พระสงฆ์กับการพัฒนาชุมชนตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

๓๙ เศรษฐกิจพอเพียง และใหIคำแนะนำในการปฏิบัติงานของหนOวยงานตOาง ๆ ใหIสามารถนำนโยบายไปใชIไดI อยาO งถกู ตอI ง ระดับท่ี ๓ สOวนงานเศรษฐกิจพอเพียงซึ่งเป0นหนOวยหนึ่ง ภายในสำนักงานคณะกรรมการ พัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติ (สศช.) ทำหนIาที่เป0นฝcายเลขานุการคณะอนุกรรมการพัฒนาการ เศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติ และเป0นศูนยZกลางเชื่อมโยงเบื้องตIนของเครือขOายดำเนินการขับเคลื่อน เศรษฐกิจพอเพียงตามแนวทางที่คณะอนุกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติใหIความ เห็นชอบตลอดจนการบรหิ ารจัดการท่วั ไป สรุปวOาการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงเป0นการเสริมพลังใหIประเทศไทยสามารถพัฒนาไปไดI อยOางมั่นคงภายใตIกระแสโลกาภิวัตนZโดยใหIความสำคัญกับการสรIางฐานรากทางเศรษฐกิจและสังคมใหI เขIมแข็งรักษาความสมดุลของทุนและทรัพยากรในมิติตOาง ๆ ตลอดจนสามารถปรับตัวพรIอมรับตOอการ เปลีย่ นแปลงตาO ง ๆ ไดอI ยOางเทOาทัน และนำไปสคูO วามอยูOเย็นเป0นสขุ ของประชาชนชาวไทย การขับเคลื่อนควรจะเป0นลักษณะเครือขOายและระดมพลังจากทุกภาคสOวน แบOงเป0น ๒ เครือขOาย สนับสนนุ ตามกลOมุ เปา‚ หมายเบื้องตนI ไดIแกO - เครือขาO ยดIานประชาสงั คมและชุมชน - เครอื ขOายธุรกจิ เอกชน นอกจากนแ้ี ลIวยงั มีเครอื ขาO ยสนบั สนุนตามภารกจิ ไดแI กO - เครือขาO ยวิชาการ - เครอื ขาO ยสรIางกระบวนการเรยี นรIู - เครือขOายเผยแพรOประชาสัมพนั ธZ นับเป0นความโชคดีอยOางไมOอาจจะเปรียบไดIของคนไทยที่เกิดมาใตIรOมโพธิสมภารของ พระมหากษัตริยZ รัชกาลที่ ๙ ที่ทรงพระนามวOา “ภูมิพล” ที่เปU•ยมลIนไปดIวยพระปรีชาสามารถ และพระ หฤทัยที่เปU•ยมลIนดIวยเพราะเมตตาตOอพสกนิกรของพระองคZทรงทุOมเทพระวรกายอยOางไมOเห็นแกOความ เหน็ดเหนื่อย เสด็จในทุกหนระแหงของประเทศ เพื่อทรงทราบถึงความเป0นอยูOของพสนิกรของพระองคZ อยOางแทIจริงทรงทุOมเทพระสติปpญญา คIนคิดแนวทางการพัฒนาประเทศ และความอยูOดีกินดีของพสกนิกร ดIวยพระราชกรณียกิจมากมาย ดIวยสายพระเนตรอันยาวไกล ทำใหพI ระองคZทรงเล็งเห็นแลIววาO ถาI ประเทศ ไทยยังอยูOในสภาวะที่เต็มไปดIวยความนิยมทางวัตถุ ประชากรดำรงชีวิตภายใตIระบบทุนนิยม ประเทศจะ ไมOสามารถอยูOรอดไดI จึงทรงคิดคIนทฤษฏีใหมO คือ ทฤษฎี “เศรษฐกิจพอเพียง” เพื่อใหIการดำรงชีวิตของ คนไทยทุกระดับมีความมั่นคงยืนอยูOบนขาตัวเอง บนพื้นฐานความพอประมาณ ความมีเหตุผล เป0นการ สรIางระบบภูมิคุIมกัน เมื่อมีสิ่งเขIามากระทบทั้งภายในและภายนอก โดยอาศัยความรอบรูIรอบครอบและ ระมัดระวังอยOางยิ่งในการนำวิชาการตOาง ๆ มาใชIในการวางแผนในการดำเนินงานทุกขั้นตอน และจะตIอง เสริมสรIางพื้นฐานของจิตใจใหIทุกคนมีสำนึกในคุณธรรม ความซื่อสัตยZสุจริต ซึ่งที่เป0นหนทางที่จะทำใหIเกิด การพัฒนาอยOางยั่งยืนความสำเร็จจะขึ้นไดIเมื่อคนในชาติมีมโนสำนึกอยูOในศีลธรรม คุณธรรม และ

๔๐ จริยธรรมที่ดีงาม คนจะตIองลดเลิกละจากกิเลสตัณหามีสติปpญญาที่คิดเห็นไตรOตรองเหตุผลแยกแยะชั่วดี มนุษยZก็จะอยูOอยOางไมOเบียดเบียนธรรมชาติสรรพสิ่งในโลก และมนุษยZดIวยกัน ทุกสิ่งก็จะอยูOกันอยOางเกื้อกูล สังคมก็จะสงบสขุ อยOางไรก็ตามรัฐบาลจะตIองตระหนักและใหIความสำคัญอยOางจริงจัง มิใชOมีนโยบายที่สวยหรูบน แผOนกระดาษ เพราะเทOาที่ผOานมาถึงแมIจะมีแผนพัฒนาฯ ถึง ๑๒ ฉบับแลIวที่พยายามเนIนใหIคนเป0น ศูนยZกลางการพัฒนา แตOรัฐบาลก็ไมOไดIนำไปปฏิบัติอยOางจริงจัง รัฐบาลยังใชIการบริหารประเทศในระบบ ทุนนิยม ที่มุOงเนIนการพัฒนาและสรIางคน “เกOง” ใหIมีศักยภาพในการปฏิบัติงานอยOางมีประสิทธิภาพ เพ่ือ สราI งความไดเI ปรียบทางการแขOงขัน มไิ ดมI Oงุ เนนI สราI ง “คนด”ี จงึ ทำใหเI กดิ ปpญหาความเสอ่ื มโทรมทางจติ ใจ อยOางที่เห็นในทุกวันนี้ รัฐบาลจะตIองนำทฤษฎี “เศรษฐกิจพอเพียง” มาใชIอยOางจริงจัง มิใชOเป0นเพียง ลมปาก รัฐบาลจะตIองสรIางรากฐานของชุมชนทุกชุมชนในประเทศใหIเกิดความเขIมแข็ง โดยหันมาใหI ความสำคัญกับภาคเกษตรที่ถือเป0นกระดูกสันหลังของประเทศ บริหารประเทศดIวยหลักเศรษฐกิจพอเพียง เมื่อทุกชุมชนเกิดความเขIมแข็ง ประเทศชาติก็จะเกิดความมั่นคงยืนบนขาตัวเองไดIโดยไมOตIองพึงพา ตOางชาติ นั้นเหละถึงจะแสดงวOาประเทศชาติของเราจะมีหนทางการพัฒนาอยOางยั่งยืนโดยแทIจริงและ นำไปสคOู วามอยูดO ีมสี ขุ ของคนไทยซึง่ สง่ิ เหลOานม้ี ีความเป0นไปไดอI ยOางย่งิ

บทที่ ๓ วัด : ทนุ ทางสังคมท่ีสำคญั ของชมุ ชน ความสำคญั ของ วัด มีผู1เช่ยี วชาญได1ใหค1 วามหมายและแนวคดิ เก่ียวกบั วดั ไวด1 ังน้ี ความหมายของ วัด คำวAา “วัด” เปEนคำเรียกชื่อศาสนสถานแบบคำไทย โดยที่มาของคำวAา “วัด” นี้ยังไมAมี ข1อยุติ บางคน อธิบายวAา มาจากคำวAา “วตฺวา” ในภาษาบาลี แปลวAา เปEนสถานที่สนทนาธรรม บ1างก็วAามาจากคำวAา “วัตร” อันหมายถึง กิจปฏิบัติหรือหน1าที่ของพระภิกษุที่พึงกระทำ หรือแปลอีกอยAางวAาการจำศีล ซึ่งวัด (วัตร) ตามนัยยะนี้จึงนAาจะหมายถึงสถานที่ซึ่งพระภิกษุสงฆ[ใช1เปEนที่จำศีลภาวนา หรือ สถานที่ที่พระภิกษุ สงฆ[ใช1ปฏิบัติภารกิจที่พึงกระทำนั่นเอง แตAก็มีบางทAานสันนิษฐานวAามาจากคำ วAา “วัดวา” อันหมายถึง การกำหนดขอบเขตของดินแดนที่สร1างเปEนศาสนสถาน เพราะวัดกับวามีความหมายอยAางเดียวกัน คือการ สอบขนาด หรือปริมาณของสิ่งตAาง ๆ เชAน ความยาว ความกว1าง เปEนต1น วัดในนัยยะอยAางหลังนี้จึง หมายถึงพนื้ ที่ เพอ่ื ใหเ1 ขา1 ใจบริบทของวดั มากขึ้นจึงขอนำเสนอความเปนE มาของวัด โดยสงั เขปดงั นี้ แตAเดิมครั้งพุทธกาลนั้นมีการใช1คำวAา “อาราม” เปEนคำเรียกช่ือศาสนสถานในทาง พระพุทธศาสนา ที่ใช1เรียกเสนาสนะที่มีผู1ศรัทธาถวายพระพุทธองค[ในระยะแรก ๆ เชAน เชตวนาราม หรือ ชื่อเต็มวAา เชตวเน อนาถบิณฺฑิกสฺส อาราเม ซึ่งหมายความวAา สวนของอนาถบิณฑิกที่ป`าเชตวัน หรือ เวฬุ วนาราม หรือ บุปผาราม เปEนต1น โดย อาราเม หรืออาราม แปลวAา วัด และสวนเปEนที่นAารื่นรมย[ และในคำ อAานของไทย แปลวAาสวน นอกจากนี้ในเวลาตAอมายังมีคำที่ใช1เรียกอีกอยAางวAา วิหาระ หรือ วิหาร อยAางไร ก็ตามก็ยังมีคำที่ให1ความหมายวAาวัดอยูAอีกชื่อหนึ่ง คือ อาวาส ดังชื่อเรียก สมภารผู1ครองวัดวAา เจ1าอาวาส ซึ่งแปลวAา ผู1เปEนผู1ใหญAในวัด หรือชื่อเรียกวัด เชAน เทพศิรินทราวาส (เทพ + ศิรินทรา + อาวาส) โดยปกติ คำวAา อาวาส ไมAเปEนที่นิยมใช1กันในความหมายวAาวัด ทั้งนี้ เพราะนิยมนำไปใช1กับความหมายที่แคบกวAาคำ วAา อาราม โดยมักให1ความหมายในเชิงที่เปEนตัวเรือนที่อยูAอาศัยมากกวAา อาวาสจึงเสมือนเปEนที่อยูAสAวนยAอย ภายในอารามที่หมายถึง พื้นที่ที่เปEนศาสนสถาน เขตวัดเปEนสถานที่ให1คนทั้งหลายได1ประกอบกุศลกรรม มี การให1ทาน การรักษาศีล การภาวนา การเทศน[ รวมทั้งงานประเภทบันเทิงตAาง ๆ ตามโอกาส นอกจากวัด ที่ตั้งอยูAในแหลAงที่มีประชากรหนาแนAนอยAางในเมืองแล1ว วัดมักจะตั้งอยูAหAางจากแหลAงชุมชน เพื่อความ วเิ วกในการปฏบิ ัตธิ รรม แตกA ใ็ กลพ1 อทค่ี นในชุมชนจะไปปฏิบัติกจิ การกุศลได1โดยสะดวกน่นั เอง ๑. ความเปน; มาของวดั ในพระพทุ ธศาสนา ในสมัยพุทธกาล ระยะเริ่มแรกนั้นพระสงฆ[ยังไมAมีที่อยูAอาศัยประจำ ได1จาริกไปเพื่อเผยแผA หลักธรรมศาสนาให1กว1างขวางออกไปเพื่อเปEนการยังประโยชน[สุขแกAชนหมูAมาก ตามที่พระพุทธเจ1าได1ตรัส สอนไว1 ดังปรากฏในพระไตรปcฎกวAา “ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงจาริกไป เพื่อประโยชน[และความสุข ของชนหมูAมากเพื่อ อนุเคราะห[ชาวโลกเพื่อประโยชน[เกื้อกูลและความสุขแกAทวยเทพและมนุษย[ทั้งหลาย” (วิ.มหา.(ไทย) ๔/๓๒/๓๙) การจารกิ ไปในที่ตาA ง ๆ ยอA มทำประโยชนใ[ หแ1 กสA งั คมไดม1 ากกวาA เพราะการ

๔๒ จาริกออกไป ในที่ตAาง ๆ ทำให1พระสงฆ[ได1เห็นสภาพที่แท1จริงอยAางใกล1ชิดหรือรับทราบปkญหาที่เกิดขึ้นได1 ชัดเจนและสามารถหาวิธีการมาแก1ไขปkญหาหรือวิธีการเผยแผAที่เหมาะสมกับสภาพแวดล1อมนั้น ซึ่งทำให1 การเผยแผAประสบความสำเรจ็ ได1ดีกวAาและยงั เปEนการละความยึดมั่นถอื มั่นในสถานที่อยAูอาศยั เพราะการมี ที่อยูAอาศัยเปEนประจำนั้นยAอมเกิดความรู1สึกเปEนเจ1าของในที่อยูAอาศัย รวมทั้งสิ่งของตAาง ๆ ที่ต1องสะสมไว1 ใช1ก็จะเปEนอุปสรรคตAอการปฏิบัติธรรม การจาริกจึงเปEนการฝmกปฏิบัติให1ละวางกิเลสโดยไมAรู1ตัว แตAการ จาริกนี้ก็ไมAใชAวAาจะมีคุณอยAางเดียว แตAเนื่องจากการจาริกไปเรื่อย ๆ ทำให1เพลิดเพลินจนปลAอยปละละเลย ตAอการปฏิบตั ธิ รรม นน่ั เอง ดังนั้นเพื่อให1เกิดความเหมาะสมในการดำรงเพศพรหมจรรย[ พระพุทธเจ1าจึงได1ทรงอนุญาตให1มีวัด เกิดขึ้นเปEนที่พักอาศัยเพื่อปnองกันอุปสรรคจากธรรมชาติ คือ ความร1อน ความหนาว เปEนต1น ซึ่งเปEน อุปสรรคที่จะทำให1การปฏิบัติธรรมไมAก1าวหน1า จึงทรงมีพุทธานุญาตเกี่ยวกับ อาราม(วัด) เมื่อพระเจ1าพิม พิสารได1ทูลถวายอุทยานเวฬุวันแดAพระภิกษุสงฆ[โดยมีพระพุทธเจ1าเปEนประมุข สวนเวฬุวันจึงถือวAาเปEนวัด แหAงแรกในพระพุทธศาสนา ในพระไตรปcฎก กลAาวไว1วAา ครั้งนั้นพระผู1มีพระภาคเจ1าได1 เสด็จไปยังพระราช นิเวศน[ของพระเจ1าพิมพิสารจอมทัพมคธรัฐ ครั้นถึงแล1วจึงประทับนั่งบนอาสนะที่เขาจัดถวายพร1อมด1วย ภิกษุสงฆ[ ขณะนั้นพระเจ1าพิมพิสารจอมทัพมคธรัฐทรงนำของเคี้ยวของฉันอันประณีตประเคนภิกษุสงฆ[ มี พระพุทธเจ1าเปEนประมุขด1วยพระองค[เอง กระทั่งพระผู1มีพระภาคเจ1าเสวยเสร็จแล1วทรงห1ามภัตตาหารแล1ว ละพระหัตถ[จากบาตร จึงประทับนั่ง ณ ที่สมควร ท1าวเธอทรงดำริวAา พระผู1มีพระภาคควรประทับที่ไหน หนอ ที่แหAงใดอยูAไมAไกลและไมAใกล1จากหมูAบ1านนัก คมนาคมสะดวก ผู1ประสงค[พึงเข1าเฝnาได1 กลางวันไมA พลุกพลAาน กลางคืนสงัด เสียงไมAอึกทึก เว1นจากการสัญจรไปมา เปEนที่กระทำกรรมลับของหมูAมนุษย[ ควร แกAการหลีกเร1น จึงมีพระราชดำริวAา อุทยานเวฬุวันของเราน้ี ไมAไกลและไมAใกล1จากหมูAบ1านนัก คมนาคม สะดวก ผู1ประสงค[พึงเข1าเฝnาได1 กลางวันไมAพลุกพลAาน กลางคืนสงัด เสียงไมAอึกทึก เว1นจากคนสัญจรไปมา เปEนที่กระทำกรรมลับของหมูAมนุษย[ ควรแกAการหลีกเร1น อยAากระนั้นเลย เราพึงถวายอุทยานเวฬุวันแดA พระภิกษุสงฆ[มีพระพุทธเจ1าเปEนประมุข แล1วทรงจับพระสุวรรณภิงคารหลั่งน้ำน1อมถวายแดAพระผู1มีพระ ภาคเจ1าด1วยพระราชดำรัสวAา “หมAอมฉันขอ ถวายอุทยานเวฬุวันนั้นแดAภิกษุสงฆ[มีพระพุทธเจ1าเปEนประมุข พระพุทธเจ1าข1า” พระผู1มีพระภาคเจ1า ทรงรับอารามแล1วชี้แจงให1พระเจ1าพิมพิสารจอมทัพมคธรัฐเห็น ชักชวนให1อยากรับไปปฏิบัติ เร1าใจให1 อาจหาญแกล1วกล1า ปลอบชโลมใจให1สดชื่นรAาเริงด1วยธรรมะกถา แล1วเสด็จลุกขึ้นจากที่ประทับเสด็จกลับ ตAอมาพระพุทธองค[ ได1ทรงแสดงธรรมะกถา เพราะเรื่องนั้นเปEน ต1นเหตุรับสง่ั กบั ภกิ ษทุ ้งั หลายวาA “ภกิ ษุทงั้ หลาย เราอนุญาตอาราม” (วิ.มหา.(ไทย) ๔/๔๙/๗๑-๗๒) นับแตAนั้นจึงถือได1วAาสวนเวฬุวันเปEนวัดแหAงแรกในพระพุทธศาสนา และเปEนต1นเหตุให1 พระพุทธเจ1าทรงอนุญาตการมีวัดเปEนที่อยูAอาศัยแกAพระสงฆ[ แตAอาณาบริเวณพระอารามเวฬุวันยังคงไมAมี สิ่งกAอสร1างใด ๆ พื้นที่ครอบคลุมไปด1วย ป`า ต1นไม1 ภูเขา ถ้ำ ป`าช1า ป`าชัฏ ที่แจ1งและลอมฟาง ตAอมาเศรษฐี เมืองราชคฤห[ จึงได1สร1างวิหารถวายให1แกAสงฆ[เพื่อเปEนที่อยูAปnองกันอันตราย ดังข1อความท่ี ปรากฏในพระ วินัยปcฎกตอนหนึ่งวAา “โดยสมัยนั้น พระผู1มีพระภาคพุทธเจ1าประทับอยAู ณ พระเวฬุวัน สถานที่ให1เหยื่อแกA

๔๓ กระแต เขตกรุงราชคฤห[ ครั้งนั้น พระผู1มีพระภาคยังไมAได1ทรงบัญญัติเสนาสนะแกAภิกษุทั้งหลายและภิกษุ เหลAานั้นอยูAในที่นั้น ๆ คือป`า โคนไม1 ภูเขา ซอกเขา ถ้ำ ป`าช1า ป`าชัฏ ที่แจ1ง ลอม ฟาง ครั้งนั้นเศรษฐีชาวรา ชคฤหไ[ ปสวนแตAเช1าตรAู ได1แลเหน็ ภกิ ษเุ หลาA นนั้ เดินออกจากที่น้ัน ๆ คอื ออก จากป`า โคนไม1 ภเู ขา ซอกเขา ถ้ำ ป`าช1า ป`าชัฏ ที่แจ1ง ลอมฟาง ทอดสายตาลงต่ำมีการก1าวไป การถอยหลัง การมองดู การเหลียวดู การ คู1แขน การเหยียดแขน นAาเลื่อมใส เปEนผู1สมบูรณ[ด1วยอิริยาบถ ครั้นเห็นแล1วเศรษฐีชาวกรุงราชคฤห[นั้นก็มี จิตเลื่อมใส ครั้นแล1วเศรษฐีชาวกรุงราชคฤห[ได1เข1าไปหาภิกษุเหลAานั้นแล1วกลAาวกับภิกษุเหลAานั้นวAา “ถ1า กระผมจะสร1างวิหาร พระคุณเจ1าจะอยูAในวิหารของกระผมหรือ” ภิกษุทั้งหลายตอบวAา “คหบดี พระผู1มี พระภาคยังไมAได1ทรงอนุญาตวิหาร” เศรษฐีกลAาว วAา “ถ1าเชAนนั้นพระคุณเจ1าจงทูลถามพระผู1มีพระภาค แล1วแจ1งให1กระผมทราบ” ภิกษุเหลAานั้นรับคำของเศรษฐีชาวราชคฤห[แล1วเข1าไปเฝnาพระผู1มีพระภาคถึงที่ ประทับ ครั้นแล1วถวายอภิวาทพระผู1มีพระภาคนั่ง ณ ที่สมควรได1กราบทูลพระผู1มีพระภาคดังนี้วAา “เศรษฐี ชาวกรุงราชคฤห[ต1องการจะให1สร1างวิหารถวายข1าพระพุทธเจ1าทั้งหลายจะพึงปฏิบัติอยAางไร พระพุทธเจ1า ข1า” ลำดับนั้น พระผู1มีพระภาคทรงแสดงธรรมกถาเพราะเรื่องนี้เปEนต1นเหตุ รับสั่งภิกษุทั้งหลาย “ ภิกษุ ทั้งหลาย เราอนุญาตเสนาสนะ ๕ ชนิด คือ วิหาร เรือนมุงแถบเดียว ปราสาท เรือน โล1น ถ้ำ” ตAอมา ภิกษุ เหลAานั้นเข1าไปหาเศรษฐีชาวกรุงราชคฤห[ถึงที่อยAู ครั้นแล1วได1กลAาวตAอเศรษฐีขาว กรุงราชคฤห[ดังนี้วAา “ทAานคหบดี พระผู1มีพระภาคทรงอนุญาตวิหารแล1ว บัดนี้ทAานกำหนดกาลอันควรเอาเถิด” เม่ือ พระพุทธเจ1าทรงอนุญาตเสนาสนะ๕ชนิดแล1วราชคหบดีได1สร1างวิหารถวาย ๖๐ หลัง โดยใช1เวลาแคAเพียง วันเดียว ด1วยเหตุนี้วัดในพระพุทธศาสนาจึงมีสิ่งกAอสร1างเกิดขึ้นเปEนครั้งแรก และ พระพุทธเจ1าได1ให1ถวาย เสนาสนะเหลAานี้แกAพระสงฆ[ในพระพุทธศาสนาผู1อยูAในทั้ง ๔ ทิศ ดังพุทธพจน[ที่ ปรากฏในพระไตรปcฎกวAา “ดูกรคหบดี ถ1าเชAนนั้น ทAานจงถวายวิหารเหลAานั้นแกAสงฆ[ในทิศทั้ง๔ ผู1ที่มาและยังไมAได1มา ราชคหบดีทูล รับพระพุทธดำรัสแล1วได1ถวายวิหาร ๖๐ หลังแกAสงฆ[จากทิศทั้ง ๔ ผู1มาและยังไมA มา” (วิ.จูฬ.(ไทย) ๗/ ๒๙๔/๘๙-๙๑)การที่พระพุทธองค[ทรงอนุญาตให1คฤหัสถ[สร1างวัดถวายแกAพระภิกษุสงฆ[ ใน พระพุทธศาสนาและอนุญาตให1พระภิกษุสงฆ[อยูAในเสนาสนะในวัดก็เพื่อความมั่นคงของพระพุทธศาสนา ทรงแสดงคุณประโยชน[ของวิหารวAา วิหารยAอมปnองกันความหนาวร1อนและสัตว[ร1าย นอกจากนั้นยังปnองกัน งู ยุงและฝนในคราวหนาวเย็น นอกจากนั้นยังปnองกันลมและแดดอันร1อนจัดที่เกิดขึ้น การถวายวิหารแกA สงฆ[ เพื่อหลีกเร1นอยูA เพื่อความสุข เพื่อเพAงพินิจ และเพื่อเห็นแจ1ง พระพุทธเจ1าทั้งหลายทรงสรรเสริญวAา เปEนทานอันเลิศ เพราะฉะนั้น ผู1ฉลาดเมื่อเห็นประโยชน[ของตนนั่นเองจะเห็นได1วAา วัดในพระพุทธศาสนามี การพัฒนามาแตAครั้งโบราณกาล จากพื้นที่ที่เปEนป`า รกชัฏ (อรัญวาสี) มาทำการปรับปรุงเปลี่ยนเปEนที่อยูA อาศัยที่สงบสงัดและได1มีการเพิ่มเติมสิ่งกAอสร1างท่ี จำเปEนและเอื้อเฟz{อตAอการปฏิบัติประพฤติพรหมจรรย[ หรือการปฏิบัติธรรมของพระภิกษุสงฆ[ สามเณร และสาธุชนที่ใฝ`ใจในปฏิบัติประพฤติธรรม ที่มีความ สะดวกสบายมากขึ้น ตามการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล1อมสังคมภายนอก ซึ่งตAอมาได1มีพุทธศาสนิกชน ผู1มีจิตศรัทธา ได1สร1างถาวรวัตถุขึ้นภายในวัดโดยการมุAงเน1นประโยชน[ในการใช1สอย สำหรับพิธีกรรมทาง พระพุทธศาสนาหรือการให1บริการสังคมเปEนหลักมากขึ้น และถือวAาการสร1างถาวรวัตถุเหลAานี้เปEนการ

๔๔ บำเพ็ญบุญตามวธิ กี ารทางพระพทุ ธศาสนาอีกดว1 ย วัดพระพุทธศาสนาเกิดขึ้นในประเทศไทยอยAางไรนั้น สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรง สันนิษฐานวAาชาวอินเดียคงได1มาตั้งภูมิลำเนาหรือประกอบการค1าอยูAในประเทศไทยอยูAกAอนแล1ว สมณะทูต ที่มาเผยแผAพระพุทธศาสนานั้นคงมาสอนชาวอินเดียกAอน และภายหลังได1สอนพระพุทธศาสนาให1แกAคน ไทย เมื่อคนไทยเลื่อมใสศรัทธานับถือพระพุทธศาสนาแพรAหลายมากขึ้นจึงได1 ขอพระบรมสารีริกธาตุ (อัฐิ ของพระพุทธเจ1า) และขอพระสงฆ[จากอินเดียมาเผยแผAพระพุทธศาสนา พร1อมทั้งสร1างพุทธเจดีย[บรรจุ พระบรมสารีริกธาตุ และสร1างวัดให1พระสงฆ[ได1พำนักอยูAอาศัย ในขณะที่ผู1ชายไทยที่เลื่อมใสศรัทธาใน พระพุทธศาสนาก็ขอบวชจากพระสงฆ[ชาวอินเดีย ดังนั้นจึงเกิดวัดขึ้นในประเทศไทยด1วยเหตุผลดังกลAาว โดยที่วัดพระพุทธศาสนาในประเทศไทยปkจจุบันนี้ สืบทอดมาจากการรับเอาพระพุทธศาสนาลัทธิหินยาน แบบลังกาวงศ[ คือ การสร1างสถูปเจดีย[เปEนที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ การสร1างวัดที่ต1องมีพัทธสีมาและ โบสถน[ ั้นกเ็ พ่ือเปEนทป่ี ระชมุ สงฆ[และเปEนที่ทำสังฆกรรม วัด(อาราม) ประกอบด1วย ๓ สAวนหลัก คือ ๑. เขตพุทธาวาส เปEนที่ตั้งอุโบสถ เจดีย[ วิหาร ศาลาการเปรียญและสถานประกอบ พิธีกรรมทาง ศาสนา เปนE แดนทีส่ งบเงียบ เรยี บร1อย ๒. เขตสังฆาวาส เปEนที่ตั้งกุฏิ โรงครัว หอฉัน โรงเก็บวัสดุ ศาลารับแขก เปEนสAวนพักอาศัยของ พระภกิ ษุและสามเณร ๓. เขตสาธารณประโยชน[ เปEนเขตพื้นที่สำหรับเอื้อประโยชน[ใช1สอยในเชิงสาธารณประโยชน[ สา ธารณสงเคราะห[ เชAน ลานวัด โรงธรรม ศาลาบำเพญ็ กุศล โรงเรยี น พิพธิ ภณั ฑ[ สุสาน ฌาปนสถาน เปนE ต1น กระทรวงวัฒนธรรม (กรมการศาสนา : ๒๕๕๙ ,น. ๓๕) ได1ให1ความหมายของคำวAาวัดไว1วAา วัด หมายถึง สถานที่ทางศาสนา ตามปกติแล1วจะมีเสนาสนะและอาคารถาวรวัตถุตAาง ๆ เปEนที่พำนักอยูAอาศัย ศึกษา ปฏิบัติธรรมวินัยและประกอบศาสนกิจของพระสงฆ[ ตลอดจนเปEนที่บำเพ็ญกุศลตAาง ๆ ของ พุทธศาสนิกชนทุกคนทางจิตใจและกิจกรรมตามประเพณีนิยม วัดพระพุทธศาสนาในประเทศไทยเปEน สถาบันศาสนาหรือที่ตั้งสถาบันทางศาสนาของสังคม ทั้งในระดับหมูAบ1าน ตำบล อำเภอ หรือ จังหวัด เชAน วัดพระศรีรัตนศาสดาราม หรือพระอารามหลวงที่พระมหากษัตริย[ทรงสร1าง มีสถานะเปEนที่ตั้งของสถาบัน ทางพระพุทธศาสนาของสังคมไทยทั้งประเทศ ตามความหมายน้ี วัดจะเปEนคำรวม ที่ใช1เรียกสถาบันทาง ศาสนาของสังคม ซึ่งรวมเอาศาสนวัตถุ ศาสนาสถานและศาสนธรรมไว1ด1วยกัน วัดที่ยังเปEนศูนย[กลาง บริการทางการศึกษาและทางสังคมอีกด1วย วัดทุกวัดมีฐานะทาง กฎหมาย คือ เปEนนิติบุคคลเทAาเทียมกัน แตAในทางพระวินัยยังมาฐานะที่แตกตAางกันอยูA ตามมาตรา ๓๑ แหAงพระราชบัญญัติคณะสงฆ[ พ.ศ. ๒๕๐๕ แกไ1 ขเพิม่ เต็มโดยพระราชบัญญัติคณะสงฆ[ (ฉบบั ที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ ได1จำแนกวัดออกเปนE ๒ ลกั ษณะ คือ ๑. วัดที่รับพระราชทานวิสุงคามสีมา ได1แกA อาราม เปEนวัดที่เลื่อนฐานะมาจากสำนักสงฆ[เพ่ือ ประโยชน[ทางพระวินัย โดยได1รับพระราชทานวิสุงคามสีมาแล1ว พร1อมที่จะใช1เปEนสถานที่กระทำสังฆกรรม

