การเจริญสมาธิด้วยการกำหนดรู้และละอารมณ์

100 ความประสบ ความพร่ังพร้อม ความร่วม ความระคนด้วยรูป เสียง กล่นิ รส โผฏฐัพพะ อนั ไมน่ า่ ปรารถนาไมน่ า่ ใคร่ ไมน่ า่ พอใจ หรือด้วยบคุ คลผ้ปู รารถนาส่ิงที่ไมเ่ ป็ นประโยชน์ ปรารถนาสิ่งที่ไมเ่ กือ้ กลู ปรารถนาความไม่ ผาสกุ ปรารถนาความไมเ่ กษมจากโยคะ วง่ึ มีแกผ่ ้นู นั้ อนั นีเ้รียกวา่ ความประจวบกบั ส่ิงไมเ่ ป็นที่รัก ก็เป็นทกุ ข์ ก็ความพลดั พรากจากสงิ่ ท่ีรักก็เป็นทกุ ข์เป็ นไฉน ? ความไมป่ ระสบ ความไมพ่ รั่งพร้อม ความไมร่ วม ความไมร่ ะคนด้วยรูป เสียง กล่ิน รส โผฏฐัพพะ อนั นา่ ปรารถนา น่าใคร่ นา่ พอใจ หรือด้วยบคุ คลผ้ปู รารถนาประโยชน์ ปรารถนาสง่ิ เกือ้ กลู ปรารถนาความผาสกุ ปรารถนาความเกษมจากโยคะ ซงึ่ มีแกผ่ ้นู นั้ คอื มารดา บิดา พี่ชายน้องชาย พี่หญิง น้องหญิง มิตร อํามาตย์ หรือญาตสิ ายโลหิต อนั นีเ้รียกวา่ ความพลดั พรากาจากสิ่งเป็นที่รักก็เป็นทกุ ข์ ก็ปรารถนาส่ิงใดไมไ่ ด้ แม้อนั นนั้ ก็เป็นทกุ ข์เป็ นไฉน ? ความปรารถนาย่อมบงั เกิดแก่สตั ว์ผ้มู ีความเกิดเป็ นธรรมดาอยา่ งนีว้ า่ โอหนอ ! ขอเราไมพ่ งึ มีความเกิดเป็นธรรมดา ขอความเกิดอยา่ งมีมาถงึ เราเลย ข้อนนั้ สตั ว์ไมพ่ งึ ได้สมความ ปรารถนา แม้ข้อนีก้ ็ช่ือวา่ ปรารถนาส่งิ ใดไมไ่ ด้ แม้อนั นนั้ ก็เป็นทกุ ข์ ความปรารถนาย่อมบงั เกิดแก่สตั ว์ผ้มู ีความแกเ่ ป็นธรรมดา ความปรารถนายอ่ มบงั เกิดแกส่ ตั ว์ผ้มู ีความเจ็บเป็น ธรรมดา... ความปรารถนายอ่ มบงั เกิดแก่สตั ว์ผ้มู ีโสกะ ปริเทวะ ทกุ ข์ โทมนสั อปุ ายาส เป็นธรรมดา อย่างนีว้ า่ โอหนอ ! ขอเราไมพ่ งึ มีโสกะ ปริเทวะ ทกุ ข์ โทมนสั อปุ ายาสเป็นธรรมดา ขอโสกะ ปริเทวะ ทกุ ข์ โทมนสั อปุ ายาส อยา่ มีถงึ เราเลย ข้อนนั้ สตั ว์ไมพ่ งึ ได้สมความปรารถนา แม้ข้อนีก้ ็ชื่อวา่ ปรารถนาสิ่งใดไมไ่ ด้ แม้อนั นนั้ ก็เป็น ทกุ ข์ วา่ โดยย่อ อปุ าทานขนั ธ์ทงั้ ๕ เป็นทกุ ข์เป็นไฉน ? อปุ าทานขนั ธ์ทงั้ ๕ คือ รูป เวทนา สญั ญา สงั ขาร วิญญาณ

