Örtüsü İndeksi (NDVI); 2010 yılında- İnsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve ki yağışın, Afrika Boynuzu’nun birçok çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı bölgesinde son 50 yılda kaydedilen ve insan faaliyetlerini durdurarak veya değerlerin en düşüğü olduğunu gös- kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, termiştir. Büyük ölçüde azalmış mah- etkilenen topluluğun yerel imkân ve sul üretimi ve artan hayvan ölümleri kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği hem yerel gıda kullanılabilirliğini hem doğal, teknolojik veya insan kökenli de en yaygın gelir kaynaklarından biri olayların sonuçlarına afet denilmektedir. olan hayvancılık satışlarını azaltmıştır. 4. Ekili Devlet Kurumlarının üçte birinin hala risk altında olduğunu, 2. Çatışma Olmayışı bölge halkının temel gıda ve gıda dışı Somali’de yıllardır süren çatışma ve iç Ulusal ve yerel çapta işleyen kurumların ihtiyaçları tam olarak karşılayamaya- savaş, göçlere, gelen insani yardıma eri- olmaması, kıtlığa ilişkin sorunların yay- cağını doğrulamıştır. Sağlanan insani şimi kısıtlanmasına ve buna bağlı ola- gınlaşmasındaki diğer etken olmuştur. yardımın ve 2011 hasatının ortalama- rak gıda güvencesi açısından sorunlar Orman bakanlığı, hayvancılık bakanlığı, nın üzerinde olması kıtlığın sona er- yaşanmasına neden olmuştur. Çatışma imar ve iskân bakanlığı, sağlık ve sosyal mesinde rol oynamıştır. Ancak 3 Şubat ortamı, Somali›yi insani yardım çalı- hizmetler bakanlığı, su ve maden kay- 2012’de 1,7 milyonu insani erişimin şanları açısından dünyadaki en tehlike- nakları bakanlığı ülkede yıllarca olması çok sınırlı olduğu güney bölgelerde ol- li yer haline getirmiştir. 13 Ekim 2011 gerektiği şekilde çalışmamıştır. Gıda mak üzere 2,34 milyon kişi kıtlık sona tarihinde Dabaab’dan iki Sınır Tanıma- güvencesinin olmayışı, salgın hastalık- erdiğinde bile kriz içinde kalmıştır. yan Doktorlar (MSF) çalışanı kaçırıl- lar, su kıtlıkları ve altyapı eksiklikleri Mogadişu IDP arasında akut malnüt- mış ve kaçırılan 2 çalışan Mogadişu’da gibi güncel sorunlara değinmek normal risyon seviyesi 2011 Ağustos ayında öldürülmüştür. Bu sebeple başta MSF şartlarda bu bakanlıkların yükümlülüğü %45 iken 2011 Aralık ayında %20’ye olmak üzere insani yardım kurumları- altına girmektedir. düşmüştür. UN, 2012 Şubat itibariyle nın bölgedeki aktivitesi azalmıştır. kıtlığın ve bölgedeki güvensiz orta- Kıtlığın Sona Ermesi mın etkilerinin sürdüğünü, %70’i gü- 3. Gıda Fiyatlarındaki Artış UN, 3 Şubat 2012’de kıtlığın sona er- ney bölgelerde yaşayan 325.000 akut Somali, ağırlıklı olarak gıda ithalatına diğini açıklamıştır. FSNAU ve FEWS malnütrisyonlu çocuğun kıtlığın sona bağımlıdır. Gıda fiyatları, 2011 Hazi- NET tarafından yapılan son analizler; ermesine rağmen beslenme tedavisine ran ve Temmuz aylarında zirve yap- kıtlığın Güney Somali’de artık mevcut ihtiyaç duyduğunu açıklamıştır. mıştır. Hayvan kayıplarının ve kırsal olmadığını, ancak nüfusun yaklaşık kesimde azalan iş gücünün birleşmesi; gıda fiyatının arttığı dönemde kırsal Somali'de Kıtlık kesimdeki gelirlerin hızla düşmesine sebep olmuştur. Somali Şiling’i (SoSh) ABD dolarına karşı değer kaybettiğin- den alım gücünde bir düşüş ve insani kriz ortaya çıkmıştır. Krizin en şid- detli yaşandığı Temmuz 2011’de tahıl fiyatlarına karşı alım gücü oldukça düşmüştür. Kıtlık bildiriminden ön- ceki 11 ay boyunca, Kıtlık Erken Uya- rı Sistemi Ağı (FEWS NET) ile Gıda Güvencesi ve Beslenme Analiz Birimi Ağı (FSNAU) tarafından bir dizi erken uyarı yapılmıştır. Bu erken uyarılar, 2010 ve 2011 yağmur mevsimlerinin kurak geçmesinin ürün üretimi ve hayvancılık üzerindeki etkisini önce- den göstermiş; hububat fiyatlarında ciddi artış gözlenmiştir. TIBBİ İNSANİ YARDIM 51
BERKED adı verilen su kuyuları tanesi’ne sağlık kitleri yollanmış, arttırılması) aracı olmuştur. 5.000 ağır kolera vakası tedavi edil- • WHO komplike olmayan ağır sıt- WHO’NUN KITLIĞA YAPTIĞI miştir. (Ekim 2011 sonu itibari ile) YARDIMLAR • Koleranın kaynağının da dur- ma tedavisi ve teşhisi için acil stok WHO Acil İnsani Eylem (EHA) de- durulması için su, sanitasyon ve hazırlamıştır. Artemisin bazlı ilaçla- partmanı haftalık epidemiyolojik bül- hijyen alanında çalışmış, önleyici rın (ACT) ve hızlı teşhis testlerinin tenler yayınlamış, bu sayede haftalık tedbirleri pekiştirmek için su testi stoklarının durumunu belirlemek veriler kıyaslanarak yapılan yardımlar gereci (water testing supply) teda- için WHO partner kurumlar ile ça- organize edilmiştir. Kenya’nın baş- rik etmiştir. lışmıştır. 711.000 ülke içi yer değiş- kenti Nairobi’de Bölgeler Arası Acil • Kuraklıktan etkilenen bölgelerde tirmiş, yüksek risk taşıyan kişilere Destek Takımı (HoA Team) oluştu- toplam 303 sağlık tesisinin dışında, (IDP) kapalı alan sprey ile ilaçlama rulmuştur. Bu takımın Somali’de yap- Güney ve Orta Somali’de düzenli çalışmaları yürüterek ve mümkün tığı yardımlar: tarama raporları sunan 115 sağlık olan yerlere uzun süre böcek ila- Bulaşıcı hastalıkların kontrolü ve ön- tesisi bulunmaktadır. WHO bu ka- cı ile işlem görmüş cibinlik temin lenmesi yıtların geliştirilmesi için çalışmış- ederek sıtma koruması sağlamıştır. • Eylül ve Ekim aylarında WHO ve tır. Tarama sisteminin geliştirilme- Temel Sağlık Hizmetleri si için 115 ilçe çocuk felci çalışanı • WHO, Güney Somali’de partner partner kurumları koleraya yöne- ve 10 bölge çalışanı, erişimin zor kurumlar ile çalışarak acil aşılama lik için hazırlık çalışmalar yapmış- olduğu yerlerde WHO’nun sağlık kampanyaları yürütmüştür. Tem- tır. Hastanelerde ve kolera tedavi cevabına (tedarik zincirinin des- muz 2011’den Kasım 2011’e kadar merkezlerinde yönetilmesi için teklenmesi ve sürveyans gücünün yürütülen bu kampanyalar ile; 6 ay sağlık tesislerini ve bunların ka- 15 yaş arası bir milyon çocuğa kıza- pasitelerini (stokları, eğitimli sağ- mık aşısı yapılmıştır. Ayrıca yakla- lık çalışanları, mevcut kılavuzları) şık 1 milyon çocuğa A vitamini ve 5 gösteren bir harita oluşturmuştur. yaş altı yaklaşık 200.000 çocuğa an- WHO sağlık çalışanlarının kolera ti-parazit ilaçlar verilmiştir. Doğur- teşhisi ve tedavisi hakkında eğitil- ganlık çağındaki toplam 187.961 mesini desteklemiş ve kolera teda- kadına tetanos aşısı yapılmış ve 5 vi merkezlerine yeterli temel ihti- yaş altı 452.090 çocuk, çocuk felci- yaçları sağlamıştır. Bu sayede bu ne karşı aşılanmıştır. Bu hizmetler, merkezler 2.000 ağır kolera vakası- Çocuk Sağlığı Günleri (Child He- nı ya da 8.000 orta kolera vakasını alth Day) ve Kızamık Pozitif (Me- tedavi edebilecek hale gelmiştir. asles Plus) kampanyalarının birlikte Kolera tedavisi için Benadir Has- yürütülmesi ile sağlanmıştır. • WHO ve UNICEF Somali’deki ço- cukların başlıca sağlık tehditleri olan malnütrisyon, sıtma, akut sulu ishal/ kolera ve pnömoni/akut solunum enfeksiyonları kaynaklı mortalite ve IPC’ye göre kıtlık ilan edilmesi için: • Hanelerin en az %20’sinin başa çıkılamayan aşırı gıda eksikliği ile karşı karşıya olması, • Akut malnütrisyon prevelansının %30’u geçmiş olması, • Kaba ölüm hızının günlük 10.000 kişide 2’yi geçmesi gerekmektedir. 52 KONAK
morbiditesini düşürmeyi hedefle- Küresel Sağlık Kümesi acil sağlık yen yeni bir program başlatmıştır. durumlarında kurumların daha etkili, Bu program ile öncelikle, hiçbir tıb- zamanında ve öngörülebilir yanıtlar bi bilgisi olmayan genç kadınların; oluşturmaları için birlikte çalışacakları bir malnütre çocukları teşhis edecek ve platformdur. bunları tedavi merkezlerine gönde- recek kadar bilgilendirilmesi sağlan- • Aynı zamanda Anne ve Çocuk Küme (cluster) yaklaşımı; insani acil mış, aynı zamanda sıtma, akut sulu Sağlığı Merkezleri’nde ve hastane- durumlara uluslararası tepkilerin öngö- ishal ve zatürreyi teşhis ve tedavi lerde başvuru ve tedavi servislerini rülebilir ve açıklanabilir olmasını sağlar, edecek şekilde eğitilmesi planlan- desteklemiştir. kurumların belirli alanlardaki görevleri- mıştır. Eğitilmiş kişilere tıbbi mal- ni ve kurumlar arasındaki görev dağılı- zemelerin sağlanması ile bu kişilerin Koordinasyon mını netleştirerek acil durumlarda belir- kendi köylerinde hizmet vermeleri- • UN organizasyonlarından sadece li bir liderliğin bulunmasını sağlar. Ayn nin önü açılmıştır. Bu program Ka- zamanda kaynakların boşa harcanması- sım 2011‘de başlamıştır. WHO, UNICEF ve UNFPA Güney nı önler. Bu yaklaşım uluslararası insani • WHO Eylül 2011’de sağlık hizme- ve Orta Somali’ye erişebilmiştir. yardım topluluklarını daha iyi organize tini özellikle acil durumlarda mer- Yüzden fazla sivil toplum kuruluşu etmeyi ve daha açıklanabilir ve profes- kezden bağımsız hale getirmek içini Somali için çalıştığından bu ku- yonel hale getirmeyi amaçlamaktadır. Dolow’da yeni bir sahra hastanesi rumlar arasındaki koordinasyon Böylece etkilenen insanlar, hükümetler, açmıştır. Sekiz yataklı çadırdan, WHO’nun en önemli eylemlerin- yerel yönetimler, yerel sivil toplum ve bir ameliyathaneden ve temel bir den biri olmuştur. kaynak sağlayıcı ortaklar için daha iyi laboratuvardan oluşan bu hastane- • WHO, ulusal düzeyde sağlık kü- bir partner olabilir. de; sıtma, akut sulu ishal ve akut mesi (health cluster) kurulmasına solunum enfeksiyonları tedavisi ile öncülük etmiş; UN organizasyon- WHO Somali Temsilciliği tümör, şarapnel, yabacı cisim ve do- larının, sivil toplum kuruluşlarının WHO, 1960’dan bu yana Somali’de ğumsal kusuru olan hastalara cerra- ve bağışçıların temsilcilerinden önlenebilir yaşam kaybını, hastalık ve hi tedavi hizmeti verilmiştir. oluşan yaklaşık 40 katılımcı ile ay- sakatlık yükünü azaltmak ve Somali • WHO, IDP kamplarında ve yerle- lık toplantılar düzenlemiştir. hükümetinin kapsamlı ve adil bir sağ- şik topluluklarda 20’den fazla mo- • WHO, Eylül 2011’de Mogadişu’da lık hizmeti sunmasını sağlamak için bil sağlık kliniği, 10 ikinci basamak tam zamanlı sağlık kümesi koordi- çalışmıştır. WHO’nun Somali’deki sağlık tesisi kurmuştur. natörü görevlendirmiştir. temsilciliği; sağlık hizmetlerini güç- • Travma sonucunda gelişen çok sa- lendirmek, halk sağlığı sorunlarını ele yıda can kaybından dolayı, WHO Sağlık Kümesi almak, sağlık araştırmalarını destek- önceden sağlanmış olan temel Küresel Sağlık Kümesi acil sağlık du- lemek ve teşvik etmek için merkezi acil sağlık kitlerine ek olarak kan rumlarında kurumların daha etkili, ve yerel düzeyde hükümet ve sağlık transfüzyonu ve travma setleri zamanında ve öngörülebilir yanıtlar yetkililerini desteklemiştir. Kenya Na- sağlamıştır. WHO aynı zamanda oluşturmaları için birlikte çalışacakları irobi’deki WHO Somali Bağlantı Ofisi acil obstetrik bakım hizmetlerinin bir platformdur. WHO bu platforma yürütülen programlar ve Somali Sağ- yaygınlaşmasını ve dokuz sağlık öncülük yapmaktadır. Küresel Sağlık lık Kümesinin oluşturulması ile So- kuruluşunda temel ruh sağlığı hiz- Kümesi 2005 yılında UN-IASC’nin mali’deki 140 partner kurumun insani metlerini desteklemiştir. bir parçası olarak oluşturulmuştur. sağlık yardımını koordine etmiştir. Bu Şiddetli Akut Malnütrisyonun İdaresi Bugün küresel olarak 50 partner ku- ofis dışında Somali’de üç şube ve bir • WHO şiddetli akut malnutrisyon rum ve farklı ülkelerde lokal 700’den saha ofisi bulunmaktadır. WHO So- için tedavi ve bakım stratejisi geliş- fazla partner kurum ile çalışmaktadır. mali; 380 personel, danışman ve yük- tirmiş, 8 hastanede şiddetli akut mal- Bu kurumlar uluslararası organizas- lenici/girişimci ile çalışmaktadır. Bun- nutrisyonun idaresi hakkında eğitim yonlar, UN kuruluşları, sivil toplum lardan 320’si Somali’de çalışmaktadır. kursları ile tedavi ve bakım stratejisi örgütleri, devlet kurumları, akademik geliştirilmesini desteklemiştir. kuruluşlar, eğitim kuruluşları ve ba- ğışçılardan oluşmaktadır. 23 ülkede aktif sağlık kümesi bulunmaktadır. TIBBİ İNSANİ YARDIM 53
WHO Somali bağışçıları: yararlanıcılara ulaştırıldığını tespit su kaynaklarının rehabilitasyonu, su • Avustralya Hükümeti (AusAID) edilmiştir. Puntland’da 3.000 hane kuyularının çalışması için yakıt öde- • Merkezi Acil Müdahale Fonu ve Somaliland’da 1.500 aileye geçici neği, çocukların okul ve yetimhane- barınaklar temin edilmiştir. Soma- lerde devamlılığını sağlamak için ku- (CERF) liland İçişleri Bakanlığı tarafından manya dağıtımı, balıkçılıkla geçinen • Uluslararası Kalkınma Depart- 2011 yılında kabul edilen Ulusal ailelere geçimlerini kazanabilecekleri İltica Politikasının hazırlanmasına malzeme desteği, insan kaynağı kapa- manı (DFID) yardımcı olmuştur. Yaklaşık 1.200 sitesinin güçlendirilmesi alanlarında • AIDS, Tüberküloz ve Sıtma ile kişiye küçük işletmeler kurmak için çalışmalar yapılmıştır. nakit bağış yapılmıştır, bu bağışlar Türk Kızılayı faaliyetlerine 8 Ağustos Mücadele Küresel Fonu 4.000 kişinin geçim kaynaklarının 2011 tarihinde Somali’nin başkenti • Kanada Uluslararası Kalkınma iyileştirmesine yardımcı olmuştur. Mogadişu çevresindeki Bakool ve Aşağı Shabelle bölgelerinde başlamıştır. Ça- Ajansı (CIDA) C. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yar- lışmaların koordinasyonu için 11 Ağus- • Norveç Hükümeti dım Fonu (UNICEF): UNICEF tos 2011 tarihinde Türk Kızılayı Somali • İspanyol Uluslararası Kalkınma kıtlık bölgesinde anne-çocuk sağ- Delegasyon Başkanlığı kurulmuştur. lığını geliştirmek için aşılama ve Yardım çalışmaları Türk İş Birliği ve ve İş Birliği Ajansı (AECID) eğitim (hijyen, hastalıktan korun- Kalkınma Ajansı (TİKA), Afet ve Acil • İsveç Uluslararası Kalkınma ma ve hastalığın tanısı hakkında) Durum Başkanlığı (AFAD), Ulusal Me- kampanyaları yürütmüştür. Okul- dikal Kurtarma Ekibi (UMKE), İstan- Ajansı (SIDA) larda çocuklara su sanitasyonu bul Büyükşehir Belediyesi (İBB), Devlet • İsviçre Kalkınma ve İş Birliği hakkında eğitim vermiş, akut mal- Su İşleri (DSİ) ve Katar Kızılayı iş birli- nütre çocuklara ek gıda, kuru gıda ği ile gerçekleştirilmiştir. Türk Kızılayı Ajansı (SDC) yardımı yapmıştır. çalışmalarını Mogadishu’nun Jazeera • Suudi Arabistan Krallığı bölgesinde kurmuş olduğu 25.400 kişi- • Arap Ekonomik Kalkınma Ku- TIBBİ VE GIDA ODAKLI nin barınma ihtiyacı karşılanan Jazeera YARDIMLARI İLE KIZILHAÇ VE Hayat Çadırkenti merkezli yürütmüş- veyt Fonu KIZILAY HAREKETİ tür. 29 Mart 2013 tarihine kadar sağlık, • ABD Uluslararası Kalkınma Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Fe- hijyen, yemek ve gıda dağıtımı, barın- derasyonu (IFRC) kuraklık sebebi ile ma, su ve sanitasyon, eğitim ve sosyal Ajansı (USAID) Somali için yapılan 2011 yıllık ülke hizmetlerin sunulmasının yanısıra tıbbi planı kapsamında çalışmalarına Ocak atık imha projesi, kurban kesimi ve so- Diğer UN Organizasyonlarının 2011’de Somaliland ve Puntland böl- ğuk hava deposu projesi, Türk Kızılayı Kıtlığa Yaptığı Yardımlar gelerinde başlamış olup Temmuz Stadyumu Projesi, endüstri meslek lise- A. Birleşmiş Milletler İnsani Yar- 2011’de Güney Somali’de kıtlık ilan si projesi, mikro hastaneler projesi gibi etmiştir. Gıda ve su miktarının ciddi uzun soluklu faaliyetler planlanmış, dım Koordinasyon Ofisi (OCHA): miktarda azalması ile IFRC ile Soma- büyük bir kısmı da hayata geçirilmiştir. OCHA bu afet boyunca UN orga- li Kızılayı (SRCS) 23 Eylül 2011 tari- nizasyonları tarafından yürütülen hinde acil yardım çağrısında (emer- IFRC aşılama, eğitim ve benzeri çalışma- gency appeal) bulunmuştur. Yardım Somaliland ve Puntland çevresinde lara bütçe sağlamıştır. Afet boyunca çalışmaları IFRC’nin takip ve koor- sağlık ve beslenme durumlarının iyileş- yapılan yardımların başarısını de- dinasyon desteği ile SRCS tarafından tirilmesi amacıyla koruyucu sağlık hiz- ğerlendirmek, afetin ortaya çıkardı- Somaliland ve Puntland bölgelerinde metleri, tedavi edici hizmetler ve sağlık ğı sağlık sorunlarını ve afetin etkile- yürütülmüştür. SRCS bölgelerde UNI- hizmetlerinin iyileştirilmesi konusunda diği bölgelerin durumunu gösteren CEF, WFP, WHO, UNOHCA ve ilgili çalışmalar yürüten IFRC; sağlık mer- raporlar ve haritalar yayınlamıştır. bakanlıklarla birlikte çalışmıştır. Ni- kezlerine gelenlere genel sağlık hizmet- B. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yük- san 2013 tarihine kadar mobil ve kalıcı leri, geniş kapsamlı antenatal, postnatal, sek Komiserliği (UNHCR): UN- sağlık kliniklerinin kurulması ile sağ- çocuk sağlığı ve bağışıklama hizmetleri HCR, 2011 yılında Somali’deki lık ve beslenme hizmetleri başta olmak vermiş; gebe ve emziren 46.534 anne- kıtlığa ve acil duruma yanıt olarak üzere; gıda dışı ürünlerin (NFIs) ve ye ve 5 yaşının altında 62.850 çocuğa 417.700’den fazla kişiye yardım mal- tıbbi malzemelerin temin ve dağıtımı, zemesi dağıtmıştır. Yaklaşık 24.000 mobil sağlık klinikleri için araç temini, kişiyi kapsayan dağıtım sonrası iz- leme çalışmaları gerçekleştirmiştir. Bu çalışmalara göre yardım mal- zemelerinin %96,4’ün hedeflenen 54 KONAK
toplamda 109.348 kumanya dağıtılmış- Afet Müdahale Ekibi (NDRT) eğitimi, için Wadajir’de Kemik ve Hayvan Atı- tır. 73 anne ve çocuk sağlığı merkezi 18 gönüllü ve çalışana Bölgesel Acil ğı Yakma Merkezi, 3 adet yakma fırını (MCH) ve ayaktan hasta bakım merkezi Müdahale Ekibi (BERT) eğitimi, 21 ve gerekli ekipmanların Türkiye’den (OPD) ile 8’i Somaliland 6’sı Puntlan- gönüllü ve 3 çalışana temel ilk yardım temini ile Mayıs 2012’de kurulmuştur. da’da olmak üzere 14 mobil klinik ku- eğitimi, 208 gönüllü ve çalışana epide- Hastane ve kliniklerin çevresinde oluşan rulmuş, bu merkezlerde 307.509 mu- mi kontrol eğitimi, 272 gönüllüye hij- tıbbi atığın uygun olmayan yöntemlerle ayene yapılmıştır. Muayene sırasında yen ve sanitasyon çalışmalarında görev evsel atıklar ile birlikte depolanmasının ihtiyaç duyulan 378 OPD kiti ile 5 kolera alabilmeleri için eğitim düzenlenmiştir. önüne geçmek ve mevcut çöp kamyon- kiti bu merkezlere ulaştırılmıştır. Mobil Yapılan tüm insani yardımlar, Soma- larından birinin tıbbi atık aracına dö- sağlık klinikleri için 36 sağlık personeli li Acil Yardım Projesi kapsamında 22 nüştürülerek tıbbi atıkların imhası için ve 14 şoför görevlendirilmiştir. Gebe Eylül 2011 30 Nisan 2013 tarihleri ara- Mogadişu valiliği ve sağlık otoriteleriyle ve emziren annelere MCH aracılığı ile sında IFRC ve SRCS koordinasyonun- görüşülmüş, atıkların toplanması ve im- 20.000 cibinlik dağıtılmıştır. 28 ilkokul da yürütülmüştür. Birçok devlet, özel hası sağlanmıştır. Misyonunu tamam- ve 3 yetimhanedeki 6.132 çocuğun fay- ve IFRC üye kuruluşunun da nakdi ve layan Kemik ve Hayvan Atığı Yakma dalanması için içerisinde pirinç, şeker, ayni katkıları ile 4.448.696 CHF değe- Merkezi, Tıbbi Atık İmha Merkezine makarna, fasulye, un ve yağın bulundu- rinde çalışma yürütülmüştür. (1 CHF- dönüştürülmüştür. Beletweyn General ğu kumanya dağıtımı yapılmıştır. İsviçre Frangı = 1.06 USD Nisan 2013 Hospital Hastanesine anne ve çocuk IFRC, su ile bulaşabilecek hastalıkların verisine göre) sağlığı ilaçları, sıtma ilaçları, oral ilaçlar, önlenebilmesi, içilebilir suya erişimin enjeksiyon ilaçları ve testler olmak üzere sağlanabilmesi, sanitasyon ve hijyen Türk Kızılayı toplam 54 kalem tıbbi malzemenin tesli- hizmetlerinin sunulabilmesi için su ve Türk Kızılayı, çadır kentte sağlık merke- matı yapılmıştır. sanitasyon çalışmaları yapmış, insan- zi çadırı kurmuş, UMKE ile birlikte sağ- Türk Kızılayı, DSİ iş birliği ile çadır ların temiz suya ulaşımını sağlamıştır. lık hizmeti sunmuştur. Çadır kent Sağlık kentte su ihtiyacının karşılanabilmesi Yapılan çalışmalardan 182.880 insan Merkezi’nde müdahale edilemeyen has- için 2 su kuyusu açmış, 5’er tonluk 10 faydalanmıştır. Bu kapsamda halkın talar, Türk Kızılayı ve Sağlık Bakanlığı su deposu kurmuş, fosseptik çukurlar yağmur yağdığında suyun depolanması ambulansları ile Mogadişu şehir mer- inşa edilmiştir. Çadır kentte yaşayan için kullandığı ve yerel ismi “berked” kezinde bulunan Türkiye Cumhuriyeti ailelerin düzenli ve hijyenik biçimde olan 11 kuyunun rehabilitasyon çalış- Sağlık Bakanlığı Sahra Hastanesi’ne ve çamaşır yıkama ihtiyaçlarının karşı- maları ile birçok su kuyusunun bakımı bölgedeki diğer hastanelere yönlendiril- lanabilmesi amacıyla, 40 adet yıkama ve onarımı yapılmış, yeni kuyular inşa miştir. Ölü hayvanların atıklarının bu- bölümü bulunan, 100 metrekarelik bir edilmiştir. Su kuyularının faal hale ge- laşıcı hastalıklara sebebiyet vermemesi çamaşırhane tesisi inşa edilmiştir. lebilmesi için gerekli enerjinin sağlan- ması kapsamında 3 kuyuya jeneratör ve MDRSO001 su pompası, 2 kuyuya güneş paneli sağ- DR-2011-000029-SOM lanmış; Somaliland’da 6, Puntland’da 24 kuyuya 44.200 litre yakıt desteği sağ- 21 September 2011 lanmıştır. Kırsal alanda yaşayan ve ülke içerisinde yer değiştirmek durumunda Somalia: Drought kalan insanlara 2.000 seramik su filt- resi dağıtılmıştır. Suların sanitasyonu Djibouti Yemen için gönüllü grupların düzenlediği 168 kampanya ile 600’ü Somaliland, 652’si Sudan Djib outi Puntland’a toplam 1.252 sanitasyon malzemesi sağlanmış, 6559 su kaynağı Som aliland Pun t lan d klorlanarak insanların kullanımına su- nulmuştur. Somalia Acil ve afet durumlarında yeterli mü- dahalenin sağlanabilmesi ve insan kay- Addis Ababa nağını arttırabilme amaçlı çalışmalar kapsamında 35 SRCS çalışanına Ulusal Ethiopia Republic of South Sudan SRCS supported by IFRC Uganda Mogad is hu Kenya Nairobi T0anza1n25ia, U25nK0imted Republic of The maps used do not imply the expres sion of any opinion on the part of the International Federation of the Red Cross and Red Cres cent Societies or National Societies concerning the legal status of a territory or of its authorities. Map data sources: ESRI, DEVINFO, OCHA, International Federation - MDR SO001.mxd TIBBİ İNSANİ YARDIM 55
Yardım malzemelerinin dağıtımı için kez Somali ve Kuzey Kenya bölgeleri- la dört yemek seferi düzenlemiştir. Karadeniz, Marmara, Akdeniz ve Ege ne dünyadan birçok devlet ve devlet IFRC, Somali’deki ulaşılamayan böl- isminde 4 adet dağıtım noktası oluş- kurumu insani yardım götürmüştür. gelere hastane kurmuş ve böylece ih- turulmuştur. Çadır kentte yaşayan Bunlar; Kanada Uluslararası Kalkın- tiyaç sahibi olanlar için temel sağlık ailelerin yemek pişirmeleri amacıy- ma Ajansı (CIDA), ABD Uluslararası hizmetleri sunmuştur. Mülteci kamp- la her çadırın önüne yemek pişirme Kalkınma Ajansı (USAID), Almanya larında olmayan mültecilerin yanı sıra ocağı yaptırılmış; mobil fırın kurula- Hükümeti, Avustralya Uluslararası çocuklar için sağlık bakımı güvenli rak 8 yerel personelle, 26 Aralık 2011 Gelişme Ajansı, Norveç Hükümeti, içme suyu sağlamıştır. tarihinden itibaren günlük ekmek İspanya Hükümeti, İsviçre Hüküme- üretimi yapılmıştır. Mobil fırında 45 ti, Sudan Hükümeti, İtalya Hükümeti, 3. Avustralya Hükümeti gün süreyle uzman personel eşliğinde İrlanda Hükümeti, Umman Hüküme- Avustralya Hükümeti temiz su, sani- eğitim gören yerel personel, kendileri ti’dir. tasyon ve aşıların sağlanmasına; ko- üretim yapabilecek seviyeye ulaşmış, lera ve kızamık gibi hastalıkların ön- 20 Ocak 2012 tarihi itibariyle de mobil 1. CIDA lenmesine, malnütrisyonlu çocukların fırında ekmek üretimi tamamen ye- Kanada Hükümeti, bölgedeki insani tedavisine yardımcı olmuştur. Ekim rel personele teslim edilmiştir. Mobil yardım çalışmalarını desteklemek ama- ayında 2,6 milyon insana gıda yardımı Fırın Ünitesinde; 26 Aralık 2011 – 15 cıyla Aralık 2010’dan itibaren 145,1 ile yapmış, bölgenin uzun vadeli gıda Nisan 2015 tarihleri arasında yaklaşık milyon dolar ayırmıştır. Bu yardımın güvenliğini desteklemek için 30 mil- 10.272.232 adet ekmek üretilip ihti- 25 milyon dolarını Dünya Yiyecek yon dolar yardımda bulunmuştur. yaç sahiplerine dağıtılmıştır. Mogadi- Programı (WFP), ihtiyaç duyan kişilere şu’nun Hamarweyne İlçesine 9 Hazi- gıda yardımı sağlamak için kullanmış- 4. USAID ran 2012 tarihi itibariyle mobil mutfak tır. Kanada Hükümeti, Doğu Afrika USAID, Somali’deki ihtiyacı karşı- ünitesi yerleştirilmiş, 9 Haziran 2012 Kuraklık Yardım Fonu aracılığıyla gıda, lamak için Nairobi merkezli bir Afet – 15 Nisan 2015 tarihleri arasında su, sağlık bakımı ve kuraklığın neden Yardım Yanıtı Ekibi (DART) oluştur- 9.881.275 kişiye sıcak yemek dağıtımı olduğu diğer temel ihtiyaçlarını kar- muş, gıda, sağlık hizmetleri, temiz su, yapılmıştır. şılamak amacıyla BM kuruluşlarının, sağlık ve hijyen eğitimi sağlamış, top- Kızılhaç Hareketi’nin ve Kanada sivil lam 66 milyon dolar yardımda bulun- 8 Ağustos 2011’de başlayıp 29 Mart toplum örgütlerinin çabalarını destek- muştur. 2013 tarihine kadar süren acil yar- lemek için 25 milyon dolar ayırmıştır. dım projesi kapsamında maddi değeri WFP ve ortakları bölgede 7 milyondan 5. Norveç Hükümeti 56.881.905,72 TL (26,2 milyon USD) fazla insana yiyecek temin etmiştir. Hükümet, 620 milyon Norveç Kronu olan 10 uçak ve 6 gemi ile gıda ve mal- UNICEF ve ortakları, beslenme tedavi- değerindeki yardımını BM ve Ulus- zeme sevkiyatı yapılmış, projenin top- si hizmetleri ile Somali’de beş yaşından lararası Kızılhaç ve diğer örgütlerin lam maliyeti 141.970.304,52 TL (65,5 küçük 400.000’den fazla çocuğa ulaş- aracılığıyla en çok etkilenen bölgelere milyon USD) olmuştur. mıştır. Oxfam, yaklaşık 700.000 kişiye ulaştırmıştır. içme suyu sağlamıştır. SOMALİ 2011 KITLIĞINA TIBBİ 6. İspanya Hükümeti İNSANİ YARDIM GÖTÜREN 2. Almanya Hükümeti İspanya; Somali, Kenya, Etiyopya, Ci- DEVLETLER VE DEVLET Alman Hükümeti’nin Somali’ye top- buti ve Uganda›da dağıtılmak üzere, KURUMLARI lam insani yardım miktarı yaklaşık WHO aracılığıyla 1 milyon euro yar- 33.5 milyon euro olmuştur. WFP, dım yaparak; gıda, su, sanitasyon ve Afrika Boynuzu krizinden en çok et- Somali’ye yapılan hava taşımacılığıy- hijyen alanında çalışmalar yapmıştır. kilenen Güney Etiyopya, Güney-Mer- 7. İsviçre Hükümeti İsviçre Hükümeti Afrika Boynuzuna yaklaşık 14 milyon CHF yardımda bu- lunmuştur. Kuyu ve sulama şebekele- rinin restorasyonu ve göçebe nüfusun hayvancılığının aşılanması, yiyecek, içme suyu ve sağlık bakımı sağlanması konusunda çalışmalar yürütmüştür. 56 KONAK
