พระสงฆ์กับการพัฒนาชุมชนตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

๑๓๙ ตัวก็จะต6องมาประสานกันทั้งหมดอีกชั้นหนึ่งให6เป1นมนุษยmที่อยู>ร>วมกันในสังคมท>ามกลางสภาพแวดล6อม ของธรรมชาติที่มีบูรณาการโดยต>างก็พัฒนาการไปอย>างได6สมดุลถ6าเป1นอย>างนี้แล6ว ทุกอย>างจะดำเนินไป ด6วยดี นี่คือแม>แบบรวมใหญ>ของระบบบูรณาการ ที่มีพัฒนาการซึ่งจะต6องใช6ในการแก6ปgญหาของผู6นำ ชุมชนซง่ึ จะตอ6 ง มีความเข6าใจในเรอ่ื งความเกย่ี วข6องระหวา> งทุนชุมชนกบั การพฒั นาชมุ ชนใหด6 ี ๕ ทุนชุมชนกบั การพัฒนาที่ยั่งยืน การใช6คำว>า “บูรณาการ” กันในทุกวงการ เพราะเป1นยุคที่คนอยากสร6างวัฒนธรรมการทำงาน แบบใหม> ด6วยวิธีคิดใหม> เพราะโลกแบบเดิม สังคมเก>า เป1นผลของวิธีคิดและการพัฒนาแบบแยกส>วน แบบกลไกมาหลายร6อยป¥ จนทำให6เกิดปgญหาสารพัด ความขัดแย6งระหว>างผู6คน ความขัดแย6งในองคmกร สถาบัน ความขัดแย6งกับธรรมชาติที่ถูกใช6จนเสียสมดุลวิธีคิดวิธีปฏิบัติแบบเดิมตั้งอยู>บนฐานการมองโลก แบบแยกส>วน แบบกลไก แบบอุตสาหกรรม ซึ่งมีการนำไปใช6ในงานอื่น ๆ แยกบทบาทหน6าท่ี แยกงาน จน เชื่อมต>อกันไม>ติด เกิดปgญหาแทนที่จะร>วมมือกลับเป1นการแข>งขัน แทนที่จะช>วยเหลือกันกลับเป1นการบ่ัน ทอนกำลัง ทุกวงการมีแต>ผู6เชี่ยวชาญรู6ลึกแต>ไม>รู6กว6าง เชื่อมต>อกับคนอื่นกับสาขาอื่นไม>เป1นตัวอย>างของ การแพทยmเห็นได6ชัด การรักษาแบบกลไก แยกส>วนของบรรดาผู6เชี่ยวชาญด6านโรคต>าง ๆ หมอส>วนใหญ>จึง เก>งในการรักษาโรค แต>ไม>รักษาคน รู6แต>เรื่องเชื้อโรค แต>ไม>รู6เรื่องความทุกขmของคนไข6 สังคมโลกวันนี้จึง โหยหาเอกภาพ สมานฉันทm การคืนดี การรวมเป1นหนึ่งเดียว เชื่อว>าจะเกิดความสมดุลมากกว>า มี ประสิทธิภาพมากกว>าจึงหาทาง “สร6างสะพาน” มากกว>า “สร6างกำแพง” ซึ่งไม>ใช>เรื่องง>ายเพราะปgญหา หลักไมใ> ช>ปญg หาเทคนคิ แตเ> ปน1 ปgญหาวิธีคดิ ถ6าจะเข6าใจคำว>า “บูรณาการ” ควรเข6าใจคำอื่น ๆ ใน “ตระกูล” เดียวกันนี้อีกหลายคำ หรือจะ เรียกว>าเป1นฐานคิดของคำว>าบูรณาการก็ไม>ผิด โดยเฉพาะ คำว>า “องคาพยพ” (organism) “องคmรวม” (holistic) “องคาพยพ” หมายถึงระบบชีวิต ซึ่งทุกส>วนล6วนสัมพันธmอย>างแยกจากกันมิได6 เพราะเป1นหนึ่ง เดียวกันทุกส>วน สัมพันธmกันด6วยเซลลmเป1นล6าน ๆ ที่เกื้อหนุนกันและขึ้นต>อกันและกัน ทำให6ชีวิตดำรงอยู> และเปน1 ไปได6 เชน> คน สัตวm พืช และสง่ิ มชี ีวิตท้งั หลาย มีการยืมคำว>าองคาพยพไปใช6ทางสังคม เพื่อแสดงให6เห็นว>า ทุกส>วนของสังคมล6วนสัมพันธmกัน แยกจากกัน ขาดจากกัน ทำงานแยกส>วนกันมิได6 เกิดอะไรขึ้นจึงกระทบกระเทือนถึงกันหมด แบบ “เด็ด ดอกไม6ดวงเดียวกระเทือนถึงดวงดาว” “องคmรวม” หมายถึงทั้งหมดของสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่สัมพันธmกัน เป1นส>วนหนึ่งของกันและกันอย>าง แยกกันมิได6 องคmรวมเป1นอะไรที่ใหญ>กว>า มากกว>าการเอาส>วนต>าง ๆ มารวมกัน เช>น คนเราไม>ใช>การเอา อวยั วะ ๓๒ ประการมารวมกันแลว6 เปน1 คน คนเปน1 อะไรมากกวา> นั้น ใหญ>กว>าองคmประกอบท้ังหมดรวมกัน “บูรณาการ” เป1นกระบวนการที่อยากให6เกิดความสัมพันธmแบบองคาพยพ แบบองคmรวม ให6ส>วน

๑๔๐ ต>าง ๆ รวมกันเป1นหนึ่ง ประสานสัมพันธmอย>างเป1นเอกภาพ ทำให6เกิดความสมบูรณm (บูรณาการมาจากราก ศัพทเm ดียวกับคำว>าสมบูรณm) การบูรณาการจึงเป1นการนำส>วนต>าง ๆ มารวมกัน แต>ไม>ใช>รวมแบบกลไก แบบเครื่องจักร แต> แบบมีชีวิต แบบองคาพยพ มักใช6คำว>า “ผนึกพลัง” (synergy) เพื่ออธิบายการรวมกันเข6าในลักษณะนี้ ถ6า มกี ารประสานงานกนั อย>างกลมกลนื กจ็ ะเกิดพลงั ทวีคูณ ไมใ> ชเ> พียงพลงั บวก ๑+๑ ไดม6 ากกว>า ๒ การป„องกันและการแก6ไขปgญหาน้ำท>วมแบบบูรณาการที่ได6ยินได6ฟgงกันเกือบทุกวัน เป1นความฝgน ของรัฐบาลและฝžายบริหารบ6านเมืองที่อยากเห็นความร>วมมือของทุกภาคส>วนในการป„องกันและแก6ปgญหา น้ำท>วม แต>ก็เห็นแล6วว>า ในทางปฏิบัติไม>ได6มีการบูรณาการ เพราะถ6ามีก็จะมีประสิทธิภาพมากกว>านี้ ผล ของการบูรณาการที่มีลักษณะเป1นองคาพยพ เป1นองคmรวม เปรียบได6กับกระบวนการทางชีววิทยา การผสม พันธmและการขยายพันธุmของสิ่งมีชีวิตที่ก>อให6เกิดชีวิตในไข>เป1นหมื่นเป1นแสนฟอง การแตกตัวของจุลินทรียm ซึง่ เป1นสิ่งมีชวี ติ ขนาดเลก็ เหล>านเ้ี ป1นตวั อย>างของการบูรณาการแบบมีชีวิต การบูรณาการแบบกลไกจะไม>ได6ผล เพราะเหมือนถูกบังคับให6รวมกันเข6า มารวมกันเพราะ ผลประโยชนmบางอย>าง ต>างฝžายต>างมีวาระซ>อนเร6น มีเป„าหมายของตนเองมากกว>าเพื่อส>วนรวม การ รวมกันเช>นนี้ไม>เกิดการผนึกพลัง เพราะมาด6วยท>าทีของการแข>งขัน ไม>ใช>ร>วมมือมาเอามากกว>ามาให6 การบูรณาการเกิดขึ้นได6จริงเมื่อเกิดการร>วมกันในกระบวนการขั้นตอนตั้งแต>ต6น การวางแผนร>วมกัน การ พัฒนายุทธศาสตรmร>วม (common strategy) การแบ>งบทบาทหน6าที่ตามศักยภาพและความสามารถของ แตล> ะคนแตล> ะส>วน เหมอื นการเล>นเพลงซิมโฟนโี ดยออรเm กสตร6า ถ6าลงตัวก็จะไพเราะมาก การบูรณาการเกิดขึ้นได6และให6พลัง ถ6าหากทุกฝžายมาร>วมมือกันด6วยใจ ไม>ได6มาเพราะหน6าที่หรือ ผลประโยชนm บูรณาการเช>นนี่ก>อให6เกิดพลังจากข6างใน เพราะใจมาปgญญาเกิด จะมีอะไรยิ่งใหญ>และ สวยงามเท>าพลังปgญญา ทีนี้ถ6าไม>บูรณาการพร6อมไปกับพัฒนาการ ก็เป1นบูรณาการอยู>ไม>ได6 เพราะบูรณา การจะคงเป1นบูรณาการอยู>ได6อย>างไร ในเมื่อหน>วยย>อยทุกส>วนทันเปลี่ยนแปลงไป องคmรวมจะคงอยู>อย>าง เดิมไม>ได6 เช>นในองคmรวมคือตัวมนุษยmนี้ร>างกายทุกส>วนก็เปลี่ยนแปลงไป จิตใจก็เปลี่ยนแปลงไป เด็ก เปลี่ยนเป1นผู6ใหญ>แล6วไม>บูรณาการในสภาพใหม> จะคงสภาพบูรณาการอยู>อย>างเดิม ทันอยู>ไม>ได6 หรืออย>าง ว>าเรามี พัฒนาการในทางคุณธรรมภายในจนกระทั่งปุถุชนกลายเป1นอริยชนไป แล6วระบบบูรณาการทันก็ เปลี่ยนไปใหม> หรืออย>างสังคมของเรานี้จะ บูรณาการอยู>ในสภาพอย>างเดิมไม>ได6 เพราะว>าในสังคมนั้น ประชากรก็เพิ่มขึ้น ความเจริญทางเทคโนโลยีก็ก6าวหน6าไป สิ่งประดิษฐmสร6างสรรคmของมนุษยmก็มากข้ึน ความเป1นอยู>ของคนก็เปลี่ยนไป ทรัพยากรก็น6อยลงสัตวmอื่นและพืชทั้งหลายก็เปลี่ยนแปลงไป เป1นต6น เป1น เรื่องที่ว>าพัฒนาการทันมีอยู>เรื่อย ฉะนั้นบูรณาการก็จะต6องดำเนินไปพร6อมกับพัฒนาการด6วย จะต6องตาม ให6ทันซึ่งกันและกัน เป1นอันว>าได6พูดเรื่องบูรณาการมาโยงถึงพัฒนาการแล6ว ให6เห็นว>าบูรณาการน้ัน สำหรับระบบของมนุษยmซึ่งสัมพันธmกับสภาพแวดล6อมและสังคมจะต6องเป1นบูรณาการที่ไปพร6อมกับ พัฒนาการ ซึ่งจะเป1นการเปลี่ยนแปลงลักษณะพื้นฐานของชุมชนไม>ว>าจะเป1นรูปแบบโครงสร6าง ความสัมพันธmของชุมชนการเปลี่ยนรูป และพลวัตรของชุมชนที่มีลักษณะหลากหลาย รวมทั้งพัฒนาท่ี

๑๔๑ แตกตา> งกันมากขึน้ ดังนั้นบทบาทของรัฐบาลและการพัฒนาชุมชน จะต6องมีมุมมองที่แตกต>างกันในการพัฒนาชุมชน แต>ละแห>งความถูกต6อง ขอบเขตและพื้นที่การบูรณาการแนวคิดในการพัฒนาชุมชนให6ยั่งยืนอย>างเข6มแข็ง ซึ่งจะเป1นทางเลือกที่ดี แตกต>างไปจากเดิม รวมทั้งการคาดการณmเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงในอนาคต เนื่องจากการพัฒนามีความเกี่ยวข6องกับการเปลี่ยนแปลง การปรับปรุง การสร6างชีวิตซึ่งเป1นความพยายาม อย>างยิ่งที่จะปรับเปลี่ยนทัศนะคติ การมีส>วนร>วมความยืดหยุ>น ความเท>าเทียม บทบาทหน6าที่ของสถาบัน สังคมให6เกื้อกูลต>อคุณภาพชีวิตของคนในชุมชนทำให6เห็นว>าการพัฒนาคือการสร6างความมั่งคั่ง และมองใน รูปแบบองคmรวมนั่นคือการที่ชุมชนเข6ามามีส>วนร>วมในกระบวนการที่มุ>งสู>การปรับปรุงสถานการณmด6าน สังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม และสภาพสิ่งแวดล6อมของตัวชุมชนเอง ซึ่งในแต>ละชุมชนก็ล6วนแต>มีทุนชุมชน ท่ีเปน1 ตัวแปรสำคัญในการพฒั นาชุมชนไดอ6 ยา> งรวดเรว็ และยง่ั ยืนได6 ดังแสดงในภาพท่ี ๑๗ ภาพท่ี ๒๘ ทนุ ชุมชนทเ่ี ป1นปจg จยั หลักในการพัฒนาชุมชนท่ียั่งยืน (พระใบฎีกาสุพจนm ตปสโี ล,๒๕๕๙,น.๓๕) จากภาพท่ี ๑๗ ซึ่งแสดงให6เห็นถึงความสำคัญของทุนชุมชนที่เป1นตัวแปรที่สำคัญในการพัฒนา ชุมชน ซึ่งเหล>านี้มีอยู>แล6วในชุมชน หรือสามารถสร6างขึ้นมาได6 เช>น ความเชื่อในจารีต หลักศีลธรรม ความ เชื่อนั้นในประชาธิปไตย หลักการพึ่งพาอาศัยกัน การแก6ไขความขัดแย6งโดยใช6กระบวนการในชุมชน การ สร6างความร>วมมือ การสร6างแนวร>วม การแสวงหาข6อมูลข>าวสารเครือข>ายทั้งภายในและภายนอก การ เรียนรู6 ภาวะความเป1นผู6นำ ซึ่งสิ่งเหล>านี้จะเป1นข6อได6เปรียบและโอกาส ของชุมชนถ6าหากชุมชนใดสามารถ นำมาใช6ได6อย>างมีประสิทธิภาพ การพัฒนาชุมชนนั้น ๆ สามารถจะพัฒนาไปได6อย>างรวดเร็ว และยั่งยืน เปน1 เพิ่มขดี ความสามารถของชุมชน ซึ่งเรียกได6ว>าเป1นพลังพื้นฐานที่เกิดจากการประสานหรือการผสมผสาน โดยการสร6างจากความ

๑๔๒ ผูกพันในชุมชนซึ่งจะแตกต>างกันไปแล6วแต>ทักษะหรือวัฒนธรรมชุมชน ซึ่งจะเห็นได6ว>าการสร6างชุมชนเพื่อ ชุมชนที่ยั่งยืนนั้น ทุนชุมชนที่แสดง จะเป1นกระบวนการที่สำคัญนับตั้งแต>การเตรียมความพร6อมของชุมชน โดยการกระตุ6นและปลุกเร6าผู6นำประชาชน ในชุมชนจัดองคmกรกระตุ6นการมีส>วนร>วมระดมข6อคิดเห็นเพ่ือ ทราบปgญหา สำรวจความต6องการของชุมชน กำหนดเป„าหมายร>วมกัน จากนั้นจัดลำดับความสำคัญซึ่งจะ นำไปสู>ขั้นตอนการปฏิบัติตามขั้นตอน เมื่อลงมือปฏิบัติแล6วทำการทบทวนเพื่อแก6ไขอีกครั้งซึ่งจะเป1นการ ลดความเสี่ยงของการล>มสลายของชุมชน เพราะปgจจัยดังกล>าวจะทำให6ความสนใจ และการมีส>วนร>วมใน กิจกรรมชุมชนน6อยลง ซึ่งมีการเคลื่อนย6ายทุนจากภายนอกเข6ามาในชุมชน เช>น ห6างสรรพสินค6าที่มีกำลัง ทางเศรษฐกิจ ดังนั้นการดำเนินการเพื่อชุมชนที่ยั่งยืน จะต6องมีการผสานความผูกพันด6านทรัพยากรใน ชุมชน บูรณาการแนวคิดหลักการสร6างความสัมพันธmเพื่อเปลี่ยนแปลงสภาพชุมชนอย>างสมดุลเชื่อมโยงท้ัง ๔ ด6านเศรษฐกิจ วัฒนธรรม สังคม และสิ่งแวดล6อม ซึ่งในแต>ละชุมชนจะมีสิ่งที่ช>วยขับเคลื่อนการสร6าง ชุมชนที่ทั้งยืน ที่เรียกว>าทุนชุมชนสามารถนำมาบูรณาการจากประเด็นเหล>านี้ได6อย>างหลากหลายตามแต> บริบทของแต>ละชุมชนที่อาจจะเหมือนแตกต>างกันบ6าง แต>มีจุดประสงคmเดียวกันคือ การพัฒนาชุมชนที่ ย่งั ยนื นน่ั เอง สำหรับปgจจัยทางด6านเศรษฐกิจ และสังคมของประชาชนในชุมชน หรือกลุ>มเกษตรกรไม>ว>าจะ กลุ>มย>อย หรือกลุ>มขนาดใหญ> ล6วนแต>เป1นกลไกสำคัญที่กำหนดความเป1นไปได6 ความสำเร็จหรือความ ล6มเหลวของการพัฒนาชุมชนแบบยั่งยืนเนื่องจากเป1นปgจจัยที่เกี่ยวข6องกับตัวประชาชนในชุมชนเอง โดยตรง ถ6ามีการพัฒนาที่เน6นหนักส>วนของเทคโนโลยีด6านการผลิต แต>ถ6าไม>ให6ความสำคัญด6านสังคม และ วัฒนธรรมของชุมชนจะทำให6กระบวนการพัฒนาชุมชนแบบยั่งยืนสำเร็จได6ยากมากยิ่งขึ้น โดยนัยนี้การ สร6างเครือข>ายไม>ว>าจะเป1นบทบาทของรัฐ สถานศึกษา สถาบันศาสนาในท6องถิ่นจะต6องมีจุดเชื่อมโยงบน เวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู6ระหว>างประชาชนในชุมชน เพื่อการสร6างความเข6มแข็งของชุมชนอย>างเหมาะสมกับ เงื่อนไขทางเศรษฐกิจ และสังคมจะเป1นเงื่อนไขที่สำคัญอย>างยิ่งในการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืนให6เป1นจริง ขึ้นมาได6 แต>จากการศึกษาพบว>าเงื่อนไขของแต>ละชุมชน จะมีรายละเอียดแตกต>างกันไปเสมอ การพัฒนา ชุมชนที่ยั่งยืนจึงไม>มีสูตรสำเร็จตายตวั จึงเป1นหน6าที่ของประชาชนในชุมชน องคmกรของรัฐ ทอ6 งถน่ิ ตลอดจน ผเ6ู ก่ียวข6องทกุ คนจะตอ6 งมคี วามคดิ เหน็ รว> มกนั การมีส>วนร>วมจึงนับว>าเป1นพื้นฐานของการพัฒนาอย>างยั่งยืนเพราะนอกจากจะเป1นการให6โอกาส แก>คนในชุมชนได6มีโอกาสร>วม กำหนดทิศทางการพัฒนาของชุมชนตามสภาพปgญหา ตามความต6องการท่ี แท6จริงของชุมชนรวมทั้งสอดคล6องกับบริบทของชุมชนที่มีลักษณะเฉพาะตัวแล6วยังเป1นการใช6ศักยภาพ ของชุมชนในการเกื้อกูล ให6เกิดการบูรณาการมีส>วนร>วมในหลาย ๆ ด6าน อาทิ ด6านสิ่งแวดล6อม การ แกป6 ญg หาความยากจน การพฒั นาอาชพี การศึกษา ศาสนา การเมือง การปกครอง และการสร6างความเท>า เทียมกัน ความเสมอภาคในชุนชนเป1นต6น ดังนั้นการพัฒนาชุมชนในแต>ละท6องถิ่นจึงเป1นกระบวนการที่จะต6องอาศัยปgจจัยหลายประการมา เกื้อหนุนให6การมีส>วนร>วมเป1นไปอย>างสมบูรณm ทุกขั้นตอน สิ่งสำคัญอีกประการหนึ่งคือ องคmกรหรือ

๑๔๓ หน>วยงานในท6องถิ่นจะต6องสามารถชี้แจงทำความเข6าใจกับชุมชน และเปœดโอกาสให6ชุมชนเข6ามามีส>วน ร>วมให6มากที่สุด หน>วยงานต>าง ๆ ในชุมชนไม>ว>าจะเป1น วัด สถานศึกษาที่เป1นของรัฐหรือเอกชนที่มีส>วน เกี่ยวข6องจะต6องมีความรู6ความเข6าใจที่ดีเกี่ยวกับการมีส>วนร>วม นอกจากนั้นจะต6องมีความเชื่อในศรัทธาใน ศักดิ์ศรี และศักยภาพของชุมชนเปœดโอกาสให6ทุกส>วนเข6ามามีส>วนร>วมของตนเองในการพัฒนาท6องถ่ิน พัฒนาศักยภาพของตนเองให6สามารถเข6าไปมีส>วนร>วมได6อย>างเข6มแข็งทั้งในเชิงรุก และเชิงรับ และท่ี สำคัญก็คือนักพัฒนาชุมชน นักวิชาการหรือนักวิจัยจะต6องปฏิบัติหน6าที่เป1นตัวเชื่อมโยงการทำงานร>วมกัน ของผู6ที่มีส>วนร>วมในชุมชนทุกฝžาย เพื่อให6การพัฒนาชุมชนเป1นอย>างราบรื่น ภายใต6บรรยายความเป1นมิตร สมดุล และก>อให6เกิดประโยชนmอย>างสูงสุดเพื่อชุมชนก6าวเดินต>อไปอย>างเข6มแข็ง พึ่งตนเองได6อย>างนั้งยืน โดยเฉพาะปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ที่มุ>งเน6นให6คนไทยมีความสุขถ6วนหน6า สามารถพึ่งตนเองก6าวทัน โลกโดยยังคงรักษาเอกลักษณmของความเป1นไทย มีค>านิยมต>อการปรับเปลี่ยนกระบวนการคิด เจตคติ และ กระบวนการทำงานให6เอื้อต>อการเปลี่ยนแปลงระบบการบริหารจัดการที่มุ>งสู>ประสิทธิภาพและคุณภาพ รู6เท>าทันก6าวทันโลก และมีความยืดหยุ>นพร6อมรับการเปลี่ยนแปลง ควบคู>ไปกับการมีคุณธรรมและซื่อสัตยm สจุ ริต จึงเห็นได6ว>าหลักการแห>งกรอบแนวคิดของแผนการศึกษาชาติข6างต6น เป1นแผนบูรณาการทั้งด6าน การจัดการศึกษา ศาสนา ศิลปะ วัฒนธรรม และธรรมชาติสัมพันธmเชื่อมโยงเป1นองคmรวมพึ่งพาอาศัย ส>งเสริมสนับสนุนซึ่งกันและกันอย>างพอเหมาะพอดีและมีดุลยภาพ การนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงไปเป1นแนวคิดในการจัดการศึกษาไทยนับเป1นส>วนสำคัญใน การเผยแพร>และนำแนวคิดเศรษฐกิจ พอเพียงไปประยุกตmใช6ได6อย>างยั่งยืนเนื่องจากการศึกษาเป1นเครื่องมือสำคัญในการพัฒนาคนและพัฒนา ประเทศการจัดการศึกษาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง จึงเป1นปรัชญาที่ชี้เแนะแนวทางการดำรงอยู> และปฏิบัติตนในทางที่ควรจะเป1น สามารถนำมาประยุกตmใช6ได6ตลอดเวลามุ>งเน6นการรอดพ6นจากวิกฤติ ซึ่ง ผลที่จะได6รับจากการนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกตmใช6 คือ ความพร6อมรับต>อการเปลี่ยนแปลง ทกุ ด6าน ซ่งึ ทางเศรษฐกจิ สงั คม และสิ่งแวดลอ6 ม สกู> ารพัฒนาทสี่ มดุลมัน่ คงและย่งั ยืน การพัฒนาที่ยั่งยืน เป1นการพัฒนาท่ีบูรณาให6เกิดองคmรวม คือ องคmประกอบทั้งหลายที่เกี่ยวข6องจะ มาประสานกันครบองคm และมีลักษณะอีกย>างหนึ่งคือมีดุลยภาพ กล>าวคือธรรมชาติแวดล6อมกับเศรษฐกิจ จะต6องบูรณาการเข6าด6วยกันจะทำให6เกิดสภาพที่เรียกว>าเป1นภาวะยั่งยืนทั้งในทางเศรษฐกิจและในทาง สภาพแวดล6อม การค6ุมครองสภาพแวดล6อมควบคู>ไปกับการพัฒนาเศรษฐกิจ โดยใช6มนุษยmเป1นแกนกลาง การพัฒนาเพื่อสร6างให6เกิดความสมดุลระหว>าง คนธรรมชาติและสรรพสิ่ง เพื่อให6อยู>ร>วมกันด6วยความ เกื้อกูลกัน ไม>ทำลายล6างกัน ทุกสิ่งในโลกก็จะอยู>ร>วมกันอย>างสงบสุข ส>งผลต>อการพัฒนาที่ยั่งยืนอย>าง แทจ6 รงิ สรุปได6ว>า แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืนตามปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ได6ทรงพัฒนาปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อที่จะให6พสกนิกรชาวไทยได6เข6าถึงทางสายกลางของชีวิตและเพื่อคงไว6 ปรับเปลี่ยนโครงสร6างทางสังคม

