E-book-11นรินทร์พร-แก้วดา (1)

1 นวตั กรรมการศกึ ษาทางไกล

เรือ่ ง นวตั กรรมทางการศกึ ษาทางไกล Innovations in Distance Education

คำ� น�ำ หนังสือเล่มน้จี ะอธบิ ายเกี่ยวกบั นวตั กรรมทางการ ศกึ ษาทางไกล(Innovations in Distance Education) ประกอบเน้ือหาเกีย่ วกับความรพู้ ื้นฐานการศกึ ษาทางไกล หลกั การและทฤษฎที ี่เกี่ยวข้องกบั การศึกษาทางไกล การพัฒนา หลกั สตู ร โปรแกรมการศึกษาE-lerning สอ่ื การสอนกบั การ เรียนการสอนทางไกล เทคโนโลยีเพ่ือการศกึ ษาในยุคดิจทลั เอกสารประกอบการสอนเพ่ือเปน็ แนวทางในการเรียนการสอน ทางไกล ผจู้ ดั ทำ� หวงั ว่า รายงานเล่มน้ีหวังว่าจะเป็นประโยชนก์ ับ นกั เรยี นนักศกึ ษาที่ก�ำลังศึกษาเรอื่ งนี้หากมขี อ้ เสนอแนะหรอื ข้อ ผดิ พลาดประการใดผู้จัดของนอ้ มรบั ไวแ้ ละขออภยั มา ณ ทน่ี ้ี นรนิ ทร์พร แก้วดา

สารบญั บทที่1ความรูพ้ น้ื ฐานการศกึ ษาทางไกล ความหมายของการศึกษาทางไกล ความส�ำคัญของการศกึ ษาทางไกล องคป์ ระกอบหลักของการศกึ ษาทางไกล ลกั ษณะของการศกึ ษาทางไกล เวลาของการส่ือสารในการศกึ ษาทางไกล บทท2่ี .หลักการและทฤษฎที เ่ี กีย่ วขอ้ งกบั การจดั การศึกษาทางไกล หลักสำ� คญั ของการศึกษาทางไกล ลักษณะสำ� คญั ของการศึกษาทางไกล หลักการเรียนรายบคุ คล หลักการเรียนรขู้ องผู้ใหญ่ เทคนิคและทักษะในการจักการเรยี นรู้

บทท3่ี .การพัฒนาหลักสูตร ความหมายของหลกั สตู ร ความสำ� คญั ของหลกั สูตร พฒั นาการของหลักสตู รในไทย พนื้ ฐานของหลักสูตร รปู แบบของหลกั สตู ร การพฒั นาหลกั สูตรและการน�ำหลกั สูตรไปใช้ การประเมินผลหลกั สูตร บทท4่ี .โปรแกรมการศึกษา E-lerning การศกึ ษาทางไกลผ่าน E-lerning บทบาทการเรยี นการสอน E-lerning ในประเทศไทย บทท่5ี .ส่อื การสอนกับการเรียนการสอนทางไกล ความหมายของการเรียนการสอนทางไกล ประเภทของส่อื สือ่ สอื่ หลัก สื่อเสริม สื่อประสม หลักส�ำคัญของการส่อื สาร

บทท1่ี . ความร้พู ื้นฐาน

นการศกึ ษาทางไกล

8 ความหมายของการศึกษาทางไกล มีผู้ให้ค�ำนิยามของการเรียนทางไกล (Distance learning) หรือการ ศึกษาทางไกล (distance education) ไว้หลายท่านด้วยกันดังนี้ เบิร์ก และฟรีวิน (E.R.Burge and CC Frewin ,1985 : 4515) ได้ให้ความหมายของการ เรียนการสอนทางไกลว่า หมายถึง กิจกรรมการเรียนที่สถาบันการศึกษาได้จัดท�ำเพ่ือให้ผู้เรียนซึ่งไม่ได้ เลือกเข้าเรียน หรือไม่สามารถจะเข้าเรียนในชั้นเรียนท่ีมีการสอนตาม ปกติได้กิจกรรมการเรียนท่ีจัด ให้มีน้ีจะมีการผสมผสานวิธีการที่สัมพันธ์ กับทรัพยากร การก�ำหนดให้มีระบบการจัดส่งส่ือการสอน และมีการ วางแผนการด�ำเนินการ รูปแบบของทรัพยากรประกอบด้วย เอกสาร สิ่งพิมพ์ โสตทัศนูปกรณ์ สื่อคอมพิวเตอร์ ซ่ึงผู้เรียนอาจเลือกใช้ส่ือ เฉพาะตนหรือเฉพาะกลุ่มได้ ส่วนระบบการจัด ส่งส่ือน้ันก็มีการใช้ เทคโนโลยีนานาชนิด ส�ำหรับระบบบริหารก็มีการจัดตั้งสถาบันการ ศึกษาทางไกล ข้ึน เพื่อรับผิดชอบจัดกิจกรรมการเรียนการสอน นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

9 โฮล์มเบิร์ก (Borje Holmber, 1989: 127 อ้างถึงใน ทิพย์เกสร บุญ อ�ำไพ. 2540 : 38) ได้ ให้ความหมายของการศึกษาทางไกล ว่าหมาย ถึงการศึกษาท่ีผู้เรียนและผู้สอนไม่ได้มาเรียนหรือ สอนกันซ่ึง ๆ หน้า แต่เป็นการจัดโดยใช้ระบบการสื่อสารแบบสองทาง ถึงแม้ว่าผู้เรียนและ ผู้สอนจะไม่อยู่ในห้องเดียวกันก็ตาม การเรียนการสอนทางไกลเป็นวิธี การสอนอันเน่ืองมาจากการแยกอยู่ห่างกันของผู้เรียนและผู้สอน การ ปฏิสัมพันธ์ด�ำเนินการผ่านส่ือส่ิงพิมพ์ คอมพิวเตอร์ และเคร่ืองมือ อิเล็กทรอนิกส์ต่าง ๆ นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

10 ไกรมส์ (Grimes) ได้ให้นิยามการศึกษาทางไกลว่า คือ \"แนวทาง ทุกๆ แนวทางของการเรียนรู้จากหลักสูตรการเรียนการสอนปกติที่เกิด ขึ้น แต่ในกระบวนการเรียนรู้นี้ครูผู้สอนและนักเรียนอยู่คนละสถาน ที่กัน \" นอกจากนี้ ไกรมส์ ยังได้อธิบายถึงเรื่อง การใช้เทคโนโลยีใน การเรียนการสอน ผ่านสื่อทางไกล โดยเขาได้ให้นิยามที่กระชัย เข้าใจ ง่ายสำ�หรับการศึกษาทางไกลสมัยใหม่ไว้ว่าคือ \"การนำ�บทเรียนไปสู่ นักเรียนโดยใช้เทคโนโลยีมากกว่าที่จะใช้เทคโนโลยีนำ�นักเรียนเข้าสู่บท เรียน\" และไกรมส์ยังได้ถอดความของคีแกน (Keehan) ซี่งได้กำ�หนด ลักษณะเฉพาะของการเรียนการสอนทางไกลไว้ ดังนี้คือ 1. เป็นกระบวนการเรียนการสอนที่ครูและนักเรียนอยู่ต่างสถานที่กัน 2. สถาบันการศึกษาเป็นผู้กำ�หนดขอบเขตและวิธีการในการบริหาร จัดการ (รวมทั้งการประเมินผลการเรียนของนักเรียน) 3. ใช้กระบวนการทางสื่อในการนำ�เสนอเนื้อหาหลักสูตร และเป็นตัว ประสานระหว่างครูกับนักเรียน 4. สามารถติดต่อกันได้ทั้งระหว่างครูกับนักเรียนและหรือสถาบันการ ศึกษากับนักเรียน นวตั กรรมการศึกษาทางไกล

