จิตตนคร_นครหลวงของโลก

บทพระนิพนธใ์ นองคส์ มเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก คร้ังยงั ดารงพระสมณศกั ด์ิเป็นพระสาสนโสภณไดท้ รงเรียบเรียงไวส้ าหรับอา่ นออกอากาศทางสถานี วทิ ยุ อ.ส. พระราชวงั ดุสิตในรายการ “การบริหารทางจิต” เป็นประจาทุกเชา้ วนั อาทิตย์ ระหวา่ งปี พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๓ ถึง ๒๕๑๕

\"จิตตนคร นครหลวงของโลก\" บทพระนิพนธ์ในองคส์ มเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก คดั ลอกจากหนงั สือ… จติ ตนคร นครหลวงของโลก และ แนวปฏบิ ัตใิ นโพธิปักขิยธรรม ๓๗ [กรุงเทพฯ : โรงพิมพม์ หามกฏุ ราชวทิ ยาลยั , ๒๕๒๕] พระนิพนธใ์ นองคส์ มเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก แต่คร้ังยงั ดารงพระสมณศกั ด์ิเป็นพระสาสนโสภณ ไดท้ รงเรียบเรียงไวส้ าหรับอ่านออกอากาศทางสถานีวทิ ยุ อ.ส. พระราชวงั ดุสิต ในรายการ “การบริหารทางจิต” เป็นประจาทุกเชา้ วนั อาทิตย์ ระหวา่ งปี พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๓ ถึง ๒๕๑๕ องคส์ มเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ทรงประทานอนุญาตใหจ้ ดั พมิ พบ์ ทพระนพิ นธ์ เรอื่ ง “จติ ตนคร นครหลวงของโลก” เพอื่ แจกเป็ นธรรมทานไดต้ ามทก่ี ราบทลู ขอ [ท่ี พ ๓๔๖/๒๕๕๑] Dhammaintrend รว่ มเผยแพรแ่ ละแบง่ ปันเป็ นธรรมทาน

๑ สารบาญ จติ ตนคร นครหลวงของโลก ..................................................................................................... ๔ ลกั ษณะจติ ตนคร ...................................................................................................................... ๕ ภยั แหง่ จติ ตนคร ........................................................................................................................ ๖ ผังเมอื งแหง่ จติ ตนคร ................................................................................................................ ๗ ระบบสอื่ สารแหง่ จติ ตนคร ......................................................................................................... ๘ ชอ่ื เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนคร ........................................................................................................ ๑๐ ลักษณะเจา้ เมอื งจติ ตนครและทวารเมอื ง ............................................................................... ๑๒ สมทุ ัย เพอ่ื นคหู่ ขู องเจา้ เมอื งจติ ตนคร ................................................................................... ๑๓ ลักษณะของสมทุ ัย ................................................................................................................. ๑๔ หวั โจกของสมทุ ัยและลกู มอื ................................................................................................... ๑๕ หวั ไมอ้ กี ๑๖ คนของสมทุ ยั .................................................................................................... ๑๖ เครอ่ื งปกปิดสจั จะในขา่ วสาร ตัณหารอ้ ยแปด ........................................................................ ๑๘ กเิ ลสพันหา้ ............................................................................................................................ ๑๙ สมทุ ัยใสค่ วามหวงั บังทกุ ข์ เก็บปัญญา ................................................................................. ๒๐ ลกั ษณะอารมณ์ เครอ่ื งมอื สมทุ ัย ............................................................................................ ๒๑ จติ ตนคร เมอื งภาพยนตร์ ........................................................................................................ ๒๒ ยาเสพยต์ ดิ สตั ว์ ๖ ชนดิ ........................................................................................................ ๒๓ สมทุ ัยรักษาพชื พันธแุ์ หง่ มนุษยแ์ ละสตั ว์ ................................................................................ ๒๕ คบู่ ารมขี องนครสามี ................................................................................................................ ๒๖ ธรรมสําหรับผปู ้ กครอง ............................................................................................................ ๒๗ พระบรมครู ผไู ้ มม่ กี าล ระยะ ระดับ ขนาด ............................................................................... ๒๘ คบู่ ารมแี นะนําใหใ้ ชศ้ ลี หริ ิ โอตตัปปะ .................................................................................... ๒๙ ศลี วนิ ัยรักษาไตรทวาร หริ โิ อตตัปปะเป็ นนครบาล .................................................................. ๓๐ วนั ขนึ้ ปีใหมใ่ นจติ ตนคร .......................................................................................................... ๓๑ สมทุ ัยยดึ ไตรทวารใหท้ จุ รติ .................................................................................................... ๓๒ ศลี ฯ กลบั เขา้ รับหนา้ ที่ และเพมิ่ กําลัง .................................................................................... ๓๒ คอู่ าสวะ .................................................................................................................................. ๓๔ จติ ตนคร เมอื งตน้ แบบ ........................................................................................................... ๓๕ ศาสนาในจติ ตนคร .................................................................................................................. ๓๖ พระมหาสตั วผ์ จญมาร ............................................................................................................. ๓๗ พระมหาสตั วช์ นะมารและตรัสรู ้ ............................................................................................... ๓๘ จติ ตนครมสี องศาสนา ............................................................................................................. ๓๙ ผนู ้ ําศาสนาทัง้ สองเขา้ ไปตงั้ ในจติ ตนคร ................................................................................ ๔๐ ความแตกตา่ งแหง่ สองศาสนา ................................................................................................ ๔๑ ในจติ ตนครมเี สรภี าพเต็มทใ่ี นการถอื ศาสนา ........................................................................... ๔๒ สวรรคช์ นั้ ๖ ............................................................................................................................ ๔๓ เมอื งทม่ี ปี ฏวิ ตั ริ ัฐประหารกันบอ่ ยทส่ี ดุ ................................................................................... ๔๔ หนา้ ทข่ี องคอู่ าสวะ ................................................................................................................ ๔๕ เพอ่ื นสนทิ ของคอู่ าสวะ .......................................................................................................... ๔๖ อนุสยั - ตน้ ตระกลู ของหวั โจกทัง้ ๓ ...................................................................................... ๔๗ อัธยาศยั ๑๐ ประการของคบู่ ารมี ........................................................................................... ๔๘

๒ คอู่ าสวะไดโ้ อกาสทจ่ี ดุ บกพรอ่ ง ............................................................................................. ๔๙ อารมณ์ – กามฉันท์ ................................................................................................................ ๕๐ พยาบาท ................................................................................................................................ ๕๑ อโยนโิ สมนสกิ าร .................................................................................................................... ๕๓ โขนโลกโรงใหญ่ ................................................................................................................... ๕๔ จติ ตภาวนา ............................................................................................................................ ๕๕ อฐู ผกู ้ า้ วหนา้ ......................................................................................................................... ๕๕ ปัญหา ๔ ขอ้ .......................................................................................................................... ๕๖ นครชายแดน ......................................................................................................................... ๕๗ โยนโิ สมนสกิ าร อสภุ นมิ ติ ...................................................................................................... ๕๘ เมตตาเจโตวมิ ตุ ติ ................................................................................................................... ๕๙ อาโลกสญั ญา ......................................................................................................................... ๖๐ อานาปานสติ .......................................................................................................................... ๖๑ โยนโิ สมนสกิ าร กศุ ล อกศุ ล ................................................................................................... ๖๒ อปุ มา ๕ ขอ้ ........................................................................................................................... ๖๓ สมทุ ัยซบเซา .......................................................................................................................... ๖๔ กลวธิ ขี องสมทุ ัย ..................................................................................................................... ๖๕ เห็นโซเ่ ป็ นสรอ้ ย ..................................................................................................................... ๖๖ สงั โยชนส์ บิ ............................................................................................................................ ๖๗ ไตรภมู โิ ลก ............................................................................................................................. ๖๘ นายชา่ งผอู ้ อกแบบและสรา้ งไตรภมู ิ ....................................................................................... ๖๙ วฏั ฏะ ...................................................................................................................................... ๖๙ มายา ...................................................................................................................................... ๗๐ มจิ ฉาทฐิ ิ ................................................................................................................................. ๗๑ สมั มาทฐิ ิ ................................................................................................................................ ๗๕ พรปีใหม่ สมั มาทฐิ ิ (ตอ่ ) ....................................................................................................... ๗๙ ทฐิ ิ ๒ ...................................................................................................................................... ๘๑ ทฐิ ิ ๑๐ .................................................................................................................................... ๘๓ เหตกุ ารณไ์ มแ่ น่นอน ............................................................................................................. ๘๔ ธรรมขนั ธ์ ............................................................................................................................... ๘๕ กองทัพใหญม่ รรค .................................................................................................................. ๘๖ กองทัพใหญส่ งั โยชน์ ............................................................................................................ ๘๗ แมท่ ัพใหญข่ องกองทัพใหญท่ ัง้ สอง ..................................................................................... ๘๘ ภเู ขาวงแหวน ........................................................................................................................ ๘๙ เรม่ิ อาการแปรปรวนในจติ ตนคร .............................................................................................. ๙๐ ลกั ษณะนครสามเี ปลยี่ นไป ..................................................................................................... ๙๑ สมทุ ัยฉวยโอกาส ................................................................................................................... ๙๒ กองทัพใหญส่ งั โยชนเ์ ดนิ สวนสนาม ....................................................................................... ๙๓ เสยี งเรยี กรอ้ งกองทัพใหญม่ รรค ............................................................................................. ๙๖ ปฏบิ ัตติ ามพทุ ธปฏปิ ทา ......................................................................................................... ๙๗ กองทัพใหญม่ รรคเตรยี มแสดงกําลงั ..................................................................................... ๙๘ เรม่ิ การแสดงกําลัง ดว้ ยอทิ ธแิ หง่ ธาตุ ๔ ................................................................................ ๙๙ ดกั ใจในปัญหา “ตัวเรา” โดยแสดงภาพอบายภมู ิ ................................................................. ๑๐๐ ดักใจในปัญหา “ตัวเรา” โดยแสดงภาพสวรรค์ ..................................................................... ๑๐๑

๓ “ตวั เรา” บา่ ยหนา้ สคู่ ตทิ จี่ ะไปเกดิ ........................................................................................ ๑๐๑ ทกุ คนสรา้ งหรอื เปลยี่ นคตภิ ายหนา้ ของตนได ้ ...................................................................... ๑๐๒ สน้ิ สงสยั ในชาตแิ ละกรรมทัง้ ๓ กาล .................................................................................... ๑๐๓ กองทัพใหญม่ รรคแสดงกําลงั ............................................................................................. ๑๐๔ อนุปพุ พปฏปิ ทา .................................................................................................................... ๑๐๖ จติ ตาภนิ หิ ารที่ ๑ ญาณทัสนะในกายจติ ชนั้ ใน ..................................................................... ๑๐๗ จติ ตาภนิ หิ ารท่ี ๒ มโนมยทิ ธิ ............................................................................................... ๑๐๘ จติ ตาภนิ หิ ารท่ี ๓ อทิ ธวิ ธิ ี ..................................................................................................... ๑๐๙ จติ ตาภนิ หิ ารที่ ๔ ทพิ โสต .................................................................................................... ๑๑๐ จติ ตาภนิ หิ ารที่ ๕ เจโตปรยิ ญาณ ......................................................................................... ๑๑๐ จติ ตาภนิ หิ ารที่ ๖ ปพุ เพนวิ าสานุสสตญิ าณ .......................................................................... ๑๑๑ จติ ตาภนิ หิ ารท่ี ๗ ทพิ จักษุ หรอื จตุ ปู ปาตญาณ .................................................................... ๑๑๒ จติ ตาภนิ หิ ารที่ ๘ อาสวกั ขยญาณ ....................................................................................... ๑๑๔ ชาวจติ ตนครถงึ ไตรสรณคมน์ เห็นสจั จะของสมทุ ัย ............................................................. ๑๑๕ จติ ตนครตงึ เครยี ดคับขนั ทส่ี ดุ โรงงานสงั กัดธาตทุ งั้ ๕ ........................................................ ๑๑๖ โรงงานเกา่ แกช่ าํ รดุ ผลติ ของไมด่ อี อกมา ........................................................................... ๑๑๗ สงิ่ ประกอบเป็ นจติ ตนครและระบบงาน ................................................................................. ๑๑๘ สมทุ ัยประชมุ วางแผนขนั้ สดุ ทา้ ย .......................................................................................... ๑๒๐ คบู่ ารมแี นะนําบญุ กริ ยิ า ......................................................................................................... ๑๒๑ เชญิ ทตู ทัง้ คมู่ าดว่ น สมทุ ัยเปิดการโจมตี ............................................................................ ๑๒๒ ทตู ดว่ นทัง้ คเู่ ขา้ เมอื ง เสนอพทุ ธสาสน์ ................................................................................ ๑๒๓ นครสามอี า่ นพทุ ธสาสน์ แลว้ เพง่ พนิ จิ คทู่ ตู .......................................................................... ๑๒๔ กองทัพใหญท่ ัง้ สองตอ่ สกู ้ นั ................................................................................................ ๑๒๕ อวสานแหง่ จติ ตนคร ............................................................................................................. ๑๒๖ พรสง่ ทา้ ย ............................................................................................................................ ๑๒๗

๔ จติ ตนคร นครหลวงของโลก จะวา่ ถงึ จติ ตนคร ตามพระพทุ ธภาษิตวา่ “พงึ กนั้ จติ ทม่ี อี ปุ มาดว้ ยนคร” จติ ตนคร เป็ นนครทแ่ี ลไม่ เห็นดว้ ยตา น่าจะคลา้ ยกบั เมอื งลบั แล แตก่ ็ไมถ่ งึ กบั ลล้ี ับจนตดิ ตอ่ ไมไ่ ดเ้ สยี เลย จติ ตนครมที าง ตดิ ตอ่ กบั โลกแหง่ วตั ถไุ ด ้ทัง้ มกี ารตดิ ตอ่ กันอยเู่ สมอ น่าจะไมต่ า่ งกับเมอื งไทยทต่ี ดิ ตอ่ กับเมอื ง ตา่ ง ๆ ไดท้ ่ัวโลกโดยทางอากาศ ทางบก และทางน้ํา จติ ตนครเป็ นเมอื งทไี่ มส่ งบนัก ตอ้ งทํา สงครามอยเู่ สมอ เพราะมโี จรผรู ้ า้ ยขา้ ศกึ ศตั รอู นั จําตอ้ งป้องกนั ปราบปรามโดยไมอ่ าจประมาทได ้ คลา้ ยกบั เมอื งท่ัว ๆ ไป จติ ตนคร เป็ นนครหลวงของโลก เป็ นแหลง่ เกดิ แหง่ สขุ ทกุ ข์ ความเจรญิ ความเสอื่ ม สมบัตวิ บิ ัตแิ หง่ โลกทัง้ สน้ิ จะกลา่ ววา่ จติ ตนครเป็ นแหลง่ เกดิ แหง่ นรกสวรรคน์ พิ พานทกุ อยา่ งก็น่าจะไมเ่ กนิ ไป แต่ จติ ตนครเป็ นนครหลวงลบั แล มองไมเ่ ห็นดว้ ยตาอยนู่ ั่นเอง จะวา่ ตัง้ อยใู่ นแดนสวรรคว์ มิ านชนั้ ใด ชนั้ หนงึ่ ก็ไมใ่ ช่ เพราะตงั้ อยใู่ นเมอื งมนุษยน์ เี้ อง แตเ่ ป็ นทซ่ี ง่ึ คนทัง้ ปวงไมค่ อ่ ยจะสนใจไปเทยี่ วดชู ม ทเี่ รยี กวา่ ไปทัศนาจร คนทัง้ ปวงสนใจไปเทย่ี วดชู มเมอื งทเี่ ห็นดว้ ยตาฟังไดด้ ว้ ยหมู ากกวา่ แมจ้ ะ ไกลสกั เทา่ ไรก็พยายามไป พยายามไปในโลกนร้ี อบแลว้ ก็พยายามไปในโลกอนื่ ดงั ทพี่ ยายามไป ดวงจันทรก์ ันมาแลว้ น่าจะพยายามไปดจู ติ ตนคร ซง่ึ เป็ นนครหลวงอันแทจ้ รงิ ของโลก หรอื ของทกุ ๆ คน ถงึ จะเป็ นนครลบั แลไมเ่ ห็นไดด้ ว้ ยตาเนอื้ ก็อาจไปดไู ดด้ ว้ ยตาใจ และจติ ตนครนอี้ ยไู่ มไ่ กล อยู่ ใกลท้ สี่ ดุ เพราะตงั้ อยใู่ นจติ ของทกุ คนนแ้ี หละ เพยี งทําความสงบจติ ดจู ติ ของตนก็จะเห็นจติ ตนคร ราง ๆ ซงึ่ อาจยงั ไมเ่ ห็นวา่ จะเป็ นนครทน่ี ่าดตู รงไหน เพราะเมอ่ื ดกู ็จะพบแตค่ วามคดิ ทฟี่ ้งุ ซา่ นกบั อารมณค์ อื เรอื่ งตา่ ง ๆ จนไมอ่ ยากจะดู สดู ้ โู ทรทัศนห์ รอื ไปเทย่ี วดอู ะไรตอ่ อะไรไมไ่ ด ้มาน่ังดจู ติ ใจ ของตนเองไมน่ ่าจะสนุกทตี่ รงไหน เปรยี บจติ ตนครกบั เมอื งลบั แลไดก้ เ็ หน็ จะตรงทว่ี า่ กนั วา่ เมอื งลับแลนัน้ คนทเี่ คยพลดั เขา้ ไปพบ ไดเ้ ห็นภมู ปิ ระเทศบา้ นเรอื นและผคู ้ นหญงิ ชายสวยงามน่าดนู ่าชมกลบั ออกมาแลว้ ก็จําทาง กลับไปอกี ไมไ่ ด ้แตก่ ็ไดเ้ ทย่ี วบอกเลา่ ใคร ๆ ถงึ ความสวยงามน่าดนู ่าชมในเมอื งลบั แลนัน้ และ ชบ้ี อกสถานทต่ี งั้ ไดเ้ พยี งครา่ ว ๆ บรรดาผทู ้ อี่ ยากเห็นเมอื งลบั แลก็พากันเดนิ ทาง แตก่ ็ไมไ่ ดพ้ บเมอื ง ทวี่ า่ สวยงามเหลอื เกนิ นัน้ พบแตท่ งุ่ หญา้ ป่ าเขาทไี่ มน่ ่าชมอยา่ งไร ซ้าํ ยงั รงุ รังตาเสยี อกี ดว้ ย นั่นก็ เพราะบคุ คลเหลา่ นัน้ ยงั ไมพ่ บทางเดนิ เขา้ สเู่ มอื งลบั แลใหถ้ กู ตอ้ ง จงึ ยังไมไ่ ดช้ มความงามวจิ ติ รของ เมอื งลับแล การจะไปชมจติ ตนครก็เชน่ กนั ถา้ ยงั เดนิ ทางไปไมถ่ งึ จติ ตนคร ก็ยอ่ มจะยังไมไ่ ดช้ มความงามอยา่ ง วจิ ติ รพสิ ดารของจติ ตนคร จะไดพ้ บแตค่ วามวนุ่ วายฟ้งุ ซา่ นของอารมณย์ งุ่ ๆ ทัง้ หลาย ทไี่ มน่ ่าดไู ม่ น่าชม แตก่ ลบั น่าเบอ่ื หน่ายเสยี ดว้ ยซํา้ แตจ่ ติ ตนครจรงิ ๆ นัน้ ไมเ่ ป็ นเชน่ นัน้ จติ ตนครจรงิ ๆ มคี วาม พสิ ดารน่าดนู ่าชม ทา่ นผเู ้ ขา้ ถงึ นครนัน้ แลว้ ยอ่ มกลา่ วเชน่ น้ี ยอ่ มชกั ชวนแนะนําใหใ้ คร ๆ ทัง้ หลาย พยายามไปใหถ้ งึ จติ ตนคร โดยไปตามทางทพ่ี ระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ทรงชบ้ี อกไวแ้ ลว้ ดว้ ยวธิ ที ต่ี รัส สอนไวแ้ ลว้ เชน่ กนั บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายดว้ ยความตงั้ ใจจรงิ นับไดว้ า่ ไดเ้ รม่ิ กา้ วเขา้ สทู่ างทจี่ ะนําไปถงึ จติ ตนคร ไดแ้ ลว้ แมม้ คี วามตงั้ ใจจรงิ พยายามตลอดไป ก็ยอ่ มจะเดนิ ไปไดถ้ งึ จดุ หมายปลายทาง ถงึ จติ ตนคร ไดเ้ ห็นความวจิ ติ รพสิ ดารของนครนัน้ ดว้ ยตนเอง

๕ ลกั ษณะจติ ตนคร อันลักษณะแหง่ จติ ตนครนัน้ ก็เชน่ เดยี วกับนครโบราณทัง้ หลาย กลา่ วคอื มปี ้อมปราการ มปี ระตู ๖ ประตู มถี นน ๔ แพรง่ มนี ครสามคี อื เจา้ เมอื ง เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครสถติ อยตู่ รงทรี่ วมของถนน ๔ แพรง่ และมนี ามวา่ “วญิ ญาณ” หรอื “จติ ต” มปี ระชาชนชาตติ า่ ง ๆ ไปมาหาสเู่ มอื งนก้ี ็มาก พากนั อพยพมาตงั้ บา้ นเรอื นอยใู่ นเมอื งนกี้ ็มี มาพักอยชู่ วั่ คราวก็มี มาเทยี่ วทัศนาจรแลว้ ไปก็มี เพราะประตู เมอื งทัง้ ๖ มักจะเปิดอยทู่ งั้ กลางวนั กลางคนื จะปิดก็เมอ่ื เจา้ เมอื งหลับ เมอ่ื เจา้ เมอื งยังไมห่ ลับก็เปิด ประตรู ับอยเู่ สมอ ไมว่ า่ จะดกึ ดนื่ เทยี่ งคนื เพยี งไร ถงึ จะคํา่ มดื ก็จดุ ไฟสวา่ งไสว ไมย่ อมแพค้ วามมดื เหมอื นอยา่ งกรงุ เทพพระมหานครในยามราตรนี ั่นเอง จติ ตนคร จงึ เป็ นเมอื งทพี่ รอ้ มพรั่งดว้ ยผคู ้ นและสง่ิ ตา่ ง ๆ หลายหลากมากประการ เป็ น ตน้ วา่ พรั่งพรอ้ มไปดว้ ยรปู หลากหลาย อยากจะดอู ะไรก็มกั จะมใี หด้ ู พรั่งพรอ้ มไปดว้ ยเสยี ง หลากหลาย อยากจะฟังอะไรก็มกั จะมใี หฟ้ ัง พรั่งพรอ้ มไปดว้ ยกลน่ิ หลากหลาย อยากจะดม จะลม้ิ หรอื จะบรโิ ภครสเชน่ ไร ถา้ รา่ งกายไมเ่ ป็ นอมั พาต เป็ นรา่ งกายทสี่ มประกอบอยู่ ก็มกั จะสมประสงค์ ทัง้ พร่ังพรอ้ มไปดว้ ยเรอ่ื งราวตา่ ง ๆ สําหรับบํารงุ บําเรอใจหลากหลาย ไมม่ หี มดสนิ้ เมอื่ เขา้ มาถงึ เมอื งน้ี จะมเี รอื่ งเสนอสนองทางใจตงั้ แตต่ นื่ นอนจนถงึ หลบั ไปใหม่ ไมม่ เี วลาวา่ งเวน้ ดกู ็น่าจะเหน็ด เหนอ่ื ย หรอื จะกลมุ ้ ใจตาย หรอื จะกลมุ ้ เป็ นบา้ เพราะตอ้ งพบเรอ่ื งตา่ ง ๆ มากมาย ก็เหน็ดเหนอ่ื ยกัน จรงิ อยเู่ หมอื นกนั แตเ่ หนอ่ื ยแลว้ ก็พักก็นอน ทก่ี ลมุ ้ ใจตายหรอื ทก่ี ลมุ ้ เป็ นบา้ ไปก็มอี ยไู่ มน่ อ้ ย เพราะ จติ ตนครมสี ง่ิ ตา่ ง ๆ พร่ังพรอ้ ม ประชาชนชาตติ า่ ง ๆ จงึ พากันมาจากทตี่ า่ ง ๆ ทัว่ โลก และจติ ตนครนี้ แมจ้ ะมลี ักษณะเป็ นอยา่ งเมอื งโบราณ ก็หาเป็ นเมอื งโบราณหรอื เป็ นเมอื งลา้ สมัยไม่ แตเ่ ป็ นเมอื งที่ ทันสมยั มไี ฟฟ้า มวี ทิ ยุ มโี ทรทัศน์ มสี งิ่ ตา่ ง ๆ เหมอื นอยา่ งเมอื งทท่ี ันสมัยทงั้ หลาย รวมความวา่ เมอื งในปัจจบุ ันนม้ี อี ะไร จติ ตนครก็มสี งิ่ เหลา่ นัน้ ครบถว้ น และอนั ทจ่ี รงิ จะมมี ากกวา่ เมอื งอนื่ ๆ เสยี อกี เพราะยงั มสี งิ่ วเิ ศษตา่ ง ๆ อยใู่ นจติ ตนครอกี มากทคี่ นทั่วไปยังไมร่ ไู ้ มเ่ ห็น เวน้ ไวแ้ ตพ่ ระพทุ ธเจา้ และพระพทุ ธสาวกผรู ้ ผู ้ เู ้ ห็นทัง้ หลาย ตามทพ่ี รรณนาถงึ ความพร่ังพรอ้ มตา่ ง ๆ ของจติ ตนครน้ี น่าจะเห็นวา่ จติ ตนครเป็ นนครทน่ี ่าเป็ นสขุ สบาย ซงึ่ ก็เป็ นเชน่ นัน้ คอื เป็ นสขุ สนุกสบายอยไู่ มน่ อ้ ย แตก่ ็ยังเป็ นเมอื งทมี่ ที กุ ขร์ อ้ นภยั พบิ ตั อิ ยมู่ าก ทัง้ โดยเปิดเผย ทัง้ โดยซอ่ นเรน้ อนั เกดิ จากภัยธรรมชาตกิ ็มี เกดิ จากภัยพลเมอื งของจติ ตนครนัน้ กอ่ ขน้ึ ก็มี ทัง้ เจา้ เมอื งเองบางคราวก็มคี วามหลงเขา้ ใจผดิ คบคนผดิ ใชค้ นผดิ ก็ยง่ิ ทําใหเ้ กดิ ความ วนุ่ วายเดอื ดรอ้ นระสํา่ ระสาย และจะเป็ นดงั นจ้ี นกวา่ พระพทุ ธเจา้ จะเสด็จมาโปรด น่ันก็คอื จนกวา่ จะ รับพระธรรมคําสงั่ สอนของพระพทุ ธเจา้ เขา้ ไประงับดบั ความวนุ่ วายเดอื ดรอ้ นทัง้ หลาย ทย่ี อ่ มมอี ยู่ ประจําจติ ตนครทกุ แหง่ อนั พระธรรมคําสงั่ สอนของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ นัน้ เป็ นสงิ่ เดยี วทส่ี ามารถใชเ้ ป็ นเครอื่ ง ปราบ เครอ่ื งขบั ไล่ เครอ่ื งกําจัดบรรดาเหตแุ หง่ ความเดอื ดรอ้ นวนุ่ วายของจติ ตนครทัง้ หลายได ้ เราทกุ คนเป็ นเจา้ ของจติ ตนครดว้ ยกันทัง้ นัน้ เราทกุ คนจงึ มหี นา้ ทจ่ี ะตอ้ งนําธรรมของพระพทุ ธเจา้ ไปปราบ ไปไล่ ไปกําจัดเหตแุ หง่ ความเดอื ดรอ้ นไมส่ งบสขุ ในนครของเรา บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายลว้ นเป็ นผเู ้ ป็ นเจา้ ของจติ ตนคร ทกี่ ําลังพยายามจะทํานครของตนใหเ้ ป็ นนครแหง่ ความ รม่ เย็นเป็ นสขุ แมย้ ังมคี วามเดอื ดรอ้ นวนุ่ วายบา้ ง ก็ไมม่ ากมายเทา่ นครของบรรดาผยู ้ ังไมส่ นใจกับ การบรหิ ารจติ เสยี เลย

๖ ภยั แหง่ จติ ตนคร จติ ตนคร ก็เชน่ เดยี วกบั นครทัง้ หลาย คอื เป็ นนครทม่ี ภี ยั ธรรมชาติ ภัยธรรมชาตแิ หง่ จติ ตนคร ก็คอื ภัย ทเี่ กดิ จากธาตทุ ัง้ ๔ คอื ดนิ นํ้า ไฟ และลมนแี่ หละ ดกู ็คลา้ ย ๆ กบั ภัยธรรมชาตขิ องโลก เชน่ บาง คราวดนิ ถลม่ บางคราวไฟไหม ้บางคราวลมพายเุ กดิ นอ้ ยหรอื มากเป็ นคราว ๆ ถา้ เป็ นไปโดยปรกติ ก็ ไมเ่ ป็ นภยั ทัง้ กลับเป็ นเครอื่ งเกอ้ื กลู ชวี ติ ของสตั วโลกทัง้ มนุษยแ์ ละดริ จั ฉาน เพราะสตั วโลกทัง้ หมด ก็ตอ้ งอาศัยธาตทุ ัง้ ๔ นเ้ี ป็ นเครอ่ื งบํารงุ เลยี้ งรา่ งกายทปี่ ระกอบขนึ้ ดว้ ยธาตทุ ัง้ ๔ เชน่ เดยี วกนั ตอ้ ง บรโิ ภคอาหาร เชน่ ขา้ ว น้ํา ตอ้ งมคี วามอบอนุ่ ตอ้ งหายใจเอาอากาศเขา้ ไปบํารงุ เลยี้ งรา่ งกายอยทู่ กุ ขณะ ชวี ติ ทป่ี ระกอบขน้ึ ดว้ ยธาตทุ ัง้ ๔ ก็ตอ้ งอาศยั ธาตทุ ัง้ ๔ บํารงุ เลย้ี งใหด้ ํารงอยู่ ภยั ของจติ ตนคร ก็เกดิ จากธาตทุ ัง้ ๔ เชน่ เดยี วกนั ดงั ทไี่ ดก้ ลา่ วแลว้ วา่ จติ ตนครมถี นน ๔ แพรง่ มนี ครสามคี อื เจา้ เมอื ง ทสี่ ถติ อยตู่ รงทรี่ วมของถนน ๔ แพรง่ ทา่ นผรู ้ ไู ้ ดก้ ลา่ วบอกไวว้ า่ ถนน ๔ แพรง่ นัน้ คอื ธาตทุ ัง้ ๔ คอื ธาตดุ นิ นํ้า ไฟ ลม เจา้ เมอื งคอื จติ สถติ อยตู่ รงทรี่ วมของธาตทุ ัง้ ๔ นเี้ อง ฉะนัน้ เมอื่ ธาตทุ ัง้ ๔ ยังรวมกันอยเู่ ป็ นปรกติ ทอ่ี ยขู่ องเจา้ เมอื งก็เป็ นปรกติ ถา้ ธาตทุ งั้ ๔ เกดิ ผดิ ปรกติ เชน่ มจี ํานวนลดนอ้ ยลงไปกวา่ อัตราทค่ี วรมี หรอื ธาตุ อยา่ งใดอยา่ งหนงึ่ นอ้ ยหรอื มากเกนิ ไป จติ ตนครก็ระสํา่ ระสายไมเ่ ป็ นสขุ ทัง้ เจา้ เมอื งและพลเมอื งทัง้ ปวงก็อยไู่ มเ่ ป็ นสขุ แตเ่ หตทุ ที่ ําใหธ้ าตทุ ัง้ ๔ แหง่ จติ ตนครแปรปรวนนัน้ บางทกี ็เกดิ จากเจา้ เมอื งและพลเมอื งทําขน้ึ เอง เชน่ พากันรน่ื เรงิ สนุกสนานเกนิ ไป ไมค่ อยดแู ลทํานุบํารงุ ทาง ๔ แพรง่ คอื ธาตทุ ัง้ ๔ ไวใ้ หด้ ี ก็ เหมอื นอยา่ งถนนหนทางในบา้ นเมอื งเรานแ้ี หละ ถา้ ไมห่ มัน่ ทะนุบํารงุ คอื ซอ่ มแซมตบแตง่ อยเู่ สมอ แลว้ ก็จะเสยี หายไปโดยลําดบั บางทเี กดิ จากธรรมชาติ เชน่ บางคราวลมกําเรบิ ทําใหจ้ ติ ตนครหวนั่ ไหว บางคราวไฟกําเรบิ ทําใหร้ อ้ นรมุ คลา้ ยกบั เกดิ ลมพายุ เกดิ ไฟไหม ้ในบา้ นเมอื งเรานแ้ี หละ เจา้ เมอื งและพลเมอื งทัง้ ปวงก็หมดผาสขุ ภัยเชน่ นช้ี าวจติ ตนครเรยี กกนั วา่ “ภยั พยาธ”ิ อกี อยา่ งหนงึ่ เรยี กกันวา่ “ภยั ชรา” คอื ถนน ๔ แพรง่ นัน้ เกา่ แกล่ งไปทกุ วนั แสดงความชาํ รดุ ทรดุ โทรมใหเ้ ห็นอยู่ เรอื่ ย ๆ ทัง้ เจา้ เมอื งและพลเมอื งตา่ งก็พากันแกไ้ ขซอ่ มแปลงตา่ ง ๆ อยา่ งสดุ ฝีมอื บางทกี ็ใชต้ ดั ตอ่ ตบแตง่ บางทกี ็ใชส้ ที าใหแ้ ดงบา้ ง ใหด้ ําบา้ ง ใหข้ าวบา้ ง เป็ นตน้ สดุ แตจ่ ะเหน็ วา่ ควรตบแตง่ อยา่ งไร ตอ่ สกู ้ บั “ภยั ชรา” ทมี่ าเกดิ ขน้ึ แกจ่ ติ ตนคร ก็พอแกไ้ ขปะทะปะทังไปได ้แตถ่ นน ๔ แพรง่ นกี้ ็ทรดุ ชํารดุ ลงอยเู่ รอื่ ย ๆ เจา้ เมอื งเองทดี่ ํารงชวี ติ อยตู่ รงทร่ี วมของถนน ก็เรม่ิ ออ่ นเพลยี เมอ่ื ยลา้ ไมว่ อ่ งไว กระฉับกระเฉงเหมอื นแตก่ อ่ น ยังอกี ภยั หนง่ึ ทชี่ าวจติ ตนครกลัวนักหนาก็คอื “ภัยมรณะ” ซง่ึ จะ ทําลายถนน ๔ แพรง่ ของจติ ตนคร เทา่ กบั เป็ นการทําลายเมอื งกันทัง้ หมดทเี ดยี ว และตา่ งก็รวู ้ า่ ภยั นี้ จะตอ้ งมาถงึ ในวนั หนง่ึ ขา้ งหนา้ แตก่ ็พากนั นอนใจเหมอื นอยา่ งไมม่ ภี ยั ผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย คอื ผพู ้ ยายามศกึ ษาปฏบิ ัตใิ หร้ จู ้ ักวธิ จี ัดการกับภยั ดังกลา่ วแลว้ ทัง้ หมดใหไ้ ด ้ ดที สี่ ดุ ในยามเมอื่ ภัยดงั กลา่ วนัน้ เกดิ ขน้ึ กบั จติ ตนครของตน ๆ ผบู ้ รหิ ารจติ คอื ผศู ้ กึ ษาธรรม และธรรม นัน้ ทา่ นเปรยี บเป็ นรม่ ใหญท่ ก่ี ันแดดกนั ฝนได ้หรอื จะกลา่ วอกี อยา่ ง ธรรมก็คอื เครอ่ื งป้องกันรักษา เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครใหพ้ น้ ภยั ทัง้ หลายดังกลา่ วแลว้ แมภ้ ัยจะเกดิ ขนึ้ หนักหรอื เบาเพยี งไร เจา้ เมอื ง ทม่ี ธี รรมเป็ นเครอื่ งป้องกนั รักษาก็ยอ่ มไมก่ ระทบกระเทอื นเพราะภัยนัน้ หนักเกนิ ไป สว่ นเจา้ เมอื งที่ ไมม่ ธี รรมจักตอ้ งไดร้ ับแรงกระทบกระเทอื นเต็มทเี่ ป็ นธรรมดา ก็เหมอื นคนไมม่ รี ม่ ใหญ่ เดนิ ตากแดด ตากฝนก็ยอ่ มรอ้ นยอ่ มเปียก สว่ นคนทมี่ รี ม่ ใหญ่ แมจ้ ะมฝี นตกแดดออกก็ยอ่ มพน้ จากความรอ้ นความ เปียกไดโ้ ดยควร การมาบรหิ ารจติ หรอื การมาศกึ ษาธรรมของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ จงึ เป็ นสง่ิ ควร กระทําทั่วกนั แมป้ รารถนาความพน้ ภัยทัง้ ปวง

๗ ผงั เมอื งแหง่ จติ ตนคร จติ ตนคร มถี นนสายสําคญั ๔ สายทม่ี าบรรจบกนั แตม่ ใิ ชห่ มายความวา่ ทัง้ เมอื งจะมถี นนอยเู่ พยี ง ๔ สายเทา่ นัน้ ยงั มถี นนทตี่ ดั จากถนน ๔ สายนัน้ ออกไปในทตี่ า่ ง ๆ อกี มายมายท่วั ทัง้ เมอื ง สาํ หรับเป็ น ทางคมนาคมของพลเมอื งและสําหรับขนลําเลยี งอาหาร ขา้ วนํ้า สนิ คา้ ตา่ ง ๆ ไปเลย้ี งพลเมอื งได ้ โดยสะดวกทัง้ เมอื ง มไี ฟฟ้าและนํ้าใชส้ มบรู ณ์ ระบบจา่ ยกระแสไฟและจา่ ยสง่ น้ําก็เรยี บรอ้ ย เพราะมี สายไฟตอ่ ท่ัวไปทกุ ซอกเล็กตรอกนอ้ ย เปิดสวา่ งอบอนุ่ อยเู่ สมอ มคี ลองสง่ น้ํา และมที อ่ นํ้าใหญเ่ ล็ก ท่ัวไปเชน่ เดยี วกนั มลี มพัดผา่ นไดท้ ่ัวไปทัง้ หมด ไมอ่ บั ลม แผน่ ดนิ ก็ชมุ่ ชน้ื เหมาะเป็ นทเ่ี พาะปลกู พชื ผลทัง้ ปวง และเมอื งนจี้ ัดระบบเรอื่ งปากทอ้ งของพลเมอื งทัง้ หมดไวด้ มี าก น่าจะไมม่ เี มอื งไหน ๆ ทําไดเ้ หมอื น คอื ตัง้ โรงครัวใหญไ่ วส้ ําหรับเลยี้ งพลเมอื งทัง้ หมดไวเ้ พยี งแหง่ เดยี ว เรยี กวา่ เป็ นทอ้ งของเมอื ง และ มปี ากของเมอื งเพยี งปากเดยี ว สําหรับลําเลยี งอาหารเขา้ สทู่ อ้ ง โดยวางทอ่ จากปากเมอื งเขา้ ไปสู่ ทอ้ งของเมอื งซงึ่ เป็ นโรงครัวใหญ่ ครัน้ ปรงุ อาหารเสร็จแลว้ ก็สง่ อาหารไปเลย้ี งพลเมอื งทัง้ เมอื งทาง ทอ่ อกี เหมอื นกนั ไมต่ อ้ งใชร้ ถหรอื พาหนะอะไรบรรทกุ ทัง้ นัน้ ในคราวทห่ี าอาหารไดไ้ มเ่ พยี งพอ ก็ เฉลยี่ อาหารไปเลย้ี งกันท่ัวทัง้ เมอื งเทา่ ๆ กัน มมี ากก็กนิ มาก มนี อ้ ยก็กนิ นอ้ ยเทา่ ๆ กัน ไมม่ กี ็อด เหมอื นกนั ทัง้ เมอื ง พลเมอื งทัง้ หมดไมม่ ใี ครกนิ นอ้ ยหรอื มากกวา่ กนั ทัง้ ไมม่ ใี ครกนิ ดหี รอื เลวตา่ งกนั ตา่ งกนิ เหมอื น ๆ กันทัง้ หมด นเี้ ป็ นระบบการเลย้ี งพลเมอื งของจติ ตนคร ระบบการถา่ ยของเสยี ออกไป ก็จัดไดอ้ ยา่ งดอี กี เชน่ เดยี วกนั มที เ่ี ก็บของเสยี มที เ่ี ก็บน้ําทง้ิ และมที อ่ ระบายออกทัง้ ของเสยี และนํ้าทง้ิ และมที อ่ ระบายเล็ก ๆ อกี นับไมถ่ ว้ นท่ัวทัง้ เมอื ง น่าสงั เกตวา่ เมอื ง นใี้ ชท้ อ่ เป็ นสง่ิ สาํ คญั ทัง้ เมอื งมที อ่ ฝังอยทู่ ่ัวไปหมด ทัง้ ใหญแ่ ละเล็ก ดนู ่าพศิ วงทสี่ ามารถจัดระบบ ทอ่ ไดถ้ งึ เชน่ นัน้ นอกจากนยี้ ังมโี รงงานตา่ ง ๆ อกี มากมาย เชน่ โรงงานปัปผาสะ (ปอด) โรงงานหทยะ (หวั ใจ) โรงงานวกั กะ (ไต) โรงงานยกนะ (ตับ) โรงงานปิหกะ (มา้ ม) เป็ นตน้ ซงึ่ ตา่ งก็ทํางานกันอยา่ งเต็มที่ ไมม่ หี ยดุ ดว้ ยเครอื่ งจักรพเิ ศษ เพอื่ ความดํารงอยแู่ หง่ จติ ตนคร น่าสงั เกตวา่ โรงงานเหลา่ นสี้ ามารถ ทํางานไดท้ นทานทสี่ ดุ เพราะทําไมม่ เี วลาหยดุ ตา่ งจากโรงงานอนื่ ๆ ท่ัวไป ซงึ่ ยังตอ้ งมเี วลาหยดุ พัก และวา่ ถงึ ขนาดของโรงงานในจติ ตนครแตล่ ะโรงก็เล็ก แตส่ ามารถทํางานไดผ้ ลดมี าก อยา่ งที่ ใคร ๆ ทไ่ี ปเห็นก็คดิ ไมถ่ งึ วา่ ทําไมจงึ ทํางานไดถ้ งึ เพยี งนี้ รายละเอยี ดเกย่ี วกบั จติ ตนครยงั มอี กี และจะไดน้ ํามากลา่ วถงึ ในรายการบรหิ ารทางจติ ครัง้ ตอ่ ไป แต่ กอ่ นจะจบรายการบรหิ ารทางจติ สาํ หรับผใู ้ หญว่ นั น้ี ขอยํ้าวา่ ในบรรดาสงิ่ ประณีตพสิ ดารตา่ ง ๆ แหง่ จติ ตนครนัน้ นครสามหี รอื เจา้ เมอื งเป็ นความสําคัญทสี่ ดุ ไมม่ สี ง่ิ ใดสาํ คญั เทา่ และเจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครก็คอื จติ นเี้ อง หรอื ใจนเ้ี อง ใจเป็ นใหญ่ ใจเป็ นประธาน ทกุ สง่ิ สาํ เร็จดว้ ยใจ คอื การกระทําใด ๆ ก็ตาม คําพดู ใด ๆ ก็ตาม จะดหี รอื จะชวั่ จะเป็ นการสง่ เสรมิ หรอื เป็ นการทําลายจติ ตนคร ก็ยอ่ ม เนอื่ งมาจากนครสามหี รอื จติ หรอื ใจน่ันแหละเป็ นสาํ คญั ถา้ นครสามดี ี คอื ถา้ ใจดี การพดู การทําอนั เกดิ จากนครสามหี รอื ใจนัน้ ก็ยอ่ มดี ยอ่ มเป็ นการสง่ เสรมิ จติ ตนคร ถา้ นครสามไี มด่ ี คอื ถา้ ใจไมด่ ี การ พดู การทําอนั เกดิ จากนครสามหี รอื ใจนัน้ ก็ยอ่ มไมด่ ี ยอ่ มเป็ นการทําลายจติ ตนคร บรรดาผมู ้ าบรหิ าร จติ ทัง้ หลาย คอื ผมู ้ าพยายามทําเจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครของตน ๆ ใหด้ ี เพอ่ื ใหเ้ กดิ ผลสบื เนอื่ งไปถงึ การพดู ดที ําดตี อ่ ไปดว้ ย จงึ นับวา่ เป็ นผไู ้ มก่ ําลงั ทําลายจติ ตนครของตน แตก่ ําลงั พยายามสง่ เสรมิ ซง่ึ นับเป็ นการกระทําทช่ี อบ ทจี่ ะนําใหเ้ กดิ ความรม่ เย็นเป็ นสขุ ขนึ้ ในจติ ตนครของตนสบื ไป

