HSVankara Konak Dergisi 2. Sayı

Tablo 1. Çalışmaların yürütüldüğü dünya ülkeleri ve hükümetlerinin yanında Küresel ceden var olan korkuları sömürmek Polio Eradikasyon Girişimi’nin uluslararası organizasyonunu sürdüren 5 büyük paydaşı. isteyen militanlar için kullanışlı bir fırsat oluşturmuştur. Müslümanların - Dünya Sağlık Örgütü kısırlaştırılması, aşıların yapımında kasıtlı olarak domuz ürünlerinin kul- - UNICEF lanılıyor olması gibi doğru olmayan dezenformasyon kampanyaları yapı- - Birleşik Devletler Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi larak Müslümanların karşıtlığı örgüt- lenmiştir. Aşılama, din ve ideoloji ile - Rotary International Foundation halka sunulan bu zehirli karışım, yine en fazla fakir ailelerin gariban çocuk- - Bill & Melina Gates Foundation larını etkilemiştir. dir. Ayrıca çocuklara erişimi arttırmak ailesinin yer tespitini yapmak üzere Tablo 2’de de görüleceği üzere, son adına pazarlarda ve yerel bakkallarda DNA örneği topladığı ortaya çıkmış- yıllarda bazı ülkelerde yeniden salgın- aşı istasyonları kurulmaktadır. Riskli tır. Bu gelişme neticesinde Dr. Afridi bölgelerin gaita örneklerinin lojistiğini hapse atılmış olsa da, bölgede aşı kam- Tablo 2. Çocuk felci açısından önemli hızlandırmak amacıyla sistem gelişti- panyalarına olan güveni öldürmüştür. ülkeler. rilmesi çalışmaları sürmektedir. Mart Özellikle polio ile mücadelede Afga- - Nisan 2018’de üç ülkenin de Chad nistan ve Pakistan’da acı verici so- Endemik ülkeler Basin Gölü çevresinde eş zamanlı nuçları olmuştur. Pakistan hükümeti Afganistan süpürme kampanyası planlanmakta Save The Children kuruluşunu sınır Nijerya iken; sonuçları henüz yayınlanmamış- dışı etmiştir. Mart 2014 yılında, dört Pakistan tır. Ön bilgiler ışığında Çad’ın N’Dja- yaşında çocuk annesi bir kişi, polio mana bölgesinin sonraki çalışmalarda aşısı öneriyor diye kaçırılmış, işkence Salgın Yaşanan Ülkeler* önceliklendirileceği bilgisi mevcuttur. görmüş ve öldürülmüştür. Ülkede bu Demokratik Kongo Cumhuriyeti Afganistan, özellikle Pakistan sınırıy- tarihe kadar 30 kadın sağlık çalışanı Kenya la coğrafik, etnik ve ekonomik bağları da faaliyetleri esnasında öldürülmüş- Papua Yeni Gine olan bir ülke olduğundan, geniş nüfus tür. Yine bir diğer endemik bölge olan Suriye Arap Cumhuriyeti hareketleri gerek ülke içinde; gerek de Nijerya’da 2014 yılında Boko Haram Somali sınırlararası görülebilmektedir. Epide- örgütü tarafından 9 aşılama çalışanı miyolojik ve genetik çalışmalar göster- öldürülmüştür. Pakistan ve Afganis- Kritik Riskli olan Ülkeler** mektedir ki; bu iki ülke arasında virüs tan’ın dışında, Suriye’de ve Irak’ta da Kamerun hareketliliği sürekli mevcut haldedir. son yıllarda patlak veren salgınlar in- Orta Afrika Cumhuriyeti Ülkenin güneydoğusunda, başkent Ka- celendiğinde; terörizm, siyasi istikrar- Chad bil’i de içine alan bölgede yoğun salgın- sızlık ve halk sağlığı ilişkisinin önemi Ekvatoryal Gine lar yaşanmaktadır. Ayrıca Kandahar ve gözler önüne serilmiştir. Bu vakaların Etiyopya çevresinden alınan çevresel örneklerde genetik takibinde kaynaklarının Pa- Gine