8. Sudan Hükümeti ve çadır yardımı yapmıştır. 12.500 kişiye GFD kapsamında Somali’ye; 7 ton ilaç, 13 tıbbi ekipman, tahıl, bakliyat, tuz ve bitkisel yağ 6 ton kıyafet ve 4 ton gıda sağlamıştır. SOMALİ 2011 KITLIĞINA TIBBİ ulaştırılmıştır. Ulusal örgütlerden bir doktor ekibi İNSANİ YARDIM GÖTÜREN SİVİL • Geçim Kaynaklarını Destekleme tedaviye muhtaç ailelere yardımcı ol- TOPLUM KURULUŞLARI Programı: Gıda, su ve gıda dışı mak için Mogadişu’da kalmışlardır. ürünlere (NFI) erişimi arttırmak Kimsesiz çocukların eğitimini ve reha- 1. Action Against Hunger bu programın hedefi olmuştur. bilitasyonunu sağlamıştır. Beslenme Programları Su, Sanitasyon ve Hijyen 9. İtalya Hükümeti • Tedavi Edici Beslenme Progra- (WASH) İtalya, Somali STÖ Genç Doktorlar • Wajid: WASH kapsamında 8.250 Derneği›ne (SOYDA) Mogadişu›- mı* (TFP): ACF; Mogadishu ve nun Waberi ve Dharkenley ilçele- Wajid’de 16 tedavi edici beslen- kişinin yararlanması için 25 kuyu rinde kurulan kamplarda bulunan me programı yürütmüştür. Akut rehabilite edilmiştir. WASH prog- kadınlara ve çocuklara sağlık hiz- malnütrisyonlu daha fazla çocuğu ramından yararlananların en az meti sunmak için destek vermiştir. tedavi edebilmek için bu beslenme %50’sine hijyene teşvik amaçlı ta- SOYDA, sağlık personeli eğitmiş ve merkezlerinin kapasitesi arttırıl- nıtımlar yapılmıştır. günde ortalama 230 hastayı tedavi mıştır. • Mogadishu: WASH kapsamında eden iki mobil klinik hizmete açmış- • Orta Derecedeki Akut Malnütris- 6.000 kullanıcıya hizmet etmesi tır. Somali›deki kuruluşlarla ortak yon (MAM) için Takviye Beslen- amacıyla 20 kuyu rehabilite edil- olarak 5 İtalyan STK savunmasız me Programı: Tedavi Edici Beslen- miş, 255.600 kullanıcının yararlan- gruplar için su temini, sağlık bakı- me Programı’nda hedef alınmamış ması için 526 su kaynağının faali- mı, tarım ve gıda güvenliği ve eğitim 5 yaşın altında orta derecede yeter- yete geçmesi sağlanmıştır. 81.500 konularındaki aktivasyon ve destek siz beslenen çocuklara da ulaşmak kişinin yararlandığı 326 kuyu dü- faaliyetlerinde bulunmuştur. Özel- amacıyla oluşturulmuştur. zenli olarak klorlanmıştır. likle kadınlara önem verilmiş, şiddet • Kapsamlı Ek Beslenme Programı ve istismar mağdurlarına psikolojik (BSFP): ACF, 6 ay boyunca Wa- 2. AmeriCares yardım sunulmuştur. İtalya, Moga- jid’deki 10.000 haneyi kapsayan AmeriCares, kıtlık koşulları oluşur dişu›nun iki büyük hastanesi olan bir ek beslenme programını üst- oluşmaz Somali’deki binlerce erişkin Medine ve Keyseney›e ilaç ve ekip- lenmiştir. ve çocuk için acil tıbbi yardım ulaş- man tedarik etmek için Uluslararası tırmıştır. Yapılan ilk yardım nakliyesi; Kızılhaç ile birlikte çalışmıştır. Sağlık Programları kliniklerde kullanılmak üzere 15.000 Mogadishu’da Anne ve Çocuk Sağ- hastayı tedavi etmeye yetecek miktar- 10. İrlanda Hükümeti lık Hizmeti (MCH) ve Genişletilmiş da temel ilaç ve malzemeleri ve ayrıca Afrika Boynuzundaki etkilenen insan- Bağışıklama Programı (EPI) dahil mobil tıbbi ekipleri içermiştir. lara yardım için 2011’den itibaren 5,6 olmak üzere çeşitli sağlık programları milyon euro destek vermiş, ayrıca gıda, faaliyet göstermiştir. Temmuz ayında 3. CARE su, sağlık hizmetleri için 3.100.000 EPI kapsamında 5 yaşından küçük ço- CARE, 1 yıl içinde 588.000’den fazla euroluk bütçe sağlamıştır. Birleşmiş cuklara, hamile ve emziren kadınlara, kişiye ulaşmış ve geniş çaplı bir acil Milletlere sağlanan fonları 2,5 milyon toplamda 2.261 kişiye aşı yapılmıştır. durum çalışması ile akut malnütrisyon euro’ya yükseltmiştir. 11 İrlandalı Er- Ayrıca 615 hamile ve emziren kadın ve ölüm oranlarının azalmasını sağla- ken Müdahale Heyeti (RRC) üyesi kıt- MCH kliniklerinde; 5 yaşın altındaki mıştır. Mogadishu’daki IDP’ler içinde lık boyunca bölgede çalışmıştır. 1.298 çocuk ise polikliniklerde tedavi akut malnütrisyon oranı Aralık 2011 görmüştür. Eylül 2011 itibarıyla Wa- itibarı ile %45’ten %20’ye düşmüştür. 11. Umman Hükümeti jid’de sağlık hizmeti sunan ortakların CARE, 221.000 kişiye yiyecek sağla- Umman Yardım Örgütü (OCO), Ulusal yokluğu sebebiyle ACF, TFP ile bağ- mış, beslenme ve geçim kaynağı des- Somali Afetler Komitesi Somali Kızılayı lantılı olacak şekilde Anne ve Çocuk teğinde bulunmuştur. 52.000’in üze- ve Somali’deki birçok uluslararası örgüt Sağlığı Programı’nı kurmuştur. rinde insana acil durum malzemeleri ve yerel dernekler ile birlikte çalışmış, sağlanmıştır. 315.000 insanın temiz 720 tonluk tıbbi malzeme ve ekipmanla- Gıda Güvenliği ve Geçim suya erişimi sağlanmış, hijyen eğitimi rı, gıda maddeleri, yardım malzemeleri Kaynakları verilmiştir. • Genel Gıda Dağıtımları (GFD): Somali’nin Bakool bölgesinde TIBBİ İNSANİ YARDIM 57
Yapılan Ayni ve Nakdi Katkılar Garissa Bölgesi’ndeki 10 birinci basa- dıran dört terapötik beslenme merkezi- Avustralya Kızılhaçı mak sağlık merkezinin iyileştirilme- ni yönetmiştir. Britanya Kızılhaçı ve Afet Acil Komitesi sine katkıda bulunulmuştur. Bölgesel (DEC) hastanelere gerekli ekipmanları temin 6. International Medical Corps Hırvat Kızılhaçı etmek ve ilaçları satın almak için Dire- (IMC) Danimarka Kızılhaçı ct Relief, WAHA’ya 25.000 USD’lık bir İzlanda Kızılhaç hibe sağlamıştır. Buna ek olarak, temel Kuraklığa Acil Müdahale Japon Kızılhaçı ihtiyaçlar ve eldiven, termometre, int- Akut gıda güvensizliğinin acil durum se- Norveç Kızılhaçı ravenöz solüsyonlar, oral rehidrasyon viyelerinde (IPC 4) olduğu 3 bölge Mu- İran İslam Cumhuriyeti Kızılayı solüsyonu, hastane yatakları ve otok- dug, Galgaduud ve Benadir’de sağlık ve Çin Kızılhaçı lavlar taşımak üzere deniz taşımacılı- beslenme taraması ile su ve sanitasyon İsveç Kızılhaçı ğında kullanılan bir konteyner satın desteği sağlanmış; gıda güvensizliğinin Kore Kızılhaçı almıştır. 9 ay boyunca WAHA binlerce kriz boyutlarında (IPC 3) olduğu Orta Kuveyt Devleti ve özel bağışlar kadına bakım hizmetleri sağlanmış ve Shabelle de dahil olmak üzere mobil Amerika Birleşik Devletler’den özel dünyanın en büyük mülteci kampında tıbbi klinikler kurulmuştur. Galkayo bağışçılar bakıma erişimin merkezi haline gelen Güney Hastanesi’nde ise yetersiz besle- Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği Dadaab Hastanesi’nde yüzlerce bebek nen çocukların ciddi tıbbi komplikas- (IATA) dünyaya gelmiştir. yonlarını gidermek üzere 54 yataklı bir stabilizasyon merkezi kurulmuştur. De- Ayni Katkılar 5. Médecins Sans Frontières hidratasyondan kaynaklanan ölümleri Amerikan Kızılhaçı (MSF) önlemek, hayvan ölümlerini azaltmak, Avusturya Kızılhaçı MSF, Somaliland’daki operasyonları kolera gibi su ile bulaşan hastalıkların Britanya Kızılhaçı genişleterek, Togdheer Bölgesi’ndeki yayılımını azaltmak amacıyla Mudug İzlanda Kızılhaçı tek halk sağlığı tesisi olan Burao Genel Bölgesindeki 4 köyde 25.000’den fazla Kore Kızılhaçı Hastanesi’ne destek olmuştur. Doğu- kişiye güvenli içme suyu sağlayacak su mevine kabul oranı 3 katına çıkmış, kamyonları temin edilmiştir. 4. Direct Relief anne ve yenidoğan ölüm oranı düş- müştür. Ceerigabo’daki bölge hastane- Beslenme ve İkincil Sağlık Krize müdahale olarak Direct Relief, sine destek vermekle birlikte Hargei- Hizmetleri dünya çapında dezavantajlı topluluk- sa’daki yerlerinden edilmiş kişiler için USAID’in Afet Yardımı Ofisi (OF- larda anne ve yenidoğan sağlığını ele kamplardaki programlarını sağlık ba- DA)’nin desteğiyle Güney Galkayo’nun alma amacı taşıyan, kar amacı gütme- kanlığına ve bölgedeki başka bir ajansa çevre köylerinde entegre beslenme yen bir kuruluş olan Woman and He- devretmiştir. Eylül 2011’e kadar MSF tedavisi, birincil sağlık hizmetleri (bir alth Alliance (WAHA)’ı desteklemeye sekiz bölgede (Bay, Hiraan, Aşağı ve sağlık merkezi ve 10 birincil sağlık üni- karar vermiştir. WAHA, Afrika’nın bu Orta Shabelle, Galgaduud, Aşağı Juba, tesi ile), WASH servisleri sağlanmıştır. bölgesinde uzun bir geçmişe sahiptir, Mudug ve Mogadishu) ücretsiz tıbbi Galkayo Güney Hastanesi’nde yetersiz acil obstetrik bakım hizmetlerine erişi- bakım hizmeti vermiştir. 2011 Ocak- beslenen çocuklara Avrupa Komis- min artması, fistül ve doğum sonrası ya- Eylül ayları arasında 3.049 kızamık yonu İnsani Yardım Ofisi (ECHO) ralanmaları önleme ve tedaviye erişimi vakası bildirilmiştir. Yaklaşık 5.000 So- ve UNICEF tarafından finanse edilen arttırmaya odaklanmıştır. Kenya Halk malili kuraklık ve çatışmalar sebebiyle kritik ikincil sağlık bakım hizmetleri Sağlığı Bakanlığı ve Sağlık Hizmetleri Marere Kasabası’nın köylerinden kaç- ve terapötik beslenme hizmetleri ve- Bakanlığı ile birlikte çalışan WAHA, mış, MSF ise bu kasabanın güneyinde rilmiştir. Sağlanan hizmetler arasında temel anne çocuk sağlık hizmetlerini ve çevresinde meydana gelen kızamık ayaktan hastalara yönelik kullanıma alamayan Dadaab kampının bulundu- ve kolera salgınlarına karşı savaşmıştır. hazır terapötik gıdalar ve mikro besin ğu Garissa Bölgesi’nin 850.000 sakini- Sağlık personelinin güvenliği konu- takviyeleri bulunmaktadır. USAID/ ne yardımcı olmak odaklı bir strateji sundaki zorluklara rağmen çoğunlukla Uluslararası Gıda Yardımı Ortaklık uygulamaya koymuştur. Anne ve ço- sosyal yardım faaliyetleri ile temmuz ve Programı (IFRP) ile işbirliği yaparak, cuk morbiditesini azaltmak amacıyla eylül ayları arasında 50.000’den fazla ağır malnütrisyonun nüksetmesini en- bölgedeki tek üçüncü basamak hastane çocuk kızamığa karşı aşılanmıştır. MSF gelleme amacı taşıyan raf ömrü uzun olan Dadaab Hastanesi’nin yanı sıra Mogadishu’da, yarım milyondan fazla ve ulaşılabilir paketlenmiş gıdalar Gal- yerlerinden edilmiş insanı (IDP) barın- kayo’nun güneyindeki 5 yaşın altındaki çocuklara ulaştırılmıştır. 58 KONAK
Bulaşıcı Hastalık Salgınlarının ACTİON AGAİNST HUNGER- tan nedenleri ele alan entegre bir Yönetimi ACTİON CONTRÉ LA FAİM (ACF) yaklaşımla kronik ve akut yetersiz Kolera ve kızamık, kötü beslenme 1979’da Fransa’da bir grup entellektü- beslenmeyi önlemek için çalışırlar. ile birleştiğinde çocuklar için ölüm- el tarafından Afganistan’daki acil du- cül kombinasyonlar oluşturur. IMC, ruma (Afganistan’ın Sovyetler Birliği Su, Hijyen ve Sanitasyon desteklediği mevcut hastanelere bağlı tarafından işgali) yanıt olarak kurul- • Güvenli Suya Erişimin Sağlanması: olarak kolera tedavi tesisleri kurmuş, muştur. Kurucular arasında doktorlar, Galkayo’da yüzlerce kızamık vakası- gazeteciler ve yazarlar vardır. Özel- Acil durumlarda, etkilenen bölge- nı tedavi etmiştir. UNICEF’ten gelen likle felaketler ve çatışmalar sırasında lere su ulaştırıp depolama tankları malzemeleri kullanarak Galkayo’nun ve sonrasında yetersiz beslenmenin kurarlar. Suyun kıt veya güvensiz merkezi ve çevre köylerinde yerel önlenmesi, tespiti ve tedavisi yoluyla olduğu durumlarda kuyuları te- ve uluslararası partnerler ile aşılama hayat kurtarmaktır. Açlığa karşı savaş mizler, hasarlı altyapıyı rehabilite kampanyaları düzenlemiştir. Yerin- konusunda dünyanın en önde gelen eder ve suyu ulaşılması zor köylere den edilmiş 56.000 insanı barındıran, örgütlerinden biri olarak kabul edil- ve sağlık merkezlerine gönderirler Somali’nin en büyük 2. IDP kampında mektedir. Organizasyon faaliyetleri- • Sanitasyon ve Hijyene Teşvik: Bir rutin ve acil sağlık hizmetlerini ücret- ni Beslenme ve Sağlık Uygulamaları, kriz sırasında hastalık salgınlarını siz sunmuştur. Gıda Güvenliği ve Geçim Kaynakları, önlemek için, hijyen setleri dağıtır, Su, Temizlik ve Hijyen, Savunma ve tuvalet ve el yıkama istasyonları 7. OXFAM Farkındalığın Arttırılması olmak üze- inşa ederler. Risk altındaki toplu- Mogadishu’daki tek çocuk hastanesi re 4 ana grupta sürdürmektedir. luklarda, su filtreleri dağıtır, insan- olan Benadir Hastanesi’ne su sağlan- lara el yıkama, hijyenik koşullarda mıştır. Ülke çapındaki en geniş bes- Yardım Çalışmaları Yapılan yemek pişirme ve korunmuş gü- lenme programı, ayda 12.000 çocuğa Alanlar venli su kaynaklarından su çekme hizmet eden tedavi merkezlerinde gibi sağlıklı uygulamaları öğretirler. yürütülmüştür. Çalışmalar 3 destek Beslenme ve Sağlık • Kalıcı Değişiklikler Sağlamak: Su türüne odaklı olmuştur: Suyun temini, ACF’nin amacı halkın temiz su, yiye- ve sanitasyon altyapısını kendile- insanların gıdaya erişimine yardımcı cek ve sağlık hizmetlerine ulaşmasını rinin yönetmesi için topluluk için- olmak için nakit- tarım ve hayvancılık sağlamaktır. Özellikle 5 yaşın altı ço- den su için görevli olacak ekipleri içeren destek programı ve 5 yaşından cukların, hamile kadınların ve emzi- yetiştirir ve kendileri bölgeyi terk küçük çocukların terapötik beslenme- ren annelerin sağlık düzeyini ve hayat- ettikten sonra sanitasyon ve hijyen si. Durumu ağır olanlar terapötik bes- ta kalmaları amaçlanmaktadır. uygulamalarını devam ettirmeleri lenme programına, diğerleri ise tak- • Malnütrisyonun Analizi, Veri için köylerde sağlık ekipleri kurar- viye beslenme programına alınmıştır. lar. Anne ve çocuklar kızamık, boğmaca, Toplanması: Malnütrisyonun alt- tetanoz gibi bulaşıcı hastalıklara karşı ta yatan nedenlerini ve yetersiz Gıda Güvenliği ve Geçim aşılanmıştır. beslenme prevalansını belirlemek Kaynakları için hem dolaylı hem de doğrudan Bu program, tarımsal üretimi destek- 8. Save The Children etkili faktörleri analiz eder, değer- lemek, yerel pazar faaliyetlerini hız- Aileler ve hayvanların sağlığı için gü- lendirmeler yaparlar. landırmak, girişimlerini desteklemek venli içme suyu noktaları rehabilite • Akut Malnütrisyon Tedavisi: Tıb- ve savunmasız bir topluluğun gıdaya edilmiştir. Çocukların hastalıklara bi komplikasyonları olmayan akut ve gelir kaynaklarına erişimini arttır- karşı savunmasızlığını azaltmak için yetersiz beslenen çocuklar için lo- mak amacıyla tasarlanmıştır. okullardaki öğretmen ve çocuklarla iş kal, erişilebilir ve ulaşılması kolay • Yerel İhtiyaçları Değerlendirmek: birliği yapılmıştır. Sağlık uzmanları, ayakta tedavi sunar, yatarak tedavi ciddi akut malnütrisyonlu çocuklara için akut malnütrisyon komplikas- Belirli bir alanda açlığa neyin sebep hayat kurtaran tıbbi müdahalelerde yonu gösteren çocukları tanımlar, olduğunu belirlemek için, kaynak- bulunulmuş, ailelerin yiyebileceği gıda Akut Malnütrisyonun Toplum lar ve geçim stratejileri hakkında- paylarını aldıklarından emin olun- Yönetimi (CMAM) yaklaşımıyla ki önemli verileri toplar ve analiz muştur. Geçici barınaklar ve temel ev tedavi ederler. ederek kapsamlı değerlendirmeler eşyaları temin edilmiştir. • Yetersiz Beslenmenin Önlenmesi: gerçekleştirirler. Hem doğrudan hem de altta ya- • Acil Durumlara Yanıt Vermek: Fe- laketler altyapı ve gıda maddelerini TIBBİ İNSANİ YARDIM 59
tahrip ettiğinde, ya da kuraklığın ve toplum liderleri ile birlikte çalı- SOMALİ’YE UZANAN KARDEŞ EL: gıda üretimini aksatması duru- şırlar. TÜRKİYE munda, kısa vadede açlığı önlemek • Riskleri Önleme ve Yönetmek: için gıda, nakit ve diğer maddele- Felakete eğilimli toplulukların, Türkiye, tüm kamu kurum ve kuru- rin dağıtımını organize ederler. gelecekteki krizlere karşı dayanık- luşlarının yanı sıra STK’ları ile de So- • Uzun Vadeli Çözümler Sağlamak: lılıklarını ve risklerini yönetmek mali halkına yardımda bulunmuştur. Çatışmadan kurtulan ailelere yar- için çalışırlar. Yerel ekonomileri dım desteği, tarımsal toparlanma desteklemeye, altyapıyı geliştirme- DEVLET TARAFINDAN için tohumlar ve tarım araçları, ye ve uzun vadeli gelişmeleri plan- YAPILANLAR gerektiğinde hayvancılık ve veteri- lamaya yardımcı olurlar. nerlik hizmetleri, küçük işletmele- 1. TİKA re yardım bu programın amacıdır. Yardım Götürülen Ülkeler Afrika: Burkino Faso, Kamerun, Orta Sağlık sektörü, gelişmekte olan Acil Yanıt Afrika Cumhuriyeti, Çad, Cibuti, De- ülkelerin eylem planlarının ön- Günün 24 saati hazır acil durum ekip- mokratik Kongo cumhuriyeti, Etiyop- celikli yapı taşlarından biridir. leri ve hazır temel tedarik stokları ile, ya, Gine, Fildişi Sahilleri, Kenya, Li- 2011 yılında kamu kaynağı kullanılarak hızlı ve hayat kurtarıcı bir yardımın berya, Madagaskar, Mali, Moritanya, yapılan acil yardımların yaklaşık %30’u ihtiyaç duyulduğunda dünyanın her- Nijer, Nijerya, Senegal, Sierra Leone, Somali’ye yönelmiştir. 2012 yılında ise hangi bir yerine iletilmesini sağlarlar. Somali, Güney Sudan, Uganda, Zim- Somali’ye yönelik kamu yardımları • Acil İhtiyaçları Değerlendirmek: babwe 47,54 milyon dolar olarak gerçekleş- Amerika: Bolivya, Kolombiya, Guate- miştir. 2011 yılında sağlık hizmetleri Bir felaketten sonra, acil durum mala, Haiti, Nikarogua, Peru, kapsamında 2 Sahra hastanesi inşası ekipleri etkilenen nüfusun ihtiyaç- Asya: Afganistan, Bangladesh, Kam- yapmış, 8 adet tam donanımlı ambu- larını değerlendirir. Bu araştırma- boçya, Gürcistan, Hindistan, Endo- lans göndermiş, 143 doktor ve sağlık lar, en çok ne tür bir müdahaleye nezya, Moğolistan, Myanmar, Nepal, personeli görevlendirilmiş, 70.786 kişi- ihtiyaç duyulduğunu anlamaya Pakistan, Filipinler yi muayene edilmiş, 2.895 kişiyi müşa- yardımcı olur. Orta Doğu: Kürdistan Bölgesel Yöne- hade altına alınmış, 60 cerrahi operas- • Acil Yardım Sağlamak: Felaketten timi, Ürdün, Lübnan, Batı Şeria,Gaz- yon gerçekleştirilmiştir. Somali’den 41 etkilenen topluluklara etkili ve et- ze, Suriye, Yemen hasta ve yaralıyı 30 refakatçisiyle bir- kin bir yardım sağlamak için yerel likte Türkiye’ye getirilmiş ve tedavileri hükümet kurumları, STK ortakları sağlanmıştır. 10.000 m² lojistik merkezi ve 5.000 m² bir malzeme deposu inşa edilmiş, 45 lo- jistik personel görevlendirilmiş, 12.000 kişinin barınmasına olanak sağlayacak 2.000 çadırlık bir transfer kampı ku- rulmuş ve kurulan her bir çadıra 5 adet battaniye, 1 adet mutfak seti, 1 adet gıda kolisinden oluşan yardım mal- zemeleri dağıtılmış, 5.870 kü- çükbaş ve 750 büyükbaş olmak üzere toplam 6.620 kurbanlık hayvan (11.120 hisse) kesimi gerçekleştirilmiş, mobil fırın ve mobil mutfaklar kurulmuş, 12 adet uçak kargo, 8 adet geminin tama- mı yardım malzemesi ile doldurularak güvenlik feribotları eşliğinde Somali’ye gönderilmiş ve tonlarca gıda giyim, ilaç vb. malzeme kamplara ve halka dağıtıl- mış, 2012 yılında gerçekleştirilecek ka- rayolu inşası, su temini vb. tüm altyapı çalışmaları için fizibilite raporları ha- zırlanmış, su kuyuları açmak üzere su 60 KONAK
sondaj makinası, kaldıraçlar ve 7 adet Temiz Suya Erişim Projesi kapsamında Ayrıca Mogadişu Benadir Hastanesi’ne arazi aracının sevki yapılmıştır. 19 derin sondaj kuyusu hizmete sokul- 27 sağlık personeli görevlendirilmiş ve 2012 yılında ise Mogadişu’nun Dikfer muş, muhtelif noktalara depo ve şebeke 2011 Kasım ayı boyunca 3.000 poliklinik bölgesinde Türkiye tarafından inşa tesis edilerek çeşmeler yaptırılmıştır. muayenesi ve 65 ameliyat gerçekleştiril- edilen sahra hastanesinde 3 uzman, 2 TİKA ve DSİ iş birliğinde gerçekleşti- miştir. 13 Somalili sağlık personeli Tür- pratisyen doktor, 11 yardımcı sağlık rilen sondaj çalışmalarının sonucunda kiye’de eğitilmiş, Hodan ve Lafole’de 2 personeli olmak üzere toplam 16 per- ulaşılan su yaklaşık 126.000 kişinin ih- Tıbbi Beslenme Merkezi açılmıştır. So- sonel hizmet vermiştir. Sağlık ekiple- tiyacını karşılamıştır. mali’ye 143.135 kutu ilaç ve 16 kolilik ri, silahlı yaralanmalar dışındaki her tıbbi malzeme ve bir ailenin aylık gıda türlü acil duruma müdahale etmiştir. 2. AFAD ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde kuru Günlük 500 poliklinik hastası muaye- Somali’de yaşanan açlık ve kuraklık gıda paketleri gönderilmiştir. Somali’ye ne edilmiş, laboratuvar ve röntgen hiz- nedeniyle, 16 uçak ve 8 gemi ile 80 8 tonluk tıbbi malzeme, hasta asansör- metleri verilmiştir. Günlük ortalama 5 ton ilaç ve tıbbi malzeme yardımı ile leri, hasta yatakları, su deposu, morg ve tanesi genel anestezi, 8-10 tanesi de 22.128 ton insani yardım malzemesi- muhtelif ilaçlar temin edilmiştir. lokal anestezi ile olmak üzere ortala- ni bölgeye göndermiştir. Ülkelerinde ma 15 civarında ameliyat yapılmıştır. tedavi imkanı bulamayan 57 yaralı ve 2. İnsan Hak ve Hürriyetleri Cezire Hayat Kampı’nda her gün 150 refakatçi Türkiye’ye getirilmiştir. İnsani Yardım Vakfı (IHH) hasta muayene edilmiş; durumu ciddi 252 tonu bebek maması olmak üzere un, olanlar, ileri tetkik ve tedavi isteyen 3. Sağlık Bakanlığı mısır, şeker, pirinç, yağ, süt tozu, fasulye, hastalar Türkiye’ye sevk edilmiştir. Somali’de kuraklık ve kıtlık neticesin- bisküvi, konserve gıdadan oluşan 5.762 189.699 hasta tedavi edilmiş ve 1865 de oluşan krizde Sağlık Bakanlığı aktif ton gıda maddesi Aşağı Shabelle, Orta ameliyat gerçekleştirilmiştir. 50 ton görev almıştır. 2 adet sahra hastanesi Shabelle, Bay, Bakool, Hiran ve Moga- malzeme ve 80 ton ilaç yardımı ya- kurmuş; 52 doktor, 91 sağlık perso- dishu’daki 920.568 insana ulaştırılmış- pılmıştır. 2 set şişirilebilir sahra has- nelini değişik sürelerle sahada görev- tır. Ramazan ayı boyunca 6 merkezde tanesi ve iç donanımları sağlanmıştır. lendirmiş, 70.786 Somali vatandaşını iftarlar düzenlenmiştir. Katar Kızılayı ile Toplam 5 ambulans, 1 midibüs ve 1 muayene etmiş, 4.098 laboratuvar ve iş birliği yapılarak 3 doktor, 6 hemşire, UMKE arazi aracı ile gezici sağlık hiz- 1.002 röntgen tetkiki gerçekleştirmiş, 4 asistandan oluşan mobil klinikler ile, metleri sunulmuştur. 5 yıl süresince 2.895 hastayı müşahade altına alarak Mogadishu ve IDP kamplarında çoğu ortak işletilecek hastanede doktorların tedavi etmiştir. Ağır iklim tipi has- kadın ve çocuk olmak üzere 27.000 in- ve sağlık personelinin giderleri TİKA tanesinde ameliyat hizmetleri Aralık sanın düzenli sağlık taramaları yapılmış- tarafından karşılanmıştır. Böylelikle 2011 tarihinde başlamış ve toplam 60 tır. TİKA ve Türk Havayolları iş birliği Somali’de bir sağlık altyapısı oluştu- ameliyat gerçekleştirilmiştir. Bunun- ile doğuştan kalp anomalileri olan 14 rulması hem de sağlık alanında insan la birlikte 115 ton ilaç ve tıbbi malze- çocuk tedavi olmaları için refakatçileri kaynağı yetiştirilmesi hedeflenmiştir. me, 16 adet jeneratör ve 5 gezici sağ- ile birlikte Türkiye’ye getirilmiştir. İİlk 470 aileye acil yardım olarak kuru gıda lık aracını bölgeye sevk etmiştir. yük gemisi, 2.000 ton gıda ve 1.466.886 paketleri dağıtılmıştır. 2 jeneratör, 400 euro değerinde tıbbi materyal taşımak bilgisayar, 100 yazıcı, 10 sondaj maki- SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI üzere İstanbul’dan Mogadishu’ya Ekim nesi, kemik yakma makinesi, 120 çadır, TARAFINDAN YAPILANLAR 2011’de ulaştırılmıştır. İkinci yük gemi- 1.200 yastık, 2.400 battaniye, 1.132 ya- si 2.930 ton gıda, su kuyularında kulla- tak, kesintisiz güç kaynağı (UPS), fri- 1. Yeryüzü Doktorları nılmak üzere 2.001.360 euro değerinde töz, çay makinası, soğan doğrama ma- Yeryüzü Doktorları’nın inşa ettiği ve jeneratör ve sondaj makinesi taşımak kinası, haberleşme malzemeleri 2.301 işletmesini yaptığı 62 yatak kapasiteli üzere Mersin’den Mogadishu’ya Kasım ton şeker tedarik edilmiştir. 1 su arıtma Somali Şifa Hastanesi’nde 73 personel 2011’de ulaştırılmıştır. tesisi inşa edilmiştir. Yıllardır büyük görevlendirilmiş; 2 ambulansın tahsi- bir çevre kirliliği ve hastalık riski yara- satı, ortalama günlük 500 poliklinik, 3. Cansuyu Yardımlaşma ve tan atık kemikleri bertaraf etmek üzere, 20 doğum ve 10 ameliyat hizmeti ger- Dayanışma Derneği günde 1 ton atık bertaraf kapasiteli Ke- çekleştirilmiştir. Somali Tilaberi’de Somali’de 5.000 ailenin yaşadığı Hart mik ve Hayvan Atığı Bertaraf Merkezi Koria Haoussa Sağlık ve Beslenme Sheikh mülteci kampında 1.500 ailenin tesis edilmiştir. Merkezi kurulmuştur. 1 doktor, 3 bir aylık temel gıda ihtiyacını karşıla- hemşire, 1 ebe, 1 beslenme uzmanı ve mıştır. 1 eczacı görevlendirilmiştir. TIBBİ İNSANİ YARDIM 61
