A7การประเมินผลแบบมีส่วนร่วม

เอกสารการเรียนร ู้ การให้บรกิ ารสาธารณะโดยการมสี ่วนร่วมของประชาชน People’s Audit ประกอบด้วย หน่วยที่ 1 การใหบ้ ริการสาธารณะโดยการมสี ่วนร่วมของประชาชน เร่อื งที่ 1. ประชาธปิ ไตยแบบมสี ว่ นร่วม (Participatory Democracy) เรื่องที่ 2. การบริหารจัดการบา้ นเมืองทด่ี ี เรือ่ งท่ี 3. การยกระดับการให้บริการสาธารณะโดยการมสี ่วนรว่ มของประชาชน : People’s Audit for Thailand หน่วยท่ี 2 กระบวนทัศน์ใหม่ในการให้บริการสาธารณะ เรื่องท่ี 4. ประชาธปิ ไตยพหุนยิ ม เรอ่ื งท่ี 5. สำนกึ พลเมอื ง เรอ่ื งท่ี 6. การเมอื งภาคพลเมอื ง เรอ่ื งท่ี 7. วิสัยทัศน์ข้าราชการ เรอื่ งท่ี 8. การบริหารงานจงั หวัดแบบบรู ณาการ เรื่องที่ 9. ผวู้ า่ ซอี ีโอ :กลไกสู่ความสำเร็จในการพฒั นาประเทศ หน่วยที่ 3 การค้นหาความตอ้ งการในการยกระดับการให้บรกิ ารสาธารณะ เรอ่ื งที่ 10. การเตรยี มการสำรวจความพงึ พอใจและการเลือกตัวอยา่ ง เรื่องท่ี 11. การเข้าถงึ ชุมชนเชิงบวก เครื่องมอื การทำงานแนววัฒนธรรมชมุ ชน เรื่องท่ี 12. เทคนคิ การทำงานอยา่ งมีส่วนร่วมกับชุมชน...การศกึ ษาวิเคราะหช์ มุ ชนอย่างมีส่วนร่วม เรอ่ื งที่ 13. พลังชุมชน: ตอ้ งเสริมสร้างจากข้างใน เรอ่ื งที่ 14. เทคนคิ การวิเคราะห์ ประมวลผล และนำเสนอข้อมูล หนว่ ยท่ี 4 แนวทางการสร้างการมีสว่ นรว่ ม เรอ่ื งที่ 15. การมีส่วนรว่ มของประชาชนในโครงการพัฒนาชุมชน เรื่องท่ี 16. การเปน็ หุน้ สว่ นระหว่างรฐั ภาคเอกชนและประชาชน (Partnership) เรอ่ื งที่ 17. ธรรมนญู พลเมือง (Citizen’s charter) เรอ่ื งท่ี 18. เทคโนโลยีเพอ่ื การมสี ว่ นร่วม วิธกี ารเอ้อื อำนวยการใช้กระบวนการกล่มุ ข้ันพืน้ ฐาน หน่วยที่ 5 กระบวนการพัฒนาและเทคนคิ การให้บริการสูค่ วามเป็นเลศิ สำหรบั ประเทศไทย เรอื่ งท่ี 19. คู่มอื การสร้างความเปน็ เลศิ ในการใหบ้ รกิ ารสาธารณะสำหรับประเทศไทย หน่วยที่ 6 การบูรณาการนำแนวคดิ ไปสกู่ ารปฏิบัต ิ เรอ่ื งที่ 20. การจดั ทำแผนงานและแผนปฏิบตั กิ าร เรื่องท่ี 21. การบรู ณาการจากแนวคดิ สกู่ ารปฏบิ ตั ิ โดยใชเ้ ทคนิคการวเิ คราะห์ศักยภาพองคก์ ร (SWOT) หนว่ ยที่ 7 การประเมนิ ผลแบบมสี ่วนร่วม เรอ่ื งที่ 22. แนวทางการประเมนิ ผล เรื่องที่ 23. การประเมนิ ผลอย่างมีสว่ นรว่ มเพ่ือเสริมสร้างพลังชุมชน : คมู่ ือสำหรบั ผูป้ ระสานใหเ้ กดิ กระบวนการเรยี นรู้ หรอื ผ้ชู ว่ ยกระบวนการกลุ่ม เรอ่ื งที่ 24. เทคนิคการถอดบทเรียน เรื่องที่ 25. การประเมนิ ผลการฝกึ อบรม เรอ่ื งที่ 26. ตวั แบบของการรว่ มยกระดบั การให้บริการสาธารณะ 1, 2, 3



การให้บริการสาธารณะ โดยการมีส่วนร่วมของประชาชน People’s Audit เอกสารการเรียนรู้ หน่วยที่ 7 การประเมินผลแบบมีส่วนร่วม สถาบนั พระปกเกลา้

การประเมินผลแบบมีส่วนร่วม สงวนลิขสทิ ธิ ์ © 2552 ISBN : 978-974-449-417-7 พิมพค์ รงั้ ท่ี 1 กมุ ภาพันธ์ 2552 จำนวนพมิ พ ์ 1,000 เล่ม บรรณาธกิ าร ดร.ถวิลวด ี บรุ กี ลุ และนายวิศิษฎ ชชั วาลทิพากร ออกแบบและ นายสชุ าติ ววิ ัฒน์ตระกูล จัดประกอบหน้า ภาพประกอบ บษุ ปรศั ว ์ ปานทอง จดั พิมพโ์ ดย สำนักวิจัยและพัฒนา สถาบันพระปกเกลา้ อาคารศูนย์สัมมนา ช้นั 5 สถาบันพัฒนาข้าราชการพลเรือน (ก.พ.) 47/101 หมู่ 4 ถนนติวานนท์ ตำบลตลาดขวญั อำเภอเมือง จังหวดั นนทบรุ ี 11000 โทรศัพท์ (66 – 2) 5277830 – 9 โทรสาร (66 – 2) 5277824 http://www.kpi.ac.th พิมพ์ท ่ี

คเํ า นํ า อกสารนี้จัดทำขึ้นจากผลการวิจัยเรื่องการวัดระดับการให้บริการของหน่วยงานของ รัฐและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นโดยกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชน (People’s Audit) ซึ่งได้พัฒนามาเป็นหลักสูตรการให้บริการสาธารณะโดยการมี ส่วนร่วมของประชาชน โครงการวิจัยนี้จัดทำโดยสถาบันพระปกเกล้า ซึ่งเป็นสถาบัน วิชาการในกำกับของประธานรัฐสภาร่วมกับสำนักงานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) โดยการสนับสนุนของโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติประจำประเทศไทย (UNDP ) เพื่อนำไปสู่การปรับปรุงการให้บริการที่มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล และ ประชาชนมีความพึงพอใจ เพราะได้เข้าไปมีส่วนร่วมในกระบวนการ โดยในการดำเนิน โครงการร่วมกับเครือข่ายต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นฝ่ายราชการ สถาบันวิชาการ องค์กรพัฒนา เอกชนหรือสื่อมวลชน วัตถุประสงค์ของการจัดทำเอกสารนี้เพื่อเป็นแนวทางการปรับปรุงการให้บริการที่มี ประสิทธิภาพและประสิทธิผล เพื่อให้ประชาชนเกิดความพึงพอใจในการรับบริการอันเป็น

การให้บริการสาธารณะ โดยการมสี ว่ นร่วมของประชาชน (People’s Audit) เป้าหมายสูงสุดการให้บริการสาธารณะของภาครัฐ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจะมี ประสิทธิภาพหรือไม่เพียงไร ผู้ที่ให้คำตอบได้ดีที่สุดคือ ประชาชนผู้รับบริการ ดังนั้นการ ยกระดับการให้บริการสาธารณะโดยการมีส่วนร่วมของประชาชน (People’s Audit) อย่าง เป็นระบบจึงเป็นเรื่องสำคัญอย่างยิ่งต่อการเสริมสร้างประสิทธิภาพของการให้บริการ สาธารณะเพื่อให้บริการดังกล่าวมีคณุ ภาพตรงตามความต้องการของประชาชนและสามารถ แก้ไขข้อบกพร่องได้อย่างตรงจุด นอกจากนี้ยังเป็นการสร้างกระบวนการให้ประชาชนเข้า มามีส่วนร่วมในการให้บริการสาธารณะอย่างเป็นระบบและเป็นรปู ธรรม นอกจากนี้ เพื่อให้การจัดบริการสาธารณะมีคุณภาพ และสนองตอบต่อความ ต้องการของประชาชนทุกกลุ่มในสังคมไทย จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีกระบวนการพัฒนา มีเครื่องมือและวิธีการในการกระทำนี้โดยจัดทำเป็นกระบวนการอบรมให้ความรู้และ หนังสือเล่มนี้ถือเป็นข้อมูลอ้างอิงด้านเครื่องมือและวิธีการต่างๆ โดยได้รวบรวมเนื้อหา ความรู้ที่ใช้ในการศึกษาค้นคว้าร่วมกับการเข้าอบรมให้ความรู้ด้านการยกระดับการให้ บริการสาธารณะโดยการมีส่วนร่วมของประชาชน ซึ่งหวังเป็นอย่างยิ่งว่า เมื่อจบการรับการ ถ่ายทอดความรู้จากวิทยากรแล้วจะสามารถนำความรู้ไปใช้ปฏิบัติได้ต่อไปในอนาคต สถาบันขอขอบคุณคณะทำงาน คณะที่ปรึกษาและผู้เกี่ยวข้องตลอดจนประชาชน ทุกๆ คน ที่มีส่วนช่วยให้โครงการ (People’s Audit) นี้ดำเนินการไปได้อย่างมี ประสิทธิภาพและประสิทธิผลและขอขอบคุณโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติประจำ ประเทศไทย (UNDP) และคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) ตลอดจน หน่วยงานเครือข่ายที่ให้การสนับสนุนโครงการด้วยดีตลอดมา และขอขอบคุณผู้ที่ช่วย เขียนเอกสารนี้ทกุ ท่านมา ณ ที่นี้ สถาบันพระปกเกล้า กมุ ภาพันธ์ 2552 IV สถาบันพระปกเกลา้

ส า ร บั ญ หน้า เรอ่ื ง 1 3 เรื่องที่ 22 แนวทางการประเมินผล 4 แนวทางการประเมินผล 5 การประเมนิ การดำเนนิ การตามนโยบายของรฐั 7 เคร่ืองมอื ในการประเมนิ รูปแบบท่ีใช้ในการประเมนิ การประเมินการใหบ้ ริการ