๔๕ ตามพระวินัยได1ทุกประการ เปEนวัดที่สมบูรณ[ด1วยฐานะทั้งทางกฎหมายและพระวินัย โดยมีเจ1าอาวาสเปEน ผแ1ู ทนของวัดในกจิ การทัว่ ไป ๒. สำนักสงฆ[ ได1แกA วัดที่กระทรวงศึกษาธิการตั้งเปEนวัด รวมถึงวัดที่ได1รับพระบรมราชานุญาตให1 สร1างขึ้นแตAยังไมAได1รับพระราชทานวิสุงคามสีมา สามารถใช1เปEนสถานที่อยูAอาศัยสำหรับพระภิกษุสงฆ[ได1 ซึ่งฐานะทางกฎหมายเปEนนิติบุคคลโดยสมบูรณ[แล1ว แตAฐานทางพระวินัยยังไมAพร1อมที่จะใช1เปEนสถานที่ทำ สังฆกรรมตามวนิ ยั ทุกประการได1 สรุปได1วAา วัด หมายถึง สถานอันเปEนที่อยูAอาศัยของสมณะ(บรรพชิต) หรือในทางพระพุทธศาสนา เรียกวAาพระภิกษุสงฆ[และสามเณร แมAชี เพื่อเปEนสถานที่บำเพ็ญวัตร ปฏิบัติธรรม ศึกษาเลAาเรียนพระ ปริยัติธรรมและยังเปEนสถานที่สำหรับอบรมและขัดเกลาจิตใจของประชาชนทั่วไปผู1ที่สนใจในการปฏิบัติ ประพฤตธิ รรม ๒. การพัฒนาวดั ดEวยวถิ เี ศรษฐกิจพอเพียง การพัฒนาวัดวิถีเศรษฐกิจพอเพียง เปEนการนำศาสตร[พระราชามาบูรณาการเข1ากับหลักธรรมทาง พระพุทธศาสนา เพื่อสAงเสริมให1วัดเปEนศูนย[กลางชุมชน สร1างเครือขAายให1คนชุมชนมีบทบาทรAวมกันซ่ึง ประกอบไปด1วย บ1าน วัด ราชการ (บวร) บทบาทวัดสร1างความตระหนักถึงประโยชน[ของปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียง ที่จะชAวยให1คนในชุมชนในระดับฐานรากแก1ว พอมีพอกิน สามารถยังชีพอยูAอยAางมี ความสุข พึ่งพาตนเองได1 พอใจในสิ่งที่ตัวเองจัดหามาได1 หากคนในชุมชนยึดถือและดำเนินชีวิตตาม ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง แม1แตAการประกอบกิจการหรือการดำเนินการใด ๆ ไมAวAาจะเปEนกิจการเล็ก หรือใหญA ก็จะชAวยให1กิจการหรือการดำเนินการนั้นนั้นเจริญเติบโตอยAางมั่นคงและยั่งยืนได1 จากอดีตที่ได1มี การนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปเผยแพรAและสAงเสริมให1นำไปปฏิบัติหรือ “ขับเคลื่อน” ระหวAางป• ๒๕๔๒ - ๒๕๕๔ สามารถแบAงได1เปEน ๓ ชAวงเวลาท่ีสำคัญ ดังนี้ (สนง.คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจ และสังคม, ๒๕๕๕: น.๑๑) ชLวงแรก ระหวาL ง พ.ศ. ๒๕๔๒- ๒๕๔๗ นับตั้งแตA พ.ศ. ๒๕๔๒ ท่ี พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได1พระราชทานปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงแกAปวงชนชาวไทย โดยพระราชทานให1 สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหAงชาตินำไปขับเคลื่อนในกระบวนการพัฒนา ประเทศ ในชAวงเริ่มต1นเปEนชAวงเวลาที่มุAงสร1างความรู1ความเข1าใจในความหมายของปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงกลุAมผู1นำทางความคิด ซึ่งสAวนใหญAเปEนนักวิชาการมีการรวมกลุAมกันในระดับประเทศ เพื่อ วิเคราะห[ปรัชญาจากความหมายที่ได1รับพระราชทานพระบรมราชานุญาตอยAางละเอียด และเชื่อมโยงกับ แนวความคิดและทฤษฎีอื่น ๆ ที่เกี่ยวเนื่องกัน ได1สรุปสาระหลักและทำให1เข1าใจงAายเปEนภาพ ๓ หAวง ๒ เงื่อนไข ทำให1ประชาชนทวั่ ไปสามารถจดจำและมคี วามเข1าใจทไ่ี ด1ในระดับหน่งึ เริ่มมีหนAวยงานและภาควิชาการอื่นได1จัดสัมมนาและจัดประชุมระดมความคิดเห็นเกี่ยวกับ

๔๖ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง การประยุกต[ใช1ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงซึ่งได1มีการเรียนรู1 แลกเปลี่ยน ประสบการณ[ และรAวมกันจัดทำเปnาหมายของเศรษฐกิจพอเพียงของแตAละภาคในระยะเวลา ๓ ป• นับเปEน การขบั เคลอ่ื นความรู1ความเข1าใจสูAผู1นำชุมชนอยAางเข1มขน1 เปEนครั้งแรก ชวL งท่ีสองระหวาL ง พ.ศ. ๒๕๔๗ –๒๕๕๑ โดยในชAวงปลาย พ.ศ. ๒๕๔๖ สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหAงชาติได1 ตั้งคณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงขึ้น เพื่อเปEนกลไกหลักในการประสานเครือขAายทั้งใน ระดับนโยบายและระดับปฏิบัติ โดยได1ให1นำเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกต[ใช1ครอบคลุม ๘ ภาคสAวน ได1แกA ผู1นำทางความคิด นักวิชาการในระดับอุดมศึกษาสถาบันการศึกษา สถาบันการเมือง องค[กรภาครัฐ สอื่ มวลชนและประชาชน ภาคธรุ กจิ ชุมชน และประชาสังคม ดำเนินการตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหAงชาติ ฉบับที่ ๙ (พ.ศ. ๒๕๔๕ - ๒๕๔๙) สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหAงชาติได1นำแนวการปฏิบัติตามปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงมาเปEนปรัชญานำทาง โดยเริ่มตั้งแตAกระบวนการจัดทำแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม แหAงชาติ ฉบบั ท่ี ๙ สำนกั งานฯ ได1จัดใหม1 ีการรับฟงk ความคิดเหน็ จากทุกภาคสวA นของสงั คมในทกุ จงั หวัดทว่ั ประเทศ มีประชาชนเข1ารAวมประมาณ ๒๐,๐๐๐ คน สาระตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเปEนหัวข1อ สำคัญในการสร1างการรับรู1และทำความเข1าใจเกี่ยวกับสาเหตุของวิกฤตเศรษฐกิจพ.ศ. ๒๕๔๐ รวมท้ัง เตือนสติให1มีการดำเนินชีวิตในความพอประมาณ มีเหตุผล มีภูมิคุ1มกัน สามารถรองรับผลกระทบของ ความเปลี่ยนแปลง บนพื้นฐานของความรู1และคุณธรรม เปcดโอกาสให1ประชาชนได1รAวมแสดงความคิดเห็น อยAางตAอเนื่อง ใน พ.ศ. ๒๕๕๐ รัฐบาลขณะนั้นได1กำหนดเปEนนโยบายการพัฒนาประเทศโดยให1ทุก แผนงาน / โครงการ ตอ1 งใช1หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี งเปนE แนวทางในการดำเนนิ งาน ชLวงท่สี ามระหวาL ง พ.ศ. ๒๕๕๐ – ๒๕๕๔ ระยะนี้เปEนชAวงการขับเคลื่อนแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหAงชาติ ฉบับที่ ๑๐ พร1อมทั้งการ เตรียมจัดทำแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหAงชาติ ฉบับท่ี ๑๑ (พ.ศ. ๒๕๕๕ - ๒๕๕๙) โดยจากการ ประเมินสถานการณ[ของประเทศทั้งที่เปEนผลจากวิกฤตเศรษฐกิจ วิกฤตจากภัยธรรมชาติ และปkจจัยในการ เปลี่ยนแปลงในอนาคต ทั้งทางด1านเทคโนโลยีและการเข1าสูAสังคมผู1สูงอายุ คาดวAาการเปลี่ยนแปลงทั้งจาก สถานการณ[ภายในและภายนอกประเทศเปEนไปอยAางรวดเร็วและรุนแรงยิ่งขึ้น สAงผลกระทบกับคุณภาพ ชีวิต ความมั่นคงด1านอาหาร พลังงาน จึงเปEนความเสี่ยงที่ต1องเรAงสร1างภูมิคุ1มกันให1กับประชาชนและ ประเทศชาติ ในกระบวนการจัดทำแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหAงชาติ ฉบับที่ ๑๑ จึงได1ประเมิน ศักยภาพของประเทศและสร1างการมีสAวนรAวมจากทุกภาคสAวนในทุกภูมิภาค ตามหลักปฏิบัติพื้นฐานของ การน1อมนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาใช1 โดยได1วิเคราะห[ทุนของประเทศใน ๖ ทุน ได1แกA ทุน ทรัพยากรธรรมชาติ ทุนทางสังคม ทุนมนุษย[ ทุนโครงสร1างพื้นฐาน ทุนทางวัฒนธรรม และทุนทางการเงิน

๔๗ ของประเทศ เพื่อนำไปสูAการกำหนดยุทธศาสตร[การพัฒนาประเทศที่มุAงสูA “สังคมอยูAรAวมกันอยAางมี ความสุข ด1วยความเสมอภาค เปนE ธรรม และมภี ูมิค1มุ กันตAอการเปลย่ี นแปลง” นอกจากนั้นสำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหAงชาติได1จัดตั้งมูลนิธิ สถาบันวิจัยและพัฒนาประเทศตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงขึ้น เพื่อเปEนกลไกหลักในการพัฒนา และตAอยอดองค[ความรู1ให1เปEนบรรทัดฐานที่พัฒนาไปสูAมาตรฐานการปฏิบัติของทุกระดับ ตั้งแตAระดับ บุคคล ครอบครัว ชุมชน องค[กร สถาบัน สังคม และประเทศ สAงเสริมการสร1างเครือขAายในทุกภาคสAวน และระหวAางภาคสAวนตAาง ๆ ทั้งภายในและภายนอกประเทศในการขับเคลื่อนปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง การติดตามความก1าวหน1าและแลกเปลี่ยนเรียนรู1จากประสบการณ[การประยุกต[ใช1ปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงระหวAางชุมชน องค[กร สถาบัน ในภาคสAวนตAาง ๆ และระหวAางภาคสAวนตAาง ๆ ตลอดท้ัง การเผยแพรAสAูสาธารณะ จะเห็นได1จากทั้งสามชAวงเวลาที่มีการดำเนินการน1อมนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาสูAการ ประยุกต[ใช1ตั้งแตAได1รับพระราชทาน ซึ่งในชAวงแรก ๆ อาจจะมีเพียงกลุAมนักวิชาการเทAานั้นที่สนใจศึกษา และเห็นคุณคAาของเศรษฐกิจพอเพียงจนนำมาสูAผู1นำชุมชน กระจายไปสAู ๘ ภาคสAวนงานของรัฐซึ่งมีผู1นำ ทางความคิด เข1าสูAกระบวนการของกำหนดแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหAงชาติและกลายมาเปEนการ กำหนดนโยบายเพื่อให1ทุกภาคสAวนงานของรัฐให1ปฏิบัติตามนโยบาย ในสAวนของภาครัฐได1ตระหนักและ ปฏิบัติตามนโยบายซึ่งมีปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเปEนวิสัยทัศน[การพัฒนาประเทศเปEนระยะเวลาเกือบ ๑๕ ป• จากการให1ความสำคัญในนโยบายดังกลAาวจึงพอจะเปEนแนวทางได1วAาการพัฒนาวัดสูAความเปEนวัด พอเพียงนั้น อาจจะต1องใช1เวลาในการเรียนรู1และทำความเข1าใจในหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงอยูAไมA น1อย สAวนการจะขับเคลื่อน หรือประยุกต[ใช1ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงจะต1องเริ่มใช1โดยการกำหนด แผนการปฏิบัติงานของวัดในแตAละป•ให1ชัดเจน หมั่นประชุมกันเปEนนิจ ชี้แจงระเบียบปฏิบัติรAวมกันอยAาง ชัดเจน สAงเสริมพระเณรให1ได1รับการศึกษาและให1ได1รับการอบรมผAานการเผยแผA รวมถึงมีศีลและปฏิปทา อันนAาเลื่อมใส ทำกิจวัตรของสงฆ[ให1สมบูรณ[และแสวงหาแนวทางพัฒนาสติปkญญาให1พร1อมในการเผยแผA และเปEนที่พง่ึ ของผอู1 ืน่ อยเูA สมอ ๓. แนวคดิ การสงL เสรมิ วดั เพอ่ื เผยแพรLปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง พระสงฆ[ นอกจากทำหน1าที่ขัดเกลากิเลสของตนเอง รวมทั้งศึกษาไตรสิกขาแล1ว ยังต1องทำหน1าที่ เพื่อสังคมหรือชุมชนอีกด1วย เพราะชีวิตของพระสงฆ[มีความสัมพันธ[อยAางแนบแนAนกับชุมชนทั้งด1านการ เปEนอยูAและความชAวยเหลืออื่น ๆ ทั้งจากพระสงฆ[เองและจากชุมชน ผู1เขียนขอเสนอแนวคิดการดำเนิน ยกระดับของวัดตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงโดยแบAงเปEน ๔ ระดับ โดยเริ่มจาก ระดับที่ ๑ ระดับไมA เข1าขAาย ระดับท่ี ๒ พัฒนาสูAการเปEนวัดพอเพียงระดับเข1าขAาย ระดับที่ ๓ จากระดับเข1าขAายเปEนเข1าใจ และ ระดับที่ ๔ จากเข1าใจเปEนเข1าถึง ผู1เขียนเห็นวAาบทบาทของพระสงฆ[เปEนเรื่องเฉพาะตัวบุคคล จะเห็นได1จาก

๔๘ การศึกษาข1อมูลของวัดมงคลโกวิทาราม พระครูสิริ ถ1าเจ1าอาวาสมีความรู1ดีทั้งทางโลกและทางธรรม เปEนที่ เคารพของชาวบ1าน ก็จะสามารถแสดงบทบาทของตนเองในด1านการสAงเสริมศึกษาพระปริยัติธรรม สังคม สงเคราะห[ และเผยแผAศาสนธรรม ทำให1วัดมงคลโกวิทารามเปEนศูนย[กลางชุมชนในทุกด1าน ชาวบ1านจึงมี ความคุ1นเคยและใกล1ชิดกับศาสนา จากกรณีตัวอยAางจะเห็นวAาพระสงฆ[จำเปEนต1องปรับเปลี่ยนตัวเองให1 ทันสมัยและเหมาะสมกับการเปลี่ยนแปลงของสังคม ดังนั้น ผู1เขียนจึงขอเสนอแนวทางการสAงเสริม พระสงฆ[สำหรับการมีสAวนรAวมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงรวมทั้งพัฒนาพระสงฆ[และวัดไปพร1อม ๆ กัน ทั้งนี้เพื่อแสดงให1เห็นวAาสังคมและชุมชนยังต1องการให1พระสงฆ[และวัดเปEนผู1นำทางด1านจิตวิญญาณและ องค[ความรู1ทางด1านศาสนาอยAู จึงขอเสนอมาตรการยกระดับบทบาทการพระสงฆ[ในเผยแพรAแนวปรัชญา ของเศรษฐกิจพอเพียงในประเด็นสำคัญคือ ๑. การมีสAวนรAวมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงของพระสงฆ[ สถาบันสงฆ[เปEนสถาบันจารีตประเพณี ที่มีความสำคัญยิ่ง พระสงฆ[จากอดีตจนถึงปkจจุบันมีความสัมพันธ[ใกล1ชิด และมีบทบาทที่สำคัญในการชี้นำ สังคม ซึ่งถึงแม1บทบาทในการเปEนผู1นำจะลดน1อยลงไปในปkจจุบัน แตAบทบาทการเปEนผู1นำทางศีลธรรมชีวิต ในประจำวันของชาวชนบทสAวนใหญAยังคงดำรงอยูAถึงในปkจจุบัน ซึ่งนอกจากเปEนที่พึ่งทางใจแล1วยังเปEน สถานท่เี ออ้ื อำนวยในด1านการบริการสังคมอื่น ๆ ทกี่ ลไกของรัฐบาลเขา1 ไปให1บริการไมAท่ัวถงึ เพอื่ กอA ใหเ1 กดิ การบูรณาการภายในชุมชน การขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงพระสงฆ[จึงมีบทบาทที่สำคัญอยAางยิ่งในการ ขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อให1เห็นการดำเนินการของพระสงฆ[เกี่ยวกับเรื่องนี้ในชAวงระยะเวลาที่ผAาน มา (ตั้งแตAป• ๒๕๔๐ เปEนต1นมา) ผเู1 ขยี นจึงได1ทำการศกึ ษาถงึ การมสี AวนรAวมของสมาชกิ ในชมุ ชนไมAวAาจะเปEน บ1าน วัด ราชการ(บวร) โดยที่มีหนAวยงานของรัฐเปEนผู1ให1การสนับสนุนและให1ความชAวยเหลือในด1านตAาง ๆ ดังนน้ั ต1องใชท1 ฤษฏีการมสี AวนรวA มเปนE กรอบในการอธบิ าย ดงั นี้ การให1ความหมายของการมีสAวนรAวมของประชาชน (People’s Participation) นั้นมีผู1ให1 ความหมายในหลายลักษณะแตกตAางกันออกไปตามเนื้อหา และวัตถุประสงค[ในการศึกษาของแตAละบุคคล ซง่ึ ในท่นี ้ีผูว1 จิ ยั ได1ทำการรวบรวมความหมายของการมีสวA นรวA มไว1ดว1 ยกนั ดงั น้ี อานันท[ กาญจนพันธ[ (๒๕๕๕:๑๗) กลAาววAาการมีสAวนรAวมของประชาชนคือ การที่ประชาชนเปEน ผ1ูกระทำกิจกรรมอยาA งสร1างสรรคแ[ ละไดร1 บั ประโยชนจ[ ากการดำเนนิ งานน้นั ไชยณรงค[ เศรษฐเชื้อ (๒๕๕๐:๕๒) ได1ให1ความหมายของการมีสAวนรAวมวAา “การมีสAวนรAวมของ ประชาชนหมายถึง การมีสAวนรAวมในการตัดสินใจ และยังใช1ควบคูAไปกับการดำเนินงาน (Implementation) ด1วยในขณะที่ทวี ทองสวAางและทัศนีย[ ทองสวAาง (๒๕๕๑:๑๐๓) ได1อธิบายไว1วAา “การมีสAวนรAวมคือ การที่ประชาชน หรือชุมชนพัฒนาขีดความสามารถของตนในการจัดการ ควบคุมการ ใช1 และกระจาย ทรัพยากรที่มีอยูAเพื่อประโยชน[ตAอการดำรงชีพทาวเศรษฐกิจและสังคม ตามความจำเปEน อยAางสมศักดิ์ศรีในฐานะสมาชิกสังคม ในการมีสAวนรAวมประชาชนได1รับการพัฒนาความรู1 และภูมิปkญญา ซ่งึ แสดงออกมาในรูปแบบการตัดสินใจ ในการกำหนดชวี ิตของตนอยาA งเปEนตัวของตงั เอง ธนาทิพย[ แหลมคม (๒๕๕๒: ๑๐๐) กลAาววAา การทีสAวนรAวมของประชาชนเปEนการให1โอกาส

๔๙ ประชาชนเข1ารAวมในการดำเนินงานตั้งแตAกระบวนการเบื้องต1น จนถึงกระบวนการสิ้นสุดโดยที่การเข1ารAวม ในขน้ั ตอนใดขน้ั ตอนหนง่ึ หรอื ครบวงจรกไ็ ด1 การเข1ารAวมมีทั้งรายบุคคล กลุAมหรือ องค[กร ซึ่งมีความคิดเห็น สอดคล1องกัน การรับผิดชอบรAวมกัน เพื่อนดำเนินการพัฒนาและเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางที่ต1องการโดย กระทำผAานกลุมA หรอื องค[กร เพื่อให1บรรลถุ ึงการเปล่ียนแปลงทพ่ี ึงประสงค[ นอกจากนี้จันทนา สุทธิจารี (๒๕๕๐ : ๔๓) ได1แบAงขอบเขตของการมีสAวนรAวมของชุมชนไว1 ๔ ลักษณะคือ ๑. การมีสAวนรวA มในการตัดสินใจ ๒. การมสี วA นรวA มในการดำเนินงานหรอื ปฏิบัตกิ าร ๓. การมสี วA นรวA มในผลประโยชน[ ๔. การมสี วA นรAวมในการประเมินผล ในขณะที่ ทวี ทองสวAางและทัศนีย[ ทองสวAาง (๒๕๕๑:๔๑) ได1แบAงวิธีการวัดระดับของสAวนรAวม พฒั นาชมุ ชน แบAงออกเปนE ๔ รูปแบบ คอื ๑. วัดตามประเภทของขั้นตอนการมีสAวนรAวม ในขั้นตอนเริ่มการพัฒนา การค1นหาปkญหาและ สาเหตุ การกำหนดความต1องการ และการจัดลำดับความสำคัญของความต1องกาขั้นตอนการวางแผน ข้นั ตอนการดำเนนิ การ ขัน้ ตอนการรับผลประโยชน[ และขนั้ ตอนประเมินผล ๒. วัดตามระดับความเข1มของการมีสAวนรAวม โดยแบAงระดับการตัดสินใจ ระดับความรAวมมือ และ ระดับการใชป1 ระโยชน[ ๓. จำแนกตามประเภทของผู1มีสAวนรAวม ซึ่งแบAงได1เปEน ๔ ประเภท คือ บุคคลในท1องถิ่น ผู1นำ ทอ1 งถนิ่ เจา1 หน1าทร่ี ฐั และเจ1าหน1าท่ตี Aางชาติ ๔. จำแนกตามรูปแบบการมีสAวนรAวม แบAงออกเปEน การมีสAวนรAวมทางตรง และการมีสAวนรAวม ทางออ1 ม จากความหมายของการมีสAวนรAวมของประชาชนของนักวิชาการแตAละทAาน รวมทั้งสาเหตุของการ เข1ามามีสAวนรAวมในการพัฒนาชุมชน นั้นได1แสดงให1เห็นวAา ในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงผู1ที่มีสAวน รAวมในการอนุรักษ[ทรัพยากรธรรมชาติ มีความจำเปEนอยAางยิ่งเพราะจะทำให1ชุมชนสามารถดำรงอยูAได1 อยAางยั่งยืนตAอไปในอนาคต (สัมภาษณ[ พระครูกิตติคุโณภาส, ๒๕๖๐) ซึ่งเปEนกรณีศึกษาที่ผู1ทำการศึกษา ได1นำมาเปEนตัวอยAางนั้น ได1อาศัยการเข1ามามีสAวนรAวมของชุมชนในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงอยAาง มาก เพราะนอกจากท่ปี ระชาชนจะเปนE ผู1ปฏิบตั ิเองแลว1 ยังจะตอ1 งทำหน1าทใ่ี นการควบคุม ดแู ล รักษา และ ใช1ประโยชน[ทรัพยากรดังกลAาวจากการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงด1วย และที่สำคัญที่สุดคือการที่ ประชาชนในชุมชนนั้นจะเปEนผู1ที่จะได1รับผลกระทบโดยตรงจากปkญหาตAาง ๆ เกิดจากการดำเนินชีวิต จึง ทำให1ความสำคัญในการเข1ามามีสAวนรAวมของประชาชนในท1องถิ่นมีความจำเปEนมากยิ่งขึ้นอีกด1วย สำหรับ บทบาทการพัฒนาที่เน1นการสร1างทุนชุมชน หรือการสAงเสริมกลุAม/องค[การชุมชนให1เข1มแข็งเพื่อการ พึ่งตนเองได1ของชุมชนเอง โดยผAานกระบวนการดำเนินกิจกรรมนั้น สัจจะสะสมทรัพย[ถือวAาเปEนการแสดง

๕๐ บทบาททเี่ ข1าไปสงA เสริมของพระสงฆ[ได1อยาA งชดั เจน ผาA นกระบวนการดังตAอไปนี้ ๑. ใช1หลักธรรมทางศาสนาที่เน1นเรื่องบุญ การเอื้อเฟz{อเผื่อแผA ความสันโดษ เปEนหัวใจสำคัญ โดย การเชื่อมโยง บุญ-ใจ-เงิน ให1เกิดเปEนกิจกรรมสะสมทรัพย[ ที่ปราศจากความคิดเปEนโลภจริต โดยการใช1 หลกั ธรรมสอดแทรกไปในการแนะนำเรื่องการสรา1 งกลุAม ๒. พัฒนากิจกรรมออมทรัพย[ให1เกิดเปEนผลประโยชน[รAวมของชุมชน เพื่อสร1างแรงจูงใจของคนใน ชุมชนใหห1 นั มารวA มมอื พึ่งพากันแทนการแกงA แยAงตัวใครตวั มัน ๓. ใช1วิธีคิด “จิตสำนึกรAวมชุมชน” ทดแทนชีวิตแบบปkจเจกชน โดยอาศัยระบบการบริหารจัดการ สวัสดิการ การกำหนดกลุAมเปnาหมายของสมาชิก และการใช1กลไกของชุมชนในการตรวจสอบ เพื่อสร1าง จติ สำนึกรAวมของชมุ ชน ๔. อาศัยระบบการจัดการที่โปรAงใส มีระบบบัญชีที่สามารถตรวจสอบได1 อีกทั้งคณะกรรมการรวม ไปถึงทปี่ รกึ ษาก็มีความโปรAงใสในการดำเนนิ การทุกขัน้ ตอน ๕. การบริหารมีความยืดหยุAน สอดคล1องกับสภาพเศรษฐกิจ สังคมของชุมชน เชAน การให1เงินก1ู การระดมเงินฝากที่ละเล็กละน1อย การจัดการเรื่องปkนผลและสวัสดิการ ที่ตอบสนองความต1องการของ ชาวบ1าน ๖. อาศัยบทบาทผู1นำที่ชาวบ1านในท1องถิ่นมีความศรัทธาเชื่อมั่น ตลอดจนคณะกรรมการที่ดูแล เรื่องกองทุน ก็ถกู คัดเลอื กดว1 ยหลักเกณฑด[ 1านคณุ ธรรมและบารมี ๗. อาศยั บทบาทการสงA เสรมิ การเรียนรู1ให1แกชA มุ ชน โดยการใหข1 1อปฏิบัติดังนี้ คอื - ให1สถานที่สาธารณะของชุมชน คือ วัดอันเปEนสถานที่ที่ชาวบ1านมีโอกาสมาปฏิสัมพันธ[กันอยAาง ตAอเนื่องอยูAแล1ว ซึ่งหากไปจัดการที่บ1านแหAงใดแหAงหนึ่ง หรือหนAวยงานใด ความรู1สึกเปEนเจ1าของหรือการ เขา1 ถึงคงจะไมAเหมาะสมเทAาวัด - สร1างเงื่อนไขให1ผู1คนต1องมาพบปะแลกเปลี่ยนเรียนรู1ทุกข[สุขกันอยูAเสมอ ด1วยการต1องมาออมทุก เดือน - ใช1ระบบการจัดการที่รวดเร็ว เชAน การจัดการเรื่องสินค1าที่สามารถบริหารได1ภายในวันเดียว โดย ไมตA อ1 งมคี ลงั สนิ คา1 เชAน สหกรณท[ ต่ี 1องมสี นิ ค1า - ให1ทุกคนมีสAวนรAวมในการบริหาร ทั้งการตั้งคณะกรรมการ การตัดสินใจวางกฎเกณฑ[ของ กองทุน การติดตามประเมินผล ไปจนถงึ การมีสAวนรวA มในผลประโยชน[ท่เี กิดขน้ึ สิ่งเหลAานี้ เปEนการแสดงบทบาทของพระสงฆ[ในการสAงเสริมกลุAม/องค[กรชุมชน เพื่อสร1างความ เขม1 แข็งใหก1 ับชมุ ชน โดยผAานกระบวนการดำเนนิ กจิ กรรรมของกลAุม/องค[กร ในชมุ ชนนั้น ๆ สัญญา สัญญาวิวัฒน[ ,๒๕๕๓ :๙๕-๙๙) กลAาววAาพระพุทธศาสนาเปEนสถาบันสังคมหนึ่งซึ่งประกอบด1วย องค[ ๔ คอื ๑. ตำแหนAงทางสังคมพระพุทธศาสนา คอื พระภกิ ษุ สามเณร แมชA ี และฆราวาส ๒. หน1าที่ทางสังคมของพระพุทธศาสนา คือ สร1างความเปEนปmกแผAนในสังคมด1วยมาตรฐานความดี