101 โดยยอ่ เหลา่ นีเ้รียกวา่ อปุ าทานขนั ธ์ทงั้ ๕ เป็ นทกุ ข์ ภิกษุทงั้ หลาย ! อนั นีเ้รียก ทกุ ขอริยสจั ฯ ภิกษุทงั้ หลาย ! ก็ทกุ ขสมทุ ยั อริยสจั เป็ นไฉน ? ตณั หานีไ้ ด้อนั มีความเกิดอีก ประกอบด้วยนนั ทริ าคะ เพลิดเพลินยิง่ นกั ในอารมณ์นนั้ ๆ คือกามตณั หา ภวตณั หา วภิ วตณั หา ก็ตณั หานนั้ เม่ือจะเกิด ยอ่ มเกิดในที่ไหน ? เม่ือจะตงั้ อยู่ ย่อมตงั้ อยทู่ ี่ไหน ? ที่ใดเป็ นที่รักท่ีเจริญใจในโลก ? ตณั หานนั้ เม่ือจะเกิด ย่อมเกิดในท่ีนนั้ เมื่อจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อยใู่ นที่นนั้ อะไรเป็นที่รักที่เจริญใจในโลก ? ตา หู จมกู ลิน้ กาย ใจ เป็ นที่รักที่เจริญใจในโลก ตณั หาเม่ือจะเกิด ยอ่ มเกิดท่ีนนั้ เม่ือจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อยทู่ ี่นนั้ รูป เสียง กลนิ่ รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก ตณั หาเมื่อจะเกิด ยอ่ มเกิดท่ีน่ี เมื่อจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อยทู่ ี่น่ี จกั ขวุ ิญญาณ โสตวญิ ญาณ ฆานวญิ ญาน ชวิ หาวิญญาณ กายวิญญาณ มโนวิญญาณ เป็นท่ีรักที่เจริญใจใน โลก ตณั หาเม่ือจะเกิด ยอ่ มเกิดที่นี ้เมื่อจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อยทู่ ี่นี่ จกั ขสุ มั ผสั โสตสมั ผสั ฆานสมั ผสั ชิวหาสมั ผสั กายสมั ผสั มโนสมั ผสั เป็ นท่ีรักที่เจริญใจในโลก ตณั หาเมื่อจะ เกิดย่อมเกิดท่ีนี ้เมื่อจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อยทู่ ่ีน่ี จกั ขสุ มั ผสั สชาเวทนา โสตสมั ผสั สชาเวทนา ฆานสมั ผสั สชาเวทนา ชิวหาสมั ผสั สชาเวทนา กายสมั ผสั สชา เวทนา มโนสมั ผสั สชาเวทนา เป็นท่ีรักที่เจริญใจในโลกตณั หาเม่ือจะเกิด ยอ่ มเกิดที่นี ้เมื่อจะตงั้ อู่ ยอ่ มตงั้ อยทู่ ี่น่ี รูปสญั ญา สทั ทสญั ญา คนั ธสญั ญา รสสญั ญา โผฏฐัพพสญั ญา ธมั มสญั ญา เป็ นท่ีรักท่ีเจริญใจในโลกตณั หา

