษฐกิจวัฒนธรรมเป1นเศรษฐกิจที่อยู8บนพื้นฐานความเข@มแข็งของตนเอง เรียกอีกชื่อว8า “เศรษฐกิจพื้นฐาน” หรือ “เศรษฐกิจแห8งการพึ่งตนเอง” การพึ่งตนเองเป1นหลักสำคัญในทาง พระพุทธศาสนา หมายถึง ความเข@มแข็ง ความยั่งยืน ความเป1นอิสระ การมีภูมิคุ@มกัน เศรษฐกิจชุมชนควร เป1นเศรษฐกิจแห8งการพึ่งตนเอง การพึ่งตนเองต@องคำนึงถึงพื้นฐานของตนเอง พื้นฐานของ สังคมคือ วัฒนธรรม วัฒนธรรมของประเทศใดก็เป1นจุดแข็งของประเทศนั้น วัฒนธรรมเกี่ยวข@องกับเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม จึงเป1นเศรษฐกิจที่อยู8บนพื้นฐานความมั่นคงของตนเอง เศรษฐกิจ วัฒนธรรมไม8ใช8เศรษฐกิจที่ คำนึงถึงเงินโดด ๆ แต8เป1นเศรษฐกิจที่สัมพันธWอยู8กับครอบครัว ชุมชน วัฒนธรรม และ สิ่งแวดล@อมพร@อม กันไปเป1นเศรษฐกิจที่ไม8ทอดทิ้งแยกส8วนออกจากกัน แต8เป1น เศรษฐกิจบูรณาการที่เชื่อมโยงชีวิตจิตใจ สังคมและสิ่งแวดล@อมเข@าด@วยกันอย8างได@ดุลยภาพเศรษฐกิจวัฒนธรรมเป1นแนวทางที่เหมาะสม เพราะให@ ความสำคัญแก8การสร@างความเข@มแข็งให@ครอบครัว ชุมชนและท@องถิ่น นั่นคือให@ความสำคัญแก8สถาบันที่ เป1นรากฐานของสังคม ซึ่งจะทำให@สังคมมีโครงสร@างที่มั่นคงและเข@มแข็ง สามารถพัฒนา ต8อไปได@บน พน้ื ฐานทีม่ ีเอกลกั ษณWได@อย8างเหมาะสม เพื่อให@ประเทศได@พัฒนาไปในแนวทางเศรษฐกิจ วัฒนธรรม การมุ8งส8งเสริมความเข@มแข็งของ สถาบันชุมชนหมู8บ@าน เป1นหัวใจของวิธีการและกลไกการพัฒนารวมทั้งการสร@างเครือข8าย สถาบันชุมชน ขยายหน@าที่ไปสู8การแปรรูปผลผลิตเกษตรกรรม การค@าและกิจกรรมรากฐานของท@องถิ่น อาจอยู8ในรูป สหกรณWโยงชุมชนหมู8บ@านและเครือข8ายเข@ากับโรงงานและกิจกรรมในเมือง เมื่อ ชุมชนและเครือข8าย เข@มแข็งขึ้น ก็อาจทำให@ระบบทุนนิยมไทย ยอมรับพื้นฐานวัฒนธรรม ประกอบเป1นเศรษฐกิจของประเทศ ในลักษณะใหม8คือที่มีวัฒนธรรมชุมชนร@อยรัดทั้งระบบเศรษฐกิจชุมชน และระบบเศรษฐกิจทุนนิยมเข@าไว@ ด@วยกันในป[จจุบันจะเห็นได@ว8าพระสงฆWนอกจากจะมีหน@าที่ศึกษาพระธรรมวินัยแล@ว ยังมีบทบาทหน@าท่ี และความรับผิดชอบต8อสังคมอีกด@วย บทบาทของพระสงฆWในการพัฒนาสังคมนั้น พระสงฆWมีความสัมพันธW กับสังคมโดยใช@หลักศาสนาช8วยวางรากฐาน ความเจริญแก8สังคมในด@านการปกครอง ด@านการศาสนศึกษา ด@านการเผยแผ8พระพุทธศาสนา ด@านการสาธารณูปการ และด@านการสาธารณสงเคราะหW เพื่อช8วยส8งเสริม ความเป1นป]กแผ8นมั่นคงแก8สังคม ส8งเสริมให@ปฏิบัติในสิ่งที่ถูกต@องตามหลักพระพุทธศาสนา เพื่อมุ8งให@คนที่ อยู8ร8วมกันในสังคมมีการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้นทั้งด@านวัตถุ และด@านจิตใจ อันจะทำให@การดำรงชีวิต อยู8ร8วมกันนั้นมีความเจริญรุ8งเรืองและสงบสุข เมื่อสังคมได@เปลี่ยนไปตามกาลสมัย วัตถุนิยมได@เข@ามามีบาท บาทในชวี ติ ของคนในสงั คมมากยงิ่ ข้นึ ๑. บทบาทของพระสงฆ-ท่ปี ระชาชนคาดหวงั บทบาทของพระสงฆWในป[จจุบันนั้นได@แบ8งหน@าที่ต8าง ๆ ออกอย8างชัดเจนยิ่งขึ้นกว8าเมื่อก8อนว8า อยา8 งไหนควรเรยี กว8าอะไร เพอ่ื เป1นการร8วมพฒั นาชมุ ชนอย8างมีส8วนร8วมในการดแู ลสังคมโดยจะเห็นจาก

๑๐๘ คำว8า “บวร” อันเป1นคำที่มีความหมายว8า ประเสริฐ และเมื่อแยกแต8ละตัวอักษรก็จะได@ความหมายดังนี้ “บ” ย8อมาจาก บ@าน “ว” ย8อมาจาก วัด และ “ร” ย8อมาจาก ราชการ ย8อมมองให@เห็นถึงความสำคัญของ วัดว8าอยู8รวมกับชุมชนเป1นอันหนึ่งอันเดียวกัน ไม8สามารถ แยกออกจากชุมชนได@เลย เมื่อชุมชนมีจำนวน มากขึ้น ก็ย8อมมีวัดและโรงเรียน มากขึ้นตามมาด@วย เพราะบ@านเป1นองคWกรแรกของชุมชน ต8อมาก็มีวัด หรอื โรงเรียนเกดิ ขึน้ ในชุมชน เพ่ือให@เกิดความสมดลุ ในชมุ ชนทงั้ ในดา@ นการศึกษาและในดา@ นจติ ใจ ดังคำว8า ความรู@ควบคู8คุณธรรมนั่นเอง ซึ่งผู@เขียนจะรวบรวมบทบาทของวัดที่มีต8อชุมชนเพื่อให@เป1นแนวทางศึกษา ดังน้ี ๑. ตัวอย8างของความดีงาม และผู@นำทางคุณธรรมโดยเฉพาะความเคร8งครัดทางวินัย และความ เปน1 ผูส@ ันโดษมักน@อย ๒. ที่พึ่งพักพิงทางจิตใจของผู@มีทุกขW ต@องการเห็นวัดเป1นที่สงบ เยือกเย็น สะอาดร8มรื่นและมี ระเบียบ ๓. พระภกิ ษเุ ข@าหาประชาชนปลอบขวญั ใหก@ ำลังใจแนะแนวทางแก@ป[ญหาชวี ติ ให@ ๔. วัดที่เป1นศูนยWกลางการพัฒนาชนบท ให@ความร8วมมือสนับสนุน ให@เกิดการรวมพลังแก@ป[ญหา ตา8 ง ๆ ๕. ศูนยWที่เป1นกลางของการศึกษาด@านต8าง ๆ ทั้งด@านหลักธรรม ของพระศาสนา และการอาชีพ การปฏิรปู จติ ใจของประชาชน ควร ริเริม่ ทว่ี ดั ๖. การสังคมสงเคราะหWทไ่ี ม8ขดั ตอ8 สมณวิสัย ๗. สถานทีบ่ ำเพ็ญบุญทีม่ ีเหตุผลของประชาชนทวั่ ไป ๘. วัดที่เป1นแหล8งของการศึกษา และเป1นที่ก8อกำเนิดของคุณธรรมทั้งหลาย โดยเฉพาะที่เป1น สำคัญ ก็คือ สัจจะ เมตตา สามัคคี มีวินัย ซึ่งเป1นหัวใจของชุมชนทั่วไปเพื่อเป1นศูนยWแห8งวัฒนธรรมประจำ หม8บู @าน ๙. การจัดการศึกษาแก8ชาวบ@าน (ทั้งมหาวิทยาลัย และระดับมัธยมศึกษา ตลอดจนศูนยWอบรมเด็ก เลก็ เป1นต@น) ๑๐. การเป1นครูผู@สอนตามสถาบนั การศกึ ษาต8าง ๆ ๑๑. การช8วยเหลือสงั คมดา@ นการบรจิ าคทนุ ทรพั ยWแกห8 น8วยงานต8าง ๆ ๑๒. การช8วยเหลอื ด@านการรกั ษาโรค พยาบาลแก8ผ@ยู ากจน ๑๓. การเป1นผู@นำชุมชนในการพฒั นาชุมชน ๑๔. การเป1นผน@ู ำในการแกไ@ ขปญ[ หายาเสพตดิ ๑๕. การช8วยเหลอื ดา@ นการสร@างสถานท่รี าชการ ๑๖. การเผยแผ8หลักธรรมผ8านสื่อวิทยุ โทรทัศนW โดยการเป1นผู@แสดงธรรมปาฐกถาธรรม และการ ประพฤติปฏิบตั ธิ รรม ๑๗. การปฏิบัติตามคำสอนของพระพุทธเจ@าซึ่งเมื่อพระภิกษุ ประพฤติปฏิบัติชอบตามหลักธรรม

๑๐๙ คำสอนของพระพุทธเจ@าแล@วย8อมนำมาซึ่งความเลื่อมใสศรัทธาของพุทธศาสนิกชนและบุคคลผู@พบเห็น โดยทั่วไป ๑๘. การส่งั สอนในรูปแบบต8าง ๆ เช8น การเทศนา ปาฐกถาธรรม หรือเผยแผธ8 รรมทางส่อื มวลชน ๑๙. การทำกิจกรรมอันเป1นการสงเคราะหWชาวบ@าน เช8น ช8วยสร@างสิ่งสาธารณประโยชนW เป1นผู@นำ ชาวบ@านในกิจกรรมที่เป1นประโยชนW เช8น รักษาปnา ขุดลอกหนองบึง ส8งเสริมอาชีพสุจริต ตั้งกลุ8มสัจจะออม ทรัพยW ธนาคารข@าว ธนาคารโคกระบือ เปน1 ตน@ ๒๐. จัดกิจกรรมอันเป1นประเพณีและศาสนพธิ ีในโอกาสต8าง ๆ เช8น วันสำคัญทางพระพุทธศาสนา เพื่อให@ชาวบ@านได@ทำกิจกรรมทางพระพุทธศาสนาร8วมกันอันจะทำให@เกิดความรักสามัคคีในหมู8บ@าน ชุมชน สังคม รวมทัง้ การถือโอกาสเทศนาธรรมสง่ั สอนให@งดเว@นจากอบายมุขใหป@ ระพฤตดิ ีหลกี หนีความชว่ั ๒๑. การเป1นผู@นำในการปฏิบัติธรรม เช8น สอนการนั่งสมาธิเพื่อให@ ประชาชนได@เข@าถึง พระพุทธศาสนาจากการปฏบิ ัตอิ ยา8 งแทจ@ รงิ พระพุทธศาสนาอันวิถีชีวิตของชุมชนในฐานะที่เป1นสถาบันสำคัญสถาบันหนึ่งของสังคมและ วัฒนธรรมที่เกี่ยวข@องกับความเป1นอยู8ทั้งป[จเจกชนและสังคมโดยส8วนรวม กล8าวคือทำหน@าที่เป1นพลัง สร@างสรรคWบูรณาการของสังคมเป1นสถาบันที่ถ8ายทอดและปลูกฝ[งวัฒนธรรมและจริยธรรมทางสังคม ก8อให@เกิดความรู@สึกร8วมเป1นอันหนึ่งอันเดียวกันทางวัฒนธรรมและความรู@สึกเป1นชาติพระพุทธศาสนาจึงมี อิทธิพลต8อทัศนคติและค8านิยมและมีบทบาทสำคัญในการกำหนดแนวทางความสัมพันธWและการกระทำต8อ กัน ระหว8างสมาชิกในสังคมทำหน@าที่เป1นกลไกคอยควบคุมพฤติกรรม ของสมาชิกในสังคมด@วย พระพุทธศาสนาซึ่งไม8เพียงจะมีหลักการเกี่ยวกับธรรมชาติและป[ญหาทางศีลธรรมเท8านั้นยังเกี่ยวข@องกับ ความเท8าเทียมกันในโอกาสทางสังคมทั้งทางเศรษฐกิจและการเมืองพระสงฆW ในฐานะเป1นศูนยWรวมทาง จิตใจเป1นกลุ8มพลังทางสังคมที่สำคัญในการ สร@างความเป1นอันหนึ่งอันเดียวกันภายในชาติ พระสงฆW สามารถเป1นที่พึ่งทางจิตใจและร8างกายของชาวชนบทที่ยากไร@และที่ห8างไกลจากการพัฒนาของรัฐ นอกจากนั้นวัดยังเป1นศูนยWพิธีกรรมทางประเพณี ที่สำคัญของหมู8บ@านจึงไม8เป1นเพียงแต8ศูนยWรวมทางจิตใจ เท8านั้น แต8ยังเป1นศูนยWรวมด@านนันทนาการและความบันเทิงอีกด@วยพระสงฆWในชนบทเป1นที่เคารพของ ชาวบ@าน ถ@าพระสงฆWเป1นแกนนำในการพัฒนาจิตใจ ในป[จจุบันถึงแม@ว8าจะมีการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ และ สังคมบทบาทและหน@าที่ดังกล8าวของพระสงฆWยังคงมีส8วนสำคัญในการพัฒนาท@องถิ่นได@ไม8ยิ่งหย8อน กว8าบทบาทในอดีตแตอ8 ยา8 งใด ๒ ปจB จยั เสรมิ พระสงฆเ- พอื่ ขบั เคลอ่ื นเศรษฐกิจพอเพียงใหMประสบผลสำเรจ็ สิ่งที่ช8วยเสริมบทบาทพระสงฆWในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงให@ประสบผลสำเร็จนั้นพบว8า พระสงฆWควรเป1นตัวอย8างที่ดีในการใช@ชีวิตแบบเรียบง8ายดำเนินกิจกรรมต8าง ๆ อยู8ด@วยความพอเพียง รวมทั้งการสร@างแนวร8วมที่มีเจตนารมณWที่ชัดเจนในการเผยแพร8แนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงจะทำ ให@สามารถเชิญชวน พระสงฆWในท@องถิ่นที่มีอุดมการณWเดียวกันมาร8วมงานสามารถก8อให@เกิดพลังที่มหาศาล

๑๑๐ ในการเปลี่ยนแปลงสังคมได@อย8างชัดเจน และประสบผลสำเร็จตามที่ตั้งวัตถุประสงคWได@อย8างแน8นอน นอกจากนั้นรัฐบาลหน8วยราชการควรส8งเสริมสถาบันศาสนา โดยให@พระสงฆWออกมาช8วยสั่งสอนประชาชน ประยุกตWการใช@หลักธรรมและแนวการใช@ชีวิตตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง ในสถานศึกษา โรงเรียน นอกจากนั้นควรจะมีการอบรมให@ความรู@พระสงฆWเพราะสถาบันสงฆWเองก็ไม8ค8อยสนับสนุนส8งเสริม พบว8า ส8วนใหญ8พระสงฆWที่มีบทบาทด@านนี้ ด@วยตัวท8านก็มีการพัฒนาตนเอง ด@วยเจตนารมณWต@องการให@สถาบัน ศาสนามีความแข็งแกร8งขึ้นกว8าเดิม ส8วนการสนับสนุนให@พระภิกษุ – สามเณรมีการศึกษาเล8าเรียนอย8าง ทั่วถึงเป1นสิ่งสำคัญประการหนึ่ง เพื่อเป1นกำลังในการเผยแพร8ต8อไป นอกนั้นยังพบว8าถ@าหากมหาวิทยาลัย สงฆWทั้งสองแห8งกำหนดนโยบาย การส8งเสริมสนับสนุนให@พระสงฆWที่เป1นพระสอนศีลธรรมในโรงเรียนที่มีอย8ู แล@วอบรมให@ความรู@เพิ่มเติมหรือศึกษาดูงานด@านเศรษฐกิจพอเพียง สามารถผลิตสื่อการเรียนการสอนที่ เหมาะสม เพื่อจะได@ให@พระสงฆWที่เป1นพระนิสิต และพระสอนศีลธรรมในโรงเรียนเหล8านั้นสามารถนำ ความรู@ที่ได@รับจากการอบรมถ8ายทอดต8อนักเรียน เยาวชน ในสถาบันการศึกษาทุกระดับ ซึ่งจากงานวิจัย ของพระใบฎีกาสุพจนW ตปสีโล ได@นำเสนอบทบาทพระสงฆWในการมีส8วนร8วมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง ออกเปน1 ๓ รปู แบบดงั นี้ รูปแบบท่ี ๑ การมีส8วนร8วมแบบ “ร8วมคิด” คือ พระสงฆWจะเข@าไปร8วมกับชาวบ@านในการพัฒนา ท@องถิ่นโดยไม8อาศัยกลไกของรัฐไม8ว8าจะเป1นผู@ใหญ8บ@าน กำนันหรือหน8วยงานราชการอื่น ๆ ซึ่งการที่ พระสงฆWมีบทบาทสำคัญต8อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของของประชาชนในชุมชนไม8ว8าจะเป1นด@านคุณธรรม จริยธรรมเป1นแบบอย8างที่ดี การเป1นพระสงฆWนักพัฒนา ซึ่งมีการใช@แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงของ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมาประยุกตWใช@ในการดำเนินกิจการต8าง ๆ ของวัดและ ชุมชนนน่ั เอง ภาพที่ ๒๐ รูปแบบการมสี 8วนร8วมระดับที่ ๑ “รว8 มคิด” (พระใบฎีกาสพุ จนW ตปสโี ล,๒๕๕๙.น. ๖๖)