๕๑ ความชั่ว ใหก1 ำลงั ใจ ปลอบใจ และให1ความกระจAางเกย่ี วกบั ชวี ิตมนษุ ย[ ๓. แบบแผนความประพฤติ ได1แกA ศีล-ธรรมข1อตAาง ๆ ทั่วไป เชAน ทำดีได1ดีทำชั่วได1ชั่ว ทุกคนมี กรรมเปEนของตนเอง และกำหนดความรับผิดชอบของบุคคลในสังคม เชAน เปEน พAอ แมA ลูก ครู ลูกน1อง เจา1 นาย เปนE พระ หรือชี ก็จะมแี บบแผนการปฏิบตั ิตัวแตกตาA งกนั ๔. องคว[ ัตถุในพระพทุ ธศาสนา เชนA วัด โบสถ[ วิหาร เจดีย[ เครือ่ งอัฐบริขารของพระสงฆ[เปนE ต1น จากเหตุผลข1างต1นดังกลAาว พระพุทธศาสนาจึงเข1าขAายเปEนสถาบันหนึ่งของสังคม เพราะเปEน ระบบความเชื่อที่มีผู1เคารพศรัทธาจึงมีความเชื่อมั่นในพระสงฆ[ซึ่งเปEนหนึ่งในสถาบันหลักของ พระพุทธศาสนา การที่พระสงฆ[ดำเนินการพัฒนาประชาชนในชนบทรAวมกับชุมชน โดยเน1นการพัฒนา จิตใจเปEนหลัก เชAน การจัดตั้งโครงการรณรงค[ลดละเลิกอบายมุข และโครงการเสริมเพื่อการพัฒนาสภาพ ความเปEนอยูAของประชาชน (สัมภาษณ[ พระครูวิริยธรรมานุศาสก[, ๒๕๖๐) ได1แกA โครงการศูนย[พัฒนาเด็ก เล็ก โครงการสหกรณ[ร1านค1า และโครงการออมทรัพย[ ประชาชนให1ความรAวมมือทุกโครงการเนื่องจากเห็น วาA มีประโยชนต[ อA ตนเองและหมAูบ1าน โดยพระสงฆเ[ ปEนผม1ู ีบทบาทสำคญั ในการชักชวนใหป1 ระชาชนเขา1 รวA ม โครงการ แตAลักษณะการมีสAวนรAวมสAวนใหญAยังเปEนการรับประโยชน[เทAานั้น (จตุพงษ[ โสระเวช, ๒๕๖๐) การเข1ารAวมวางแผนและดำเนินงานยังมีน1อยมากอันเปEนผลจากลักษณะความสัมพันธ[ทางสังคมตามที่ได1 กลาA วมาแล1ว การเปลี่ยนแปลงการปฏิบัติตามคำสั่งสอนทางพระพุทธศาสนาของประชาชนเปรียบเทียบระหวAาง กAอนและหลังจากที่พระสงฆ[มีบทบาทในการพัฒนาพบวAา ประชาชนมีการปฏิบัติตนดีขึ้น ทั้งด1านการ ปฏิบัติกิจทางศาสนา การลดอบายมุขและการพัฒนาจิตใจ โดยยอมรับวAาพระสงฆ[มีบทบาทตAอการปฏิบัติ ในทางที่ดีขึ้น โดยเฉพาะการนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต[ในกิจกรรมตAางอยAางมีการบูรณา การ สามารถนำไปใช1ในชวี ิตประจำวนั ได1อยาA งเปนE รปู ธรรมนั่นเอง และจากการศกึ ษาของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงA ชาติ (ออนไลน,[ ๒ เมษายน ๒๕๖๑) กลAาวถึงบทบาทของสถาบันศาสนาวAาควรจะมีการปรับบทบาทของตนเองในการพัฒนา โดยการมีสAวน พัฒนามนุษย[ที่สมบูรณ[ พบวAา บทบาทใหมAของสถาบันศาสนาจะต1องพัฒนาภารกิจอันสำคัญให1เข1มแข็ง ๕ ด1าน คอื ๑. ดา1 นการปกครอง จะต1องพฒั นาองคก[ รการปกครองทเ่ี อื้อตAอการศกึ ษาและการพัฒนาสงั คม ๒. ด1านการศึกษาของผู1สืบทอดพระศาสนา จะต1องมีการพัฒนาการศึกษาให1แกAผู1สืบทอดพระ ศาสนาที่ลุAมลึกด1านศาสนธรรมและกว1างขวาง รู1เทAาทันตAอการเปลี่ยนแปลงของสังคม เพื่อเปEนผู1สืบทอด พระศาสนาท่ีเขม1 แขง็ ตAอไป ๓. ด1านการเผยแผAศาสนธรรม จะต1องจัดให1มีกระบวนการเผยแผAศาสนธรรมที่หลากหลาย และ เปนE ผ1จู ุดประกายศรัทธาพุทธศาสนิกชนโดยสม่ำเสมอ ๔. ด1านการศึกษาสงเคราะห[ ศาสนสถานเปEนแหลAงสำคัญและใกล1ชิดที่จัดการศึกษาอบรม ให1 ประชาชนเกดิ ความร1ูคAูคณุ ธรรมเชนA เดียวกนั กบั สถานศึกษา

๕๒ ๕. ด1านสาธารณสงเคราะห[ สถาบันศาสนาควรเข1ามามีสAวนรAวมในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของ ประชาชน หรือเปEนผู1นำที่สำคัญในการเสริมสร1างความเข1มแข็งให1แกAชุมชน โดยศาสนสถานที่กระจายท่ัว ทั้งแผAนดินควรประสานเชื่อมโยงกัน จะสามารถยกระดับคุณภาพชีวิตและนำธรรมสูAจิตใจแกAประชาชนได1 อยAางทวั่ ถึง นอกจากนั้นจากการสัมภาษณ[พระสงฆ[ สรุปได1วAาปkจจัยสำคัญมากประการหนึ่งคือ พระสงฆ[ควร เปEนแบบอยAางในการบริหารแบบ “ธรรมาธิปไตย” กลAาวคือเปEนการบริหารที่ทุกคนมีสAวนรAวมรับฟkงความ คิดเห็นซึ่งกันและกัน ในลักษณะของการปรึกษาหารือ โดยมุAงประโยชน[สAวนรวมและสังคมเปEนที่ตั้ง และ ปkจจัยที่สAงผลตAอความสำเร็จของพระสงฆ[ในการพัฒนาวัดให1เปEนศูนย[กลางของชุมชนได1เปEนอยAางดี มี ๒ ปkจจยั คือ ๑. กลุมA ปจk จัยเสริม แบAงยAอยออกเปEน ๓ ปkจจัย ไดแ1 กA ๑.๑ ปจk จยั สงิ่ แวดลอ1 มทางวฒั นธรรมและสถานทส่ี ำคัญทางประวตั ิศาสตร[ ๑.๒ ปkจจัยที่เปEนคุณสมบัติเฉพาะของบุคคลที่เกิดขึ้นในตัวบุคคลจากการอบรมสั่งสอน และการเลยี้ งดูต้งั แตAเลก็ และ ๑.๓ ปจk จยั ด1านทำเลที่ต้งั ของวดั ๒. กลุAมปkจจัยหลักหรือปkจจัยด1านการบริหาร ปkจจัยด1านนี้เกิดจากการเรียนรู1ฝmกฝนและลงมือ ปฏิบัติของพระสงฆ[แตลA ะรปู จำแนกได1 ๗ ปkจจยั ยAอย คอื ๒.๑ ปkจจัยความชัดเจนในด1านวัตถุประสงค[ ต1องมีความชัดเจนในการปฏิบัติงานและรู1 ทิศทางการดำเนินงานของตนเอง ๒.๒ ปkจจัยด1านความเข1าใจในการทำงาน ทำให1การมอบหมายงานเปEนไปด1วยดีและมี ประสิทธภิ าพ ๒.๓ ปkจจัยด1านการวางแผนและการปฏิบัติงานอยAางมีระบบ แม1วAาเจ1าอาวาสเกือบทุกรูป ไมAมีระบบการวางแผนที่เปEนลายลักษณ[อักษร แตAทุกรูปก็มีความสามารถในการทำงานอยAางเปEนระบบโดย อาศยั พระธรรมวนิ ัย ๒.๔ ปkจจัยด1านความสามารถในการใช1คน เจ1าอาวาสทุกรูปต1องมีหลักและวิธีการใช1คน ใหถ1 กู กับงาน ๒.๕ ปkจจัยด1านความเปEนผู1นำ เจ1าอาวาสทุกรูปจะต1องมีภาวะผู1นำสูง ซึ่งภาวะผู1นำนี้เปEน ผลมาจากศรทั ธาเลือ่ มใส ๒.๖ ปจk จยั ดา1 นความสามารถในการตดิ ตามและการควบคมุ งาน คือ การใช1หลักอิทธิบาท ๔ คือ ฉนั ทะ วริ ยิ ะ จติ ตะ และวิมงั สา จงึ ทำใหง1 านดำเนินไปตามเปาn หมาย ๒.๗ ปkจจัยการเอาใจใสAด1านจารีตประเพณี มารยาท และกิจของสงฆ[ เจ1าอาวาส ทุกรูป จะตอ1 งเปนE ผู1ที่รักษากฎระเบียบตามพระธรรมวนิ ยั และกฎมหาเถรสมาคมอยาA งเครAงครัด สAวนกิจกรรมของวัดที่สัมพันธ[กับชาวบ1านหรือชุมชน พระสงฆ[จะต1องดำรงมั่นอยูAในพระ

๕๓ ธรรมวินัย เปEนแบบอยAางที่ดีให1กับชาวบ1านและชุมชน สงเคราะห[อนุเคราะห[ชาวบ1านและชุมชนด1วยน้ำใจ อันงาม โดยเฉพาะการสงเคราะห[ด1วยการให1สติปkญญาโดยการสอนธรรมะ เผยแผAธรรมะ ปฏิบัติตนให1 สอดคล1องกับหลักพระธรรมวินัย ในกรณีที่พระสงฆ[ดำเนินบทบาทของนักพัฒนา พระสงฆ[ควรเรียนรู1และ วิจัยสังคม โดยการแสวงหาความรู1ในวิชาการทางโลก สร1างความเข1าใจในการเปลี่ยนแปลงของสภาพสังคม และชุมชน ปลุกจิตสำนึกและสอนศีลธรรมแกAประชาชนทุกระดับทั้งในวัดและนอกวัด ให1คำปรึกษาปkญหา ชีวิตตAาง ๆ แกAประชาชน ให1การศึกษาในวิชาการตAาง ๆ ตามความต1องการของคนในชุมชน อนุรักษ[ ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล1อม สงเคราะห[คนด1วยโอกาสในชุมชน ประสานงานกับคนระดับตAาง ๆ สAงเสริมและพัฒนาภูมิปkญญาชาวบ1าน ซึ่งนับเปEนบทบาทที่สำคัญในการผลักดันแนวพระราชดำริเศรษฐกิจ พอเพียงใหย1 ั่งยนื ในสังคมไทยตลอดไป การที่สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัยได1มีโครงการหนึ่ง (อภิชัย พันธเสน :ออนไลน[ , ๒๕๖๑) คือ โครงการวิจัยเพื่อขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงในฐานะสAวนหนึ่งของภาคสAวนตAาง ๆ ของสังคมที่มี ความเห็นวAา ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงควรจะเปEนยุทธศาสตร[หลักในการพัฒนาประเทศและเปEนแนวทาง สำคัญในการดำเนินชีวิตของคนสAวนใหญAของประเทศ เพื่อความผาสุกของสังคม จึงถือได1วAาเปEนความ พยายามที่จะชAวยผลักดันให1พระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช มหาราช บรมนาถบพิตร ให1ปรากฏเปEนจริงให1ได1ในที่สุด จะเห็นได1วAาประชาชนไทยได1ตระหนักในพระมหา กรุณาธิคุณของพระองค[ เปEนอยAางยิ่งโดยเฉพาะการนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต[ใช1ใน ระดับตนเอง ครอบครัว เพื่อเปEนการรองรับกับสถานการณ[โลกอันเปลี่ยนแปลงไปอยAางรวดเร็วและไร1 ขดี จำกัด ซงึ่ แนวคิดในการขับเคลือ่ นวดั ให1เปนE วัดเศรษฐกจิ พอเพยี งสามารถสรปุ ได1ดงั นี้ วัดเปนE คำใชเ1 รียกสถานทที่ างพระพุทธศาสนามาแตโA บราณ เปนE คำเรยี กรวมทด่ี นิ ละอาคารท้งั หมด วัดที่ถูกต1องสมบูรณ[คือวัดที่ได1รับการแตAงตั้งอยAางถูกต1องตามกฎหมาย และเปEนนิติบุคคล สAวนสถานที่ที่ พระสงฆ[อาศัยอยูAแตAกฎหมายยังไมAได1รับรองให1เปEนวัด เรียกวAา ที่พักสงฆ[ ยังไมAจัดเปEนวัดในความหมายนี้ (พระมหาโพธิวงศาจารย[(ทองดี สุรเตโช), ๒๕๕๑:๒๘) พระภิกษุในวัดมักมาจากคนในชุมชนในเขตนั้น ๆ เข1ามาบวชโดยสาเหตุที่แตกตAางกันออกไป แตAประมวลรวมความได1วAาคนในชุมชนทุกระดับให1ความสำคัญ กับวัดวAาเปEนสถานที่พึ่งในการทำบุญ สร1างเสริมคุณงามความดี ดังนั้นความสัมพันธ[ระหวAางวัดกับชุมชนจึง มีความแนบแนAนและแยกกันไมAออก เมื่อกุลบุตร หรือลูกชายของคนในชุมชนบางคนเข1ามาบวช ก็ได1ทำ การอบรมบAมนิสัยฝmกเขียนเรียนวิชาการทางพระพุทธศาสนาเพื่อสืบทอดพระพุทธศาสนาและเรียนรู1หลัก แหAงความถูกต1องในการดำรงชีวิต ในการปฏิบัติตAอตนและผู1อื่นที่อยูAรอบตัวในทางพระพุทธศาสนาเรียกวAา ทิศ ๖ เปEนการศึกษาวAาควรปฏิบัติตนอยAางไรในฐานะที่ตัวเองเปEนฆราวาส ปฏิบัติตAอพระสงฆ[ (ทิศเบื้อง บน) เปEนลูก ปฏิบัติตAอพAอแมA (ทิศเบื้องหน1า) เปEนลูกศิษย[ ปฏิบัติตAอครูผู1อบรมสั่งสอน (ทิศเบื้องขวา) เปEน เพื่อน ปฏิบัติตAอมิตรสหาย (ทิศเบื้องซ1าย) เปEนสามี/พAอ ปฏิบัติตAอภรรยาและลูก (ทิศเบื้องหลัง) เปEน เจ1านาย ปฏิบัติตAอลูกน1อง (ทิศเบื้องลAาง) หลักธรรมนี้เปEนหลักธรรมที่เชื่อมสัมพันธ[ของมนุษย[ในสังคมทุก หมูAเหลAา แนวคิดการเชื่อมโยง วัด บ1าน โรงเรียน ก็มีหลักธรรมนี้เปEนตัวตั้ง เพื่อให1รู1วAาแตAละองค[กรควร

๕๔ ปฏิบัติหน1าที่ของตนอยAางไร ข1อแตกตAางเพียงมีผู1นำของแตAละองค[กรที่เปEนผู1ขับเคลื่อนหรือเปEนตัวแทนใน การขับเคลื่อนในการรAวมมือ ซึ่งในภาวะของความเปEนผู1นำมีหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนาใช1อยูAหลาย หลกั ธรรม เชนA หลักธรรมาธปิ ไตย หลกั อคติ ๔ หลักพรหมวิหาร ๔ หลักสังคหวัตถุ ๔ หลกั ทศพิธราชธรรม ๑๐ เปนE ตน1 ๔. บทบาทของวัดกับการพัฒนาชมุ ชน สมคิด เพ็งอุดม (๒๕๕๘:๕๐)กลAาวถึงบทบาทงานของวัดที่ดำเนินการด1วยพระสงฆ[เพื่อความมั่นคง แหงA ชาติไทยในสงั คมปจk จบุ นั แบAงไดเ1 ปนE ๓ ประเภทคือ ๑. การพัฒนาคุณภาพของพลเมือง คุณภาพของพลเมืองโดยเฉพาะด1านคุณธรรมจริยธรรมมี ความสำคญั ตAอความม่ันคงแหงA ชาติอยAางยง่ิ งานของพระสงฆใ[ นดา1 นน้ี ได1แกA ๑.๑ การให1บรรพชาอุปสมบทแกAกุลบุตรของชาติทุกระดับอายุให1เข1ามาอยูAในพระธรรม วนิ ยั ศกึ ษาและปฏบิ ตั ิตามพระธรรมวนิ ยั ๑.๒ การเทศนา อบรม สั่งสอนประชาชนที่มาทำบุญที่วัดในวันธรรมะสวนะ และจัดให1มี งานทำบุญบำเพ็ญกุศลตAาง ๆ ตามประเพณีหรือในงานเทศกาลตAาง ๆ การเทศน[ทางวิทยุโทรทัศน[ การ บรรยายธรรม การสนทนาธรรม การปาฐกถาธรรม การเขียนบทความเผยแผAทางหนังสือพิมพ[ การเรียบ เรียบหนังสือธรรมะเผยแผAในงานและโอกาสตAาง ๆ ตลอดจนกิจกรรมเผยแผAพุทธศาสนาทั้งปวง เชAน งาน พระธรรมทตู งานพระธรรมจารกิ งานตามโครงการอบรมประจำตำบล ๑.๓ การจดั สอนศาสนาศกึ ษาแกเA ดก็ และประชาชน ๑.๔ การดำเนนิ กิจการคณะสงฆ[และการพระศาสนาของวดั ตAาง ๆ ทัว่ ประเทศ ๒. การสงเคราะห[ประชาชน เปEนหน1าที่สำคัญของพระสงฆ[ พระสงฆ[ได1สงเคราะห[ประชาชนทั้ง ทางด1านขวัญและกำลงั ใจและวัตถอุ กี ด1วย ดังนี้ ๒.๑ การให1ความสะดวกในการบำเพ็ญกุศลแกAประชาชนตามประเพณีเกี่ยวกับชีวิตและ ตามประเพณแี ละเพื่อสวA นรวม ๒.๒ การชAวยประกอบศาสนพิธใี นงานทำบุญ บำเพ็ญกศุ ลตAาง ๆ ๒.๓ การให1ที่พักอาศัยแกAนักเรียน นิสิต นักศึกษาตAางท1องถิ่นที่มาศึกษาเลAาเรียนอยูAใน เมือง การให1ที่พักอาศัยแกAบุคลที่มารักษาศีล การให1ที่ดินหรือให1เชAาที่ดินในราคาถูกให1ประชาชนที่ขัดสน ปลูกบ1านอาศยั ๒.๔ การดูโชคชะตาราศี การประพรมน้ำพระพุทธมนต[ การให1ฤกษ[ยาม ในฐานะเปนE การ สรา1 งขวญั และกำลงั ใจ ๒.๕ การให1ทางราชการหรือสAวนรวมใช1สถานที่ของวัดประชุมราษฎร[ เปEนหนAวยเลือกตั้ง จดั งานหารายได1เพ่อื สารธารณกุศล ตลอดจนการให1ใช1ที่ดินของวดั สร1างสาธารณะสถานตAาง ๆ ๒.๖ การรักษาโรคภัยไข1เจ็บ การให1คำปรึกษาในหน1าที่การงาน การเปEนผู1นำใน การ

๕๕ กAอสรา1 งสง่ิ สาธารณะประโยชนใ[ นท1องถิ่น ๒.๗ การให1ที่พักพิงแกAประชาชนผู1ประสบสาธารณะภัยและภัยจากธรรมชาติ การ รวบรวมสิ่งของจากผบ1ู รจิ าคไปใหก1 ารสงเคราะห[แกผA 1ปู ระสบภยั ตาA งถ่ิน ๓. การชAวยเหลืองานของทางราชการ พระสงฆ[พยายามที่จะชAวยเหลืองานทางราชการทั้งในด1าน การปกครอง การสงเคราะหป[ ระชาชน และการรกั ษาความปลอดภัยของชาติ เชนA ๓.๑ ชAวยในการอบรมชี้แจงราษฎรให1รู1จักรับผิดชอบชั่วดี การปฏิบัติตามคำแนะชักชวน ของรัฐบาลหรอื ผปู1 กครองบา1 นเมืองระดบั ตAาง ๆ ๓.๒ ชวA ยกจิ การบริหารของเจา1 หน1าที่รฐั ตามปกติ ๓.๓ ชAวยสงเคราะห[ประชาชน รับชAวงงานจากเจ1าหน1าที่รัฐ โดยให1การสงเคราะห[ใน ท1องถ่ินกนั ดารที่วดั ตั้งอยAู ๓.๔ การชวA ยทางราชการในกจิ การอนั เกี่ยวกบั ความม่ันคง เพราะฉะนั้นโครงสร1างและหน1าที่ของสถาบันศาสนาจึงทำหน1าที่สำคัญที่สามารถจำแนก ได1เปEน ๔ ประการ ดงั นี้ (ปกรณ[ กงเพชร, ๒๕๕๗:๔๑) - ศาสนาให1คำอธิบายความกระจAางชัดตAอคำถามที่วAามนุษย[เกิดมากจากไหน แล1วจะไปไหน ทำให1 มนุษย[เข1าใจยอมรับสถานภาพที่ตนต1องเผชิญอันเกิดจาก แกA เจ็บ และตาย อันเปEนผลจากการเวียนวAาย ตายเกดิ - ศาสนาชAวยสนับสนุนสถาบันพื้นฐานตAาง ๆ ของสังคม ไมAวAาจะเปEนสถาบันทางครอบครัว การศึกษา เศรษฐกิจ การเมือง วัฒนธรรม โดยศาสนาตAาง ๆ มักจะมีคำสอนบัญญัติตามแนวทางเศรษฐกิจ ที่ยังประโยชน[ให1เกิดแกAมวลมนุษย[ กลAาวคือ ศาสนาเปEนพื้นฐานของอุดมการณ[ทางการเมืองที่เน1นคุณคAา มนุษย[ ศาสนาจงึ เปEนสือ่ ที่อบรมมนุษย[ใหร1 1จู กั ระเบยี บสังคม สามารถปรบั ตวั ใหอ1 ยูAรวA มกันกบั บุคคลอน่ื - ศาสนาชAวยเปEนกำลังใจหรือพลังใจแกAบุคคล เมื่อเกิดวิกฤตการณ[กับความขัดข1องใจที่ไมAสามารถ หาเหตุผลมาอธิบายไดด1 1วยตนเองหรือขาดหลกั ที่พึง่ พาทางใจ - ศาสนาชAวยประสานสังคมให1เปEนเอกภาพโดยเชื่อมกับความเชื่อและขนบธรรมเนียมประเพณีให1 เปEนอันหน่งึ เดียวอันเดียวกนั อนั นำสAกู ารบูรณาการภายในชาติ บรรพต วีรสัย และคณะ (๒๕๕๓:บทคัดยAอ) ได1ทำการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับบทบาทของพระสงฆ[ พบวAาพระสงฆ[มีบทบาทในด1านตาA ง ๆ ดังนี้ ๑. ด1านเศรษฐกิจ พระสงฆ[มีบทบาทสAงเสริมให1ประชาชนประกอบอาชีพสุจริตไมAเบียดเบียนผู1อื่น มีบทบาทในการสอนงานอาชพี ฝม• ือ เชนA การนวดแผนโบราณ ยาสมนุ ไพร การกอA สร1าง เปEนต1น ๒. ด1านสังคม บทบาทพระสงฆ[ด1านนี้ก็คือ การอบรมจริยธรรม การลดการติดยาเสพติดการ อนุรักษ[สิ่งแวดล1อม การอนุเคราะห[ผู1มีปkญหาทางใจ การชAวยเหลือกิจกรรมของประชาชน เชAน การให1วัด เปนE สถานท่ีเกบ็ วสั ดุ ให1ยมื เครอื่ งใชเ1 ปนE ตน1 และบทบาทในการพัฒนาชุมชนอกี ด1วย ๓. ด1านการศึกษา พระสงฆ[มีบทบาทในด1านการศึกษาหลายประการ ได1แกAการให1ความรู1แกA

๕๖ พระสงฆแ[ ละประชาชนทง้ั หลายภายในวัดและนอกวดั การสรา1 งโรงเรียนในวัด ๔. ด1านการเมืองการปกครอง พระสงฆ[มีบทบาทโดยอ1อมตAอการเมืองการปกครองในเชิงเหนี่ยวร้ัง การปฏบิ ัติที่ไมAสอดคลอ1 งกบั ธรรมะ นอกจากนี้ สังคมยังคาดหวังในบทบาทของพระสงฆ[ไว1วAา พระสงฆ[นั้นจะต1องมีความรับผิดชอบตAอ สังคมอีกด1วย เพราะตามสภาพแวดล1อมการดำเนินชีวิตและการบำเพ็ญสมณะธรรมของพระสงฆ[ต1องอาศัย ปkจจัยสี่ที่ชาวบ1านถวาย สภาวะและเหตุการณ[ทางสังคมยAอมมีผลเกี่ยวข1องกับการบำเพ็ญสมณะธรรม และ โดยคุณธรรม คอื เมตตาธรรม พระสงฆต[ 1องชAวยเหลือผอ1ู ื่นใหพ1 น1 จากความทุกข[ บทบาทเหลAานีเ้ ปนE บทบาท บาทตามอุดมคติหรือบทบาทที่มีความคาดหวังจากพระสงฆ[ ดังนั้นเมื่อสังคมได1เปลี่ยนไปตามกาลสมัย วัตถุนิยมได1เข1ามามีบาทบาทในชีวิตของคนในสังคมมากยิ่งขึ้น พระสงฆ[บางกลุAมได1ให1ความสนใจตAอ ปรากฏการณเ[ หลAานี้ และไดแ1 สดงบทบาทดังกลAาวใหป1 รากฏในสังคมมากขนึ้ โดยเขา1 ไปแก1ปkญหาของสงั คม อันเนื่องมาจากความเสื่อมถอยด1านศีลธรรมจริยธรรม พยายามชAวยให1บุคคลปรับตัวให1สามารถอยูAในสังคม ทเี่ ปลย่ี นไปได1 บทบาทของวัดและพระสงฆ[ที่มีตAอชุมชนมีความพันธ[ใกล1ชิดกับด1วยการชี้นำสังคม ซึ่งถึงแม1 บทบาทในด1านการเปEนผู1นำจะลดน1อยลงไปในปkจจุบัน แตAบทบาทด1านการเปEนผู1นำทางศีลธรรมใน ชีวิตประจำวันของชาวชนบทสAวนใหญAยังคงดำรงอยูAถึงในปkจจุบัน ซึ่งนอกจากเปEนที่พึ่งทางใจแล1วยังเปEน สถานที่เอื้ออำนวยในด1านการบริการสังคมอื่น ๆ ที่กลไกของรัฐบาลเข1าไปให1บริหารไมAทั่วถึง เพื่อกAอให1เกิด การบรู ณาการภายในชุมชน ดังท่ี ได1มีการกลAาวถึงบทบาทของวัดไวด1 ังนี้ (พระพรหมคณุ าภรณ,[ ๒๕๕๘:๒๑) ๑. เปEนสถานศึกษา สำหรับชาวบ1านสAงกุลบุตรมาอยูAรับใช1พระสงฆ[เพื่อรับการฝmกอบรมทาง ศีลธรรม และเลAาเรียนวิชาการตAาง ๆ ตามที่มีการสอนในแตAละยุคสมัยตลอดจนชAวยเหลือผู1คนที่ยังยากจน มาได1อาศยั เลย้ี งชพี ๓. เปEนสถานพยาบาลทร่ี ักษาผ1ปู ว` ยตามภูมิปญk ญาความรูข1 องพระสงฆ[ ๔. เปEนท่ีพักของคนเดินทาง ๕. เปEนสโมสรท่ีชาวบา1 นมาพบปะสังสรรค[ พักผAอนหยAอนใจและได1ความรู1เพม่ิ เตมิ ๖. เปนE สถานบนั เทิง ทจี่ ดั งานเทศกาลและมหรสพตAาง ๆ สำหรับชาวบา1 น ๗. เปEนที่ไกลเA กลี่ยข1อพพิ าท เปEนทีป่ รึกษาแก1ปญk หาชวี ติ ครอบครัวและความทุกข[ตAาง ๆ ๘. เปEนศูนย[ศิลปวัฒนธรรมที่รวบรวมศิลปกรรมตAาง ๆ ของชาติเปEนเหมือนพิพิธภัณฑ[ที่เก็บ รวบรวมศิลปวตั ถุทเ่ี ปEนภูมปิ ญk ญาของท1องถ่ิน ๙. เปนE คลงั พสั ดสุ ำหรบั เก็บของใชต1 Aาง ๆ ซงึ่ ชาวบา1 นได1ใชร1 วA มกันเมื่อมงี านที่วดั หรอื ยมื ไปใช1เมอื่ ตนจดั งานข้ึน ๑๐. เปEนศูนย[กลางการบริหารการปกครอง ที่กำนันหรือผู1ใหญAบ1านจะเรียกลูกบ1านมาประชุมกัน เพือ่ แจง1 ขAาวทางราชการตาA ง ๆ ๑๑. เปEนที่ประกอบพิธีกรรมหรือบริการด1านพิธีกรรมตAาง ๆ อันเปEนเรื่องผูกพันกับวิถีชีวิตและ