๘ ระบบสอ่ื สารแหง่ จติ ตนคร จติ ตนคร มรี ะบบสอ่ื สารตดิ ตอ่ กันโดยทางตา่ ง ๆ หลายทาง และมจี ดุ รวมเป็ นทรี่ ับขา่ วสารทัง้ ปวงเพอื่ รายงานแกเ่ จา้ เมอื ง ไมว่ า่ จะมเี หตกุ ารณ์อะไรเกดิ ขนึ้ ทจี่ ดุ ไหนของเมอื ง เจา้ เมอื งจะทราบไดท้ ันที ทางระบบสอ่ื สารเหลา่ นี้ โลกในปัจจบุ ันนม้ี รี ะบบสอื่ สารทวี่ เิ ศษตา่ ง ๆ เป็ นอนั มาก มกี ารไปรษณีย์ การโทรเลข โทรศพั ท์ มวี ทิ ยุ มโี ทรทัศน์ มเี รดา้ ร์ มเี ครอ่ื งมอื ในการตดิ ตอ่ ตงั้ แตบ่ นพน้ื ดนิ จนถงึ ลอย เป็ นดาวเทยี มอยใู่ นอากาศ ทําใหค้ นเราทอ่ี ยคู่ นละมมุ โลกพดู กนั ได ้เห็นกันได ้คลา้ ยกับอยใู่ กล ้ๆ กันแคม่ อื เออื้ มถงึ เมอื่ คราวทคี่ นไปถงึ ดวงจันทรเ์ มอ่ื ไมน่ านมานี้ ก็ตดิ ตอ่ พดู กนั กับคนในโลกนไี้ ด ้ทัง้ ทอ่ี ยไู่ กลแสนไกลจากกันและกัน การสอื่ สารในจติ ตนคร ก็น่าจะไมล่ า้ สมยั กวา่ ในโลกดงั กลา่ ว และมี ระบบบางอยา่ งทวี่ เิ ศษพสิ ดารกวา่ อยา่ งทโ่ี ลกจะเอาอยา่ งไมไ่ ด ้ จติ ตนคร มรี ะบบการสอ่ื สารแบง่ ออกเป็ นสองชนั้ คอื ชนั้ นอก และ ชนั้ ใน ระบบการสอ่ื สารชน้ั นอก นัน้ .. มรี ะบบตาเมอื ง มหี นา้ ทเ่ี ป็ นดวงตาสําหรับดสู งิ่ ตา่ ง ๆ คลา้ ยเป็ นเครอื่ งโทรทศั น์ มรี ะบบหเู มอื ง สําหรับฟังเสยี งตา่ ง ๆ คลา้ ยกบั เครอ่ื งวทิ ยุ มรี ะบบจมกู เมอื ง มหี นา้ ทสี่ าํ หรับดมกลน่ิ ตา่ ง ๆ มรี ะบบลนิ้ เมอื ง สําหรับลม้ิ รสตา่ ง ๆ มรี ะบบกายเมอื ง สาํ หรับรับสงิ่ ตา่ ง ๆ ทม่ี าถกู ตอ้ ง ระบบตา่ ง ๆ เหลา่ นแ้ี ยกออกจากกนั เป็ น ๕ สว่ น ตา่ งมสี ายทล่ี ะเอยี ดยบิ มากมายโยงจากชนั้ นอกของ เมอื งเขา้ ไปสรู่ ะบบชนั้ ใน ซงึ่ เป็ นจดุ ศนู ยก์ ลางของระบบสอื่ สารทัง้ หมด คลา้ ยกบั สายโทรเลข โทรศัพท์ แตล่ ะเอยี ดพสิ ดารกวา่ มากนัก อยา่ งเปรยี บเทยี บกนั ไมไ่ ด ้ ระบบชนั้ ใน อนั เป็ นจดุ รวมนเ้ี รยี กวา่ ระบบใจเมอื ง หรอื สมองเมอื ง มหี ัวหนา้ ควบคมุ อยทู่ ร่ี ะบบ ศนู ยก์ ลางชอ่ื วา่ มโน ในสมยั ปัจจบุ ันนี้ พวกแพทยม์ ักเรยี กกนั วา่ สมอง เป็ นหวั หนา้ ควบคมุ ระบบสอื่ สารแหง่ จติ ตนครทัง้ หมด และมหี วั หนา้ ควบคมุ ระบบสอื่ สารภายนอกทัง้ ๕ เรยี กวา่ “ปสาท” หรอื “ประสาท” ทัง้ ๕ แตล่ ะคนมชี อ่ื เฉพาะ ตามชอ่ื ของระบบงานดงั น้ี คนที่ ๑ ชอื่ จักขปุ สาท เป็ นหัวหนา้ ระบบตาเมอื ง คนที่ ๒ ชอ่ื โสตปสาท เป็ นหัวหนา้ ระบบหเู มอื ง คนที่ ๓ ชอื่ ฆานปสาท เป็ นหวั หนา้ ระบบจมกู เมอื ง คนที่ ๔ ชอื่ ชวิ หาปสาท เป็ นหวั หนา้ ระบบลน้ิ เมอื ง คนที่ ๕ ชอื่ กายปสาท เป็ นหัวหนา้ ระบบกายเมอื ง ปสาททัง้ ๕ นี้ เป็ นหวั หนา้ เฉพาะระบบของตน ไมก่ า้ วกา่ ยกัน คนไหนไดร้ ับขา่ วสารอะไรแลว้ ก็รบี รายงานไปยงั หัวหนา้ ใหญค่ อื มโน ทจี่ ดุ ศนู ยก์ ลางอนั เป็ นจดุ รวมทันที ฝ่ ายมโนเมอ่ื ไดร้ ับรายงาน จากระบบภายนอกก็รายงานแกเ่ จา้ เมอื งในทันใดนัน้ เจา้ เมอื งก็ไดท้ ราบขา่ วสารตา่ ง ๆ ทันที แมจ้ ะ สถติ อยกู่ ลางเมอื งซง่ึ เป็ นทร่ี วมแหง่ ถนนใหญ่ ๔ สายดงั กลา่ วแลว้ แตเ่ มอื่ ไดท้ ราบขา่ วสารแลว้ ก็ เหมอื นอยา่ งไดอ้ อกไปเหน็ ไดก้ ลนิ่ ไดย้ นิ ไดร้ ส ไดถ้ กู ตอ้ งสมั ผสั สงิ่ ภายนอกตา่ ง ๆ ดว้ ยตนเอง วเิ ศษกวา่ ระบบสอ่ื สารทัง้ ปวงของโลก

๙ เมอ่ื ไดฟ้ ังเกยี่ วกบั ระบบสอ่ื สารอนั ละเอยี ดพสิ ดารของจติ ตนครแลว้ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ควรจะไดพ้ จิ ารณาใหป้ ระจักษ์ในความจรงิ ประการหนงึ่ คอื ความจรงิ ทว่ี า่ ยงิ่ การสอ่ื สารหรอื คมนาคม ตดิ ตอ่ เจรญิ ออกไปกวา้ งไกลเพยี งใดในโลกเราน้ี ผคู ้ นก็ยง่ิ ตอ้ งวนุ่ วายเหน็ดเหนอ่ื ยเพยี งนัน้ สมัยกอ่ น เมอ่ื การสอ่ื สารหรอื การคมนาคมยงั ไมเ่ จรญิ มใี ครไมก่ ค่ี นทเี่ ดนิ ทางออกไปพน้ บา้ นเมอื ง ของตน มาบดั นี้ การคมนาคมเจรญิ ขน้ึ มาก ผคู ้ นมากมายพากนั เดนิ ทางไปตา่ งประเทศ ตอ้ ง สน้ิ เปลอื ง ตอ้ งเหน็ดเหนอ่ื ยไปตามกนั บางคนบางพวกก็ไปตกทกุ ขไ์ ดย้ าก แมไ้ ปตอ้ งโทษจองจํา อยใู่ นตา่ งประเทศก็มี เรยี กไดว้ า่ ความลําบากตดิ ตามความเจรญิ ของการสอ่ื สารการคมนาคมมาเป็ น อันมากดว้ ยเหมอื นกนั ระบบสอ่ื สารของจติ ตนครก็เชน่ กัน ยงิ่ เจรญิ เพยี งใด เจา้ เมอื งคอื จติ ไดร้ ับการตดิ ตอ่ รขู ้ า่ วสารเรอื่ งราว ตา่ ง ๆ มากเพยี งใด ก็ยงิ่ จะไดร้ ับความทกุ ขล์ ําบากวนุ่ วายเพยี งนัน้ นอกเสยี จากวา่ เจา้ เมอื งคอื จติ จะ มสี ตปิ ัญญารเู ้ ทา่ ทันพอสมควร วา่ ขา่ วสารเหลา่ นัน้ เป็ นสกั แตเ่ รอื่ งชนั้ นอกเทา่ นัน้ ถา้ รับเขา้ ไปเก็บไว ้ ผดิ ที่ คอื รับเขา้ ไปเก็บไวช้ นั้ ในคอื จติ ก็ยอ่ มจะทําใหห้ นักใหแ้ น่นไปหมด หาทว่ี า่ งทโ่ี ปรง่ ทสี่ บาย ไมไ่ ด ้หมดความเบาสบาย หมดความเป็ นสขุ กลา่ วอกี อยา่ งก็คอื ถา้ มสี ตปิ ัญญารเู ้ ทา่ ทัน ก็ตอ้ งรวู ้ า่ เรอื่ งขา้ งนอกตอ้ งปลอ่ ยไวใ้ หเ้ ป็ นเรอ่ื งอยขู่ า้ งนอก ตอ้ งไมเ่ ขา้ ไปยดึ เอาไปเป็ นเรอื่ งขา้ งใน พระพทุ ธ ดํารัสเกยี่ วกับเรอื่ งนที้ บ่ี รรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ ปวงควรใหค้ วามสนใจปฏบิ ัตติ ามใหไ้ ดพ้ อควรก็คอื พระพทุ ธดํารัสทวี่ า่ “สงิ่ ทงั้ ปวงไมค่ วรยดึ มัน่ ” ความไมย่ ดึ ม่นั ในสง่ิ ทัง้ ปวง จะนําไปสคู่ วามสงบสขุ อนั ควร เป็ นยอดปรารถนาของทกุ คน ระบบสอ่ื สารแหง่ จติ ตนคร มคี วามรวดเร็วอยา่ งน่าอศั จรรย์ สอ่ื สารทส่ี ง่ เขา้ ไปจากระบบชนั้ นอก แม ้ จะตอ้ งผา่ นระบบชนั้ ในกอ่ น จงึ จะถงึ เจา้ เมอื ง แตก่ ็รวดเร็วมาก คอื จะทราบถงึ เจา้ เมอื งในทันใด นัน้ เอง ความรวดเร็วจากตน้ ทางทัง้ ๕ ถงึ ปลายทางชนั้ ในคอื มโนนัน้ มอี ปุ มาเหมอื นอยา่ งความเร็ว แหง่ เงาของนกทท่ี อดจากยอดไมถ้ งึ แผน่ ดนิ คอื เมอ่ื นกบนิ มาจับบนยอดไม ้เงาของนกจะทอดถงึ พนื้ ดนิ ทันที สอ่ื สารทสี่ ง่ เขา้ ไปจากระบบชนั้ นอกจะถงึ มโนทันทฉี ันนัน้ และมโนก็รายงานเจา้ เมอื ง ทันที ขา่ วสารอันใดทถี่ งึ มโนแลว้ ไมม่ ที มี่ โนจะปกปิดเอาไว ้จะรายงานทันทที ัง้ หมด แตก่ ็มเี หตุ บางอยา่ งทท่ี ําใหข้ า่ วสารจากภายนอกเขา้ ไปไมถ่ งึ คอื บางคราวเจา้ เมอื งพจิ ารณาขา่ วสารเกา่ ตา่ ง ๆ มโนตอ้ งคอยรายงานเรอื่ งจากแฟ้มเก็บเอกสารตา่ ง ๆ อยตู่ ามทเ่ี จา้ เมอื งตอ้ งการ มโนจงึ ไมว่ า่ งทจ่ี ะ รับขา่ วสารใหม่ ๆ ทที่ ยอยกนั เขา้ มาอยตู่ ลอดเวลา เมอ่ื มโนไมว่ า่ งทจี่ ะรับเชน่ นัน้ ขา่ วสารเหลา่ นัน้ ก็ เขา้ ไมถ่ งึ เจา้ เมอื ง จนกวา่ มโนจะวา่ งและรับขา่ วสารเหลา่ นัน้ เจา้ เมอื งจงึ จะไดท้ ราบขา่ วสารใหม่ ๆ ตา่ ง ๆ ตอ่ ไปตามปรกติ มโน ซงึ่ เป็ นหวั หนา้ แหง่ ระบบสอื่ สารทัง้ หมด ขน้ึ ตรงตอ่ เจา้ เมอื งแตผ่ เู ้ ดยี ว นอกจากเป็ นหัวหนา้ รับ สอ่ื สารจากระบบสอื่ สารชนั้ นอกทัง้ ๕ แลว้ ยังเป็ นเหมอื นเลขานุการของเจา้ เมอื ง มหี นา้ ทรี่ วบรวม ขา่ วสารทไ่ี ดร้ ับมาแลว้ ทกุ อยา่ งเก็บไว ้เขา้ แฟ้มไวส้ ําหรับเจา้ เมอื งเรยี กหา และเจา้ เมอื งก็มักเรยี กหา อยเู่ สมอ มโนก็ตอ้ งเป็ นผเู ้ สนอเรอ่ื ง บางคราวเจา้ เมอื งตรวจตราเรอื่ งราวตา่ ง ๆ อยนู่ าน เป็ นเหตใุ ห ้ มโนไมว่ า่ ง และไมอ่ าจรับขา่ วสารจากภายนอกอยนู่ าน แตข่ า่ วสารบางอยา่ งทส่ี ง่ เขา้ มาอาจแรง อาจ ทําใหเ้ จา้ เมอื งตอ้ งชะงักการตรวจตราเรอ่ื งเกา่ ๆ ก็มี เชน่ เสยี งดังทรี่ ะบบหเู มอื งรับเขา้ มา คลน่ื ของ เสยี งเชน่ นแ้ี รงมาก ทําใหก้ ระเทอื นถงึ กับเจา้ เมอื งตอ้ งชะงักปลอ่ ยมโนใหว้ า่ ง มโนจงึ รับขา่ วสารของ เสยี งนัน้ รายงานแกเ่ จา้ เมอื งได ้บางคราวก็รายงานดว้ ยวา่ จําเป็ นตอ้ งทําใหเ้ สยี งดงั เชน่ นัน้ เพอ่ื ใหถ้ งึ เจา้ เมอื ง คลา้ ยกบั รอ้ งเรยี กปลกุ คนหลบั เรยี กเบา ๆ ไมต่ น่ื ก็ตอ้ งเรยี กดัง ๆ ในขณะทเี่ จา้ เมอื งตรวจ ตราเรอ่ื งตา่ ง ๆ เพลนิ อยเู่ ชน่ เดยี วกนั เจา้ เมอื งจะไมเ่ ห็น จะไมไ่ ดย้ นิ อะไร เพราะมโนไมว่ า่ งทจ่ี ะ รับเขา้ มารายงานใหท้ ราบ จงึ ตอ้ งใชก้ ระแสคลน่ื อยา่ งแรงเขา้ มาเตอื นใหห้ ยดุ คดิ อะไรเพลนิ ๆ เสยี และรับขา่ วสารปัจจบุ ันสกั ที

๑๐ มโน เป็ นผทู ้ ํางานมากกวา่ หัวหนา้ ระบบสอ่ื สารภายนอกทัง้ ๕ แมใ้ นขณะทชี่ าวจติ ตนครนอนหลับ ประสาททัง้ ๕ พักหลบั กันหมด แตม่ โนก็ยังไมห่ ลับ เพราะเจา้ เมอื งยงั ไมย่ อมหลับ ยงั เรยี กหามโน มารายงานเรอื่ งราวตา่ ง ๆ กันอกี โดยเฉพาะ ดังทเี่ รยี กกันในภาษาจติ ตนครวา่ “ฝัน” เจา้ เมอื งชอบ ฝันอยกู่ บั มโนเสมอ มโนจงึ มเี วลาพักจรงิ ๆ วนั หนง่ึ ไมม่ ากนัก เพอื่ ใหเ้ ขา้ ใจงา่ ย จะขอเปรยี บเจา้ เมอื งทรี่ ับขา่ วสารจากมโนไปสะสมไวม้ ากมายไมห่ ยดุ ยงั้ กับ แปลงทาสที มี่ อี ยอู่ ันเดยี วและใชจ้ มุ่ ลงไปในสตี า่ ง ๆ กัน สนี ัน้ บา้ ง สนี บ้ี า้ ง โดยไมม่ เี วลาหยดุ เอา แปรงแชน่ ํ้ามนั ลา้ งสอี อกเสยี บา้ งเลย ผลจะเป็ นเชน่ ไร ทกุ ทา่ นยอ่ มนกึ ไดถ้ งึ แปลงทาสอี นั นัน้ วา่ ตอ้ ง สกปรกเลอะเทอะและใชง้ านไมไ่ ดผ้ ลดจี รงิ คอื ทาสแี ดงก็จะไมแ่ ดงแทจ้ ะมสี อี น่ื ปนอยดู่ ว้ ย ทาสี เหลอื งก็จะเป็ นสเี หลอื งไปไมไ่ ด ้ เพราะจะมสี อี นื่ ปนดว้ ยนั่นเอง ทาสอี ะไรก็จะไมเ่ ป็ นสนี ัน้ จรงิ ๆ ทัง้ สนิ้ ดว้ ยเหตนุ ี้ เมอื่ จะใชแ้ ปรงอนั เดยี วทาหลายสี เขาจงึ ตอ้ งมนี ํ้ามันไวแ้ ชแ่ ปรงใหส้ อี อกเป็ นพกั ๆ ไป จะไดท้ าสอี น่ื ใหเ้ ป็ นสนี ัน้ แท ้ ๆ ไมม่ สี ที ท่ี าไวก้ อ่ นปนเปทําใหไ้ มเ่ ป็ นสที ต่ี อ้ งการ เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครหรอื จติ ของเราทกุ คนนกี้ ็เชน่ กนั หากใหร้ ับเรอื่ งราวจากทวารทัง้ ๕ ทผ่ี า่ นมโน เขา้ มาถงึ อยเู่ รอื่ ย ๆ ไมม่ เี วลาใหเ้ จา้ เมอื งไดค้ ลค่ี ลายเรอ่ื งแตล่ ะเรอ่ื งออกเสยี ใหพ้ น้ เหมอื นเขาเอา แปรงทาสลี งแชน่ ้ํามัน เจา้ เมอื งก็จะสกปรกเลอะเทอะไมผ่ ดิ แปรงทที่ าสไี มไ่ ดแ้ ชน่ ํ้ามนั เลย แต่ เปลย่ี นสที าอยมู่ ากมายหลายสนี ่ันเอง อนั เรอ่ื งทัง้ หลายทเี่ ขา้ สจู่ ติ ยอ่ มกอ่ ใหเ้ กดิ อารมณห์ รอื กเิ ลส เป็ นธรรมดา จติ รับเรอ่ื งไวม้ ากเพยี งไร อารมณ์หรอื กเิ ลสอนั เป็ นเครอ่ื งเศรา้ หมองของจติ ก็จะเพมิ่ พนู มากขน้ึ เพยี งนัน้ ทําใหจ้ ติ สกปรกเศรา้ หมองยง่ิ ขน้ึ เพยี งนัน้ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ คอื ผกู ้ ําลังพยายามปฏบิ ตั ติ อ่ จติ ของตนเหมอื นชา่ งทาสปี ฏบิ ตั ติ อ่ แปรงสําหรับ ทาสี คอื พยายามลา้ งสที จี่ บั ใหอ้ อกไปเสมอ ๆ ความสกปรกแมม้ บี า้ งก็จะไมม่ ากมาย จติ ก็เชน่ กนั เมอ่ื เป็ นจติ สามญั ชนกต็ อ้ งมอี ารมณ์มกี เิ ลสเศรา้ หมองเป็ นธรรมดา แตถ่ า้ พยายามใชธ้ รรมของพระ สมั มาสมั พทุ ธเจา้ คอื ทาน ศลี ภาวนา เขา้ ขดั เกลาไวเ้ สมอ กเิ ลสเครอื่ งเศรา้ หมองก็จะไมท่ ว่ มทน้ จนเกนิ ไป แตจ่ ะคอ่ ยลดนอ้ ยลงไดท้ กุ ที โดยทเ่ี จา้ ตวั หรอื เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครนั่นเองจะรดู ้ ว้ ย ตัวเอง จติ ทม่ี อี ารมณ์หรอื มกี เิ ลสเครอ่ื งเศรา้ หมองนอ้ ย ยอ่ มเป็ นจติ ทผี่ อ่ งใส มคี วามสขุ มาก สว่ นจติ ทมี่ อี ารมณ์หรอื มกี เิ ลสเครอื่ งเศรา้ หมองมาก ยอ่ มเป็ นจติ ทหี่ มน่ หมอง มคี วามสขุ นอ้ ย เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครทกุ คนยอ่ มรจู ้ กั ตวั ของตัวเองไดด้ งั นี้ ชอ่ื เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนคร เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนคร หรอื นครสามนี ี้ เรยี กกนั ทั่วไปวา่ “จติ ต” ตามชอื่ ของเมอื ง แตม่ นี ามอกี ๔ นาม ทข่ี นานเรยี กกัน คอื เวทนา สญั ญา สงั ขาร และ วญิ ญาณ เป็ นการเรยี กตามอาการทแี่ สดงออก ของเจา้ เมอื ง เพราะเจา้ เมอื งมปี รกตแิ สดงอาการกริ ยิ าออกมาใหใ้ คร ๆ เห็นไดห้ ลายอยา่ ง ทเี่ ดน่ ๆ ก็ ๔ อยา่ ง คอื แสดงความเป็ นสขุ เป็ นทกุ ข์ หรอื เป็ นกลาง ๆ รว่ มกันไปกบั ชาวเมอื งทัง้ ปวง จะเกดิ สขุ ทกุ ขข์ นึ้ ทไี่ หน เจา้ เมอื งกต็ อ้ งรับรแู ้ ละรว่ มสขุ ทกุ ขด์ ว้ ยเสมอ จงึ ไดน้ ามวา่ “เวทนา” เป็ นภาษาของ จติ ตนคร แปลกันวา่ “รับรสู ้ ขุ ทกุ ข”์ และเป็ นผทู ้ มี่ คี วามจําดี โดยเฉพาะสง่ิ อะไรทมี่ าทําใหเ้ กดิ สขุ ทกุ ขข์ น้ึ ในเมอื ง จะจําไดเ้ สมอ ถงึ บางอยา่ งจะลมื เร็วไปบา้ งก็ยงั ไดน้ ามวา่ “สญั ญา” เพราะความทชี่ า่ งจําอะไรตอ่ อะไรได ้เป็ นภาษา ของจติ ตนครเหมอื นกนั แปลกันวา่ “รจู ้ ํา”

๑๑ และยังเป็ นผชู ้ า่ งคดิ อะไรตา่ ง ๆ แตก่ ็มใิ ชห่ มายความวา่ จะคดิ เรอ่ื งทดี่ ี ๆ เสมอไป บางคราวก็คดิ เรอื่ ง ทไี่ มด่ เี ป็ นลม ๆ ไปเหมอื นคนทัง้ หลาย แตเ่ จา้ เมอื งกจ็ ําเป็ นตอ้ งคดิ เพราะกจิ การทัง้ หลายทดี่ ําเนนิ ไปอยใู่ นเมอื งเกดิ ขน้ึ จากความคดิ ของเจา้ เมอื ง ถา้ เจา้ เมอื งหยดุ คดิ เสยี ผเู ้ ดยี ว กจิ การทัง้ ปวงก็ชะงัก หยดุ หมด และโดยปรกตเิ จา้ เมอื งก็หยดุ คดิ ไมไ่ ด ้ไมค่ ดิ เรอ่ื งนกี้ ็ตอ้ งคดิ เรอ่ื งนัน้ เรยี กไดว้ า่ ขยนั คดิ มากทสี่ ดุ จนถงึ ชาวเมอื งทัง้ ปวงหลบั กนั หมดแลว้ เจา้ เมอื งยงั ไมห่ ลบั ยังตรวจบนั ทกึ เรอื่ งตา่ ง ๆ อยู่ กบั มโน ทําใหม้ โนตอ้ งปวดศรี ษะไปบอ่ ย ๆ จงึ ไดน้ ามวา่ “สงั ขาร” เป็ นภาษาของจติ ตนคร ทแ่ี ปลกนั วา่ “ชา่ งปรงุ คดิ ” ทัง้ ยงั เป็ นผชู ้ อบออกไปรับขา่ วสารทส่ี ง่ เขา้ มาจากระบบชนั้ นอกชนั้ ในอยตู่ ลอดเวลา มขี า่ วสารอะไร สง่ เขา้ มา ก็จะตอ้ งรับในทนั ที เรยี กวา่ รับขา่ วสดกันทเี ดยี ว จะตอ้ งออกไปดใู หร้ เู ้ ห็นดว้ ยตาตนเอง จะตอ้ งออกไปฟังใหร้ ดู ้ ว้ ยหตู นเอง จะตอ้ งไปดมใหร้ กู ้ ลนิ่ ดว้ ยจมกู ตนเอง จะตอ้ งออกไปลม้ิ ใหร้ รู ้ ส ดว้ ยลนิ้ ตนเอง จะตอ้ งออกไปถกู ตอ้ งใหร้ สู ้ งิ่ ทม่ี ากระทบถกู ตอ้ งดว้ ยกายตนเอง ถา้ ไมอ่ อกไปเชน่ นัน้ ก็ตรวจตราเรอื่ งราวตา่ ง ๆ จากรายงานของมโนใหร้ ดู ้ ว้ ยใจตนเองอกี เหมอื นกนั จงึ ไดน้ ามวา่ “วญิ ญาณ” ซง่ึ เป็ นภาษาของจติ ตนครอกี เหมอื นกนั ทแ่ี ปลกันวา่ “ชา่ งรตู ้ า่ ง ๆ” นามทัง้ ๔ นี้ ชาวจติ ตนครใชเ้ รยี กเจา้ เมอื งกนั เพราะเหตทุ เี่ จา้ เมอื งมลี กั ษณะตา่ ง ๆ ดังกลา่ ว อนั ท่ี จรงิ การเรยี กชอื่ ของใครวา่ อะไรตามลักษณะพเิ ศษของผนู ้ ัน้ ไมใ่ ชเ่ ป็ นของแปลก เหมอื นอยา่ ง คนเรานเี่ อง ทเ่ี ป็ นคนรา้ ยกาจมากตอ้ งหลบหนเี จา้ หนา้ ทเี่ ขา้ ไปอยใู่ นป่ าก็ถกู ขนานนามวา่ “เสอื ” สว่ นทเี่ ป็ นคนดมี เี มตตากรณุ าในคนทัง้ หลายก็เรยี กวา่ “ผมู ้ เี มตตา” เป็ นตน้ สทุ ัตตะเศรษฐใี นสมยั พระพทุ ธเจา้ คนเรยี กกนั วา่ “อนาถปิณฑกิ ะ” เพราะเป็ นผมู ้ เี มตตาใหอ้ าหารแกค่ นอนาถาอยเู่ สมอ และเรยี กชอ่ื นก้ี นั แตช่ อ่ื เดยี ว จนชอ่ื เดมิ เกอื บจะไมร่ จู ้ ักกนั บรรดานามของเจา้ เมอื งทัง้ ๔ นามวา่ “วญิ ญาณ” คนมกั ชอบเรยี กกนั ในบางโอกาส จนถงึ คลา้ ยกบั เป็ นนามทสี่ ําคญั ทสี่ ดุ อันทจี่ รงิ ทัง้ ๔ เป็ นนามรองทัง้ นัน้ นามทสี่ าํ คญั ทสี่ ดุ ของเจา้ เมอื งจติ ตนครคอื “จติ ต” คอื จติ นัน้ แหละเป็ นตัวแทต้ ัวจรงิ สว่ น นามอน่ื ทัง้ ๔ มี เวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ นัน้ เป็ นเพยี งอาการแสดง ไดก้ ลา่ วไวแ้ ลว้ วา่ จติ เป็ น ทรี่ ับอารมณห์ รอื กเิ ลส เมอ่ื รับไวม้ ากก็ยอ่ มเศรา้ หมองมาก มคี วามสขุ นอ้ ย แมร้ ับไวน้ อ้ ยก็ยอ่ มมคี วาม ผอ่ งใส มคี วามสขุ มาก อาการแสดงออกของจติ ทัง้ ๔ อยา่ งคอื “รับรสู ้ ขุ ทกุ ข”์ – “รจู ้ ํา” – “ชา่ งปรงุ คดิ ” - และ “ชา่ งรตู ้ า่ ง ๆ” นัน้ แมเ้ จา้ เมอื งทกุ จติ ตนครจะมเี สมอกนั คอื แมจ้ ะสามารถรับรสู ้ ขุ ทกุ ข์ รจู ้ ํา ชา่ งปรงุ คดิ และชา่ งรตู ้ า่ ง ๆ เสมอกนั แตก่ ารรับอารมณ์หรอื กเิ ลสเครอื่ งเศรา้ หมองไว ้ไมจ่ ําเป็ นตอ้ ง เสมอกนั เหมอื นคนหลายคนอยใู่ นบา้ นเดยี วกัน แดดออกรอ้ นจา้ ทกุ คนเห็นดว้ ยกัน เห็นเหมอื นกนั คนไหนเดนิ ออกไปรับแสงแดด คนนัน้ ก็รอ้ น คนไหนเพยี งแตเ่ ห็น เพยี งแตม่ องดู ไมเ่ ดนิ ออกไปรับ คนนัน้ ก็ไมร่ อ้ น อาการของจติ ทัง้ ๔ อยา่ งก็เหมอื นกัน ถา้ จติ ดวงใดปฏบิ ัตติ อ่ อาการของจติ เหมอื น คนเห็นแดดเดนิ ออกไปรับแสดงแดด จติ ดวงนัน้ ก็รอ้ น ถา้ จติ ดวงใดปฏบิ ตั ติ อ่ อาการของจติ เหมอื น คนเห็นแดดไมเ่ ดนิ ออกไปรับแสดงแดด จติ ดวงนัน้ ก็เย็น ความรอ้ นของผเู ้ ห็นแดดมไิ ดเ้ กดิ จากทเ่ี ห็น แตเ่ กดิ จากทเี่ ดนิ ออกไปรบั ฉันใด ความรอ้ นของจติ ก็มไิ ดเ้ กดิ จากเวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ แตเ่ กดิ จากการทจี่ ติ รับไวฉ้ ันนัน้ ถา้ เวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ เกดิ จติ เพยี งแตเ่ หน็ แตด่ ใู หร้ วู ้ า่ มอี าการอยา่ งไร เหมอื นแดดออก คนเพยี งแตเ่ ห็น เพยี งแตด่ ใู หร้ วู ้ า่ แดดแรงแดดรอ้ น จติ ก็จะไมไ่ ดร้ ับความรอ้ นอัน เนอ่ื งจากอาการดงั กลา่ วทัง้ ๔ เชน่ เดยี วกบั คนจะไมไ่ ดร้ ับความรอ้ นอันเนอ่ื งจากแสงแดด พดู งา่ ย ๆ ก็คอื เวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ จะเป็ นไปเชน่ ไร จติ ตอ้ งมสี ตเิ พยี งรวู ้ า่ เป็ นไปเชน่ นัน้ ตอ้ งไม่ เผลอสตปิ ลอ่ ยตัวออกไปคลกุ เคลา้ เหมอื นเป็ นอันหนง่ึ อนั เดยี วกัน คอื ไมไ่ ปยดึ ม่ันไวน้ ั่นเอง เวทนา

๑๒ สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ ก็จะสกั แตว่ า่ มอี ยตู่ ามปรกตวิ สิ ยั ของผยู ้ ังมชี วี ติ จะไมเ่ ป็ นเหตแุ หง่ ความ ทกุ ขร์ อ้ นเศรา้ หมอง ลกั ษณะเจา้ เมอื งจติ ตนครและทวารเมอื ง เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครกลา่ วไดว้ า่ เป็ นคนขยันมากทสี่ ดุ ยกใหเ้ ป็ นบคุ คลขยนั ตวั อยา่ งไดท้ เี ดยี ว ดงั จะพงึ เห็นไดว้ า่ ขยันรับรสู ้ ขุ ทกุ ข์ ขยนั จํา ขยนั คดิ ขยนั ออกไปรสู ้ ง่ิ ตา่ ง ๆ วนั หนงึ่ ๆ จะหาเวลาหยดุ พักจรงิ ๆ ไดย้ าก จงึ เป็ นบคุ คล “เจา้ อารมณ์” อกี ตําแหน่งหนง่ึ ตําแหน่งเจา้ เมอื งจติ ตนครกับ ตําแหน่งเจา้ อารมณม์ กั คกู่ นั อยเู่ สมอ เพราะเมอื่ ขยันรับเรอื่ งราวตา่ ง ๆ มากเรอ่ื ง ก็ตอ้ งมากอารมณ์ เป็ นธรรมดา ไมเ่ ป็ นของแปลก แตท่ แ่ี ปลกก็คอื มคี วามผันแปรผดิ แผกไปจากปรกตบิ างอยา่ งใน จติ ตนคร ดังจะกลา่ วตอ่ ไป จติ ตนคร เรยี กไดว้ า่ เป็ นเมอื งเปิด ใครจะผา่ นเขา้ ออกไดอ้ ยา่ งเสรี ไมต่ อ้ งมหี นังสอื เดนิ ทาง สาํ หรับผา่ นเขา้ ออกเหมอื นเมอื งทัง้ หลาย อนั ทจ่ี รงิ จติ ตนครมปี ราการลอ้ มรอบ มที วารเมอื งทว่ี าง เป็ นจังหวะชนั้ นอก ๕ ทวาร ทัง้ ๕ ทวารนใี้ ชเ้ ป็ นทวารแหง่ ระบบสอ่ื สารชนั้ นอกทัง้ ๕ ดงั ทไี่ ดก้ ลา่ ว มาแลว้ ดว้ ย จะหาเมอื งทไี่ หนในโลกปัจจบุ นั ทม่ี ปี ราการและทวารเรยี บรอ้ ยเป็ นระเบยี บเหมอื นดัง จติ ตนครนี้ ทัง้ ยงั มที วารชนั้ ในซง่ึ ใชเ้ ป็ นทวารแหง่ ระบบสอื่ สารชนั้ ในอกี ดว้ ย แตถ่ งึ เชน่ นัน้ ก็คลา้ ยกับ ไมม่ ปี ราการไมม่ ที วารเพราะไมไ่ ดป้ ิด ปลอ่ ยใหใ้ คร ๆ เขา้ ออกไดต้ ลอดเวลา เวน้ แตเ่ วลาทหี่ ลับของ จติ ตนคร ทวารเหลา่ นจี้ ะปิด สว่ นเวลาตน่ื ของจติ ตนคร ทวารเหลา่ นจ้ี ะเปิดอยเู่ สมอ จะเลยบอกชอ่ื ทวารชนั้ นอกทัง้ ๕ ไวด้ ว้ ยทเี ดยี ว มชี อื่ ตา่ ง ๆ กนั ดงั น้ี จักขทุ วาร ประตตู า ๑ โสตทวาร ประตหู ู ๑ ฆานทวาร ประตจู มกู ๑ ชวิ หาทวาร ประตลู นิ้ ๑ กายทวาร ประตกู าย ๑ สว่ นชนั้ ในเรยี กวา่ มโนทวาร ประตใู จ รวมทัง้ หมด ๖ ทวาร ซง่ึ เป็ นทวารสําคัญ เพราะเหตทุ เ่ี ป็ นเมอื งเปิดดังน้ี ผทู ้ เ่ี ขา้ ไปในเมอื งจงึ มหี ลายประเภท เป็ นคนดกี ็มี เป็ นคนรา้ ยก็มี เขา้ ไปเทย่ี วแบบทเ่ี รยี กวา่ มาทัศนาจรแลว้ ก็กลบั ออกไปก็มี เขา้ ไปอยนู่ าน ๆ จนถงึ มาตงั้ หลักฐานอยู่ ประจําก็มี ความวนุ่ วายจงึ เรมิ่ มขี น้ึ ในจติ ตนคร จติ ตนครทเ่ี คยสงบเรยี บรอ้ ยก็เรม่ิ ไมส่ งบเรยี บรอ้ ย แต่ อาศยั ทเี่ จา้ เมอื งเป็ นบคุ คลพเิ ศษ พวกคนรา้ ยจงึ ไมอ่ าจกอ่ เหตกุ ารณร์ า้ ยไดร้ า้ ยแรงโดยงา่ ย คอื เจา้ เมอื งเป็ นบคุ คลทม่ี อี ํานาจ มคี วามฉลาด มวี รรณผอ่ งใส จนถงึ ใคร ๆ พากันเรยี กเจา้ เมอื งดว้ ยภาษา ของชาวจติ ตนครวา่ “ปภสั สร” ตรงกบั คําสามัญวา่ “ผดุ ผอ่ ง” หรอื “ผอ่ งสวา่ ง” เจา้ เมอื งยังมลี ักษณะ พเิ ศษกวา่ นอี้ กี มาก เมอื่ เรอ่ื งดําเนนิ ไปถงึ ตอนทคี่ วรจะกลา่ วถงึ จงึ จะกลา่ วเพมิ่ เตมิ แตส่ าํ หรับเรอื่ งที่ ควรจะกลา่ วตอ่ ไปตรงนกี้ ค็ อื คบู่ ารมขี องเจา้ เมอื ง เป็ นผทู ้ มี่ คี วามงดงามและความดที ัง้ ปวงอยา่ งน่า อศั จรรย์ เป็ นคทู่ สี่ ง่ เสรมิ เจา้ เมอื งพรอ้ มทัง้ จติ ตนครใหม้ คี วามสขุ ความเจรญิ อยตู่ ลอดเวลา เจา้ เมอื ง ขณะทอี่ ยกู่ ับคบู่ ารมจี ะมคี วามผดุ ผอ่ ง งดงาม เหมอื นอยา่ งมรี ัศมสี วา่ งทัง้ องคอ์ อกไปเป็ นทป่ี รากฏ และจติ ตนครก็มคี วามผาสกุ ดว้ ยกันทัง้ หมด อันความดงี ามเป็ นเหตแุ หง่ ความรม่ เย็นเป็ นสขุ ทัง้ ของเจา้ ตัวเองและทัง้ แกบ่ รรดาผเู ้ กยี่ วขอ้ งทัง้ ปวง เหมอื นยามใดเจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครมคี วามใกลช้ ดิ เป็ นอนั หนงึ่ อันเดยี วกบั คบู่ ารมซี งึ่ มคี วามดงี าม ยามนัน้ เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครก็รม่ เย็นเป็ นสขุ ทัง้ ยงั แผค่ วามรม่ เย็นเป็ นสขุ นัน้ ไปท่ัวทัง้ จติ ตนครอกี ดว้ ย ดงั นัน้ ความดงี ามจงึ เป็ นความสาํ คญั ทค่ี วรจะสรา้ งสรรคใ์ หเ้ กดิ ขน้ึ ทกุ หนทกุ แหง่ ทกุ จติ ใจ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย คอื ผกู ้ ําลงั พยามยามสรา้ งความดงี ามใหเ้ กดิ ขน้ึ ในจติ ใจ ตนยงิ่ ๆ ขน้ึ ดังนัน้ จงึ เป็ นทห่ี วงั ไดว้ า่ จะเป็ นผมู ้ คี วามรม่ เย็นเป็ นสขุ และสามารถแผค่ วามรม่ เย็นเป็ น

๑๓ สขุ ออกไปไดอ้ ยา่ งกวา้ งขวางอกี ดว้ ย สมทุ ยั เพอ่ื นคหู่ ขู องเจา้ เมอื งจติ ตนคร เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนคร มคี บู่ ารมที ม่ี คี วามงดงาม และความดอี ยา่ งน่าอัศจรรย์ เมอ่ื มคี บู่ ารมที ด่ี เี ลศิ เชน่ นัน้ เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครก็น่าจะมแี ตค่ วามเจรญิ สขุ แตห่ าใชเ่ ชน่ นัน้ ไม่ เพราะเจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครยังมเี พอื่ นคหู่ คู คู่ ดิ อกี หลายคน ผทู ้ น่ี ่าจะแนะนําใหร้ จู ้ ักกอ่ นคนอน่ื มชี อื่ คอ่ นขา้ งจะไพเราะ วา่ “สมทุ ัย” เจา้ ตัวสมทุ ัยเองอวดชอื่ ของตนเองเสมอวา่ แปลวา่ อทุ ัยสขุ พรั่งพรอ้ ม ไดใ้ หค้ ําแนะนํา เจา้ เมอื งในสง่ิ ตา่ ง ๆ เพอ่ื ใหป้ กครองจติ ตนครใหม้ คี วามสขุ สนุกสบาย เรยี กวา่ เป็ นเพอ่ื นคหู่ คู คู่ ดิ ได ้ ทเี ดยี ว เพราะจะกระซบิ เรอื่ งตา่ ง ๆ อยทู่ ห่ี ทู ใี่ จเสมอ สมทุ ัยผนู ้ ม้ี ลี ักษณะนสิ ยั ทอ่ี ยากไดใ้ ครด่ มี าก คอื อยากไดส้ งิ่ ตา่ ง ๆ ทด่ี ี ๆ ทสี่ วยงาม ทเี่ ป็ นเครอื่ งบําเรอสขุ ใครจ่ ะไดต้ ําแหน่งทสี่ งู เดน่ จะเพราะมี ปมดอ้ ยอยใู่ นตัวมากหรอื จะมปี มเดน่ มากก็ยากทจ่ี ะพดู ได ้ลักษณะนสิ ยั อกี อยา่ งหนงึ่ ของสมทุ ัยก็คอื ความอยากทําลายลา้ งใครหรอื อะไรก็ตามทม่ี าขดั ขวาง ดกู ็เป็ นธรรมดา เพราะเมอื่ มคี วามอยากได ้ ใครด่ ี ถา้ มใี ครหรอื อะไรมาขดั ขวางก็จะตอ้ งเกดิ ความมงุ่ ทําลายลา้ งสง่ิ ทมี่ าขดั ขวางนัน้ อกี อยา่ งหนงึ่ อยากไดอ้ ะไรก็ตอ้ งอยากไดส้ งิ่ ทดี่ ี ถา้ ไดไ้ มด่ ไี มถ่ กู ใจก็ตอ้ งอยากใหส้ งิ่ นัน้ ถกู ทําลายหมดสน้ิ ไป หรอื ไดต้ ําแหน่งอะไรทไี่ มช่ อบก็ตอ้ งอยากออก ไมอ่ ยากดํารงอยู่ กลา่ วโดยสรปุ แลว้ สมทุ ัยมลี ักษณะนสิ ยั เป็ นไปทัง้ ทางสรา้ งและทางทําลาย ดกู ็คลา้ ย ๆ กับลกั ษณะ นสิ ยั ของคนเราทั่ว ๆ ไปนเี้ อง ทเ่ี ป็ นไปทัง้ สองทาง นสิ ยั ในทางทําลายนัน้ บางอยา่ งเห็นไดช้ ดั เชน่ ในเวลาเกดิ ไฟไหมบ้ า้ น มคี นชอบไปดกู ันมากกวา่ ทจ่ี ะอยากไปดกู ารสรา้ งบา้ น ทําไมจงึ เป็ นอยา่ งน้ี นักจติ วทิ ยาปัจจบุ นั บางทา่ นกลา่ ววา่ เพราะนสิ ยั ของคนชอบการทําลายมากกวา่ การสรา้ ง จะจรงิ อยา่ งไรก็ยากทจ่ี ะยนื ยนั แตป่ ระจักษ์พยานทป่ี รากฏออกมานัน้ เวลาสรา้ งบา้ นไมป่ รากฏวา่ มคี นสนใจ ไปดกู นั สว่ นเวลาไฟไหมบ้ า้ นกลบั ปรากฏวา่ มคี นไปดกู นั ลน้ หลาม จงึ น่าใหถ้ กู กลา่ วหาเชน่ นัน้ สาํ หรับสมทุ ัยนัน้ พดู อวดอยเู่ สมอวา่ เขาเป็ นผดู ้ ํารสิ รา้ งขน้ึ ทกุ อยา่ ง เมอื งจติ ตนครเองเขาก็คดิ สรา้ ง ขนึ้ และคดิ จะสรา้ งเมอื งขน้ึ ใหม่ ๆ ตอ่ ไปอกี เขาเองนั่นแหละเป็ นผคู ้ ดิ ใหม้ กี ารประกวดความงามกัน ขนึ้ ในจติ ตนคร เพราะสง่ิ ทส่ี วยงามนัน้ ทําใหเ้ กดิ ความสขุ มใิ ชห่ รอื เขาไดเ้ สนอขนึ้ ดังน้ี ชาวจติ ตนคร เห็นดไี ปกับเขากนั มาก พากันประกวดประขนั ความงามกนั ท่ัวไป ไมเ่ ลอื กวา่ เด็กผใู ้ หญแ่ ละคนแก่ ขอ้ ทแี่ ปลกกวา่ ชาวโลกท่ัวไปอยทู่ วี่ า่ คนแกข่ องจติ ตนครชอบประกวดประขนั ความงามยง่ิ กวา่ คนหนุ่ม สาวหรอื เด็ก และประกวดประขนั กันอยทู่ กุ เวลา มใิ ชว่ า่ ปีหนงึ่ มหี นง่ึ ครัง้ บางคราวสมทุ ัยก็แนะนําให ้ สรา้ งความดเี หมอื นกนั เพอื่ ประโยชนท์ างการบา้ นการเมอื ง สมทุ ัยมลี กั ษณะเป็ นนักการบา้ น การเมอื งเต็มตวั คอื มคี วามกระตอื รอื รน้ อยากไดใ้ ครด่ ใี นทางสรา้ ง และมคี วามรนุ แรงในทางทําลาย พอ ๆ กนั หรอื ยง่ิ กวา่ อยา่ งชนดิ ทเี่ รยี กวา่ ไมต่ อ้ งกลวั บาปกรรม ความอยากไดใ้ ครด่ ที ร่ี นุ แรง เป็ นเหตใุ หเ้ กดิ การทําลายดงั กลา่ วแลว้ นัน้ เป็ นความจรงิ นสิ ยั อยากได ้ ใครด่ ขี องสมทุ ัยจงึ เป็ นนสิ ยั ฝ่ ายไมด่ ี ยังมนี สิ ยั ฝ่ ายดขี องสมทุ ัยอยปู่ ระการหนงึ่ ซงึ่ ฟังเผนิ ๆ ไม่ พจิ ารณาใหป้ ระณตี จะไมอ่ าจแยกความแตกตา่ งได ้ นสิ ยั ฝ่ ายดนี ขี้ องสมทุ ัยคอื ความอยากดี ความอยากดี เป็ นนสิ ยั ฝ่ ายดขี องสมทุ ัย ในขณะทคี่ วามอยากไดใ้ ครด่ ี เป็ นนสิ ยั ฝ่ ายไมด่ ี ความอยาก ดยี อ่ มเป็ นเหตใุ หท้ ําแตค่ วามดี ไมท่ ําความไมด่ ี การทําลายลา้ งเป็ นความไมด่ ี ดงั นัน้ การทําลายลา้ ง จงึ จะไมเ่ กดิ แตค่ วามอยากดี จะเกดิ ก็แตจ่ ากความอยากไดใ้ ครด่ เี ทา่ นัน้