๑๑๑ ส8วนการร8วมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง ที่ประกอบด@วยพระสงฆW ชาวบ@าน และผู@นำชุมชนระดับ หมู8บ@าน ซึ่งการพัฒนาชุมชนรูปแบบน้ี เกิดขึ้นจาก ๒ ลักษณะคือ ลักษณะแรกเกิดจากสภาพแวดล@อมที่ ผู@นำชุมชนระดับหมู8บ@าน นั่นคือผู@ใหญ8บ@านมีความคิดเห็นสอดคล@องกับพระสงฆWในการพัฒนาชุมชนจึงให@ ความร8วมมืออย8างเต็มท่ี ลักษณะที่สองเกิดจากสภาพแวดล@อมที่ผู@ใหญ8บ@านมีความคิดเห็นต8อต@านการ พัฒนาชุมชนของพระสงฆWเพราะตนเองต@องเสียผลประโยชนW เสียบทบาทการเป1นผู@นำชุมชน ต8อมาเมื่อ เข@าใจได@ว8าเหตุการณWภายในชุมชนย8อมเปลี่ยนแปลงไปเป1นธรรมดา หรือมีความเข@าใจพระสงฆWในฐานะ ผู@นำชุมชนมากขึ้นก็จะอาสาเข@ามาช8วยเหลือพระสงฆWในการพัฒนาชุมชนอย8างจริงใจซึ่งนำเสนอในภาพที่ ๒๑ รปู แบบการมสี 8วนร8วม “ระดับท่ี ๒ ร8วมทำ” ภาพท่ี ๒๑ รปู แบบการมสี 8วนรว8 ม “ร8วมทำ” (พระใบฎีกาสพุ จนW ตปสโี ล,๒๕๕๙.น. ๖๗) การร8วมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง “ร8วมแรง ร8วมใจ” ที่ประกอบด@วยพระสงฆWชาวบ@าน ชุมชน ท@องถิ่น และหน8วยราชการ จะเป1นการพัฒนารูปแบบนี้เกิดขึ้นในลักษณะที่ว8าในระยะแรกพระสงฆWได@ ร8วมมือกับชาวบ@านในการพัฒนาชุมชนโดยที่ผู@นำชุมชนในระดับหมู8บ@าน ตำบล และหน8วยราชการจะคอยดู อยู8ห8าง ๆ เพราะไม8แน8ใจว8างานพัฒนาจะสำเร็จหรือไม8 ต8อเมื่อพระสงฆWกับชาวบ@านสามารถทำงานได@อย8าง มีประสิทธิภาพแล@ว ผู@นำชุมชนในระดับ หมู8บ@าน ตำบล และหน8วยราชการจึงเข@าร8วมโครงการพัฒนากับ พระสงฆWเพราะไม8เช8นนั้น ผู@นำชุมชนเหล8านั้นที่ไม8ทำอะไรจะดูเหมือนถูกพระสงฆWแย8งชิงบทบาทช8วยเหลือ ชุมชนไปทำให@การทำงานร8วมกันของผู@นำชุมชนกับพระสงฆWจะไม8มีความสมดุลซึ่งจะนำเสนอในภาพที่ ๒๒ เป1นรูปแบบการรว8 มมอื ระดบั ท่ี ๓

๑๑๒ ภาพที่ ๒๒ รปู แบบการมสี 8วนรว8 ม “ร8วมแรง รว8 มใจ” (พระใบฎกี าสุพจนW ตปสีโล,๒๕๕๙.น. ๖๘) การส8งเสริมบทบาทของพระสงฆWในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงให@ประสบผลสำเร็จได@นั้น พอ สรุป ได@ว8าควรเป1นไปตามสภาพแวดล@อมที่เป1นจริงของชุมชนทั้งที่เป1นทางการคือจะผูกพันกับระบบ ราชการก็ได@และไม8เป1นทางการคือจะไม8ผูกพันกับระบบราชการก็ได@ เพราะข@าราชการจากหน8วยงานต8าง ๆ เป1นป[จจัยรองของการพัฒนาชุมชนที่มีพระสงฆWเป1นผู@นำป[จจัยหลักของ การพัฒนา คือตัวพระสงฆWเองซึ่ง เป1นผู@นำชุมชนที่มีความสามารถในการแสวงหาแหล8งเงินทุนมาสนับสนุนโครงการพัฒนาชุมชนได@มากน@อย เพียงใด ซึ่งทินพันธW นาคะตะ(๒๕๕๑,น.๔๓) กล8าวว8าพระสงฆWเป1นตัวแทนของ สถาบันพระศาสนาที่มีอยู8คู8 กับสังคมไทยมาตลอดมีอิทธิพลต8อการกระตุ@นหรือแนะนำให@เกิดกิจกรรมในสังคมและก8อให@เกิดการ เปล่ียนแปลงต8าง ๆ ได@มาก ดังนั้นพระสงฆWจึงมีความสำคัญยิ่งตั้งแต8อดีตจนถึงป[จจุบันจะพบได@ว8าพระสงฆWมีความสัมพันธW ใกล@ชิดกับชาวบ@านมีหน@าที่สำคัญ ในการชี้นำการดำเนินชีวิตของคนไทยเป1นส8วนใหญ8ทั้งทางด@านศีลธรรม จรรยา กิจกรรมทางโลกจึงอาจกล8าวได@ว8าพระสงฆWเป1นสถาบันที่ขาดไม8ได@ในชีวิตประจำวันของ พุทธศาสนิกชนที่อยู8ในชนบท นอกจากจะเป1นที่พึ่งทางด@านจิตใจและเป1นสถาบันที่เอื้ออำนวยบริการทาง ศาสนาแลว@ ยังทำหน@าท่ีให@บริการอน่ื ๆ ทก่ี ลไกของรฐั เข@าไปให@บริการไม8ทั่วถึง เพอ่ื สรา@ งบูรณาการในชุมชน พระสงฆWนับเป1นสถาบันที่ได@รับความเคารพเป1นที่พึ่งทางจิตใจและร8างกายของชาวชนบทที่ยากไร@ และ ห8างไกลการพัฒนาของหน8วยราชการ เนื่องจากพระสงฆWในชนบทเป1นที่เคารพของชาวบ@านถ@าพระสงฆWเป1น แกนนำในการพัฒนาจิตใจและวัตถุเรื่องใดเรื่องหนึ่ง เรื่องนั้นก็จะได@รับความร8วมมือและความช8วยเหลือ จากชาวบ@านอย8างมีจิตศรัทธาและสามารถประสบความสำเร็จได@โดยง8ายและเสียค8าใช@จ8ายน@อย และ ส8งเสริมความสามัคคีในหมู8บ@าน เพื่อนำแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงมาเป1นหลักการที่สำคัญในการพัฒนา ชุมชนได@เป1นอย8างดีและยั่งยืน โดยเฉพาะการดำเนินวิถีชีวิตนั้นได@ยึดหลักทางคำสอนของพระพุทธศาสนา

๑๑๓ ที่เกี่ยวข@องกับ การเกิด การแก8 การเจ็บ และการตาย ซึ่งพระสงฆWเองก็จะต@องปรับปรุงบทบาท ตนเองเพื่อ สร@างภาพลักษณWที่ดีงามทำตนให@มีความหมายและความสำคัญสำหรับสังคมในป[จจุบันในด@านต8าง ๆ เพื่อให@วัดเป1นจุดศูนยWกลางของชุมชน จึงจะนับได@ว8าวัดได@มีความสำคัญต8อการดำรงชีวิตของประชาชนใน ชุมชน ซง่ึ ผเู@ ขยี นไดเ@ สนอหลักโดยการเชื่อมโยงกบั หลัก “บวร” ดังภาพท่ี ๒๔ ภาพท่ี ๒๓ รปู แบบการเชื่อมโยงดว@ ย “บ-ว-ร” (พระใบฎกี าสพุ จนW ตปสีโล,๒๕๕๙.น. ๖๙) จากภาพท่ี ๒๔ เพือ่ ให@ผ@ทู ี่สนใจนำไปประยุกตWใชต@ ามบริบทของแตล8 ะท@องถนิ่ ให@บรรลวุ ัตถปุ ระสงคW จึงขออธบิ ายขัน้ ตอน ดงั ต8อไปนี้ ๑. สนับสนุน ส8งเสริมให@มีการจัดตั้ง “ศูนยWการเรียนรู@ปรัชญา ของเศรษฐกิจพอเพียง” ในทุกวัด ทั่วประเทศ เพื่อให@ประชาชน นักเรียน นักศึกษาในพื้นที่เข@ามาศึกษาและเรียนร@ู โดยเฉพาะในมิติของการ เผยแพร8ความรู@ ความเข@าใจที่ถูกต@องเกี่ยวกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เช8น หลักของทางสายกลาง การเสริมสร@างพื้นฐาน ทางจิตใจ สำนึกในคุณธรรม ความซื่อสัตยWสุจริต ความรอบรู@ที่เหมาะสม ดำเนินชีวิต ด@วยความอดทน ความเพียร มีสติป[ญญาและความ รอบคอบไม8ประมาท รู@จักแบ8งป[นพึ่งตนเองและ เอ้ือเฟอvu เมตตากรณุ าชว8 ยเหลอื กันและกัน เปน1 ต@น ๒. พระภิกษุ สามเณร มีบทบาทในการเทศนาสั่งสอนในโอกาสต8าง ๆ เพื่อให@ชาวบ@านมีวิถีชีวิตท่ี พอเพียง และนำเอาปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกตWใช@กับการประกอบอาชีพ การดำรงชีวิตของ แต8ละคน ถือเป1นเศรษฐกิจพอเพียงในระดับที่เป1นเศรษฐกิจพอเพียงแบบพื้นฐานที่เน@นความพอเพียงใน

๑๑๔ ระดับบคุ คลและครอบครวั ๓. เชื่อมโยงบ@าน-วัด-โรงเรียน/ราชการ (บวร) ในระดับชุมชน/ หมู8บ@าน ถือเป1นเศรษฐกิจพอเพียง ในระดับที่เป1นเศรษฐกิจพอเพียง แบบความพอเพียงเป1นระดับกลุ8ม มีการรวมตัวทั้งความคิด ความร8วมมือ ความช8วยเหลือส8วนรวม รักษาผลประโยชนWภายในชุมชน มีการเรียนรู@แลกเปลี่ยน การจัดการและแก@ไข ปญ[ หาร8วมกนั ของคนในชมุ ชน ม8ุงเน@นความสามัคคีและสรา@ งความเข@มแข็งในชุมชน ๔. เชื่อมโยงบ@าน-วัด-โรงเรียน/ราชการ (บวร) ในระดับชุมชน/ หมู8บ@าน กับชุมชน/หมู8บ@านอื่น ๆ ในระดับตำบล อำเภอ จังหวัด ระหว8างจังหวัด เพื่อการขยายผลการขับเคลื่อนปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงให@กว@างขวางออกไป ถือเป1นเศรษฐกิจพอเพียงแบบก@าวไกล ระดับสร@างเครือข8าย เน@นความ รว8 มมือระหว8างชุมชน กล8ุม องคWกร ฯลฯ โดย ประสานงานใหไ@ ด@รับประโยชนWร8วมกนั ทุกฝnาย นอกจากนั้นลักษณะของวัดควรเป1นสถานที่สงบเป1นปnา หรือสวนที่จะให@ความรื่นรมยWใจมีการจัดสัดส8วน ภายในวัดได@เหมาะสมและลงตัวเอื้ออำนวยต8อการใช@ประโยชนWส8วนกิจกรรมของวัด ต@องเป1นกิจกรรมท่ี เป1นไปตามมติและอุดมการณWของสงฆWการทำสังฆกรรมต8าง ๆ ให@ถูกต@องตามพระวินัยแสดงออกมาจาก จิตใจตามที่พระพุทธองคWได@วางไว@และกิจกรรมของวัดจะต@องสัมพันธWกับชาวบ@าน หรือชุมชนเพื่อให@เป1น แบบอย8างที่ดีให@กับชาวบ@านและชุมชนสามารถ สงเคราะหWอนุเคราะหWชาวบ@านและชุมชนด@วยน้ำใจอันงาม โดยเฉพาะการสงเคราะหWด@วยการเผยแผ8ธรรมะ ความสอดคล@องกับหลักพระธรรมวินัย และพระสงฆWควร เรียนรู@และวิจัยสังคมโดยการแสวงหา ความรู@ในวิชาการทางโลก สร@างความเข@าใจในการเปลี่ยนแปลงของ สภาพสังคมและชุมชนปลุกจิตสำนึกและสอนศีลธรรมแก8ประชาชน ทุกระดับทั้งในวัดและนอกวัด ให@ คำปรึกษาในป[ญหาชีวิตต8าง ๆ แก8 ประชาชน ให@การศึกษาในวิชาการต8าง ๆ ตามความต@องการของคนใน ชุมชนอนุรักษWทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล@อม ประสานงานกับคนระดับต8าง ๆ ส8งเสริมและพัฒนาภูมิ ป[ญญาชาวบ@านอันเป1นบทบาทที่สำคัญในการผลักดัน แนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงให@ยั่งยืนใน สงั คมไทยตลอดไป ๓ ผสานวิถีชวี ติ เชิงพทุ ธในชุมชนเศรษฐกิจพอเพียง จุดเริ่มต@นของการพัฒนาแบบพึ่งตนเองก็คือ การกระตุ@น ส8งเสริมให@เกิดกระบวนการเรียนรู@ ร8วมกัน เพื่อว8าสมาชิกชุมชน ชาวบ@านจะได@เรียนรู@ถึงพื้นฐานศักยภาพของตนเอง ทั้งในด@านภูมิป[ญญา และ ในด@านฐานทรัพยากรของตนเองโดยการเน@นกระบวนการทางสังคม ที่ต@องเน@นถึงกระบวนการทางสังคมก็ ด@วยเหตุผลความเป1นจริงที่ว8าเปyาหมายการเสริมสร@างฐานทางเศรษฐกิจบนพื้นฐานของสังคมวัฒนธรรมอัน เป1นเงื่อนไขของชุมชนเข@มแข็งนั้น ไม8ใช8เป1นเพียงเรื่องของการออกแบบโครงการอะไรที่เป1นภาพนิ่งตายตัว หากหมายถึงเป1นการจุดประกาย กระตุ@นให@เกิดกระบวนการเรียนรู@เคลื่อนไหวในวงจรชีวิตและสังคมของ ชุมชน เริ่มกันจากฐานต@นทุนชีวิต ทั้งนามธรรมและวัตถุธรรมของตนเอง อันเป1นมรดกทาง ธรรมชาติและ วัฒนธรรมและภูมิป[ญญาที่ชุมชนชนบทไทยสืบทอดกันมาช@านาน หากแต8ถูกกลุ8มทุนในยุคพัฒนาเอารัดเอา เปรียบไป ในช8วง ๔ ทศวรรษมานี้เอง ถึงกระนั้นยังพอที่จะฟuvนคืนมาเป1นฐานป[จจัยสี่อันจำเป1นต8อการ

๑๑๕ ดำรงชีวิตและจิตสำนึกในคุณค8าความเป1นมนุษยW ดังที่ครูเอื้อ วงศWบุญ แห8งจังหวัดสุรินทรW พูดให@ฟ[งอยเู8 สมอ ว8า “คนอีสานนั้น เมื่อท@องอิ่ม ย8อมมีศักดิ์ศรี” ต8อไปจากกระบวนการเรียนรู@บูรณะฟuvนฟูฐานต@นทุนชีวิต พง่ึ ตนเอง ชุมชนทอ@ งถน่ิ ยงั จำเปน1 ต@องพัฒนาการเรียนรู@ใหก@ @าวหนา@ ยงิ่ ๆ ข้นึ ไปอีก เพื่อใหเ@ กดิ สมรรถนะขดี ความสามารถในอันที่จะเผชิญกับพลังครอบงำและท@าทายทางเศรษฐกิจและสังคมวัฒนธรรมจากกระแส โลกาภิวัตนW กับชนชั้นนำนายหน@าที่มุ8งแสวงหาแต8กำไร เพราะในที่สุดแล@ว ชุมชนชนบทยังต@องอยู8ในโลก โดยเลี่ยงจากกระแสโลกาภิวัตนWไม8ได@ ยิ่งไปกว8านั้นในโลกของความเป1นจริง กระแสโลกาภิวัตนWเองก็ยังมี หลายสิ่งหลายอย8างที่ควรค8าแก8การเรียนรู@เพ่ือสร@างเสริมคุณภาพชีวิต ถ@าหากสามารถจัดการระงับยับย้ัง ค8านิยมและวัฒนธรรมด@านทำลายลงไปได@ ดังนั้นกระบวนการเรียนรู@เพื่อเสริมสร@างความเข@มแข็งของชุมชน ในโลกของการพัฒนา จึงยังมีภาระกิจ ที่จะต@องสรรคWสร@างสมรรถนะทางเศรษฐกิจและสังคมวัฒนธรรม ของชุมชนขึ้นมาอีกอย8างน@อย ๒ ด@าน เท8าที่มองเห็นได@คือ จากฐานต@นทุนชีวิตสู8ฐานดุลยภาพชีวิตและฐาน การพัฒนาชีวิตและสังคมทั้ง ๓ มิติ หรือฐานการเรียนรู@ที่ว8านี้ประกอบเป1นเกณฑWคุณค8าและกระบวนการ เชื่อมโยง และสร@างสรรคWทางสังคมและวัฒนธรรมอันหนึ่งอันเดียวกัน โดยมีทั้งคน สถาบันสังคม และ ชุมชนท@องถิ่นเป1นแกนกลางการที่ “คนในชุมชน” จะดำเนินชีวิตไปสู8เศรษฐกิจพอเพียงได@นั้น สิ่งที่สำคัญ ที่สุดคือคนในชุมชนจะต@องพัฒนาจิตใจให@ละเลิก ลดจากกิเลสตัณหา โดยให@หลักศีลธรรมในศาสนา ซึ่งจะ มุ8งเน@นให@เข@าใจธรรมชาติของโลก และชีวิตให@สามารถดำเนินชีวิตอย8างถูกต@อง เหมาะสมการนำหลักธรรม ทางพระพุทธศาสนามาให@ในการพัฒนา ความสามารถในการดำเนินชีวิตของประชาชนในชุมชนเพื่อให@ สังคมนำสู8ความสุข โดยนำหลักพุทธธรรม ๓ ประการ คือไตรสิกขา ได@แก8 ศีล สมาธิ ป[ญญา เป1นองคW ความรู@ที่ครอบคลุมการดำรงชีวิตทุกด@าน เพื่อนำสู8การฝ]กฝนและป[ญญาให@คนเป1นมนุษยWโดยสมบูรณWท้ัง ด@านพฤติกรรม จิตใจ และสติป[ญญา ซึ่งเป1นการช8วยเหลือประเทศชาติอีกทางหนึ่ง มหาเถรสมาคมจึงได@ กำหนดกิจกรรมในการสนับสนนุ สง8 เสรมิ ให@เดก็ เยาวชน และประชาชนทุกเพศทกุ วยั ได@นำหลกั ธรรมคำสอน ทางพระพุทธศาสนาไปพัฒนาชีวิตครอบครัว ชุมชน และสังคม โดยเน@นการรณรงคWส8งเสริม และสนับสนุน ให@มี “หมู8บ@านรักษาศีล ๕” ขึ้นในทุกส8วนของประเทศ ตามดำริที่เจ@าประคุณสมเด็จพระมหารัชมังคลา จารยWได@ให@โอวาทไว@ เมื่อวันที่ ๑๗ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๕๗ ความ ว8า “อันว8าศีล ๕ เป1นการสำคัญมนุษยW เมื่อทุกคนมีศีล ๕ ด@วยกัน สังคมนั้น ๆ คือ ประชาชนย8อมจะอยู8เย็นเป1นสุข เมื่อเป1นไปได@ ขอให@หมู8บ@านน้ัน ว8า หมู8บ@านรักษาศีล ๕” (สำนักงานพระพุทธศาสนาแห8งชาติ,๒๕๕๗) ซึ่งสอดคล@องกับนโยบายของรัฐบาล ที่มอบหมายภารกิจให@ส8วนราชการสร@างความปรองดองสมานฉันทWแก8ประชาชนในชาติ โดยกำหนดพื้นที่ เปาy หมายในการดำเนินการพร@อมกันทกุ จังหวัดท่วั ประเทศ ผู@เขียนจึงมีความคิดเห็นว8าจากแนวทางการพัฒนาประเทศทั้งสอง นั้นคือการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ พอเพียง และโครงการหมู8บ@านรักษาศีล ๕ ซึ่งล@วนแต8มีหลักการที่เน@นแก@ป[ญหาสังคมในระดับรากหญ@ามีท้ัง ส8วนที่เหมือนและต8างกัน แต8จุดประสงคWแก@ป[ญหาที่เหมือนกันนั้นคือป[ญหาที่เกิดจากการพัฒนาประเทศ อย8างรวดเร็วจนเกินไป ส8งผลให@มีการนำทรัพยากรมาใช@เกินความพอดีขาดความรอบคอบ ทำให@ทรัพยากร ที่มีอยู8เหลือน@อยจนใกล@จะหมดไปหรืออยู8ในสภาพที่เสื่อมโทรมลงจนไม8สามารถสนองความต@องการที่