102 เม่ือจะเกิดยอ่ มเกิดที่นี ้เมื่อจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อยทู่ ่ีนี่ รูปสญั ญาเจตนา สทั ทสญั เจตนา คนั ธสญั เจตนารสสญั เจตนา โผฏฐัพพะสญั เจตนา ธัมมสญั เจตนา เป็ นท่ีรักท่ี เจริญใจในโลก ตณั หาเม่ือจะเกิด ยอ่ มเกิดที่นี่ เม่ือจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อยทู่ ี่นี่ รูปตณั หา สทั ทตณั หา คนั ธตณั หา รสตณั หา โผฏฐัพพะตณั หา ธมั มตณั หา เป็นท่ีรักที่เจริญใจในดลกตณั หา เมื่อจะเกิด ยอ่ มเกิดที่น่ี เมื่อจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อยทู่ ่ีน่ี รูปวิตก สทั ทวติ ก คนั ธวติ ก รสวติ ก โผฏฐัพพวติ ก ธมั มวิตก เป็นท่ีรักที่เจริญใจในโลก ตณั หาเมื่อาจะเกิด ยอ่ มเกิดที่นี่ เมื่อจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อย่ทู ่ีนี่ รูปวิจาร สทั ทวจิ าร คนั ธวิจาร รสวจิ าร โผฏฐัพพวจิ าร ธมั มวิจาร เป็นท่ีรักที่เจริญในโลก ตณั หาเมื่อจะเกิด ยอ่ ม เกิดท่ีนี่ เมื่อจะตงั้ อยู่ ยอ่ มตงั้ อยทู่ ่ีน่ี ภิกษุทงั้ หลาย ! อนั นีเ้รียกวา่ ทกุ ขสมุ ทยั อริยสจั ฯ ภิกษุทงั้ หลาย ! ก็ทกุ ขนโิ รธอริยสจั เป็นไฉน ? ความดบั ด้วยสามารถ ความสํารอกโดยไมเ่ หลือ ความสละ ความ สละคนื ความปล่อยวาง ความไมม่ ีอาลยั ในตณั หานนั้ ก็ตณั หานนั้ เม่ือบคุ คลจะละ ยอ่ มละเสียได้ในท่ีไหน ? เมื่อจะดบั ย่อมดบั ในท่ีไหน ? ท่ีใดเป็นท่ีรักท่ีเจริญใจใน โลก ? ตณั หานนั้ เม่ือบคุ คลจะละ ยอ่ มละเสียได้ในท่ีนนั้ เมื่อจะดบั ยอ่ มดบั ได้ที่นนั้ ก็อะไรเป็นท่ีรักที่เจริญใจในโลก ? ตา หู จมกู ลิน้ กาย ใจ เป็ นที่รักท่ีเจริญใจในโลก ตณั หาเมื่อบคุ คลจะละ ยอ่ มละเสียที่นี ้เม่ือจะดบั ยอ่ มดบั ได้ ท่ีนี ้

103 รูป เสียง กลน่ิ รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ เป็นท่ีรักท่ีเจริญใจในโลก ตณั หาเม่ือบคุ คลจะละ ยอ่ มละเสียท่ีนี ้เมื่อ จะดบั ย่อมดบั ได้ที่นี ้ จกั ขวุ ิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวญิ ญาณ กายวญิ ญาณ มโนวิญญาณ เป็นที่รักที่เจริญใจใน โลก ตณั หาเม่ือบคุ คลจะละ ยอ่ มละเสียได้ที่นี ้เมื่อจะดบั ยอ่ มดบั ได้ที่นี ้ จกั ขสุ มั ผสั โสตสมั ผสั ฆานสมั ผสั ชิวหาสมั ผสั กายสมั ผสั มโนสมั ผสั เป็ นท่ีรักที่เจริญใจในโลก ตณั หาเมื่อ บคุ คลจะละ ยอ่ มละเสียได้ที่นี ้เมื่อจะดบั ย่อมดบั