yeni vahşi tip virüsler tanımlanmakta- kistan-Afganistan sınırında Veziris- Irak dır. Ülkede süregelen asayiş açığı ne- tan Bölgesinden köken aldıkları gö- Laos deniyle aşı kampanyalarında bazı böl- rülmektedir. Son yıllarda Pakistan’da Liberya gelere girmek mümkün olmamaktadır. baskılar bir nebze azalmışken, Afgan Madagaskar Risk altındaki 225 bölgede 6.4 milyon Talibanının aşı ekiplerine karşı uyarı- Myanmar çocuğun hedeflendiği bir kampanya ça- ları devam etmektedir. Nijer lışmaları sürmektedir. Kampanyaların Amerikan halk sağlığı okulları de- Sierre Leone yapılmasında hem silahlı güçler hem kanlarından 16 ay boyunca mektup Güney Sudan de halktan çok çeşitli tepkiler gelmek- almasının ardından Obama yönetimi, Ukrayna tedir. Şüphesiz bu tepkilerin en temel 20 Mayıs 2014 tarihinde aşı kampan- *İlk vakanın yerli olmadığı ancak dışarıdan nedeni A.B.D. Merkezi İstihbarat Teş- yalarını istihbarat operasyonlarında dolaşıma giren virüslerin hassas nüfusta kilatı’nın(CIA) ülkedeki faaliyetleridir. kullanmaya son verdiğini resmen salgına yol açtığı ülkelerdir. 2011 yılının başlarında, Pakistanlı bir açıklamıştır. Beyaz Saray, askeri ve **İmmünite düzeyleri düşük seyreden, doktor olan Shakil Afridi, hepatit B istihbarat operasyonlarından insani sürveyanslarının iyileştirilmesine ihtiyaç aşılaması yaptığı iddiasıyla Abbotta- yardımları tamamen ayıran uzun sü- duyulan ülkelerdir. bad, Pakistan’da kapı kapı dolaşmış, redir devam eden normunu ihlal et- sonrasında Üsame Bin Ladin’in ve mesine rağmen, kamuya açık bir özür sunmamıştır. CIA’nın bu hamlesi, ön- HALK SAĞLIĞI 151

lar meydana gelmeye başlamıştır. lan bölgede olmak üzere 33.836 5 yaş yılında ise Türkiye geneli üç tur halin- Suriye’de 1999 yılından beri endemik altı çocuk ise bivalan oral polio aşısı ile de yalnızca Suriyeli misafirlerimiz için vaka görülmemektedir. 2013 ve 2014 aşılanmışlardır. 23 aşı ekibi aktif olarak rutin aşı takvimi eksik aşı tamamlama yıllarında savaşın da etkisiyle iki po- çalışmalarını halen sürdürmektedir. çalışmaları sürdürülmüştür. Tüm bu lio salgını meydana gelmiştir. Salgının Suriye Ulusal Laboratuarlarının yeter- yoğun çabalar ve sağlam sürveyans aşıdan türemiş vakalardan meydana li tanı kapasitesi olmadığından, vaka sistemi sayesinde Türkiye bugün risk geldiği ve pakistan orijinli olduğu tespit tespitinde Türkiye Cumhuriyeti Halk altında ülkeler arasında anılmamakta- edilmiştir. 2017’de Deyrizor’da gerçek- Sağlığı Genel Müdürlüğü Ulusal Refe- dır. leşen salgınları Türkiye’de yakından rans Laboratuvar’ının da takibi devam Bugün hastalıklara karşı elimizdeki takip etmiştir. Deyrizor bölgesi İŞİD etmektedir. en güçlü silah halen aşılardır. Dünya ve YPG güçlerinin çatışmasına uzun Türkiye’ye gelen yoğun Suriyeli göç üzerinde kullanılan 26 aşı bulunmakta süre maruz kalmış, sağlık hizmeti ve dalgalarının ardından bugün üç mil- ve bir çoğu hastalıkların görülmesini diğer yaşam hizmetlerinin sunumunda yonun üzerinde Suriyeli’nin ülkemiz- dramatik düzeylerde azaltmaktadır. aksamaların olduğu bir bölgedir. 