การให้บริการสาธารณะ โดยการมีสว่ นร่วมของประชาชน (People’s Audit) เร่อื ง หนา้ เรอื่ งที่ 23 การประเมนิ ผลอย่างมีสว่ นร่วมเพอื่ เสรมิ สร้างพลังชุมชน : คู่มือสำหรบั ผู้ประสานให้เกดิ กระบวนการเรียนรู้ หรือผชู้ ่วยกระบวนการกลุ่ม 1. ความเข้าใจต่อ “การเสรมิ สรา้ งพลงั ” 11 2. ความเขา้ ใจในเรือ่ ง “การประเมินผลแบบมีสว่ นร่วม” 12 3. การจำกดั ความคำและเครอ่ื งมอื ตา่ งๆ ที่ใช้ในการประเมิน 16 การเตรียมการกอ่ นการวางแผนกระบวนการและการสะท้อนความคิด 21 ขัน้ ตอนที่ 1 ก่อตั้งทมี งานประเมินผลอยา่ งมีส่วนร่วม 21 ข้ันตอนที่ 2 การประชุมครง้ั แรก : ปฐมนิเทศทีมงานประเมินผล 22 ขัน้ ตอนท่ี 3 คน้ หาความหมายของการเสริมสร้างพลังชุมชนและ 26 ปัจจยั ที่เกอ้ื หนนุ หรือแสดงความคดิ เหน็ กอ่ นและหลังการทำงานรว่ มกัน ขนั้ ตอนที่ 4 ลำดบั ความสำคัญ 28 ข้นั ตอนท่ี 5 ต้งั คำถามเก่ียวกบั แตล่ ะข้อความเพื่อขยายความ “การเสรมิ สรา้ งพลังชุมชน” 29 ข้นั ตอนท่ี 6 พฒั นาเคร่ืองมือเพ่ือประเมินข้อความ เป็น คำ 3 คำ 30 ท่มี ีความหมายต่อ “การเสริมสรา้ งพลงั ชุมชน” ข้ันตอนที่ 7 พฒั นาและวางแผนประเมนิ ในขนั้ ตอนน ี้ 32 ขน้ั ตอนท่ี 8 สะทอ้ นความรสู้ ึกเกี่ยวกบั กระบวน การประเมินผล 33 ภาคผนวก 1 37 ภาคผนวก 2 39 เรือ่ งท่ี 24 เทคนิคการถอดบทเรียน การถอดบทเรียน และสงั เคราะหอ์ งค์ความร ู้ 41 บทเรียน (Lesson Learned) คอื อะไร 41 แนวทางในการถอดบทเรยี น 42 การประยุกต์ใชบ้ ทเรยี น (Generalization) 43 VI สถาบนั พระปกเกล้า

ประชาธปิ ไตยแบบมีส่วนร่วม (Participatory Democracy) เรือ่ ง หนา้ วงจรโครงการกับการเรยี นรู้เพือ่ การถอดบทเรยี น 44 44 วิธีวิทยาในการถอดบทเรียน 45 1. วธิ วี ิทยาการเรียนรูจ้ ากเพือ่ น (Peer Assist – PA) 49 2. การเรยี นรหู้ ลงั ปฏิบัติ (After Action Review) หรือ AAR เปน็ การเรียนรู้ที่เกดิ ขึ้นระหวา่ งดำเนินกิจกรรมในโครงการ 51 3. วิธีวทิ ยาการเรยี นรหู้ ลงั การดำเนินงาน : Retrospect 53 4. วธิ กี ารเรียนรู้จากบทเรยี นท่ีดีหรอื วธิ ปี ฏิบตั ทิ ดี่ ี (Good/Better /Best practice) 57 5. วิธีวิทยาแผนทผี่ ลลพั ธ์ (Outcome Mapping) : การสร้างการเรียนรแู้ ละการสะท้อนกลับในแผนงานพฒั นา 60 จดุ อ่อนของการถอดบทเรียนและการประยุกต์ใช ้ 61 ขอ้ เสนอการตงั้ โจทย์ในการถอดบทเรยี นและการประยกุ ต์ใช้ 62 การวิเคราะห์บทเรยี นหลักการปฏบิ ตั ิ (AAR) วทิ ยากรกระบวนการ (Facilitator) กับ AAR 64 การสรา้ งสภาพแวดล้อมทีเ่ ออ้ื ตอ่ การเรียนรู้ 68 การต้ังคำถามทีเ่ หมาะสมต่อการเรยี นรู้ 69 เร่ืองท่ี 25 การประเมินผลการฝึกอบรม 1. ว ัตถุประสงค์ของการประเมนิ ผล 79 2. การจำแนกประเภทการประเมนิ ผล 83 3. ก ารประเมนิ กระบวนการในการฝึกอบรม 86 4. การประเมินการบรหิ ารโครงการฝึกอบรม 93 5. การประเมินผลการเรยี นรู้ 95 6. การประเมินผลกระทบทเ่ี กดิ กับองคก์ ร 97 สถาบนั พระปกเกล้า VII

การให้บรกิ ารสาธารณะ โดยการมีสว่ นรว่ มของประชาชน (People’s Audit) เรอ่ื ง หน้า เรอ่ื งที่ 26 ตวั แบบของการรว่ มยกระดับการใหบ้ รกิ ารสาธารณะ 1, 2, 3 103 104 ตัวแบบของการรว่ มยกระดบั การให้บรกิ ารสาธารณะ 1 106 ตวั แบบแบบผสมผสาน 111 เทคนคิ ในการดำเนนิ การในข้ันตอนต่างๆ 120 ตัวแบบของการรว่ มยกระดับการให้บรกิ ารสาธารณะ 2 ตัวแบบของการร่วมยกระดบั การให้บริการสาธารณะ 3 VIII สถาบนั พระปกเกล้า

เร่ืองท่ี 22 แนวทางการประเมินผล ดร.ถวิลวดี บุรกี ุล การประเมินคือ การรวมวิธีการต่างๆ ทักษะและสิ่งที่จำเป็นในการพิจารณา ว่าการดำเนินการหรือนโยบายนั้นจำเป็น หรือไม่และอาจถูกนำไปใช้ได้หรือไม่ เป็นไปตาม แผนหรือไม่ และการดำเนินการนั้นได้ช่วยเหลือ ประชาชนจริงๆ หรือไม่ แผนงานนั้นควรมีการ ปรับปรุงหรือไม่

การใหบ้ รกิ ารสาธารณะ โดยการมสี ่วนรว่ มของประชาชน (People’s Audit) บ่อยครั้งที่เราไม่เคยทราบว่าโครงการของเราก่อให้เกิดผลสำเร็จตามต้องการ หรือไม่ เราดำเนินการเหมาะสมหรือถูกต้องหรือไม่ เราทำสิ่งที่ถูกต้องหรือไม่ ดังนั้นการติดตามประเมินผลจึงเป็นสิ่งจำเป็นโดยผู้ประเมินอาจเป็นผู้รับบริการ หรือบุคคลภายนอก หากเป็นบุคคลที่ 3 ต้องไม่มีความสัมพันธ์กับโครงการไม่มี บทบาทในการอยู่รอดของโครงการ การประเมินท่ีดีเท่าน้ันท่ีทำให้เกิดผลที่เป็นหลักฐาน ในการสรา้ งประสทิ ธภิ าพของโครงการไดแ้ ละบรรลเุ ปา้ หมาย ของโครงการ  สถาบันพระปกเกลา้

แนวทางการประเมนิ ผล การประเมนิ การดำเนนิ การตามนโยบายของรฐั เป็นการ ส่งเสริมความเข้าใจที่ถูกต้องและสร้างวัฒนธรรมการประเมินใน ระหว่างผู้บริหารงานภาครัฐที่จะใช้การประเมินเพื่อ การบริหารงาน แบบมุ่งผลลัพธ์ ส่งเสริมการประเมินเพื่อกระตุ้นการสร้างความสามารถของคนและ สถาบัน เครื่องมือ และวิธีการต่างๆ ทำให้เกิดการเรียนรู้จากประสบการณ์ที่ผ่านมาเพื่อระบุชนิดของ นโยบาย โครงการ และระบบการให้บริการที่นำมาสู่ความสำเร็จและ ปัจจัยที่อาจนำมาสู่ความสำเร็จนั้นๆ ปรับปรุงการออกแบบการพัฒนานโยบายและโครงการต่างๆ โดย การบูรณาการผลจากการประเมินสู่การกำหนดนโยบาย การปฏิรูป การวางแผน และกระบวนการทางนโยบาย สร้างสำนึกรับผิดชอบ ความโปร่งใสและธรรมาภิบาล สถาบนั พระปกเกลา้

การใหบ้ ริการสาธารณะ โดยการมสี ว่ นร่วมของประชาชน (People’s Audit) เครอ่ื งมอื ในการประเมิน เครื่องมือที่ใช้มีหลายวิธีขึ้นกับประเด็นที่จะประเมิน สภาพแวดล้อม ทรัพยากร การประเมินอาจใช้ตัวแบบในการประเมิน และใช้เครื่องมือที่เป็นเชิงคุณภาพหรือ ปริมาณ ซึ่งในที่นี้จะพิจารณาใช้ทั้งหมด แต่มีประเด็นที่ต้องคำนึงคือ ควรเป็นเครื่องมือของการแสดงสำนึกรับผิดชอบและเป็นการเรียนรู้ หน่วยงานควรสนับสนุนให้การประเมินเป็นเครื่องมือในการเสดงความ รับผิดชอบต่อผลที่เกิดขึ้น หน่วยงานควรให้ความสำคัญกับการประเมินและผลการประเมิน และแลกเปลี่ยนเรียนรู้ และเผยแพร่ผล ผลการประเมินควรสัมพันธ์กับการกำหนดนโยบาย การปฏิรูป การวางแผนและกระบวนการทางงบประมาณ ควรมีการทำตัวชี้วัดการปฏิบัติงานและวิธีการปฏิบัติสำหรับนโยบาย โครงการต่างๆ ผ้ทู ่ีควรเข้ามารว่ มประเมนิ • ประชาชน ประชาสังคม • ภาคเอกชน • นักวิชาการ บุคคลหลายฝ่ายต้อง • ร่วมเป็นหุ้นส่วนในการประเมิน • ผู้บริหารต้องรับผิดชอบว่ามีการใช้ จรรยาบรรณในการประเมิน ดังนั้นในการนี้จึงต้องใช้การประเมินผลแบบมีส่วนร่วม ของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง  สถาบนั พระปกเกล้า

แนวทางการประเมนิ ผล รูปแบบท่ีใช้ในการประเมิน รูปแบบของการประเมินแบ่งออกเป็น การประเมินกระบวนการ process evaluation or formative evaluation การประเมิน ผลผลิต ผลลัพธ์ ผลกระทบ effectiveness evaluation or summative evaluation การประเมนิ กระบวนการ เป็นการประเมินว่า โครงการดำเนินการอย่างไร ทำให้ดีขึ้นได้อย่างไร – โครงการเข้าถึงกลุ่มเป้าหมายแค่ไหน – การให้บริการเป็นไปตามแผนอย่างสม่ำเสมอหรือไม่ – ใช้ทรัพยากรอะไรบ้าง เป้าหมายเพื่อ ให้ข้อมูลย้อนกลับต่อผู้บริหารว่าโครงการนั้นกำลังดำเนิน การตามแผนและเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ ควรมีแนวทางปรับปรุง อย่างไร สถาบันพระปกเกลา้