11 กิดานันท์ มลิทอง (2543 : 173) การศึกษาทางไกล (Distance Education) หมายถึง ระบบการศึกษาที่ผู้เรียน และผู้สอนอยู่ไกลกัน แต่สามารถทำ�ให้เกิดการเรียนรู้ได้โดยอาศัยสื่อการสอนในลักษณะของ สื่อประสม กล่าวคือ การใช้สื่อต่างๆ ร่วมกัน เช่น ตำ�ราเรียน เทปเสียง แผนภูมิ คอมพิวเตอร์ หรือโดยการใช้อุปกรณ์ทาง โทรคมนาคม และ สื่อมวลชนประเภทวิทยุและโทรทัศน์เข้ามาช่วยในการแพร่กระจาย การศึกษาไปยังผู้ที่ปรารถนาจะเรียนรู้ ได้อย่างกว้างขวางทั่วทุกท้อง ถิ่น การศึกษานี้มีทั้งในระดับต้นจนถึงระดับสูงขั้นปริญญา วิจิตร ศรีสอ้าน (2529 : 5 - 7) ได้ให้ความหมายของการเรียน การสอนทางไกลว่าหมายถึง ระบบการเรียนการสอนที่ไม่มีชั้นเรียน แต่ อาศัยสื่อประสมอันได้แก่ สื่อทางไปรษณีย์ วิทยุกระจาย เสียง วิทยุ โทรทัศน์ และการสอนเสริม รวมทั้งศูนย์บริการทางการศึกษา โดยมุ่ง ให้ผู้เรียนเรียนได้ ด้วยตนเองอยู่กับบ้าน ไม่ต้องมาเข้าชั้นเรียนตาม ปกติ การเรียนการสอนทางไกลเป็นการสอนที่ผู้ เรียนและผู้สอนจะอยู่ ไกลกัน แต่สามารถมีกิจกรรมการเรียนการสอนร่วมกันได้ โดยอาศัยสื่อ ประสม เป็นสื่อการสอน โดยผู้เรียนผู้สอนมีโอกาสพบหน้ากันอยู่บ้าง ณ ศูนย์บริการ การศึกษาเท่าที่จำ�เป็น การเรียนรู้ส่วนใหญ่เกิดขึ้นจาก สื่อประสมที่ผู้เรียนใช้เรียนด้วยตนเองในเวลาและสถานที่สะดวก นวตั กรรมการศึกษาทางไกล

12 สนอง ฉินนานนท์ (2537 : 17 อ้างถึงใน ทิพย์เกสร บุญอำ�ไพ. 2540 : 7) ได้ให้ความหมาย ของการศึกษาทางไกลว่าเป็นกิจกรรมการ เรียนสำ�หรับผู้ที่ไม่สามารถเข้าเรียนในชั้นเรียนตามปกติได้ ซึ่งอาจจะ เป็นเพราะเหตุผลทางภูมิศาสตร์ หรือเหตุผลทางเศรษฐกิจก็ตาม การ เรียนการสอนลักษณะ นี้ผู้สอนกับผู้เรียนแยกห่างกัน แต่ก็มีความ สัมพันธ์โดยผ่านสื่อการเรียนการสอน การเรียนโดยใช้สื่อการเรียนทาง ไกลนั้น ใช้สื่อในลักษณะสื่อประสม(Multimedia) ได้แก่ สื่อเอกสาร สื่อโสตทัศน์ และ สื่ออิเล็กทรอนิกส์ เช่นรายการวิทยุ โทรทัศน์ เทป เสียง วีดิทัศน์ วิชัย วงศ์ใหญ่ ( 2527 อ้างถึงในสารานุกรมศึกษาศาสตร์. 2539: 658 ) การสอนทางไกล (distance teaching) หมายถึง ระบบของการจัดการศึกษาวิธีหนึ่ง ซึ่งผู้สอนและผู้เรียนไม่ต้องมาทำ� กิจกรรมในห้องเรียน กระบวนการเรียนการสอนจะยืดหยุ่นในเรื่องเวลา สถานที่ โดยคำ�นึงถึงความสะดวกและความพร้อมของผู้เรียนเป็นหลัก รูปแบบของการเรียนจะใช้สื่อการเรียนประเภทต่าง ๆ เช่น สิ่งพิมพ์ สื่อ ที่ติดต่อทางไปรษณีย์ สื่อทางวิทยุ สื่อทางโทรทัศน์และสื่อโสตทัศน์ อุปกรณ์ประเภทอื่น รวมทั้งการพบกลุ่มโดยมีวิทยากรเป็นผู้ให้ความรู้ หรือการสอนเสริม เป็นต้น นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

13 สรุปความหมาย การศึกษาทางไกล หมายถึงกิจกรรมการเรียนการสอนท่ี จัดข้ึนโดยที่ผู้เรียนไม่จ�ำเป็นต้องเข้าช้ันเรียนปกติเป็นการ เรียนการสอนแบบไม่มีช้ันเรียนแต่อาศัยส่ือต่าง ๆที่หลาก หลายน�ำมาใช้ในการศึกษาร่วมกัน ได้แก่ เอกสาร ส่ือโสต ทัศน์และสื่ออิเล็กทรอนิกส์รวมไปถึงสื่อบุคคลช่วยในการ จัดการเรียนการสอน นวตั กรรมการศกึ ษาทางไกล

14 ความสำ�คญั ของการศกึ ษาทางไกล การศึกษาทางไกล เป็นนวัตกรรมทางการศึกษาที่เกิดขึ้นในสมัย ศตวรรษที่ ๒๐ เพื่อสนองความต้องการของสังคมปัจจุบันซึ่งเป็นสังคม ข่าวสาร หรือสังคมของการเรียนรู้ได้อย่างเหมาะสม เป็นการเปิดโอกาส ทางการศึกษาไปสู่บุคคลกลุ่มต่าง ๆ อย่างทั่วถึง ทำ�ให้เกิดการศึกษา ตลอดชีวิต ที่บุคคลสามารถนำ�ไปใช้ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตได้อย่าง ต่อเนื่อง นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

15 ความสำ�คัญของdistance learning 1. เป็นการเพิ่มทางเลือกในการกระจายโอกาส และยกระดับการ ศึกษาของผู้เรียน 2. เป็นตัวการเปลี่ยนแปลงกระบวนวิธีการเรียนรู้และการจัดการ ศึกษาของสังคมในปัจจุบันและอนาคต 3. ช่วยสร้างความเสมอภาคในการเข้าถึงบริการทางการศึกษาที่มี คุณภาพ ขณะเดียวกันก็ช่วยลดอุปสรรคด้านทรัพยากร สถานที่ เวลา และบุคลากร 4. ช่วยลดภาระของครูทั้งในด้านการเตรียมการ การใช้เวลา และยัง ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดการเรียน การสอนให้มีคุณภาพ 5. การเรียนการสอนทางไกลสามารถ “แพร่กระจาย” และ “เข้าถึง” ตัวบุคคลได้อย่างหลากหลายและกว้างขวาง นวตั กรรมการศกึ ษาทางไกล

16 องค์ประกอบหลักของการศึกษาทางไกล 1. ผู้เรียน จะเน้นผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง ผู้เรียนมีอิสระในการ กำ�หนดเวลา สถานที่ และวิธีเรียนของตนเอง โดยสามารถเรียนรู้ได้จาก แหล่งทรัพยากรการเรียนรู้ที่หลากหลาย เช่น จากการสอนโดยผ่านการ สื่อสารทางไกล วีดีทัศน์ที่ผลิตเป็นรายการ วีดีทัศน์ที่บันทึกจากการ สอน ตำ�รา หนังสือ เอกสารประกอบการสอนในรูปของบทเรียนด้วย ตนเอง คอมพิวเตอร์ช่วยสอน และระบบเครือข่ายอินเตอร์เน็ต เป็นต้น 2. ผู้สอน จะเน้นการใช้สื่อการสอนที่มีคุณภาพและหลากหลาย รูปแบบซึ่งจะช่วยให้ผู้เรียนรู้ได้ด้วยตนเองหรือเรียนเสริมในภายหลัง เนื่องจากผู้สอนมีโอกาสพบผู้เรียนโดยตรงน้อยมาก คือมีโอกาสพบปะ ผู้เรียนแบบเผชิญหน้าในตอนแรกและตอนท้ายของภาคเรียน หรือไป สอนเสริมในบางบทเรียนที่พิจารณาเห็นว่ายากต่อการเข้าใจเท่านั้น 3. การจัดระบบบริหารและบริการ เป็นการจัดโครงสร้างอื่นมาเสริม การสอนทางไกลโดยตรง เช่น อาจมีครูที่ปรึกษาประจำ�ตัว ผู้เรียน มี ศูนย์บริการการศึกษาที่ใกล้ตัวผู้เรียน รวมทั้งระบบการผลิตและจัดส่ง สื่อให้ผู้เรียนโดยตรงอย่างมีประสิทธิภาพ นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