ได้ที่นี ้ จกั ขสุ มั ผสั สชาเวทนา โสตสมั ผสั สชาเวทนา ฆานสมั ผสั สชาเวทนา ชิวหาสมั ผสั สชาเวทนา กายสมั ผสั สชา เวทนา มโนสมั ผสั สชาเวทนา เป็นท่ีรนกั ท่ีเจริญใจในโลก ตณั หาเม่ือบคุ คลจะละ ยอ่ มละเสียได้ท่ีนี ้เมื่อจะดบั ยอ่ มดบั ได้ที่นี ้ รูปสญั ญา สทั ทสญั ญา คนั ธสญั ญา รสสญั ญา โผฏฐัพพสญั ญา ธมั มสญั ญา เป็ นที่รักที่เจริญใจในโลก ตณั หา เม่ือบคุ คลจะละ ยอ่ มละเสียได้ท่ีนี ้เม่ือจะดบั ยอ่ มดบั ได้ที่นี ้ รูปสญั เจตนา สทั ททสญั เจตนา คนั ะสญั เจตนา รสสเั าจนนา โผฏฐัพพะเจตนา ธมั มสญั เจตนา เป็นที่รักท่ีเจริญ ใจในโลก ตณั หาเม่ือบคุ คลจะละ ยอ่ มละเสียได้ที่นีเ้มื่อจะดบั ยอ่ มดบั ได้ที่นี ้ รูปตณั หา สทั ทตณั หา คนั ธตณั หา รสสตณั หา โผฏฐัพพะตณั หา ธทั มมตณั หา เป็นที่รักท่ีเจริญใจในโลก ตณั หา เมื่อบคุ คลจะละ ย่อมละเสียได้ที่นี ้เมื่อจะดบั ย่อมดบั ได้ท่ีนี ้ รูปวติ ก สทั ทวิตก คนั ธวติ ก รสวิตก โผฏฐัพพวติ ก ธมั มวิตก เป็นท่ีรักที่เจริญใจในโลก ตณั หา เม่ือบคุ คคลจะละ ยอ่ มละเสียได้ที่นี ้เมื่อจะดบั ยอ่ มดบั ได้ที่นี ้ รูปวิจาร สทั ทวจิ าร คนั ธวจิ าร รสวจิ าร โผฏฐัพพวิจาร ธมั มวจิ าร เป็นที่รักที่เจริญใจในโลก ตณั หาเมื่อบคุ คลจะ ละ ยอ่ มละเสียได้ที่นี ้เม่ือจะดบั ยอ่ มดบั ได้ท่ีนี ้

104 ภิกษุทงั้ หลาย ! อนั นีเ้รียกวา่ ทกุ ขนิโรธอริยสจั ฯ ภิกษุทงั้ หลาย ! ก็ทกุ ขนิโรธคามนิ ีปฏิปทาอริยสจั เป็นไฉน ? อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ นีแ้ หละ คอื สมั มาทิฐิ สมั มาสงั กปั ปะ สมั มาวาจา สมั มากมั มนั ตะ สมั มาอาชีวะ สมั มาวายามะ สมั มาสติ สมั มาสมาธิ ก็สมั มาทิฐิเป็นไฉน ? ความรู้ในทกุ ข์ ความรู้ในเหตุ ให้ทกุ ข์เกิด ความรุ้ในความดบั ทกุ ข์ ความรู้ในข้อปฏิบตั ใิ ห้ ถึงความดบั ทกุ ข์ อนั นีเ้รียกวา่ สมั มาทิฐิ สมั มาสงั กปั ปะเป็ นไฉน ? ความดําริในการออกจากกาม ความดาํ ริในความไมพ่ ยาบาท ความดาํ ริในอนั ไม่ เบยี ดเบยี น อนั นีเ้รียกวา่ สมั มาสงั กปั ปะ สมั มาวาจาเป็นไฉน ? การงดเว้นจาการพดู เทจ็ งดเว้นจากพดู