๑๔ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย คอื บรรดาผอู ้ ยากดี ไมใ่ ชอ่ ยากไดใ้ ครด่ ี ดังนัน้ ก็ควรจะไดม้ งุ่ พจิ ารณา จับจติ ของตนเองใหร้ วู ้ า่ ความอยากไดใ้ ครด่ เี กดิ ขนึ้ ในจติ เมอื่ ใดเพยี งไหน เมอื่ เห็นหนา้ ตาความ อยากไดใ้ ครด่ อี นั เป็ นนสิ ยั ฝ่ ายไมด่ แี ลว้ ก็ใหพ้ ยายามขม่ พยายามดับ จนถงึ พยายามทําใหส้ น้ิ ไปเสยี ดว้ ยการกระทําเชน่ นัน้ ความอยากดจี ะเกดิ ขน้ึ แทนที่ นับเป็ นการเสรมิ สรา้ งนสิ ยั ฝ่ ายดใี หเ้ กดิ ขน้ึ เรยี กไดว้ า่ เป็ นการบรหิ ารจติ ใจโดยตรงทจี่ ะนําใหเ้ กดิ ความสขุ แกจ่ ติ ใจยงิ่ ๆ ขนึ้ ลกั ษณะของสมทุ ยั สมทุ ัยแหง่ จติ ตนครชกั ชวนใหช้ าวจติ ตนครเพลดิ เพลนิ ยนิ ดอี ยเู่ สมอ ดว้ ยการแนะนําสง่ เสรมิ ใหส้ รา้ ง ใหท้ ําสงิ่ ตา่ ง ๆ ทเี่ ป็ นเครอ่ื งกระตนุ ้ เตอื นใหเ้ กดิ ความเพลดิ เพลนิ ยนิ ดี แนะนําใหส้ รา้ งและใหไ้ ปเทย่ี ว ในสถานทพี่ ักผอ่ นหยอ่ นใจมากมายหลายอยา่ งหลายประเภท จติ ตนครจงึ มโี รงภาพยนตร์ โรงลเิ ก ละครมากมาย มโี รงอะไรตอ่ อะไรอกี มากนัก สง่ิ อะไรทเี่ ป็ นเครอ่ื งบําเรอความเพลดิ เพลนิ ยนิ ดที มี่ อี ยู่ ในเมอื งทัง้ หลายในโลกจะตอ้ งมใี นจติ ตนครดว้ ยทกุ อยา่ ง จะมลี ํ้าหนา้ เมอื งตา่ ง ๆ ไปเสยี อกี ดว้ ย เพราะสมทุ ัยผเู ้ ป็ นตน้ คดิ ของสงิ่ เหลา่ นพ้ี ํานักอยใู่ นจติ ตนคร สง่ิ ตา่ ง ๆ จงึ มสี รา้ งขนึ้ ในจติ ตนครกอ่ น แลว้ เมอื งตา่ ง ๆ ก็เอาอยา่ งตามกันไปท่ัวโลก แตด่ งั ไดก้ ลา่ วแลว้ วา่ สมทุ ัยมลี กั ษณะนสิ ยั อยากได ้ ใครด่ แี รง มงุ่ ทําลายลา้ งแรงตอ่ สงิ่ ทขี่ ดั ขวาง และน่าจะตอ้ งชแี้ จงเพมิ่ เตมิ อกี วา่ ความอยากไดใ้ ครด่ ี ของสมทุ ัยนัน้ “ไมม่ อี ม่ิ ไมม่ พี อ ไมม่ เี ต็ม” เชน่ วา่ อยากจะไดแ้ กว้ แหวนเงนิ ทอง ทแี รกก็อยากจะได ้ เพยี งสงิ่ หนงึ่ จํานวนหนงึ่ ครัน้ ไดแ้ ลว้ ก็อยากไดใ้ หม้ ากขนึ้ ไปอกี และใหม้ ากขนึ้ ไปเรอ่ื ย ๆ จนถงึ สมมตุ วิ า่ ไดท้ องเทา่ ภเู ขาทัง้ ลกู ก็คงยงั ไมอ่ ม่ิ ไมพ่ อ จะตอ้ งอยากไดภ้ เู ขาทอง ๒ ลกู ๓ ลกู ดงั นเี้ ป็ น ตน้ เมอื่ เป็ นเชน่ นี้ ความอยากของสมทุ ัยกจ็ ะตอ้ งพบกับสง่ิ ทข่ี ดั ขวาง ทัง้ ทเ่ี ป็ นสงิ่ ทเี่ รยี กวา่ กฎหมาย ศลี ธรรม ทัง้ ทเี่ ป็ นบคุ คลดว้ ยกนั เพราะสง่ิ ทบ่ี คุ คลอยากไดด้ ว้ ยความหวิ กระหายเชน่ นัน้ บางสง่ิ ก็มี กฎหมายหรอื ศลี ธรรมขดั ขวางอยู่ เชน่ ไปอยากไดใ้ นสงิ่ ทผี่ ดิ หรอื ขดั ตอ่ กฎหมายศลี ธรรม บางสง่ิ ก็มี บคุ คลดว้ ยกนั ขดั ขวาง เชน่ ตา่ งก็อยากไดด้ ว้ ยกัน ตา่ งชงิ ไดช้ งิ ดกี ัน หรอื แมเ้ ป็ นเจา้ ของของสงิ่ ท่ี สมทุ ัยอยากได ้เมอ่ื สมทุ ัยตอ้ งพบกับสง่ิ ขดั ขวางเชน่ นี้ ก็เกดิ ความมงุ่ ทําลายลา้ งสง่ิ ทขี่ ดั ขวางทัง้ ปวง โดยไมเ่ ลอื กวา่ จะเป็ นอะไร สมทุ ัยไมน่ ับถอื กฎหมายศลี ธรรมหรอื บคุ คลผใู ้ ดผหู ้ นง่ึ ถา้ รสู ้ กึ วา่ เป็ น เครอ่ื งขดั ขวางตอ่ ความอยาก ฉะนัน้ เหตกุ ารณจ์ งึ ปรากฏวา่ สมทุ ัยชกั นําใหช้ าวจติ ตนครประพฤติ หลกี เลย่ี งหรอื ฝ่ าฝื นกฎหมายศลี ธรรมอยเู่ นอื ง ๆ ทงั้ โดยปกปิด ทัง้ โดยเปิดเผย และชกั นําใหท้ ํา โจรกรรมประทษุ กรรมบคุ คลผเู ้ ป็ นเจา้ ของทรัพย์ หรอื บคุ คลผทู ้ ไ่ี มช่ อบหนา้ อนั ทจ่ี รงิ ถา้ จะตามใจ สมทุ ัย ก็จะตอ้ งเลกิ กฎหมายศลี ธรรมทัง้ ปวงบรรดาทมี่ อี ยใู่ นโลกเสยี ทัง้ หมด เพราะกฎหมาย ศลี ธรรมทัง้ หลายทตี่ งั้ ขนึ้ ไวก้ ็เพอ่ื จํากัดหรอื กําจดั ความปรารถนาเกนิ สว่ น อนั ความปรารถนาอยากไดข้ องแตล่ ะบคุ คลนัน้ จําตอ้ งมจี ํากดั หรอื มขี อบเขต เชน่ แกว้ แหวนเงนิ ทองทอี่ ยากไดก้ นั ก็จะตอ้ งมสี ว่ นจํากดั สาํ หรับแตล่ ะบคุ คล เพราะจะตอ้ งมเี ฉลยี่ กนั ไปแก่ คนทัง้ ปวง ทกุ ๆ คนจงึ ตอ้ งจํากดั ความอยากไดข้ องตนใหอ้ ยใู่ นขอบเขตของกฎหมายและศลี ธรรม แตส่ มทุ ัยนัน้ ไมช่ อบอยา่ งยงิ่ ตอ่ ระบอบจํากดั เชน่ นี้ แอบบน่ เสมอวา่ เป็ นระบอบทข่ี ดั ตอ่ เสรภี าพ ขดั ตอ่ ธรรมชาตขิ องจติ ใจ ควรจะตอ้ งโยนทง้ิ เสยี ใหห้ มด และอยากจะทําอะไรก็ทําตามทใ่ี จใคร่ ปรารถนา เมอ่ื ทําไปแลว้ ความอยากก็จะดับ การทําไปตามทใ่ี จอยากจงึ เป็ นวธิ ปี ฏบิ ตั เิ พอื่ ดับกเิ ลส อยา่ งหนงึ่ สมทุ ัยจะแนะนําอยดู่ ังนี้

๑๕ แตค่ ําแนะนํานข้ี องสมทุ ัย เป็ นการตรงกนั ขา้ มกบั ความจรงิ เพราะทสี่ มทุ ัยแนะนําวา่ เมอ่ื อยากทําสง่ิ ใดแลว้ ทําเสยี ตามทอี่ ยากจะหายอยาก เรยี กวา่ กเิ ลสดับนัน้ หาถกู ไม่ ไดเ้ คยกลา่ วไวใ้ นรายการนี้ หลายครัง้ มาแลว้ วา่ อะไรก็ตามเมอื่ เกดิ ขน้ึ ในใจแลว้ ไมห่ ายไปไหน ทว่ี า่ ดบั ก็ไมไ่ ดด้ บั ไปไหน เพยี งแตจ่ มลงแอบซอ่ นตวั อยใู่ นสว่ นหนง่ึ ของหวั ใจ ซง่ึ เป็ นสว่ นลกึ และลล้ี ับมดิ ชดิ เทา่ นัน้ ความคดิ ดี เกดิ ขนึ้ ครัง้ หนง่ึ เมอื่ สงบลงหรอื ทเ่ี รยี กวา่ ดบั ไป ก็หาไดด้ บั ไปไหน คงแอบฝังตวั อยใู่ นใจน่ันเอง เกดิ ขนึ้ กคี่ รัง้ ก็ฝังตวั ลงไปเทา่ นัน้ ครัง้ ดงั นัน้ หากความคดิ ดเี กดิ ขน้ึ มากก็มคี วามดฝี ังตัวอยใู่ นใจมาก เป็ นพนื้ ฐานทด่ี ขี องใจ ในทางตรงกนั ขา้ ม ความคดิ ไมด่ เี กดิ ขน้ึ มากก็มคี วามไมด่ ฝี ังตวั อยใู่ นใจมาก เป็ นพนื้ ฐานทไ่ี มด่ ขี องใจ ฉะนัน้ หากเชอ่ื คําแนะนําของสมทุ ัย อยากไดอ้ ะไรปลอ่ ยตามใจใหอ้ ยาก ไมเ่ ลอื กควรไมค่ วร เมอ่ื ไดส้ มอยากแลว้ ก็เทา่ กับทําใหด้ บั กเิ ลสไดแ้ ลว้ เชน่ นก้ี ็เทา่ กบั สง่ เสรมิ ให ้ สมทุ ัยมกี ําลงั แรงขนึ้ คอยชกั นําใหเ้ พลดิ เพลนิ หลงตดิ อยใู่ นสง่ิ ไมเ่ หมาะไมค่ วร อันเป็ นเหตแุ หง่ ความทกุ ขย์ ง่ิ ขน้ึ น่ันเอง เมอ่ื สมทุ ัยมกี ําลังแรงไปในทางกอ่ ทกุ ข์ เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครก็ยอ่ มจกั ไดร้ ับทกุ ขแ์ รง พดู อกี อยา่ งก็คอื ผใู ้ ดปลอ่ ยใหส้ มทุ ัยเหตเุ กดิ ทกุ ขใ์ นตนมกี ําลงั แรง ตนเองน่ันแหละที่ จะมที กุ ขแ์ รง หวั โจกของสมทุ ยั และลกู มอื พรรคพวกของสมทุ ัยมอี ยมู่ ากคนดว้ ยกัน คนทเ่ี ป็ นหวั โจกสกั หน่อยก็ไดแ้ ก่ โลโภคนหนง่ึ โทโส คนหนงึ่ โมโหคนหนงึ่ โลโภนัน้ เป็ นคนโลภ อยากไดอ้ ะไรตอ่ อะไรตา่ ง ๆ อยตู่ ลอดเวลา สงิ่ อะไร ทเ่ี ห็นวา่ เป็ นของดมี คี า่ ดงั ทเ่ี รยี กกนั วา่ “ทรัพย”์ หรอื “เงนิ ” เป็ นตน้ ตอ้ งอยากไดท้ ัง้ นัน้ โทโสนัน้ เป็ นคนเจา้ โทสะ เมอื่ มใี ครมาขดั คอขดั ใจแมน้ ดิ หนงึ่ ก็ตอ้ งบนั ดาลโทสะเสมอ โมโหนัน้ ดยู าก เพราะ มักแสดงตนเป็ นคนเฉย ๆ หงมิ ๆ ชอบน่ังโงกงว่ งหรอื ไมเ่ ชน่ นัน้ ก็ชอบน่ังคดิ ฟ้งุ ซา่ น บางทกี ็เป็ นคน ลังเลไมแ่ น่นอนวา่ จะตกลงอยา่ งไร บางทกี ็วางทา่ เป็ นคนฉลาดแตค่ วามจรงิ ไมร่ อู ้ ะไรจรงิ แบบท่ี เรยี กวา่ โงอ่ วดฉลาด และโมโหยงั ชอบตดิ พันหรอื พัวพันอยกู่ ับสงิ่ ตา่ ง ๆ ชกั ชวนโลโภโทโสใหไ้ ป เทยี่ วดว้ ยกนั อยเู่ สมอ สมทุ ัยชอบใชห้ ัวโจกทัง้ สามคนนใ้ี หเ้ ทย่ี วไปในทตี่ า่ ง ๆ เป็ นสมนุ ทใี่ ชไ้ ดด้ ังใจ โลโภจะรใู ้ จสมทุ ยั โดยจะพยายามรวบรวมสงิ่ ทสี่ มทุ ัยชอบหรอื ใครจ่ ะไดไ้ วใ้ หเ้ สมอ โลโภจะตอ้ งอยากไดใ้ นสงิ่ ทสี่ มทุ ยั ใครจ่ ะไดเ้ พอื่ สนองความตอ้ งการของสมทุ ัย หรอื กลา่ วอกี อยา่ งหนงึ่ โลโภอยากไดเ้ พอ่ื สนองความ ตอ้ งการของสมทุ ัยเทา่ นัน้ สมทุ ัยจงึ ไวว้ างใจในโลโภใหอ้ อกไปกวา้ นหาสง่ิ ตา่ ง ๆ เป็ นคนทห่ี นงึ่ ครัน้ พบบคุ คลหรอื สง่ิ ขดั ขวาง ก็ใชโ้ ทโสออกไปแสดงอาํ นาจขม่ ขจู่ นถงึ ทํารา้ ยตา่ ง ๆ เมอ่ื ยงั ไมพ่ บอะไร ทตี่ อ้ งการหรอื ขดั ขวาง ก็เป็ นหนา้ ทข่ี องโมโหออกไปทําหนา้ ตาเฉย ๆ ดงั ทก่ี ลา่ วแลว้ วา่ โมโหนัน้ เป็ นคนทดี่ ยู าก คนทัง้ ปวงจงึ พากนั เขา้ ใจโมโหในลักษณะตา่ ง ๆ เชน่ บางคนเขา้ ใจวา่ โมโหนัน้ เป็ น คนขโี้ กรธ เมอ่ื ใครโกรธขน้ึ ก็มักจะพดู กันวา่ คนนัน้ คนนเี้ กดิ โมโหขนึ้ มาแลว้ บางคนเขา้ ใจวา่ โมโห เป็ นคนมอี เุ บกขาคอื ความวางเฉย เฉพาะคนทรี่ ถู ้ งึ ธาตแุ ทข้ องโมโหเทา่ นัน้ จงึ จะเขา้ ใจวา่ โมโหเป็ น คนทเ่ี รยี กวา่ “หลง” เพราะไมร่ อู ้ ะไรจรงิ หวั โจกทงั้ ๓ คนนี้ มลี กู มอื ทเี่ ป็ นตวั ผลู ้ งมอื ทําตามคําสง่ั อกี ๓ คน ชอื่ กายทจุ รติ คนหนงึ่ วจที จุ รติ คนหนง่ึ มโนทจุ รติ คนหนง่ึ สามคนนเี้ ป็ นนักเลงหวั มดี หวั ไมร้ า้ ยกาจนัก ใชใ้ หไ้ ปลักของใคร ใหไ้ ปทํารา้ ยใคร ใหไ้ ปพดู หลอกลวงใคร หรอื ใหค้ ดิ วางแผนทจุ รติ ตา่ ง ๆ เป็ นไดก้ ารเสมอ ชาว จติ ตนครจงึ อยกู่ ันไมผ่ าสกุ นัก มเี หตกุ ารณต์ า่ ง ๆ เกดิ ขนึ้ เนอื ง ๆ เชน่ มกี ารทํารา้ ยรา่ งกายกัน มกี าร ลกั ขโมยปลน้ สะดมกนั เกดิ ขน้ึ ทน่ี ่ันทนี่ ี่ เชอื่ ถอื คําพดู ของกันไมค่ อ่ ยจะได ้จะไวว้ างใจกันก็ยากนัก

๑๖ ขนื ไวว้ างใจกนั งา่ ย ๆ ก็จะตอ้ งถกู ตม้ ถกู ตนุ๋ เป่ือยไป จนเป็ นทห่ี วาดระแวงกันทั่วไป โดยไมร่ วู ้ า่ ใคร เป็ นคนดคี นรา้ ย ไมใ่ ชแ่ ตใ่ นวงบา้ นเทา่ นัน้ ในวงเมอื งก็มที จุ รติ เกดิ ขน้ึ ในสว่ นตา่ ง ๆ เพม่ิ ความทกุ ข์ รอ้ นใหเ้ กดิ ขน้ึ แกเ่ จา้ เมอื งจติ ตนคร ความทกุ ขอ์ ันใดบงั เกดิ ขนึ้ ในจติ ตนคร เจา้ เมอื งจะตอ้ งรับทกุ ข์ อนั นัน้ แทน หรอื รว่ มดว้ ยชาวจติ ตนครทัง้ สน้ิ ในทางตรงกันขา้ ม ความสขุ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในจติ ตนคร เจา้ เมอื งก็ไดร้ ับรว่ มกันไปกับชาวจติ ตนครทัง้ สน้ิ เชน่ เดยี วกัน ดงั กลา่ วนจ้ี ะเห็นไดว้ า่ เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครหรอื จติ น่ันเอง เป็ นทรี่ ับทัง้ ความสขุ ทัง้ ความทกุ ข์ ทัง้ ความดี ทัง้ ความชวั่ ไมม่ อี ะไรทเ่ี กดิ ขน้ึ แลว้ ในจติ ตนครหรอื ในมนุษยเ์ ราทจ่ี ะไมเ่ ขา้ ถงึ จติ ตอ้ งเขา้ ถงึ จติ ทัง้ นัน้ ไมว่ า่ สง่ิ สะอาด ไมว่ า่ สง่ิ สกปรก และเมอื่ เขา้ ไปแลว้ ก็จะกลบั ออกเองไมไ่ ดด้ ว้ ย เหมอื นมี แตท่ างเขา้ ทใี่ ชส้ ําหรับเป็ นทางเขา้ แท ้ ๆ แตไ่ มม่ ที างออกสาํ หรับใหอ้ อกเองไดเ้ ลย นอกเสยี จากวา่ เจา้ เมอื งจะมปี ัญญา มคี วามเพยี รพยายามสรา้ งทางออกขน้ึ และนําเอาสงิ่ ทไ่ี มต่ อ้ งการออกเทา่ นัน้ จงึ จะเอาออกได ้น่ันก็คอื เมอ่ื อารมณใ์ ดเขา้ ถงึ จติ แลว้ ก็จะจมฝังลงในจติ ทัง้ สน้ิ จะไมม่ กี ารกลับออก จากจติ โดยลําพังตวั เองเลย ดังนัน้ การสงั่ สมอารมณ์ของจติ จงึ เป็ นเรอ่ื งธรรมดาทส่ี ดุ พดู งา่ ย ๆ ก็คอื จติ เป็ นทส่ี งั่ สมอารมณท์ ัง้ ปวงทัง้ ดที ัง้ ชว่ั สง่ั สมอารมณท์ ดี่ มี ากก็เป็ นจติ ทดี่ ี สง่ั สมอารมณช์ วั่ มากก็ เป็ นจติ ทช่ี วั่ คนดหี รอื คนชวั่ ก็เกดิ จากการสง่ั สมอารมณ์นเี้ อง ไมไ่ ดเ้ กดิ จากสงิ่ อนื่ จงึ ควรจะไดร้ ะวงั การสง่ั สม อารมณ์เป็ นอยา่ งยงิ่ แมไ้ มป่ รารถนาจะเป็ นคนไมด่ ี ขณะเดยี วกัน ควรมคี วามเพยี รใชส้ ตใิ ชป้ ัญญา สรา้ งทางออกสําหรับสงิ่ ไมด่ ขี น้ึ ใหจ้ ติ เพอื่ นําเอาสงิ่ ไมด่ ที เี่ ขา้ ไปครองจติ อยอู่ อกเสยี ใหไ้ ด ้แมจ้ ะที ละเล็กทลี ะนอ้ ยก็ยอ่ มดกี วา่ ไมม่ กี ารหาทางนําออกเสยี เลย เพราะความไมด่ นี ัน้ ถา้ ปลอ่ ยใหเ้ พม่ิ พนู ขน้ึ โดยไมพ่ ยายามทําใหล้ ดนอ้ ยลง สกั วนั หนงึ่ ก็จะทว่ มทน้ จนไมม่ ที ส่ี ําหรับความดเี หลอื อยเู่ ลย แม ้ เป็ นเชน่ นัน้ เมอ่ื ไร เมอ่ื นัน้ เมอื งจติ ตนครก็จะกลายเป็ นคนชวั่ ทไ่ี มเ่ ป็ นทปี่ รารถนาในทใี่ ดเลย เพราะมี แตจ่ ะนําความรอ้ นนําทกุ ขโ์ ทษภัยไปสทู่ กุ หนทกุ แหง่ ทยี่ า่ งเหยยี บเขา้ ไป คนชวั่ เป็ นเหตแุ หง่ ความ ทกุ ขแ์ หง่ ความรอ้ นของคนทัง้ ปวง และก็เป็ นเหตแุ หง่ ความทกุ ขค์ วามรอ้ นของตนเองดว้ ย ดงั นัน้ ทกุ คนจงึ ควรกลวั อยา่ งยง่ิ ทจ่ี ะตอ้ งเป็ นคนชวั่ จงึ ควรพยายามอยา่ งยง่ิ ทจี่ ะทําทางนําความไม่ ดอี อกจากจติ ใหส้ มํา่ เสมอ หวั ไมอ้ กี ๑๖ คนของสมทุ ยั อันทจ่ี รงิ ชาวเมอื งจติ ตนครเป็ นคนมคี วามรคู ้ วามฉลาด เป็ นคนมกี ารศกึ ษา ในโลกมกี ารศกึ ษาถงึ ระดบั ไหน ในจติ ตนครกจ็ ะมกี ารศกึ ษาสงู ถงึ ระดบั นัน้ การศกึ ษาทกุ ระดบั ตัง้ แตช่ นั้ อนุบาลจนถงึ ชนั้ มหาวทิ ยาลัย มอี ยคู่ รบบรบิ รู ณใ์ นจติ ตนคร การศกึ ษาดว้ ยการคน้ ควา้ ก็กา้ วหนา้ ไปไกล ดกู ็น่าจะรจู ้ ัก คนดคี นชวั่ และชว่ ยกนั ปราบปรามทจุ รติ ตา่ ง ๆ ทเ่ี ทยี่ วกวนบา้ นกวนเมอื งใหเ้ ดอื ดรอ้ น ตลอดถงึ ตัว หัวโจก แตห่ าไดเ้ ป็ นเชน่ นัน้ ไม่ เพราะสมทุ ัยเป็ นตัวสําคัญทแ่ี สดงตนเป็ นเพอ่ื นสนทิ ของชาวเมอื งจติ ตนครทัง้ ปวง ชาวเมอื งตลอดถงึ เจา้ เมอื งไวว้ างใจขนาดทเี่ รยี กวา่ เพอ่ื นคหู่ คู คู่ ดิ ดว้ ยมคี วามเขา้ ใจ และเชอื่ ในสมทุ ัยวา่ เป็ นผชู ้ ว่ ยสรา้ งความสขุ ความเจรญิ ตา่ ง ๆ สมทุ ัยเป็ นผสู ้ ามารถครองใจคนทัง้ เมอื งไวไ้ ด ้และสามารถในการใชพ้ รรคพวกทเ่ี ป็ นหวั โจกดังทกี่ ลา่ วแลว้ คอื โลโภ โทโส โมโห หวั โจกทัง้ สามนมี้ ไิ ดแ้ สดงตัวเป็ นหัวโจก วางทา่ แกช่ าวเมอื งโดยตรง แตไ่ ปแอบสงิ ใจชาวเมอื งให ้ โลภอยากได ้ใหโ้ กรธพยาบาท ใหห้ ลงใหล โมโหเป็ นหวั โจกสาํ คญั ทแี่ อบสงิ ใจคนใหห้ ลงให ้ เพลดิ เพลนิ ใหต้ ดิ คลา้ ยกบั เป็ นยาเสพยต์ ดิ โมโหชอบสงิ ใจอยนู่ าน ๆ โลโภ โทโส ชอบสงิ ใจเป็ น

๑๗ พัก ๆ แมท้ ัง้ สองจะออกไปแลว้ โมโหก็ยงั ประจําอยู่ สมทุ ัยไดอ้ าศยั โมโหนแ้ี หละเป็ นเครอ่ื งมอื ครอง ใจคนทัง้ เมอื ง ขอ้ ทนี่ ่าสงั เกตอยา่ งหนง่ึ ก็คอื ในจติ ตนครไมม่ กี ารทรงวญิ ญาณหรอื ทรงเจา้ คอื ไมม่ ี วญิ ญาณหรอื เจา้ หรอื ผมี าทรงหรอื มาเขา้ สงิ คนเหมอื นอยา่ งในบางเมอื ง มแี ตห่ วั โจกทัง้ สามนแ้ี หละ เป็ นตัวมาสงิ ใจมาเขา้ ทรงชาวเมอื งทัง้ ปวง นอกจากน้ี หวั โจกทัง้ สามยงั มพี รรคพวกหัวมดี หัวไมต้ า่ ง ๆ อกี ๑๖ คน น่าจะแนะนําใหร้ จู ้ ักไวบ้ า้ ง เพอื่ วา่ เมอ่ื พบเห็นเขา้ จะไดพ้ อรจู ้ ักวา่ ใครเป็ นใคร คอื ๑. อภชิ ฌาวสิ มโลภละโมบไมส่ มํา่ เสมอ คอื ความเพง่ เล็ง ๒. โทสะ รา้ ยกาจ ๓. โกธะ โกรธ ๔. อปุ นาหะ ผกู โกรธไว ้ ๕. มกั ขะ ลบหลคู่ ณุ ทา่ น ๖. ปลาสะ ตเี สมอ คอื ยกตนเทยี มทา่ น ๗. อสิ สา รษิ ยา ๘. มัจฉรยิ ะ ตระหนี่ ๙. มายา มารยา คอื เจา้ เลห่ ์ ไดแ้ กป่ กปิดโทษทมี่ อี ยู่ ๑๐. สเถยยะ โออ้ วด คอื อวดคณุ ทไี่ มม่ ี ๑๑. ถัมภะ หัวดอื้ ๑๒. สารัมภะ แขง่ ดี ๑๓. มานะ ถอื ตวั ๑๔. อตมิ านะ ดหู มน่ิ ทา่ น ๑๕. มทะ มัวเมา ๑๖. ปมาทะ เลนิ เลอ่ ทัง้ ๑๖ คนน้ี มลี กั ษณะตา่ ง ๆ กันเหมอื นดังชอ่ื นั่นแหละ ลว้ นเป็ นพวกกอ่ กวนความสงบสขุ ของ บา้ นเมอื งจติ ตนครทัง้ นัน้ และวธิ กี ารกอ่ กวนกด็ ว้ ยการเทยี่ วสงิ ใจคนเชน่ เดยี วกนั กับหวั โจก ชาวเมอื ง จติ ตนครถกู พวกหวั มดี หัวไมเ้ หลา่ นสี้ งิ ใจ ก็แสดงออกตา่ ง ๆ กนั ตามสงิ่ ทส่ี งิ เชน่ ถกู โกธะสงิ ใจก็ แสดงอาการโกรธตา่ ง ๆ ถกู สาเถยยะสงิ ใจก็พดู จาโออ้ วดคณุ ทไี่ มม่ นี านัปการ การศกึ ษาระดับตา่ ง ๆ ชว่ ยไมไ่ ด ้บางทกี ลับนําความรมู ้ าคยุ ฟ้งุ อวดรอู ้ วดฉลาดไปเสยี อกี แมช้ าวเมอื งจติ ตนครจะตกอยใู่ นอํานาจของพวกหวั มดี หวั ไมด้ งั กลา่ ว จนแทบจะหาผชู ้ ว่ ยไมไ่ ด ้ ดงั เชน่ กลา่ วแลว้ วา่ การศกึ ษาระดับตา่ ง ๆ ทกุ ระดบั ก็ชว่ ยไมไ่ ด ้แตก่ ็ยงั มอี ยหู่ นง่ึ อยา่ งทช่ี ว่ ยได ้และ ชว่ ยไดแ้ น่ดว้ ย สง่ิ นัน้ คอื ปัญญา ปัญญาเป็ นอาวธุ สําคัญทสี่ ดุ มอี ํานาจสงู สดุ ปัญญามอี ยทู่ ไ่ี หน อยา่ วา่ แตจ่ ะฟาดฟันพวกหัวมดี หัวไมใ้ หแ้ ตกกระจัดกระจายไปไดเ้ พยี งพวกสองพวกเลย จะกร่ี อ้ ยกี่ พันพวก ปัญญาก็สามารถเอาชนะไดส้ น้ิ เปรยี บเหมอื นแสงอาทติ ยท์ อี่ าจขบั ไลค่ วามมดื ใหห้ มดไป ไดไ้ มห่ ลงเหลอื นั่นแล ขอ้ สาํ คญั อยทู่ วี่ า่ ปัญญามใิ ชแ่ สงอาทติ ยท์ ม่ี อี ยปู่ ระจําโลก ปัญญาเป็ นสง่ิ ตอ้ งสรา้ งขน้ึ ตอ้ งอบรมใหม้ ขี น้ึ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ก็คอื ผกู ้ ําลงั อบรมปัญญาใหม้ ขี นึ้ ใหเ้ จรญิ งอกงามขน้ึ เพอ่ื ใหต้ นเองมอี าวธุ สําคญั ทส่ี ดุ ประจําตน สาํ หรับปราบพวกหัวมดี หัวไมใ้ หส้ น้ิ ไป ไมอ่ าจกอ่ ความ เดอื ดรอ้ นใหไ้ ดต้ อ่ ไปน่ันเอง จงึ นับไดว้ า่ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายจะไดเ้ ป็ นเจา้ ของจติ ตนครอัน รม่ เย็นเป็ นสขุ ยงิ่ ขนึ้ ตามวันเวลาทล่ี ว่ งไป พรอ้ มกบั ความพากเพยี รพยายามไมท่ อ้ ถอยทจ่ี ะอบรม ปัญญาใหเ้ จรญิ งอกงาม ชนั้ ตน้ ก็ใหเ้ กดิ ปัญญาเห็นชอบตามความจรงิ วา่ ไหนดี ไหนชว่ั ไหนควร สงวนรักษาไว ้ไหนควรทําลายใหส้ นิ้ ไป

๑๘ เครอ่ื งปกปิ ดสจั จะในขา่ วสาร ตณั หารอ้ ยแปด สมทุ ัยมวี ธิ กี ารหลายอยา่ งทจ่ี ะผกู ใจชาวเมอื งจติ ตนคร เพอ่ื ทจี่ ะเป็ นผคู ้ รองใจชาวจติ ตนครทัง้ หมด ตลอดไป นอกจากพรรคพวกทเี่ ป็ นหัวโจกทัง้ สาม ลกู มอื คอื ทจุ รติ ทัง้ สาม และพรรคพวกหัวไมห้ วั มดี ในลักษณะตา่ ง ๆ อกี ๑๖ ดังกลา่ วแลว้ สมทุ ัยยงั วางพรรคพวก นอกจากนัน้ ยดึ ครองจดุ สําคญั ตา่ ง ๆ ของจติ ตนคร เพอ่ื ทจี่ ะรกั ษาอํานาจของตนไวใ้ หม้ น่ั คงคอื จดุ ระบบสอื่ สารทัง้ ชนั้ นอก ๕ ชนั้ และ ชนั้ ใน ๑ ชนั้ รวมเป็ น ๖ จดุ เพราะระบบสอื่ สารเหลา่ นน้ี ําขา่ วสารตา่ ง ๆ เขา้ สเู่ จา้ เมอื งจติ ตนคร โดยปรกตเิ จา้ เมอื งจะตดิ ตอ่ ทราบเรอื่ งตา่ ง ๆ ไดก้ ็แตโ่ ดยทางสอื่ สารนเ้ี ทา่ นัน้ ฉะนัน้ สมทุ ัยจงึ ใช ้ เครอ่ื งมอื ทางมายาศาสตรอ์ ยา่ งหนงึ่ เรยี กวา่ “อารมณ”์ เป็ นเครอื่ งแปลกปลอมปกปิด “สจั จะ” ใน ขา่ วทัง้ หลาย แตแ่ สดงเป็ นอกี รปู หนงึ่ โดยแตง่ ตัง้ พรรคพวกใหอ้ ยเู่ ฝ้ าประจําระบบสอื่ สารทัง้ ๖ นัน้ แหละ แหง่ ละ ๓ คน ชอ่ื วา่ “กามตัณหา” (ความทะยานอยากในกาม คอื รปู เสยี ง กลน่ิ รส โผฏฐัพพะ [สงิ่ ทก่ี ายถกู ตอ้ ง] ทนี่ ่าปรารถนาพอใจ) คน ๑ “ภวตัณหา” (ความทะยานอยากเป็ นนั่น เป็ นนี่) คน ๑ “วภิ วตณั หา” (ความทะยานอยากไมเ่ ป็ นนั่นเป็ นนี่) คน ๑ มชี อื่ ตรงกนั ทัง้ ๖ แหง่ สามคน ทปี่ ระจําอยทู่ รี่ ะบบตาเมอื งก็ผสมอารมณ์เขา้ ไปกับรปู ตา่ ง ๆ สามคนทรี่ ะบบหเู มอื งก็ผสมอารมณ์เขา้ ไปกับเสยี งตา่ ง ๆ สามคนทรี่ ะบบจมกู เมอื งก็ผสมอารมณ์เขา้ ไปกับกลนิ่ ตา่ ง ๆ สามคนทรี่ ะบบลนิ้ เมอื งก็ผสมอารมณเ์ ขา้ ไปกับรสตา่ ง ๆ สามคนทร่ี ะบบกายเมอื งก็ผสมอารมณเ์ ขา้ ไปกับสง่ิ ตา่ ง ๆ ท่ี กายถกู ตอ้ ง ทัง้ อกี ๓ คนทร่ี ะบบใจเมอื งชนั้ ใน ก็คอยผสมอารมณเ์ ขา้ ไปกับเรอ่ื งตา่ ง ๆ อกี ชนั้ หนง่ึ รวมเขา้ ตอนนกี้ ็มี ๑๘ คนแลว้ แตม่ ใิ ชเ่ ทา่ นี้ สมทุ ัยมคี วามรอบคอบมากกวา่ นัน้ คอื ไดจ้ ัดใหป้ ระจํากาลทัง้ ๓ เหมอื นอยา่ งจัดยาม ประจําทกุ ยาม คอื ประจําอดตี กาล ๑๘ คน อนาคตกาล ๑๘ คน ปัจจบุ ันกาล ๑๘ คน รวมเป็ น ๕๔ คน ดกู ็น่าจะพอ แตย่ งั ไมพ่ อสําหรับสมทุ ัยผรู ้ อบคอบถถ่ี ว้ นเป็ นอยา่ งยง่ิ ยงั จัดไวส้ ําหรับประจํากํากับ ตนเอง ๕๔ คน ประจํากํากบั ผอู ้ นื่ อกี ๕๔ คน จงึ รวมเป็ น ๑๐๘ คน เรยี กตามภาษาของชาวจติ ตนคร วา่ “ตัณหา ๑๐๘” ฉะนัน้ เจา้ เมอื งและชาวจติ ตนครทัง้ ปวง จงึ ไดร้ ับขา่ วทถี่ กู อารมณ์เคลอื บแคลง แลว้ เรยี กไดว้ า่ มใิ ชเ่ ป็ นขา่ วสารทจี่ รงิ แทอ้ ยเู่ สมอ เพราะสมทุ ัยไดว้ าง “ตัณหา ๑๐๘” ดงั กลา่ ว ยดึ ระบบสอื่ สารทัง้ สนิ้ ไวท้ ัง้ ชนั้ นอกชนั้ ใน เจา้ เมอื งจงึ ถกู ลวงใหห้ ลง คอื ใหเ้ ขา้ ใจผดิ เห็นผดิ อยเู่ สมอ บางคราวก็แสดงความยนิ ดปี รดี าอยากไดน้ ่ันไดน้ ่ี อยากเป็ นน่ันเป็ นนี่ บางคราวก็หงดุ หงดิ ขนุ่ เคอื ง ขดั แคน้ อยากใหพ้ นิ าศเสยี หาย สดุ แตอ่ ารมณท์ ส่ี มทุ ัยและพรรคพวกสง่ เขา้ มา ชาวเมอื งจติ ตนครจงึ มจี ติ ใจทด่ี นิ้ รนกวดั แกวง่ อยเู่ สมอ ไมส่ งบ เป็ นโอกาสใหห้ ัวโจกทัง้ สามเขา้ สงิ ผสมไดโ้ ดยงา่ ย เพราะ สมทุ ัยจดั ใหค้ อยจอ้ งโอกาสอยทู่ กุ ขณะแลว้ ดว้ ยสงั เกตเครอ่ื งมอื สําคญั คอื “อารมณ์” และลอบเขา้ มากับอารมณ์ทันที การปฏบิ ตั งิ านของสมทุ ัยและพรรคพวกทัง้ ปวงรวดเร็วยงิ่ นัก เทา่ กับความเร็ว ของจติ หรอื ความเร็วของแสงก็น่าจะเทยี บไดห้ รอื ยง่ิ กวา่ อยา่ งไรก็ตาม ไดก้ ลา่ วแลว้ ในครัง้ กอ่ นวา่ อาวธุ หรอื ผทู ้ จี่ ะปราบพวกหัวมดี หวั ไมข้ องฝ่ ายสมทุ ัยมอี ยู่ คอื ปญั ญา และปัญญานเี้ มอ่ื อบรมเสมอก็เหมอื นอาวธุ ทคี่ มทล่ี บั อยเู่ สมอ ยอ่ มใชก้ ารไดผ้ ลอยา่ งดี ยง่ิ คอื ฟันลงไปทใี่ ดก็ขาดลงไปทนี่ ัน้ ตัณหา ๑๐๘ ก็สามารถจะทําลายใหส้ นิ้ ไดด้ ว้ ยปัญญาทไ่ี ดร้ ับ การอบรมบรบิ รู ณ์เต็มทแ่ี ลว้ เชน่ กนั แตส่ าํ หรับชาวจติ ตนครทเ่ี ป็ นสามญั ชน การอบรมปัญญาเพยี งให ้ สามารถรักษาใจไมถ่ งึ กบั ใหต้ กเป็ นทาสของอารมณจ์ นเกนิ ไป พอใหม้ คี วามรม่ เย็นเป็ นสขุ มากกวา่ รอ้ นรนทกุ ข์ ก็นับวา่ ดแี ลว้ และการบรหิ ารจติ นแ้ี หละคอื การอบรมสตอิ บรมปัญญา ใหเ้ กดิ ทันและให ้ สามารถรักษาจติ ใจหรอื จติ ตนครใหไ้ มถ่ กู อารมณอ์ นั เป็ นสมนุ ฝ่ ายรา้ ยของสมทุ ัยเขา้ มอี ํานาจเหนอื จนถงึ กบั จะใชอ้ ํานาจกอ่ ใหเ้ กดิ ความวนุ่ วายเร่ารอ้ นไดเ้ กนิ ไป

๑๙ บา้ นเมอื งใดมกี ําลังอาวธุ บรบิ รู ณ์ ยอ่ มจะป้องกนั ขา้ ศกึ ศตั รมู ใิ หร้ กุ รานกอ่ ความเดอื ดรอ้ นไดฉ้ ันใด ผใู ้ ดมกี ําลังอาวธุ คอื ปัญญาเพยี งพอ ยอ่ มจะป้องกนั อารมณ์มใิ หร้ กุ รานกอ่ ความเดอื ดรอ้ นไดฉ้ ันนัน้ การอบรมปัญญาตามแนวทางของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ผทู ้ รงบรบิ รู ณแ์ ลว้ ดว้ ยพระปัญญาคณุ จะ เป็ นสงิ่ ทผ่ี ปู ้ รารถนาความรม่ เย็นเป็ นสขุ พงึ กระทําท่ัวกัน กเิ ลสพนั หา้ หัวโจกทัง้ ๓ นัน้ เทย่ี วหาพรรคพวกไดอ้ กี ๗ คน รวมเป็ น ๑๐ คนดว้ ยกันกอ่ น คอื ๑. โลโภ (ความโลภอยากไดข้ องของเขา) ๒. โทโส (ความโกรธประทษุ รา้ ยเขา) ๓. โมโห (ความหลง) ทัง้ ๓ นเ้ี ป็ นพรรคพวกชนั้ หัวโจกของสมทุ ัยอยแู่ ลว้ ๔. มาโน (ความถอื ตัวดหู มน่ิ ผอู ้ นื่ ) ๕. ทฎิ ฐิ (ความเห็นผดิ ) ๖. วจิ กิ จิ ฉา (ความลงั เลไมแ่ น่นอนใจ) ๗. ถนี ัง (ความงว่ งเหงาเกยี จครา้ น) ๘. อทุ ธัจจัง (ความฟ้งุ ซา่ น) ๙. อหริ กิ งั (ความไมล่ ะอาจใจไมร่ ังเกยี จตอ่ ความชวั่ ) ๑๐. อโนตตปั ปัง (ความไมเ่ กรงกลัวตอ่ ความชวั่ ) คน ๑๐ คนนต้ี า่ งไปหาพรรคพวกอกี คนละ ๑๕๐ คน โดยมาจัดแบง่ เป็ น ๑๕๐ หมู่ หมลู่ ะ ๑๐ คน ประจํานามธรรมและรปู ธรรมของชาวจติ ตนครทกุ คนโดยครบถว้ น คอื สมทุ ัยไดศ้ กึ ษาสรรี วทิ ยาและ จติ ตวทิ ยารโู ้ ดยถถ่ี ว้ น วา่ ชาวจติ ตนครทกุ คนมจี ติ ๘๙ ดวง นับเป็ น ๑ มเี จตสกิ (ธรรมทเี่ กดิ ในจติ ) ๕๒ นเี้ ป็ นสว่ นจติ กับมรี ปู ทเี่ รยี กวา่ นปิ ผนั นรปู (รปู ทสี่ าํ เร็จมาแลว้ ) ๑๘ พรอ้ มกับทกุ ข์ ๔ (คอื ชาติ ชรา พยาธิ มรณะ) นเ้ี ป็ นสว่ นสรรี ะหรอื รปู (ตามคัมภรี อ์ ภธิ รรม) จงึ รวมเป็ น ๗๕ แจกเป็ นนามธรรม ๗๕ แจกเป็ นรปู ธรรม ๗๕ เพราะชาวจติ ตนครทกุ คนประกอบดว้ ยนามธรรมรปู ธรรมรวมกนั อยเู่ ป็ นคน หนง่ึ ๆ จะแยกถอื เอาเฉพาะอยา่ งเดยี วไมไ่ ด ้ ฉะนัน้ เพอื่ มใิ หข้ าดตกบกพร่องเลยแมแ้ ตน่ อ้ ย จงึ ได ้ นับจํานวนเป็ นสว่ นละ ๗๕ หน่วยเสยี เลยทเี ดยี ว เพอ่ื ทจี่ ะไดส้ ง่ พรรคพวกไปคมุ เป็ นรายหน่วย หน่วย ละหมู่ คอื ตามทไ่ี ดก้ ลา่ วแลว้ วา่ จัดแบง่ เป็ น ๑๕๐ หมู่ หมลู่ ะ ๑๐ คน เพอื่ ควบคมุ นามรปู ทแ่ี บง่ ออก สว่ นละ ๗๕ เป็ น ๑๕๐ หน่วยนัน้ กระจายกําลังออกคมุ หน่วยละหมทู่ เี ดยี ว ดงั นัน้ ๑๕๐ คณู ดว้ ย ๑๐ จงึ รวมเป็ น ๑๕๐๐ เรยี กวา่ “กเิ ลส ๑๕๐๐” เป็ นพรรคพวกสมทุ ัยจัดไวใ้ หม้ หี นา้ ทป่ี ระจํากํากับภายใน บา้ นของชาวจติ ตนครทกุ คน ทกุ กระเบยี ดนว้ิ ก็วา่ ได ้ไมย่ อมใหใ้ ครพน้ ออกไปจากการควบคมุ เลย จะ คดิ อะไร จะทําอะไร จะเดนิ ยนื นั่ง นอนทไี่ หน ก็อยใู่ นสายตาของหมใู่ ดหมหู่ นงึ่ แหง่ กเิ ลสทัง้ ๑๕๐ หมนู่ ท้ี ัง้ สนิ้ สมทุ ัยจงึ นับวา่ เป็ น “นักการโลก” ทสี่ ามารถ เพราะตอ้ งการทจี่ ะครองโลกทัง้ สนิ้ ไวใ้ นอํานาจ ไม่ ประสงคจ์ ะใหใ้ ครผใู ้ ดพน้ ไปจากอํานาจของตนเลย ลองนกึ เขยี นรปู ภาพภายในบา้ นของชาว จติ ตนครแตล่ ะคน ก็คงจะเป็ นภาพทเ่ี ต็มยัว้ เยยี้ ไปดว้ ยกเิ ลสตณั หาเดนิ ไปเดนิ มาสบั สนอลหมา่ น อยา่ งบอกไมถ่ กู บา้ งก็ครกึ ครน้ื รน่ื เรงิ เตน้ รําทําเพลง บา้ งก็กรวิ้ โกรธาดา่ ตอี อกทา่ ยกั ษ์มารตา่ ง ๆ บา้ ง ก็น่ังโงกซมึ เซาดคู ลา้ ยกับโงด่ กั ดาน บา้ งก็ซบุ ซบิ วางแผนชวั่ รา้ ยตา่ ง ๆ ดงั นเ้ี ป็ นตน้ ตา่ งแสดงออก