การใหบ้ รกิ ารสาธารณะ โดยการมีสว่ นร่วมของประชาชน (People’s Audit) การประเมิน ผลผลิต ผลลพั ธ์ ผลกระทบ เป็นการประเมินว่า โครงการบรรลุเป้าหมายหรือไม่ เป้าหมายเพื่อประเมินผลกระทบของโครงการ โครงการบรรลุเป้าหมาย มากแค่ไหน กลุ่มเป้าหมายต้องการอะไรบ้าง ควรมีคำแนะนำในการปรับโครงการเพื่อให้สนองความต้องการของกลุ่ม เป้าหมายได้ดีขึ้นและเกิดความคุ้มค่า การประเมนิ ผลผลติ ผลลพั ธ์ ผลกระทบ ศึกษาตามช่วงเวลา เก็บข้อมูลซ้ำ ดูแนวโน้ม เปรียบเทียบกลุ่ม – สังเกต – ให้คะแนน – เครื่องมือวัด ประเมินผลกระทบของโครงการ ใช้แบบจำลอง ตัวแปรอิสระและตัวแปรตาม  สถาบนั พระปกเกลา้

แนวทางการประเมินผล เครื่องมือที่ใช้ เช่น การสังเกตเชิงลึกในกระบวนการ สัมภาษณ์เชิงลึก แบบสอบถาม – ทดสอบ การประเมนิ การให้บรกิ าร ควรประเมินวงจรการบริการขั้นตอนต่างๆ พัฒนาเครื่องมือสำหรับรับฟังความคิดเห็น กำหนดมาตรฐาน รวบรวมความเห็นจากภายในและภายนอก จัดทำรายงาน สถาบันพระปกเกล้า

การใหบ้ ริการสาธารณะ โดยการมสี ว่ นรว่ มของประชาชน (People’s Audit) เมื่อประเมินเรียบร้อยแล้วต้องมีการนำผลไปใช้ในการปรับปรุงการ ทำงานต่อไปแต่จะปรับปรุงการทำงานได้อย่างไร จะขอให้ประชาชนช่วยให้ ความเห็น และมีการถามเจ้าหน้าที่ที่ดำเนินการ พร้อมทั้งพิจารณาวิสัย ทัศน์ มาตรฐานต่างๆ และการปฏิบัติว่าทำได้จริงเพียงไร ต้องปรับ อย่างไร วิเคราะห์ สิ่งที่ประชาชนสัมผัสได้จริง เช่น การให้บริการที่ ประชาชนเป็นผู้รับบริการโดยตรง และให้ความรู้แก่เจ้าหน้าที่และผู้บริหาร อย่างต่อเนื่องพร้อมทั้งให้ข้อมูลประชาชนหรือแจ้งให้ประชาชนทราบ  สถาบันพระปกเกลา้

เรื่องท่ี 23 การประเมนิ ผลอยา่ งมสี ่วนรว่ มเพ่ือเสรมิ สรา้ งพลงั ชุมชน : คูม่ อื สำหรบั ผู้ประสานให้เกิดกระบวนการเรยี นรู้ หรอื ผู้ช่วยกระบวนการกล่มุ ทพ.อุทยั วรรณ กาญจนกามล การประเมินผลโครงการอย่างมี ส่วนร่วมเพื่อเสริมสร้างพลัง ชุมชนเป็นเรื่องท้าทายต่อการ ประเมินผลแบบดั้งเดิมที่เคยปฏิบัติกันมา ช้านานในชุมชน เพราะการประเมินผลแบบ ดั้งเดิมนั้น ใช้ผู้ประเมินมาจากภายนอก และมักไม่ยอมเปิดโอกาสให้ผู้ดำเนินการเป็นผู้ประเมินด้วย

การให้บริการสาธารณะ โดยการมีส่วนรว่ มของประชาชน (People’s Audit) การประเมินผลอย่างมีส่วนร่วมนี้ก่อให้เกิดกระบวนการเรียนรู้ของชุมชนหรือ ระหว่างผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่าย ซึ่งนอกจากจะสะท้อนให้เห็นถึงความเปลี่ยนแปลงของ ชุมชนแล้วยังทำให้รู้จักตัวเอง รู้จักรากเหง้า เอกลักษณ์ ศักยภาพ สถานภาพความเป็น อยู่ และทุนของตนเองซึ่งนำไปสู่การพัฒนาศักยภาพของชุมชน องค์กรชุมชน เครือ ข่ายในที่สุด แนวทางปฏิบัตินี้จัดทำขึ้นด้วยวัตถุประสงค์ 2 ประการ คือ 1. เพื่อค้นหาวิธีการประเมินแบบมีส่วนร่วมโดยทั่วไป 2. เพื่อลองใช้ในการศึกษารูปแบบของผู้ช่วยกระบวนการกลุ่ม (facilitator) ที่จะอาศัยการประเมินแบบมีส่วนร่วมเพื่อหวังผลให้เกิดการเพิ่มพลังแก่ ผู้ปฏิบัติด้วยกันเอง การวางแนวทางปฏิบัตินี้ ประกอบเป็น 4 ส่วน คือ 1. ความเข้าใจในการเสริมสร้างพลัง 2. ความเข้าใจในการประเมินแบบมีส่วนร่วม 3. นิยามของคำสำคัญๆ และเครื่องมือที่ใช้ 4. บันทึกของผู้บริการอำนวยความสะดวก 10 สถาบนั พระปกเกลา้

การประเมนิ ผลอยา่ งมสี ว่ นร่วมเพื่อเสรมิ สรา้ งพลังชุมชน 1. ความเขา้ ใจตอ่ “การเสริมสรา้ งพลงั ” ในช่วงไม่กี่ทศวรรษที่ผ่านมาได้มีการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับการเสริมสร้างพลัง ชุมชนพบว่า ปัจเจกชนหรือกลุ่มชนใดก็ตามจะสร้างเสริมพลังอำนาจในตนได้เมื่อเขา เหล่านั้นอยู่ในสภาวะแวดล้อมที่เอื้ออำนวยให้เขาสามารถคิดและทำได้ในวิถีชีวิตที่เขา ดำรงอยู่นั้นเอง ดังนั้นการสรรค์สร้างให้เกิดสภาวะแวดล้อมที่มีอิสระที่จะเรียนรู้ ร่วมคิด ร่วมทำ และร่วมสะท้อนความรู้สึกนึกคิดด้วยกัน ตลอดจนร่วมปฏิบัติการในโครงการ พัฒนาจึงผุดพรายขึ้นมาอย่างไม่ขาดสาย ในหลายประเทศโดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในโครงการสร้างเสริมสุขภาพชุมชน ผลของการเสริมสร้างพลังมาจากปัจจัยหลายหลากและมีประเด็นที่ทำให้เกิด การพัฒนามากมายทั้งในด้านการศึกษา สุขภาพ กฎหมาย วิทยาศาสตร์ วัฒนธรรม เศรษฐกิจและสังคม การเสริมสร้างพลังอาจหมายถึง หลายสิ่งหลายอย่างที่แตกต่างกันไป ในหลาย กาลเวลาในแต่ละผู้คนที่แตกต่างกันและการเสริมสร้างพลังเกิดขึ้นได้ตั้งแต่ระดับ ปัจเจก ครอบครัว ชุมชนและสังคม ดังนั้น ในช่วงไม่นานมานี้โครงการการพัฒนาใดก็ตามที่มุ่งยกระดับคุณภาพ ชีวิตของผู้ยากไร้ ผู้ด้อยโอกาสหรือคนชายขอบให้ดีขึ้น จะให้ความสำคัญกับ กระบวนการขับเคลื่อนทางสังคมที่มีผลสะเทือนต่อผู้ที่เฉื่อยชาและพึ่งพิงผู้อื่นไปสู่ บรรยากาศแห่งการสร้างเสริมพลังและพึ่งพาตนเองและชุมชนของตน สถาบันพระปกเกลา้ 11

การใหบ้ รกิ ารสาธารณะ โดยการมีสว่ นรว่ มของประชาชน (People’s Audit) 2. ความเข้าใจในเร่อื ง “การประเมินผลแบบมีสว่ นร่วม” เป็นเรื่องของกระบวนการเรียนรู้และ สร้างองค์ความรู้ใหม่ภายหลังจากที่ได้มีโอกาส ได้ร่วมคิดร่วมตัดสินใจและร่วมทำโครงการ ด้วยกัน แทนที่จะให้ “คนนอก” มาประเมิน ผล ก็ปรับเปลี่ยนเป็นให้ “คนใน” ได้มีโอกาส ประเมินผลแทนโดยใช้ประสบการณ์ร่วมกัน เหล่านั้นมาร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ใน บรรยากาศประชาธิปไตยและกระบวนการกลุ่มที่ริเริ่มสร้างสรรค์ องค์ความรู้ที่ได้ใน เวลาต่อมาจึงเป็นรากฐานสำคัญ ของการทำให้บุคคลแต่ละคนสามารถควบคุมชีวิตของ เขาได้ การประเมินผลแบบมีส่วนร่วมจะเริ่มต้นจากการตั้งคำถามที่ก่อให้เกิดความ บันดาลใจ และความภาคภูมิใจร่วมกันภายในกลุ่ม ซึ่งมีนักคิดในกระบวนการนี้หลาย คนได้พยายามตั้งชื่อว่าเป็น “สุนทรียสนทนา” มีการถามคำถามที่สำคัญและเป็นพื้นฐานอยู่คำถามหนึ่งคือ “ใครเป็นคนตั้งคำถามและใครคือผู้ที่ต้องตอบคำถามในการประเมินผล” 12 สถาบันพระปกเกลา้

การประเมนิ ผลอย่างมสี ่วนร่วมเพอื่ เสรมิ สรา้ งพลงั ชมุ ชน การประเมนิ ผลอยา่ งมสี ว่ นรว่ ม เป็นการประเมินโดยใช้ความคิดเห็นของกลุ่มต่อโครงการที่มีการดำเนินงาน เป็นกลุ่มซึ่งมีลักษณะเป็นการสืบค้นการศึกษาค้นคว้าและการสร้างความสามารถใหม่ เริ่มต้นจาก ผู้มีส่วนได้เสียหรือผู้ที่เห็นประโยชน์มารวมตัวกันแล้วร่วมกันคิดร่วมกัน ทำ การมีส่วนเคียงข้างของแต่ละฝ่ายเริ่มตั้งแต่ต้นจนจบกระบวนการประเมินผล อาทิ การตั้งคำถาม ตั้งประเด็น หรือ การถกปัญหา การเลือกและกำหนดวิธีการ การรวบรวมข้อมูล การวิเคราะห์และสังเคราะห์ข้อมูล การนำเสนอผลที่ได้ศึกษา หากเป็นเรื่องการให้บริการสาธารณะของหนว่ยงานของรัฐหรือองค์การบริหาร ท้องถิ่น วัตถุประสงค์ที่สำคัญก็คือ การทำให้กระบวนการและผลของการศึกษาไป มีอิทธิผลต่อการดำเนินงานในอนาคต ซึ่งจำเป็นต้องรู้ทั้งจุดแข็งจุดอ่อนในสิ่งที ่ ดำเนินการไปแล้วและมีข้อเสนอแนะที่มีความหมายต่อ กลุ่มที่จะทำงานในคราวต่อไป จากวิธีการดังกล่าว ตัวมันเองจะก่อให้เกิดการเสริมสร้างพลังในแต่ละคนซึ่งมี สิทธิ์มีเสียงในการร่วมกันออกความคิดเห็น ตอนประเมินผลที่มีผลกระทบทั้งโดย ตั้งใจและไม่ตั้งใจต่อโครงการจากมุมมองของเขาเหล่านั้น สถาบันพระปกเกล้า 13