17 4. การควบคุมคุณภาพ จะจัดท�ำอย่างเป็นระบบ และด�ำเนินการ อย่างต่อเน่ืองสม่�ำเสมอ โดยเน้นการควบคุมคุณภาพในด้านองค์ ประกอบของการสอนทางไกล เช่น ข้ันตอนการวางแผน กระบวนการ เรียนการสอน วิธีการประเมินผล และการปรับปรุงกระบวนการ เป็นต้น 5. การติดต่อระหว่างผู้เรียน ผู้สอน และสถาบันการศึกษา เป็นการ ติดต่อแบบ ๒ ทาง โดยใช้โทรศัพท์ โทรสาร ไปรษณีย์ อิเล็กทรอนิกส์ หรือจดหมาย เป็นต้น นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

18 ลักษณะของการศึกษาทางไกล 1. การเรียน- การสอน การศึกษาทางไกลต้องอาศัยครู และ อุปกรณ์การสอนท่ีสามารถใช้สอนนักเรียนได้มากกว่า ๑ ห้องเรียน และ ได้ในหลายสถานท่ี เช่น วิชาพื้นฐาน ท�ำให้ไม่ต้องจ้างครูและซ้ืออุปกรณ์ ส�ำหรับการสอนในวิชาเดียวกันของแต่ละแห่ง และครูสามารถเลือกให้ นักเรียนแต่ละแห่งถามค�ำถามได้ เน่ืองจากแต่ละห้องมีขนาดไม่ใหญ่นัก และจ�ำนวนนักเรียนก็มีไม่มากนัก โดยมีอุปกรณ์ช่วยในการโต้ตอบ เช่น ไมโครโฟน กล้องวีดีทัศน์ และจอภาพ เป็นต้น 2. การถาม - ตอบ หากนักเรียนมีปัญหาข้อสงสัย อาจสามารถ ถามครูได้โดยผ่านโทรศัพท์ หรือผ่านกล้องโทรศัพท์ หรือผ่านกล้อง วีดีทัศน์ในระบบการประชุมทางไกล (Video Conference) ในขณะที่ เรียน หรือส่งโทรสาร ไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์ ไปถามได้ในภายหลัง หรือครูอาจจะนัดเวลาเป็นการเฉพาะเพื่อเปิดโอกาสให้ผู้เรียนซักถาม การถามตอบในลักษณะนี้ จะท�ำให้ครูจะมีเวลามากข้ึนในการค้นคว้า เพ่ือส่งค�ำตอบกลับไปให้ท�ำเรียนในภายหลัง นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

19 3. การประเมินผล ผู้เรียนสามารถส่งการบ้านและการทดสอบได้ทาง ไปรษณีย์ โทรสาร หรือไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์ แต่ท้ังนี้รูปแบบและวิธี การประเมินผลจะต้องได้รับการออกแบบเฉพาะ หรืออาจจะใช้การ ประเมินผลในรูปแบบปกติในห้องเรียน (ให้ผู้เรียนไปทดสอบ ณ สถานท่ี ที่จัดไว้ไห้) เพื่อผสมผสานกันไปกับการเรียนทางไก นวตั กรรมการศึกษาทางไกล

20 เวลาของการสื่อสารในการศึกษาทางไกล การศึกษาทางไกล แบ่งเวลาของการสื่อสารได้เป็น 2 ลักษณะ คือ 1.การศึกษาทางไกลแบบประสานเวลา 2.การศึกษาทางไกลแบบไม่ประสานเวลา 1.การศึกษาทางไกลแบบประสานเวลา เป็นการเรียนการสอน ที่เกิดขึ้นในเวลาเดียวกัน ถึงแม้ว่าผู้สอนและผู้เรียนจะอยู่ต่างสถานที่ กันก็ตาม โดยเป็นการสื่อสารสองทางที่ใช้สื่อและเทคโนโลยีรูปแบบต่าง ๆ ได้แก่ โทรศัพท์ การประชุมทางไกล อินเทอร์เน็ต การฟังเนื้อหาบท เรียนทางวิทยุ หรือ การชมรายการโทรทัศน์การสอนตามตารางเวลาที่ กำ�หนดไว้ การสอนในห้องเรียนเสมือนบนอินเทอร์เน็ต การนัดเวลากับ ผู้สอน เพื่อสนทนาสด โดยผ่านข้อความหรือเสียง การประชุมทางไกล ทั้งประชุมด้วยเสียง ด้วยคอมพิวเตอร์ และด้วยวีดิทัศน์ นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

21 2.การศึกษาทางไกลแบบไม่ประสานเวลา เป็นการเรียนการสอนที่ ไม่เกิดขึ้นในเวลาเดียวกัน เนื่องจากผู้สอนและผู้เรียนจะต่างฝ่ายมี เวลาตามที่ตนสะดวก มีลักษณะการเรียนการสอนเป็นการสื่อสารทาง เดียว ใช้สื่อและเทคโนโลยีรูปแบบต่าง ๆ ได้แก่ วิทยุ โทรทัศน์ วีดิ ทัศน์ โทรศัพท์ เทปเสียง สิ่งพิมพ์ ระบบไปรษณีย์ธรรมดา ไปรษณีย์ อิเล็กทรอนิกส์ และคอมพิวเตอร์ เช่น การอ่านบทเรียนด้วยสิ่งพิมพ์ใน เวลาที่ต้องการ การฟังบทเรียนทางวิทยุ หรือ ชมรายการโทรทัศน์เพื่อ การสอนตามตารางเวลาออกอากาศ การสอนบนเว็บที่ผู้สอนใส่เนื้อหา ลงไปบนเว็บไซต์ ผู้เรียนติดต่อผู้สอนเพื่อถามข้อข้องใจผ่านทางอีเมล์ การตั้งกระทู้ในการอภิปรายหัวข้อบทเรียนบนเว็บบอร์ด นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

22 ความแตกต่างของเวลาในการศึกษาทางไกล • การศึกษาทางไกลแบบประสานเวลา จะเลียนแบบการสอนแบบเดิมที่ ผู้สอนและผู้เรียนสามารถส่ือสารกันได้โดยตรงในลักษณะการสื่อสาร สองทาง แต่รูปแบบน้ี ไม่มีความยืดหยุ่นในเร่ืองการจัดตารางเวลาและ ทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจ�ำกัด อาจเป็นปัญหาส�ำคัญในเรื่องความไม่ สะดวกในการเรียนรู้ • การศึกษาทางไกลแบบไม่ประสานเวลา จะมีความยืดหยุ่นกว่า ใน เร่ืองการจัดสรรเวลาและทรัพยากร ทั้งผู้สอนและผู้เรียน ท�ำให้สะดวก ทั้งผู้สอนและผู้เรียนในด้านการเรียนรู้ นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