4. Türkiye Diyanet Vakfı li Ulusal Afet Yönetim Başkanlığı NAPAD Önemli miktarlarda ilaç, tıbbi mal- (SNDMA)’nı kurmuştur. TFG, SND- Hazırladığı projede Kuzey Gedo’da zeme, gıda, giyim, vb. maddelerden MA sponsorluğundaki su taşıtlarıyla 3,355 yoksul hane halkı için temiz su oluşan insani yardım malzemesinin su dağıtımı yapmıştır. Ayrıca İslam sağlamayı, kuraklık döneminde insan temin ve dağıtımını gerçekleştirmiştir. İşbirliği Örgütü (OIC) ve diğer İslami ve hayvanların tüketebileceği stratejik kuruluşlardan gelen yardımları dağıt- su noktaları geliştirmeyi, 150 üyeye 5. BİSEG (Bir İnsan Sağlık ve mıştır. TFG yerel sivil toplum kuru- sağlık, hijyen ve su tesisleri yönetimi Eğitim Köyleri Gönüllüler luşları ile görüşmeler yapmıştır. Gü- konusunda eğitim vermeyi hedefle- Derneği) ney ve Merkez Somali’de TFG, bölge miştir. Proje ortakları yerel yönetim, Somali’de; yetim, yaşlı, yatalak ve ço- komisyonları ve topluluk düzeyindeki köy komiteleri, yardım komiteleri ve cuklara yönelik 1.000 kişilik aş evi bi- yapılarla -Al-Shabaab tarafından ku- kadınlar grubundan oluşmaktadır. nası inşası, Dadaab Bölgesinde 3.500 rulan köy kuraklık komiteleri dahil- Proje için totalde 321.800 USD har- yetim çocuk için aş evi binası inşası, bir araya gelmiştir. canmıştır. 20.130 kişi bu projeden Somali’de gıda ve göç yollarındaki in- yararlanmıştır. 20 sığ kuyu rehabilite sanlara su dağıtımı yapmıştır. YARDIM FAALİYETLERİNDE edilmiş, 15 yeni sığ kuyu açılmıştır. Dost Eli Yardımlaşma ve Dayanışma BULUNAN YEREL SİVİL TOPLUM Sağlık, hijyen ve sanitasyon konusun- Derneği ve Yardımeli Derneği tarafın- KURULUŞLARI: da bilinçlendirme yapılmış, halka bu dan gıda yardımı yapılmıştır. • SOPDDO (Somali People konuda eğitim verilmiştir. Hijyen ve sanitasyon araçları sağlanmıştır. Stra- AFETE YEREL MÜDAHALE Displacement and Development tejik su noktalarının sorunları ince- ÇALIŞMALARI Organization) lenmiş ve rehabilite edilmiştir. Eğitim • NAPAD (Nomadic Assistance for adaylar belirlenmiş, eğitim için gerekli 1. Afet Yönetim Ajansı Peace and Development) materyal sağlanmıştır. Eğitim almış Somali Başbakanı Dr Abdiweli Moha- • CLHE (Candlelight for Health, kişiler de topluma kırsal su tesisatı med Ali, ülkedeki açlık durumunu de- Education & Environment) yönetimi, sanitasyon ve hijyen eğitimi ğerlendirmiş ve insani yardım bakan- • HAVOYOCO (Horn of Africa vermişlerdir. lığı komitesinden Afet Yönetim Ajan- Voluntary Youth Committee) Proje sonucunda Kuzey Gedo’daki sı kurmaya karar vermiştir. Kuruluş kırsal alanda yaşayan 3.355 yoksul amacı özellikle kıtlık felaketi olmak SOPDDO haneye içme, yıkama, yemek ve diğer üzere afet yönetimi ve müdahalenin SOPDDO profesyonel bir grup tara- ihtiyaçlar için yeterli temiz su sağlan- yapılmasıdır. Afet Yönetim Ajansı ba- fından 2 Mart 2008’de kurulmuştur. mıştır. Savunmasız popülasyonda (5 ğımsız bir kuruluştur, yönetimde yer Farklı bölgelere yapılan yardımlarda yaşın altındaki çocuklar, hamile ve alan kişiler bazı sivil toplum kuruluş- zorlanmamak için tüm yerel kuru- emziren kadınlar) su kaynaklı hasta- larında yer almıştır. Böylelikle insani luşlarla iş birliği yapmaktadır. Ayrı- lıkların yaygınlığı %50 azalmıştır. 4 yardımın siyasete alet edilmemesi ve ca UNHCR, NRC, OXFAM NOVIB, stratejik su kuyusu onarılmış ve reha- ihtiyaç sahiplerine gereken yardımın Amnesty International, UNPOS, UNI- bilite edilmiştir. 150 su komitesi üyesi ulaştırılması amaçlanmıştır. Hükü- CEF, Somalı Diaspora gibi kurumlarla sağlık, hijyen ve kırsal su tesislerinin met, Afet Yönetim Ajansı’na yardımcı da partnerdir. Vizyonu sonsuz barış yönetimi konusunda eğitilmiştir. He- olmaları için güvenlik ve emniyet teş- ve büyüme sağlamak, ayrıca yerinden def kırsal topluluklar arasında sağlık kilatları başta olmak üzere hükümet olmuş insanları uygun yerlere yerleş- ve hijyen uygulamalarına ilişkin bilgi- kurumlarına talimat göndermiştir. tirmektir. 2011’de gerçekleşen Somali ler yaygınlaştırılmıştır. kıtlığı hakkında bilgi veren bir durum 2. Geçici Federal Hükümet (TFG) raporu yayınlamış, IDP hakkında bil- CLHE Somali’de uzun süren çatışmalar bir- gileri aktarmıştır. Rapora göre 2,023’ü Kuraklık dönemlerinde etkilenen top- çok devlet kurumuna, erken uyarı ve insani yardıma muhtaç olan 6,605 kişi luluklara su taşınmasını ve 18 ‘i Sanaag afetlere müdahale sistemlerine bü- IDP kamplarına yerleşmiştir. SOPD- ve 5’i Togdheer olmak üzere 23 daya- yük zarar vermiştir. Bunun üzerine DO; branda, çadır, battaniye ve cibin- nıklı su deposunun (Berkad) rehabilite 2011’deki kuraklığın devlet ayağında- lik dağıtımı, aşılama, sağlık tesisleri edilmesini sağlamıştır. ki sorumluluklarını TFG üstlenmiştir. kurulması, sıtmaya karşı önlem alın- TFG Ağustos 2011’de ulusal kuraklık ması gibi konularda da yardım yapıl- cevabını koordine etmek için Soma- masını sağlamıştır. 62 KONAK
KAYNAKÇA 1. UN. Available from: https://news. 13. UNHCR. Available from: http:// 25. reliefweb. Available from: https:// un.org/en/story/2011/07/382072- www.unhcr.org/publications/ reliefweb.int/report/somalia/ un-declares-famine-two-regions- fundraising/4fc880a70/unhcr-global- t%C3%A1naiste-discusses-horn- southern-somalia. report-2011-somalia.html. africa-famine-response-mary- robinson. 2. UNHRC. Available from: 14. WHO. Mart. Available from: http:// http://www.unhcr.org/news/ www.who.int/hac/crises/horn_of_ 26. Reliefweb. Available from: https:// latest/2011/11/4ed4fdab6/unhcr- africa/who_hoa_rep_nov2011.pdf. reliefweb.int/report/somalia/ concerned-new-restrictions- sultanate%E2%80%99s-relief-somalia- humanitarian-work-somalia.html. 15. Somalia Emergency Appeal Final today. Report. Final Report. International 3. UN. Available from: https://news. Federation of Red Cross and Red 27. CUERNO DE ÁFRICA: “ESTA un.org/en/story/2012/02/402302- Crescent Societies; 2013. EMERGENCIA SE EXTENDERÁ un-says-somali-famine-over-warns- HASTA 2012”. Acción contra el action-needed-forestall-new-crisis. 16. Somali İnsani Yardım Operasyonu. Hambre España; 2011. Türk Kızılayı; 2015. 4. Nature. Available from: https://www. 28. actionagainsthunger. Available from: nature.com/scitable/knowledge/ 17. Reliefweb. Available from: https:// https://www.actionagainsthunger.org. library/food-safety-and-food- reliefweb.int/report/somalia/canada- security-68168348. helps-millions-affected-drought- 29. ACF; Regional Response; 2011. eastern-africa. 30. AmeriCares, Emergecy Aid for 5. Gökçe KOÇ AU. Gıda Güvencesi ve Gıda Güvenliği: Kavramsal Çerçeve, 18. auswaertiges-amt.de. Available Somalia Famine; 2011. Gelişmeler ve Türkiye. Tarım from: https://www.auswaertiges- 31. IHH; East Africa Activities; 2011. Ekonomisi Dergisi; 2015. amt.de/en/Newsroom/110808-hh- 32. IMC; Somalia Drought Response; ostafrika/244800. 6. FEWS. NET. Available from: http:// 2011. www.fews.net/sites/default/files/ 19. foreignminister.gov.au. Available 33. OXFAM; Response in Somalia; 2011. documents/reports/FSNAU%20 from: https://foreignminister.gov.au/ 34. CARE; Drought One Year Later; 2012. FEWS%20NET%20Technical%20 releases/Pages/2011/kr_mr_111204. 35. OXFAM; Food Crisis in the Horn of Release%20Feb%203%20Final.pdf. aspx?ministerid=2. Africa Progress Report; 2012. 7. Chris Hillbruner G. When early 20. Horn of Africa - Drought Fact Sheets. 36. Save the Children; One Year Later warning is not enough-Lessons learned USAİD. from the 2011 Somalia Famine. Global After the Catastrophe; 2012. Food Security; 2012. 21. regjeringen.no. Available from: 37. Kalkınma Yardımları Raporu. Türk https://www.regjeringen.no/en/ 8. Who. int. Available from: http:// aktuelt/increased_support/id653988/. İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı; 2011. www.who.int/hac/crises/som/sitreps/ 38. Kalkınma Yardımları Raporu. Türk somalia_health_cluster_bulletin_ 22. admin.ch. Available from: https:// july2011.pdf. www.admin.ch/gov/en/start/ İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı; 2012. dokumentation/medienmitteilungen. 39. Real-Tıme Evaluatıon Of The 9. SOMALİ KITLIK RAPORU 2017. msg-id-40260.html. Ankara; Afrika Vakfı; 2017. Humanıtarıan Response To The Horn 23. reliefweb. Available from: Of Afrıca Drought Crısıs. Inter Agency https://reliefweb.int/report/ Standing Committee; 2012. 10. WHO Somalia Biennial Report 2010- somalia/%E2%80%98shmoss-convoy- 40. Reliefweb. Available from: https:// 2011. Biennial Report. World Health going-support-somalia. reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/ Organization; 2012. resources/Press%20release%2030%20 24. esteri.it. Available from: July%20English.pdf. 11. Who Emro. Available from: http:// https://www.esteri.it/mae/en/ www.emro.who.int/som. sala_stampa/archivionotizie/ 12. Who. Available from: http://www.who. approfondimenti/2011/12/20111215_ int/governance/eb/who_constitution_ cooperazionesomalia.html. en.pdf. TIBBİ İNSANİ YARDIM 63
2011 Somali Kıtlık Felaketi Afete Bağlı Sağlık Sorunları AFETE BAĞLI SAĞLIK SORUNLARI MALNÜTRİSYON ÇALIŞMA GRUBU Çocuklarda yeterli beslenme; yaşamın sürdürülmesi ve yeterli bü- 1 Büşra Demir yümenin sağlanabilmesi için gerekli olan kalori, protein, vitamin, 2 Gülsena Bağcı mineral ve eser elementlerin vücuda alınması ve kullanılması ile 3 Rabia Yücel * mümkündür. Vücudun ihtiyacı ile alınan enerji veya protein ara- 1 Rumeysa Buluş sındaki dengenin bozulmasına “malnütrisyon” adı verilir. Obezi- 2 Tuğfan Köktürk te de bir malnütrisyon kabul edilmekle birlikte, sıklıkla bu terim yetersiz beslenme yerine kullanılmaktır. Çocukluk yaş grubunda, 1 Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi özellikle yeni doğanlarda malnütrisyon ve neden olduğu hastalık- 2 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi lar en büyük halk sağlığı problemlerinden biridir. Malnütrisyon, 3 Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde yıllık 8 milyondan faz- la ölüme neden olmaktadır. Özellikle 5 yaş altı çocuklarda ishale * İletişim: [email protected] bağlı ölümlerin %60’tan fazlasının, pnömoni ve malaryaya bağlı ölümlerin %50’den fazlasının, kızamığa bağlı ölümlerin %40’tan 64 KONAK fazlasının altında yatan neden olarak malnütrisyon gösterilmiştir. Malnütrisyonun başlıca nedenleri; nütrisyonel alım azlığı, absorb- siyon bozukluğu, kayıpların fazlalığı, kullanım bozukluğu ve ih- tiyaç fazlalığı gibi etkenler olup Somali gibi gelişmemiş ülkelerde özellikle alım eksikliğine bağlı malnütrisyon daha ön plandadır. Malnutrisyon tanısında öykü, fizik muayene ve laboratuvar tet- kikleri kullanılarak malnütrisyonun şiddeti belirlenmektedir. Üç günlük diyet listesi, vücut ağırlığı, boy, yaşa göre vücut ağırlığı, boya göre vücut ağırlığı, yaşa göre boy yüzdesi, orta kol çevresi
ve deri kıvrım kalınlığı ölçümü, kan sa- Nütrisyonel desteğin kilo alımı veya ayında yayınladığı verilere göre 945.000 yımı, karaciğer ve böbrek fonksiyon test- serum proteini artışı gibi sonuçları gö- kişinin akut gıda ve yaşam krizi (Acute leri (özellikle albümin, prealbümin) ile rülemese de bu destek fizyolojik fonksi- Food And Life Crisis-AFLC) tehlikesi vitamin ve mineral düzeylerinin ölçümü yonları ve klinik sonuçları düzeltebilir. altında olduğu ve bunların 535.000’inin tanıda yol göstericidir. Etyolojik sebep ne olursa olsun özelikle acil insani yardıma ihtiyaç duyduğu belir- Malnütrisyon sınıflamasında Welcome, şiddetli malnütrisyonu olanlarda prote- tilmiştir. Somali’nin beslenme durumu, Gomez ve Waterlow sınıflaması kullanıl- in, yağ, glikojen dışında potasyum, fos- gıda güvenliği durumunun kötüleşmesi, maktadır. Welcome sınıflaması malnüt- fat, magnezyum, çinko, selenyum gibi ishal rahatsızlığını artıran temiz su kay- risyonun tipinin belirlenmesini sağlar. elementler, A, E, C tiamin, pridoksin, ri- nağına erişim problemleri gibi faktörlerin Bu sınıflamaya göre hastalar Marasmus, boflavin gibi vitaminler de desteklenme- kombinasyonu nedeniyle yaşanan kıtlık, Kwashiorkor ve Marasmus+Kwashior- lidir. Beslenme desteğinde tercih edilen bir süreç halinde 2010’un son altı ayında kor olmak üzere üçe ayrılır. Marasmus yol oral yol olmakla birlikte enteral ya da daha da kötüleşti. Yetersiz beslenen ço- rölatif olarak kalori eksikliğinin, Kwas- parenteral beslenme de tercih edilebilir. cuk sayısı yaklaşık yüzde 7 oranında arttı hiorkor protein alımındaki eksikliğin Malnütrisyon immün sistemi baskıla- ve yine 2011 mart ayında açıklanan veri- göstergesidir. Marasmus+Kwashiorkor dığı ve birçok hastalığa zemin hazırla- lere göre 57.000’i ağır beslenme yetersiz- ise sıklıkla marasmuslu bir hastada en- dığı için tedavisi önemli ve gerekli bir liği yaşayan olmak üzere 5 yaşın altında feksiyon durumuna bağlı ortaya çıkan sağlık sorunudur. Dünya Sağlık Örgü- akut beslenme problemi yaşayan 241.000 protein eksikliği sonucu oluşan klinik tü’ne göre malnütrisyon; hipoglisemi, çocuk olduğu tahmin edilmektedir. Her 4 tabloyu göstermektedir. Marasmus- dehidratasyon, çeşitli vitamin/mineral/ çocuktan biri akut malnütrisyon proble- ta hastalar oldukça zayıf görünümde, iyon eksiklikleri ve bunlara bağlı gelişen; mi yaşarken her 17 çocuktan biri tedavisi cilt altı yağ dokusu azalmıştır. İştahı pmönoni, malarya, menenjit, çeşitli or- çok daha zor olan şiddetli malnütrisyon ve çevreye ilgisi iyidir. Kwashiorkorlu gan enfeksiyonları, HIV/AIDS, dirençli yaşamaktadır. Yaşanan kıtlık felaketin- hastalarda protein alım eksikliğine bağ- ishal, dizanteri gibi pek çok sağlık soru- den diğer bölgelere göre daha çok etkile- lı ödem ve karın şişliği ön plandadır. nuna sebebiyet vermektedir. Malnütris- nen güney bölgeleri, akut malnütrisyon Gomez sınıflamasında yaşa göre ağırlık yon özellikle pediatrik hasta grubunda yaşayan çocukların %75’ini ve şiddetli ölçümleri kullanılmakta olup malnütris- ciddi risk oluşturduğu için araştırmalar, son dönem malnütrisyon yaşayan çocuk- yonun süresini (akut, kronik) gösterir. istatistiksel ve medikal veriler genellikle ların %80’ini barındırmaktadır. Günümüzde boy ölçümünü de içine al- bu grup üzerine yoğunlaşmıştır. dığı ve kronik malnütrisyonu da göster- 2011 yılında Somali’de gerçekleşen kıtlık TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ diğinden dolayı malnütrisyon sınıflan- felaketi başta malnütrisyon ve malnütris- 2011 yılının ekim ayında yayınlanan dırmasında Waterlow Sınıflandırması yonun sebep olduğu sağlık problemleri OCHA-Somali Kıtlık ve Kuraklık Du- daha çok kullanılmaktadır. Waterlow olmak üzere pek çok sağlık sorununa rum Raporu’ndaki verilere göre 2.6 Sınıflandırmasında malnütrisyon; yaşa neden olmuştur. Birleşmiş Milletler Gıda milyon kişinin, birinci veya temel ikinci göre boy ve boya göre ağırlık oranları ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 2011 Mart basamak sağlık hizmetlerine erişimine kullanılarak “wasted”, “stunded”, “was- yardımcı olmak hedeflenmektedir. Buna ted+stunded” olarak 3 gruba ayrılmıştır. Wasting (aşırı zayıflık), yaşa göre boy oranı normalken kilo kaybını ve akut beslenme yetersizliğini; stunding (bo- durluk) boya göre ağırlık oranı normale yakınken boy kaybını ve kronik beslen- me yetersizliğini; wasting+stunding ise her ikisinde de kayıp olmasını, yani kro- nik zeminde akut beslenme yetersizliği- ni göstermektedir. Tedavi amacıyla nütrisyonel destek ve- rilirken iki temel amaç söz konusudur: 1. Kısa dönemde hücresel fonksiyonla- rın restorasyonu 2. Uzun dönemde kaybedilen dokula- rın yerine konulması TIBBİ İNSANİ YARDIM 65
ek olarak, acil kızamık aşı kampanyası birlerini daha da şiddetlendirir ve yetersiz fazla pnömoni sebepli ölüm riskiyle karşı (çocuk felci ve kızamık aşıları ve A vitami- beslenen çocuklarda kızamık ile ilişkili karşıyadır. ni takviyeleri dahil) Güney ve Orta Soma- komplikasyonlardan kaynaklanan ölüm Meningokok hastalıkları, enfekte kişilerin li’nin erişilebilir bölgelerinde 6 ay-15 yaş oranları yüksek olabilir. (diyare ve pnö- solunum damlacıkları yoluyla kişiden ki- arasındaki 2.3 milyon çocuğu hedef al- moni gibi) şiye yayılır. Yayılım, mülteci kampları da maktadır. Acil durum aşı kampanyasının Yerinden edilmiş nüfus, akut malnüt- dahil olmak üzere yerinden edilmiş in- bir parçası olarak, sağlık ortakları 19-21 risyon ve mikro besin yetersizlikleri ve sanlar arasında yakın temas ve kalabalık Eylül 2011 arasında 63.045 çocuğu hedef bunların sebep olacağı komplikasyonlarla yaşam koşulları ile artar. Afrika Boynu- alan kızamık aşıları yapmıştır. Kismayo karşı karşıyadır. Ayrıca, kalabalık ya da zu’nun bir kısmı, menenjit için hiperen- bölgesinde akut sulu ishal (acute watery sağlıksız ortamlarda güvenli su, uygun demiktir ve Ocak-Mayıs aylarında salgın- diarrhoea -AWD) vakalarını tedavi etmek ve yeterli gıda olmadan uzun süre yaşa- ların görülme eğilimi yüksektir. için bölgedeki yerel yetkililer geçici bir dıkları takdirde, enfeksiyöz hastalıklara Somali’de tüberküloz önemli bir halk oral rehidrasyon terapi merkezi kurmuş- (ishal, akut solunum yolu enfeksiyonları) sağlığı problemidir. Tüberküloz kontrol tur. Halk sağlığı farkındalık oturumları da yakalanma riski daha yüksektir. Yerinden çabalarıyla yakından ilgilenen bir ortak gerçekleştirilmiştir. edilmiş insanlar arasında güvenli gıda te- ağ oluşturarak başarılı kontrol program- 3,3 milyon insan güvenli suya ve sanitas- mini, su miktarı ve kalitesi, sağlık koşul- ları uygulanmıştır. Bu acil durumun akut yona erişim ihtiyacı duymaktadır. Sağlık ları, hijyen sağlanabilirliği ve kamplardaki fazındaki olası tedavide kesinti ve hasta ortakları, 30 Eylül itibariyle 1.096.696 ki- kalabalık nüfus gibi nedenler kolera, tifo, takibi kaybı önemli bir sorundur. Bu ne- şiyi desteklemiştir. Ocak ayı itibariyle 17 shigella, Hepatit A ve E gibi hastalıkların denle acil duruma müdahale eden sağlık farklı bölgeye su erişimi sağlamış, temmuz kritik belirleyicileridir. Çevresel koşullar çalışanları ile kurulan ulusal Tüberküloz ayı itibariyle de 470.000 kişi bu erişimden nedeniyle artan sivrisinek gibi vektörler kontrol hizmetleri arasında güçlü bir iş faydalanmıştır. Ayrıca hem geçici hem de sıtma, dang humması ve sarı humma gibi birliğinin kurulması önemlidir. sürekli su sağlanması için çalışılmıştır. hastalıkların yayılımını artırmıştır. Somali Sağlık Kümesi Bülteni’ne göre DSÖ’nün Temmuz 2011’de yayınladığı Akut alt solunum yolu enfeksiyonu (pnö- Orta ve Güney Somali’de 65.700 pnömoni Halk Sağlığı Risk Değerlendirme ve Mü- moni, bronşiolit ve bronşit) beş yaşın al- ve akut solunum yolu enfeksiyonu bildi- dahale raporuna göre bu krizde en yüksek tındaki çocuklarda önemli bir sağlık soru- rilmiştir. Güney ve Orta Somali’de 683’ü salgın riski kızamıktır. Polio (çocuk felci), nudur. Malnütre, düşük doğum ağırlıklı, beş yaşın altında olmak üzere 1017’den boğmaca ve difteri de ortaya çıkabilir. anne sütü almayan ve aşırı kalabalık ko- fazla kızamık vakası görülmüştür ve 13 DSÖ ve UNICEF’in uyguladığı aşı prog- şullarda yaşayan çocuklar, pnömoni ge- kişinin kızamıktan dolayı öldüğü bildiril- ramı Somali’de bir yaşındaki çocuklarda lişme riski açısından özellikle yüksek risk miştir. Kötü beslenme ve kalabalık kamp- kızamık, difteri-tetanoz-boğmaca (DPT) altındadır. Anne sütü almayan, altı aydan lar gibi çevresel faktörler bu durumun ve çocuk felci (OPV) aşılarını kapsamak- küçük bebekler, ilk altı ay boyunca anne kötüleşmesine sebep olmuştur. tadır. Kızamık ve yetersiz beslenme, bir- sütü alabilen bebeklerden beş kat daha WHO, Dolow bölgesinde bir saha hasta- nesi kurmuştur. Temmuz ayında başla- tılan aşamalı kızamık aşı kampanyaları, 2.3 milyon hedefin yüzde 42’sine ulaşarak 6 ay-15 yaş arasında 964.240 çocuğu aşı- lamıştır. Kızamık aşılaması, Banadir’de sadece 656.266 çocuğa ulaşmıştır ve bu bölgeyi hedef alan 750.000 çocuğun yüz- de 88’ini oluşturmaktadır. Ayrıca, 1-3 yaş arasındaki 35,771 çocuk, difteri ve çocuk felcine karşı aşılanmıştır. Güney ve Orta Somali bölgelerinde devam eden kıza- mık kampanyasının bir parçası olarak, WHO ve UNICEF aşı faaliyetleri gerçek- leştirmiştir. Kampanya 15 yaşın altındaki 110.000 çocuğu hedef almıştır. Genişletil- miş aşılama programı ile 296 çocuk ve 203 kadın olmak üzere toplam 499 kişi aşılan- mıştır. Yaklaşık 170 kadın, doğum öncesi ve doğum sonrası bakım almıştır. 66 KONAK
Toplam 903.414 çocuğa A vitamini des- MENTAL SAĞLIK VE PSİKOSOSYAL dırmak önemlidir. Psikolojik ilk yardım teği verilmiştir. Hamile 178.958 kadın da DESTEK verilirken, kliniklerde tedavi uygulanır- tetanoza karşı aşılanmıştır. Aşıdan yarar- İnsani acil durumlarda yetişkinler, er- ken bu sınıflandırma etkili olmaktadır. lananların yüzde 50’sinden fazlası güney- genler ve çocuklar birçok travmatik ola- Mikrobesin yetersizliklerinin psikolo- de Banadir, Bakool, Bay, Gedo, Hiraan ve ya maruz kalmaktadır. Bu gibi olaylar, jik durum üzerindeki etkisine bakacak Aşağı Juba bölgelerinde bulunmaktadır. duygusal, bilişsel, davranışsal ve somatik olursak; 2011 yılının Eylül ayında, Güney Soma- sorunları tetikler. Bu kriz anlarında ya- Vitamin B12: Klinik araştırmalar, Vi- li’de toplam 1323 şüpheli sıtma vakası ra- şanan kayıplar ve kaos ortamı, akut stres tamin B12’nin, semptomların başlangı- por edilmiştir. Sıtmaya yanıt olarak, WHO ve post travmatik stres bozukluğuna se- cından önce uygulanması durumunda ve UNICEF, merkezi, güney ve kuzey So- bep olabilir. Akut stres yaşayan insanlar, demans belirtilerinin başlangıcını gecik- mali’de bulunan 40 büyük hastaneye bö- geniş, spesifik olmayan, psikolojik ve tirdiğini göstermiştir. cek ilacı ve cibinlik dağıtmıştır. Sıtmanın tıbbi olarak açıklanamayan fiziksel şi- Folat: Depresyon hastalarının sağlıklı ki- önlenmesi amacıyla Kuzeydoğu bölgesin- kayetler sunabilir. Post travmatik stres şilere göre %25 daha düşük kan folatı se- de 15 köyde ilaçlama çalışmaları gerçekleş- bozukluğunda travmatik bir olaydan viyesine sahip olduğu gözlemlenmiştir. tirilmiştir. Potansiyel sıtma salgınlarına er- sonra, bazı semptomların (olay anını Kontrollü bir çalışmada, 500 mcg folik ken teşhis ve tedaviyi içeren bir sıtma acil yeniden yaşama, olayın yaşandığı yer ve asitin antidepresan ilaçların etkinliğini durum hazırlık planı uygulanmıştır. çevresinden kaçınma ve artmış tehdit arttırdığı gösterilmiştir Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, Mogadi- duygusu vb.) bir aydan fazla sürdüğü ve Kalsiyum: Yapılan bir araştırmada seçi- şu’daki Banadir Hastanesi’nden, 16474 günlük hayatın idamesinde önemli dere- ci serotonin alım inhibitörleri (SSRI’lar) AWD / kolera vakası bildirilmiştir. İki cede güçlük çekildiği görülmektedir. kalsiyumların kemiğe emilimini engelle- yaşın altındaki çocuklar, bildirilen tüm yip, travma/düşme sonucu kemiklerin kı- vakaların %49’unu ve rapor edilen tüm Hayatın başlangıcında anne ve çocuk rılmasına ve osteoporoza neden olabilir. ölümlerin %45’ini oluşturur. Kadın- arasında güçlü bir bağın oluşması, ha- İyot: İyot, serebral hücrelerin enerji lar hastanedeki tüm AWD vakalarının yatın ilerleyen dönemlerinde bilişsel, metabolizmasını sağlar. Hamilelik dö- %47’sini oluşturur. WHO, Lower Juba’da- duygusal ve sosyal gelişme aşamalarını neminde, iyotun diyetle eksik alınması ki Kismayo hastanesine iki diyare hastalı- etkileyen önemli bir adımdır. Malnütris- bebekte hiporitoidi ve zeka geriliğine ğı kiti ve 15 kolera yatağı gönderdi. Sağlık yon ve psikososyal uyarının azlığı çocuk neden olur. Ortakları, her biri Banadir, Bay, Galga- gelişimini yüksek oranda etkiler. Şiddetli Demir: Demir, oksijenasyon için, se- duud, Aşağı Juba, Orta Juba, Aşağı Sha- bir gıda sıkıntısı mikrobesin eksiklikleri- rebral parankimde (sitokrom oksidaz belle ve Batı Galbeed’in yedi bölgesinde ne de neden olur. Bu da hem sosyal hem yoluyla) enerji üretmek için ve nörot- ayda ortalama 10.000 kişiyi hedefleyen 24 de fiziksel yönden yaşayışlarını olumsuz ransmitterlerin, miyelinin sentezi için adet mobil klinikte hizmet vermektedir. etkileyebilir, hatta ömür boyu engellili- gereklidir. Umblikal arterdeki demir Eylül sonunda, AWD / kolera vakaları ğe neden olabilir. Birçok ebeveyn kendi konsantrasyonları, fetüsün gelişimi sı- yoğunluğu büyük ölçüde azaldı. Merka zihinsel ve fiziksel sorunlarıyla ilgile- rasında ve çocuğun IQ’su ile bağlantılı Hastanesinde Lower Shabelle bölgesin- nirken çocuklarını psikososyal yönden olduğundan kritiktir; Demir eksikliğine deki kolera tedavi merkezi vaka sayısında uyarmayı unutabilir. bağlı infantil anemi, bilişsel işlevlerin %72’lik bir düşüş bildirdi. Kuzey Batı So- gelişmesinde bozulmaya neden olur. mali’de 5300 haneye sıtma için ilaçlama Kıtlık anında, beslenme yetersizliği ve Ayrıca dikkat eksikliği olan çocuklarda kampanyası gerçekleştirildi. uyarılma eksikliği gibi sorunlardan biri- demir eksikliği daha sık görülmektedir. DSÖ Banadir’de tıbbi malzeme dağıttı. ne maruz kalmanın diğerinin eksikliğine Lityum: Lityumun antimanik, antidep- Mogadişu’daki Hormud kliniğine bir adet de neden olabileceği ve böylece kısır bir resan ve antiseptik özellikli olup bipolar diyare kiti sağlandı. WHO sağlık tesislerini döngü oluşturabileceği düşünülmekte- bozukluk tedavisinde kullanılmaktadır. iyileştirmek ve AWD yayılımını önlemek dir. Yani psikososyal destek içeren bes- Selenyum: Düşük selenyum alımının için Kismayo Hastanesindeki tuvaletlerin lenme programları, psikososyal destek ruhsal durumla ilişkili olduğunu göste- rehabilitasyonunu desteklemiştir. içermeyen beslenme programlarına göre ren çalışmalar mevcuttur. Relief International (RI), ülke içinde çocukların fiziksel ve zihinsel gelişimi- Çinko: Yapılan araştırmalarda, klinik yerinden olmuş kişilerin ve Mudug böl- nin desteklenmesinde çok daha etkilidir. depresyonu olanlarda çinko düzeyleri- gesindeki ev sahibi toplulukların temel Buna ek olarak, etkilenen toplumdaki nin daha düşük olduğu, oral çinko teda- sağlık hizmetlerini sağlamaktadır. RI, her yaştan insan, devam eden tehlike, visinin antidepresan tedavinin etkinliği- aşıyla önlenebilir çocukluk hastalıkları- kayıp, travma ve değişen veya belirsiz ni artırdığı gösterilmiştir. na karşı 1.828 çocuğu aşılamıştır. sosyal koşullardan kaynaklanan sıkın- tı belirtileri geniş bir yelpazede ortaya çıkmaktadır. Sağlık hizmetleri için psi- kolojik sorunları şiddetine göre sınıflan- TIBBİ İNSANİ YARDIM 67
