Kryspinów. Lamus historii (A.Kowalik)

Wóz bojowy star oraz druhowie przed remizą w Kryspinowie: szych okolic przed powodzią. W skład gromadz- Kazimierz Różycki, Stanisław Kogut, Michał Jarosz, Zdzisław kiego Komitetu powołanego do walki z żywiołem Druzgała, Mieczysław Mitana, Tomasz Kowal, Adam Wciślak, w latach 60. oprócz przewodniczącego GRN Józe- Ryszard Ruman fa Batora z Cholerzyna weszli sołtysi Kryspinowa i Piekar oraz członkowie OSP obu wsi. Z Kryspino- Podczas zawodów strażackich w Mnikowie wa byli to: komendant Druzgała, Albin Mazur, Jan Łęcki i Władysław Raputa. Po reorganizacji składu Należy dodać, że przez długi czas istniało poro- Gromadzkiego Komitetu Przeciwpowodziowego zumienie między POM a OSP Kryspinów, na mocy i wprowadzeniu doń przedstawicieli innych wsi na którego druhowie zobowiązali się pełnić obowiązki przełomie lat 60. i 70. weszli do jednostki 2 kryspi- straży zakładowej przedsiębiorstwa. Remont z wy- nowianie: Albin Mazur i Józef Kadula. Członkami mianą szoferki mógł być owocem tej współpracy221. drużyn w dalszym ciągu byli piekarzanie i kryspi- nowianie, przeważnie druhowie OSP. W latach 70. Trzeba podkreślić, że mimo tych wszystkich drużyną antypowodziową dowodził druh Stani- niedostatków OSP Kryspinów była jedną z  naj- sław Kogut z Kryspinowa. prężniej działających jednostek na terenie gromady Liszki. W tym czasie na jej czele stali: naczelnik Al- W  1967 roku Gromadzka Rada Narodowa bin Mazur i komendant Władysław Druzgała. Do- w  Liszkach przekazała na rzecz OSP Kryspinów, dajmy, że ten pierwszy pełnił jednocześnie funkcję która planowała właśnie zakup nowej motopompy, komendanta gromadzkiego OSP. pieniądze przeznaczone dla OSP Kaszów, zapowia- dając wyrównanie tej pożyczki w ramach budże- Ważnym elementem działalności straży kryspi- tu na rok następny. Prawdopodobnie zakupiono nowskiej było zabezpieczenie terenu wsi i najbliż- wówczas motopompę Polonia. W wykazie sprzętu sporządzonym w 1967 roku odnotowano bowiem, 221 Zgodnie z informacją przekazaną przez Jana Łęckie- że OSP Kryspinów posiadała 2 motopompy: jedną go Stanisławowi Kogutowi, POM miał podarować sa- typu Polonia oraz drugą, używaną do celów gospo- mochód, rewanżując się za pomoc okazaną przez straż darczych Leopolię M-800. Oprócz tego druhowie kryspinowską przy gaszeniu pożaru w lakierni. Nie udało dysponowali wozem bojowym Gaz 51, wężami ssą- się jednak potwierdzić tej wersji wydarzeń odnotowanej cymi do obydwu pomp, a także wężami b.g. 250 m w albumie pt. Strażacy Krakowa i ziemi krakowskiej, [red. i c.g. 150 m. Brakowało mundurów ćwiczebnych, Stanisław Bukowiec], Bochnia 2010, Ochotnicy. których w tym czasie było zaledwie 9. W  tymże roku straż wyjechała do pożarów 7 razy, z czego tylko dwukrotnie do Kryspinowa (w jednym wypadku sprawcą był właściciel, któ- ry podpalił stodołę na skutek nieporozumień mał- żeńskich). Oprócz tego przeprowadzono 50 godzin ćwiczeń gotowości. Do zapobiegania pożarom przyczyniały się nie- wątpliwie komisje sprawdzające gospodarstwa domowe pod kątem bezpieczeństwa. Zazwyczaj w ich skład wchodzili: członek straży, funkcjona- riusz MO i przedstawiciel Gromadzkiej Rady Na- rodowej222. Dodatkowo w okresie żniwnym druho- wie pełnili dyżury oraz wchodzili, wraz z sołtysami i milicjantami, w skład zespołów kontrolujących 222 W latach 80. działo się to w ramach tzw. akcji „Posesja”. 250 Kryspinów. Lamus historii