การให้บริการสาธารณะ โดยการมสี ว่ นรว่ มของประชาชน (People’s Audit) เครื่องมือต่างๆ รวมทั้ง วิธีการเข้าถึงปัญหาหรือโจทย์ มาจากผู้มีส่วนได้เสียที่จะเข้า มามีส่วนร่วมที่จะร่วมกัน ออกแบบและคิดประเมินร่วม กันจนทำให้เกิดผลของการ ประเมินดังกล่าว อย่างไรก็ตาม ทิศทางที่จะไปไม่ได้มีสายเดียวและวิธีการก็มิได้มีวิธีเดียว หากแต่มาจากความสนใจ และความตระหนักของผู้คนที่เขามามีส่วนร่วมว่ามีมากน้อย เพียงใด มีความตื้น ลึกขนาดไหน ในขณะเดียวกัน ความมุ่งหมายสำคัญของการประเมินผลอย่างมีส่วนร่วมเริ่ม จากการแบ่งการควบคุมกระบวนการและควบคุมโดยผู้คนในชุมชนเอง โดยบุคคล ภายนอกชุมชนจะเข้าไปเกี่ยวข้องน้อยลงเป็นลำดับ การเข้ามาเกี่ยวข้องของผู้ใช้ ตั้งแต่การออกแบบการรวบรวมการวินิจฉัยข้อมูล ขึ้นอยู่กับเวลาและขุมพลังที่สามารถจะหาได้ ดังนั้น ความเข้าใจในเรื่อง “เวลา” ซึ่ง เป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เขาได้มีโอกาสแบ่งมาทำงานร่วมกัน บางครั้งความเพียรพยายามในการประเมินผลอย่างมีส่วนร่วมจะมีความ โกลาหลและมีการจัดการหละหลวม แต่แม้กระนั้นก็ตาม ก็ยังเป็นกระบวนการที่มี ความเคลี่อนไหวแบบสม่ำเสมอ กระบวนการประเมิน เริ่มต้นจากความตระหนักประเด็นปัญหาที่นำมาสู่การ ถกเถียง เสวนาและการมีปฏิสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน 14 สถาบันพระปกเกลา้

การประเมนิ ผลอย่างมีส่วนร่วมเพื่อเสรมิ สรา้ งพลังชมุ ชน ความแตกต่างในเรื่องความคิดเห็นและความสับสนจะเกิดขึ้นเมื่อเริ่มแรกใน กระบวนการประเมิน-ผลเพราะว่ามันเกี่ยวโยงกับการประสานงานและการเจรจาต่อรอง ระหว่างกันและกัน ซึ่งบางทีบางคนไม่ได้มีโอกาสนำงานกันอย่างใกล้ชิด ดังนั้น ความอดทนจึงเป็นปัจจัยสำคัญที่จะต้องพยายามอย่างหนักทำความเข้าใจกลุ่มมิใช่ใคร คนใดคนหนึ่งการปฏิบัติการที่นำมาซึ่งความรู้ของผู้มีส่วนได้เสียตั้งแต่การทบทวน ความก้าวหน้าเป็นระยะๆ ว่าเกิดอะไรขึ้น ตลอดจนการหาข้อมูลเพื่อวางแผนอนาคต จะทำให้โครงการมีความต่อเนื่องและยั่งยืน กระบวนการทั้งหมดจะต้องมีการสะท้อนความคิดเห็นอย่างต่อเนื่อง และการ ถามคำถามในลักษณะที่ก่อให้เกิดการวิพากษ์ อาทิ ใครบ้างที่เข้ามามีส่วนร่วมและมี กันถึงในระดับไหน มีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันหรือไม่เพียงใด การประเมินอย่างมีส่วนร่วมสามารถเสริมสร้างพลังทุกคนที่เกี่ยวข้องใน โครงการทั้งผู้คนซึ่งเป็นสมาชิกของชุมชน ผู้มีส่วนได้เสียในโครงการ โครงการมีส่วนร่วมของผู้มีส่วน ได้เสียโดยตรงจะใช้ประสบการณ์ของ ตนเองเป็นฐาน และการแลกเปลี่ยนความ คิดเห็นระหว่างกันเพื่อที่จะทำให้เกิดความ เข้าใจต่อธรรมชาติที่แท้ของการเสริมสร้าง พลังและทำให้เขาก้าวเข้ามาในกระบวนการ ประเมินการเสริมสร้างพลังซึ่งเราหวังว่าจะ พัฒนาไปสู่การประเมินการเสริมสร้างพลัง อย่างเข้มข้น สถาบันพระปกเกล้า 15

การใหบ้ รกิ ารสาธารณะ โดยการมสี ว่ นรว่ มของประชาชน (People’s Audit) 3. การจำกัดความคำและเครือ่ งมือตา่ งๆ ท่ีใช้ในการประเมนิ คำต่างๆ ต่อไปนี้เป็นคำที่รวบรวมมาจากคำจำกัดความสั้นๆ ที่จะก่อให้เกิด ความเข้าใจ เนื่องในการประเมินผลอย่างมีส่วนร่วม ผู้ช่วยกระบวนการกลุ่ม กระบวนกร หรือ นิยมเรียกกันสั้นๆ ว่า “คุณอำนวย/ ฟา” คือ ผู้ที่มีความรู้ในประเด็นและกระบวนการระดมความ คิด ในเรื่องนี้ผู้ที่จะอำนวยความสะดวกก็จะต้องทราบถึงวิธีการของการ ประเมินอย่างมีส่วนร่วมเป็นอย่างดี คุณลักษณะของผู้ช่วยกระบวนการกลุ่ม (คุณอำนวย/ Fa) ประกอบด้วย 1. ความสามารถในการฟัง ฟังทุกคนให้แต่ละคนมี โอกาสพูด แสดงความคิดเห็นโดยไม่มีการขัดจังหวะ 2. ช่วยให้กลุ่มได้ตั้งคำถาม ดูราย- ละเอียด ในการถามที่ทำให้ผู้ตอบคำถามมีกำลัง ใจที่จะตอบ หรือมีความภาคภูมิใจที่ได้ตอบ 3. มีการสร้างแนวทางการถกเถียงโดยทำให้กลุ่มมุ่งประเด็นที่หัวข้อสนทนา และการไกล่เกลี่ยความขัดแย้ง 16 สถาบนั พระปกเกล้า

การประเมนิ ผลอยา่ งมสี ่วนร่วมเพอ่ื เสรมิ สรา้ งพลังชุมชน 4. ทำให้ผู้เข้าร่วมประชุมเกิดความไว้วางใจ โดยให้ทุกความคิดและความเห็น ได้รับความเคารพโดยถ้วนหน้า หากมีการบันทึกก็ควรบันทึกโดยไม่มีการ วิจารณ์ 5. แบ่งเบาภาระงานและกระจายความรับผิดชอบให้กว้างขวาง เมื่อความคิด ตกผลึกแล้วก็ทำให้เกิดการรับผิดชอบกันอย่างกว้างขวางทั่วถึงในกลุ่ม 6. ทำให้เกิดภาวะแวดล้อมหรือบรรยากาศที่สามารถแลกเปลี่ยนเรียนรู้ และ สะท้อนความรู้สึกนึกคิดโดยถามคำถามปลายเปิด อาทิ อะไร ทำไม ฯลฯ 7. มีแผนปฏิบัติการที่จะช่วยให้ทุกฝ่ายเสนอมุมมองของตนเองในระหว่างผู้มี ส่วนได้เสียอย่างทั่วถึงและเปิดเผย เหนือสิ่งอื่นใดผู้อำนวยความสะดวกจะเป็นผู้จุดประกาย เป็นผู้จัดการประเมิน ผลโดยกระบวนการที่มีการควบคุมน้อยที่สุด ผู้ช่วยกระบวนการกลุ่มควรแสดง บทบาทที่สำคัญที่ทำให้เกิดการประเมินอย่างมีส่วนร่วมของการเสริมสร้างพลังได้ อีกทั้งเป็นผู้ส่งเสริมให้ผู้ร่วมประชุมมีทัศนคติที่ดีต่อการมีส่วนร่วม อาทิ การ เสริมสร้างความสามารถที่เกิดขึ้นในกลุ่มของตนเอง การมีโอกาสได้เป็นเจ้าของ ผลการดำเนินงานที่ตนทำและการดำเนินงานที่มีประสิทธิผล ก า ร ตั้ ง ค ำ ถ า ม ที่ น ำ ใ ห้ เ กิ ด ค ว า ม ภ า ค ภู มิ ใ จ แ ก่ ตั ว ผู้ ต อ บ ค ำ ถ า ม (Appreciative Inquiry) เป็นกระบวนการที่เริ่มจากความคิดที่ว่ามนุษย์สามารถเติบโตมีสติปัญญาได้ จากการตั้งคำถามที่ชาญฉลาด การเป็นผู้อำนวยความสะดวกที่ดีจะเป็นต้องมีคำถาม เด็ดๆ ที่โดนใจผู้เข้าร่วมประชุมให้เกิดความบันดาลใจมีกำลังใจและมีความหวังที่จะ ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดี สถาบันพระปกเกลา้ 17

การใหบ้ ริการสาธารณะ โดยการมีส่วนร่วมของประชาชน (People’s Audit) ผู้มีส่วนได้เสยี (Stakeholders) คือ ผู้ปฏิบัติการ ซึ่งทุ่มเทความสนใจให้กับโครงการ ประเด็น หรือกิจกรรม อย่างใดอย่างหนึ่งที่ตนเองได้รับผลกระทบ ผู้มีส่วนได้เสียหมายรวมถึง ผู้ที่รวมกลุ่ม กันในฐานะผู้ได้รับผลกระทบจากโครงการพัฒนา อาทิ ผู้ยากไร้ ผู้หญิง คนงาน เกษตรกร สมาชิกองค์กรชุมชน หรือบุคลหรือกลุ่มใดก็ตามที่ได้รับผลกระทบจาก โครงการดังกล่าว อาทิ ข้าราชการ สถาบัน และเจ้าหน้าที่ของโครงการในการประเมิน ผลอย่างมีส่วนร่วม ผู้มีส่วนได้เสียคือ ผู้ที่มีบทบาทสำคัญในกระบวนการประเมินผล อาทิ การเป็นผู้ตั้งคำถาม ผู้วางแผนประเมินผลการรวบรวมข้อมูลและผู้แก้ไขปัญหา วธิ ีการเชิงปริมาณ (Quantitative Methods) ใช้ตัวเลขวินิจฉัยข้อมูลจากการมีส่วนร่วมได้เสียวิธีการรวบรวมข้อมูลประกอบ ด้วยการสำรวจ การบันทึก วิธกี ารเชงิ คุณภาพ (Qualitative Methods) ใช้ตัวเลขในการวินิจฉัยน้อยที่สุด วิธีการรวบรวมข้อมูล ประกอบด้วยการ สังเกตการสัมภาษณ์ การประชุมกลุ่มเพื่อรวบรวมข้อมูลจากผู้มีส่วนได้เสีย ข้อมูลพ้ืนฐาน (Baseline Data) คือ สภาวการณ์ที่อธิบาย ณ ส่วนแรกเริ่มของโครงการ การเก็บรวบรวมข้อมูล ในเวลาต่อมาจะสามารถบอกได้ถึงความเปลี่ยนแปลงภายหลังที่มีการดำเนินโครงการ ไปแล้ว ในการประเมินอย่างมีส่วนร่วมเป็นความสำคัญอย่างยิ่งที่ผู้มีส่วนได้เสียจะ สามารถระบุปัจจัยสำคัญ หรือแหล่งข้อมูล รวมทั้ง ตัวชี้วัดที่นำไปสู่การวัดผลของการ ทำงานข้อมูลพื้นฐานจะเป็นวัตถุดิบที่ใช้สำหรับประเมินอนาคต 18 สถาบันพระปกเกลา้