๕๗ ความเชือ่ ของคนในทอ1 งถิ่น นอกจากบทบาทเหลAานี้แล1ว ภาวะแหAงสังคมที่มีการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองและสังคมในชAวง ๓ ทศวรรษที่ผAานมาทำให1พระสงฆ[ถูกชักนำเข1าสูAกระบวนการพัฒนามากขึ้น มีทั้งงานที่ทำโดยอิสระและ รAวมกับภาครัฐ แตAในบทบาทการพัฒนาที่เน1นการสร1างทุนชุมชน หรือการสAงเสริมกลุAม/องค[กรชุมชนให1 เข1มแข็งเพื่อการพึ่งตนเองได1 โดยผAานกระบวนการดำเนินกิจกรรมนั้น กิจกรรมสัจจะสะสมทรัพย[ก็ถือวAา เปEนการแสดงบทบาทที่เขา1 ไปสAงเสรมิ การสรา1 งทุนของพระสงฆ[ได1อยาA งชัดเจน เหลAานี้ เปEนการแสดงบทบาทของพระสงฆ[ในการสAงเสริมกลุAม/องค[กรชุมชน เพื่อสร1างความ เข1มแขง็ ใหก1 บั ชมุ ชน โดยผาA นกระบวนการดำเนินกจิ กรรรมของกลมุA /องค[กรในชุมชนนน้ั ๆ อภิชัย พันธเสน (๒๕๔๙:๒๐๗) กลAาวถึงปkจจัยการเปลี่ยนแปลงบทบาทของพระสงฆ[ไว1วAา วัดและ พระสงฆ[ถูกลดบทบาทลงจากการเปEนผู1นำในด1านตAาง ๆ มาเปEนเพียงผู1ประสานเชื่อมโยงความสัมพันธ[ ระหวAางรัฐและประชาชน วัดและพระสงฆ[ถูกลดบทบาทที่มีตAอการดำรงชีวิตและการพัฒนาของชาวชนบท ลงมาก จนกระทั่งเหลือเพียงบทบาทที่สำคัญเพียงผู1ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา และเปEนคลังพัสดุเทAาน้ัน นอกจากปkจจัยภายนอกจะมีอิทธิพลตAอการเปลี่ยนแปลงดังกลAาว ยังมีมูลเหตุจากปkจจัยภายในอีก ๓ ประการ คอื ประการแรก วัดและพระสงฆ[ไมAพยายามปรับปรุงตนเองให1เข1ากับสังคมที่เปลี่ยนไป ไมAพยายาม ประยกุ ต[ความเจริญตAาง ๆ เหลAาน้นั มาเสรมิ สร1างบทบาทของตนเองข้ึนใหมA ประการที่สอง คือ การสูญเสียภาวะผู1นำทางปkญญาของพระสงฆ[ เนื่องจากพระสงฆ[ไมAสนใจศึกษา ความรู1และเทคนิควิทยาการสมัยใหมA การปฏิเสธความรู1เชAนนี้เปEนผลให1พระสงฆ[ไมAสามารถเข1าใจถึงสภาพ ปญk หาและโครงสร1างของสังคมที่เปลี่ยนไปได1 ประการที่สาม พระสงฆ[มิได1ฝmกฝนพัฒนาตนเองจนสามารถเข1าถึงความเปEนจริงของชีวิตตามหลัก ไตรสิกขาได1ทั้งหมดทุกรูป จึงทำให1มหาชนบางสAวนไมAสามารถเข1าใจและเกิดความเลื่อมใสในหลักธรรมทาง พทุ ธศาสนาได1 จากแนวคิดทั้งสามประการทำให1พระสงฆ[ต1องเปลี่ยนวิธีคิดใหมA ทำใหมAเพื่อให1พระสงฆ[ไมAใชAเปEน เพียงเที่ยวประกอบพิธีกรรมทางศาสนา และวัดเปEนเพียงคลังพัสดุที่เก็บอุปกรณ[อำนวยความสะดวกให1กับ ชุมชนเทAานั้น แตAพระสงฆ[จะต1องแสดงบทบาทให1สังคมเห็นวAาพระสงฆ[ไมAได1หยุดนิ่งที่จะพัฒนาทั้งทางคดี โลกและคดีธรรม ซึ่งในปkจจุบันมีพระสงฆ[ผู1เปEนนักพัฒนาบางรูปเทAานั้นที่นำหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา มาเผยแพรAและประยุกต[ใช1กับการสAงเสริมชุมชนในด1านตAาง ๆ เพื่อให1วัดเปEนสถานที่พึ่งทางใจ และทางจิต วิญญาณเชAนเดิมเหมือนในอดีต โดยภาครัฐควรให1ความสำคัญในเรื่องนี้และเปEนอีกหนึ่งแรงที่จะชAวย สงA เสริมให1วัดทำหนา1 ทีด่ ังกลAาวได1

๕๘ ๕. บทสังเคราะหจW ากงานวจิ ัย ด1วยผู1เขียนได1รับทุนวิจัยจากมูลนิธิมั่นพัฒนา เมื่อ พ.ศ.๒๕๖๐ เรื่อง การประเมินเพื่อวัดระดับ และขับเคลื่อนด1วยการยกระดับความเปEนเศรษฐกิจพอเพียงของวัด ในจังหวัดอุบลราชธานี ยโสธร อำนาจเจรญิ มกุ ดาหารและนครพนม ทำให1พบขอ1 มลู ที่นาA สนใจ และนำเสนอพอสงั เขปดังน้ี ข1อมูลลักษณะของวัดและพระสงฆ[ การนำความรู1จากหลักธรรมประยุกต[กับปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง และความเปEนเศรษฐกิจพอเพียงของวัดในจังหวัดอุบลราชธานี ยโสธร อำนาจเจริญ มุกดาหาร และนครพนม ผลการวิเคราะหข[ อ1 มูลท่ไี ด1 สามารถสรปุ เปEนประเด็นตAาง ๆ ไดค1 ือ กลุAมตัวอยAางให1ความสำคัญตAอกิจกรรมด1านตAาง ๆ ทเ่ี ปนE ภารกจิ ของวัดในระดับมาก แม1จะมีความ แตกตAางกันบ1างก็ตาม คะแนนเฉลี่ยที่ได1อยูAระหวAาง ๓.๙๓ ถึง ๔.๒๙ (จาก ๕ คะแนนเต็ม) พบวAา มีเพียง ด1านการปกครองที่วัดประมาณร1อยละ ๑๐ ที่ให1ความสำคัญระดับต่ำกวAาที่เหลือ แตAอีก ๓ ด1าน ที่มี ความสำคญั ระดบั ปานกลางขึ้นไปในสดั สวA นทีส่ ูงกวAา ด1านการปกครอง เปEนภารกิจที่วัดโดยพระภิกษุผู1เปEนเจ1าอาวาส หรือเจ1าคณะปกครองดำเนินการ สอดสAอง ดูแล รักษาความเรียบร1อยดีงาม เพื่อให1พระภิกษุสามเณรที่อยูAในวัด หรือในปกครองปฏิบัติตาม พระธรรมวินัย กฎหมาย กฎ ข1อบังคับ ระเบียบ คำสั่ง ประกาศของมหาเถรสมาคม หรือพระบัญชาของ สมเด็จพระสังฆราช ภารกิจด1านนี้ครอบคลุมถึงการที่พระภิกษุผู1ทำหน1าที่เปEนเจ1าคณะปกครองทุกระดับ นับตั้งแตAผู1ชAวยเจ1าอาวาส รองเจ1าอาวาส เจ1าอาวาส เจ1าคณะตำบล เจ1าคณะอำเภอ เจ1าคณะจังหวัด เจ1า คณะภาค เจ1าคณะใหญA (หน) นอกจากนี้ยังรวมถึงการที่พระภิกษุทำหน1าที่เปEนพระกรรมวาจาจารย[เปEน พระอุปkชฌาย[ในการอุปสมบท ด1านการปกครองนี้วัดให1ความสำคัญ (เฉลี่ยถAวงน้ำหนัก) ๓.๙๓ แม1จะจัดวAา อยใูA นระดบั มาก แตกA ็ตำ่ กวาA ดา1 นอน่ื ๆ ด1านการศึกษา เปEนภารกิจด1านการจัดการศึกษาพระปริยัติธรรมของ คณะสงฆ[ทั้งแผนกธรรม - บาลี แผนสามัญศึกษา และการศึกษาในมหาวิทยาลัยสงฆ[ทั้งสองแหAง ภารกิจด1านนี้ครอบคลุมถึงการที่ พระภิกษุทำหน1าที่เปEนครูสอน เปEนกรรมการตรวจข1อสอบธรรมบาลีสนามหลวง เปEนเลขานุการสอบธรรม – บาลีสนามหลวง เปEนผู1อำนวยการหรือเปEนประธานจัดสอบธรรม – บาลีสนามหลวง และเปEนเจ1าสำนัก เรียนในฐานะที่เปEนเจ1าอาวาส นอกจากนี้ยังรวมถึงการสAงเสริมการศึกษาพระปริยัติธรรมทุก ๆ วิธีที่ไมAขัด ตAอพระธรรมวินัยเชAน มอบทุนการศึกษาแกAพระภิกษุสามเณรที่สอบไลAได1 จัดตั้งกองทุนเพื่อการศึกษาพระ ปริยตั ิธรรม เปนE ตน1 (คะแนน ๔.๐๘) ด1านการสาธารณูปการ เปEนภารกิจที่วัดหรือพระภิกษุดำเนินการเกี่ยวกับการพัฒนาวัด ด1าน อาคารสถานที่และสิ่งแวดล1อม การบูรณปฏิสังขรณ[ในเขตพุทธาวาส และเขตสังฆาวาส หรือกลAาวงAาย ๆ ก็ คือ ภารกิจด1านการกAอสร1าง การซAอมแซม การจัดให1มีการบำรุงดูแลรักษาถาวรวัตถุหรือสาธารณสมบัติ ของวัด เชAน การสร1างอุโบสถ วิหาร อาคารเรียน ศาลาการเปรียญ หอธรรม กุฏิ เมรุ การจัดการศาสน สมบัติให1เปนE ไปดว1 ยดกี ารจัดทำบญั ชเี สนาสนะ และศาสนสมบตั ิของวัด เปEนตน1 (คะแนน ๔.๒๓)

๕๙ ด1านสาธารณสงเคราะห[ เปEนภารกิจที่วัด หรือพระภิกษุสงฆ[ดำเนินการชAวยเหลือสังคมในรูปแบบ ตAาง ๆ ที่ไมAขัดตAอพระธรรมวินัย ทั้งนี้โดยมุAงเน1นเพื่อประโยชน[และความสุขแกAประชาชนเปEนสำคัญ ได1แกA การสงเคราะห[พระภิกษุสามเณรและวัดที่ประสบภัยและขาดแคลน การให1วัดเปEนสถานที่ประกอบการ กุศลเกี่ยวกับเรื่องเกิด แกA เจ็บ ตาย เชAน การสวดศพ การเผาศพ การทำบุญอุทิศสAวนกุศล การถวาย สังฆทาน เปEนต1น การให1วัดเปEนสถานที่จัดฝmกอบรมประชาชนด1านอาชีพตAาง ๆ การสงเคราะห[ผ1ูป`วยโรค ร1ายหรือผู1ป`วยยากไร1 การจัดให1มีโรงทาน การบริจาคทรัพย[สAวนตัว หรือชักชวนญาติโยมบริจาคทรัพย[ จัดสร1างโรงพยาบาล การให1ความรู1ขAาวสารแกAชุมชนด1านตAาง ๆ เชAน การศึกษา การสาธารณสุขมูลฐาน การปกครอง การชAวยเหลือผู1ประสบอุทกภัยหรือการบำเพ็ญสาธารณประโยชน[ตAาง ๆ เปEนต1น (คะแนน ๔.๒๙) จากคำตอบของพระสงฆ[ที่แสดงความคิดเห็นการบริหารจัดการวัดเน1นให1ความสำคัญในด1าน ใดบ1าง เนื่องจากการบริหารวัดทั้ง ๔ ด1าน มีความสำคัญมากในการพัฒนาวัดให1สอดคล1องกับแนว เศรษฐกิจพอเพียง ผู1วิจัยจึงนำความหมายที่สำนักงานพระพุทธศาสนาแหAงชาติได1อธิบายไว1วAา การบริหาร วัด หมายถึง การปกครองบังคับบัญชากำกับดูแล แนะนำสั่งสอนภิกษุสงฆ[ สามเณร และฆราวาสผู1อยูAในวัด ให1มีความเปEนระเบียบเรียบร1อยให1อยูAในศีลธรรมอันดี และดำเนินกิจกรรมโครงการตAาง ๆ ของวัด ให1 สำเร็จด1วยดีมีประสิทธิภาพสูงสุด นอกจากนั้นจากการลงพื้นที่พระครูมงคลวรวัฒน[ เจ1าคณะอำเภอเมือง อำนาจเจริญ พระผู1นำอุดมการณ[แผAนดินธรรม แผAนดินทองได1กลAาววAา การบริหารวัด หมายถึง การจัดการ งาน เงิน คน วัสดุ และแผนงานเพื่อให1การดำเนินงานภายในวัดเปEนไปอยAางราบรื่น เกิดประโยชน[ตAอสังคม โดยบุคคลเปEนผู1สร1างงาน ทำงาน และแก1ไขงาน สAวน ผู1อำนวยการศูนย[พุทธธรรมฯ กลAาววAา การบริหาร หมายถึง การดำเนินการบริหารและปกครอง ภิกษุสงฆ[ สามเณรและศิษย[วัดให1สอดคล1องกับระบบการ พัฒนาวัดที่เอื้อตAอการเผยแผAศาสนธรรมแกAชุมชน เมื่อจัดกลุAมการจัดกิจกรรมหลักภายในวัดที่สมบูรณ[ ครบถ1วน จะต1องพัฒนาวัดแบบบูรณาการโดยการเชื่อมโยงกิจกรรมของวัดให1สอดคล1องกับการบริหารงาน คณะสงฆ[และให1สอดคล1องกับเศรษฐกิจสังคม และสิ่งแวดล1อมปkจจุบัน โดยบูรณาการให1สอดคล1องกับ ภารกิจหลัก ๔ ด1าน ได1แกA ๑. การปกครอง หมายถึง การดูแล คุ1มครอง บริหาร ๒. การศาสนศึกษา หมายถึง การเลAาเรียน ฝmกฝน และอบรม ๓. การสาธารณูปการ หมายถึง การกAอสร1างและการ บูรณปฏิสังขรณ[ศาสนสถานภายในวัด และ ๔. การสาธารณสงเคราะห[ หมายถึง การชAวยเหลือเพื่อ ประชาชนท่วั ไป เมื่อเปรียบเทียบความสำคัญของกิจกรรมหลักภายในวัดด1านการปกครองทั้ง ๕ จังหวัดจะพบวAา วัดในจังหวัดยโสธรให1ความสำคัญสูงที่สุด (๔.๔๖) ในขณะที่คะแนนน1อยที่สุดอยูAที่จังหวัดนครพนม (๓.๖๑) ความแตกตAางของความคิดเห็นในแตAละจังหวัดการพัฒนาวัดตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงให1เข1าสูAระดับเข1า ขAาย,เข1าใจ และเข1าถึงจะต1องสร1างความสมดุลทั้ง ๔ ภารกิจ ไมAใชAให1ความสำคัญเพียงด1านใดด1านหนึ่ง จาก การวิเคราะห[ที่รวบรวมได1แสดงให1เห็นถึงความจำเปEนที่จะต1องสร1างความเข1าใจการพัฒนาวัดของพระสงฆ[ จะต1องให1ครบทั้ง ๔ ภารกิจ โดยวัดและชุมชนต1องประสานซึ่งกันและกัน เพราะเปEนมาแตAสมัยพุทธกาล

๖๐ จนถึงปkจจุบัน และไมAสามารถแยกจากกันได1เพราะสAวนหนึ่งการพัฒนาในอดีตนั้นต1องอาศัยวัดเปEนฐานเปEน แหลAงการเรียนรู1และมีการพัฒนาตามลำดับ เปEนกระบวนการเปลี่ยนแปลงจากสภาพที่เปEนอยูAในปkจจุบัน ไปสูAภาพในอนาคต เพื่อปรับเปลี่ยนทิศการพัฒนาให1สอดคล1องกับสิ่งแวดล1อมตAาง ๆ ที่เปลี่ยนแปลง ตลอดเวลาของยุคโลภิวัตน[และเพื่อความความเจริญของวัดคือกระบวนการแสวงหาแนวทางเพื่อพัฒนาวัด อยAางเปEนระบบ โดยนำความรู1ทางพระพุทธศาสนาและความทางโลกผสมผสานวิธีการพัฒนาวัดให1เปEน แหลงA การเรียนรข1ู องชุมชนตามแนวการพัฒนาทางพระพทุ ธศาสนา เนื่องจากสAวนใหญAวัดมักตั้งอยูAใกล1กับชุมชน ทำให1เกิดความสัมพันธ[ระหวAางวัดกับบ1าน หรือ พระสงฆ[กับประชาชนในทุก ๆ ด1าน การที่เจ1าอาวาสมีอำนาจต1องแสดงบทบาทในการดูแลจัดการวัด โดยเฉพาะด1านภาระงาน บุคลากร และการบริหารจัดการทรัพย[สิน ให1เหมาะสมตามหลักธรรมของศาสนา และเปEนไปตามหลักพระธรรมวินัย จากการสอบถามความคิดเห็นการบริหารจัดการวัดทั้ง ๔ ด1านจะพบวAา มีความแตกตAางกันคือให1ความสำคัญแตAละด1านไมAเทAากันมากบ1าง น1อยบ1างแตกตAางกันไปตามบริบทของ พื้นท่ี ความรู1และประสบการณ[ของพระสงฆ[จึงเปEนตัวชี้วัดของแนวทางการบริหารวัดวAาจะเปEนไปใน ทิศทางใด การพัฒนาวัดตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงจึงต1องให1ความสำคัญของการถวายความรู1ที่ถูกต1องแกA พระสงฆ[ผู1มีบทบาทในวัดหรือเจ1าอาวาสเปEนอันดับแรก เพราะการที่มุAงสAงเสริมความวัดตามแนวเศรษฐกิจ พอเพียง ควรเปEนความคิดริเริ่มของพระสงฆ[ด1วยกันเอง แตAถ1าพระสงฆ[ไมAรู1จักวิธีการริเริ่มก็ควรใช1เทคนิค กระตุ1นเตือนให1เกิดความคิดดังกลAาว ทั้งนี้เพื่อให1แนวคิดนี้ได1รับการตอบสนองจากพระสงฆ[ด1วยความ กระตือรือร1นอยAางจรงิ จงั จงึ จะประสบผลสำเรจ็ สรปุ ประเดน็ การศกึ ษาบทบาทการพัฒนาของพระสงฆท[ ีเ่ กยี่ วขอ1 งเศรษฐกจิ พอเพียง เปนE การ ทำงานบนฐานแนวคิดตามหลกั ธรรมทางพระพุทธศาสนาอยแAู ล1ว เพยี งแตเA พมิ่ กจิ กรรม/โครงการเกยี่ วกบั เร่อื งการมสี Aวนรวมในการพฒั นาชุมชนใหส1 อดคลอ1 งกบั ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชดำริ จากการศกึ ษาและรวบรวมขอ1 มลู เบอ้ื งตน1 ของเจา1 อาวาส ซึง่ ประกอบด1วยอายุ พรรษา ความรท1ู ั้งทางโลก และทางธรรม จำนวนพระภกิ ษุ สามเณร ตลอดจนการศกึ ษาทง้ั ทางโลกและทางธรรมของพระภกิ ษุ สามเณรทั้ง ๕ จงั หวดั ประกอบกับลักษณะของวัดเพื่อเปEนข1อมูลเบือ้ งตน1 สำหรบั องค[กรประชาชน หนAวยงานของรัฐสวA นทอ1 งถิ่น ตลอดจนหนAวยงานวิจยั อน่ื ๆ ท่ีเกี่ยวขอ1 งท่ีจะประสานงานรวA มมอื กับทางวดั ในการแสวงหาความรAวมมอื หรอื สร1างเครือขAายเพื่อขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพยี งในพ้นื ทเ่ี หลAานตี้ Aอไป พฒั นาเคร่อื งมือในการจำแนกระดับการพฒั นาวัดตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพยี ง เพ่ือประโยชน[ในการ ขบั เคลอ่ื นวัดทัง้ หมดในพน้ื ท่ดี งั กลาA วอยาA งเปEนรูปธรรมตAอไป

บทที่ ๔ พระสงฆก- บั การพัฒนาชุมชนด7วยหลักเศรษฐกจิ พอเพียง ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเป5นปรัชญาชี้ถึงแนวทางการดำรงชีวิต และปฏิบัติของประชาชนใน ทุกระดับ ตั้งแตFระดับครอบครัว ระดับชุมชน จนถึงระดับรัฐ ทั้งในการพัฒนา และบริหารประเทศใหK ดำเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะ การพัฒนาเศรษฐกิจเพื่อใหKกKาวทันตFอโลกยุคโลกาภิวัตนS ความ พอเพียง จะตKองมีความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจำเป5นที่จะตKองมีระบบภูมิคุKมกันในตัวที่ดี พอสมควรตFอการมีผลกระทบใด ๆ อันเกิดจากการ เปลี่ยนแปลงทั้งภายนอกและภายใน ทั้งนี้จะตKองอาศัย ความรอบรูKความ รอบคอบ และความระมัดระวังอยFางยิ่งในการนำวิชาการตFาง ๆ มาใชKในการ วางแผน และการดำเนินการทุกขั้นตอน และขณะเดียวกันจะตKองเสริมสรKาง พื้นฐานจิตใจของคนในชาติ โดยเฉพาะ เจKาหนKาที่ของรัฐนักทฤษฎี และนักธุรกิจในทุกระดับใหKมีสำนึกในคุณธรรมความซื่อสัตยSสุจริต และ รอบคอบ เพื่อใหKสมดุล และพรKอมตFอการรองรับการเปลี่ยนแปลงอยFางรวดเร็ว และกวKางขวางทั้งดKานวัตถุ สังคมสิ่งแวดลKอม และวัฒนธรรมจากโลกภายนอกไดKเป5นอยFางดีพระพุทธศาสนามีหลักธรรมคำสอนและ แนวคิดที่เกี่ยวกับบทบาทพระสงฆSในการมีสFวนรFวมการพัฒนาชุมชนมีปรากฏในคัมภีรS ตำรา และ แหลFงขKอมูลจากเอกสารตFาง ๆ จำนวนมากในที่นี้จะนำมาประกอบเพื่อใหKมีเนี้อหาสาระเป5นหลักใน การศกึ ษาดังตFอไปน้ี ๑. แนวคิดสGงเสรมิ บทบาทพระสงฆ-กับการพฒั นาชุมชน พระสงฆSมีบทบาทเป5นอยFางมากสำหรับชุมชนแบบชนบท และถKาหากรูKจักดำเนินการใหKดี พระสงฆSนั่นเองจะเป5นผูKที่สามารถนำชนบทไปสูFความเจริญไดKโดยวิถีทางที่เหมาะสม และมีหลักเกณฑS เพราะความสัมพันธSระหวFางพระสงฆSกับชาวบKานยังอยูFในสภาพที่ดี และความสัมพันธSแบบนี้มีลักษณะ พิเศษจำเพาะคือพระสงฆSเป5นผูKเขKาถึงประชาชนอยFางแทKจริง ชาวบKานใหKความเคารพนับถือและเขKาพึ่งพระ โดยเคารพนับถือเขKาฟ`งธรรมเกิดจากความเลื่อมใสศรัทธาดKวยความเต็มใจและเต็มกำลัง พุทธทาสภิกขุ (๒๔๔๙,น. ๔๔)ไดKเสนอแนวคิด เรื่องธัมมิกสังคมนิยมเพื่อการแกKป`ญหาและการพัฒนาวFาคือ ป`ญหา อาชญากรรม ป`ญหาความยากจน และป`ญหายาเสพติด เกิดจากความเห็นแกFตัวของมนุษยSเป5นพื้นฐาน ความเห็นแกFตัวทำใหKคนเราตKองสนองความยากของตนเองจนปราศจากการคำนึงถึงความเดือดรKอนของ ผูKอื่น และปฏิเสธหนKาที่อันพึงปฏิบัติของตนเอง เชFน ความเห็นแกFตัวของพFอคKาที่ฉวยโอกาสขึ้นราคาสินคKา ความเห็นแกFตัวของนักการเมือง แนวคิดธัมมิกสังคมนี้อันเป5นหลักการในการสรKางความเจริญแกFชุมชน สังคมประเทศชาติบนพื้นฐานของพุทธธรรม ถKาสมาชิกในชุมชนทุกคนตKองปฏิบัติหนKาที่ของตนเอง ใหK ถูกตKองเพื่อสFวนรวมเพื่อขจัดความเห็นแกFตัว ใหKใชKสFวนเกินใหKเป5นประโยชนSแกFสFวนรวมใหKทุกคนเจียด ประโยชนSของตนเพื่อประโยชนSแกFสFวนรวม ไมFหวงแหนกับสิ่งที่เกินมาควรแบFงป`นแกFสFวนรวมใหKเป5น ประโยชนมS ากท่สี ุด

๖๒ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารยS (ป.อ. ปยุตฺโต)(๒๕๕๖,น.๕๗) กลFาวถึง การพัฒนาตามหลักพุทธบัญญัติวFา “หลักการพัฒนาตามพุทธบัญญัติคำนึงถึงการพัฒนาทั้งทางความคิดจิตใจและทางวัตถุ” โดยใหKพัฒนาการ ทางจิตใจนำพัฒนาการทางวัตถุ และใหKพระสงฆSมีบทบาทในการอนุเคราะหSชาวบKาน แตFในขณะเดียวกันก็ ใหKรักษาพระธรรมวินัย ไมFชFวยเหลือชาวบKานโดยฝoาฝpนวินัย และไมFคลุกคลีกับชาวบKานจนเกิดอุปสรรคใน การแสวงหาความรูKพKนทุกขSของตน หลักการพฒั นาตามหลักการทางพระพุทธศาสนามดี ังนี้ ๑. การพฒั นาจติ ใจเปน5 พื้นฐาน ๒. การพฒั นาเพอ่ื พKนทุกขS ๓. การทำลายกเิ ลสตัณหา ๔. การสงF เสริมการทำหนาK ท่ี ๕. การสงF เสริมการพึ่งตนเอง หลักธรรมในพระพุทธศาสนาถือวFาการแกKไขป`ญหาและการปรับปรุงคุณภาพชีวิตทุกระดับตKองเร่ิม ที่จิตใจเป5นพื้นฐาน หากจิตใจยังไมFพัฒนายังมีความหลงผิด และยังเป5นบาปยFอมไมFอาจนำไปสูFการพัฒนา ทางวัตถุและการสรKางสรรคSงานภายนอกใหKบรรลุเปsาหมายไดK ในฐานะที่พระสงฆSเป5นบุคคลที่ไดKรับการ ยอมรับนับถือทั่วไปวFาเป5นผูKนำชุมชน พระสงฆSจึงควรพัฒนาตนใหKไดKกFอนเขKาไปพัฒนาชุมชน มีจิตใจที่ พัฒนาที่อิสระจากกิเลสตัณหา ทำใหKสามารถนำคุณธรรม และแนวทางอันดีงามมาสูFชุมชนไดK สามารถเป5น ที่พึ่งของชุมชนไดK นอกจากนั้น สมเด็จพระพุทธโฆษาจารยS (ป.อ. ปยุตโต)(๒๕๕๓,น.๔๔) ไดKใหKแนวทาง ปฏบิ ัติเพ่ือสรKางความเขมK แขง็ ใหKกับชุมชน โดยยึดหลักสำคญั ๔ ประการ คือ ๑. ดKานจิตใจ ทำตนใหKเป5นที่พึ่งของตนเอง มีจิตใจสำนึกที่ดี สรKางสรรคSใหKตนเองและชาติโดยรวม มีจิตเอ้อื อาทร ประนีประนอม เหน็ ประโยชนสS Fวนรวมเปน5 ทตี่ ั้ง ๒. ดKานสังคม แตFละชุมชนตKองชFวยเหลือเกื้อกูลกัน เชื่อมโยงกันเป5นเครือขFายชุมชนที่เขKมแข็งเป5น อสิ ระ ๓. ดKานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลKอม ใหKใชKและจัดการอยFางฉลาด พรKอมทั้งหาทางเพ่ิม มลู คFา โดยใหยK ดึ อยูFบนหลกั การของความย่ังยนื ๔. ดKานเทคโนโลยี จากสภาพแวดลKอมที่เปลี่ยนแปลงอยFางรวดเร็ว เทคโนโลยีที่เขKามาใหมFมีทั้งดี และไมFดี จึงตKองแยกแยะบนพื้นฐานของภูมิป`ญญาชาวบKานและเลือกใชKเฉพาะที่สอดคลKองความตKองการ และสภาพแวดลอK ม ๕. ดKานเศรษฐกิจ จากเดิมนักพัฒนามักมุFงที่การเพิ่มรายไดK และไมFมีการลดรายจFายในเวลาเชFนน้ี จะตอK งปรบั ทิศทางใหมF คอื จะตอK งมงFุ ลดรายจFายกFอนเปน5 สำคัญและยึดหลกั พออยพFู อกนิ นอกจากนั้นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารยS (ป.อ. ปยุตฺโต) (๒๕๕๙,น.๒๗) ยังไดK กลFาวถึงแนวทางท่ี พระสงฆสS ามารถนำหลักธรรมการพฒั นาชมุ ชนไวK ดงั น้ี ๑. การพัฒนาทางกาย ไดKแกF การพัฒนาคนใหKมีรFางกายแข็งแรง มีสุขภาพพลานานัยสมบูรณSดี มี ป`จจัย ๔ พอเพียงที่จะดำรงชีวิต อยูFในสังคมอยFางเหมาะสม๒. การพัฒนาดKานศีล ไดKแกF การพัฒนาดKาน