๑๔๔ ของชุมชนให6ดีขึ้นได6โดยมีปgจจัยอย>างน6อย ๒ ประการดังกล>าวไว6แล6วนั้น หลักการสำคัญของเศรษฐกิจ พอเพียงเป1นเศรษฐกิจพอเพียงชี้ถึงแนวทางการดำรง และปฏิบัติตนของประชาชนในทุกระดับตั้งแต>ระดับ ครอบครัว ระดับชุมชนถึงระดับรัฐ ในการพัฒนาและบริหารประเทศให6ดำเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจ เพื่อให6ก6าวทันต>อโลกยุคโลกาภิวัฒนm ใช6แนวทางความพอประมาณ ความมี เหตุผล รวมถึงความจำเป1นที่จะต6องมีระบบภูมิคุ6มกันในตัวที่ดีพอสมควรต>อการมีผลกระทบนั้นได6 ในส>วน ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมี หลักการสำคัญ ๓ ห>วง ๔ เงื่อนไข ซึ่งนำไปสู>แนวทางการปฏิบัติ ตาม แนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืนที่องคmการสหประชาชาติได6เรียกร6องให6ทั้งโลกคำนึงถึงผลกระทบของการพัฒนา ที่มีต>อสิ่งแวดล6อม โดยเฉพาะอย>างยิ่งปgญหาการในใช6ทรัพยากรที่ไม>สมดุลกับขีดจำกัดการตอบสนองของ ธรรมชาติ จากการจัดประชุมสุดยอดของโลกว>าด6วยสิ่งแวดล6อมและการพัฒนา เมื่อ พ.ศ.๒๕๓๕ ณ กรุงริโอ เดอจาเนโร ประเทศบราซิลซึ่งเป1นที่มาของแผนแม>บทโลกที่เป1นกรอบทิศทางการพัฒนาประเทศไปสู>ความ ยั่งยืน ในการประชุมครั้งนั้น ประเทศสมาชิก จำนวน ๑๗๔ ประเทศรวมทั้งประเทศไทยได6ร>วมลงนามใน การปฏิบัติตามแผนแม>บทดังกล>าว ซึ่งอีก ๑๐ ป¥ ต>อมาจึงขยายแนวคิดไปสู>การประชุมสุดยอด ระดับโลก ว>าด6วยการพัฒนาที่ยั่งยืน เพื่อกระตุ6นให6ประเทศต>าง ๆ หันมาให6ความสนใจ กำหนดกรอบทิศทางการ พัฒนาประเทศอย>างองคmรวม มุ>งสู>ดุลยภาพ การพัฒนาในความหมายของการพัฒนาที่ยั่งยืนนั้น เป1นคำท่ี ใช6กันมากในการพัฒนาประเทศ มีการให6คำนิยามแตกต>างกันไปตามการแปลความของประเทศต>าง ด6วยกัน แต>ในแนวคิดการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืนเป1นแนวคิดเกี่ยวกับการพัฒนาที่ยั่งยืน ซึ่งเกี่ยวข6องกับการ พัฒนาอย>างองคmรวมและต6องบูรณาการบริบททุกด6านของสังคมเข6าด6วยกัน ส>งผลให6กรอบของการพัฒนาท่ี ยั่งยืนเกี่ยวข6องกับองคmประกอบต>าง ๆ ของสังคม แล6วประเภทของแนวคิดการพัฒนาการแบบยั่งยืนน้ัน แนวคิดที่ได6รับความสนใจมากโดยได6รวบรวมคำอธิบายเกี่ยวกับการ พัฒนาแบบยั่งยืนไว6 ซึ่งสามารถแบ>ง ออกเปน1 ๓ ประการ คอื ๑.การพัฒนาแบบย่ังยืนการพัฒนาแบบย่งั ยืนครอบคลุมมาตรการรกั ษามรดกทางทรพั ยากร ๒.การพัฒนาแบบยั่งยืน เป1นการพัฒนาที่กระจายประโยชนm ของความก6าวหน6าทางเศรษฐกิจได6 อย>างท่ัวถงึ ๓.การพัฒนาแบบยั่งยืน หมายถึง การทำให6คุณภาพของชีวิตมนุษยmดีขึ้นภายในระบบ นิเวศวิทยา ที่สามารถจะรองรับการดำเนนิ ชวี ติ ไดต6 >อไป การบูรณาการเพื่อพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืนนั้น เป1นการพัฒนาชุมชนที่เป1นสังคมฐานรากที่มี ความสำคัญทางประวัติศาสตรmมีวิถีชีวิตวัฒนธรรมที่แตกต>างและหลากหลายตามภูมินิเวศนm การพัฒนา ประเทศในช>วงระยะเวลาที่ผ>านมา ได6ก>อให6เกิดการเปลี่ยนแปลงต>าง ๆ มากมาย ทั้งการเปลี่ยนแปลงทาง สังคม เศรษฐกิจ และการเมืองอย>างรวดเร็ว โดยเฉพาะวิกฤตการณmทางเศรษฐกิจที่กำลังประสบอยู>ใน ปgจจุบัน สาเหตุสำคัญเพราะคนไทยไม>สามารถพึ่งตนเองในทางเศรษฐกิจได6 สถานการณmที่เกิดขึ้นกับสังคม มีลักษณะเป1นสังคมสองระบบ ที่มีทั้งระบบทุนและระบบชุมชน ทำให6เกิดการบริโภคอย>างฟุžมเฟ¦อยมีการ

๑๔๕ ใช6จ>ายเกินตัว ชุมชนพึ่งตนเองได6น6อยลง ส>งผลให6ชุมชนมีความอ>อนแอประสบปgญหาด6านหนี้สิน สูญเสีย วัฒนธรรมในการพึ่งพาอาศัยกันและกัน มีการแก>งแย>งแข>งขันก>อให6เกิดความเหลื่อมล้ำขึ้นในสังคม นอกจากน้ีการพัฒนาในอดีตที่ผ>านมาจะพิจารณาที่ประสิทธิภาพ และความเป1นธรรมที่จะเกิดขึ้นจากการ พัฒนาภายใต6กำหนดเวลาสั้น ๆ เท>านั้นและยังให6ความสำคัญเฉพาะคนในรุ>นปgจจุบัน แต>จากกระแส เรียกร6องในสังคมที่ต6องการให6การพัฒนานั้นคำนึงถึงการอยู>รอดและการกินดีอยู>ดีของคนในอนาคตร>วมกัน จึงเป1นเหตุให6มีความยั่งยืนเข6ามาเป1นองคmประกอบในการพัฒนาและกระบวนการตัดสินใจ ด6วยเหตุนี้จึง นำมาสู>การพัฒนาที่ยั่งยืน เพื่อให6ชุมชนสามารถกำหนดชีวิตและดำเนินชีวิตตามความต6องการของตนเอง ได6มากขนึ้ จึงจะนำมาส>ูชุมชนท่มี ีความเขม6 แขง็ และสามารถจดั การตนเองไดอ6 ยา> งยัง่ ยืน การพัฒนาที่ยั่งยืน จึงเป1นแนวความคิดการพัฒนาที่เกิดขึ้นภายหลังจากความล6มเหลวในการ พัฒนาประเทศที่ไม>สามารถทำให6คนในประเทศอยู>ดีมีสุขได6 จึงต6องแสวงหาทางออกที่นำไปสู>เป„าหมายใน การพัฒนาประเทศร>วมกันของคนในชาติ โดยมีเป„าหมายสูงสุด คือ การพัฒนาคนให6มีคุณภาพ คุณธรรม และความสุข ก>อเกิดให6ชุมชนมีความเข6มแข็งและมีการพัฒนาอย>างยั่งยืน อันจะนำมาสู>การมีคุณภาพชีวิต ท่ีดีขน้ึ ส>งผลใหค6 นมีความสุขอย>างแท6จริง



บทท่ี ๙ นวตั วิถีชมุ ชนเศรษฐกิจพอเพยี ง การพัฒนาชุมชนเป.นการเปลี่ยนแปลงลักษณะและคุณค9าของชุมชนโดยมีการวางแผน การพัฒนา ชุมชนจึงเป.นทั้งวิธีการ กระบวนการ โครงการ หรือแผนงาน ที่กำหนดขึ้นเพื่อส9งเสริมความเป.นอยู9ของ ประชาชนในดMานต9าง ๆ ใหMดีขึ้น โดยใหMประชาชนเขMามามีส9วนร9วมดMวย ทั้งนี้เพื่อใหMไดMมาซึ่งการตอบสนอง ความจำเป.นขั้นพื้นฐานของประชาชนในชุมชนนั่นเอง การพัฒนาชุมชนที่ประสบความสำเร็จ จึงมิไดMขึ้นอยู9 กับผลสำเร็จในทางวัตถุเท9านั้น หากแต9ขึ้นอยู9กับความสำเร็จในการก9อใหMเกิดการเปลี่ยนแปลงในทาง ทัศนคติ ทักษะ ความรูM และความสามารถของประชาชนเป.นสำคัญแต9ทว9าการพัฒนาชุมชนยังไม9เกิดผลใน วงกวMางเท9าที่ควร เนื่องบุคคลจำนวนมากทั้งขาดความเขMาใจในแก9นแทMหรือเขMาใจคลาดเคลื่อนไม9สามารถ มองเห็นคุณค9าที่แทMจริงซึ่งส9งผลต9อการกำหนดนโยบายตลอดจนกลยุทธWในการขับเคลื่อนที่นMอมนำปรัชญา ของเศรษฐกิจพอเพียงจึงมีความจำเป.นตMองมีการศึกษาแนวปฏิบัติ ว9าสอดคลMองหรือเป.นไปตามแก9นของ ปรชั ญาหรือไม9 ซง่ึ ผูเM ขียนไดวM ิเคราะหกW ารเชือ่ มโยงเศรษฐกจิ พอเพียงส9ูหม9ูบาM นรกั ษาศลี ๕ มานำ เสนอดงั นี้ ๑ ความเป?นมาของโครงการหมDบู าE นรกั ษาศีล ๕ ความเป.นมาของโครงการหมู9บMานรักษาศีล ๕ เป.นที่ทราบกันดี ว9ามาจากหมู9บMานพระบาทหMวยตMม ชุมชนแห9งนักบุญเมืองลี้หมู9บMานแห9งนี้ ตั้งชื่อตามรอยพระพุทธบาทที่ทั้งอยู9บริเวณในวัดพระพุทธบาทหMวย ตMม มวี ิถชี วี ติ ความเปน. อยอ9ู นั งดงามของ “ชาวปาเกอะญอ” ซง่ึ มคี วามเป.นมาโดยสังเขป ดงั นี้ ชุมชนพระบาทหMวยตMมถือกำเนิดขึ้นในป\\ พ.ศ. ๒๔๑๔ จาก ศรัทธาของ “ชาวปาเกอะญอ” หรือ ชาวกะเหรี่ยง อพยพจาก ต.แม9ตื่น อ.แม9ระมาด จ.ตาก ไดMเขMามาอาศัยอยู9ใกลMกับหลวงปูaครูบาวงศW หรือ ครู บาชัยยะวงศาพัฒนา และปฏิบัติธรรมตามหลักพระพุทธศาสนากับหลวงปูaแทนการนับถือผีอย9างชาวเขา เผ9าอื่น ๆ ปbจจุบันชุมชนนี้กลายเป.นชุมชนชาวปกากะญอขนาดใหญ9 ซึ่งทั้งหมดยังคงยึดถือแนวทางการ ปฏิบัตติ นตามคำสอนชองหลวงปูaครูบาวงศWกนั อยา9 งเคร9งครัด จนกลาย เป.นเสนห9 Wของชมุ ชนแหง9 น้ี การขัดเกลาตนเองในดMานความประพฤติ คือ การมีศีลตามแนวทางพระพุทธศาสนาจะมีผลดีต9อ สังคม เพราะความสำนึกในการรักษาศีล หรือปฏิบัติตามศีลไดMแก9การฝeกหัดขัดเกลาตนเอง เพ่ือ ความกMาวหนMาในคุณธรรมที่ยิ่ง ๆ ขึ้นไป อนุกุล กุลสัมพันธWชัย ชาวปาเกอะญอ อีกหนึ่งชาวปาเกอะญอที่ ไดMรับฟbงเรื่องราวจากรุ9นพ9อมาสู9รุ9นตัวเองที่ตั้งใจสานต9อสิ่งที่หลวงปูaไดMวางรากฐานไวM “หลวงปูaครูบาวงศW เปรียบเสมือนเสาหลักและหนังสือเล9มหนึ่งที่คอยบันทึกเรื่องราว คอยชี้นำใหM ประชาชนในชุมชนทำแบบ ไหนปฏิบัติตนอย9างไร ถนนตMองสรMางแบบน้ี เจดียWตMองสรMางอย9างไร และที่สำคัญหลวงปูaสอนใหMประชาชน ในชุมชนชาวปกากะญอ อยู9ร9วมกับสังคมภายนอกใหMไดMท9ามกลางการพัฒนาไปขMางหนMา แต9ประชาชนใน ชุมชนก็ยังคงรักษาขนบธรรมเนียมเช9นเดิม ตลอดมาที่เห็นชัดก็คือการที่ชุมชนนี้ยังคงเป.นชุมชนที่ไม9กิน เนือ้ สัตวW มาจนถงึ ปจb จบุ ัน

๑๔๘ จากขMอมูลดังกล9าวขMางตMน จะเป.นขMอมูลที่สำคัญที่แสดงใหMเห็น ถึงการที่จะประสบผลสำเร็จในการ นำหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ที่จะทำใหMประชาชนมีความศรัทธาที่แรงกลMาในการที่ปฏิบัติตามนั้น มี ความสำคัญอยู9ที่ผูMนำทางพระพุทธศาสนาในชุมชนนั้น ๆ เป.นหลักแห9งความศรัทธาของชุมชนหรือไม9 เพียงใด ซึ่งจะเป.นแรงโนMมนMาวจิตใจของประชาชนในชุมชนที่สำคัญมากกว9ากฎเกณฑWอื่น ๆ ที่หน9วยงาน ของรัฐสรMางขึ้น เหมือนกับที่ประชาชนในชุมชนปกากะญอมีพลังแห9งความสามัคคีและความกตัญkูต9อ พระคุณของหลวงปูaผูMเคยบันดาล ชีวิตชุมชนชาวปกากะญอใหMกลายเป.นคนมีศีลมีธรรมมีเกียรติภูมิแห9งคุณ งามความดีที่จะยืนอยู9บนแผ9นดินนี้ ประชาชนในชุมชนจึงยังคงยึดถือคำสอนของหลวงปูaตลอดมา ชุมชน ชาวปกากะญอแห9งนี้ถึงแมMว9าจะเป.นเมืองที่ถูกซ9อนหลบออกจากโลกสมัยใหม9 แต9ก็เป.นดินแดนที่บริสุทธ์ิ และสงบสุขที่รอเชื้อเชิญใหMผูMคนที่เขMามารูMจักแลMวไดMมาสัมผัสกับพลังแห9งศรัทธาที่จะทำใหMผูMเขMามามีพลัง บวกในการดำเนินชีวิตต9อไป ยังเผยแพร9คำสอนทางพระพุทธศาสนาสอนใหMชาวบMานเลิกฆ9าสัตวW กลายเป.น ชมุ ชนมังสวิรตั ิ และเป.นผรูM เิ ริม่ หม9บู Mานรักษาศีล ๕แหง9 แรกของประเทศไทย จนกระทัง่ ไดถM ือเปน. แนวปฏบิ ัติ อยา9 งแพร9หลายอย9ใู นปbจจบุ ัน ปHญหา และอุปสรรค การพัฒนาพัฒนาชุมชน คือ การพัฒนาความสามารถของประชาชนใหMเกิดการช9วยเหลือตนเอง เพื่อนบMานและชุมชนเพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตใหMมีมาตรฐานความเป.นอยู9ดีขึ้นโดยการมีส9วนร9วมของ ประชาชน งานพัฒนาชุมชน เป.นการทำงานร9วมกับชาวบMานเพื่อทำใหMชุมชนเกิดการเปลี่ยนแปลงในทางท่ี ดี เจริญขึ้นทั้งดMานเศรษฐกิจ สังคม การปกครอง โดยเกิดจากการพัฒนาแบบมีส9วนร9วมตามความตMองการ ของประชาชนเพื่อประโยชนWสุขของชุมชนเอง ดังนั้นการ พัฒนาชุมชน จึงเป.นการทำใหMกลุ9มคนดีข้ึน กระบวนการทำงานในกลุม9 ยึดหลกั การมสี 9วนรว9 ม ปbจจุบันเมื่อพูดถึงปbญหาในการพัฒนาชุมชนไม9ว9าจะเป.นหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง หรือหมู9บMาน รักษาศีล ๕ พบว9าปbญหาส9วนใหญ9เกิดขึ้นจากการไม9มีส9วนร9วมของประชาชน เช9น เขาไม9มีเวลามาร9วม ประชุม ...เขาไม9มีพาหนะ...เขาไม9มีค9าใชMจ9ายในการเขMาร9วม... (อีกหลายประเด็น) ในการพัฒนาชุมชน เพื่อที่จะใหMชุมชนกลายเป.นชุมชนที่เขMมแข็งและยั่งยืนไดMนั้น เราจำเป.นตMองพัฒนาชุมชนโดยอาศัย ชุมชน เป.นฐานโดยเริ่มจากการมองว9า มนุษยWทุกคนมีพรสวรรคWอยู9ในตัวไม9อย9างใดอย9างหนึ่งและมีคุณค9าต9อผูMอ่ืน ดMวย ในชุมชนที่เขMมแข็งมีความตระหนักถึงคุณค9าของศักยภาพเหล9านั้น จะสามารถนำศักยภาพและคุณค9า ของสิ่งนั้นนำมาใชMใหMเกิดประโยชนWต9อสังคม ในขณะที่ชุมชนอ9อนแอ ไม9ตระหนักว9าคนในชุมชนมีคุณค9า จึง สูญเสียโอกาสอย9างมหาศาล ดังนั้นความเขMมแข็งของชุมชนจะเกิดขึ้นไดMถMา มีผMูคนจำนวนมากในชุมชนท่ี อุทิศตนเพื่อชุมชนเป.นสุข การพัฒนาชุมชนที่อาศัยสินทรัพยWของชุมชนเป.นรากฐานเนื่องจากว9าการ เปลย่ี นแปลงของชุมชนอย9างยงั่ ยนื และมคี วามหมาย ส9วนที่มาจากภายในชุมชนเองผูMเชี่ยวชาญก็มิใช9ใครที่ไหน หากแต9เป.นสมาชิกของที่นั้นร9วมกันจุด ประกายขึ้นมา โดยเนMนที่ขุมพลังและความสามารถของชุมชนมากกว9าปbญหาและความขาดแคลนของ ชุมชน จะตMองมองโลกในแง9ดี มองที่ตัวสมาชิกแต9ละคนว9ามีความสามารถและพรสวรรคWและใชM

๑๔๙ ความสามารถที่มีอย9างมีคุณค9า แลMวสรMางสัมพันธภาพระหว9างความสามารถของแต9ละคน สมาคม องคWกร และเครือข9าย ตMองเปลี่ยนความคิดแนวทางการพัฒนาชุมชนจากแบบดั้งเดิมที่คิดและทำจากบนลงล9าง ริเริ่มจากภายนอกสู9ภายใน ใชMความอ9อนแอเป.นฐาน คิดว9าคนในใชMการไม9ไดMตMองพึ่งภายนอกใหMเปลี่ยนแนว ทางการพัฒนา โดยคิดและทำจากล9างสู9บน ใชMความเขMมแข็งเป.นฐาน คิดว9าคนในชุมชนมีสติปbญญา ความสามารถงานสำเร็จ โดยสมาชิกในชุมชน เราตMองเริ่มจากฐาน คือ สินทรัพยWชุมชน ขุมพลัง ชุมชนตMอง มองอย9างจริงจังว9าคืออะไร อยู9ที่ไหน สำคัญอย9างไร มีเท9าไหร9 จะเอามาใชMอย9างไร เพราะในชุมชนจะมีทุน ชุมชน ซึ่งก็จะมีตMนทุนทางวัฒนธรรม ทุนทางธรรมชาติ ทุนทางสังคม ทุนมนุษยW ทุนสิ่งปลูก สรMาง ทุนดMาน การเมือง ซึ่งสิ่งเหล9านี้เรียกร9วมกันเป.นทุนชุมชน จะมีอยู9ในทุกชุมชนขึ้นอยู9กับว9าชุมชนนั้น ๆ จะมองเห็น และคMนหาออกมามากนMอยแค9ไหน ซึ่งหากแต9การพัฒนาที่เกิดขึ้นเป.นการพัฒนาที่มองขMามทุนชุมชนจึง ส9งผลใหMเกิดปbญหาอันเนื่องจากมองขMามหรือคMนหา ทุนที่มีอยู9ในชุมชน สนใจเพียงปbจจัยภายนอกละเลย ศักยภาพชมุ ชน สง9 ผลในการดำเนนิ การพฒั นา ซึ่งปbญหาของการพัฒนาชุมชนหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง และหมู9บMานรักษาศีล ๕ นั้นคือการขาด การเรียนรูMในการคMนหาและมองขMามทุนของชุมชน ถูกครอบงำดMวย “ทุน” จากภายนอก อันเกิดจากการ ส9งเสริมการพัฒนาของภาครัฐ จนทำใหMชาวบMานคุMนเคยอยู9กับความช9วยเหลือ ทำใหMชาวบMานขาดความ มั่นใจช9วยเหลือตัวเองไม9พึ่งตนเองไม9ไดM ตMองรอคอยงบประมาณความช9วยเหลือ จนทำไมใหMไม9ไดM พัฒนา ศักยภาพของตนเอง เพราะไม9รูMว9าตัวเองมีทุนในดMานใดบMาง ซึ่งทุนชุมชนไม9ไดMหมายถึงทุนที่เป.นเงินตรา เท9านั้น แต9หมายรวมถึง ทุนทางทรัพยากรธรรมชาติ ทุนทางปbญญา ทุนทางสังคม และ ทุนทางวัฒนธรรม เพอ่ื พัฒนาทนุ ชุมชน ใหMครบทุกความหมายชุมชนมีทุนที่สำคัญอย9ู ๔ ประการคือ ๑. การพัฒนาแบบเดิม มักมองกันว9าประชาชนเป.นผูMไม9รูM ไม9มีความคิดในการพัฒนา จึงเป.นการ ใหMเจMาหนMาที่ของรัฐ เป.นผูMมีบทบาทสำคัญในการนำการพัฒนา ในทุกดMานโดยถือกันว9าขMาราชการเป.น ผูMทรงคุณวุฒิมากที่สุด เพื่อเขMาไปปฏิบัติงานในหมู9บMานและเป.นศูนยWกลางการเรียนรูMทุกประการ การ ปฏิบัติการเพื่อเสริมสรMางความเขMมแข็งของชุมชนนั้นจำเป.นที่จะตMองใหMชาวบMานเป.นศูนยWกลางในการ เรียนรูMโดยตMองดำเนินการทุกวิถีทาง เพื่อใหMชาวบMานเสนอภูมิปbญญาที่มีอยู9ในตัวเองออกมาใหMไดM การ ดำเนินการโดยประชาชนเอง แมMจะทำใหMเกิดความยั่งยืน แต9การเริ่มตMนก็ตMองใชMเวลามากสามารถเกิดไดM เพียงบางหมู9บMานเท9านั้น เพราะในปbจจุบัน เกิดปbญหาชุมชนล9มสลายต9างคนต9างอยู9ในชุมชนมีผูMมีอิทธิพล และคนเห็นแกต9 ัวมากข้นึ ถาM หากรอใหชM มุ ชนมีววิ ัฒนาการเองบางหม9บู Mานอาจไมส9 ามารถพฒั นาไปไดM ๒. ผูMที่ทำหนMาที่ในการพัฒนามักจะทMอแทM ที่มองเห็นว9าชุมชนล9มสลายและขาดการมีส9วนร9วมและ มักจะเป.นขMออMางว9าพัฒนาไม9ไดMแน9นอน และก็พากันละทิ้งชุมชนนั้นไป ซึ่งทำใหMชุมชนขาดโอกาสที่จะมีผMู เขMาไปร9วมเป.นภาคีการพัฒนา ดังนั้น ควรตั้งสมมติฐานว9าหมู9บMานเปqาหมาย มีลักษณะของชุมชนที่ล9มสลาย คือ ต9างคนต9างอยู9มาเป.นเวลานาน ทำใหMความร9วมมือในการพัฒนาจากประชาชนตั้งหมู9บMานมีนMอย แนวทางที่เป.นไปไดMที่จะดำเนินการพัฒนา คือ การเสริมสรMาง ความเขMมแข็งใหMเกิดขึ้นในกลุ9มผูMมีความ คิดเห็นร9วมกันในหมู9บMานเพียงจำนวนหนึ่งก9อน เรียกว9า “กลุ9มสนใจ” ซึ่งกลุ9มจะขยายผลไปสู9การพัฒนาท่ี

๑๕๐ เพิ่มขึ้นต9อไปโดยหลักความสำคัญ คือ ตMองทำใหMกลุ9มดังกล9าวมีความอิสระในการเคลื่อนไหวไม9ถูกกรอบ ของทางราชการครอบงำความคิด ผูMประสานงานการพัฒนาที่จัดจากหน9วยงานต9าง ๆ จะเป.นผูMสนับสนุน ทางแนวความคิดอย9างตอ9 เนอื่ ง ๓. ประชาชนในชนบทมักไม9กลMาแสดงออกแมMเห็นดMวยหรือไม9เห็นดMวยก็ตาม ทำใหMการวาง แผนการถ9ายทอดความรูMความเขMาใจในเรื่องต9าง ๆ ไม9สามารถประเมินผลไดMในทันที วิทยากรจึงตMองทำใหM ประชาชนกลMาแสดงความคิดเห็นออกมาใหMไดM ดMวยการใชMกระบวนการต9าง ๆ เพื่อใหMสามารถประเมินผลไดM ทุกขนั้ ตอน ซง่ึ จะทำใหMมกี ารปรับเปลีย่ นกระบวนการท่เี หมาะสมไดอM ยา9 งต9อเนื่อง ๔. ในพื้นที่เปqาหมายส9วนใหญ9จะมีลักษณะที่ล9มสลาย ผูMนำหมู9บMานตามกฎหมายมักไม9มีลักษณะ เป.นผูMนำธรรมชาติเช9นในอดีตประชาชนมักใหMการยอมรับอย9างไม9จริงใจความร9วมมือในการพัฒนา เพื่อ แกMปbญหาจึงมีนMอย การเสริมสรMางความเขMมแข็งของชุมชน จึงจำเป.นตMองคMนหาผูMนำตามธรรมชาติที่มี บทบาทในการพัฒนาต9อไปใหMไดM และสรMางบทบาทใหMเกิดขึ้นอย9างแนบเนียนไม9เป.นการสรMางกลุ9มอำนาจ ขึ้นมาคู9กับคณะกรรมการหมู9บMาน แต9จะทำงานไปดMวยกันอย9าง สอดคลMองซึ่งอาจหาไดMโดยเร็วจากการ จัดการประชมุ แบบมีส9วนร9วม ๕. การแกMไขปbญหาการพัฒนาแบบมีส9วนร9วมของประชาชน ในพื้นที่ชุมชนเปqาหมายนั้น ส9วน ราชการเป.นภาคีการพัฒนาที่มีระบบและเข็งแกร9งมากที่สุด แต9เดิมมีขMอบกพร9องในเรื่องการถูกกำหนด กรอบและรูปแบบในการปฏิบัติงานที่เป.นอุปสรรคมากที่สุด คือระบบการสื่อสารจากขMางบนอย9างไรก็ตาม หากสามารถทำใหMส9วนราชการ เขMาไปมีส9วนร9วมในลักษณะของอาสาสมัคร เพื่อการพัฒนาชุมชนไดM ก็จะ ทำใหMผูMประสานงานการพัฒนามีประสิทธิภาพสามารถลดเวลาในการสรMางกลุ9มสนใจโดยอาศัยความเชื่อ ของประชาชน ท่ีมตี 9อ ขMาราชการอยูแ9 ลMวในขั้นตMน ทั้งนี้ปbญหาอุปสรรคที่ไดMเกิดขึ้นนั้นคือชาวบMานในชุมชนไม9รูM ว9าสิ่งที่มีหรือทุนที่มีอยู9ในไม9ว9าจะเป.น หมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียงหรือ หมู9บMานรักษาศีล ๕ จะสามารถนำมาใชMต9อยอดใหMเกิดประโยชนWแก9 ตนเอง ชุมชนอย9างไรเลยมองขMาง ละเลยในการดูแลรักษาทุนเหล9านั้น เช9น ทุนมนุษยWที่มีความรูMภูมิปbญญาทMองถิ่น ไม9มีการนำความรูMที่มีมาใชMใหMเกิดประโยชนWปล9อยใหMสูญหายไปกับคนเฒ9าคนแก9 ซึ่งภูมิปbญญา เป.นองคW ความรูMที่สรMางเกิดขึ้นใหMเหมาะสมกับสภาพของแต9ล9ะชุมชน จึงเป.นการดีที่การพัฒนาที่เกิดขึ้นบนพื้นฐาน ของความสอดคลอM งของทนุ มนษุ ยขW องแต9ละชมุ ชนในเมอื่ เวลาเปล่ียนแปลงความทนั สมยั และเทคโนโลยไี ดM เขMามาในชุมชนส9งผลกระทบต9อทุนต9างของชุมชน เช9น ทุนธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาติของชุมชนถูก นำมาใชMประโยชนW โดยมุ9งเนMนผลกำไรเป.นหลักใชMเทคโนโลยีที่ทันสมัยใหม9เก็บเกี่ยวผลประโยชนWเพื่อสนอง ความตMองการ จนส9งผลต9อการสูญเสียทรัพยากรของชุมชน เช9น แหล9งน้ำ ปaาไมM สัตวWน้ำ ฯลฯส9งผลการ สูญเสียทุนทาง ทรัพยากร ทำใหMไม9สามารถประกอบอาชีพเดิมเปลี่ยนไปใชMแรงงานใน ภาคอุตสาหกรรม ซึ่งหากคนในชุมชนยังคงมองขMามและคMาหาทุนที่มีอยู9ในชุมชนไม9เจอยังคงรอคอยความช9วยเหลือจาก ภาครัฐเพียงอย9างเดียวชุมชนก็ไม9สามารถพัฒนาต9อไปไดMซึ่งการละเลยมองขMางตลอดจน คMนหาทุนของ ชมุ ชนไม9เจอย9อมส9งผลต9อการพฒั นาชมุ ชนอยา9 งแน9นอน