การประเมินผลอยา่ งมีสว่ นรว่ มเพ่อื เสรมิ สรา้ งพลังชุมชน การประเมนิ ผลประโยชน์ (A beneficiary Assessment) เกี่ยวข้องกับการมีส่วนร่วมในผลประโยชน์ที่เกิดขึ้นจากพัฒนาการประเมิน คุณค่าของกิจกรรมที่ผู้ใช้รับรู้ หรือการเปิดโอกาสให้ผู้ที่ได้รับผลกระทบ ได้เปล่งเสียง ออกความคิดเห็นให้คุณค่า หรือบอกถึงความเชื่อ ความหวัง วิธีการประเมิน อาจทำได้ จากการสังเกตโดยตรงการสัมภาษณ์ การหาข้อมูลจากผู้มีส่วนได้เสีย การสงั เกตโดยผู้มสี ว่ นรว่ มสงั เกต (Participant Observation) คือ การที่บุคคลภายนอกได้อาศัยและเรียนรู้ในระยะเวลาหนึ่งในพื้นที่ที่มีการ ดำเนินการอาจเป็นอาทิตย์หรือเป็นเดือน การประชุมเพือ่ รบั ฟงั ความคดิ เหน็ คือ การประชุมสาธารณะเพื่อเรียนรู้มุมมองของชุมชนและทางเลือกต่างๆ ใน ประเด็นท้องถิ่น อาจเป็นกลุ่มประชุมเล็กๆ มีการตั้งคำถามนำให้เกิดความเข้าใจ กระจ่างชัด ในประเด็นต่างๆ ที่เกี่ยวโยงกันโดยชุมชนเป็นผู้ให้ความคิดเห็นหรือแสดง ความหมาย บนั ทกึ ชว่ ยจำ เป็นการบันทึกความคิดของบุคคลหรือประสบการณ์ ตลอดจนความรู้สึกของ เขาอย่างเป็นเรื่องราว มันเป็นวิธีการเรียนรู้เกี่ยวกับโครงการหรือผลกระทบที่มี ซึ่ง ข้อมูลนั้นเปลงออกมาจากเสียงของผู้มีส่วนได้เสีย หรือผู้ที่มีส่วนร่วมมันช่วยเป็นส่วน หนึ่งของแหล่งข้อมูลและทำให้มองภาพของโครงการว่ามีหรือไม่ สถาบันพระปกเกล้า 19

การใหบ้ ริการสาธารณะ โดยการมีสว่ นร่วมของประชาชน (People’s Audit) แผนภูมิเวนน์ คือ แผนภาพที่ใช้แสดงความสัมพันธ์ระหว่างองค์กรหรือระหว่างถามกันใน หมู่ผู้ประชุม เป็นการช่วยให้ทราบถึงผู้คนในชุมชนมีความเห็นหรือรู้สึกประเด็น ต่างๆ เช่น ปัญหาอุปสรรคหรือหนทางแก้ไข เป็นการประชุมที่มีผู้แทนจากกลุ่มต่างๆ ประมาณ 10 – 15 คน เข้าร่วมประชุม มีการตั้งคำถามเป็นชุดๆ ให้อภิปรายกันตัวผู้อำนวยความสะดวกมีหน้าที่ในการให้ แนวทางการอภิปราย การประเมินดังกล่าวจะใช้เพื่อให้ข้อมูลเกี่ยวกับการออกแบบ โครงการ หรือเมื่อมีการดำเนินโครงการไปแล้ว มันอาจใช้ในการประเมินผลในฐานะ เป็นเครื่องมือในการเริ่มอภิปราย หาความจำเป็นความต้องการ หรือ ทำความกระจ่าง ในประเด็นต่างๆ แผนทค่ี วามคดิ เป็นเครื่องมือที่ใช้ในแต่ละช่วงของ โครงการเพื่อทำให้กลุ่มผู้ประชุมได้วาด แผนที่สำหรับความคิดเห็น คำจำกัดร่วม หรือแนวคิดของผู้เข้าร่วมประชุม แผนที่ ความคิดอาจชุมชนกับองค์กรอื่นๆ มัน แสดงความแตกต่างของมุมมองของผู้เข้าประชุมที่เกี่ยวข้องกับขุมพลัง หรือข้อจำกัด ทางสังคม วงกลมขนาดต่างๆ ที่ตัดจากกระดาษจะถูกนำมาใช้แสดงความสำคัญของ สถาบัน กลุ่มหรือองค์กรที่ ผู้เข้าร่วมประชุมเห็นว่าแตกต่าง วงกลมที่ใหญ่กว่าบ่งบอก ความสำคัญที่มากกว่า หรือการใช้วงกลมแสดงสัมพันธภาพระหว่างกันก็อาจทำได้โดย ระบุตำแหน่งของวงกลมชิดใกล้หรือห่างไกลแล้วแต่ความคิดเห็นและวงกลมลงบน กระดาษ 20 สถาบันพระปกเกลา้

การประเมินผลอย่างมีสว่ นร่วมเพื่อเสรมิ สรา้ งพลงั ชุมชน การเตรยี มการก่อนการวางแผน กระบวนการและการสะท้อนความคิด ช่วงต่อไปนี้เป็นขั้นตอนที่ผู้ช่วยกระบวนการกลุ่ม (คุณอำนวย/Fa) จะปฏิบัติ ตามกฎเกณฑ์ที่จะสร้างเครื่องมือสำหรับประเมินผลการเสริมสร้างพลังในกลุ่มสมาชิก ของชุมชน พึงระลึกว่านี่คือ แนวทางที่ท่านจะใช้ประกอบ แต่ที่สำคัญคือ ต้องคำนึง บริบทของชุมชนเองและผู้เข้าร่วมประชุมในขณะที่ดำเนินการประชุม ผู้ช่วยกระบวนการกลุ่ม (คุณอำนวย/Fa) มีความจำเป็นต้องเข้าใจว่าไม่มี เครื่องมือเพียงชิ้นใดชิ้นหนึ่งเพียงชิ้นเดียวที่จะนำมาใช้ตลอด การเสริมสร้างพลังและ การประเมินแบบมีส่วนร่วมต้องอาศัย ปัจจัยประกอบหลากหลายและต้องคำถึงชุมชน เป็นสำคัญ ข้ันตอนที่ 1 ก่อตงั้ ทีมงานประเมินผลอย่างมีส่วนรว่ ม ความมุ่งหมาย ทีมงานประเมินผลชุมชนจะได้รับการฝึกอบรมให้เป็นผู้อำนวยความสะดวกใน การประเมินผลชุมชน (Evaluatuion Facilitators) ทีมงานนี้จะรับผิดชอบในการ ค้นหาผลแห่งการตัดสินใจร่วมกันในเรื่อง จะออกแบบดำเนินการวินิจฉัย และนำเสนอ การประเมินผลอย่างไร รวมทั้ง เป็นผู้แนะนำว่าการประเมินในอนาคตควรจะเป็น เช่นไร วัตถปุ ระสงค์ ก่อตั้งทีมประเมินผลที่มาจากชุมชน จำนวน 5 – 6 คน สถาบันพระปกเกล้า 21

การให้บรกิ ารสาธารณะ โดยการมีส่วนร่วมของประชาชน (People’s Audit) กจิ กรรม 1) ติดต่อผู้ที่จะมาเป็นผู้แทนมาจากชุมชน 1 กลุ่ม อย่างน้อย 4 – 6 คน 2) วางแผนสำหรับการประชุมครั้งแรก “คุณอำนวย/ฟา” ควรเลือกสมาชิกของทีมที่มาจากตัวแทนจากกลุ่มหรือชุมชน ที่แตกต่างกัน หรือมาจากหลายกลุ่มเพื่อให้มีหลากหลายมุมมองความคิดเห็นและ ครอบคลุมการดำเนินการ ซึ่งอาจแล้วแต่พื้นที่ความแตกต่างในเรื่องโครงสร้างทาง อำนาจท้องถิ่นความแตกต่างในกลุ่มสังคมวัฒนธรรมภายในชุมชน เนื่องจากการประเมินแบบมีส่วนร่วมจะต้องมีความโปร่งใส สามารถอภิปรายได้ อย่างเปิดเผยในเรื่องวัตถุประสงค์ เป้าหมายและประเด็นที่สนับสนุนหรือคัดค้านใน โครงการซึ่งผู้มีส่วนได้เสียจะประเมินผลได้ อุปกรณ์ ปากกาเคมีกับกระดาษปรุ๊ฟ ข้ันตอนที่ 2 ก ารประชุมคร้ังแรก : ปฐมนิเทศทมี งานประเมนิ ผล ความมุ่งหมาย การประชุมครั้งแรกเป็นการปฐมนิเทศถึงการประเมินผลอย่างมีส่วนร่วมว่า สังคมมีการเปลี่ยนแปลงหรือไม่ ภายในชุมชนของตนเอง (การเสริมสร้างพลังชุมชน) ผู้ช่วยกระบวนการกลุ่ม (คุณอำนวย/Fa) จะสำรวจความรู้เกี่ยวกับการประเมินผลใน กลุ่มและวิธีการที่เคยทำมาแล้วในอดีต 22 สถาบนั พระปกเกล้า

การประเมินผลอย่างมสี ว่ นร่วมเพ่อื เสรมิ สร้างพลังชุมชน วัตถปุ ระสงค ์ ภายหลังจากผู้ช่วยกระบวนการกลุ่ม (คุณอำนวย/Fa) เริ่มการประชุมครั้งแรก และแนะนำตนเอง ผู้ช่วยกระบวนการกลุ่ม (คุณอำนวย/Fa) แล้ว อธิบายต่อทีมว่า ทำไมจึงมาที่นี่ 1. เรากำลังจะประเมินว่ามีการเปลี่ยนแปลงในชุมชนของเราหรือไม่ อย่างไร ภายหลังมาที่ได้ทำงานร่วมกันมาเกือบ 2 ปี 2. อธิบายว่าบางทีการเปลี่ยนแปลงของชุมชนอาจมองเห็นได้แต่อธิบายได้ยาก ดังนั้น ภายใต้กระบวนการประเมินผลเราหวังว่าจะหาทางระบุ อธิบาย ประเมิน และแลกเปลี่ยนทัศนะระหว่างกัน ถึงสิ่งที่เกิดขึ้นในชุมชนของเรา 3. รับฟังความคิดเห็นเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมประเมินผลและการสนับสนุน พลังชุมชน ซึ่งสามารถทำได้หลายวิธีและข้างล่างนี้เป็นคำถามและ ข้อแนะนำซึ่งเป็นไปได้ 4. ทำให้ทีมงานเข้าใจให้ได้ว่ายังไม่มีการประเมินผลที่ใดในโลกมีรูปแบบที่ดี ที่สุด 5. กระบวนการต้องมีความยืดหยุ่นสูง 6. วิธีการและเครื่องมือทั้งหลายทั้งปวงขึ้นอยู่กับการตัดสินใจของทีมงานเป็น สำคัญ สถาบนั พระปกเกล้า 23