23 สรุป การศึกษาทางไกล (Distance Learning) จึงหมายถึงการเรียนการสอน ท่ีผู้เรียนและผู้สอนอยู่ไกลกัน ใช้วิธีการถ่ายทอดเน้ือหาสาระและ ประสบการณ์โดยอาศัยสื่อประสมในหลายรูปแบบ ได้แก่ ส่ือที่เป็น หนังสือ ส่ือทางไปรษณีย์ ไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์ วิทยุกระจายเสียง โทรทัศน์ การประชุมทางไกลด้วยภาพและเสียง (Video Conference) อินเตอร์เน็ต (Internet) และการสอนเสริม เป็นต้น รวมทั้งการใช้ศูนย์ บริการการศึกษาเป็นหลัก ช่วยให้ผู้เรียนที่อยู่ต่างถ่ินต่างท่ีกันสามารถ ศึกษาหาความรู้ได้ การศึกษาทางไกล เป็นนวัตกรรมทางการศึกษาที่เกิดข้ึนใน สมัยศตวรรษท่ี ๒๐ เพ่ือสนองความต้องการของสังคมปัจจุบันซึ่งเป็น สังคมข่าวสาร หรือสังคมของการเรียนรู้ได้อย่างเหมาะสม เป็นการเปิด โอกาสทางการศึกษาไปสู่บุคคลกลุ่มต่าง ๆ อย่างทั่วถึง ท�ำให้เกิดการ ศึกษาตลอดชีวิต ท่ีบุคคลสามารถน�ำไปใช้ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตได้ อย่างต่อเน่ือง นวตั กรรมการศึกษาทางไกล

24 บทท่ี 2 หลกั การและทฤษฎที ี่เกี่ยวข้องกบั การ นวตั กรรมการศกึ ษาทางไกล

25 รจดั การศกึ ษาทางไกล นวตั กรรมการศึกษาทางไกล

26 หลักส�ำคัญของการศึกษาทางไกล การศึกษาทางไกลเป็นระบบการศึกษาท่ียึดหลักการในเรื่อง ต่างๆดังน้ี 1. การศึกษาตลอดชีวิต ซึ่งถือเสมือนว่าการศึกษาเป็นปัจจัยที่ห้าของ การด�ำรงชีพ จึงสมควรใช้การศึกษาเป็นปัจจัยในการพัฒนาคุณภาพ ชีวิตโดยไม่จ�ำเป็นต้องแยกชีวิตการเรียนออกจากชีวิตการท�ำงาน การศึกษาจึงน่าจะเป็นกระบวนการท่ีสอดแทรกอยู่ได้ในวิถีการด�ำเนิน ชีวิตปกติผู้ที่สนใจเรียนสามารถจะเรียนเมื่อไรก็ได้โดยค�ำนึงถึงความ พร้อม ความถนัด ความต้องการ และความสนใจโดยไม่จ�ำเป็นต้อง เรียนเพื่อเป็นอาชีพการงาน 2. การให้โอกาสเท่าเทียมกันในการศึกษา เป็นการเลือกและทางออก ไปสู่อุดมคติในการแก้ปัญหาเร่ืองความเสมอภาคทางการศึกษา เป็นการขยายโอกาสให้ผู้ที่ต้องละทิ้งการศึกษาก่อนจบหลักสูตรหรือผู้ ที่ไม่มีโอกาสศึกษาเล่าเรียน ตลอดจนผู้ที่ต้องการศึกษาหาความรู้เพ่ิม เติมได้มีโอกาสศึกษาต่อ ทั้งนี้เพ่ือให้สอดคล้องกับหลักการการศึกษา ตลอดชีวิต นอกจากนี้ยังเป็นการแก้ปัญหาครูผู้สอนในวิชาท่ีไม่ สามารถหาผู้เชี่ยวชาญในวิชานั้น ๆ ได้ เพื่อให้ผู้เรียนในท่ีห่างไกล สามารถได้รับความรู้ได้อย่างเท่าเทียมกับผู้เรียนท่ีอยู่ในเมือง นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

27 3. ส่งเสริมการศึกษามวลชน เป็นการให้การศึกษาแก่มวลชนใน ระดับต่าง ๆ โดยการใช้ส่ือมวลชนและสื่ออ่ืน ๆ รวมท้ังอุปกรณ์ โทรคมนาคมประเภทต่าง ๆ ร่วมกันในรูปของสื่อประสมจากหลักการ ดังกล่าวนี้การศึกษาทางไกลจึงเป็นการศึกษาระบบเปิดเต็มรูป มีการ เรียนทั้งในระบบและนอกระบบโรงเรียนควบคู่กันไป เป็นการจัดการ สอนท่ีพยายามให้ถึงตัวผู้เรียนมากที่สุดเป็นระบบการเรียนการสอนที่ อ�ำนวยให้ผู้เรียนสามารถใช้เวลาว่างศึกษาด้วยตนเองโดยไม่ต้องเข้า ช้ันเรียนตามปกติ ไม่เป็นต้องมีท่ีเรียนประจ�ำ ถึงแม้ว่าผู้เรียนและผู้ สอนจะอยู่ไกลกันก็ตามแต่ก็สามารถกระท�ำกิจกรรมการเรียนร่วมกัน ได้โดยอาศัยสื่อการสอน เช่น ต�ำราเรียนสิ่งพิมพ์ เทปบันทึกเสียง สื่อมวลชนและอุปกรณ์โทรคมนาคมประเภทต่าง ๆ เป็นการให้ผู้ เรียนรู้ด้วยตนเองมากที่สุดและมีการพบกลุ่มหรอื การสอนเสรมิ เปน็ ครง้ั คราวเพือ่ ทบทวนบทเรยี นและซกั ถาม บทเรียนทสี่ งสยั จากผู้ทบทวน หรอื ครูประจำ� กลุ่ม นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

28 ลักษณะส�ำคัญของการศึกษาทางไกล ระบบการศึกษาทางไกล มีลักษณะของการจัดการศึกษาที่ต่างไป จากระบบการเรียนการสอนโดยปกติ ซึ่งอาจจะสรุปลักษณะท่ีส�ำคัญ ของระบบการศึกษาทางไกลได้ดังนี้ 1. ผู้เรียนผู้สอนไม่อยู่ประจันหน้ากัน เน่ืองจากผู้เรียนไม่สามารถ มาเข้าชั้นเรียน โดยปกติได้ดังนั้น ผู้เรียนจะเรียนด้วยตนเองท่ีบ้าน โดยอาจมาพบผู้สอนในบางเวลา 2. เน้นผู้เรียนเป็นจุดศูนย์กลางของการเรียน ผู้เรียนเป็นผู้เลือก วิชาและก�ำหนดเวลาเรียนและกิจกรรมการเรียน ของตนเอง นวตั กรรมการศกึ ษาทางไกล

29 3. สื่อการสอนเป็นสื่อหลักในกระบวนการเรียนการสอน ผู้สอนจะ เป็นสื่อหลัก ในการศึกษาทางไกลสื่อหลักจะเป็นสื่อสิ่งพิมพ์ วิทยุ โทรทัศน์ วิทยุกระจายเสียง ฯลฯ เป็นสื่อหลัก นวตั กรรมการศกึ ษาทางไกล

30 หลักการเรียนรายบุคคล การเรียนการสอนรายบุคคล (Individualized Instruction) การศึกษาเป็นสิ่งจ�ำเป็นและส�ำคัญส�ำหรับมนุษย์ แต่ละคนจึงมีความ สามารถ ความสนใจ ความพร้อมและความต้องการท่ีแตกต่างกัน ท�ำให้การเรียนรู้ไม่เหมือนกัน ( เสาวณีย์ สิกขาบัณฑิต . 2528) ดัง น้ันแนวคิดทางการศึกษาแผนใหม่จึงเน้นในเรื่องการจัดการศึกษา โดยค�ำนึงถึงความแตกต่างระหว่างบุคคล(Individual Differenc- es) เรียกการเรียนการสอนลักษณะนี้ว่า การจัดการเรียนการสอน รายบุคคล หรือการจัดการเรียนการสอนตามเอกัตภาพ ( แบบเอกั ตบุคคล ) หรือการเรียนด้วยตนเอง (Individualized Instruction) โดยยึดหลักความแตกต่างระหว่างบุคคลโดยมุ่งจัดสภาพการเรียน การสอนที่จะเปิดโอกาสให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ด้วยตนเอง ตามความ สามารถ ความสนใจและความพร้อม นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