๖๓ การอยูFรFวมกันของคนในสังคม ทำใหKคนในสังคมมีระเบียบวินัย มีความประพฤติดี มีการติดตFอสัมพันธSกับ ผูอK น่ื ไมกF FอใหKเกิดการเบยี ดเบียน ตลอดจนมีความสุจริตทง้ั ทางกาย วาจา ใจ และอาชพี ๓. การพัฒนาดKานจิต ไดKแกF การพัฒนาดKานการอบรมจิตตนเอง พัฒนาตนเองใหKเจริญขึ้นมี คุณธรรมเพื่อใหKมีคุณภาพจิตที่ดีมีจิตใจที่มั่นคงไมFปลFอยใหKจิตคิดฟุsงซFานไปตามอารมณSตFาง ๆ เมื่อ สุขภาพจิตดีจะกFอใหเK กิดมีสุขภาพดไี ปดKวย ๔. พัฒนาป`ญญา ไดKแกF การพัฒนาการฝtกอบรมป`ญญาใหKรKู และเขKาใจ มองเห็นสิ่งทั้งหลายตาม ความเป5นจริงจะตKองมีป`ญญาทั้งในแงFที่ทำใหKขบวนความคิดการรับรูKที่ไมFถูกกิเลส อาทิ ความโลภ ความ โกรธ และความหลงเขKาครอบงำทำใหKการคิดที่ไมFมีอคติดKวย การใชKโยนิโสมนสิการชี้การพิจารณาใหKเห็น จริงดKวยปญ` ญาตามหลกั ทางพระพทุ ธศาสนา ไปประยกุ ตSกบั วิถีชีวิตของชาวบาK น และเสนอสาระสังเขปไวKวาF ๑. การปลูกฝ`งธรรมะในจิตใจ หมายถึง การหลFอหลอมความคิด ทัศนคติ ตลอดจนอารมณS ความรูKสึกตFาง ๆ ดKวยหลักธรรมเพื่อเป5นแนวทางในการดำรงชีวิต หลักธรรมสอนใหKเห็นวFาสิ่งทั้งหลายไมFอยูF โดดเดี่ยว แตFมีความสัมพันธSสอดคลKองเป5นเหตุป`จจัยตFอกัน เมื่อตKองการผลเชFนใดก็ตKองสรKางเงื่อนไขหรือ เหตุป`จจัยเชFนนั้น เชFน เมื่อตKองการพKนจากความยากจนก็ตKองขยันหมั่นเพียรและตKองแกKไขสาเหตุของ ความยากจน เมื่อตKองการใหKพืชผลเจริญงอกงามก็ตKองทะนุบำรุงและขจัดภัยของพืชเป5นตKน นอกจากนี้ยัง มีหลักธรรมขKออื่น ๆ ที่เสริมสรKาง ความรูKความเขKาใจในพุทธธรรมคือ หลักอิทธิบาท ๔ วFาดKวย ฉันทะ (พอใจ), วิริยะ (ความพากเพียร), จิตตะ (ความเอาใจใสF), วิมังสะ (หมั่นใตรFตรองงานที่ทำ) สิ่งจะเป5นผลใหK การทำงานมผี ลดี ทำใหกK ารงานมีความรอบคอบถถ่ี Kวน และเกิดประโยชนSมากทีส่ ุดมีคณุ ภาพทส่ี ดุ ๒. การพึ่งตนเองทางเศรษฐกิจและการเดินทางสายกลาง หมายถึง การลงมือประกอบการทำมา หากินดKวยตนเองโดยทำเกษตรแบบผสมผสาน เชFน ทำนาและเลี้ยงปลาในรFองนาไปดKวย หรือทำไรFแบบ ผสมผสาน ปลูกพืชหมุนเวียน เชFน ถั่วสลับกับพืชอยFางอื่น เพื่อที่จะพึ่งพาตนเองทางเศรษฐกิจแบบ ผสมผสานนี้จะไดKผลดีตFอเมื่อผูKประกอบการใชKวิธีเดินทางสายกลางตามหลักพระพุทธศาสนา คือ มี เปsาหมายในการเลี้ยงตนเทFานั้นตามหลักกินดีอยูFแตFพอดี ไมFใชFเพื่อกินดีอยูFดี จึงไมFมีความจำเป5นที่จะขยาย งานใหKมีขนาดใหญFโตเกินความจำเป5นในการดำรงชีวิต ไมFหวังผลทางการคKาและกำไรธุรกิจ ผูKทำสามารถ อยูFไดKอยFางมีความสุข มีชีวิตที่เรียบงFาย และสันโดษ(ความพอใจในอัตภาพ) ผูKที่ประกอบอาชีพโดย พึ่งตนเองทางเศรษฐกิจ จึงเป5นผูKเดินทางสายกลางพวกเขาไมFร่ำรวยลKนฟsา แตFก็ไมFลำบากยากจน สามารถ ดำรงไดอK ยFางมีความสขุ ๒. พระสงฆ-คอื ทพ่ี ึ่งของประชาชน บทบาทการปฏิบัติงานของพระสงฆSซึ่งจะเป5นสิ่งที่ชFวยกระตุKนหรือชFวยใหKเกิดความตระหนักใน การจัดฟpuนฟูบทบาทดังกลFาว จะชFวยทำใหKประชาชนเกิดความศรัทธาปสาทะยึดมั่นในพระพุทธศาสนา จึง ตKองศึกษาเรื่องบทบาทของพระ สงฆSที่มีตFอการพัฒนาชุมชนเพราะการที่พระพุทธศาสนาเคยมีอิทธิพล

๖๔ และมีบทบาทตFอสังคมไทยอยFางลึกซึ้งกวKางขวางนั้น สมเด็จพระพุทธโฆษาจารยS (ป.อ. ปยุตโต) (๒๕๕๑,น.๑๔) ไดKใหKแนวความคิดในการดำรงชีวิตของมนุษยSเป5นเพราะสถาบันพระพุทธศาสนาซึ่งมี พระสงฆSเป5นตัวแทนจะสามารถทำหนKาที่สนองตอบตFอความตKองการของสังคมที่เกิดจากความกลัวของ มนุษยSในมิตติ Fาง ๆ ท้งั ๕ มิติ คอื ๑. ความกลัวตFอภัยอันเนื่องดKวยการดำรงชีวิต (อาชีวิตภัย) ในแงFน้ีพระพุทธศาสนาไดKกระทำ หนKาที่ชFวยยึดโยงจิตใจของผูKคนในชุมชนใหKเป5นปtกแผFนและเกิดความสามัคคีในอดีต วัดไดKกระทำหนKาท่ี เป5นศูนยSกลางของกิจกรรมตFาง ๆ ในชุมชนที่กFอใหKเกิดการพึ่งพาชFวยเหลือเกื้อกูลกัน คนที่มีฐานะร่ำรวยก็ จะกระจายผลผลิตใหKกับชุมชนโดยผFานทางวัด เชFน การทำบุญ ทำทาน การสรKางถาวรวัตถุตFาง ๆ ภายใน วัดเพ่ือใหคK นในชมุ ชนไดKใชKสอยรวF มกัน ๒. ความกลัวตFอภัยอันเนื่องดKวยการถูกสังคมติเตียน (อลโลกภัย) ในแงFนี้สถาบันพระพุทธศาสนา ไดKทำหนKาที่ใหKการศึกษาแกFชุมชน วัดจะทำหนKาที่เป5นโรงเรียน อบรมกุลบุตรกุลธิดาใหKรูKจักหนังสือและ วัฒนธรรมทางสังคมที่ดีงาม เพื่อเตรียมคนเขKาสูFระบบสังคม ตลอดจนเป5นบFอเกิดของขนบธรรมเนียม ประเพณีตาF ง ๆ ทจ่ี ะชFวยยดึ โยงใหผK Kูคนในสงั คมมีปฏิสัมพันธSทดี่ ีตอF กัน ๓. ความกลัวตFอการถูกเหยียดหยามดูหมิ่นและสะทกสะทKานในบริษัท (ปริฬฬารัชภัย) ในแงFน้ี ความภาคภูมิใจตFอวัฒนธรรมทางจิตใจซึ่งงดงามสูงสFง ยังคลี่คลายจากหลักธรรมอันลุFมลึกของ พระพุทธศาสนาจะชFวยอบรมกลFอมเกลาใหKพุทธศาสนิกชนมีชีวิตอยูFอยFางรูKสึกมีศักดิ์ศรีและมีความเชื่อมั่น ในตนเอง บนพื้นฐานของความภาคภูมิใจ แบบวิถีการดำเนินชีวิตตามหลักคำสอนทางพระพุทธศาสนาที่ ตนศรัทธานบั ถอื ๔. ความกลัวตFอภัยคือความตาย (มรณภัย) ในแงFนี้พระพุทธศาสนาจะทำหนKาที่เป5นที่พึ่งทางใจใน ระดับตFาง ๆ สำหรับคนที่ไมFเขKาถึงหลักธรรมอะไรมาก ก็อาจยึดเหนี่ยวพิธีกรรมหรือพึ่งที่ตนศรัทธา เชื่อถือ วFาเป5นที่พึ่งศักดิ์สิทธิ์ในพระพุทธศาสนา เชFน พระเครื่อง หรือ พระพุทธรูป เป5นตKน เพื่อเป5นที่พึ่งและ กFอใหKเกิดความรKูสึกมีหลักธรรมประกันที่มั่นคงในชีวิตแตFสำหรับผูKที่เขKาถึงธรรมในชั้นสูงกวFานั้นก็อาจพ่ึง คุณธรรมที่มีอยูFในตนเป5นเครื่องยึดเหนี่ยวทางจิตใจ เพราะความกลัวนั้นเป5นความหลงที่ยึดติดใน รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส และโลกธรรม คือ ลาภ ยศ สรรเสริญ สุข ถKาขัดเกลาจิตใจจนลดละหลงติดในกามคุณใหK เบาลงไดK ความกลวั ตอF ความตายก็คFอย ๆ หมดไปเองโดยปริยาย และจะเกิดความรูสK กึ มั่นคงในชีวติ ๕. ความกลัวตFอภัยที่เกิดจากการไมFสามารถประจักษSชัดถึงสัจจะของชีวิตและที่ตKองเผชิญ ขKางหนKา ในแงFนี้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาจะชFวยใหKคำอธิบายเกี่ยวกับสถานภาพของชีวิตโลก และ จักรวาล ตลอดจนชี้ใหKเห็นถึงตำแหนFงแหFงหนของชีวิตแตFละชีวิตที่อุบัติขึ้นมาในโลกนี้แมKแตFที่จะเผชิญใน อนาคตขKางหนKาอยFางประจักษSจึงเกิดความมั่นใจ เมื่อสถาบันพระพุทธศาสนาทำหนKาที่สนองตอบตFอความ ตKองการของสังคมที่เกิดจากความกลัวในมิติตFาง ๆ ทั้ง ๕ มิติ ที่กลFาวมา ผูKปกครองรัฐจึงสามารถใชKสถาบัน ศาสนาเป5นแหลFงอKางอิงอิทธิ ธรรมในการใชKอำนาจทางการเมืองดKวย ทำใหKสถาบันศาสนามีบทบาทตFอ สังคมเพิม่ มากขึ้นไปอกี

๖๕ นอกจากนั้นพระพุทธศาสนายังมีลักษณะที่พิเศษอยFางหนึ่งคือความเป5นสากลประชาชนทุกหมFู เหลFาถึงแมKวFาจะความเชื่อทางศาสนาแตกตFางกันและยึดเป5นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจมานับตั้งแตFโบราณแตF วFามนุษยSทุกชาติ และศาสนาตFางก็ตKองเผชิญกับความไมFแนFนอนกับสิ่งที่ไมFรKู ทำใหKเกิดความกลัว ทำใหK มนุษยSจึงตKองพึ่งศาสนาเป5นที่ยึดเหนี่ยว บทบาทหนKาที่ศาสนาที่มีความสำคัญตFอสังคม และการเมือง มนุษยSมีความสงสัยวFาตัวเองเกิดมาทำไม และเมื่อตายแลKวจะไปไหนศาสนาจึงเขKามาเกี่ยวขKองกับชีวิต มนุษยSโดยสอนใหKมนุษยSใชKความดีความสามารถ และคุณธรรมในการดำเนินชีวิต ทั้งคำสอนยังมีสFวนลด ความขัดแยKงของป`ญหาตFาง ๆ เป5นตัวประสานประโยชนSในสังคมรวมทั้งสนับสนุน เศรษฐกิจวัฒนธรรม ตลอดจนการเมอื งดวK ย ซงึ่ พระพทุ ธศาสนากม็ ีคำตอบทกุ คำถาม ถงึ ถือวาF มีคณุ ลกั ษณะครบถวK นทกุ ประการ สถาบนั ของพระพทุ ธศาสนาตง้ั แตFโบราณมีพระสงฆSเป5นกลไกสำคญั ในการรกั ษาพระธรรมวินัย นอกจากนั้นสังคมยังคาดหวังในบทบาทของพระสงฆSไวKวFา พระสงฆSนั้นจะตKองมีความรับผิดชอบ ตFอสังคมอีกดKวยดังพระพุทธพจนSที่พระพุทธเจKาไดKตรัสสอนพระภิกษุสงฆSไวKวFา “ภิกษทุ ั้งหลาย เธอทั้งหลาย จงจาริกไปเพื่อประโยชนSและความสุขของชนหมูFมาก เพื่ออนุเคราะหSชาวโลก เพื่อประโยชนSเกื้อกูลและ ความสุขแกFทวยเทพและมนุษยSทั้งหลาย” (พระสุตตันตปxฎก เลFมท่ี ๒ ,ขKอท่ี ๕๒) นั้นคือพระสงฆSควรจะ เขKาไปมีบทบาทหนKาที่ตFอการพัฒนาสังคมดKวยเพราะตามสภาพแวดลKอมการดำเนินชีวิตและการบำเพ็ญ สมณะธรรมของพระสงฆSตKองอาศัยป`จจัยสี่ที่ชาวบKานถวาย ซึ่งสภาวะและเหตุการณSทางสังคมยFอมมีผล เกี่ยวขKองกับการบำเพ็ญสมณะธรรม และโดยคุณธรรม คือ ความเมตตาธรรม พระสงฆSจึงตKองชFวยเหลือ ผูKอื่นใหKพKนจากความทุกขS บทบาทเหลFานี้เป5นบทบาทจากความคาดหวัง (Expected Role) ที่มีตFอ พระสงฆS เมื่อสังคมไดKเปลี่ยนไปตามกาลสนัย วัตถุนิยมไดKเขKามามีบทบาทในชีวิตของคนในสังคมมากยิ่งข้ึน และไดKแสดงบทบาทใหKปรากฏในสังคม (Actual Role) มากข้ึน เพื่อเขKาไปแกKป`ญหาของสังคม อัน เนือ่ งมาจากความเสื่อมถอยดKานศลี ธรรม จริยธรรม ใหKบคุ คลปรบั ตัวใหKสามารถอยFูในสงั คมทเ่ี ปลีย่ นไปไดK ๓. ภาระและบทบาทของพระสงฆท- ่ีมีตGอสงั คมไทย ในสภาวะป`จจุบันการดำเนินชีวิตของประชาชนไดKมีการเปลี่ยนแปลงไปจากอดีตเป5นอันมาก เนื่องจากความซับซKอนทางเหตุป`จจัยของสังคม ทำใหKการดำรงชีวิตตKองตFอสูKดิ้นรนมากยิ่งขึ้น จึงควรมีผูKมี บทบาทรับผิดชอบและหาทางเยียวยาป`ญหาที่เกิดขึ้น พระสงฆSในฐานะที่เป5นสFวนหนึ่งของสังคมเป5น ศูนยSกลางของชุมชน และเป5นที่ยอมรับของชุมชน จึงตKองนำวิกฤตนี้มาเป5นโอกาสเพื่อพัฒนาสังคม ใหKเป5น ที่พึ่งทางใจของประชาชนชFวยอบรมศีลธรรมใหKสังคมอยูFอยFางรFมเย็นเป5นสุข มีความสามัคคีเป5นที่ตั้ง การ พัฒนาสังคมใหKมีความเจริญอยFางยั่งยืน บทบาทแบบแผนของพฤติกรรมหรือการกระทำตFาง ๆ ที่ เก่ยี วเนอื่ งกับอำนาจหนาK ท่แี ละสทิ ธิ ซึ่งจะอยูใF นขอบเขตของสถานภาพ ดงั ตอF ไปนี้ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารยS (ป.อ. ปยุตฺโต)(๒๕๕๙,น. ๓๓) ไดKเสนอแนวคิด เกี่ยวกับบทบาทของ พระสงฆSและวัดไวKดงั ตFอไปน้ี ๑. เป5นสถานที่ศึกษาสำหรับชาวบKานสFงบุตรมาอยูFรับใชKพระ เพื่อรับการศึกษาอบรมศีลธรรม และ

๖๖ เลาF เรยี นศิลปะวชิ าการตาF ง ๆ ตามที่สอนในสมัยน้นั รวมทง้ั ศูนยSรวมเยาวชนดวK ย ๒. เป5นสถานสงเคราะหSบุตรหลานชาวบKานที่ยากจน ไดKมาอาศัยเลี้ยงชีวิตและศึกษาเลFาเรียน ตลอดจนถึงผูKใหญFทย่ี ากจนอาศัยเล้ยี งชพี ๓. เป5นสถานพยาบาลที่รักษาผKูเจ็บปoวยตามภมู ริ Kขู องคนสมัยนัน้ ๔. เป5นทีพ่ ักคนเดนิ ทาง ๕. เปน5 สโมสรท่ีชาวบาK นมาพบปะสังสรรคหS ยFอนใจ หาความรูKเพ่มิ เติม ๖. เป5นสถานบันเทิง ที่จัดงานเทศกาล และมหรสพตFาง ๆ สำหรับชาวบKานเป5นที่ไกลFเกลี่ยขKอ พพิ าทเป5นท่ปี รกึ ษาแกKป`ญหาชวี ติ ครอบครัวและความทกุ ขSตFาง ๆ ๗. เป5นศนู ยกS ลางศิลปวัฒนธรรมท่ีรวบรวมศลิ ปกรรมตาF ง ๆ ตลอดจนเป5นเสมอื นพิพิธภณั ฑSชมุ ชน ๘. เป5นคลังพัสดุสำหรับเก็บของใชKตFาง ๆ ที่ชาวบKานจะไดKใชKรFวมกันเมื่อมีงานวัดหรือยืมไปใชKเมื่อมี งาน ๙. เป5นศูนยSกลางการบริหาร การปกครองที่กำนันหรือผูKใหญF ใชKประชุมลูกบKานเพื่อการกิจการ ของชุมชน ๑๐. เป5นที่ประกอบพิธีกรรมหรือใหKบริการดKานพิธีกรรม อันเป5นเรื่องผูกพันกับชีวิตของทุกคนใน ระยะเวลาตFาง ๆ ของชีวติ สัญญา สัญญาวิวัฒนS (๒๕๕๓,น. ๙๔ – ๙๙)กลFาววFาพระพุทธศาสนาเป5นสถาบันสังคมหนึ่งที่ ประกอบดวK ยองคS ๔ คอื ๑. ตำแหนงF ทางสงั คมพระพทุ ธศาสนา คือ พระ เณร ชี และฆราวาส ๒. หนKาที่ทางสังคมของพระพุทธศาสนา คือ สรKางความเป5นปtกแผFนในสังคมเป5นมาตรฐานความดี ความช่วั ใหKกำลงั ใจปลอบใจและใหคK วามกระจFางเกีย่ วกับชีวติ มนษุ ยS ๓. แบบแผนความประพฤติ ไดKแกF ศีลธรรมขKอตFาง ๆ ทั่วไป เชFน ทำดีไดKดีทำชั่วไดKชั่ว ทุกคนมี กรรมเปน5 ของตนเอง และเฉพาะตำแหนงF เชFน เปน5 พอF แมF ลกู ครู ลกู นอK ง เจKานาย เป5นพระ หรือ ชี ก็จะมี แบบปฏิบตั ติ นแตกตาF งกันไป ๔. องคSวตั ถใุ นพระพทุ ธศาสนา เชนF วดั โบสถS วหิ าร เจดยี S เครอื่ งอฐั บรขิ ารของพระสงฆS เป5นตนK การพัฒนาคุณภาพของพลเมือง โดยเฉพาะดKานคุณธรรม จริยธรรมมีความสำคัญตFอความมั่นคง แหFงชาตอิ ยาF งยิง่ งานของพระสงฆSในดKานตFาง ๆ ไดKแกF ๑. การใหKบรรพชาอุปสมบทแกFกุลบุตรของชาติทุกระดับอายุ ใหKเขKามาอยูFในพระธรรมวินัยศึกษา ปฏิบตั แิ ละพระธรรมวนิ ัย ๒. การเทศนา อบรม สั่งสอนประชาชนที่มาทำบุญที่วัดในวันธรรมะสวนะ และจัดใหKมีงานทำบุญ บำเพ็ญกุศลตFาง ๆ ตามประเพณี หรือในงานเทศกาลตFาง ๆ การเทศนSทางวิทยุโทรทัศนS การบรรยายธรรม

๖๗ การสนทนาธรรม การปาฐกถาธรรม การเขียนบทความ เผยแผFทางหนังสือพิมพS การเรียบเรียงหนังสือ ธรรมะเผยแผFในงานและโอกาสตFาง ๆ ตลอดจนกิจกรรมเผยแผFพระพุทธศาสนาทั้งปวง เชFน งานพระธรรม ทูต งานพระธรรมจาริก งานตามโครงการอบรมประจำตำบล เป5นตKน ๓. การจดั สอนศาสนาศึกษาแกเF ดก็ และประชาชน ๔. การดำเนนิ กิจการคณะสงฆSและการพระศาสนาของวดั ตFาง ๆ ท้ังประเทศ ๕. การสงเคราะหSประชาชน เป5นหนKาที่สำคัญของพระสงฆSไดKสงเคราะหSประชาชนซึ่งทางดKาน ขวญั และกำลงั ใจและวัตถุอกี ดKวย ดังนี้ ๕.๑ การใหKความสะดวกในการบำเพ็ญกุศลแกFประชาชนตาม ประเพณีเกี่ยวกับชีวิตและ ตามประเพณเี กย่ี วกบั สวF นรวม ๕.๒ การชFวยประกอบศาสนพิธใี นงานทำบุญบำเพ็ญกศุ ล ๕.๓ การใหKที่พักอาศัยแกFนักเรียน นิสิต นักศึกษาตFางทKองถิ่น ที่มาศึกษาเลFาเรียนอยูFใน เมือง การใหKที่พักอาศัยแกFบุคลที่มารักษาศีล การใหKที่ดินหรือใหKเชFาที่ดินในราคาถูกใหKประชาชนที่ขัดสน ปลูกบKานอาศัย ๕.๔ การดูโชคชะตาราศี การประพรมนำ้ พระพุทธมนตS การใหKฤกษSยาม ๕.๕ การใหKทางราชการหรือสFวนรวมใชKสถานที่ของวัด ประชุมราษฎรเป5นหนFวยเลือกตั้ง จัดงานหารายไดK เพ่อื สาธารณกุศลตลอดจนการใหKใชทK ดี่ นิ ของวดั สรKางสาธารณะสถานตาF ง ๆ ๕.๖ การรักษาโรคภัยไขKเจ็บ การใหKคำปรึกษาในหนKาที่การงาน การเป5นผูKนำในการ กอF สรKางส่ิงสาธารณะประโยชนSในทKองถนิ่ ๕.๗ การใหKที่พักพิงแกFประชาชนผูKประสบสาธารณะภัยและภัยจากธรรมชาติ การ รวบรวมสFงของจากผบKู ริจาคไปใหกK ารสงเคราะหS แกผF Kปู ระสบภัยตFางถนิ่ ๖. การชFวยเหลืองานของทางราชการ พระสงฆSพยายามที่จะชFวยเหลืองานทางราชการทั้งในดKาน การปกครอง การสงเคราะหS ประชาชน และการรักษาความปลอดภัยของชาติ เชนF ๖.๑ ชFวยในการอบรมชี้แจงราษฎรใหKรูKจักรับผิดชอบชั่วดี การปฏิบัติตามคำแนะนำ ชกั ชวนของรัฐบาลหรอื ผูKปกครองบาK นเมอื งระดับตFาง ๆ ๖.๒ ชFวยกจิ การบริหารตามปกติของเจKาหนKาท่ีรฐั บาล ๖.๓ ชFวยสงเคราะหSประชาชน โดยรับชFวงงานจากเจKาหนKาที่รัฐบาลใหKการสงเคราะหSใน ทKองถ่ินกนั ดารท่วี ัดต้ังอยูF ๖.๔ การชFวยทางราชการเก่ียวกบั กจิ การอนั เกยี่ วกับความมนั่ คง โครงสรKาง และหนKาที่ของสถาบันพระพุทธศาสนาจึงตKองอาศัย พระสงฆSเป5นแกนนำที่จะทำหนKาท่ี สำคัญ ดังนี้ ๑. ใหKคำอธิบายความกระจFางชัดตFอคำถามที่วFามนุษยSเกิดมาจากไหน แลKวจะไปไหนทำใหKมนุษยS

๖๘ เขาK ใจยอมรบั สถานภาพทต่ี นตKองเผชิญทีว่ Fา แกF เจบ็ และก็มตี าย เป5นการเวียนวาF ยตายเกดิ ๒. ชFวยสนับสนุนสถาบันพื้นฐานทางของสังคมไมFวFาจะเป5น สถาบันทางครอบครัว การศึกษา เศรษฐกิจ การเมือง วัฒนธรรมโดยศาสนาตFาง ๆ มักจะมีคำสอนบัญญัติแนวทางเศรษฐกิจที่ยังประโยชนS แกFมวลมนุษยS กลFาวคือ ศาสนาเป5นพื้นฐานของอุดมการณSทางการเมืองที่ยํ้าคุณคFามนุษยS ศาสนาจึงเป5นส่ือ ทอี่ บรมมนษุ ยใS หKดูจัดระเบียบสงั คม ปรบั ตัวอยรูF Fวมกนั กบั บคุ คลอืน่ ๓. ชFวยเป5นกำลังใจหรือพลังใจแกFบุคคล เมื่อเกิดวิกฤตการณSกับความเกี่ยวขKองใจที่ไมFสามารถหา เหตผุ ลมาอธบิ ายไดKหรือขาดหลักทีพ่ งึ่ พาทางใจ ๔. ชFวยประสานสังคมใหKเป5นเอกภาพมาเชื่อมตFอกับความเชื่อขนบธรรมเนียมประเพณีใหKเป5น อนั หนงึ่ อันเดียวกนั อันนำสูFการบรู ณาการภายในชาติ บรรพต วีรลัย และอร วีรลัย (๒๕๕๐,น. ๔)ไดKทำการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับบทบาทของพระสงฆSและ ผลการวิจยั พบวFาพระสงฆSมบี ทบาทในดKานตFาง ๆ ดงั นี้ ๑. ดKานเศรษฐกิจ พระสงฆSมีบทบาทสFงเสริมใหKประชาชน ประกอบอาชีพสุจริตไมFเบียดเบียนผูKอื่น มีบทบาทในการสอนงานอาชีพ เชนF การนวดแผนโบราณ ยาสมนุ ไพร ศลิ ปกรรม การกFอสราK ง เปน5 ตKน ๒. ดKานสังคม บทบาทพระสงฆSดKานนี้ก็คือ การอบรมจริยธรรม การรณรงคSลดการติดยาสิ่งเสพติด การอนุรักษSสิ่งแวดลKอม การอนุเคราะหSผูKมีป`ญหาทางใจ การชFวยเหลือกิจกรรมของประชาชน เชFน การใหK วดั เป5นสถานที่เก็บวัสดุ ใหยK ืมเครอ่ื งใชK รวมทง้ั บทบาทในการพฒั นาชุมชน เปน5 ตKน ๓. ดKานการศึกษา พระสงฆSมีบทบาทในดKานการศึกษาหลายประการ ไดKแกFการใหKความรูKแกF พระสงฆแS ละประชาชนท้งั หลายภายในวดั และนอกวดั การสราK งโรงเรยี นในวดั ๔. ดKานการเมืองการปกครอง พระสงฆSมีบทบาทโดยอKอมตFอการเมืองการปกครองในเชิงเหนี่ยวร้ัง การปฏิบัติท่ไี มสF อดคลKองกับธรรมะ ตFอมาเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองและสังคมขึ้นในชFวง ๓ ทศวรรษที่ผFานมาทำใหKพระสงฆS ถูกชักนำเขKาสูFกระบวนการพัฒนามากขึ้น ซึ่งมีทั้งทำงานโดยอิสระและรFวมกับรัฐบาลที่เห็นไดKชัดก็มีอยFู หลายรูป แตFบทบาทการพัฒนาที่เนKนการสรKางทุนชุมชน หรือการสFงเสริมกลุFม/องคSการชุมชนใหKเขKมแข็ง เพื่อการพึ่งตนเองไดK โดยผFานกระบวนการดำเนินกิจกรรมนั่นคือ สัจจะสะสม ทรัพยSถือวFาเป5นการแสดง บทบาทที่เขKาไปสFงเสริมการสรKางทุนชุมชนของพระสงฆSไดKอยFางชัดเจนผFานกระบวนการ บทบาทและ หนKาที่ของพระสงฆSโดยทั่วไป พระสงฆSเป5นผูKสืบทอดพระพุทธศาสนา และเป5นผูKนำธรรมะของพระพุทธเจKา ออกมาแนะนำสั่งสอนใหKประชาชนประพฤติปฏิบัติ กลFาวคือหนKาที่โดยตรงพระสงฆSเป5นผูKใหKธรรมทานหรือ การพยายามชี้แนะในเร่ืองแหFงความดงี ามเพ่ือใหมK นษุ ยSพKนจากความทกุ ขSพKนจากป`ญหา สถาบันสงฆSจึงเปน5 สถาบันจารีตประเพณีที่มีความสำคัญยิ่ง พระสงฆSจากอดีตจนถึงป`จจุบันมีความสัมพันธSใกลKชิด และมี บทบาทที่สำคัญในการชี้นำสังคมซึ่งถึงแมKบทบาทในดKานการเป5นผูKนำจะลดนKอยลงไปในป`จจุบัน แตF บทบาทดKานการเป5นผูKนำทางศีลธรรมชีวิตประจำวันของชาวชนบทสFวนใหญFยังคงดำรงอยูFถึงในป`จจุบัน นอกจากเป5นที่พึ่งทางใจแลKวยังเป5นสถานที่เอื้ออำนวยในดKานการบริการสังคมอื่นที่กลไกของรัฐบาลเขKาไป