Bu mikrobesinlere ek olarak B vitamini Lowell J. Carr 1932’de yaptığı sınıflan- maktadır. Erken uyarı yapılmasına rağ- ve Kromun da psikososyal gelişim üze- dırmada afet sürecini üç ayrı faza ayır- men erken müdahalenin gerçekleşme- rinde etkilerinin olduğu birçok araştır- maktadır. Bu üç faz aşağıdaki gibidir: mesi yıllardır devam eden genel bir so- ma ile gösterilmiştir. rundur. Krizin çok fazla nedeni olmakla OCHA 20 Ağustos 2011’de yayınladığı Prodromal Dönem: Afetin gerçek- birlikte 3 ana etken mevcuttur: kuraklık, raporda Afgooye Koridoru ve Mogadi- leşmesine sebep olan etkenler ortaya çatışma, gıda fiyatlarında artış. Bu neden- şu’da toplam 130 korunmasız kadının, çıkması lerin yanı sıra sivil güvensizlik, yönetim maddi yardım ve geçici barınma olanağı eksikliği, çevresel bozulma ve artan iklim almaya devam ederken, Jowhar’da yaşa- Karışıklık ve Yerinden Olma Evresi: değişikliği de krize sebep olmuştur. yan 130 kadına Mesleki Eğitim Merke- Afetin gerçekleşmesi, insanların zarar Entegre Gıda Güvenliği Faz Sınıflandır- zi’nde (VTC) konaklama da dahil olmak görmesi ve afete müdahalenin olması ması (IPC) Somali’de kullanılmak üzere üzere burs verildiğini, Afgooye’deki Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Ör- kadınların on dört toplum merkezinde Yeniden Düzenleme ve Onarım Aşa- gütü’nün Gıda Güvenliği Analiz Birimi rehabilite edildiğini ve mağdurlara psi- ması: Zarar gören insanların zararı- (FAO) tarafından geliştirilmiş ve bundan kososyal destek sağlayacak dört danış- nın giderilmesi ve toplumun tekrar sonraki birçok kıtlıkta yaygın olarak kul- manın ayarlandığını belirtmektedir. afet öncesi döneme geri dönmesi lanılmaya başlanmıştır. IPC ölçeği gıda güvenliği, beslenme ve maddi olanaklarla AFET MÜDAHALE PLANI VE RİSK karşılaşılmıştır. 2011-2012 yılları arasın- birlikte krizi ve stratejik tepkileri de göz YÖNETİMİ da Afrika Boynuzu Krizi 13 milyon kişiyi önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Afet ve acil durum müdahale planı afet za- etkilemiştir. Erken Uyarı Sistemi (Early Kıtlığın ilanı uluslararası bir müdahale- manında, hızlı, etkili ve koordineli olarak Warning System-EWS) yağış oranlarına, de bulunulmasına sebep olsa da yeterli müdahale edebilmek ve etkilenen toplu- ülkedeki hasat verimine, ülke güvenliği- bir müdahale yapılabilmesi için kıtlık lukların acil yardım ihtiyaçlarını zama- ne, gıda fiyatlarına, ülkedeki enflasyona ilanını beklemek başarısızlığa yol aç- nında, hızlı ve etkili olarak karşılayabilmek ve insanların gıdaya ulaşılabilirliklerine maktadır. Bunun sebebi kıtlığın belli bir için, mahalle, ilçe veya il düzeyinde yerleş- bakarak veri toplar. Topladığı bu verile- aşamadan sonra ilan edilmesidir. Yani melerin karşı karşıya bulundukları tüm ri değerlendirerek gerçekleşebilecek gıda erken müdahalenin gerçekleşmiş olma- tehlikeleri ve muhtemel afetlerde uğrana- krizlerini zamanında belirler ve gıda kri- sı kıtlık ile mücadele etmek için önemli cak kayıp ve zararları, afet senaryolarıyla zine uygun bir müdahalenin yapılmasını bir etkendir. Kıtlığı ilan edebilmek için gerçekçi biçimde ortaya koymaktadır. olanaklı kılar. 2011 Somali krizinde erken üç kriterin de belirli eşik değerlerine Kimlerin, ne zaman, nerede, hangi görev uyarı, zamanında yapılmıştır ancak mü- ve yetki ile hangi imkân ve kaynakları kul- dahale için yeterli kaynaklar bulunma- lanarak olaya müdahale edeceklerini belir- lemektedir. Eğitim ve tatbikatlarla sürekli Tablo 2. Entegre Gıda Güvenliği Faz Sınıflaması yenilenen ve geliştirilen bir plandır. Afet müdahale planının amacı; afet ve acil du- IPC Faz Faz Açıklama rumlara ilişkin müdahale çalışmalarında Numarası Genel Gıda görev alacak hizmet grupları ve koordi- 1 Güvenliği Hanelerin% 80’inden fazlası atipik baş etme stratejileri olma- nasyon birimlerine ait rolleri ve sorum- 2 dan temel gıda ihtiyaçlarını karşılayabilir. lulukları tanımlamak, afet öncesi, sırası Borderline Gıda Hanehalklarının en az yüzde 20’si için, geri dönüşü olmayan ve sonrasmüdahale planlamasının temel 3 Güvensizliği başa çıkma stratejileriyle uğraşmak zorunda kalmadan gıda prensiplerini belirlemektir. tüketimi azalır, ancak asgari düzeyde yeterlidir. Bu haneler Afetler; araştırmanın daha kolay ilerle- 4 Akut Gıda ve geçimliklerin korunma ihtiyaçlarını tam olarak karşılayama- mesini sağlamak ve afete müdahalenin Geçim Krizleri maktadır. daha sistematik olarak yapılmasını sağ- 5 Hanehalklarının en az yüzde 20’sinin gıda tüketiminde önemli lamak amacıyla belli aşamalara ayrıla- İnsani Acil boşluklar var VEYA asgari gıda ihtiyacını ancak geçim kaynak- rak incelenir. Afet süreci farklı kişiler Durum larını tasfiye etme gibi geri dönüşü olmayan baş etme strate- tarafından farklı şekillerde aşamalandı- jileriyle karşılayabilecek derecede marjinal düzeyde. Seviyele- rılabilmekle birlikte genel olarak afete Kıtlık / İnsani ri akut yetersiz beslenme yüksek ve normal üzerindedir. hazırlık, afete müdahale, afet sonrası iyi- Felaket Hanehalklarının en az yüzde 20’si aşırı gıda tüketim boşluk- leştirme, afetin etkilerini azaltma şeklin- ları ile karşı karşıya kalmakta, bu da çok yüksek düzeyde akut de sıralanabilir. Bundan sonraki yıllarda malnütrisyon ve aşırı ölüm oranlarına yol açmaktadır; VEYA afet fazları ile ilgili çok az değişiklik ile hanehalkları, gıda tüketim boşluklarına yol açabilecek aşırı bir geçim kaynağı kaybıyla karşı karşıyadır. Hanehalklarının en az yüzde 20’si tam bir gıda ve / veya di- ğer temel ihtiyaçlara sahip değildir ve açlık, ölüm ve yok olma açıktır; ve akut beslenme bozukluğu yaygınlığı% 30›u geçmektedir; ve ölüm oranları 2/10000 / gün’ü aştı 68 KONAK
ulaşmış olması gerekmektedir. Bu üç 4. Paranın gıda fiyatlarını ve enflasyo- bu belirgin başarıyı Somali’ye özgü kılan kriter gıda tüketimi, beslenme ve ölüm nu arttırıp arttırmayacağıdır. bazı faktörler vardır. Birincisi, uzun sü- oranıdır. Krizin ilanının insani, mali ve ren ihtilaf geçmişine rağmen, Somali’de- siyasi sonuçları göz önünde bulundurul- Müdahale analizini yürütmek için başka ki ticaret hayatının sekteye uğramadan duğunda eşiklerin uygunluğu meşru bir bir kurumun olmaması nedeniyle Kıtlık devam etmesi. İkincisi ise Somali’nin tartışmaya sebep olmuştur. Erken Uyarı Sistem Ağı (Famine Early nispeten son teknoloji telefon şebekele- Global Food Security’nin 2012’de ya- Warning System Network- FEWS NET) ri ve nakit transferlerinin dağıtılabildiği yınladığı makalede de yer aldığı üzere ve Gıda Güvenliği ve Beslenme Analiz canlı bir enformel bankacılık sektörü- Somali’de kıtlığa müdahale için belirli Birimi (The Food Security and Nut- nün olmasıdır. bir plan bulunmamaktaydı. Belirli bir rition Analysis Unit- FSNAU) piyasa Kısacası hem para hem de beslenme müdahale planı olmadığından kıtlığı analizi gerçekleştirmiş ve nakit paranın programları, kıtlık müdahaleleridir. önleyebilmek adına nakit yardımlar ya- piyasayı hareketlendireceği, usulsüzlük Kıtlık ile mücadele için müdahalelerin pılmıştır. Bu yapılan yardımlar oldukça yaratamayacağı sonucuna varmıştır. ne olması ve hangi birimler tarafından tartışmalı bir konuydu ve bu uygulama Dünya Gıda Programı (World Food yönlendirmesi gerektiğine dair net bir dört ana sorunu gündeme getirmiştir: Programme-WFP), Eylül 2011’de ben- mekanizma olmayıp temel olarak iyileş- 1. Yardım kuruluşlarının bölgeye erişimi zer bir analiz yapmış ve büyük ölçüde tirilmesi gereken iki ana konu; mevcut 2. Yapılan yardımların El-Shabaab ta- aynı sonuca ulaşmıştır. Ancak arz talep koordinasyon ve müdahale analizi yani uygulamalarının arasında daha iyi bir hangi şartlar altında hangi müdahale se- rafından vergilendirilmesi veya ver- ilişki olması gerektiğini ileri sürmüştür. çeneğinin daha uygun olduğunun belir- gilendirilmemesi. Resmi değerlendirme henüz tamam- leme sürecidir. 3. Yapılan yardımların gıda tedarikçi- lanmamış olsa da nakit yardımın gıda sinin piyasaya müdahalesini teşvik ve diğer temel gereksinimlere daha iyi edip etmeyeceği erişime imkan sağladığı için başarılı ol- duğu varsayılmaktadır. Bununla birlikte, KAYNAKÇA Ankara, Yeniçağ Basın Yayın San; 1991. 15. Hann N. Devereux S. Maxvell D. Glo- 8. WHO. Somalia Health Cluster Bulle- bal impications of Somalia 2011 for 1. Herbert V. The five possible causes of famine prevention mitigation and all nutrient deficiency: İllustrated by tin; 2011. Rresponse. Global Food Security; deficiencies of vitamin B12. The Ame- 9. OCHA. Somalia Famine-Drought Si- 2012. rican Journal of Clinical Nutrition; 1973. tuation Report; 2011. 16. Maxwell D. Another humanitarian cri- 10. FAO. The Horn of Africa: Drought and sis in Somalia learnin from the 2011 2. Dündar N, Dündar B. Malnütrisyonlu famine. Feinstein International Cen- çocuğun değerlendirilmesi, Süleyman famine crisis; 2011. ter; 2014 Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi 11. WHO. Mental Health and Psychosoci- Dergisi; 2006. 17. C. Ozge Karadag, A Kerim Hakan. Et- al Well Being among Children in Seve- hical dilemmas in disaster medicine. 3. FAO.Food Security And Nutrition re Food Shortage Situations; 2006. Iranian Red Crescent Medical Journal; Analysis Report; Mart 2011. 12. OCHA. Somalia Famine Drought Situ- 2012 14(10): 602–612. ation Report No 11; August 2011. 4. WHO. The Horn of Africa: Drought 13. T. S. Sathyanarayana Rao, M. R. Asha, 18. Lautzea S, Bella W, Alinovi L,Russo L. and Famine Crisis Report; July 2011. B. N. Ramesh, K. S. Jagannatha Rao. Early warning, late response (again): Understanding nutrition, depression The 2011 famine in Somalia. Global 5. WHO. October 2010. Communicab- and mental illnesses. Indian Journal of Food Security; 2012. le Diseases and Severe Food Shorta- Psychiatry; 2008. ge-Technical Note. 14. Neal D. Reconsidering The Phase Of 19. Mathúna D, Gordijn B, Clarke M. Di- Disaster. International Journal of Mass saster bioethics: normative ıssues when 6. Waterlow JC. Classification and defi- Emergencies and Disasters; Vol 15; No nothing is normal. Springer; 2014. nition of protein-calorie malnutrition. 2; August 1997. British Medical Journal;1972. 7. Özalp İ, Coşkun T. Protein enerji mal- nütrisyonu. Çocuk Sağlığı Temel Bilgiler TIBBİ İNSANİ YARDIM 69
Tıbbi İnsani Yardım Atölyesi HER AÇLIĞA KITLIK DENEBİLİR Mİ? KITLIK FELAKETİ – SOMALİ 2011 Hangi durumlarda kıtlık ve acil insani yardım çağ- rısı yapılabilir sorusu ile başladığımız Somali 2011 Değerlendiren Kıtlık Felaketi konulu atölye çalışması, 8 Nisan 2018 Büşra Demir tarihinde Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Genç Yeryüzü Doktorlarının katılımı ile gerçekleşti. Atölye Kırıkkale Üniversitesi boyunca çeşitli konularda araştırma yapan katılımcı- Tıp Fakültesi lar, kıtlık ve acil insani yardım çağrısının; kaba ölüm hızı, toplumdaki akut malnütrisyon oranı, gıda ve Atölye boyunca çeşitli suya ulaşım gibi parametrelerle değerlendirildiğini konularda araştırma yapan öğrendi. katılımcılar, kıtlık ve acil Afette en çok etkilenen bölgelerin isimlerinin veril- insani yardım çağrısının; diği Aşağı Şabel, Benadir, Hiran, Gedo, Bakul adlı kaba ölüm hızı, toplumdaki gruplara ayrılan katılımcılar, koordinatörlüğümü- akut malnütrisyon oranı, zün her bir grup için belirlediği konu ve kılavuz so- rular çerçevesinde araştırma yaptı. gıda ve suya ulaşım gibi parametrelerle Oluşturulan sistemle; gruplara dağılıp araştırma ya- değerlendirildiğini öğrendi. pan katılımcılar, sonrasında yeni gruplarında araş- tırmalarını sundular. Bu sayede bilgilerin tüm katı- 70 KONAK lımcılara ulaşması sağlandı. Atölye öncesinde kahvaltı ile tanışma fırsatı bulan katılımcılar hem araştıran hem de sunan tarafta bulundukları için, bir yandan yeni bilgiler öğrenir- ken diğer yandan ise öğrendiklerini anlatarak ken- di öğrenme süreçlerine katkıda bulundular. Günün sonunda düzenlenen bilgi yarışması ile de öğrenilen bilgiler pekiştirildi. Çekişmeli geçen yarışmada bi- rinci olan arkadaşımız özel hediyenin sahibi oldu. Atölyede araştırılan konu başlıkları: • Afetin meydana gelişi, sebepleri ve afete müda- hale planı • Afet sonrası ortaya çıkan sağlık sorunları • Afete tıbbi yardım yapan uluslararası kurumlar • Afete tıbbi yardım yapan devlet ve sivil toplum organizasyonları • Afet tıbbı etiği
8 Nisan 2018 Pazar TIBBİ İNSANİ YARDIM 71
72 KONAK
GÖÇ HAREKETLERİ Araştırmaları Koordinatörlüğü Koordinatörlüğümüz; Ensar ve Muhacir kardeşliği çerçevesinde yeni bir medeniyetin temellerinin atıl- dığı Hicret’i kendisine yol gösterici bilen, göç kavra- mına bu pencereden bakmanın yanı sıra yüzyıllardır karşı karşıya kaldığımız ve insanların yurtlarından ayrılmak zorunda kalmaları neticesinde ortaya çıkan kitlesel göç hareketlerini tüm yönleriyle araştırma- yı, öğrenmeyi, bu alanlarda etkinlikler düzenleyerek toplumsal duyarlılığı arttırmayı, projeler oluşturarak saha çalışmaları yapmayı amaç edinen ve bu alanda düzenli okumalar yapan ekip çalışmasıdır. Etkinlik 1. Çalışma Grubu • Tarihi Göç Hareketleri • Yakın Tarih Anadolu’ya Göç Hareketleri • Suriye’den Anadolu’ya Göç • Göç Politikaları • Yakın Tarih İslam Dünyası Göç Hareketleri • Göçe Dair Organizasyonlar • Göç ve Sağlık 2. Konferans • Hicret Hareketi • Endülüs’ten Mağrip’e Tehcir Meselesi • Yahudilerin Babil Sürgünü • 1864 Büyük Çerkes Sürgünü • Biladü’ş Şam (661-1918) • Kırım Tatar Sürgünü • 93 Harbi Sürgünleri
Acara Batum Muhacirleri YAKIN TARİH ANADOLU’YA GÖÇLER Acara Coğrafyası ÇALIŞMA GRUBU Acara; günümüz Gürcistan devletinin batısında bulunan, 1 Busenur Akbay* Türkiye’nin kuzeydoğusunda Artvin ve Ardahan’a komşu 1 Ayşenur Karaca olan, Karadeniz’i batısında bırakan bir Kafkasya bölgesidir. 1 Maide Hazel Yıldırım ‘‘Kafkasya’da Acara’dan daha güzel bir bölge yoktur.’’ sözle- 2 Şeyma Yüsra Soğanda riyle tarif edilen Acara, kuzeyini Acara dağlarının, güneyini 3 Rumeysa Doğan Şavşat ve Arsıyan dağlarının çevrelemesi ile ılıman bir iklime sahiptir. Çoruh nehri Türkiye’yi terk ettikten sonra bölgenin 1 Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi merkezi sayılan Batum yakınlarında Karadeniz’e dökülür. 2 Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Bölgenin %50’sinin ormanlık alan olduğu belirtilmekte ve 3 Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Acara topraklarının ormancılık başta olmak üzere tarım ve hayvancılığa elverişli olduğu bilinmektedir. *İletişim: [email protected] Acara Tarihi 74 KONAK Sahip olduğu coğrafi şartlarla dünya üzerindeki ilk yerleşim yerlerinden olduğu düşünülen Kafkasya bölgesinin batı ke- siminde yer alan Acara, adını bölgede yaşamış olan Eger hal- kından aldığı düşünülmektedir. Acara’nın batısında yaşamakta olan Gürcüler ya da o dönem- ki ismi ile Kartveller, VII. Yüzyılda Müslüman Arapların Tif- lis üzerine yaptıkları akınlara dayanamayarak Acara bölgesine doğru hareketlenmişlerdir. Yoğun nüfusları ve izlediği politi-
kalarla Gürcüler, Acara bölgesini hâki- Abdul-Nasır ve Şükrü Kuvvetli Birleşik Arap Cumhuriyeti paktını imzalarken miyetleri altına almıştır. Bölgede yerle- şik olan Acarlar VII. yüzyıldan itibaren Trabzon valiliği (1481-1512) sırasında lında yapılan Amasya Antlaşması ile din, dil, kültür bakımından Gürcülerin Gürcistan üzerine yaptığı fetihlerle Gürcü toprakları iki devlet arasında etkisi altında kalmıştır ve bölge nüfusu meydana gelmiştir. Bu sıralarda Çıldır paylaştırılmış ve Batı Gürcistan Os- Hristiyanlığa yönelmiştir. Atabekleri’ne bağlı olan Şavşat, İmer- manlı’ya bağlanmıştır. Antlaşmadan 1060’lı yıllardan sonra Acara’ya gel- kev, Maçakhel ve Acara kesimlerinin sonraki süreçte de Gürcü toprakları meye başlayan Selçuklu boylarıyla beyleri, kendi istekleri ile Müslüman- (Kafkasya) üzerine sefer düzenlemek- beraber Müslümanlığın anılmaya lığı kabul ederek Osmanlı himayesine ten vazgeçmeyen Osmanlı, Ahıska gibi başlandığı bölge, 1068’de Sultan Al- girmişlerdir. Bölgeyi hâkimiyeti altına Aşağı Gürcistan olarak adlandırılan parslan önderliğinde tamamen fethe- alan Yavuz Sultan Selim, aynı zaman- toprakları da hâkimiyeti altına almış- dilmiştir. Bunun üzerine Gürcü Prens da bölgeyi Safevilerden de korumuştur. tır. 1578 yılından sonra sürmekte olan Bagrad Müslüman olmayı kabul etmiş Bölge halkının güvenini kazanan Yavuz mücadelelere rağmen Gürcistan’ın gü- ve bölge Selçuklulara bağlanmıştır. Sultan Selim ve bölgedeki Gürcülerin neybatı kesimi kesin olarak Osmanlı 1121’de Avrupa Haçlı askerlerinden ilişkisi, Çaldıran Seferi sonrası çekilen kültürüne adapte olmuştur. destek alan Gürcü ordusu, Selçuklula- gıda sıkıntısında Gürcü beylerin yar- Rusya’nın 1600’lü yıllardan sonra Kı- ra başkaldırmış ve galip çıktığı Digori dım eli uzatmasıyla kuvvetlenmiştir. rım ve Kafkasya bölgesinde hakimiyet Savaşı’nın ardından topraklarını tek- Bölgede yaklaşık 50 yıl süren İran-Os- kurma isteği ile hareket etmesi sonu- rar kendi egemenliği altına almıştır. manlı çekişmesinin ardından 1555 yı- cu Osmanlı-Rus çekişmeleri başlamış- Gürcistan, 1184-1213 arası Kral Giorgi ve ardından gelen Kraliçe Tamara’yla en güçlü çağlarını yaşamış, Kafkas- ya bölgesini tamamen ele geçirmiş ve sınırlarını batıda Sinop’a kadar uzat- mıştır. Rusya, İran, Suriye ve Mısır’a kadar uzanan ticari ilişkiler kurulmuş ve Tiflis, Kafkasya bölgesinin en güçlü şehirlerinden biri haline gelmiştir. 1405’te Moğolların yöneticisi Timur ölünceye kadar yaklaşık yüzyıl yoğun Moğol akınları altında yaşamaya çalış- mışlardır. Akınlar karşısında kendile- rinde büyük bir ulusal bilinç uyanmış Gürcüler, toparlanma sürecine girmiş- lerdir. Bu süreçte Moğol akınları ile yı- kılan Selçuklu Devleti’nin batısında ku- rulan Osmanlı, zorlu kuruluş dönemle- rini atlatmış ve Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmesiyle beraber altın çağlarını yaşamaya başlamıştır. Fatih Sultan Mehmet’in Kırım’ı fet- hettikten sonra Acara bölgesinin ku- zeyinde bulunan Kafkasya topraklarını da Kırım Hanlığı’na bağlaması, bölge halkını İslamiyet ile tekrar karşı karşıya getirmiştir. Fakat bölgenin tam olarak İslamiyet’i benimsemesi ve azımsan- mayacak derecede bir Müslüman nü- fusun oluşması Yavuz Sultan Selim’in GÖÇ HAREKETLERİ 75
Acaristan haritası radan ve denizden saldırılarını püs- miş, bu tarihten sonra geçişler resmî kürtmeyi başarmışlar ancak Osmanlı sınır kapılarından pasaportlu olarak tır. Acara’nın da dahil olduğu pek çok ordularının, Rumeli cephesinde Rus yapılabilmiştir. 1900’lü yıllarda Ba- bölgede tek söz sahibi olmak isteyen orduları karşısında aldığı ağır mağ- tum ve Artvin’den göçler azalmışsa da Rusya, bu amacına ulaşmak için Türk, lubiyetin bedelini, Batum ve Livane durmamış ve Birinci Dünya Savaşı’na Müslüman nüfuslar üzerinde insanlık bölgesi halkı da ödemek zorunda kal- kadar devam etmiştir. dışı politikalar izlemiştir. 1750’den son- mıştır.1 Batum bölgesi halkının gönül- Hopa’dan itibaren sahil boyu göç eden ra Osmanlı, Rusya’nın göz diktiği pek lü desteği nedeniyle, savaş kaybedilip Artvin ve Batum göçmenleri, 93 göç- çok bölgeden göç almaya başlamıştır. Batum boşaltılırken Osmanlı ordu ko- menleri olarak da adlandırılmışlardır. “93 Harbi”, Kafkas bölgesinden Ana- mutanları, bunları Rusların zulmüne Geçtikleri Rize, Trabzon, Giresun, dolu’ya yapılan göçe de yeni bir ivme terk etmemek için eşya ve hayvanları Ordu, Samsun, Sinop şehir ve köylerin- kazandırmıştır. Bu savaşta Kafkas- ile birlikte acele bulunan gemilere dol- de uygun yerlerde mahallî yöneticiler ya bölgesinden Çerkezler, Çeçenler, durarak Trabzon’a nakletmişlerdir.2 tarafından iskân edilmiştir. Hükümetin Abazalar, Dağıstanlılar ve Acara böl- Acara ve Livane Müslüman halkından talimatı doğrultusunda Orta Karadeniz gesinde yaşayan Müslüman Gürcüler on binlerce kişi göç için yollara dökül- bölgesinde Amasya, Tokat ve Sivas böl- (Acaralar), aktif olarak Osmanlı Dev- müştür. Ayastefanos Antlaşması’nın gelerinde göçmenler iskân edilmişler- leti’nin yanında savaşa katılmışlardır. 21. maddesine göre Rusya’ya bırakılan dir. Artvin ve Batum göçmenlerinin bir 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda yerlerin halkına bulundukları yerde kısmı ise devletin tahsis ettiği gemilerle Batum ve Artvin ’in savunması Acara kalmak veya göç etmek hususunda doğrudan İstanbul’a getirilmişlerdir. bölgesi halkından oluşturulan 2.500- üç sene serbestlik tanınmıştır. Berlin Göçmenler, Muhacirin İskân Komis- 3.000 kişilik kuvvetlerle yapılmıştır. Antlaşması’nda böyle bir hüküm ol- yonu tarafından İstanbul’da uygun Hazinedarzade Osman, Yukarı Aca- mamasına rağmen Rusya, Osmanlı ta- yerlere yerleştirilmiş veya uygun diğer ralı Ahmed, Tavatgerize Ali ve Hasan rafına geliş gidişlerde bir sınırlama ge- vilayetlere iskân için gönderilmiştir. Beyler, Tuzcuoğlu Çürüksulu Tomas tirmediği için on yıllarca göç serbestçe İstanbul’a gelen göçmenler Adapazarı, oğullarından dört kardeş ve Ahıska- devam etmiştir. Rusya, 1909 yılından İzmit, İzmir, Yalova, Bolu, Bursa, Es- lı Kavas Süleyman Ağa, bu kuvvetin itibaren serbest geçişlere yasak getir- kişehir, Balıkesir, Çanakkale bölgeleri- oluşturulmasında ve yönetilmesinde ne yoğun bir şekilde iskân edildiği gibi başı çeken isimlerdir. Rusların ka- Ankara’dan Akdeniz bölgesinde Ada- na’ya kadar yerleştirilmiştir. Bölgenin tam olarak İslamiyet’i benimsemesi ve azımsanmayacak GÜRCÜ GÖÇÜ NEDENLERİ derecede bir Müslüman nüfusun oluşması Gürcü göçünün ilk büyük dalgası Yavuz Sultan Selim’in Trabzon valiliği 1828-1829 yıllarındaki savaşın akabin- (1481-1512) sırasında Gürcistan üzerine de olmuştur. 1867 yılında Abazaların yaptığı fetihlerle meydana gelmiştir. muhacirliği ikinci dalga, 1877-1878 savaşından sonraki göç ise üçüncü dalga olmuştur. Tarihsel Güney Gür- cistan’dan göç eden muhacirlerin bü- yük çoğunluğu Müslüman Gürcüler- dir. Onların soyundan gelenler günü- müz Türkiye’sinin hemen her yerinde görülebilmektedir. 1828-1829 yıllarında cereyan eden Osmanlı-Rusya savaşı sonrası Edirne Antlaşmasına göre Rusya Akhaltsikhe (Ahıska) ve Akhalkalaki (Ahılkelek) ile çevresini (Samtskhe Cavakheti, Posof, Palakatsio) almış, antlaşmanın 13. Maddesine göre her iki tarafın sı- nır bölgelerinde yaşayan halka 18 ay 76 KONAK