๑๕๑ ๒ แนวทางการพัฒนาชมุ ชนดวE ยหลกั การของโครงการหมDูบาE นรักษาศีล ๕ การพัฒนาชุมชนคือการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงสิ่งต9าง ๆ ไม9ว9าจะเป.นทางดMานเศรษฐกิจสังคม การเมือง และวัฒนธรรมประเพณี ของชุมชนสภาพสิ่งแวดลMอมที่เชื่อมโยงจากสภาพหนึ่งไปสู9อีกสภาพหนึ่ง ที่เจริญขึ้นดีขึ้นอย9างมีทิศทางมีเปqาหมายดMวยคนของชุมชนนั้น ๆ เริ่มตMนตั้งแต9การรับรูMถึงปbญหาความ ตMองการของตนเองและมีส9วนร9วมคิด ร9วมทำ ร9วมดำเนินการ ร9วมรับผลต9าง ๆ ในชุมชนของตนเอง โดยขอ ความช9วยเหลือจากภายนอกหรือจากภาครัฐบาลใหMนMอยที่สุด การดำเนินการพัฒนาตMองใชMวิธีการที่ถูกตMอง พรMอมกับมีความที่เหมาะสมกับการพัฒนาชุมชนอาจทำเป.นโครงการต9าง ๆ เพื่อจะเปลี่ยนแปลงปรับปรุง คนในชุมชนใหMมีคุณภาพชีวิตที่ดี ควบคู9ไปกับการพัฒนาวัตถุโดยการใชMวิธีการที่เหมาะสมกับชุมชนนั้น ๆ เป.นการกระทำที่ถูกตMองดำเนินการที่ต9อเนื่องอย9างเป.นระบบมีขั้นตอน มีการยอมรับของส9วนรวมในชุมชน ในการขับเคลื่อนงานของหมู9บMานรักษาศีล ๕ และหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียงใหMประสบผลสำเร็จอย9างเป.น รูปธรรมชัดเจนที่ชุมชนอื่นสามารถนำไปสู9การปฏิบัติไดMและเห็นผลสามารถสรุปขั้นตอนของกระบวนการ ของหมูบ9 าM นเศรษฐกิจพอเพยี ง หรอื หมู9บาM นรกั ษาศลี ๕ ดังต9อไปน้ี ขั้นตอนที่ ๑ การคัดเลือกผูMนำชุมชน จำนวน ๓ คน เขMาอบรม หรือศึกษาดูงานแหล9งเรียนรูM หมู9บMานรักษาศีล ๕ และหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียงที่ประสบผลสำเร็จ โดยเริ่มจากการรวมกลุ9มและมีการชี้ เแจงรูปแบบการขับเคลื่อนงานใหMสมาชิกในชุมชนไดMมีความรูMความเขMาใจในแนวทางการดำเนินงาน โดยเฉพาะอย9างยิ่งไดMมีการพิจารณาคัดเลือกตัวแทนของชุมชนเดินทางไปศึกษาดูงาน หรือเขMาร9วมการ อบรม โดยมีวัตถุประสงคWเพื่อใหMผูMแทนชุมชน สามารถนำองคWความรูMที่ไดMรับมาเผยแพร9และเป.นแกนนำใน การขยายผลสส9ู มาชกิ ในระดบั ชมุ ชน ขั้นตอนท่ี ๒ การคัดเลือกแกนนำ โดยพิจารณาจากหัวหนMาคุMม ผูMนำชุมชน ผูMนำกลุ9มองคWกร หรือ อาสาสมัครที่มีการดำรงชีวิตโดย ใชMหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และนำหลักศีล ๕ประการ เป.น หลักในการพัฒนาตนเองเพื่อดำเนินการการอบรมเตรียมความพรMอม ในการพัฒนาตนเองพัฒนางาน และ พฒั นาชมุ ชนรวมทัง้ สิน้ จำนวน ๕กจิ กรรม ประกอบดMวย กิจกรรมที่ ๑ กิจกรรมส9งเสริมครอบครัวพัฒนาโดยมีวัตถุประสงคW เพื่อใหMครอบครัวพัฒนาไดMมี องคWความรูMและเขMาใจหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และหลักศีล ๕ประการ ส9งเสริมการเขMามามีส9วน ร9วมในการวิเคราะหWศักยภาพชุมชนผ9านการวิเคราะหWศักยภาพของตนเอง หลังจากนั้นนำผลการวิเคราะหW ตนเองสู9การวิเคราะหWหมู9บMาน จุดแข็ง จุดอ9อน ขMอจำกัด โอกาส การเรียนรูMบทบาทหนMาที่ของครัวเพ่ือ พฒั นาคุณภาพชวี ติ ดวM ยหลักศลี ๕ ประการ ต9อมาควรใหMเดินทางไปศึกษาดูงานหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง ตMนแบบและหมู9บMานรักษาศีล ๕ ภายหลังจากนั้นชุมชนใหMร9วมกันจัดทำแผนพัฒนาหมู9บMาน การเรียนรูMเกี่ยวกับเกษตรทฤษฎีใหม9 และการ จัดทำบญั ชรี ับ-จ9าย ของครวั เรอื นเพอ่ื สรุปเป.นแผนท่ชี ีวติ กิจกรรมที่ ๒ กิจกรรมเรียนรูMหมู9บMาน หมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง ตMนแบบและหมู9บMานรักษาศีล ๕ ร9วมกันกำหนดเปqาหมายการพัฒนาหมู9บMาน ในการกำหนดเปqาหมายการพัฒนาหมู9บMานในอนาคต สมาชิก

๑๕๒ ในชุมชนไดMร9วมกันสรุปผลการดำเนินงานพัฒนาหมู9บMานโดยวิเคราะหW ศึกษาเปรียบเทียบสภาพหมู9บMานใน ปbจจุบัน รวมถึงการวิเคราะหWปbญหา อุปสรรคที่คMนพบจากการประเมินเพื่อรวบรวมแสวงหาแนวทางการ ปqองกันและแกMไข รวมทง้ั รกั ษาสถานะระดบั การพฒั นา กิจกรรมท่ี ๓ กิจกรรมส9งเสริมทักษะดMานการจัดสวัสดิการ ชุมชนหรือการเสริมสรMางเครือข9าย ภายใน/ภายนอก โดยดำเนนิ การหาแนวทางเพ่อื กำหนดเปน. กจิ กรรมสาธารณประโยชนWแกส9 มาชิกในชมุ ชน ผ9านการจัดสวัสดิการของชุมชนและการเสริมสรMางเครือข9ายภายใน/ภายนอกชุมชน ผนวกกับการจัด กิจกรรมการดำรงชีวิตตามแนววิถีชีวิตเศรษฐกิจพอเพียง โดยมีประเด็นการจัดสวัสดิการของชุมชน ความหมายการจัดสวัสดิการของชุมชน กิจกรรมที่ควรดำเนินการเพื่อสนับสนุนใหMหมู9บMานมีกิจกรรมเพื่อ ช9วยเหลือคนในหมู9บMาน การจัดทั้งกลุ9มสวัสดิการในชุมชนมีเปqาหมายเพ่ือใหMชุมชนไดMในเงินงบประมาณที่มี ส9วนหนึ่งนำมาจัดกิจกรรมเกี่ยวกับสวัสดิการเพื่อเป.นเครื่องมือสรMางความเอื้ออาทรการมีส9วนร9วมของคน ในสังคมร9วมกัน การเสริมสรMางเครือข9ายภายใน/ภายนอก การพัฒนาศักยภาพคนในชุมชนใหMมีการ ดำรงชีวิตตามแนววิถีชีวิตเศรษฐกิจพอเพียง รวมทั้งหาวิธีการสรMางเครือข9ายภายใน/ภายนอกชุมชนเพื่อ เป.นแนวทางส9งเสริมสนับสนุนแลกเปลี่ยนเรียนรูMกิจกรรมของหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียงใหM เกิดขึ้นในสังคม ชนบทต9อไป กิจกรรมท่ี ๔ กิจกรรมเพื่อสรMางระบบการบริหารจัดการชุมชน และการเรียนรูMเรื่องการพัฒนา ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยWเป.นประมุข และสรMางความสมานฉันทWสามัคคีของหมู9บMานรักษาศีล ๕ ในกิจกรรม ดังกล9าวควรจะมี กิจกรรมการบริหารจัดการชุมชน การพัฒนาประชาธิปโตย การนMอมนำ หลักการทรงงานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมาใชMเป.นหลักในการปฏิบัติงานใน พื้นท่ี การเรียนรูMประวัติศาสตรWชาติไทย การสรMางและปลุกจิตสำนึกความรักชาติผ9านกรรมวิธีปกปqอง สถาบัน เป.นตนM กิจกรรมท่ี ๕ กิจกรรมการจัดการความรูMวิธีการปฏิบัติการพัฒนาหมู9บMาน เพื่อใหMสมาชิกของ ครอบครัวศีล ๕ ตัวอย9าง และแกนนำชุมชน ไดMร9วมกันปรับแผนพัฒนามีความครอบคลุมสมบูรณWแบบมาก ยิ่งขึ้น การทบทวนกิจกรรมในชุมชน โดยเฉพาะการบูรณาการเงินทุน ชุมชนรวมทั้งการติดตามประเมินผล ความสุขมวลรวมของชุมชน การนำแนวคิดใหม9มาใชMในการพัฒนาชุมชนจะเกิดขึ้นไม9ไดM ภายใตMการกฎเกณฑW และกติกาการ พัฒนาประเทศแบบเก9าดMวยเหตุนี้ การแกMไขระเบียบกฎหมายของประเทศเพื่อใหMสอดรับกับทิศทางใหม9นี้ จึงเป.นสิ่งจำเป.น เห็นไดMจากการประกาศใชMรัฐธรรมนูญเมื่อป\\ พ.ศ.๒๕๔๐ หากวิเคราะหWปรากฏการณWที่ เกิดขึ้นขMางตMน จะพบว9าสิ่งที่เกิดขึ้นนี้ไดMสะทMอนลักษณะที่เป.นสากลและลักษณะเฉพาะของการพัฒนา ชนบทไทยไปพรMอมกัน ลักษณะที่เป.นสากลก็คือการเปลี่ยนแปลงของสถานการณWโลกซึ่งทางดMานเศรษฐกิจ สังคมและการเมืองไดMส9งผลกระทบต9อแนวคิดและทิศทางการพัฒนาของไทย ตลอดช9วง ๒ ทศวรรษแรก ของการพัฒนา หลังจากนั้นการทำงานไดM หันเขMาสู9ลักษณะเฉพาะที่ใหMความสำคัญต9อวัฒนธรรมชุมชนการ คMนหาประสบการณWระดับชุมชนทำใหMเกิดทฤษฎีทางสังคมศาสตรWที่เกิดจากสภาพที่เป.นจริงของอดีตและ

๑๕๓ ปbจจุบันของสังคมไทย และการแสวงหาความร9วมมือจากทุกฝaาย ทั้งหมดนี้เป.นการพัฒนาอย9างรอบดMาน มี รากฐานอยู9ที่ระบบคุณค9าคงเดิม และแสวงหารูปแบบใหม9เพื่อ สืบทอดจิตวิญญาณแห9งอดีตและการ พึ่งตนเองการประยุกตWภูมิปbญญาเพื่อการพัฒนาหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียงตMนแบบและหมู9บMานรักษาศีล ๕ ดังต9อไปน้ี ๑. นามธรรมและรูปธรรม ภูมิปbญญาชาวบMานมีทั้งลักษณะที่เป.นนามธรรมและรูปธรรม โดยเฉพาะสิ่งที่เป.นรูปธรรมสามารถแยกออกไดMอีกหลายประเภททั้งทางดMานเกษตรกร หัตถกรรม สุขภาพ ภูมิปbญญาชาวบMานมีรูปแบบที่หลากหลาย แต9ในความหลากหลายนั้น มีจุดร9วมกันอยู9อย9างหนึ่งคือ คุณ ค9าที่อยู9เบื้องหลังภูมิปbญญานั้น ๆ ซึ่งเป.นสิ่งที่เป.นนามธรรมโดยเฉพาะโลกทัศนWและวิสัยทัศนWของผูMคนและ ชุมชน เช9น ดุลยภาพของธรรมชาติและการอยู9ร9วมกันในชุมชนการพึ่งตนเอง และการพึ่งพาอาศัยกัน เป.น ตMน โดยทั่วไปรูปแบบซึ่งเป.น เทคนิคหรือวิธีการจัดการจะมีการเปลี่ยนแปลงอยู9ตลอดเวลา ส9วนที่ เปลี่ยนแปลงชMาหรือแทบจะไม9เปลี่ยนเลยคือคุณค9าของภูมิปbญญานั้น ดMวยเหตุนี้การประยุกตWภูมิปbญญา เพื่อการพัฒนาชุมชนจึงมุ9งไปสู9รูปแบบหรือวิธีการจัดการที่สอดคลMองกับยุคสมัยที่เปลี่ยนแปลงไป ขณะเดยี วกันก็พยายามทจี่ ะรกั ษาหรอื คงคณุ ค9าเดมิ ไวMใหมM ากท่สี ุด ๒. คุณค9าและมูลค9า การประยุกตWภูมิปbญญาชาวบMานสามารถนำเอาแนวคิดเรื่องคุณค9าและมูลค9า เขMามาเป.นแนวทาง โดยเฉพาะอย9างยิ่งสังคมของเราในระยะที่เพิ่งผ9านมานี้จะมีความขัดแยMงกันค9อนขMาง รุนแรง ระหว9างแนวคิดสองแนวนี้ ภายหลังจากไดMนำแนวคิดการพัฒนาตามแบบอย9างชาติทางตะวันตกมา เป.นแนวทางในการพัฒนาประเทศ ส9งผลใหMประเทศไทยมีความกMาวหนMาทางวัตถุมากขึ้น พรMอมกับนิยม มูลค9าหรือใหMความสำคัญในเชิงปริมาณก็เพิ่มมาก ตามไปดMวย แต9อย9างไรก็ตามยังมีผูMคนในสังคมอีกจำนวน หนึ่งที่ยึดถือ หรือนิยมคุณค9า ซึ่งเป.นการใหMความสำคัญต9อจิตวิญญาณและรากเหงMาของตนเอง การนำ คุณค9าและมูลค9ามาเป.นแนวทางประยุกตW ภูมิปbญญาชาวบMานเพื่อการพัฒนาชุมชนและสังคมจะเป.นการแกM จุดอ9อนอย9างหนึ่งในสังคมไทย ใหMหันกลับมาสรMางความสมดุลใหMกับแนวคิดทั้งสอง เพื่อสรMางดุลยภาพแก9 ชีวิตชุมชนและธรรมชาติใหMยั่งยืนสืบไปการประยุกตWภูมิปbญญาชาวบMานตามแนวคิดเรื่องคุณค9า และมูลค9า นี้น9าจะมีความเหมาะสมอย9างยิ่งกับยิ่งที่เป.นรูปธรรม เช9น หัตถกรรม สมุนไพร การนวด และศิลปะต9าง ๆ รวมไปถึงสถาปbตยกรรมท่มี ีคุณคา9 ทางประวัติศาสตรW เปน. ตนM ส่ิงเหล9าน้ลี Mวนมีคณุ ค9าและพรMอมทแ่ี ปรเป.น มูลค9าถMามีการจัดการที่เหมาะ สมัยการนำแนวคิดเรื่องคุณค9าและมูลค9ามาเป.นแนวทางประยุกตWภูมิปbญญา ชาวบMานในการพัฒนาชุมชนและสังคม นำจะเป.นประโยชนWอย9างยิ่งในสังคมปbจจุบัน ซึ่งเป.นสังคมยุคหลัง สมัยใหม9ผMูคนรอM งหาจติ วิญญาณและวฒั นธรรมชมุ ชน สรุปการพัฒนาหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียงตMนแบบและหมู9บMานรักษาศีล ๕ ใหMประสบผลสำเร็จนั้น ตMองอาศัยปbจจัยหลายอย9างแต9พื้นฐานในการพัฒนาจะตMองเริ่มจากชุมชน คนในชุมชนเป.นผูMบริหารจัดการ กันเอง เพราะคนในชุมชนนั้น ๆ รูMและเขMาใจถึงปbญหาความตMองการ และทุนต9าง ๆ ที่มีอยู9ภายในชุมชน คนนอกเป.นเพียงผูMช9วยส9งเสริมเท9านั้น และรากฐานสำคัญที่จะนำชุมชนนั้น ๆ ใหMกMาวไปสู9ความเป.นชุมชนที่ เขMมแข็งไดMนั้นจะตMองเริ่มจากตัวคนในชุมชนก9อน จะตMอง เรียนรูMว9าแต9ละคนในชุมชนมีคุณค9าที่ต9างกันไป

๑๕๔ และทุกคนลMวนมีความสามารถมีภูมิปbญญาเป.นของตนเองในชุมชนนั้น ๆ ก็มีทุนชุมชนไม9ว9าจะเป.นทุน มนุษยW ทุนความรMู ทุนทรัพยากร ทุนทางวัฒนธรรม ทุน ทางสังคม ทุนเงินตรา ฯลฯ ของชุมชนนั้น ๆ จะตMองคMนหาเรียนรูMร9วมกันระหว9างสมาชิกในชุมชนและฝaายต9าง ๆ เพื่อที่จะบริหารจัดการทุนชุมชนที่มีอย9ู ใหMเป.นประโยชนW มีความเหมาะสมต9อสภาพความเป.นอยู9 วิถีชีวิตของผูMคนในชุมชนนั้น ๆ ในชุมชนที่มี กระบวนการจัดการ ทุนชุมชนไดMเหมาะสมชุมชนนั้น ๆ ก็จะกลายเป.นชุมชนที่เขMมแข็ง สามารถพึ่งพา ตนเองไดM เพราะเรียนรูMที่จะจัดการทุนในชุมชนที่มีอยู9ในชุมชนมาสรMางเป.นงานอาชีพต9าง ๆ และยังสามารถ ลดการพึ่งพาจากภายนอก หมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียงตMนแบบและหมู9บMานรักษาศีล ๕ ก็จะกลายเป.นชุมชน ทีย่ ั่งยนื ในทสี่ ุด ดังจะเห็นไดMจากการเกิดภัยธรรมชาติน้ำท9วม ซึ่งตMนเหตุเกิดจากมนุษยWไปทำการตัดไมMทำลายปaา และทำลายระบบนิเวศวิทยา ในโลกจึงเต็มไปดMวยความวุ9นวายไม9สงบสุข เพราะทุกสิ่งในโลกอยู9อย9าง ทำลายลMางกันการสรMางเสริมระบบการดำเนินงานของมนุษยW มีเหตุมีผลเหมาะสมกับวิธีชีวิตที่มีเหตุผล อาศัยหลักการพัฒนาที่ยั่งยืนแบบองคWรวม และหลักการที่เป.นผลแห9งการบูรณาการทางแนวความคิดที่ เนMนโครงสรMางและวัฒนธรรมทางสังคม เพื่อเป.นการสรMางรากฐานความคิดเกี่ยวกับการพัฒนาในสังคม มนุษยWการพัฒนาโดยเนMนยึดหลักบูรณาการตามที่กล9าวมาแลMวขMางตMนนั้นมีความสัมพันธWกับหลักการจัดการ มนุษยWกับสิ่งแวดลMอม คือพัฒนาเพื่อนำไปสู9ความยั่งยืน ในขณะเดียวกันหลักที่เป.นหัวใจของการพัฒนาอย9ู ที่ตัวของมนุษยW และประเทศชาติ โดยใหMความหมายของการพัฒนาประเทศคือการแสวงหาลู9ทางแกMไข ปbญหาความอดอยากหรือทุพโภชนาการแกMปbญหาความยากจนและปbญหาดMานการเจ็บปaวยของประชาชน การพัฒนามีความหมายกวMางครอบคลุมทั้งดMานความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจและการสรMางสรรคWความ เป.นธรรมทางสงั คม กล9าวคือ การพัฒนาควรจะเป.นการดำเนินการไปสู9เปqาหมาย มนุษยWใชMเทคโนโลยีที่ทันสมัย สรMางสรรคWใหMเกิดสภาพแวดลMอมที่ดีในที่สุดสังคมก็จะเป.นสังคมแห9งความสงบสุข มีความเกื้อกูลต9อกันและ การดำรงชีวิตของมนุษยW ที่มีแต9ความฟุqงเฟqอเห9อเหิมฟุaมเฟxอยนิยมวัตถุ ก็จะกลับมาดำรงชีวิตแบบพอเพียง โดยใชMหลักเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งเป.นเศรษฐกิจ แบบพอมีพอกินหมายความว9าอุMมชูตัวเองไดMใหMมีความ พอเพียงกับตัวเอง อยู9ไดMอย9างไม9ตMองเดือดรMอนสามารถยืนอยู9บนขาตัวเอง โดยที่ไม9ตMองพึ่งพาคนอื่น นั่นคือ ฐานชีวิตที่มั่นคงเศรษฐกิจพอเพียงไม9ไดM หมายความว9าไม9คบคMาสมาคมไม9คMาขายกับผูMอื่น เมื่อเรายืนดMวย ตัวเองอย9างมั่นคงเราก็สามารถเอาสิ่งที่เราเหลือกินเหลือใชMไปทำการคMากับผูMอื่นนำเงินเขMามาเพื่อเป.นเงิน ออมหรือเงินที่จะลงทุนต9อไป ในอนาคตเปรียบเสมือนบMานที่มีรากฐานที่แข็งแรง เมื่อเกิดความแข็งแรงแมM ลมพายุที่พัดโหมกระหน่ำก็ไม9สามารถทำใหMบMานทั้งหลายไดMเปรียบเสมือนภูมิคุMมกันภัยอย9างดี ทั้งนี้จะตMอง อาศัยความรอบรMู ความรอบคอบ และความระมัดระวังในการนำเอาวิชาการต9าง ๆ มาใชMในการวางแผนใน ทุกขั้นตอน ขณะเดียวกันจะตMอง เสริมสรMางพื้นฐานจิตใจใหMคนดำรงอยู9ดMวยคุณธรรม และความซื่อสัตยW สจุ ริตเป.นเครอื่ งแสดงอยา9 งชัดเจนแลวM วา9 เป.นหนทางที่จะนำส9กู ารพัฒนาทยี่ ่งั ยนื ในส9วนการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง และโครงการหมู9บMานรักษาศีล ๕ ซึ่งลMวนแต9มีหลักการที่

๑๕๕ เนMนแกMปbญหาสังคมในระดับรากหญMามีทั้งส9วนที่เหมือนและต9างกัน แต9จุดประสงคWแกMปbญหาที่เหมือนกัน นั่นคือปbญหาที่เกิดจากการพัฒนาแสดงใหMเห็นว9าการพัฒนาจะผูกพันอยู9กับอุดมการณWบรรทัดฐานหรือ ปทัสถานทางความคิด คํานิยมของคน และการใหMคุณค9าทางสังคมที่แตกต9างกันก็ตามแต9ในความหมายท่ี ชัดเจนนั้น การพัฒนาเป.นกระบวนการเปลี่ยนแปลงการสรMางสรรคWความกMาวหนMาในทางเศรษฐกิจ ความ เป.นธรรมทางสังคม ความเสมอภาคทางการเมืองการธำรงรักษาวัฒนธรรมอันดีงามของประเทศใดประเทศ หนึ่ง ดMวยวิธีการบริหารที่เหมาะสม เพื่อบรรลุเปqาหมายในอันที่จะสรMางคุณภาพชีวิตของคนในประเทศใหMดี ข้ึนมีดุลยภาพในการจัดสรรตลอดจนการกระจายทรัพยากรทางเศรษฐกิจและสังคมที่เหมาะสมมากชีวิต ชาวอีสานอย9างเห็นไดMชัด เกิดความเสื่อมโทรมคุณธรรม จริยธรรม คุณภาพชีวิตของชาวอีสานถูกบั่นทอน ลงไปเรื่อย ๆ เกิดการเลียนแบบพฤติกรรมการผลิตและการบริโภคที่ไม9เหมาะสม ส9งผลใหMสังคมตMองตกอยู9 ในภาวะสังคมมีปbญหา และการพัฒนาที่ไม9ยั่งยืนในลักษณะที่หมู9บMานรักษาศีล ๕ประยุกตWขับเคลื่อนสู9 ชุมชนเศรษฐกิจพอเพียงเป.นการดำเนินการตามระบบเศรษฐกิจที่มีความเป.นธรรมสูง คำนึงถึงประโยชนW ตนและประโยชนWของส9วนรวมอย9างเป.นธรรม เป.นระบบเศรษฐกิจที่เป.นองคWรวม ไม9มองเรื่องของเศรษฐกิจ แบบแยกเป.นส9วน ๆ ดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจตามหลัก มัชฌิมาปฏิปทาโดยเริ่มจากสัมมาทิฐิ (ความเห็นถูกตMอง) สัมมาวาจา (วจีสุจริต)สัมมากัมมันตะ (กายสุจริต) สัมมาอาชีวะ (เลี้ยงชีพชอบ) ไม9 ประมาท ยึดหลักความสมดุล ๓ ประการใหMมีการขับเคลื่อนไปสู9ความสำเร็จดMวยหลักมนุษยสัมพันธW เคารพ ยกย9องใหMเกียรติแสดงออกดMวยท9าทีตามวัฒนธรรมประเพณีทMองถิ่นหรือตามมารยาทไทย เช9น การไหวM ขอ โทษ ขอบคุณและอื่น ๆ ช9วยเหลือเกื้อกูลแบ9งปbน ดMวยความสัมพันธWที่ดีระหว9างกันทั้งชุมชน อีกประการ พบว9าการเสริมแรงใหMกับบุคคลที่ทำความดีกระทำตนเป.นแบบอย9างของสังคมต9อไป จนทำใหMเกิด ประโยชนWสุขเป.นจุดเชื่อมโยงหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง และหมู9บMานรักษาศีล ๕จนนำไปสู9การดMานการ พัฒนาอย9างมีโครงสรMางมีกระบวนการที่มีประโยชนWสุขร9วมกันมีรูปแบบที่พัฒนาร9วมกันนำไปสู9การดำรงอยู9 ในสังคมในลักษณะหมู9บMานในการรักษาศีลหMากับการพัฒนาการตามแนวปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงท่ี เป.นตMนแบบ สามารถนำไปใชใM นการพัฒนาประเทศชาติในระดับสากลตอ9 ไป ๓. การเชือ่ มโยงหมDูบาE นรักษาศีล ๕ สูDชุมชนเศรษฐกิจพอเพียง การขับเคลื่อนโครงการหมู9บMานรักษาศีล ๕ ไดMดำเนินการรณรงคWโดยเฉพาะเรื่องการนำธรรมะไปส9ู ภาคปฏิบัติในชีวิตประจำวัน แกMไขพัฒนาสรMางนิสัยที่ดี โดยการ “คิดดี พดู ดี ทำด”ี อย9างต9อเนื่องสม่ำเสมอ เพราะ “นิสัยที่ดีเป.นรากฐานสำคัญของการอยู9ร9วมกันอย9างมีความสุข ครอบครัวอบอุ9น และเป.นจุดเริ่มตMน ของการ สรMางสังคมที่สงบสุข” โดยยึดหลักการสำคัญ คือ “เปลี่ยนแปลงจากภายในสู9ภายนอก” การแกMไข พัฒนาอย9างต9อเนื่องสม่ำเสมอ จะส9งผลใหMครอบครัวอยู9ร9วมกันอย9างมีความสุข มีความอบอุ9นมีคุณภาพ ชีวิตที่ดีขึ้น นอกจากนี้ยังเป.นพื้นฐานที่สำคัญที่นำไปสู9คุณธรรมอื่น ๆ ที่สูงยิ่งขึ้นไป เช9นความเคารพ ความ กตัญkู ความอดทนเสียสละ เป.นตMน ศีล ๕หรือคุณธรรมพื้นฐาน ๕ประการของมนุษยWนั้น จะตMองมีการ ขับเคลื่อนจากใจตนเองไปสู9ใจของครอบครัวและค9อย ๆ ขยายจากครอบครัวสู9เพื่อนบMานระหว9างหมู9บMาน