2017 de yaşadığı bilinmektedir. Yaklaşık Polio vakalarının giderek azalması ve yılında 4 vaka saptanmışken, 2018 yı- 210.000’i geçici koruma merkezlerin- son aşamada eradikasyon hedefi halen lında henüz vaka saptanmamıştır. Ya- de ikamet ederken, geri kalan büyük sürmektedir. Sağlıkçı olsun olmasın pılan saha araştırmasında boş ve tarihi çoğunluğu şehirlerde yaşamaktadır. herkese bu konuda görev ve sorum- geçmiş flakonların tesislerde olduğu Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Erken luluk düşmektedir. Son yıllarda artış görülmüş ve tamamı imha edilmiştir. Uyarı - Cevap ve Saha Epidemiyolojisi gösteren aşı reddi furyasına karşı uz- Bu süreçte Dünya Sağlık Örgütü’nün Daire Başkanlığı’nın 2015 yılında ya- manların görüşlerine başvurulmalı ve çalışmalarıyla, Doğu Guta’da yaşayan yınladığı “Polio Risk Değerlendirme- aşılama çalışmalarının başarıları unu- 2 - 23 aylık beş binden fazla çocuk özel si” raporunda belirlenen altı ilde yo- tulmamalıdır. üretim tip 2 inaktive polio virüs aşısı ğunlaştırılmış oral polio süpürme aşı ile, çoğunlukla Şam’ın kuzeyinde ka- kampanyaları düzenlenmiştir. 2017 KAYNAKÇA Vaccines.” Bulletin of The World He- And The Politics Of Vaccination.” The alth Organization, 1978. 56 (1): 21-38 Milbank Quarterly 92.3 (2014): 413–417. 1. Baicus, A. “History Of Polio Vaccina- Sabin Albert B. “Oral Poliovirus Vaccine: 13. Enders J F. “Some Recent Advances In tion.” World Journal Of Virology 2012, History of Its Development and Use and The Study of Poliomyelitis.” Medicine 1.4, 108–114. Current Challenge To Eliminate Poliom- (Baltimore) May 1954 ; 33(2): 87–95. yelitis From The World.” The Journal Of 14. Lavinder, C., Freeman, A., & Frost, W. 2. Ochmann S, Roser M. “Polio.” https:// Infectious Diseases, Vol. 151, No. 3 Mar- “Epidemiologic Studies Of Poliomyelitis ourworldindata.org/polio Yayınlanma ch 1985, 420-436 In New York City And The Northeastern Tarihi: 09.11.2017 Son Erişim Tarihi: 9. Global Polio Eradication Initiative: Se- United States During The Year 1916.” 29.07.2018 mi-annual Status Report July – Decem- Washington Public Health Bulletin:1918 ber 2017, Progress Against The Polio Issue 91 3. Meldrum, M. “‘A Calculated Risk’: The Eradication & Endgame Strategic Plan. 15. Holt, L. E., & Bartlett, F. H. “The Epi- Salk Polio Vaccine Field Trials Of 1954.” Geneva, Switzerland: World Health Or- demiology Of Acute Poliomyeitis.” The British Medical Journal 317.7167 (1998): ganization; 2018 American Journal Of The Medical Scien- 1233–1236. 10. http://polioeradication.org/polio-today/ ces, 1908: 135(5), 647-661. Son Erişim Tarihi: 29.07.2018 16. Meldrum M. ““A Calculated Risk”: The 4. https://www.cdc.gov/polio/about/ Son 11. National Primary Health Care Develop- Salk Polio Vaccine Field Trials Of 1954.”, Erişim Tarihi: 29.07.2018 ment Agency: 2018 Nigeria Polio Eradi- BMJ, 1998 October 31; 317(7167): 1233– cation Emergency Plan. January 2018 1236. 