içinde diğer tarafa göç etme hakkı ve- Bölgede tek söz sahibi olmak isteyen rilmiştir. Yaklaşık 75 bin Gürcü Müs- Rusya, bu amacına ulaşmak için Türk, lüman göç etmiştir. Müslüman nüfuslar üzerinde insanlık Kırım Savaşı’nda (1853-56) Acara dışı politikalar izlemiştir. 1750’den sonra beyleri Osmanlıların yanında yer al- Osmanlı, Rusya’nın göz diktiği pek çok mıştır. 1855’te Osmanlı yönetiminin bölgeden göç almaya başlamıştır. Acara’dan yeniden asker istemesi ayaklanmaya yol açmıştır. Bunu 1858, sınır dışına serbestçe göç etme hak- resmi girişimleri ile olmuştur. 1909 yı- 1859 ve 1875’teki başka ayaklanmalar kı verilmiştir. Göç etmeyenler Rusya lına kadar küçük grupların sınır geçiş- izlemiştir. 1877-78 Osmanlı-Rus Sava- vatandaşı sayılacaktır.3 Şubat 1879 ta- lerinde diplomatik problemler ortaya şı (93 harbi) Osmanlıların yenilgisiyle rihinden 3 Şubat 1882 tarihine kadar çıkmamıştır. Fakat bu tarihten sonra son bulmuştur.1 93 harbi sonrasında göç izni uygulanmıştır.2 Rusya, sınır bölgesi halkının geçişleri- imzalanan Berlin Antlaşmasına göre 1880 yılından sonra ise başta petrol ol- ni yasaklamıştır. Bu yasaklama göçleri Batumi ve Kars bölgesi Rusya İmpara- mak üzere sanayinin gelişmesi ve Batum durdurmamış ve kaçak yollarla Ana- torluğu sınırlarına dâhil olmuştur. demiryolunun yapılması gibi nedenlerle dolu’ya gelenler olmuştur. 19 Şubat 1878 (3 Mart) tarihinde Batum’un şehir merkezinde, Rus ve Er- Gürcü göçünün başlıca nedenleri; sa- Rusya-Osmanlı arasında imzalanan menilerin nüfusu artmaya, Müslüman- vaşlar neticesinde sınırların dışında Ayastefanos Barış Antlaşmasının 21. ların sayısı ise azalmaya başlamıştır. kalan köyler, siyasi karışıklıklar, dini Maddesine göre Rusya egemenliğine 1917 yılına gelindiğinde Batum’un şehir yaşamadaki zorluk, isyanlar, baskılar, giren bölgelerin halklarına üç yıl ser- merkezinde Müslüman nüfusun oranı halka ait toprağın elden alınması, ar- best şekilde sınırın dışına göç imkânı %15’lere kadar gerilemiştir. Fakat 1918 tan vergiler ve zorlaşan yaşam şartla- verilmiştir. Berlin Kongresinde (1878 yılında şehrin Osmanlı idaresine geçme- rıdır fakat özellikle Gürcülerin dindar yılı Haziran-Temmuz ayları) Ayaste- si ile 1878’den sonra şehirden ayrılanla- oluşunu göz önünde bulundurursak fanos Antlaşmasının birçok detayı ye- rın geri dönmeye başlaması sonucunda dini sebepler baskındır. niden düzenlenmiştir fakat söz konu- Müslümanların nüfus oranı %37’ye ka- Göç savaşla başladığı için savaşın se- su madde ile ilgili hiç kimse bir talepte dar yükselmiştir.3 bepleri aynı zamanda göçe de neden bulunmamıştır. Dolayısıyla 27 Ocak Rus Hükümeti tarafından belirlenen olmuştur. Balkanlar’da gerginliklerin 1879’da (8 Şubat) İstanbul’da Osmanlı 1890 tarihinden sonra toplu göçler başladığı yıllarda bölgede idareci olarak İmparatorluğu ile Rusya arasında ateş- Osmanlı Devleti’nin Rusya nezdinde görev yapan Tahsin Uzer’e göre savaşın kes antlaşması imzalanmış olup, ant- görünürdeki başlama sebebi “Selânik laşmanın 7. Maddesine göre Rusya’ya yeni bağlanan bölgelerde yaşayanlara GÖÇ HAREKETLERİ 77
kız olayı ve Dört Konsolosun öldürül- larsa da işe yaramamış ve Müslüman mış ve bu barış ile Osmanlı Devleti, mesi”dir. Bu sebep haricinde İstanbul Gürcüler Osmanlı ordusuna destek 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı so- Rum Patrikhanesi’nin yerinde bırakıl- olmuşlardır. Yine bu dönem Ruslar, nucunda Rusya’ya bıraktığı Elviye-i ması ve Bulgar Eksarhlığı’nın kurul- Gürcüleri kazanmak üzere bu üç san- Selâse’yi ve I. Dünya Savaşı sırasında masına izin verilmesi, aynı zamanda cakta (Batum, Kars, Ardahan) ve öteki bu coğrafyada kaybettiği toprakları Rus Çarı Petro’nun kendisini “Orto- yörelerde kendilerine sadık yöneticile- geri almıştır. Brest-Litovsk Barışı ile doksların Ruhani Lideri” ilan etmesiyle ri kullanmışlardır. Gürcistan’a çeşitli birlikte Türk kuvvetleri Bakü, Nahçi- Rusya’nın Osmanlı ülkesindeki Orto- siyasal akımları sokmuşlardır. van, hatta Dağistan’a kadar ilerlemeye doksların sözde zulüm gördüklerini Elviye-i Selâse denen üç sancakta Müs- başlamış ve bu ileri harekâtlar sırasın- iddia etmesidir. XIX. Yüzyılda etkisini lüman olan Türk-Gürcü halkını azın- da kurtarılan yerlerden birisi 14 Ni- iyice hissettiren milliyetçilik hareketleri lığa düşürmek için bu bölgelere Rum san 1918 tarihinde Batum olmuştur. ve bu hareketlerin oluşturduğu Pansla- ve Ermenileri yerleştirmeyi planlamış- Osmanlı Devleti Kafkasya’da kurtarı- vizm akımı da nedenlerdendir. lardır. Ancak Artvin, Borçka, Macahel lan yerlerin imarı ve buralarda devlet Rus Çarı’nın hizmetine giren Yuriy ve İmerhev’deki Gürcüler, Türklerle iş dairelerinin yeniden oluşturulması ve Krijaniç adlı rahip yazdığı eserinde, birliği içinde silahlarını bırakmamış, göçmenlerin ihtiyaçlarının karşılan- Rus Çarı’nın Slav kavimlerini topla- Ruslara karşı ortak bir şekilde müca- ması için bütçeye 5.000.000 liralık tah- ması gerektiğini çünkü altı Slav kav- deleyi sürdürmüşlerdir. sisat koymuştur. minden, sadece onun kavminin bir Ruslar, 40 yıllık o işgal yıllarında bazı devlet halinde ayakta durduğunu, köy ve kasabalarda Rus okulları açmış- GÖÇ SONRASI YAŞANAN diğerlerinin ise başka devletlerin hü- larsa da Türk ve Müslüman Gürcüler- SIKINTILAR kümdarlığı altında ezildiğini belirt- den ilgi olmamıştır. Örneğin, Şavşat miştir. Slav Birliği fikriyle harekete ge- Satlel ve Balıklı köyünde Rus okulları Sağlık Sorunları çen Rusya, ele geçirdiği toprakları de- açılmış ancak ilgi olmadığı için bir yıl 1860’lardan sonra gelen göçmenler vamlı kontrolü altında tutmak için bir sonra kapanmıştır. Halk çocuklarını zorlu ulaşım ve iskân dönemlerinden iskân siyaseti uygulamıştır. Bu siyaset medreselere göndermiş ve Rus asimile geçmiş, Kafkasya bölgesinden gelen ele geçirilen topraklardaki Müslüman politikasına alet olmamışlardır. muhacirlerin bir haylisi salgın has- halkın göç etmeye zorlanmasına ve 5-18 Aralık 1917 tarihleri arasında talıklardan hayatını kaybetmiştir. 93 bunların yerine Rus veya Hristiyan Osmanlı ve Rus delegeleri arasında ya- harbi sonrası gelen Gürcü muhacirler unsurlar yerleştirilmesiyle uygulan- pılan görüşmeler sonucunda da Türk- biraz daha iyi koşullara sahip olması- mış, direnenler üzerinde ise asimile Rus harbini sona erdiren 14 maddelik na rağmen vatanlarını terk etme acı- etme yoluna gidilmiştir. bir mütareke yapılmıştır. 3 Mart 1918 ları aynıydı. Ayrıca geldikleri zaman Ruslar, Osmanlı-Rus savaşı sıraların- tarihinde de İttifak Devletleri ile Rusya kuraklık ve açlık gibi olumsuz şartlar da Gürcülük propagandası yapmış- arasında Brest-Litovsk Barışı imzalan- devam etmekteydi. Gurbet hayatı çek- mek durumunda kalan muhacirler için göçle birlikte süre gelen açlık, se- falet ve salgın hastalıklar sürgünü daha zor bir hale getirmiştir. İskân Sorunları Toprak kayıpları ile başlayan Türk ve Müslüman Gürcü göçleri, Osmanlı Devleti tarafından teşvik edilmiştir. 93 Harbi sonrasında da yoğun bir şekilde devam eden bu göç dalgasında, Artvin ve Batum halkının bir kısmı deniz yolu ile bir kısmı da kara yoluyla Osmanlı topraklarına ulaşmıştır. Göçmenler, Karadeniz’de sahil yolu ve iç bölgeler- de Hopa’dan itibaren İstanbul’a kadar Anadolu’nun pek çok vilayetinde iskân etmişlerdir. Göçmenlere göçler sıra- sında imkanlar ölçüsünde yol vasıtası, 78 KONAK
iaşe, barınma ve yerleşmeleri konusun- Gürcü göçünün ilk büyük dalgası 1828-1829 da her türlü destek sağlanmıştır. Ayrıca yıllarındaki savaşın akabinde olmuştur. iskân sırasında göçmenlerin tam yerle- 1867 yılında Abazaların muhacirliği ikinci şip üretime geçerek temel ihtiyaçlarını dalga, 1877-1878 savaşından sonraki göç ise karşılayacak duruma gelene kadar iaşe üçüncü dalga olmuştur. ve barınma ile ilgili ihtiyaçları karşılan- mıştır. Bunlara ek olarak yerleştirecek- Asayiş Sorunları cirler, 1860’larda Ordu kaymakamlığı leri arazi, ev, tohumluk, iş gücü sağlaya- Osmanlı Devleti 1839 Tanzimat Fer- yaparak 93 harbi neticesinde gelen cak hayvanlar gibi yardımlar karşılıksız manı, 1856 Islahat Fermanı ve 1876 Gürcüler ile aynı yıl Orduya yerleşmiş yapılmıştır. Rumeli göçmenlerinin de Meşrutiyet ilanı ile sosyal hayatta de- olan, bölgeyi iyi tanıyan ve ilişkileri aynı dönemde yoğun bir şekilde İstan- ğişiklikler yapmış; bazı yenilikler getir- güçlü olan Ali Paşa’dan bağımsız ha- bul ve Marmara bölgesinde göçmesi ile miştir. Diğer yandan yabancı ülkelere reket etmemiştir. Ali Paşa muhacirle- birlikte ihtiyaçların karşılanması ve is- verilen kapitülasyonlar ile birlikte Kı- rin bölgeye gelmesiyle birlikte onların kânı problem olmuştur. Bundan dolayı rım Savaşı sonrası alınmaya başlayan himayelerini üstlenmiştir. Ali Paşa 1887’den itibaren Artvin ve Batum göç- dış borçlar, yaşanan isyan ve savaş- ile Trabzon valisi Sırrı Paşa arasında menleri İstanbul’a gelmeden Anado- lar, mali yük getiren kıtlık, kuraklık, yaşanan iktidar mücadelesi nedeniy- lu’nun çeşitli yerlerine yönlendirilmeye deprem, yangın gibi doğal afetler ile le Sırrı Paşa, Ali Paşa’yı bölgedeki başlamıştır. Hazine Hassa’ya ait ara- birlikte toplum yapısını derinden etki- otoriteyi zedeleyen, emniyeti bozan ziler göçmenlerin iskân edilmesi için leyen göçler ile salgın hastalıklar ülke emirlere karşı gelen, himayesinde- tahsis edilmiştir. Buna rağmen 1878 gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. ki Gürcülerin eşkıyalık faaliyetlerine yılında Trabzon ve Samsun bölgeleri- Osmanlı, 19-20. yüzyılda dış tehditler göz yuman ve valilik tarafından alının ne deniz yolu ile gelen yaklaşık 20.000 yanı sıra içerdeki tehditlerle de müca- önlemleri boşa çıkaran biri olarak İs- göçmen, Samsun sancağı ile Sivas vila- dele etmek durumunda kalmış; yaygın tanbul’a şikayet etmiştir. Ali Paşa ise yetinin bazı kazalarına yerleştirilmesi olarak eşkıyalık, gasp, hırsızlık, cinayet vali beyi Gürcülerden nefret etmekle mümkün iken mali idarecilerin gerekli ve ahlak sorunları ile uğraşmıştır. Ör- ve bölgedeki eşkıyalık faaliyetlerini tedbirlerin almamasından dolayı Şubat nek verecek olursak Trabzon vilayeti- Gürcülere yüklemeye çalışmamakla 1880 tarihine kadar iskân edilmeleri nin Ordu kazasında yaşanan sıkıntılar itham etmektedir. Bu durum iktidar sağlanamamıştır. bunlardan biridir. Diğer pek çok yerde mücadelesiyle daha da içinden çıkıla- II. Abdülhamid döneminde ’93 Göç- olduğu gibi Ordu kazasında da adam maz hale gelmiş, asayişin bozukluğu meni’ olarak adlandırılan bu göçmen- öldürme, gasp, hırsızlık, dağa kadın nedeniyle halkın gördüğü zarar, ver- lerin sağlayacağı iş gücü Anadolu’da kaldırma ve hayvan hırsızlığı gibi bir- diği vergiden çok daha fazla olmuştur. boş arazilerin ekonomiye kazandırıl- çok vukuat işlenmekle birlikte asayişi Diğer bir faktör ise eşkıyalığın oluşu- ması bakımından ve göçmen kitlelerin bozan temel sorun eşkıyalık olayları- munda hemen hemen hareketsiz bir Anadolu nüfusunun Türkleştirilmesi dır. Yerli eşkıyalar ile birlikte Protes- tarihi öğe olan coğrafyanın etkisidir. yönünden önemsenmiştir. Sultan II. tan ve Ortodoks cemaat mensupları- Ordu’nun coğrafi konumu eşkıyalık Abdülhamid, hem ekonomik yönden nın da mücadele içerisinde bulunduğu olayları için çok uygundur. Yaşam ko- ülkesinin kalkınmasında katkı sağla- asayiş sorununa Gürcü eşkıyalar da şullarının zor olası ve o sene yaşanan yacaklarına olan inancı hem de milli katılmıştır. kıtlık ile birlikte Gürcülerin iyi silah duygulardan dolayı yakınlık duyduğu Hanedan üyelerinin olaylara etkisi, kullanması bölgedeki çatışmaları ka- göçmenlerin nakil, geçici barınma ve bölgenin coğrafi yönden sarp olması çınılmaz hale getirmiştir. Başta arazi iskânları gibi meseleleriyle yakından ve 19. yüzyılda yaşanan göçler neti- olmak üzere muhacirlerin iskanı için ilgilenmiştir. Yerleştikleri yerlerde cesinde Gürcü muhacirlerin iskânın- gerekli olan birçok ihtiyacı yerel ahali kendilerine tahsis edilen arazilere ila- da yaşanan sorunlar daha da içinden karşılamıştır. Devamında ise Gürcü- ve olarak orman ve meralardan tarım çıkılmaz hale dönüşmüştür. Göç- lerin yerlilerin elimdeki arazileri ele alanları açarak Anadolu’nun ekilebilir menlerin Ordu ve çevresindeki diğer geçirme istekleri şiddetli çatışmalara alanların genişlemesine önemli katkı kazalara yerleştirilmesini temelde Çü- sebep olmuştur. Özellikle Rum ve Er- sağlamışlardır. Böylece Anadolu’da ta- rüksulu Ali Paşa yürütmüştür. Muha- meniler, başta Rusya olmak üzere Os- rımsal üretimin artmasında önemli bir manlı topraklarından dışına göçe baş- etken olmuşlardır. Nadiren yerleştiril- dikleri şehirlerde orta sınıf iş gücüne katılmışlardır. GÖÇ HAREKETLERİ 79
lamıştır. Gürcüler bu göçün ilk olmasa serbestlik tanınmıştır. Berlin Antlaş- liğine girmesinden sonra, 16 ve 17. da önemli müsebbipleri arasında gel- ması’nda böyle bir hüküm olmamasına Yüzyıllarda Hanefi mezhebini benim- mektedir. O dönemde halkın göçmen- rağmen Rusya, Osmanlı tarafına geliş semiştir. 1921’de Acara Özerk Sovyet leri yerleştirilmesinde çok çalıştığı, el- gidişlerde bir sınırlama getirmediği için Sosyalist Cumhuriyeti de halkın bu din- lerindekileri bölüştüğü ifade edilmekle on yıllarca göç serbestçe devam etmiştir. sel farklılığından dolayı kurulmuştur. birlikte memurların bu işte yolsuzluk Rusya, 1909 yılından itibaren serbest 1926 yılına değin Acaralı Müslüman yaptığı, göçmenlerin çoğunun sefalet geçişlere yasak getirilmiş, bu tarihler- Gürcüler Sovyet nüfus sayımında Gür- ve açlıktan öldüğü belirtilmektedir. den sonra geçişler resmi sınır kapıların- cülerden ayrı bir halk gibi gösterilerek Bu durumun birçok göçmeni isyana dan pasaportlu olarak yapılabilmiştir. Acaralı ismi ile yazılmıştır ve bu tarihte- sürüklediği, dağlara çıkıp eşkıyalık ya- 1900’lü yıllarda Batum ve Artvin’den ki Acaralıların nüfusu 71.498’dir. Daha parak halkın mal ve mülküne ilişmeye göçler azalsa da durmamış ve I. Dünya sonraki Sovyet sayımlarında (1939- başladığı vurgulanmaktadır. Savaşı’na kadar devam etmiştir. 1989) Acaralılar Gürcü olarak kayıtlara geçirilmiştir. 1920’lerde Acaralılar, din- Uyum Sorunları BATUM MUHACİRLERİNİN ETNİK sel baskılara ve kolektifleştirmeye karşı 1903 yıllarına gelindiğinde ise vila- VE SOSYOKÜLTÜREL YAPISI çıkarak Sovyet yönetimine başkaldır- yet salnamelerinde Gürcüler için ce- Acarlar ya da Acaralılar, Gürcistan’ın mış, bundan dolayı çok sayıda Acaralı sur ve silah kullanmayı bilen kişiler güneybatısında bulunan Acara bölge- Orta Asya’ya sürgün edilmiştir. oldukları, bu tarafa yeni göç ettikle- sinin yerel halkına verilen addır. Rus- Bölgede Müslümanlığı benimsemiş ri vakit bazı uygunsuz hareketlerde ya’da 1897 yılında yapılan ilk genel Gürcüler de Batum Muhacirleri adı- bulunmuş olsalar dahi hükümetin nüfus sayımından iki yıl önce “Rus İm- nın altında anılmış ve Anadolu’ya göç aldığı ahalinin elinde bulunan harp paratorluğu’nda Yaşayan Halkların Al- etmişlerdir. Gürcüler inatçıdır. Bazı silahlarının toplanarak askeri depo- fabetik Listesi” başlığıyla bir ön çalışma tipik Gürcüler yaşadıkları yerde olayla- larda saklanmasına benzeri tedbirler yapılmıştır. 1895 yılında Petersburg’ta rı abartmaları ile bilindiğinden Gürcü sayesinde sükûn ve asayişin fayda- yayınlanan bu listede Rusya halklarının dendiğinde akla gelen bir diğer özellik, sını anladıklarından bugün vilayetin değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıl- abartan kimseler olmalarıdır. Gürcü- çalışkan bir halkı olduğundan bahse- lara ait nüfus bilgileri derlenerek dille- ler, tarikat ve tasavvufi yapılara sahip dilmiştir. Fakat 1890’lıların sonu ile ri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle olmamasına karşın dinlerini yaşamaya 1900’lü yıllarında başında Gürcüler ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre özen gösteren bir toplumdur ve özellik- ile yerli ahaliler arasındaki mücade- Guri kabilesi olarak tanımlanan Acar- ler kadınları bu konuda daha hassastır. lenin savaş ortamına dönüştüğü ya- ların 1886 yılındaki nüfusu 59.516 ki- Köylerinde imamlık görevini üstlenen pılan çalışmalarda ifade edilmektedir. şidir.2 hocalara da çok saygı duyarlar ve sık sık Bununla birlikte bu dönemde muha- Acarlar, Gürcüce’nin lehçelerinden biri hocalarının da Gürcü olması yönünde cirler devletin her kurumunda kadro- olan Acarca lehçesini kullanmıştır. Aca- istekte bulunmuşlardır. laşmaya başlamıştır. ra lehçesi; Osmanlı döneminde Türkçe- Giysi olarak kadınlar libada (yelek) ve den, Güney Kafkas dilleri olan Megrelce zelze (bel) kuşağı kullanmışlardır. Atkı Geri Dönüş Sorunları ve Lazcadan çok sayıda sözcüğü de içe- ve peştamal günlük yaşamda Gürcüler- Ayastefanos Antlaşması’nın 21. Mad- risine katmıştır. le bütünleşmiş aksesuarlardandır. Er- desinde göre Rusya’ya bırakılan yerlerin Acarların büyük bölümü, Gürcistan’ın kekler ise fes, piraşavani kaba (yanları halkına bulundukları yerlerde kalmak güneybatı kesiminin Osmanlı egemen- işlemeli pantolon) ve aciska yani çizme veya göç etmek hususunda üç sene giymeleriyle bilinmiştir. Köy işleriyle meşgul olanlar ise koyun yünü yağmur Gürcü göçünün başlıca nedenleri; savaşlar geçirmediği için koyun yününden ceket neticesinde sınırların dışında kalan köyler, ve pantolonlar kullanmıştır. siyasi karışıklıklar, dini yaşamadaki zorluk, Evlerinin önünde mutlaka “havli-ma- isyanlar, baskılar, halka ait toprağın elden muli” denilen mısır, fasulye, patates, alınması, artan vergiler ve zorlaşan yaşam lahana, pazı, patlıcan, kabak, biber, ye- şartlarıdır fakat özellikle Gürcülerin dindar şil soğan gibi ürünlerin dikimi ve eki- oluşunu göz önünde bulundurursak dini mini yaptıkları bahçeleri vardır. Meyve sebepler baskındır. yetiştirmek Gürcülerde çok önemlidir. 80 KONAK
Gürcüler kışın da ambarlarda çok çeşit- Kveri birbirine gelecek şekilde bıçak saplar. Er- li meyveleri ve kuruyemişleri saklayıp kek tarafında gelinin peçesini damat açar uzun kış gecelerinde bir araya gelerek birbirini göremez. Nişan ailelerin isteği- ve o çevrede bulunan bekâr bir kızın üze- çeşitli oyunlar oynarken bu yemişleri ne göre gerçekleştirilir. Kına gecesinde, rine atar. Çocuğu erkek olsun diye gelin, tüketmişlerdir. kız tarafı damada damatlık elbise götü- erkek evine geldiğinde gelinin kucağına Gürcüler değirmenlerde veya evlerde rür ve o gece erkek tarafında çok çeşitli bir erkek çocuğu oturtulur. mısır veya buğday unundan yapılabi- şakalı oyunlar oynanır. Düğünde dağıtı- Oğlan evine gelindiğinde Gürcü horo- len “kveri” isimli çörekleriyle meşhur- lacak tatlının yapımına köydeki kadın- nu oynanır ve kız tarafına yemek verilir. dur. Ocağın içinden odunun yanması lar yardım eder. Düğünlerde “Gürcü Sıra pilavı yemeye geldiğinde herkes ka- ile kalan köz bir tarafa çekilerek altına Horonu” oynanır. Horon oynanırken şığını bırakır ve “sofra tutmak” denilen “şkeri” (bir çeşit yaprak) konulur, üze- “şuhti bico sakverdi mogihteba” (Zıpla adet uygulanır; kız tarafı erkek tarafının rine kveri için yoğrulan hamur yerleşti- oğlan sevgili sana yakışır.), şuhti patsi- önde gelen kişisinden tavuk, meyve gibi rilir ve el ile düzeltilir, daha sonra yine yav (zıpla kız), uhti patsiyav diye tempo şeyler istermiş. Bu istek de yerine ge- üstüne yaprak daha örtülür ve üzeri tutulur. lince herkes silah atar, evin tavanı delik közlerle kapatılırmış. Erkek tarafı kızı almaya geldiğinde kızın deşik edilir. Sofraların vazgeçilmezi mısır ekmeği ve yakın bir akrabası gelenleri karşılayıp Gürcülerde vefat eden biri olduğunda lahana ile yapılan yemekler oluşturmuş- onlardan hediye ister ancak hediye alın- o evde üç gün yas tutulur. Cenaze evi- tur: lobyo phali, kakalyani phali (şralp- dıktan sonra içeri erkek tarafının girme- ne komşular üç gün boyunca yemek halay), tzetzkilyani phali, koraveli phali, sine izin verilir. Kız ve oğlan tarafından getirirler, cenazeye gelenleri köylüler phalis tolma, porçvi, tzurvilyani prasa, “dade” denilen hanımlar gelinin odasına evlerinde ağırlarlarmış. Cenaze evinde, carhala, şekazmuli, carhala, prasa, kes- girerler. Gelinin duvağını açmak için ge- ölünün 7. ve 52. günlerinde mevlid oku- mapiya, dzipyay, malahto, motrevlay, linin yakın akrabalarından bekâr bir er- tulur, gelen misafirlere yemek ve tatlı haçapuri (katmeri), mısırdan yapılan kek odada hazır bulunur. Onun eline bir ikram edilirmiş. yemekler, hayvan ürünlerinden yapılan kama verilerek ortaya da bir boş kazan Ölünün öldüğü odaya 1 bardak su ko- yiyecekler… Ekmekler “ketsi” denen konulur ve bu kişi ‘’Neyiniz varsa geti- nulur, 40 gün boyunca odadan alınmaz- taştan oyulmuş bir kabın içinde pişiri- rin.’’ der, oğlan tarafı hazırladığı tepsiyi mış. Eve bir kelebek girerse veya üze- lirmiş. Hatta düğünlerde düğün sahibi gönderir. Gönderilen şeyler beğenilmez- rinize bir kelebek konsa o evden çıkan tüm köylüye un verir gelirken ketsi (ek- se yenisi istenir, peçeyi açacak olan geti- ölünün sizden Fatiha istediği ve ruhu- mek) yapıp getirmelerini söylermiş. rilen şeyleri beğenmezse bıçağı kazanın nun geldiğine inanılır. Kelebeğin gel- Gürcülerde erkek çocuğunun ayrı bir ortasına saplar. Odadan çıkar, dadeler mesi eve melek geldiğinin işareti olarak değeri vardır. Erkek çocuğu doğduğun- ufak bir pazarlıktan sonra peçeyi açar. da, çocuğun doğumu pilav eşliğinde si- Kızın abisi gelin evden çıkarken bir daha lahlarla kutlanması; kız çocuğu doğarsa eve dönmesin diye, evin kapısına iki ucu evde lapa yapılması âdettendir. Bu gele- nek hâlâ devam etmektedir. Kışları, kadınlar el işleriyle uğraşırken erkekler avcılıkla uğraşmıştır. Genel- de gençlerin evlenmesi için büyüklerin beğendiği bir kızda karar kılınır fakat evlenecek genç, birini beğenmişse bunu aile büyüklerinin kabul etmeleri gerekir; kabul etmezlerse gençlerin elindeki tek seçenek kaçmaktır. Evlilik yolunda ilk adım olan kız iste- meye kadınlar katılmaz, giden erkekler ise hediyeler hazırlayarak kız evinin ka- pısını çalar. Damat da gelin de isteme sırasında evde bulunmaz ve ikisi de aynı köyden değilse düğün gününe kadar GÖÇ HAREKETLERİ 81
Sultan II. Abdülhamid, hem ekonomik TBMM Hükûmeti döneminde ise Mos- yönden ülkesinin kalkınmasında katkı kova ve Kars antlaşmaları ile Batum’un sağlayacaklarına olan inancı hem de milli Rusya’ya bağlı Gürcistan Hükümetine duygulardan dolayı yakınlık duyduğu devri sonrası özellikle sınır konusunda göçmenlerin nakil, geçici barınma ve birtakım sıkıntılar yaşanmıştır. Mos- iskânları gibi meseleleriyle yakından kova Antlaşmasının hemen akabinde ilgilenmiştir. Türkiye’nin Batum sınırını halkın tam olarak bilmemesi, hangi ülkeye yerleş- da algılanır ve sabah namazından sonra GÖÇÜN GÜNÜMÜZE tiklerini anlamamaları gibi nedenlerle eve melek girsin diye evin kapısı açılır. YANSIMALARI bazı sorunlar ortaya çıkmıştı. Bu sorunu gidermek için Türkiye’nin kuzeydoğu Yaşı gelen çocuk yürüyemiyorsa çocu- Türkiye’ye gelen göçmenler, 19 Mayıs sınırı ile ilgili Batum ve havalisinden çok ğun iki ayağı iple birbirine bağlanır ve 1913 tarihli Göçmen Kanunu’na tabi ol- sayıda mültecinin geldiği Sinop vilayeti- cuma günü camiden ilk çıkana kestiri- muşlar ve göçmenlerle ilgili tüm işlem- ne ayrıntılı bir izahat gönderilmiştir. lir. Yeni doğan çocuk âlim olsun diye ler Dâhiliye Nezareti’ne bağlı Muhacirin Sınır belirsizliğinden en çok mağdur göbek bağı cami tarafına atılır. Müdüriyeti tarafından yürütülmüştür. olanlar tarlaları Batum’da kalan, fakat İskân Kanunu’na göre göçmenler, hü- kendileri Türkiye sınırları içerisinde Gelincik (Tamardodopalay) denilen se- kümetin izni ile gelenler ve göçmen ola- bulunan vatandaşlar olmuştur. TBMM vimli hayvana Gürcüler tavuklarını boğ- rak gelerek Osmanlı Devleti tabiiyetine bu vatandaşların sorunlarını gidermek masın diye çeşitli şeyler adarlar; Kraliçe geçmek istediklerine dair resmi istekte için 17 Ocak 1922 tarihinde, tarlaları Tamara gibi güzel olduğunu, Kraliçeyi bulunanlar olmak üzere iki kısma ayrıl- Batum’da kalan vatandaşların kesin sı- ona vereceklerini söylerler ve tavukla- mıştı. Göçmen sıfatıyla gelenlerin, Mu- nırlar belirleninceye kadar getirecekle- rına dokunmamalarını isterler. Eğer ge- hacirin İdaresi tarafından geçici olarak ri tarım ürünlerinden gümrük vergisi lincik kümese dadandıysa sabah erken- kabul edilerek uygun yerlere sevk edilip, alınmaması yönünde karar almıştır. den kümese gelir ve Tamardodapalaya hükümet tarafından yapılan inceleme- TBMM Hükümeti, Moskova ve Kars köylülerin ifadesiyle söylersek “şuper- ler sonunda kabul edilmeleri halinde, antlaşmaları sonrasında göç etmeyip yona” yani güzel şeyler vaad ederlermiş. Osmanlı vatandaşlığına geçebilme ve Batum’da kalan Müslüman halka ihti- kesin olarak iskân edilebilme hakları yaç ve imkânlar ölçüsünde yardımlarda Yeni yıl Zemherinin 13. günü başlar; vardı. Göçmen olarak kabul edilenler bulunmuştur. yeni yıla girildiğinde şafak sökmeden ise kendileri ve ailelerinin Osmanlı va- TBMM Hükûmeti döneminde Türki- bazı gençler kapı kapı gezerek fındık, tandaşlığından bir daha çıkmayacak- ye’ye yerleşmek ve resmi iskân izni için ceviz ve bazı hediyeler toplarlar. Ay larına dair taahhüt senedi imzalamak bir dilekçe ile Mübadele İmar ve İskân tutulması olduğunda Müslüman ülke- zorundaydılar. Vekâletine başvurmaları gerekli görül- lerin, güneş tutulması olduğunda ise müştür. Çünkü kanunen bir yerde 15 Müslüman olmayan ülkelerin başlarına Türkiye’ye yerleştikten sonra İskân Ka- günden fazla kalmak için oturma izni felaketler geleceğine inanırlar. Yeni ay nunu’nun sekizinci maddesine istinaden, alma şartı vardır. görüldüğünde ve 9. ayın 9’unda turşu tekrar Batum’a dönmek isteyenler ol- 1930’lu yıllara gelindiğinde bile Rusla- kurmazlar. Cuma günü lahana dikilirse muştur. Batum göçmenlerinin sevklerin- rın, Kafkaslarda Müslüman Türk aha- acı olacağına inanılır. Ayrıca domuzla- de yapılan uygulamaya göre, geri dönmek liye karşı uyguladıkları zorlama siyaseti rın çoğalması o bölgede savaşın başlaya- isteyen göçmenler bu yönde taleplerini ve bunun sonucunda Türk-Müslüman cağının alameti olarak algılanır. İaşe ve Muhacirin Müdüriyeti aracılığı ile nüfusun Batum’dan Türkiye’ye göçü Dâhiliye Nezareti’ne bildirmişlerdir. Ba- devam etmektedir. Komünist rejimden Nisan’ın ilk pazartesi günü Gargnobay tum göçmenlerinin hem güvenlik hem kaçmak amacıyla vatandaşlar ülkelerin- başlarmış. 1., 2. ve 3. gün eve hiçbir şey de döndüklerinde mağduriyet yaşama- den ayrılmış ve Türkiye içlerine yerleş- getirilmez. Bugüne Acaralı Gürcüler Bet- maları için Batum’daki hüviyetlerini ve mişlerdir. tami adını verirler. Eve 1. gün odun gibi işlerini hükümete bildirmeleri istenmiş- Göç süreci yirminci yüzyılda da devam bir şey getirilirse o yıl eve yılan geleceği- tir. Daha sonra bu göçmenlerin askerlikle etmiştir. Pratikte göç 1878-1921 yılları ne, 2. gün yeşillik getirilirse eve sülük gibi ilgili durumları araştırılarak geri dönüş- arasında sürmüştür. Bu açıdan en ger- canlılar geleceğine, 3. gün un elenirse o lerine izin verilmiştir. gin dönem Güney Gürcistan toprakla- yıl çok sinek olacağına inanırlar. 1 82 KONAK