๑๕๖ สู9สังคมภายนอกโดยจังหวะกMาว การขับเคลื่อนเริ่มจากง9ายไปหายาก โดยเริ่มจากการคMนหาคMนพบแกนนำ ครอบครัวแกนนำหมู9บMาน แกนนำเครือข9ายชุมชนที่มีจิตสาธารณะ จิตสงบ จิตดีงาม กำหนดเปqาหมายชีวิต สุขสงบวิถีธรรม คือ “ความ พอเพียง สายกลาง” พลังชุมชนที่มีคุณธรรมพื้นฐาน ๕ ประการ (ศีล ๕) เพอื่ ใหMบรรลุการดำเนนิ งานเปน. ไปตามขอM ตกลงดงั ภาพที่ ๓๑ ภาพท่ี ๒๙ ข้นั ตอนส9คู วามสำเร็จโครงการหม9ูบาM นรักษาศีล ๕ (ทมี่ า :สำนักงานพระพุทธศาสนาแห9งชาติ ,๒๕๕๗) จากแผนภาพท่ี ๓๑ จะเห็นไดMว9าขั้นตอนสู9ความสำเร็จของโครงการหมู9บMานรักษาศีล ๕ ตMองเกิด จากสภาวะแห9งธรรมของปbจเจกชนโดยเฉพาะอย9างยิ่งเสริมพลังชีวิตประชาชน ใหMมีความสุขสงบวิถีธรรม จึงจะบังเกิดพลังอำนาจปวงชนที่มีความสุขร9วมกันไดMดังพระราชปณิธานในพระปฐมบรมราชโองการ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชที่ว9า “เราจะครองแผ9นดินโดยธรรม เพื่อประโยชนWสุข แห9งมหาชนชาวสยาม” และไดMถูกอัญเชิญมาเป.น เปqาหมายสูงสุดของโครงการ และถูกนำมาบรรจุลงใน ตราสัญลักษณWของโครงการ ดงั ภาพท่ี ๓๒ ภาพท่ี ๓๐ ตราสัญลักษณWของโครงการหมูบ9 าM นรกั ษาศลี ๕ (ทมี่ า :สำนกั งานพระพุทธศาสนาแหง9 ชาติ,๒๕๕๗)

๑๕๗ จากภาพที่ ๓๒ จะแสดงถึงความตMองการที่แสดงถึงสมรรถนะของการใชMพลังที่ร9วมเสริมสรMางความมั่นคง ของชาติมิติสังคมและความมั่นคงของมนุษยW (องคWรวม) โดยการอาศัยหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาน่ัน คือ ศีล ๕ และการดำเนินชีวิตตามแนวปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงและเนMน “สุขสงบบนวิถีธรรม” จึงจะ ช9วยใหMบังเกิด ผลการแกMไขปbญหาและพัฒนาประเทศอย9างยั่งยืนไม9เบียดเบียนกัน และกันโดยอาศัย กระบวนการศึกษาเรียนรูMตลอดชีวิตในลักษณะการศึกษาต9อเนื่องช9วยใหMพลเมืองมีความสุขที่จะบริหารการ เปลี่ยนแปลง ตนเอง สู9สภาวะแห9งธรรมขั้นสูง ดังที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรง ตรัสถึงการพัฒนาประเทศสู9ความมั่นคงกMาวหนMามีความเจริญว9า “... ตMองเป.นการทำใหMชีวิตของแต9ละคนมี ความปลอดภัย มีความเจริญ และมีความสุขดMวยกระบวนการที่ต9อเนื่องใหMความสำคัญกับลำดับ และ ขั้นตอนความเชื่อมโยงโดยเนMนที่การพัฒนาบุคคลเป.นลำดับแรกดMวยการศึกษา ๒ ดMานคือ ดMานวิชาการ และการอบรมบ9มนิสัย ใหMเป.นผูMมีจิตใจใฝaดี ใฝaเจริญ เป.นปกติ ละอายชั่วกลัวบาป...” เพื่อมีความรูMไวMใชM ประกอบการและมีความดีไวMเกื้อหนุนประพฤติปฏิบัติทุกอย9างใหMเป.นไปในทางที่ถูกที่ควรอำนวยประโยชนW ที่พึงประสงคW ควรเป.นวิชาการที่ไดMจากประสบการณWที่แทMจริงของประเทศไทย มิใช9เรียนเฉพาะตำรา ตา9 งประเทศ การออกไปทำงานของนักพัฒนา ตMองศึกษาความเป.นจริงในพื้นที่เป.นสำคัญ การดำรงชีวิตแบบ เศรษฐกิจแบบพอเพียง จะช9วยใหMประเทศอยู9ไดMตMองใชMเวลา อย9าใจรMอนตMองประยุกตWใหMเหมาะสมภูมิ ประเทศทางภูมิศาสตรW และภูมิประเทศทางสังคมศาสตรWตามสังคมวิทยา สอดคลMองกับความตMองการ ประชาชน อธิบายใหMประชาชนเขMาใจหลักการของการพัฒนา การทำงานตามแนวคิดและทฤษฎีการพัฒนา อันเนื่องมาจากพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชที่ทรงคิดคMนดัดแปลง ปรับปรุงแกMไขของนักพัฒนาต9าง ๆ ตMองทำอย9างง9าย ไม9ยุ9งยากซับซMอนเหมาะสมกับสภาพความเป.นอยู9 และระบบนิเวศนWโดยส9วนรวมของธรรมชาติ ตลอดจนสภาพของชุมชนนั้น ๆ ไม9ติดตำรา สรMางองคWความรูM รกั สามัคคี และการรว9 มมือร9วมแรงร9วมใจ เป.นประโยชนWกับประชาชนมง9ุ ไปสู9วิถพี ฒั นาแบบยง่ั ยนื คณะสงฆWโดย เจMาพระคุณสมเด็จพระมหารัชมังคลาจารยW ผูMปฏิบัติหนMาที่สมเด็จพระสังฆราช มี ดำริที่จะเสริมสรMางและ สมานฉันทWของคนในชาติ ใหMเกิดความสงบสันติสุข มีความสามัคคีกลมเกลียวกัน สอดคลMองกับเจตนารมณWของการสรMางความปรองดองสมานฉันทW โดยใหMพุทธศาสนิกชนไดMนMอมนำหลักศีล ๕ มาประพฤติ ปฏิบัติในการดำเนินชีวิตประจำวัน ตามแนวทางของหน9วยอบรมประชาชนประจำตำบล จำนวน ๔,๙๑๔ หน9วยทั่วประเทศ ที่ไดMดำเนินการตามหัวขMออบรม ๔ หัวขMอ คือ ศีลธรรมและวัฒนธรรม สุขภาพ อนามัย สัมมาชีพ สันติสุข ศึกษาสงเคราะหW สาธารณสงเคราะหW กตัญkูกตเวทิตาธรรม และ สามัคคีธรรมโดยมอบหมายใหMสำนักงานพระพุทธศาสนาแห9งชาติ ร9วมกับคณะสงฆWหน9วยงานราชการ สถานศึกษา องคWกรปกครองส9วนทMองถิ่นองคWกรภาคเอกชน กำนัน ผูMใหญ9บMาน องคWกรเครือข9ายชาวพุทธไดM ขับเคลื่อนโครงการเพื่อสนับสนุน นโยบายดังกล9าวโดยกำหนดเปqาหมายทุกตำบล ทุกหมู9บMานทั่วประเทศ พรMอมยงั ตั้งเปqาตวั ชีว้ ดั ใหMเกิดสมั ฤทธผิ ลอย9างเปน. รปู ธรรม ภายใน ๔ ป\\ วิธีการดำเนินการจะใหMวัด กำนัน ผูMใหญ9บMานหรือประธาน ชุมชนเป•ดรับสมัครประชาชนเขMาร9วม

๑๕๘ โครงการฯ หากมีประชาชนเขMาร9วมโครงการฯ ตั้งแต9 ๔๐ เปอรWเซนตWขึ้นไป ใหMแจMงสำนักงาน พระพุทธศาสนาจังหวัดเพื่อขึ้นทะเบียนเป.นหมู9บMานรักษาศีล ๕ และเมื่อหมู9บMานที่ไดMขึ้นทะเบียนแลMว สามารถขอรับแผ9นปqายไมMหมู9บMานรักษาศีล ๕ เพื่อติดตั้ง ณ หมู9บMานของตนโดยไม9ตMองเสียค9าใชMจ9ายใด ๆ ซึ่งทางสำนักงานพระพุทธศาสนาแห9งชาติ ไดMจัดสรรงบประมาณประชาสัมพันธW เชิญชวนประชาชนทั้ง ประเทศเขMาร9วมโครงการ โดยไดMจัดทำปqายไวนิล ประชาสัมพันธWส9งไปกับวัดทุกวัดท่ัวประเทศแลMว และ ขณะเดียวกันก็มีสถานศึกษา โรงเรียนต9าง ๆ ขอเขMาร9วมโครงการดMวย ทางสำนักงานพระพุทธศาสนา แห9งชาติ ร9วมกับสำนักงานกลางโครงการหมู9บMานรักษาศีล ๕ ก็ไดMจัดทำปqายไวนิลใหMโรงเรียนที่ขอมาทั่ว ประเทศ ซ่งึ ผลการดำเนินโครงการเปน. ไปตามเปqาหมาย การดำเนินงานคณะสงฆWโดย เจMาประคุณสมเด็จพระมหารัชมังคลาจารยW ผูMปฏิบัติหนMาที่สมเด็จ พระสังฆราชมีดำริ ที่จะเสริมสรMางความปรองดองและสมานฉันทWของคนในชาติ ใหMเกิดความสงบ สันติสุข มีความสามัคคีกลมเกลียวกัน โดยใหMพุทธศาสนิกชนไดMนMอมนำหลักศีล ๕ มาประพฤติปฏิบัติ ในการดำเนิน ชีวิตประจำวัน กอรปกับคณะรักษาความสงบแห9งชาติ (คสช.) ไดMใหMแนวทางในการแกMไขปbญหาดังกล9าว ดMวยการใหMทุกภาคส9วนในประเทศร9วมมือกันดำเนินการสรMางความปรองดองสมานฉันทW และทำใหM ประชาชนมีความรักความสามัคคีกันโดยเริ่มจากครอบครัว หมู9บMาน ตำบล อำเภอ จํงหวัด ซึ่งจะนำพา ประเทศกาM วไปขMางหนMาอย9างปลอดภัยยั่งยืน การดำเนนิ งานโครงการหมบ9ู Mานรกั ษาศลี ๘ ไดMแนวปฏบิ ัติท่ดี ี ๔ ดาM น ไดMแก9 ๑. ดMานการเปน. แบบอยา9 งท่ีดีของผูMนำทง้ั ฝaายสงฆWและ ผMนู ำทอM งถ่นิ ๒. ดาM นการประชาสัมพนั ธทW ี่ดี โดยใชMการประชาสัมพนั ธWทุกรปู แบบ ๓. ดMานการจัดกิจกรรมที่ดีซึ่งอาศัยทุนเดิมของชุมชนที่มีอยู9 และการมีส9วนร9วมของภาคส9วนต9าง ๆ ในทอM งถ่ิน ๔. ดMานการส9งเลริม สนับสนุนที่ดี จากวัดซึ่งนำโดยพระสงฆWและจากหน9วยงานภาครัฐทั้งในส9วน สำนักงานพระพทุ ธศาสนาจังหวัด และวฒั นธรรมจงั หวดั การดำเนนิ งานหมบ9ู Mานรักษาศีล ๔ จะพบว9ามรี ูปแบบการทำงานแบบเนMนการร9วมมอื ระหวา9 งคณะ สงฆWกับผูMนำทMองถิ่นทั้งแต9ระดับจังหวัดจนถึง ระดับหมู9บMานมีแผนการดำเนินงาน ๓ ระยะตามแนวทางของ สำนักงาน พระพุทธศาสนาแห9งชาติ ไดMแก9 ระยะเร9งด9วน ระยะปานกลาง และ ระยะยาว มีแนวทางการ ดำเนินงานในลักษณะคณะกรรมการทุกระดับ และมีกิจกรรม ๒ ลักษณะ คือ กิจกรรมหลักไดMแก9 การสวด มนตWปฏิบัติธรรม และกิจกรรมเสริม ไดMแก9 กิจกรรมอื่น ๆ ที่ส9งเสริมการปฏิบัติศีล ๕ และการรณรงคWการ รักษาศีล ๕กจิ กรรมทางวัฒนธรรมประเพณที อM งถิน่ เป.นตMน แนวทางการขับเคลื่อนโครงการหมู9บMานรักษาศีล ๕ ไดMมีการ ดำเนินการโครงการหมู9บMานศีล ๕ ขณะนี้เขMาสู9ระยะที่ ๓ ซึ่งจะเนMนในเรื่องคุณภาพจำเป.นจะตMองเนMนในเรื่องปริมาณควบคู9กันไปดMวย ซึ่งจาก การรายงานขMอมูลเบื้องตMนพบว9า มีหลายหมู9บMานยังไม9ผ9านเกณฑW แต9ถMาในพื้นที่อำเภอใดในเชิงปริมาณเกิน รMอยละ ๕๐ แลMว ก็ใหMจัดหาหมู9บMานตMนแบบหมู9บMานศีล ๕ เพื่อเป.นแบบอย9าง ในการดำเนินงาน ในพื้นท่ี

๑๕๙ อื่นๆ ส9วนการดำเนินงานประเมินคุณภาพของหมู9บMานศีล ๕ ระยะที่ ๓ นั้นจะเนMนเชิงคุณภาพใน ๓ ประเด็น คอื ๑. สามารถนำไปสง9 เสรมิ คณุ ภาพชวี ิตตามหลักการศีล ๕ ๒. สามารถนำไปส9งเสริม ใหเM กิดขนึ้ ในชวี ติ คนไทยไดM ๓. ส9งเสริมใหMเกิดการดำเนินงาน แบบหน9วยอบรมประชาชนประจำตำบล (อปต.) เพื่อใหMการ ดำเนินงานของโครงการสามารถเป.นไปอย9างต9อเนื่อง ถึงแมMว9าการประเมิน โครงการระยะที่ ๓ จะสิ้นสุดลง ในป\\ ๒๕๖๐ นี้ก็ตาม สิ่งที่จะช9วยใหMมนุษยWสามารถอยู9ร9วมกันไดMอย9างสันติ และเป.นมนุษยWที่สมบูรณW นั้น คอื คณุ ธรรมพื้นฐาน ๕ หรอื ศีล ๕ น่นั เอง เพือ่ ใหสM ามารถนำไปพฒั นาตนเอง แกMไขการอยูร9 ว9 มกนั ในสังคม และนำไปสู9การพัฒนางานใหMมีประสิทธิภาพ แนวคิดเรื่องศีล ๕ ในพระพุทธศาสนาเป.นรูปธรรมลักษณะ สำคัญคือทำใหMมนุษยWอยู9ร9วมกันในสังคมไดMอย9างสงบสุข นับเป.นเครื่องมือที่สำคัญของสังคมไทยในการ พัฒนาสังคมใหMสามารถพฒั นาไดอM ยา9 งย่งั ยืน รวมทง้ั ทำใหMเกดิ การมสี ว9 นรว9 มของทกุ ภาคส9วน เปน. เหตุใหMผทูM ่ี เขMามามีส9วนร9วมรูMถึงความสำคัญของตนเองที่ไดMเขMามามีส9วนร9วมในการขับเคลื่อนโครงการจนสำเร็จใน ระดับหนึ่ง การทำงานอย9างมีส9วนร9วมโดยทุกคนมีคุณธรรมพื้นฐาน ๕ ประการ (ศีล ๕) เสมอกันนั้น จะ เป.นส9วนส9งเสริมแนวร9วมที่อยู9ในชุมชนไม9ว9าจะเป.นสถานศึกษา องคWกรปกครองส9วนทMองถิ่น ส9วนราชการ หน9วยงานเอกชนก9อใหMเกิดพลังแห9งการสรMางสรรคWขับเคลื่อนโครงการต9าง ๆ ที่เป.นประโยชนWของชุมชน และขยายผลไปสช9ู มุ ชนอื่น ๆ อนั จะนำพาสนั ติสขุ มาส9ูประเทศไทยไดMอยา9 งยงั่ ยนื ๔ นวตั วถิ ีดEวยผสานแนวคดิ ชวี ติ พอเพยี งกบั โครงการหมูบD Eานศลี ๕ ผสานแนวคิดชีวิตพอเพียงกับโครงการหมู9บMานศีล ๕ ใหMเกิดรูปแบบการบูรณาการชุมชนเศรษฐกิจ พอเพียงที่เชื่อมโยงหมู9บMานรักษาศีล ๕ มีหลักการสำคัญคือการมีส9วนร9วม ขั้นแรกคือการปรับทัศนคติหรือ ความเชื่อที่เป.นไปในทิศทางเดียวกัน ตระหนักถึงความสำคัญในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการดำเนินชีวิต และต9อมาก็คือเป.นความคิดเห็นร9วมกันของประชาชนในชุมชน สิ่งเหล9านี้เป.นพื้นฐานสำคัญที่ควรจะไดMรับ การส9งเสริมและความร9วมมืออย9างจริงจังในหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง และหมู9บMานรักษาศีล ๕ ซึ่ง วัตถุประสงคWของทั้งสองหมู9บMานมีความคิดเห็นที่เป.นไปตามพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระปรมินทร มหาภูมิพลอดุลยเดช นั่นคือ “ประโยชนWสุขของชุมชน” ซึ่งรูปแบบบูรณาการที่เป.นรูปแบบที่เป•ดโอกาส ใหM ประชาชนในชุมชนทุกเพศทุกวัยมีส9วนร9วม และเขMาถึงในการแสดงความคิดเห็นระดมความเห็นเพื่อใหMเกิด การแลกเปลี่ยนเรียนรูMและตระหนักถึงความสำคัญของการดำเนินชีวิตตามแนวปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงโดยอาศัยคุณธรรมพื้นฐาน ๕ ประการ (ศีล ๕) มี จุดเชื่อมโดยผ9านกิจกรรมต9าง ๆ ของชุมชน รวมทั้งการบูรณาการเขMากับกิจกรรมต9าง ๆ ผ9านประเพณีทางพระพุทธศาสนา วัฒนธรรมทMองถิ่นซ่ึง กระบวนการเหล9านี้ไดMรับการสนับสนุนในการขับเคลื่อนโครงการเศรษฐกิจพอเพียง และโครงการศีล ๕ ใน ชุมชน บMาน วัด และสถานศึกษาในทMองถิ่นการอยู9ร9วมกันในชุมชนจึงตMองเป.นกลไกขับเคลื่อนช9วยกันโดยใชM ข้นั ตอน

๑๖๐ ๑. การวางแผนชุมชนที่มีความเขMมแข็ง ตMองมีผูMนำชาวบMานที่เขMมแข็ง เช9น ผูMนำทางศาสนา พระสงฆW หรือ ปราชญWชาวบMาน เป.นผูMนำทางความคิด ที่สามารถดำเนินการตามแนวทางบูรณาการปรัชญา ของเศรษฐกิจพอเพียง และคุณธรรมพื้นฐาน ๕ ประการ (ศีล ๕) ใน การประกอบสัมมาชีพ หรือนำพา ชาวบMานไปทัศนศึกษาแหล9งเรียนรูMเศรษฐกิจพอเพียงจากชุมชนอื่น ๆ ที่ประสบผลสำเร็จ เพื่อระดม ความเห็นหาแนวทางแกMไขปbญหา ช9วยกันวิเคราะหWจัดลำดับความสำคัญของปbญหา จากนั้นตั้งเปqาหมาย ร9วมกันกำหนดการแสวงหาทรัพยากร ในพื้นท่ี กำหนดการหาคำตอบเพื่อการตัดสินใจว9าแนวทางใดท่ี เหมาะสมในการนำมาเพื่อพัฒนาทMองถิ่น และสำคัญที่สุด คือการตัดสินใจร9วมกันของชุมชน เพื่อกำหนด ทิศทางการพฒั นาตอ9 ไป ๒. การดำเนินกิจกรรม ชุมชนแต9ละชุมชนมีบริบทที่แตกต9างกันไปแต9แนวทางการดำเนินกิจกรรม จะตMองขึ้นอยู9บนพื้นฐานความคิดเห็นร9วมกัน จากนั้นการพัฒนาในพื้นที่ของตนจึงตMองอาศัยความรMู ความสามารถจากปราชญWชาวบMาน หรือผูMที่มีความรูMเพราะการมีส9วนร9วมของชุมชนที่เกิดจากการร9วมมือ ของ บาM น วดั และโรงเรยี นจงึ จะสามารถทำใหMการดำเนนิ โครงการตา9 ง ๆ ใหMสำเรจ็ ลงไดM ๓. การเติมพลังการดำเนินโครงการปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง การดำเนินโครงการปรัชญา ของเศรษฐกิจพอเพียง และคุณธรรมพื้นฐาน ๕ ประการ (ศีล ๕) ในชุมชนพบว9าการดำเนินโครงการต9าง ๆ ถMาหากไดMรับการสนับสนุนผูMที่มีความรูMที่จำเป.นต9อโครงการไม9ว9าจะเป.นการประกอบอาชีพ การใหMความรูM อาจจะเป.นปราชญWชาวบMาน พระสงฆWอบรมศีลธรรมจะเป.นการเติมเต็มใหMการดำเนินโครงการ ประสบ ผลสำเร็จใดM นอกจากนั้น การพบปะแลกเปลี่ยน เยี่ยมเยียนของประชาชนในชุมชน จะเป.นการเติมพลัง ความคิดของประชาชนในชุมชนเดียวกันใหMมีความมั่นใจเรื่องนั้นในกิจกรรมต9าง ๆ ที่ไดMมีส9วนร9วมระดม ความคิดเห็นนั้นไดMดำเนินการจนประสบผลสำเร็จ จะเป.นแรงผลักดันใหMประชาชนในชุมชนที่ยังไม9ไดMเขMา มาร9วมกิจกรรมต9าง ๆ ที่ชุมชนจดั เพ่มิ มากขึน้ เรอ่ื ย ๆ ๔. อำนวยประโยชนW การดำเนินโครงการต9าง ๆ ในชุมชน โดยพื้นฐานแลMวจะตMองมีเปqาหมายท่ี ผลประโยชนWของประชาชนส9วนใหญ9 แต9ในการปฏิบัติบางโครงการอาจจะไม9สามารถสรMางประโยชนW ใหMกับ ประชาชนในชุมชนทั้งหมดไดM แต9การดำเนินโครงการปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และคุณธรรมพื้นฐาน ๕. ประการ (ศีล ๕) มี คุณลักษณะพิเศษอย9างหนึ่งคือใชMทรัพยากรเท9าที่มีก็สามารถดำเนิน โครงการไดMขอเพียงประชาชนในชุมชนมีความเชื่อมั่นและดำเนินการ ในลักษณะค9อยเป.นค9อยไปไม9เร9งรัด ผลประโยชนWที่จะไดMรับก็จะค9อย ๆ ขยายมากขึ้นเรื่อย ๆ ยิ่งถMามีเครือข9ายต9าง ๆ เขMามามีส9วนร9วมก็จะสรMาง ความมั่นคงใหMกับประชาชนในชุมชนไดMอย9างรวดเร็ว ผลประโยชนWที่เกิดขึ้นในชุมชนจะเป.นสิ่งที่รูปธรรม มากขนึ้ นน้ั คือความสงบสุขความเขMมแขง็ ทางเศรษฐกิจทีย่ ั่งยนื ไดนM ำมาสรMางเป.นรปู แบบบรู ณาการดังนี้

๑๖๑ ภาพที่ ๓๑ รูปแบบบรู ณาการ “หมู9บาM นรักษาศีล ๕ ดMวยแนวคดิ ชวี ติ พอเพียง” (พระใบฎีกาสุพจนW ตปสโี ล,๒๕๕๙,น.๗๕) จากภาพที่ ๒๑ สามารถอธิบายขั้นตอนการพัฒนาสรMางรูปแบบบูรณาการไดMแบ9งขั้นตอนออกเป.น ๓ ขั้นตอน คอื ๑. การพัฒนารปู แบบจากการศกึ ษาองคคW วามรแMู ละขอM มูลพนื้ ฐานตา9 ง ๆ ๒. การตรวจสอบรปู แบบ ๓. การทบทวนและปรับปรุงรูปแบบ ซึ่งรูปแบบบูรณาการหมู9บMานรักษาศีล ๕ ดMวยแนวคิดชีวิต พอเพียงก9อนที่จะไดMรับการพัฒนาใหMเป.นหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง หรือ หมู9บMานรักษาศีล ๕ จะมีสภาพไม9 แตกตา9 งจากชุมชนอ่นื ในประเทศไทย นั่นคือมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจากเดิมที่เป.นหมู9บMานที่สภาพความเป.นอยู9ที่เรียบง9ายกลับ กลายเป.นสังคมที่มุ9งเนMนการทำมาหาเงิน โดยไม9สนใจวิธีการที่จะไดMมา ปbญหาต9าง ๆ ของสังคมภายนอกจึง ลุกลามเขMามาไดMอย9างง9ายดาย เช9น ปbญหายาเสพติด ลักขโมย ปbญหาเยาวชน นอกจากปbญหาดังกล9าวอีก ประเด็นหนึ่งที่สำคัญคือ ประชาชนในชุมชนขาดความสนใจในการมีส9วนร9วมในกิจกรรมของชุมชนไม9ว9าจะ เป.นการใหMความร9วมมือกับเจMาหนMาที่ของรัฐ ส9วนราชการในการพัฒนาตนเองและชุมชนเป.นผลใหMการใชM จ9ายในครอบครัวการสรMางรูปแบบบูรณาเพียงพอ ก9อใหMเกิดสภาพหนี้สินทั้งในและนอกระบบ เกิดผล กระทบต9อความเป.นอยู9ในครอบครัวและชุมชนเพื่อเชื่อมโยงหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง และหมู9บMานรักษา ศีล ๕ ในครั้งนี้จึงมุ9งตอบโจทยWที่ว9าจะทำอย9างไรจึงจะทำใหMเกิดกระบวนการที่จะสามารถบูรณาการ