๒๐ ตามสนั ดานของตน ๆ ๑๐๘ จําพวก หรอื ๑๕๐๐ จําพวก ดภู าพแลว้ น่าปวดเศยี รเวยี นเกลา้ แทนยงิ่ นัก ไดก้ ลา่ วไวแ้ ลว้ วา่ อาวธุ ทจี่ ะปราบพรรคพวกของสมทุ ัยในจติ ตนครไดผ้ ลแน่นอน มอี ยอู่ ยา่ งเดยี วคอื ปัญญา ปัญญานม้ี หี ลายขนั้ ทัง้ ขนั้ ตํา่ ขนั้ กลาง ขนั้ สงู ก็เหมอื นอาวธุ มคี มทย่ี อ่ มมที ัง้ คมนอ้ ย คมมาก คมทสี่ ดุ อาวธุ ทค่ี มนอ้ ยกท็ ําใหค้ มมากได ้ทําใหค้ มทสี่ ดุ ได ้ดว้ ยการหม่ันลบั อยเู่ สมอ ปัญญาก็ เชน่ กัน ปัญญาทอ่ี ยใู่ นขนั้ ตํา่ ก็อาจทําใหเ้ ป็ นปัญญาขนั้ กลางได ้ ทําใหเ้ ป็ นปัญญาขนั้ สงู ได ้ ดว้ ยการ หม่ันอบรมอยเู่ สมอ อบรมมากและสมํา่ เสมอเพยี งไร ปัญญาก็ยอ่ มจะยงิ่ สงู ขนึ้ ไดเ้ พยี งนัน้ ดงั นัน้ แม ้ เห็นโทษของพรรคพวกเหลา่ รา้ ยของสมทุ ัย ตอ้ งการจะทําลายใหส้ นิ้ ไป หรอื ปราบใหบ้ รรเทาเบา บาง ก็จําเป็ นจะตอ้ งใชอ้ าวธุ คอื ปัญญาทหี่ ม่นั ลบั ใหค้ ม คอื อบรมใหเ้ ป็ นปัญญาในขนั้ สงู ยง่ิ ขน้ึ ทกุ ที อยเู่ สมอ และการอบรมทถี่ กู ตอ้ งจรงิ ๆ ก็มอี ยวู่ ธิ เี ดยี วคอื ศกึ ษาพระพทุ ธศาสนาใหเ้ ขา้ ใจพระธรรม คําสง่ั สอนของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ใหส้ มควร แลว้ ปฏบิ ัตติ ามทท่ี รงสงั่ สอนไวน้ ัน้ ปัญญาก็จะ เพมิ่ พนู ยง่ิ ขนึ้ เป็ นลําดบั สามารถทําลายเหลา่ รา้ ยพรรคพวกสมทุ ัย ผเู ้ ป็ นเหตแุ หง่ ความทกุ ขร์ อ้ ยแปด พันประการของจติ ตนครใหล้ ดนอ้ ยถงึ ทส่ี ดุ ลงไดจ้ รงิ ๆ สมทุ ยั ใสค่ วามหวงั บงั ทกุ ข์ เก็บปญั ญา บา้ นของใครมคี นไปคมุ อยเู่ ต็มไปหมดตงั้ รอ้ ยตงั้ พันดังน้ี ดกู ็น่าจะตอ้ งกลมุ ้ ใจไมม่ คี วามสขุ แน่ แต่ กลบั ปรากฏวา่ ชาวจติ ตนครไมค่ อ่ ยจะมใี ครรสู ้ กึ วา่ ถกู ควบคมุ ตัวแจ พากนั เห็นวา่ อยใู่ นโลกก็ตอ้ งมี ความสขุ บา้ ง สง่ิ สนุกสนานก็มอี ยมู่ าก สงิ่ เจรญิ ตาเจรญิ หกู ็มอี ยโู่ ดยรอบ นอกจากนย้ี ังมอี กี สงิ่ หนงึ่ ที่ สําคัญมากทช่ี าวจติ ตนครเรยี กกันวา่ “ความหวงั ” เป็ นอาหารใจสําคัญของชาวจติ ตนคร เมอ่ื เกดิ ความออ่ นเพลยี หรอื ขดั ขอ้ งขาดแคลนอะไรขนึ้ ก็รบี บรโิ ภค “ความหวงั ” ไวร้ องทอ้ ง ทําใหก้ ระปร้ี กระเปรา่ วง่ิ เตน้ ไปไดค้ ราวหนง่ึ ๆ ทัง้ นี้ เพราะสมทุ ัยไดม้ วี ธิ คี รองใจของชาวจติ ตนครอยา่ งแยบยล จนยากทค่ี นทั่วไปจะรสู ้ กึ ได ้จงึ เป็ นเรอ่ื งทนี่ ่าศกึ ษาวา่ สมทุ ัยทําอยา่ งไร จะลองเลา่ ไปตามทท่ี า่ น “ผรู ้ ”ู ้ ไดบ้ อกไว ้สมทุ ัยไดพ้ ยายามอยา่ งยง่ิ ทจี่ ะปิดบงั หรอื บดิ เบอื น สงิ่ หนง่ึ ทเี่ รยี กตามภาษาของทา่ นผรู ้ วู ้ า่ “ทกุ ข”์ ไมย่ อมใหใ้ ครรเู ้ ห็น “ทกุ ข”์ ไดเ้ ป็ นอันขาด ดว้ ยใช ้ อบุ ายวธิ ตี า่ ง ๆ ทท่ี ําใหพ้ ากันเห็นไปในทางตรงกนั ขา้ ม ถา้ ใครเห็นเป็ น “สขุ ” ไปได ้ก็ถกู ความ ประสงคข์ องสมทุ ยั ทสี่ ดุ สมทุ ัยใส่ “ความหวงั ” หรอื “ความอยาก” เขา้ ไปในใจของชาวจติ ตนคร พรอ้ มกับ “ความเพลนิ ” และ “ความตดิ ใจยนิ ด”ี และคอยป้อนสง่ิ ทเี่ รยี กวา่ “อารมณ์” แกค่ วามอยาก ความเพลนิ ความตดิ ใจยนิ ดี โดยแทรกเขา้ ไปกับขา่ วสารทผ่ี า่ นทางระบบสอ่ื สารชนั้ นอกชนั้ ใน ดงั กลา่ วแลว้ ชาวจติ ตนครจงึ พากันหวิ กระหายตอ่ อารมณ์ตา่ ง ๆ เพลดิ เพลนิ ตดิ ใจยนิ ดอี ยกู่ ับอารมณ์ ตา่ ง ๆ สมทุ ัยใชอ้ ารมณ์นเ้ี องเป็ นเครอื่ งผกู ใจชาวจติ ตนครไวใ้ หพ้ ากนั หวงั พากันเพลดิ เพลนิ อยู่ ตลอดวนั ตลอดคนื พรรคพวกของสมทุ ัยกร่ี อ้ ยกพี่ ันก็พากันแฝงตัวคมุ อยอู่ ยา่ งเงยี บ ๆ และผลดั กัน เยย่ี มหนา้ ออกมาบา้ งเป็ นครัง้ คราว ชาวจติ ตนครจงึ ไมร่ ไู ้ มเ่ ห็นเหมอื นอยา่ งทค่ี นเป็ นโรคมองไมเ่ ห็น ตวั เชอื้ โรคตงั้ พันตงั้ หมนื่ ในรา่ งกาย ตอ่ เมอ่ื ใชก้ ลอ้ งจลุ ทรรศนส์ อ่ งจงึ จะมองเห็น อนั ทจ่ี รงิ เจา้ เมอื งจติ ตนครเป็ นผมู ้ อี าวธุ พเิ ศษอยหู่ ลายอยา่ ง สําหรับปราบปรามขา้ ศกึ ศัตรทู ัง้ ปวง เหมอื นอยา่ งผทู ้ ป่ี กครองบา้ นเมอื งทัง้ ปวงจะตอ้ งมอี าวธุ และกําลังตา่ ง ๆ จงึ จะปกครองและรักษา บา้ นเมอื งไวไ้ ด ้ ถา้ เจา้ เมอื งจติ ตนครประสงคจ์ ะดใู หเ้ ห็นพรรคพวกของสมทุ ัยทงั้ หมดก็สามารถจะ เห็นได ้เพราะมปี ัญญาเป็ นอาวธุ พเิ ศษอยา่ งหนง่ึ ประจําตน แตส่ มทุ ัยไดล้ อบเก็บปัญญานไี้ วเ้ สยี ทัง้ เมอื งจติ ตนครจงึ เตม็ ไปดว้ ยอารมณ์ ความหวงั ความเพลนิ ความตดิ ใจยนิ ดี และความตอ่ สแู ้ ยง่ ชงิ

๒๑ อารมณก์ นั ตา่ ง ๆ เป็ นโอกาสใหห้ ัวโจกทัง้ ๓ และพรรคพวกพันรอ้ ยแปดจําพวกแทรกแซงกัน อลหมา่ นไปหมด ผศู ้ กึ ษาพระพทุ ธศาสนา รพู ้ ระธรรมของพระพทุ ธเจา้ แมพ้ อควร ถงึ จะยงั ไมม่ ปี ัญญาเห็นตามพระ ธรรมนัน้ จรงิ ๆ แตถ่ า้ นอ้ มใจใหเ้ ชอื่ บา้ งวา่ พระพทุ ธเจา้ ทรงเป็ นถงึ บรมศาสดาทที่ รงสามารถตงั้ พระ ศาสนาทใี่ หญโ่ ตมนั่ คงขนึ้ ไดใ้ นโลก มศี าสนกิ มากมาย อะไรทท่ี รงสอนไวท้ เี่ ราไดศ้ กึ ษารู ้ ยอ่ มเป็ น ความจรงิ เป็ นตน้ วา่ ทรงแสดงวา่ สง่ิ ใดเป็ นทกุ ข์ แมจ้ ะยังไมเ่ ห็นตามดว้ ยปัญญาของเราเองวา่ เป็ น ทกุ ข์ กลับเห็นวา่ เป็ นสขุ ก็ควรจะอาศยั ความเชอ่ื เขา้ ประกอบ ใหน้ อ้ มใจลงรับไวบ้ า้ งวา่ สงิ่ นัน้ เป็ น ทกุ ขจ์ รงิ มใิ ชเ่ ป็ นสขุ ดงั เราเห็น เมอ่ื ยอมเชอื่ บา้ งแลว้ วา่ สงิ่ ใดเป็ นทกุ ข์ มใิ ชเ่ ป็ นสขุ แมจ้ ะเกดิ ความ หลง ความเพลนิ ความตดิ ใจยนิ ดใี นสง่ิ นัน้ ก็ยอ่ มมโี อกาสจะหยดุ หลง หยดุ เพลนิ หยดุ ตดิ ใจยนิ ดไี ด ้ บา้ ง แมเ้ พยี งครัง้ คราวเมอ่ื เกดิ สตเิ กดิ ปัญญา ถงึ แมค้ วามไมห่ ลง ไมเ่ พลนิ ไมต่ ดิ ใจยนิ ดใี นสง่ิ ทพี่ ระ สมั มาสมั พทุ ธเจา้ ทรงแสดงวา่ เป็ นทกุ ข์ จะเกดิ ขนึ้ เพยี งครัง้ คราวก็ยงั ดี เพราะจะเป็ นเหตใุ หห้ ลง นอ้ ย เพลนิ นอ้ ย ตดิ ใจยนิ ดนี อ้ ยลงไดท้ กุ ที่ แมม้ คี วามเพยี รไมว่ า่ งเวน้ ทจ่ี ะทําใหน้ อ้ ยลง กลา่ วแลว้ วา่ ความหลง ความเพลนิ ความตดิ ใจยนิ ดี เกดิ จากอบุ ายแยบยลของสมทุ ัยซง่ึ เป็ นหวั หนา้ เหลา่ รา้ ย ยง่ิ ใหญ่ เมอื่ ทําลายเสยี ไดเ้ พยี งไรก็เทา่ กับทําใหฝ้ ่ ายสมทุ ัยออ่ นกําลงั ลงเพยี งนัน้ ประเทศบา้ นเมอื งทม่ี ผี รู ้ า้ ยชกุ ชมุ กับประเทศบา้ นเมอื งทไ่ี มม่ โี จรผรู ้ า้ ยหรอื มนี อ้ ย มคี วามสงบและ ความรม่ เย็นเป็ นสขุ แตกตา่ งกนั เพยี งไรยอ่ มเป็ นทเ่ี ขา้ ใจกนั ดแี ลว้ จติ ตนครก็เชน่ กนั จติ ตนครที่ สมทุ ัยมกี ําลังออ่ นกับจติ ตนครทสี่ มทุ ัยมกี ําลงั เขม้ แขง็ ก็มคี วามสงบและความรม่ เย็นเป็ นสขุ แตกตา่ ง กันเพยี งนัน้ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายแมม้ คี วามเพยี รไมว่ า่ งเวน้ ทจ่ี ะปฏบิ ัตติ ามพระธรรมคําสง่ั สอนของพระพทุ ธเจา้ ยอ่ มจะไดเ้ ป็ นเจา้ เมอื งทม่ี ปี ัญญา สามารถทําจติ ตนครของตนใหร้ ม่ เย็นเป็ น สขุ ไดย้ ง่ิ ๆ ขนึ้ สบื ไป ลกั ษณะอารมณ์ เครอ่ื งมอื สมทุ ยั จะไดก้ ลา่ วถงึ ลักษณะเป็ นตน้ ของอารมณ์ ซง่ึ เป็ นเครอื่ งมอื สําคัญของสมทุ ัยทใ่ี ชค้ ลอ้ งใจชาว จติ ตนคร ดังทไ่ี ดก้ ลา่ วแลว้ วา่ ในจติ ตนครมที กุ อยา่ งเหมอื นอยา่ งในบา้ นเมอื งท่ัวไป วา่ ถงึ สงิ่ ทัง้ หลายทจ่ี ะมองเห็นไดด้ ว้ ยตา ก็มอี ยทู่ ่ัวไป เป็ นสง่ิ ทเ่ี กดิ มขี น้ึ โดยธรรมชาตเิ ชน่ ตน้ ไมภ้ เู ขาก็มี เป็ น สง่ิ ทําขนึ้ สรา้ งขน้ึ เชน่ บา้ นเรอื นอาคารก็มี ลมื ตาขน้ึ ก็ไดเ้ ห็นรอบไปหมด สมทุ ัยไดส้ รา้ งสรรคต์ บแตง่ ขนึ้ มากมาย และคยุ กันนักหนาวา่ ตนเป็ นผคู ้ ดิ สง่ิ ทเี่ รยี กวา่ วจิ ติ รศลิ ปตา่ ง ๆ ขน้ึ ในโลก บา้ นเรอื น ปราสาทราชวงั ตลอดถงึ วดั วาอารามลว้ นตอ้ งมวี จิ ติ รศลิ ป การตบแตง่ ตา่ ง ๆ ตลอดถงึ การตบแตง่ กาย ของบรุ ษุ สตรที ัง้ ปวงก็ตอ้ งมวี จิ ติ รศลิ ป และตา่ งก็ประกวดประขนั กนั ยง่ิ นักในการแตง่ กายใหท้ ันสมัย นยิ ม หรอื ทเี่ รยี กวา่ แฟชน่ั นอกจากนย้ี งั มกี ารแสดงตา่ ง ๆ เชน่ โขน ละคร ภาพยนตร์ การละเลน่ เตน้ รําเป็ นตน้ สาํ หรับดเู ลน่ เพอ่ื ความบนั เทงิ คนทัง้ ปวงตา่ งทมุ่ เทเงนิ ทองไปมากมายเพอื่ สง่ิ ที่ สาํ หรับจะไดด้ งู ามตาเทา่ นัน้ ทสี่ รปุ ลงไดใ้ นคําเดยี ววา่ “รปู ” ทตี่ ามองเห็น เทา่ กบั วา่ เป็ นอาหารตา นั่นแหละ ทค่ี นทัง้ ปวงตอ้ งซอื้ หาอาหารตานด้ี ว้ ยมลู คา่ ทสี่ งู มาก มากยงิ่ กวา่ อาหารทบ่ี รโิ ภคเขา้ ไป ทางปาก ยังเสยี งทจ่ี ะฟังทางหู ก็มที ัง้ ทเ่ี ป็ นเสยี งธรรมชาตแิ ละเสยี งทส่ี รรคส์ รา้ งขนึ้ เชน่ เสยี งลมเสยี งฟ้า เสยี งสตั วร์ อ้ ง เสยี งคนพดู เสยี งขบั รอ้ ง เสยี งดนตรตี า่ งชนดิ สมทุ ัยกลา่ วโออ้ วดอกี เหมอื นกนั วา่ ได ้ สรา้ งเสยี งทไี่ พเราะตา่ ง ๆ ใหแ้ กโ่ ลก เชน่ เสยี งขบั รอ้ งเสยี งดนตรนี านาชนดิ สําหรับบรรเลงประโคม

๒๒ ขบั กลอ่ มใหเ้ ป็ นสขุ ซงึ่ ก็สรปุ ลงไดใ้ นคําเดยี ววา่ “เสยี ง” ทหี่ ไู ดย้ นิ เทา่ กบั วา่ เป็ นอาหารหนู ั่นเอง ซงึ่ บางทคี นก็ตอ้ งการซอื้ อาหารหนู ด้ี ว้ ยราคาแพงอกี เหมอื นกนั ยังกลน่ิ ทจี่ ะสดู ดมทางจมกู ก็มตี า่ ง ๆ ทัง้ โดยธรรมชาติ เชน่ กลน่ิ หอมกลน่ิ เหม็นของดอกไมแ้ ละของเน่า ทัง้ โดยปรงุ แตง่ เชน่ กลนิ่ ธปู กลน่ิ น้ําอบ สมทุ ัยก็อวดอา้ งอกี นั่นแหละ วา่ ไดป้ รงุ แตง่ กลน่ิ ทห่ี อมทัง้ หลายสําหรับจรงุ ความสขุ สรปุ ลง ไดใ้ นคําเดยี ววา่ “กลนิ่ ” ทจ่ี มกู ไดส้ ดู ดม เทา่ กับเป็ นอาหารจมกู บางทคี นก็ตอ้ งซอื้ อาหารนดี้ ว้ ยราคา แพง ยังรสทจ่ี ะลมิ้ ทางลน้ิ ก็มตี า่ ง ๆ ทัง้ โดยธรรมชาตแิ ละโดยปรงุ แตง่ เชน่ รสอาหารนานาประเภท สมทุ ัยอวดนักเหมอื นกัน วา่ ไดป้ รงุ แตง่ รสอาหารอันโอชาลน้ิ นานัปการ แตก่ ็สรปุ ลงไดใ้ นคําเดยี ววา่ “รส” ทล่ี นิ้ ลม้ิ อนั คนโดยมากตอ้ งแสวงหารสมาเป็ นอาหารลนิ้ ดว้ ยราคาแพง ยังสงิ่ ทกี่ ายถกู ตอ้ งออ่ น แขง็ ตา่ ง ๆ ก็มที ัง้ โดยธรรมชาตแิ ละโดยปรงุ แตง่ สมทุ ัยไดค้ ยุ โอน่ ัก วา่ ไดส้ รา้ งสง่ิ สมั ผัสทางกายที่ ละมนุ ละไมสาํ หรับบําเรอความสขุ มากมาย สรปุ ลงไดใ้ นคําเดยี ววา่ “โผฏฐัพพะ (สง่ิ ถกู ตอ้ ง) ทาง กาย” คนโดยมากก็พากนั แสวงหาสงิ่ ทมี่ สี มั ผสั ใหเ้ กดิ สขุ เทา่ กับเป็ นอาหารกายกนั ดว้ ยราคาแพงลวิ่ ทัง้ ยงั เรอื่ งตา่ ง ๆ ทคี่ ดิ ทางใจ สมทุ ัยอวดโอว่ า่ ไดช้ ว่ ยปรงุ เรอ่ื งตา่ ง ๆ ใหแ้ กใ่ จคนทัง้ ปวง สรปุ ลงได ้ ในคําเดยี ววา่ “ธรรม (เรอื่ ง)” ทใี่ จรคู ้ ดิ ถงึ คนทัง้ หลายก็พากนั แสวงหาเรอ่ื งมาเป็ นอาหารใจอยเู่ สมอ บางทกี ็ดว้ ยราคาแพงเชน่ เดยี วกัน ดังกลา่ วแลว้ จะเห็นไดว้ า่ เพอ่ื ใหไ้ ดม้ าซง่ึ รปู เสยี ง กลนิ่ รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ ทถี่ กู ใจพอใจ แต่ ละคนตอ้ งเสยี ไปเพอื่ แลกมาเป็ นอันมาก และสําหรับสามญั ชนแลว้ ยอ่ มมคี วามปรารถนาตอ้ งการใน สงิ่ ดงั กลา่ วอยดู่ ว้ ยกนั ตา่ งกนั เพยี งมากหรอื นอ้ ย และความมากหรอื นอ้ ยทต่ี า่ งกันนกี้ ็หาไดเ้ กดิ จาก อะไรอน่ื ไม่ แตเ่ กดิ จากความปรงุ ของสมทุ ัยทม่ี ากหรอื นอ้ ยน่ันเอง สมทุ ัยปรงุ ใหเ้ ป็ น รปู เสยี ง กลนิ่ รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ เป็ นทนี่ ่าปรารถนาพอใจมาก ความปรารถนาตอ้ งการก็มาก สมทุ ัยปรงุ ให ้ เป็ น รปู เสยี ง กลนิ่ รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ เป็ นทนี่ ่าปรารถนาพอใจนอ้ ย ความปรารถนาตอ้ งการก็ จะนอ้ ย ความมอี นิ ทรยี สงั วรคอื การมสี ตริ ะวงั ไวเ้ สมอ มใิ หส้ มทุ ัยปรงุ ใหเ้ กดิ ความปรารถนา ตอ้ งการมากไปเทา่ นัน้ ทจ่ี ะทําใหส้ ามารถควบคมุ ปรารถนาตอ้ งการจะไดเ้ ห็นรปู ไดฟ้ ังเสยี ง ไดด้ ม กลนิ่ ไดล้ ม้ิ รส ไดส้ มั ผสั ไดร้ ับรเู ้ รอื่ งราวทพี่ อใจ ไวไ้ ด ้ใหอ้ ยใู่ นขอบเขตพอสมควร ไมก่ อ่ ใหเ้ กดิ ความรอ้ นรนกระวนกระวายจนเกนิ ไป จนถงึ กบั ทําใหต้ อ้ งแสวงหามาใหไ้ ดแ้ มจ้ ะตอ้ งแลกกับสงิ่ ทมี่ ี คา่ อน่ื ๆ เป็ นตน้ วา่ ชอ่ื เสยี ง เกยี รตยิ ศ ยอมโกง ยอมกนิ ยอมปลนิ้ ปลอ้ นหลอกลวงทรยศ เพอื่ ให ้ ไดม้ าซง่ึ สงิ่ ทสี่ มทุ ัยปรงุ ใหเ้ ห็นวา่ น่าปรารถนาตอ้ งการอยา่ งยงิ่ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายมี โอกาสจะอบรมสตใิ หเ้ กดิ ไดท้ ันความปรงุ ของสมทุ ัย จงึ นับวา่ เป็ นผมู ้ โี อกาสดที จ่ี ะไมถ่ กู สมทุ ัยนําไป เสอ่ื มเสยี ดงั กลา่ ว อนั ชอื่ เสยี งเกยี รตยิ ศนัน้ มคี า่ ยง่ิ นัก สตเิ ทา่ นัน้ จะชว่ ยรักษาไวไ้ ด ้มใิ หน้ ําไปแลก กับสง่ิ ทนี่ ่าปรารถนาตอ้ งการ จงึ ควรจะอบรมสตใิ หเ้ ต็มทด่ี ว้ ยกันทกุ คน จติ ตนคร เมอื งภาพยนตร์ จติ ตนครพรั่งพรอ้ มไปดว้ ยสงิ่ ทัง้ ปวง ดังทส่ี รปุ เรยี กวา่ รปู เสยี ง กลนิ่ รส โผฏฐัพพะ และเรอื่ ง หลายหลาก ซง่ึ ผา่ นเขา้ ไปทางระบบสอื่ สารชนั้ นอกชนั้ ในดงั กลา่ วแลว้ อนั เรยี กดว้ ยภาษาของชาว จติ ตนครวา่ “อารมณ์” แปลวา่ “สงิ่ เป็ นเครอ่ื งหน่วงเหนย่ี วจติ ใจ” สมทุ ัยเป็ นผสู ้ รา้ งขน้ึ และ สอดแทรกเขา้ ไปทางระบบสอื่ สารทัง้ หลาย สมทุ ัยใชอ้ ารมณเ์ ป็ นเครอ่ื งมอื ในการครองใจคนทัง้ ปวง โดยเป็ นเครอ่ื งหน่วงเหนยี่ วจติ ใจใหห้ ลงเพลนิ ยนิ ดี สมทุ ัยคอยเตมิ เชอ้ื ความอยาก ความใคร่ ความ ปรารถนา แกช่ าวจติ ตนคร และตบแตง่ อารมณท์ น่ี ่าใคร่ น่าปรารถนา น่าพอใจไวค้ อยสนอง ชาวจติ ตนครจงึ พากนั หวิ กระหายอารมณด์ งั กลา่ วอยอู่ ยา่ งไมอ่ ม่ิ ไมเ่ พยี งพอ ไดอ้ ารมณ์อยา่ งนแ้ี ลว้ ก็ ใครจ่ ะไดอ้ ารมณอ์ ยา่ งนัน้ อกี นอกจากนบี้ รรดาหัวโจกและสมนุ ทัง้ ปวงก็พากนั แอบแฝงหนุนให ้

๒๓ เป็ นไปตา่ ง ๆ เชน่ บางทไี มไ่ ดอ้ ารมณท์ น่ี ่าปรารถนาก็หนุนใหโ้ กรธกรว้ิ ตรงกันขา้ มพากันหนุนไปตาม อารมณน์ เี้ อง ชาวจติ ตนครหาไดเ้ ห็นสงิ่ ทหี่ นุนใหเ้ ป็ นอยา่ งนัน้ อยา่ งนค้ี อื บรรดาหวั โจกและสมนุ เหลา่ นัน้ ไม่ ถา้ จะวาดภาพของอารมณใ์ หพ้ อมองเหน็ ไดช้ ดั ก็พอวาดไดด้ งั น้ี อารมณจ์ ะปรากฎเป็ นภาพของสง่ิ ทงั้ หลายทตี่ ามองเหน็ มาลอยอยใู่ นใจ เชน่ เป็ นภาพ บา้ นเรอื น ตน้ ไม ้ภเู ขา บรุ ษุ สตรี ถา้ เป็ นสงิ่ ทส่ี ะดดุ ตา สะดดุ ใจ หรอื เป็ นสงิ่ ทชี่ อบหรอื แมช้ งั ก็ยง่ิ เป็ น ภาพทปี่ รากฎเดน่ ชดั บางทเี ป็ นวมิ านลอย ดังทเี่ รยี กวา่ สรา้ งวมิ านในอากาศ บางทเี ป็ นภาพทนี่ ่า เกลยี ดน่ากลวั เชน่ ภตู ผิ ปี ีศาจ เมอ่ื ปรากฏเป็ นภาพขนึ้ ในใจดังนแี้ ลว้ ก็ยนิ ดใี นภาพทน่ี ่ายนิ ดี ยนิ รา้ ย หรอื โกรธแคน้ ขดั เคอื งในภาพทนี่ ่ายนิ รา้ ย อารมณ์จะปรากฏเป็ นภาพจากเสยี งทห่ี ไู ดย้ นิ เป็ นภาพ เสยี งทแี่ วว่ ในใจ เป็ นเสยี งดนตรี เสยี งลม เสยี งน้ํา เสยี งสตั วร์ อ้ ง เสยี งคนพดู ซงึ่ แปลภาษาออกมา เป็ นคนเป็ นวตั ถเุ ป็ นตน้ เชน่ ไดย้ นิ คําวา่ แกว้ แหวนเงนิ ทอง จะปรากฏภาพเป็ นแกว้ แหวนเงนิ ทองลอย อยใู่ นใจ แลว้ ก็เกดิ โลภในภาพนัน้ อารมณ์จะปรากฏเป็ นภาพกลนิ่ ทจ่ี มกู สดู ดม เป็ นภาพรสทล่ี นิ้ ได ้ ลมิ้ เป็ นภาพสง่ิ ถกู ตอ้ งทางกายขน้ึ ในใจเชน่ เดยี วกนั แลว้ ก็ชอบหรอื ชงั อยกู่ บั อารมณน์ ัน้ อารมณจ์ ะ ปรากฏเป็ นภาพของเรอื่ งทกุ เรอ่ื งทใ่ี จคดิ ใจคดิ ถงึ ภเู ขา ก็จะปรากฏเป็ นภาพภเู ขาขน้ึ ทันที ใจคดิ ถงึ บตุ รภรยิ า สามี จะปรากฏเป็ นภาพบคุ คลเหลา่ นข้ี น้ึ ทันที ใจคดิ ถงึ เสยี ง ถงึ กลน่ิ ถงึ รส ถงึ สง่ิ ถกู ตอ้ ง ถงึ เรอื่ งของสงิ่ เหลา่ นี้ ก็จะปรากฏเป็ นภาพของสงิ่ ทัง้ ปวงนท้ี กุ อยา่ งสดุ แตว่ า่ ใจจะคดิ ถงึ อะไร แลว้ ก็ ชอบหรอื ชงั อยกู่ บั ภาพเหลา่ นัน้ เชน่ เดยี วกนั ชาวจติ ตนครพากนั พัวพันเพลดิ เพลนิ อยกู่ ับภาพ คลา้ ยกับคนน่ังดภู าพยนตรน์ ยิ มชมชอบตัวพระตัว นางเกลยี ดตัวผรู ้ า้ ย บางคราวก็หวั เราะเฮฮา บางคราวทใ่ี จออ่ นก็รอ้ งไห ้เพราะมไิ ดน้ กึ วา่ เป็ น ภาพยนตร์ แตน่ กึ วา่ เป็ นเรอ่ื งจรงิ หรอื เป็ นชวี ติ จรงิ สมทุ ัยสามารถทําใหช้ าวจติ ตนครคดิ วา่ อารมณ์ที่ ปรากฏเป็ นภาพในใจนเ้ี ป็ นของจรงิ ฉันนัน้ เหมอื นกนั โดยใชห้ ัวโจกสําคญั เงยี บ ๆ คอื โมโหใหเ้ ขา้ แทรกแทรงทําใหห้ ลงเขา้ ใจผดิ อนั ทจี่ รงิ จติ ตนครเป็ นเมอื งภาพยนตรท์ ย่ี ง่ิ ใหญก่ วา่ เมอื งใด ๆ ใน โลก และชาวเมอื งจติ ตนครก็ชอบดภู าพยนตรก์ นั มาก สามารถดอู ยไู่ ดท้ ัง้ กลางวนั กลางคนื คอื เวน้ แตห่ ลบั ถงึ หลบั ก็ยังชอบฝันดภู าพยนตรก์ นั อกี คนดหู นังดลู ะครเพลดิ เพลนิ อยกู่ ับการแสดงของ หนังละคร ก็เชน่ เดยี วกับชาวจติ ตนครเพลดิ เพลนิ อยกู่ ับภาพแสดงของอารมณ์ เมอ่ื ผดู ้ หู นังดลู ะครไม่ ปลอ่ ยใจจนเกนิ ไป มสี ตริ ตู ้ วั ไวบ้ า้ งวา่ กําลังดหู นังดลู ะคร ก็จะไมห่ ลงชอบชงั ไมย่ นิ ดยี นิ รา้ ยไปกบั บทบาทของตวั แสดง เชน่ นฉี้ ันใด เมอ่ื ภาพของอารมณ์ปรากฏขนึ้ ใหเ้ ห็น แมช้ าวจติ ตนครไมป่ ลอ่ ยใจ จนเกนิ ไป มสี ตริ วู ้ า่ เป็ นสงิ่ ทสี่ มทุ ัยใชห้ ัวโจกสรา้ งขนึ้ เพอ่ื ลอ่ ใหห้ ลง ก็จะไมช่ อบชงั ยนิ ดยี นิ รา้ ยไปกบั ภาพทแี่ สดงขนึ้ ดว้ ยอารมณน์ ัน้ จนเกนิ ไป ฉันนัน้ การศกึ ษาใหร้ คู ้ วามจรงิ คอื ศกึ ษาธรรมของพระพทุ ธเจา้ และการอบรมสตใิ หด้ ํารงอยสู่ มํา่ เสมอ จงึ เป็ นสง่ิ สําคญั ทสี่ ดุ ของผทู ้ ไี่ มต่ อ้ งการจะหลงเพลดิ เพลนิ ชอบชงั ยนิ ดยี นิ รา้ ยไปกับภาพทสี่ มทุ ัยสรา้ ง ขนึ้ ไวล้ อ่ ใหห้ ลง ผไู ้ มเ่ พลดิ เพลนิ ยนิ ดยี นิ รา้ ยจนเกนิ ไปเทา่ นัน้ ทม่ี จี ติ ใจสงบเยอื กเย็นทก่ี ลา่ วไดว้ า่ เป็ นจติ ใจทมี่ คี า่ เป็ นทพ่ี งึ ปรารถนาของผมู ้ ปี ัญญาทัง้ หลาย ยาเสพยต์ ดิ สตั ว์ ๖ ชนดิ ชาวจติ ตนครพากนั ตดิ อารมณ์กันงอมแงม ไมส่ ามารถจะขาดอารมณ์ได ้และดงั ทไ่ี ดก้ ลา่ วแลว้ อารมณป์ รากฏเป็ นภาพทดี่ เู ป็ นของจรงิ จัง ไมใ่ ชเ่ หมอื นอยา่ งทช่ี าวโลกพดู กนั วา่ อารมณท์ ห่ี มายถงึ เรอ่ื งอะไรในใจ ไมป่ รากฏรปู รา่ งอะไรใหม้ องเห็น ในจติ ตนครอารมณเ์ ป็ นภาพใหม้ องเห็นเป็ นรปู รา่ ง

๒๔ ขน้ึ จรงิ ๆ เชน่ เป็ นภาพตน้ ไมก้ ็มองเห็นเป็ นตน้ ไมจ้ รงิ ๆ เป็ นภาพคนก็มองเห็นเป็ นบรุ ษุ สตรี เป็ นเด็ก เป็ นหนุ่มสาว เป็ นผใู ้ หญ่ วัยตา่ ง ๆ ขนึ้ จรงิ ๆ ฉะนัน้ อารมณ์จงึ เป็ นเครอ่ื งมอื สําคญั ของสมทุ ัย และ สมทุ ัยรวู ้ ธิ ที ําใหช้ าวจติ ตนครตดิ อารมณค์ ลา้ ยกับตดิ สรุ ายาฝ่ิน ทแี รกทกุ คนก็ดม่ื สรุ าไมเ่ ป็ น สบู ฝ่ิน ไมไ่ ด ้แตเ่ มอื่ หดั ดม่ื หดั สบู เขา้ บอ่ ย ๆ ในทสี่ ดุ ก็ตดิ ถงึ เวลาก็จะตอ้ งดม่ื ตอ้ งสบู ถา้ ไมไ่ ดด้ มื่ ไมไ่ ดส้ บู ก็จะกระวนกระวายหงดุ หงดิ เมอ่ื ไดด้ ม่ื ไดส้ บู แลว้ จงึ จะสงบ ในจติ ตนครไมม่ สี รุ ายาฝ่ิน ไมม่ เี ฮโรอนิ และยาเสพยต์ ดิ ใหโ้ ทษตา่ ง ๆ อยา่ งในเมอื งท่ัว ๆ ไป แตม่ ี อารมณ์นแ่ี หละแทนทสี่ งิ่ อน่ื ๆ ทแี รกก็ดเู หมอื นไมส่ สู ้ นใจกนั นักในจติ ตนคร แตส่ มทุ ัยแทรกเขา้ มา ทางระบบสอ่ื สารทัง้ ปวงสจู่ ติ ตนครบอ่ ย ๆ โดยพยายามแทรกแตอ่ ารมณ์ทงี่ ดงามน่ารักใครป่ รารถนา พอใจ ชาวจติ ตนครก็ชกั จะตดิ ใจตดิ ตาตดิ หตู ดิ จมกู ตดิ ลน้ิ ตดิ กาย เกดิ ความกระหายทจี่ ะไดร้ ับ อารมณ์ทง่ี ามอยเู่ ป็ นประจํา เมอื่ ไมไ่ ดก้ ็กระวนกระวายหงดุ หงดิ ตอ่ เมอ่ื ไดจ้ งึ จะสงบ เมอ่ื พากนั ตดิ อารมณ์ดงั นส้ี มทุ ัยก็เบาใจ วา่ ไมม่ ใี ครจะคดิ กอู ้ สิ รภาพแน่ เพราะพากันคดิ แตจ่ ะใชอ้ ารมณ์ทงี่ ามกนั ทัง้ นัน้ เหมอื นอยา่ งคนตดิ ฝ่ินตดิ กญั ชาก็คดิ แตจ่ ะหาฝ่ินกญั ชามาสบู เทา่ นัน้ อารมณ์ทง่ี ามนเ้ี ป็ น ยาเสพยต์ ดิ ทส่ี าํ คญั ทสี่ มทุ ยั วางแกช่ าวจติ ตนคร เชน่ ชายงามหญงิ งามทป่ี รากฏเป็ นภาพให ้ มองเห็น นอกจากนี้ สมทุ ัยยงั ไดเ้ ลย้ี งสตั วต์ า่ ง ๆ ไวอ้ กี มากมาย เชน่ งชู นดิ ตา่ ง ๆ จระเข ้นกตา่ งชนดิ ไก่ สนุ ัข จงิ้ จอก ลงิ ใหญเ่ ล็กเป็ นอันมาก และแทนทจ่ี ะสรา้ งสวนสตั วใ์ หอ้ ยเู่ ป็ นสว่ นสดั กลับปลอ่ ยใหอ้ ยู่ ท่ัวไปในจติ ตนครตามแตส่ ตั วจ์ ําพวกไหนจะชอบอยชู่ อบเทยี่ วไปในทไี่ หน เชน่ งอู ยใู่ นจอมปลวก จระเขอ้ ยใู่ นน้ํา นกบนิ อยใู่ นอากาศและจับพกั นอนบนตน้ ไม ้ ไกอ่ ยใู่ นบา้ น สนุ ัขจงิ้ จอกอยใู่ นป่ าชา้ ลงิ อยบู่ นหมไู่ ม ้บางทสี ตั วท์ งั้ ปวงเชน่ ทกี่ ลา่ วมาก็เทยี่ วเพน่ พา่ นท่ัวไป บางทสี มทุ ัยจับสตั วเ์ หลา่ นม้ี าผกู รวมไวแ้ ลว้ ก็ปลอ่ ย เป็ นกฬี าทสี่ นุกอยา่ งหนง่ึ เพราะจะไดเ้ ห็นสตั วเ์ หลา่ นตี้ า่ งวง่ิ ไปสทู่ อี่ ยขู่ องตน สมทุ ัยหวั เราะชอบใจแลว้ กลา่ ววา่ ชาวจติ ตนครก็เหมอื นสตั วเ์ หลา่ นัน้ เพราะพากันวงิ่ ไปหาอารมณ์ คอื รปู เหมอื นอยา่ งงเู ลอื้ ยปราดไปหาจอมปลวก วงิ่ ไปหาอารมณ์คอื เสยี งเหมอื นจระเขว้ ง่ิ ไปลงน้ํา วง่ิ ไปหาอารมณค์ อื กลน่ิ เหมอื นนกบนิ หวอื ไปในอากาศ วง่ิ ไปหาอารมณค์ อื รสเหมอื นไกบ่ นิ ไปสบู่ า้ น ทตี่ ัวอาศยั วง่ิ ไปหาอารมณค์ อื สงิ่ ถกู ตอ้ งทางกายเหมอื นสนุ ัขจงิ้ จอกวง่ิ ไปสปู่ ่ าชา้ วง่ิ ไปหาอารมณ์ คอื เรอื่ งทางใจเหมอื นวานรวง่ิ หลกุ หลกิ ไปบนตน้ ไม ้นเี้ ป็ นกฬี าสนุกสนานมากของสมทุ ัยในการที่ เห็นหมคู่ นทัง้ เมอื งวงิ่ พลา่ นไปในทศิ ทางตา่ ง ๆ บางทกี ็ชนกัน ปะทะกนั แยง่ ชงิ กนั ตอ่ สวู ้ างหมดั มวย แทงฟันยงิ กนั เป็ นคู่ ๆ วนุ่ วายไปหมด ยงิ่ ยงุ่ ยงิ่ วนุ่ วายสบั สนอลหมา่ น สมทุ ัยก็ยง่ิ สนุกสนานมาก การศกึ ษาในทางโลกก็ตาม ในทางธรรมก็ตาม ผมู ้ ปี ัญญายอ่ มศกึ ษาเพอ่ื มงุ่ เพม่ิ พนู สตแิ ละปัญญา เป็ นสาํ คญั และยอ่ มเขา้ ใจดวี า่ ตนเองเทา่ นัน้ ทจ่ี ะสามารถนําความรใู ้ นเรอื่ งทัง้ หลายมาเพมิ่ พนู สติ และปัญญาของตนได ้ผเู ้ ขยี นหนังสอื หรอื ผบู ้ รรยายเรอ่ื งราวเหลา่ นัน้ เพยี งสามารถนําความรคู ้ วาม เขา้ ใจมาแสดงใหท้ ราบเทา่ นัน้ หาอาจทําใหผ้ ไู ้ มใ่ ครค่ รวญพจิ ารณาตามเกดิ ประโยชนไ์ ดไ้ ม่ ผนู ้ ํา เรอ่ื งจติ ตนครมาบรรยายในรายการบรหิ ารจติ อยขู่ ณะนกี้ ็เชน่ กนั เป็ นเพยี งผนู ้ ําธรรมเกย่ี วกบั จติ ตนคร มาแสดง หนา้ ทใ่ี นการนําไปใชใ้ หเ้ กดิ ประโยชนต์ อ้ งเป็ นของบรรดาทา่ นผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย เมอื่ เกดิ ความรสู ้ กึ วง่ิ ไปหาอารมณใ์ ดก็ตาม ทเ่ี ห็นวา่ เป็ นความงดงามน่ารักใครป่ รารถนาพอใจ ก็ ควรตอ้ งทําสตใิ หเ้ กดิ ขน้ึ ใหร้ ทู ้ ันแมเ้ พยี งพอสมควร วา่ สมทุ ัยกําลงั ทํางานยดึ ครองเราอยอู่ ยา่ ง เฉลยี วฉลาด แมเ้ ราไมต่ อ่ ตา้ นขดั ขนื คอื ไมพ่ ยายามยับยัง้ ความปรารถนาตอ้ งการเสยี บา้ งเลย ปลอ่ ย ไปเต็มแรงแลว้ แตค่ วามปรารถนาตอ้ งการจะนําไป เราก็จะตกเป็ นทาสของสมทุ ัย ไมม่ อี สิ ระแกต่ วั ทาสคนใดจะมคี วามสขุ ทแี่ ทจ้ รงิ ไดล้ องคดิ ดู ชาวจติ ตนครทปี่ ลอ่ ยใหค้ วามปรารถนาตอ้ งการในรปู เสยี ง กลน่ิ รส โผฏฐัพพะและธรรมารมณ์นําไปอยา่ งไมข่ ดั ขนื ตา้ นทาน ก็จะหาความสขุ ทแ่ี ทจ้ รงิ ไมไ่ ด ้เชน่ เดยี วกับทาสนั่นเอง ฉะนัน้ เราจะเลอื กเป็ นทาสหรอื เป็ นไท ก็จะเลอื กไดด้ ว้ ยการยอมให ้ สมทุ ัยครอบครองหรอื ตอ่ ตา้ นขดั ขนื สมทุ ัยจนสดุ สตปิ ัญญาเทา่ นัน้