rında geniş askeri operasyon dalgaları- Ülkemizin Batum’da, Gürcistan’ın ise nın olduğu Birinci Dünya Savaşı yılları İstanbul ve Trabzon’da Başkonsoloslukları olmuştur lakin münferit göç hadiseleri bulunmaktadır. 31 Mayıs 2011 tarihinde günümüze kadar devam etmiştir. imzalanan ve 10 Aralık 2011 tarihinde 16 Temmuz 1921’de tarihsel Acaristan yürürlüğe giren bir protokol uyarınca, iki topraklarını da kapsayan bölgede böl- ülke vatandaşları birbirlerinin ülkelerine genin Müslüman karakterinden dolayı sadece kimlik belgeleri ile seyahat Acara Özerk Sovyet Sosyalist Cumhu- edebilmektedirler. riyeti kurulmuştur. Günümüzde Acar- lar Acara Özerk Cumhuriyeti dışında, Aralık 2011 tarihinde yürürlüğe giren ve Dayanışma Derneği gibi dernekleri Gürcistan’ın değişik bölgelerinde yaşa- bir protokol uyarınca, iki ülke vatan- bulunmaktadır. maktadır. Ayrıca Türkiye’nin değişik daşları birbirlerinin ülkelerine sadece Hıristiyan Gürcülerden farklı kültürel bölgelerinde yerleşik olarak ve muhacir kimlik belgeleri ile seyahat edebilmek- özelliklere sahip olan binlerce Acaralı olarak gelip yaşayan Acarlar bulun- tedirler. Müslüman Gürcülerin çoğu savaştan maktadır. Acaralılar kültürlerini günümüze taşı- sonra “Rus zulmüne uğrama korkusuy- Günümüzde Acara İstatistik İdare- mıştır. Hâlâ cenazelerde Gürcüce ağıt la” ülkelerini terk ederek deniz yoluyla si’nin tahmini rakamlarında bölge nü- yakılmaktadır, birçok gelenek de Türk Batum’dan Giresun, Ordu, Samsun, fusunun %63’ü Ortodoks Hıristiyan, gelenekleriyle sentezlenmiş halde ya- Sinop, İstanbul ve Karadeniz kıyısın- %30’u Hanefi mezhebinden Sünni şanmaktadır. daki öbür limanlara gelmişler bir bö- Müslüman olarak verilmektedir. Gürcistan dostluk derneği, Eduard Se- lümü bu liman kentlerinin çevresine, Batum ve civarından gelen göçmenle- vardnadze Türkiye-Gürcistan Dostluk öbürleri iç kesimlere giderek, Amasya, re vatandaşlık hakkı verilmiş, arazi, ev ve Dayanışma Vakfı, Batum ve Havali- Adapazarı, Bursa, Balıkesir’in köyleri- gibi gayrimenkuller tahsis edilmiştir.1 si Kültür Yardımlaşma Derneği, Batum ne yerleşmişlerdir. Türkiye’nin başka Gürcistan ve Türkiyede büyükelçilikler ve Havalisi Muhacirleri Kültür Daya- bölgelerine farklı sebeplerle yayılmış ve açılmıştır. Ülkemizin Batum’da, Gür- nışma Derneği, Acara Gürcüleri Kültür birçok yerde bürokrat , sanatçı ve zana- cistan’ın ise İstanbul ve Trabzon’da atkar olarak yaşamaktadırlar. Başkonsoloslukları bulunmaktadır. 31 Mayıs 2011 tarihinde imzalanan ve 10 KAYNAKÇA menleri (1877-1878 Osmanlı Rus Sa- 12. Papşu M. ‘‘Rusya İmparatorluğu’nda vaşı’ndan Sonra)’’; 2009. Yaşayan Halkların Alfabetik Listesinde 1. Arslan Z. ‘‘Batum Göçmenleri (1914- 7. Aktaş E, Aktaş H. ‘‘Ordu Kazasında Kafkasyalılar’’; 2005. 1930)’’; 2014. Asayiş Sorunları (19.Yüzyılın Sonu-20. Yüzyılın Başı)’’; 2017. 13. Henze P. ‘‘1995’te Gürcistan’’; 1995. 2. Çokharadze M. ‘‘Kartuli Enis Geogra- 8. Zeyrek Y. ‘‘Acaristan ve Acarlar’’; 2001. 14. Alizade R. ‘‘Acaralıların Tarihsel Rolü- pia Turketşi-Tzigni Pirveli-Marmarilos 9. Murtazaoğlu F. ‘‘Acaralıların Siyasi Zgvis Regioni’’; 2016. Özerklik Hakkının Süjesi Haline Gel- ne Dair’’. meleri Ve Türkiye’nin Bu Sürece Etki- 15. Yazıcı H, Demirel M. ‘‘93 Harbi’nden 3. İsmetzade Dr MA. ‘‘Gürcü Köyleri’’; si’’; 2004. 2002. 10. Mgeladze N. ‘‘Ajarians’’; 2007. Sonra Eskişehir’e Yerleştirilen Göç- 11. Sanıkıdze G, Edward W. ‘‘Islam And Is- menler’’; 2006. 4. Livaoğlu A, Sidre A. ‘‘93 Harbi’nin Bal- lamic Practices İn Georgia’’; 2004. 16. Şahin M. ‘‘Kültürel Dünyamıza Yolcu- kan Cephesindeki Sosyo-Politik So- luk’’; 2014. nuçları (1877-1908)’’; 2009. 5. Gül M. ‘‘Türk-Gürcü İlişkileri Ve Tür- kiye Gürcüleri’’; 2009. 6. Demirel M. ‘‘Artvin ve Batum Göç- GÖÇ HAREKETLERİ 83
Suriye Dosyası 2 Suriye Arap Cumhuriyeti [1918-2009] SURİYE’DEN ANADOLU’YA GÖÇ Suriye Siyasi Tarihi ÇALIŞMA GRUBU 1 Beyza Bekdik 1. 1918-1946 Suriye Arap Cumhuriyeti 1 Busenur Keloğlu I. Dünya Savaşı’nda, Osmanlı Devleti’nin önemli bir merkezi 1 Emine Beyza Kaynar * olan Suriye, İngiliz askeri güçlerinin de hedefi oldu. Bölge vali 1 Mine Baş ve IV. Ordu Komutanı olan atanan Cemal Paşa idaresindey- 2 Dilan Onur di. Cemal Paşa, bazı Arap liderlerin İngilizler ve Fransızlar ile 2 Elif Ersöz iş birliği içerisinde olduğu gerekçesiyle sert bir politika izledi. Kaygılarında da haklı çıktı. 1916 yılında Şerif Hüseyin, İngil- 1 Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi tere ile varmış olduğu anlaşmaya uygun olarak Osmanlı’ya 2 Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi karşı ayaklanma başlattığını ilan etti. 1918’de Hicaz’da bulu- nan bir Arap ordusunun desteğiyle taarruzda bulunan İngiliz * İletişim: [email protected] birlikleri, bölgeyi işgal etti. İtilaf devletleri Şerif Hüseyin’e ve oğullarına bağımsız devletler kurmayı vaat etmişlerdi. Şerif 84 KONAK Hüseyin’in oğlu Faysal, Şam’a giderek İngiltere’nin desteğiy- le bölgede bir Arap hükümeti kurdu. Osmanlı ordusu 1917 sonunda Kudüs’ten, 1918 sonunda da Şam’dan çekildi. Ekim 1918 sonunda Osmanlı Devleti’nin Mondros Antlaşmasını imzalamasıyla Suriye’deki yönetimi resmen sona erdi. Faysal, Ekim 1918’de eski Osmanlı subaylarından Ali Rıza Paşa baş- kanlığında bir hükümet kurdu. Faysal bölgenin tamamının babası Şerif Hüseyin’e verileceğini bekliyordu. Ancak hayal kırıklığına uğrayacaktı. Savaş sırasında İngilizlerden bağım- sızlık sözü almış Arap önderlerin Şam’da topladığı Suriye
Kongresi, Faysal’ı Filistin›i de içine disinin hazırladığı manda yönetimini 2. 1946-1970 Suriye Arap alan birleşik Suriye›nin kralı ilan et- zayıflatıcı unsurlara karşı tedbirleri Cumhuriyeti mesine rağmen, İtilaf Devletleri San içeren anayasayı uygulamaya koydu. Remo konferansında Sykes Picot An- 1936’da Fransa’da yeni bir hükümet Bağımsızlık sonrası ülkenin sosyal ve laşması çerçevesinde Filistin’i İngiliz, kuruldu. Bu şekilde Suriye-Fransa iliş- siyasi görünümü hiç iç açıcı sayılmaz- Suriye ve Lübnan’ı da ayrı ayrı Fransız kilerinde yeni bir dönem başladı. Aynı dı. 1943’te Mişel Eflak ve Salahaddin manda yönetimine bıraktı. Bu sebeple yılın sonunda her iki taraf heyetlerinin Bitar tarafından kurulan ve çoğunlukla aralarında başlayan mücadele 1920’de çalışmaları neticesinde taslak bir ant- azınlıkları bünyesinde barındıran Baas Fransızların Suriyelileri ağır bir yenil- laşma imzalandı. Buna göre Fransa, Partisi, bu dönemde güçlü bir tabana giye uğratmasının ardından Faysal’ın Suriye’nin savunmasını üstlenmesine, sahip değildi. Toplumun en fakir ke- sürgüne gönderilmesi ile sona erdi. hava ve kara askeri üslerini elinde tut- simini oluşturan Aleviler, Sünnilerin Fransızların işgali iki yıl sonra Mil- masına karşılık Suriye bağımsızlık için kontrolünden kurtulmak için ayaklan- letler Cemiyeti’nin onayıyla resmen hazırlıklar yapacak ve Milletler Cemi- ma provaları yaparken her etnik sınıf manda yönetimine dönüştü. Manda yeti’ne üye olacaktı. 1936’da Suriye kendi çıkarlarını koruma mücadelesi yönetimi devrinde (1920-1946) Fran- meclisince onaylanan antlaşma Fransa veriyordu. Bazı gruplar Sovyet Bloğu sızlar, Suriye’de dini ve etnik azınlık- tarafından onaylanmayınca Suriye’nin ile yakınlaşmaktan bahsederken diğer ları desteklemek suretiyle, Arap mil- bağımsızlık yolunda ilerlemesi sağla- bir kesim de Arap dünyasına ağırlık liyetçiliğini zayıflatarak otoritelerini namadı. 1939’da Fransız temsilcilerin verilmesini savunuyordu. güçlendirmeyi hedeflediler. 1922’de anayasayı askıya alması ve meclisi fes- Fransızlar, Sünnilerin yoğun olduğu hetmesinin yanı sıra Fransa ve Türki- Bağımsız Suriye’nin ilk cumhurbaşka- yerlerle Alevilerin ve Dürzilerin yoğun ye Cumhuriyeti arasında yapılan bir nı Şükrü el-Kuvvetli idi. Ülkenin ilk olduğu yerler ayrı idari birimler haline antlaşma ile Hatay Türkiye sınırlarına ciddi problemi ise, Mayıs 1948’de ku- getirdi. Fransız manda yönetimi başın- dahil edildi. II. Dünya Savaşı sırasında rulan İsrail’e karşı girişilen 1.Arap-İs- dan itibaren mahalli direnişle karşılaştı. Suriye sıkı kontrol altında tutulmanın rail Savaşı’na Suriye ordusunun ka- 1925’e kadar meydana gelen direnişler ötesinde savaşın olumsuz etkilerinden tılması ile yaşandı. İsrail karşısında kısa sürede bastırıldı ve diğer bölgele- dolayı toplumsal ayaklanmalara sahne büyük bir yenilgi yaşayan Arap cep- ri etkilemesine izin verilmedi. Ancak oldu. 1941’de başlayan gösteriler siyasi hesi, bunun bedelini ülke içi siyaset- Sultan Atraş liderliğinde Temmuz bağımsızlık taleplerini beraberinde ge- lerindeki çalkantılarla öderken, Suriye 1925’te Cebelidüriz’de başlayan isyan tirdi. 1943’te Fransa, anayasayı tekrar yönetimi de bu durumdan nasibini sonunda Fransızlar mağlup oldu. Şam yürürlüğe koymak ve seçimlerin yapıl- aldı. Bu dönemde Şam eşrafının Suri- ve Humus’ta da isyanlar başladı. İlk za- masına rıza göstermek zorunda kaldı. ye siyasetindeki hakimiyeti kırılırken manlar kontrolü kaybeden Fransızlar, Ancak bütün yetkilerini devretmeye Fransızlar tarafından 1920’de kurulan Ekim 1925’te Şam’ı havadan ve kara- yanaşmıyordu. Bir taraftan ülkedeki Suriye Askeri Akademisi’nde yetişen dan bombalamalarına rağmen isyan etkinliğini devam ettirecek antlaşmala- taşra kökenli subayların etkili oldu- 1927 baharına kadar sürdü. 1927’de rı imzalatmaya çalışıyor, diğer taraftan ğu dönem başladı. Bu aynı zamanda isyan bastırıldığında binlerce kişi ha- bölgedeki askeri varlığını arttırıyordu. siyasi istikrarsızlığın da habercisiydi. yatını kaybetti, binlercesi evsiz kaldı Bu baskı yeni isyanların ve çatışmaların Fransız manda yönetimi döneminde ve Şam’ın önemli bir kısmı harabeye çıkmasına neden oldu. Fransa, Şam’ı çoğunluğu Alevi kabilelerden topla- döndü. İsyanın bastırılmasının ardın- havadan ve karadan bombaladı. Çatış- nan gençlerden oluşturulan Özel Kuv- dan Fransızlar, Suriye politikalarında maların yoğunlaşması üzerine İngilte- vetler, daha sonra bağımsız Suriye’nin yumuşamaya giderken el-Kütletü’l-va- re’nin müdahalesiyle ateşkes sağlandı, resmi ordusu haline getirildi. Ordu, taniyye adıyla yeni bir oluşum mey- Fransa antlaşma taleplerinden vazgeçti yenilgiden hükümeti sorumlu tutup dana geldi. El-Kütletü’l-vataniyye’de ve 1946 baharında Suriye’yi terk etmek sivilleri suçlarken, siviller de askerle- azınlıklar temsil ediliyordu. Bu toplu- zorunda kaldı. re yükleniyordu. Yaşanan gerginlik, luk bir yandan bağımsızlık mücadelesi Mart 1949’da General Hüsnü Zaim verirken bir yandan da Fransız Hükü- tarafından gerçekleştirilen darbenin meti ile ortak hareket ediyordu. Ancak Fransızlar’la uyumlu ilişki kurmak ko- İtilaf Devletleri San Remo konferansında lay olmadı. 1929’da oluşturulan kurucu Sykes Picot Anlaşması çerçevesinde meclisin hazırladığı anayasa Fransızlar- Filistin’i İngiliz, Suriye ve Lübnan’ı da ayrı ca reddedildi. Bir yıl sonra Fransa ken- ayrı Fransız manda yönetimine bıraktı. GÖÇ HAREKETLERİ 85
Abdul-Nasır ve Şükrü Kuvvetli Birleşik Arap Cumhuriyeti paktını imzalarken kanı Abdünnasır oldu. Baas ideoloji- siyle Abdünnasır liderliğinin birlik- ardından askerlerin galibiyetiyle son lemlerinin yayılması ve diktatörlüğe te pan-arabizmi başaracağı ve diğer buldu. İngiliz ve Fransızlar tarafından karşı isyanların başlamasıyla Çiçekli Arap ülkelerinin de birliğe katılacağı desteklenen Hüsnü Zaim, tüm par- rejiminin de sonunun geldiği anlaşı- umulurken Abdünnasır’ın Baas Parti- tileri feshederek tek başına katıldığı lıyordu. Çiçekli olağanüstü hâl ilan si’ni kapatmasıyla ülke yönetiminden temmuz seçimlerinde başkan seçildi. etti ve ordu içindeki tüm muhalifleri dışlandıklarını düşünen Suriyeli siya- Ancak Zaim’in de muhalifleri tarafın- temizledi ancak bu tedbirlerin hiçbiri setçiler durumdan hiç memnun de- dan aynı yöntemle düşürülmesi gecik- 1954’te gerçekleştirilen darbeye engel ğildi. Eylül 1961’de Suriye’de gerçek- medi. Hüsnü Zaim aynı yıl General olamadı. Çiçekli, başka bir askeri dar- leştirilen askeri ihtilal, Birleşik Arap Sami el-Hinnavi tarafından düzenle- be ile görevden uzaklaştırılmıştı. Mil- Cumhuriyetini sona erdirdi. İhtilalin nen bir darbeyle iktidardan uzaklaştı- let ve Halk partileri koalisyon kurarak ardından yapılan seçimlerde Baas rıldı. Sami el-Hinnavi; Devlet Başkanı iktidara geldi Partisi büyük bir güç kaybına uğrar- Zaim ve Başbakan Muhsin el-Barazi’yi ken bağımsızlar yönetimi ele geçirdi idam ettirdi. Hinnavi’nin darbesiyle Artık ordu, siyaseti belirleyen en ve Nazım el-Kudsi’yi cumhurbaşkanı sivillere geçmesi beklenen ülke yöne- önemli aktör durumundaydı. Suriye yaptı. 1962’de üç küçük askeri ihtilal timi, Aralık 1949’da gerçekleştirilen üzerine hesabı olan ülkeler, siyasi yatı- teşebbüsü oldu. Mart 1963’te gerçek- yeni bir darbeyle bu kez de Albay Edip rımlarını tamamen ordunun tutumu- leştirilen yeni bir darbeyle bağımsız- Çiçekli’nin eline geçti. Albay Çiçekli, na göre belirlemeye başlarken Suriye ların yönetimine son verildi ve Baas Hinnavi’nin Suriye çıkarları aleyhine iç siyasetinde ise 1955’ten itibaren sol Partisi iktidara getirildi. Bu dönemde dış güçlerle (Irak) iş birliği yaptığını eğilimli faktörler giderek güç kazandı. ordunun siyasetteki etkisi giderek art- iddia ediyordu. Halid Bektaş’ın liderliğindeki Komü- tı. Aynı zamanda orduda kritik görev- 1951’de hükümetin tüm üyelerini nist Partisi ile Mişel Eflak ve Selahad- lere Baas eğilimli, başta Alevi ve Dürzî tutuklayıp General Fevzi Silu’yu baş- din el-Bitar tarafından kurulan Sosya- olmak üzere gayri Sünni subaylar ge- bakan olarak atayan Albay Çiçekli, list Baas Partisi giderek güçlenmek- tirildi. Mısır’la ayrıldıktan sonra Baas 1952’de kendi partisi Arap Özgürlük teydi. Bunda özellikle Baas Partisi’nin Partisi iki ayrı gruba bölündü. Bunlar- Hareketi dışındaki tüm partilerin fa- pan-arabist söylemleri etkili olmak- dan biri eski Baasçı görüşü benimse- aliyetlerini yasakladı. Böylece birkaç taydı. Mısır Cumhurbaşkanı Cemal yen Emin el-Hafız önderliğinde daha yıl sürecek olan diktatörlük dönemi Abdünnasır’ın sosyalist ve pan-arabist çok sivil ağırlıklı gruptu. Bir diğeri ise başladı. Temmuz 1953’te yapılan re- politikalar izlemesi giderek iki ülkeyi Salah Cedid, Muhammed Umran ve ferandum ile Suriye halkı, başkanlık birbirine yakınlaştırdı. Bu yakınlaş- Hafız Esed gibi etnik azınlıklara men- sistemini kabul ederek Çiçekli’nin ma Şubat 1958’de Mısır ve Suriye’nin sup subaylardan oluşan ve Neo-Baas başkanlığını onayladı. Ancak aynı Birleşik Arap Cumhuriyeti(BAC) olarak isimlendirilen yeni Baasçı fikri yılın sonlarında, özellikle öğrenci ey- adı altında birleşmesiyle sonuçlandı. benimseyen gruptu. Daha çok küçük Yeni birleşik devletin Cumhurbaş- kasabalar ve köylerdeki alt sınıf Sünni Müslümanlar, Alevi, Dürzi ve İsma- ililer gibi toplumun birçok kesimine mensup kişilerin sempatisini kazanan bu liderler, bir Arap birliğinden çok “Suriye ulusalcılığı” kavramına önce- lik veriyordu. 23 Şubat 1966 tarihinde Cedid’in ba- şını çektiği askerler, Suriye’nin bağım- sızlığından bu yana on üçüncü ve en kanlı askerî darbeyi gerçekleştirdiler. İki grup arasındaki güç mücadelesi, Emin el-Hafız’ın yenilgisi ve Baas’ın askeri kanadının iktidarı ele geçirme- siyle son buldu. 1966’daki darbeyle birlikte Hafız Esed, Cedid’den sonra 86 KONAK
ülkenin ikinci adamı hâline gelmiş, almaya kalkıştı. Bu gelişmeler üzerine kurdu. Stratejik önemi olan görevle- aynı anda hem genelkurmay başkanlı- harekete geçen Esed, Cedid hükümeti re yapılan atamalardaki temel ölçüt ğı hem de hava kuvvetleri komutanlı- ve Baas’ın tüm yöneticilerini tutukla- Esed’e mutlak sadakatti. Bu çerçevede ğını yürüterek Suriye politikasında et- tıp yönetime el koydu. Sonuçta Laz- Baas rejimi, devletin belirlediği ritüel- kili kişilerden biri olmuştu. Baas Parti- kiye’nin Kardaha köyünde bir Alevî lere zorunlu katılımlarla ve söylemini si Bölgesel İdaresi’nin beş önemli ma- ailesinin çocuğu olarak dünyaya gelen, kabul ettirmekle insanlara baş eğdir- kamı, ikisi Sünni (Atassi ve Zuayyin) 1954’te Humus Askerî Akademisi’n- miş bir rejimdi. ve üçü Alevi (Cedid, Makhus ve Esed) den mezun olarak savaş pilotu olan, Esed’le birlikte Suriye’de ilk kez bir olmak üzere beş darbeci tarafından 1964’te Hava Kuvvetleri kumandanı Nusayri, devlet başkanı oldu. Nusayri- dolduruldu. Esed, savunma bakanlığı ve 1966’dan beri Savunma bakanlığı lere destek verenlerin başında Hıristi- ve hava kuvvetleri komutanlığı mevki- görevlerini sürdüren General Hafız yan ve Dürzî gibi dinsel azınlıklar gel- lerini aynı anda işgal etmesinin avan- Esed, Kasım 1970’te gerçekleştirilen diler. Bireysel ve ortak çıkarlar teme- tajlarını kullanıyordu. Cedid, daha bir askeri ihtilalle iktidarı ele geçirdi. linde düşünen bu gruplar, Baas rejimi sivil bir nüfuz yöntemi benimserken Mart 1971’de yapılan seçimde yedi yıl altında sahip oldukları görece rahatlık Esed, ordudaki yandaşlarını arttırı- süreyle ilk cumhurbaşkanlığı görevini ve güvenliği kaybetme korkusuyla yordu.1967 yılı haziran ayı başlarında üstlendi. Nusayrilere destek verdiler. Bunla- İsrail’le yapılan savaşta (6 Gün Savaş- rın dışında özellikle kırsal kesimlerde ları) alınan yenilgi ve Suriye’nin en 3. 1970-2009 Suriye Arap yaşayan dışlanmış Sünni kabileler ile stratejik bölgelerinden biri olan Golan Cumhuriyeti Şam merkezli zengin Sünniler de Baas Tepeleri’nin kaybedilmesi, Suriye ve 1963’te iktidara gelen Baas Partisi ül- yönetimine destek oldular. Mısır’daki sosyalist rejimlere duyu- kedeki siyasal istikrarı uzun süre sağ- Toplumun her kesimini sadece Nu- lan güveni yok etti. Bu durum Esed’in layamadı. Hafız Esed 1970’te iktidarı sayrilerle kontrol edemeyeceğini bilen otoritesini arttıran bir dönüm noktası ele geçirdi ve 1971 yılında yapılan re- Esed, meşruiyetini artırmak amacıyla oldu. 1967 yenilgisinden sivilleri so- ferandumda oyların %99,2’sini alarak Şam’ın önde gelen Sünni aileleriyle rumlu tutan Esed, hükümete yönelik devlet başkanı seçildi. Devleti istikrara ilişkilerini iyi tuttu ve Sünnileri ya- eleştirilerini artırmaya başladı. Esed, kavuşturması ve sistemin kurumsal- tıştırmak için onlara hükümette yer Arap ülkeleriyle ilişkilerde Cedid’in laştırılması konusundaki başarıların- verdi. dış politikasını fazla sert bularak biraz dan ötürü Esed, gözlemciler tarafın- Hafız Esed’in 10 Haziran 2000 tari- daha pragmatist ve ılımlı bir tutum dan Suriye’nin kurucu babası olarak hindeki ölümü ve yerine oğlu Beşar’ın sergilenmesi gerektiğini savunuyordu. nitelendirildi. Bugünkü siyasal yapı- geçmesi ülke tarihinde bir dönemin Cedid’in Ürdün Kralı’nın devrilmesi- nın hemen tamamında Hafız Esed’in sonunu ilan etti. Eğitiminin iki yıllık ne yönelik politikasını ve Irak’la karşı izlerini bulmak mümkündür. 1972’de bir kısmını Batıda tamamlayarak bir karşıya gelmesini benimsemeyen Ge- Baas Partisi öncülüğündeki altı siyasi tıp doktoru olarak yetişmiş Beşar’ın nelkurmay Başkanı Esed, çatışmalara partiden oluşan Ulusal İlerici Cephe’yi devlet başkanı olması ve Batı düşün- müdahale edilmesine karşı çıkarak kurduktan sonra 1973’te kalıcı bir cesine aşina olan genç bir liderin yö- uçak göndermeyi reddetti ve Cedid’le anayasa hazırlanıp yürürlüğe kondu. netime gelmesi Suriye’nin geleceği ipleri iyice gerdi. Ordunun tamamın- 30 yıllık iktidarı boyunca Esed, ülke- konusunda iyimser beklentilere yol da gücü eline alan Hafız Esed’in iki ra- deki siyasal, ekonomik ve toplumsal açtı. Hafız’ın yerine geçmesi beklenen kibi, Başbakan Yusuf Zu’ayyin ve İb- hayatı kontrol altında tutan bir rejim rahim Makhus tutuklandı. Ardından Esed’in adamları hükümette önemli Baas Partisi’nin pan-arabist söylemleri etkili görevlere getirildi. Birkaç ay sonra olmaktaydı. Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Cedid’e doğrudan meydan okuyacak Abdünnasır’ın sosyalist ve pan-arabist hale gelen Esed, kendisine bağlı tank- politikalar izlemesi giderek iki ülkeyi ları Şam’ın kilit noktalarına yerleştirdi. birbirine yakınlaştırdı. Bu yakınlaşma Şubat 12 Kasım 1970’te toplanan Baas kong- 1958’de Mısır ve Suriye’nin Birleşik Arap resi, Esed’i ikilik çıkarmakla suçlayıp Cumhuriyeti (BAC) adı altında birleşmesiyle Cedid hükümetinin iç ve dış politi- sonuçlandı. kasının desteklenmesi kararını aldı. Toplantının ardından harekete geçen Salah Cedid, Hafız Esed’i görevinden GÖÇ HAREKETLERİ 87