๑๑๖ เพิ่มขึ้นอย8างไร@ขีดจำกัด แม@ว8าปรากฏการณWการพัฒนาดังกล8าว จะนำมาซึ่งความเจริญก@าวหน@าแต8ใน ขณะเดียวกันได@ก8อให@เกิดความเปลี่ยนแปลงในวิถีชีวิตชาวอีสานอย8างเห็นได@ชัด เกิดความเสื่อมโทรมในทุก ด@าน ไม8ว8าจะเป1นคุณธรรม จริยธรรม คุณภาพชีวิตของชาวอีสานนั้นถูกบั่นทอนลงไปเรื่อย ๆ เกิดการ เลียนแบบพฤติกรรมการผลิตและการบริโภคที่ไม8เหมาะสม ส8งผลให@สังคมต@องตกอยู8ในภาวะสังคมมีป[ญหา และ การพัฒนาที่ไม8ยั่งยืนจากการศึกษางานวิจัยที่เกี่ยวข@องกับหมู8บ@านเศรษฐกิจพอเพียง และหมู8บ@าน รกั ษาศีล ๕ ท่ีประสบผลสำเรจ็ ในการพฒั นาชุมชน ซ่ึงผูเ@ ขียนได@นำมาเสนอ ดงั นี้ ภาพที่ ๒๔ การเช่อื มโยงหลักพทุ ธธรรมกบั เศรษฐกิจพอเพียง (พระใบฎกี าสุพจนW ตปสโี ล,๒๕๕๙.น. ๒๔) จากภาพที่ ๒๖ จะเหน็ ว8าเศรษฐกจิ พอเพียงซง่ึ เปน1 แนวทางการดำรงชีวิตและปฏิบตั ขิ องประชาชน ในทุกระดับ ตั้งแต8ระดับครอบครัว ระดับชุมชน รวมทั้งการพัฒนาชุมชนให@ดำเนินไปในทางสายกลาง ซึ่งมี ความพอเพียง รวมถึงความจำเป1นที่จะต@องมีระบบภูมิคุ@มกันในตัวที่ดีพอสมควร ต8อการมีผลกระทบใด ๆ อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงตั้งแต8ภายนอกและภายใน ซึ่งจะต@องอาศัยความรอบร@ู ความรอบคอบ และ ความระมดั ระวังในการนำวชิ าตา8 ง ๆ มาใชใ@ นการวางแผนและดำเนนิ การทกุ ขน้ั ตอน ดงั น้ี ด@านพฤติกรรมดำเนินชีวิต ได@แก8 ระเบียบวินัยที่ต@องมาประยุกตWใช@ในชีวิตประจำวัน ตลอดจนการทำมาหา กินเลี้ยงชีพเป1นระดับที่นำมาใช@ในการแก@ป[ญหา และวิธีปฏิบัติในการผลิตและบริโภคแข8งขันและอย8ู รว8 มกบั ส่งิ แวดลอ@ ม ด@านสภาวะของจิตใจ เช8น พัฒนาคุณธรรม ให@มีความเข@มแข็งมั่นคงของจิตใจ และสภาพจิตใจที่ดี งาม ด@านความรู@ + ความเข@าใจ(ป[ญญา) ได@แก8 ความรู@ ความเข@าใจสิ่งต8าง ๆ รวมทั้งแนวคิด ทัศนคติ และ ค8านยิ มทถี่ ูกต@องตามแนวทางปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง จากแนวทางดังกล8าวแสดงให@เห็นถึงความสำคัญของหลักธรรมทางศาสนา นั่นคือ หลักไตรสิกขา ได@แก8 ศีล สมาธิ ป[ญญา ถือเป1นระบบการศึกษาที่ทำให@บุคคลพัฒนา อย8างมีบูรณาการ และให@มนุษยWเป1น องครW วมที่พฒั นาอย8างมคี ุณภาพซ่ึงผ@ูเขยี นเห็นว8ามีความสำคญั จงึ อธบิ ายเพอ่ื ใหเ@ ขา@ ใจตรงกัน ดงั น้ี

๑๑๗ การพัฒนาศีลสิกขา เป1นการแก@ไขในด@านพฤติกรรม โดยเฉพาะพฤติกรรมเคยชินเครื่องมือในการแก@ไข คือ วินัย เพราะวินัยเป1นจุดเริ่มต@นในกระบวนการศึกษาและพัฒนามนุษยWให@มีความประพฤติดีทางกาย และ วาจา เป1นข@อปฏิบัติสำหรับควบคุมกายและวาจาให@ตั้งอยู8ในความดีงาม เว@นจากความชั่วและพัฒนามนุษยW ให@เป1นผู@ที่มีวาจาชอบ คือมีสัมมาวาจา พูดจารู@จักกาลเทศะ สามารถใช@วิถีชีวิตที่ถูกต@องดีงาม มีการงาน ชอบ คอื มสี ัมมากัมมันตะและมีอาชพี ชอบ คือ สัมมาอาชวี ะสามารถทำมาหาเล้ียงชีพไดอ@ ย8างดีมีสุข การพัฒนาจิตสิกขา เป1นการแก@ไขในด@านจิต หรือระดับจิตใจให@มีความตั้งมั่นแห8งจิต เพื่อทำให@ใจ สงบแน8วแน8ไม8ฟุyงซ8าน จิตต@องกำหนดแน8วแน8ในสิ่งใดส่ิงหนึ่ง โดยเฉพาะเป1นการพัฒนาคุณสมบัติต8าง ๆ ของจิตทั้งในด@านคุณธรรมเช8นความมีเมตตา กรุณา เอื้อเฟuvอเผื่อแผ8 ในด@านความสามารถของจิตเพิ่มพูน ความสามารถทางจิต มีความเพียรพยายามชอบ คือ มีสัมมาจายามะแก@ไขตนเองให@มีสติระลึกชอบ หมายถึง สัมมาสติ รู@ตนเองตลอดเวลา และมีความตั้งใจชอบ คือ มีสัมมาสมาธิ มีจิตใจมั่นคง ตั้งใจ และ ม8ุงม่ันทำสง่ิ ใดใหส@ ำเรจ็ ได@ การพัฒนาป[ญญาสิกขาเป1นการแก@ไขหรือพัฒนาในด@านความรู@ ความจริงเริ่มตั้งแต8ความเช่ือ ความเห็น ความร@ู ความเข@าใจ ความรู@เหตุผล การรู@จักวินิจฉัยไตร8ตรอง ตรวจสอบคิดการต8าง ๆ อย8าง สร@างสรรคWมีความเห็นชอบคือ มีสัมมาทิฐิบุคคลที่มี สัมมาทิฐิจะเป1นผู@ที่คิดถูก ทำถูก พูดถูก การเป1นบุคคล ทม่ี คี วามดำริชอบ คือ สมั มาสงั กัปปะ เมื่อพัฒนาให@มนุษยWเป1นคนดีได@แล@วเขาจะมีความประพฤติดีทั้งกายและวาจามีวินัยต8อตัวเอง รู@จัก กาลเทศะประกอบอาชีพอย8างสุจริต มีความเมตตากรุณาเอื้อเฟuvอเผื่อแผ8 มีสติรู@ตนตลอดเวลามีจิตใจมั่นคง และมุ8งมั่น มีความรู@เข@าใจ มีวิจารณญาณสามารถแยกแยะดีหรือชั่ว อะไรท่ีควรทำหรือไม8ควรทำ ตั้งอยู8ใน เหตุและผลรู@จักวินิจฉัยไตร8ตรอง สามารถที่จะดำรงชีวิตให@อยู8อย8างถูกต@องและดีงาม จึงถือว8าเป1นมนุษยWท่ี สมบูรณW เมื่อมนุษยWได@รับการพัฒนาในขั้นนี้มนุษยWก็จะลดละจากกิเลส ตัณหา ลดความอยาก มนุษยWก็จะ รู@จักคำว8าเพียงพอ พอประมาณ การดำรงชีวิตของมนุษยWก็จะอยู8ในความพอเพียง ไม8เบียดเบียนตนเองและ ผู@อื่น ตั้งอยู8ในความมีเหตุผล คำนึงถึงสิ่งที่เกิดขึ้นจากการกระทำอย8างรอบคอบ เตรียมพร@อมที่จะรับสภาพ สถานการณW การเปลี่ยนแปลงต8าง ๆ ที่จะเกิดขึ้นตลอดเวลา ซึ่งเป1นการสร@างความมั่นคงในการดำรงชีวิต ยืนอยู8บนขาของตนเองได@ไม8ต@องพึ่งพาผู@อื่น ไม8เบียดเบียนทำลายล@าง ทุกสิ่งในโลกก็จะอยู8ร8วมกันอย8างสงบ สุข ดังนั้นเพื่อให@เกิดความเข@าใจมากยิ่งขึ้นอาจพิจารณาความเชื่อมโยงปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงกับ หลักปฏบิ ตั ิของหมบู8 า@ นรกั ษาศีล ๕ ดงั น้ี ๑. ความพอประมาณเป1นเร่ืองการวเิ คราะหWความสมดุลกบั ศักยภาพของตน ๒. มเี หตผุ ลเป1นแนวปฏิบตั ทิ ่ตี ้ังอย8บู นพนื้ ฐานของศีล ๕ ๓. มีภูมิค@มุ กันเปน1 การบริหารความเสยี่ ง ๔. ความรจู@ ำเป1นต@อง เขา@ ใจในทฤษฎ/ี องคWความรูท@ เี่ กยี่ วข@อง ๕. คณุ ธรรมตัง้ อยู8ฐานของจรยิ ธรรม “เราอยูไ8 ด@ เขาอยไ8ู ด@ ไม8เบียดเบียนกนั ” จากข@อมูลดังกล8าวข@างต@นจะเห็นว8าแนวทางของเศรษฐกิจพอเพียงอาจไม8ใช8ระบบเศรษฐกิจที่ดีที่สุด ที่จะ

๑๑๘ สามารถนำพาให@คนในสังคมนั้น ๆ ประสบกับความอยู8ดีมีสุขได@อย8างสมบูรณWที่สุด แต8เศรษฐกิจพอเพียง สามารถอุ@มชูให@นำไปสู8การแก@ป[ญหาและปyองกันป[ญหาทางเศรษฐกิจและสังคมก8อนที่จะเกิดด@วยการให@ ความเข@าใจในการดำเนินชีวิตที่ถูกต@อง เช8น ภาคการเกษตรใช@วิถีชีวิตแบบไทยที่มีเปyาหมายเน@นความพอ อยู8พอกิน ความพอประมาณ ความสมดุลและทางสายกลางสอดคล@องกับการดำเนินงานโครงการหมู8บ@าน รักษาศีล ๕ ซึ่งการเข@าร8วมโครงการหมู8บ@านรักษาศีล ๕ จากการที่บ@าน วัด และโรงเรียน ในฐานะ “พลัง บวร” ได@ประพฤติตัวดำรงตนอยู8ในศีล ๕ มาอย8างต8อเนื่อง และยาวนานการเป1นหมู8บ@านรักษาศีล ๕ นั้นได@ กลายเป1นแรงผลักดันให@ชุมชนยึดนั้นอยู8ในศีลข@อที่ ๒ อันเป1นการไม8ถือเอาสิ่งของที่เจ@าของเขาไม8ให@ด@วย ความสมัครใจ โดยเฉพาะอย8างยิ่งนอกจากนั้นการตระหนักรู@ในความเป1นหมู8บ@านรักษาศีล ๕ จะเป1น เครื่องมือให@ชุมชนย้ำเตือนและการประพฤติตัวดำรงตน ให@สอดรับขับแนวทางของศีล ๕ บนฐานของ “การแบ8งป[นความรัก การแบ8งป[นสิ่งของ การแบ8งป[นเกียรติยศ การแบ8งป[นคำพูดดี ๆ และการแบ8งป[นลม หายใจให@แก8กันและกัน” ซึ่งก8อให@เกิดความสามัคคีในชุมชน เพราะความสามัคคีของคนในชุมชนจะ กลายเป1นพลังที่ทำให@ ชาวบ@านยึดมั่นอยู8ในพลังของความซื่อสัตยWสุจริตการประยุกตWหลักศาสนา และความ เชื่อมาเสริมสร@างความซื่อสัตยWสุจริต ศาสนาจึงเป1นเครื่องมือที่สำคัญอย8างยิ่งในการนำมาเป1นเครื่องมือ พื้นฐานในการเสริมสร@างพลังซื่อสัตยWสุจริตในหมู8บ@านยึดนั้นและนับถือพระพุทธศาสนาเป1นศาสนาประจำ หมู8บ@าน และชุมชนทั้ง ๑๐๐ เปอรWเซนตWให@นับถือพระพุทธศาสนา จากตัวแปรน้ี จึงทำให@พระพุทธศาสนามี พลังในการเสรมิ สร@างให@ ชมุ ชนเกิดความเชอ่ื มั่นวา8 ในชมุ ชนเป1นศูนยกW ลางสำคัญในการสรา@ งภมู ิคุม@ กนั ใหแ@ ก8 ชุมชนผ8านกิจกรรมต8าง ๆ เช8น การทำบุญตามเทศกาล การทำวัตรสวดมนตW การถือศีล ๕ ศีล ๘ และการ เทศนาเพอื่ ย้ำเตอื นให@ชุมชนยึดมน่ั อย8ูในคณุ ธรรมและศลี ธรรมอันดี อาจกล8าวได@ว8า หลักพุทธธรรมเป1นส8วนหนึ่งที่สำคัญของชีวิต เพราะช8วงเวลาของการทำงานที่ ลำบากและหนักอึ้ง กลับกลายเป1นการทำงานที่สนุกและเป1นสุขขณะทำงาน และทำอย8างไรให@คนท่ี ร8วมงานมีความสุข เหล8านี้เป1นสิ่งที่ผู@นำชุมชนควรคำนึงถึงอย8างยิ่ง เพราะหากชุมชนใดมีประชาชนที่มุ8งเน@น ทำงานให@ชมุ ชนมีความเจรญิ และสันติสขุ ในชมุ ชนนน้ั ก็จะเขม@ แขง็ และสามารถเตบิ โตอยา8 งมนั่ คง ๔. กลุXมเครือขXายพระสงฆเ- พ่อื การพฒั นาสงั คม ในป[จจุบันการพัฒนาชุมชนของพระสงฆWส8วนใหญ8 จะเน@นที่ชนบทมากกว8าในเมือง ด@วยเหตุที่ สภาพสังคมในชนบทนั้นยังมีแบบเดิมอยู8เป1นจำนวนมากคือ เป1นสังคมที่มีวัดเป1นศูนยWกลางในการประกอบ กิจกรรมแทบทุกด@านของหมู8บ@าน มีภิกษุเป1นผู@นำที่สำคัญของชุมชน ดังนั้นพระสงฆWจึงมีความเกี่ยวข@องกับ ชีวิตความเป1นอยู8ของชาวบ@านโดยปริยาย กิจกรรมใดที่เป1นไปเพื่อสร@างความเจริญก@าวหน@าให@แก8หมู8บ@าน พระสงฆWก็มักจะเข@าไปเกี่ยวข@องด@วยเสมอ โดยยึดหลักว8าเป1นการให@ความช8วยเหลือโดยเมตตากรุณาโดย พืน้ ฐานความจริงที่ว8า ท8านเป1นส8วนหนึ่งในชุมชนแห8งนั้นเอง และจำเป1นต@องพึ่งพาอาศัยป[จจัยการดำรงชีพ จากชาวบ@านซึ่งความเป1นอยู8ที่สุขสมบูรณWของหมู8บ@านก็ย8อมมีผลต8อความเป1นอยู8ของตัวท8านเองด@วย ซ่ึง ผเ@ู ขยี นนำมาเสนอพอจะสรปุ ไดว@ า8 พระสงฆWทำหน@าทใ่ี หญ8 ๆ ๓ ประการ คือ ๑. กลุม8 ทเี่ ปน1 ผ@นู ำดา@ นพัฒนาจิตวญิ ญาณของมนษุ ยบW ทบาทนจ้ี ะเหน็ ได@ชดั จากองคกW รสงฆตW 8อไปนี้