การใหบ้ ริการสาธารณะ โดยการมสี ่วนรว่ มของประชาชน (People’s Audit) วธิ ีให้ได้มาซง่ึ ข้อมูลวา่ ทมี งานรอู้ ะไรบา้ งเก่ยี วกบั การประเมินผลแบบมีส่วนร่วม 1. หาว่ามีใครเคยมีประสบการณ์บ้างหรือไม่ 2. หากมีลองแลกเปลี่ยนถึงจุดแข็งจุดอ่อนจากวิธีการที่เคยทำ 3. งานของทีม “ฟา” ที่แท้จริงคือ การช่วยให้กลุ่มสามารถหาเครื่องมือที่มี ประโยชน์ที่สุด ประสานงานให้ดี และแบ่งงานให้ถูกตามความถนัดและ ความสนใจของเขา คำว่า การประเมินผล มีความหมายสำหรับกลุ่มของเราอย่างไร กิจกรรม เขียนรายการลงบนกระดาษ การสังเกตหรือประเมินพลังชุมชนมีความสำคัญสำหรับ เราไหม หลังจากนั้นผู้ประสานงานจะบอกปัญหากับสมาชิกทีมงานตามรายการ ข้างล่างนี้ ต้องทำความเข้าใจกับสมาชิกทีมงานว่าไม่มีรูปแบบใดที่ดีที่สุด ในการประเมินความร่วมมือ การยืดหยุ่น ตลอดขบวนการเป็นสิ่งที่มีความสำคัญ การพัฒนาเครื่องมือและวิชาการสำหรับการประเมินผลขึ้นอยู่กับ ความสนใจของทีมงาน มีวิธีการประเมินหลายวิธีที่แตกต่างกันและค้นหาว่ามีใครบ้างที่มี ประสบการณ์ในการทำ การประเมินผลให้คนที่มีประสบการณ์แบ่งปันประสบการณ์และความคิดเห็น เกี่ยวกับจุดอ่อนและจุดแข็งของกลุ่มซึ่งนำไปสู่ขบวนการตามความสนใจของเรา 24 สถาบันพระปกเกลา้

การประเมินผลอย่างมีส่วนรว่ มเพ่ือเสรมิ สรา้ งพลงั ชมุ ชน กิจกรรม 1) ใช้แผนที่ความคิดภายหลังจากการถามคำถามว่า “การประเมินผลมีความ หมายต่อกลุ่มเราอย่างไร?” (มันจะทำให้สมาชิกแต่ละคนอธิบายความ หมาย หรือนิยามที่ชัดเจนตรงกัน) 2) แปะคำตอบลงบนกระดาน 1 ภายหลังจากการถามคำถามว่า “ใครต้องการ ทราบผลลัพธ์ของการประเมินของเรา?” (มันจะทำให้ได้รายชื่อของผู้มีส่วน ได้เสียในโครงการที่สมควรจะได้รับการเชื้อเชิญให้มาถกกันในประเด็น ต่างๆ ที่ต้องการคำตอบ) 3) แปะคำตอบลงบนกระดาน 2 ภายหลังจากการถามคำถามว่า “จะมี ประโยชน์สำหรับเราหรือไม่ที่จะประเมินความเปลื่ยนแปลงทางสังคมภาย หลังจากการดำเนินโครงการ?” (มันจะทำให้ได้หนทางใช้ประโยชน์จาก ผลลัพธ์ที่ได้ในการประเมินผล) อุปกรณ์ ที่ประชุม อาหารว่าง กระดาษขนาดใหญ่ น้อย หลากรูปแบบ หลายสี กระดาษกาวหน้าเดียว ปากกาสักหลาด/ กรรไกร/ คริ๊พหนีบกระดาษ/ กระดาน 3 ขา สถาบนั พระปกเกลา้ 25

การใหบ้ รกิ ารสาธารณะ โดยการมสี ว่ นร่วมของประชาชน (People’s Audit) ขัน้ ตอน„µท¦Ä®่ี o3¦„· µ¦­µค›µ้¦น–³ห×า¥ค„µ¦ว¤­¸ าªn มœ¦nªห¤…ม°Šาžย¦³ขµอœ งการเสริมสร้างพลัง­ช™µุม´œช¡¦น³žแ„Áล„¨µoะ 3) žปก³‡าัจ“รµÎ‹˜จ³ท°¤ัย¸žำ¨¦งทŠ³าÃี่เœน¥ก„ร¦ื้œอ³r­่ว—หεµ®มœน¦ก2´ุน£Áนั¦µµห¥® ®ร¦¨º°Š´ ือŋ¤µแ„nš„สɸ‹µ³¦ดž™¦µง³¤Á‡¤คµÎ·œ™ว‡µ¤ªาµªม¤nµÁžค¨ิดɺ¥œเÂหž¨็นŠšกµŠ่อ­´Šน‡¤แ£ลµ¥ะ®ห¨ล´Š‹ัµง„ „µ¦—εÁœœ· ǦŠ„µ¦?” (¤´œ‹³šÎµÄ®oŗ®o œšµŠÄož¦³Ã¥œ‹r µ„Ÿ¨¨´¡›ršÅ¸É —Äo œ„µ¦ž¦³Á¤·œŸ¨) ความมงุ่ °ห»ž„ม¦–ายr - š¸žÉ ¦³»¤ “คุณอำ-นว°ยµ®/ฟµ¦ªาµn”Š ให้กลุ่มช่วยกันอธิบายความหมายและทำความเข้าใจกับคำว่า เกหา็นรเกส่อรนิมแสลระ้างหพ--ลลัง„žกัง¦µชา„³รุม—„ทµµช¬­ำน…´„งœ®ซาµ¨นึ่ง—µเėรป®/่ว็น„มn¦ไœก¦ปo°Åัน¥ต„¦เ®าก/¨มี‡่ยµป„¦ว¡·Ë¦รก¼ž®ะÂับœส¸กบ„าก¦®ร³¨าส—µรµ¥ร¬ณ­้า/¸ ง„์ส„¦เ¦่วส³³—นร—µิมµต¬œ„สัวµ3แุขª…®ภลµœะาoµพชÁ—ุมช¸¥ªชุมนชนแสซดึ่งมงคีหวลาามยควิดิธี การแต่เร…าÊ´œข˜อ°œแšนɸ ะ3น‡ำoœต®าµม‡ªกµ¤ร®ะ¤บµว¥…น°กŠ„าµร¦ตÁ­่อ¦ไ·¤ป­¦นoµŠี้ ¡ ¨´Š»¤œÂ¨³ž{‹‹´¥š¸ÉÁ„ºÊ°®œ»œ®¦º°Â­—Š‡ªµ¤‡·—Á®Èœ „°n œÂ¨³®¨´Š„µ¦šµÎ Šµœ¦ªn ¤„´œ วัตถุปร‡ะสªµง¤¤ค»Šn ์ ®¤µ¥ การเปลนี่ย¡¦ิยnªน¨¤า´Šแ„ม´œป»¤คÁ„ล“วɸ¥œ‡งาª»–Žท„มɹŠ°´าÁหεž„งœมµ}œสª¦Åา¥ัง­žยค¦/˜oµขม¢ŠµÁอ¤µ­ภ”žง¦า·¤ก¦ย­³าÄ­ใ…»®รน£o„เµส„¨ช¡µ»n¤รุม¦ิม»¤–ชnªส¥rน­œ„รnª ´œœŽ้ง°ÉŠ¹พ˜›¤´ª·ล®¸Âµ¨ัง¨¥µช³‡¥ªุมª»¤µ·›ช¤„¸ ®นœµ¦¤รµ่ว˜¥­ÁnÂม—¦¨µŠก³…‡š°ันªÂεµแ‡œ¤ªล³‡µœ·—ะ¤µÎÁรÁ®˜…ะµoµÈœ¤Äบ„‹„ุถn°„¦´œ³ึง‡Âค媨วªœ³nµา„®มµ„¨¦µ´สŠ˜¦„°nำÁ­µÅค¦¦žšั·¤ญœÎµ­¸ÊŠใ¦µนoµœŠ ª´˜™»ž¦³­Š‡r กิจกรรม œ·¥µ¤‡ªµ¤®¤µ¥…°Š„µ¦Á­¦·¤­¦oŠ¡¨´Š»¤œ¦nª¤„´œÂ¨³¦³»™¹Š‡ªµ¤­Îµ‡´Äœ„µ¦Áž¨¸É¥œÂž¨Š šµŠ­´Š‡¤£µ¥Äœ¤» œ อาจจะแทบ„„ำ‹·¨่งค„»¤n ก¦¨ว¦ล³า¤ุ่4มมš–εเเล‡5ขª็ก‡้าµœ¤ๆใÁจ…กoใµÄนล‹Äกุ่มœลล„ุ¨่ะมn»¤แ4¨ล–oª้วªµว5—าÁคžด}œนเÂป Ÿ็นœšแ¸É‡ผªµน¤ท‡·—ี่ค¨Šวาœม„ค¦³ิด—µล¬งÂบŸnœนÄ®กรnะ°ดµ‹า‹ษ³ÂแผnŠ„่น¨ใn»¤หÁ¨ญȄÇ่  „ … ‡ ‹  Š ‡ªµ¤Áž¨¥É¸ œÂž¨ŠšµŠ­´Š‡¤/ „µ¦Á­¦·¤­¦µo Š¡¨Š´ »¤œ 26 สถาบันพระปกเกล้า 23-9

การประเมินผลอย่างมีส่วนรว่ มเพื่อเสรมิ สร้างพลงั ชุมชน การอภิปราย 1) “คุณอำนวย/ฟา” สามารถถามในกลุ่มที่จะคุยปัญหาร่วมกันเกี่ยวกับ แผนที่วาดไว้และออกความคิดเห็นเกี่ยวกับ คำ หรือ ข้อความ ผู้ประสาน งานสามารถที่จะถามลึกลงไปเพื่ออธิบายความหมายของแต่ละข้อความ 2) แปะคำตอบลงบนกระดาน 1 ภายหลังจากการถามคำถามว่า “ก่อนหน้าที่ จะมีโครงการชุมชนของเราเป็นเช่นไร? แล้วเดี๋ยวนี้เป็นเช่นไร?” (ให้ สมาชิกกลุ่มแต่ละคนเขียนคำตอบลงบนกระดาษด้วยปากกาเคมี 2 ใบ ใบหนึ่ง ก่อนโครงการและใบที่ 2 หลังโครงการ เป็นวลีตัวโต 5 – 7 คำ) การอภปิ ราย Fa สามารถให้กลุ่มช่วยกันอภิปรายแต่ละคำตอบโดยแลกเปลี่ยนความคิดกัน และได้คำอธิบายที่เป็นความหมายที่กระทัดรัดชัดเจนร่วมกัน อปุ กรณ์ กระดาษขนาดใหญ่ น้อย หลากรูปแบบ หลายสี กระดาษกาวหน้าเดียว ปากกาสักหลาด/กรรไกร/คริ๊พหนีบกระดาษ/กระดาน 3 ขา สถาบนั พระปกเกลา้ 27