31 ความหมายของการเรียนการสอนรายบุคคล เสาวณีย์ สิกขาบัณฑิต (2528) ได้ให้ความหมายของการ เรียนการสอนรายบุคคลหรือการเรียนด้วยตนเอง เป็นการจัดการ ศึกษาท่ีผู้เรียนสามารถศึกษาเล่าเรียนได้ด้วยตนเอง และก้าวไปตาม ความสามารถ ความสนใจและความพร้อม โดยจัดสิ่งแวดล้อม ส�ำหรับการเรียนให้ผู้เรียนได้เรียนอย่างอิสระ พัชรี พลาวงศ์ (2526 : 83) ได้ให้ความหมายของการเรียน ด้วยตนเอง ไว้ว่า การเรียนด้วยตนเองหมายถึง วิชาที่เรียนชนิดหนึ่ง ท่ีมีโครงสร้าง มีระบบท่ีสามารถตอบสนองความต้องการของผู้เรียน ได้ การเรียนแบบน้ีผู้เรียนมีอิสระในการเลือกเรียนตามเวลา สถานท่ี ระยะเวลาในการเรียนแต่ละบท แต่จะต้องอยู่จ�ำกัดภายใต้โครงสร้าง ของบทเรียนน้ันๆ เพราะ ในแต่ละบทเรียนจะมีวิธีดารช้ีแนะไว้ใน คู่มือ (Study Guide) นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

32 สรุปได้ว่า การเรียนการสอนรายบุคคลหรือการเรียนด้วยตนเอง หรือการเรียนรายบุคคลเป็นรูปแบบหนึ่งของการเรียนการสอน โดย เปิดโอกาสให้ผู้เรียนสามารถเลือกเรียนหรือเรียนตามความสามารถ ความสนใจของตนเอง โดยคำ�นึงถึงหลักของความแตกต่างระหว่าง บุคคล ซึ่งได้แก่ความแตกต่างในด้านความสามารถ สติปัญญา ความต้องการ ความสนใจ ด้านร่างกาย อารมณ์และสังคม โดยการ เรียนด้วยตนเองเป็นการประยุกต์ร่วมกันระหว่างเทคนิคและสื่อการ สอนให้สอดคล้องกับความแตกต่างระหว่างบุคคล ได้แก่ การเรียน การสอนแบบโปรแกรม ชุดการเรียนการสอน การจัดตารางเรียน แบบยืดหยุ่น การสอนแบบโมดูล การสอนแบบ PSI ซึ่งวิธีการเรียน เหล่านี้จะช่วยเสริมประสิทธิภาพของการดำ�เนินการจัดการเรียนการ สอนได้อย่างเต็มที่ นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

33 ทฤษฎีการเรียนการสอนรายบุคคล การจัดการเรียนการสอนรายบุคคลมุ่งสอนผู้เรียนตามความ แตกต่างโดยค�ำนึงถึงความสามารถ ความสนใจ ความพร้อมและ ความถนัด ทฤษฎีท่ีน�ำมาใช้ในการจัดการเรียนการสอนรายบุคคล คือ ทฤษฎีความแตกต่างระหว่างบุคคล ได้แก่ ( เสาวณีย์ สิกขาบัณฑิต . 2528) 1. ความแตกต่างในด้านความสามารถ (Ability Difference) 2. ความแตกต่างในด้านสติปัญญา (Intelligent Difference) 3. ความแตกต่างในด้านความต้องการ (Need Difference) 4. ความแตกต่างในด้านความสนใจ (Interest Difference) 5. ความแตกต่างในด้านร่างกาย (Physical Difference) 6. ความแตกต่างในด้านอารมณ์ (Emotional Difference) 7. ความแตกต่างในด้านสังคม (Social Difference) นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

34 จะเห็นได้ว่าการจัดการเรียนการสอนแบบน้ี เป็นการจัดท่ีรวม แนวทางใหม่ในการปฏิรูประบบการเรียนการสอนและการจัด ห้องเรียน จากแบบเดิมที่มีครูเป็นผู้น�ำแต่เพียงผู้เดียว มาเป็นระบบท่ี ครูและผู้เรียนมีส่วนร่วมกันรับผิดชอบ การจัดการศึกษาจะเป็นแบบ เปิด (Open Education) ผู้เรียนรู้ด้วยตนเองและปฏิบัติด้วยตนเอง จนสามารถบรรลุเป้าหมายได้เม่ือจบบทเรียนแต่ละหน่วยหรือแต่ละ บทเรียน โดยจะมีการทดสอบ หากผู้เรียนสามารถสอบผ่าน จึงจะ สามารถเรียนบทเรียนหรือหน่วยเรียนบทต่อไปได้ บทเรียนน้ันอาจท�ำ ในรูปของชุดการเรียนการสอน (Instructional Package) บทเรียน ส�ำเร็จรูป (Programmed Instruction) หรือโมดูล (Instructional Module) สาเหตุที่ต้องจัดให้มีการเรียนการสอนรายบุคคลขึ้น เนื่องจาก 1. ความไม่พอใจของคนทั่วไปในคุณภาพการศึกษาที่มีอยู่ 2. การเน้นถึงความต้องการท่ีจะปรับปรุงให้ได้มาซ่ึงสัมฤทธิ์ผลของ นักเรียนท่ียังไม่พร้อมหรือนักเรียนที่มีปัญหา 3. ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีใหม่ๆ ซึ่งจะพัฒนาโปรแกรมการ เรียน นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

35 4. ความสามารถท่ีเป็นไปได้ของคอมพิวเตอร์ท่ีจะจัดโปรแกรมการ เรียนรายบุคคล 5. การขยายตัวอย่างรวดเร็วของโสตทัศนวัสดุ 6. การขยายตัวของทุนต่างๆเพื่อใช้ในกิจกรรมการเรียนการสอน นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

36 วัตถุประสงค์ของการจัดการเรียนการสอนรายบุคคล การเรียนการสอนรายบุคคล ยึดหลักปรัชญาทางการศึกษาและ อาศัยพื้นฐานจากทฤษฎีจิตวิทยาพัฒนาการและจิตวิทยาการเรียนรู้ วัตถุประสงค์ในการจัดการเรียนการสอนรายบุคคล จึงมุ่งเน้น 1. การเรียนการสอนรายบุคคลมุ่งสนับสนุนให้ผู้เรียนรู้จักรับผิดชอบ ในการเรียนรู้ รู้จักแก้ปัญหาและตัดสินใจเอง การเรียนการสอนราย บุคคลสอดคล้องและส่งเสริมการศึกษาตลอดชีวิตและการศึกษานอก โรงเรียน ครูและผู้เรียนเชื่อว่า การศึกษาไม่ใช่มีหรือสิ้นสุดอยู่เพียง ในโรงเรียนเท่านั้น การเรียนการสอนรายบุคคลสนับสนุนให้ผู้เรียน รู้จักแสวงหาและเรียนรู้ในสิ่งที่เป็นประโยชน์ต่อสังคมและตัวเอง ให้ รู้จักแก้ปัญหา รู้จักตัดสินใจ มีความรับผิดชอบและพัฒนาความคิด ในทางสร้างสรรค์มากกว่าทำ�ลาย 2. การเรียนการสอนรายบุคคลสนองความแตกต่างของผู้เรียนให้ ได้เรียนบรรลุผลกับทุกคน การเรียนการสอนรายบุคคลสนับสนุน ความจริงที่ว่า คนย่อมมีความแตกต่างกันทุกคน ไม่ว่าจะเป็นด้าน บุคลิกภาพ สติปัญญา หรือความสนใจ โดยเฉพาะความแตกต่างที่มี ผลต่อการเรียนรู้ที่สำ�คัญ 4 ประการ คือ นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