๑๑๙ - การเกิดขึ้นของคณะธรรมทานไชยา จังหวัดสุราษฎรWธานี เมื่อ ป} พ.ศ.๒๔๗๕ โดยการนำของ ท8านพทุ ธทาส ทำใหเ@ กดิ วดั ในลกั ษณะใหม8 นน่ั คือ สวนโมกขพลารามไชยา ทำใหเ@ กิดวดั ปาn เพือ่ ป[ญญาชน มี การเผยแผ8พุทธธรรมด@วยหนังสือวารสาร การมีโรงมหรสพทางวิญญาณ การผลิต หนังสือธรรมที่มีลีลาการ ประพันธWแบบทันสมัย ทำให@คนยุคป[จจุบันเห็นคุณค8าของพระศาสนา ทำให@คนไทยใฝnการประพฤติธรรม มากขึ้นอกี กลุม8 - การเกิดวัดปnาในสายธรรมยุติกนิกาย จนถึงสมัยหลวงปูnมั่น ภูริทตฺโต สายภาวนา “พุทโธ” จึงทำ ให@เกิดสำนักปฏิบัติธรรมในสายวัดหนองปnาพง อำเภอวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี ของหลวงพ8อชา สุภทฺโท ทำให@ชาวไทยและ ชาวต8างประเทศได@เห็นคุณค8าของความสงบทางจิตใจ และเห็นว8าการมีชีวิต แบบสมัยพระพุทธเจ@าขณะทรงพระชนมWอยกู8 ับธรรมชาติเป1นสิง่ ท่ีดี - การเกิดขึ้นของสำนักวิป[สสนากัมมัฏฐานแบบ พองหนอ - ยุบหนอ ซึ่งมีวัดมหาธาตุเป1น ศูนยWกลางเมื่อป} พ.ศ.๒๔๙๓ ซึ่งมีต@นแบบ มาจากท8านมหาสีสะยาดอ วัดคาสนยิสสา ประเทศพม8า ทำให@ ระบบการปฏิบัติวิป[สสนากัมมัฏฐานเจริญรุ8งเรือง และมีผู@ได@ประโยชนWจากการปฏิบัติธรรมสายนี้มาก พอสมควรทเี ดียว - การเกิดขึ้นของการปฏิบัติธรรมแบบ “สัมมา อรหัง” ของพระมงคลเทพมุนี(สด จนฺทสํโร) วัด ปากน้ำภาษีเจริญ กรุงเทพมหานคร ทำให@เกิดขบวนการพุทธภาวนาวิชชาธรรมกาย หรือเรียกสั้น ๆ ว8า สายพระธรรมกาย ทำให@เกิดกัลยาณมิตรมากมายทั้งในวงการพระสงฆW และประชาชน นี่เป1นตัวอย8างสำนัก ปฏบิ ัติทเ่ี ป1นผนู@ ำทางจติ วิญญาณของประชาชน ๒. กลุ8มเน@นทำหน@าที่ให@การศึกษาแก8ประชาชน สถาบันสงฆWที่ทำหน@าที่นี้มาตลอดคือ สำนักเรียน พระปริยัติธรรมทั้งแผนกธรรม และบาลี ตลอดทั้งมหาวิทยาลัยสงฆWทั้งสองแห8งคือ มหาวิทยาลัยมหามกุฏ ราชวิทยาลัย และมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ทำให@เรามีแหล8งเพาะภูมิป[ญญาแบบพุทธ ของประชาชน ระบบการศึกษาสายเดิมและมหาวิทยาลัยสงฆWก8อให@เกิดนักคิดนักเขียน เช8น สุชีพ ปุญญานุ ภาพ น@อย แสงจันทรWงาม สมเด็จพระพุทธโฆษาจารยW (ป.อ. ปยุตฺโต) จำนง ทองประเสริฐ เสถียรพงษW วรรณปก และวศนิ อินทรสระ ซง่ึ เนน@ บทบาทนักวชิ าการ ๓. กลุ8มที่เป1นผู@นำการพัฒนาชนบท พระสงฆWที่ทำหน@าที่เป1นผู@นำการพัฒนาชนบทมีทั่วทุกภาค ของประเทศ ซึ่งพอจะแยกไดเ@ ปน1 ๒ ประเภท ดงั นี้ - การตั้งมูลนิธิศึกษาและพัฒนาชนบทพระเถระที่รู@จักกันโดย ทั่วไปว8าอุทิศตนเองเพื่อการศึกษา ของชาวบ@านในชนบทมาโดยตลอด คือ พระอุบาลีคุณูปรมาจารยW วัดพระสิงหW จังหวัดเชียงใหม8 ผู@จัดการ โรงเรียนสิริธรรมราชศึกษา พระเทพกวี วัดปnาดาราภิรมยW อำเภอแม8ริม จังหวัดเชียงใหม8 ผู@จัดการโรงเรียน เมตตาศึกษาที่วัดเจดียWหลวง จังหวัดเชียงใหม8 และมูลนิธิเพื่อการศึกษาและพัฒนาชนบทโดยมีอุดมการณW ว8า “มุ8งส8งเสริมการศึกษา - สั่งสอนวิทยา - ธำรงพระศาสนา และพัฒนาท@องถิ่น” ได@ขยายโครงการเกษตร พัฒนาและเมตตานารี เพื่อเตรียมคนในด@านการพัฒนาชนบท พระเถระอีกรูปหนึ่ง คือ พระพุทธวรญาณ (ทองย@อย ธมฺมทินฺโน) วัดกวิศราราม จังหวัดลพบุรี ได@จัดตั้งโรงเรียนวินิตศึกษาเพื่อพัฒนาการศึกษาของ

๑๒๐ เยาวชนในจงั หวัดลพบุรี เปน1 โรงเรียนตัวอยา8 งแหง8 หนึ่งของสำนักงานคณะกรรมการการศกึ ษาเอกชน - การรวมกลุ8มเพื่องานพัฒนาชุมชน ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พระสงฆWได@รวมพลังกันทั้งระดับ ภาค และระดับย8อย ระดับภาค เรียกว8า ศูนยWประสานงานการพระพุทธศาสนาภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เพื่อร8วมมือกันด@านการปกครอง การศึกษาและการพัฒนาชนบท ของพระสงฆWระดับเจ@าคณะจังหวัดตั้ง ๑๗ จังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ระดับย8อยที่เรียกว8าเครือข8ายของงานพัฒนาชุมชนชนบทมีหลาย กลม8ุ กลุ8มเดน8 ๆ ที่นา8 ร@ูจกั มีดังน้ี ๑. กลุ8มพระสังฆะพัฒนา ซึ่งส8วนใหญ8เป1นพระสงฆWนักพัฒนาในจังหวัดนครราชสีมา ซึ่งมีพระราช สีมาภรณW(โอภาส นิรุตฺติเมธี) เป1นแกนนำ มีพระสงฆWที่อยู8ในกลุ8มนี้ประมาณ ๒๐ - ๓๐ รูป ที่มีผลงานเด8น ๆ ในกลุ8มนี้คือ พระบัญญัติ อนุตฺตโร ผู@สร@างนิคมเกษตรชาวพุทธที่อำเภอบัวใหญ8 พระสมุหWเฉลิม ฐิตสีโล ผู@สร@างหมู8บ@านปลอดอบายมุขที่โนนเมือง อำเภอขามสะแกแสง พระครูถาวรธรรมวัฒนW ผู@สร@างชุมชนชาว พทุ ธท่วี ดั กสู8 นวน ตำบลคูขาด อำเภอคง จงั หวดั นครราชสมี า ดว@ ยระบบบุญสหกรณแW ละบญุ พัฒนา ๒. กลุ8มสหธรรมเพื่อการพัฒนา ซึ่งเป1นกลุ8มที่รวมตัวของพระสงฆWนักพัฒนาในเขตจังหวัดสุรินทรW และจังหวัดใกล@เคียง ประมาณ ๓๐ รูป เพื่อช8วยเหลือกันในการพัฒนาชนบท มีพระครูพิพิธประชานาถ วัด สามัคคี บ@านท8าสว8าง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทรW เป1นแกนนำ ซึ่งท8านใช@หลักอบรมจิตใจคู8ไปกับการพัฒนา ท@องถิ่นอบรมเยาวชนเพื่อเป1นฐานในการพัฒนา ด@วยการตั้งสหกรณW ร@านค@า ธนาคารข@าว และเกษตร อนิ ทรียW ๓. กลุ8มกระบองก@อม เป1นกลุ8มพระกัมมัฏฐานในเขตจังหวัดชัยภูมิ ขอนแก8นและนครราชสีมา ซ่ึง เป1นศิษยWของหลวงพ8อเทียน จิตฺตสุโภ จุดใหญ8มุ8งรณรงคWการปฏิบัติธรรม การสงวนปnาไม@ การปลูกปnา การ อบรม ประชาชนทางด@านจิตใจด@วยการบวชสีลจารินี รณรงคWการลดละเลิกอบายมุขอย8างเด็ดขาด มี สมาชิกประมาณ ๑๐ รูป มีพระอาจารยWบุญธรรม วัดบ@านหนองแก และพระอาจารยWคำเขียน สุวณฺโณ วัด ปาn สุคโต อำเภอแกง8 คล@อ จงั หวัดชยั ภูมเิ ปน1 แกนนำ ๔. กลุ8มวิทยากรแผ8นดินธรรมแผ8นดินทอง ซึ่งมีศูนยWที่วัดเทพมงคล อำเภอเมืองอำนาจเจริญ จังหวัดอำนาจเจริญ โดยมีพระครูมงคลวรวัฒนWเป1นแกนนำ มีคณาจารยWภาควิชาปรัชญาและศาสนา มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานีเป1นผู@สนับสนุนพระสงฆWกลุ8มนี้มี ประมาณ ๓๐ รูป ทำหน@าที่ให@ความรู@ ด@านคุณธรรมเพื่อพัฒนาจิตใจ เพื่อรณรงคWการลดละอบายมุขและส8งเสริมสัมมาชีพ ตามอุดมการณW แผ8นดินธรรมแผน8 ดินทองทวี่ 8าการพัฒนาชนบทนั้นจะตอ@ งพัฒนาทัง้ ๓ ด@าน คือ เศรษฐกิจ สังคม และจิตใจ ที่น8าสนใจคือที่จังหวัดอุบลราชธานีนั้น มีพระสายอรัญญิก คือ พระปnา ศิษยWของพระโพธิญาณเถร(หลวง พ8อชา สุภทฺโท)ได@ขยายสาขา งานพัฒนาจิตใจออกไปถึง ๓๐๐ กว8าสาขา นับเป1นความเคลื่อนไหว ที่มีค8า ต8อพระศาสนามาก ทั้งในประเทศและต8างประเทศ โดยเฉพาะในต8างประเทศได@ขยายไปที่อังกฤษ และ ออสเตรเลยี ในนามศนู ยWจติ วเิ วก และอมราวดี ๕. กลุ8มพระสงฆWเผยแพร8ชีวิตอันประเสริฐ(ผชป.) กลุ8มนี้มีหน@าที่เผยแผ8ธรรมทางพระพุทธศาสนา ตามแนวของท8านอาจารยWพุทธทาสภิกขุ มีศูนยWอยู8ที่วัดปnาเรไลยกW อำเภอบ@านเชียง จังหวัดอุดรธานี ซึ่งมี

๑๒๑ พระครูพิศาลธรรมภาณี(อาจารยWสมดี) เป1นแกนประสานทำการอบรมด@านจิตใจควบคู8ไปกับการพัฒนา ชนบท ตามคติที่ว8า “เศรษฐกิจจิตใจต@องไปด@วยกัน” กลุ8มนี้มูลนิธิเผยแพร8ชีวิตอันประเสริฐ (ผชป.) เป1นผ@ู อุปถัมภW เขตปฏิบัติการอยใู8 นจังหวัดอดุ รธานี เลย และหนองคาย ๖. กลุ8มพระสงฆWส8งเสริมสมุนไพรเพื่อการพัฒนาเป1นกลุ8มที่สนใจด@านพัฒนาชุมชนด@วยการใช@ สมุนไพรตามนโยบายสาธารณสุข มูลฐานของกระทรวงสาธารณสุข มีศูนยWท่ีวัดอุทัยทิศ อำเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม เน@นในเรื่องพระสงฆWรักษาโรคของประชาชน ด@วยสมุนไพรนี้มีทำอยู8หลายแห8ง ท่ี สมควรนำมากล8าวคือ การรักษาโรคกระดูกที่วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม(วัดโพธิ์) ของพระมงคลทิพยW มุนี (หลวงพ8อเมี้ยน) การรักษาโรคกระดูกของพระครูวรเวชวิศาล วัดยุคลราษฏรWสามัคคี อำเภอพานทอง จังหวัดชลบุรี การรักษาโรคทั่ว ๆ ไปของหลวงพ8อนิล วัดครบุรี อำเภอครบุรี จังหวัดนครราชสีมา การ รักษาผู@ติดยาเสพติดให@โทษของ สำนักสงฆWถ้ำกระบอก อำเภอพระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี โดยการนำของ พระอาจารยWจรูญ ปานจันทรW การปลูกสมุนไพรเพื่อการพึ่งตนเองของพระอธิการสมนึก วัดปลักไม@ลาย อำเภอกำแพงแสน นครปฐม เป1นอาทิ ๗. กลุ8มประสานงานเทคโนโลยีเกษตรและสัมมาชีพ พระสงฆWที่อยู8ในกลุ8มนี้ส8วนใหญ8จะอยู8ในเขต อำเภอเสลภูมิ อำเภอโพนทอง และอำเภอปทุมรัตนW จังหวัดร@อยเอ็ด พระครูสุทธิญาณ วัดนิคมคณาราม อำเภอโพนทอง พระครูโสภณธรรมากร วัดศรัทธานพคุณ อำเภอเมือง จังหวัดร@อยเอ็ด พระครูพิศิษฎW นันทนาการ วัดสุนันทราช อำเภอปทุมรัตนW จังหวัดร@อยเอ็ด ทั้งสามท8านต8างก็เป1นผู@นำในการพัฒนาชนบท ด@วยการสง8 เสรมิ สัมมาชีพการจัดระบบธนาคารหม8บู @าน และการอบรม เทคโนโลยีท่เี หมาะสมแก8ประชาชน การส8งเสริมสัมมาชีพนี้ใช8จะมีแต8ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือแห8งเดียวไม8 แม@ในภาคกลาง พระครูสาคร สังวรกิจ เจ@าคณะตำบลยกกระบัตร วัดยกกระบัตร อำเภอบ@านแผ@ว จังหวัดสมุทรสาคร ก็รณรงคWให@ ประชาชนปลูกมะพร@าว และพืชเกษตรอื่น ๆ จนอำเภอยกกระบัตรมีรายได@ดีขึ้น พระอุดมกิตติมงคล วัด ปุพผาราม อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม8 ท8านก็ได@ขยายงานสาธารณสงเคราะหWของ คณะสงฆWดอยสะเก็ด ซึ่งท8านในฐานะเป1นเจ@าคณะอำเภอดอยสะเก็ดได@จัดทำขึ้นร8วมกับข@าราชการ และประชาชนชาวดอย สะเก็ด โดยเฉพาะอย8างยิ่งคือการพัฒนาอาชีพของเกษตรกร ศิลปหัตถกรรมพื้นบ@าน และศาลารวมน้ำใจ สร@างไว@เพื่อรักษาผู@เจ็บปnวยโดยหมอพื้นบ@านหรือหมออาสาสมัคร งานที่กล8าวมานี้เป1นเพียงส8วนหนึ่งของ พระสงฆWที่มีส8วนในการพัฒนาชนบทของไทย รวมทั้งการสร@างแหล8งงาน การสร@างถนนหนทาง การสร@าง หอกระจาย ข8าวศูนยWการศึกษานอกโรงเรียน ห@องสมุด และพิพิธภัณฑWเทคโนโลยีของชุมชน ซึ่งยังที่กล8าว มานี้ท8านสามารถดูได@จากโครงการโคราชพัฒนาในจังหวัดนครราชสีมา คิดว8าคงจะทำให@เห็นภาพงานของ พระสงฆกW บั การพัฒนาชนบทบ@าง จุดประสงคWของการทำงานของพระสงฆWการพัฒนาการช8วยประชาชนในครอบครัว และชุมชน ซึ่ง บทบาทเหล8านี้บ@านกับวัดต@องพึ่งพาซึ่งกันและกันอยู8แล@ว พระสงฆWและวัดจึงเป1นขุมกำลังและองคWกรที่จะ ช8วยพฒั นาประเทศตามแบบไทย ๆ และแบบท่ยี นื บนขาของตนเองไดอ@ ย8างเขม@ แข็งตอ8 ไป

๑๒๒ ๕ การบรู ณาการชุมชนเศรษฐกจิ พอเพยี งกับหมXบู าM นรกั ษาศลี ๕ การเข@าใจชีวิตคุณค8าของการอยู8ร8วมกัน ซึ่งเหล8านี้ได@มาจากแนวคิดในทางพระพุทธศาสนา เกี่ยวกับการพัฒนาความสุข ถึงแม@ว8าจะเป1นการพัฒนาความสุขของแต8ละบุคคลก็ตามแต8สุดท@ายก็ไปเป1น เพื่อเกื้อกูลโลกและสังคมซึ่งก็คือความสุขแก8ส8วนรวมนั่นเอง ซึ่งจะควบคู8ไปกับการพัฒนาทางป[ญญาให@ย่ิง ๆ ขึ้นไป จึงจะช8วยให@บรรลุอิสรภาพ ๒ ด@าน คือ ด@านนอก ทำให@มนุษยWอยู8ร8วมกับชุมชน ธรรมชาติ สิ่งแวดล@อม ได@อย8างสมบูรณWทำให@เกิดความสุขที่เป1นบวกไม8มีผลกระทบ และผสมกลมกลืน เมื่อคนเรามี ความสุขในระดับป[จเจกแล@วจะกลายเป1นแรง ช8วยให@สังคมภายนอกมีความสุขเช8นเดียวกัน เหตุผลมา ประกอบเพอ่ื เช่อื มโยงดงั ต8อไปน้ี ประโยชน-สุข ในทัศนะของพระพุทธศาสนา พระพุทธศาสนามีคำสอนที่เกี่ยวโยงกัน นั่นคือ บุคคลผู@มีเมตตาหรือมีความปรารถนาให@คนอื่นมีความสุข นอกจากนั้นยังเกี่ยวโยงไปถึงการให@ จึงมีการ เปรียบเทียบว8าการให@(ผู@อื่น)จึงทำให@เรา มีความสุขที่เห็นผู@อื่นมีความสุขด@วย รวมไปถึงการเป1นทั้งผู@ให@และ ผู@รับ อันจะทำให@มีความสุขร8วมกันนั้นผู@คนในชุมชนนั่นเอง จากเหตุผลดังกล8าว จึงแสดงให@เห็นถึงทัศนะ ทางพระพุทธศาสนาว8า “ชีวิตที่สมบูรณWต@องประกอบด@วยประโยชนWสุขที่เป1นจุดมุ8งหมายของชีวิตซ่ึง พระพุทธเจ@าได@แสดงไว@ ๓ ระดับ คือ อรรถะ ๓ ได@แก8 ประโยชนW เนื่องด@วย ประโยชนWท8ามกลาง และ ประโยชนWสูงสุด ซึ่งผู@เขียนจะนำ อธิบายพอความเข@าใจดังนี้จุดหมายเบื้องต@นของความสุข คือ ประโยชนWที่ มีความมั่นคง ทางเศรษฐกิจรวมอยู8ด@วยเป1นความสุขที่ชาวบ@านในชุมชนได@มีโอกาสช8วยเหลือกันและ สามารถอย8รู ว8 มกันในสังคมไดเ@ ปน1 อยา8 งดี ดังภาพท่ี ๒๗ ภาพท่ี ๒๕ การจัดกิจกรรมเยี่ยมเยียนของสมาชิกกลุ8มรักษWนางรอง สีเขียวยั่งยืน บ@านตาไก8พลวง ต.หนองกง อ.นางรอง จ.บุรีรัมยW จากภาพท่ี ๒๗ ประชาชนในหมู8บ@านตาไก@พลวง ซึ่งนำโดย พระครูวิสุทธิพัฒนาภิรม นำพา ชาวบ@านศึกษาดูงานและสร@างแนวคิด เศรษฐกิจที่ตั้งอยู8บนพื้นฐานของความพอดี พออย8ู พอกิน พอใช@ ยึด