๖๙ ใหบK ริการไมFทวั่ ถงึ ๔. พระสงฆ-กบั การมสี GวนรวG มขับเคลอื่ นเศรษฐกจิ พอเพยี ง ทิศทางการพัฒนาประเทศไทยในระยะหลายทศวรรษที่ผFานมา เป5นการพัฒนาทุนนิยมแบบที่ถFาย โอนทรัพยากรออกจากชุมชนหมูFบKานเพื่อเลี้ยงดูเมืองและเพื่อสFงออกตFางประเทศ ผลประโยชนS ผลไดKสFวน ใหญFของการพัฒนา ตกเป5นของคนเพียงกลุFมเดียว เมืองกับชนบทแตกตFางกันอยFางมาก ชนชั้น นายทุน และขKาราชการแตกตFางมากจากชนชั้นชาวนา ความเจริญกระจุกตัว ขณะที่ทรัพยากรถูกทำลายการพัฒนา ประเทศไทยเพื่อกFอใหKเกิดการบูรณาการภายในชุมชนการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง พระสงฆSจึงมี บทบาทที่สำคัญอยFางในการขับเคลื่อนใหKเป5นไปตามพระราชประสงคSของพระบาทสมเด็จพระปรมินทร มหาภูมิพลอดุลยเดชในการเขKามามีสFวนรFวมของพระสงฆS จึงถือไดKวFามีความสำคัญอยFางยิ่งในการเขKาไปมี สFวนรวF มขบั เคลอ่ื นเศรษฐกจิ พอเพยี ง ดงั น้ี การมีสFวนรFวม (People’s Participation) การใหKความหมายของการมีสFวนรFวมนั้นมีผูKใหK ความหมายในหลายลักษณะแตกตFางกันออกไปตามเนื้อหา และวัตถุประสงคSในการศึกษาของแตFละบุคคล ซง่ึ ในทนี่ ผ้ี ูKเขยี นไดKทำการรวบรวมความหมาย ดงั นี้ อานันทS กาญจนพันธS(๒๕๕๔,น.๑๗) กลFาววFาการมีสFวนรFวมของ ประชาชนคือ การที่ประชาชน เปน5 ผKกู ระทำกจิ กรรมอยาF งสรKางสรรคS และไดรK บั ประโยชนจS ากการดำเนินงานนั้น ไชยณรงคS เศรษฐเชื้อ(๒๕๕๐,น. ๔๒) ไดKใหKความหมายของการมีสFวนรFวมวFา “การมีสFวนรFวมของ ประชาชนหมายถึง การมีสFวนรFวมในการตัดสินใจและยังใชKควบคูFไปกับการดำเนินงาน (Implementation) ดวK ย สFวนทวี ทองสวFางและทัศนิยS ทองสวFาง(๒๕๕๑,น.๑๒) ไดKอธิบายไวKวFา “การมีสFวนรFวมคือ การท่ี ประชาชนหรือชุมชนพัฒนาขีดความสามารถของตนในการจัดการควบคุมการใชK และกระจายทรัพยากรที่ มีอยูFเพื่อประโยชนSตFอการดำรงชีพทางเศรษฐกิจและสังคม ตามความจำเป5นอยFางสมศักดิ์ศรีในฐานะ สมาชิกสงั คม ในการมีสวF นรFวมประชาชนไดKรับการพฒั นาความรูK และภมู ปิ ญ` ญา ยังแสดงออกมาในรปู แบบ การตดั สนิ ใจ ในการกำหนดชีวิตของตนอยFางเปน5 ตวั ของตัวเอง ธนาทิพยS แหลมคม (๒๕๕๒,น.๑๐๐) กลFาววFา การมีสFวนรFวมของประชาชนเป5นการใหKโอกาส ประชาชนเขKารFวมในการดำเนินงานตั้งแตF กระบวนการเบื้องตKน จนถึงกระบวนการสิ้นสุดโดยที่การเขKารFวม ในขั้นตอนใดขั้นตอนหนึ่งหรือครบวงจรก็ไดK การเขKารFวมมีทั้งรายบุคคล กลุFมหรือองคSกรทั้งมีความคิดเห็น สอดคลKองกัน การรับผิดชอบรFวมกัน เพื่อดำเนินการพัฒนาและเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางที่ตKองการ โดย กระทำผFานกลุมF หรอื องคSกรเพ่ือใหบK รรลุถงึ การเปล่ยี นแปลงทพ่ี ึงประสงคS นอกจากนี้ จันทนา สุทธิจารี (๒๕๕๐,น. ๔๓) ไดKแบFงขอบเขตของการมีสFวนรFวมของชุมชนไวK ๔ ลักษณะคอื ๑. การมีสFวนรวF มในการตัดสินใจ

๗๐ ๒. การมีสวF นรFวมในการดำเนนิ งานหรือปฏิบัตกิ าร ๓. การมสี วF นรFวมในผลประโยชนS ๔. การมีสวF นรวF มในการประเมินผล ในขณะที่ ทวี ทองสวFางและทัศนิยS ทองสวFาง (๒๕๕๑,น.๑๐๓) ไดKแบFงวิธี การวัดการมีสFวนรFวม ออกเปน5 ๔ แบบ คอื ๑. วัดตามประเภทของขั้นตอนการมีสFวนรFวม ในขั้นตอนเริ่มการพัฒนา การคKนหาป`ญหาและ สาเหตุ การกำหนดความตKองการ และการจัดลำดับความสำคัญของความตKองการขั้นตอนการวางแผน ข้ันตอนการดำเนินการ ข้ันตอนการรบั ผลประโยชนS และข้นั ตอนประเมินผล ๒. วัดตามระดับความเขKมของการมีสFวนรFวม โดยแบFงระดับการตัดสินใจ ระดับความรFวมมือ และ ระดบั การใชปK ระโยชนS ๓. จำแนกตามประเภทของผูKมีสFวนรFวม ซึ่งแบFงไดKเป5น ๔ ประเภท คือ บุคคลในทKองถิ่น ผูKนำ ทอK งถ่นิ เจาK หนาK ท่รี ัฐ และเจาK หนาK ทตี่ าF งชาติ ๔. จำแนกตามรูปแบบการมีสFวนรFวม แบFงออกเป5น การมีสFวนรFวมทางตรง และการมีสFวนรFวม ทางอKอม สรุปจากความหมายของการมีสFวนรFวมของประชาชน ของนักวิชาการแตFละทFาน รวมทั้งสาเหตุ ของการเขKามามีสFวนรFวมในการพัฒนาชุมชน พบวFาการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงที่ตKองอาศัยการเขKามา มีสFวนรFวมในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงของหนFวยภาครัฐและเอกชนเป5นอยFางมากเพราะนอกจากที่ ประชาชนจะเป5นผูKปฏิบัติเองแลKวยังจะตKองทำหนKาที่ในการควบคุมดูแลรักษา และใชKประโยชนSจากการ ขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงดังกลFาวดKวย และที่สำคัญที่สุดประการหนึ่งนั้นคือการที่ประชาชนในชุมชนนั้น จะเป5นผูKที่จะไดKรับผลกระทบโดยตรงจากป`ญหาตFางเกิดจากการดำเนินชีวิต จึงทำใหKความสำคัญในการเขKา มามีสFวนรวF มของประชาชนในทอK งถนิ่ นัน้ มากยง่ิ ขึน้ อีกดKวย ๕. บทบาทพระสงฆก- บั การตง้ั กองทุนสจั จะออมทรัพย- บทบาทการพัฒนาที่เนKนการสรKางทุนชุมชนหรือการสFงเสริมกลุFม/องคSการชุมชนใหKเขKมแข็งเพื่อ การพึ่งตนเองไดKของชุมชนเองโดยผFานกระบวนการดำเนินกิจกรรมไมFวFาจะเป5นการตั้งกลุFมสัจจะสะสม ทรัพยSถือวFาเป5นการแสดงบทบาทที่เขKาไปสFงเสริมการสรKางทุนชุมชนของพระสงฆSไดKอยFางชัดเจนผFาน กระบวนการ ดงั นี้ ๑. ใชKหลักธรรมทางศาสนาที่เนKนในเรื่องบุญการเอื้อเฟpuอเผื่อแผF ความสันโดษเป5นหัวใจสำคัญ โดย การเชื่อมโยง บุญ-ใจ-เงิน ใหKเกิดเป5นกิจกรรม สะสมทรัพยSที่ปราศจากความคิดเป5นโลภจริต โดยการใชK หลักธรรมสอดแทรกไปในการแนะนำเรื่องการสรKางกองทนุ สะสมทรพั ยS ๒. พัฒนากิจกรรมออมทรัพยSใหKเกิดเป5นผลประโยชนSรFวมของชุมชน เพื่อสรKางแรงจูงใจของคนใน ชุมชนใหKหนั มารFวมมือพึง่ พากันแทนการแกFงแยFงตวั ใครตัวมนั

๗๑ ๓. ใชKวิธีคิด “จิตสำนึกรFวมชุมชน” ทดแทนชีวิตแบบป`จเจกชน โดยอาศัยระบบการบริหารจัดการ สวัสดิการ การกำหนดกลุFมเปsาหมายของสมาชิก และการใชKกลไกของชุมชนในการตรวจสอบ เพื่อสรKาง จิตสำนึกรวF มของชมุ ชน ๔. อาศัยระบบการจัดการที่โปรFงใส มีระบบบัญชีที่สามารถ ตรวจสอบโดยคณะกรรมการรวมไป ถึงท่ีปรึกษาทม่ี คี วามโปรงF ใส ๕. การบริหารมีความยืดหยุFน สอดคลKองกับสภาพเศรษฐกิจ สังคมของชุมชน เชFน การใหKเงินกูK การระดมเงินฝากทลี ะเลก็ ละนKอย การจดั การเรือ่ งป`นผลท่ีตอบสนองความตอK งการของชาวบาK น ๖. อาศัยบทบาทผูKนำและเป5นผูKนำที่ชาวบKานในทKองถิ่นมีความศรัทธาเชื่อมั่นตลอดไปจนถึง คณะกรรมการทม่ี าดูแลเรือ่ งกองทุนกถ็ กู คดั เลอื กดKวยหลกั เกณฑSดาK นคณุ ธรรมและบารมี ๗. อาศัยบทบาทการสงF เสริมการเรยี นรูใK หKแกFชมุ ชน โดยการใหKขอK ปฏบิ ัติดงั นี้ คอื ใหKสถานที่สาธารณะของชุมชน คือ วัดอันเป5นสถานที่ที่ชาวบKานมีโอกาสมาปฏิสัมพันธSกันอยFางตFอเนื่องอยFู แลKว ซึ่งหากไปจัดการที่บKานใคร หรือหนFวยงานใด ความรูKสึกเป5นเจKาของ หรือการเขKาถึงคงจะไมFเหมาะสม เทFาวัด สรKางเงื่อนไขใหKผูKคนตKองมาพบปะแลกเปลี่ยนทุกขSสุขกันอยูFเสมอ เชFน การตKองมาออมทุกเดือนใชK ระบบการจัดการที่รวดเร็ว เชFน การจัดการเรื่องสินคKาที่สามารถบริหารไดKภายในวันเดียวไมFตKองมี คลังสินคKา เชFน สหกรณSที่ตKองเพิ่มการจัดการใหKทุกคนมีสFวนรFวมในการบริหาร ทั้งการตั้งคณะกรรมการ การตัดสินใจวางกฎเกณฑSของกองทุนการติดตามประเมินผล ไปจนถึงการมีสFวนรFวมในผลประโยชนSท่ี เกิดขึ้นสิ่งเหลFานี้เป5นการแสดงบทบาทของพระสงฆSในการสFงเสริมกลุFม/องคSกรชุมชนเพื่อสรKางความ เขมK แข็ง ใหKกบั ชมุ ชนโดยผFานกระบวนการดำเนินกิจกรรรมของกลุมF /องคSกรในชุมชนน้ัน ๆ สิ่งเหลFานี้เป5นการแสดงบทบาทของพระสงฆSในการสFงเสริมกลุFม/องคSกรชุมชนเพื่อสรKางความ เขKมแข็งใหKกับชุมชน โดยผFานกระบวนการดำเนินกิจกรรมของกลFมุ /องคSกรในชุมชนนั้น ๆ เพราะเป5นระบบ ความเชื่อที่มีผูKเคารพศรัทธาในพระพุทธศาสนาจึงมีความเชื่อมั่นศรัทธาในพระสงฆSซึ่งเป5นหนึ่งในสถาบัน หลักของพระพุทธศาสนา การที่พระสงฆSดำเนินการพัฒนาประชาชนในชนบทรFวมกับชุมชนโดยเนKนการ พัฒนาจิตใจเป5นหลักโดยการวัดตั้งโครงการรณรงคSลดละเลิกอบายมุข และโครงการเสริมเพื่อการพัฒนา สภาพความเป5นอยูFของประชาชน ไดKแกF โครงการศูนยSพัฒนาเด็กเล็ก โครงการสหกรณSรKานคKา และ โครงการออมทรัพยSประชาชนใหKความรFวมมือทุกโครงการเนื่องจากเห็นวFา โครงการมีประโยชนSตFอตนเอง และหมูFบKาน โดยพระสงฆSเป5นผูKมีบทบาทสำคัญในการชักชวนใหKประชาชนเขKารFวม โครงการแตFลักษณะ การมีสFวนรFวมสFวนใหญFยังเป5นการรับประโยชนSเทFานั้น การเขKารFวมวางแผนและดำเนินงานมีนKอยมาก ใน สFวนของการเปลี่ยนแปลงการปฏิบัติตามคำสั่งสอนทางพระพุทธศาสนาของ ประชาชนเปรียบเทียบ ระหวFางกFอนและหลังจากที่พระสงฆSมีบทบาทในการพัฒนาพบวFา ประชาชนมีการปฏิบัติตนดีขึ้น ทั้งดKาน การปฏิบัติกิจทางศาสนา การลดอบายมุขและการพัฒนาจิตใจโดยยอมรับวFา พระสงฆSมีบทบาทตFอการ ปฏิบัติในทางที่ดีขึ้นโดยเฉพาะการนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกตSในกิจกรรมตFาง ๆ

๗๒ อยาF งมีการบูรณาการ สามารถนำไปใชใK นชีวติ ประจำวันไดอK ยFางเปน5 รูปธรรม นนั้ เอง นอกจากนั้นพระสงฆSยังสามารถแสดงบทบาทในการมีสFวนรFวมในแทบทุกกิจกรรมกับชาวบKานไดK เนื่องจากชาวชนบทมองพระสงฆSวFาเป5นผูKประพฤติธรรมมีความบริสุทธิ์เป5นผูKเสียสละ บำเพ็ญตนเพ่ือ ประโยชนSของประชาชนโดยบริสุทธิ์ใจ และที่สำคัญที่สุดคือความรูKสึกวFา พระสงฆSเป5นผูKมีสติป`ญญารอบรKู วิชาการตFาง ๆ เหนือกวFาชาวบKานทั่วไป สามารถใหKคำแนะนำปรึกษา แนะนำแกFชาวบKานในป`ญหาตFาง ๆ ไดKเป5นอยFางดี จึงทำใหKความสัมพันธSระหวFางพระสงฆSในภาคตะวันออกเฉียงเหนือกับชาวบKานเป5นเสมือน อาจารยSกับศิษยS หรือเป5นพFอกับลูก หรือ ญาติผูKใหญFกับหลาน ซึ่งเป5นความสัมพันธSที่ใกลKชิดและมั่นคง เสมอเป5นแนวทางการปฏิบัติไดKเป5นอยFางดี ซึ่งจะนำประวัติผลงานพระสงฆSที่มีผลงานเป5นแบบอยFางใหK หลายชุมชนไดKนำแนวทางของทFานไปประยุกตSใชKในการพัฒนาชุมชน และเป5นที่ยอมรับโดยทั่วไปเพื่อเป5น แนวทางการศกึ ษา ดังนี้

บทที่ ๕ พระครพู พิ ิธประชานาถ (หลวงพ8อนาน สทุ ธสีโล) ผู?นำหลกั ธรรมประยกุ ตกF บั วิถเี กษตรอนิ ทรยี F ในป%จจุบันเมื่อกล1าวถึงปราชญ:ที่ทำงานด?านเกษตรอินทรีย: ซึ่งเปEนระบบการผลิตทางการเกษตรท่ี ไม1ใช?สารเคมีสังเคราะห:ใด ๆ ที่อาจจะเกิดการปนเปMNอนต1อทรัพยากรดิน น้ำ และสิ่งมีชีวิต รวมถึงสุขภาพ ของมนุษย: ด?วยการสร?างสมดุลของทรัพยากรให?เปEนไปตามธรรมชาติ และร1วมจัดการให?เกิดความยั่งยืนต1อ ทรัพยากร และผลผลิตนั้น ๆ หนึ่งในนั้นต?องมีหลวงพ1อนาน สุทธสีโล อยู1ด?วย หลวงพ1อเปEนผู?จุดประกาย ความคิดให?ชาวสุรินทร:สนใจการทำเกษตรอินทรีย: ซึ่งเปEนการทำเกษตรที่ไม1ทำลายสิ่งแวดล?อมไม1ทำลาย พระแม1โพสพ ทำให?มีสติในการทำเกษตรมาจนทุกวันนี้ หลวงพ1อนาน สุทธสีโล ทดลองทำเกษตรอินทรีย: มากว1าสามสิบปW เปEนแรงบันดาลใจเปEนแบบอย1างให?ชาวสุรินทร: ทำตาม จนกระทั่งจังหวัดสุรินทร: กลายเปEนแหล1งผลิตข?าวอินทรีย:แหล1งใหญ1ที่สุด แห1งหนึ่งของประเทศไทย ข?าวหอมมะลิจากจากจังหวัด สุรินทร: จึงสามารถส1งออกไปต1างประเทศจนเปEนที่โด1งดังและยอมรับในคุณภาพเปEนอย1างดี ซึ่งผู?เขียนได? รวบรวมนำมาเสนอดงั นี้ ๑. แรงบนั ดาลใจในการทำงานพัฒนาชุมชน หลวงพ1อนาน สุทธสีโล มองเห็นความยากลำบากของชาวบ?าน มีชีวิตความเปEนอยู1ที่ไม1ดี มีหนี้สิน มาก จึงอยากช1วยแก?ป%ญหาเพราะมีความคิดและตระหนักเสมอว1า “พระสงฆ:อยู1ได?เพราะอาหารและป%จจัย ที่ชาวบ?านถวาย ปฏิบัติธรรมได?เพราะชาวบ?านเลี้ยงดู พระจึงเปEนหนี้ชาวบ?าน” การเทศน:การสอนด?วยการ พูดอย1างเดียว ยังความศรัทธาแก1ชาวบ?านได?น?อยกว1าการนำพาและการลงมือปฏิบัติให?เห็นผลจริง ทำให? หลวงพอ1 นาน สุทธสีโล ได?เริ่มการประยุกต:หลักธรรมพระพุทธศาสนาโดยให?ชาวบ?านเกิด ศีล สมาธิ ปญ% ญา ให?พร?อม ซึ่งเน?นการปราบวัชพืชในจิตใจ คือ โลภ โกรธ หลงให?ได?ลักษณะเช1นนี้แสดงให?เห็นถึงการเตรียม ความพร?อมที่จะพัฒนาชุมชนได? ต1อจากนั้นก็จะเรียกคนเข?ามาประชุมแล?วทำโครงการต1าง ๆ ขึ้นมา การ ทำงานจะอาศัยคนที่มาร1วมปฏิบัติกรรมฐานหลวงพ1อนาน สุทธสีโล จะทำการศึกษาผู?คนเหล1านี้ก1อนว1าเขา ต?องการอะไร เขามีอะไรที่ต?องทำให?การดำเนินชีวิตมีความยากลำบาก อะไรเปEนป%ญหาของเขาจากนั้นคิด ไตร1ตรองดูว1าควรจะเริ่มแก?ป%ญหาอย1างไร การทำงานจะยอมรับในหลักการพัฒนาหมู1บ?านที่มาจากความ ต?องการของชาวบ?านเปEนพื้นฐานบนเงื่อนไขทรัพยากรที่มีอยู1ในท?องถิ่นและการร1วมมือด?วยการพึ่งตนเอง ของชาวบ?าน ไม1ใช1ให?บุคคลภายนอกหรือความปรารถนาดีจากภายนอกมาเปEนตัวกำหนดการพัฒนา หลวง พ1อนาน สุทธสีโล จะย้ำเสมอว1า “การพัฒนาหมู1บ?านไม1ใช1แค1การระดมทุน แต1จะต?องสร?างความมั่นใจ ให?กับชาวบ?านด?วย เปaดโอกาสให?ชาวบ?านให?ชาวบ?านได?แสดงออกมามากที่สุด ในการตัดสินใจและที่สำคัญ ต?องรคู? วามตอ? งการของชาวบ?าน” จากการดำเนินการดังที่กล1าวมาแล?วจะเห็นได?ว1าการพัฒนาของหลวงพ1อนาน สุทธสีโล นั้นเริ่มต?น จากความเชอ่ื ความศรัทธาท่ีชาวบา? นพึงมีตอ1 พระพุทธศาสนา และความดงี ามที่เคยปฏบิ ัติมาของชมุ ชน

๗๔ จนกระทั่งเปEนวิถีชีวิตโดยการใช?กรรมฐานเปEนวิธีการหรือเครื่องมือนำการพัฒนา เน?นวัตถุประสงค:ให? ชาวบ?านหันมาสำรวจตัวเองยกระดับจากการรู?จักตนเองก1อน แล?วค1อยก?าวสู1การปฏิบัติเพื่อลดละเลิก อบายมุขที่ไม1ดี ซึ่งที่ไม1จำเปEนต1อชีวิต สู1การปฏิบัติความดีงาม ซึ่งการใช?กรรมฐานนั้นไม1จำกัดว1าเปEนวิธีการ ปฏิบตั ิสมถะกรรมฐานหรอื วิป%สสนากรรมฐาน ในยุคแรกของการพฒั นา หลวงพ1อนานไดช? ักชวนชาวบ?าน ๔๐ คน ไปปฏิบัติสมถะกรรมฐานในปeา ช?า เพื่อสอนให?ชาวบ?านรู?จักตัวเอง รู?จักความยากความต?องการของตัวเองที่เกิดขึ้นไม1มีที่สิ้นสุด พร?อมทั้ง สอนให?ดับหรือทำลายกิเลสตัณหาซึ่งเรียกง1ายว1าทำให?กิเลสบางอย1างตายไปจากจิตใจ ซึ่งหลวงพ1อนาน กล1าวว1า “อาตมาพาคนไปตายราว ๔๐ คน ตายแล?วเกิดใหม1 คือไปที่ปeาช?าผีดุไปทรมานกายทรมานจิตใจ เคยอยู1ในบ?านเคยสบาย อดตาหลับขับตานอนบนดินกินบนทราย ทำกระตfอบอย1ู ห?ามพูดเมื่อไม1ได?พูดคุย กันแล?วจติ ใจก็สงบ กิเลสอยากพูดไปมาไปมามนั ก็ตาย” หลังทดลองเพียงแค1 ๗ วัน ดูแล?วเหมือนจะตายจริง ตายจาก สภาพจิตเดิม กิริยาเดิม วาจาเดิม เคยดุด1าว1ากล1าวลูกหลาน ตายหมดไม1มีเหลือ เคยดื่มเหล?าเมายาก็ตาย ตายแล?วก็ไม1อยากจะดื่มอีก ได?ผล และไมต1 อ? งลงทนุ อะไรหรอก ไม1ต?องตดิ กณั ฑ:เทศน: เพยี งเขามกี ายและมีใจพรอ? มหรอื ยงั สิ่งที่เกิดขึ้นคือ “การใช?สติป%ญญาและทรรศนะในการมองโลก อันดีงามแก1ชาวบ?าน” ก1อนจะก?าว ไปสู1ป%ญญา หลวงพ1อนาน สุทธสีโล ชักชวนชาวบ?านเข?าสู1พิธีการอันเปEนรูปแบบ คือให?ชาวบ?านนุ1งขาวห1ม ขาวเพื่อรักษาศีล จากนั้นจึงพาไปปฏิบัติสมาธิ ซึ่งเปEนบ1อเกิดแห1งป%ญญาในขั้นสุดท?ายปรากฏว1า การนำวิธี ปฏิบัติกรรมฐานขั้นพื้นฐานมาใช?กับชาวบ?านได?ผลพอสมควร ชาวบ?านบางคนสามารถลดหรือเลิกอบายมุข ได?ความศรัทธาวิธีการของหลวงพ1อนาน สุทธสีโล ก็พลอยขยายกว?างออกไป จนหลวงพ1อนาน สุทธสีโล ต?องรับนิมนต:จากหมู1บ?านอื่น ๆ การแก?กรรมฐานขยายตัวเพิ่มมากขึ้น เริ่มต?นด?วยจำนวนคน ๔๐ คน เพ่ิม เปEน ๑๐๐-๒๐๐ คน มีทั้งหนุ1มสาวและผู?สูงวัย ด?วยกิตติศัพท:เล1าลือกันว1า หลวงพ1อนาน สุทธสีโล นำพา ชาวบ?านทุ1งสว1าง ไปฝlกฝนจิตใจให?สงบ ชาวบ?านจากที่อื่น ๆ ต1างทยอยกันมาหาถึงวัดสามัคคี ป%ญหา อาหารการกินของผท?ู ม่ี าปฏบิ ตั ิธรรมทางวดั ได?ตระเตรียมไวเ? ลี้ยงโดยไม1ให?ลำบาก แม?จะเผชิญกับงานหนัก หลวงพ1อนาน สุทธสีโล ก็มิได?ย1นย1อคงพาชาวบ?านฝlกกรรมฐานเท1าที่เวลา และเงื่อนไขจะกระทำได? เพราะหลวงพ1อยึดถือว1า “กิจกรรมทำให?จิตใจสะอาด พอจิตใจสะอาดก็ทำให?เห็น หนทางที่จะเดินไป กรรมฐานนี้เปEนพื้นฐานที่สำคัญที่สุด ทำให?เรามีจิตใจที่มั่นคง ทำให?เราแลกชีวิตกับการ พัฒนาได?ช1วยชาวบ?านแล?ว เมื่อทำงานไปแล?วแทนที่จะเหนื่อย แทนที่จะยากจนก็ไม1เหน็ดเหนื่อย อยู1สบาย เพราะมีเรือนใจอยู1แล?ว โครงการอะไรก็ทำได? ชาวบ?านก็สุขสบายขึ้น คือ หมดทุกข:ยาก หนี้สินลดลงเปEน อาหารใจที่จะบริโภค พอเรามีป%ญหา เราก็พยายามพิจารณาจะแก?ตรงไหนอะไรบ?าง มันก็แก?ได? ฉะน้ัน กรรมฐานน้ีเปนE เรือ่ งทส่ี ำคัญมาก” ด?วยการที่ หลวงพ1อนาน สุทธสีโล วางตัวเปEนกัลยาณมิตรทั้งต1อหน?าและลับหลัง แม?จะได?รับการ กล1าวร?ายว1า “เปEนคอมมิวนิสต: เปEนพระคริสต: เปEน พระบ?า” แต1ภายใต?จิตวิญญาณแห1งพระนักพัฒนาที่ สร?างกัลยาณมิตร กับทุกกลุ1มทุกภาคส1วน จึงไม1เคยคิดว1าผู?กล1าวร?ายเปEนศัตรูเลย ตระหนักในใจเสมอว1า