5. Groce N, Banks L, Stein M. “Surviving 12. World Health Organization Lake 17. Sabin Ab, Ramos-alvarez M, Alvarez-a- Polio In A Post-polio World.” Social Chad Basin Polio Eradication Te- mezquita J, Et Al. “Live, Orally Given Science & Medicine. Volume 107, April chnical Advisory Group. Report of Poliovirus Vaccine Effects Of Rapid 2014, Pages 171-178 The 1st Meeting of The Lake Chad Mass Immunization On Population Polio Tag. 22 - 23 November, 2017 Under Conditions Of Massive Enteric 6. Dalakas M. “The Post‐polio Syndrome Gostin, Lawrence O. “Global Polio Era- Infection With Other Viruses.” JAMA. As An Evolved Clinical Entity.” Annals dication: Espionage, Disinformation, 1984;251(22):2988–2993. Of The New York Academy Of Sciences, 1995, 753: 68-80 7. Ramlow J ve ark. “Epidemiology Of The Post-polio Syndrome.” Am J Epidemiol. October 1992 1;136(7):769-86. 8. Melnick J “Advantages and Disadvan- tages of Killed and Live Poliomyelitis 152 KONAK

CİNSEL SAĞLIK VE CİNSİYET ÜREME SAĞLIĞI EĞİTİMİ Prof Dr Ali İhsan Taşçı Prof Dr Ali İhsan Taşçı Cinsellik; birey kadar toplumu ve kamu otoritele- Eğitim, bireyin toplumsal hayatta yerini alabilme- rini ilgilendiren, tıbbî, sosyal, ahlakî, hukukî ve dinî si için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları edinebil- boyutları olan kapsamlı bir konudur. mesini ve kişiliğini geliştirmesini sağlar. Sadece planlı eğitim faaliyetleri değil, görme, duyma, Cinsel eğitim, cinselliğin sağlıklı olması için şart- tatma, deneme gibi hayat tecrübeleri de eğitimin tır. Ancak cinsel eğitimin içeriği, zamanı ve so- bütünleyici parçalarıdır. rumluları konusunda tartışmalar devam etmekte- dir ve yeni sorunlar ortaya çıktıkça edecektir. Karşılaştığı her tutum ve davranış çocukta iyi veya kötü bir iz bırakacaktır. Özellikle ilk yıllardaki Medya ağırlıklı mevcut cinsel eğitim kaynakları olumsuz örnekler etkisini hayat boyu sürdürece- cinselliği ve kamu düzenini olumsuz etkileyen ğinden, erişkinler her alanda sorumluluklarının görüntü ve yazılarla kirlenmiş durumdadır. Ayrıca farkında olmalıdır. eğitim ilke ve usulleri yurt dışı kaynakların tercü- meleri şeklindedir. Yeni nesillerin başarısı öncekilerin başarı ve tecrübelerinden faydalanmalarına bağlıdır. Her Bu kitap, ebeveynlere, çocuk ve gençlerin eğiti- ebeveyn ve erişkin, sonraki neslin gözünde birer minden sorumlu eğitimcilere, sağlık konusunda model olacağını düşünmeli, ‘hayat boyu eğitim’ ile danışmanlık yapmak durumunda olan sağlıkçıla- kendini geliştirmelidir. ra, aile danışmanlarına ve gençlere kaynak olması amacıyla, tıbbî terminolojiden mümkün olduğun- Bu kitap, ebeveynlere, çocuk ve gençlerin eğiti- ca arındırılarak, kolay okunabilecek ve anlaşılabi- minden sorumlu eğitimcilere, sağlık konusunda lecek şekilde yazılmıştır. danışmanlık yapmak durumunda olan sağlıkçıla- ra, aile danışmanlarına ve gençlere kaynak olması amacıyla, tıbbî terminolojiden mümkün olduğun- ca arındırılarak, kolay okunabilecek ve anlaşılabi- lecek şekilde yazılmıştır. HALK SAĞLIĞI 153

Tedaviye Yanıt Konusunda Güncel Bir Mesele MAKALE OKUMA Beslenme ve diyet örüntüsü metabolizmanın işleyişinde ÇALIŞMA GRUBU önem arz etmektedir. Besin, besin ögesi, ilaçlar ve metaboliz- İclal Sena Gezer ma arasındaki karmaşık etkileşim ilaçların vücuttaki etkileri- nin tam olarak belirlenmesini zorlaştırmaktadır. Ankara Üniversitesi Gıda, Metabolizma ve Klinik Beslenme Anabilim Dalı Besinler ilaçların farmakokinetik ve farmakodinamiklerini İletişim: [email protected] etkileyen, etkilerini tamamen inhibe edebilen ya da kısmen azaltan doğal ve yapay bileşenler barındırmaktadır. Uygu- 154 KONAK lanan tedavi yöntemlerinin başarıya ulaşabilmesi için diyet, beslenme durumu ile ilaçların etkilerinin incelendiği tedavi yöntemlerinin birbirini kompanse etmesi gerekmektedir. Bu bağlamda interdisipliner çalışma önem arz etmektedir. İlaç-besin etkileşimi konusuna temelde kronik ilaç kullanımı, ilacın dozu, yetersiz veya aşırı diyet, hastalıklar(diyabet, kistik fibrozis, çölyak vb.), artmış diyet gereksinimi, kişinin yaşı, yemek ve ilaç alma zamanı gibi faktörleri etki etmektedir. Yüksek yağ içeren besinler safra akışını ya da gastrointestinal enzimleri etkileyerek ilaçların emilimini artırabilir. Besinler- de mevcut bazı yağ asitlerinin, epitel membran geçirgenliğini artırarak lipofilik ilaçların lipoproteinlerle bağlanmasını uya- rıp etkilerini artırabileceği bilinmektedir.

Besin ilaç etkileşiminde hastaların kul- dan teofilin beta blokerların besinlerle Kuruluşları Akreditasyonu Yüksek landıkları ilaçlar yanında besin takvi- birlikte alınmasının istenmeyen yük- Komisyonu); hastanelerin kalite ve yelerinin de önemli rolü olduğu unu- sek etkiler gözlemlenmesinin önüne performans ölçütlerini sağlayabilme- tulmamalıdır. Besin takviyeleri medi- geçebileceği, antibakteriyel olan etken leri amacıyla kurulmuştur. Sağlık per- kal bitkileri, aminoasitleri, mineralleri madde linezolidin, tiramin içeriği nor- formansının ölçülmesi yoluyla sağlık kapsamaktadır. Etkileşim durumunda mal bir diyetle alınması gerektiği gibi kuruluşlarında beslenme, diyet ve ec- risk altındaki gruplar olarak: yaşlılar, bilgiler detaylı şekilde açıklanmakta- zacılık bölümlerine yönelik standart- yetersiz diyetle beslenenler, ciddi sağ- dır. FDA, besin ilaç etkileşimleri ko- ların dahil edilmesiyle görev tanımları lık sorunları olanlar, gebeler, çocuklar, nusunda farkındalık oluşturarak ve açıkça belirtilmiştir. Kurumun besin aynı anda iki veya daha fazla ilaç kul- toplumu bilinçlendirerek bu alanda ilaç etkileşimleri konusunda üzerinde lananlar ve ilaçların kullanım talimat- rehber kurumlardan olmaktadır. durduğu standart ‘’Bireyler besin ilaç larına uymayanlar sayılabilmektedir. konularında bilgilendirilmekte ve bu Uluslararası düzeyde hasta güvenliği konuda danışmanlık verilmektedir.’’ FDA ve JCAHO Perspektifinden esas alınarak hastaların yanlış tedavi şeklindedir. JCHAO standartları in- nedeniyle zarar görmesini engelle- terdisipliner bir bakış açısıyla konuda Besin İlaç Etkileşimleri me amacını taşıyan JCAHO(Sağlık beslenme diyet ve eczacılık bölümleri- ne bakım planı sorumluluğunu yükle- Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi(FDA), mektedir. ilaç ve gıda konularında ülkenin otori- tesidir. FDA besin ilaç etkileşimlerine Besin-İlaç Etkileşimlerine ‘’yiyecek ve içecekle ilaç etkileşimini takiben bir ilacın geciken, artan veya Sağlık