37 2.1 ความแตกต่างในเรื่องอัตราเร็วของการเรียนรู้ (Rate of learn- ing) ผู้เรียนแต่ละคนจะใช้เวลาในการเรียนรู้และทำ�ความเข้าใจในสิ่ง เดียวกัน ในเวลาที่แตกต่างกัน 2.2 ความแตกต่างในเรื่องความสามารถ (Ability) เช่น ความฉลาด ไหวพริบ ความสามารถในแง่ของความส�ำเร็จ ความสามารถพิเศษ ต่างๆ 2.3 ความแตกต่างในเร่ืองวิธีการเรียน (Style of learning) ผู้เรียน เรียนรู้ในทางท่ีแตกต่างกันและมีวิธีเรียนท่ีแตกต่างกันด้วย 2.4 ความแตกต่างกันในเร่ืองความสนใจและส่ิงที่ชอบ (Interests and perfernce) เมื่อผู้เรียนแต่ละคนมีความแตกต่างกันในหลาย ด้านเช่นน้ี ครูจึงต้องจัดบทเรียนและอุปกรณ์การเรียนในระดับและ ลักษณะต่างๆ ให้ผู้เรียนได้เลือกด้วยตนเอง (Self-selection) เพ่ือ สนองความแตกต่างดังกล่าว นวตั กรรมการศกึ ษาทางไกล

38 3. การเรียนการสอนรายบุคคล เน้นเสรีภาพในการเรียนรู้ เช่ือว่าถ้า ผู้เรียนเรียนด้วยความอยากเรียนด้วยความกระตือรือร้นที่ได้เกิดขึ้น ผู้เรียนจะเกิดแรงจูงใจและการกระตุ้นให้พัฒนาการเรียนรู้ โดยท่ีครู ไม่จ�ำเป็นต้องท�ำโทษหรือให้รางวัลและผู้เรียนก็จะรู้จักตนเอง มีความ มั่นใจในการก้าวหน้าไปข้างหน้า ตามความพร้อมและขีดความ สามารถ (Self-pacing) 4. การเรียนการสอนรายบุคคล ข้ึนอยู่กับกระบวนการและวิชาดารที่ เสนอความรู้ให้แก่ผู้เรียน การเรียนการสอนรายบุคคลเชื่อว่า การ เรียนรู้เป็นปรากฏการณ์ส่วนตัวท่ีเกิดข้ึนในแต่ละบุคคล การเรียนรู้ เกิดข้ึนเร็วหรือช้าและจะเกิดขึ้นอยู่กับผู้เรียนได้นานหรือไม่ นอกจาก จะข้ึนอยู่กับความสามารถ ความสนใจของผู้เรียนแล้ว ยังขึ้นอยู่กับ กระบวนดารและวิธีการที่เสนอความรู้น้ันให้แก่ผู้เรียน การก�ำหนดให้ ผู้เรียนรู้เรื่องหน่ึงในระยะเวลาหนึ่ง และเรียนรู้เรื่องหนึ่งด้วยวิธีการ เดียวไม่เป็นการยุติธรรมต่อผู้เรียน ผู้เรียนควรจะได้เป็นผู้ก�ำหนด เวลาด้วยตนเองและควรจะมีโอกาสเรียนรู้หรือมีประสบการณ์ในการ เรียนรู้ด้วยขบวนการและวิธีการต่างๆ นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

39 เตเรร5าีียย.มนนกคนาวเร้ันปาเย็นมราียยกกนาามกรกาสงาก่านรยสอผองถู้สนต้าออรบนาบทกยทเ็สบรี่วาุคีย่ามคนากลนราม้ันถรุ่งงทศแ่าี่ึจกกยะษ้ปกจา็ทัญัดค�ำยวหใ่อราหมยค้บีเรวนทะา้ือเดมรหับียยาแานทกตส่ียงก้ันา่าตขกย่า้ึนนขงั้อนกถังนอ้าบอไบปทกท เป็นส่วนๆและปรับปรุงให้เข้าใจได้ง่ายขึ้น อาจจะเพ่ิมเวลาท่ีเรียนให้ 1นยไบด8าอร้สก7รกัดลข)จสุจึ้นาไุด่ดวกตน้มกนาลุมก่งี้ กหั่บาลาวม�ำคเถดายวึงัยบา่ กแตมาลายรมะาเบคกรียรวโดิกนายสมดเ์ต้วร(้อยีGยงตงaกลนgา�ำnเรอดeงับ(วaNจ่าnาedกeเปเdรB็น)ื่อrหiงแgนทลgท่ีงsะ่.าาใยหง1ทไ้9สปี่ท7อส4�ดำู่เใคร:ห่ือล1้กง้อ8ารง5ราก-สวับอทนี่ สบ�ำุคคลัญิก (5Cปhaระraกcาtรeคriือstics) ของผู้เรียนแต่ละคน โดยมีจุดมุ่งหมาย 21.. เเพพ่่ืืออเชป่ว็นยแในนกวาทราคง้นในหกาาจรุดปเรริ่มะเตม้นินขทอักงษผะู้เรเบีย้ือนงแตต้น่ลขะอคงนผใู้เนรกียานรจัด ล�ำดับการเรียนตามจุดมุ่งหมาย น543...ักชเเเพพร่วีย่่ืืออยนชสใแนะ่วตดยก่ลวใาหะกรคจ้ตผันดู่อ้เรวกียัสานดรเปุแรรลียะะนเสตมื่อาินใมผหอล้เัตหแรมลาะาคะสวส่งามเมสกสรับิมากมคาาวรราเถมรขียกอน้างวตหนน้าของ นวตั กรรมการศึกษาทางไกล

40 หลักการเรียนรู้ของผู้ใหญ่ การเรียนรู้ของผู้ใหญ่ (Adult learning) 1.เหตุผลในการเรียนรู้ของผู้ใหญ่ เนื่องจากผู้ใหญ่นั้น เข้าใจตนเองและรู้ว่าตนเองมีความรับผิดชอบต่อผลของการตัดสิน ใจของตนเองได้ก่อนการเรียนรู้ ผู้ใหญ่มักต้องการจะรู้ว่าเพราะเหตุ ใดหรือทำ�ไมเขาจึงจำ�เป็นที่จะต้องเรียนรู้ เขาจะได้รับประโยชน์อะไร จากการเรียนรู้และจะสูญเสียประโยชน์อะไรบ้างถ้าไม่ได้เรียนรู้สิ่ง เหล่านั้น ผู้ใหญ่จึงมีความพร้อมที่จะเรียนรู้ในสิ่งที่เขาต้องการเรียน รู้และพึงพอใจมากกว่าจะให้ผู้อื่นมากำ�หนดให้และมักมีแรงจูงใจใน การเรียนรู้จากภายในตนเองมากกว่าแรงจูงใจภายนอก นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

41 2. ลักษณะการเรียนรู้ของผู้ใหญ่ ในกระบวนการ เรียนรู้ผู้ใหญ่ต้องการเป็นอย่างมากท่ีจะช้ีน�ำตนเองมากกว่าจะ ให้ผู้สอนมาชี้น�ำหรือควบคุมเขา นั่นคือ ผู้ใหญ่อยากท่ีจะเรียน รู้ด้วยตนเองมากกว่าและด้วยการเรียนรู้มีลักษณะเป็นการ แนะแนวมากกว่าการสอน ดังนั้นบทบาทของผู้สอนควรจะ เป็นการเข้าไปมีส่วนร่วมกับผู้เรียนในกระบวนการค้นหาความ จริงหรือท่ีเรียกว่าผู้อ�ำนวยความสะดวกในการเรียนรู้ (Facili- tator) มากกว่าที่จะเป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ของตนไปยังผู้เรียน นอกจากน้ันบทบาทของผู้อ�ำนวยความสะดวกในการเรียนรู้ ควรจะต้องเป็นผู้สร้างบรรยากาศในการเรียนรู้ด้วยการยอมรับ ฟังและยอมรับในการแสดงออก ทัศนคติและความรู้สึกนึกคิด เก่ียวกับเนื้อหาสาระของวิชาท่ีเรียนของผู้เรียนช่วยให้ผู้เรียน ได้เข้าใจถึงจุดมุ่งหมายในการเรียนรู้ของแต่ละคนและของกลุ่ม ท�ำหน้าที่จัดหาและจัดการทรัพยากรในการเรียนรู้หรืออาจเป็น แหล่งทรัพยากรเพื่อการเรียนรู้ที่ยืดหยุ่นเสียเอง นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