๑๖๒ เชื่อมโยงหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง และหมู9บMานรักษาศีล ๕ โดยกำหนดหลักการบูรณาการ คือการทำใหM สมบูรณW แต9พูดแค9นี้อาจจะไม9สมบูรณW ถMาจะพูดใหMสมบูรณWก็คงจะตMองใหMความหมายที่ละเอียด ใหMเกิดภาพ ที่ชัดยิ่งขึ้นขอพูดขยายความออกไปหน9อยว9า การนำหน9วยย9อยอันหนึ่งเขMารวมกับหน9วยย9อยอื่น ๆ ภายใน องคWรวมเพื่อใหMเกิดความสมบูรณW อย9างนี้ก็ไดMหรือขยายความออกไปอีกก็บอกว9า การประมวลหน9วยย9อยท่ี แยก ๆ อันใหMรวม เขMาเป.นองคWรวมที่ครบถMวนสมบูรณWขออีกอันหนึ่งว9า การทำใหMหน9วยย9อยทั้งหลายเขMา ร9วมเป.นองคWประกอบ ซึ่งทำหนMาที่ประสานซึ่งกันและกัน กลมกลืนเขMาเป.นองคWรวมอันเดียวอันทำใหMเกิด ความสมดุลที่องคWรวมนั่น สามารถดำรงอยู9และดำเนินไปไดMในภาวะที่ครบถMวนสมบูรณWไป ๆ มา ๆ ก็ วนเวียนอยูท9 ่ีคำว9า “สมบรู ณ”W สำหรับหลักการของรูปแบบบูรณาการเพื่อเชื่อมโยงหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง และหมู9บMานรักษา ศีล ๕ คือ รูปแบบที่มีระดมใหMดำเนินการของทุกภาคส9วน และเสริมสรMางชุมชนเขMมแข็ง ซึ่งจะเป.นการบูร ณาการใหMสามารถเชื่อมโยงใหMทุกเครือข9ายทำงานร9วมกันไดMอย9างมีประสิทธิภาพ รวมทั้งกลยุทธWที่จะดึงเอา ความรูMความสามารถของปราชญWชาวบMาน หรือคนในชุมชนรวมทั้งศักยภาพของหน9วยงานต9าง ๆ นอกจากนั้นประเพณีวัฒนธรรมทMองถิ่นหลักธรรมทางพระพุทธ ศาสนา กลไกทางสังคมเพื่อใหMสามารถ นำมาใชพM ัฒนาชมุ ชนไดอM ย9างมปี ระสิทธิภาพ รูปแบบบูรณาการ “หมู9บMานรักษาศีล ๕ ดMวยแนวคิดชีวีตพอเพียง” ที่สามารถนำไปปรับใชMไดMกับชุมชน ทวั่ ไปมีขอM คMนพบ ดงั น้ี ๑. แหล9งความรูMชุมชน แบง9 ออกเปน. องคกW รชมุ ชน ๒. แหลง9 ภมู ปิ ญb ญาชุมชนแบง9 ออกเป.นคน และกิจกรรมอ่นื ๆ ๓. ความสัมพันธWบMานวัดโรงเรียน กับ แหล9งความรูMและแหล9งภูมิปbญญาทMองถิ่นคือ โรงเรียนเป.น แหล9งความรูMวัดเป.นแหล9งภูมิปbญญาชาวบMานเป.นไดMซึ่งแหล9งความรูMและแหล9งภูมิปbญญาการบูรณาการ รูปแบบองคWความรแูM ละภมู ปิ bญญาทMองถ่นิ ของ “ชุมชนเศรษฐกิจพอเพียง” และ หมู9บMานรกั ษาศีล ๙ บูรณาการจากผลการสำรวจปbจจัยและกระบวนการขององคWความรูMและภูมิปbญญาทMองถิ่นองคWความรูMและ ภูมิปbญญาทMองถิ่นของชุมชนที่ไดMจากเครื่องมือหลายประเภท และขMอคMนพบนำมาประกอบในการสรMาง รูปแบบบูรณาการเพื่อเชื่อมโยงหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง และหมู9บMานรักษาศีล ๕ และรูปแบบบูรณาการ เพื่อเชื่อมโยงหมู9บMานเศรษฐกิจพอเพียง และหมู9บMานรักษาศีล ๕ ที่ใชMไดMกับชุมชนทั่วไป คือการถ9ายทอด ความรูMของชุมชนไดMจากชุมชนที่ประสบผลสำเร็จเป.นหลักส9วนหนึ่งไดMมาจากแหล9งเรียนรูM ซึ่งแหล9งความรMู แบ9งออกเปน. องคWกรชมุ ชนและคือต9าง ๆ ภมู ปิ bญญาทอM งถน่ิ ของชมุ ชนไดMจากวดั (พระสงฆW)เปน. หลกั ส9วนหนึ่งไดMมาจากชุมชนซึ่งแหล9งภูมิปbญญาทMองถิ่น แบ9งออกเป.นคนและกิจกรรมอื่น ๆ กระบวนการพัฒนาองคWความรูM มีหลายวิธีที่สำคัญคือ เมื่อรับความรูMมาแลMว ตMองลงมือปฏิบัติจริงจะทำใหM เกิดความรูMดMวยปbญญาแลMวพัฒนา ความรูMในระดับที่สูงขึ้นกระบวนการพัฒนาภูมิปbญญาทMองถิ่นมีหลายวิธีท่ี สำคัญ คือ ปbญญาที่เกิดจากการลงมือปฏิบัติทำใหMเกิดภูมิปbญญาที่ฝbงลึกลงในตัวคน นำมาใชMในวิถีการ ดำเนินชีวิตทำใหMเกิดเป.นพลังปbญญาเรียกว9าปbญญาพละ ซึ่งจะทำใหMพMนจากภัยคือปbญหาที่มีอยู9และร9วม

๑๖๓ แบ9งปbนประสบการณW เพื่อใหMกระบวนการบูรณาการประกอบดMวย การประสานกันอย9างกลมกลืนและเป.น อันหนึ่งอันเดียวกันระหว9างบMานวัด โรงเรียน การรวมกลุ9มของคนในชุมชน ผูMมีหนMาที่ในการถ9ายทอดองคW ความรูMและภูมิปbญญาทMองถิ่นตMองพัฒนาคุณธรรมและประสบการณW ใหMสามารถเป.นแบบอย9างที่ดีไดM กิจกรรมการรวมกลุ9มตMองเป.นกิจกรรม ที่ชาวชมุ ชนไดMรับผลประโยชนWร9วมกัน มีวิวัฒนาการจนเกิดกิจกรรม ที่หลากหลายแต9ละกิจกรรมมีความเชื่อมโยงเกื้อหนุนกัน จะสามารถรวมคนไดMเป.นช9องทางใหMผูMที่มีความรูM และภูมิปbญญาอยู9ในตัว ไดMแสดงบทบาทในการถ9ายทอดแลกเปลี่ยนเรียนรูMชุมชนร9วมกันรับผิดชอบในการ แบ9งหนMาที่รับผิดชอบ การคัดกรองความรูMจากภายนอก ตMองยึดหลักผลประโยชนWที่เป.นของชาวชุมชนและ ส9วนรวมและใชMการ ศึกษาร9วมดMวยการนำแนวคิดที่ประสบความสำเร็จแลMวมาปรับใชMและพัฒนาปbจจัยและ กระบวนการดังกล9าวล9งผลใหMเกิดการนำความรูMและภูมิปbญญาที่มีอยู9ในตัวคนออกมาใชMใหMเกิดประโยชนW เกิดการฟนx€ ฟภู มู ิปญb ญาทอM งถ่ินขนึ้ มาใหม9 คือ ๑. เคารพผูMมีคณุ ธรรม รคูM ุณคา9 และเคารพผูมM ภี มู ิปbญญาและประสบการณสW ูง ๒. การเอ้อื เฟอ€x เกอื้ กลู แบ9งปbนกนั ภายในชมุ ชน และเครอื ข9าย ๓. เกดิ การชว9 ยเหลือกนั ทำงาน ๔. เกิดความสัมพันธWกันภายในชุมชนกลายเป.นความรักความอบอุ9น มีมิตรภาพ เช9นเดียวกับ ระบบเครอื ญาตนิ ่ันเอง สรุป รูปแบบบูรณาการหมู9บMานรักษาศีล ๕ ดMวยแนวคิดชีวิตพอเพียงเป.นงานบูรณาการพัฒนาคุณภาพชีวิต ประชาชนซง่ึ เปน. หวั ใจสำคญั ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตมนุษยWในมิติองคWรวม ซึ่งหลักการศีล ๕ จะเกิดขึ้นไดM จะตMองมุ9งส9งเสริมใหMคนนMอมนำจิตใจคือการชำระใจของตนเอง ใหMละความชั่วกลัวการทำซึ่งไม9ดีเพิ่มการทำ ความดี และทำจิตใจใหMบริสุทธ์ิ จึงจำเป.นอย9างยิ่งที่จะตMองนำหลักการบูรณาการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืน และ นMอมนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง จึง จะสามารถขับเคลื่อนชุมชนเศรษฐกิจพอเพียง และโครงการ หมู9บMานรักษาศีล ๕ ในพื้นที่ต9าง ๆ ในประเทศไทยไดMอย9างแน9นอนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ที่มุ9งเนMน ใหMคนไทยมีความสุขถMวนหนMาสามารถพึ่งตนเองกMาวทันโลก โดยยังคงรักษาเอกลักษณWของความเป.นไทย มี ค9านิยมต9อการปรับเปลี่ยนกระบวนการคิด เจตคติ และกระบวนการทำงานใหMเอื้อต9อการเปลี่ยนแปลง ระบบการบริหารจัดการที่มุ9งสู9ประสิทธิภาพ คุณภาพ รูMเท9าทัน กMาวทันโลก และมีความยืดหยุ9น พรMอมรับ การเปลี่ยนแปลงควบคู9ไปกับการมีคุณธรรมและซื่อสัตยWสุจริต จึงเห็นไดMว9าหลักการแห9งกรอบแนวคิดของ แผนการศึกษาชาติ ขMางตMน เป.นแผนบูรณาการทั้งดMานการจัดการศึกษา ศาสนา ศิลปะ วัฒนธรรม และ ธรรมชาติสัมพันธWเชื่อมโยงเป.นองคWรวมพึ่งพาอาศัย ส9งเสริมสนับสนุนซึ่งกันและกันอย9างพอเหมาะพอดี และมีดุลยภาพ การนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปเป.นแนวคิดในการจัดการ ศึกษาไทยนับเป.นส9วน สำคัญในการเผยแพร9และนำแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกตWใชMไดMอย9างยั่งยืนเนื่องจาก การศึกษาเป.น เครื่องมือสำคัญในการพัฒนาคนและพัฒนาประเทศ การจัดการศึกษาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง จึงเป.นปรัชญาที่แแนะแนวทางการดำรงอยู9และปฏิบัติตนในทางที่ควรจะเป.นสามารถนำมาประยุกตWใชMไดM

๑๖๔ ตลอดเวลามุ9งเนMนการรอดพMนจากวิกฤติ ซึ่งผลที่จะไดMรับจากการนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมา ประยุกตใW ชM คอื ความพรMอมรับตอ9 การ เปล่ียนแปลงทุกดาM น ทั้งทางเศรษฐกจิ สงั คม และสง่ิ แวดลMอม สกู9 าร พัฒนาทส่ี มดุลมนั่ คงและยง่ั ยนื โดยใชมM นุษยเW ปน. แกนกลางการพฒั นา เพอ่ื สราM งใหMเกิดความสมดลุ ระหว9าง คนธรรมชาติ และสรรพสิ่งเพื่อใหMสามารถอยู9ร9วมกันดMวยความเกื้อกูลกัน ไม9ทำลายลMางกันทุกสิ่งในโลกก็จะ อย9ูรว9 มกันอยา9 งสงบสขุ ส9งผลตอ9 การพัฒนาท่ยี ัง่ ยืนอยา9 งแทMจริง ๕. การพฒั นาชุมชนพอเพยี งคอื การพัฒนา “คน” ท่ยี ่งั ยืน แนวทางของการพัฒนาชุมชนประการแรก คือ ความศรัทธาอย9างแรงกลMาในตัวคนที่ว9า “คนเป.น ทรัพยากรที่ประเสริฐมีคํา และสำคัญที่สุด” หมายถึง ในทุกชุมชนนั้นนอกเหนือไปจากทรัพยากรธรรมชาติ (Natural Resource) เชน9 ดิน นำ้ ปาa ไมM แรธ9 าตุต9าง ๆ แลMว ยังมีทรัพยากรอกี อย9างหน่งึ เรียกว9า ทรพั ยากร มนุษยW (Human Resource) ซึ่งนับว9าเป.นทรัพยากรที่สูงส9ง มีค9าและสำคัญมากที่สุดในชุมชน เพราะคน รจMู กั เหตุ รMูจกั ผล รMจู กั คิด รMจู กั ตัดสินใจ รจMู ักวางแผน รจูM ักประพฤติ ปฏบิ ัติ และรMูจกั พฒั นาชีวติ ความเป.นอย9ู ของตนเองและชุมชนไปในทิศทางที่ตMองการ ความศรัทธาในตัวคนตามปรัชญาขMอนี้มิไดMจำกัดเฉพาะเพศใด เพศหนึ่ง แต9หมายความรวมไปถึงความศรัทธาในตัวคนทุกเพศทุกวัย เช9น หญิง ชาย เด็ก และคนชราดMวย การที่คนเป.นทรัพยากรที่ประเสริฐ มคี 9า และสำคญั ทส่ี ุดน้ัน สืบเนือ่ งมาจากเหตุผลทีส่ ำคญั สองประการ ประการแรกคือ “จุดเริ่มตMนของการพัฒนานั้นเริ่มที่คน” หมายความว9า การพัฒนาทั้งหลายใน ชุมชนลMวนมาจากการกระทำของคน กล9าวคือ คนเป.นผูMคิด ตัดสินใจ วางแผน และลงมือปฏิบัติการเอง ทั้งสิ้น คนจึงเป.นจุดเริ่มตMนของการพัฒนา นอกจากน้ี คนยังบันดาลใหMสิ่งต9าง ๆ ในชุมชนเกิดขึ้นหรือดับ สลายไดMเช9น คนสามารถสรMางหรือทำลายบ9อน้ำ โรงเรียน โรงพยาบาล หรือคนดMวยกันเองไดM เป.นตMนและ อีกประการหนึ่ง ก็คือ “จุดหมายปลายทางสูงสุดของการพัฒนา คือ การพัฒนาคน” การพัฒนาคน หมายถึง การทำใหMคนมีทั้งคุณภาพ คือ มีความสามารถในการทำงานตามบทบาทและหนMาที่ของตนอย9างมี ประสิทธิภาพ และมีทั้งคุณธรรม คือ มีจิตใจพรMอมที่จะเสียสละประโยชนWส9วนตัว เพื่อส9วนรวมหรือชุมชน ทั้งนี้เพราะว9าคนเป.นส9วนสำคัญที่สุดในชุมชน ชุมชนจะยั่งยืนถาวรเจริญกMาวหนMาหรือไม9นั้นขึ้นอยู9กับคนใน ชุมชนนั้น ดังนั้น จุดหมายปลายทางสูงสุดหรือผลประโยชนWสูงสุดต9าง ๆ ของการพัฒนาจึงมุ9งไปที่การ พัฒนาคนและควรเป.นคนส9วนใหญ9ในชุมชนดMวย การพัฒนาต9าง ๆ ที่ผ9านมาประสบกับความลMมเหลว หรือไม9ไดMผลเท9าที่ควร สาเหตุประการหนึ่งมาจากการขาดจุดมุ9งหมายปลายทางสูงสุดที่มุ9งพัฒนาคนหรือ จุดหมายปลายทางรองที่ตั้งไวMมิไดMสนองหรือสอดคลMองกันกับจุดหมายปลายทางสูงสุดนั้น เช9น หน9วยงาน หน9วยใดหน9วยหนึ่งไดMรับคำสั่งจากหน9วยงานในระดับสูงกว9าใหMมาสรMางถนนสายหนึ่งในหมู9บMานหน9วยงาน นั้นก็เริ่มสรMางถนนโดยมิไดMใหMประชาชนในหมู9บMานไดMเขMามามีส9วนร9วมแมMแต9นMอย จุดหมายปลายทางท่ี แทMจริงก็เพื่อสนองความตMองการของหน9วยงานที่เหนือกว9าเพื่อใหMมีผลงานปรากฏเท9านั้น ประชาชนใน หมู9บMานก็มิไดMเอาใจใส9 ทั้งนี้เพราะประชาชน ไม9ไดMมีความรูMสึกเป.นเจMาของเพราะไม9ไดMเขMามามีส9วนร9วมใน การสรMางถนนนั้นดMวย ไม9นานนักถนนสายนั้นก็เสื่อมโทรมใชMการไม9ไดMอันเป.นการสูญเปล9าในการพัฒนา

๑๖๕ อยา9 งหนึ่ง ฉะนั้น ในการปฏิบัติงานพัฒนาชุมชน สิ่งสำคัญประการหนึ่ง ก็คือ ตMองมีความศรัทธาในตัวคน อัน หมายถึง การเห็นคุณค9าและความสำคัญของประชาชนในชุมชนตลอดเวลา ตัวอย9างเช9น นักพัฒนาตMองใหM ความสำคัญกับความตMองการ ปbญหา และผลประโยชนWของประชาชนเป.นหลักในการดำเนินงาน โดยมีการ เป•ดโอกาสใหMประชาชนเขMามามีส9วนร9วมในโครงการพัฒนาต9าง ๆ ทุกขั้นตอน มิใช9เพียงแต9ใหMประชาชนไดMรูM ไดMเห็นเท9านั้น ตMองใหMประชาชนไดMมีโอกาสสัมผัสของจริงดMวย โดยตMองใหMประชาชนเขMามามีส9วนร9วมอย9าง แทMจริงในการคดิ ตัดสินใจ วางแผน และปฏิบตั ิการในโครงการพฒั นาตา9 ง ๆ เหลา9 นี้ เปน. ตนM การสรMางถนน ตามตัวอย9างขMางตMน หากประชาชนไดMเขMามามีส9วนร9วมอย9างจริงจัง ทุกขั้นตอนในการคิด ตัดสินใจ วางแผน และปฏิบัติการแลMว จริงอย9ู งานอาจจะดำเนินการไปอย9างล9าชMาเสียเวลา แต9ผลที่ไดMรับ ก็คือ ประชาชนจะ เกิดความรูMสึกว9าตัวเองมีส9วนเป.นเจMาของถนนสายนั้นเพราะไดMช9วยกันสรMางมากับมือจึงเห็นคุณค9า ความสำคญั เมื่อเปน. เช9นน้ี ความรว9 มมอื ในการดแู ลบำรงุ รักษาในเวลาตอ9 มาจึงไมน9 9าจะมีปญb หามากนัก การพัฒนาชุมชนจะตMองตั้งอยู9บนความศรัทธาในตัวคนที่ว9า คนทุกคนมีความสามารถที่จะพัฒนา ตนเองใหMดีขึ้นไดMถMามีโอกาสหรือมีการใหMโอกาสกัน ในเรื่องความพรMอมของประชาชนในการเขMามามีส9วน ร9วมไม9น9าจะเป.นปbญหา ปbญหาจะอยู9ที่ว9าทุก ๆ ฝaายที่เกี่ยวขMองจะมีความพรMอมขนาดไหน ในอันที่จะเป•ด โอกาสใหMประชาชนเขMามาทำงานพัฒนาชุมชน การพัฒนาท้ังหลายจะปราศจากผลทั้งสิ้น ถMามองขMามใน เรื่องการพัฒนาคนแต9ละคนใหMมีทัศนะที่ถูกทางและมีขีดความสามารถสูงขึ้น นอกเหนือไปจากน้ี ทุก ขั้นตอนของการพัฒนาชุมชนนั้นจะขาดคนมิไดM นับตั้งแต9การที่คนเป.นจุดเริ่มตMนของการพัฒนา คนเป.นจุด ศูนยWกลางของการพัฒนา และคนเป.นจุดหมายปลายทางสูงสุดของการพัฒนา ดังนั้น หัวใจของปรัชญา ประการนี้ กค็ อื การเห็นวา9 คนเปน. ทรพั ยากรท่ีมีคําและสำคัญที่สุด ปรัชญาของการพัฒนาชุมชนประการสำคัญ คือ ความศรัทธาและเชื่อมั่นในตัวคนที่ว9า “คนเป.นสัตวWโลกที่ พฒั นาไดดM ที ีส่ ดุ ” (Highest potential developing animal) หมายความวา9 ในบรรดาทรพั ยากรทั้งหลาย ในโลก คนสามารถสรMางประโยชนWสูงสุดใหMแก9ชุมชนไดM มากที่สุด ถMาไดMรับการพัฒนาที่ถูกตMอง จะสามารถ ดึงเอาความสามารถภายในตัวคนออกมาใชMประโยชนWไดM และถMามีการเปรียบเทียบกับความสามารถในการ พัฒนาของคนกับสัตวWโลกชนิดอื่น ๆ ที่พัฒนาไดM เช9น ชMาง มMา ลิง เป.นตMน แลMวคนจะเป.นสัตวWโลกที่พัฒนา ไดMดีที่สดุ นอกจากนคี้ นสามารถเขMาร9วมในการสรMางสรรคคW วามเจริญใหแM กช9 ุมชนไดดM ีที่สุด ตวั อย9างเช9น การ สรMางถนนสายหนึ่งขึ้นในหมู9บMาน การที่คนเขMามาช9วยกันคิด วางแผน ตัดสินใจ ร9วมกันก9อสรMาง ตลอดจน ร9วมกันฟbนฝaาอุปสรรคต9าง ๆ จนกระทั่งสรMางถนนเสร็จ เช9นนี้ถือว9า คนสามารถพัฒนาใหMมีคุณภาพขึ้นไดM โดยคนสามารถใชMความรูMความสามารถที่มีอยู9ทำงานจนบรรลุเปqาหมายอย9างมีประสิทธิภาพ ในเวลา เดียวกันคนก็สามารถพัฒนาใหMเกิดจิตสำนึกในการเสียสละ โดยยอมเสียสละกำลังกาย ความสุขส9วนตัว มา ช9วยกันสรMางถนนดMวยความซื่อสัตยWอดทน และยอมสละกำลังเงินเพื่อประโยชนWของส9วนรวมอย9างจริงใจ และจริงจัง สิ่งเหล9าน้ี อาจถือไดMว9าคุณธรรมในตัวคนไดMรับการพัฒนาใหMเกิดขึ้นบMางแลMว อาจกล9าวไดMว9า คน ทุกคนไม9ว9าจะอยู9ในชุมชนใดในเมืองหรือในชนบท รวยหรือจน การศึกษาสูงหรือต่ำ จะมีพลัง

๑๖๖ ความสามารถในเรื่องความเป.นผูMนำความคิดริเริ่ม และความคิดใหม9 ๆ ซ9อนเรMนอยู9ภายในตัวหลัง ความสามารถน้ี สามารถเจริญเติบโตขึ้นเรื่อย ๆ ถMามีโอกาสไดMรับการพัฒนาโดยการกระตุMนเตือน ยั่วยุ ชี้แนะ ส9งเสริมอย9างถูกวิธีถูกทางและอย9างเหมาะสมกับผูMรับ ก็สามารถที่จะดึงเอาพลังความสามารถน้ี ออกมาใชเM พ่อื ยกระดับมาตรฐานในทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองของตนเองและสว9 นรวมไดM ปรัชญาประการนี้ ถูกนำไปใชMเป.นแนวทางในการปฏิบัติงานพัฒนาชุมชน โดยนักพัฒนาจะตMองมี ความศรัทธาเป.นพื้นฐานอยู9เสมอว9า คนทุกคนนั้นพัฒนาไดM คนทุกคนลMวนมีพลังความสามารถอยู9ในตัว และเป.นธรรมดาที่บางคนมีพลังความสามารถที่มองเห็นหรือแสดงออกไดMอย9างชัดเจน ขณะที่บางคนพลัง นั้นไม9อาจมองเห็นไดM แต9ก็ไม9เป.นการลำบากจนเกินความสามารถของนักพัฒนาที่จะพยายามดึงเอาพลัง ความสามารถที่ซMอนเรMนอยู9ภายในออกมาใชMเป.นประโยชนWแก9ชุมชนไดM โดยอาจใชMวิธีการส9งเสริมใหM ประชาชนเขMามามีส9วนร9วมในการทำงานเป.นกลุ9มและอาศัยกิจกรรมเป.นเครื่องมือกระตุMนในการดึงพลัง ความสามารถออกมาจากประชาชน เปน. ตMน ดังนั้น เมื่อคนเป.นสัตวWโลกที่พัฒนาไดM และพัฒนาไดMดีที่สุดอีกดMวย เช9นนี้การพัฒนาความสามารถ ของคนนั้นจะตMองเป.นไปอย9างถูกวิธี ทั้งน้ี เพราะความสามารถของคนเมื่อมีโอกาสไดMพัฒนาและถูกนำ ออกมาใชM อาจเปรียบเสมือนพลังนิวเคลียรW คือ มีทั้งคุณอนันตWและโทษมหันตWความสำคัญจึงอยู9ที่พลัง ความสามารถนัน้ จะถกู นำไปใชMในทางสรMางสรรคWหรอื ทางทำลาย สงิ่ นเ้ี ป.น บทบาทและหนMาที่ของนักพัฒนาที่จะตMองใชMวิธีการใหMถูกตMองและเหมาะสม ในการดึงพลังน้ัน ออกมาและพัฒนาพลงั น้นั ใหMใชMประโยชนWแต9ในทางสรMางสรรคWเทา9 น้ัน ปรัชญาของการพัฒนาชุมชนต9อมา คือ “การรวมกลุ9ม” (Grouping) หมายถึง ความ เจริญกMาวหนMาของการพัฒนาชุมชนนั้น ตMองอาศัยการรวมกลุ9มและการทำงานในกลุ9ม การที่จะเรียกว9า รวมกลุ9มนั้นจะตMองมีคนตั้งแต9สองคนขึ้นไปมารวมกัน โดยมีวัตถุประสงคWในการเขMามาอยู9ร9วมกันอย9าง ชัดเจน พลังกลุ9มนี้จะดลบันดาลใหMงานพัฒนาต9าง ๆ บรรลุผลสำเร็จสมความมุ9งหมายไดMการรวมกันเป.น กลุ9มและการทำงานกับกลุ9มถือว9า เป.นหัวใจของงานพัฒนาชุมชน ถึงกับมีการกล9าวว9า “ถMาไม9มีกลุ9มก็จะไม9 มงี านพฒั นาชุมชนเกดิ ขน้ึ ” (no group, No C.D.) การรวมกล9ุมนน้ั มไิ ดMหลายระดบั นับตงั้ แต9ระดบั ล9างสดุ ไปสู9สูงสุด คือ กลุ9ม ครอบครัว ชุมชน สังคม รัฐ หรือประเทศชาติ เป.นตMน โดยธรรมชาติแลMวมนุษยWจะอย9ู รวมกันเป.นกลุ9ม ไม9อยู9คนเดียว นอกจากไม9มีทางเลือกหรือจำเป.นเท9านั้น เช9น ถูกเนรเทศหรือหลบหลีก เหตุการณWบางอย9าง เป.นตMนปรัชญาประการน้ี สืบเนื่องมาจากความเชื่อที่ว9า คนเป.นสัตวWสังคม การรวมตัว กันเป.นกลุ9มและทำงานร9วมกันจะช9วยใหMคนเจริญเติบโตไดMเร็วที่สุด ในการปฏิบัติงานพัฒนาชุมชนนั้น มุ9ง ส9งเสริมใหMประชาชนทำงานเป.นกลุ9ม มีการสนับสนุนใหMมีการจัดตั้งกลุ9มอาชีพดMานต9าง ๆ เช9น กล9ุม เกษตรกร กลุ9มสตรี และกลุ9มผูMนำอาสาพัฒนาชุมชน เป.นตMน การรวมกลุ9มและทำงานกับกลุ9มตาม กระบวนการพัฒนาชุมชน ถือว9าเป.น “โรงเรียนฝeกหัดประชาธิปไตยเบื้องตMนในหมู9บMาน” เพราะทำใหM ประชาชนไดMมีโอกาสเขMามาช9วยกันคิด ช9วยกันตัดสินใจ ช9วยกันวางแผน และช9วยกันปฏิบัติงานตามหลัก ประชาธิปไตย ยิ่งไปกว9านั้น การรวมกลุ9มยังช9วยใหMประชาชนเกิดความกระตือรือรMน สนใจเขMาร9วมพัฒนา