เพ้อเจ้อ อนั นีเ้รียกว่า สมั มาวาจา สมั มากมั มนั ตะเป็นไฉน ? การงดเว้นจากากรล้างผลาญชีวิต งดเว้นจากากรถือเอาสง่ิ ของท่ีเขามไิ ด้ให้งดเว้นจา กากรประพฤตผิ ิดในกาม อนั นีเ้รียกวา่ สมั มากมั มนั ตะ สมั มาอาชีวะเป็นไฉน ? อริยสาวกในธรรมวินยั นี ้ละการเลีย้ งชีพที่ผิด สําเร็จการเลีย้ งชีพด้วยการเลีย้ งชีพท่ีชอบ อนั นีเ้รียกวา่ สมั มาอาชีวะ สมั มาวายามะเป็นไฉน ? ภิกษุในธรรมวนิ ยั นีเ้กิดฉันทะพยายาม ปรารภความเพียร ประคองจิตไว้ ตงั้ จิตไว้เพื่อ มใิ ห้อกศุ ลธรรมอนั ลามกที่ยงั ไมเ่ กิดบงั เกิดขึน้ เพื่อละอกศุ ลธรรมอนั ลามกที่บงั เกิดขนึ ้ แล้ว เพ่ือให้กศุ ลธรรมที่ ยงั ไมเ่ กิดบงั เกิดขนึ ้ เพื่อความตงั้ อยไู่ มเ่ ลืนหายเจริญยงิ่ ไพบลู ย์ มีขนึ ้ เตม็ เปี่ ยมแหง่ กศุ ลธรรมท่ีบงั เกิดขึน้ แล้ว อนั นีเ้รียกวา่ สมั าวายามะ

105 สมั มาสตเิ ป็นไฉน ? ภิกษุในธรรมวนิ ยั นีพ้ จิ ารณาเหน็ กายในกายอยู่ มีความเพียร มีสมั ปชญั ญะ มีสติ กําจดั อภิชฌา และโทมนสั ในโลกเสียได้ พจิ ารณาเห็นเวทนาในเวทนาอยหู่ พิจารณาเหน็ จิตในจิตอยู่ พจิ ารณาเห็น ธรรมในธรรมอยู่ มีความเพียร มีสมั ปชญั ญะ มีสติ กําจดั อภิชฌาและโทมนสั ในโลกเสียได้ อนั นีเ้รียกวา่ สมั มาสติ สมั มาสมาธิเป็นไฉน ? ภิกษุในธรรมวนิ ยั นี ้สงดั จากกาม สงดั จากอกศุ ลธรรม บรรลปุ ฐมฌาน มีวิตกวิจาร มีปี ติ และสขุ เกิดแตว่ เิ วกอยู่ เธอบรรลทุ ตุ ยิ ฌาน มีความผอ่ งใสแหง่ จิตในภายในเป็นธรรมเอกผดุ ขนึ ้ เพราะวิตกวจิ าร สงบไป ไมม่ ีวิตก ไมม่ ีวิจาร มีปี ตแิ ละสขุ อนั เกิดแตส่ มาธิอยู่ เธอมีอเุ บกขา มีสติ มีสมั ปชญั ญะ เสวยหาสขุ ด้วย นามกาย เพราะปี ตสิ นิ ้ ไป บรรลตุ ยิ ฌาน ที่พระอริยะทงั้ หลายสรรเสริญวา่ ผ้ไู ด้ฌานนีเ้ป็ นผ้มู ีอเุ บกขา มีสตอิ ยู่ เป็นสขุ เธอบรรรลจุ ตตุ ถฌาน ไมม่ ีทกุ ข์ ไมม่ ีสขุ เพราะละสขุ ละทกุ ข์และดบั โสมนสั โทมนสั ก่อนๆ ได้ มีอเุ บขิ า เป็นเหตใุ ห้สตบิ ริสทุ ธ์ิอยู่ อนั นีเ้รียกวา่ สมั มาสมาธิ ภิกษุทงั หลาย ! อนั นีเ้รียกวา่ ทกขุ นโิ รธคามินีปฏิปทาอริยสจั ฯ ดงั พรรณนามาฉะนี ้ภิกษุย่อมพจิ ารณาเห็นธรรมในธรรมภายในบ้าง พิจารณาเหน็ ธรรมในธรรมภายนอกบ้าง พจิ ารณาเหน็ ธรรมคือความเกิดขนึ ้ ในธรรมบ้าง พจิ ารณาเห็นธรรมคือความเกิดขนึ ้ ในธรรมบ้าง พิจารณาเห็น ธรรมคือความเส่ือมในธรรมบ้าง พิจารณาเห็นธรรมคือทงั ความเกิดขนึ ้ ทงั้ ความเสื่อมในธรรมบ้าง ย่อมอยู่ อนง่ึ สตขิ องเธอตงั้ มนั่ อยวู่ า่ ธรรมมีอยู่ ก็เพียงสกั วา่ ความรู้ เพียงสกั วา่ อาศยั ระลกึ เทา่ นนั้ เธอเป็ นผ้อู นั ตณั หา และทฐิ ิไมอ่ าศยั อยแู่ ล้ว และไมถ่ ือมนั่ อะไรๆ ในโลก ภิกษุทงั้ หลาย ! แม้อยา่ งนี ้ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเหน็ ธรรมในธรรมอยู่ ฯ (สจั จบรรพ) จบธมั มานปุ ัสสนาสติปัฏฐาน

106 “ภิกษุทงั้ หลาย ! ก็ผ้ใู ดผ้หู นงึ่ พงึ เจริญสตปิ ัฏฐาน ๔ นีอ้ ย่างนี ้ตลอด ๗ ปี เขาพงึ หวงั ผล ๒ ประการ อยา่ งใด อยา่ งหนงึ่ คอื พระอรหตั ผลในปัจจบุ นั หรือเมื่อยงั มีขนั ธปัญจกเหลืออยเู่ ป็นพระอนาคามี ๗ ปี ยกไว้ ผ้ใู ดผ้หู นงึ่ พงึ เจริญสติปัฏฐาน ๔ นี ้อยา่ งนีต้ ลอด ๖ ปี ๕ ปี ๔ ปี ๓ ปี ๒ ปี ๑ ปี ... ๑ ปี ยกไว้ ผ้ใู ดผ้หู นง่ึ พงึ เจริญสตปิ ัฏฐาน ๔ อยา่ งนี ้ตลอด ๗ เดือน เขาพงึ หวงั ผล ๒ ประการ อย่างใดอยา่ งหนงึ่ คือ พระ อรหตั ผลในปัจจบุ นั หรือเมื่อขนั ธปัญจกมีเหลืออยเู่ ป็นพระอนาคามี ๗ เดอื น ยกไว้ ผ้ใู ดผ้หู นง่ึ พงึ เจริญสติปัฏฐาน ๔ นี ้อยา่ งนีต้ ลอด ๗ วนั เขาพงึ หวงั ผล ๒ ประการ อยา่ งใดอยา่ งหนง่ึ คอื พระ อรหตั ผลในปัจจบุ นั หรือเม่ือขนั ธปัญจกยงั เหลืออยเู่ ป็นพระอนาคามี ฯ ภิกษุทงั้ หลาย ! หนทางนีเ้ป็นที่ไปอนั เอกเพ่ือความบริสทุ ธ์ิของเหลา่ สตั ว์ เพ่ือลว่ งความโศกและปริเทวะ เพ่ือ ความดบั สญู แหง่ ทกุ ข์และโทมนสั เพื่อบรรลธุ รรมท่ีถกู ต้อง เพ่ือทําพระนิพพานให้แจ้ง หนทางนีค้ ือ สตปิ ัฏฐาน ๔ ประการ ฉะนีแ้ ล คําท่ีเรากลา่ วดงั พรรณนามาฉะนี ้เราอาศยั เอกายนมรรคกล่าวแล้ว ฯ” พระผ้มู ีพระภาคตรัสพระพทุ ธพจน์นีแ้ ล้ว ภิกษุเหลา่ นนั้ ยินดชี ื่นชมภาษิตของพระผ้มู ีพระภาค สตปิ ัฏฐานสตู ร (๑๒/๘๔) .................... เอวงั ....................