๒๕ สมทุ ยั รกั ษาพชื พนั ธแุ์ หง่ มนษุ ยแ์ ละสตั ว์ สงิ่ ทส่ี มทุ ัยระดมพลังเพอื่ สบื รักษาไวม้ ากทสี่ ดุ ก็คอื พชื พันธแุ์ หง่ มนุษยแ์ ละสตั วด์ ริ ัจฉานทั่วไป ตลอดถงึ พชื พันธแุ์ หง่ ตน้ ไมใ้ บหญา้ ทัง้ ปวงในโลก สมทุ ัยไดส้ อดแทรกความรสู ้ กึ ทางเพศไวแ้ กช่ าว จติ ตนครทัง้ ปวงโดยแบง่ ออกเป็ นเพศคู่ ซงึ่ มคี วามรสู ้ กึ ไวตอ่ กนั อยา่ งยง่ิ เพอ่ื สบื รักษาพชื พันธขุ์ อง คนไว ้จนถงึ ทา่ นผรู ้ ไู ้ ดก้ ลา่ วไวว้ า่ “ยังไมเ่ ห็นรปู อยา่ งอนื่ เสยี งอยา่ งอน่ื กลนิ่ อยา่ งอน่ื รสอยา่ งอนื่ สง่ิ ถกู ตอ้ งทางกายอยา่ งอนื่ สกั อยา่ งหนงึ่ ทจ่ี ะครอบงําจติ ของบรุ ษุ ได ้เหมอื นอยา่ งรปู ของสตรี เสยี ง ของสตรี กลน่ิ ของสตรี รสของสตรี สงิ่ ถกู ตอ้ งทางกายของสตรี สง่ิ ทัง้ ๕ นขี้ องสตรยี อ่ มครอบงําจติ ของบรุ ษุ ตงั้ อย”ู่ ในทางตรงกนั ขา้ ม ทา่ นก็ไดก้ ลา่ วไวว้ า่ “ยังไมเ่ ห็นรปู อยา่ งอน่ื เสยี งอยา่ งอน่ื กลนิ่ อยา่ งอนื่ รสอยา่ งอนื่ สง่ิ ถกู ตอ้ งทางกายอยา่ งอน่ื สกั อยา่ งหนงึ่ ทจี่ ะครอบงําจติ ของสตรไี ด ้เหมอื น อยา่ งรปู ของบรุ ษุ เสยี งของบรุ ษุ กลนิ่ ของบรุ ษุ รสของบรุ ษุ สง่ิ ถกู ตอ้ งทางกายของบรุ ษุ สง่ิ ทัง้ ๕ น้ี ของบรุ ษุ ยอ่ มครอบงําจติ ของสตรตี งั้ อย”ู่ สมทุ ัยแทรกความรสู ้ กึ ของบคุ คลทัง้ สองเพศไวใ้ หม้ ตี อ่ กนั รนุ แรงถงึ เพยี งนกี้ ด็ ว้ ยความกลวั วา่ โลกจะ สญู สน้ิ พชื พันธุ์ จะไมม่ ใี ครเหลอื อยใู่ หส้ มทุ ัยครอบครองใจ เพราะสมทุ ัยทราบดวี า่ จติ ตนครมภี ยั ธรรมชาตทิ รี่ า้ ยแรงทช่ี าวจติ ตนครจะตอ้ งประสบอยา่ งหลกี เลย่ี งไมไ่ ด ้ ซง่ึ จะไดเ้ ลา่ ในเมอื่ ถงึ วาระ ถา้ ไมม่ พี ชื พันธสุ์ บื ตอ่ ก็จะสนิ้ สญู ไปหมดเมอื งในเวลาไมเ่ กนิ รอ้ ยปี หรอื จะเกนิ ไปบา้ งก็ไมม่ ากนัก และ รา่ งกายของบคุ คลทัง้ สองเพศนเ้ี ลา่ ก็แสนทจ่ี ะสกปรก สมทุ ัยจําตอ้ งแทรกความรสู ้ กึ ดงั กลา่ วไวอ้ ยา่ ง แรง ไมเ่ ชน่ นัน้ ตา่ งก็จะเมนิ เฉยตอ่ กันและกัน ทัง้ ภาระในการครองเรอื นก็หนัก สมทุ ัยตอ้ งสรา้ งแทรก ความรักในบตุ รธดิ าเป็ นอยา่ งยง่ิ ไวด้ ว้ ย ไมเ่ ชน่ นัน้ ก็ไมม่ ใี ครอยากมลี กู อยากเลย้ี งลกู สมทุ ัยจงึ จําตอ้ งระดมพลังแหง่ ความรสู ้ กึ ดงั กลา่ วหรอื ทเ่ี รยี กกันวา่ “ความรักความใคร”่ เพอ่ื รักษาพชื พันธไุ์ ว ้ ในจติ ใจของชาวจติ ตนครมากเป็ นพเิ ศษแมจ้ ะใหเ้ กดิ ผลตามประสงค์ แตก่ ็ใหเ้ กดิ ผลเดอื ดรอ้ น เสยี หายหลายอยา่ ง เชน่ ชาวจติ ตนครผถู ้ กู พลังความรักใครค่ รอบงําใหก้ ระวนกระวายก็ปฏบิ ตั ริ ะงับ หรอื บําบัดความรสู ้ กึ เชน่ นใี้ นทางทผ่ี ดิ ตา่ ง ๆ มกี ารกระทําผดิ ตา่ ง ๆ มสี ถานทบี่ ําบัดตา่ ง ๆ มวี ธิ ยี ่วั ยุ ความรสู ้ กึ ตา่ ง ๆ บรรดาพรรคพวกของสมทุ ยั อกี มากมายก็ไดโ้ อกาสแทรกแซงแสดงตวั ผสมผสาน ไปกบั เรอ่ื งนี้ ก็เป็ นทพ่ี อใจของสมทุ ัย อกี อยา่ งหนงึ่ จํานวนสํามะโนครัวคนของจติ ตนครมากขนึ้ ผดิ สงั เกตโดยรวดเร็ว เชน่ เดยี วกับจํานวน คนของประเทศตา่ ง ๆ ในโลก ทําใหเ้ กดิ ปัญหาวา่ คนจะลน้ โลกขน้ึ แตส่ มทุ ัยหาไดก้ ลัวปัญหานไี้ ม่ ทัง้ ไมข่ วนขวายทจ่ี ะควบคมุ ยับยัง้ แตป่ ระการใด เพราะสมทุ ัยมพี ลังในการทําลายอยใู่ นมอื พรอ้ มแลว้ ไมน่ อ้ ยกวา่ พลงั แหง่ การสรา้ ง อาจจะยงิ่ กวา่ เสยี อกี เชน่ ในโลกปัจจบุ นั น้ี อาวธุ ปรมาณูทพ่ี ากนั ทําไว ้ มกี ําลังแหง่ การทําลายมหาศาล จะทําลายสง่ิ ทัง้ ปวง พรอ้ มทัง้ ชวี ติ คนทัง้ โลกไดใ้ นเวลา พรบิ ตาเดยี ว ถงึ เวลามคิ สญั ญเี มอ่ื ใด สมทุ ัยจะระดมพลังแหง่ การทําลายเมอ่ื นัน้ สมทุ ัยไดแ้ ทรกแซง ความรสู ้ กึ ทางทําลายเขา้ ในใจแหง่ ชาวจติ ตนครไวแ้ ลว้ จงึ ไมว่ ติ กวา่ คนจะลน้ โลก สมทุ ัยแหง่ จติ ตนครมพี ลังรา้ ยรนุ แรงน่ารังเกยี จสะพงึ กลวั ยง่ิ นักดงั กลา่ วมา แตส่ มทุ ัยก็มคี วามเฉลยี ว ฉลาดรอบคอบในการใชพ้ ลังนัน้ จนทําใหช้ าวจติ ตนครยอมตกอยใู่ ตพ้ ลงั ดังกลา่ วอยา่ งเต็มอกเต็ม ใจ มไิ ดร้ ะแวงสงสยั วา่ นั่นแหละคอื สงิ่ ทจ่ี ะนําตนไปสคู่ วามพนิ าศหายนะ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ผทู ้ รง พระปัญญาคณุ เลศิ กวา่ ปัญญาทัง้ หลาย จงึ ทรงรเู ้ ทา่ ทันสมทุ ัยทกุ ประการ และดว้ ยทรงพระกรณุ า คณุ เลศิ กวา่ กรณุ าทัง้ หลาย จงึ ทรงแสดงไวใ้ หเ้ ห็นโทษของสมทุ ัย เพอ่ื วา่ ชาวจติ ตนครทัง้ ปวงผมู ้ ี ศรัทธาในพระองคท์ า่ นจะไดพ้ ยายามเห็นตาม และตอ่ ตา้ นสมทุ ัย ไมย่ อมตนใหส้ มทุ ัยนําไปทําลาย อยา่ งยอ่ ยยบั ในทสี่ ดุ

๒๖ อันความเฉลยี วฉลาดของสมทุ ัยในการใชพ้ ลงั ทําลายชาวจติ ตนครในดา้ นตา่ ง ๆ นัน้ แมม้ มี ากมาย เพยี งใด ก็ไมอ่ าจสปู ้ ัญญาของชาวจติ ตนครทเี่ กดิ จากการศกึ ษาธรรมของพระพทุ ธเจา้ แลว้ ปฏบิ ัติ ธรรมสมควรแกธ่ รรม ดงั นัน้ แมไ้ มป่ รารถนาจะยอมใหส้ มทุ ัยชกั จงู ไปตามชอบใจ จนสดุ ทา้ ยนําไปสู่ ความพนิ าศหายนะ ก็ควรทจ่ี ะตอ้ งศกึ ษาพระธรรมคําสงั่ สอนของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ใหร้ ถู ้ กู ตอ้ ง พอสมควร เพอ่ื เป็ นการอบรมปัญญาและสตไิ วต้ อ่ ตา้ นสมทุ ัยไมว่ า่ จะแอบแฝงสอดแทรกเขา้ มาในรปู ใด ความมสี ตแิ ละปัญญารเู ้ ทา่ ทันสมทุ ัยวา่ กําลงั ลอ่ ใหโ้ ลภแลว้ ใหโ้ กรธแลว้ ใหห้ ลงแลว้ แลว้ ใช ้ สตปิ ัญญาตอ่ ตา้ นไมย่ อมโลภ ไมย่ อมโกรธ ไมย่ อมหลงไปตามสมทุ ัย น่ันแหละจะสามารถชนะ สมทุ ัยได ้ไมถ่ กู สมทุ ัยครอบครองชกั นําไปสคู่ วามพนิ าศในวาระสดุ ทา้ ย คบู่ ารมขี องนครสามี ดงั ไดก้ ลา่ วแลว้ เป็ นลําดับมาเกยี่ วกบั จติ ตนคร ปรากฏวา่ นครสามคี อื ผคู ้ รองนครไดไ้ วว้ างใจสมทุ ัย เป็ นอันมากใหด้ ําเนนิ การตา่ ง ๆ ในจติ ตนคร และก็เมอื่ ไดไ้ วว้ างใจมอบหมายใหส้ มทุ ัยดําเนนิ การ แลว้ ก็ไดเ้ รม่ิ สงั เกตเห็นความไมป่ รกตติ า่ ง ๆ ทเ่ี กดิ ขน้ึ แตก่ ็ยังจับตน้ เหตไุ มไ่ ด ้สมทุ ัยเขา้ ใจหลบ ซอ่ นการกระทําของตนและพวกพอ้ ง เขา้ ใจแสดงออกใหเ้ ป็ นทเ่ี ขา้ ใจวา่ ดตี า่ ง ๆ เจา้ เมอื งเองก็เขา้ ใจ วา่ สมทุ ัยดมี าก อนั ทจ่ี รงิ สมทุ ัยและพวกพอ้ งมใิ ชเ่ ป็ นชาวจติ ตนครมาแตเ่ ดมิ แตเ่ ป็ นผทู ้ อ่ี พยพมาจากถน่ิ ทอี่ นื่ มาจับ ตงั้ หลักฐานอยใู่ นจติ ตนคร และชกั ชวนพวกพอ้ งใหพ้ ากันยกเขา้ มายดึ ถน่ิ ฐานตา่ ง ๆ แผก่ ระจายกนั ออกไปจนถงึ วางพวกไวค้ วบคมุ ท่ัวไปหมด สมทุ ัยเองไดต้ งั้ หลักฐานอยกู่ บั นครสามที เี ดยี ว เป็ น ผสู ้ ําเร็จสรรพกจิ ในจติ ตนคร และแตง่ ตงั้ บรรดาหวั โจกทัง้ ๓ พรรคพวกทัง้ ๑๖ กเิ ลส ๑๕๐๐ ตณั หา ๑๐๘ ใหเ้ ป็ นหัวหนา้ และประจําหน่วยตา่ ง ๆ เกณฑใ์ ชช้ าวจติ ตนครเป็ นทาสกรรมกรทําสง่ิ ตา่ ง ๆ ตามแตส่ มทุ ัยจะประสงค์ นครสามกี ็เพลดิ เพลนิ อยกู่ ับภาพยนตรห์ รอื โทรทัศนท์ ส่ี มทุ ัยสรา้ ง อันเรยี ก ดว้ ยภาษาของจติ ตนครวา่ อารมณ์ดังทกี่ ลา่ วแลว้ เดมิ นครสามมี กี ายผดุ ผอ่ ง ดงั จะกลา่ ววา่ มรี ัศมกี ็ น่าจะได ้มปี ัญญาเฉียบแหลมรอู ้ ะไรถกู ตอ้ งฉับพลนั แตเ่ มอื่ คบกับสมทุ ัยมากเขา้ กายทเ่ี คยผดุ ผอ่ งก็ กลายเป็ นเศรา้ หมอง ทเี่ คยมรี ัศมมี แี สงกอ็ บั แสง ทเี่ คยมปี ัญญาเฉยี บแหลมรอู ้ ะไรถกู ตอ้ งกก็ ลายเป็ น ผมู ้ ปี ัญญาออ่ นรอู ้ ะไรมกั ผดิ พลาด ทเี่ คยสงบเยอื กเย็นก็กลับไมส่ งบและรอ้ นรนกระวนกระวาย หวิ กระหายในอารมณ์ยงิ่ ๆ ขน้ึ ไปอยเู่ สมอ นครสามไี ดม้ พี ฤตกิ ารณ์ทัง้ ปวงเปลยี่ นไปจากปรกตแิ ตเ่ ดมิ อยา่ งหนา้ มอื เป็ นหลงั มอื เดชะกศุ ลของนครสามคี อื เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครนยี้ งั มอี ยู่ กลา่ วคอื คบู่ ารมขี องเจา้ เมอื งเป็ นผู ้ เพยี บพรอ้ มดว้ ยคณุ สมบัตทิ ัง้ ปวงตรงขา้ มกับสมทุ ัย ไดเ้ ขา้ มาตกั เตอื นเจา้ เมอื งวา่ เจา้ เมอื งได ้ มองเห็นหรอื ไมว่ า่ เวลานจ้ี ติ ตนครไดย้ งุ่ เหยงิ สบั สนมากขนึ้ เพยี งไร โจรผรู ้ า้ ยหลายกก๊ หลายเหลา่ ที่ ขนึ้ ชอื่ ลอื นามวา่ “กายทจุ รติ ” “วจที จุ รติ ” หรอื “มโนทจุ รติ ” หรอื “คอรัปชน่ั ” เกดิ ขนึ้ ทั่วไป โดยมหี วั โจกใหญท่ รี่ ู ้ๆ กนั วา่ “โลโภ” “โทโส” “โมโห” ยยุ งสง่ เสรมิ และยงั มอี ยา่ งอนื่ อกี มากมายหลาย อยา่ ง เจา้ เมอื งไดร้ ับคําตกั เตอื นจากคบู่ ารมกี ็เรม่ิ เฉลยี วใจมองเห็นความยงุ่ เหยงิ ตา่ ง ๆ ดังกลา่ ว โดยปรกตสิ มทุ ัยไดเ้ ขา้ ประชดิ คมุ เจา้ เมอื งแจไมย่ อมถอยหา่ ง สมทุ ัยไมเ่ กรงกลัวใคร แมแ้ ตเ่ จา้ เมอื ง เองสมทุ ัยก็หาเกรงกลวั ไม่ มอี ยเู่ พยี งคนเดยี วทส่ี มทุ ัยเกรงมากกค็ อื คบู่ ารมขี องเจา้ เมอื ง เมอื่ คบู่ ารมี เดนิ เขา้ มา สมทุ ัยจะถอยหา่ งออกไป ไมก่ ลา้ อยเู่ ผชญิ หนา้ กบั คบู่ ารมี คําตกั เตอื นของคบู่ ารมไี ดผ้ ล ทําใหเ้ จา้ เมอื งไดค้ ดิ ขน้ึ ทันทวี า่ จติ ตนครกําลังยงุ่ เหยงิ สบั สนจรงิ เพราะเมอื่ ไดอ้ ยกู่ ับคบู่ ารมี สมทุ ัย ถอยหา่ งออกไป กายของเจา้ เมอื งก็กลบั ผดุ ผอ่ งมแี สง มปี ัญญารถู ้ กู ตอ้ งขน้ึ สงบเยอื กเย็นขน้ึ และ

๒๗ ความรอ้ นกระวนกระวายก็ระงับดว้ ยการดบั หาย ภาพยนตรต์ า่ ง ๆ ทเี่ ป็ นมายาของสมทุ ัยก็หายไป ภาพแหง่ สจั จะปรากฏขน้ึ แทน คอื ผลทยี่ งุ่ เหยงิ ตา่ ง ๆ แตย่ งั จับเหตไุ มถ่ กู การฟังธรรมคําสงั่ สอนของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ เหมอื นเจา้ เมอื งฟังคําตกั เตอื นของ คบู่ ารมี ทําใหม้ โี อกาสเห็นผดิ ชอบชว่ั ดไี ดต้ ามความเป็ นจรงิ ไมห่ ลงอยตู่ ลอดไป ดงั นัน้ การฟังธรรม คําสงั่ สอนของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ จงึ เป็ นหนทางทจี่ ะนําใหผ้ ผู ้ ดิ พน้ ผดิ ผหู ้ ลงพน้ หลง กลา่ วอกี อยา่ งก็คอื พระธรรมคําสงั่ สอนของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ จะทําใหผ้ มู ้ คี วามทกุ ขไ์ ดร้ ับความสขุ นั่นแล ธรรมสาหรบั ผปู้ กครอง เมอื่ คนเราอยรู่ ว่ มกนั เป็ นหมู่ จําตอ้ งมผี ปู ้ กครองตามลําดบั ชนั้ เมอ่ื รวมกนั เป็ นประเทศชาติ ก็ตอ้ งมี ผปู ้ กครองประเทศ และเมอ่ื รวมกันเป็ นโลก ถงึ จะไมม่ ผี ปู ้ กครองโลกทัง้ หมด ก็ตอ้ งมผี แู ้ ทนของชาติ ทัง้ หลายมาประชมุ ปรกึ ษาวนิ จิ ฉัยเรอ่ื งระหวา่ งชาตคิ ลา้ ยกบั เป็ นคณะผปู ้ กครองโลกบางสว่ นหรอื ทัง้ หมด เครอ่ื งมอื ในการปกครองยอ่ มมอี ยหู่ ลายอยา่ ง แตท่ ข่ี าดไมไ่ ดน้ ัน้ คอื ธรรมของผปู ้ กครอง เพราะถา้ ไมม่ ธี รรมสว่ นนเี้ สยี แลว้ จะปกครองใหเ้ กดิ ความสขุ ความเจรญิ หาไดไ้ ม่ ธรรมของผปู ้ กครองนที้ า่ นเรยี กวา่ “ราชธรรม” แมต้ ามศพั ทจ์ ะแปลวา่ “ธรรมสาํ หรับพระราชา” แต่ ความมงุ่ หมายก็คอื ธรรมสําหรับผปู ้ กครองท่ัวไป และสําหรับผอู ้ ยใู่ นปกครองดว้ ย ทา่ นแสดงไว ้๑๐ ประการเรยี กวา่ “ทศพธิ ราชธรรม” จะกลา่ วเฉพาะขอ้ ๖ คอื ตปะหรอื ตบะ มอี ธบิ ายตามพระธรรม เทศนาทศพธิ ราชธรรม ทสี่ มเด็จพระสงั ฆราชเจา้ กรมหลวงวชริ ญาณวงศ์ ไดท้ รงถวายในการพระ ราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก เมอื่ พ.ศ. ๒๔๙๓ วา่ “ตปะ หรอื ตบะ” โดยพยญั ชนะแปลวา่ “แผดเผา” โดยมากทา่ นใชเ้ ป็ นชอ่ื ของความเพยี ร จงึ แปลวา่ ความเพยี รเป็ นเครอ่ื งแผดเผา (ความเกยี จครา้ น) ใชเ้ ป็ นชอื่ ธรรมอนื่ อกี บา้ ง ทางลัทธพิ ราหมณแ์ สดงวา่ ตบะของพราหมณ์คอื การเลา่ เรยี นพระเวทท่ี ศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิ ตบะของกษัตรยิ ค์ อื การคมุ ้ ครองไพรฟ่ ้าประชาชน ตบะของเวสสะหรอื ไวสยะคอื การทําบญุ ใหท้ านแกพ่ ราหมณ์ ตบะของสทู รคอื การรับใช ้ตบะของฤษีคอื การกนิ อาหารทเ่ี ป็ นผกั มคี ําเป็ นคาถา หนง่ึ แสดงวา่ “อาทติ ยม์ ตี บะคอื สอ่ งแสงสวา่ งในกลางวนั จันทรม์ ตี บะในกลางคนื ” ตามนัยเหลา่ นี้ ตบะหมายถงึ การตงั้ ใจกําจัดความเกยี จครา้ นหรอื การทําผดิ หนา้ ที่ มงุ่ ทํากจิ อนั เป็ นหนา้ ทท่ี พี่ งึ ทําอนั เป็ นกจิ ดกี จิ ชอบใหส้ มํา่ เสมอ และใหย้ งิ่ ขน้ึ ผบู ้ ําเพ็ญตบะใหบ้ รรลถุ งึ ความสาํ เร็จยอ่ มเป็ นผมู ้ ตี บะ ปรากฏเป็ นผมู ้ สี งา่ เป็ นทย่ี ําเกรง ดังทพ่ี ดู กันวา่ “มตี บะเดชะ” คนผอู ้ ยรู่ ว่ มกนั เป็ นหมตู่ อ้ งมตี บะ คอื ใครมหี นา้ ทฐี่ านะอยา่ งใดก็ปฏบิ ัตไิ ปอยา่ งนัน้ ใหด้ ใี ห ้ เหมาะใหส้ มแกห่ นา้ ทฐี่ านะ เมอ่ื เป็ นผใู ้ หญผ่ ปู ้ กครองก็ปฏบิ ัตหิ นา้ ทขี่ องผปู ้ กครองใหด้ ใี หบ้ รบิ รู ณ์ เมอ่ื เป็ นผอู ้ ยใู่ นปกครองก็ปฏบิ ัตหิ นา้ ทขี่ องผอู ้ ยใู่ นปกครองใหด้ ใี หบ้ รบิ รู ณ์ เมอื่ ปฏบิ ตั ดิ อี ยดู่ ว้ ยกันก็ เป็ นผมู ้ ตี บะอยดู่ ว้ ยกัน เป็ นทยี่ ําเกรงของกันและกนั แตถ่ า้ ตรงกันขา้ ม คอื ผมู ้ หี นา้ ทป่ี กครองไม่ ปกครองใหด้ กี ็เป็ นทดี่ หู มน่ิ ของผอู ้ ยใู่ นปกครอง รวมความวา่ ผมู ้ หี นา้ ทฐ่ี านะอยา่ งใดไมป่ ฏบิ ตั ใิ หส้ ม กับหนา้ ทฐ่ี านะอยา่ งนัน้ ยอ่ มเป็ นทด่ี หู มนิ่ ดแู คลนหมดความนับถอื ตอ้ งเสอ่ื มจากเกยี รตทิ ด่ี ี จนถงึ ตอ้ งตกจากฐานะของตน มคี ํากลา่ วไวใ้ นสตุ โสมชาดกวา่ “พระราชาผเู ้ อาชนะบคุ คลทไ่ี มค่ วรชนะไม่ ชอ่ื วา่ พระราชา เพอ่ื นผเู ้ อาชนะเพอื่ นไมช่ อ่ื วา่ เพอ่ื น ภรยิ าผไู ้ มย่ ําเกรงสามไี มช่ อ่ื วา่ ภรยิ า บตุ รผไู ้ ม่ เลย้ี งมารดาบดิ าผแู ้ กเ่ ฒา่ ไมช่ อื่ วา่ บตุ ร สภาทไี่ มม่ สี ตั บรุ ษุ (คนด)ี ไมช่ อื่ วา่ สภา ผพู ้ ดู ไมเ่ ป็ นธรรมไม่ ชอ่ื วา่ สตั บรุ ษุ ผลู ้ ะหรอื สงบราคะโทสะโมหะพดู เป็ นธรรมชอ่ื วา่ สตั บรุ ษุ ” กลา่ วโดยเฉพาะ ขอ้ ทพ่ี ระ มหากษัตรยิ าธริ าชเจา้ ทรงตงั้ พระราชหฤทัยกําจัดความเกยี จครา้ นและทําการผดิ หนา้ ท่ี ทรงตงั้ พระ

๒๘ ราชอตุ สาหะวริ ยิ ภาพปฏบิ ัตพิ ระราชกรณียะใหเ้ ป็ นไปดว้ ยดยี ง่ิ ๆ ขนึ้ มพี ระตบะเดชะเป็ นทย่ี ําเกรง แหง่ บคุ คลทั่วไป ตลอดถงึ ทรงสมาทานกศุ ลวตั รเผาผลาญกําจัดอกศุ ลวติ กบาปธรรมใหเ้ สอื่ มสญู ไม่ ตงั้ อยไู่ ดด้ งั นี้ จัดเป็ นตบะบทท่ี ๖ พระบรมครู ผไู้ มม่ กี าล ระยะ ระดบั ขนาด แตน่ ครสามหี รอื เจา้ เมอื งก็ยงั โปรดปรานพอใจสมทุ ยั วา่ เป็ นผสู ้ รา้ งสรรคค์ วามสขุ ความเจรญิ ตา่ ง ๆ สมชอ่ื วา่ สมทุ ัย ทเ่ี จา้ เมอื งใหค้ วามหมายวา่ เป็ นเหตแุ หง่ ความสขุ ตา่ ง ๆ เพราะยงั มองไมเ่ ห็นวา่ จะ เป็ นสมทุ ัยคอื เหตแุ หง่ ความทกุ ขห์ รอื เดอื ดรอ้ น แตก่ ็เป็ นทน่ี ่าสงสยั วา่ ไฉนจงึ ไดเ้ กดิ มคี วามทกุ ข์ เดอื ดรอ้ นกนั มากขน้ึ ทกุ ที มองเห็นผลถนัดขน้ึ แตย่ ังคลําหาเหตไุ มพ่ บ คลา้ ยกบั พอมองเห็นราง ๆ แตก่ ็ยงั ไมช่ ดั เจนวา่ อะไร ฝ่ ายคบู่ ารมที ไี่ ดเ้ ขา้ มาตกั เตอื นแมจ้ ะรอู ้ ยเู่ ต็มใจวา่ ใครเป็ นตน้ เหตุ ก็ยงั เห็นวา่ ยังไมถ่ งึ เวลาทจี่ ะบอก เพราะเจา้ เมอื งจะไมย่ อมเชอื่ เป็ นอันขาด ดว้ ยยังโปรดปรานกนั มาก ยงั เห็นวา่ ดดี ว้ ยประการทัง้ ปวง การทจ่ี ะไปชห้ี นา้ คนโปรดของผใู ้ ดวา่ ไมด่ ี ก็เทา่ กบั ไปชหี้ นา้ ผนู ้ ัน้ เองดว้ ยเหมอื นกัน แตก่ ็จําเป็ นท่ี จะตอ้ งหาวธิ ที ําใหเ้ จา้ เมอื งไดร้ ไู ้ ดเ้ ห็นขน้ึ ดว้ ยตนเอง นครสามเี มอ่ื ยังคดิ ไมเ่ หน็ เหตกุ ็ถามปรกึ ษา คบู่ ารมวี า่ ทําไมถงึ ไดเ้ กดิ ผลเชน่ น้ี และจะแกไ้ ขอยา่ งไร คบู่ ารมตี อบวา่ จะไปหารอื พระบรมครกู อ่ น ถามวา่ พระบรมครคู อื ใคร ตอบวา่ คอื องคพ์ ระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ถามวา่ ทา่ นคอื ผใู ้ ดเลา่ ตอบวา่ ทา่ นคอื ผตู ้ รัสรพู ้ ระธรรมดว้ ยพระองคเ์ องแลว้ ทรงสง่ั สอนคนทัง้ ปวงใหร้ ตู ้ าม ตงั้ พระ ศาสนาขน้ึ ทเ่ี รยี กวา่ พระพทุ ธศาสนา ถามวา่ พระธรรมคอื อะไรเลา่ ตอบวา่ พระธรรมคอื สจั จะความจรงิ หรอื ของจรงิ ทเี่ มอ่ื รแู ้ ลว้ พน้ ทกุ ขท์ ัง้ ปวงได ้ ถามวา่ ก็ทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ นทงั้ ปวงของจติ ตนครนี้ เมอื่ ไดร้ พู ้ ระธรรมแลว้ จะพน้ ไดห้ รอื ไม่ ตอบวา่ พน้ ไดแ้ น่ ถามวา่ ถา้ เชน่ นัน้ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ และพระธรรมดแี น่ แตม่ พี ยานหรอื ไมว่ า่ พระองคต์ รัส รธู ้ รรมจรงิ ตอบวา่ มพี ยานแน่นอน ตอ่ ไปจะเรยี กพระองคว์ า่ พระพทุ ธเจา้ เทา่ นัน้ ก็ได ้ พระบรมครกู ็ได ้ ถามวา่ พยานคอื ใครเลา่ ตอบวา่ คอื พระสงฆ์ ไดแ้ กห่ มชู่ นทไี่ ดฟ้ ังคําสง่ั สอนแลว้ ไดร้ ตู ้ ามไดพ้ น้ ทกุ ขต์ ามพระบรมครู ซง่ึ มอี ยจู่ ํานวนมาก นครสามไี ดฟ้ ังดังนัน้ เกดิ ปิตโิ สมนัสในพระพทุ ธเจา้ พระธรรม พระสงฆ์ กลา่ วสรรเสรญิ คบู่ ารมี วา่ เป็ นกลั ยาณมติ รผปู ้ ระเสรฐิ ผไู ้ ดแ้ นะนําใหไ้ ดย้ นิ ไดฟ้ ังคําวา่ พระพทุ ธเจา้ พระธรรม พระสงฆ์ เพยี ง เทา่ นกี้ ็เรม่ิ ไดร้ ับความสบายใจ จงึ ถามตอ่ ไปวา่ เวลานพี้ ระองคป์ ระทับอยทู่ ไี่ หน จะไปเฝ้าพระองคไ์ ด ้ หรอื ไม่ ตอบวา่ ในโลกของกายมนุษยพ์ ระองคไ์ ดเ้ สด็จปรนิ พิ พานแลว้ แตใ่ นจติ ตนครพระองคย์ งั ประทับอยู่ ถา้ ปรารถนาจะไดเ้ ฝ้าพระองคก์ ็ใหป้ ฏบิ ตั จิ นเห็นธรรม ดังทไ่ี ดต้ รัสสง่ั ไวว้ า่ “ผใู ้ ดเห็นธรรม ผนู ้ ัน้ เห็นเรา” ฉะนัน้ ถา้ ไมเ่ ห็นธรรม ก็เทา่ กับพระองคป์ ระทับอยไู่ กลทส่ี ดุ ไปเทา่ ไรก็ไมถ่ งึ แตถ่ า้ เห็น

๒๙ ธรรมก็เทา่ กับพระองคป์ ระทับอยใู่ กลท้ สี่ ดุ แตอ่ นั ทจี่ รงิ ไมม่ เี วลาอันเกย่ี วแกอ่ ดตี อนาคต ปัจจบุ นั ไม่ มกี ารไปมาอนั เกยี่ วแกไ่ กล ใกล ้ไมม่ พี น้ื ท่ี ระดับ ขนาด อันเกยี่ วกับ กวา้ ง ยาว ตน้ื ลกึ หนา บาง เป็ น ตน้ บรรดาพทุ ธศาสนกิ ผมู ้ าบรหิ ารจติ นัน้ ทจ่ี รงิ กค็ อื ผพู ้ ยายามจะแลใหเ้ ห็นพระพทุ ธเจา้ น่ันเอง บรหิ าร จติ ไดเ้ พยี งใด ก็จะสามารถเห็นพระพทุ ธเจา้ ไดเ้ พยี งนัน้ คอื สาํ หรับผบู ้ รหิ ารจติ ไดด้ มี าก ก็เหมอื นเห็น พระพทุ ธเจา้ ใกลม้ าก ชดั มาก ผบู ้ รหิ ารจติ ไดด้ นี อ้ ย ก็เหมอื นเห็นพระพทุ ธเจา้ ไกลมาก ไมช่ ดั เลย เพราะการบรหิ ารจติ คอื การทําจติ ของตนใหส้ งู ขน้ึ ดขี น้ึ พน้ จากกเิ ลสยงิ่ ขนึ้ ซง่ึ จติ ของผใู ้ ดเป็ นไปเชน่ ไร ผนู ้ ัน้ ยอ่ มรไู ้ ดด้ ว้ ยตนเอง เมอ่ื ผใู ้ ดเห็นความใสสวา่ งในจติ ตนเพยี งใด ก็จะพอเขา้ ใจถงึ ความใส สวา่ งแหง่ พระหฤทัยของพระพทุ ธเจา้ เพยี งนัน้ นแี่ หละทเี่ รยี กวา่ ผใู ้ ดเห็นธรรม ผนู ้ ัน้ เห็นพระพทุ ธเจา้ คบู่ ารมแี นะนาใหใ้ ชศ้ ลี หริ ิ โอตตปั ปะ คบู่ ารมขี องเจา้ เมอื งจติ ตนครก็ไดเ้ ขา้ เฝ้าพระบรมครู กราบทลู เรอ่ื งทเ่ี กดิ ขนึ้ ในจติ ตนคร ตลอดถงึ ท่ี ไดเ้ ขา้ ตกั เตอื นนครสามี และไดแ้ จง้ แกน่ ครสามวี า่ จะกราบทลู ถามพระบรมศาสดา วา่ อะไรเป็ นตัว เหตใุ หเ้ กดิ ผลเดอื ดรอ้ นตา่ ง ๆ ฝ่ ายองคพ์ ระบรมครผู ทู ้ รงประกอบดว้ ยทศพลญาณ (พระญาณทเ่ี ป็ น กําลงั ๑๐ ประการ) ผทู ้ รงรทู ้ รงเห็นจติ ตนครทัง้ หมด ผตู ้ รัสรจู ้ ตรุ ารยิ สจั ผทู ้ รงชนะมารและเสนา ทรง ทราบพระญาณเหตผุ ลทเ่ี กดิ ขน้ึ ในจติ ตนครถว้ นทั่วทกุ ประการ ทรงมพี ระมหากรณุ าในนครสามี ผู ้ เป็ นเจา้ เมอื งจติ ตนครซงึ่ นับเขา้ ไวใ้ นเวไนยนกิ ร คอื หมแู่ หง่ ชนผทู ้ พ่ี ระองคจ์ ะพงึ ทรงแนะนําสงั่ สอน ไดม้ โี อกาสทจ่ี ะไดเ้ ขา้ เฝ้าเห็นพระองคส์ กั คราวหนงึ่ ในตอ่ ไป แตเ่ วลาปัจจบุ นั ขณะนัน้ นครสามยี งั มกี ายเศรา้ หมองอบั แสง ไมอ่ าจทจี่ ะรจู ้ ะเห็นพระองคแ์ ละธรรมท่ี ละเอยี ดลมุ่ ลกึ ได ้เพราะสมทุ ัยยงั ครอบงําใจใหห้ ลงเห็นผดิ อยอู่ ยา่ งลกึ ซงึ้ จําตอ้ งอาศัยคบู่ ารมชี ว่ ย ดแู ลอยอู่ ยา่ งใกลช้ ดิ ไมท่ อดทงิ้ หรอื ทอดธรุ ะเสยี เหมอื นอยา่ งแตก่ อ่ น เมอื่ นครสามไี ดค้ บู่ ารมอี ยใู่ กล ้ มกี ายผดุ ผอ่ งมแี สงขนึ้ ก็คอ่ ย ๆ ตกั เตอื นใหด้ เู หตผุ ลทใี่ กล ้ๆ หรอื ทต่ี น้ื แลว้ เตอื นใหด้ ไู กลออกไป หรอื ใหด้ ทู ล่ี มุ่ ลกึ ละเอยี ดเขา้ โดยลําดับ ก็จะจับตวั ตน้ เหตทุ สี่ ําคญั ไดใ้ นทส่ี ดุ พระบรมครไู ดต้ รัสประทานพระธรรโมวาทพรอ้ มทัง้ วธิ ปี ฏบิ ัติ เพอื่ คบู่ ารมจี ะไดน้ ําไปชว่ ยนครสามใี ห ้ พน้ ภยั พบิ ตั ทิ ก่ี ําลงั เกดิ ขนึ้ ในจติ ตนคร คบู่ ารมไี ดร้ ับพระพทุ ธโอวาทแลว้ เขา้ พบนครสามแี ลว้ กลา่ ว วา่ พระบรมครตู รัสใหต้ งั้ กระทถู ้ าม ๒ ขอ้ กอ่ นวา่ ๑ โลโภ ความโลภอยากได ้โทโส ความโกรธแคน้ ขัดเคอื ง โมโห ความหลง มคี ณุ หรอื มโี ทษ ๒ คนทโี่ ลภ โกรธ หลง แลว้ จงึ ฆา่ เขาบา้ ง ลักของเขาบา้ ง ลกั ลอบผดิ ลกู เมยี เขาหรอื ผดิ สามี เขาบา้ ง พดู เท็จหลอกลวงเขาบา้ ง ดมื่ นํ้าเมาอนั เป็ นฐานประมาทบา้ ง เป็ นคนดหี รอื คนชว่ั มคี ณุ หรอื มี โทษ นครสามไี ดฟ้ ังดังนัน้ แลว้ มองเห็นเหตผุ ลทันที วา่ ไมด่ ี มโี ทษทัง้ ๒ ขอ้ เหตผุ ลไดม้ อี ยใู่ นกระททู ้ ัง้ ๒ ขอ้ นแี้ ลว้ คอื โลโภ โทโส โมโห เป็ นตวั มลู เหตุ การฆา่ เขา ลกั ของเขาเป็ นตน้ ดงั ทเ่ี รยี กวา่ ทจุ รติ หรอื คอรัปชนั่ เป็ นผลแหง่ มลู เหตทุ ัง้ ๓ นัน้ และเป็ นเหตแุ หง่ ความทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ นตา่ ง ๆ นครสามเี รม่ิ จับเหตผุ ลไดป้ ระจักษ์ใจ แลว้ ยกมอื ขน้ึ พนมถวายนมสั การพระบรมครผู ปู ้ ระทานกระทใู ้ หไ้ ดค้ ดิ

๓๐ พระพทุ ธเจา้ ตรัสไวว้ า่ การบชู าชนทงั้ หลายผคู ้ วรบชู าเป็ นมงคลอนั สงู สดุ นครสามผี มู ้ ี ความเคารพในองคพ์ ระบรมครเู กดิ ขนึ้ ก็เชน่ เดยี วกบั ไดท้ ําบชู าพระบรมครผู คู ้ วรบชู า ยอ่ มจะไดร้ ับ มงคลอันสงู สดุ นั่นคอื ยอ่ มจะไมต่ กเป็ นผหู ้ ลงเชอื่ สมทุ ัยอยา่ งงมงาย จนถงึ ยอมเป็ นทาสของสมทุ ัยมี อํานาจครอบครองอยา่ งเดด็ ขาดสนิ้ เชงิ ตลอดไป บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย แมร้ จู ้ ักบชู าทา่ นผู ้ ควรบชู า รจู ้ ักเคารพทา่ นผคู ้ วรเคารพ ปฏบิ ัตใิ หเ้ หมาะใหค้ วร ก็จะเป็ นผมู ้ มี งคลอันสงู สดุ สมดังคํา ของพระพทุ ธเจา้ ศลี วนิ ยั รกั ษาไตรทวาร หริ โิ อตตปั ปะเป็ นนครบาล เพอ่ื แกไ้ ขความยงุ่ ยากของจติ ตนครทเ่ี กดิ จากการคมุ อํานาจของสมทุ ัยและพรรคพวก คบู่ ารมไี ด ้ แนะนํานครสามใี หเ้ รยี ก ศลี หริ ิ โอตตัปปะ เขา้ พบดว่ น เมอื่ ไดร้ ับความยนิ ยอมเห็นชอบจากนครสามี แลว้ คบู่ ารมไี ดน้ ําศลี และหริ โิ อตตปั ปะเขา้ พบนครสามที ันที นครสามไี ดส้ อบถามบคุ คลทัง้ สาม และ บคุ คลทัง้ สามไดต้ อบดังนี้ ถามวา่ ไหนศลี จะทําอยา่ งไร ตอบวา่ ศลี จะทําใหเ้ กดิ ความงดเวน้ จากทจุ รติ ทัง้ หลาย ใหป้ ระพฤตใิ นทางสจุ รติ โดยไตร ทวาร คอื กาย วาจา ใจ ถามวา่ ไหน หริ โิ อตตัปปะจะทําอยา่ งไร ตอบวา่ หริ จิ ะทําใหจ้ ติ ใจมคี วามละอายตอ่ บาปทจุ รติ รังเกยี จบาปทจุ รติ เหมอื นอยา่ งชาย หนุ่มหญงิ สาวผกู ้ ําลงั รักสวยรักงามรังเกยี จตอ่ สงิ่ สกปรกทัง้ หลาย ไมป่ รารถนาจะถกู ตอ้ ง โอตตัปปะ จะทําใหจ้ ติ ใจมคี วามเกรงกลวั ตอ่ ผลของบาปทจุ รติ เหมอื นอยา่ งคนกลวั ตอ่ อสรพษิ คอื กลวั ตอ่ ผล ของการจะถกู งกู ดั กลา่ วคอื ความตาย ถามวา่ จะขอเครอื่ งไมเ้ ครอื่ งมอื อะไรบา้ งเลา่ ตอบวา่ ศลี จะขอผชู ้ ว่ ยชอ่ื วา่ วนิ ัย และขอไตรทวารเป็ นทท่ี ํางาน สว่ นหริ โิ อตตปั ปะจะขอ ความละอายและความกลวั ของจติ ใจมาเป็ นเครอื่ งมอื ถามวา่ วนิ ัยเป็ นอะไร ตอบวา่ เป็ นบทบญั ญัตทิ ต่ี ราขน้ึ ไวส้ าํ หรับบา้ นเมอื งดังทเี่ รยี กวา่ กฏหมายก็มี เป็ นบทบญั ญตั ิ ของพระพทุ ธเจา้ ก็มี และคบู่ ารมไี ดช้ ว่ ยชแ้ี จงวา่ พระบรมครไู ดท้ รงตงั้ หริ โิ อตตัปปะทัง้ คนู่ ใี้ หเ้ ป็ น “โลกบาล” ท่ี แปลวา่ “ผคู ้ มุ ้ ครองโลก” ฉะนัน้ ก็ขอใหเ้ จา้ เมอื งจติ ตนครรับศลี และวนิ ัยมาเป็ นผรู ้ ักษาไตรทวารของ จติ ตนคร และตงั้ ใหห้ ริ โิ อตตปั ปะเป็ น “นครบาล” ของจติ ตนคร เจา้ เมอื งก็ยนิ ยอมตกลงในทต่ี อ่ หนา้ คบู่ ารมี ครัน้ ไดร้ ับหนา้ ทแ่ี ลว้ ศลี และวนิ ัยก็เขา้ ตงั้ สํานักงานรักษาไตรทวารของจติ ตนคร วนิ ัยก็รวบรวม กฏหมายของบา้ นเมอื งและพระบญั ญัตขิ องพระพทุ ธเจา้ อันเหมาะแกภ่ าวะสาํ หรับชาวจติ ตนคร ปฏบิ ัติ ศลี ชกั นําสง่ เสรมิ คนใหร้ ักษาวนิ ัย คอื ใหป้ ฏบิ ตั กิ ฏหมายและพระบญั ญตั ขิ องพระพทุ ธเจา้ คอยหา้ มคนใหง้ ดเวน้ จากความลว่ งเกนิ ละเมดิ กฏหมายและพระบัญญตั ิ ชว่ ยกันรักษาไตรทวารของ