๑๖๗ สรMางความเจริญเป.นการผนึกกำลังความ สามารถของประชาชนซึ่งกระจัดกระจายใหMมารวมอยู9ดMวยกันเป.น กลุ9มกMอน พลังความสามารถของแต9ละคนจะแปรสภาพไปเป.นพลังกลุ9ม ซึ่งมีพลังมากกว9าพลังของคน ธรรมดา ยิ่งกลุ9มมีการรวมกันอย9างเหนียวแน9นมากขึ้น ๆ จนกลาย เป.นกลุ9มนั้นมีชีวิต มีจิตสำนึกแลMว ก็ย่ิง จะเป.นประโยชนWต9อชุมชนมากขึ้น นอกเหนือไปจากนี้ การรวมกลุ9มในงานพัฒนาชุมชนจะช9วยสรMางระบบ ต9าง ๆ ใหMเกิดขึ้นในชุมชน เช9น มีการสรMางและพัฒนาองคWกรหรือสถาบันการศึกษา แลกเปลี่ยนความรูMและ รับแนวความคิดใหม9 ๆ ตลอดจนเป.นแกนนำในการปฏิบัติงานเพื่อชุมชนต9อไปมนุษยWและกลุ9มมี ความสัมพันธWกันอย9างใกลMชิด เพราะมนุษยWนั้นเองที่เป.นผูMสรMางกลุ9ม ขณะเดียวกันกลุ9มก็ช9วยใหMมนุษยWมี ความสำคัญ ขึ้น ๆ โดยแสดงออกทางพลังความสามารถของกลุ9ม กลุ9มช9วยสรMางเสริมความเจริญกMาวหนMา ใหMกับงานต9าง ๆ มากมาย โดยเฉพาะอย9างยิ่งงานพัฒนาชุมชนดังนั้น ปรัชญาของการพัฒนาชุมชนประการ ท่สี ามท่วี า9 ดMวยการรวมกลุม9 จงึ นบั วา9 มคี วามสำคัญย่ิงท่จี ะช9วยใหMการพัฒนาชุมชนประสบความสำเร็จ พัฒนาชุมชนอีกประการ คือ “ความยุติธรรม” (Justice) หมายถึง ความศรัทธาในเรื่องความ ยุติธรรมของสังคม Social (Justice) ความศรัทธาที่ว9า คนทุกคนปรารถนาที่จะมีชีวิตร9วมอยู9ในสังคมดMวย ความสุขกายสบายใจ (Social Satisfaction) และเป.นที่ยอมรับของสังคม (Social Acceptability) ความ ยุติธรรมในที่นี้ หมายถึง ความยุติธรรมภายใตMกฎหมาย อันอธิบายไดMว9า ทุกคนมีสิทธิเท9าเทียมกันที่จะ ไดMรับความคุMมครองจากกฎหมาย ฐานันดรศักดิ์โดยกำเนิด ก็ดี โดยแต9งตั้งก็ดี โดยประการอื่นใดก็ดี ไม9 กระทำใหMเกิดเอกสิทธิ์แต9อย9างใด นอกจากนี้ คนทุกคนไม9ว9าเหล9ากำเนิดหรือศาสนาใด ย9อมอยู9ในความ คุMมครองแห9งกฎหมายเสมอกัน เป.นตMน ปรัชญาประการน้ี มาจากความเชื่อสองประการ ประการแรก คือ “คนทุกคนมีความสำคัญเท9าเทียมกัน ถึงแมMว9ามีความเป.นเอกลักษณWที่ไม9เหมือนกัน จึงมีสิทธิพึงไดMรับการ ปฏิบัติดMวยความยุติธรรมอย9างมีเกียรติในฐานะที่เป.นปุถุชนคนหนึ่ง” และอีกประการหนึ่งที่ว9า “ความ ยุติธรรมเป.นสิทธิของคนอย9างหนึ่งและเป.นสิทธิธรรมชาติ Natural (Right)” ซึ่งติดอยู9กับตัวคนและไม9ว9า จะใชMกฎหมายใด มากล9าวอMางก็ไม9สามารถแยกสิทธิประการนี้ออกจากตัวคนไดM (inalienable right) สิทธิ นี้เป.นเอกลักษณWหนึ่งที่แสดงถึงความเป.นคนการพัฒนาชุมชนส9งเสริมและสนับสนุนปรัชญาประการน้ี ดMวย เหตุที่ว9า การพัฒนาชุมชนเป.นงานที่มุ9งก9อใหMเกิดความยุติธรรมขึ้นในชุมชน โดยตMองการใหMประชาชนทุก คนในชุมชนไดMมีชีวิตความเป.นอย9ู การศึกษาและมีความเท9าเทียมกันมากที่สุดเท9าที่จะเป.นไดMและยังช9วยใหM ประชาชนทุกคนมีสิทธิและมีความเสมอภาคในการมีโอกาสที่จะมุ9งกระทำการใด ๆ เท9าเทียมกัน ทุกคนมี สิทธิที่จะมีโอกาสเจริญกMาวหนMา มีโอกาสที่จะแสดงความรูMความสามารถอย9างเสมอภาคกัน โดย กระบวนการพัฒนาชุมชนนั้นไดMเป•ดโอกาสกวMางใหMประชาชนทุกเพศ ทุกวัย เขMามามีส9วนร9วมในการ พฒั นาทอM งถิน่ ของตนอย9างเทา9 เทยี มกนั เสมอ มิไดMมุ9งจำกัดเฉพาะคนรวยหรือเพศชายเท9านั้น นอกจากนี้ผล ท่ีไดMรบั จากการพฒั นานนั้ จะตอM งเป.นประโยชนตW อบสนองตอ9 ประชาชนส9วนรวมมิใช9เพ่อื คนสว9 นนMอย ปรชั ญาของการพัฒนาชมุ ชนประการตอ9 มา คือ “การศึกษา” (Education) หมายถงึ ว9าการพฒั นา ต9าง ๆ จะเจริญกMาวหนMาและมีประสิทธิภาพ การศึกษานับว9ามีส9วนช9วยส9งเสริมอยู9มากการศึกษาหรือ กระบวนการใหMการศึกษา (Educational Process) จะช9วยดึงพลังความสามารถของคนซึ่งซ9อนเรMนอย9ู

๑๖๘ ภายในใหMออกมาจะนำไปใชMประโยชนWต9อตนเองและชุมชนส9วนรวมไดM ทั้งยังช9วยยกมาตรฐานและส9งเสริม ความเป.นอยู9ของคนใหMสูงขึ้นอีกดMวย การศึกษามีความสัมพันธWต9อการพัฒนาอย9างมาก ถMาสมาชิกในชุมชน มีการศึกษาโดยเฉลี่ยสูงแลMว การเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้นย9อมมีมาก เพราะการถ9ายทอดวิชาความรูM และการคิดคMนประดิษฐWสิ่งใหม9 ๆ ย9อมมีมากและง9ายกว9าในชุมชนที่สมาชิกในชุมชนยังไม9มีการศึกษาหรือ โดยเฉล่ียแลMวการศึกษาอยู9ในขั้นต่ำ การศึกษาจึงเป.นกระบวนการที่ก9อใหMเกิดการเปลี่ยนแปลงขึ้นใน พฤติกรรมของมนุษยW นั่นคือ มีการเปลี่ยนแปลงในเรื่องความรอบรูMทัศนคติ ทักษะ และมูลเหตุจูงใจในสิ่งที่ เขาทำอยู9 ปรัชญาประการนี้สืบเนื่องมาจากความเชื่อที่ว9า “คนแต9ละคน ถMาใหMโอกาสแลMวย9อมมี ความสามารถที่จะเรียนรMู เปลี่ยนแปลงทัศนคติ เปลี่ยนแปลงความประพฤติ และพัฒนาขีดความสามารถ ใหMรับผิดชอบต9อตนเองและสังคมสูงขึ้นไดM” สรุปก็คือ คนนั้นสั่งสอนไดM และการศึกษาจะช9วยใหMคนไดMมี ความรMู ความคิด รูMจักใชMสมองเพื่อประโยชนWของตนเองและส9วนรวมในประเทศที่กำลังพัฒนาโดยทั่วไป จะ เผชิญอยู9กับปbญหาหลักที่เหมือน ๆ กัน คือ ปbญหาความไม9รMู ปbญหาความยากจน ปbญหาเฉื่อยชาเฉยเมย และปbญหาความเจ็บปaวยของประชาชน ปbญหาเหล9านี้เรียกว9า “วัฏจักรแห9งความชั่วรMาย” ซึ่งนับว9า เป.น อุปสรรคอย9างยิ่งต9อการพัฒนาประเทศ ในการที่จะพัฒนาประเทศใหMเจริญกMาวหนMาไปสู9จุดหมายปลายทาง ที่ตMองการนั้น จำเป.นจะตMองตระหนักถึงความสัมพันธWของปbญหาทั้ง ๔ ประการว9า สามารถส9งผลกระทบซ่ึง กันและกันไดMอย9างไร และถMาจะหาทางแกMไขแลMวจะตMองพิจารณาว9าปbญหาใดควรไดMรับการแกMไขก9อนเป.น พื้นฐาน เพื่อจะไดMนำไปสู9การแกMไขปbญหาที่เหลือต9อไป ถMาพิจารณากันโดยหลักการแลMวจะเห็นไดMว9า เราไม9 สามารถแกMไขความยากจน ปbญหาความเจ็บปaวย หรือปbญหาความเฉยเมยเฉื่อยชาไดM ถMาหากประชาชนยัง อยู9ในภาวะของความไม9รูMหรือขาดการศึกษา ดังนั้น จึงมีความจำเป.นอย9างยิ่งที่จะตMองใหMการศึกษาแก9 ประชาชน เพราะการศึกษานั้นมุ9งที่จะพัฒนาคนทั้งในดMานสมอง ความคิด จิตใจ และการกระทำซึ่งจะ ออกมาในรูปของการฝeกฝนจนเกิดความชำนาญและสรMางเสริมประสบการณWต9าง ๆ ทำใหMผูMไดMรับการศึกษา ไดMพัฒนาความคดิ ความสามารถในการพัฒนาตนเองและชมุ ชนต9อไป การพัฒนาชุมชนเป.นกระบวนการใหMการศึกษา โดยวิธีร9วมปรึกษาหารือกัน (Non-Directive Education) ปราศจากการบังคับจิตใจกัน การใหMการศึกษาโดยวิธีนี้เป.นการช9วยใหMเกิดการพัฒนาคนใหMมี ทั้งคุณภาพและคุณธรรม โดยเป•ดโอกาสใหMประชาชนเขMามามีส9วนร9วมในกิจกรรมต9าง ๆ ซึ่งถือเสมือนเป.น สื่อหรือแบบฝeกหัดในการพิจารณาคนใหMไดMคิดพิจารณาว9า เขามีปbญหาอะไรพัฒนาอะไร ดMวยวิธีใด การ กระทำเช9นน้ี ช9วยใหMสมองของคนเกิดการพัฒนา การใหMการศึกษาตามหลักการพัฒนาชุมชนจะตMอง สอดคลMองกับความตMองการ ความปรารถนา และความสนใจ รวมทั้งความสามารถในการรับของประชาชน ดMวย เช9น การใหMการศึกษาในดMานการเกษตร การอนามัย การช9างชนบท และการสุขาภิบาล เป.นตMน จุดมุ9งหมายเพื่อใหMประชาชนรูMจักช9วยตนเอง แกMปbญหาดMวยตนเองการใหMการศึกษาแก9ประชาชนในชุมชน จะเป.นการช9วยส9งเสริมความเป.นอยู9ของประชาชนโดยใหMประชาชนคิดและทำการปรับปรุงความเป.นอยู9 ของตนเอง

๑๖๙ ปรัชญาของการพัฒนาชุมชนประการต9อไป คือ “หลักประชาธิปไตย” (Democracy) หมายถึง ความ ศรัทธาในการพัฒนา ตามแนวทางของระบอบประชาธิปไตย และมีความเชื่อว9า คนทุกคนย9อมมีสิทธิและ สามารถที่จะกำหนดวิธีการดำรงชีวิตของตนเองไปในทิศทางที่ตนตMองการดMวยความสมัครใจ โดยทั่วไปแลMว หลักประชาธิปไตยจะเป.นเรื่องที่เนMนถึงเรื่องความยุติธรรม (Justice) การมีเหตุผล (Reason) การมีเมตตา ธรรม (Compassion) การมีศรัทธาในตัวมนุษยชาติ (Faith in Man) และการเคารพในเกียรติภูมิแห9ง มนุษยชน (Human Dignity) นอกจากนี้ องคWประกอบของหลักประชาธิปไตยที่สำคัญ ๆ ก็คือ การเลือกต้ัง การปกครองโดยเสียงขMางมาก สิทธิ เสรีภาพ และความเสมอภาคปรัชญานี้มีรากฐานมาจากความเชื่อ ประการแรกที่ว9า “การพัฒนาตามแนวทางของระบอบประชาธิปไตยสามารถสรMางความเจริญรุ9งเรืองใหMกับ คน ชุมชน และประเทศชาติไดMมากกว9าการพัฒนาตามแนวทางของระบอบอื่น” นอกจากนี้ ยังมีรากฐาน มาจากความเชื่ออีกประการหนึ่ง ก็คือ “คนทุกคนมีสิทธิที่จะเลือกหรือกำหนดวิถีการดำรงชีวิตไปใน ทิศทางที่ตนเองตMองการไดM” กล9าวคือ คนทุกคนมีพลังความสามารถที่จะสรMางสรรคWความเจริญใหMแก9 ตนเองและชุมชนที่ตนอาศัยอยู9ไปในทิศทางที่ชุมชนตMองการ โดยแต9ละคนย9อมรูMดีว9าชุมชนของตนมีความ ตMองการอะไร รูMวิธีที่จะสนองความตMองการของชุมชน แมMว9าความรูMของตนจะนMอยเพียงใด หรือวิธีการจะดู ลาM สมยั ในสายตาของบคุ คลภายนอกกต็ ามแต9วธิ กี ารน้ัน ๆ ก็จะสรMางความสุขและความพอใจแก9พวกเขาไดM การพัฒนาชุมชนเป.นงานที่เสริมสรMางขีดความสามารถ และความรับผิดชอบในการพัฒนาตนเอง ชุมชน และประเทศชาติใหMเกิดขึ้นเพื่อประชาชน อันเป.นการยึดหลักประชาธิปไตยการพัฒนาชุมชนยัง สนับสนุนการทำงานร9วมกับบุคคลภายในชุมชนทุกคน โดยถือว9าประชาชนทุกคนมีความเท9าเทียมกันตาม กฎหมาย ไม9คำนึงถึงความแตกต9างในเรื่องฐานะ การศึกษา เพศ หรือวัย ไม9ทำงานแต9เฉพาะกับบางกล9ุม บางพวก ทุกคนในชุมชนมีสิทธิมีเสียงเท9าเทียมกัน คือ มีหนึ่งเสียงเท9ากันในเรื่องของชุมชน การตัดสินใจ ของชุมชนในทุกเรื่องเป.นการตัดสินใจของคนส9วนมาก และผลประโยชนWที่จะไดMรับจากการพัฒนาจะตMอง ส9งผลไปถึงคนส9วนมากดMวย การมีส9วนร9วมในการประชุมหรือการสนทนาตMองมีบรรยากาศของความเสมอ ภาค ยอมรับความคิดเห็นและใหMความสำคัญแก9ความคิดเห็นของสมาชิกกลุ9มทุกคนว9ามีคุณค9าหรือ ประโยชนW นอกจากน้ี แผนพัฒนาชุมชนหรือสิ่งที่จัดทำเป.นโครงการในชุมชนจะตMองเป.นแผนหรือโครงการ ที่เกิดจากเบื้องล9าง (Grass Root) หรือตัวประชาชนในชุมชน ไม9ใช9มาจากเบื้องบนหรือการวางแผนของ ผูMบริหารระดับสูง (Bottom up not top down) แลMวนำมาบังคับใชMหรือนำมายัดเยียดใหMประชาชน ปฏิบัติตาม การตัดสินใจครั้งสุดทMายตMองเป.นของประชาชน สิ่งเหล9านี้ ลMวนช9วยส9งเสริมสนับสนุนใหM ประชาชนในชุมชนไดMมีสิทธิและใชMความสามารถที่จะกำหนดชะตาชีวิตของตน อันเป.นการตอบสนองต9อ หลักการประชาธิปไตยการพัฒนาประเทศนั้น ลำพังอำนาจการปกครองของรัฐแต9เพียงอย9างเดียว ย9อมไม9 เพียงพอที่จะพัฒนาประเทศใหMเจริญกMาวหนMาไปอย9างรวดเร็วไดM จำตMองอาศัยอำนาจพัฒนาของประชาชน เขMาผสมผสานดMวย ถือไดMว9าเป.นการช9วยสรMางอำนาจพัฒนาของประชาชนดังกล9าวใหMเกิดขึ้นในทุก ๆ ชุมชน เช9น ช9วยพัฒนาองคWกรทMองถิ่นใหMเขMมแข็งขึ้น (Strengthening Local Organization) และปลูกฝbง ประชาธิปไตยในระดับล9างสุด (Grass Root of Democracy) นับเป.นการสอดคลMองกับคำกล9าวที่ว9า

๑๗๐ “รากฐานของประชาธิปไตยเริ่มที่หมู9บMาน” อันจะเป.นรากฐานที่มั่นคงสำหรับการปกครองระบอบ ประชาธิปไตยในระดับชาติต9อไปและปรัชญาของการพัฒนาชุมชนประการต9อมา คือ “ความสมดุลของการ พัฒนา” (Balance of Development) หมายถึง การพัฒนาและขีดความสามารถของคนในชุมชนนั้น จะตMองเป.นการพัฒนาที่ไดMสัดส9วนและควบคู9กันไปทุกดMานตลอดเวลา เช9น การพัฒนาทางดMานวัตถุหรือ รูปธรรมตMองไดMสัดส9วนและควบคู9กับการพัฒนาทางดMานจิตใจหรือนามธรรม และดMวยเหตุผลทำนอง เดียวกัน การพัฒนาทางดMานเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง จะตMองมีความสมดุลกันดMวย กล9าวโดยย9อ ก็ คือ มุ9งพัฒนาทุก ๆ ดMาน ไม9สนับสนุนใหMมีการพัฒนาดMานใดดMานหนึ่งโดยเฉพาะ ปรัชญาประการที่เจ็ดนี้ มี รากฐานสืบเนื่องมาจากความเชื่อถือที่ว9า “การพัฒนาทางดMานวัตถุหรือรูปธรรมและการพัฒนาทางดMาน จิตใจหรือนามธรรม มีความสำคัญไม9ยิ่งหย9อนไปกว9ากัน มีความสัมพันธWกันอย9างใกลMชิด ตลอดจน กระทบกระเทือนถึงกันอยู9เสมอ” และในทำนองเดียวกัน “ประชาชนจะอยู9ดีกินดีไดMก็ต9อเมื่อองคWประกอบ ทางเศรษฐกจิ สังคม และการเมอื งไดเM ก้ือกลู และสมดุลกนั ไปในแนวทางและทศิ ทางเดยี วกนั ” สรุปไดMว9า สิ่งสำคัญอีกประการหนึ่ง ก็คือ การขาดความสมดุลของการพัฒนา นอกจากจะทำใหM เกิดช9องว9างของความกMาวหนMา คือ ความเป.นอยู9ของประชาชนแตกต9างกันมากแลMวยังทำใหMเกิด ปรากฏการณWชนิดหนึ่งที่เรียกว9า “สมัยใหม9แต9ไม9พัฒนา” (Modernization Without Development) อันหมายถึง ชุมชนหรือคนในชุมชนไดMรับการพัฒนาทางดMานวัตถุอย9างมาก ในขณะที่การพัฒนาทางดMาน จิตใจไม9ไดMรับการส9งเสริมใหMทัดเทียมกับความเจริญทางดMานวัตถุนั้น ตัวอย9างที่เห็นไดMชัด ก็คือมีการสรMาง ตึกสูงมากมาย ขณะที่ประชาชนที่อยู9ในบริเวณที่สรMางตึกนั้นปรับตัวเขMาไม9ทันกับความเจริญทางดMานวัตถุที่ เกิดขึ้น โดยประชาชนไม9ไดMรับการพัฒนาทางดMานจิตใจใหMเตรียมพรMอมที่จะรับกับผลกระทบที่ตามมาจาก การสรMางตึกนั้น เช9น ประชาชนไม9ไดMรับการฝeกอบรมในเรื่องการรักษาความสะอาด การทิ้งขยะมูลฝอย หรือไม9ไดรM บั การฝกe อบรมใหเM ขาM ใจถงึ ระเบยี บวนิ ยั ของการอยูร9 ว9 มกันอย9างสันติและมีศีลธรรม ปbญหาเด9นชัดที่ตามมา ก็คือ ปbญหาที่อยู9อาศัย ปbญหาจราจร ปbญหาอาชญากรรม เป.นตMน ดMวย สาเหตุเหล9านี้ การพัฒนาชุมชนจึงยึดหลักการที่เรียกว9ามุ9งพัฒนาในทุก ๆ ดMานใหMเกิดความสมดุล ทั้งน้ี เพราะการเปลี่ยนแปลงทางดMานจิตใจ หรือท9าทีและทัศนคติของประชาชนมีความสำคัญเช9นเดียวกับการ เปลี่ยนแปลงทางดMานวัตถุปรัชญาของการพัฒนาชุมชนมาจากหลักการเกี่ยวกับธรรมชาติของมนุษยWที่มี ความแตกต9างกันทั้งรูปร9าง มันสมอง และจิตใจ มนุษยWจึงไม9มีความเท9าเทียมกัน แต9โดยขMอเท็จจริงมนุษยW ทุกคนจะมีสิทธิและความเสมอภาคในการมีโอกาสที่จะกระทำสิ่งต9าง ๆ สิทธิและโอกาสเหล9านี้ขึ้นอยู9กับ ภาวะธรรมชาติและภาวะกายภาพของแต9ละบุคคล สรุปการผสมผสานหลักการเขMากับความหมายของการ พัฒนาชุมชนที่มุ9งเนMนการพัฒนา ศักยภาพและโอกาสในการประสบความสำเร็จในชีวิตมีพระพุทธศาสนา สามารถนำมาปรับใชMกับชีวิตประจำวันเพื่อใหM มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นไดM โดยการนำหลักคำสอนทาง พระพุทธศาสนามาเปน. หลักในการดำเนินชีวติ การนำหลักคำสอนมาปฏิบัติในชีวติ ไมจ9 ำเปน. ตMองเปน. คำสอน ที่เขMาใจยากหรือซับซMอนเกินไป ยกตัวอย9าง เช9น การทำดีไดMดี ทำชั่วไดMชั่ว การถือศีล ๕ หรือการเชื่อในกฎ แห9งกรรม ในที่นี้ยกตัวอย9างของการนำหัวใจคำสอนของพระพุทธเจMาเป.นแนวทาง ในการดำเนินชีวิต คือ

๑๗๑ ละความชั่ว ทำความดี ทำจิตใจใหMบริสุทธ์ิ ความหมายก็คือมนุษยWทุกคนลMวนตMองการหลุดพMนจากความ ทุกขW ตราบใด ที่จิตใจของเรายังมีความโลภ โกรธ หลงก็จะหลุดพMนจากความทุกขWไดM ยาก ดังนั้นมนุษยWจะ หลุดพMนความทุกขWไดMตMองมีจิตใจที่บริสุทธ์ิ จะมีจิตใจที่บริสุทธิ์ ก็ตMองเริ่มมาจากการทำความดี จะทำความดี ก็ตMองละ ความชั่วใหMไดMเสียก9อน เปรียบเหมือนกับการลMางจาน เวลาที่เราลMางจาน ก9อนอื่นตMองเอาเศษ อาหารออกก9อน ต9อมาก็ทำความสะอาดโดยใส9น้ำลMาง แลMวก็ลงน้ำยาลMางจานสุดทMายความสะอาดบริสุทธ์ิ ของจานใบนั้นก็ผ9องขึ้นมาสิ่งที่ไดMกล9าวมาขMางตMนกับการใชMชีวิตอื่นที่มนุษยWตMองการมากที่สุดคือคุณภาพ ชีวิตที่ดี เราจะทำอย9างใหMเกิดคุณภาพชีวิตที่ดี อย9างหนึ่งที่เป.นคำตอบไดMคือการรูMจักพอ (พอเพียง พอใจใน สิ่งที่ตนมี) เมื่อเกิดความพอแลMวความตMองการต9าง ๆ ก็จบลง แลMวความสุขในชีวิตก็จะเกิดขึ้น จากน้ัน คณุ ภาพชวี ติ ทดี่ กี ็จะตามมา พระพุทธศาสนาสนใจปญb หาของมนษุ ยW ๒ ดาM นหลกั ๆ คอื ๑. ปbญหาสากลของมนุษยชาติ ไดMแก9 ปbญหาการเวียนว9ายตายเกิดในสังสารวัฏอันมีรากฐานมา จากความไม9รูM (อวิชชา) ความอยาก (ตัณหา) และความยึดมั่นถือมั่น (อุปาทาน) ปbญหาประเภทนี้ สรรพ สัตวWมีเหมือน ๆ กันไม9ว9าพวกเขาจะเกิดในยุคสมัยใดก็ตาม ปbญหาประเภทนี้สามารถแกMไขไดMดMวยความ เพียรพยายามส9วนบุคคล บุคคลอื่นหรือแมMพระพุทธเจMาก็ไม9สามารถแกMปbญหาใหMเขาไดM เป.นไดMเพียง กัลยาณมิตรผูMคอยชี้ทางเดินเท9านั้นหรือแมMแต9สังคมก็เป.นเพียงสภาพ เอื้อใหMปbจเจกบุคคลสามารถบำเพ็ญ เพียรส9วนบุคคลไดMสะดวกรวดเร็ว ขึ้นเท9านั้น ถMามองปbญหาในแง9นี้จะเห็นว9าการตีความพุทธจริยธรรม โดยเฉพาะเรื่องศีล ๕ ในส9วนปbจเจกบุคคล ก็ถือว9าเป.นเรื่องสำคัญที่เราจะมองขMามไม9ไดM และการที่ในอดีต ศีล ๕ ไดMรับการเนMนย้ำเฉพาะในความหมายส9วนปbจเจกเท9านั้น อาจจะเป.นเพราะว9าคนสมัยก9อนสนใจ ปญb หาสากลของมนุษยมW ากกว9าปbญหาที่เกิดตามยุคสมัย ๒. ปbญหาตามยุคสมัย ไดMแก9 ปbญหาทางศีลธรรมที่เปลี่ยนแปลงไปตามสภาพแวดลMอมของยุคสมัย ทั้งในแง9ความหลากหลาย และความซับซMอนของปbญหาพระพุทธศาสนาไม9ไดMมองขMามปbญหาประเภทน้ี ดัง จะเห็นไดMว9าในการบัญญัติศีลหรือสิกขาบท ๒๒๗ ขMอของพระสงฆW พระพุทธเจMาไดMทรงแกMไขปรับปรุงอย9ู เนือง ๆ เพื่อใหMทันกับความเปลี่ยนแปลงและความซับซMอนของปbญหาทางศีลธรรมในขณะนั้น ๆ ดMวยเหตุนี้ ผูMเขียนจึงมองว9าการตีความศีล ๔ แนวใหม9 น9าจะสอดคลMอง กับแนวทางดั้งเดิมของพระพุทธศาสนาและ สมควรท่จี ะนำมาใชใM นการตอบปญb หาทางศีลธรรมของสังคมปจb จุบันไดM บทสรุป การพัฒนาวัดและพระสงฆWเป.นผูMนำที่มีบทบาทสำคัญในการพัฒนาชุมชนไม9เพียงแต9เฉพาะดMาน จิตใจเท9านั้น แต9รวมถึงการพัฒนาดMานอื่น ๆ อีกดMวย ซึ่งพระสงฆWแต9ละรูปไดMแสดงศักยภาพออกมาตาม ความสามารถแตกต9างกันทั้งวิธีการ และการจัดกิจกรรมต9าง ๆ ตามความเขMาใจของตนเอง แต9ทั้งหมดมี จุดหมายเดี่ยวกันคือ สนองความตMองการประชาชนในชุมชนและช9วยชุมชนใหMมีความเจริญกMาวหนMาท้ัง ร9างกายและจิตใจ แต9จากการศึกษาวิจัย พบว9าพระสงฆWผูMซึ่งมีบทบาทสำคัญในชุมชนนั้นยังขาดความเขMาใจ