๗๕ “ใช1หรือเปล1าที่เขาว1า” การกระทำอย1างไม1หยุดยั้งต1อประโยชน:สุขของชาวบ?าน ด?วยระยะเวลาที่ยาวนาน จึงเปEนเครื่องพิสูจน:ความจริงผลงานเปEนที่ประจักษ:ชัดว1าเพื่อประโยชน: ส1วนรวมและเปEนมรดกทางภูมิ ป%ญญาสู1ชนรุ1นหลัง ชีวิตหลวงพ1อ นาน สุทธสีโล เรียบง1ายและงามที่จิตใจท1านนั้นจะคิดถึงหัวอกของคนอื่น เข?าใจถึงความลำบากของชาวบ?านอยู1เสมอ สร?างสรรค:ความสงบในใจของท1าน สร?างประโยชน:แก1ชาวบ?าน และสังคม ด?วยการพัฒนายกระดับเกษตรอินทรีย: จากปฐมอินทรีย:สู1มัธยมอินทรีย: อุดมอินทรีย:ตามลำดับ และก?าวไปสู1เกษตรอินทรีย:อุดมโทเปEนสุดยอดแห1งมาตรฐานเกษตรอินทรีย: ส1วนการส1งเสริมสติป%ญญาของ พระภิกษุสามเณร ด?วยการจัดให?เรียนในระดับที่สูงขึ้นไปการจัดการบริหารพัฒนาองค:กรให?ก?าวทันต1อ ความเปลี่ยนแปลงการทำงานอะไรทุกอย1าง หลวงพ1อนาน สุทธสีโล จะตระหนักเสมอว1าต?องพึ่งตนเองให? ได?ก1อน อย1าพึ่งนึกถึงการขอความช1วยเหลือจากคนอื่น ต?องทำให?มีผลงานแทนการพูดคุยอวดผู?อื่น ผลงาน เท1านั้นที่เปEนตัวชี้วัดความพยายาม ความอดทน สติป%ญญาสู?กับป%ญหาอุปสรรค ตามคำกล1าวที่หลวงพ1อ นาน สุทธสีโล พูดเสมอว1า “อาตมายึดถืออยู1อย1างหนึ่ง คือ ตั้งใจทำไปแล?วสิ่งนั้นเกิดประโยชน: สิ่งนั้น ๆ เอื้อประโยชน:ต1อชาวบ?านจริง ๆ และไม1ผิดศีลธรรมทางศาสนา แล?วอาตมาจะได?รับอันตรายอย1างไรช1างมัน เถอะแต1จะไม1ยอมถอย แม?แต1ก?าวเดียวสัจธรรมข?อนี้เองที่มีอยู1ในตัวอาตมา ทำแล?วทุ1มเทเต็มที่ป%ญหา อุปสรรคก็ช1างมันเถอะสบายที่สุดท?ายมีคุณธรรม คือ สัจธรรม ขันติ และการเสียสละ ขอให?ได?เสียสละ สติป%ญญากำลังความคิด และทรัพย:ช1วยคนอื่น ๆ ก็พอแล?ว ชีวิตของเราคงไม1มีค1าอะไรเลยสักนิดเดียว” เปEนคำพูดที่หลวงพ1อนาน สุทธสีโล กล1าวอย1างสม่ำเสมอทั้งในหมู1พระสงฆ:และบุคคลทั่วไป เปEนการสร?าง สำนึกให?มีในจิตวิญญาณของการทำงานพัฒนาเพียงบำเพ็ญบารมีเช1น พระโพธิสัตว:ทั้งหลาย นอกจากน้ัน จากการศึกษาดูงานหลวงพ1อนาน สุทธสีโล มีความประทับใจมากที่สุด คือที่เกาหลีได?มีสาวชาวเกาหลีได? คนหนึ่งร?องเพลงสะกิดใจให?เกิด จิตสำนึกเตือนใจอย1างมากมีสาระว1า “รู?ว1าบ?านเธอไม1มีแล?วเธอทำไม ไม1 ทำให?มี” เปEนคำร?องที่จุดประกายความคิดและได?นำหลักธรรมทาง พระพุทธศาสนามาพัฒนาชาวบ?านทำ ใหม? ขี ้ึนอยา1 งทที่ ำจนถึงป%จจบุ ันนี้ ภาพที่ ๗ หลวงพอ1 นาน สทุ ธสีโล กำลังอธบิ ายแนวทางการทำงานให?กับผู?เขยี น

๗๖ ๒. กจิ กรรมและผลงานการพัฒนาชุมชน ในช1วง พ.ศ. ๒๕๐๖ – ๒๕๑๐ หลวงพ1อนาน สุทธสีโล นำพระภิกษุสามเณร ชาวบ?าน พัฒนา ถนนภายในหมู1บ?าน ซึ่งเปEนการพัฒนาแบบสมัยในการสร?างสาธารณสมบัติหรือถาวรวัตถุจนมีถนนผ1าน ตลอดภายในตำบลท1าสว1าง ทั้งกลางวันและกลางคืน ซึ่งภายในช1วงกลางคืนนั้นต?องจุดตะเกียง ให?เปEนแสง สวา1 ง เพราะสภาพชวี ติ ในสมยั น้ันยงั ไมม1 ีส่ิงอำนวยความสะดวกเหมอื นในป%จจบุ ัน กองทุนปุrย พ.ศ. ๒๕๑๗ - ๒๕๑๘ หลวงพ1อนาน สุทธสีโล ได?ประสานงานกับคุณหญิงกนกและ สมาคมผู?บำเพ็ญประโยชน:แห1งประเทศไทย โดยความช1วย เหลือของสมาคม OISCA แห1งประเทศไทย – ญี่ปุeน สร?างที่ทำการหน1วยอบรมในด?านการเกษตรที่บ?านท1าสว1างขึ้นในที่ดินของวัดมีเนื้อท่ี ๓๙ ไร1 ใช?เปEน ศูนย:ปฏิบัติงานภาคสนาม พ.ศ. ๒๕๒๑ หลวงพ1อนาน สุทธสีโล เห็นว1าชาวบ?านมีการใช?สารเคมีในการ เพาะปลูกมาก ซึ่งเปEนผลทำให?ต?นทุนการผลิตสูง ชาวบ?านต?องไปกู?เงินมาซื้อปุrย และเมื่อปลูกข?าวเสร็จเก็บ เกย่ี วแลว? ตอ? งรบี ขายข?าวเพื่อเอาเงินไปใชห? นี้ เมื่อราคาข?าวไม1ค1อยดี เนื่องจากต1างคนต1างอยากขาย ส1งผลให?รายได?ที่เหลือ ไม1เพียงพอต1อ ค1าใช?จ1ายในรอบปW และไม1เพียงพอที่จะใช?ลงทุนต1อในปWต1อไปหลวงพ1อจึงได?ร1วมกับชาวบ?านท1าสว1าง รวบรวมทุน โดยประสานงานกับสมาคมผู?บำเพ็ญประโยชน:ซื้อปุrย อตก. ได?ในราคาถูก แต1ในขณะนั้นเงิน ของชาวบ?านไม1เพียงพอจึงนำเงินของวัดไปซื้อก1อนแต1ก็ยังไม1เปEนการแก?ป%ญหาหนี้สินได?มากนัก ชาวบ?าน บางส1วนยังพ่งึ ตนเองไม1ได? ปจ% จบุ นั กองทุนปrยุ ยุตกิ จิ กรรมกล1มุ นแี้ ล?ว สหบาลข?าวและการขยายผล พ.ศ. ๒๕๒๒ - ๒๕๒๓ หลวงพ1อนานได?รับการอบรมเรื่องป%ญหา ชุมชนและศาสนา ซึ่งจัดโดยคณะกรรมการศาสนาเพื่อการพัฒนา (ศพพ.) ที่บ?านเซเวียร: กรุงเทพมหานคร จากการอบรมดังกล1าวหลวงพ1อนาน ได?นำความรู?มาเผยแพร1ให?กับชาวบ?านท1าสว1างให?รับทราบตลอด และ พิจารณาเห็นว1าชาวบ?านทำนาไม1พอกินยิ่งทำยิ่งจน ชาวบ?านต?องกู?ข?าวในอัตราดอกเบี้ยสูง ยืม ๒ ถังต?องใช? คืน ๓ ถัง (ดอกเบี้ย ๑ ถัง) เปEนที่เดือดร?อนมาก ชาวบ?านที่มีฐานะดีกว1าคนอื่นนั้น เริ่มขยับฐานะหนี ชาวบ?านคนอื่น ๆ เปEนอย1างมาก ทำให?เกิดช1องว1างระหว1างชนชั้นทางสังคมของชาวบ?านท1าสว1าง ค1อนข?างมาก จึงมีความคิดที่จะช1วยให?ชาวบ?านพ?นทุกข:ไปบ?าง จึงเสนอแนวคิดเกี่ยวกับการประยุกต: หลักการสหกรณ:เครดิตยเู นียนมาเสนอตอ1 ชาวบ?านท1าสว1าง พ.ศ. ๒๕๒๔ การเสนอแนวคิดที่เคยได?รับการอบรมมาอย1างต1อเนื่องเกี่ยวกับการพัฒนาวิถีชีวิต ชาวบ?าน ในทส่ี ดุ ความพยายามก็สำเร็จผลดว? ยการจัดตัง้ “สหบาลขา? ว” ข้นึ (สห แปลว1า รวม บาล แปลวา1 รักษา สหบาลข?าว แปลว1า การรวมกันรักษาข?าวของตนเอง ให?เพิ่มพูนงอกงามขึ้น) ในปWแรกมีคนเข?าร1วม ถึง ๑๒๔ หน?ุ โดยมหี ลักการ ดงั น้ี - การสมทบทนุ ค1าหุน? ของสมาชิกในรูปหน?ุ ๆ ละ ๕ ถงั - การจ1ายดอกเบี้ยในอัตราข?าวเปลือก ๕ ถัง ตอ1 ดอกเบี้ยข?าวเปลอื ก ๑ ถัง - การกอ1 เจดียข: ?าวเปลอื กในเทศกาลเขา? พรรษา

๗๗ - การบริจาคของผู?ท่มี จี ิตศรัทธา เนือ่ งในงานบุญและความสมัครใจในโอกาสต1าง ๆ นอกจากนั้นยังนี้ได?รับการสนับสนุนจากคณะกรรมการศาสนา (ศพพ.) ให?ยืมเงินมาจัดสร?างยุ?งฉาง เก็บข?าวโดยปลอดดอกเบี้ยก1อน สหบาลข?าวสามารถประกันข?าวให?แก1ชาวบ?านได?เพียงพอ โดยที่ชาวบ?าน ถือหุ?นคนละไม1เกิน ๓ หุ?น การระดมหุ?นและชาวบ?านอื่น ๆ กำหนดให?ถือ ข?าว ๕ ถังเปEนหุ?นหนึ่ง เปEนการ ชักจูงใจให?ร1วมแรงร1วมใจกันสร?างฉางข?าวไว?ในวัดสามัคคี เพื่อเปEนที่เก็บข?าวเปลือก การดำเนินการทำใน รูปคณะกรรมการทำหน?าที่ควบคุมดูแลบริหารจัดการให?เกิดประโยชน:แก1ชุมชน ภายใต?พุทธธรรมที่สำคัญ คือ การมีสัจจะ (ความจรงิ ใจ) ต1อกนั การแบ1งปน% ชว1 ยเหลอื เก้อื กูลต1อกนั มาประยกุ ต:ใช? พ.ศ. ๒๕๒๕ ชาวบ?านหนองแขม อำเภอกระสัง จังหวัดบุรีรัมย:ได?มาเห็นสหบาลข?าวของหลวงพ1อ นาน สุทธสีโล มีข?าวอยู1เปEนจำนวนมาก ก็ได?นิมนต: หลวงพ1อนานไปร1วมก1อตั้งสหบาลข?าวที่บ?านหนองแขม แต1มีป%ญหาว1าข?าวที่ชาวบ?านเอามารวมกันนั้นได?น?อยมากหลวงพ1อนานจึงได?แนะนำให?ทำนา เพื่อให?ได?ข?าว มจี ำนวนมากพอ พ.ศ. ๒๕๒๖ เริ่มกอ1 ต้งั สหบาลข?าวที่บ?านระเภาร: ตำบลทา1 สว1าง อำเภอเมือง จงั หวดั สุรินทร: พ.ศ. ๒๕๒๗ เปEนผู?เริ่มกอ1 ต้ังสหบาลข?าวบ?านอามอ็ ง ตำบลทา1 สวา1 ง อำเภอเมอื ง จังหวดั สรุ นิ ทร: พ.ศ. ๒๕๒๘ จากผลสำเร็จในเวลาไม1กี่ปW ผลงานเกี่ยวกับกับสหบาล ข?าวของชาวบ?านท1าสว1างก็ เริ่มมีให?เห็น หนี้สินที่เคยเพิ่มมากขึ้นทุกปWค1อย ๆ ลดลง สมาชิกได?มีการส1งคืนจนหมด และยังมี ส1วนเกินจากดอกเบี้ยเพิ่ม นำไปส1งเสริมการดำเนินการจัดการของสหบาลข?าวในหมู1บ?านอื่นอีกด?วย ทำให? หมบู1 ?าน ตำบล อำเภออ่ืน ๆ ในจังหวัดสรุ ินทรส: นใจ และต้งั สหบาลข?าวข้ึนหลายหมู1บ?าน พ.ศ. ๒๕๒๘ รเิ ริม่ กอ1 ตงั้ สหบาลข?าวบ?านสำโรง ตำบลทา1 สวา1 ง อำเภอเมอื ง จงั หวดั สุรนิ ทร: พ.ศ. ๒๕๒๙ เปEนที่ปรึกษาในการก1อตั้งสหบาลข?าวบ?านกาเกาะ ตำบลท1าสว1าง อำเภอเมือง จงั หวัดสรุ นิ ทร: การประยกุ ตFพทุ ธประเพณเี พอื่ ระดมทุนแก?ปUญหาชุมชน พ.ศ. ๒๕๒๕ หลวงพ1อนาน สุทธสีโล ใช?วิธีทอดผ?าปeาข?าวเปลือก และสิ่งของต1าง ๆ ที่ชาวบ?าน ทำบุญจะตกเปEนสมบัติส1วนรวมของหมู1บ?าน นำเอาไปสมทบกับสหบาลข?าวเพื่อเพิ่มปริมาณการกู?ยืมให?เพิ่ม มากขึ้น นอกจากนี้ยังได?นำเอาข?าวที่ได?ไปสมทบกับสหบาลข?าวในหมู1บ?านอื่นที่ขาดแคลนอีกด?วย การ ทอดผ?าปาe ข?าวเปลือกยังคงมีถงึ ป%จจบุ นั พ.ศ. ๒๕๒๕ หลวงพ1อนาน สุทธสีโล ได?ขอพื้นที่ริมคลองชลประทาน จากชาวบ?านท1าสว1าง ๓ - ๔ ครอบครัว (เปEนคลองชลประทานของ โครงการชลประทานห?วยเสนง) ทำนาปรังกระชับมิตรที่บ?านท1า สวา1 ง จดั ต้งั กล1ุมออมทรพั ย: /กลุ1มร?านค?าสาธิตและการขยายผล พ.ศ. ๒๕๒๗ จัดตั้งกลุ1มออมทรัพย:เพื่อการพัฒนาบ?านท1าสว1าง เพื่อให?เยาวชนและชาวบ?านมีเงิน ออมใช?ในครอบครัวและหมู1บ?าน หลังจากการจัดตั้งกลุ1มออมทรัพย:หมู1บ?านท1าสว1างได?ประสบความสำเร็จ เปEนรูปธรรมต1อการเก็บออมในครัวเรือนแล?ว หลวงพ1อนาน สุทธสีโล ก็จะขยายไปที่หมู1บ?านอื่น ๆ ในตำบล ท1าสว1าง และในเครือข1าย พระสมาชิกกลุ1มสหธรรมเพื่อการพัฒนาอีกทั้งขยายไปสู1วงกว?างทั้งในจังหวัดและ

๗๘ ตา1 งจงั หวัด กล8มุ สหธรรมเพอ่ื การพฒั นา พ.ศ. ๒๕๓๐ ได?จัดตั้ง “กลุ1มสหธรรมเพื่อการพัฒนา” โดยการประชุมร1วมกันระหว1างหลวงพ1อ นานกับพระสงฆ:ที่สนใจงานพัฒนาประมาณ ๒๐ รูป และสถาบันวิจัยพุทธศาสตร:มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลง กรณราชวิทยาลัย ณ วัดสามัคคี ตำบลท1าสว1าง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร: เมื่อวันท่ี ๗ มิถุนายน ๒๕๓๐ ที่ประชุมได?ถวายให?หลวงพ1อนาน สุทธสีโล เปEนประธานกลุ1ม ดังนั้นเมื่อมีกลุ1มพระสงฆ:ที่สนใจงานพัฒนา ชุมชนร1วมกันแล?ว ถือว1าเปEนเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู?ขยายวงกว?างและขยายแนวคิดงานพัฒนา ในระยะนี้ หลวงพ1อนาน สุทธสีโล จะขยับงานพัฒนาทั้งในส1วนชุมชนท1าสว1าง และในส1วนของกลุ1มในฐานะเปEน ประธานของกลุ1ม ภายใต?ปรัชญา ของกลุ1ม คือ “สังคม เศรษฐกิจ จิตใจ จึงนำไปสู1การพึ่งตนเองอย1าง ย่ังยนื ” กิจกรรมหลักทีด่ ำเนนิ การ คอื ๑. การขยายเครอื ขา1 ยสหบาลข?าว ๒. การขยายเครือข1ายกลม1ุ ออมทรัพย: ๓. การขยายกลมุ1 เครอื ขา1 ยรา? นค?าสาธติ ๔. การขยายเครอื ขา1 ยเวทีสหธรรม ๕. การขยายเครอื ขา1 ยเยาวชนสมั พนั ธ: ๖. การจัดโครงการสปั ดาหป: ฏิบตั ิธรรม ๗. การจัดโครงการบวชภาคฤดรู ?อน ๘. การเทศนม: หาชาติสามัคคี ๙. การเย่ยี มเยยี นใหก? ำลงั ใจสมาชิกและเครือขา1 ยชุมชน ๑๐. การศึกษาดูงานนอกสถานที่ทั้งในสถานที่พระสมาชิกกลุ1มและพื้นที่อื่น ๆ ท้ังในจังหวัด สุรินทร:และต1างจังหวดั อีกด?วย กลุ1มสหธรรมเพื่อการพัฒนานับเปEนหน?าที่ของพระสงฆ:นักพัฒนาจังหวัดสุรินทร: ด?วยบทบาทการ บริหารจัดการและพัฒนากลุ1ม ให?เปEนกลุ1มองค:กรที่มีชีวิตแม?จะเปEนเพียงขนาดเล็กก็ตาม การขับเคลื่อน งานพัฒนาอย1างต1อเนื่องของหลวงพ1อนาน สุทธสีโล จึงเปEนที่ยอมรับในวงการนักวิชาการ นักการพัฒนาท้ัง ในส1วนภาครัฐ ภาคเอกชน และพระสงฆ:นักพัฒนา ทั้งในระดับภาคและระดับประเทศ จึงได?รับหน?าที่เปEน ประธานกลุ1มพระสงฆ:นักพัฒนาในชื่อว1า “กลุ1มเสขิยธรรม” ในเวลาต1อมาข?าวปลอดสารพิษเลื่องชื่อถึง ตา1 งประเทศ พ.ศ. ๒๕๓๓ - ป%จจุบัน หลวงพ1อนาน สุทธสีโล ได?เริ่มโครงการปลูกข?าวปลอดสารพิษขึ้น เพื่อเปEน หนทางในการตัดตอน ตัดวงจรเปEนหนี้เปEนสินของเกษตรชาวบ?านผู?ทำนาที่เปEนหนี้เพราะการซื้อปุrยเคมี ซ้ือ ยาปราบศัตรพู ชื ทำใหส? ง่ิ แวดลอ? มเปนE พิษกระทบถึงคนและสตั ว: เมอื่ ผลผลติ ของการทำนาปลอดสารพิษ ได? นำมาแปรรูปเปEนข?าวสารส1งออกไปยังตลาด ที่ประเทศสวิตเซอร:แลนด: ประเทศเยอรมัน ประเทศฝรั่งเศส

๗๙ เปEนต?น การทำงานของหลวงพ1อนาน สุทธสีโล ในช1วงนี้กัลยาณมิตรที่มีส1วนช1วยสนับสนุน คือ คณะกรรมการศาสนาเพื่อการพัฒนาจังหวัดสุรินทร: โครงการส1งเสริมประสิทธิภาพเกษตรกร สถาบันวิจัย และพัฒนามหาวิทยาลัยขอนแก1น ชุมชนท1าสว1างและหน1วยงานราชการ กอปรกับหลวงพ1อนาน สุทธสีโล ยังได?ช1วยจรรโลงชุมชนให?มีความสงบ รู?จักสร?างความดี ละความชั่วรู?จักความพอดีพองาม รู?จักแนวทางใน การดำเนินชีวิต และที่สำคัญที่สุดคือให?สังคมรู?จัก คำว1าให?อภัยแก1กันและกัน สืบมาถึงป%จจุบัน สังคมไทย และสังคมโลก ต1างก็มีแนวทางพระพุทธศาสนาโดยมีหลวงพ1อนานเปEนผู?นำและปฏิบัตินำสังคมในชุมชน เรอื่ ยมา ภาพท่ี ๘ ร?านค?าชุมชนบา? นท1าสว1าง ท่ีจัดแสดงสนิ คา? และผลิตภัณฑ: เกษตรอนิ ทรยี : และผา? ไหทอ มอื ๓. ก8อตง้ั มลู นธิ พิ ิพิธประชานาถเพอ่ื พฒั นาชมุ ชน เมื่อขยายเครือข1ายงานพัฒนาในพื้นที่จังหวัดสุรินทร:อย1างกว?างขวาง มีสมาชิกเข?าร1วมโครงการ เปEนจำนวนมาก โดยเฉพาะการทำนาปลอดสารพิษเกษตรผสมผสาน จึงดำริที่จะจัดตั้งองค:กรพัฒนาเปEน นิติบุคคล องค:กรการกุศล สาธารณประโยชน:ร1วมกับพระสงฆ: สมาชิกและเครือข1ายพร?อมกัลยาณมิตรท่ี สนับสนุนการพัฒนา ในปW พ.ศ. ๒๕๓๒ เปEนปWที่หลวงพ1อนาน สุทธสีโล มีอายุครบ ๕ รอบ ๖๐ ปW จึงมี แนวคิดที่จะจัดพิธีทำบุญอายุสิริมงคลขึ้น คณะศิษยานุศิษย:ก็รับที่จะจัดตามแนวคิดของหลวงพ1อนาน สุทธ สีโล โดยจัดพิธีแสดงมุทิตาสักการะ และจัดทอดผ?าปeาสามัคคี ระดมทุนการพัฒนาจึงจัดพิธีในเดือนมีนาคม ขึ้น เมื่อนำรายรับสุทธิที่ได?ถวายหลวงพ1อนาน สุทธสีโล ท1านจึงประชุมปรึกษาหารือกับพระสมาชิก และ เครือข1ายองค:กรพัฒนา เพื่อจะจัดตั้งให?เปEนองค:กรที่เปEนนิติบุคคล ในรูปแบบของมูลนิธิ ที่ประชุมมีมติ

๘๐ ถวายเปEนเกียรติสดุดีแด1หลวงพ1อนาน ได?ตั้งชื่อมูลนิธิตามราชทินนามของหลวงพ1อว1า “มูลนิธิพิพิธประชา นาถ” จงึ ได?มอบใหค? ณะกรรมการทต่ี ัง้ ขึ้นเปEนตัวแทน รับไปดำเนนิ การจัดการ ต1อมา พ.ศ.๒๕๓๔ ผลแห1งความพยายามของการดำเนินงานจัดตั้งมูลนิธิพิพิธประชานาถ ประสบ ความสำเร็จเมื่อคณะกรรมการวัฒนธรรมแห1งชาติ และกระทรวงมหาดไทยรับจดทะเบียนเปEนมูลนิธิ เลข ทะเบียนท่ี ต. ๙๒/๒๕๓๔ ในที่มูลนิธิพิพิธประชานาถ ด?วยทุนจดทะเบียนเริ่มต?นจำนวน ๒๐๐,๐๐๐ บาท มีที่ตั้งสำนักงาน ณ วัดสามัคคี เลขท่ี ๑๔๔ หมู1ที่ ๑ ตำบลท1าสว1าง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร: โดยมี พระ ครูพพิ ธิ ประชานาถ (หลวงพ1อนาน) เปEนประธานกรรมการบริหาร ในปW พ.ศ. ๒๕๓๗ หลวงพ1อนานเห็นว1าการผลิตข?าวปลอดสารพิษ ของสมาชิกเกษตรขาดแหล1ง แปรรูปผลผลิต จึงประชุมร1วมกับพระสมาชิกกลุ1มสหธรรมเพื่อการพัฒนา คณะกรรมการบริหารมูลนิธิ และองค:กรเครือข1าย เพื่อจะจัดตั้งโรงสีข?าวรวมที่ประชุมจึงมีมติจัดตั้งโรงสีข?าวรวม ตั้งสวนเกษตรของ หลวงพอ1 นานทบ่ี ?านโคกมะกะ ตำบลทา1 สว1าง อำเภอเมอื ง จงั หวัดสุรนิ ทร: สำหรบั บรกิ ารสมาชกิ และชุมชน บทบาทในฐานะประธานกรรมการบริหารมูลนิธิ มีปณิธานในการขับเคลื่อนงานพัฒนาส1งเสริมบทบาทพระ สมาชิก คณะเจ?าหน?าที่อาสาขยายเครือข1ายในชุมชนที่พร?อมให?เรียนรู?งานอย1างต1อเนื่อง พัฒนางานในพื้นท่ี ของตนตามความถนัด เรียนรู?ความเปEนประชาธิปไตยเคารพในสิทธิของตนและบุคคลอื่น มีความปรองดอง สมานฉันท: มีความสงบเย็นภายในจิตใจ พึ่งตนเองได?อย1างยั่งยืนและมีเอกภาพในความหลากหลาย การ พัฒนาอย1างต1อเนื่องจากกิจกรรม เพิ่มเติมกิจกรรมใหม1 โดยมุ1งส1งเสริมเกษตรอินทรีย:ขยายเครือข1าย สมาชิกให?มากขึ้น โดยให?หลักคุณธรรมหรือกรรมฐานนำการพัฒนาขยายศูนย:การเรียนรู?ที่เรียกว1า “อาศรม บม1 เพาะการพฒั นา” ใหข? ยายวงกวา? งไปยังวัดพระสมาชิกตา1 ง ๆ อกี หลายวัด ป%จจุบันนี้ มูลนิธิพิพิธประชานาถและกลุ1มสหธรรมเพื่อการพัฒนา ภายใต? การบริหารของหลวง พ1อนานยังคงเปEนองค:กรที่ขับเคลื่อนงานพัฒนา อย1างไม1หยุดนิ่ง กิจกรรมที่ส1งเสริมให?เกิดประโยชน:แก1 ชุมชนและสังคม เช1น การส1งเสริมปลูกปeาครอบครัว ปeาชุมชน บทบาทของหมอพื้นบ?าน สมุนไพรเพื่อชีวิต เกษตรอนิ ทรยี : เปนE ตน? บทบาทในการทำงานพัฒนาชุมชน สังคมในพื้นที่มาอย1างต1อเนื่องเปEนที่ยอมรับในทุกวงการ ตั้งใน ประเทศและตา1 งประเทศ จงึ ได?รับอาราธนาไปบรรยายขายแนวความคิดการพัฒนาศึกษาดงู าน ณ ประเทศ ศรีลังกา กัมพูชา เมียนมาร: เกาหลีได? เวียดนาม เยอรมัน ฝรั่งเศส สวิตเซอร:แลนด: อิตาลี ญี่ปุeน อังกฤษ สหรัฐอเมรกิ า และออสเตรเลีย เปนE ตน? ๔. เกยี รติคุณทีไ่ ด?รบั พระครูพิพิธประชานาถ (นาน สุทธสีโล) ได?บำเพ็ญประโยชน: ให?กับชุมชนมาเปEนระยะเวลาอัน ยาวนาน รวมทั้งได?ช1วยเหลือทางราชการในการพัฒนาหมู1บ?านต1าง ๆ ทำให?องค:กรต1าง ๆ มอบโล1 และ รางวลั ต1าง ๆ เพอ่ื เปEนการการประกาศเกยี รติคณุ จึงขอยกตัวอยา1 งใหท? ราบดังนี้ - โล1เกียรติยศและเกียรติบัตรจากสมาคมผู?บำเพ็ญประโยชน: แห1งประเทศไทยในพระบรม

๘๑ ราชินปู ถัมภใ: นฐานะสนบั สนุนและ อปุ การะโครงการการเกษตร - เกียรติบตั ร LOVE GREEN จาก OISCA ประเทศญ่ปี ุeน - โล1เกียรติบัตร รางวัลการศึกษาเพื่อสันติภาพ “การประยุกต: พุทธประเพณีเพื่อระดมทุนทาง ป%ญญาแกป? ญ% หาชมุ ชน” - เกยี รตบิ ัตร สมาคมไทยอเมริกัน ในฐานะวดั สามัคคเี ปนE ศนู ยร: 1วมมือในการปฏบิ ัติงานภาคสนาม - เกียรติคุณเชิดดชู เสริมสร?างความเข?มแข็งให?กับชุมชนเพื่อการลงทุนทางสังคม จากสำนัก กองทุนเพ่อื สังคม ธนาคารออมสนิ - เกียรติคุณเชิดชู เสริมสร?างความเข?มแข็งให?กับชุมชนเพื่อการลงทุนทางสังคม (กองทุนชุมชน) จากคณะกรรมการนโยบายสงั คมแหง1 ชาติ - เกียรติคุณสดุดีดีเด1นด?านพัฒนาชนบท จากคณะกรรมการประสาน งานองค:การเอกชนพัฒนา ชนบทภาคอสี าน - โลเ1 กียรตคิ ุณ คนดีศรเี มอื งสุรนิ ทร: - โล1เกยี รติคณุ สาขาด?านสาธารณปู การ จากมูลนธิ ิสรรพณีต - โล1เชิดชูเกียรติคุณ ดีเด1นในการส1งเสริมสันติภาพและสันติสุขในสังคมไทย จากมูลนิธิการศึกษา เพอ่ื สันตภิ าพพระธรรมปฎa ก (ป.อ. ปยตุ โต) - ประกาศเกียรตคิ ุณเชดิ ชเู กียรติ ดีเดน1 ดา? นวฒั นธรรม สาขาภูมิปญ% ญาชาวบ?าน (การผลิตและการ บริโภค) จากคณะกรรมการวฒั นธรรมแหง1 ชาติ - ประกาศเกยี รติคุณสดุดจี าก RDI/KHONKAEN UNIVERSITY - เสมาธรรมจักรทองคำ เกียรติบัตรเชิดชูเกียรติดีเด1นด?านส1งเสริมการพัฒนาชุมชนโดยใช? หลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนา จากคณะกรรมการอำนวยการงานสปั ดาหส: ง1 เสริมพระพทุ ธศาสนา - เกียรติบัตร เชิดชูเกียรติ ผู?บำเพ็ญประโยชน:อุปถัมภ:สถาบันจากมหาวิทยาลัยจุฬาลงกรณราช วทิ ยาลยั วทิ ยาเขตสรุ ินทร: อตั ลกั ษณใF นการทำงานของหลวงพ8อนาน สทุ ธสโี ล ๑. เปEนพระนักพัฒนามีวิสัยทัศน:ที่กว?างไกล เกิดจากอัตตมโนทัศน:เอกภาพแห1งประสบการณ: ดำเนินการจัดการตามต?นทุนแห1งกายภาพวางระบบอย1างเปEนขั้นตอนตามหลักธรรมแห1งพุทธธรรม ประสานความคิดด?วยการทำเปEนตัวอย1างนำสู1การเปลี่ยนแปลง ด?วยการเปลี่ยนความคิด เปลี่ยนวิถีชีวิต ของชาวบ?าน สู1มิติใหม1ด?วยการละเลิกอบายมุขเปEนเบื้องต?น นำสู1การพัฒนาจิตใจ พฤติกรรมอาชีพและวิถี ชีวติ เปนE เบอื้ งปลาย ๒. ได?แสดงพลังแห1งความคิดในการพัฒนาหมู1บ?าน สังคมหล1อหลอมจิตใจจากกลุ1มย1อย โดยมี พระภิกษุเปEนแกนนำสู1กลุ1มใหญ1กำหนดยุทธศาสตร:ยึดแนวทางพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระ ปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่ว1า “อยู1ได?ด?วยเศรษฐกิจพอเพียง” ด?วยการมีสัจจะในตัวเอง เก็บออม แบบสหกรณ: เริ่มจากออมข?าวเปลือก มียุ?งฉางของหมู1บ?านแบ1งป%นยามที่ไม1มีข?าว มีสหกรณ:ออมทรัพย: มี