๓๑ จติ ตนครไว ้กอ่ นทศี่ ลี และวนิ ัยเขา้ มา กฏหมายถงึ จะมกี ็เหมอื นไมม่ ี พระบญั ญตั ขิ องพระพทุ ธเจา้ ไม่ ตอ้ งกลา่ วถงึ พวกโจรผรู ้ า้ ยหรอื ทจุ รติ ตา่ ง ๆ พากันเขา้ มาทางไตรทวารของจติ ตนคร คอื ทวารกาย ทวารวาจา ทวารใจ ทเ่ี รยี กตามภาษาของจติ ตนครวา่ กายทวาร วจที วาร มโนทวาร เขา้ ลักขโมยฉก ชงิ วง่ิ ราวปลน้ สะดมชาวจติ ตนครอยเู่ นอื ง ๆ ทําใหเ้ กดิ ความเดอื ดรอ้ นระสาํ่ ระสา่ ย ครัน้ เมอ่ื ศลี และ วนิ ัยเขา้ มารักษาไตรทวารของเมอื งอยู่ พวกผรู ้ า้ ยตา่ ง ๆ ก็เขา้ มาไมไ่ ด ้ และอาศัยนครบาลชว่ ยตรวจ ตราสอดสอ่ งอกี สว่ นหนงึ่ ทําใหผ้ ทู ้ จี่ ะคดิ รา้ ยเกดิ ความละอายเกรงกลัว ไมก่ ลา้ ทจี่ ะทําความผดิ ตา่ ง ๆ ทําใหเ้ กดิ ความอบอนุ่ อยเู่ ย็นเป็ นสขุ ท่ัวจติ ตนคร วนั ขนึ้ ปี ใหมใ่ นจติ ตนคร ปีใหมแ่ หง่ ชาวโลกทั่วไปไดย้ า่ งมาถงึ ไดม้ กี ารแสดงความยนิ ดรี นื่ เรงิ กนั เป็ นพเิ ศษ ฝ่ ายในจติ ตนครก็ มกี ารขนึ้ ปีใหมก่ ันเชน่ เดยี วกัน และไดม้ บี คุ คลตา่ ง ๆ กลา่ วคําปราศรัยในโอกาสนี้ เป็ นตน้ วา่ นครสามี ผเู ้ ป็ นเจา้ เมอื งจติ ตนครไดก้ ลา่ วคําปราศรัยวา่ จติ ตนครไดด้ ํารงผา่ นมาอกี ปีหนง่ึ ในขวบปีทผ่ี า่ นมา นัน้ ไดม้ เี หตกุ ารณ์ตา่ ง ๆ เกดิ ขน้ึ มาก ทัง้ ในดา้ นสขุ ทัง้ ในดา้ นทกุ ข์ ก็ไดพ้ ยายามแกไ้ ขเหตกุ ารณ์ใน ดา้ นทกุ ขใ์ หก้ ลับเป็ นสขุ อยา่ งเต็มความสามารถ ขอขอบใจผทู ้ ชี่ ว่ ยทัง้ หลาย เชน่ สมทุ ัยและพรรค พวก และคบู่ ารมกี บั พรรคพวก ในปีใหมก่ ็ขอใหช้ ว่ ยกันตอ่ ไปเพอ่ื ความสขุ ความเจรญิ ของจติ ตนคร สมทุ ัยไดก้ ลา่ วปราศรัยวา่ สมทุ ัยเป็ นตัวแหง่ ความสขุ อยา่ เขา้ ใจวา่ สมทุ ัยเป็ นเหตแุ หง่ ทกุ ข์ สถานรน่ื เรงิ บันเทงิ สนุกทัง้ ปวงสมทุ ัยสรา้ งขนึ้ ทัง้ นัน้ ไดส้ รา้ งภาพยนตรใ์ หด้ กู ันทัง้ เมอื งตลอดวนั คนื ปีใหมจ่ ะ สรา้ งสงิ่ ทบี่ ํารงุ สขุ สนุกสนานใหม้ ากขน้ึ ไปอกี และอยา่ ไดก้ ลัวตอ่ โลโภ โทโส โมโห และพรรคพวก ตา่ งชว่ ยกนั สรา้ งความม่ังมศี รสี ขุ ทัง้ นัน้ มใิ ชเ่ พราะโลโภดอกหรอื จงึ พากนั รํา่ รวยเป็ นเศรษฐไี ปตาม กัน ถา้ ใครไมค่ บหากับโลโภ ก็ยากทจี่ ะเป็ นเศรษฐี มใิ ชเ่ พราะโทโสดอกหรอื จงึ มเี ดชอํานาจเป็ นท่ี กลวั เกรงของใคร ๆ มใิ ชเ่ พราะโมโหดอกหรอื จงึ มคี วามสขุ สนุกสนานอยใู่ นโลกได ้ในปีใหม่ ใคร ปรารถนาสขุ ก็ใหห้ มัน่ เชอ่ื ฟังสมทุ ัย คบหากับโลโภ โทโส โมโห ใหม้ ากขน้ึ เถดิ ฝ่ ายคบู่ ารมไี ดก้ ลา่ วปราศรัยวา่ ใหค้ ดิ ทบทวนถงึ เหตกุ ารณ์ในปีเกา่ พจิ ารณาดใู หเ้ ห็นเหตผุ ล อยา่ ดว่ นเชอ่ื ฟังใครงา่ ย ๆ แมท้ คี่ บู่ ารมไี ดก้ ลา่ วอยนู่ กี้ ็อยา่ เพอ่ เชอ่ื กอ่ น ใหพ้ นิ จิ พจิ ารณาใหถ้ ่องแทก้ อ่ น ทกุ คนมหี วั คดิ อยดู่ ว้ ยกันทัง้ นัน้ ขอใหย้ ัง้ คดิ ทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ นตา่ ง ๆ ในจติ ตนครเกดิ จากการทท่ี ําขนึ้ และการทที่ ําขนึ้ นัน้ เลา่ เกดิ จากอะไร ถา้ มใิ ชจ่ ากจติ ใจทป่ี ระกอบดว้ ยโลภโกรธหลง ฉะนัน้ ในปีใหมก่ ็ ใหร้ จู ้ ักยบั ยัง้ จติ ใจ อยา่ ยอมตอ่ ความโลภโกรธหลง จะมคี วามสขุ กวา่ ปีเกา่ แน่นอน สว่ นศลี ไดก้ ลา่ ว ปราศรัยใหพ้ ากนั ประพฤตงิ ดเวน้ ทจุ รติ ทางไตรทวาร หริ โิ อตตปั ปะกลา่ วปราศรัยใหพ้ ากนั ละอาย รังเกยี จความชวั่ ใหพ้ ากนั เกรงกลวั ตอ่ ความชวั่ รา้ ยทัง้ ปวง แตอ่ ยา่ กลวั ตอ่ บญุ ทเี่ ป็ นความดหี รอื การ กระทําความดที ัง้ หลาย ดังนจี้ ะมคี วามสขุ ยง่ิ ขนึ้ ในปี ใหมแ่ น่นอน ในนครตา่ ง ๆ ของโลก คําปราศรัยของใคร ๆ มักจะตบแตง่ เป็ นอยา่ งดี เชน่ แมจ้ ะอยากไดก้ ต็ บแตง่ แสดงเป็ นเหมอื นไมอ่ ยากได ้ถงึ จะโกรธก็ตกแตง่ แสดงเป็ นเหมอื นไมโ่ กรธ แตใ่ นจติ ตนคร ตา่ ง แสดงกันโดยเปิดเผย ดงั จะเรยี กวา่ โดยสญั ชาตหิ รอื อะไรทํานองน้ี ฝ่ ายพระบรมครกู ไ็ ดป้ ระทานพระพทุ ธโอวาทความวา่ “พงึ อบรมใจใหม้ เี มตตาแผไ่ ป ในโลกทัง้ ปวงเถดิ ” พระสรุ เสยี งดังไปท่ัวจติ ตนคร แตก่ ็มขี อ้ แปลกวา่ หาไดย้ นิ กนั ท่ัวไปไม่ ทัง้ ท่ี พระสรุ เสยี งกด็ งั พอไดย้ นิ ถนัด

๓๒ สมทุ ยั ยดึ ไตรทวารใหท้ จุ รติ ฝ่ ายสมทุ ัยกบั พรรคพวก เมอ่ื เห็นเหตกุ ารณ์เปลย่ี นแปลงไปเชน่ นัน้ ก็มคี วามตกใจ เกรงวา่ ตนจะสนิ้ อํานาจครองใจชาวจติ ตนคร เห็นวา่ จําจะตอ้ งกําจัดศลี และหริ โิ อตตัปปะออกไปใหพ้ น้ ทาง มใิ หเ้ ขา้ มาเกย่ี วขอ้ งกับนครสามี โอกาสทจ่ี ะกําจดั ไดก้ ค็ อื เมอ่ื คบู่ ารมถี อยหา่ งออกไปจากนครสามี เพราะใน โอกาสทคี่ บู่ ารมอี ยกู่ ับนครสามี สมทุ ัยกต็ อ้ งถอยหา่ งออกไป เมอื่ โอกาสดังกลา่ วมาถงึ สมทุ ัยก็เขา้ หานครสามที ันที และกลา่ วฟ้องวา่ ศลี และหริ โิ อตตัปปะไดม้ าทําใหจ้ ติ ตนครเสอ่ื มโทรม ทรัพยากร ลดถอย ความเจรญิ ทางดา้ นตา่ ง ๆ ชะงักงัน บา้ นเมอื งเงยี บเหงา หมดความสขุ สนุกสนาน ประชาชน ชาวจติ ตนครตา่ งหมดอสิ รเสรภี าพ ตอ้ งถกู ควบคมุ อยทู่ กุ ประตู จะทําอะไรก็ขดั ขอ้ งทัง้ นัน้ ทกุ คนพา กนั อยเู่ หมอื นอยา่ งถกู จํากดั บรเิ วณอันคับแคบ หมดความสขุ สนุกสนานไปตามกนั และพากนั รอ้ ง ทกุ ขข์ อใหเ้ ลกิ ใชศ้ ลี และหริ โิ อตตัปปะเสยี สมทุ ัยไดช้ แี้ จงตอ่ ไปวา่ เพราะศลี น่ันเทยี วทําใหต้ อ้ งเวน้ สงิ่ นัน้ สงิ่ น้ี จงึ ทําใหเ้ สยี โอกาสทจี่ ะรํา่ รวย การงานหลายอยา่ งก็ทําไมไ่ ด ้ทัง้ การงานทที่ ําอยแู่ ลว้ หลายอยา่ งก็ตอ้ งหยดุ เลกิ หริ โิ อตตปั ปะก็ทําใหเ้ ป็ นคนมักรังเกยี จ มักกลัว ดอู ะไร ๆ เป็ นบาปน่า รังเกยี จน่ากลวั ไปหมด นครสามเี มอ่ื อยกู่ บั สมทุ ัย ฟังคําของสมทุ ัย ก็ชกั เอนเอยี งไปตามสมทุ ัย ใจหนง่ึ คดิ จะสงั่ พักหนา้ ทศี่ ลี และหริ โิ อตตปั ปะเสยี ทัง้ หมด อกี ใจหนงึ่ ก็ยงั เกรงใจคบู่ ารมผี แู ้ นะนํา ครัน้ สมทุ ัยเห็นนครสามเี กดิ ความลงั เล รวู ้ า่ ชกั จะเอนเอยี งมาทางฝ่ ายตนแลว้ จงึ เพม่ิ เตมิ อารมณ์แกน่ ครสามใี หม้ ากขน้ึ ปรากฏ เหมอื นอยา่ งภาพยนตร์ ชกั ชวนใหย้ นิ ดพี อใจอยากไดใ้ นอารมณบ์ างอยา่ ง ใหข้ ดั ใจไมช่ อบใน อารมณบ์ างอยา่ ง ใหเ้ คลบิ เคลมิ้ หลงใหลในอารมณ์บางอยา่ ง ซงึ่ หัวโจกทัง้ สาม คอื โลโภ โทโส โมโห ไดโ้ อกาสก็เขา้ แทรกผสม สมทุ ัยไดโ้ ปรยอารมณ์ใหฟ้ ้งุ เป็ นอยา่ งพายฝุ ่ นุ ไปตลบทัง้ เมอื ง ชาว จติ ตนครก็พากนั ตดิ อารมณเ์ พราะพากันไดเ้ ห็นไดย้ นิ เป็ นเรอ่ื งเป็ นราวอยา่ งภาพยนตร์ หัวโจกทัง้ สามก็เขา้ แทรกผสมทัง้ เมอื ง มใิ ชแ่ ตเ่ ทา่ น้ี แมต้ ณั หา ๑๐๘ กเิ ลส ๑๕๐๐ ก็พากนั ไดโ้ อกาสตน่ื ตวั เขา้ แทรกผสม วนุ่ วายไป ถงึ ตอนนี้ ศลี และหริ โิ อตตปั ปะกถ็ กู สงั่ พกั หนา้ ที่ สมทุ ัยกบั พรรคพวกก็เขา้ ยดึ ไตรทวารของ จติ ตนคร สง่ ลกู มอื คอื กายทจุ รติ ใหด้ ําเนนิ การทางกายทวาร สง่ วจที จุ รติ ใหด้ ําเนนิ การทางวจที วาร สง่ มโนทจุ รติ ใหด้ ําเนนิ การทางมโนทวาร จติ ตนครจงึ เต็มไปดว้ ยสงิ่ ตา่ ง ๆ เชน่ เดยี วกนั หรอื น่าจะยง่ิ กวา่ ในบา้ นเมอื งทเ่ี รยี กวา่ เจรญิ ๆ ในโลกปัจจบุ นั สรุ าพาชนี ารบี รุ ษุ กฬี าบัตร มที ่ัวไป ผคู ้ นรํา่ รวยเร็ว ยากจนเร็ว เพราะไมต่ อ้ งคอยงดเวน้ อะไร สดุ แตอ่ ารมณ์พาไป และสดุ แตโ่ อกาสอํานวย ศลี และหริ โอตตัปปะกลายเป็ นสง่ิ ทห่ี ายาก ถา้ ใครจะพดู ถงึ ก็ไมเ่ ป็ นทสี่ นใจ หรอื เป็ นทห่ี วั เราะเยาะ หรอื ซํ้ารา้ ย ถกู หมน่ิ แคลน สมทุ ัยจงึ กลับมอี ํานาจครองใจชาวจติ ตนครไดอ้ กี โดยใชอ้ ารมณเ์ ป็ นเครอ่ื งมอื สําคญั ในการผกู คลอ้ งใจคน เป็ นเหตใุ หศ้ ลี และหริ โิ อตตัปปะตอ้ งหลกี ถอยไปไกล ความจรงิ ก็เป็ นเชน่ นัน้ ในใจของบคุ คลทกุ คน เมอ่ื มคี วามชวั่ ครองอยู่ ความดกี ็จะไมม่ ี หรอื เมอ่ื มี ความดคี รองอยู่ ความชว่ั ก็จะไมม่ ี การบรหิ ารจติ คอื การพยายามจะทําใหใ้ จมคี วามดคี รอง ใหค้ วาม ชวั่ ไมม่ ี ทัง้ นี้ ผลยอ่ มเป็ นไปตามควรแกก่ ารปฏบิ ัตขิ องแตล่ ะคน

๓๓ ศลี ฯ กลบั เขา้ รบั หนา้ ที่ และเพม่ิ กาลงั เมอ่ื สมทุ ัยกลบั มอี ํานาจครองใจชาวจติ ตนคร สง่ ทจุ รติ ทัง้ ๓ ยดึ ไตรทวารของจติ ตนคร ตลอดถงึ สง่ กเิ ลสตณั หาทัง้ ปวงมจี ํานวนมากมายออกคมุ ทวารแหง่ การสอื่ สารของจติ ตนครทัง้ ชนั้ นอกชนั้ ใน แทรกอารมณ์เขา้ ไปทางระบบสอ่ื สารทัง้ หลาย ยั่วยวนใหช้ าวจติ ตนครใหเ้ กดิ ความตดิ ความ เพลดิ เพลนิ ยนิ ดี พากนั ลมื ศลี และหริ โิ อตัปปะ แตต่ อ่ มาไมช่ า้ เหตพุ บิ ตั ภิ ัยตา่ ง ๆ ก็เกดิ ขน้ึ เชน่ ดนิ ฟ้า อากาศผันผวนผดิ ปกติ ประทษุ กรรมทวมี ากขนึ้ คนรา้ ยมขี นึ้ ท่ัว ๆ ไป อาชพี ของชนชนั้ กรรมาชพี ทั่ว ๆ ไปลําบากขดั ขอ้ งมากขนึ้ เกดิ ความยากจนขดั สนขน้ึ ในชนชนั้ ทเ่ี ป็ นกระดกู สนั หลงั ของ จติ ตนครท่ัวไป เมอ่ื เหตพุ บิ ัตทิ ัง้ หลายปรากฏชดั ขน้ึ ชาวจติ ตนครก็กลบั ระลกึ ถงึ ศลี และหริ โิ อตตัปปะ ขนึ้ อกี เป็ นเหตใุ หส้ มทุ ัยเกดิ ความหวน่ั ไหว เกรงจะถกู พสิ จู นต์ ามสจั จะคอื ความจรงิ จงึ รบี ถอย ออกไปใหพ้ น้ หนา้ หลบซอ่ นตัวอยอู่ ยา่ งแนบเนยี นวอ่ งไว คบู่ ารมกี ็ไดเ้ ขา้ หานครสามี ตอ่ วา่ ในเรอื่ งทพี่ ักหนา้ ทศ่ี ลี และหริ โิ อตัปปะทัง้ หมด จงึ เกดิ เหตพุ บิ ตั ิ ตา่ ง ๆ ปรากฏอยทู่ ่ัวไป จนจติ ตนครจะเกดิ เป็ นไฟอยแู่ ลว้ ความเจรญิ ทางวตั ถตุ า่ ง ๆ หาทําใหเ้ กดิ ความสขุ ทแ่ี ทจ้ รงิ ไม่ เพราะอบายมขุ และทจุ รติ ตา่ ง ๆ ทมี่ อี ยทู่ ั่วไปลว้ นเป็ นเหตใุ หเ้ กดิ ความทกุ ข์ และทวี่ า่ จติ ตนครรํา่ รวยขนึ้ ประชาชนมรี ายไดด้ ขี นึ้ อยดู่ กี นิ ดขี นึ้ ถา้ ดขี นึ้ ในสว่ นนอ้ ยแตส่ ว่ นใหญ่ ยากจนลง ก็ชอ่ื วา่ ขดั สนนั่นเอง นครสามเี มอ่ื เผชญิ หนา้ กบั คบู่ ารมี ก็มองเห็นความจรงิ ตามทคี่ บู่ ารมี กลา่ ว และเรยี กรอ้ งใหศ้ ลี และหริ โิ อตตัปปะกลบั มาปฏบิ ัตหิ นา้ ทต่ี อ่ ไป ไดร้ ะลกึ ถงึ คณุ ของ พระพทุ ธเจา้ พระธรรม พระสงฆ์ ซงึ่ ไดโ้ ปรดประทานศลี และหริ โิ อตตปั ะมา ฝ่ ายคบู่ ารมรี สู ้ กึ วา่ ลําพัง ศลี กับหริ โิ อตตัปปะมกี ําลังไมเ่ พยี งพอทจ่ี ะตอ่ สสู ้ มทุ ัยและพรรคพวก จําจะตอ้ งเพม่ิ กําลงั เขา้ มาอกี จงึ เสนอนครสามขี อใหเ้ รยี กเขา้ มาประจําการชว่ ยเหลอื อกี ๓ คอื ๑ อนิ ทรยี สงั วร ๒ สตสิ มั ปชญั ญะ ๓ สนั โดษ นครสามถี ามวา่ ทัง้ สามนสี้ ามารถอยา่ งไร จะทําหนา้ ทอ่ี ยา่ งไร ตอบวา่ อนิ ทรยี สงั วร มคี วามสามารถ ในทางระวงั รักษาทางสอื่ สารแหง่ จติ ตนครทัง้ ชนั้ นอกชนั้ ใน มใิ หค้ นรา้ ยหรอื ขา้ ศกึ ศตั รหู มปู่ ัจจามติ ร ทัง้ ปวงเขา้ มา จงึ ควรมอบหนา้ ทใ่ี หร้ ักษาทางสอื่ สารตามทถี่ นัด สตสิ มั ปชญั ญะ มคี วามสามารถ ในทางอยยู่ าม เฝ้าอริ ยิ าบถทกุ แหง่ ของจติ ตนคร จงึ ควรมอบหนา้ ทใ่ี หเ้ ฝ้าอริ ยิ าบถทกุ แหง่ ตามทจ่ี ดั เจน สว่ นสนั โดษ มคี วามสามารถในทางจัดปันสว่ นทรัพยส์ นิ เงนิ ทอง ทดี่ นิ เรอื กสวนไรน่ า บา้ นเรอื น เครอื่ งอปุ โภคบรโิ ภคทกุ อยา่ ง สามารถทําใหผ้ ทู ้ ไี่ ดร้ ับเกดิ ความพอใจตามสว่ นของตน จงึ ควรมอบ หนา้ ทใี่ หเ้ ป็ นผปู ้ ันสว่ นใหเ้ กดิ ความพอใจในสว่ นของตน ๆ นครสามไี ดต้ กลงรับใหเ้ ขา้ ปฏบิ ัตหิ นา้ ทใ่ี นจติ ตนครทกุ คนตามทค่ี บู่ ารมแี นะนํา ศลี กบั เพอ่ื นวนิ ัยก็ เขา้ ประจํารักษาไตรทวารของจติ ตนคร ฝ่ ายหริ โิ อตปั ปะก็เขา้ ประจําหนา้ ทเี่ ป็ น “นครบาล” ของ จติ ตนคร อนิ ทรยี สงั วรก็เขา้ รักษาระบบสอ่ื สารทัง้ ชนั้ นอกชนั้ ใน สตสิ มั ปชญั ญะก็เขา้ รักษาอริ ยิ าบถ ของจติ ตนครทกุ แหง่ และสนั โดษก็เขา้ เป็ นผจู ้ ัดปันสว่ นสง่ิ ตา่ ง ๆ โดยสจุ รติ ยตุ ธิ รรมแกท่ กุ ๆ คน เมอ่ื บคุ คลของคบู่ ารมเี ขา้ ปฏบิ ตั หิ นา้ ทใี่ นจติ ตนคร เหตพุ บิ ตั ติ า่ ง ๆ ก็เรมิ่ ลดนอ้ ยถอยลงโดยลําดับ

๓๔ คอู่ าสวะ ไดก้ ลา่ วถงึ สถานการณ์ในจติ ตนครเมอ่ื นครสามอี อ่ นแอ ไมเ่ ขม้ แขง็ เด็ดขาดยอมใหค้ บู่ ารมนี ําศลี และ หริ โิ อตตปั ปะเขา้ ชว่ ยปกครองจติ ตนครใหร้ ม่ เย็นเป็ นสขุ ดแี ลว้ ครัน้ สมทุ ัยใชค้ ารมหวา่ นลอ้ มมากเขา้ ก็โอนออ่ นยอมใหส้ มทุ ัยกบั พรรคพวกมอี ํานาจในจติ ตนครยงิ่ กวา่ คบู่ ารมกี บั พรรคพวก ผลรา้ ยก็ เกดิ ขนึ้ คอื คบู่ ารมกี ับพรรคพวกพากันหลกี ถอยไป ปลอ่ ยใหส้ มทุ ัยกบั พรรคพวกแสดงอํานาจ กอ่ ความพบิ ตั ขิ น้ึ ทั่วไปในจติ ตนครจนจติ ตนครจะเกดิ เป็ นไฟอยแู่ ลว้ เมอื่ ทกุ ขร์ อ้ นกันหนักเขา้ ชาวจติ ตนครก็กลับระลกึ ถงึ ศลี และหริ โิ อตตัปปะ คบู่ ารมที ห่ี ลกี ทางใหส้ มทุ ัยกลับมาอกี ไดช้ แ้ี จงใหน้ คร สามเี ห็นความจรงิ วา่ สมทุ ยั เป็ นเหตใุ หเ้ กดิ ทกุ ข์ มใิ หเ้ ป็ นเหตใุ หเ้ กดิ สขุ ครัน้ นครสามยี อมเห็นดว้ ย ก็ เสนอขอใหเ้ รยี กเจา้ หนา้ ทม่ี าประจําการชว่ ยศลี และหริ โิ อตตปั ปะเพม่ิ ขนึ้ อกี ๓ คอื ๑ อนิ ทรยี สงั วร ๒ สตสิ มั ปชญั ญะ และ ๓ สนั โดษ นครสามยี นิ ยอม จติ ตนครก็กลับคนื สคู่ วามสงบสขุ เหตพุ บิ ัตติ า่ ง ๆ เรม่ิ ลดนอ้ ยถอยลงโดยลําดับ เพราะสมทุ ัยหลบหนไี ป ไมก่ ลา้ ทนตอ่ การพสิ จู นข์ องฝ่ ายบารมี แตส่ มทุ ัยถอยรน่ หลบหนา้ ออกไปนัน้ ก็มใิ ชว่ า่ จะยอมพา่ ยแพ ้ สมทุ ัยแถลงวา่ ถอยเพอ่ื จะตงั้ ตัวทจ่ี ะ รกุ ใหม้ าก เหมอื นอยา่ งถอยหลงั ครงึ่ กา้ วเพอ่ื ทจ่ี ะกระโดดไกลไปทเี ดยี วหลายกา้ ว แตก่ ็เป็ นถอ้ ย แถลงกหู ้ นา้ เทา่ นัน้ เพราะสมทุ ัยไมก่ ลา้ อยสู่ หู ้ นา้ คบู่ ารมจี รงิ ๆ ฉะนัน้ จงึ คดิ วา่ จะหาใครใหเ้ ป็ นคปู่ รับ กบั คบู่ ารมไี ด ้ไมเ่ ชน่ นัน้ ก็จะตอ้ งคอยถอยอยเู่ รอื่ ยไป สงั เกตดุ คู บู่ ารมกี ็ชกั จะเขา้ มายงุ่ มากขน้ึ มใิ ช่ นาน ๆ จงึ จะเขา้ มาสกั ครัง้ หนงึ่ นกึ ขนึ้ มาไดถ้ งึ คอู่ าสวะซง่ึ เป็ นอกี ฝ่ ายหนง่ึ ของนครสามี เห็นวา่ จะมี กําลังตา้ นทานคบู่ ารมไี ด ้จงึ เขา้ พบคอู่ าสวะ ชกั ชวนใหก้ ําราบปราบปรามคบู่ ารมลี งเสยี ใหไ้ ด ้ คอู่ าสวะแถลงวา่ ไดค้ อยชว่ ยสมทุ ัยอยตู่ ลอดมาแลว้ แตไ่ ดช้ ว่ ยอยลู่ บั ๆ ในภายใน เมอื่ คบู่ ารมแี นะนํา อะไร คอู่ าสวะก็คอยคดั คา้ นอยทู่ กุ ครัง้ ดว้ ยวธิ กี ระซบิ เบา ๆ ทกี่ กหู หรอื ทใ่ี จ บางทกี ็เหมอื นอยา่ งมา อภปิ รายโตว้ าทะกันตอ่ หนา้ นครสามี อันทจ่ี รงิ คอู่ าสวะเป็ นคนตา่ งเมอื งตา่ งถนิ่ คอื มใิ ชเ่ ป็ นชาวจติ ตนครโดยตรง แตเ่ ป็ นคนจรหมอนหมนิ่ มาจากตา่ งเมอื งทห่ี า่ งไกล เป็ นผสู ้ ามารถทําใหน้ ครสามเี กดิ ความรักใคร่ เกดิ ความเป็ นเราเป็ นเขา และเกดิ ความงงงวยหลงใหล จงึ กลายเป็ นคนใกลช้ ดิ สนทิ สนม จนถงึ เขา้ อยปู่ ระจําองคน์ ครสามี ไม่ ยอมออกหา่ ง เหมาะทจ่ี ะยมื คําวา่ “ค”ู่ มาเรยี ก ดังทเ่ี รยี กวา่ “คอู่ าสวะ” นัน้ แหละ คอู่ าสวะถอื วา่ ตนก็ เป็ นคนในเชน่ เดยี วกบั คบู่ ารมี จงึ ไมค่ อ่ ยยอมถอยหลงั กรดู เมอื่ คบู่ ารมเี ขา้ มา ยังคอยกระซบิ ใจนคร สามโี ตแ้ ยง้ คัดคา้ นมใิ หเ้ ชอ่ื คบู่ ารมี แตใ่ หเ้ ชอ่ื สมทุ ัย และคบู่ ารมเี องเมอื่ ถกู ปะทะบอ่ ยเขา้ ก็ยงิ่ เขม้ แขง็ ยงิ่ เขา้ ประจํานครสามแี ละแนะนําตกั เตอื นบอ่ ยครัง้ เขา้ เมอ่ื ถกู โตแ้ ยง้ มา ก็โตต้ อบกลบั ไป ตามสจั จะคอื ความจรงิ เป็ นเหตใุ หน้ ครสามเี กดิ ความลังเลสบั สน เรยี กใชฝ้ ่ ายนบี้ า้ งฝ่ ายโนน้ บา้ ง บาง ทกี ็เรยี กใชท้ ัง้ สองฝ่ ายโดยแบง่ ปันขอบเขตหรอื สว่ นสง่ิ กัน เชน่ ไตรทวารของจติ ตนคร บางคราวศลี และวนิ ัยเขา้ รักษาทัง้ หมด บางคราวทจุ รติ เขา้ ยดึ ไวไ้ ดจ้ ากศลี ทัง้ หมด บางคราวศลี วนิ ัยรักษาไวไ้ ด ้ แตบ่ างสว่ นบางสงิ่ ทจุ รติ ยดึ ไปไดบ้ างสง่ิ บางสว่ น อนงึ่ หริ โิ อตตปั ปะทําหนา้ ท่ี “นครบาล” เทยี่ ว ตรวจตราท่ัวจติ ตนครในบางเวลา แลว้ ก็ถกู พวกตณั หาพรรคพวกของสมทุ ัยรังแกขบั ไลไ่ ปเสยี ได ้ บา้ งในบางเวลา อนิ ทรยี สงั วร สตสิ มั ปชญั ญะ สนั โดษก็เชน่ เดยี วกนั ปฏบิ ัตหิ นา้ ทไี่ ดใ้ นบางคราว หรอื ในบางสว่ นของจติ ตนคร เพราะพรรคพวกของสมทุ ัยเขา้ ยดึ หนา้ ทใี่ นบางคราวหรอื บางสว่ น ฉะนัน้ สถานะของจติ ตนครจงึ มที ัง้ สงบสขุ ทัง้ ทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ น ถา้ เป็ นสกี ็เปรยี บเหมอื นสขี าวดํา มที ัง้ ดี ทัง้ ชวั่ ถา้ ตอ้ งการจะมองใหเ้ ห็นเป็ นภาพ ก็น่าจะดเู ทยี บไดก้ บั บา้ นเมอื งทั่วไป เพราะบา้ นเมอื งทั่วไป ก็สรา้ งลอกแบบออกมาจากจติ ตนครนแ้ี หละ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย แมต้ อ้ งการจะทําจติ ของตนใหเ้ ป็ นจติ ทดี่ ี ทพี่ น้ จากอํานาจของทจุ รติ ก็ตอ้ งไมอ่ อ่ นแอเชน่ นครสามี เดย๋ี วยอมใหด้ มี อี ํานาจ เดย๋ี วยอมใหช้ ว่ั มอี ํานาจ แตต่ อ้ งเขม้ แข็ง

๓๕ เด็ดขาด ใหด้ เี ทา่ นัน้ เป็ นใหญใ่ นใจตน ชวั่ แลว้ ทจุ รติ แลว้ ปัดไปใหพ้ น้ โดยเดด็ ขาด จงึ จะประสบ ผลสําเร็จสงู สดุ ในการบรหิ ารจติ ไดม้ จี ติ วเิ ศษสดุ ทจ่ี ะใหค้ วามสขุ ทส่ี ดุ ได ้ จติ ตนคร เมอื งตน้ แบบ ในบา้ นเมอื งท่ัวไป มกี ฏหมายหา้ มการทํารา้ ยรา่ งกายและชวี ติ คน แตไ่ มห่ า้ มการทําแกส่ ตั วด์ ริ ัจฉาน เหมอื นอยา่ งคน และคนโดยมากบรโิ ภคเนอ้ื สตั วเ์ ป็ นอาหาร สตั วด์ ริ ัจฉานจงึ ถกู ฆา่ เป็ นอาหาร ประจําวนั วนั ละมากมาย นอกจากนใี้ นคราวสงคราม คนยังประหัตประหารกนั เอง เพอื่ รกุ รานบา้ ง เพอ่ื ป้องกันบา้ ง ชายฉกรรจท์ ั่วไปถอื วา่ มหี นา้ ทจี่ ะตอ้ งเป็ นทหารเพอ่ื ป้องกนั ประเทศชาติ และคนทั่วไป เมอ่ื โตขนึ้ ก็ตอ้ งมอี าชพี คอื ทํางานหาเลยี้ งชวี ติ ตนเองและครอบครัว สรา้ งหลักฐานเชน่ ทดี่ นิ บา้ นเรอื นและทรัพยต์ า่ ง ๆ ขน้ึ บางทกี ็โดยทางสจุ รติ บางทกี ็โดยทางทจุ รติ แตบ่ างคนก็ลักขโมย ปลน้ สะดมเขากนิ ซง่ึ เป็ นการผดิ กฏหมาย และบางคนก็ซอ่ื ตรงตอ่ ครอบครัวไมป่ ระพฤตนิ อกใจ บาง คนก็ประพฤตนิ อกใจ บางคนก็รักษาสตั ย์ มวี าจาเชอ่ื ได ้บางคนไมไ่ ดร้ ักษาสตั ย์ มวี าจาเชอ่ื ไมไ่ ด ้ บางคนไมด่ ม่ื สรุ ายาเมา บางคนดมื่ สรุ ายาเมา ในบา้ นเมอื งทัง้ หลายก็มโี รงตม้ กล่นั มากมาย มสี รุ า จําหน่ายนานาชนดิ ทัง้ ยังมโี รงอะไรตอ่ อะไรสําหรับเทยี่ วเตรแ่ สวงหาความสขุ สนุกสนาน ใน บา้ นเมอื งทเ่ี รยี กกนั วา่ เจรญิ ในปัจจบุ นั มักจะมสี งิ่ ทเี่ รยี กวา่ อบายมขุ ทกุ อยา่ ง แตท่ กุ คนจะตอ้ งปฏบิ ัติ ตามกฏหมายของบา้ นเมอื ง นอกจากกฏหมายยงั มศี าสนาเป็ นทพี่ ง่ึ ยดึ เหนยี่ วทางจติ ใจและความ ประพฤติ ศาสนายอ่ มสอนศลี ธรรมแกป่ ระชาชน บางทกี ็ดเู หมอื นขดั กนั เชน่ ทางบา้ นเมอื งสง่ เสรมิ อาชพี บางอยา่ งทเี่ กย่ี วกับการใชเ้ นอื้ สตั วเ์ ป็ นอาหาร แตท่ างศาสนาหา้ มการฆา่ สตั วต์ ดั ชวี ติ ทาง บา้ นเมอื งตงั้ โรงตม้ กลนั่ แตท่ างศาสนาหา้ มดมื่ สรุ าเมรัย ดขู ดั กนั ดังนน้ี ่าจะอยดู่ ว้ ยกนั ไมไ่ ด ้แตก่ ็อยู่ ดว้ ยกันได ้ทัง้ ทางบา้ นเมอื งยงั อปุ ถัมภศ์ าสนาอกี ดว้ ย กเ็ พราะการปฏบิ ตั ศิ าสนาเป็ นไปตามศรทั ธาของแตล่ ะคน ใครยงั ไมศ่ รัทธาจะยงั ไมป่ ฏบิ ตั กิ ็ ได ้หรอื ยังไมส่ ะดวกก็ยงั ไมต่ อ้ งปฏบิ ัติ สว่ นกฏหมายเป็ นการบังคับ เมอื่ ชาตติ อ้ งการใชห้ รอื ตอ้ งการ ใหช้ ว่ ย ก็ตอ้ งรับใชช้ าตชิ ว่ ยชาตกิ อ่ น วา่ งจากกจิ จําเป็ นของชาติ จงึ ปฏบิ ตั กิ จิ ทางศาสนาไดส้ ะดวก ตามศรัทธา ศาสนาจงึ ไมข่ ดั ขวางตอ่ ชาติ ทัง้ ยังชว่ ยชาตโิ ดยเป็ นเครอ่ื งอบรมจติ ใจคนใหด้ งี ามตา่ ง ๆ ทก่ี ฏหมายไมอ่ าจทําได ้และคนในบา้ นเมอื งทัง้ ปวงยอ่ มมรี ะดับแตกตา่ งกนั แมจ้ ะอยใู่ ตก้ ฏหมาย เหมอื นกัน ดงั นัน้ ผทู ้ ต่ี อ้ งการจะปฏบิ ัตใิ หป้ ระณตี ยงิ่ ขน้ึ ไปกวา่ กฏหมาย ก็มาปฏบิ ัตศิ ลี ธรรมในทาง ศาสนาได ้จะปฏบิ ตั เิ ร็วหรอื ชา้ เทา่ ไรก็สดุ แตใ่ จสมคั ร ลักษณะและสง่ิ ทเ่ี ป็ นไปในบา้ นเมอื งก็ถอดแบบมาจากจติ ตนครทกุ อยา่ งไมม่ ผี ดิ เพยี้ น เพราะนคร สามเี ชอื่ ฟังทัง้ คบู่ ารมแี ละคอู่ าสวะ จงึ ไดส้ รา้ งโรงเรยี น โรงพยาบาล สถานหรอื การสงเคราะหต์ า่ ง ๆ ตลอดถงึ วดั วาอารามขน้ึ ดว้ ยคําแนะนําของคบู่ ารมี และไดส้ รา้ งโรงอบายมขุ ตา่ ง ๆ ขนึ้ ดว้ ยคําแนะนํา ของคอู่ าสวะ ทัง้ สองตา่ งเป็ นคปู่ รับของกนั และกนั ทัง้ ตา่ งก็ขวนขวายทจี่ ะใหพ้ รรคพวกเขา้ มาสู่ จติ ตนครใหม้ ากยง่ิ ขน้ึ ชาวจติ ตนครจงึ มสี ง่ิ หรอื ทางทจี่ ะเลอื กทําเลอื กปฏบิ ตั เิ ลอื กเดนิ ไดท้ กุ สงิ่ ทกุ ประการทกุ ทาง จะไปทางมนุษย์ ทางอบายภมู ิ ทคุ ตภิ มู กิ ็ได ้จะไปทางสคุ ตภิ มู ติ ลอดถงึ นพิ พานก็ได ้ คอู่ าสวะและสมทุ ยั พยายามชกั ชวนเต็มทใ่ี หเ้ ดนิ ไปตามทางของตน ใชอ้ ารมณท์ น่ี ่าปรารถนาและ สวรรคเ์ ป็ นเครอื่ งโฆษณาลอ่ ใจคนใหน้ ยิ ม ซงึ่ ก็ไดผ้ ลเป็ นอันมาก บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย คอื ผทู ้ ป่ี รารถนาจะสามารถพาตนใหพ้ น้ จากทางสายทคี่ อู่ าสวะและ สมทุ ัยแหง่ จติ ตนครพยายามชกั ชวนใหเ้ ดนิ จงึ นับวา่ เป็ นผมู ้ คี วามตงั้ ใจถกู ตงั้ ใจดี ทจ่ี ะทําใหส้ ามารถ

๓๖ กา้ วเขา้ ไปสทู่ างสคุ ตไิ ดถ้ า้ มคี วามเพยี รประกอบดว้ ยสตอิ ยเู่ สมอ ศาสนาในจติ ตนคร ในจติ ตนครมศี าสนาตา่ ง ๆ มากมาย กลา่ วไดโ้ ดยไมผ่ ดิ วา่ มคี รบทกุ ศาสนาเหมอื นดงั ทมี่ อี ยใู่ นโลก ฉะนัน้ พระพทุ ธศาสนาก็ไดม้ อี ยใู่ นจติ ตนครเชน่ เดยี วกนั ศาสนาทัง้ หลายทมี่ มี ากอ่ นและทมี่ ใี น ภายหลังก็ดคู ลา้ ย ๆ กบั มใี นจติ ตนครโดยครบถว้ น แตช่ าวจติ ตนครนับถอื ศาสนากันอกี แบบหนง่ึ ตา่ ง จากโลกภายนอก เมอ่ื พระพทุ ธเจา้ ยงั เป็ นพระโพธสิ ตั วย์ ังมไิ ดต้ รัสรู ้ไดม้ พี ระปณธิ านตอ่ พระโพธญิ าณ ทรง บําเพ็ญพระบารมี ๑๐ ประการ คอื ทาน ศลี เนกขมั มะ ปัญญา วริ ยิ ะ ขนั ติ สจั จะ อธษิ ฐานะ เมตตา อเุ บกขา อยา่ งเต็มที่ เมอื่ พระบารมแี กก่ ลา้ ขนึ้ ก็ไดท้ รงละทางทผี่ ดิ ทรงพบทางทถ่ี กู ตอ้ งขนึ้ โดย ลําดบั จนถงึ ไดท้ รงพบมชั ฌมิ าปฏปิ ทา คอื ทางสายกลาง ไมข่ อ้ งแวะดว้ ยทางทพี่ ัวพันดว้ ยสขุ สดใน กาม และไมข่ อ้ งแวะดว้ ยทางทรมานตนใหล้ ําบากเปลา่ คอื ทางมอี งค์ ๘ ประการ ไดแ้ ก่ ความ เห็นชอบ ความดํารชิ อบ วาจาชอบ การงานชอบ เลยี้ งชวี ติ ชอบ พยายามชอบ สตชิ อบ สมาธชิ อบ ใน วนั ทจ่ี ะตรัสรพู ้ ระโพธญิ าณ ไดท้ รงตงั้ จาตรุ งคมหาปธาน คอื ความเพยี รประกอบดว้ ยองค์ ๔ วา่ เลอื ด เนอื้ จะเหอื ดแหง้ ไปหมด เหลอื แตห่ นัง เอ็น กระดกู ก็ตามที ยังไมท่ รงบรรลธุ รรมทจี่ ะพงึ บรรลไุ ดด้ ว้ ย กําลงั เรยี่ วแรงของบรุ ษุ กจ็ ะไมท่ รงลกุ ขน้ึ จากทน่ี ่ังอันนี้ ทรงตงั้ ความเพยี รยกเอาเลอื ดเนอื้ ๑ หนัง ๑ เอ็น ๑ กระดกู ๑ รวม ๔ ประการขนึ้ อา้ งองิ จงึ เรยี กวา่ ประกอบดว้ ยองค์ ๔ ฝ่ ายสมทุ ัยกบั พรรคพวกไดเ้ ห็นพระโพธสิ ตั วท์ รงปฏบิ ตั ดิ ังนัน้ ก็ไมพ่ อใจ เพราะเป็ นการปฏบิ ัตทิ จี่ ะให ้ พน้ จากอํานาจของตน จงึ ไดพ้ ยายามขดั ขวางตา่ ง ๆ ตงั้ แตเ่ บอื้ งตน้ ดังทพ่ี ระอาจารยไ์ ดเ้ ขยี นเลา่ ไว ้ วา่ เมอื่ พระมหาสตั ว์ (คอื พระสทิ ธตั ถราชกมุ าร) ไดท้ รงสละรัชชสริ สิ มบตั ิ ทรงมา้ กัณฐกะ มนี ายฉันนะ เป็ นสหาย เสด็จออกจากพระนคร ฝ่ ายมารไดม้ ายนื ทป่ี ระตนู คร กลา่ วหา้ มวา่ “กลับเสยี เถดิ สทิ ธัตถะ จักรรตั นสมบตั จิ ักมปี รากฏแกพ่ ระองคใ์ นวนั ท่ี ๗ แตว่ นั นี้” พระองคต์ รัสวา่ “ดกู อ่ นมาร เรารจู ้ ักทา่ น เราไมต่ อ้ งการดว้ ยจักรรัตนสมบตั ”ิ “ถา้ อยา่ งนัน้ พระองคต์ อ้ งการอะไร” “เราตอ้ งการพระสพั พัญํตุ ญาณ (ความตรัสรธู ้ รรมทัง้ ปวง)” “ถา้ อยา่ งนัน้ ตงั้ แตว่ นั นเี้ ป็ นตน้ ไป ถา้ พระองคจ์ ักคดิ ไมด่ สี กั อยา่ ง หนง่ึ เป็ นตน้ วา่ คดิ ไปในกาม ขา้ พเจา้ จะรกู ้ จิ ทพี่ งึ ทําแกพ่ ระองค”์ มารทพ่ี ระอาจารยเ์ ลา่ ถงึ ในเรอ่ื งนกี้ ็คอื สมทุ ัยกบั พรรคพวกนแี่ หละ เพราะเป็ นผคู ้ อยขดั ขวางทําลาย ความเพยี รเพอ่ื โพธญิ าณของทกุ ๆ คน แตส่ มทุ ัยไมย่ อมรับคําน้ี ไมช่ อบคํานี้ เชน่ เดยี วกันกับคนทํา ชวั่ ทําทจุ รติ ทัง้ หลายทไี่ มช่ อบใหใ้ ครตราหนา้ ตนวา่ เป็ นคนชวั่ คนทจุ รติ สมทุ ัยชอบแสดงตนวา่ เป็ น ผสู ้ รา้ งเสรมิ ความสขุ ความดงี ามทัง้ ปวง พอใจใหใ้ คร ๆ เขา้ ใจตนไปเชน่ นัน้ และพดู ถงึ เชน่ นัน้ ก็ เหมอื นอยา่ งคนชว่ั ทจุ รติ ทัง้ หลายทม่ี ักชอบแสดงตนวา่ เป็ นคนดี ชอบทใี่ คร ๆ จะพดู ถงึ วา่ เป็ นคนดี สมทุ ัยไดต้ ดิ ตามหาชอ่ งโอกาสทจ่ี ะทําลายความเพยี รและความตงั้ ใจของพระมหาสตั วต์ งั้ แตเ่ สด็จ ออกผนวชเรอื่ ยมาถงึ ๖ ปี ทกุ คนมสี มทุ ัยคอื มารคอยตดิ ตามขดั ขวางการทําความดอี ยเู่ สมอ ความมสี ตริ เู ้ ทา่ ทันจะ ทําใหส้ ามารถรไู ้ ดว้ า่ เมอื่ ใดมารดําเนนิ งาน ปัญญาและความเพยี รจะทําใหส้ ามารถเอาชนะมารได ้ เป็ นขนั้ ไป ตามกําลังของปัญญาและความเพยี ร