การให้บรกิ ารสาธารณะ โดยการมสี ่วนร่วมของประชาชน (People’s Audit) ขัน้ ตอนท่ี 4 ลำดบั ความสำคัญ ความมุ่งหมาย “คุณอำนวย/ฟา” สร้างบรรยากาศ ให้กลุ่มช่วยกันลำดับความสำคัญของ ประเด็นที่ได้แลกเปลี่ยนความคิดกันมาแล้ว วัตถุประสงค ์ ให้สมาชิกกลุ่มเลือกตัดสินใจเพื่อจัดลำดับความสำคัญร่วมกัน กจิ กรรม ให้ผู้เข้าร่วมประชุมทุกคนตัดสินใจ 3 ครั้งเลือกลำดับความสำคัญของประเด็น โดย ครั้งที่ 1 เลือกข้อความที่ตนเองเห็นว่ามีความสำคัญที่สุด ครั้งที่ 2 เลือกข้อความที่ตนเองเห็นว่ามีความสำคัญเป็นลำดับที่ 2 ครั้งที่ 3 เลือกข้อความที่ตนเองเห็นว่ามีความสำคัญเป็นลำดับที่ 3 โดยใช้กระดาษสติ๊กเกอร์สี แทนความหมายของลำดับ 1, 2, 3 แปะติดประเด็น ที่ตรงกับความคิดของตัวเอง เมื่อสมาชิกติดสติ๊กเกอร์สีเรียบร้อยแล้ว Fa ทำหน้าที่ คำนวณตัวเลข โดยกำหนดค่าลำดับความสำคัญออกมาเป็นคะแนน อาทิ 28 สถาบันพระปกเกลา้

การประเมนิ ผลอยา่ งมสี ว่ นรว่ มเพอื่ เสริมสร้างพลงั ชุมชน สำคัญที่สุดให้คะแนนเท่ากับ 3 คะแนน สำคัญรองลงมา ลำดับ 2 2 คะแนน สำคัญรองลงมา ลำดับ 3 1 คะแนน จากนั้นแล้วนำมาตรวจนับความถี่ว่าข้อความใดมีความถี่มากที่สุด และรองลง มาตามลำดับ ก็ให้ถือว่าเป็นประเด็นที่มีความสำคัญลดหลั่นลงมาตามลำดับ อุปกรณ์ กระดาษสติ๊กเกอร์ 3 สี ขนาด 1 ตารางนิ้ว ขน้ั ตอนท่ี 5 ตงั้ คำถามเก่ยี วกับ แต่ละขอ้ ความเพือ่ ขยายความ “การเสรมิ สร้างพลงั ชุมชน” ความมงุ่ หมาย ให้กลุ่มช่วยกันสร้างเครื่องมือในการประเมินผลโดยให้กลุ่มระบุถึงความหมาย ของการเปลี่ยนแปลงในแนวลึก วตั ถปุ ระสงค ์ 1) สมาชิกกลุ่มอภิปรายว่า ชุมชนมีความเปลี่ยนแปลงอย่างไร จาก ประสบการณ์ของเขา 2) สมาชิกบอกถึงระดับความแตกต่างของความเปลี่ยนแปลงออกมาเป็น ตัวเลข สถาบนั พระปกเกล้า 29

การให้บริการสาธารณะ โดยการมีส่วนร่วมของประชาชน (People’s Audit) กิจกรรม ให้สมาชิกแต่ละคนอภิปรายถึงความเปลี่ยนแปลงของชุมชนโดยการนำประเด็น ที่ได้ระบุความสำคัญไว้ตั้งแต่แรกมาเปรียบเทียบให้เห็นเป็นตัวเลข ดังเช่น หากนำประเด็นเรื่องการดำเนินโครงการทำให้ชุมชนเกิดความสามัคคี มาอภิปราย ตัวเลข 1 มีความหมายว่า มีความสามัคคีน้อยที่สุด และ ตัวเลข 7 มีความหมายว่า มีความสามัคคีมากที่สุด เป็นต้น อาจจะมีการคิดสากลที่แตกต่างไปจากนี้อีกเช่น ให้คะแนนการให้บริการเชื่องช้า รวดเร็ว ตั้งแต่ 0 ถึง 100 เช่นนี้เป็นต้น อุปกรณ์ กระดาษแผ่นโต และ ปากกาเคมี ขั้นตอนท่ี 6 พฒั นาเครอื่ งมอื เพ่อื ประเมินขอ้ ความ เปน็ คำ 3 คำ ท่มี คี วามหมายตอ่ “การเสรมิ สร้างพลงั ชุมชน” “คุณอำนวย/ฟา” จำเป็นต้องตั้งคำถามซึ่งจะช่วยทีมงานนำเอาข้อความทั้งสาม รูปแบบและสร้างเครื่องมือใช้การประเมินพลังในชุมชนขบวนการที่เริ่มได้ โดยการ สรุปข้อความทั้งสามลงในแผ่นกระดาษอาจทำได้โดยวิธีแตกต่างกันตามคำแนะนำต่อ ไปนี้ 30 สถาบันพระปกเกล้า

„µ¦Ä®o ¦„· µ¦­µ›µ¦–³Ã—¥„µ¦¤¸­ªnกœา¦รnª¤ป…ร°Šะžเม¦³นิ ผµลœ อยา่ งมสี ว่ นร่วมเพอื่ เสรมิ สร้าง­™พµล´œงั ¡ช¦³ุมžช„Áน„¨ oµ ก„าµร¦Áเ­ส¦ร¤· ิม­¦สµo รŠ¡้าง¨Š´พ»¤ลงั œชุมชน ‡µÎ šÉ¸ 1 Á„·—‡ªµ¤­µ¤´‡‡¸ ‡µÎ š¸É 2 £¤¼ žº { µšo°Š™œÉ· ‡µÎ šÉ¸ 3 Á„—· „µ¦¤­¸ nªœ¦ªn ¤ ¡·­¥´ ¡­· ¥´ ¡­· ¥´ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ž¦³­„µ¦–r ž¦³­„µ¦–r ž¦³­„µ¦–r ………… ……………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………… ……………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………… ……………. ………………………………… …………………… ………………………………… …………… ค‡ุณ–» °อεำœนª¥วยœµÎน„ำµ¦ก°า£รž· อ¦ภµ¥ิปÃร—า¥ยÁ¦โ·¤É ด˜ยoœเ˜รŠ´Ê ิ่ม‡µÎต™้นµ¤ตÁžั้งœ}คำ—»ถÇาม—เŠ´ ป˜็น°n Åชžุดœๆ¸Ê ดังต่อไปนี้ - Á(เ¦—รµÄ¼า‹œจ³£ะ®µหµ‡‡าŸªคœµ¤วª„®าม­¤µÎµห®¥ม…¦°´าŠย˜‡´ªขε°อ˜¥°nงµn Ŋคž…ำ°œตŠÄʸ ¡่อœ·­ไป¥´»¤šนÁ¸Éœ¦ี้ใµน…Á°˜ชŠ¦ุมÁ¥¸ ¦¤ชµÅÅน—ªขÄo°o ®อ¥nµÁoง…ŠเµÅรÁ¦¨า°ºได„้อ)ʸ ย่างไร ®¨Š´ ‹ µ„œœÊ´ (ดูในภาคผนวกสำหรับตัวอย่างของพิสัยที่เราเตรียมไว้ให้เขาเลือกชี้) - šÎµ®œoµš¸É­¦»žªnµ„¨¤n» ŗ‡o ªµ¤®¤µ¥ÄœÂ˜¨n ³‡µÎ Á®¨nµœÊœ´ ªµn °¥µn ŠÅ¦ ห-ลังจªn า¥ก„น¨¤n»ั้นÁ¨°º „‡Îµ™µ¤š¸É„¨»n¤Á®Èœªµn „¨¤n» Á°Š°šÉ­¸ »— -- ­ทªnµำ¤¥ห„µ¦น¨™n¤»้า™­ทµ¦¤ี่สž» —รŸoªุป¨¥ว„‡µ่าµÎ ¦™กĵล¤oÁุ่ม˜‡°n¦ไź°ÉดžŠ้ค¤œวº°Ê¸ าžม¦³หÁ¤ม·œาŸย¨ในแต่ละคำเหล่านั้นว่าอย่างไร Á¦ µ˜ช°o Š่ว„ยµก¦¦ลªุ่ม¦เลª¤ือ‡กµÎ ค™µำ¤ถŠาnµ¥มÇที่ก®¦ลº°ุ่มÁ¦เµห˜็นo°Šว„่าµก¦ลÄ®ุ่มo„เ¨อn»¤งÁช¨อnµÁ¦บɺ°ทŠšี่สɸÁุด„¸É¥ ª„´ž¦³­„µ¦–r…°ŠÁ…µÄ®o (Á¦¤µ¸‡¢œ{Š®œ´ ¦š º°„¹ š­ชÊ´ŠÉŠ· ่วš2ยÁɸ …ก°µ¡ล¥nµ¼—ุ่มŠÂส¨Áรªo nœุปœÎµผ¨Åลž°ŠกÄÁ®¨าoÁnµร…Áใ¦µช—ºÉ°¡¼Š้เคš·­¸Éšร¥´ ื่อnµšœÉ¸Áง…°มµ¥šือµÎµ„ปÅÁ¨ªรoÄnµะœÄเœม£žµิน‡¦ผŸ³Áœล—ªÈœ „…) ……‹µ„ ž¦³­„µ¦–r…°ŠšnµœÁ°Š - ‹สεาÁžมœ} า˜ร°oถŠถ™าµ¤ม‡ดε้ว™µย¤คĜำถš„»ามÁ‡ต¦ºÉ°่อŠไ¤ปº°นž¦ี้ ³Á¤œ· ªnµÁžœ} °¥nµŠÅ¦ Á¡°ºÉ Ä®¨o Š­¦»žªnµ —¸ , Ťn —¸®¦°º čoŗo , Ťnŗo สถาบนั พระปกเกลา้ 31 23-12