๑๗๒ ทั้งในดMานปริยัติและปฏิบัติอย9างเพียงพอ ที่ทำใหMท9านเหล9านั้นอาจจะยังกMาวไม9ทันต9อสถานการณWใหม9 ๆ ท่ี เป.นปbจจัยสำคัญในการนำไปประยุกตWใหMเหมาะสม โดยเฉพาะอย9างยิ่งถMาหากขาดความรูMความเขMาใจ เกี่ยวกับหลักธรรมและปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงแลMว บทบาทพระสงฆWก็จะเหลือแต9เพียงเป.นผูMทำ พิธีกรรมตามความเชื่อเท9านั้น ซึ่งจากการประมวลสรุปความคิดเห็นของพระสงฆWและเจMาอาวาสที่มีระดับ เศรษฐกิจพอเพียง ทั้ง ๓ ระดับ คือ เขMาข9าย เขMาใจ และเขMาถึง โดยเริ่มจากการดำเนินการ ๖ ขั้นตอน ท่ี ไดMมากจากการศึกษาความสำเร็จของวัดศรีแสงธรรม วัดเทพมงคล และศูนยWพุทธธรรมพรหมวชิรญาณปaา ดงใหญว9 ังออM รวมกับการศึกษาของผูวM จิ ยั เอง ขอนำเสนอไวMดงั ตอ9 ไปน้ี ขั้นที่ ๑ แต9งตั้งคณะกรรมการ การพัฒนาวัดควรจะไดMดำเนินงานไปในรูปของคณะกรรมการ เพื่อ ระดมความคิดเห็น และความร9วมมือร9วมใจกัน ซึ่งอาจประกอบดMวยพระสงฆWภายในวัดประมาณ ๕-๗ รูป คฤหัสถWประมาณ ๗-๑๐ คน โดยคัดเลือกบุคคลที่มีความรูM ความสามารถ และที่สำคัญจะตMองพรMอมที่จะใหM ความร9วมมือที่ดี เมื่อติดต9อทาบทามเป.นการภายในเรียบรMอยแลMว จึงจะประกาศแต9งตั้งเป.น ลายลักษณW อักษร แลMวป•ดประกาศใหMทราบทั่วกันทั้งวัดและชุมชน และเจMาอาวาสวัดจัดทำสำเนาเอกสารส9งใหMแก9 เจMา คณะปกครองทอ่ี ย9ูเหนือตนตามลำดบั ไดทM ราบดMวย ขั้นท่ี ๒ ชี้แจงพระภิกษุ สามเณร และศิษยWวัด การประชุมชี้แจงแก9พระภิกษุ สามเณร และศิษยW วัด เป.นสิ่งจำเป.นที่เจMาอาวาสควรจะกระทำเป.นระยะ ๆ กำหนดระยะเวลา อย9างนMอยเดือนละครั้ง ความ จำเป.นของการชี้แจงนั้น เนื่องจากการชี้แจงแนวทางการพัฒนาที่นำไปสู9ความเปลี่ยนแปลงของวัดและ ความกMาวหนMาในการพัฒนาใหMทราบโดยทั่วกัน และขอความร9วมมือจากบุคคลภายในวัดทุกรูป/คน บางวัด มีโรงเรียนตั้งอยู9ในวัดก็ใหMแนะนำแก9ครูและนักเรียนดMวย เช9น เมื่อวัดเริ่มดำเนินการทำความสะอาดบริเวณ วัดก็ใหMทุกคนรูMจักก็ตMองใหMความร9วมมือช9วยกันรักษาความสะอาด อย9าทิ้งเศษกระดาษหรือเศษอาหารบน ลานวดั เป.นตMน ขั้นที่ ๓ ประชุมคณะกรรมการ การประชุมครั้งแรกถือเป.นครั้งที่สำคัญมาก ควรนัดประชุมวันท่ี คณะกรรมการจะมาประชมุ ไดMพรอM มเพรียงกัน เรือ่ งที่ควรนำเขMาวาระการประชมุ ครงั้ แรก ควรมีดงั นี้ ๑. เรื่องที่ท9านประธานแจMงใหMที่ประชุมทราบ แจMงใหMที่ประชุมทราบถึงนโยบายของรัฐบาลและ คณะสงฆWในการพัฒนาวัด โดยมีวัตถุประสงคWมุ9งที่จะใหMส9งเสริมวัดพัฒนาทางดMานวัตถุและดMานจิตใจควบค9ู กันไป เปqาหมายในการพัฒนาวัดก็คือ มุ9งพัฒนาวัดใหMเป.นศูนยWกลางชุมชน ซึ่งเจMาอาวาสจะตMองมีความ เขMาใจในเรื่องดังกล9าวดีพอ เพื่อสมาชิกจะไดMมีความเขMาใจที่ถูกตMองและตรงกัน การพัฒนาวัดจึงจะสามารถ ดำเนนิ ไปอยา9 งถกู ตอM งตามเปาq หมายที่ตั้งไวM ๒. เรื่องอาณาเขตของวัดควรมีหนังสือสำคัญแสดงกรรมสิทธิ์ที่ดินของวัดใหMเรียบรMอย การกำหนด เขตวัดเพื่อการจัดทำแผนผังวัด ไดMแก9 การกำหนดว9าหนMาวัด หลังวัด ควรอยู9ทางทิศไหนจึงจะเหมาะสม จะ แบ9งเนื้อที่วัดออกเป.นเขตพุทธาวาส เขตสังฆาวาส เขตสาธารณสงเคราะหWตรงไหน อย9างไร จำเป.นตMอง จัดทำรว้ั หรือกำแพงหรอื ไม9 เป.นตนM ๓. เรื่องการจัดโครงการพัฒนาวัด คณะกรรมการจะตMองช9วยกันเสนอความคิดเห็นว9าทางวัดควร

๑๗๓ จะตMองทำอะไรบMางสิ่งไหนจำเป.นจะตMองทำก9อนหรือทำหลัง จะทำเมื่อไร ใชMเวลาเท9าใด ใชMกำลังงานและ งบประมาณจากไหน งานนั้น ๆ ควรมอบหมายใหMใครเป.นผูMรับผิดชอบดำเนินงาน เมื่อรวบรวมไดMแลMว จัดเป.นแผนงานของวัด เรียงตามลำดับงานที่สำคัญ และจำเป.นก9อนหลังไวMเพื่อเป.นเครื่องกำหนดแนวทาง ในการปฏบิ ตั ิงาน และการติดตามประเมนิ ผล โดยมีเลขานุการทป่ี ระชุมจดบนั ทึกไวMเปน. หลกั ฐาน ขั้นท่ี ๔ จัดทำแผนผังวัด การจัดทำแผนวัดควรหาผูMที่มีความรูMในการวางแผนผังมาช9วยจัดทำใหM แผนผงั วดั ควรจดั ทำเปน. ๒ แบบ ดงั น้ี ๑. ผังสภาพปbจจุบนั แสดงรายละเอยี ดตา9 ง ๆ ของสภาพปbจจุบนั ทงั้ หมด ๒. ผังโครงการ เป.นผังที่ควรจัดขึ้นเพื่อพัฒนาวัดตามมติที่ประชุม กรรมการพัฒนาวัด ในการ ประชุมครั้งที่ ๑ วาระท่ี ๒ เรื่อง การกำหนดเขตวัดเพื่อการจัดผัง ผังโครงการนี้เป.นผังที่สมบูรณWท่ี คาดการณWล9วงหนMาว9า เพื่อพัฒนาถาวรวัตถุเสร็จสิ้นแลMว สภาพของวัดในอนาคตจะเป.นเช9นไร หนMาวัด หลัง วัดจะหันไปทางทิศไหน อาคารเสนาสนะ แต9ละหลังจะตั้งเป.นหมวดหมู9อยู9อย9างไร สิ่งไหนจะตMองรื้อทิ้ง สิ่ง ไหนจะตMองเคลื่อนยMาย สิ่งก9อสรMางที่ปลูกใหม9จะปลูกตรงไหน บริเวณวัดจะตกแต9งจะตัดถนนเช9นไร การน้ี ผูMวางผังจะตMองมีความรูMในเรื่องการจัดวางผังและตกแต9งบริเวณจึงจะสามารถทำไดMเหมาะสมสวยงามตาม สภาพของพ้ืนทีต่ ง้ั ของวดั และสภาพแวดลMอมกบั เศรษฐกจิ และสังคมของละแวกน้นั ในการจัดทำผังโครงการควรจัดเป.นหมวดหมู9โดยคำนึงถึงประโยชนWใชMสอยและความ เป.น ระเบียบเรยี บรMอย ซงึ่ สามารถแบง9 เนอ้ื ทีข่ องวัดออกเปน. เขตต9าง ๆ ดงั น้ี เขตพทุ ธาวาส ไดMแก9 เขตที่ตงั้ วิหาร อุโบสถ ศาลาการเปรยี ญ หอไตรเจดยี W เขตสงั ฆาวาส ไดMแก9 เขตทตี่ ัง้ กุฏิ ครวั เรือนไฟ ทสี่ รงน้ำ เขตสาธารณสงเคราะหW ไดMแก9 บรเิ วณโรงเรยี น บาM นพักแมช9 ี บรเิ วณฌาปนสถาน หากวัดมีที่ดินแปลงที่ตั้งวัดเหลือพอที่จะจัดประโยชนWไดM ใหMเสนอสำนักงานพระพุทธศาสนา แห9งชาติ เพื่อกำหนดเป.นเขตจัดประโยชนW แผนผังที่จัดทำขึ้นนั้นตMองใชMมาตราส9วนเป.นเครื่องประกอบใน การยอ9 ขนาดอาคารสถานท่ีตา9 ง ๆ จากสภาพความเปน. จรงิ ใหMถูกตMองดวM ย ขั้นท่ี ๕ จัดทำโครงการพัฒนาวัด เมื่อคณะกรรมการฯ ไดMประชุมหารือกันในเรื่องแผนงานพัฒนา ของวัด ว9าจะตMองทำงานหรือกิจกรรมใดบMางตามลำดับความสำคัญก9อนหลังแลMว ผูMที่ไดMรับมอบหมายใหM รับผิดชอบในงานหรือกิจกรรมนั้น ๆ ควรจะไดMเขียนโครงการกิจกรรมใหMชัดแจMง เสนอคณะกรรมการ เพือ่ ใหพM ิจารณาอนุมัตโิ ครงการก9อนทีจ่ ะดำเนนิ การกิจกรรมของวดั ทจี่ ะพฒั นาแยกไดเM ป.น ๒ ทาง ดังน้ี ๑. การพัฒนาทางดMานวัตถุ หมายถึง การพัฒนาสภาพวัดใหMเกิดศรัทธาทางรูปธรรม ไดMแก9 อาคาร เสนาสนะ มีเอกลักษณWของการเป.นวัดไทย ปลูกสรMางอยู9เป.นหมวดหมู9สวยงาม และ ไม9ใหญ9โตเกินความ จำเป.นแห9งประโยชนWใชMสอย และสภาพแวดลMอมของวัดและชุมชน ถนนบริเวณวัดสะอาด ร9มรื่น ตกแต9ง ดMวยไมMยืนตMน ไมMดอกไมMประดับอย9างเหมาะสม อาณาเขตของวัดเป.นหมวดหม9ู การก9อสรMางอาคารสถานท่ี ตา9 ง ๆ ควรดำเนนิ การใหMสอดคลMองกบั แผนผงั โครงการท่จี ัดทำไวM

๑๗๔ ๒. การพัฒนาทางดMานจิตใจ หมายถึง การพัฒนาทางนามธรรม เช9น การปลูกฝbง คุณธรรม จริยธรรมแก9พุทธศาสนิกชนในทMองถิ่น รวมถึงกิจกรรมต9าง ๆ ที่วัดควรจะเป.นศูนยWกลางจัดขึ้นเพื่ออำนวย ประโยชนWต9อชุมชนหมู9บMานนั้น ๆ การพัฒนาทางดMานนี้ ควรจะไดMนำหนMาหรือพัฒนาควบคู9ไปกับการ ปรบั ปรงุ สภาพแวดลอM มทางดาM นวตั ถุหรือรปู ธรรม กจิ กรรมทว่ี ดั ควรจดั เพอ่ื อำนวยประโยชนแW ก9ชุมชน ดงั น้ี ๒.๑ การจัดใหMมีการทำบุญสมาทานศีล และฟbงพระธรรมเทศนาทุกวันธรรมสวนะ และวันสำคัญ ทางศาสนา ๒.๒ การจัดงานเพื่อรำลึกถึงขนบธรรมเนียมประเพณีอันดีงามในวันสำคัญต9าง ๆ เช9น วันตรุษ วัน สารท วันสงกรานตW วันลอยกระทง กิจกรรมนี้จะจัดใหMมีการละเล9นพื้นเมือง สนทนาธรรม บรรยายธรรม ฟbงปาฐกถา จัดนทิ รรศการ เปน. ตนM งานก็จะมคี วามหมายและความสำคัญมากขึน้ ๒.๓ การส9งเสริมใหMลูกหลานในชุมชนหรือในตำบลนั้นไดMบรรพชา อุปสมบท เพื่อศึกษาและปฏิบัติ ตามพระธรรมวินัย ๒.๔ การจัดใหMมีการสอนพระปริยัติธรรมภายในวัด และส9งเสริมใหMพระสงฆWในวัด ไดMศึกษาหา ความรูใM นสาขาวิชาการต9าง ๆ อยา9 งกวาM งขวาง ๒.๕ การจัดตั้งหน9วยพุทธมามกะผูMเยาวW ใหMเรียนพระพุทธศาสนาวันอาทิตยW หรือ จัดสอนธรรม ศกึ ษาแก9นกั เรยี นและประชาชนภายในวดั ๒.๖ การจัดสอนและอบรมกรรมฐาน ทั้งสมถกรรมฐานและวิปbสสนากรรมฐาน แก9ประชาชน นักเรียน นักศึกษา ผทูM ป่ี รารถนาจะเขาM วัดเพอื่ สงบจติ สงบใจ ๒.๗ จัดบริเวณอาคาร สถานที่ของวัด เพื่อส9งเสริมใหMมีการจัดตั้งโรงเรียนหรือสถานศึกษา สุข ศาลาหรือสถานีอนามัย หMองสมุด พิพิธภัณฑW ศาลาพักรMอนหรือที่อ9านหนังสือพิมพW สรMางบ9อน้ำดื่มน้ำใชM การจัดตั้งธนาคารขMาว ธนาคารพืชพันธW ธนาคารโค-กระบือ กองทุนมูลนิธิ สหกรณW ศูนยWบริการสาธารณะ ศนู ยฝW eกอาชพี ตา9 ง ๆ ไวMอำนวยประโยชนแW ก9พระภิกษุสงฆW สามเณร และประชาชนในทอM งถ่นิ ขั้นที่ ๖ ดำเนินการพัฒนาวัด เมื่อไดMจัดทำแผนผังวัด จัดทำแผนและโครงการพัฒนาวัด ไดMแก9 กำหนดกิจกรรมต9าง ๆ เสร็จแลMว และผ9านความเห็นชอบจากคณะกรรมการในการประชุมครั้งต9อ ๆ มา เรียบรMอยแลMว ก็เริ่มการพัฒนาไดMเลย โดยอาจจะกำหนดวันประชุมคณะกรรมการ และประชาชนใน ทMองถิ่น เพื่อประกาศชี้แจงความมุ9งหมายในการพัฒนาวัด และโครงการต9าง ๆ ที่วัดจะดำเนินการใหMทราบ โดยทั่วกัน พรMอมทั้งเชิญชวนและขอความร9วมมือจากประชาชน ในการที่จะดำเนินการพัฒนาวัดใน โครงการต9าง ๆ นั้นดMวย จากนั้นจะรว9 มกนั ทำความสะอาด ปลกู ตMนไมM ทำรวั้ วัดไวเM ป.นท่รี ะลึกกจ็ ะเปน. การดี ยง่ิ ซ่งึ ในโอกาสขMางหนMาวดั จะไดMรบั ความร9วมมอื จากชมุ ชนเปน. อยา9 งดี ดังที่ผูMเขียนไดMเสนอรูปแบบการพัฒนาทั้ง ๖ ขั้นตอนนั้น จากการศึกษาวิจัยพบว9า บทบาทผูMนำ ของเจMาอาวาสมีความสำคัญมาก เพราะเป.นกลไกขับเคลื่อนที่สำคัญ เนื่องจากการทำหนMาที่เป.นผูMนำผูMอื่น ไดMดีนั้น จะตMองสรMางและพัฒนาภาวะหรือคุณสมบัติของตนเอง ใหMเหมาะสมกับความเป.นผูMเสียก9อน จึงจะ เป.นผูMนำผูMอื่นไดM เช9น ตMองเป.นผูMมีความรูMความสามารถ มีบารมี มีบุคลิกภาพความเป.นผูMนำ มีคุณธรรมและ

๑๗๕ จริยธรรมประจำใจ มีความริเริ่มสรMางสรรคW รูMหลักการแนวทางในการพัฒนาทั้งวัดและชุมชน สามารถ เขMาถึงจิตใจของผูMอื่นไดM ซึ่งสิ่งเหล9านี้จะพบไดMจากพระสงฆWหลายรูปในประเทศไทย เช9น หลวงตามหาบัว ญาณสัมฺปนฺโน (พระธรรมวิสุทธิมงคล) ผูMริเริ่มนำประชาชนชาวไทยทอดผMาปaาทองคำเพื่อมอบใหMคลังหลวง หลวงพ9อชา สุภัทฺโท ผูMมีสานุศิษยWเป.นชาวต9างประเทศจำนวนมากทั้งที่ไม9สามารถพูดภาษาอังกฤษไดM และ หลวงพ9อนาน วิสุทธสีโล ผูMริเริ่มเกษตรอินทรียW แต9ละท9านถึงแมMจะไม9มีวุฒิการศึกษาทางโลก แต9จากการ ปฏิบัติธรรมตามแนวทางพระพุทธศาสนา ก็สามารถทำใหMเป.นผูMนำทางดMานจิตใจของประชาชนไดM เช9น เดียวพระสงฆWที่ไดMรับการศึกษาทางธรรม(เปรียญธรรม)และทางโลก (ปริญญาตรี–โท–เอก) ซึ่งพระสงฆWบาง รูปเมื่อจบการศึกษาทั้งทางโลกและทางธรรมแลMว เช9นหลวงพ9อนาน วิสุทธีโล ไดMประยุกตWหลักธรรมสังคห วัตถุ ๔ และกระบวนการพัฒนาแบบ P-D–C–A ทำใหMการพัฒนาวัดประสบผลสำเร็จตามเปqาหมายที่วางไวM ซึ่งผูMเขียนไดMประมวลและสรุปเป.นแนวทางเพื่อประเมินว9าการพัฒนาวัดตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ดงั แผนภาพท่ี ๑ ดงั นี้ ภาพท่ี ๓๒ ระดับความสำเรจ็ ในการพัฒนาวดั ตามปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง จากภาพ ๓๒ ผูMเขียนไดMวิเคราะหWจากการเก็บรวบรวมขMอมูลการวิจัย เพื่อเสนอแนวคิดการพัฒนา วัดและสามารถประเมินเป.นเบื้องตMนว9าควรจะพัฒนาวัดใหMอยู9ในระดับใด และควรจะพัฒนาอย9างไรเพื่อใหM การขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงใหMเป.นวิถีชีวิตของคนในชุมชน เป.นแบบอย9างใหMสังคมรอบ ๆ ขMางไดMเขMา มาศึกษาและนำไปประยุกตWใชMใหMเหมาะสมตามศักยภาพของแต9บุคคล ซึ่งจากการศึกษาแนวคิดการพัฒนา วัดเพื่อจุดประกายหรือขับเคลื่อนใหMนำไปสู9การพัฒนาวัดตามแนวปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงนั้น วัด สถานศกึ ษา ชมุ ชน ตMองมีความคดิ ร9วมกนั ดังนี้ ๑. สรMางวัดใหMชาวบMานในชุมชนมีความรูMสึกว9าวัดเป.นของตน ทำใหMเกิดความหวงแหน ความรัก ช9วยกนั ดแู ลรักษา และยอมรับว9าวดั กับชุมชนเปน. หนึ่งเดียวกนั คอยใหคM วามชว9 ยเหลอื เก้ือกลู ซง่ึ กนั และกนั

๑๗๖ ๒. สรMางความสัมพันธWระหว9างวัดกับชุมชน และเป.นแกนกลางติดต9อกับหน9วยงานอื่น ๆ เพื่อจัด กิจกรรมอันเป.นประโยชนWแกช9 ุมชน เช9น การฝกe อาชพี เป.นตMน ๓. สรMางวัดเป.นที่อาศัยของพระภิกษุ – สามเณร และส9งเสริมใหMไดMศึกษา พระปริยัติธรรม และ ปฏิบัติธรรม เป.นสถานที่บำเพ็ญบุญของชาวบMาน นอกจากนั้นยังเป.นสถานที่สำหรับทำกิจกรรมทางสังคม ร9วมกนั ของชาวบMาน ๔. สรMางกิจกรรม/โครงการ ใหMเกิดความสัมพันธWระหว9างวัดกับชุมชน การปรับปรุงบริเวณวัดใหM สะอาดร9มรื่น พรMอมที่จะบริการประชาชนในทMองถิ่นที่ตMองการศึกษา ปฏิบัติธรรม อันจะทำใหMประชาชน เหน็ คุณคา9 และเขMาวดั มากข้นึ จากแนวทางตางที่เสนอมานั้น จะเห็นว9าพระสงฆW โดยเฉพาะเจMาอาวาส จะตMองเริ่มตMนดMวยการ เรียนรูMใหMดีพอ มีอุตสาหะและความเพียร ตMองทำใหMดูและตMองอยู9ใหMเห็น รูMจักการประยุกตWใชMอย9างถูกตMอง และเหมาะสม รวมทั้งการเชื่อมโยงกับปรัชญาอื่น ๆ ไดMอย9างดีและลงตัวบทบาทหนMาที่ช9วยเหลือสังคมของ วัดและพระสงฆWซึ่งมีบทบาทเป.นผูMนำทางสังคมที่แสดงถึงความเสียสละซึ่งวัดและพระสงฆWจะตMองใหM ความสำคัญของความมีน้ำใจไม9ทอดธุระ ตั้งแต9อดีตถึงปbจจุบันการช9วยเหลือหยิบยื่นต9อประชาชนมีใหMเห็น มาโดยตลอด เช9น การสงเคราะหWเด็กกำพรMา การช9วยเหลือผูMประสบน้ำท9วม ภัยแลMง และสาธารณภัยต9าง ๆ ที่ประชาชนประสบ จำเป.นอย9างยิ่งที่พระสงฆWจะตMองมีคุณสมบัติการเป.นผูMนำ รูMแนวทางในการบริหาร จัดการพัฒนาวัดควบคู9กับชุมชน จึงจะทำใหMวัดกับชุมชนเป.นอันหนึ่งอันเดียวกันโดยใหMความสำคัญกับ กิจกรรมต9าง ๆ ภายในวัดที่เห็นว9ามีประโยชนWดMวยวิธีการนำชุมชนเขMามาร9วมกิจกรรมของวัดซึ่งจะเป.นการ ขับเคลื่อนแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงไดMอย9างมีประสิทธิภาพ ซึ่งสามารถทำใหMขยายแนวคิดเหล9าน้ี ไดMโดยอาศัยพื้นฐานจากวิถีชีวิตดั้งเดิมของคนไทยในชนบท และแนวคำสอนในพระพุทธศาสนาเป.นแกน หลักสำคัญ คือ ทางสายกลาง ซึ่งเป.นที่มาของความพอเพียง ซึ่งผูMวิจัยไดMประมวลจากการศึกษาบทบาท พระสงฆWขMอมูลบทบาทของพระสงฆWในจังหวัดอุบลราชธานี ยโสธรและนครพนม เพื่อเสนอเป.นแนวทางใน การจัดกิจกรรมของวัดใหMสอดคลMองกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ต9อยอดดMวย กิจกรรมและโครงการ ต9าง ๆ ดงั ต9อไปน้ี ข้ันตอน เริ่มพัฒนารายดาM น ดังนี้ ศาสนวตั ถุ ๑. บูรณะปฎสิ งั ขรณศW าสนสถานใหสM วยงาม ๒. จดั เก็บศาสนวัตถใุ หMเปน. หมวดหมู9ในรปู พิพิธภณั ฑW ๓. ปรับปรงุ สภาพแวดลอM มของวัดใหMมคี วามสงบร9มร่นื ๔. จัดวัดใหMเป.นอุทยานการศึกษา เช9น ศูนยWพัฒนาอาชีพ, ศูนยWเด็กเล็กก9อนเกณฑW,ศูนยW ปรกึ ษาปbญหาชีวติ และศูนยWบรกิ ารดาM นสาธารณสขุ มูลฐาน เปน. ตนM ศาสนบุคคล ๑. ปรบั ปรงุ การคดั เลือกบคุ ลากรท่ีเขาM มาบวช

๑๗๗ ๒. ส9งเสรมิ ความรขูM องพระภิกษุ สามเณร ใหMทันยุคสมัย ๓. สง9 เสริมใหพM ระสงฆสW ามารถอบรมส่ังสอนและชี้นำสิ่งท่ดี งี ามแกช9 ุมชนและสังคมไดM ศาสนพิธี (กจิ กรรม) ๑.ปรับปรงุ รูปแบบการประกอบศาสนพิธีใหมM ีความเหมาะสมและถกู ตอM ง ๒. จดั กจิ กรรมและประกอบพธิ กี รรมทางศาสนาเปน. ประจำ ๓. ใหคM วามสะดวกในการจดั กจิ กรรมและประกอบพธิ กี รรมทางศาสนา ๔.พัฒนางานสาธารณสงเคราะหW/จัดนิทรรศการวันสำคัญต9าง ๆ ทางพระพุทธศาสนา/ จัดกิจกรรมพิเศษในวันสำคญั ๕. การบรรพชาสามเณรภาคฤดูรMอน/จัดงานประเพณีทMองถิ่น กิจกรรม / โครงการการ พฒั นาวดั ตามปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียง ดาM นส9งเสริมการเรียนรMู การเรยี นรูEในระบบ ๑. ส9งเสรมิ การเรยี นนกั ธรรม ธรรมศึกษา และภาษาบาลี ๒ .สง9 เสรมิ การเรยี นพระปรยิ ตั ิธรรมสายสามัญ ๓. สง9 เสรมิ การอบรมการเทศน/W การบรรยายธรรม ๔. ส9งเสริมการอบรม จรยิ ธรรม/วิปสb สนากรรมฐาน ๕. สง9 เสริมการทำวตั รสวดมนตWเชาM –เย็น ๖. ส9งเสรมิ โรงเรยี นพระพทุ ธศาสนาวันอาทิตยW การเรียนรEูนอกระบบ ๑. ส9งเสรมิ การเทศน/W การบรรยายธรรม ๒. การอบรมจรยิ ธรรม/วิปสb สนากรรมฐาน ๓. ส9งเสริมการอ9านหนังสือธรรมะ/วารสารธรรมะ/มMวนเทปธรรมะ/ซีดีรอมธรรมะ/วีดี ทัศนWธรรม/ใบลาน/พระไตรปฎ• ก ๔. สง9 เสริมใหMเยาวชนไดMท9องบทสวดมนตเW ปน. ทำนองสรภัญญะ ๕. ส9งเสรมิ การมอบทุนการศึกษาแก9พระภิกษุ สามเณร และเยาวชนทเี่ รียนดี ๖. ส9งเสรมิ ใหMมีการแขง9 ขนั ตอบปbญหาธรรมะ การเรียนรูตE ามอธั ยาศยั ๑. ส9งเสริมและจัดหาสื่อธรรมะ เช9น หนังสือ/วารสารธรรมะ/มMวนเทป/ซีดีรอม/วีดีทัศนW/ ใบลาน/พระไตรปฎ• ก ๒. จัดอุทยานการศกึ ษา เชน9 - หMองสมดุ - ตนM ไมMพูดไดM ๓. จดั ตัง้ ศูนยอW บรมและเผยแผศ9 ลิ ปวฒั นธรรมขนบธรรมเนียมประเพณที อM งถ่นิ