๑๒๓ หลักมัชฌิมาปฏิปทาในการดำเนินชีวิต มีดุลยภาพระหว8างชีวิตกับสิ่งต8าง ๆ ที่ชีวิตเข@าไปเกี่ยวข@องดำเนิน ชีวิตแบบพอมีพอกินเป1นสัมมาอาชีวะก8อนเป1นเบื้องต@น จากนั้นจึงพัฒนาไปสู8การกินดีอยู8ดี เศรษฐกิจ พอเพียงเป1นแนวคิดที่มีหลักการช8วยพัฒนาชีวิตมนุษยWและสังคมให@มุ8งไปสู8ความยั่งยืนด@วยการรู@จักตนเอง พึง่ ตนเอง พอเพยี ง พอประมาณ ไมโ8 ลภมาก ไม8ประมาท มีเหตุผลในการดำเนินชวี ติ นอกจากนั้นยังพบว8าจุดเน@นของเศรษฐกิจพอเพียง คือ ต@องการจัดการกับความโลภของมนุษยWซ่ึง แสดงออกมาในรูปของการแข8งขัน ซึ่งเป1นเหตุแห8งการเอารัดเอาเปรียบ การกดขี่ข8มเหง การหลงใหลวัตถุ เป1นบริโภคนิยม นำมลู คา8 มานำคณุ คา8 ของชวี ติ ซง่ึ ผเู@ ขยี นได@แยกแยะออกเปน1 รายด@าน ดงั น้ี ด@านโครงสร@าง ประโยชนWสุข ของหมู8บ@านเศรษฐกิจพอเพียง และหมู8บ@านรักษาศีล ๕ ต8างมี โครงสร@างที่ประสานสัมพันธWกันกล8าวคือ กรอบแนวคิดของเศรษฐกิจซึ่งอยู8ที่ความพอดี พอประมาณ ไม8สุด โด8งไม8โลภมาก และไม8เบียดเบียนคนอื่น เป1นวิธีคิดและวิถีชีวิตที่มีสันโดษธรรมเป1นตัวกำหนดควบคุมให@ ดำเนินชีวิตอย8างพอเพียงให@ความสำคัญแก8ชีวิตทั้ง ๒ ด@าน คือ ทั้งด@านจิตวิสัยและด@านวัตถุวิสัยบนความ พอเพยี ง ด@านกระบวนการ ประโยชนWสุขของหมู8บ@านเศรษฐกิจพอเพียง และหมู8บ@านรักษาศีล ๕ มี กระบวนการที่สัมพันธWสอดคล@องกันโดยต8างมีกิจกรรมทางเศรษฐกิจ คือ การผลิต การบริโภค การ แลกเปลี่ยน ซื้อขาย และการจัดสรรผลผลิต ที่พยายามปรับทัศนะของคนให@เห็นความสำคัญของความสงบ สุขด@านจิตใจมากกว8าความสุขที่เกิดมาจากวัตถุเงินตรา มุ8งให@เกิดการเรียนรู@เพื่อการพัฒนาตนเองให@ได@ก8อน เป1นเบื้องต@นจากนั้นจึงพัฒนาชีวิตความเป1นอยู8ไปสู8ความสุขสมบูรณWตามอัตภาพของตนและใช@ชีวิตในการ บำเพญ็ ประโยชนWแกส8 ังคมตอ8 ไป พุทธธรรมและเศรษฐกิจพอเพียงมีความสัมพันธWกันอย8างสำคัญโดยแนวคิดทางเศรษฐกิจที่ปรากฏ ในเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงนั้น มีความสอดคล@องกับหลักธรรมในพระพุทธศาสนา โดยหลักพุทธธรรมที่ สนับสนนุ แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงแยกกล8าวได@ ๔ ประเดน็ คือ ๑. หลักพุทธธรรมที่สนับสนุนแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงด@านการผลิต ๗ประการ คือ เรื่องสุขของ คฤหัสถW ความไพบูลยW ขุมทรัพยWสี่อย8าง ประโยชนWของมนุษยW ปริเยสนา หรือการแสวงหาแนวทางแห8ง ความสำเรจ็ มง่ั ค่ังดว@ ยโภคทรัพยโW ดยชอบธรรมของคฤหัสถW และเรอ่ื งเบญจศลี เบญจธรรม ๒. หลักพุทธธรรมที่สนับสนุนแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงด@านการบริโภค๖ ประการ คือ ป[จจัยสี่ เปyาหมายของการบริโภคสันโดษ การจัดสรรทรัพยWใช@ หลักว8าด@วยความตั้งม่ันแห8งตระกูลและอบายมุข คือ ทางแหง8 ความเสอ่ื มทรัพยW เปน1 ต@น ทัง้ จะสามารถเชือ่ มโยงของวัตถปุ ระสงคทW งั้ สองหม8บู @านเขา@ ด@วยกัน ดงั ภาพท่ี ๒๘

๑๒๔ ภาพท่ี ๒๖ วัตถุประสงคขW องโครงการหมบ8ู @านรักษาศลี ๕ (ท่ีมา:สำนกั งานพระพทุ ธศาสนาแหง8 ชาติ ,๒๕๕๗) จากภาพ ๒๘ จะเห็นว8าเพื่อให@ครอบครัวมีความตระหนักในการดำรงชีวิตรักษาศีล ๕ ห8างไกลยา เสพติดโดยนำหลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนา ฉะนั้นหลักธรรมของพระพุทธศาสนา จึงเป1นที่มาของ ขนบธรรมเนียมประเพณี วิถีชีวิตทัศนคติในด@านความรู@สึกนึกคิดต8าง ๆ ของประชาชนในชุมชนจะมีหลัก พระพุทธศาสนามาเกี่ยวข@องทั้งหลักธรรมของพระพุทธศาสนาจะมีอิทธิพลต8อชีวิตจิตใจของประชาชนใน ชุมชนและสามารถนำมาประยุกตWใช@ในการบริหาร จัดการ โดยยึดแนวทางการปฏิบัติที่เรียกว8า “อริยมรรค” ซึ่งในทางสายกลางของพระพุทธศาสนาเกี่ยวข@องทั้งกาย วาจา ใจ สมาธิหรือว8าป[ญญา สามารถนำประยุกตWใช@กับการบริหารจัดการชุมชนได@มาเป1นสติเตือนใจในการประกอบสัมมาอาชีพใน ชีวิตประจำวัน และเกิดความรักความสามัคดีในชุมชนจะเห็นประโยชนWสุขของชาวบ@านที่รวมกันอย8าง เข@มแข็งสร@างประโยชนWเกื้อกูลออกไปอย8างกว@างขวาง กลายเป1นความสุขที่ลึกซึ้งเต็มที่มีความมั่นใจใน คุณค8าของชีวิตของตนเองและผู@อื่นมีความรู@ความเข@าใจในความจริงของสิ่งทั้งหลาย และปฏิบัติตนต8อ สง่ิ แวดลอ@ มได@เป1นอย8างดี การพัฒนาเพราะ “คน” เป1นป[จจัยที่สำคัญที่สุดในการที่จะทำให@เกิด การพัฒนาที่ยั่งยืน “คน” เป1นผู@สร@างป[ญหาทั้งหลายทั้งปวงให@เกิดขึ้นเพราะตัวกิเลสตัณหาที่มีอยู8ในตัวคน จึงเป1นป[ญหาอุปสรรคW ขัดขวางจะเห็นได@ว8าตัวกิเลสเป1นซึ่งที่ขัดขวางต8อการพัฒนาที่ยั่งยืน ถ@าไม8สามารถขจัดหรือลดละออกจาก ตัวมนุษยWได@ เพราะตัวกิเลสตัณหานี้แหละเป1นตัวที่ทำลายทุกอย8างในโลก เพื่อสนองความอยากได@ ผลประโยชนW ความอยากมีอำนาจความยิ่งใหญ8 หรือ ความยึดมั่นถือมั่น ในค8านิยมอุดมการณWมนุษยWทำร@าย ซึ่งรอบตัวไม8ว8าจะเป1นทรัพยากรธรรมชาติ สัตวW สรรพสิ่งหรือแม@แต8มนุษยดW @วยกันเอง เพื่อสนองต8อกิเลสจึง เป1นเรื่องที่น8าสะพรึงกลัวยิ่งนัก ท8านลองวาดภาพดูว8าถ@ามนุษยWชาติทุกคนในโลกนี้มีกิเลสตัณหาครอบงำ

๑๒๕ อะไรจะเกิดขึ้นกับโลก แล@วโลกจะเป1นอย8างไรเพราะทรัพยากรธรรมชาติสัตวWสรรพสิ่ง หรือแม@แต8มนุษยW ดว@ ยกนั จะไม8มีวนั ยอมให@ถกู ทำร@ายแตเ8 พียงฝาn ยเดยี วจะต@องมีการตอบโตอ@ ยา8 งแน8นอน ดังจะเห็นได@จากการเกิดภัยธรรมชาติน้ำท8วม สึนามิ ซึ่งต@นเหตุล@วนเกิดจากมนุษยWไปทำการตัดไม@ ทำลายปnา และทำลายระบบนิเวศวิทยา ในโลกจึงเต็มไปด@วยความวุ8นวาย ไม8สงบสุข เพราะทุกสิ่งในโลก อยู8อย8างทำลายล@างกัน และผลสุดท@ายก็คือมนุษยWนั่นเองที่จะประสบกับความพินาศล8มสลาย ดังนั้นการที่ จะทำให@มนุษยWลดละจากกิเลสที่เป1นตัวป[ญหาก็คือ การพัฒนา “ด@านจิตใจ” ให@มนุษยWมีมโนสำนึกที่ดี มี ความรักความโอบอ@อมอารี เอื้อเฟyอเผื่อแผ8 มีเหตุผล สามารถแยกแยะ สิ่งดีสิ่งชั่ว รู@ว8าสิ่งไหนควรทำหรือไม8 ควรทำ ด@วยการใช@หลักพุทธธรรมมา ขัดเกลา และจรรโลงจิตใจด@วยหลักไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ป[ญญา เมื่อมนุษยWได@รับการพัฒนาจิตใจให@ดีงามแล@ว มนุษยWก็จะเกิดป[ญญา “รู@แจ@งเห็นจริง” ลดละจากกิเลส ตัณหาทั้งปวง ลดความอยากได@ใคร8มี อยากมีอำนาจ อยากยิ่งใหญ8 ยึดมั่นถือมั่นในอุดมการณW มนุษยWก็จะ กลายเป1นผู@ให@ผู@เอื้อหนุน ผู@จรรโลงโลก ให@เกิดความสงบสุข โดยสร@างดุลภาพให@เกิดขึ้นระหว8างมนุษยW สิ่งแวดล@อม สังคม เทคโนโลยี ทุกสถานที่จะอยู8ร8วมกันอย8างเกื้อกูลกันและกัน มนุษยWจะรักษาและไม8 ทำลายสิ่งแวดล@อมทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล@อมและทรัพยากรธรรมชาติ ก็จะให@ประโยชนWในการดำรง ชีพของมนุษยW มนุษยWใช@เทคโนโลยีที่ทันสมัยสร@างสรรคWให@เกิดสภาพแวดล@อมที่ดี ในที่สุดสังคมก็จะเป1น สังคมแห8งความสงบสุขมีความเกื้อกูลต8อกัน และการดำรงชีวิตของมนุษยWที่มีแต8ความฟุyงเฟyอเห8อเหิม ฟุnมเฟuอย นิยมวัตถุก็จะกลับมาดำรงชีวิตแบบพอเพียง โดยใช@หลักเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งเป1นเศรษฐกิจแบบ พอมีพอกินหมายความว8าอุ@มชูตัวเองได@มีความพอเพียงกับตัวเอง อยู8ได@อย8างไม8ต@องเดือดร@อน สามารถยืน อยู8บนขาตัวเองโดยที่ไม8ต@องพึ่งพาคนอื่น นั่นคือฐานชีวิตที่มั่นคงเศรษฐกิจพอเพียง ไม8ได@หมายความว8าไม8 คบค@าสมาคมไม8ค@าขายกับผู@อื่น เมื่อเรายืนด@วยตัวเองอย8างมั่นคง เราก็สามารถเอาสิ่งที่เราเหลือกินเหลือใช@ ไปทำการค@ากับผู@อื่น นำเงินเข@ามาเพื่อเป1นเงินออมหรือเงินที่จะลงทุนต8อไปในอนาคตเปรียบเสมือนบ@านท่ี มีรากฐานที่แข็งแรง เมื่อเกิดความแข็งแรงแม@ลมพายุที่พัดโหมกระหน่ำก็ไม8สามารถทำให@บ@านพังทลายได@ เปรียบเสมือนภูมิคุ@มกันภัยอย8างดี ทั้งนี้จะต@องอาศัยความรอบรู@ความรอบคอบ และความระมัดระวังใน การนำเอาวิชาการต8าง ๆ มาใช@ในการวางแผนในทุกขั้นตอน ขณะเดียวกันจะต@องเสริมสร@างพื้นฐานจิตใจ ให@คนดำรงอยู8ด@วยคุณธรรม และความซื่อสัตยWสุจริตนั้นเป1นเครื่องแสดงอย8างชัดเจนแล@วว8าเป1นหนทางที่จะ นำสูก8 ารพัฒนาท่ียง่ั ยนื “ประโยชนสW ุข” โดยการนำหลกั พุทธธรรม ๓ ประการ คอื ไตรสิกขา ไดแ@ ก8 ศลี สมาธิ ป[ญญา เป1น องคคW วามรูท@ ีค่ รอบคลุมการดำรงชีวิตทกุ ด@าน ฐานต@นทนุ ชวี ติ ของชุมชนทางธรรมชาติ” ไดแ@ ก8 เร่ืองของ ทีด่ ิน ปาn ไรน8 า แหลง8 นำ้ อากาศ และทรพั ยากร ความหลากหลาย ทางชวี ภาพ ทง้ั พืชและสัตวW ซ่งึ ธรรมชาติได@ประทานมาให@เพือ่ การดำรงชวี ติ ของมวลมนษุ ยWและสตั วWโลกทง้ั มวลมิใช8มีคุณคา8 เป1นเพยี ง หน8วยวตั ถุดิบหรอื สินค@าท่มี ีราคาซือ้ ขายในทอ@ งตลาดหรือจะจัดการอย8างไรกไ็ ดต@ ามใจชอบอย8างท่ีประพฤติ ปฏิบัติกันในวฒั นธรรม ทนุ อุตสาหกรรมนยิ มของตะวนั ตกและทก่ี ำลังระบาดเขา@ มายงั สงั คมไทยภายใต@ กระแสโลกาภิวัตนWยงั ผลใหเ@ กิดความสูญเสยี ฐานทรัพยากรอันล้ำค8าและสภาพแวดลอ@ มเสือ่ มโทรม เงอ่ื นไข

๑๒๖ อนั ดับแรกของการเสรมิ สรา@ งขีดความสามารถของชมุ ชนชนบทในการพฒั นาพ่งึ ตนเองและความเข@มแข็ง ของชมุ ชนกค็ ือ จะตอ@ งทมุ8 เทพลังความพยายามในการบูรณะฟนvu ฟูฐานต@นทนุ ชวี ติ ทว่ี 8านี้ ในประการสำคญั บรรดาผู@คนในชมุ ชนเองจะตอ@ งมีการปลกู ฝง[ เรียนรู@สรา@ ง จติ สำนึกในคณุ ค8าของชวี ติ เปน1 การฟนvu ฟู วฒั นธรรมประเพณที ี่เคยให@ความเคารพยกยอ8 งธรรมชาตใิ นรปู แบบต8าง ๆ ตามศรทั ธาความเชือ่ ถอื ของ ชุมชนอนั หลากหลายในสว8 นของทรัพยากรท่ีมนุษยWสรา@ งขน้ึ อาจเปน1 การลงทนุ โดยชุมชนเองโดยรัฐหรือ ชุมชนรว8 มกับรฐั ชุมชนจะตอ@ งหาทางใช@ประโยชนWอย8างเต็มตามศักยภาพหรอื ใช@ประโยชนWจากทรัพยากร เหลา8 นอี้ ย8างเตม็ ท่ี จากสภาพความเปน1 จรงิ ทรพั ยากรหลายอย8าง ในชมุ ชนในพ้ืนท่ีอีสานถกู ปล8อยปละ ละเลยไมไ8 ดใ@ ชป@ ระโยชนWหรือใชป@ ระโยชนอW ยา8 งไมค8 มุ@ คา8 เช8น ศูนยสW าธติ การตลาด ศาลา ประชาคม ศูนยW การเรียนรปู@ ระจำชมุ ชน และอ่นื ๆ อีกมากนำส8ูการแก@ไขและป[ญญาให@คนเปน1 มนษุ ยWโดยสมบูรณWทงั้ ดา@ น พฤติกรรม จิตใจ และสติป[ญญา ยังเป1นการชว8 ยเหลอื ประเทศชาติอีกทางหนึ่ง การส8งเสริมใหส@ งั คมไทยมี ศลี ธรรม และคณุ ธรรมจริยธรรม ตามแนวทางของพระพุทธศาสนา มหาเถรสมาคมจึงไดก@ ำหนดกิจกรรม ในการสนบั สนุนส8งเสริมให@เด็ก เยาวชน และประชาชนทกุ เพศทุกวัยไดน@ ำหลักธรรมคำสอนทาง พระพุทธศาสนาไปพฒั นาชีวิตครอบครวั ชมุ ชน รณรงคสW 8งเสรมิ ในทกุ สว8 นของประเทศ

บทที่ ๘ การพฒั นาชมุ ชนท่ียงั่ ยนื เชงิ พุทธ การพัฒนาที่ยั่งยืนเป1นคำที่ใช6กันมากในการพัฒนาประเทศ มีการให6คำนิยามแตกต>างกันไปตาม การแปลความของประเทศต>าง ๆ และได6มีผู6ให6ความหมายไว6หลากหลายทัศนะ คำนิยามที่ได6รับการอ6างถึง บ>อยครั้ง ได6แก> คำนิยามที่บัญญัติโดยคณะกรรมาธิการโลกว>าด6วยสิ่งแวดล6อมและการพัฒนา (Commission on Sustainable Development; CSD) ได6บัญญัติความหมายของคำว>า “การพัฒนาท่ี ยั่งยืน” คือ การพัฒนาเพื่อสนองตอบความต6องการของคนรุ>นปgจจุบัน โดยไม>ทำให6คนรุ>นต>อไปต6อง เดือดร6อนหรือสูญเสียโอกาสที่จะใช6ทรัพยากรที่มีอยู>เพื่อสนองความต6องการของคนรุ>นอนาคต และใน ทำนองเดียวกัน ยังได6ระบุความหมายของคำว>า การพัฒนาที่ยั่งยืนว>าเป1นนโยบายที่สนองความต6องการ ของคนในปgจจบุ นั โดยตอ6 งไม>ทำลายทรัพยากรซงึ่ ต6องใช6ในอนาคต สำหรับประเทศไทยมีนักวิชาการหลายท>านให6ความหมายไว6 รวมทั้งการให6คำนิยามของการ พัฒนาที่ยั่งยืนไว6ในที่ประชุมสุดยอดของโลกว>าด6วยการพัฒนาที่ยั่งยืน เมื่อพุทธศักราช ๒๕๓๕ ณ กรุงริโอ เดอ จาเนโร สหพันธmสาธารณรัฐบราซิลที่ประชุมได6มีมติให6จัดตั้งคณะกรรมาธิการว>าด6วยการพัฒนาที่ยั่งยืน (Commission on Sustainable Development; CSD) ประกอบด6วยสมาชิกจำนวน ๕๓ ประเทศ รับผิดชอบเรื่องการพัฒนาที่ยั่งยืน และติดตามกำหนดแนวทางในการนำผลการประชุม WSSD ไปปฏิบัติ ให6เป1นรูปธรรม โดย CSD จะรายงานผลต>อสมัชชาสหประชาชาติ (UN. General Assembly) โดยผ>าน คณะมนตรีเศรษฐกิจและสังคมแห>งสหประชาชาติ (Economic and Social Council - ECOSOC) จาก การประชุมดังกล>าวได6ทำให6ประเทศไทยได6นำมาเป1นยุทธศาสตรmว>าการพัฒนาที่ยั่งยืนในบริบทไทยเป1นการ พัฒนาที่ต6องคำนึงถึงความเป1นองคmรวมของทุกด6านอย>างสมดุล บนพื้นฐานของทรัพยากรธรรมชาติ ภูมิ ปgญญา และวัฒนธรรมไทย ด6วยการมีส>วนร>วมของประชาชนทุกกลุ>มด6วยความเอื้ออาทร เคารพซึ่งกันและ กันเพื่อความสามารถในการพึ่งตนเอง และคุณภาพชีวิตที่ดีอย>างเท>าเทียม พึ่งสอดคล6องกับแนวคิด เศรษฐกิจพอเพียง ที่มุ>งการพัฒนาอย>างมีดุลยภาพระหว>างมิติเศรษฐกิจสังคม และสิ่งแวดล6อมอย>างเกื้อกูล กัน เพื่อความเจริญทางเศรษฐกิจและความอยู>ดีมีสุขของประชาชนตลอดไป เช>นเดียวกันกับสมเด็จพระ พุทธโฆษาจารยm (ป.อ. ปยุตโต)(๒๕๕๔,น.๕๑) ได6สรุป ว>าแนวความคิดการพัฒนาที่ยั่งยืน เป1นยุทธศาสตรm ของการพัฒนาที่ต6องการการจัดทรัพยากรทั้งธรรมชาติและมนุษยm รวมทั้งทรัพยากร การเงินและวัสดุท้ัง ปวงให6เป1นไปในทิศทางที่ก>อให6เกิดความมั่งคั่ง และอยู>ดีกินดีโดยไม>ทำลายทรัพยากรธรรมชาติเพื่อสงวนไว6 สำหรับคนรุ>นหลัง และการที่จะบรรลุเป„าหมายของการพัฒนาที่ยั่งยืน พึ่งจะเกิดการสมดุลของการพัฒนา เศรษฐกิจสังคมและสิ่งแวดล6อมได6นั้น จะต6องพัฒนาคนให6มีความรู6ความสามารถมีศักยภาพในการจัดการ การพฒั นาชมุ ชนของตนนน่ั เอง