การใหบ้ รกิ ารสาธารณะ โดยการมสี ว่ นร่วมของประชาชน (People’s Audit) เราต้องการรวบรวมคำถามง่ายๆ หรือเราต้องการให้กลุ่มเล่าเรื่องที่เกี่ยวกับ ประสบการณ์ของเขาให้เราฟัง หรือทั้ง 2 อย่าง เช่น ลองเล่าเรื่องที่ท่าน อยากเล่าในประเด็น………จาก ประสบการณ์ของท่านเอง (มีคนบันทึกสิ่งที่ เขาพูดแล้วนำไปให้เขาดูพิสัยที่เขาทำไว้ในภาคผนวก) จำเป็นต้องถามคำถามในทุกเครื่องมือประเมินว่าเป็นอย่างไร เพื่อให้ ลงสรุปว่า ดี, ไม่ดีหรือ ใช้ได้, ไม่ได้ ขนั้ ตอนที่ 7 พฒั นาและวางแผนประเมนิ ในข้ันตอนน ้ี ขอร้องกลุ่มให้อภิปรายเกี่ยวกับการประเมินนี้ในชมุ ชนของเขาด้วยคำถามต่อไปนี้ ใคร คือผู้ที่สมควรจะถูกถาม? เราจะถามซักกี่คน? เราจะใช้วิธีการถามแบบไหน? สัมภาษณ์ หรือออกแบบสำรวจ? ใครจะเป็นผู้ถาม? เราจะถามเมื่อไหร่? ใครจะวิเคราะห์ข้อมูล? เมื่อไรวิเคราะห์ข้อมูล? เราจะนำเสนอสิ่งที่วิเคราะห์พบอย่างไร? เราแลกเปลี่ยนสิ่งที่ได้ค้นพบนี้กับชุมชนเมื่อไหร่? (ดูในผนวกที่ 2, 3 สำหรับตัวอย่างที่แสดงในข้อมูลที่เตรียมไว้) 32 สถาบนั พระปกเกล้า

การประเมินผลอย่างมีสว่ นร่วมเพือ่ เสริมสร้างพลงั ชมุ ชน ขั้นตอนท่ี 8 สะท้อนความรสู้ กึ เกี่ยวกับกระบวน การประเมินผล ขั้นตอนนี้สำคัญมากที่จะต้องวางแผน เนื่องจากจะได้ทราบถึงการประเมินที่ทำ ไปแล้วว่าเป็นอย่างไร? มีคุณค่าหรือไม่? ถ้าเราจะทำอีกที่หนึ่งจะทำไหม? เป็นการ ลำบากหรือไม่ ให้ท่ปี ระชมุ สะท้อนความคิดเห็นด้วยคำถามตอ่ ไปน ้ี กระบวนการมีประสิทธิผลดีหรือไม่? อย่างไร? ในระยะยาวผลกระทบของการทำมีหรือไม่ อย่างไร? เราระบุผู้มีส่วนได้เสียที่แท้จริง ได้อย่างไร? มีขั้นตอนใดบ้างที่เมื่อทำไปแล้ว ค้นคนที่มีส่วนได้เสียออกไปหรือนำเข้ามา จะสรุปกันอย่างไร เกี่ยวกับบทบาทของผู้มีส่วนได้เสียในฐานะผู้ตั้งคำถาม หรือตอบคำถาม เราได้ทำอะไรที่แตกต่างออกไปหรือไม่ อย่างไร? เราได้ทำการตัดสินใจอะไรบ้าง ที่แตกต่างไปจากที่เคยทำ มีจุดแข็ง จุดอ่อนอะไรบ้าง ในเรื่องการรวบรวมข้อมูล? เมื่อได้ผลการศึกษามาแล้วเขียนรายงานได้หรือไม่? เอาผลที่ได้ขาดการประเมินไปใช้อย่างไร? อภิปราย สถาบนั พระปกเกล้า 33

ก ารใหบ้ รกิ ารสาธารณะ โดยการมสี ว่ นรว่ มของประชาชน (People’s Audit) จงอภิปรายกระบวนการประเมินผลทั้งหมดว่า เป็นอย่างไรบ้างในเรื่อง ต่อไปนี้ - เครื่องมือที่ช่วยกันสร้างใช้เวลามากหรือไม่? - การเลือกผู้เข้าร่วมประชุมเป็นอย่างไร? - มีกลุ่มประชุมที่สนุกสนานหรือเครียด ผลที่ได้ออกมาพอใจไหม? - การจัดการประเมินพอใจไหม? - ในอนาคตถ้าจะทำอย่างนี้อีก เอาไหม? - ต้องการการสนับสนุนอะไรอีก ถ้าหากจะทำอีกครั้ง - มีข้อเสนอแนะอะไรบ้าง ถ้าชุมชนอื่นจะเอาไปใช้ แนวทางการลงบันทึกสำหรับผู้เป็น “คุณอำนวย/ฟา” การจูงใจสมาชิกของชุมชนเพื่อที่จะให้แก้ปัญหาหรือทำงานประเมินผลเป็น เช่นใด ประสบการณ์ของสมาชิกในชุมชน ถือเป็นเครื่องมือใช้ประเมินผลได ้ หรือไม่? อย่างไร? การวัดประเมินข้อจำกัดและขุมพลัง ตลอดจนปัจจัยที่เกื้อหนุนและ ขัดขวางการประเมิน ครั้งนี้ 34 สถาบนั พระปกเกล้า

การประเมินผลอย่างมีสว่ นรว่ มเพื่อเสริมสรา้ งพลังชุมชน ระบุการประเมินผลครั้งนี้ โดยภาพรวม การอบรมผู้รวบรวมข้อมูลที่จำเป็นมีหรือไม่อย่างไร? โดยภาพรวม การรวบรวมข้อมูลโดยภาพรวม การวิเคราะห์ข้อมูลโดยภาพรวม การประสานความร่วมมือ ขุมพลังทั้งหลายเพื่อแก้ปัญหาเป็นอย่างไร? โดยภาพรวม การปฏิบัติการเป็นอย่างไร? โดยภาพรวม การประเมินอย่างมีส่วนร่วมขึ้นอยู่กับทักษะและความสนใจของทีมงาน ประเมินหรือไม่ อย่างไร? สถาบนั พระปกเกล้า 35



การประเมนิ ผลอย่างมสี ว่ นร่วมเพื่อเสรมิ สร้างพลังชุมชน ภาคผนวก 1 „µ¦Ä®o ¦„· µ¦­µ›µ¦–³Ã—¥„µ¦¤­¸ nªœ¦nª¤…°Šž¦³µœ ­™µœ´ ¡¦ £µ‡Ÿœª„ 1 ขนั้ ตอนการประเมนิ ผลการเปลยี่ นแปลงทางสงั คมของชุมชน 1. บปรอะกเมวัตินถคุปรั้งรนะี้ สงค์และทำ„ใµห¦้Ážท¨ุก…ɸ¥ค´Êœœน˜Âผ°ž่œอ¨น„Šµšค¦µลžŠา­¦ย³Š´ Á‡ซ¤¤ื่อ·œ…สŸ°ัต¨Šย์»¤จœริงใจของการ 1. 2°.„ª ´˜ต™ั้งž»คำ¦ถ³า­มŠ‡ Âr ¨³šÎµÄ®o š»„‡œŸ°n œ‡¨µ¥ Ž°ºÉ ­˜´ ¥r ‹¦·ŠÄ‹…°Š„µ¦ž¦³Á¤œ· ‡¦Š´Ê œ¸Ê 2. ˜ŠÊ´ ‡Îµ™µ¤ -„°n œš ɋ¸ก³่อ¤นø ท‡ี่จ¦ะŠม„ีµโ¦คร…งก…าร………….…š…µn œ. ‡ท·—่าªนµn คิด¤» ว่าœชœุมÁ¸Êชžนœ} นÁี้เปœn ็นŦเช?่นไร? œµš3¸ Áž. d—4¦Áรต¡.³ะ่อ—¨ดÁ¤Š1°มÁ­µสแ„¤µมผ¦Ç°³อ่นŠ—°งµÂ¥ใ¬แหnµ‹¤จ¦„้เวµก„°ล„ก¦nµาªร³œœะ1—šด0­µ¨¸ นา¬³¤ษÂาÁµžทŸเ›ปœn¨ี· เลÂnµป¨่าžิดoªป˜เµพ„า—· กล„กงœµเÁา„บ‡เ¦ค¤า³ๆม—¸ ĵี®อœใยหoÁ…Â่า้เ¥¸¥ขร„œบียž˜กน¦´ªวต³นÃัวÁ—˜สโȜตมÁ1žา1ธ}œžิ ®ป¦¤ร³ªะ×โ¥ย®‡¤ค­n¼สÊ´œั้นÇๆ ˜n° 1 Ÿnœ Ä® ก 5ข. ค ง จ ฉ ช ... .. 4. ™4µ¤. „ ¨เอn»¤ªากnµÄรœะÂด˜าn¨ษ³ม…าo°อ‹่า³นÄ®ทoีลº°É ะ®แª´ผ…่นo°แªลµn °้ว³ตÅิ¦ดบนกระดาน แยก ประเด็นเป็น 5. ˜´ŠÊ ‡µÎ ™หµม¤˜วดn°หมู่ -®¨Š´ ‹µ„¤¸Ã‡¦Š„µ¦¤µÂ¨ªo …že šnµœ‡·—ªµn ¤» œœÊ¸Ážœ} ÁnœÅ¦? ¦³—¤­¤°Š ‹„„¦³—µ¬Áž¨nµ žµ„„µÁ‡¤¸ Ä®oÁ…¸¥œ˜´ªÃ˜ 1 ž¦³Ã¥‡­´ÊœÇ ˜n° 1 Ÿnœ Ä® œµš¸ Áž—d Á¡¨ŠÁµÇ °¥nµ¦„ªœ­¤µ›· Á°µ„¦³—µ¬¤µ°nµœš¸¨³ÂŸnœ ¨oª˜·—œ„¦³ส—ถµาœบÂนั ¥พ„รžะป¦ก³เÁก—ลȜ้าÁž }œ®3¤7ª—®¤¼n Ä®o­´¤¡´œ›r­ „´ž¦³Á—œÈ …µo Š

การให้บริการสาธารณะ โดยการมสี ่วนรว่ มของประชาชน (People’s Audit) 5. ตั้งคำถามต่อ หลังจากมีโครงการมาแล้ว …ปี ท่านคิดว่าชุมชนนี้เป็นเช่นไร? ระดมสมอง แจกกระดาษเปล่า ปากกาเคมี ให้เขียนตัวโต 1 ประโยคสั้นๆ ต่อ 1 แผ่น ให้เวลา 10 นาที เปิดเพลงเบาๆ อย่ารบกวนสมาธิ เอากระดาษมาอ่านทีละแผ่น แล้วติดบนกระดาน แยก ประเด็นเป็น หมวดหมู่ ให้สัมพันธ์สอดคล้องกับประเด็นข้าง 38 สถาบันพระปกเกลา้

การประเมินผลอยา่ งมสี ่วนรว่ มเพื่อเสริมสร้างพลงั ชุมชน ภาคผนวก 2 ตัวอย่าง การประเมินผลประสบการณ์การทำงานในโครงการ ข้อบ่งชี้ หรือ ประเด็นใหญ่คือ……………………..........................…………………………… ประสบการณ์ พิสัยความคิดเห็น(1-5) หมายเหตุ (เรื่องเล่า) (ประเด็นย่อย) 1 2 3 4 5 ไม่ดี ไม่ พอใช้ ดี ดีมาก ค่อยดี สถาบนั พระปกเกล้า 39