Bakanlığı Bakış Açısı azalan emilimi’’ tanımını yapmakta- dır. FDA tarafından yayımlanan ‘’Be- Sağlık Bakanlığı da dünya genelinde sin İlaç Etkileşimlerinden Korunma olduğu gibi ilaç etkileşimleri konu- Rehberi’’nde, aralarındaki etkileşimin sunda çalışmalar yapmaktadır. İlaç önemine binaen kafein ve alkol üze- kullanımı konusundaki farkındalığın rinde özellikle durulmuştur. Örneğin bronkodilatör kullanımında kafein alınmasının anksiyete ve artmış kalp atım sayısı gibi yan etkilerin artabile- ceği, antidepresan ve antipsikotiklerin kullanımıında kafein içeren yiyecek ve içecek tüketiminin sınırlanması ge- rekebileceği, alkol alımında Örneğin ACE inhibitörleri potasyumu yük- selttiği için yüksek potasyum içerikli diyetten kaçınılması gerektiği, anti- depresan ilaçları kullanırken ve bron- kodilatörlerden teofilin ile birlikte al- kol alınmaması gerektiği gibi bilgilere dikkat çekilmektedir. astım ilaçların- İlaç-besin etkileşimi konusuna temelde kronik ilaç kullanımı, ilacın dozu, yetersiz veya aşırı diyet, hastalıklar (diyabet, kistik fibrozis, çölyak vb.), artmış diyet gereksinimi, kişinin yaşı, yemek ve ilaç alma zamanı gibi faktörleri etki etmektedir. HALK SAĞLIĞI 155

İlaç kullanımı konusundaki farkındalığın artırılması amacıyla \"Akılcı ilaç Kullanımı Eylem Planı 2014-2017\" faaliyetleri kapsamında \"Etkileşim (ilaç-ilaç, besin- ilaç)\" bilgilerinin tanımlanması’’ planı bulunmaktadır. artırılması amacıyla ‘’Akılcı ilaç Kulla- besin-ilaç etkileşimlerinin azaltılma- sistemi oluşturulması, ayrıca hekim- nımı Eylem Planı 2014-2017’’ faaliyet- sı/önlenmesi için çalışmalar yürütül- lerin reçete yazma esnasında mevcut leri kapsamında ‘’Etkileşim (ilaç-ilaç, mektedir. Kullanılan bu takviyelerin program üzerinden besinler ve ilaçla- besin-ilaç)’’ bilgilerinin tanımlanma- düzenli ilaç kullanan bireylerde kayıt rın etkileşimlerini görebilecekleri bir sı’’ planı bulunmaktadır. altına alınması ve bu bireylerde uzman sistem kurulması ve hasta takibinde görüşü alınmadan eldesinin önlenme- sorumlu sağlık çalışanlarının haberdar Ülkemizde dünya genelindeki birçok sinin riskleri azaltabileceği düşünül- olacağı ve bir ortak çalışma alanı oluş- sağlık otoritesi kurum/kuruluş gibi mektedir. Bu konuda oluşturulabile- turabilecek bu sistem hasta güvenliği cek ve eczacı, hekim ve beslenme ve konusunda önemli katkılar sağlayabi- diyet bölümünün birebir takip sağla- lecektir. ma imkanı bulabileceği bir etkileşim KAYNAKÇA 2010;11(9):778-92. interactions: a general review. Acta 4. Singh BN, Malhotra BK. Effects of scientiarum polonorum Technologia 1. Boullata JI, Armenti VT. Handbook alimentaria. 2014;13(1). of drug’nutrient interactions: Springer food on the clinical pharmacokinetics 7. Avoid Food Drug Interactions: A Science & Business Media; 2004. of anticancer agents. Clinical pharma- Guide from the National Consumers cokinetics. 2004;43(15):1127-56. League and U.S. Food and Drug Ad- 2. Efsun Karabudak PT, Ed. Besin-İlaç 5. Çorum D, Kamil Ü. Besin-İlaç ministration. Etkileşimleri: Sansöz Matbaacılık Ltd. Etkileşimleri. Dicle Üniversitesi Vet- 8. Akılcı İlaç Kullanım Ulusal Eylem Şti., Ankara; 2017. eriner Fakültesi Dergisi.10(1):38-55. Planı. Sağlık Bakanlığı; 2014-2017. 6. Ötles S, Senturk A. Food and drug 3. S Won C, H Oberlies N, F Paine M. Influence of dietary substances on intestinal drug metabolism and transport. Current drug metabolism. 156 KONAK