๑๒๘ ๑. แนวคดิ การพฒั นาชมุ ชนทยี่ งั่ ยนื การพัฒนาที่ยั่งยืน มีความเกี่ยวข6องกับการพัฒนาอย>างองคmรวมและต6องบูรณาการบริบททุกด6าน ของสังคมเข6าด6วยกันส>งผลให6กรอบของการพัฒนาที่ยั่งยืนเกี่ยวข6องกับองคmประกอบต>าง ๆ ของสังคม โดย มีนักวิชาการและสถาบันต>าง ๆ ได6เสนอกรอบการพัฒนาที่ยั่งยืนไว6อย>างหลากหลายแตกต>างกันออกไป ขึ้นอยู>กับการนำมิติใดของสังคมมาเป1นกรอบการพิจารณา ทั้งนี้จากการศึกษากรอบ การพัฒนาที่ยั่งยืน ของนักวิชาการและสถาบันที่นำเสนอมานั้น ล6วนเกี่ยวข6องกับการให6ความสำคัญต>อการพัฒนาให6ครบทุก ด6านและต6องดำเนินการภายใต6กรอบแนวคิดที่สำคัญจากการที่ประเทศไทยได6เข6าร>วมการประชุมสุดยอด ของโลกว>าด6วยการพัฒนาทยี่ ง่ั ยนื (World Summit on Sustainable Development; WSSD)\" เมื่อวนั ที่ ๒๖ สิงหาคม-๔ กันยายน พ.ศ.๒๕๔๕ นครโจฮันเนสเบอรmก สาธารณรัฐแอฟริกาใต6 (http://www.pcd.go.th/infoserv/polsustainable) ที่ประชุม WSSD เน6นย้ำความจำเป1นที่ประชาคม โลกจะดำเนินการอย>างจริงจังเพื่อผลักดันแผนปฏิบัติการ ๒๑ และข6อตกลงอื่น ๆ ให6สามารถดำเนินการ ไปสู>ผลสำเร็จที่เป1นรูปธรรมมากยิ่งขึ้น ซึ่งผู6นำทั่วโลกได6เห็นพ6องและให6การรับรองพันธกรณีทั้ง ๒ ฉบับ ได6แก> ๑. ปฏญิ ญาโจฮันเนสเบอรmก (Johannesburg Declaration on Sustainable Development) ๒. แผนการดำเนนิ งานโจฮันเนสเบอรกm (Johannesburg Plan of Implementation: JPOI) แผนงาน JOPI เป1นกรอบแนวทางการปฏิบัติเพื่อให6บรรลุวัตถุประสงคmในการดำเนินการตาม แผนปฏิบัติการ ๒๑ และข6อตกลงอื่น ๆ โดยอาศัยหลักการการพัฒนาอย>างมีบูรณาการด6านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล6อม และหลักการความรับผิดชอบร>วมกัน ทั้งน้ี การดำเนินการดังกล>าวต6องได6รับความ ร>วมมือระหว>างภาครัฐและกลุ>มต>าง ๆ ในสังคม และการมีธรรมาภิบาลทั้งในระดับประเทศและระหว>าง ประเทศ โดยรา> งกรอบการดำเนนิ งานในประเดน็ ต>าง ๆ ดงั น้ี ๑. การขจัดความยากจน (Poverty Eradication) ๒. การเปลี่ยนแปลงรูปแบบการผลิตและการบริโภคที่ไม>ยั่งยืน (Changing unsustainable patterns of consumption and production) ๓. การคุ6มครองและการจัดการฐานทรัพยากรธรรมชาติสำหรับการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม (Protection and managing the natural base of economic and social development) ๔. การพัฒนาที่ยั่งยืนในกระแสโลกาภิวัฒนm (Sustainable development in globalizing world) ๕. สุขภาพอนามัยและการพฒั นาทยี่ ั่งยืน (Health and Sustainable development) ๖. การพัฒนาที่ยั่งยืนสำหรับประเทศที่เป1นเกาะขนาดเล็ก (Sustainable development of small island developing States) ๗. การพฒั นาท่ยี ัง่ ยนื ในแอฟริกา (Sustainable development for Africa) ๘. ความรว> มมอื ในภมู ภิ าคอ่ืน (Other regional initiatives)

๑๒๙ ๙. วิธีการดำเนินงาน (Means of Implementation) ๑๐. โครงสร6างองคmกรเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน (Institutional Framework for sustainable development) สิทธิชัย ตันศริสกุล (๒๕๕๗,น. ๕๘) ได6ให6แนวคิดว>าการพัฒนาที่ยั่งยืนเป1นการพัฒนาที่ดำเนินไป โดยคำนึงถึงขีดจำกัดของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล6อม และการตอบสนองความต6องการ ในปgจจุบัน โดยไม>สง> ผลเสยี ต>อความตอ6 งการในอนาคต เป1นการพฒั นาทคี่ ำนงึ ถึงความเปน1 “องครm วม” คือ การกระทำ สิ่งใดต6องคำนึงถึงผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับซึ่งอื่น ๆ ซึ่งการพัฒนาตามแนวคิดน้ี ยึดหลัก ความรอบคอบ และค>อยเป1นค>อยไป รวมทั้งเป1นการพัฒนาที่ยั่งยืน ไม>ได6ปฏิเสธ “ระบบเทคโนโลยี” เพียงแต>ต6องคำนึงว>า เทคโนโลยที ีน่ ำมาใช6นน้ั เป1นไปในทางสร6างสรรคmหรอื ทำลาย ในทำนองเดียวกนั ประเวศ วะสี (๒๕๕๔,น. ๒๒) ได6กล>าวถึงลักษณะที่แสดงถึงการพัฒนาที่ยั่งยืนว>าเป1นการ ผสมผสานระหว>างการอนุรักษmและการพัฒนาที่สนองความต6องการพื้นฐานของมนุษยm เปœดโอกาสให6ทุก ฝžายมีส>วนร>วมอย>างเสมอภาคและยุติธรรมมีการผสมผสานกิจกรรม เพื่อทำให6สังคมเกิดความผูกพันและ อนุรักษmไว6ซึ่งความหลากหลายทางวัฒนธรรม คำนึงถึงการรักษาสิ่งแวดล6อม ตลอดจนการนำเทคโนโลยี สมยั ใหมเ> ข6ามาใช6อยา> งสอดคลอ6 งกบั ชมุ ชน พระพรหมคุณาภรณm (ป.อ. ป ยุตฺโต) (๒๕๕๗,น. ๒๓) ที่ได6ให6แนวคิดเกี่ยวกับการพัฒนาที่ยั่งยืนว>า เป1นการพัฒนาในลักษณะบูรณาการเป1นองคmรวมที่ตัวแปรทั้งหลายต6องมาประสานกันครบองคmอย>างมีดุลย ภาพ แม6ว>าจะอย>ูในบริบทที่มีความหลากหลายบนความแตกต>างทางด6านเศรษฐกิจ ที่ต6องคำนึงถึงการ พัฒนาตามขีดความสามารถในการแข>งขันบนพื้นฐานทรัพยากรของตนเอง ด6านสังคมและสิ่งแวดล6อม ที่ ต6องให6ความสำคัญกับการตอบสนองความต6องการของผู6เกี่ยวข6องอย>างสอดคล6องกับบริบททางสังคมและ วัฒนธรรม การพัฒนาที่ยั่งยืนจึงเป1นความพยายามในการทำให6ดีขึ้นอย>างมั่นคงถาวร บนพื้นฐานของ ศักยภาพและทรัพยากรที่มีจำกัดโดยคำนึงถึงปgจจัยที่เกี่ยวข6องทุกด6านทั้งด6านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล6อมให6เกดิ ความสมดุลทกุ มติ ิ เนน6 การพฒั นาบนฐานทรพั ยากร จุดแขง็ และศักยภาพของตนเอง รวมทั้งการสร6างการมีส>วนร>วมจากทุกฝžายที่เกี่ยวข6องอย>างจริงจังและต>อเนื่อง ตลอดจนสามารถอยู>ร>วมกัน อย>างสนั ติสขุ และย่งั ยนื ตลอดไป ประเทศไทยกบั การดำเนนิ การตามพนั ธกรณเี พอ่ื การพฒั นาทย่ี ง่ั ยืน ประเทศไทยไดด6 ำเนนิ การใน ๒ ระดับ คือ ๑. ความร>วมมือกับเวทีโลก กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล6อมประสานกับกระทรวง การต>างประเทศ เป1นผู6แทนของรัฐบาลไทยเข6าเป1นสมาชิกของคณะกรรมาธิการโลกว>าด6วยการพัฒนาที่ ยง่ั ยืน หรอื CSD ๒. ระดบั ประเทศ ประเทศไทยไดจ6 ดั ตัง้ คณะกรรมการระดับชาตเิ พอื่ การพัฒนาท่ีย่ังยนื (National Council for Sustainable Development) โดยมี ฯพณฯ นายกรัฐมนตรีเป1นประธานและมีสำนักงาน คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห>งชาติ เป1นเลขานุการ เพื่อกำกับดูแลการอนุวัตตามผลการ

๑๓๐ ประชุมสุดยอดโลกว>าด6วยการพัฒนาที่ยั่งยืน และจัดทำกลยุทธmเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน (National Sustainable Development Strategiesโดยใช6แผนการดำเนินงานโจฮันเนสเบอรmกมาเป1นกรอบในการ จดั ทำกลยทุ ธmของประเทศไทย เนื่องจากการอนุวัตแผนปฏิบัติการ ๒๑ และ JPOI ประกอบด6วยประเด็นหลากหลาย มีหน>วยงาน ที่เกี่ยวข6องหลายหน>วยงาน คณะกรรมการระดับชาติเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืนจึงได6จัดตั้ง คณะกรรมการเพื่อ อนุวัตตามแผนปฏิบัติการ ๒๑ และการพัฒนาที่ยั่งยืนของสหประชาชาติ โดยมีรัฐมนตรีว>าการกระทรวง ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล6อมเป1นประธานกรรมการ โดยมีผู6แทนจากหน>วยงาน องคmกรปกครองส>วน ท6องถิ่น ภาคประชาสังคม สื่อมวลชน ต>าง ๆ เป1นกรรมการ มีหน6าที่เสนอแนะ แนวทางและมาตรการการ ดำเนินงานตามพันธกรณีภายใต6แผนปฏิบัติการ ๒๑ ตลอดจนจัดเตรียมข6อมูลสำหรับการประชุม คณะกรรมาธกิ ารวา> ดว6 ยการพัฒนาทีย่ งั่ ยืนของสหประชาชาติ ที่ผ>านมาประเทศไทยได6มีการรายงานผลการดำเนินงาน (Review Session) ในรอบท่ี ๑ (พ.ศ. ๒๕๔๗ - ๒๕๔๘) เรื่อง น้ำ สุขอนามัย และการตั้งถิ่นฐานมนุษยmแล6ว โดยคณะกรรมาธิการว>าด6วยการ พัฒนาที่ยั่งยืนจะได6จัดให6มีการประชุม CSD ครั้งที่ ๑๓ ในเดือนเมษายน ๒๕๔๘ น้ี ซึ่งประเทศไทยก็จะ รายงานผลการดำเนินงานเพิ่มเติมและนำเสนอนโยบายของประเทศเกี่ยวกับการดำเนินงานด6าน น้ำ สุขอนามัย และการตงั้ ถิ่นฐานมนษุ ยm ประเทศไทยไดป6 ระโยชนmอะไรในการเข6าร>วมพันธกรณนี ้ี การที่ประเทศไทยเข6าร>วมในพันธกรณีดังกล>าว ส>งผลให6ไทยได6เรียนร6ู เทคนิควิชาการ องคmความรู6 ใหม> ๆ ด6านการจัดการสิ่งแวดล6อม และเป1นจุดเริ่มต6นให6หน>วยงานต>าง ๆ ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน ภาค ประชาสังคมได6มีการประสานร>วมมือหารือกันเพื่อการจัดการสิ่งแวดล6อมที่มีประเด็นคาบเกี่ยวมากมายได6 อยา> งเปน1 ระบบและมรี ูปแบบชัดเจนข้ึน นอกจากนี้ยังทำให6ประเทศไทยมีฐานะในการเจรจาเท>าเทียม หรือเกือบเท>าเทียมในการเจรจาใน เวทีการค6า ซึ่งนับวันบทบาทของสิ่งแวดล6อมกับการค6าแทบจะไม>สามารถแยกได6ชัดเจนอีกต>อไป และยัง เป1นการเตรียมการในเชิงรุกเพื่อสนับสนุนการผลิตของประเทศให6มีความสอดคล6องกับการต6องการของ ตลาดโลกอกี ดว6 ย ประเทศไทยยังได6รับสิทธิประโยชนmจากความร>วมมือกับองคmกรระหว>างประเทศ เช>น UNEP หรือ World Bank ที่มีภาระผูกพันที่จะต6องให6ความช>วยเหลือด6านวิชาการแก>ประเทศที่กำลังพัฒนาเพื่อเตรียม ความพรอ6 มในการอนุวัติตามอนุสัญญา หรือข6อตกลงระหวา> งประเทศต>าง ๆ ประเทศไทยได6รับแนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืนมาปรับใช6 ครั้งแรกคือแผน พัฒนาเศรษฐกิจและ สังคมแห>งชาติ ระยะท่ี ๘ (พ.ศ.๒๕๔๐ - ๒๕๔๔) รัฐบาลได6เน6นการพัฒนาคนเป1นศูนยmกลางการพัฒนาเน6น การพัฒนาอย>าง องคmรวมโดยใช6เศรษฐกิจเป1นเครื่องมือพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนให6ดีขึ้น จนกระทั่ง แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห>งชาติ ระยะที่ ๙ (พ.ศ. ๒๕๔๕- ๒๕๔๙) ซึ่งเป1นกรอบและทิศทางการ พัฒนาประเทศที่ได6อัญเชิญและยึดแนวคิด “ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง” ตามพระราชดำรัส ของ

๑๓๑ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชเป1นปรัชญานำทางในการบริหารประเทศ โดยยึดหลัก ทางสายกลาง มุ>งการพัฒนาที่มีดุลยภาพระหว>างมิติทางเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล6อมอย>างเกื้อกูลกัน สู>การพัฒนาอย>างมีคุณภาพ มั่นคง และยั่งยืน นับเป1นการพัฒนาประเทศอย>างองคmรวมโดยประชาชนมี ส>วนร>วม มุ>งสู>เป„าหมายเดียวกัน คือ การพัฒนาที่ยั่งยืนและความอยู>ดีมีสุขของประชาชนอย>างถาวร จะ เห็นได6ว>าการพัฒนาที่ยั่งยืนเป1นการดำเนินการบนพื้นฐานของการพัฒนาอย>างองคmรวมให6มีความสมดุล อย>างรอบด6าน โดยต6องคำนึงถึงทุกมิติอย>างรอบด6านทั้งด6านเศรษฐกิจสังคมและสิ่งแวดล6อม เปœดโอกาสให6 ทุกฝžายที่เกี่ยวข6องได6มีส>วนร>วมในการพัฒนา คำนึงถึงความเป1นองคmรวมในเชิงบูรณาการ โดยพิจารณาผล เชื่อมโยงที่เกิดขึ้นอย>างหลากหลายบนความแตกต>างทางด6านเศรษฐกิจที่ต6องคำนึงถึงการพัฒนาตามขีด ความสามารถในการแข>งขันบนพื้นฐานทรัพยากรของตนเองด6านสังคมและสิ่งแวดล6อมที่ต6องให6 ความสำคัญกับการตอบสนองความต6องการของผู6เกี่ยวข6องอย>างสอดคล6อง กับบริบททางสังคมและ วัฒนธรรม โดยไม>ส>งผลเสียต>อการพัฒนาในอนาคต เพื่อให6เข6าถึงการพัฒนาที่ยั่งยืนยิ่งขึ้นได6มีนักวิชาการ นำเสนอแนวคิดของการพัฒนาที่ยง่ั ยืน ดังนี้ ๒ ประเภทของการพัฒนาแบบยั่งยืน การพัฒนาแบบยั่งยืน เป1นแนวคิดที่ได6รับความสนใจมากโดย ผู6เขียนได6รวบรวมคำอธิบายเกี่ยวกับ การพฒั นาแบบยงั่ ยนื ซึง่ สามารถแบง> ออกเปน1 ๔ ประการ ดงั น้ี ๑. การพัฒนาแบบยั่งยืน หมายถึง การพัฒนาที่ตรงกับความ ต6องการตามความจำเป1นในปgจจุบัน โดยสามารถรองรับความต6องการ หรือ ความจำเป1นที่จะเกิดแก>ชนรุ>นหลัง ๆ ด6วย ทั้งนี้มาตรฐานการครอง ชีพที่เลยขีดความจำเป1นทั้งพื้นฐานต่ำสุด จะยั่งยืนต>อเมื่อมาตรฐานการบริโภคในทุกหนทุกแห>งคำนึงถึง ความย่ังยืนในระยะยาว ๒. การพัฒนาแบบยั่งยืนครอบคลุมมาตรการรักษามรดกทางทรัพยากรที่ตกกับชนรุ>นหลังโดย อยา> งน6อยให6ไดม6 ากพอ ๆ กบั ทช่ี นรุน> ปgจจุบนั ไดร6 บั มา ๓. การพัฒนาแบบยั่งยืน เป1นการพัฒนาที่กระจายประโยชนmของความก6าวหน6าทางเศรษฐกิจได6 อย>างทั่วถึง ตลอดจนเป1นการพัฒนาที่ปกป„องสิ่งแวดล6อมทั้งในระดับท6องถิ่นและในระดับโลกโดยรวมทั้ง เพ่ือชนรุ>นหลงั และเปน1 การพัฒนาทท่ี ำให6คุณภาพชวี ิตดีข้ึนอยา> งแทจ6 รงิ ๔. การพัฒนาแบบยั่งยืน หมายถึง การทำให6คุณภาพของชีวิตมนุษยmดีขึ้นภายในระบบนิเวศวิทยา ที่สามารถจะรองรับการดำเนินชีวิตได6ต>อไป ในลักษณะดังกล>าว “เศรษฐกิจแบบยั่งยืน” คงต6องเป1น เศรษฐกิจที่ธำรงรักษาแหล>ง ทรัพยากรธรรมชาติของตนไว6ได6โดยเศรษฐกิจแบบนี้จะยังคงสามารถ พัฒนา ควบคู>ไปกับการรักษาแหล>งทรัพยากรได6ต>อไปด6วยการปรับตัว และโดยอาศัยการยกระดับความรู6ปรับปรุง องคmกร ตลอดจนปรบั ประสิทธภิ าพทางเทคนคิ และเชาวนmปญg ญา” โดยทั่วไปแล6วมักพบ “การพัฒนาแบบยั่งยืน” ในความหมาย ที่ปนกันหรือคู>ไปกับ “การ เจริญเติบโตแบบยั่งยืน” นี้ให6เห็นว>าทั้งคำนี้แตกต>างกันโดยท่ี “การเจริญเติบโต” หมายถึงการเผยแผ>ขยาย