42 3. ประสบการณ์ของผู้เรียนที่เป็นผู้ใหญ่ ประสบการณ์ชีวิตมีผลกระ ทบต่อการเรียนรู้ของผู้ใหญ่ ข้อแตกต่างในการเรียนรู้ท่ีส�ำคัญ ระหว่างผู้ใหญ่กับเด็กอย่างหนึ่งก็คือผู้ใหญ่มีประสบการณ์มากกว่าซึ่ง อาจเป็นได้ทั้งข้อดีและข้อเสีย ทั้งน้ีเพราะวิธีการเรียนรู้เบ้ืองต้นของ ผู้ใหญ่ คือ การวิเคราะห์และค้นหาความจริงจากประสบการณ์ซึ่งนัก จิตวิทยาบางคนเชื่อว่าหากเขารับรู้ว่าส่ิงที่เขาเรียนรู้น้ันมีส่วนช่วย รักษาหรือเสริมสร้างประสบการณ์ภายในตัวเขา ผู้ใหญ่ก็จะเรียนรู้ได้ มากขึ้น แต่ถ้าหากกิจกรรมใดหรือประสบการณ์ใดจะท�ำให้มีการ เปลี่ยนแปลงโครงสร้างภายในของเขา ผู้ใหญ่ก็มีแนวโน้มท่ีจะต่อต้าน โดยการปฏิเสธหรือบิดเบือนกิจกรรมหรือประสบการณ์นั้น นอกจาก น้ันประสบการณ์เป็นสิ่งท่ีท�ำให้ผู้ใหญ่มีความแตกต่างระหว่างบุคคล เพราะยิ่งอายุมากขึ้นประสบการณ์ของผู้ใหญ่ก็ย่ิงจะแตกต่างมากย่ิง ข้ึน ดังนั้นการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ส�ำหรับผู้ใหญ่จึงควรจะค�ำนึงถึง ทั้งในด้านของความแตกต่างระหว่างบุคคลของผู้ใหญ่ และควรจะ อาศัยข้อดีของการมีประสบการณ์ของผู้ใหญ่และท�ำให้ประสบการณ์ นั้นมีคุณค่าโดยการใช้เทคนิคฝึกอบรมต่างๆ ซ่ึงเน้นการเรียนรู้โดย อาศัยประสบการณ์(Experiential techniques) และเทคนิคการฝึก อบรมโดยอาศัยกระบวนการกลุ่มต่างๆ นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

43 4. แนวโน้มในการเรียนรู้ของผู้ใหญ่ โดยทั่วไปเด็กมีแนวโน้ม ที่จะเรียนรู้โดยอาศัยเนื้อหาวิชาและมองการเรียนรู้ในลักษณะเอง การแสวงหาความรู้จากเนื้อหาสาระของวิชาใดวิชาหนึ่งโดยตรงแต่ สำ�หรับผู้ใหญ่การเรียนรู้จะมุ่งไปที่ชีวิตประจำ�วัน(Life-centered) หรือเน้นที่งานหรือการแก้ปัญหา (Task-centered) เสียมากกว่า นั่นคือผู้ใหญ่จะยอมรับและสนใจกิจกรรมการเรียนรู้ของเขา หาก เขาเชื่อและเห็นว่าการเรียนรู้นั้น ๆ จะช่วยให้เขาทำ�งานได้ดีขึ้นหรือ ช่วยแก้ปัญหาในชีวิตประจำ�วันองเขา ดังนั้นการจัดหลักสูตรเพื่อ การเรียนการสอน ผู้ใหญ่จึงควรจะอาศัยสถานการณ์ต่าง ๆ รอบตัว ของเขาและเป็นการเพิ่มความรู้ ความเข้าใจ ทักษะซึ่งมีส่วนช่วยใน การแก้ปัญหาในชีวิตจริงของเขาด้วย 5. บรรยากาศในการเรียนรู้ของผู้ใหญ่ ผู้ใหญ่จะเรียนรู้ได้ดี กว่าในบรรยากาศที่มีการอำ�นวยความสะดวกต่างๆ ทั้งทางกายภาพ เช่น การจัดแสงสว่าง อุณหภูมิที่พอเหมาะ การจัดที่นั่งที่เอื้อต่อ การมีปฏิสัมพันธ์กัน และมีบรรยากาศของการยอมรับในความแตก ต่างในทางความคิด และประสบการณ์ที่แตกต่างกันของแต่ละคน มี ความเคารพซึ่งกันและกัน มีอิสรภาพในการแสดงออกเป็นกันเอง นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

44 ประเภทของการเรียนรู้แบบผู้ใหญ่ เพ่ือให้การเรียนรู้ของผู้ใหญ่สามารถบรรลุวัตถุประสงค์ได้ อย่างสมบูรณ์ ผู้สอนต้องเข้าใจธรรมชาติการเรียนรู้ของผู้ใหญ่ และ ยังต้องสามารถประยุกต์หลักการต่างๆเข้ากับปัจจัยต่างๆทางการ ศึกษา เพ่ือให้เกิดสภาพท่ีจะสนับสนุนและเหมาะต่อการเรียนรู้ของ ผู้ใหญ่ให้มากที่สุด พิจารณาจาก 4 ปัจจัยหลัก ดังนี้ 1. Structure of Learning Experience การจัดกิจกรรมควรมี ก�ำหนดการที่ยืดหยุ่น เพ่ือตอบสนองต่อข้อจ�ำกัดเรื่องเวลา ควรเน้น การเรียนการสอนแบบ face-to-face มากกว่าการสอนผ่านสื่อ ต่างๆ และควรให้ผู้เรียนได้มีปฏิสัมพันธ์ กับผู้อ่ืน ตัวอย่าง การ สัมมนากลุ่มย่อย หรือการโต้วาที เป็นต้น 2. Learning Climate บรรยากาศการเรียนที่มีการช่วยเหลือซึ่งกัน และกันจะส่งเสริมการเรียนรู้ของผู้ใหญ่ ผู้เรียนต้องการเป็นที่ ยอมรับและน่าเชื่อถือในสายตาของผู้อ่ืน ควรเปิดโอกาสให้มีการ แบ่งปันและรับฟังความคิดเห็นในกลุ่มเพ่ือนผู้สอนควรทราบถึง ความคาดหวังของผู้เรียน และช่วยปรับแต่งให้เหมาะสมขึ้น นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

45 3. Focus of Learning การเรียนควรส่งเสริมให้ผู้เรียนได้ใช้และ วิเคราะห์ประสบการณ์ท่ีตนมีผู้เรียนควรมีอิสระในการวางแผนและ จัดการการเรียนรู้ของตัวเอง ผู้สอนเป็นแค่คนคอยช่วยเหลือ ประเด็น การเรียนรู้ควรอยู่ในรูปของ “จะท�ำอย่างไร เมื่อ.....” มากกว่าเป็น เรื่องของทฤษฎีล้วนๆ 4. Teaching-Learning Strategy and Media การเรียนควรเป็น ไปในเชิง การแก้ปัญหา และส่งเสริมให้เรียนด้วยกัน โดยเน้นให้ผู้ เรียนได้มีส่วนร่วมในกระบวนการเรียนรู้ให้มากที่สุด โดยอาจมีส่วน ร่วมในวิธีการสอน เช่น วิธีบทบาทสมมติ หรือมีส่วนในการประเมิน (Self-assessment) ก็ได้ นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