büyük kardeş Basil’in 1994’te geçirdiği hanesi’ni kapattı; ülkedeki siyasi mah- Yönetimin sert tepkisine rağmen trafik kazasında ölmesinden sonra veli- kum sayısını da dört binden, binin ülkenin önde gelen yazar, aydın ve aht tayin edilen Beşar, 1994‘ten iktidarı altına düşürdü. Ülkede bir bahar ha- alimlerinden oluşan geniş bir muhalif devraldığı 2000‘e kadar devlet başkan- vası esmeye, insanlar sokaklarda siyasi kesim 2001’de tek parti yönetiminin lığı için hazırlandı. Önce Humus As- ve entelektüel tartışmalar yapmaya ve sonlanmasını talep eden ikinci bir bil- keri Akademisi’nde eğitim aldı daha STK’lar kurulmaya başlandı. diri yayınlandı. Bu kez imzalayanların sonra Beşar’ın iktidarının toplumsal ve 1996’da kullanılmaya başlanan ancak sayısı 1000 kişi olduğu için 1000’ler siyasal meşruiyet kazanması için bazı üst düzey yöneticilerin kullanmasına Manifestosu olarak adlandırıldı. Baas adımlar atıldı. Devletlerarası ilişkilerde izin verilen internet, Beşar yönetimin- rejiminin, 1970’ten beri ilk kez Baas deneyim kazanması için ülkeyi tem- ce serbestleştirildi. 2001’de yeni bir iktidarını doğrudan hedef alan bu bil- silen yurtdışı ziyaretlerine gönderilen bankacılık yasası çıkarıldı ve özel ban- diriye tepkisi sert oldu, reform süreci- Beşar, Suriye Bilgisayar Derneği’nin kaların açılmasına izin verildi. ni baskı altına aldı ve neticede süreci başına getirildi. Yönetimde Beşar’ın li- Lübnan, Suudi Arabistan ve Ürdün ser- sona erdirdi. Çok sayıda STK lideri derliğine karşı çıkması muhtemel olan mayeli bankaların faaliyetlerde bulun- tutuklandı, bazı muhalif sivil toplum kişiler devre dışı bırakıldı. malarına izin verildi. Özellikle ekono- kuruluşu, gazete ve dergiler kapatıldı. Babasının ölmesi üzerine Suriye Mec- mik girişimci sınıf ile akademisyen ve Baas Rejimi, bildiriye imza atan bazı lisi ve Baas Partisi Beşar’ın devlet baş- sanatçıların başını çektiği entelektüel önemli kişileri tutukladı ve böylece kanı olması için gerekli yasal düzenle- kesim, reform ve demokrasi konula- Şam Baharı’nı sona erdirdi. Şam Ba- meleri yaptı. Bu bağlamda devlet baş- rında görüş alışverişinde bulundukları harı sürecinin yanında giderek özerk- kanı olma yaşı 40’tan 34’e düşürüldü. platformlar ve sivil toplum forumları leşen STK’ların artan reform talepleri Beşar, 10 Temmuz’da yapılan referan- oluşturdu. Batılılar bu gelişmeleri “Şam yoğunlaştı. Kısıtlamaların azalması dumda oyların %97’sini alarak devlet Baharı” olarak nitelendirdi. üzerine çeşitlenen Suriye medyası ve başkanı oldu. 27 Eylül 2000’de idari, ekonomik ve ya- özellikle gelişen cep telefonu ve bilgi- İktidara geldiğinde Beşar’ın amaçları- sal reformlar talep eden 99’lar Manifes- sayar teknolojisi rejim muhaliflerinin na ulaşmasında yardımcı olacak yakın tosu yayınlandı. Bu bildiride 1963’ten beslenme damarlarını oluşturdu; an- bir çevresi yoktu. Babasının çevresini beri ülkede uygulanan olağanüstü halin cak Şam Baharı bağlamındaki faaliyet- ve sosyal sermayesini kullanmanın kaldırılması, bütün siyasi suçluların ler ülkede bütünleşmiş bir muhalefet yanında pek çok arkadaşını önemli serbest bırakılması ve siyasal partiler ile hareketinin kurulması konusunda ba- mevkilere getirerek kendi kadrosunu STK’ların kurulmasına müsaade edil- şarılı olamadı. oluşturdu ve yönetimini sağlamlaş- mesi talep edildi. Farklı kesimleri ve 2005’in başlarında muhalif Araplar tırdı. Yönetiminin ilk dönemlerinde çıkarları temsil eden imzacıların ortak ile Kürtler tarafından Temel Özgür- değişim beklentileri doğrultusunda talebi olan siyasi reform beklentisi ül- lükler ve İnsan Hakları Savunması Esed, muhaliflere uygulanan zulmün kedeki demokratik muhalefetin temel için Koordinasyon Komitesi adıyla sembolü haline gelen Mezze Hapis- amacı olarak kabul edildi. bir diyalog platformu oluşturuldu. Hemen sonrasında ülkedeki en bü- Lazkiye’nin Kardaha köyünde bir Alevî yük muhalefet kuruluşlarından biri ailesinin çocuğu olarak dünyaya gelen, olan Sivil Toplumun Canlandırılması 1954’te Humus Askerî Akademisi’nden Komitesi, Müslüman Kardeşler dahil mezun olarak savaş pilotu olan, 1964’te farklı muhalefet grupları arasında ulu- Hava Kuvvetleri kumandanı ve 1966’dan sal bir diyalog başlatma çağrısı yaptı. beri Savunma bakanlığı görevlerini Böylece ülkedeki muhalefet ilk kez çok sürdüren General Hafız Esed, Kasım farklı kesimlerin oluşturduğu geniş 1970’te gerçekleştirilen bir askeri bir ittifak oluşturarak bir araya gelme ihtilalle iktidarı ele geçirdi. Mart 1971’de çabalarını eyleme dönüştürdü. Bu iş yapılan seçimde yedi yıl süreyle ilk birliğinin neticesinde, Ekim 2005’te cumhurbaşkanlığı görevini üstlendi. Müslümanlar, Hıristiyanlar, Kürtler, sekülerler ve eski komünistler gibi farklı muhalif kesimlerin hazırladığı Şam Bildirisi ilan edildi ve ortak dört temel ilke (çoğulculuk, şiddete baş- 88 KONAK
Hafız Esad da 5.000 kişi hayatını kaybetti. 1925’te mus ve Hama’da büyük kayıpların ya- başlayan bu isyanın bastırılması ve şandığı çatışmalar oldu. Suriye’de her vurmama, muhalefet arasında birlik katliamlar, Fransa’nın otorite kurması geçen gün tırmanan çatışma ortamına ve demokratik değişim) üzerinde uz- 1927’e kadar sürdü. Bu olaydan sonra İngiltere müdahale etti. İngiltere Baş- laşıldı. Esed yönetimi bildiriyi, ABD Suriye’de milliyetçi cephe daha da be- bakanı Churchill, Fransa yönetimini ve İsrail çıkarlarına hizmet eden bir lirginleşti ve Fransa’ya karşı çok ciddi bölgeye askeri birlik gönderileceği ihanet belgesi olarak yorumladı ve bir bir muhalefet hareketi başladı.1928’e yönünde tehdit etti. Bu durumu göze kez daha muhalif avına çıktı. Pek çok gelindiğinde Fransa bu muhalefeti ta- alamayan Fransa ateşkes ilan ederek STK, televizyon kanalı, radyo istasyo- nımak zorunda kaldı. Şubat 1946’da BM’nin çözümünü ka- nu ve internet sayfası yasaklanmış ve 1936’da yapılan antlaşma gereğince, bul etti. 15 Nisan 1946’da da Fransız kapatıldı. Bildiriyi imzalayan 12 kişi 1943’te Suriye’de genel seçimler yapıl- askerleri Suriye topraklarını terk etti. tutuklanarak birkaç yıllık hapis ceza- dı. Seçimlerde Fransızların hoşlanma- Böylelikle Suriye’deki 25 yıllık Fransa larına çarptırıldı. yacağı bir tablo ortaya çıktı. Halk bu mandası son buldu. İsyanlar ve Katliamlar seçimlerde Fransız karşıtı gruba des- Suriye coğrafyasının Osmanlı Devle- tek vererek Milliyetçi Cephe Hüküme- 1. Halep Katliamı ti’nden ayrılışı, kısa süren Faysal dö- ti kurulmasını sağladı. Bu seçimler Su- Bağımsızlığını Fransa’dan alan Suri- nemi ve ardından gelen Fransız man- riye’de yeni bir dönemin başlattı. Dev- ye’de ilk katliam Aralık 1947’de Ha- da yöntemi halkta huzursuzluğa yol let Başkanı Şükrü el-Kuvvetli oldu. lep’te yaşandı. Katliamda 75 Halepli açtı. Fransız mandasına karşı halkı tek Bu durumdan rahatsız olan Fransa Musevi öldürüldü. Yüzlerce Musevi çatıda birleştirmeye çalışan Sunni Su- tutuklamalara ve şiddete başvurdu. yaralandı. Musevilere ait evler ve bi- riye Ulusal Grubu oluşturuldu. Ulusal Fransa bu konuda geniş bir kampanya nalar tahrip edildi. Bunun neticesinde Cephe’nin amacı dini, sınıfsal ayrıca- yürüterek Milliyetçilere karşı savaşan Halep’te nüfusu 10.000 civarında olan lıkları ve fikirleri bir kenara bırakarak özel birlikleri (Troupes Speciales du Musevilerin çok büyük bir bölümü tüm grupları birleştirmekti. Fransa bu Levant) oluşturdu. Özel birlikler ka- Halep’i terketti. Birleşmiş Milletlerin durumdan rahatsızdı. Bu yüzden ülke- nalıyla Suriye’de birçok tutuklama ve 29 Kasım 1947’de Filistin ile ilgili aldı- yi etnik kökene göre beş ayrı ülkeciğe şiddet olayları gerçekleştirdi. ğı İsrail yanlısı bir karar Orta Doğu’da ayrıştı. Bunu Suriye Milli Birlikçilerin Ocak 1945’e gelindiğinde Milliyetçi ve Kuzey Afrika’da büyük gösterilere karşıtlığı ve geri birleşmeler süreci iz- Cephe Fransa’ya ulusal ordunun ku- neden oldu. Halep’te Musevileri hedef ledi. rulduğunu bildirerek savaş ilan etti. alan katliamı ondan sonraki katliam- Fransız mandası Suriye halkını yoksul- Milliyetçi Cephe Fransızların ülkeleri- lardan ayıran temel bir özelliği vardı; luğa ve kavgaya itmişti. Bu durumun ni terk etmelerini istedi. Ancak Fran- Suriye’de sadece o katliamda Esed Ai- vahametini anlayan halk, Müslüman sız yönetimi Suriye’yi terk etmek ni- lesi’nin imzası yoktu. ve Hıristiyan demeden Fransa’ya karşı yetinde değildi. Bunun üzerine Mayıs 1970’de iktidarı ele geçiren Hafız Esed ayaklandı. Ancak ayaklanma oldukça 1945’e gelindiğinde Şam, Halep, Hu- “tek adam” yönetim tarzıyla bütün kanlı bir şekilde bastırıldı. Ayaklanma- GÖÇ HAREKETLERİ 89
Hama katliamı amla hiçbir ilgisinin olmadığını iddia 4. Tadmor Hapishanesi Katliamı etti ve Hafız Esed’in muhalefeti halkın Bu katliam 1980’de yapıldı. Palmira muhalif grupları sindirdiği gibi Müs- gözünde küçük düşürmeye çalıştığını kentindeki bu hapishane, Suriye’nin lüman Kardeşler hareketini de hedef savundu. Bu olayın sonucunda seri tu- doğusundaki çöldedir. Fransız sömür- tahtasına koydu. 1976 sonrası şiddet tuklamalar oldu ve Esed yönetimi mu- geciliği döneminde askeri üs olarak olaylarının tırmanmasıyla beraber halefet hareketine mensup 15 tutuk- kurulan bu tesis Esed Ailesi ile kısa sü- Esed rejimi olayları kanlı bir şekilde luyu Irak hesabına casusluk yaptıkları rede insan hakları ihlallerinin, vahşe- bastırmaya başladı. Rejimle Müslü- gerekçesiyle idam etti. Ama Esed’in tin, işkencenin ve faili meçhul infazla- man Kardeşler Hareketi arasında ya- bu sert tepkisi halkta huzursuzluğa rın merkezi oldu. Diktatör Esaed 80’li şanan çatışmalar birçok Müslüman yol açtı. Halk silahlı direniş gruplarına yıllar boyunca binlerce muhalifi bura- Kardeşler üyelerinin hapse girmesine, destek vermeye başladı. Bu olay mu- daki işkence tezgahlarından geçirdi. ağır işkence ve kötü muameleye ma- halif Müslüman Kardeşler Örgütü ile Muhalif grupların Hafız Esed’e başarı- ruz kalmasına neden oldu. Bu tarihten kanlı Hafız Esed rejimi arasında kan sız bir suikast girişiminden sonra kar- sonra Esed yönetimi birçok Müslü- davası başlattı. deşi Rıfat Esed’in komutasındaki kanlı man Kardeşler üyesini de idam etmeye Savunma Tugayı Tadmor Cezaevi’ne başladı. 3. Jisr al-Shughour Katliamı girdi ve hücrelerde tahminen 1.000 tutukluyu öldürdü. Tadmor Cezaevi 2. Halep Topçu Okulu Katliamı Hafız Esed’in ikinci katliamı 1980’de 2001 yılında kapatıldı ve geri kalan bü- İdlib’teki Jisr al-Shughour adlı yer- tün siyasi tutuklular Suriye’nin diğer Hafız Esed ilk katliamını 1979’da yap- leşimde yaşandı. Burada halk, Hafız cezaevlerine nakledildi. Ama Tadmor tı. Bu katliamda 83 kişi öldürüldü. Ha- Esed’in insafsız politikalarını protesto Cezaevi 15 Haziran 2011’de yeniden lep’e bağlı el-Ramouseh yerleşiminde etti. Bu protesto sırasında parti bina- açıldı ve bugün de Beşar Esad muha- Ibrahim el-Youssef adlı subay berabe- sı ve kışlaya girdi. Hafız Esed muha- liflerini burada yok ettiği idda ediliyor. rindeki grup, Halep Topçu Okulu’nda lefet eden Jisr al-Shughour halkını 32 harp okulu öğrencisini öldürdü ve affetmedi ve protestoları sert biçimde 5. Halep Kuşatması 54 kişiyi de yaraladı. Suriye İçişleri bastırdı. 50 ila 200 sivil hunharca kat- Halep kuşatması art arda gerçekleştiri- Bakanı Adnan al-Dabbagh olayın ar- ledildi. Düzinelerce gösterici yaralan- len katliamların toplu adıdır. 1980’de dından Müslüman Kardeşler Örgütü- dı. Halep ile Lazkiye arasında yer alan diktatör Hafız Esed’in liderliğinde- nü Alevi asıllı öğrencileri katletmekle Jisr al-Shughour’a helikopterlerle sevk ki Suriye rejimin güçleri tarafından suçladı. Ama Enformasyon Bakanı İs- edilen Suriye Özel Kuvvetleri’ne bağlı Müslüman Kardeşlere ve diğer bütün kender Ahmed, ölenler arasında Sün- birlikler kışlayı ve parti binasını basıp, Sünni gruplara uygulanan bir askeri nilerin ve Hristiyanların da bulundu- buralardaki muhalifleri katletti. operasyondur. “Souk al-Ahad” adlı ğunu daha sonra kabul etti. Müslüman yerleşimde 13 Temmuz 1980’de askeri Kardeşler Örgütü katliamdan iki gün araçlarla gelen militan gruplar sıradan sonra bir bildiri yayınladı ve hüküme- işçilere, köylülere, kadınlara ve çocuk- ti yalanladı. Muhalefet, örgütü katli- lara saldırdı. Bu katliamda 192 kişi öldü. Yaralı sayısı hiçbir zaman biline- Hafız Esed, Şubat 1982’de Hama’da 40.000 medi. “Al-Masharqah” adlı yerleşim- masum sivili gözünü kırpmadan öldürdü. de Ramazan Bayramı’nda 11 Ağustos 1980’de, askerler burayı kuşattı ve ev- leri boşalttı. Daha sonra açılan ateşte en az 100 kişi hayatını kaybetti. Bu toplu katliamın ardından ölüler ve ya- ralılar buldozerle gömüldü. “Aqyol” yerleşiminde de El-Almagly meyda- nında 2.000’den fazla genç katledildi. 6. Hama Katliamı Katliamlara devam eden Hafız Esed Nisan 1981’de boş durmadı. Katil 90 KONAK
Esed Hama yakınlarındaki bir Alevi Ekim 2005’te Müslümanlar, Hıristiyanlar, köyüne başarısız bir terör saldırısını Kürtler, sekülerler ve eski komünistler gibi bahane etti. Bunun karşılığında inti- farklı muhalif kesimlerin hazırladığı Şam kam eylemi olarak Hama’da 14 yaşın Bildirisi ilan edildi ve ortak dört temel üzerindeki erkek nüfus arasından rast- ilke (çoğulculuk, şiddete başvurmama, gele seçilen 400 Sünni kökenli Hamalı muhalefet arasında birlik ve demokratik idam edildi. değişim) üzerinde uzlaşıldı. Esed yönetimi bildiriyi, ABD ve İsrail çıkarlarına hizmet 7. Büyük Hama Katliamı eden bir ihanet belgesi olarak yorumladı Hafız Esed, Şubat 1982’de Hama’da ve bir kez daha muhalif avına çıktı. 40.000 masum sivili gözünü kırpmadan öldürdü. Kötü yaşam şartlarına ve çok tahminlere göre, Suriye nüfusu yaklaşık Osmanlı Devleti çöktükten sonra Fran- ağır baskılara dayanamayan Hama halkı 18.016.874 kişiydi. Araplar, nüfusun sa’nın Suriye’de uyguladığı etnik ve isyan etti ve bunun için çok ağır bir be- %90’ını oluşturan baskın etnik kimlik- dini azınlıkları ön plana çıkaran politi- del ödedi. Uzun süredir Esed rejiminin tir. Ülkenin resmi dili Arapçadır, eği- kası ise 1920’lerden itibaren çatışmayı işkencelerine, toplu tutuklamalarına, timde sadece Arapça kullanılır ve nü- beraberinde getirdi. Fransız mandası toplu katliamlarına dayanmaya çalışan fusun %82,5’i Arapça konuşur. Ülkede döneminde uygulanan “Böl ve Yönet” halk, Hama’da yönetime el koydu. Kısa Arapça dışında kendi etnik dillerini ko- politikası, Suriye’deki etnik ve dini bö- sürede çatışmalar başladı ve Hafız Esed, nuşan farklı toplumsal gruplar da var- lünmüşlüğün ve Arap kimliğiyle azınlık kardeşi Rıfat Esed’i ve ona bağlı özel dır. Genellikle Sünni Müslümanların kimliklerinin çatışmasının en önemli kuvvetleri halkın üzerine gönderdi. Bazı dili Türkçe, Kürtçe, Kafkas dilleri, Hı- nedenlerinden biri oldu. Suriye’deki iddialara göre Suriye ordusu saklanan ristiyanların Ermenice, Aramice, Sür- Araplarda Suriyelilik kimliğine oranla direnişçileri yok etmek için kimyasal si- yanice ve Yahudilerin de İbranicedir. Arap kimliği daha ağır basmaktadır. lah kullandı. Bu canice saldırının ardın- Dini bakımdan %86 ağırlığı olan Müs- dan Suriye’de toplumsal muhalefet uzun lümanlar, %74 Sünni %12 Şii olarak ay- 2. Kürtler bir süre sessiz kaldı. Hafız Esed’in ölü- rılırlar. Hristiyanların oranı %10, Dür- Suriye’deki etnik dil konuşan en bü- münden sonra yerine geçen Beşar Esed zîlerin ise %3 tür. Geriye kalan %1’lik yük azınlık, nüfusun yaklaşık %8 ka- babasına göre daha ılımlı bir politika iz- kısmı Yahudi, Yezidi, İsmaili ve Caferi darını oluşturan Kürtlerdir. Kürtlerin lemiştir. Ancak onun en büyük katliamı gibi azınlık gruplar oluşturmaktadır. çoğu Sünni’dir, az bir kısmı ise Alevi, Arap Baharının Suriye’de yaşanmasın- Yezidi ve Hristiyan’dır. Sünni çoğun- dan sonra görülmüştür. 1. Araplar luk dil olarak Kuzey Kurmançisi, Hı- Nüfusun çoğunluğunu oluşturan ristiyanlar ise Kurmançi’nin yanı sıra Suriye’nin Etnik ve Kültürel Arapların %70’i Sünni mezhebine, di- Süryanice ve Neo-Aramice’nin çeşitli Yapısı ğerleri Alevi, İsmaili ve Şii mezhepleri- lehçelerini konuşur. 1920–1946 yılları arasında Fransız ne mensuptur. 1925 nüfus sayımında Suriye ve Lüb- manda yönetiminin egemenliğinde Milliyetçiliğin ve Batılıların, etkin bir nan’ı içeren Fransız bölgesinde Kürt- kalan Suriye’de, Fransızların politika- şekilde Orta Doğu coğrafyasına gir- ler toplam nüfusun %6,2’sini oluş- ları sonucu etnik ve dini farklılıklar diği 19.yy’dan önce Osmanlı sistemi turmaktalardı. Suriye içinde Kürt teşvik edildi. 1946 yılında Fransızların içinde Araplar, Kürtler, Türkmenler, oranının manda yönetimi dönemin- tamamen çekilmesiyle kurulan Ba- Çerkezler, Ermeniler gibi belli başlı de Lübnan’ın Suriye’den ayrılması ve ğımsız Suriye Devleti ise etnik ve dini etnik gruplar Suriye’de genellikle ken- Türkiye’den Suriye’ye Kürt göçü ile farklılıklar ve Batılı devletlerin dış mü- di aralarında barış içinde yaşamayı arttığı görülmektedir. Suriye Kürtle- dahaleleri sonucu uzun süre istikrarlı başarmışlardır. Bununla birlikte nü- ri hakkındaki son istatistiklere göre bir siyasi irade oluşturmayı başarama- fusun çoğunluğunu oluşturan Sünni Fransız manda yönetimi tarafından dı. Toplumsal çatışma ve siyasi kaos Arapların sistem içinde siyasi ve eko- oluşturulan Suriye’de 1943’te yapılan da ters tepki olarak etnik ayrımcılığı nomik ağırlığı olduğunu da belirtmek nüfus sayımlarında ülkede yaşayan ve alt kültürleri harekete geçirdi. gerekmektedir. Kürtlerin Suriye’nin toplam nüfusu- 21.yy’da Suriye halkı, kültürel olarak nun %7,5-8 ‘ini oluşturduğu tespit önemli ölçüde homojen olmakla birlik- te etnik ve dini kimlik açısından büyük bir çeşitlilik sergilemekteydi. 2004’teki GÖÇ HAREKETLERİ 91
Tadmor hapishanesi uydu görüntüsü (Wikimapia) bastırmakta kullanılan “Troupes Speci- ales” birliklerine katılan Ermeniler uzun edildi. 1943 sonrasında Suriye’ye Kürt sine neden oldu. Bu şartlarda Suriye süre Suriyeli Araplardan düşmanca bir göçü çok fazla olmadığı için bu oran Hükümeti bu gelenlere karşı bir tedbir yaklaşım gördüler. Baas ve BAC dönem- sonraki yıllarda çok fazla değişmedi. almak zorunda kaldı ve 1962’de 1945 lerinde Ermeni dilinde çıkan gazeteler Suriye’deki Kürt nüfusunun Afrin ci- yılı öncesinde Suriye’de yaşadığını ve kültürel faaliyetleri yasaklandı. varındaki Kürt Dağında %30 ‘u Ayn- ispat etmeyen 120.000 Kürt’ü vatan- El Arap (Kobani) bölgesinde %10’u daşlıktan attı. Cezire’ye süren bu göç 4. Çerkesler Cezire bölgesinde de %40’ının yaşa- dalgaları 1950’lilere kadar devam etti. Çerkesler iki farklı tarihte Suriye’ye dığı belirtilmektedir. Özellikle Cezire göç ettiler. İlk gelenler Rusların baskı- bölgesindeki Kürtler Suriye yerlisi ol- 3. Ermeniler sı sonucu Kafkasya’dan Samsun’a göç mayıp Türkiye’den göç etmişlerdir. Ermeniler, tarihin eski zamanlardan ettiler, daha sonra da Suriye’ye yer- Cezire bölgesine II. Abdülhamid dö- beri Suriye bölgesinde yaşamaktadır. leştiler. 1872 göçüyle gelen bu Çerkes neminde bölgenin asayişi sağlanarak Halep, Memluklular devrinden günü- grubu 1000 kişi civarındadır. Bir kısmı göçebe Kürt aşiretleri daha güneydeki müze kadar Suriye’de Ermenilerin en Hama ve Humus’a, diğerleri de Go- arazilere yerleşmeye başladılar. I. Dün- önemli merkezi olmuştur. Suriye’ye, lan’a yerleştirildiler. İkinci aşamada ge- ya Savaşından sonra Fransız manda- 20 yy’daki ilk büyük Ermeni göç dal- lenler ise 1878’de Balkanlar’da yerleşik sında Suriye Devletinin kurulmasıyla gası ise Birinci Dünya Savaşı devam haldeyken Suriye’ye gönderilen 1200 sınırlar aşiretlerin göçlerine kapatıl- ederken Osmanlı Devleti’nin çıkardığı dolayında Çerkesti. Ardı ardına göç mışsa da Türkiye’de devlet ile çatışan “Tehcir Kanunu” sonucu gerçekleşti. eden kafilelerle Suriye Çerkes nüfusu aşiretlerin göçü devam etmiştir. Bunları 1920’lerde Fransa’nın Anado- 70.000’i buldu. Fransız mandası dö- 1920 sonrasında Suriye Kürt göçü lu’dan çekilmesiyle Halep’e göç eden neminde çeşitli ayrıcalıklar elde eden sadece politik değil, ekonomik gerek- 50.000 Ermeni göçmen takip etti. Ki- Çerkesler için Arap-İsrail Savaşları bir çelerle de devam etti. 1950’lilerde Ce- likya’dan Halep’e gelen bu Ermeni dönüm noktası oldu. 1948 Savaşında zire bölgesindeki makineleşme ve su göçmenler, daha sonra El-Cezire böl- Suriye Ordusu içinde özel bir Çerkes kuyularıyla sulama, büyük bir tarım gesindeki Kamışlı, Haseke gibi kasaba- birliği İsrail’e karşı savaştı ve Çerkes- mucizesi gerçekleştirdi özellikle Mar- lara yerleştiler. ler devlet yapısında yer almaya başladı. din çevresinden göçün devam etme- Fransız Mandası Döneminde, Fransız 1967 Savaşı’nda İsrail’in, “Çerkeslerin karşıtı bölgesel Sünni Arap isyanlarını Başkenti” denen Kunteyra’yı da içine alan, Golan’ı işgal etmesiyle Golan’da Palmira kentindeki bu hapishane, Suriye’nin yaşayan 25.000 Çerkesin çoğu Şam ya- doğusundaki çöldedir. Fransız sömürgeciliği kınlarındaki yerleşim birimlerine, bir döneminde askeri üs olarak kurulan bu kısmı da ABD’ye göç etti. tesis Esed Ailesi ile kısa sürede insan hakları ihlallerinin, vahşetin, işkencenin ve 5. Türkmenler faili meçhul infazların merkezi oldu. 7. ve 8. yy’dan beri Fırat ve Dicle’ye indikleri, Mezopotamya ve Anado- lu’dan Suriye’ye göçtükleri, 9. ve 11. yy.dan bu yana Suriye coğrafyasında yaşadıkları bilinen Suriye Türkmenle- ri, nüfusun yaklaşık %2’lik bölümünü oluştururlar. Suriye Türkmenleri, ilk yerleşimlerinde göçebe olarak kal- mışlarsa da sonradan yerleşik düzene geçmişlerdi. Türk dili konuşan nüfus sayısının 300.000’nin üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. 6. Süryaniler Hristiyanlığın yayıldığı ilk dönemler- de bu dini kabul eden Mezopotamya- 92 KONAK
lılar, Süryani ve Süryanilik adı altında Suriye’de Türkmen Nüfus Yoğunluğu (turkomania.org) bir bloklaşma gösterdiler. Nasturi, Ya- kubi ve Keldani Kiliselerine mensup kendini Alevi olarak yani Şia’nın bir kurduğu mezhebin üyeleridir. Dürzi- olanlar ırki olarak Süryani’dir, ayin kolu olarak sunmaktadır. Nusayrile- leri Franklara bağlayan bir söylentiye dilleri de Süryanicedir. rin ise Suriye’deki %75’i, nüfus olarak göre ise, 12.yy’da yurtlarına geri dö- çoğunluğu oluşturdukları Lazkiye böl- nemeyen Comte de Dreux komuta- Suriye’nin Dini Yapısı gesinde yaşarlar. Büyük bölümünün sındaki bir miktar Haçlı askeri Suriye Tek tanrılı üç ana dinin doğduğu top- tarım sektöründe çalışması nedeniy- dağlarına çekilip oradaki yerli halkla raklar, Suriye bölgesinin çevresinde le Lazkiye’ye bağlı kırsal kesimde de evlenerek İslam ülkesinde bir Hıris- yer aldığı için ilk yayılma alanları da çoğunluğu oluştururlar. 1970’lilere tiyan topluğu kurmuşlardır, Dreux Suriye oldu. Roma İmparatorluğu kadar Nusayriler kıyı şehirlerinde ve adının değişime uğramış hali olan döneminde Hristiyanlığın tesirinde kasabalarda Sünnilere ve Hristiyanlara “Dürzi” adını almışlardır. Günümüz- kalan bölge Hz. Ömer’in 636’da fethi oranla azınlıkta yer aldılar. Nusayrile- de %90’ından fazlası güneydeki El-Sü- sonucu İslamlaşmaya başladı. Dört rin yaşadığı Lazkiye bölgesi, “Bağımsız veyde ilinde yaşarlar. Golan Tepeleri, Halife döneminde başlayan İslamiyet Suriye” kurulmadan önce ekonomik Halep ve Şam’da da bir miktar Dürzi teki parçalanmalar dinin farklı yo- olarak yoksul ve az gelişmiş bir bölgey- yaşamaktadır ve ülkedeki toplam nü- rum şekillerini ortaya çıkardı. Bunun- di. Fransız Mandası döneminde Nu- fusları 350.000 civarındadır. la birlikte Orta Doğu’daki dinlerde; sayri kimliği ön plana çıkarıldı ve Nu- Müslüman Araplar 8.yy’da Suriye’yi Zerdüştlüğün, eski Yunan dinlerinin sayrilerin geçmişi Fransızların eliyle fethedene kadar ülkedeki en kalaba- ve Hinduizm’in etkilerini de görmek tekrar oluşturuldu. Nusayriler için asıl lık topluluk Hristiyanlar idi. Suriye’de mümkündür. 21. yy’ın başında Suri- büyük gelişme, Hafız Esed’in 1970’de farklı alanlara yayılmış olan Hristiyan ye’nin dini yapısının %90’a yakınını iktidarı ele geçirmesidir. 1970’lerden mezhepler arasında nüfus bakımından Müslümanlar, %10 civarını Hristiyan- sonra Nusayriler devlet ve ordu kad- en geniş topluluk, çoğunluğu Arap et- lar oluşturmaktadır. Bir miktar da Ya- rolarında etkin bir şekilde yer alarak nik kimliğine sahip, Grek Ortodoks- hudi ve Yezidi bulunmaktadır. kısa yoldan sınıf atlamış ve şehirlerde lar’dır. Fransız Mandası döneminde Müslümanlar Sünni ve Şii olarak mez- yaşamaya başlamışlardır. ise Fransa’nın yoğun desteğini alan heplere ayrılırlar. Sünni Müslüman- Dürziler, 1017 yılında kendini Tanrı Hristiyanlar, 1930 Anayasası ile hükü- lar Suriye’de nüfusun çoğunluğunu ilan ettikten sonra esrarlı bir şekil- met kurumlarında temsil edilme hak- oluşturmaktadırlar. Sünniler toplam de ortadan kaybolan Fatimi halifesi kını elde etmişler, kendi yüksek eğitim nüfusun %74’ü kadar olup, Lazkiye ve el-Hakimi’in veziri Hazma bin Ali’nin düzeyleri sayesinde de kamu idaresin- Es-Süveyde eyaleti dışında her yerde çoğunluktadırlar. Nüfustaki çoğunluğunun da etkisiyle Sünni İslam; Memlukler ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde hâkim siyasi güç merkezleri tarafından des- teklendi ve Hafız Esed’in iktidara gel- diği 1970’lere kadar Suriye siyasi ve idari mekanizmasında hâkim sınıf ko- numunda oldu. Manda dönemindeki Fransa’nın azınlıkları destekleyen po- litikalarına rağmen Sünniler, Bağımsız Suriye kurulduktan sonra gerek ordu- nun üst düzey kademelerinde gerek- se Baas Partisi’nin üst kadrolarında önemli yerler işgal ettiler. Hafız Esed hakimiyetindeki Suriye yönetiminde de Sünnilere önemli görevler verildi. Şiilik, Sünnilikten sonra Suriye’de en yaygın İslami mezheptir. Nusayrilik GÖÇ HAREKETLERİ 93