๘๒ สหกรณ:รา? นคา? ของหมู1บ?านขยายผลไปสู1ตำบลอน่ื ๆ ๓. มีศักยภาพในการพัฒนาเริ่มจาก “สูงสุดสู1สามัญ” คือ ใช?หลักการธรรมชาติ เปEนพื้นฐานในการ พัฒนาเพื่อสุขภาพ ไม1มองผลกำไรที่ไร?คุณธรรม คือ ทำและแนะนำประชาชนให?ทำนาแบบไร?สารพิษ ทำ นาไร1สวนแบบไม1ใช?สารเคมี ผลผลิตที่ออกมาจากสมาชิกที่มีอยู1ในป%จจุบันจำนวนมาก ไม1มีการปลอมปน มี หลักการจัดการแบบซื่อตรงซื่อสัตย: ยังขยายผลไปทั่วและเปEนต?นแบบของจังหวัดในการวางนโยบาย จงั หวัดสุรนิ ทรเ: ปนE เมอื งเกษตรอินทรยี ข: า? วหอมมะลปิ ลอดสารพษิ ในป%จจบุ ัน ๔. มีหลักการพัฒนาที่ยั่งยืนเพราะได?วางรากฐานการพัฒนาคุณภาพชีวิตพัฒนาท?องถิ่นสู1สากล ด?วยการใช?หลักธรรมเปEนฐานเรียกว1าการพัฒนาเกษตรด?วย “วิถีพุทธ” ได?รับการยอมรับว1า เปEนพระ นักพัฒนาชนบทที่มหาชนยอมรับ เช1น เปEนประธานกลุ1มสหธรรมเพื่อการพัฒนาประธานกลุ1มเสขิยธรรม ประธานกองทุนมูลนิธิพัฒนาอีสาน ประธานมูลนิธิพิพิธประชานาถ กรรมการบริหารสถาบันวิจัย และ พัฒนาของมหาวิทยาลัยขอนแก1น มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร: ตั้ง สหบาลข?าว ตั้งกลุ1มออมทรัพย: ตั้งกองทุน สงเคราะห: โครงการทำนากระชบั มติ ร ตัง้ ศูนยเ: รียนรต?ู ะบัลไพรผลิตขา? วธัญโอสถ เปนE ตน? ๕. มีหลักในการพัฒนาโดยใช?กลยุทธ:ประยุกต:พุทธประเพณี มาใช?ในการพัฒนาสังคม เช1น นำการ เทศน:มหาชาติมาเปEนเครื่องมือในการพัฒนา ทำบุญเข?าพรรษามาเปEนวิธีการระดมทุน ทำบุญวันพระมา เปEนเครื่องมอื ในการชว1 ยรว1 มมอื พฒั นา ใชห? ลกั อรยิ สัจ ๔ คือ ทุกข: หมายถงึ ร?ปู ญ% หา สมุทัย หมายถงึ รูเ? หตุ แห1งป%ญหา นิโรธ หมายถึง รู?ผลที่เกิดขึ้น มรรค หมายถึง รู?วิธีการแก?ป%ญหา และได?ดำเนินการ จนได?รับ การยอมรบั ว1า “พระผเ?ู ปEนทพี่ งึ่ ของประชาชน” เปนE ต?น การดำเนินงานด?านการพัฒนาชุมชนของพระครูพิพิธประชานาถ(นาน สุทฺธสีโล) ท1านเปEนผู?นำใน ด?านเกษตรอินทรีย: โดยไม1ทำลายสิ่งแวดล?อม ประยุกต:หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เปEนแนวทางการ ดำเนินงานทำให?จังหวัดสุรินทร: กลายเปEนแหล1งผลิตข?าวหอมมะลิปลอดสารพิษแหล1งใหญ1ที่สุดแห1งหนึ่ง ของประเทศ รวมทั้งการรวมตัวการจัดตั้ง สหกรณ: กองทุนหมู1บ?าน เปEนแหล1งศึกษาดูงาน ของหมู1บ?าน รวมทั้งชุมชนต1าง ๆ ที่สามารถนำไปพัฒนาชุมชนของตนให?สามารถพึ่งพาได?ด?วยหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงต1อไป สรปุ หลวงพ1อนาน สุทธสีโลเปEนผู?นำในการพัฒนาทั้งวัดและชุมชนให?มีความเจริญรุ1งเรือง เปaดวัดเปEน แหล1งเรียนรู?ทั้งทางโลกทางธรรม ท1านได?รับนิมนต:ไปศึกษาดูงานที่เกาหลี ญี่ปุeน และอีกหลายประเทศใน แถบยุโรป แล?วนำความรู?เหล1านั้นมาพัฒนาในด?านการเกษตรอินทรีย: จนเปEนที่ระบือนามทั้งในเมืองไทย และตา1 งประเทศ หลวงพ1อนาน สุทธสีโลเปEนผู?จุดประกายแนวความคิดให?เกษตรกร ชาวนาชาวไร1 เรียนรู?เกษตร อินทรีย: ช1วยรักษาสิ่งแวดล?อมเปEนผู?คิดวิธีทำลายวงจรหนี้สินให?ชาวบ?านลดละเลิกอบายมุข ผู?ริเริ่มส1งเสริม ให?เกษตรกรผลิตปุrยหมักอินทรีย: จัดตั้งโครงการสหบาลข?าว ประสบความสำเร็จก?าวหน?าจนถึงป%จจุบัน

๘๓ สร?างจิตสำนึกให?ชาวบ?าน ได?ตระหนักถึงการพึ่งพาตนเอง ต1อมาท1านได?ปรับประยุกต:ประเพณีวัฒนธรรม ท?องถิ่น มาใช?เปEนแกนนำในการระดมทุน เช1น บุญเทศน: มหาชาติ บุญเข?าพรรษา บุญทอดผ?าปeา และได? จัดตั้งสหบาลคนเพอื่ เปEนการรวมพลงั ชาวบา? นในการทำนากระชบั มติ รทไ่ี ด?ผลดียง่ิ หลวงพ1อนาน สุทธสีโลเปEนพระที่มีปรัชญาในการบริหารงานบุคคลได? อย1างเยี่ยมยอดเปEนแกนนำ ชี้แนะแนวทาง โดยยึดหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา มาประยุกต:กับแนวคิดที่เปEนภูมิป%ญญาของท1านจน ประสบความสำเร็จ ทุกคนต1างขนานนามท1านว1าเปEนพระนักพัฒนาแห1งเมืองสุรินทร: แม?ยามท1านอาพาธจะ เจ็บไข?ไม1สบาย สายตาท1านยิ้มให?ลูกศิษย:ลูกหาทุกคน ยิ้มในสายตามีทั้งความเมตตาอ1อนโยนแบบนี้ตลอด ชีวิตที่ได?สมั ผัส หลวงพ1อนาน สุทธสีโลอาจไม1โด1งดังด?านเวทย:มนต:คาถามหาเสน1ห: เนรมิตรให?ใครรวยได? แต1เปEนผู? บุกเบิกหลายเรื่องไม1ว1าจะเปEนร?านค?าชุมชน ธนาคารข?าว เกษตรอินทรีย: ข?าวอินทรีย: ปุrยอินทรีย: หลวงพ1อ นาน สุทธสีโลเปEนผู?นำบุกเบิกโดยแท? ท1านว1าอยากตอบแทนโยมที่ใส1บาตรให? เราฉันข?าวปลาอาหาร อยาก ขอบคุณไส?เดือน มดแมลงต1างที่จัดการธรรมชาติได?เอง โดยเราไม1ต?องใช?สารเคมี พระแม1ธรณีตาย สังคม มนุษย:ซึ่งหลายก็วายวอด หลวงพ1อนานสุทธสีโล หาตลาดส1งข?าวอินทรีย:ไปยุโรปปWละหลายพันตันโดยไม1 ผ1านคนกลางโดยกล1าวว1า “ช1วยซื้อข?าวอินทรีย:แพงหน1อยนะ คุณฝรั่งส1วนที่แพงคือความปลอดภัยทั้ง ผู?บริโภค รายได?ของชาวนาและธรรมชาติไม1โดนเคมีฆ1า” แม?ว1าวันนี้ท1านจะจากพวกเราไปแล?ว ผู?เขียนจึง อยากนำเรื่องราวของท1านมาเล1าสู1กันฟ%ง เพื่อระลึกถึงท1าน พูดถึงท1านทำอย1างที่ท1านสอนในตอนที่ท1านยัง อย1ู และใหต? ิดอย1ใู นจติ สำนกึ ทีด่ ขี องคนไทยตลอดไป



บทท่ี ๖ กรณศี ึกษาวัดพฒั นาตามแนวทางเศรษฐกจิ พอเพียง แนวคิดของการพัฒนาวัดโดยใช5ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงที่มี เงื่อนไขด5านความร5ู ซ่ึง ประกอบด5วย ความรอบรู5เกี่ยวกับวิชาการตIาง ๆ การใช5สติและปMญญาในการพัฒนาวัด พร5อมกับเงื่อนไข ด5านคุณธรรม ประกอบด5วย ความซื่อสัตยQสุจริต ความอดทน มีความเพียร ความรอบคอบระมัดระวังที่จะ นำความรู5เหลIานั้นมาพิจารณาให5เชื่อมโยงการพัฒนาสังคมที่พัฒนาตามแนว ปรัชญานี้จะเปUนสังคม พอเพียงเพราะสามารถพึ่งตนเองได5ไมIเปUนหนี้สิน สมาชิกของสังคมนี้เปUนผู5ร่ำรวยด5วยทรัพยQภายในหรือ อริยทรัพยQจึงไมIมีการแกIงแยIงแขIงขันเบียดเบียนกัน มีแตIความรักสมัครสมานสามัคคีจึงเปUนสังคมแหIงสันติ สุข ดังพุทธภาษิตที่วIา “สุขา สังฆสัสะ สามัคคี ความสามัคคีของหมูIคณะนำความสุขมาให5” ข5อเสนอแนะ ตIอบทบาทของวัดในการขับเคลื่อนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง วัด เปUนสถาบันทางศาสนาที่ใกล5ชิดกับ ประชาชนและชุมชนมาอยIางยาวนาน จึงเปUนโอกาสในการขับเคลื่อนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสIู ประชาชนและชุมชนได5อยIางมีประสิทธิภาพ เพราะหลักของปรัชญาฯ นั้นมีความสอดคล5องเปUนหนึ่ง เดียวกันกับหลักธรรมในพระพุทธศาสนา ผู5เขียนมีข5อเสนอแนะตIอบทบาทของวัดในการขับเคลื่อนปรัชญา ของเศรษฐกิจพอ เพียง โดยเชื่อมโยงกับหลัก “บวร” กลIาวคือ เพื่อการขยายผลการขับเคลื่อนปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงให5กว5างขวางออกไป ถือเปUนเศรษฐกิจพอเพียงในระดับที่สามเปUนเศรษฐกิจพอเพียงแบบ ก5าวไกล ระดับสร5างเครือขIาย เน5นความรIวมมือระหวIางชุมชน กลุIม องคQกรฯลฯ โดยประสานงานให5ได5รับ ประโยชนQรIวมกันทุกฝ^ายสIวนที่นอกเหนือจากความรู5เพื่อใช5ในการทำงานแล5ว ยังเปUนเงื่อนไขในการสIงเสริม คุณธรรมที่เปUนการพัฒนาในทางจิตใจ เพื่อเปUนฐานของการพัฒนาภายในของแตIละบุคคลให5มีตัวอยIางท่ี เปUนรูปธรรม จากวดั ในกรณีศกึ ษา ดงั น้ี ๑. โรงเรียนวดั ศรแี สงธรรม (โรงเรียนกนิ แดด) พระปMญญาวชิรโมลี เจ5าอาวาสวัดศรีแสงธรรมเปUนผู5กIอตั้งโรงเรียนวัดศรีแสงธรรมในป_ ๒๕๕๓ เน5นการบริหารแบบเศรษฐกิจพอเพียงชIวยสร5างชาติ จัดการเรียนการสอนที่เน5นให5นักเรียนมีสIวนรIวมใน การชIวยชุมชนสร5างความเข5มแข็ง ด5วยการลงมือทำ ซึ่งสามารถตIอยอดไปสูIทักษะอื่น ๆ ทั้งด5านสังคม วิทยาศาสตรQเทคโนโลยี เพื่อชIวยกันสร5างความมั่นคงของชาติ โดยเน5นหลักคิดที่วIาไมIใชIหน5าที่ของรัฐบาล ฝ^ายเดียว หากแตIเปUนหน5าที่ของคนไทยทุกคน ทIานพระครูวิมลปMญญาคุณ กลIาววIา “ทุกวันนี้สิ่งที่เห็นคือ ความขัดสน ความยากแค5นของคนในชุมชน และสIงผลกระทบไปถึงระดับชาติ เมื่อเด็กไมIรู5หนังสือ อIาน หนังสือไมIออก จะอยูIอยIางไรในสังคม อนาคตของประเทศชาติจะเปUนอยIางไร หากสถานการณQยังเปUนแบบ น้ี” ทIานประสงคQจะให5นักเรียนทุกคนมีโอกาสทางการศึกษา “ถ5าหากไมIมีการศึกษา เด็ก ๆ เหลIานี้ก็จะไมI มีแรงจูงใจอะไรในชีวิต” จากถ5อยคำดังกลIาวซึ่งสะท5อนความคิดของ พระปMญญาวชิรโมลี ที่ไมIได5จบลง เพียงการคดิ เพยี งอยIางเดียว แตIหากหลายป_ที่ผาI นมา ทาI นจงึ ได5ลงมอื ลงแรงและรวI มกับกลมIุ เยาวชนและ

๘๖ ชาวบ5านในพื้นท่ี สร5าง \"โรงเรียนวัดศรีแสงธรรม\" โดยทIานได5ขายบ5านตัวเองที่เปUนมรดกชิ้นสุดท5าย มา สมทบทุนสร5างอาคารเรียนมูลคIา ๑๘ ล5านบาท โดยที่ไมIใช5งบประมาณจากรัฐแม5แตIบาทเดียว และไมIมี การเก็บคIาเลIาเรียนจากนักเรียน แตIจัดรถรับ-สIงฟรี อาหารฟรี เพราะต5องการสานตIอการชIวยชาติจาก หลวงตามหาบัว ญาณสัมปMนโน(พระธรรมวิสุทธิมงคล) ซึ่งทIานเปUนศิษยQรุIนสุดท5ายของหลวงตา นอกจากนั้นทIานยังมีแนวคิดสร5างแหลIงผลิตอาหารแบบเกษตรอินทรียQ ถือเปUนภารกิจที่สำคัญของนักเรียน เพื่อเปUนอาหารกลางวันของทุกคน เชIน การปลูกผัก การเพาะเห็ด การปลูกข5าว โดยเฉพาะในเรื่องการ ปลูกข5าวที่ทางโรงเรียนใช5วิธีปลูกข5าวเพื่อเพิ่มผลการผลิต ซึ่งเปUนวิธีการทำนาโดยนักเรียนทุกคนต5องลงมือ ไถนา ดำนา เกี่ยวข5าว ด5วยตัวเอง โดยโครงการลIาสุดเปUนการทำหลุมพอเพียง ถือเปUนการเรียนรู5เรื่อง เกษตรอินทรียQอยIางแท5จริง เพราะมีทั้งการปลูกไม5ยืนต5น ไม5ระยะกลาง และผัก ซึ่งเยาวชนสามารถนำ ความรู5ที่ได5กลับไปใช5เพื่อแบIงเบาภาระพIอแมI และเลี้ยงตัวเองได5ในอนาคต จะเห็นได5วIาการพัฒนาวัดป^าศรี แสงธรรม ของพระปMญญาวชิรโมลี มีแนวทางในการพัฒนาวัดในเชิงบูรณาการอยIางหลากหลาย ที่พอ ประมวลไดด5 ังน้ี - ศูนยGกลางการเรียนรูIเศรษฐกิจพอเพียง จากแนวคิดการชIวยชาติที่ดีที่สุดคือการผลิตคนดีสูI สังคม เพราะเด็กเปUนอนาคตของชาติ “อยากได5ต5องสร5างเอง กินทุกอยIางที่ปลูก ปลูกทุกอยIางที่กิน” พระ ปMญญาวชิรโมลี จึงกำหนดจุดเริ่มต5นของโรงเรียนศรีแสงธรรมจากการบริจาคปMจจัยเพียงน5อยนิดด5วยการ นำพาเด็ก ๆ สร5างอาคารเรียนแบบบ5านดิน เพราะเปUนแนวทางที่ประหยัดที่สุดและสามารถทำได5ด5วย ตัวเอง ทุกคนลงมือปMmนอิฐด5วยตัวเองนับพันนับหมื่นก5อนเพื่อสร5างอาคารเรียน ทุกคนจึงมีความภูมิใจมาก เพราะเปUนห5องเรียนที่ทุกคนสร5างมากับมือ ถือเปUนการเรียนรู5เรื่องเศรษฐกิจพอเพียงที่เกิดจากการปฏิบัติ อยIางแท5จริง ซึ่งรวมถึงโครงสร5างพื้นฐานอื่น ๆ ด5วย ไมIวIาจะเปUนห5องสมุด บ5านพักครู ทุกอาคารถูกสร5าง ขึน้ มาจากเศษไม5 เศษเหลก็ เกIา ๆ เพ่อื เปUนการใชท5 รัพยากรอยาI งคม5ุ คาI - เกษตรผสมผสาน โรงเรียนศรีแสงธรรมยังเปUนแหลIงเรียนร5ู “เกษตรผสมผสาน” ตามทฤษฎี เศรษฐกิจพอเพียง เพื่อเปUนอาหารกลางวันของครูและนักเรียนในโรงเรียน มีการปลูกผัก เพาะเห็ด ปลูก ข5าว ซึ่งเปUน “เกษตรอินทรียQ” ปลอดสารเคมีที่เปUนอันตราย ภาพที่ชาวชุมชนรอบ ๆ โรงเรียน คือนักเรียน ต5องลงมือไถนา ดำนา เกี่ยวข5าว ด5วยตัวเอง สร5างความประทับใจกับให5ผู5ที่ได5เห็นเปUนอยIางมาก และยัง เปUนความภาคภูมิใจของนักเรียนเองด5วย เพราะได5มีสIวนรIวม ได5ลงมือทำด5วยตนเอง สามารถนำความรู5 ดังกลIาวกลับไปใช5เพื่อแบIงเบาภาระทางบ5าน และเลี้ยงตนเองในอนาคตได5 นี่คือ “มิติใหมIของการศึกษา ไทย” ที่มีการผสมกันระหวIางหลักธรรม แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง และเทคโนโลยีที่ทันสมัย เพื่อให5เด็ก ๆ ได5ร5ูเทIาทนั กับการเปลี่ยนแปลงในบริบทโลก - ตIนแบบพลังงานทดแทน พระปMญญาวชิรโมลี ระบุวIาเพราะทIานสามารถผลิตไฟฟqาใช5เองได5 นำไปสูIการเปUนโรงเรียนต5นแบบด5านพลังงาน กลายเปUนแหลIงเรียนร5ู แหลIงฝrกอบรมด5านพลังงาน ให5กับ ภาคสIวนตIาง ๆ ขณะเดียวกัน ทางโรงเรียนก็พัฒนานวัตกรรมตIาง ๆ เพื่อออกไปชIวยเหลือชุมชนด5วย ซึ่ง ทั้งหมดเกิดขึ้นเพราะทางโรงเรียนขาดแคลนอุปกรณQการเรียนการสอน มีแตI \"แสงแดด\" เทIานั้นที่เปUน

๘๗ ทรัพยากรที่ไมIมีวันหมด ขณะนั้น มีเพียงแผIนโซลาเซลลQเกIา ๆ แตก ๆ ที่ใช5ไมIได5แล5วเอามาซIอม กIอน ทดลองใช5ในวัดศรีแสงธรรมเพื่อใช5พื้นที่วัดเปUนแหลIงเรียนรู5เผยแพรIเร่ืองพลังงานแสงอาทิตยQ เพื่อหวังที่จะ ให5ประชาชนในชุมชนสามารถพึ่งพาตนเองในเรื่องพลังงานได5 โดยโรงเรียนศรีแสงธรรมสามารถผลิตไฟฟqา ใช5เองภายในโรงเรียน ทำให5โรงเรียนมีคIาใช5จIายคIาไฟเพียงเดือนละ ๔๐ บาทเพื่อรักษาคIามิเตอรQเทIานั้น ตIอมาทางโรงเรียนยังพัฒนาประยุกตQใช5โซลาเซลลQกับเครื่องใช5ไฟฟqาตIาง ๆ เชIน ตู5น้ำดื่มพลังงาน แสงอาทิตยQ เครื่องสูบน้ำพลังแสงอาทิตยQเพื่อรดน้ำผักสวนครัวที่ทางโรงเรียนได5ปลูกไว5เพื่อเปUนอาหาร กลางวัน รวมถึงการประดิษฐQนวัตกรรมใหมIจากโซลาเซลลQ ไมIวIาจะเปUนรถสามล5อ พลังแสงอาทิตยQ ไฟฉาย เพื่อจำหนIายให5กับประชาชนที่สนใจ โดยนำรายได5มาใช5จIายเปUนคIาอาหารกลางวัน และคIาจ5างคนขับรถ รับสIงนักเรียน เมื่อไฟฟqาในโรงเรียนมีความมั่นคงแล5ว ทIานได5พัฒนาตIอยอดโดยพัฒนาแผงโซลารQเซลลQ ประยุกตQใช5งานกับเครื่องมือเกษตรกรรมในท5องถิ่น เชIน รถสามล5อติดแผงโซลารQเซลลQซึ่งเปUนที่สนใจของ ชาวบ5าน โดยที่การผลิตดังกลIาวก็ฝrกนักเรียนให5ชIวยงานเพื่อมีรายได5เสริมชIวยครอบครัว ฉะนั้น วันเสารQ- อาทิตยQของเด็กโรงเรียนนี้จึงพิเศษกวIาที่อื่น ๆ เพราะเจ5าอาวาสวัดป^าศรีแสงธรรมได5พาเหลIาเยาวชนไป ปฏิบัติงานจริงในภาคสนาม อยIางเต็มที่ เพื่อเพิ่มทักษะและหารายได5พิเศษให5กับเด็ก ๆ ลIาสุดฝากผลงาน ตดิ ตั้งระบบไฟฟqาออฟกริด ๓,๐๐๐ วัตตQ ให5สำนกั สงฆพQ ุทธอุทยานเขาคอก อ.นางรอง จ.บุรีรัมยQ ภาพท่ี ๙ การใชป5 ระตวู ัดศรีแสงธรรม ตดิ ตง้ั แผงโซลาเซลลQ ภาพท่ี ๑๐ รถไฟฟาq พลงั งานแสงอาทติ ยQ พรอ5 มไฟฉายและแทนI ชารQจมือถอื

๘๘ จากภาพ เปUนผลงานทIานเจ5าคุณได5ประดิษฐQรถไฟฟqาพลังงานแสงอาทิตยQโซลารQเซลลQ เปUน สิ่งประดิษฐQที่ได5รับการประสานจากทางโรงครัวท5องสนามหลวงวIาต5องการรถขนสIงอาหาร เพื่อบริการ ประชาชนที่เดินทางมาสักการะพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช มหาราช บรมนาถบพิตร ซึ่งรถคันนี้ใช5งบประมาณในการประดิษฐQ ๑๔๗,๐๐๐ บาท รถไฟฟqาพลังงาน แสงอาทิตยQคันนี้สามารถทำความเร็วได5 ๔๐ กิโลเมตรตIอชั่วโมง บรรทุกน้ำหนักได5 ๕๐๐ กิโลกรัม ขับเคลื่อนด5วยมอเตอรQไฟฟqาขนาด ๘๐๐ วัตตQ ใช5แผงโซลารQเซลลQ จำนวน ๔ แผง และสามารถชารQต แบตเตอรี่ด5วยระบบไฟฟqาปกติ ซึ่งในอนาคตจะพัฒนาตIอยอดให5รถคันนี้เปUนรถบรรทุกโดยสารเสริมเบาะที่ นงั่ เพอื่ รับสIงนกั เรียนหรือชาวบา5 นทจี่ ะเดินทางมาวัดและโรงเรยี น นับได5วIาพระปMญญาวชิรโมลีเปUนต5นแบบของพระสงฆQนักพัฒนาที่สร5างคุณประโยชนQให5เกิดแกI ประชาชน พัฒนาวัดให5เปUนศูนยQรวมจิตใจ สามารถโยงบ5าน-วัด-โรงเรียนเข5าด5วยกันในการพัฒนาชุมชนให5 มคี ุณภาพชีวิตทีด่ ี สIงเสริมการเรยี นร5ูเศรษฐกิจพอเพยี ง และเปUนอยIอู ยIางพอเพียงพ่งึ ตนเองได5 และยงั มีการ พัฒนาทักษะด5านวิชาชีพโดยเฉพาะการผลิตไฟฟqาจากพลังงานแสงอาทิตยQ นักเรียนและชุมชนได5รับ ประโยชนQจากแนวปฏบิ ตั ิแบบพอเพียงด5วย ๒. วัดนาอุดมวราราม วัดนาอุดมวราราม ตำบลนาอุดม อำเภอนิคมคำสร5อย จังหวัดมุกดาหาร มีทIานพระครูวิสุทธิอุดม เขต เปUนเจ5าอาวาส ทIานได5นำชุมชนปฏิบัติตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง และเปUนผู5นำที่สามารถเชื่อมโยง บ5าน-วัด-โรงเรียนเข5าด5วยกัน และสามารถพัฒนาวัดให5เปUนศูนยQกลางการเรียนรู5ชุมชนและสIงเสริมการ ปฏิบัตติ ามแนวเศรษฐกจิ พอเพียงของชุมชน ดังนี้ ทIานพระครูวิสุทธิอุดมเขต พัฒนาวัดนาอุดมวราราม ให5เปUนศูนยQการเรียนรู5เศรษฐกิจพอเพียง มี ชาวบ5านที่อาศัยอยูIในชุมชน รวมจำนวนทั้งสิ้น ๘,๒๗๕ คน ซึ่งเปUนชุมชนเกษตรกรรมที่ชาวบ5านสIวนใหญIมี อาชีพทำนา บางสIวนมีอาชีพปลูกอ5อย มันสำปะหลัง แตงโม และเลี้ยงสัตวQ วิถีชีวิตชาวบ5านในชุมชนมี ลักษณะความสัมพันธQเปUนกลุIมครอบครัว เครือญาติ มีความเปUนอยูIที่เรียบงIาย เปUนกันเอง นับถืออาวุโส ที่ สำคัญมี “วัดนาอุดมวนาราม” เปUนศูนยQรวมจิตใจในการพัฒนาคุณภาพชีวิตชาวบ5านในชุมชนอยIางเปUน ระบบ โดยมีการเปxดพื้นที่วัดเปUนพื้นที่สร5างสรรคQแหลIงเรียนรู5ทางประวัติศาสตรQและจัดกิจกรรมด5าน ศาสนา ศิลปะ วัฒนธรรม โดยเนน5 หลกั การสำคัญคอื การประสานสัมพันธQ/ การมีสIวนรIวมระหวIางบ5าน วัด โรงเรียน (บวร) และชุมชน การได5รับความรIวมมือ/สIงเสริม สนับสนุนจากหนIวยงานตIาง ๆ ในพื้นที่ และ การรIวมเชิดชู/เชื่อมโยงระหวIางสถาบันชาติ ศาสนา และสถาบันพระมหากษัตริยQของชาวบ5านในชุมชนบน ฐานปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อสIงเสริมให5คนในชุมชนเกิดความผาสุกรIมเย็น และชุมชนเกิดความ เข5มแข็งอยIางยง่ั ยืน นอกจากนั้นทางวัดมีแผนการดำเนินงานโครงการลานธรรม ลานวิถีไทย เปUนศูนยQการเรียนร5ู ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงของชุมชน อาทิ การจัดศาสนสถานให5เอื้อตIอการเปUนศูนยQการเรียนรู5ปรัชญา