๓๗ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย คอื ผกู ้ ําลงั อบรมเพมิ่ พนู สตใิ หร้ ทู ้ ันมารคอื สมทุ ัย อบรมเพม่ิ พนู ปัญญา และความเพยี รใหส้ ามารถเอาชนะมารได ้มารคอื ผทู ้ ําลาย ผทู ้ ําใหเ้ กดิ ทกุ ข์ ผใู ้ ดสามารถเอาชนะมาร ได ้ผนู ้ ัน้ ยอ่ มสน้ิ ทกุ ข์ มสี ขุ ตามควรแกค่ วามปฏบิ ตั ขิ องตน พระมหาสตั วผ์ จญมาร พระมหาสตั ว์ คอื พระโพธสิ ตั ว์ ไดท้ รงมสี ตสิ าํ รวมระวงั ความคดิ ของพระองคเ์ อง มใิ หเ้ ป็ นอกศุ ล วติ ก (คอื คดิ ไมด่ )ี อยตู่ ลอดเวลา แมจ้ ะมคี วามคดิ ไมด่ แี ลบเขา้ มาบา้ งก็ทรงมสี ตพิ จิ ารณาระงบั เสยี โดยเร็วพลนั ดงั ทพ่ี ระองคไ์ ดต้ รัสแสดงถงึ การปฏบิ ตั ขิ องพระองคเ์ มอื่ เป็ นพระโพธสิ ตั ว์ วา่ ไดท้ รงทํา วติ กคอื ความคดิ เป็ น ๒ สว่ น คอื อกศุ ลวติ กสว่ นหนง่ึ กศุ ลวติ กสว่ นหนง่ึ โดยทรงทําความรทู ้ ัน ความคดิ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ตามเป็ นจรงิ พรอ้ มทัง้ รคู ้ ณุ และโทษ อกศุ ลวติ กจงึ ระงบั ดับหายไปเหลอื แตก่ ศุ ล วติ ก แตถ่ า้ คดิ ไปแมจ้ ะเป็ นกศุ ลมากไปก็จะเกดิ โทษ เชน่ ความเหน็ดเหนอื่ ยฟ้งุ ซา่ น จงึ ทรงสงบ ความคดิ ทําพระจติ ใหต้ งั้ มน่ั ไมห่ วน่ั ไหว สมทุ ัยจงึ ไมไ่ ดโ้ อกาสทจ่ี ะแทรกซมึ เขา้ ไปทางความคดิ ท่ี ไมด่ ี และเมอ่ื เห็นพระองคท์ รงปฏบิ ัตจิ รงิ ไมห่ วนั่ ไหว ก็เกดิ หวน่ั ไหวขนึ้ เอง วา่ พระองคจ์ ะทรงพน้ ไปจาก อํานาจตนเป็ นแน่แลว้ จงึ ใหร้ ะดมพลเสนาทัง้ สน้ิ เขา้ โจมตพี ระโพธสิ ตั ว์ ณ ควงไมโ้ พธพิ ฤกษ์ในวนั ที่ พระองคจ์ ะตรสั รู ้เพราะเห็นวา่ จะรอชา้ ตอ่ ไปอกี มไิ ดแ้ ลว้ พระมหาสตั วไ์ ดท้ รงตงั้ จาตรุ งคมหาปธาน แลว้ พระมหาสตั วไ์ ดท้ รงเสย่ี งพระบารมี ทรงเรยี กพระบารมที ัง้ ปวงมาชว่ ย พรอ้ มทัง้ บรุ ษุ โยธาอกี ๗ จําพวก คอื สทั ธาพล วริ ยิ พล สตพิ ล สมาธพิ ล ปัญญาพล หริ พิ ล โอตตัปปพล พระบารมที ัง้ ๓๐ ทัศ พรอ้ มทัง้ บรุ ษุ โยธาก็มาประชมุ พรอ้ มกันป้องกนั พระมหาสตั ว์ สมทุ ัยกบั พรรคพวกทเ่ี รยี กวา่ “มารและ เสนามาร” ก็ไมอ่ าจจะเขา้ ใกลถ้ งึ พระองคไ์ ด ้แตก่ ็พยายามแสดงอาการคกุ คามดว้ ยอาการตา่ ง ๆ อยา่ งน่าสะพงึ กลวั ฝ่ ายพระมหาสตั วก์ ม็ ไิ ดท้ รงพรั่นพรงึ มพี ระหฤทัยตงั้ มั่นไมห่ วนั่ ไหว และเพอื่ ทจ่ี ะทรงเผด็จศกึ มารจงึ ทรงยกพระดชั นชี ท้ี พ่ี นื้ มหนิ ทรา เพอ่ื เป็ นสกั ขพี ยานแหง่ การทไ่ี ดท้ รงบําเพ็ญพระบารมมี า ครบถว้ น ๓๐ ทัศ ดว้ ยอํานาจแหง่ โพธสิ มภาร ธรณกี ป็ รากฏขน้ึ มาเป็ นสกั ขพี ยาน และดว้ ยอํานาจแหง่ นํ้าพระหฤทัยอันเป่ียมไปดว้ ยพระเมตตากรณุ า ก็ปรากฏอทุ กธาราจากธรณีหลงั่ ไหลพัดพามารและ พลพยหุ เสนาออกไปจนหมดสน้ิ ดงั ทปี่ รากฏในภาพคดิ เขยี นเป็ นรปู พระพทุ ธเจา้ ผจญมาร พระองค์ ประทับบนบลั ลังกห์ ญา้ คาภายใตโ้ พธพิ ฤกษ์ พระหตั ถข์ วาพาดชลี้ ง มรี ปู นารยี นื อยใู่ ตบ้ ลั ลังก์ บดิ น้ํา ในมวยผมไหลหลงั่ ออกมาเป็ นทอ่ ธาราทะเลหลวง นองทว่ มหมมู่ ารเสนาทัง้ หลาย รปู นารนี หี้ มายถงึ ธรณี จงึ เรยี กรกู ้ ันวา่ “พระนางธรณีบดิ มวยผม” ในภาพเขยี นเป็ นรปู หมมู่ ารเสนาอยู่ สองขา้ งพระพทุ ธองค์ ขา้ งหนง่ึ กําลงั เงอื ดเงอื้ อาวธุ นานาชนดิ เพอื่ ทํารา้ ยพระองค์ มพี ญามารสถติ อยู่ เหนอื คอชา้ งชอ่ื ครี เี มขละ มพี าหาขา้ งละพันทรงอาวธุ ตา่ ง ๆ อกี ขา้ งหนงึ่ ถกู น้ําทว่ มพา่ ยแพไ้ ป และ น้ําในมวยผมนัน้ หมายถงึ น้ําทักษิโณทกทพี่ ระโพธสิ ตั วผ์ บู ้ ําเพ็ญทานบารมหี ลง่ั ลงบนแผน่ ดนิ ตงั้ แต่ เบอื้ งตน้ ก็มากมายยงิ่ กวา่ น้ําในมหาสมทุ ร พระมหาสตั วท์ รงชนะมารและเสนาตงั้ แตเ่ วลาเย็น กอ่ นท่ี อาทติ ยจ์ ะอสั ดง

๓๘ ไดก้ ลา่ วแลว้ วา่ ทกุ คนมมี ารคอยตดิ ตามขดั ขวางการทําความดี และลอ่ ใหท้ ําความชวั่ อยเู่ สมอ ผใู ้ ดสู ้ ได ้คอื ไมเ่ ลกิ ลม้ ความพยายามทจี่ ะทําความดใี ด ๆ ก็ตามเมอ่ื ใดก็ตาม เรยี กวา่ ผนู ้ ัน้ เป็ นผชู ้ นะมาร แม ้ จะยงั ไมอ่ าจชนะมารไดย้ ัง่ ยนื ตลอดไปเชน่ ทพ่ี ระพทุ ธองคท์ รงชนะแลว้ ก็ยงั ดกี วา่ ทจี่ ะไมม่ เี วลาชนะ เสยี เลย การพา่ ยแพแ้ กม่ ารก็คอื การตามใจมารใหน้ ําไปสกู่ ารทํากรรมไมด่ นี านาประการน่ันเอง ซงึ่ ไม่ เป็ นสงิ่ ทผี่ ใู ้ ดควรทําไปเชน่ นัน้ ทกุ คนควรมสี ติ มปี ัญญา มหี ริ โิ อตตัปปะ และมคี วามเพยี รเอาชนะมาร ใหไ้ ด ้นั่นแลจงึ นับวา่ มาบรหิ ารจติ อยา่ งถกู ตอ้ ง พระมหาสตั วช์ นะมารและตรสั รู้ เมอ่ื พระมหาสตั วท์ รงผจญมารและทรงชนะมารและเสนาตงั้ แตก่ อ่ นอาทติ ยต์ กในวนั ทจ่ี ะตรัสรู ้ทรง ดําเนนิ ปฏบิ ัตติ อ่ ไปในมัชฌมิ าปฏปิ ทา ก็ทรงบรรลพุ ระญาณทัง้ หลายดังทไี่ ดต้ รัสเลา่ แกพ่ ระสาวกใน ภายหลัง กลา่ วโดยยอ่ วา่ ทรงไดส้ มาธแิ น่วแน่แลว้ ทรงนอ้ มจติ ทเ่ี ป็ นสมาธไิ ปเพอ่ื รู ้ ก็ทรงไดพ้ ระ ญาณคอื ความรขู ้ น้ึ โดยลําดบั จนถงึ พระสมั โพธญิ าณ คอื ความตรัสรใู ้ นพระจตรุ ารยิ สจั ทรงทําลาย กเิ ลสอาสวะอนุสยั ในสนั ดานใหส้ นิ้ ไปหมดดังทเี่ รยี กวา่ ไดต้ รัสรพู ้ ระธรรม ในปัจฉมิ ยามแหง่ ราตรนี ัน้ บงั เกดิ พระนามพเิ ศษขน้ึ วา่ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ หรอื พระผตู ้ รสั รเู ้ องโดยชอบ พระสมั โพธญิ าณนี้ เรยี กอกี อยา่ งหนง่ึ วา่ พระสพั พัญํตุ ญาณ แปลวา่ พระญาณคอื ความรธู ้ รรมทัง้ หมด และเรยี กพระ นามพระพทุ ธองคผ์ ทู ้ รงไดพ้ ระญาณนวี้ า่ พระสพั พญั ํู แปลวา่ พระผรู ้ ธู ้ รรมทัง้ หมด ไทยเราเรยี กกัน มาตงั้ แตโ่ บราณกาลวา่ พระสรรพัชญห์ รอื พระสรรเพชญ์ และเรยี กพระญาณวา่ สรรเพชดุ า ครนั้ พระองคไ์ ดท้ รงตรสั รแู ้ ลว้ ไดป้ ระทับเสวยวมิ ตุ ตสิ ขุ ณ ควงไมต้ า่ ง ๆ ตอ่ มาหลายสปั ดาห์ ใน สปั ดาหท์ ี่ ๕ ทา่ นแสดงวา่ ไดป้ ระทับทค่ี วงไมอ้ ชปาลนโิ ครธ ซงึ่ มารยังไดพ้ ยายามมารบกวนอกี ดัง เรอ่ื งเลา่ วา่ มารน่ังเสยี ใจอยทู่ หี่ นทางใหญว่ า่ เสยี แรงไดต้ ดิ ตามหาชอ่ งทางทจ่ี ะขดั ขวางความตรัสรู ้ มานานถงึ เพยี งนี้ ก็ไมพ่ บความผดิ พลาดอะไร บดั นพ้ี ระองคท์ รงลว่ งวสิ ยั อํานาจของตนไปเสยี แลว้ คําวา่ มารตามทเี่ รยี กในทนี่ เ้ี ป็ นการเรยี กตามพระพทุ ธเจา้ ดงั ไดก้ ลา่ วแลว้ วา่ ผทู ้ ถ่ี กู เรยี ก คอื สมทุ ัย หาไดช้ อบใจไม่ สมทุ ัยไมป่ รารถนาจะใหใ้ คร ๆ รจู ้ ักเขา้ ใจตนวา่ เป็ นมาร แตไ่ มอ่ าจจะปิดบงั สญั ชาติ แหง่ ตนจากพระสรรเพชดุ าญาณได ้พระองคท์ รงเรยี กระบตุ รง ๆ วา่ มาร ๆ ทกุ ครัง้ ทเ่ี ขา้ มา ในขณะทม่ี ารหรอื สมทุ ัยน่ังคดิ ระทมใจอยนู่ ัน้ ธดิ าทัง้ สามของมาร คอื นางตัณหา นางอรตี และนาง ราคา เห็นบดิ าหายไปจงึ เทยี่ วคน้ หา ก็ไปพบบดิ านั่งระทมทกุ ขอ์ ยู่ จงึ ไตถ่ ามความแลว้ ก็รับอาสาจะ ไปนําพระองคม์ าไวใ้ นอํานาจของบดิ าอกี ฝ่ ายสมทุ ัยกลา่ วหา้ มวา่ ไมม่ ใี ครจะสามารถทําพระองคไ์ ว ้ ในอํานาจได ้ธดิ าทัง้ สามก็กลา่ ววา่ พวกตนเป็ นสตรี ยอ่ มรวู ้ ธิ ที จี่ ะผกู ใจบรุ ษุ เพศ จะใชบ้ ว่ งราคะเป็ น ตน้ ผกู จงู มาใหจ้ งได ้ขอใหบ้ ดิ าอยา่ ไดว้ ติ ก ครัน้ แลว้ นางทัง้ สามไดเ้ ขา้ ไปหาพระพทุ ธองค์ กลา่ วทลู วา่ จะขอบบี นวดพระยคุ ลบาท พระพทุ ธองค์ ไมท่ รงใสพ่ ระหทัยในถอ้ ยคําของนางทัง้ สาม ทัง้ ไมท่ รงลมื พระเนตรขนึ้ ดู ธดิ ามารคดิ วา่ อนั ความ ประสงคข์ องบรุ ษุ ทัง้ หลายยอ่ มสงู ตํา่ ตา่ ง ๆ กนั บางคนชอบเด็ก ๆ บางคนชอบสตรวี ยั แรก บางคน ชอบวยั กลาง บางคนชอบคนแกก่ ็มี จําจะประเลา้ ประโลมพระองคด์ ว้ ยประการตา่ ง ๆ จงึ แสดง บดิ เบอื นตนเป็ นสตรเี พศเป็ นอันมาก เชน่ เด็กรนุ่ สาวผยู ้ ังไมม่ บี ตุ ร ผทู ้ ม่ี บี ตุ รแลว้ คนหนง่ึ สองคน คน วยั กลาง จนถงึ คนแก่ ครบทกุ อยา่ ง เขา้ ไปเฝ้าพระองค์ ๖-๗ ครัง้ พระพทุ ธองคท์ รงเขา้ ผลสมาบตั ิ เสวยวมิ ตุ ตสิ ขุ ไมไ่ ดส้ นพระหทัยเลย ตรัสวา่ “ผใู ้ ดชนะกเิ ลสเด็ดขาดแลว้ ไมก่ ลบั แพ ้ไมม่ กี เิ ลสอะไร ในโลกจะมาตอแยได ้ผใู ้ ดไมม่ ตี ัณหาทเี่ หมอื นอยา่ งตาขา่ ยคลอ้ งใจใหต้ ดิ นําไปทไ่ี หน ๆ เจา้

๓๙ ทัง้ หลายจักนําผนู ้ ัน้ ซงึ่ เป็ นผรู ้ ู ้ มที เ่ี ทยี่ วไปแหง่ พระญาณไมม่ ที ส่ี น้ิ สดุ ไมม่ รี อ่ งรอย ดว้ ยรอ่ งรอยอะไร เลา่ ” ธดิ ามารทัง้ หลายก็อนั ตรธานไป สามัญชนยอ่ มมบี างโอกาสทชี่ นะกเิ ลส และบางโอกาสแพก้ เิ ลส แมจ้ ะยงั ไมส่ ามารถชนะกเิ ลสได ้ เด็ดขาด ไมก่ ลับแพ ้แตก่ ็ควรจะพยายามใหโ้ อกาสทแ่ี พม้ นี อ้ ยกวา่ โอกาสทชี่ นะ เพอื่ จะไดม้ โี อกาส ทําความดมี ากกวา่ ทําความชว่ั และผลทไ่ี ดร้ ับก็จะเป็ นความสขุ มากกวา่ ความทกุ ข์ จติ ตนครมสี องศาสนา เรอ่ื งการผจญมารของพระพทุ ธเจา้ ตลอดถงึ การทรงผจญธดิ ามารจนทรงไดช้ ยั ชนะ เรอื่ งนเ้ี ป็ นเรอื่ ง ของพระพทุ ธเจา้ ผทู ้ รงอบุ ตั ขิ น้ึ ในโลกเมอ่ื ประมาณ ๔๕ ปีกอ่ นพทุ ธศกั ราช และพระพทุ ธศาสนาได ้ เกดิ ขนึ้ ในสมยั นัน้ พทุ ธบรษิ ัทก็ไดเ้ รมิ่ มขี น้ึ ในสมยั นัน้ เชน่ เดยี วกนั กอ่ นแตพ่ ระพทุ ธศาสนาเกดิ ขน้ึ ก็ ไดม้ ศี าสนาอนื่ อยแู่ ลว้ หลายศาสนาและยังไดม้ ศี าสนาตา่ ง ๆ เกดิ ตามหลงั พระพทุ ธศาสนาอกี หลาย ศาสนา ในปัจจบุ นั นไ้ี ดม้ ศี าสนาตา่ ง ๆ สง่ั สอนกนั อยใู่ นโลกหลายศาสนา แตเ่ ป็ นขอ้ ทแี่ ปลกอยา่ งยง่ิ ทใี่ จจติ ตนครมอี ยเู่ พยี ง ๒ ศาสนาเทา่ นัน้ คอื พทุ ธศาสนา และสมทุ ัยศาสนา กบั มขี อ้ ทย่ี งิ่ แปลกคอื พระพทุ ธเจา้ ในจติ ตนครหาไดเ้ สด็จดบั ขนั ธปรนิ พิ พานเหมอื นองคพ์ ระพทุ ธเจา้ ในโลกไม่ พระพทุ ธ องคย์ ังทรงดํารงอยู่ ซงึ่ ผทู ้ เี่ ห็นธรรมเทา่ นัน้ จงึ จะเห็นพระองคไ์ ด ้ดงั ทไี่ ดต้ รัสไวว้ า่ “ผใู ้ ดเห็นเราผนู ้ ัน้ เห็นธรรม ผใู ้ ดเห็นธรรมผนู ้ ัน้ เห็นเรา” ดงั น้ี ขอ้ ทแ่ี ปลกขอ้ หลังนจี้ ะไดก้ ลา่ วเมอ่ื ถงึ ตอนทค่ี วรจะกลา่ ว ตอ่ ไปอกี ในตอนนจี้ ะกลา่ วถงึ แตข่ อ้ แรกคอื สองศาสนาดังกลา่ ว พทุ ธศาสนานัน้ คอื ศาสนาคําสง่ั สอนของพระพทุ ธเจา้ ตามทเ่ี ขา้ ใจกนั นั่นแหละ สว่ นสมทุ ัยศาสนา คอื ศาสนาคําสงั่ สอนของสมทุ ัยทพ่ี ระพทุ ธเจา้ ตรัสเรยี กวา่ “มาร ๆ” น่ันเอง จงึ เกดิ ปัญหาวา่ มารหรอื สมทุ ัยก็มศี าสนาดว้ ยหรอื เรอ่ื งเป็ นอยา่ งไร จงึ ขอเลา่ เสยี เลยวา่ เมอ่ื พระพทุ ธเจา้ ทรงประกาศ พระพทุ ธศาสนาในจติ ตนคร ฝ่ ายสมทุ ัยกับคอู่ าสวะเกรงวา่ พระองคจ์ ะทรงทําชาวจติ ตนครใหเ้ ป็ น พทุ ธบรษิ ัทไปเสยี หมด และตนก็จะเสอ่ื มถอยอํานาจ จะสน้ิ อํานาจครองใจคนตอ่ ไป จงึ เห็นวา่ จํา จะตอ้ งตงั้ ศาสนาขน้ึ ตอ่ ตา้ นไว ้ แตก่ ารทจี่ ะตงั้ ศาสนาขนึ้ นัน้ จําจะตอ้ งแสดงตนเป็ นศาสดา กลา่ วสงั่ สอนลัทธปิ ฏบิ ตั ทิ ช่ี วนใหโ้ ลภโกรธหลง หัวโจกทัง้ สามนส้ี มทุ ัยไดใ้ ชใ้ หค้ มุ ใจคนและคอยสอดแทรก อยใู่ นใจคนอยแู่ ลว้ สมทุ ัยจงึ แสดงตนเป็ นศาสดา กลา่ วสงั่ สอนลัทธปิ ฏบิ ตั ดิ ังกลา่ ว สอดแทรกโลภ โกรธหลงหรอื กเิ ลสตัณหาพรอ้ มทัง้ อารมณล์ อ่ ใหเ้ ห็นเป็ นรปู นมิ ติ จรงิ จัง เชน่ เห็นเป็ นเทพเจา้ มา ปรากฏองค์ ไดย้ นิ เสยี งกระซบิ กระซาบบอกกลา่ วขอ้ อนุศาสนบ์ างอยา่ ง เมอื่ ใสโ่ ลภเขา้ ไปในใจแลว้ สมทุ ัยก็รวู ้ า่ สอนวธิ ใี หไ้ ดส้ มโลภบา้ งก็จะเกดิ ความนับถอื เมอื่ ใสห่ ลงเขา้ ไปในจติ แลว้ สมทุ ัยก็รวู ้ า่ หลงไหลในโลก ไมอ่ ยากจะตาย อยากจะเกดิ เสวยสขุ อยนู่ ริ ันดร ก็สอนเรอ่ื งภมู แิ หง่ สขุ นริ ันดรเชน่ นัน้ จงึ เกดิ เป็ นศาสนาขน้ึ อกี ศาสนาหนง่ึ เรยี กใหต้ า่ งจากพทุ ธศาสนาวา่ “สมทุ ัยศาสนาหรอื มารศาสนา” มารศาสนานตี้ รงกันขา้ มกับพทุ ธศาสนา เหมอื นอยา่ งวา่ พทุ ธศาสนาสอนใหไ้ ปทางทศิ ตะวนั ออก มารศาสนาก็สอนใหไ้ ปทางทศิ ตะวนั ตก สอนคา้ นกนั อยดู่ งั นี้ เพราะพระพทุ ธเจา้ ทรงสอนใหพ้ น้ จาก อํานาจสมทุ ัย สว่ นสมทุ ัยสอนผกู พันไว ้ไมป่ ลอ่ ยใหห้ ลดุ พน้ ไปได ้ชาวจติ ตนครจงึ พากนั พะวา้ พะวงั บางคนนับถอื ทางนี้ บางคนนับถอื ทางโนน้ คนเดยี วกนั นั่นแหละ บางคราวนับถอื พระบางคราวนับถอื มารดว้ ยเขา้ ใจวา่ เป็ นเทพผศู ้ กั ดส์ิ ทิ ธไิ์ ปก็มี ผมู ้ าบรหิ ารจติ ก็คอื ผกู ้ ําลงั พยายามทําจติ ตนครของตนใหม้ เี พยี งพทุ ธศาสนาเทา่ นัน้ ไมใ่ หม้ ศี าสนา มาร น่ันก็คอื ผมู ้ าบรหิ ารจติ กําลงั พยายามทําจติ ของตนใหพ้ น้ จากอํานาจของสมทุ ัยมโี ลภโกรธหลง

๔๐ เป็ นสาํ คัญ ทําไดผ้ ลมากเพยี งไร คอื ฟังเสยี งสงั่ สอนของศาสนามารนอ้ ยลงเพยี งไร ก็จะมจี ติ ใจท่ี เป็ นสขุ ยง่ิ ขนึ้ เพยี งนัน้ ผนู้ าศาสนาทงั้ สองเขา้ ไปตงั้ ในจติ ตนคร ไดก้ ลา่ วถงึ ศาสนาในจติ ตนครวา่ มเี พยี ง ๒ ศาสนาเทา่ นัน้ คอื พทุ ธศาสนาและสมทุ ัยศาสนา หรอื ศาสนาของพระพทุ ธเจา้ กบั ศาสนาของมาร น่าจะมใี ครสงสยั บา้ งก็ได ้วา่ ใครเป็ นผนู ้ ําศาสนาทัง้ สอง เขา้ ไปสง่ั สอนในจติ ตนคร ก็น่าจะบอกเสยี ทเี ดยี ว วา่ สาํ หรับมารศาสนาหรอื สมทุ ัยศาสนานัน้ คอู่ าสวะน่ันเองเป็ นผนู ้ ําเขา้ ไปและคอยแนะนํานครสามใี หน้ ับถอื สว่ นพทุ ธศาสนาก็คบู่ ารมขี องนคร สามเี ป็ นผนู ้ ําเขา้ ไปและก็คอยแนะนํานครสามใี หน้ ับถอื ชนั้ แรกนครสามเี อนเอยี งไปทางคอู่ าสวะมาก สมทุ ยั กบั พรรคพวกครองอํานาจในจติ ตนครเต็มท่ี คมุ ระบบสอ่ื สารทัง้ หมด คมุ ชาวจติ ตนครทัง้ หมดทกุ บา้ นทกุ ตัวคน คมุ ไตรทวารของจติ ตนครดังทไี่ ด ้ กลา่ วมาแลว้ ตอ่ มาเมอื่ ความยงุ่ ยากความทกุ ขร์ อ้ นเกดิ มากขน้ึ เพราะพรรคพวกอาสวะเกดิ ชะลา่ ใจ ประพฤตทิ จุ รติ จะแจง้ มากขน้ึ ทกุ ที จนชาวจติ ตนครเรม่ิ รสู ้ กึ ถงึ ความชวั่ รา้ ยของพรรคพวกสมทุ ัย คบู่ ารมจี งึ ไดโ้ อกาสเรม่ิ เขา้ พบแนะนํานครสามใี หเ้ รยี กศลี และหริ โิ อตตัปปะมาใชใ้ นกจิ การบา้ นเมอื ง ดบู า้ งตามคําแนะนําสงั่ สอนขององคพ์ ระบรมครู คอื พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ นครสามไี ดย้ อมปฏบิ ัตติ าม เรยี กศลี เป็ นตน้ มาใช ้พทุ ธศาสนาจงึ ไดเ้ รม่ิ เขา้ สจู่ ติ ตนคร เป็ นเหตใุ หส้ มทุ ัยหวาดสะดงุ ้ หาโอกาส เขา้ ยแุ หยน่ ครสามใี หเ้ ลกิ ใชศ้ ลี และหริ โิ อตตัปปะ กลบั ไปใชพ้ รรคพวกของสมทุ ัยตามเดมิ ครัน้ ความทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ นกลับเกดิ ขนึ้ มาอกี คบู่ ารมกี ็เขา้ ใหส้ ติ ตักเตอื นนครสามใี หเ้ รยี กศลี กบั หริ โิ อตตัปปะกลับมาใชอ้ กี และคราวนคี้ บู่ ารมเี สรมิ กําลงั โดยเพมิ่ อนิ ทรยี สงั วร สตสิ มั ปชญั ญะและ สนั โดษมาชว่ ยศลี กับหริ โิ อตตปั ะเขา้ มาอกี ฝ่ ายสมทุ ัยก็เขา้ ขอใหค้ อู่ าสวะชว่ ยใหแ้ ขง็ แรงขน้ึ เพราะ สมทุ ัยนัน้ มปี รกตกิ ลัวคบู่ ารมี ไมก่ ลา้ สหู ้ นา้ ตอ้ งอาศยั คอู่ าสวะซงึ่ นับวา่ เป็ นฝ่ ายขา้ งในของนครสามี เขา้ ชว่ ยสนับสนุนตน และคอู่ าสวะนัน้ เป็ นคปู่ รับสําคัญของคบู่ ารมี เป็ นพวกสมทุ ัย จงึ ไดเ้ ขา้ ชว่ ย สมทุ ัย โดยแนะนํานครสามใี หเ้ ลกิ ใชผ้ ทู ้ คี่ บู่ ารมนี ําเขา้ มาเสยี ทัง้ หมด เมอื่ เห็นวา่ จะไมอ่ าจใหน้ คร สามเี ลกิ ใชไ้ ดท้ ัง้ หมด เพราะนครสามกี ็ฟังคบู่ ารมอี ยมู่ าก ก็แนะนําใหเ้ รยี กใชฝ้ ่ ายสมทุ ัยดว้ ย เพราะ จะทําใหบ้ า้ นเมอื งสนุกสนานและเจรญิ ฝ่ ายนครสามฟี ังทางโนน้ บา้ งทางนบ้ี า้ ง ในทส่ี ดุ ก็เรยี กใชท้ ัง้ สองฝ่ าย เพราะมอี ยทู่ ัง้ คอู่ าสวะทัง้ คบู่ ารมี ในจติ ตนครจงึ มที ัง้ ฝ่ ายกศุ ล ทัง้ ฝ่ ายอกศุ ล ศาสนาก็มที ัง้ พทุ ธศาสนา มารศาสนา ตา่ งก็แสดงสงั่ สอนแกช่ าวจติ ตนครกนั อยา่ งเต็มที่ ขอ้ ความทกี่ ลา่ วมานดี้ นู ่าจะซา้ํ กับทไ่ี ดก้ ลา่ วเลา่ มาแลว้ เป็ นขอ้ ความทซ่ี ้ําจรงิ ดว้ ยความจงใจกลา่ ว เพอื่ ทบทวนขอ้ ความทกี่ ลา่ วมาแลว้ มากและนานโดยยอ่ สกั ครัง้ หนง่ึ กอ่ นทจ่ี ะเลา่ ตอ่ ไป และน่าคดิ วา่ ชาวจติ ตนครก็น่าจะเหมอื นกับชาวโลกท่ัว ๆ ไป ซงึ่ ตา่ งก็ทําดบี า้ งชวั่ บา้ ง เพราะความดคี วามชว่ั ยอ่ ม มอี ยตู่ ามธรรมดาโลก แตก่ ็มขี อ้ ตา่ งกันทชี่ าวจติ ตนครเป็ นผทู ้ นี่ ับถอื ศาสนาดว้ ยกนั ทัง้ นัน้ ถา้ มใิ ช่ พทุ ธศาสนกิ ชนก็มารศาสนกิ ทจ่ี ะไมน่ ับถอื ศาสนาอะไรเลยนัน้ หามไี ม่ และขอ้ ทน่ี ่าเห็นวา่ แปลกอกี ขอ้ หนง่ึ ก็คอื โดยมากนับถอื กนั ทัง้ สองศาสนาอยา่ งเปิดเผย เมอ่ื คนมที ัง้ คบู่ ารมคี อื ฝ่ ายดแี ละคอู่ าสวะคอื ฝ่ ายชว่ั คอยกระซบิ ใจอยตู่ ลอดเวลาปรกตจิ งึ ยอ่ มจะทํา ดบี า้ งชว่ั บา้ ง เพราะเชอ่ื เสยี งคอู่ าสวะบา้ งและเชอ่ื เสยี งคบู่ ารมบี า้ ง ปัญญาหรอื เหตผุ ลเทา่ นัน้ ทจ่ี ะทํา ใหเ้ ห็นชดั ถกู ตอ้ งตามความเป็ นจรงิ วา่ เสยี งของคบู่ ารมคี อื เสยี งของฝ่ ายดเี ทา่ นัน้ ทคี่ วรฟัง ควรเชอื่

๔๑ และควรปฏบิ ัตติ าม เสยี งของคอู่ าสวะคอื เสยี งของฝ่ ายไมด่ ไี มค่ วรฟัง ไมค่ วรเชอ่ื และไมค่ วรปฏบิ ัติ ตาม และก็ปัญญาหรอื เหตผุ ลเทา่ นัน้ ทจี่ ะทําใหต้ ดั สนิ ลงไปไดถ้ กู ตอ้ งวา่ เสยี งไหนคอื เสยี งของฝ่ าย ดแี ละเสยี งไหนคอื เสยี งของฝ่ ายชว่ั นอกจากปัญญาและเหตผุ ลแลว้ จะไมม่ อี ะไรทําใหร้ ไู ้ ดด้ ว้ ย ตนเอง บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย จงึ ควรอบรมปัญญาอบรมความมเี หตผุ ลใหย้ งิ่ ขนึ้ จนถงึ สามารถทําจติ ตนครของตนใหม้ แี ตพ่ ทุ ธศาสนาเทา่ นัน้ มารศาสนาจะไมอ่ าจอยทู่ ําลายความสงบสขุ ของจติ ใจไดเ้ ลย ความแตกตา่ งแหง่ สองศาสนา จะเลา่ สกั เลก็ นอ้ ยวา่ พทุ ธศาสนาในจติ ตนครสอนอยา่ งไร มารศาสนาสอนอยา่ งไร พทุ ธศาสนาสอนใหป้ ฏบิ ัตดิ งั น้ี ใหม้ ศี ลี คอื ใหเ้ วน้ จากการฆา่ สตั วต์ ดั ชวี ติ การประทษุ รา้ ยรา่ งกาย การทรมานทรกรรมสตั ว์ เวน้ จากการลกั ขโมยฉอ้ โกงตา่ ง ๆ เวน้ จากความประพฤตผิ ดิ ในทางกาม เวน้ จากพดู เท็จหลอกลวง เวน้ จากดม่ื นํ้าเมาคอื สรุ าเมรัยทกุ ชนดิ ใหม้ หี ริ ิ คอื ความละอายรังเกยี จความ ชวั่ หรอื บาปทจุ รติ ตา่ ง ๆ เหมอื นอยา่ งชายหนุ่มหญงิ สาวผรู ้ ักสวยรักงามรังเกยี จสง่ิ สกปรก ใหม้ ี โอตตัปปะ ความเกรงกลวั ตอ่ ความชวั่ หรอื บาปทจุ รติ ตา่ ง ๆ เหมอื นอยา่ งบคุ คลผรู ้ ักชวี ติ เกรงกลัวตอ่ อสรพษิ ไมอ่ ยากทจ่ี ะเขา้ ใกล ้ สว่ นมารศาสนาสอนใหป้ ฏบิ ัตดิ ังนี้ ใหฆ้ า่ ใหป้ ระทษุ รา้ ย ใหท้ ําทรมานทรกรรมสตั ว์ ใหล้ กั ขโมย ฉอ้ โกง ใหป้ ระพฤตผิ ดิ ในทางกาม ใหพ้ ดู เท็จหลอกลวง ใหด้ ม่ื น้ําเมา เมอ่ื มกี ฏหมายหา้ มและมี บทลงโทษผปู ้ ระพฤตลิ ะเมดิ กลัวจะถกู ลงโทษตามกฏหมาย หากจะฝืนกฏหมายก็ทําอยา่ ใหถ้ กู จับ ได ้เมอื่ ยังไมม่ โี อกาสจะฝืนกฏหมาย ก็ใหป้ ฏบิ ัตติ ามกฏหมายไปกอ่ น มโี อกาสเมอื่ ใดก็ใหท้ ําตามท่ี อยากทํา ไมจ่ ําตอ้ งคํานงึ ถงึ ศลี ธรรมอะไร ใหน้ ยิ มยนิ ดใี นการทําความชวั่ หรอื บาปทจุ รติ ตา่ ง ๆ ไม่ ตอ้ งอาย ไมต่ อ้ งรังเกยี จ ไมต่ อ้ งเกรงกลวั อะไร นอกจากนี้ พทุ ธศาสนาสอนใหป้ ฏบิ ตั ใิ นธรรมเหลา่ น้ี ใหม้ อี นิ ทรยี สงั วร ความสํารวมอนิ ทรยี ค์ อื ตา หู จมกู ลนิ้ กาย ใจ ไมใ่ หย้ นิ ดยี นิ รา้ ยในเวลาทต่ี าเห็นรูป หไู ดย้ นิ เสยี งเป็ นตน้ มสี ตริ ักษาใจมใิ หซ้ ดั สา่ ย ขนึ้ ลงเพราะความยนิ ดยี นิ รา้ ยในอารมณต์ า่ ง ๆ ใหม้ สี ตสิ มั ปชญั ญะ คอื มสี ตริ ะลกึ สมั ปชญั ญะรตู ้ วั ใน เวลายนื เดนิ น่ัง นอน หรอื ในอริ ยิ าบถเล็กนอ้ ยหรอื ในอากปั กริ ยิ าตา่ ง ๆ ใหม้ สี นั โดษ คอื ความยนิ ดี ดว้ ยสง่ิ ทมี่ อี ยู่ มคี วามอมิ่ ความเต็มความพอใจในผลตา่ ง ๆ ทไี่ ดร้ ับ แตก่ ็มคี วามเพยี รปฏบิ ตั ใิ นเหตุ หรอื ในกรณยี ะ (กจิ ทคี่ วรทํา) ใหย้ ง่ิ ขน้ึ ทา่ นอธบิ ายสนั โดษดงั กลา่ วออกไปเป็ นความยนิ ดตี ามได ้ ความยนิ ดตี ามกําลัง ความยนิ ดตี ามความสมควร แตม่ ารศาสนาสอนใหป้ ลอ่ ยตาใหด้ ู ปลอ่ ยหใู หฟ้ ัง ตลอดถงึ ปลอ่ ยใหค้ ดิ ไปตามสบาย ใหย้ นิ ดใี นสงิ่ ทนี่ ่ายนิ ดี ใหย้ นิ รา้ ยในสง่ิ ไมช่ อบ อยา่ ไปฝืนจติ ใจ ใหเ้ ป็ นทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ น สนุกสนานไปในรปู เสยี งกลนิ่ รสโผฏฐัพพะดกี วา่ สอนใหป้ ลอ่ ยสตสิ มั ปชญั ญะ ไมจ่ ําเป็ นตอ้ งไปพะวงทําความรตู ้ วั อยใู่ นอาการเดนิ ยนื นั่งนอนของตนในอากปั กริ ยิ าตา่ ง ๆ สอนให ้ โลภอยากไดใ้ หม้ าก ๆ เมอื่ ยังมอี ยนู่ อ้ ยก็อยา่ เพง่ิ ไปอม่ิ ไปพอเสยี กอ่ น แมเ้ มอ่ื มมี ากขน้ึ แลว้ ก็อยา่ ง เพงิ่ พอเชน่ เดยี วกัน เพราะจะสคู ้ นอนื่ เขาไมไ่ ด ้ใหอ้ ดุ หนุนความโลภใหเ้ กดิ ขนึ้ มาก ๆ นอกจากโลภ ก็ ใหเ้ พม่ิ ความโกรธความหลงใหม้ ากขน้ึ จะทําใหช้ วี ติ มรี สชาตผิ าดโผนสนุกสนาน ไมเ่ งยี บเหงาซบ เซายากจน กลา่ วไดว้ า่ ศาสนาทัง้ สองนตี้ า่ งสอนกนั ไปในทางตรงกนั ขา้ ม คบู่ ารมนี ับถอื อปุ ถัมภพ์ ทุ ธศาสนา สว่ น

๔๒ คอู่ าสวะนับถอื อปุ ถัมภม์ ารศาสนา ผอู ้ ปุ ถัมภท์ ัง้ สองนต้ี า่ งก็แข็งดว้ ยกนั และดําเนนิ การประกาศ เผยแพรศ่ าสนาของตนในจติ ตนครอยา่ งเต็มท่ี ในกรณีน้ี นครสามหี รอื เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครหรอื เราทา่ นทัง้ หลายนเี้ องมหี นา้ ทส่ี าํ คัญจะตอ้ งชว่ ย คมุ ้ ครองป้องกนั จติ ตนครของตนใหร้ ม่ เย็นเป็ นสขุ อะไรทจ่ี ะนําใหเ้ กดิ ทกุ ขเ์ กดิ รอ้ นตอ้ งป้องกนั กําจัด แตก่ ารจะดใู หเ้ ห็นวา่ อะไรเป็ นความสขุ ทแี่ ทจ้ รงิ อะไรเป็ นความทกุ ขข์ องจติ ตนครนัน้ ดใู หเ้ ห็นไดย้ าก สามัญชนทั่วไปมักจะเห็นความทกุ ขเ์ ป็ นสขุ เห็นความรอ้ นเป็ นความเย็น ปัญญาและเหตผุ ลเทา่ นัน้ ท่ี จะชว่ ยใหเ้ กดิ ความเห็นตรงตามความจรงิ จนถงึ รังเกยี จสงิ่ ทเ่ี ป็ นโทษหรอื ฝ่ ายคอู่ าสวะ ปรารถนาสงิ่ ทเ่ี ป็ นคณุ หรอื คบู่ ารมี การศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา การปฏบิ ัตติ ามพระธรรมคําสอน คอื การอบรม ปัญญาและเหตผุ ลทจ่ี ะทําใหเ้ ห็นคณุ ของคบู่ ารมแี ละเห็นโทษของคอู่ าสวะ สามารถทําจติ ตนครคอื ใจใหม้ ที กุ ขน์ อ้ ยมสี ขุ มาก ในจติ ตนครมเี สรภี าพเต็มทใี่ นการถอื ศาสนา ไดก้ ลา่ วถงึ ศาสนาในจติ ตนครแลว้ วา่ ชาวจติ ตนครสว่ นใหญพ่ ากันนับถอื ทัง้ พทุ ธศาสนาและมาร ศาสนากนั อยา่ งเปิดเผย และไดม้ กี ระบวนการประกาศเผยแพรศ่ าสนาทัง้ สองนัน้ ในจติ ตนคร โดยมี คบู่ ารมขี องนครสามแี ละคอู่ าสวะตา่ งอปุ ถัมภก์ นั ขา้ งละหนง่ึ จงึ เป็ นเหตใุ หน้ ครสามผี เู ้ ป็ นเจา้ เมอื ง จติ ตนครตอ้ งรับเป็ นศาสนูปถัมภกทัง้ สองศาสนา และประชาชนชาวจติ ตนครยอ่ มมเี สรภี าพในการ นับถอื และปฏบิ ตั ลิ ัทธพิ ธิ กี รรมศาสนาตามทน่ี ับถอื ในเมอื่ การนับถอื ปฏบิ ัตนิ ัน้ ไมข่ ดั ตอ่ ความ เรยี บรอ้ ยของบา้ นเมอื ง กด็ เู หมอื นกบั ประชาชนแหง่ ชาตเิ สรปี ระชาธปิ ไตยทงั้ หลายในโลกที่ ประชาชนมเี สรภี าพในการนับถอื ศาสนาตามศรัทธาของแตล่ ะคน แมใ้ ครจะไมน่ ับถอื ศาสนาอะไรก็ ได ้ แตใ่ นจติ ตนครดงั กลา่ วแลว้ ทกุ คนนับถอื ศาสนาทัง้ นัน้ ดกู ็น่าเห็นวา่ แปลกจากในโลกท่ัวไป อนั ท่ี จรงิ ถา้ ดเู ขา้ ใหถ้ งึ จติ ใจแลว้ ก็ไมน่ ่าจะแปลก เพราะทกุ คนจะตอ้ งมคี วามเห็นอยา่ งใดอยา่ งหนงึ่ และ นับถอื ความเห็นนัน้ เชน่ นับถอื ความเห็นทางลทั ธอิ ยา่ งหนง่ึ นับถอื ความเห็นของตนวา่ ควรนับถอื หรอื ไมค่ วรนับถอื ศาสนาแมท้ ัง้ หมด ความเห็นน่ันแหละเทา่ กับเป็ นศาสนาของจติ ใจโดยตรง ถา้ เป็ น สมั มาทฐิ คิ วามเห็นทถ่ี กู กเ็ ป็ นพทุ ธศาสนา ถา้ เป็ นมจิ ฉาทฐิ คิ วามเห็นผดิ ก็เป็ นมารศาสนา ฉะนัน้ เมอ่ื พดู ดว้ ยภาษาของจติ ตนคร ทกุ คนจงึ นับถอื ศาสนาทัง้ นัน้ ไมพ่ ทุ ธศาสนาก็มารศาสนาหรอื ทัง้ สอง และจะตอ้ งอธบิ ายการนับถอื พทุ ธศาสนาตา่ งออกไปจากทเ่ี ขา้ ใจและถอื กนั ทว่ั ไปบา้ ง เพราะตามทเ่ี ขา้ ใจและถอื กนั เมอ่ื แสดงตนเป็ นผนู ้ ับถอื ก็ชอ่ื วา่ นับถอื ได ้หรอื แมเ้ กดิ ในตระกลู ของผู ้ นับถอื ก็ชอ่ื วา่ นับถอื ตามกนั มา แตต่ ามภาษาของจติ ตนครอยทู่ คี่ วามเห็นดังกลา่ ว ไมใ่ ชอ่ ยทู่ ก่ี าร แสดงตนดังนัน้ ฉะนัน้ แมแ้ สดงตนวา่ นับถอื หรอื เกดิ ในตระกลู ของผนู ้ ับถอื พทุ ธศาสนาแตม่ คี วามเห็น ผดิ ยนื ยันอยใู่ นความเห็นผดิ นัน้ เชน่ เห็นวา่ ทําดไี มไ่ ดด้ ี ทําชวั่ ไมไ่ ดช้ ว่ั หรอื เห็นกลบั กันวา่ ทําดไี ด ้ ชว่ั ทําชวั่ ไดด้ ี เห็นศลี หริ ิ โอตตัปปะ เป็ นตน้ ไมอ่ ํานวยประโยชน์ มัวรักษาศลี จะตอ้ งยากจนดงั นเี้ ป็ น ตน้ ก็หาชอื่ วา่ นับถอื พทุ ธศาสนาไม่ แตโ่ ดยทแี่ ทก้ ลายไปเป็ นนับถอื มารศาสนาตา่ งหาก ถา้ มี ความเห็นถกู ตอ้ งตรงกนั ขา้ ม เชน่ มคี วามเห็นถกู ตอ้ งตามหลักของกรรม เป็ นเหตใุ หล้ ะกรรมทชี่ วั่ ที่ ผดิ ประกอบกรรมทด่ี ที ช่ี อบ แมจ้ ะมไิ ดแ้ สดงตนวา่ นับถอื พทุ ธศาสนาก็ชอื่ วา่ นับถอื พทุ ธศาสนา เพราะมคี วามเห็นชอบถกู ตอ้ งตามคําสงั่ สอนของพระพทุ ธเจา้ เป็ นเหตใุ หป้ ฏบิ ัตถิ กู ตอ้ งตามคําสงั่ สอนของพระพทุ ธองคด์ ว้ ย