๑๗๘ ๔. จัดตง้ั ศนู ยฝW กe อาชีพชาวชมุ ชน ๕. จดั ต้งั ศูนยแW สดงพิพิธภณั ฑชW มุ ชน ๖. ศนู ยWการอบรมและปฏิบตั กิ รรมฐาน ๗. จัดตั้งกองทุนต9าง ๆ ของชมุ ชน ๘. จัดตั้งศูนยWประสานงานภาครฐั และเอกชน การวิเคราะห]ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งเพ่อื พฒั นาคณะสงฆ] การผสานแนวคิดต9าง ๆ เพื่อใหMไดMแนวทางการปฏิบัติที่ชัดเจน เกิดจากการลงพื้นที่วัด ชุมชน และ ส9วนราชการในทMองถิ่นที่มีความโดดเด9นในดMานการพัฒนาทำใหMผูMเขียน ไดMสรMางกระบวนการที่สามารถใหM ทา9 นทีส่ นใจนำไปลองตอ9 ยอดไดM ดงั น้ี เริ่มจากการมีภูมิคุMมกันที่ดีในตัว เป.นการเตรียมตัวใหMพรMอมรับผลกระทบและการเปลี่ยนแปลง ดาM นตา9 ง ๆ ทจี่ ะเกดิ ข้นึ ข้ันตอ9 มา - ร9วมกันการสรรหา/คัดเลือก “พระดี พระเก9ง” ทำใหMมีศาสนทายาทที่มีคุณภาพเพื่อรองรับกับ การเปลี่ยนแปลง - เริ่มกระบงนการการพัฒนาศาสนาทายาทเป.นการลงทุนเพื่อสรMางความมั่นคงในการสืบทอด พระพุทธศาสนา ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินเกี่ยวกับนโยบายต9าง ๆ จะตMองเป.นไปอย9างมีเหตุผลโดย พิจารณาจากเหตปุ bจจัยท่ีเก่ยี วขอM งและผลทีเ่ กดิ ข้นึ อย9างรอบคอบ การกำหนดแผน/นโยบายเพื่อพัฒนาศาสนาทายาท ศาสนวัตถุ ที่สอดคลอM งกบั ความเปลีย่ นแปลงของ สังคมโดยไม9ขัดต9อพระธรรมวินยั ผสานความพอประมาณอย9างมีเหตุผลไมก9 ระทบตนเองและผอMู น่ื การดำเนนิ การพฒั นาศาสนาทายาท ศาสนวตั ถุ โดยใชMทรัพยากรท่ีมีอย9างคมุM ค9า และก9อประโยชนWสูงสุด

๑๗๙ เพิ่มเติมดMวยเงื่อนไขคุณธรรม ที่จะตMองเสริมสรMางประกอบดMวย มีความตระหนักในคุณธรรม มี ความซื่อสตั ยสW ุจริตและมีความอดทน มคี วามเพียร สรรหาเพือ่ ใหMไดMศาสนทายาททเ่ี ปน. ท้ัง “พระเกง9 ” และ “พระดี” มคี วามสามารถใหMมโี อกาสเขMามาร9วม ปฏบิ ตั งิ านคณะสงฆW เสริมสรMางเงื่อนไขความรMู ประกอบดMวย “ความรอบร”Mู เกี่ยวกบั วิชาการตา9 ง ๆ ทเี่ ก่ียวขอM งอย9างรอบดาM น “ความรอบคอบ” พระสงฆW – สามเณร ทกุ ระดบั ทกุ รูป จะตอM งไดMรบั การพัฒนาอยา9 งเพียงพอและตอ9 เน่อื ง ท้งั ในเร่อื งงานใน หนาM ท่ี ความรเMู ก่ยี วกับหลักธรรมในพระพุทธศาสนา ตลอดจนการบรหิ ารและการจัดการตามความ เหมาะสมของหนMาท่แี ละความรับผิดชอบ จากการสรุปจะเห็นว9า หลกั ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งถาM หากไดมM ีการเผยแผค9 วบค9ไู ปกบั หลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนา จะเป.นประโยชนตW อ9 สังคมไทยเปน. อย9างยงิ่ เพราะพทุ ธศาสนิกชนจะไดMรับ ประโยชนWจากการนับถอื ศาสนาอยา9 งเต็มที่ สว9 นในอกี ดMานหนึ่งแนวคิดปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งซึง่ หนว9 ยงานของรฐั และเอกชนท่ีกำลังดำเนนิ การใหMเป.นที่แพรห9 ลายอยูใ9 นขณะนก้ี ็จะมคี วามชดั เจนในเชงิ นโยบายมากขน้ึ และในทางปฏบิ ัติเมอื่ มกี ารนำหลักธรรมทางพระพุทธศาสนามาควบคู9กันกจ็ ะทำใหMเกิด ประสทิ ธิภาพและประสทิ ธผิ ลยิ่งขนึ้ การขบั เคลอื่ นเศรษฐกจิ พอเพียงวัดในพ้ืนท่ีเปqาหมายจะตMองศึกษา แนวทางบรู ณาการเพื่อนำไปสส9ู ภาพท่ีเรยี กว9า ทำใหMดีข้ึน เจรญิ งอกงามขน้ึ เพอ่ื เพมิ่ พูนความสขุ ใหMสมกบั ความคาดหวงั ของสงั คมส9วนรวม จงึ ตอM งมกี ารศึกษาแนวทางการพัฒนาอยา9 งถูกตMองไม9ขดั กับพระธรรม วินัยดวM ยการศกึ ษาถึงจดุ เดน9 จดุ ดMอย มองเหน็ ถึงการเชือ่ มโยงทุกเครอื ขา9 ยทุกภาคสว9 น เพือ่ ผลกั ดนั ใหMเกิด ความร9วมมอื รว9 มใจในชมุ ชนจนเกดิ การพัฒนาวดั และชุมชนตามเปqาหมายทีก่ ำหนดไวรM ว9 มกนั ในท่สี ดุ เพราะ แนวคดิ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี งจะสรMางความพอเพียงตั้งแต9ระดับบุคคล ครอบครวั ไปจนถงึ ระดับ ชุมชน องคWกรและระดบั ประเทศตามลำดบั ขัน้ ตอ9 ไป



บรรณานกุ รม ก.ขอ$ มลู ปฐมภูมิ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย. พระโตรป?ฎกฉบบั ภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั .กรุงเทพมหานคร :โรงพมิ พIมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. ข.ข$อมูลทุติยภูมิ (๑) หนังสือ : เกษม วัฒนชัย.การเรียนรู$ทันและพอเพยี ง.กรงุ เทพมหานคร: สำนกั พมิ พมI ตชิ น,๒๕๕๑ โกวิทยI พวงงาม. อบต.ในกระบวนทัศนIใหมZ : พัฒนาสร$างเครือขZาย และเสริมสร$างความเข$มแข็ง. กรงุ เทพมหานคร: สำนกั พิมพวI ิญ]ูชน,๒๕๕๔. คณู โทขนั ธI,.พุทธศาสนากบั ชีวิตประจำวัน,พิมพIครั้งท่ี ๒ .กรุงเทพมหานคร:โอเดียนสโตรI,๒๕๕๒. คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง.เศรษฐกิจพอเพียงคือ อะไร.กรุงเทพมหานคร: สำนกั งานคณะกรรมการพฒั นาการ เศรษฐกิจและสังคมแหZงชาติ,๒๕๕๐. ไชยณรงคI เศรษฐเชื้อ .ภัยพิบัติเขื่อนปากมูล: บทสรุปผลการศึกษา กรณีเขื่อนปากมูลโดยคณะกรรมการ เขอื่ นโลก ,กรุงเทพมหานคร : โอเดียนสโตรI, ๒๕๕๐. จรัญ จันทลักขณา.ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงกับความสุขมวลชน และการเกษตรยั่งยืน.กรุงเทพฯ: สาขาวิชาสZงเสรมิ การเกษตร และสหกรณI มหาวิทยาลยั สุโขทัยธรรมาธริ าช,๒๕๕๓. ทินพันธI นาคะตะ,พระพทุ ธศาสนากับสงั คมไทย,กรุงเทพมหานคร: สหธรรมมกิ ,๒๕๕๐. นิรันดร จงวฒุ เิ วศนI,กลวิธี-แนวทาง-วธิ กี ารสงZ เสริมการมสี ZวนรZวม ของประชาชนในงานพฒั นาชุมชน, กรุงเทพมหานคร : ศกั ดโ์ิ สภา,๒๕๕๖. ทวิ ทองสวZางและทัศนิยI ทองสวZาง, การอนุรักษIทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล$อม, กรุงเทพมหานคร: โอเดียนสโตรI,๒๕๕๑. ทัศนียI ลักขณา, การสังคมสงเคราะหIชุมชน, พิมพIครั้งที่ ๒. กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพI มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตรI, ๒๕๕๔. ธนาทิพยI แหลมคม, การศกึ ษาความหลากหลายทางนิเวศวทิ ยา และระบบการเกษตรบรเิ วณเขอ่ื นปากมูล. คณะเกษตรศาสตรI: มหาวทิ ยาลยั อบุ ลราชธานี, ๒๕๕๒. บุญทิพยI ศิริธรังศรี.บทบาทพระสงฆIในการสZงเสริมให$ประชาชนดูแลตนเอง, ใบลาน/ปlท่ี ๑๙ ฉบับที่ ๓ (ธนั วาคม ๒๕๕๖) .กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพกI ารศาสนา,๒๕๕๖. บรรพต วีรลัย และคณะ,พระสงฆIกับสังคมไทยโดยพิจารณาในเชิงสังคมเศรษฐกิจการเมืองและการ ปกครอง กรณีศึกษาวัด ในกรุงเทพมหานครและฉะเชิงเทรา,(กรุงเทพมหานคร :โรงพิมพIมหามกุฏ ราชวิทยาลัย), ๒๕๕๓.

๑๘๒ ประเวศ วะสี.ประชาคมตำบล ยุทธศาสตรIเพื่อเศรษฐกิจพอเพียงธรรมและสุขภาพ.กรุงเทพมหานคร: สำนกั พมิ พมI ตชิ น,๒๕๕๑. ประชาคมตำบล เศรษฐกิจพอเพียงและประชาสังคม: แนวทางพัฒนา เศรษฐกิจสังคม. กรุงเทพมหานคร:สำนกั พิมพหI มอชาวบา$ น,๒๕๕๒. ยุทธศาสตรIเพื่อความเข$มแข็งทางเศรษฐกิจสังคมและวัฒนธรรม.กรุงเทพมหานคร:สำนักพิมพI หมอชาวบ$าน,๒๕๕๔. ปรีชา เปlยมพงษIสานตIและคณะ,วีธิวิทยาศึกษาสังคมไทยวีถีใหมZแหZงการพัฒนา, กรุงเทพมหานคร:เอดิสัน เพรสไปรดักสกI ารพิมพ,I ๒๕๕๗. พระพรหมคุณาภรณI(ป.อ.ปยุตโต).เศรษฐศาสตรIแนวพุทธ.กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพIมหาจุฬาลงกรณ ราชวิทยาลัย, ๒๕๕๔. การพัฒนาทยี่ ั่งยืน.กรงุ เทพมหานคร : มลู นธิ ิพุทธรรม,๒๕๕๖. พระกับปqามีปญr หาอะไร.พิมพIครัง้ ที่ ๔,นนทบรุ :ี สำนกั พิมพIภาพพมิ พ,I ๒๕๕๓. พุทธทาสภิกข,ุ รากฐานที่มั่นคงแหZงความเปนs มนุษยI.กรุงเทพมหานคร :ธรรมสภา,๒๕๕๔. สมพร เทพสิทธา.เศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชดำริ.กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพอI รยิ มรรค,๒๕๕๙. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.สำนักงานภาค.การเรียนรู$สูZสมดุลปรัชญา เศรษฐกิจพอเพียง กับงานวิจัยเพือ่ ทอ$ งถน่ิ . เชยี งใหมZ : สำนักงานกองทนุ สนบั สนุนการวจิ ยั .สำนกั งานภาค,๒๕๕๑. สำนักงานพระพุทธศาสนาแหZงชาติ.คูZมือการดำเนินงานโครงการสร$างความปรองดองสมานฉันทI โดยใชห$ ลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนา “หมบZู า$ นรกั ษาศีล ๕”. กรงุ เทพมหานคร:โรงพิมพIสำนักงาน พระพทุ ธศาสนาแหZงชาติ.๒๕๕๗. สเุ มธ ตนั ติเวชกุล.ใต$เบ้อื งพระยคุ ลบาท . กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพมI ติชน,๒๕๕๒. หลกั ธรรม หลกั ทำ ตามรอยพระยคุ ลบาท.กรุงเทพมหานคร: สำนกั พิมพจI ฬุ าลงกรณ,๒๕๕๓. สเุ ทพ เชาวลิต,หลักการพัฒนาชุมชน.กรุงเทพมหานคร:สำนักพิมพI โอเดยี นสโตรI,๒๕๕๔. สุรพงษI วบิ ูลเศรษฐ,เศรษฐศาสตรตI ามแนวพุทธศาสตรI,กรุงเทพมหานคร : พลัง ปญr ญา,๒๕๕๔. เสรี พงษพI ิศ. เศรษฐกจิ พอเพยี งการพัฒนายั่งยืน. กรงุ เทพมหานคร: พลังปrญญา,๒๕๕๐. เศรษฐกิจพอเพยี งเกิดไดถ$ า$ ใจปรารถนา.กรงุ เทพมหานคร : เจรญิ วิทยกI ารพิมพ,I ๒๕๕๐. สัญญา สัญญาวิวัฒนI, ทฤษฎีสังคมวิทยาเนื้อหาและแนวทางการใช$เบื้องต$น. พิมพIครั้งท่ี ๔ . กรงุ เทพมหานคร : เจา$ พระยาการพิมพ,I ๒๕๕๐. สมบูรณI สุขสำราญ, พทุ ธศาสนาพระสงฆกI บั วิถีสังคมไทย,กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พปI ระชาชน, ๒๕๕๗. สมบูรณI สุขสำราญ,การพัฒนาชนบทแนวพุทธวิธี ศึกษาเฉพาะกรณีพระสงฆIนักพัฒนา,กรุงเทพมหานคร: บริษัทพมิ พIสวยจำกดั ,๒๕๕๐. อานันทI กาญจนพันธI, พลวัตของชุมชนในการจัดการทรัพยากร: กระบวนทัศนIและนโยบาย, กรุงเทพมหานคร: สำนกั งานกองทนุ สนบั สนุนการวจิ ยั (สกว.), ๒๕๕๔.

๑๘๓ งานวจิ ยั จันทนา สุทธิจารี, กระบวนการกำหนดนโยบายของรัฐด$าน สาธารณูปการ: ศึกษาการสร$างเขื่อนเพื่อการ ผลิตกระแสโฟฟxา, บณั ฑิตวทิ ยาลยั : มหาวิทยาลยั เชยี งใหม,Z ๒๕๕๐. ภัทรพร สิริกาญจนI,หน$าที่ของพระสงฆIตามพุทธบัญญัติแนวคิดและบทบาทของ พระคำเขียน สุวณฺโณ ใน การพัฒนาชมุ ชน. กรงุ เทพมหานคร:มหาวิทยาลัยธรรมศาสตรI.๒๕๕๐. พระใบฏีกาสุพจนI ตปสีโล.รายงานการวิจัย บทบาทการมีสZวนรZวมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงของ พระสงฆIภาคตะวันออกเฉียงเหนือ.(สถาบันวิจัยพุทธศาสตรI : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย). ๒๕๕๙. พระใบฏีกาสุพจนI ตปสีโล.รายงานการวิจัย การประเมินเพื่อวัดระดับและขับเคลื่อนด$วยการยกระดับความ เปsนเศรษฐกจิ พอเพยี งของวดั ในจังหวดั อบุ ลราชธานี ยโสธร อำนาจเจรญิ มกุ ดาหารและนครพนม(มูลนิธมิ นั่ พฒนา),๒๕๖๐. พระปริยัติวโรปการ,ผศ.ดร.,(ประศักด์ิ อคฺคปญโญ) รายงานการวิจัย “การสZงเสริมการรักษาศีล ๕ สำหรับเยาวชนนำมาซึ่งความสมานฉันทIของ นักเรียนชั้นประถมศึกษาปlที่ ๖ โรงเรียนกุศลศึกษา เขตตลิ่งชัน กรุงเทพมหานคร ตามแนวดำริของสมเด็จพระมหารัชมังคลาจารยI (ชZวง วรปญโญ) วัดปากน้ำ เขตภาษีเจริญ กรุงเทพมหานคร” .(คณะครุศาสตรI: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช วทิ ยาลัย). ๒๕๕๙. วิสนัญญา ทุยโธสงคI.“บทบาทพระสงฆIการสZงเสริมองคIกรชุมชน เพื่อสร$างทุน ชุมชน ศึกษาเฉพาะกรณี : กลุZมสจั จะสะสมทรพั ยI จังหวัดตราด.บัณฑติ วทิ ยาลยั : มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตรI. ๒๕๕๐. สถาพร มงคลศรีสวัสด์ิ, ดร. รายงานการวิจัยเรื่อง “ความสำเร็จ ในการพัฒนาหมูZบ$านเศรษฐกิจพอเพียง: กรณีศึกษาชุมชนบ$านคำบง อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแกZน” .(วิทยาลัยการปกครองท$องถิ่น : มหาวทิ ยาลัย ขอนแกนZ ).๒๕๕๗.หนา$ ๑๗. สิทธิชัย ตันศิริสกุล ,ปrจจัยที่สZงผลตZอการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืน กรณีศึกษาองคIกรปกครองสZวนท$องถ่ิน จังหวัดมหาสารคาม,(วิทยาลัยการเมืองการปกครอง มหาวิทยาลัยมหาสารคาม:วารสารชZอ พะยอม,๒๕๕๗), หน$า ๕๑. อภิชัย พันธเสน. การประยุกตIพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงกับอุตสาหกรรม ขนาดกลางและขนาดยZอม. กรุงเทพมหานคร: สำนักงานกองทุนสนบั สนนุ การวิจัย,๒๕๕๒. และคณะ. การสังเคราะหIองคIความรู$เศรษฐกิจพอเพียง. กรุงเทพมหานคร : สำนักงานกองทุน สนับสนนุ การวิจัย,๒๕๕๒.



ผ#เู ขยี น พระใบฎีกาสพุ จน5 ตปสีโล,ผศ.ดร. ชอื่ และตำแหนEง พระใบฎีกาสพุ จน/ ตปสีโล, ผศ.ดร. อาจารย/ประจำหลกั สตู รสังคมศกึ ษา มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั วทิ ยาเขตอุบลราชธานี ประวัติการศกึ ษา พทุ ธศาสตรบัณฑติ (สงั คมศึกษา) พ.ศ.๒๕๓๕ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย ศึกษาศาสตรมหาบัณฑติ (สังคมศกึ ษา) พ.ศ.๒๕๔๕ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธริ าช Ph.D. (Education Administration) พ.ศ.๒๕๖๐ Adamson Universit ประวตั ทิ ำงาน อาจารยป/ ระจำหลักสูตรสงั คมศึกษา พ.ศ.๒๕๔๐-ปจj จบุ นั มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย พ.ศ.๒๕๖๔-ปจj จุบนั วิทยาเขตอุบลราชธานี รกั ษาการ ผูkชlวยอธิการบดีฝnายบรหิ าร มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั วทิ ยาเขตอุบลราชธานี

๑๘๖ การฝกN อบรมอื่น ๆ Vietnam National University, Hanoi การวจิ ัยเชงิ คณุ ภาพ พ.ศ.๒๕๕๒ ๑๐ วนั พ.ศ.๒๕๕๖ มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั ฝwกอบรมผูตk รวจประเมนิ พ.ศ.๒๕๕๗ สกอ. ๓ วัน พ.ศ.๒๕๕๘ สมาคมนกั วจิ ยั แหlงประเทศไทย สถิตวจิ ัยช้ันสงู ๕ วัน มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย พ.ศ.๒๕๕๙ “วทิ ยากรหลักสตู รการพัฒนานกั วิจยั ” (Training for the trainers) “แมไl ก”l รนุl ที่ ๑๑ ๑ สัปดาห/ หkองอบรมคอมพิวเตอร/ ชัน้ ๒ อาคาร วช. ๓ สำนกั งานคณะกรรมการ วิจยั แหlงชาติ (วช.) การอบรมเชิงปฏิบตั ิการ การใชงk านระบบ NRMS ป‰ ๒๕๕๙ ชlวงที่ ๒ : ครง้ั ที่ ๑ วันศกุ ร/ท่ี ๑๓ พฤษภาคม ๒๕๕๙ (สำหรับนกั วิจัย) ๑ วนั ผลงานวชิ าการในอดีต ผลงานวิจัย เฉพาะท่ีเป•นหัวโครงการ และผkอู ำนวยการโครงการวจิ ยั ชดุ พ.ศ.๒๕๕๐ ความพึงพอใจของนสิ ิตที่มตี lอสง่ิ แวดลอk มในมหาวทิ ยาวทิ ยาลัยมหา จุฬาลงกรณราชวิทยาลยั วิทยาเขตอุบลราชธานี (สถาบันวิจัยพุทธศาสตร/ สนับสนุนทนุ วจิ ยั ) พ.ศ.๒๕๕๑ บทบาทการเผยแผlพระพทุ ธศาสนาของอุบาสกิ าบงกช สทิ ธิพล (สถาบันวิจัยพุทธศาสตร/ สนบั สนุนทนุ วจิ ัย) พ.ศ.๒๕๕๒ ขบวนการพุทธใหมใl นประเทศไทย (สถาบันวจิ ยั พทุ ธศาสตร/ สนบั สนนุ ทนุ วิจยั ) พ.ศ.๒๕๕๓ ศึกษาวธิ กี ารเผยแพรlแนวพระราชดำรเิ ศรษฐกจิ พอเพยี งของพระสงฆ/ ในจังหวัดอุบลราชธานี ยโสธร และนครพนม (สำนกั งานกองทุนสนับสนนุ การวจิ ัย) พ.ศ.๒๕๕๖ ศกึ ษากระบวนการจัดการทรัพยากรธรรมชาตแิ ละวฒั นธรรมของ องค/กรชมุ ชนในจงั หวัดอุบลราชธานี พ.ศ.๒๕๕๘ บทบาทการมีสวl นรวl มขับเคล่อื นเศรษฐกจิ พอเพียงของพระสงฆ/ภาค ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื (สำนกั งานคณะกรรมการวิจัยแหงl ชาติสนับสนนุ ทุนวิจัย)

๑๘๗ พ.ศ.๒๕๕๙ ประวัตศิ าสตร/ การเผยแผพl ระพทุ ธศาสนาและหลกั พทุ ธธรรม สมัย พ.ศ.๒๕๖๐ ลพบุรี (สถาบนั วิจยั พุทธ ศาสตร/ สนบั สนนุ ทุนวจิ ัย) การประเมนิ เพอ่ื วัดระดบั และขับเคลอ่ื นดวk ยการยกระดับความเป•น พ.ศ.๒๕๖๑ เศรษฐกจิ พอเพยี งของวัด ในจงั หวดั อบุ ลราชธานี ยโสธรอำนาจเจริญ พ.ศ.๒๕๖๑ มกุ ดาหารและนครพนม พ.ศ.๒๕๖๒ (สำนักงานทรพั ย/สนิ สวl นพระมหากษัตริย/สนับสนุนทุนวิจัย) รปู แบบและวธิ ีการดบั ทกุ ขเ/ ชงิ พทุ ธบูรณาการสำหรบั ผkพู ิการใน สังคมไทย (สำนกั งานคณะกรรมการวจิ ัยแหงl ชาติสนบั สนุนทนุ วิจัย) การใชนk โยบายและการจดั สวสั ดิการสำหรบั ผkูพิการในสังคมไทย (สำนักงานคณะกรรมการวิจยั แหงl ชาติสนับสนนุ ทุนวจิ ัย) The City of Arts: การสรkางเมอื งศิลปะเชงิ สรkางสรรค/ในสังคมไทย (สำนักงานคณะกรรมการวจิ ัยแหlงชาติสนับสนุนทนุ วิจยั ) ผลงานด#านวชิ าการ รlวมเขียนตำราเรยี นรายวชิ า พระวนิ ยั ปฎ“ ก รlวมเขยี นตำราเรียนรายวิชา คณติ ศาสตร/ รlวมเขยี นตำรารายวชิ าการวิจัยเพอื่ พัฒนาการเรยี นรkู เอกสารประกอบการสอนรายวิชา เศรษฐกิจพอเพยี งกับการศึกษา เอกสารประกอบการสอนรายวชิ า สมาธิศกึ ษา หนังสอื บทบาทพระสงฆ/เพ่อื การพัฒนาทยี่ ัง่ ยนื หนังสือภูมิศาสตร/วฒั นธรรม:ประวตั ิศาสตรพ/ ระพทุ ธศาสนาสมัยลพบรุ ี การเผยแพรEผลงานวิจัยในรปู แบบตาE ง ๆ การเสนอผลงานวิจยั การนำเสนองานวิจัยตาl งประเทศ ๑.การนำเสนอดkวยวาจา เรื่อง Developing High Quality Human Resource : Asian Experiences and Lesson Learned for Ho Chi Minh metropolitan area. ในการประชมุ The ๑st International Southeast Vietnam Outlook ๒๐๑๘. Thu Dau Mot University ๒.การนำเสนอดkวยวาจา เรื่อง Institutional Quality Assurance Practices of a University in Thailand : Deployment of an Action Plan for Accreditation. ในการประชุม International Conference on Recent Trends in Science , Technology Management and Social

๑๘๘ Development (ICRTSTMSD-๑๘) ,Bali, Indonesia ,๒๐๑๘. ๓.การนำเสนอดkวยวาจาเรื่อง The Role of opinion Readers of the Greater Mekong region: Phra Maha Rajchakru Phon Samek. ในการประชุมระดับนานาชาติ The International Conference Asian Values in the Process of Integration and Development on ๒๕th October ๒๐๑๙. Viet Nam Nation Ho Chi Minh City.๒๐๑๙ การนำเสนอผลงานวิจัยภายในประเทศ ๑. นำเสนอผลงานวิจัยดkวยวาจาในงาน การประชุมวิชาการสถาบันระดับชาติ จุฬาลงกรณ มหาวิทยาลัย ประจำป‰การศึกษา ๒๕๕๒ ยุทธศาสตร/การแกkปjญหาและพัฒนาคุณภาพการศึกษา เรื่อง การศึกษาความพึงพอใจที่มีตlอสิ่งแวดลkอมและวิถีชีวิตในสถานศึกษา(ดงบั้งไฟ)ของนิสิตมหาวิทยาลัยมหา จฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั วิทยาเขตอุบลราชธานี ๒. นำเสนอผลงานวิจัยดkวยวาจาในงาน การประชุมวิชาการระดับชาติ \"การบูรณาการ พระพุทธศาสนากับศาสตร/สมัยใหมlเพื่อพัฒนาประเทศไทยใหkยั่งยืนในประชาคมอาเซียน\"มหาวิทยาลัย มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตขอนแกlน ๒๕๕๘ เรื่อง พุทธบูรณาการเพื่อการพัฒนาผูkเรียนตาม กรอบ TQF (The Buddhist Integration in Developing of TQF’s Potential Leaners) ๓. นำเสนอผลงานวิจัยดkวยวาจาในงาน การประชุมวิชาการระดับชาติ เรื่อง พุทธบูรณาการ กับ ศาสตร/สมัยใหมl วิทยาลัยสงฆ/ลำพูน ๒๕๕๘ เรื่อง การศึกษาวิธีการเผยแพรlแนวพระราชดำริเศรษฐกิจ พอเพียงของพระสงฆ/ ในจังหวัดอุบลราชธานี ยโสธร และ นครพนม (The Study of method for Propagation of Sufficiency Economy Philosophy by A Buddhist Monk in Ubonratchathani , Yasothon and Nakorn Panom provinces) ๔. นำเสนอผลงานวิจัยดkวยวาจาในงาน ประชุมวิชาการระดับชาติ มหาวิทยาลัยราชธานี ๒๕๕๙ เรื่อง ศึกษากระบวนการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรมขององค/กรชุมชน ในจังหวัด อุบลราชธานี ๕. นำเสนอผลงานวิจัยดkวยวาจาในงาน การประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ ๑๑ มหาวิทยาลัย ราชภัฎนครปฐม ๒๕๖๐ เรื่อง การประกาศตนเป•นพุทธมามกะ:มิติพระพุทธศาสนาเพื่อสรkางความเขkมแข็ง ใหkกับสงั คมไทย บทความทางวิชาการ พระใบฎีกาสุพจน/ ตปสีโล. (๒๕๖๐). “The Participatory Roles of Monks in Driving The Sufficiency Economy in the Northeastern Region”.Journal of International Buddist Studies.Volume ๘.Number ๑.(January – June ๒๐๑๗):๖๒-๘๑. รางวัลที่ไดkรบั -