1516 yılında Mercidabık’da Memluk pılan hudut anlaşması Halep vilayetini Sultanını yenen Yavuz Sultan Selim ikiye böler şekilde oldu. Anadolu ve Han, Suriye ve tüm İslam coğrafyasında Suriye’deki Türk Devletlerinin haki- Osmanlı Türkleri’nin hakimiyet dönemini miyetleri, doğudan gelen Moğollar ve başlatmıştır. Suriye, Osmanlı hakimiyetine batıdan gelen Haçlı orduları ile zayıf- girdiği 1516 yılından 1918 yılına kadar 400 ladığı dönemlerde; Anadolu’dan Suri- seneden fazla bir zaman kuzeyde Halep ye’ye, bazen de Suriye’den Anadolu’ya ve güneyde Şam olmak üzere, merkeze devamlı Türkmen göçleri olmuştur. bağlı iki vilayet halinde idare edilmiştir. Bu iki vilayetten Şam, esas itibariyle Arap 1. Suriye’ye Yerleşen Oğuz nüfusunun iskân sahası olurken, Halep Boyları vilayeti nüfus bakımından çoğunlukla Türk Bozoklar: Bozoklar Amik Ovasından vilayeti durumunda idi. itibaren doğuya doğru Halep bölge- sinde ve buradan da Asi ırmağı vadisi de tercihli bir yere sahip olmuşlardır. anılmaktalar. * boyunca Şam bölgesine kadar yay- Bunlarla birlikte kendi çabalarıyla elde Ön Asya’ya Türk göçlerinin başlan- gındır. Bozoklu Türkmenler içinde ettikleri ekonomik zenginleşme sonu- gıç tarihi çok kesin bilinmemektedir. en mühimleri Bayat, Afşar, Beğdili ve cu modern Suriye’de Hıristiyanlar ile Tarihi olarak; Türklerin Ortadoğu’da Döğer Boyuna mensup olan oymaklar Müslümanlar arasında ekonomik, kül- varlığı 8. Asrın ilk yıllarından sonra; yer almaktaydı. türel ve siyasi çatlak büyümüştür. Gü- 865 de Mısır’da Tolunoğlu Beyliğin- Üçoklar: Üçoklar ise Amik Ovasından nümüzde Grek Ortodokslar, Şam, Laz- den başlayarak I. Dünya Savaşı sonuna güneye doğru Lazkiye ve Trablusşam kiye, Humus, Hama civarında yaşarlar. kadar süren kesintisiz bir süreçtir. istikametinde Ensariye Dağlarının Yahudiler ise günümüzde; Halep, Şam 1243 Kösedağ bozgunu sonrasında batısında meskûn idiler. Bunların en ve Kamışlı civarında yaşamaktadırlar. 40.000 çadırlık Türkmen boyu Ana- meşhurları Yüreğir, Yıva, Kınık, Ba- Eski dönemlerden beri bölgede yaşayan dolu’dan Suriye’nin muhtelif yerlerine yındır, Salur ve Eymür boylarına bağlı Yahudilere Orta Çağ’da İspanya’dan göç etmiştir. oymaklardır. kaçıp Osmanlı Devleti’ne sığınan Ya- 1516 yılında Mercidabık’da Memluk Kaynaklarda Suriye’nin kuzeyinde hudi göçmenler katılmıştır. sultanını yenen Yavuz Sultan Selim oturan Türkmenlere “Halepli Türk- İsrail Devleti’nin kurulmasından sonra, Han, Suriye ve tüm İslam coğrafya- menler” güneyinde oturanlarına ise Yahudiler’ in önemli bir kısmı İsrail’e sında Osmanlı Türkleri’nin hakimiyet “Şamlı Türkmenler” denmektedir. göç etmiştir (1943’te 30.000 olan Ya- dönemini başlatmıştır. Suriye, Os- Rakka bölgesindeki Türkmenler de hudi nüfusu,1948 sonrası 6.000’e düş- manlı hakimiyetine girdiği 1516 yı- ağır ağır göç ederek, Azez, el-Bab, tü). Bununla birlikte 1967 Savaşı’nda, lından 1918 yılına kadar 400 seneden Münbiç, Cerablus, Çobanbey ve Ga- Golan’ı işgal eden İsrail’in uyguladığı fazla bir zaman kuzeyde Halep ve gü- ziantep’in güneyinde oturan diğer yerleşim politikaları sonucu şu anda neyde Şam olmak üzere, merkeze bağlı Türkmenlerin yanına yerleştiler. Bu yaklaşık 20.000 Yahudi yerleşimci Go- iki vilayet halinde idare edilmiştir. Bu şekilde devam eden hareket neticesin- lan Tepeleri’nde yaşamaktadır. iki vilayetten Şam, esas itibariyle Arap de XIX. yüzyılda Rakka bölgesi, yer- nüfusunun iskân sahası olurken, Ha- leştirilen Türkmenlerin terk ettiği bir Bir Göçmen Olarak Suriye lep vilayeti nüfus bakımından çoğun- saha durumuna geldi. Türkmenleri lukla Türk vilayeti durumunda idi. Bugün Suriye’de yaklaşık 3,5 milyon Kahramanmaraş, Gaziantep, İsken- 2. Türkmenlerin Bugünkü Türk yaşamaktadır. Bu konuda kesin derun, Antakya, Şanlıurfa ve Rakka, bir rakam bulunmamaktadır. Suri- Halep vilayetinin sancakları idi. 1918 Yerleşim Birimleri ye’de yaşayan Türklerin azınlık hak- yılında Türk kuvvetlerinin Halep’in ları olmadığı için nüfus sayımlarında kuzeyine çekilmesini takip eden hadi- Her ne kadar söylediğimiz üzere, milliyetleri ile sayılmamaktadırlar. seler ve 1950 yılında Fransızlar ile ya- 1939’da Hatay Türkiye’ye dahil olmuş- Gündelik hayatta Türkmen olarak sa da Suriye’de bilhassa Hatay vilayeti ile Gaziantep vilayetimizin Suriye’ye komşu olan bölgelerinde kesiksiz ola- rak yüzlerce Türk köyü Suriye tara- fında kalmıştır. Bunlardan 1. grubun Bayır ve Bucak Türkmenleridir. Bugün 94 KONAK
Lazkiye vilayetine bağlı olan Bayır-Bu- köylerin arasında Arap köyü yoktur. radaki Türklerin bir kısmı Kafkasya cak bölgesi çoğunlukla Türk köyleri Ayrıca Türkiye ile de aralarında Arap kökenlidir. bulunur. Bu köyler isimlerinden de köyü yoktur. Bu bölge, Suriye yöneti- Şam ve Çevresi: Osmanlı döneminden anlaşıldığı üzere, eski Türk köyleri ol- mini elinde tutan Nusayriler için çok kalan büyük toprak sahipleri ve zengin malarına rağmen Fransız idaresi döne- önemlidir. tüccar, Türk aileler yaşar. Ayrıca 1967 minde Ermenilerin adı geçen köylere savaşı sonrasında Golan tepelerinden yerleştirildikleri anlaşılıyor. Aslında, Halep ve Çevresi: Halep şehir merkezi çok sayıda Türk Şam’a göçmüştür. bölge, Güney-Doğu Anadolu ile bir- ve çevresindeki kaza ve köylerde Türk Şam çevresinde Havran bölgesinde de likte değerlendirilmelidir. Etnik yapı, nüfusu çok yoğundur. Bu bölge; Gazi- Türklerin yaşadığı bilinmektedir. yaşayış biçimi, maddi ve manevi kültür antep ve Şanlıurfa’nın her türlü özellik- Kuneytra ve Golan Tepeleri: Osman- unsurları, inanç dokusu, coğrafi özel- lerini taşır. Türk, Kürt, Sünni Arap ve lı Döneminde, Filistin ve Şam gibi iki likler olarak bölgenin kuzeyi ile güne- şehir merkezlerinde yerleşik Türkiyeli büyük Arap merkezi arasındaki en yi arasında hiçbir fark yoktur. Bölgeyi Ermenilerden oluşan bölgede hâkim stratejik bölgeye, Bayır-Bucak’ta oldu- ikiye bölen bugünkü hudutlar sunidir. unsur Türklerdir. El Cezira bölgesinde ğu gibi Türkler yerleştirilmiştir. Bura- Bayır-Bucak Bölgesi ve Lazkiye: Ha- Arap yoğunluğu daha fazladır. sı, en son 1877 yılında Kafkasya’dan tay’ın hemen güneyinde, 54 köy, 2 olmak üzere, devamlı olarak Türk nahiye ve Lazkiye’de iki mahalle. Bu Hama-Humus ve Çevresi: Özellikle göçleri ile desteklenmiştir. köylerde Türkler yaşamaktadır. Bu- KAYNAKÇA 8. Kitapçı Z. ‘‘Ortadoğu’da Türk Askeri * T.C Dışişleri Bakanlığı’na Bağlı/Des- Varlığının İlk Zuhuru’’; Türk Dünyası tekli Orsam’ın Yaptığı Araştırmaya Göre 1. Buzpınar ŞT. TDV İslam Ansiklopedi- Araştırmaları Vakfı Yayını; İstanbul; (Araştırması-Suriye’de Değişimin Ortaya si; Cilt:37; s550-555. 1987. Çıkardığı Toplum: “Suriye Türkmenle- ri”- Ali Öztürkmen, Bilgay Duman, Oytun 2. Dağ AE. ‘‘Bilad-İ Şam’ın Hazin Öykü- 9. Kitapçı Z. ‘‘Hz. Peygamberin Hadisle- Orhan-;) Suriye’de 3,5 Milyon Türkmen sü’’; s24-34; 2013. rinde Türkler’’; Konya; 1996. Yaşamaktadır; Halep’te 975 Bin 3. Bulut F. ‘‘Ortadoğu’nun Solan Renk- 10. Gresh A, Vıdal D. ‘‘Ortadoğu’’; Alan Humus ’Ta 835 Bin leri: Bedeviler, Çerkesler, Nusayriler, Yayıncılık; İstanbul; 1991. Şam’da 460 Bin Dürziler, Yezidiler’’; Berfin Yayınları; Lazkiye’de 385 Bin s65; İstanbul; 2002. 11. Levıs B. ‘‘Ortadoğu’’; Sabah Yayınları; Hama ’Da 350 Bin İstanbul; 1996. Rakka’da 120 Bin, Dera’da 75 Bin, Tar- 4. Yılmaz H. “Suriye Ve Nusayriler”; Der: tus’ta 50 Bin, Kuneytra’da 50 Bin Uluçay Ö. ‘‘Tarihte Nusayriler’’; Ada- 12. Fromkın D. ‘‘Barışa Son Veren Barış’’; İdlip’te 25 Bin na; Gözde Yayınevi; s97; 2001. Sabah Yayınları; İstanbul, 1994. Diğer Bölgelerde 175 Bin, Bunların Yakla- şık 2 Milyonu Türkçeyi Gündelik Hayat- 5. Siyaset, Ekonomik Ve Toplum Araş- 13. Candar C. ‘‘Ortadoğu Çıkmazı’’; Seç- larında Kullanmakta Diğerleri Türkçeyi tırmalar Vakfı. ‘‘Seta Rapor’’; s13-53; kin Yayıncılık; İstanbul, 1988. Konuşmamakla Birlikte Türklüklerinin Nisan 2012. Bilincindedir. 6. İnce E. ‘‘Suriye’de Baas Rejiminin Kuruluşu Ve Türkiye 2010 Suriye İnsan Hakları İhlalleri Raporu (Maz- lum-Der)’’; 2010. 7. Turan O. ‘‘Selçuklular Ve İslamiyet’’; Boğaziçi Yayınları; s10-19; 1993. GÖÇ HAREKETLERİ 95
Göçmenlere Uygulanan Sağlık Politikaları GÖÇ POLİTİKALARI Uluslararası Belgelerde Sağlık Hakkı ÇALIŞMA GRUBU Göç eden insanların karşılaştığı en büyük sorunlardan bir tane- 1 Ferhan Kocadal* si sağlık alanındadır. Sığındıkları ülkelerdeki uygulanan politi- 2 Nihan Elif Tekin kalar neticesinde insan olmaktan kaynaklanan salt sağlık hak- 3 Songül Gökşin larını kaybedebilmektedirler. Bundan dolayı çeşitli uluslararası 2 Ulviye Esra Erbaş belgelerle bu hakların korunması amaçlanmaktadır. Uluslara- rası alanda kabul görmüş belgeler içinde yer alan sağlık hak- 1 Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi kına yönelik maddeler incelendiğinde bu hakların varlığı göç 2 Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi etmek zorunda kalan insanları da kapsadığı görülmektedir. 3 Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Diş 1948’de kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin Hekimliği Fakültesi 25.maddesinde ; 1. Herkesin kendisinin ve ailesinin sağlık ve refahı için bes- * İletişim: [email protected] lenme, giyim, konut ve tıbbi bakım hakkı vardır. Herkes, 96 KONAK işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ve kendi iradesi dışındaki koşullardan doğan geçim sıkıntısı durumunda güvenlik hakkına sahiptir. 2. Anaların ve çocukların özel bakım ve yardım görme hak- ları vardır. Bütün çocuklar, evlilik içi veya evlilik dışı doğ- muş olsunlar, aynı sosyal güvenceden yararlanırlar. İfadelerine yer verilerek ‘sağlık hakkı’ temel hak olan ‘yaşam hakkı’ çerçevesinde düzenlenip sosyal güvenlik hakkı da dahil edilmiştir.
İkinci olarak İnsan Hakları Evren- II. Sağlığı geliştirmek ve sağlık konu- ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı sel Bildirgesinin bir devamı ve onu larında kişisel sorumluluğu artır- (AFAD) koordinasyonunda yürütülür. açımlayan bir belge niteliğinde olan ve mak üzere eğitim ve danışma ko- İllerde hizmetlerin yürütülmesinden devletlerin kabul ve imzasıyla o ülkeye laylıkları sağlamak Valiler birincil derecede sorumludur. ait bir «ulusal iç hukuk kuralı» haline Geçici Korunanlara sunulacak sağlık gelmiş bulunan Ekonomik, Sosyal III. Salgın hastalıklarla yerleşik mevzii hizmetleri ise Geçici Koruma Yönetme- ve Kültürel Haklar Sözleşmesi’nin ve başka hastalıklar olabildiğince liği’nde belirtilen esaslara dayanılarak; 12. maddesinde sağlık hakkını “sağlık önlemek; üzere tasarlanmış uygun AFAD ve Sağlık Bakanlığının yayınladı- standardı hakkı” başlığı altında dü- önlemler almayı taahhüt ederler. ğı yönergelerle düzenlenir. zenlemiştir. Sağlık hizmetini geçici barınma mer- 1. Bu sözleşmeye taraf devletler, her- ifadelerinin yer aldığı görülmektedir. kezlerinde 112 ekipleri, toplum sağlığı merkezi personeli(TSM), sağlık ba- kesin mümkün olan en yüksek se- Avrupa Birliği Temel Haklar Bildir- kanlığına bağlı hastane personeli su- viyede fiziksel ve ruhsal sağlık stan- gesi’nde ise 35. maddede ve “Sağlık narken yerleşim yerlerinde ise toplum dartlarına sahip olma hakkını tanır. Hizmetleri” başlığı altında da: sağlığı ve aile sağlığı merkez personeli, 2. Bu sözleşmeye taraf devletlerin bu \"Herkes, ulusal yasalar ve uygulama- kamu-özel üniversite hastaneleri de hakkı tam olarak gerçekleştirmek larda belirtilen şartlar çerçevesinde olmak üzere hastane personeli, gönül- amacıyla alacakları tedbirler, aşa- koruyucu sağlık hizmetlerinden ya- lü sağlık tesisleri sunmaktadır. ğıdakiler için de alınması gerekli rarlanma hakkına ve tıbbi tedaviden Sağlık hizmetlerinin karşılanmasına tedbirleri içerir: yararlanma hakkına sahiptir. Bütün yönelik izlenen prosedürler ve genel a) Var olan doğum oranının ve be- Birlik politikaları ve faaliyetlerinin hususlar şunlardır: bek ölümlerinin düşürülmesi ile tanımlanmasında ve uygulanmasında • Sağlık hizmetlerinden kimlik kartı çocukların sağlıklı gelişmelerinin yüksek düzeyde bir insan sağlığı koru- sağlanması, ması sağlanmalıdır.\" şeklinde düzen- olan geçici korunanlar, henüz kay- b) Çevre sağlığını ve sanayi temizliği- lenmiştir. dı yapılmamış geçici korunanlar ve ni her yönüyle ileriye götürme, sınırdan yaralı olarak geçen ve ge- c) Salgın hastalıkların, yöresel has- Türkiye’de Göçmenlere çici koruma altında sayılanlar fark- talıkların, mesleki hastalıkların ve Uygulanan Sağlık Politikaları lı derecelerde yararlanmakta olup diğer hastalıkların önlenmesi, te- Türkiye’de uygulanan göçmenlere yö- sınırda yaralı olanlar tedavi olduk- davisi ve kontrolü, nelik sağlık politikaları, mültecilerin d) Hastalık halinde her türlü sağlık hukuki durumlarını düzenlemek üzere hizmetinin ve bakımının sağlanma- Birleşmiş Milletler tarafından imzalanan sı için gerekli şartların yaratılması. Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Madde ihtivasınca getirilen kurallarla Cenevre Sözleşmesi(1951) ve yukarı- sığınan insanların da haklarını koruyan da bahsedilen uluslararası belgeler esas bir sistem oluşturulmaya çalışılmıştır. alınarak düzenlenmiştir. Cenevre Söz- Üçüncü olarak 1965›te yürürlüğe giren leşmesine göre sadece Avrupa ülkelerin- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi›nin, den gelen sığınmacılar mülteci statüsü- ekonomik ve sosyal haklar alanındaki ne alınmaktadır. Bu nedenle Suriye’den karşılığı olarak görülen Avrupa Sos- gelen sığınmacılar mülteci başvurusu yal Şartı’nın 11. Maddesinde, “Sağlı- yapamamakta ancak anayasadaki Ya- ğın Korunması Hakkı” başlığı altında bancılar ve Uluslararası Koruma Kanu- düzenlenen maddeler incelendiğinde : nu dayanağında, Koruma Yönetmeliği Akit Taraflar sağlığın korunması hak- kapsamında “geçici koruma” altına alın- kının etkin biçimde kullanılmasını maktadırlar. Bu yönetmeliğe göre ilgili sağlamak üzere, ya doğrudan veya bakanlıklar ile kamu, kurum ve kuru- kamusal veya özel örgütlerle işbirliği luşları tarafından “Geçici Korunanlara içinde, diğer önlemlerin yanı sıra, Sağlanacak Hizmetler” Başbakanlık Afet I. Sağlığın bozulmasına yol açan neden- leri olabildiğince ortadan kaldırmak ‘sağlık hakkı’ temel hak olan ‘yaşam hakkı’ çerçevesinde düzenlenip sosyal güvenlik hakkı da dahil edilmiştir. GÖÇ HAREKETLERİ 97
Cenevre Sözleşmesine göre sadece (Toplum Sağlığı Merkezleri ve Aile Avrupa ülkelerinden gelen sığınmacılar Sağlığı Merkezleri) tarafından su- mülteci statüsüne alınmaktadır. Bu nulur. Ayrıca geçici süreyle verilen nedenle Suriye’den gelen sığınmacılar izinler doğrultusunda Gönüllü Sağ- mülteci başvurusu yapamamakta ancak lık Kuruluşları tarafından da birinci anayasadaki Yabancılar ve Uluslararası basamak sağlık hizmeti sunulabilir. Koruma Kanunu dayanağında, Koruma Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdür- Yönetmeliği kapsamında “geçici koruma” lüklerinin sunduğu bazı hizmetler de altına alınmaktadırlar. sağlıkla yakından ilişkilidir. Koruyucu sağlık hizmetleri mevzuata göre aşağı- tan sonra kayıtları yapılmaktadır. tebliğindeki bedeli geçmeyecek şe- da sunulan kapsamda verilmektedir: • Geçici korunanlara genel sağlık kilde AFAD tarafından ödenir. • Ülkemizdeki bebek, çocuk ve er- • Kayıt işlemleri yapılan yabancılar genlere yönelik sunulan tüm hiz- sigortalıları için sunulan sağlık geçici barınma merkezlerine yerleş- metler (bağışıklama, tarama ve iz- hizmetleri dışında sağlık hizmeti tirilirken işsiz ve kendi geçim imkâ- lem hizmetleri) mevzuat gereği ge- sunulamaz. nı bulunmayanlara, engellilere, ço- çici koruma altında olanlara aynı • Kimlik kartı ve SGK provizyonu cuklara öncelik tanınmalıdır. Geçici şekilde sunulmalıdır. alan geçici korunanlar dışındakiler barınma merkezlerinin kurulacağı • Ülkemizdeki doğurganlık çağında sadece acil sağlık hizmetlerinden ve yerler AFAD tarafından belirlenir. kadınlara yönelik kadın izlemi, ge- halk sağlığını tehlikeye düşürebile- Ancak geçici barınma merkezlerin- belik izlemleri ve aile planlaması hiz- cek salgın ve bulaşıcı hastalık du- de kurulan geçici sağlık merkezleri metlerinin tümü geçici koruma al- rumlarında birinci basamak sağlık Sağlık Bakanlığı’nın belirlediği usul tındaki kadınlara da aynı şekilde su- hizmetlerinden faydalanabilirler, ve esaslara göre işletilir. nulmalıdır. Şiddet mağduru kadın- diğer hizmetlerden faydalanamazlar. • Yönetmelik kapsamındaki iş ve lar ile insan ticareti mağduru olanlar • Aile hekimleri kendilerine kayıtlı ge- işlemlerde, yabancıyla tercüman hakkında ilgili mevzuat çerçevesinde çici korunanlara muayene etmekle olmaksızın istenilen düzeyde ileti- gereken tedbirler alınmalıdır. yükümlü olup, ilaç yazabilirler. şim kurulamadığında tercümanlık • Ülkeye giriş yaparak sevk merke- • İlaç giderleri anlaşmalı eczanelerle hizmetleri ücretsiz olarak sağlan- zine gelen yabancılar sağlık kont- %80’i AFAD, %20’si hasta tarafın- malıdır. rolünden geçirilmeli ve ihtiyaç dan karşılanmaktadır. Yatarak te- • Koruyucu sağlık hizmetleri Halk duyulması halinde bulaşıcı hasta- davi olma durumunda ise tanı, ilaç Sağlığı Müdürlüğü bağlı kuruluşları lık riskine karşı gerekli tedbirler ve ameliyat gibi tüm giderler devlet alınmalıdır. tarafından karşılanmaktadır. • Geçici korunma merkezlerinin çev- • Geçici korunanlar sadece kayıt resel açıdan sağlık için uygun hale yaptırdıkları ilden sağlık hizme- getirilmesi ve sağlık hizmeti sunu- ti alabilirler, diğer illere sevksiz lan merkezlerin denetimi Sağlık Ba- başvuramazlar sadece bulaşıcı ve kanlığı’nın sorumluluğudur. salgın hastalıklardan korunma hiz- • Geçici korunanlar arasında halkın metleri ile acil sağlık hizmetlerin- sağlığını tehlikeye düşürebilecek den faydalanabilirler. potansiyel bir hastalık olması ha- • Sevk olmaksızın üniversite ve özel linde profilaksi, izolasyon, karan- hastanelerden yararlanma duru- tina gibi koruyucu önlemlerinin munda harcamalar cepten olmak- uygulanması Halk sağlığı Müdür- tadır. lüğü’nün sorumluluğundadır. • Sunulan sağlık hizmeti bedeli, Sağ- • Geçici korunanlar arasında madde lık Bakanlığı kontrolünde, Sosyal bağımlılığı veya psikolojik sorun- Güvenlik Kurumu Başkanlığı tara- ları olduğu tespit edilenler hak- fından genel sağlık sigortalıları için kında gerekli tedbirler alınmalı belirlenmiş olan sağlık uygulaması ve sevk ve takipleri Türkiye Halk Sağlığı Kurumu(THSK) tarafından 98 KONAK
belirlenen kurallar çerçevesinde İlaç giderleri anlaşmalı eczanelerle yerine getirilmelidir. %80’i AFAD, %20’si hasta tarafından • Geçici koruma altındakilere veri- karşılanmaktadır. Yatarak tedavi olma lecek olan psikososyal destek hiz- durumunda ise tanı, ilaç ve ameliyat gibi tüm metlerinde, refakatsız çocuklar ile giderler devlet tarafından karşılanmaktadır. engelliler gibi özel ihtiyaç sahiple- rinin barındırılması, bakımı ve gö- GSM’lerin açılması ve Suriyeli sağlık versitesi yürütücü ortaklığıyla zetiminden ve verilecek sosyal yar- çalışanların istihdamı dışında, Birleş- Şanlıurfa Devteşti Kadın Sağlığı dımların tespiti ve dağıtılmasından miş Milletler Nüfus Fonu(UNFPA) Danışma Merkezi kurulmuştur. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve çeşitli kuruluşların aracılığı ile göç- § Hacettepe Üniversitesi Kadın So- sorumludur. Hassas gruplar ülke- menlere yönelik faaliyetler olmuştur: runları Uygulama ve Araştırma mizdeki yasalar dâhilinde çocuk § Bursa İl Sağlık Müdürlüğü, Birleş- Merkezi (HÜKSAM), Ankara’da yuvaları, kadın sığınma evleri gibi ikamet eden çoğunluğu Suriye ve kuruluşların hizmetlerinden ya- miş Milletler Nüfus Fonu (UNF- Iraklı olan sığınmacı 1,500 aileye, rarlandırılabilirler. PA) ve Sığınmacılar ve Göçmen- UNFPA Aile Hijyen Kiti dağıtım • Tedavi edici sağlık hizmetleri olarak, lerle Dayanışma Derneği (SGDD) çalışmasını yapmıştır. bu hizmetler birinci,ikinci ve üçün- ile yönetilen Avrupa Birliği ve cü sağlık kuruluşlarının tümü tara- Türkiye Cumhuriyeti tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nde fından sağlık hizmetlerinin sunum Birleşmiş Milletler Mülteciler Göçmenlere Uygulanan Sağlık ilkeleri çerçevesince olmaktadır. Yüksek Komiserliği (UNHCR) Politikaları Ülke içinde Mart 2011’den itibaren aracılığıyla finanse edilen Yıl- yoğun bir şekilde nüfuz eden Suriyeli- dırım Göçmen Sağlığı ve Kadın Amerika Birleşik Devletleri, ülkeye lerin varlığına yönelik yeni politikalar Sağlığı Danışma Merkezi kurul- girişte ciddi sıkı bir sağlık kontro- oluşturulmuştur. Suriyelilerin yoğun muştur. lü yaptırılmasını zorunlu tutar. 1980 olduğu yerlerde 4000 kişiye bir birim § Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu mülteci yasası, ABD Halk Sağlığı Ku- olacak şekilde ASM(aile sağlığı mer- (UNFPA), Avrupa Birliği Si- ruluşu’nun mültecilerin ülkelerinden kezi) için tanımlanan fizik ve teknik vil Koruma ve İnsani Yardım ayrılmadan önce sağlık taramasından standartlara sahip, TSM’ye(toplum (ECHO) finansal desteği, Sağlık geçmesi işlemini takip etmesine izin sağlığı merkezi) bağlı birim olarak Bakanlığı işbirliği ve Harran Üni- verir. Denizaşırı Tıbbi Tarama Kural- göçmen sağlığı merkezleri oluşturul- maktadır. Bu GSM’lere Suriyeli sağlık çalışanları yerleştirilmektedir. Suriyeli sağlık çalışanlarının eğitimi ve istihdamı için ise çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Öncelikle Suriyeli sağlık çalışanlarının diplomaları Ön De- ğerlendirme Komisyonu tarafından değerlendirilir. Mesleki yetkinlikleri- nin değerlendirilmesi için Bilim Ko- misyonu tarafından mülakat yapılır. Başarılı olanlara 5 gün teorik, 6 hafta uygulamalı uyum eğitimleri yapılır. Uygulamalı eğitimler 7 ilde, göçmen sağlığı eğitim merkezlerinde, Tür- kiye Cumhuriyeti vatandaşı hekim, hemşire ve akademisyen gözetiminde gerçekleşmektedir. İki eğitimi de ba- şarıyla tamamlayanlara mesleki yetki belgesi düzenlenmekte, belgesi olanlar çalışma izni alabilmektedir. GÖÇ HAREKETLERİ 99
Ülke içinde Mart 2011’den itibaren yoğun bir rinde büyük etkileri vardır. ABD deki şekilde nüfuz eden Suriyelilerin varlığına mülteci çocukların kanındaki kurşun yönelik yeni politikalar oluşturulmuştur. seviyesi, ABD vatandaşı çocuklardan Suriyelilerin yoğun olduğu yerlerde 4000 %2.2 daha yüksektir. 2001’de Massa- kişiye bir birim olacak şekilde ASM (Aile chusetts’de yapılan bir çalışmaya göre Sağlığı Merkezi) için tanımlanan fizik ve mülteci çocukların %27 si gibi yüksek teknik standartlara sahip, TSM’ye(toplum bir oranda kurşun zehirlenmesi bu- sağlığı merkezi) bağlı birim olarak göçmen lunmuştur. Kurşun, kurşunlu benzin, sağlığı merkezleri oluşturulmaktadır. bazı bitkisel tedaviler, kozmetikler ya Bu GSM’lere Suriyeli sağlık çalışanları da bazı baharatlarda bulunur. Kurşun yerleştirilmektedir. aynı zamanda kurşunu güvenliksiz kullanan bazı fabrikaların ürünleri ları’nca, mültecilerin ülkelerindeyken memiş olabilecek hastalıklar için bazı yüzünden alınmış olabilir. ABD’de geçmeleri gereken sağlık taramalarının testler tekrarlanır. Mülteciye ABD’de- özellikle Meksikalı çok fazla mülteci koşullarını belirler. Bu taramalar genel- ki sağlık sistemi tanıtılır. olduğu bilinmektedir ve Meksika’da likle kişi ülkesinden ayrılmadan birkaç Taralamalarda ve giriş sonrasındaki çoğu sokakta yapılıp satılan bir şeker- gün veya hafta içinde, ABD tarafından işlemlerde diş sağlığına da yönelik iş- de kurşun olduğu bulunmuştur. seçilmiş 400 doktor tarafından yapılır. lemler yapılmaktadır. Yapılan araştır- Kurşun zehirlenmesinin tedavisi ge- CDC’nin bir kolu olan Global Göç ve malar neticesinde yetersiz diş sağlığı nelde kurşundan korunmak ve sürekli Karantina Kolu (DGMQ), taramalar mülteci çocuklarda birincil, yetişkin- kandaki kurşun seviyesini kontrol et- için gerekli kılavuzu bu doktorlara sağ- lerde ise ikincil sağlık problemi olarak mek şeklindedir ve bu tedavi aşamala- lar. Bu taramaların asıl amacı ise tah- görüldüğü tespit edilmiştir. rıyla beraber zamanla kandaki kurşun min edileceği üzere bulaşıcı hastalıkları Ayrıca Amerika ülkeye giriş esnasın- seviyesi düşer. Ancak eğer kurşun se- tespit edebilmektir. da özellikle çocuklar üzerinde kurşun viyesi çok çok yüksekse şelasyon teda- Yasalara göre mültecilerin sahip ol- zehirlenmesine yönelik de tarama ger- visi uygulanabilir. dukları hastalıklar kabul derecesine çekleştirmektedir. CDC, 16 yaşından Amerikadaki mülteciler ülkelerinden göre iki sınıfa ayrılmıştır. A sınıfı has- küçük bütün mülteciler için kandaki zor koşullarda ayrıldığı için yaygın talıklar, mültecinin tedavi görmeden kurşun seviyesine bakılmasını öner- olarak medikal kayıtlarına erişimleri- ülkeye girişini yasaklar. B sınıfı hasta- mektedir. Bunun sebebi ise dünyadaki ni kaybederler ve sağlık takibi zorla- lıklar ise mültecinin tedavisine ülke- bütün çocuklar için önemsenmesi ge- şır. Bu özellikle kronik ya da mental sinde başlanmasını ve ülkeye girişin- reken bir mesele olmasındandır. Çün- hastalığı olan mülteciler için önemli den sonra da kontrol edilmesini ister. kü kurşun çocukları yetişkinlerden bir problemdir. Mültecilerin yaşadığı A sınıfı hastalıkların ihtivasında ak- çok daha fazla etkiler ve gelişim üze- başka bir sıkıntı da, yetersiz ingiliz- tif tüberküloz, tedavi edilmemiş sifilis, ce ve ABD sağlık sistemine alışmakta kankroid, gonorea, granuloma ingui- zorlanmalarıdır. Dil konusunda yaşa- nale, limfogranuloma venereum, AIDS, nan problemler çözülmeye çalışılmış cüzam ve madde bağımlılığıdır. B sınıfı ve bunun için çeşitli projeler oluştu- hastalıklar içerisinde inaktif tüberküloz, yukarıdakilerin dışındaki cinsel yolla bulaşan hastalıklar, hamilelik, mental rahatsızlıklardır bulunmaktadır. Domestik Tıbbi Tarama, mülteci ABD’ye ulaştıktan sonraki 30-90 gün içinde yapılır. Bu taramalarda yuka- rıda sayılan hastalıkların kontrolü ya- pılır, denizaşırı taramalarda fark edil- 100 KONAK
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