๑๓๒ ตามขนาดในมิติทางการภาพของ ระบบเศรษฐกิจส>วน “การพัฒนา” เป1นการเปลี่ยนแปลงซึ่งคุณภาพของ ระบบเศรษฐกิจในภาวะที่มีดุลยภาพและ มีพลวัตภายใต6กรอบที่ใม>กระทบกระเทือนต>อสิ่งแวดล6อม หรือ ระบบนิเวศวิทยา ในความหมายดังกล>าวข6างต6นนั้นจึงน>าสงสัยว>า “การเจริญเติบโตแบบยั่งยืน” จะมี โอกาสเกิดขึ้นได6หรือไม>ในขณะที่ “การพัฒนาแบบยั่งยืน” มีความเป1นไปได6 ทั้งนี้สิ่งที่จะรักษาให6ยั่งยืนได6 นั้น คือระดับของการใช6ทรัพยากรหาใช>การรักษาความยั่งยืนของอัตราการเจริญเติบโตของการใช6 ทรัพยากรไม> และสิ่งที่ต6องพัฒนา คือ ความสามารถเชิงคุณภาพที่จะหาทางทำให6ทรัพยากรที่มีอยู>และ กำลังใช6อยู>ในปgจจุบันมีการใช6ระดับที่เปลี่ยนแปลงน6อยโดยสามารถตอบสนองความต6องการของมนุษยชาติ ได6อยา> งมปี ระสทิ ธภิ าพยงิ่ ขึน้ ตลอดระยะเวลาที่ผ>านมา ทุกประเทศให6ความสำคัญกับการสร6างเจริญก6าวหน6าให6มีความทันสมัย โดยเน6นการพัฒนาทางเศรษฐกิจเป1นหลัก มีผลทำให6เศรษฐกิจของประเทศเจริญเติบโตอย>างรวดเร็วทุก ด6าน ส>งผลให6สังคมโลกมีการให6ทรัพยากรเกินความพอดีขาดความรอบคอบ ทำให6ทรัพยากรที่มีอยู>จำกัด เหลือน6อยลงจนใกล6จะหมดไปหรืออยู>ในสภาพที่เสื่อมโทรมลงจนไม>สามารถสนองความต6องการที่เพิ่มขึ้น อย>างไร6ขีดจำกัด แม6ว>าปรากฏการณmการพัฒนาดังกล>าว จะนำมาซึ่งความเจริญก6าวหน6า แต>ใน ขณะเดียวกันได6ก>อให6เกิดการเปลี่ยนแปลงในวิถีชีวิตของมนุษยm เกิดความเสื่อมโทรมด6านคุณธรรม จริยธรรม คุณภาพชีวิตของมนุษยmถูกบั่นทอนลงเรื่อย ๆ เกิดการเลียนแบบพฤติกรรมการผลิตและการ บริโภคทไี่ ม>เหมาะสม สง> ผลใหส6 งั คมโลกตอ6 งตกอย>ใู นภาวะสงั คมมีปgญหาและการพฒั นาท่ีไม>ยั่งยนื จากสภาพปgญหาที่หลายประเทศทั่วโลกประสบกับภาวะความไม>ยั่งยืนของการพัฒนาดังกล>าว ก>อให6เกิดความเสื่อมโทรม ของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล6อม ส>งผลให6ทั่วโลกต>างแสวงหาแนว ทางการพัฒนาที่คำนึงถึงความเป1นองคmรวมของทุกด6านอย>างสมดุล เพื่อก>อให6เกิดระบบเศรษฐกิจท่ี พึ่งตนเองได6 สังคมที่ดี มนุษยmมีคุณภาพชีวิตที่ดี อยู>ดีกินดี ควบคู>กันไปกับการรักษา ทรัพยากรธรรมชาติ และสง่ิ แวดล6อมให6คงสภาพเดิมและดีข้ึนอยา> งยงั่ ยนื กล>าวโดยสรุปได6ว>า การพัฒนาเป1นกระบวนการที่เปลี่ยนแปลง อยู>เสมอไม>หยุดนิ่งการพัฒนามี ความสัมพันธmโดยตรงกับความเปลี่ยนแปลง ซึ่งกระบวนการของการเปลี่ยนแปลงที่มีการวางแผนไว6แล6ว คือการทำให6ลักษณะเดิมเปลี่ยนไปโดยมุ>งหมายว>าลักษณะใหม>ที่เข6ามาแทนที่นั้นจะดีกว>าลักษณะเก>าแต> โดยธรรมชาติแล6วการเปลี่ยนแปลง ย>อมเกิดปgญหาในตัวนั่นเองเพียงแต>ว>าจะมีปgญหามาก หรือปgญหาน6อย เท>านั้นเองจากประเด็นที่ยกมาข6างต6น การพัฒนาที่ ยั่งยืนควรมีรูปแบบการบริโภคที่พอประมาณ มีการใช6 เทคโนโลยีที่เหมาะสมเกี่ยวกับการผลิตเพื่อผู6บริโภค โดยเป1นเทคโนโลยีที่มีการวิจัยคิดค6นอย>างมีเหตุผล คำนึงถึงความพอประมาณ และสามารถสร6างภูมิคุ6มกันให6เกิดพัฒนาที่ยั่งยืน หรือการพัฒนาแบบยั่งยืนท่ี ยึดหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง กล>าวคือ การพัฒนาแบบยั่งยืนที่คำนึงถึงความพอประมาณความมี เหตุผลการสรา6 งภมู ิค6มุ กนั บนฐานศาสตรทm ่ีอยบ>ู นเงอ่ื นไขความร6คู คู> ุณธรรมเปน1 ฐานของการดำเนนิ การ

๑๓๓ ๓. เศรษฐกจิ พอเพยี งกบการพฒั นาชมุ ชนทีย่ ่งั ยนื พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรได6ทรงพัฒนา ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อที่จะให6พสกนิกรชาวไทยได6เข6าถึงทางสายกลางของชีวิตและเพื่อคงไว6ซ่ึง ทฤษฏีของการพัฒนาที่ยั่งยืน ทฤษฎีนี้เป1นพื้นฐานของการดำรงชีวิตที่อยู>ระหว>างสังคมระดับท6องถิ่นและ ตลาดไปจนถึงระดับสากล จุดเด>นของปรัชญานี้คือแนวทางที่สมดุล คือ แนวทางที่นำไปสู>ความปกติสุข ซึ่ง ก็หมายความว>าเป1นการลดภาวะความทุกขmจากการมีความร6ู หรือสติปgญญาไม>พอได6ในระดับหนึ่ง ขณะที่ ประเทศชาตสิ ามารถพฒั นาและกา6 วสู>ความเปน1 สากล ได6 ซง่ึ หลกั ปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพยี งมีบทบาทสำคัญ ในช>วงป¥ พ.ศ. ๒๕๔๐ เมื่อประเทศไทยประสบวิกฤตเศรษฐกิจที่หนักหน>วงมากที่สุด จำเป1นที่จะต6องรักษา เสถียรภาพไปพร6อมกับการฟ¦§นฟูเศรษฐกิจของประเทศ โดยการสร6างแนวคิดทางเศรษฐกิจที่ช>วยให6คนไทย สามารถพึ่งตนเองได6บนพื้นฐานของความพอเพียง พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลย เดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงมีพระราชดำรัสว>า “ไม>มีความจำเป1นที่เราจะต6องเป1นประเทศ อุตสาหกรรมใหม> ความพอเพียงและการพึ่งตนเองได6 คือทางสายกลางที่จะป„องกันผลกระทบที่ไม>พึง ปรารถนาที่จะมีผลต>อ ความไม>มั่นคงของประเทศในทุกมิติได6” การประยุกตmใช6เศรษฐกิจพอเพียงในระดับ ชุมชนเช่ือว>าจะสามารถปรับเปลี่ยนโครงสร6างทางสังคมของชุมชนให6ดีขึ้นได6โดยมีปgจจัยอย>างน6อย ๒ ประการคอื ๑. การผลิตจะตอ6 งมีความสมั พันธmระหว>างปริมาณผลผลติ และการบริโภค ๒. ชุมชนจะต6องมีความสามารถในการจัดการทรัพยากรของตนเอง ซึ่งผลที่คาดว>าจะเกิดตามมาก็ คือ - เศรษฐกิจพอเพยี งสามารถทีจ่ ะคงไว6ซ่งึ ขนาดของประชากร ท่ีไดส6 ัดส>วนกบั ทรัพยากรทม่ี อี ย>ู - ชมุ ชนสามารถพัฒนาและใช6เทคโนโลยไี ด6อย>างเหมาะสม - รกั ษาสมดุลของระบบนิเวศ และลดผลกระทบในทางลบอนั เกดิ จากปgจจัยภายนอก นับตั้งแต> พ.ศ.๒๔๔๐ จนถึงปgจจุบันแนวปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงได6มีการนำไปใช6เป1น นโยบายของรัฐบาล และปรากฏในรัฐธรรมนูญแห>งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๔๔๐ แต>อย>างไรก็ ตาม เป1นที่น>าสังเกตว>าถึงจะปรากฏเป1นนโยบายของรัฐบาลในเกือบทุกยุคทุกสมัย แต>การนำมาปฏิบัติ เพื่อให6เกิดผลอย>างแท6จริงยังเป1นปgญหา เพราะรัฐบาลที่มาจากพรรคการเมืองทั้งหลายล6วนถูกครอบงำ ด6วยธุรกิจการเมืองที่สวนทางกับเศรษฐกิจพอเพียง นอกจากนั้น ยังเกิดมีปgญหาต>าง ๆ มากมายอันมีสาเหตุ จากความไม>พอเพียงของมนุษยm ไม>ว>าปgญหาโลกร6อนและปgญหาอื่น ๆ ที่สืบเนื่องจากปgญหาน้ี และปgญหา เศรษฐกิจในโลกตะวันตกอันมีสาเหตุมาจากความโลภของมนุษยm รวมทั้งปgญหาความขัดแย6งทางการเมือง ในประเทศไทย ความเข6าใจอย>างชัดเจนในแนวพระราชดำริของ “เศรษฐกิจพอเพียง” ซึ่งได6 ทรงวิเคราะหm และตระหนักมาช6านาน แต>คนไทยกลับมิได6นำมาปฏิบัติ เนื่องจากยึดติดอยู>กับกระแสจากภายนอกมาก เกินไป จนได6ครอบงำความคิดในลักษณะดั้งเดิมแบบไทย ๆ ไปหมด ขณะที่วัดและสถาบันทาง ศาสนาก็ ได6รับผลกระทบจนเกิดความอ>อนแอจึงต6องหันกลับมาฟ¦§นฟู สถาบันศาสนาให6กลับมามีความเข6าใจปรัชญา

๑๓๔ ของเศรษฐกิจพอเพียง ให6ลึกซึ้งมากขึ้นกว>าเดิม เพื่อช>วยให6สถาบันทางศาสนามีฐานะเป1นปgจจัยเสริมที่จะ ช>วยขับเคลอ่ื นเศรษฐกจิ พอเพยี งเพม่ิ ข้ึนอีกทาง ซึ่งการพัฒนาชุมชนให6เป1นชุมชนเศรษฐกิจพอเพียงโดยการที่จะให6ประชาชนดำเนินชีวิตแบบ เศรษฐกิจพอเพียงเป1นเรื่องที่ต6องใช6ระยะเวลาในการสร6างกระบวนการเรียนรู6ให6ค>อย ๆ ซึมลึกลงไปสู>วิถี ชีวิตของชาวบ6าน และต6องอดทนอย>างมุ>งมั่นที่จะให6เกิดการเปลี่ยนแปลงความคิดทั้งของผู6นำชุมชนและ ประชาชนในชุมชนไปในทางที่ดีให6เกิดความตระหนักและสำนึกในความพอเพียงด6วยความพอประมาณ มี เหตุผลและมีภูมิคุ6มกันที่ดีด6วยความรู6คู>คุณธรรม เราต6องมีความรู6และเข6าใจ ในหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง และนำมาปรับใช6ในชีวิตประจำวันให6เหมาะสมกับผู6นำและประชาชนที่จะเดินเคียงคู>ไปกับเรา ด6วยความอดทน อดกลั้นและพยายามของผู6นำท6องถิ่นที่เป1นนักพัฒนา ที่ต6องมีศิลปะในการพูดโน6มน6าวที่ดี นำหลักจิตวิทยาสังคมมาปรับใช6 มีการเสียสละ สร6างศรัทธาให6เกิดขึ้น การบริโภคที่ฉลาด จะช>วยป„องกัน การขาดแคลน แม6จะไม>ร่ำรวยรวดเร็ว แต>ในยามปกติก็จะทำให6ร่ำรวยมากขึ้น ในยามทุกขmภัยก็ไม> ขาด แคลน และสามารถจะฟ¦§นตัวได6เร็วกว>า โดยไม>ต6องหวังความช>วยเหลือจากผู6อื่นมากเกินไป เพราะฉะนั้น ความพอมีพอกินจะสามารถอุ6มชู ตนเองได6 ทำให6เกิดความเข6มแข็ง และความพอเพียงนั้นไม>ได6หมายความ ว>า ทุกครอบครัวต6องผลิตอาหารของตัวเองจะต6องทอผ6าใส>เอง แต>มีการแลกเปลี่ยนกัน ได6ระหว>างหมู>บ6าน เมือง และแม6กระทั่งระหว>างประเทศ ที่สำคัญคือการบริโภคนั้นจะทำให6เกิดความรู6ที่จะอยู>ร>วมกับระบบ และรู6รักษmธรรมชาติ ครอบครัวอบอุ>น ชุมชนเข6มแข็ง เพราะไม>ต6องทิ้งถิ่นไปหางานทำเพื่อหารายได6มา บริโภคที่ไม>มีความเพียงพอ ประเทศไทยอุดมไปด6วยทรัพยากรและยังมีพอสำหรับประชาชนชาวไทย ถ6ามี การจัดสรรที่ดีโดยยึด “คุณค>า” มากกว>า “มูลค>า” ยึดความสัมพันธmของ “บุคคล” กับ “ระบบ” และปรับ ความต6องการที่ไม>จำกัดลงมาให6ได6 ตามหลักขาดทุนคือกำไร และอาศัยความร>วมมือเพื่อให6เกิดครอบครัวท่ี เขม6 แขง็ อันเป1นรากฐานทสี่ ำคญั ของสงั คมโดยรวม การพัฒนาชุมชนโดยการนำโครงการพัฒนาหมู>บ6านเศรษฐกิจพอเพียงที่เน6นให6บุคคลและ ครอบครัวตลอดจนผู6ร>วมงานอยู>ร>วมกัน อย>างมีความสุขทั้งทางกายและทางใจพึ่งพาตนเองอย>างเต็ม ความสามารถไม>ทำอะไรเกินตัว กรมการพัฒนาชุมชน กำหนดพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนฐานรากให6มีความ มั่นคงเพื่อขับเคลื่อนกิจกรรมตามประเด็นการพัฒนาชุมชน การพัฒนาเศรษฐกิจของชุมชนให6เข6มแข็ง และ การจัดการความรู6ของชุมชน ซึ่งการส>งเสริมและการพัฒนา หมู>บ6านเศรษฐกิจพอเพียงเป1นการส>งเสริมให6 ประชาชนน6อมนำแนวปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาใช6ในการดำเนินชีวิตด6วยการเพิ่มขีดความสามารถ ของประชาชนและชุมชนตลอดจนสร6างความมั่นใจ ให6กลับผู6นำชุมชนเพื่อให6เข6ามามีส>วนร>วมในกิจกรรม พัฒนาตนเอง และพัฒนาชุมชนไปพร6อม ๆ กัน ตลอดจนร>วมกันคิดตัดสินใจ และร>วมรับผิดชอบในการ บริหารจัดการกิจกรรมต>าง ๆ ตามแผนการดำเนินงานที่กำหนดร>วมกัน พร6อมทั้งมีการติดตามและ ประเมินผลการพัฒนาเพื่อทบทวนประยุกตmเรียนรู6นำไปปฏิบัติอย>างต>อเนื่องและเชื่อมั่นในระบบการทำงาน ร>วมกันบนพื้นฐานของความรู6คู>คุณธรรม และยังเป1นการสร6างความคุ6มกันด6วยความรู6ที่เกิดจากภูมิปgญญา ของชุมชนเอง และนำไปสู>การปฎิบัติที่ยั่งยืนตามวิถีชีวิตของแต>ละท6องถิ่น อย>างมีเหตุผลบนพื้นฐานของ