HALK SAĞLIĞI 157

Geceleri Işıktan Kaçınmak Meme Kanseri Riskini Azaltabilir mi? MAKALE OKUMA Günlük, aylık ve mevsimsel doğal ışık / karanlık döngüleri in- ÇALIŞMA GRUBU sanlarda biyolojik saati düzenlemede çevresel ipuçlarını oluş- Sema Yaşar turmaktadır. Bu döngü; vücut fizyolojisi, bağışıklık sistemi ve davranışsal işlevlerin günlük ve mevsimsel değişimlerle ko- Hacettepe Üniversitesi ordinasyonunu sağlar. Ancak son 100 yılda sokak lambaları, Tıp Fakültesi ilan panoları, dekoratif ev aydınlatmaları, güvenlik amaçlı ve İletişim: [email protected] ulaşımdan kaynaklanan aydınlatmalar dahil pek çok kaynak- tan ötürü geceleri yapay ışık maruziyetinin artışıyla bu doğal 158 KONAK döngü hasara uğramaktadır. Doğal ışığın gün içindeki dalga boyu ve yoğunluk değişikliklerine karşın yapay kaynaklar farklı spektrum ve yoğunlukta ayrıca daha kısa dalga boyun- da ışımaktadır. Kısa dalga boylu aydınlatma(440-520 nm) ise melatonin hormonu sentezini etkin bir şekilde baskılayabil- mektedir. Daha önce yapılan pek çok çalışma melatonin hormonu bas- kılanması veya melatoninden bağımsız olarak uyku / uyanık- lık döngüsünün bozulması sebebiyle bağışıklık sisteminin etkilenmesi ve hücre döngüsünde oluşan değişiklikler, daha yüksek bir meme kanseri riskine işaret etmekteydi. Ayrıca melatonin baskılanmasının, DNA metil gruplarının kaybı

veya hipometilasyonu ile karakterize epigenetik modifikasyonlarla sonuç- landığı kaydedilmiş, melatonin teda- visinin bu süreci tersine çevirip DNA metilasyon düzeylerinin geri kazanıl- masına yol açtığı gösterilmişti. Tüm bu bulguların ışığında, geceleri yapay ışık maruziyeti ve meme kan- seri arasındaki ilişkiyi doğrudan in- celemek amacıyla Integrative Cancer Therapies dergisinde Haziran 2016 ta- rihinde yayınlanan bir çalışmada(doi: 10.1177/1534735415618787), toplam 278 kadının meme kanseri tanısından önceki 10. ile 15. yıllar arasındaki 5 yıllık döneminin ışık alışkanlıklarına panjurlarını gece boyunca kapalı tut- yunca panjurları kapalı tutma ve güçlü ilişkin verileri bir anket kullanılarak ma, güçlü yapay aydınlatmalara yakın yapay ışık kaynaklarına yakın ikamet toplanıyor. Olgular Soroka Tıp Mer- konumda yaşama gibi pek çok kriter etme arasında ortaya çıkıyor. kezi, Beer-Sheva’daki Kapsamlı Kan- sorgulanıyor. Meme kanseri hastalarının, incelenen ser Merkezi ve Tiberius’taki Baruch Vaka ve kontrol grupları arasında 5 yıllık dönemde kontrollerden ortala- Padeh Poria Tıp Merkezi’ne giden yapay ışık maruziyeti değişkenlerini ma 20 dakika daha az uyuduğu, daha meme kanseri hastalarından; sağlıklı karşılaştırmak için yapılan regresyon sık olarak uykuya dalmadan önce kontrol grubu ise hastaların arkadaş- larından ve okullardaki kişisel top- lantılarla çalışmaya alınıyor (93 hasta Değişkenler p Anlamlılık Odds