๔๓ น่าพศิ วงทนี่ ครนคี้ ลา้ ยกับเป็ นเมอื งชนั้ ในทตี่ งั้ อยใู่ นจติ ใจนเ้ี อง ทํานองเป็ นเมอื งลบั แล มใิ ชเ่ ป็ นเมอื ง ลบั แลภายนอก เป็ นลบั แลภายในจติ ใจ มอี ะไร ๆ ทด่ี เู หมอื นตา่ งจากโลกภายนอก เป็ นอยา่ งนใ้ี นโลก ภายนอก แตเ่ ป็ นอกี อยา่ งหนง่ึ ในจติ ตนคร เชน่ ทเ่ี กยี่ วกบั ศาสนา ในโลกภายนอกมมี ากมาย แตใ่ น จติ ตนครมสี องเทา่ นัน้ ในโลกภายนอกใครจะนับถอื หรอื ไมน่ ับถอื เลยก็ได ้ ในจติ ตนครนับถอื ทั่วหนา้ กนั หมด ในโลกภายนอกชอื่ วา่ นับถอื ตามทแี่ สดงตนเป็ นตน้ ในจติ ตนครชอื่ วา่ นับถอื ศาสนาไหนตาม ทฐิ ทิ ม่ี อี ยจู่ รงิ ๆ ของแตล่ ะคน ลองมนสกิ ารใหด้ ี ๆ จะรสู ้ กึ วา่ จติ ตนครมใิ ชเ่ มอื งลบั แล แตเ่ ป็ นเมอื ง เปิดเผยจรงิ แทแ้ น่นอน บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย คอื ผมู ้ คี วามเห็นถกู ตอ้ งตามหลักของกรรม หรอื มฉิ ะนัน้ ก็เป็ นผทู ้ สี่ นใจ จะอบรมความเห็นถกู ตอ้ งเชน่ นัน้ ใหเ้ กดิ ขนึ้ เรยี กวา่ เป็ นผนู ้ ับถอื พทุ ธศาสนาตามแบบของจติ ตนคร มใิ ชผ่ นู ้ ับถอื มารศาสนา เป็ นผพู ้ ยายามฝึกฝนอบรมตนใหป้ ฏบิ ัตถิ กู ชอบตามคําสง่ั สอนของ พระพทุ ธเจา้ ซงึ่ จะเป็ นเหตใุ หถ้ งึ ความสขุ สวสั ดย์ิ ง่ิ ขน้ึ สบื ไป อันเป็ นผลดขี องการทําเหตดุ ี สวรรคช์ น้ั ๖ สมทุ ัยหรอื มารตามทพี่ ระพทุ ธเจา้ ตรัสเรยี ก เมอ่ื กลา่ วตามตํานานทางศาสนาสายหนงึ่ เป็ นเทพผเู ้ ป็ น ราชาแหง่ กามาวจรสวรรคช์ นั้ หก คอื ชนั้ ปรนมิ มติ วสวตั ตี ทา่ นวา่ สวรรคช์ นั้ นัน้ แบง่ ออกเป็ น ๒ ฝ่ าย ฝ่ ายหนง่ึ ไมข่ ดั ขวางโลกตุ ตระ อกี ฝ่ ายหนง่ึ ขดั ขวางโลกตุ ตระ ฝ่ ายหลังนเี้ ป็ นพวกมารซง่ึ มรี าชาชอ่ื “วสวตั ต”ี มักเรยี กในหนังสอื เกา่ ๆ วา่ “พญาวสวตั ตมี าราธริ าช” พญามารน้ีเองทไ่ี ดน้ ําพลเสนามา ผจญพระพทุ ธเจา้ ในวนั ทจี่ ะตรัสรู ้ และยงั ไดม้ าอกี หลายครัง้ จนถงึ ไดม้ าทลู ใหเ้ สด็จปรนิ พิ พาน และ ยงั ไดเ้ ทย่ี วรังควานผอู ้ น่ื อกี เชน่ ดลใจพระอานนทม์ ใิ หไ้ ดส้ ตทิ จ่ี ะกราบทลู อาราธนาพระพทุ ธเจา้ ให ้ ทรงเจรญิ อทิ ธบิ าทภาวนาเพอื่ จะทรงดํารงพระชนมอ์ ยกู่ ัปหนง่ึ คอื ประมาณ ๑๐๐ ปี หรอื เกนิ กัปหนงึ่ เมอ่ื พระเถระอรหันตบ์ างองคป์ รนิ พิ พานมารเทยี่ วคน้ หาวา่ วญิ ญาณของทา่ นไปขา้ งไหน ก็ไมส่ ามารถ จะพบได ้ตามประวตั ิ มารไดม้ าเกยี่ วขอ้ งแทรกแซงเรอ่ื งตา่ ง ๆ หลายครัง้ หลายหน เมอ่ื กลา่ วตามเรอ่ื งราวแหง่ จติ ตนคร มารหรอื สมทุ ัยสถติ อยใู่ นจติ ตนครนเ้ี อง ทัง้ อยใู่ นสาํ นัก ของนครสามนี ่ันแหละ เป็ นผทู ้ นี่ ครสามไี วเ้ นอื้ เชอ่ื ใจมอบหมายใหด้ ําเนนิ การปกครองและจดั แจงสง่ิ ตา่ ง ๆ ทางบา้ นเมอื ง และสมทุ ัยยังมคี อู่ าสวะผเู ้ ป็ นฝ่ ายในสนทิ กับนครสามสี นับสนุนอยเู่ ต็มท่ี จงึ มี อํานาจครองใจชาวจติ ตนครทั่วไป แตส่ มทุ ัยเป็ นชาวตา่ งถนิ่ มใิ ชถ่ นิ่ กําเนดิ เป็ นชาวจติ ตนครมาตัง้ แต่ ดงั้ เดมิ จงึ เป็ นประเภทคนจรหมอนหมน่ิ ดังทเ่ี คยกลา่ วแลว้ เมอ่ื เป็ นอาคันตกุ ะมาสจู่ ติ ตนคร ได ้ เขา้ ถงึ นครสามที ําใหเ้ ป็ นทโ่ี ปรดปรานไดแ้ ลว้ ก็ทําทา่ ยดึ จติ ตนครเป็ นทอ่ี าศยั อยถู่ าวร และก็ไดย้ ดึ ครองจติ ตนครไวจ้ รงิ ๆ ตามเรอ่ื งทเ่ี ลา่ มานแี้ สดงวา่ มารหรอื สมทุ ัยมใิ ชเ่ ป็ นบคุ คลตํา่ ตอ้ ย ตามประวตั สิ ายหนง่ึ ก็เป็ นราชา แหง่ ฝ่ ายหนง่ึ ในสวรรคช์ นั้ ทห่ี ก ซง่ึ เป็ นชนั้ สงู สดุ แหง่ กามาวจรสวรรค์ ตามเรอื่ งแหง่ จติ ตนคร ก็เป็ นผู ้ ทม่ี อี ํานาจมากอยใู่ นจติ ตนครดงั กลา่ ว สมทุ ัยหรอื มารตอ้ งการใหใ้ ครเรยี กยกยอ่ ง เชน่ วา่ “นันทากร บอ่ เกดิ แหง่ ความบันเทงิ สขุ ากร บอ่ เกดิ แหง่ ความสขุ ” หรอื แมเ้ รยี กวา่ “วสวัตตี ผใู ้ ชอ้ ํานาจ” อันท่ี จรงิ คํานมี้ คี วามแรงพอ ๆ กบั คําวา่ “จักกวตั ตี หรอื จกั รพรรดิ ผใู ้ ชจ้ ักร” ถา้ มองอกี แงห่ นงึ่ ก็เป็ นคําที่ แรงกวา่ เพราะพระเจา้ จักรพรรดเิ ป็ นพระราชาเอกในโลกมนุษย์ มอี ํานาจครอบครองมนุษยโลก เทา่ นัน้ สว่ นพระเจา้ วสวตั ตหี รอื วสพรรดมิ อี ํานาจครอบครองทัง้ มนุษยท์ ัง้ เทพแหง่ สวรรคท์ กุ ชนั้ และ

๔๔ มอี ํานาจครอบครองไปในอบายภมู ทิ กุ ชนั้ ดว้ ย เป็ นอันวา่ ไมม่ ใี ครในไตรภมู ิ คอื กามาวจรภมู ิ รปู าวจร ภมู ิ อรปู าวจรภมู ิ ทจี่ ะพน้ ไปจากอํานาจครอบงําของสมทุ ัยหรอื มาร ทัง้ นเ้ี วน้ แตโ่ ลกตุ ตรภมู ขิ อง พระพทุ ธเจา้ เทา่ นัน้ มารพยายามรักษาสตั วโลกทัง้ หมดใหต้ กอยใู่ นภมู ทิ ัง้ สามขา้ งตน้ พยายาม ป้ องกันสดุ ฝีมอื มใิ หไ้ ปสโู่ ลกตุ ตรภมู ิ ซงึ่ เป็ นภมู ทิ อ่ี ยนู่ อกอํานาจของมารหรอื สมทุ ัย เรยี กตามภาษาธรรม บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายก็รวมอยใู่ นคําวา่ สตั วโลก แมจ้ ะเป็ นสตั วโลกทยี่ งั อยใู่ นอํานาจครอบงําของสมทุ ัยหรอื มาร แตก่ ็มไิ ดน้ งิ่ นอนใจยอมจํานนตอ่ มารอยา่ งสน้ิ เชงิ ได ้ พยายามตอ่ ตา้ นอํานาจของมาร บรหิ ารจติ ใหบ้ รบิ รู ณ์ดว้ ย ศลี หริ ิ ความละอายรังเกยี จความชว่ั หรอื บาปทจุ รติ ตา่ ง ๆ โอตตปั ปะ ความเกรงกลวั ตอ่ ความชว่ั หรอื บาปทจุ รติ ตา่ ง ๆ อนิ ทรยี สงั วร ความ สํารวมตาหจู มกู ลน้ิ กายใจ ไมใ่ หย้ นิ ดยี นิ รา้ ย เวลาทตี่ าเห็นรปู หไู ดย้ นิ เสยี งเป็ นตน้ สตสิ มั ปชญั ญะ ระลกึ รตู ้ วั ในอริ ยิ าบถตา่ ง ๆ และสนั โดษ ความยนิ ดตี ามไดต้ ามกําลังตามสมควร ความบกพรอ่ งใน ธรรมดงั กลา่ วมนี อ้ ยเพยี งใดก็จะทําใหผ้ นู ้ ัน้ มคี วามสขุ ความพน้ จากอํานาจของมารเพยี งนัน้ เมอื งทม่ี ปี ฏวิ ตั ริ ฐั ประหารกนั บอ่ ยทสี่ ดุ เมอ่ื พระพทุ ธศาสนาไดแ้ ผเ่ ขา้ ไปในจติ ตนคร โดยอปุ ถัมภส์ นับสนุนของคบู่ ารมขี องนครสามซี ง่ึ เป็ น คปู่ รับสาํ คญั ของคอู่ าสวะและสมทุ ัยดงั ทไี่ ดเ้ ลา่ แลว้ สมทุ ัยไดแ้ สดงตนเป็ นศาสดาประกาศศาสนา ขน้ึ บา้ ง เพราะเกรงวา่ พทุ ธศาสนาจะดงึ คนออกไปใหพ้ น้ อํานาจตนคอื ใหไ้ ปสโู่ ลกตุ ตรภมู ิ จงึ ตงั้ ศาสนาขนึ้ แขง่ คอยแนะนําคนใหด้ ําเนนิ ไปสภู่ มู สิ ามทอ่ี ยใู่ นอํานาจตนเทา่ นัน้ ดังทเี่ รยี กมาแลว้ วา่ มารศาสนา ซงึ่ ก็ไดผ้ ล เพราะประชาชนไดพ้ ากนั นับถอื กนั ทัง้ เมอื งก็วา่ ได ้แตก่ ็มกั นับถอื คกู่ ันไปกับ พทุ ธศาสนา ขอ้ นท้ี ําใหส้ มทุ ัยผดิ หวงั เพราะไมอ่ าจทําลายพทุ ธศาสนาลงไปได ้ ทัง้ ดเู หมอื นพทุ ธ ศาสนาจะเจรญิ ขน้ึ ประชาชนสนใจปฏบิ ัตใิ นพระธรรมคําสงั่ สอนของพระพทุ ธเจา้ กันมากขนึ้ และ ทางการปกครอง ฝ่ ายของคบู่ ารมกี ็เขา้ มาเป็ นเจา้ หนา้ ทดี่ ํารงตําแหน่งนอ้ ยใหญม่ ากขน้ึ เชน่ ศลี หริ โิ อตตัปปะ อนิ ทรยี สงั วร สติ สมั ปชญั ญะ สนั โดษ ดงั ทไี่ ดก้ ลา่ วมาแลว้ ศลี เขา้ คมุ ไตรทวารของจติ ตนคร หริ โิ อตตัปปะเขา้ เป็ นนครบาล อนิ ทรยี สงั วร เขา้ คมุ ระบบสอ่ื สารทัง้ ชนั้ นอกชนั้ ใน สตสิ มั ปชญั ญะเขา้ คมุ อริ ยิ าบถหรอื การจราจรของเมอื ง สนั โดษ เขา้ เป็ นเจา้ หนา้ ทปี่ ันสว่ นทรัพยส์ นิ เครอ่ื งอปุ โภคบรโิ ภค เป็ นเหตใุ หพ้ รรคพวกและสมนุ นอ้ ยใหญ่ ของสมทุ ัยตอ้ งรน่ ถอยลดนอ้ ยลงไปกวา่ เดมิ แตส่ มทุ ัยก็หายนิ ยอมโดยงา่ ยไม่ ใชเ้ ลห่ เ์ พทบุ ายและ อํานาจกําลังตา่ ง ๆ ยดึ เอาทมี่ ่นั ตา่ ง ๆ กลบั คนื มา แมย้ ดึ มาไมไ่ ดท้ ัง้ หมดก็สว่ นหนงึ่ หรอื ครัง้ คราวหนงึ่ ฉะนัน้ จติ ตนครจงึ เป็ นนครทม่ี กี ารแยง่ อํานาจสบั เปลย่ี นอํานาจการปกครองในหน่วยตา่ ง ๆ กันมาก ทส่ี ดุ บางทสี บั เปลยี่ นกนั ทกุ วนั วนั ละหลายครัง้ ก็มี จดุ ตา่ ง ๆ ทท่ี กุ ฝ่ ายตอ้ งการยดึ ไวเ้ ป็ นของตนแต่ ฝ่ ายเดยี วก็คอื ไตรทวารของเมอื ง หนา้ ทน่ี ครบาล ระบบสอื่ สารทัง้ หก การจราจร และอํานาจการปัน สว่ น หรอื พกิ ดั รายไดต้ า่ ง ๆ เป็ นตน้ และจดุ สําคัญก็คอื นครสามี แตท่ กุ ฝ่ ายก็ไมส่ ามารถจะยดึ ไวห้ รอื จะปฏบิ ัตหิ นา้ ทปี่ กครองอยเู่ พยี งฝ่ ายเดยี วได ้ คบู่ ารมมี คี อู่ าสวะเป็ นคปู่ รับกนั ซงึ่ นครสามกี ็ไดร้ ับรอง ใหอ้ ยเู่ ป็ นฝ่ ายในดว้ ยกนั ทัง้ สอง สมทุ ัยกับพรรคพวกฝ่ ายหนง่ึ ศลี เป็ นตน้ ซงึ่ เป็ นพวกคบู่ ารมอี กี ฝ่ าย หนง่ึ ก็เผชญิ หนา้ กันอยใู่ นจดุ ตา่ ง ๆ ทัง้ สองฝ่ าย ตลอดถงึ ศาสนาก็เป็ นทนี่ ับถอื กนั ทัง้ สองฝ่ าย ถา้ จะ เทยี บกบั บา้ นเมอื งในโลก ก็น่าจะเรยี กไดว้ า่ เป็ นบา้ นเมอื งทมี่ กี ารปฏวิ ตั ริ ัฐประหารมากและบอ่ ยครัง้ ทสี่ ดุ มกี ารสบั เปลยี่ นโยกยา้ ยเจา้ หนา้ ทก่ี ันบอ่ ยทสี่ ดุ จนในทสี่ ดุ ก็ดเู หมอื นแบง่ เมอื งกนั ปกครอง โดยแบง่ เขตกนั ปกครองหรอื แบง่ เวลากันปกครองในเขตเดยี วกันน่ันแหละ เชน่ ไตรทวารของเมอื ง

๔๕ ศลี เขา้ ปกครองรักษาบางสว่ น โลภโกรธหลงหัวโจกใหญข่ องสมทุ ัยยดึ ปกครองไวบ้ างสว่ น หรอื สว่ น เดยี วกันศลี รักษาบางเวลา โลภโกรธหลงเขา้ ครองบางเวลา แบง่ กนั ไปแบง่ กนั มาดังนี้ อาศัยทจี่ ติ ตนครเป็ นเหมอื นอยา่ งเมอื งลบั แลดงั กลา่ ว ใคร ๆ จงึ ไมค่ อ่ ยจะรเู ้ รอ่ื งภายในของจติ ตนคร ตา่ งจากเรอื่ งของบา้ นเมอื งในโลกทมี่ กี ารออกขา่ วใหร้ กู ้ นั อยเู่ สมอ จะมกี ารปฏวิ ตั ริ ัฐประหารกันสกั ครัง้ ก็รกู ้ ันทั่ว สว่ นในจติ ตนครมที กุ วนั ก็ไมม่ ใี ครรใู ้ ครสนใจกนั เรอ่ื งของบา้ นเมอื งในโลกควรเป็ นทส่ี นใจพอสมควร แตเ่ รอ่ื งของจติ ตนครควรเป็ นทสี่ นใจอยา่ งยง่ิ จติ ตนครของผใู ้ ด ผนู ้ ัน้ ควรพยายามใหร้ เู ้ ห็นเหตกุ ารณท์ กี่ ําลงั ดําเนนิ อยใู่ นนครของตน เพราะความรู ้ เห็นเหตกุ ารณ์ในจติ ตนครเป็ นความสาํ คญั เป็ นกญุ แจทจ่ี ะไขไปสคู่ วามสําเร็จในการรักษาจติ ตนคร ใหร้ ม่ เย็นเป็ นสขุ พดู อกี อยา่ งหนงึ่ ก็คอื ทกุ คนควรรอู ้ ารมณ์ตน รใู ้ หท้ ันเวลามากเพยี งใดก็ยง่ิ ดี ความ รทู ้ ันเทา่ นัน้ ทจ่ี ะทําใหอ้ ารมณด์ บั อารมณท์ ัง้ หลายเกดิ แลว้ ดับไดเ้ ร็วเพยี งใด ก็จะทําใหใ้ จอนั เป็ นท่ี รองรับอารมณ์นัน้ พน้ จากความซดั สา่ ยฟขู นึ้ แฟบลงไดเ้ ร็วเพยี งนัน้ ไดม้ คี วามสงบสขุ ไมห่ วน่ั ไหวไป ตามอํานาจของอารมณท์ ัง้ หลายหรอื มาร หนา้ ทข่ี องคอู่ าสวะ ไดก้ ลา่ วถงึ สมทุ ัยกบั พรรคพวกฝ่ ายหนง่ึ และศลี ซงึ่ เป็ นพวกคบู่ ารมฝี ่ ายหนงึ่ เผชญิ หนา้ กนั อยเู่ สมอ ในจดุ ตา่ ง ๆ ของจติ ตนคร จนเหมอื นแบง่ กันปกครอง การแบง่ เขตหรอื แบง่ เวลากนั ปกครองใน จติ ตนคร ถา้ จะเกดิ มปี ัญหาขนึ้ วา่ ใครเป็ นผแู ้ บง่ ก็น่าจะตอบไดว้ า่ เป็ นไปดว้ ยกําลังอํานาจของทัง้ สอง ฝ่ าย ถา้ จะกลา่ วใหแ้ คบเขา้ มา ก็เป็ นไปดว้ ยกําลงั อํานาจของสมทุ ัยหรอื คอู่ าสวะกบั คบู่ ารมซี ง่ึ ชกั นํา นครสามใี หป้ ฏบิ ัตติ ามคลอ้ ยตามไป ฉะนัน้ หลักใหญจ่ งึ อยทู่ นี่ ครสามเี องวา่ จะคลอ้ ยตามฝ่ ายไร เทา่ ไร เมอ่ื ไร จงึ ตา่ งจากการยดึ หรอื แบง่ อํานาจกันในบา้ นเมอื งทัง้ หลายในโลก ถา้ เป็ นการยดึ อํานาจก็มใิ ชเ่ ป็ นการมอบหมายใหด้ ว้ ยความสมคั รใจ และผทู ้ ที่ ําการยดึ อํานาจก็มกั ขน้ึ เป็ นหวั หนา้ เสยี เองแทนผทู ้ ถี่ กู ยดึ หัวหนา้ เกา่ ทถี่ กู ยดึ เอาอํานาจไปก็ตอ้ งตกตํา่ สนิ้ อํานาจ สว่ นในจติ ตนคร นคร สามคี งดํารงตําแหน่งหัวหนา้ อยเู่ พยี งผเู ้ ดยี วไมม่ ใี ครแยง่ ได ้ เพราะนครสามเี ป็ นบคุ คลพเิ ศษ มี ความรพู ้ เิ ศษ มลี ักษณะพเิ ศษ มสี มรรถภาพพเิ ศษ ไมม่ ใี ครทําลายไดเ้ ลย แตค่ ณุ สมบตั พิ เิ ศษตา่ ง ๆ ของนครสามตี อ้ งถกู บดบงั ไปเพราะสมทุ ัยและคอู่ าสวะกบั พรรคพวก ซง่ึ เขา้ มาทําใหน้ ครสามมี ี ความเห็นคลอ้ ยตามและมอบหมายอํานาจตา่ ง ๆ ให ้นครสามเี องจงึ เป็ นเหมอื นไมม่ อี ํานาจ สดุ แต่ สมทุ ัยกับพรรคพวกจะบญั ชาใหท้ ําอะไร บคุ คลสาํ คัญผมู ้ หี นา้ ทก่ี ํากบั นครสามคี อื คอู่ าสวะซง่ึ กํากบั การอยขู่ า้ งใน จงึ ควรจะเลา่ เสยี ในทนี่ ว้ี า่ คู่ อาสวะมหี นา้ ทสี่ รา้ งภาวะ ๓ อยา่ งขนึ้ แกน่ ครสามี คอื ๑) สรา้ งกามความใครค่ วามปรารถนา ทําใหน้ ครสามคี รนุ่ คดิ ใครค่ ดิ ปรารถนาอะไรตา่ ง ๆ อยู่ อยา่ งเงยี บ ๆ ๒) สรา้ งภพ ความเป็ นน่ันเป็ นนี่ ทําใหน้ ครสามคี รนุ่ คดิ เป็ นนั่นเป็ นนอี่ ยอู่ ยา่ งไมน่ ่าเชอ่ื ๓) สรา้ งอวชิ ชา ความไมร่ ใู ้ นสจั จะคอื ความจรงิ อยา่ งทไ่ี มน่ ่าจะเป็ นไปได ้คอื ไมร่ จู ้ ักทกุ ข์ ไม่ รจู ้ ักเหตใุ หเ้ กดิ ทกุ ข์ ไมร่ จู ้ ักความดบั ทกุ ข์ ไมร่ จู ้ ักทางปฏบิ ตั ใิ หถ้ งึ ความดับทกุ ข์ ไมร่ จู ้ ักอดตี หรอื เงอ่ื นตน้ ไมร่ จู ้ ักอนาคตหรอื เงอ่ื นปลาย ไมร่ จู ้ ักทัง้ สองอยา่ ง ไมร่ จู ้ ักธรรมทอ่ี าศยั กนั บงั เกดิ

๔๖ เพราะฉะนัน้ พระพทุ ธเจา้ ผบู ้ รมครผู ทู ้ รงรทู ้ รงเห็นตามเป็ นจรงิ จงึ ไดต้ รัสชแี้ สดงวา่ อาสวะ อันไดแ้ ก่ กเิ ลสทดี่ องสนั ดาน มี ๓ คอื กามาสวะ อาสวะคอื กาม ๑ ภวาสวะ อาสวะคอื ภพ ๑ อวชิ ชาสวะ อาสวะ คอื อวชิ ชา ๑ คบู่ ารมเี ทา่ นัน้ ฟังเขา้ ใจพระพทุ ธวจนะ และรจู ้ ักอาสวะ ทัง้ พยายามชแ้ี จงแสดงแนะนํา นครสามใี หเ้ ขา้ ใจใหร้ จู ้ ัก ในขนั้ แรก นครสามฟี ังไมเ่ ขา้ ใจไมร่ จู ้ ักเอาเสยี ทเี ดยี ว ตอ่ มาจงึ คอ่ ยเขา้ ใจและรจู ้ ักอาสวะขน้ึ บา้ ง จงึ เรม่ิ เห็นคณุ ของศลี และใชศ้ ลี ในการปกครองบา้ นเมอื งเป็ นตน้ แตก่ ็หยบิ ๆ ปลอ่ ย ๆ ดคู ลา้ ย ๆ กบั เป็ น คนใจคอโลเลไมแ่ น่นอน อันทจี่ รงิ ก็น่าเห็นใจ เพราะคอู่ าสวะดองสนั ดานมานาน เกาะอยอู่ ยา่ ง เหนยี วแน่น ซมึ ซาบอยอู่ ยา่ งลกึ ซง้ึ ยากทน่ี ครสามจี ะสลดั ออกได ้ทก่ี ลา่ วมาขา้ งตน้ วา่ เหมอื นอยา่ งมี ปฏวิ ตั ริ ัฐประหารกันอยเู่ สมอในจติ ตนครนัน้ ทแี่ ทก้ ค็ อื การหยบิ ๆ ปลอ่ ย ๆ ของนครสามนี เ้ี อง คอื เดย๋ี วหยบิ ขา้ งนป้ี ลอ่ ยขา้ งนัน้ เดย๋ี วปลอ่ ยขา้ งนหี้ ยบิ ขา้ งนัน้ บางคราวก็คลา้ ยกบั จะหยบิ ไวท้ ัง้ สอง ฝ่ ายเหมอื นอยา่ งจับปลาสองมอื เหตทุ น่ี ครสามเี ป็ นไปเชน่ นัน้ เพราะขาดความเดด็ เดยี่ ว ไมใ่ ชเ่ พราะไมร่ วู ้ า่ ไหนเป็ นคณุ ไหน เป็ นโทษ รอู ้ ยวู่ า่ ศลี มคี ณุ สมทุ ัยมโี ทษ แตค่ วามออ่ นแอยอมตนอยใู่ ตอ้ ํานาจความเคยชนิ กบั สมทุ ัย ทําใหพ้ ะวา้ พะวงั จับน่ันปลอ่ ยนวี่ นุ่ วายอยู่ จงึ ยังไมไ่ ดร้ ับผลทค่ี วรไดร้ ับอยา่ งแทจ้ รงิ คอื ยังไม่ สามารถทําจติ ตนครใหร้ ม่ เย็นเป็ นสขุ ไดท้ กุ เวลา ตอ้ งเป็ นสขุ บา้ งเป็ นทกุ ขบ์ า้ ง เย็นบา้ งรอ้ นบา้ ง ทัง้ น้ี แลว้ แตเ่ มอ่ื ใดฝ่ ายไหนจะเขา้ ครอง ฝ่ ายดเี ขา้ ครองก็เย็นก็เป็ นสขุ ฝ่ ายไมด่ เี ขา้ ครองก็รอ้ น ก็เป็ นทกุ ข์ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย ก็เชน่ เดยี วกบั นครสามนี ่ันเอง คอื รอู ้ ยดู่ ว้ ยกนั วา่ ไหนเป็ นคณุ ไหนเป็ น โทษ และจะสามารถทําใหต้ นเป็ นสขุ ไดก้ ็ตอ้ งมคี วามเด็ดเดยี่ ว สละสงิ่ ทเี่ ป็ นโทษเสยี อบรมแตส่ ง่ิ ที่ เป็ นคณุ ใหย้ ง่ิ ขน้ึ นแี่ ลคอื การบรหิ ารจติ เพอื่ นสนทิ ของคอู่ าสวะ คอู่ าสวะมเี พอื่ นสนทิ หลายคน ลว้ นเป็ นฝ่ ายในหรอื ชนั้ ในดว้ ยกนั เชน่ อนุสยั (นอนจมอยใู่ นจติ ) โอฆะ (หว้ งนํ้าในจติ ) โยคะ (ประกอบในจติ ) สงั โยค หรอื สญั โญชน์ (ผกู จติ ) เพอ่ื นสนทิ เหลา่ นจี้ ะมหี ลาย คน หลายกลมุ่ หรอื จะเป็ นคนเดยี วกัน กลมุ่ เดยี วกัน แตม่ หี ลายชอื่ หลายอาการ ก็ยากจะบอกได ้ เพราะเป็ นชนั้ ใน คบู่ ารมเี ทา่ นัน้ จงึ จะรไู ้ ด ้ยกตวั อยา่ งเชน่ อนุสยั ซง่ึ เป็ นเพอ่ื นสนทิ ผหู ้ นงึ่ ของ คอู่ าสวะ มหี นา้ ทส่ี รา้ งภาวะ ๓ อยา่ งแกน่ ครสามี คลา้ ย ๆ กับคอู่ าสวะ คอื ราคะ ความยอ้ มใจใหต้ ดิ ปฏฆิ ะ ความกระทบ อวชิ ชา ความไมร่ ู ้ พระพทุ ธเจา้ องคพ์ ระบรมครผู ทู ้ รงรทู ้ รงเห็นตามเป็ นจรงิ ได ้ ตรัสชแี้ สดงวา่ อนุสยั (สง่ิ ทน่ี อนจมเป็ นตะกอนอยใู่ นจติ ) มี ๓ คอื ราคานุสยั อนุสยั คอื ราคะ (สง่ิ ยอ้ ม ใจใหต้ ดิ ) ปฏฆิ านุสยั อนุสยั คอื ปฏฆิ ะ (สงิ่ กระทบใจใหไ้ มช่ อบ) อวชิ ชานุสยั อนุสยั คอื อวชิ ชา (ความ ไมร่ ใู ้ นทกุ ขเ์ ป็ นตน้ ) ดกู ็คลา้ ย ๆ กบั อาสวะ ดงั จะเทยี บกนั ทลี่ ะขอ้ ขอ้ ที่ ๑ กามาสวะกบั ราคานุสยั กามกบั ราคะ ดกู ็มลี กั ษณะเป็ นอยา่ งเดยี วกนั ตา่ งกนั แตช่ อ่ื ที่ เรยี กตามอาการ คอื เมอื่ ดอู าการทร่ี ักใครป่ รารถนาก็เรยี กวา่ กาม เมอ่ื ดอู าการทตี่ ดิ ใจยนิ ดเี พราะถกู ยอ้ มใจก็เรยี กวา่ ราคะ จะวา่ กามมากอ่ นราคะหรอื ราคะมากอ่ นกามก็ได ้จะวา่ มาดว้ ยกนั ก็ได ้เพราะ ความรักใครก่ ับความตดิ ใจก็อยดู่ ว้ ยกัน ตกลงวา่ เป็ นอยา่ งเดยี วกัน ขอ้ ที่ ๒ ภวาสวะกับปฏฆิ านุสยั ดจู ะมลี กั ษณะตา่ งกนั อยู่ เพราะภวหรอื ภพคอื ความเป็ นน่ันเป็ น

๔๗ นี่ ปฏฆิ ะ คอื ความกระทบใจใหไ้ มช่ อบ แตก่ ็เนอื่ งกนั ชอบกลอยู่ จะมคี วามกระทบไดก้ ต็ อ้ งมที กี่ ระทบ ถา้ ไมม่ ที กี่ ระทบการกระทบก็ไมเ่ กดิ ขนึ้ เหมอื นอยา่ งคนสองคนเดนิ มากระทบไหลก่ นั รถ ๒ คนั แลน่ มากระทบกนั เหตกุ ารณ์ดงั กลา่ วนม้ี ขี นึ้ ก็เพราะมคี น ๒ คน รถ ๒ คันขน้ึ กอ่ น แลว้ คน ๒ คน รถ ๒ คนั นัน้ เดนิ มาหรอื แลน่ มาสจู่ ดุ เดยี วกัน ไมห่ ลกี กนั ความกระทบจงึ เกดิ ขนึ้ ความกระทบทางใจก็เชน่ เดยี วกัน จะตอ้ งมสี องสง่ิ ทางใจวง่ิ มากระทบกนั ใน ๒ สงิ่ นัน้ สงิ่ หนงึ่ ก็คอื ภวะ ความเป็ นนั่นเป็ นนใี่ นใจนเ่ี อง ความเป็ นดงั กลา่ วทเ่ี ป็ นชนั้ ในสดุ ก็คอื “ความเป็ นเรา” ดงั ทอี่ งคพ์ ระบรมครตู รัสเรยี กวา่ “อสั มมิ านะ ความสําคัญหมายวา่ เรามเี ราเป็ น” หรอื “อหังการ” หรอื ทเ่ี รยี กวา่ “อัตตภาพ ความเป็ นอัตตา ความเป็ นตน” ก็คอื ความเป็ นเรานเี่ องแหละ เรยี กสนั้ ๆ วา่ “ตวั เรา” อนั ตวั เราทม่ี อี ยใู่ นทกุ ๆ คน องคพ์ ระบรมครตู รสั วา่ เป็ นเพยี งความสําคัญหมายวา่ เราเป็ นเทา่ นัน้ หาใชเ่ ป็ นสจั จะโดยปรมัตถะ (อยา่ งละเอยี ด) ไม่ เมอ่ื มตี ัวเราขน้ึ แลว้ ก็ตอ้ งมขี องเรา ทนี กี้ ็ตอ้ งมเี ขามี ของเขา และตวั เรานเ้ี องเป็ นจดุ กระทบของอะไร ๆ ทกุ อยา่ ง ความกระทบจงึ มขี น้ึ ได ้หรอื จะ กลา่ ววา่ มจี ดุ อะไรขนึ้ ในใจกอ่ น ตัวเราก็วงิ่ เขา้ มาเกาะจดุ นัน้ กอ่ เป็ นตัวเราของเราขน้ึ ดังนกี้ ็ได ้ สว่ นขอ้ ที่ ๓ อวชิ ชาสวะกบั อวชิ ชานุสยั เห็นไดง้ า่ ยวา่ เป็ นอยา่ งเดยี วกนั ฉะนัน้ อาสวะกับอนุสยั จะวา่ เป็ นเพอ่ื นกนั หรอื เป็ นคนเดยี วกันแตม่ หี ลายชอ่ื หลายอาการก็สดุ แตจ่ ะดู ขอ้ สําคญั ดใู หเ้ ห็นก็แลว้ กนั บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ คอื ผมู ้ าพยายามใหเ้ ห็นอาสวะหรอื อนุสยั ในจติ ตนคร คอื ใจของตน การดใู ห ้ เห็นคอื การไลใ่ หพ้ น้ เพราะอาสวะหรอื อนุสยั นัน้ เปรยี บเหมอื นผรู ้ า้ ยทร่ี ตู ้ ัววา่ เป็ นผรู ้ า้ ย ไมต่ อ้ งการให ้ ใครพบใครรจู ้ ักจําได ้เมอ่ื มผี พู ้ บเห็นจําไดร้ จู ้ ัก ก็จะหลบเลยี่ งหนไี ป การดใู หเ้ ห็นใหร้ จู ้ ักหนา้ ตาของ อาสวะจงึ เป็ นการบรหิ ารจติ ทถ่ี กู ตอ้ ง อันจะใหผ้ ลเป็ นความสะอาดของจติ ยงิ่ ขนึ้ ทกุ ที อนสุ ยั - ตน้ ตระกลู ของหวั โจกทงั้ ๓ อาสวะหรอื อนุสยั เป็ นกําลงั สาํ คญั ของสมทุ ัย ทํางานใหส้ มทุ ัยชนดิ ทเ่ี รยี กวา่ “ใตด้ นิ ” หรอื “หลงั ฉาก” วางแผนชกั ใยนครสามอี ยอู่ ยา่ งแนบเนยี น โดยทนี่ ครสามหี ารไู ้ มว่ า่ ไดถ้ กู ชกั ใย แตเ่ ขา้ ใจวา่ มี เพอื่ นมติ รเพอื่ นเกลอหลายคนหอ้ มลอ้ มชว่ ยเหลอื อยโู่ ดยใกลช้ ดิ บางคราวเพอื่ นราคะ (ความยนิ ดี ความกําหนัด) มายัว่ ยม้ิ หรอื เพอ่ื นโลภะ (ความโลภอยากได)้ มายัว่ อยาก บางคราวเพอ่ื นโทสะมา กอ่ กว่ น บางคราวเพอื่ นโมหะมาลอ่ หลอก เพอื่ นเหลา่ นอี้ นุสยั สง่ มาทัง้ นัน้ ดังทศี่ ษิ ยข์ ององคพ์ ระบรม ครไู ดก้ ลา่ ววา่ ราคานุสยั แรงขนึ้ เป็ นราคะหรอื โลภะ ปฏฆิ านุสยั แรงขนึ้ เป็ นโทสะ อวชิ ชานุสยั แรงขน้ึ เป็ นโมหะ ทเ่ี กดิ ขนึ้ กลมุ ้ รมุ จติ ปรากฏเป็ นนวิ รณ์ (เครอื่ งกนั้ ) อยใู่ นจติ เมอื่ แรงขน้ึ อกี ราคะหรอื โลภะกลายเป็ นโลภอยากไดโ้ ดยไมม่ ขี อบเขต โทสะก็กลายเป็ นพยาบาทคอื มงุ่ รา้ ยหมายม่นั ทําลาย ผอู ้ นื่ สตั วอ์ น่ื โมหะก็กลายเป็ นมจิ ฉาทฏิ ฐิ เห็นผดิ จากทํานองคลองธรรม กเิ ลสทแ่ี รงขนึ้ ดังนเ้ี ป็ น ความละเมดิ มโนทวารออกมาเป็ นมโนกรรมฝ่ ายอกศุ ล ยอ้ นมากลา่ วถงึ นครสามซี งึ่ มองเห็นเพอื่ นเกลอหลายคนมาแวดลอ้ มอยู่ ก็เพลดิ เพลนิ สนุกสนานไป กับเพอ่ื นเกลอเหลา่ นัน้ อยา่ งไมอ่ นั้ ถงึ บทรักก็รกั ไปขา้ งเดยี ว ถงึ บทชกั ก็ชงั ไปทเี ดยี ว ถงึ บท หลงใหลใฝ่ ฝันและก็มอี ยบู่ อ่ ย ๆ ทถี่ งึ กบั ออกไปยดึ มโนทวาร กบั วจที วาร กายทวารของเมอื งเปิดรับ เพอ่ื นเกลอทรี่ า้ ย ๆ เขา้ มา คอื จําพวกทม่ี ชี อ่ื วา่ โลภไมม่ ขี อบเขต พยาบาท มจิ ฉาทฏิ ฐิ ใครทจี่ ําเรอ่ื ง จติ ตนครในตอนตน้ ๆ ได ้ก็คงจะนกึ ได ้สว่ นพวกเพอ่ื นเกลอเหลา่ นมี้ ใิ ชใ่ ครทไ่ี หน คอื สมนุ หวั โจก

๔๘ ทัง้ ๓ ของสมทุ ัยนัน้ เอง แตใ่ นตอนตน้ ยงั มไิ ดเ้ ลา่ ใหล้ ะเอยี ด เลา่ รวบรัดเอาเป็ นวา่ หัวโจกของสมทุ ัย มาถงึ ตอนนเ้ี ลา่ จําแนกแจกแจงชนั้ ในใหล้ ะเอยี ดออกไป เรยี กวา่ เลา่ สบื สายขน้ึ ไปถงึ ตน้ ตระกลู กัน ทเี ดยี ว ดงั นัน้ อนุสยั นเ้ี องเป็ นตน้ ตระกลู ของหวั โจกสมทุ ัยทัง้ ๓ นัน้ ซงึ่ นครสามไี ดค้ บเป็ นเพอื่ น เกลอสนทิ สนม แตน่ ครสามหี าไดร้ ไู ้ มว่ า่ มอี นุสยั ชกั ใยอยหู่ ลังฉากตลอดเวลา มองเห็นแตเ่ พอื่ นเกลอ เหลา่ นัน้ ลอ้ มหนา้ ลอ้ มหลงั อยู่ ในบางคราวทป่ี ลอดจากเพอื่ นเกลอเหลา่ นี้ นครสามกี ็อยอู่ ยา่ งสงบ มี ความรสู ้ กึ แจม่ ใส เขา้ ใจตนเองวา่ เป็ นผบู ้ รสิ ทุ ธผ์ิ ดุ ผอ่ งไปแลว้ ดังนกี้ ็มี แตโ่ ดยทแ่ี ทค้ อู่ าสวะอนุสยั ยงั มอี ยใู่ นชนั้ ในกบั นครสามอี ยา่ งเงยี บ ๆ ศษิ ยข์ องพระบรมครจู งึ กลา่ ววา่ อาสวะอนุสยั เป็ นกเิ ลสชนั้ ละเอยี ด เปรยี บเหมอื นตะกอนทน่ี อน อยกู่ น้ ตมุ่ เมอ่ื ยงั ไมม่ อี ะไรมากวนใหต้ ะกอนกน้ ตมุ่ คลงุ ้ ขนึ้ มา นํ้าในตมุ่ จะดใู ส จติ ทย่ี ังมอี าสวะอนุสยั ก็เชน่ เดยี วกัน เมอื่ ยังไมม่ อี ะไรมากวนอาสวะอนุสยั ใหฟ้ ้งุ ขน้ึ จติ ก็จะปรากฏเหมอื นสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ เมอื่ ดจู ากพนื้ ผวิ ความจรงิ หาเป็ นจติ ทบ่ี รสิ ทุ ธไิ์ ม่ เพราะยังมอี าสวะอนุสยั เป็ นตะกอนอยู่ เมอื่ มี อารมณม์ ากวน ก็จะฟ้งุ ขน้ึ มาเป็ นกเิ ลสชนั้ กลางชนั้ หยาบปรากฏอยเู่ ต็มจติ ไปหมด จติ ทย่ี งั มอี าสวะ อนุสยั เก็บตัวเงยี บอยู่ แมจ้ ะปรากฏวา่ บรสิ ทุ ธทิ์ พ่ี นื้ ผวิ จงึ หาชอื่ วา่ ไกลกเิ ลสไม่ เพราะยงั มกี เิ ลสอาศัย อยทู่ ใี่ กลช้ ดิ ทส่ี ดุ อาศัยอยชู่ นั้ ในทเี ดยี ว พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ และพระอรหนั ตสาวกทัง้ หลาย ทรงเป็ นและเป็ นผไู ้ กลกเิ ลส เพราะไมท่ รงมี กเิ ลสคอื อาสวะอนุสยั อาศยั อยใู่ นพระหทัยและในใจอกี แลว้ เราทา่ นทัง้ หลายทย่ี ังมกี เิ ลสอยู่ แมย้ ัง ไมอ่ าจทําอาสวะอนุสยั ใหส้ น้ิ ไปได ้แตก่ ารพยายามปฏบิ ัตใิ หไ้ กลกเิ ลสอยา่ งหยาบคอื ราคะ หรอื โลภะ โทสะ โมหะ ทเ่ี ป็ นมลู แหง่ อกศุ ลกรรมตา่ ง ๆ ได ้ก็นับวา่ เป็ นการปฏบิ ัตคิ วร บรรดาผมู ้ าบรหิ าร จติ ทัง้ หลาย แมม้ คี วามตงั้ ใจปฏบิ ัตบิ รหิ ารจรงิ ยอ่ มจะสามารถทําตนใหเ้ ป็ นผไู ้ กลกเิ ลสอยา่ งหยาบ ได ้ไมม่ ากก็นอ้ ย ซง่ึ จะใหผ้ ลควรแกก่ ารปกบิ ตั ิ เป็ นความสขุ ไมม่ ากก็นอ้ ย อธั ยาศยั ๑๐ ประการของคบู่ ารมี จะกลา่ วถงึ คบู่ ารมขี องนครสามบี า้ ง คบู่ ารมมี ลี ักษณะตรงกันขา้ มกบั คอู่ าสวะเหมอื นอยา่ งขาวกบั ดํา คบู่ ารมมี อี ัธยาศัยสนั ดานดหี ลายอยา่ งตามทใ่ี คร ๆ ทเี่ ป็ นผรู ้ จู ้ ักชมเชยกนั ๑๐ ประการ คอื ๑. มอี ธั ยาศยั ใหป้ ันสง่ิ ของของตนแกค่ นทัง้ หลาย มสี งิ่ อะไรก็อดใหม้ ไิ ด ้เพอ่ื บชู าบา้ ง เพอ่ื สงเคราะหญ์ าตมิ ติ รสหายบา้ ง เพอื่ อนุเคราะหผ์ ขู ้ ดั สนเป็ นตน้ บา้ ง เป็ นผมู ้ อี ธั ยาศยั พอใจทจี่ ะใหเ้ อง โดยมไิ ดต้ อ้ งออกปากขอ ถา้ ถกู ออกปากขอและมไิ ดใ้ หห้ รอื มไิ ดช้ ว่ ย จะรสู ้ กึ เป็ นทกุ ขไ์ มส่ บายใจ จะตอ้ งใหห้ รอื ชว่ ยนอ้ ยหรอื มากตามแตท่ จ่ี ะทําได ้ปราศจากความตระหนเี่ หนยี วแน่นและความมักได ้ อยากจะใหท้ ัง้ หมดเหมอื นดงั เทหมอ้ นํ้าควาํ่ กันทเี ดยี ว ๒. มอี ธั ยาศยั รกั ตนสงวนตน งดเวน้ จากบาปทัง้ หลาย เป็ นผมู ้ คี วามละอายใจตอ่ ความชว่ั รังเกยี จความชว่ั เหมอื นอยา่ งชายหนุ่มหญงิ สาวผรู ้ ักสวยรักงามหรอื คนสะอาดรังเกยี จสง่ิ สกปรก มคี วามเกรงกลัวตอ่ ความชว่ั เหมอื นอยา่ งคนกลัวงพู ษิ สงบภยั เวร เพราะไมป่ ระพฤตกิ อ่ ภัยเวรแก่ ใคร ๆ รักษาตนจากบาป กลา่ วอกี นัยหนง่ึ วา่ รักษาศลี เหมอื นดังจามรรี ักษาขน ๓. มอี ธั ยาศยั ปลกี กายปลกี ใจออกจากเครอ่ื งตดิ ทัง้ หลายของโลกอยเู่ สมอ เพราะวา่ โลกมี เครอื่ งลอ่ ใหต้ ดิ อยมู่ ากมาย เป็ นตน้ วา่ รปู เสยี ง กลนิ่ รส และสงิ่ ทถี่ กู ตอ้ ง ซงึ่ ลอ่ ตาใหด้ ู ลอ่ หใู หฟ้ ัง ลอ่ จมกู ใหด้ ม ลอ่ ลน้ิ ใหล้ ม้ิ ลอ่ กายใหถ้ กู ตอ้ ง ลอ่ ใจใหค้ ดิ และใหต้ ดิ ตังอยู่ เหมอื นอยา่ งเป็ นเรอื นจํา