๑๓๕ ความพอประมาณตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง สิ่งที่เป1นปgจจัยสำคัญของวิถีชีวิตของประชาชน ในชุมชนเศรษฐกิจพอเพียง และหมู>บ6านรักษาศีล ๕ คือพระพุทธ ศาสนา ซึ่งมีความเกี่ยวข6องกับการ ดำเนินชีวิตตั้งแต>เกิดจนกระทั่งถึงสิ้นชีวิต ประเพณีวัฒนธรรมล6วนแต>มีความเกี่ยวข6องกับพระพุทธศาสนา ทง้ั ส้ิน การนำหลกั พุทธธรรมมาประยุกตใm ชอ6 ยา> งเปน1 รูปธรรมจึงมคี วามสำคัญเปน1 อยา> งยิง่ การพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืน เปรียบเสมือนการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชากรในชุมชน โดยผ>าน กระบวนการสร6างความสมดุลในด6านการดำเนินชีวิตไม>ว>าจะเป1นด6านเศรษฐกิจสังคมวัฒนธรรม แนว ทางการพัฒนาเช>นนี้จะมีความ เกี่ยวข6องกับกระบวนการส>งเสริมพัฒนาเพื่อเปลี่ยนแปลงจิตใจ และ เกษตรกร ซึ่งมีความสำคัญมากกว>าการพัฒนาเทคโนโลยีเพราะมีความเกี่ยวข6องโดยตรงกับ สภาพ เศรษฐกิจและสังคมของเกษตรกร ตลอดจนสภาพทรัพยากรสิ่งแวดล6อมของพื้นที่เพราะเป„าหมายสุดท6าย ของการพัฒนาที่ยั่งยืน มิใช>อยู>ที่การค6นพบเทคโนโลยีเท>านั้น แต>อยู>ที่การพัฒนาคุณภาพชีวิตแบบยั่งยืนใน รูปแบบต>าง ๆ ที่เหมาะสมเพื่อให6ประชาชนในชุมชนสามารถเรียนรู6นำไปปฏิบัติได6จริง และพัฒนาไปสู>การ พง่ึ พาตนเองในท่ีสดุ ๔ แนวคดิ การบูรณาการเพื่อพฒั นาชมุ ชนทยี่ งั่ ยนื การพัฒนาชุมชนเป1นเรื่องราวที่สำคัญ ของงานบูรณาการการพัฒนาขั้นพื้นฐานไว6 คำว>า “บูรณา การ” เมื่อเรามองเห็นว>าการที่สิ่งทั้งหลายซึ่งเป1นหน>วยย>อย จะต6องมาประสานสัมพันธmกลมกลืนอันให6ดีจึง จะเกิดความพอดี ในกรณีที่เป1นอย>างน้ี เมื่อเรามีความเกี่ยวข6องกับสิ่งทั้งหลายที่เป1นหน>วยย>อยเราจะทำ อย>างไร เราก็มีหน6าที่ที่จะต6องนำเอามันเข6ามาประมวลประสานเข6าหาอันเป1นองคmรวมในลักษณะอาการท่ี ให6เกดิ ความสมดลุ ให6ไดซ6 ึ่งการกระทำอันนเ้ี ขาเรยี กว>า “บรู ณาการ” น่ันเอง ความหมายบูรณาการ การบูรณาการมนี ักวิชาการหลายทา> นไดใ6 ห6ความหมายในลักษณะใกล6เคียงกนั ไวด6 งั นี้ เกรียงศักด์ิ เจริญวงศmศักดิ์ (๒๕๔๖) ความหมายการบูรณาการตรงกับคำภาษาอังกฤษว>า Integration มีรากศัพทmมาจากภาษาลาตินว>า Integrate คำว>าบูรณาการในความหมายทั่วไป หมายถึง การทำสิ่งที่บกพร>องให6สมบูรณmแบบโดยการเพิ่มเติมบางส>วนที่ขาดอยู>ให6สมบูรณm หรือการนำส>วนประกอบ ย>อยมารวมกันตั้งแต>สองส>วนเพื่อทำให6เป1นส>วนประกอบใหญ>ของทั้งหมด ดังนั้นการบูรณาการเป1นการ เชื่อมสิ่งหนึ่งหรือหลายสิ่งเข6ามาเป1นส>วนประกอบกับอีกสิ่งหนึ่งให6มีความสมบูรณmกลายเป1นส>วนหนึ่งของ แกนหลกั หรือสว> นประกอบที่ใหญ>กว>า สมเด็จพระพุทธโฆษาจารยm (ป.อ.ปยุตโต) (๒๕๔๐) ได6ให6ความหมายบูรณาการ หมายถึง การทำ ให6หน>วยย>อยที่มีอยู>ทั้งหลายที่สัมพันธmอิงอาศัยซึ่งกันและกันเข6ามาร>วมทำหน6าที่ประสานกลมกลืนให6เป1น องคmรวมหน่ึงเดยี วท่ีมคี วามหมายครบถว6 นสมบรู ณmในตัว ประเวศ วะสี(๒๕๔๕) ได6ให6ความหมายของการบูรณาการเป1นความเชื่อมโยงขององคmประกอบ ต>าง ๆ ไปด6วยกัน อยา> งลงตวั และอย>างสมดลุ

๑๓๖ ทิศนา แขมณี(๒๕๔๘) ได6ให6นิยามของการบูรณาการ หมายถึงการ ทำให6สมบูรณmโดยการนำ หน>วยย>อย ๆ ที่มีความสัมพันธmมาทำหน6าที่อย>างผสมผสานกลมกลืนเป1นหนึ่งเดียวให6ครบถ6วนสมบูรณmใน ตัวเองไมไ> ด6แยกเป1นส>วน ๆ (คณะกรรมการการอุดมศึกษา, ๒๕๕๗, น. ๓๕) การบูรณาการเป1นการเชื่อมโยงความรู6ประสบการณmใน ลักษณะผสมผสานเข6าด6วยกันทั้งหมดเพื่อให6สอดคล6องสมบูรณmโดยรวมกันมากกว>าการแยกส>วนการบูรณา การ (Integration) หมายถึง การประสานกลมกลืนกันของแผนกระบวนการ สารสนเทศการจัดสรร ทรัพยากร การปฏิบัติการ ผลลัพธm และการวิเคราะหm เพื่อสนับสนุนเป„าประสงคm ที่สำคัญของสถาบัน (Organization-wide Goal) การบูรณาการที่มีประสิทธิผลเป1นมากกว>าความสอดคล6องไปในแนวทาง เดียวกัน (Alignment) ซึ่งการดำเนินการของแต>ละองคmประกอบภายใน ระบบการจัดการ ผลการ ดำเนินการ มีความเช่ือมโยงกันเปน1 หนงึ่ เดียวอย>างสมบูรณm สรุป ความเข6าใจเกี่ยวกับเรื่องบูรณาการ หรือความหมายก็จะไปสัมพันธmขับทรรศนะที่มองอื่น ๆ ทั้งหลาย เป1นองคmรวม ยกตัวอย>าง เช>น เรื่องแพทยmถ6าวินิจฉัยและรักษาโรคโดยคำนึงถึงองคmประกอบทั้งทางร>างกาย และจิตใจของคนไข6 พร6อมทั้งปgจจัยทางสังคมและธรรมชาติแวดล6อมที่เกี่ยวข6องก็เรียกว>าใช6วิธีบูรณาการ หรือในการพัฒนาเศรษฐกิจ ถ6าพัฒนาโดยมุ>งให6มนุษยmเป1นอยู>ดีกินดีทำให6สภาพแวดล6อมทางสังคม และ นิเวศวิทยาที่เกื้อกูล ก็เรียกว>าใช6วิธีบูรณาการ หรือถ6าเป1นการศึกษา เอาเฉพาะการสอน การสอนโดยทำให6 คนพัฒนาขึ้นมา เต็มตัว ทั้งคนก็เป1นการใช6วิธีบูรณาการ ซึ่งจะต6องทำความเข6าใจถึง ความสัมพันธmที่ เชอ่ื มโยงอย>างเป1นระบบ ดังน้ี ความหมายของศัพทmว>า “บูรณาการ” ง>ายที่สุดของคำว>า บูรณาการ คือการทำให6สมบูรณm แต>พูดแค>นี้มัน อาจจะไม>สมบูรณm ถ6าจะพูดให6สมบูรณmก็คงจะต6องให6ความหมายที่ละเอียด ให6เกิดภาพที่ชัดยิ่งขึ้น ขอพูด ขยายความออกไปหน>อยว>า การนำหน>วยย>อยอันหนึ่งเข6ารวมกับหน>วยย>อยอื่น ๆ ภายในองคmรวม เพื่อให6 เกิดความสมบูรณmอย>างนี้ก็ได6หรือขยายความออกไปอีกก็บอกว>า การประมวลหน>วยย>อยที่แยก ๆ กันให6 รวมเข6าเป1นองคmรวมที่ครบถ6วนสมบูรณmของอีกอันหนึ่งว>า การทำให6หน>วยย>อยทั้งหลายเข6าร>วมเป1น องคmประกอบ ซึ่งทำหน6าที่ประสานซึ่งกันและกันกลมกลืนเข6าเป1นองคmรวมอันเดียวอันทำให6เกิดความสมดุล ท่ีองคmรวมนน่ั เอง ระบบบูรณาการ การบูรณาการ เป1นการประสานกลมกลืนกัน ของแผนกระบวนการ สารสนเทศ การจัดสรร ทรัพยากร การปฏบิ ัติการ ผลลัพธm และการวเิ คราะหm เพื่อสนบั สนนุ เปา„ ประสงคทm ส่ี ำคัญขององคกm ร การบรู ณาการที่มีประสิทธิผล เป1นมากกว>าความสอดคล6องไปในแนวทางเดียวกัน และจะสำเร็จได6ก็ต>อเมื่อการ ดำเนินการของแต>ละองคmประกอบภายในระบบการจัดการผลการดำเนินการ มีความเชื่อมโยงกันเป1นหน่ึง เดียวอย>างสมบูรณm ซึ่งจะมีเนื้อหาและการปฏิบัติในบูรณาการนั้นเป1นสิ่งละเอียดอ>อน ขั้นตอนของบูรณา การ และจะทำกนั อย>างไรมีขอ6 ควรพิจารณา ดังนี้ ๑. บูรณาการในความเป1นจริงแล6วไม>เฉพาะจะทำในขอบเขตที่ครอบ คลุมทั้งหมดหรือในระดับ

๑๓๗ องคmรวมใหญ>สุดเท>านั้นแต>บูรณาการ นั้นจะต6องทำในทุกระดับของพัฒนาการคือในการพัฒนาแต>ละระดับ จะต6องมีภารกิจในการที่จะสร6างบูรณาการอยู>เสมอจะต6องทำเรื่อยไป ทุกระดับของพัฒนาการและจะต6อง ทำในทกุ ขอบเขตหรือทกุ ขนาดทบี่ ูรณาการได6พดู งา> ย ๆ วา> ๑.๑ การบรู ณาการนั้นจะต6องทำในทกุ ระดบั ของพัฒนาการ ๑.๒ บูรณาการจะต6องทำในแตล> ะส>วนหรอื ทุกส>วนทกุ ขนาดภายในองครm วม ๒. หมายความว>าองคmรวมนั้นมีหน>วยย>อยหรือส>วนประกอบ ที่เป1นองคmรวมย>อย ๆ ซ6อนกันลงไป เช>นในร>างกายของมนุษยmเราจะเห็นว>าคนนี้เป1นระบบบูรณาการใหญ>และภายในระบบบูรณาการใหญ>นี้ก็มี ระบบบูรณาการย>อยมากมาย เช>น ระบบหายใจ ภายในระบบหายใจก็มีปอดมีหลอดลมมีอะไรต>าง ๆ ซึ่งแต>ละอย>างก็เป1นอีกระบบหนึ่ง ๆ ที่มี บูรณาการภายในตัวในขอบเขตย>อยลงไป ๆ หรือระบบทางเดินอาหารก็มีกระเพาะอาหารลำไส6และอะไร ต>อ อะไรที่ต>างก็มีระบบบูรณาการของระบบประสาทระบบสูบฉีดโลหิตก็ล6วนแต>เป1นระบบบูรณาการซึ่งถ6า ระบบเหล>านี้บูรณาการกันอย>างสมดุลก็ประกอบกันเข6าเป1นระบบบูรณาการใหญ> คือองคmรวมใหญ>ที่เป1น มนษุ ยmอกี ทหี นึ่ง รวมความ แล6วจะเห็นได6ว>าในการบูรณาการนั้นเราจะเอาหน>วยย>อยหน>วยหนึ่งมารวมเข6าในองคm รวมที่มีหน>วยย>อยอื่นอยู>แล6วก็ได6หรือจะเอาหน>วยย>อยทั้งหลายที่ต>างก็แยก ๆ กันอยู>มารวมเข6าด6วยกันเป1น องคmรวมก็ได6อันนี้เรียกว>าบูรณาการทั้งสิ้นแต>ข6อสำคัญจะต6องมีตัวยืนที่เป1นหลักอย>ู ๓ อย>างในเรื่องบูรณา การคือ ๑. มีหน>วยย>อยองคmประกอบชิ้นส>วนอวัยวะหรือทั้งระดับแง> ด6านที่จะเอามาประมวลเข6าด6วยกัน อันนี้เป1นสง่ิ ท่ีจะเอามาประมวลเข6าด6วยกนั ๒. หน>วยย>อยเป1นต6นนั้นมีความสัมพันธmเชื่อมโยงอิงอาศัยซึ่งกันและกันอันนี้อาจจะเลยไปถึง ลักษณะทวี่ า> ยืดหย>นุ ปรบั ตัวไดม6 คี วามเคลอ่ื นไหวตลอดเวลาด6วย ๓. เมื่อรวมเข6าด6วยกันแล6วก็จะเกิดความครบถ6วนเต็มบริบูรณm โดยมีความประสานกลมกลืนเกิด ภาวะได6ที่พอดีหรือสมดุลพอได6ที่หรือพอดีสมดุลแล6วองคmรวมนั้นก็มีชีวิตชีวาดำรงอยู>และดำเนินไปด6วยดี อนั เปน1 ภาวะของบรู ณาการ สรปุ บรู ณาการ กับพฒั นาการมาประสานกนั เขา6 แล6วไม>ใช>มแี ต>บูรณาการอยา> งเดยี ว แมแ6 ตม> นุษยนm ้ี ก็เป1นการบูรณาการที่มีพัฒนาการ อยู>ด6วยมีพัฒนาการทุกส>วนทุกระดับทุกขั้นตอนไม>ว>าในขอบเขตเล็ก หรือขอบเขตใหญ> ถ6าไม>มีการพัฒนาอย>างชนิดบูรณาการแล6วชีวิตจะไม>สามารถดำเนินไปไม>ว>าด6านรูปธรรม หรือนามธรรมก็ตาม ถ6าหากว>าพัฒนาการแบบไม>บูรณาการ ก็จะไม>ประสานกลมกลืนส>วนหนึ่ง มากไปส>วน หนึ่งน6อยไปก็คงเป1นมนุษยmที่วิปริตอย>างน6อยก็จะเกิดเนื้องอก เนื้องอกนี้ก็เป1นตัวอย>างอันหนึ่งของ พัฒนาการที่ไม>บูรณาการ หรืออาจจะร6ายกว>านั้นก็เป1นมะเร็งหรือถ6าแขนขาโตเกินไปอวัยวะบางส>วนวิปริต ไปไม>บูรณาการกับส>วนอื่นแต>การพัฒนาเหมือนกัน สิ่งเหล>านี้จะพัฒนาของมันไปไม>ประสานกับใครก็เกิด เป1นคนพิการนั้นมาอย>างที่ว>านี้เรียกว>าความไม>สมดุลอย>างร6ายแรงก็ทำให6ไม>อาจมีชีวิตอยู>ได6 หรืออย>างน6อย

๑๓๘ ก็ทำให6ไม>อาจเป1นอยู>ด6วยดีนี่เป1นเรื่องของมนุษยm ทนี ้ีเรื่องธรรมชาติก็เหมือนกนั ธรรมชาตกิ ็ประกอบน้ันด6วย ส>วนย>อย และหน>วยย>อยทั้งหลายต>างก็มีความเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง มีพัฒนาการ เช>นเดียวกัน ส>วนประกอบย>อยทุกส>วนน้ันไม>ว>าจะเป1นสัตวmเป1นพืชอะไรก็ตามในสภาพแวดล6อมของเรา จะมีความ เชื่อมโยงซึ่งกันและกัน มีส>วนโยงมาถึงมนุษยmด6วย เพราะมนุษยmก็เป1นองคmรวมอย>างหนึ่งในองคmรวมใหญ> ซ่ึง ผู6เขยี นไดน6 ำมาสรา6 งเป1นภาพที่ ๒๙ ดังนี้ ภาพท่ี ๒๗ แนวทางการบรู ณาการเพอื่ การพัฒนาทย่ี งั่ ยนื (พระใบฎกี าสพุ จนm ตปสโี ล,๒๕๕๙,น.๓๕) จากภาพท่ี ๒๙ จะเห็นถึงระบบความสัมพันธmของชีวิตของ มนุษยmในชุมชนที่ประกอบอาชีพ เช>น เราทำให6วงจรชีวิตของธรรมชาติสูญเสียไป ยกตัวอย>าง เช>น เราทำยาฆ>าแมลงขึ้นแล6วเอาไปฉีดในนาเสร็จ แล6วแมลงตาย นกมากินแมลง นกตายต>อมาแมลงสร6างภูมิต6านทานยาฆ>าแมลงได6ดีตายยากขึ้น แต>ไม>มีนก มากินแมลง เลยต6องฉีดยาฆ>าแมลงกันเรื่อยไป และต6องผลิตยาที่แรงมีพิษมากขึ้น ๆ ด6วยยิ่งกว>านั้นวงจรใน ธรรมชาติส>วนอื่นอาจจะย6อนกลับมาเป1นพิษแก>มนุษยmอีกเช>นว>าสัตวmเล็ก ๆ อย>างแมลงนี้ถูกดีดีทีหรือถูกยา ฆ>าแมลงแล6วไปโดนปลากิน ปลากินยาฆ>าแมลงเข6าไปแล6วปลานั้นมีพิษ อยู>ข6างในมนุษยmจับเอาปลานั้นมา กินก็เกิดเป1นผลร6ายแก>มนุษยmอาจจะเกิดเป1นมะเร็งขึ้น เป1นต6น อันนี้ก็เป1นเรื่องของธรรมชาติและ สิ่งแวดล6อมที่ว>าส>วนประกอบทุกอย>างมีความเชื่อมโยงอิงอาศัย ซึ่งกันและกันซึ่งเมื่อประสานกลมกลืน แล6วธรรมชาติก็อยู>ด6วยดีมีความสมดุลแล6ว ก็เป1นประโยชนmเกื้อกูลแก>ชีวิตมนุษยmแต>ถ6าไม>สมดุลแล6วก็เกิดผล ร6ายแก>ชีวิตมนุษยmสังคมก็เช>นเดียวกันสังคมก็ประกอบด6วยสถาบันหนว> ยย>อยต>าง ๆ ทั้งที่เป1นรูปธรรม เช>น โรงเรยี น สถาบนั การเมอื ง ศาล ฯลฯและ สถาบันทางนามธรรมเช>น วฒั นธรรม เป1นต6น ถ6าส>วนประกอบต>าง ๆ เหล>านี้เชื่อมโยงประสานซึ่งกันและกันเกิดความสมดุลก็เป1นสังคมที่ดำเนิน ไปด6วยดีในที่สุดทั้งมนุษยm ทั้งธรรมชาติและสังคมนี้ซึ่งแต>ละหน>วยเป1นระบบบูรณาการที่มีพัฒนาการของ