Oranı 185 kontrol). Meme kanseri ve başka Değeri (%95 Güven Aralığında) bir kanser öyküsü bulunmayan kont- Uyku süresi** .03 roller, yaş ve ikamet bölgesine göre Uykuya dalmadan önce yatak ışığıyla 0.74 (0.57-0.97) meme kanseri hastaları ile eşleştirili- okuma yapmak .02 yor. Katılımcıların tümü 29 ile 91 yaş Gece boyu panjurlar kapalı uyumak 0.81 (0.67-0.97) Güçlü yapay ışık kaynaklarının .04 yakınında bulunmak 0.82 (0.68-0.99) .01 1.52 (1.10-2.12) aralığında, İsrailli-Yahudi ve vardiyalı * 93 vaka, 185 kontrol temel alınmıştır. işlerde çalışmayan kişilerden oluşu- **Ortalama 20 dk. fark mevcut( vaka: yor. Ankette katılımcıların uyku süre- 7.47±1.47, Kontrol: 8.04±1.05) si, geceleri uyanma sayısı, uyku kalite- Tablo 1. İsrailli kadınların meme kanseri tanılarından 10 ile 15 sene öncesinde, riski etkilediği si, yatak odasındaki ışık yoğunluğu, düşünülen değişkenler* uyumadan önce gece lambası, yatak analizine göre anlamlı farklar yalnızca yatak aydınlatması kullanarak kitap aydınlatma lambası kullanımı, TV uyku süresi, uyumadan önce yatak ay- okuduğu ve nadiren panjurları kapa- karşısında uyuyakalma sıklığı, odanın dınlatması ile kitap okuma, gece bo- lı tutarak uyuduğu görülüyor. Buna karşın kontrollerin daha az sıklıkla yatak aydınlatması kullandığı ve uyur- Daha önce yapılan pek çok çalışma ken panjurları daha sık kapalı tuttuğu melatonin hormonu baskılanması veya görülüyor. Aynı zamanda vaka gru- melatoninden bağımsız olarak uyku / bunda güçlü yapay ışık kaynaklarının yakınında ikamet oranı ve uzun süreli uyanıklık döngüsünün bozulması sebebiyle ışığa maruziyet daha sık olarak tespit bağışıklık sisteminin etkilenmesi ve hücre ediliyor. Meme kanseri hastalarının döngüsünde oluşan değişiklikler, daha ve kontrollerin iç ve dış ortamlardaki yüksek bir meme kanseri riskine işaret yapay ışık maruziyetlerine etki eden diğer değişkenler ise bu çalışmada etmekteydi. HALK SAĞLIĞI 159

Meme kanseri hastalarının, incelenen 5 yıllık dönemde kontrollerden ortalama 20 dakika daha az uyuduğu, daha sık olarak uykuya dalmadan önce yatak aydınlatması kullanarak kitap okuduğu ve nadiren panjurları kapalı tutarak uyuduğu görülüyor. önemli ölçüde farklılık göstermemiş. içimi ile ilişkili değişkenler de incelen- menin başka bir yolunun olmaması ve Aynı zamanda yapılan doğum sayısı, miş ancak gruplar arasında anlamlı bir istatistiksel olarak anlamlı ölçüde or- ailesel meme kanseri öyküsü, hormon farklılık bulunmamıştır. taya çıkan değerler, günümüzde hızla tedavisi varlığı ve mensturasyon düze- Her ne kadar ankette sorgulanan alış- büyüyen teknoloji ile birlikte artan ya- ni, rutin yeme alışkanlıkları ve dengeli kanlıklara yönelik veri toplanmasında pay ışık kaynaklarının biyolojik döngü beslenmenin boyutu, alkol ve kahve hatırlama payı mevcut olsa da, geriye ve kanser epigenetiği üzerine etkisini dönük olarak bu alışkanlıkları öğren- bizlere göstermektedir. KAYNAKÇA 1. Integrative Cancer Therapies Vol 15, Issue 2, pp. 145 -152 First Publis- hed December 1, 2015 2. https://doi. org/10.1177/1534735415618787 160 KONAK

HALK SAĞLIĞI 161

ANKARA ŞUBESİ