46 บทบาทท่ีส�ำคัญของผู้สอน ในการเรียนรู้ของผู้ใหญ่จ�ำเป็นท่ีผู้รับผิดชอบจัดการฝึกอบรมจะต้อง เข้าใจและพยายามท่ีจะด�ำเนินการต่างๆในการฝึกอบรมให้สอดคล้อง กัน สรุปได้ดังน้ี 1.ผู้สอนจะต้องยอมรับว่าผู้เรียนแต่ละคนมีคุณค่าและจะต้อง เคารพในความรู้สึกนึกคิดและความเห็นตลอดจนประสบการณ์ของ เขาด้วย 2.ผู้สอนควรพยายามท�ำให้ผู้เรียนตระหนักด้วยตนเองว่ามีความ จ�ำเป็นที่เขาจะต้องเปลี่ยนพฤติกรรม (ท้ังด้านความรู้ ความเข้าใจ ความสามารถ และทัศนคติ) โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเรียนเกี่ยวกับ เร่ืองใดเรื่องหน่ึงและอาจประสบปัญหาอย่างใดบ้างอันเน่ืองมาจาก การขาดพฤติกรรมที่มุ่งหวังดังกล่าว 3.ควรจัดส่ิงแวดล้อมทางกายภาพให้สะดวกสบาย (เช่นท่ีนั่ง อุณหภูมิ แสงสว่าง การถ่าย เทอากาศ เป็นต้น)รวมท้ังเอื้อต่อการปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้เรียนด้วย กันเองด้วย นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล

47 4.ผู้สอนจะต้องแสวงหาวิธีการท่ีจะแสวงหาความสัมพันธ์อันดี ระหว่างผู้เรียนด้วยกันเพ่ือสร้างความรู้สึกไว้เน้ือเชื่อใจและความ ช่วยเหลือเกื้อกูลซ่ึงกันและกันควรพยายามหลีกเล่ียงการแข่งขัน 5.หากเป็นไปได้ผู้สอนควรเปิดโอกาสให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมใน 6. ผู้สอนจะต้องช่วยผู้เรียนให้รู้จักพัฒนาข้ันตอนและวิธีการใน การประเมินตนเองตามเกณฑ์ที่ได้ก�ำหนดไว้แล้ว นวตั กรรมการศกึ ษาทางไกล

48 ทฤษฎีการเรียนรู้ส�ำหรับผู้ใหญ่สมัยใหม่ ซ่ึงมีสาระส�ำคัญดังต่อไปน้ี 1. ความต้องการและความสนใจ ผู้ใหญ่จะถูกชักจูงให้เกิดการ เรียนรู้ได้ดี ถ้าหากว่าตรงกับความต้องการและความสนใจใน ประสบการณ์ท่ีผ่านมาเขาก็จะเกิดความพึงพอใจ เพราะฉะน้ันควรจะ มีการเร่ิมต้นในสิ่งเหล่านี้อย่างเหมาะสม โดยเฉพาะการจัดกิจกรรม ทั้งหลายเพื่อให้ผู้ใหญ่เกิดการเรียนรู้น้ันจะต้องค�ำนึงถึงส่ิงน้ีด้วยเสมอ 2. สถานการณ์ที่เก่ียวข้องกับชีวิตผู้ใหญ่ การเรียนรู้ของ ผู้ใหญ่จะได้ผลดี ถ้าหากถือเอาตัวผู้ใหญ่เป็นศูนย์กลางในการเรียน การสอน ดังน้ันการจัดหน่วยการเรียนที่เหมาะสมเพื่อการเรียนรู้ของ ผู้ใหญ่ควรจะยึดถือสถานการณ์ท้ังหลายท่ีเก่ียวข้องกับชีวิตผู้ใหญ่ เป็นหลักส�ำคัญมิใช่ตัวเน้ือหาวิชาทั้งหลาย 3. การวิเคราะห์ประสบการณ์ เน่ืองจากประสบการณ์เป็น แหล่งการเรียนรู้ท่ีมีคุณค่ามากท่ีสุดส�ำหรับผู้ใหญ่ ดังน้ันวิธีการหลัก ส�ำหรับการศึกษาผู้ใหญ่ ก็คือการวิเคราะห์ถึงประสบการณ์ของ ผู้ใหญ่แต่ละคนอย่างละเอียดว่ามีส่วนไหนของประสบการณ์ท่ีจะน�ำ มาใช้ในการเรียนการสอนได้บ้างแล้วจึงหาทางน�ำมาใช้ให้เกิด ประโยชน์ต่อไป นวัตกรรมการศึกษาทางไกล

49 4. ผู้ใหญ่ต้องการเป็นผู้นำ�ตนเอง ความต้องการที่อยู่ในส่วน ลึกของผู้ใหญ่ก็คือการมีความรู้สึกต้องการที่จะสามารถนำ�ตนเอง ได้ เพราะฉะนั้นบทบาทของครูจึงควรอยู่ในกระบวนการสืบหา หรือ ค้นหาคำ�ตอบร่วมกับผู้เรียนมากกว่าการทำ�หน้าที่ส่งผ่านหรือเป็นสื่อ สำ�หรับความรู้แล้วทำ�หน้าที่ประเมินผลว่าเขาคล้อยตามหรือไม่เพียง เท่านั้น 5. ความแตกต่างระหว่างบุคคล ความแตกต่างระหว่างบุคคล จะมีเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ในแต่ละบุคคลเมื่อมีอายุเพิ่มมากขึ้น เพราะ ฉะนั้นการสอนผู้ใหญ่จะต้องจัดเตรียมการในด้านนี้อย่างดีพอ เช่น รูปแบบของการเรียนการสอนเวลาที่ใช้ทำ�การสอน สถานที่สอน นวตั กรรมการศกึ ษาทางไกล

50 เทคนิคและทักษะในการจัดการเรียนรู้ ความส�ำคัญของทักษะและเทคนิคการจัดการเรียนรู้ การจัดการเรียนรู้ท่ีเน้นผู้เรียนเป็นส�ำคัญเกิดขึ้นจากพ้ืนฐาน ความเชื่อท่ีว่า การจัดการศึกษามีเป้าหมายส�ำคัญที่สุด คือ การ จัดการให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ เพ่ือให้ผู้เรียนแต่ละคนได้พัฒนา ตนเองสูงสุด ตามก�ำลังหรือศักยภาพของแต่ละคน แต่เน่ืองจากผู้ เรียนแต่ละคนมีความแตกต่างกันท้ังด้านความต้องการ ความสนใจ ความถนัด และยังมีทักษะพื้นฐานอันเป็นเคร่ืองมือส�ำคัญท่ีจะใช้ใน การเรียนรู้ อันได้แก่ ความสามารถในการฟัง พูด อ่าน เขียน ความ สามารถทางสมอง ระดับสติปัญญา และการแสดงผลของการเรียนรู้ ออกมาในลักษณะท่ีต่างกัน จึงควรมีการจัดการท่ีเหมาะสมในลักษณะ ท่ีแตกต่างกัน ตามเหตุปัจจัยของผู้เรียนแต่ละคน และผู้ที่มีบทบาท ส�ำคัญในกลไกของการจัดการนี้คือ ครู แต่จากข้อมูลอันเป็นปัญหา วิกฤตทางการศึกษา และวิกฤตของผู้เรียนที่ผ่านมา แสดงให้เห็นว่า ครูยังแสดงบทบาทและท�ำหน้าที่ของตนเองไม่เหมาะสม จึงต้อง ทบทวนท�ำความเข้าใจ ซึ่งน�ำไปสู่การปฏิบัติเพ่ือแก้ไขปัญหาวิกฤต ทางการศึกษาและวิกฤตของผู้เรียนต่อไปนี้ นวัตกรรมการศกึ ษาทางไกล