wieś pod względem czystości i bezpieczeństwa po- Strażacy na tle samochodu berliet. Przed szeregiem moto- żarowego. W 1967 roku strażacy z Kryspinowa brali pompa Polonia udział w kontrolach przeciwpożarowych omłotów nie tylko u siebie, lecz także w Kryspinowie, Kaszo- Strażacy przed remizą: Stanisław Kogut, Henryk Sternal, Józef wie, Liszkach, Piekarach i Mnikowie. Wędzocha, Adam Wciślak, Ryszard Ruman i Józef Powązka Na przełomie lat 60. i 70. doszło we wsi do se- zorganizował na terenie Kryspinowa zawody spor- rii podpaleń stodół. W  ciągu jednej nocy spłonę- towo-pożarnicze. Wzięło w nich udział 8 jednostek ły 3 tego typu obiekty: rodziny Gruców, Koszyckich z terenu gminy, a pierwsze miejsce zajęła jednost- i Różyckich. Tydzień później ofiarą płomieni padła ka z Jeziorzan. kolejna stodoła, należąca do Stanisława Bila. Na szczęście nocne warty zorganizowane przez druhów Obszerna remiza ze świetlicą była przedmiotem i sołtysa wystraszyły piromana i podpalenia ustały. zazdrości innych straży z terenu gminy Liszki, któ- re w tym okresie nie posiadały tego typu obiektów, 30 czerwca 1968 roku podczas posiedzenia pre- a przez to zaplecza do organizowania zabaw. Pie- zydium GRN komendant gromadzki OSP Albin niądze z imprez stanowiły poważny zastrzyk dla Mazur, referując stan bezpieczeństwa przeciw- budżetu OSP Kryspinów. Co prawda, w 1983 roku pożarowego na terenie gromady Liszki, jako naj- w związku z planami poszerzenia drogi wojewódz- aktywniejszą spośród 6 jednostek działających na kiej pojawiła się groźba wyburzenia budynku223, tym obszarze uznał OSP Kryspinów. Niewiele sła- jednak ostatecznie nic z tego nie wyszło. biej w jego ocenie wypadły jednostki z Piekar i Mni- kowa. Należy podkreślić, że nie był to przejaw me- Innym źródłem pozyskiwania gotówki na dzia- galomani kryspinowskiego strażaka. Taka ocena łalność jednostki było rozprowadzanie kalenda- dobrze odzwierciedlała rzeczywisty stan rzeczy. rzy, przygotowywanych centralnie przez Komendę Dodajmy, że od połowy lat 60. do 31 stycznia 1968 roku Mazur pełnił funkcję komendanta gromadz- 223 10 grudnia 1983 roku Zebranie Wiejskie na wniosek kiego, potem naczelnika gromadzkiego, wreszcie radnego Jana Łęckiego uchwaliło przeznaczenie części w latach 1973-1975 kontynuował służbę jako na- działki 519/2, wielkości 0,30 ha, mienia wiejskiego, pod czelnik gminny OSP. budowę remizy strażackiej ze świetlicą oraz boiskiem ćwiczebnym. W 1972 roku straż liczyła 16 członków, a jej naczel- nikiem był Stanisław Bil. W ciągu tego roku druho- wie wyjechali do akcji 4 razy. Dodatkowo brali udział w  akcji powodziowej, umacniając wały workami z piaskiem oraz ewakuując mieszkańców Kątów. Aby utrzymać sprzęt w dobrym stanie, w II de- kadzie lat 70. czuwanie nad sprawnością pojazdu oraz motopomp powierzono konserwatorowi, któ- ry za swoją pracę otrzymywał niewysokie wyna- grodzenie. Inny stały wydatek związany był z za- kupem paliwa do auta i motopomp. W 1977 roku na ten cel wydawano 5500 zł miesięcznie. W latach 80. OSP Kryspinów należała do typu jednostek S-1. Nadal użytkowała samochód GAZ 51 i 2 motopompy Polonia PO5. Niestety nie udało się rozwiązać problemu braku we wsi zbiorników przeciwpożarowych. W czasie akcji wodę pobie- rano z rzeczki, zalewu lub z każdego dostępnego źródła. W 1984 roku Zarząd Gminny Związku OSP Straż pożarna 251

Główną, oraz kolędowanie w okresie świąt Bożego Poczet sztandarowy przed wozem berliet. Stoją od lewej: Narodzenia, o czym wspominamy w innym miejscu. Zdzisław Druzgała, Adam Wciślak i Ryszard Ruman. W połowie lat 80. naczelnikiem OSP Kryspinów był Jan Łęcki, w tym czasie także radny Gminnej Uroczystość poświęcenia wozu odbyła się Rady Narodowej w Liszkach. W związku z pogar- 29 września 2002 roku na stadionie Lotnika Kryspi- szającym się stanem technicznym strażnicy pla- nów. Mszę św. przy ołtarzu polowym odprawił pro- nowano jej remont. Zlecono nawet wykonanie do- boszcz lisiecki, ks. prałat Jan Sala. Potem odbył się fe- kumentacji projektowo-kosztorysowej. Niestety styn z zabawą taneczną oraz pokaz sztucznych ogni. kryzys ekonomiczny PRL nie sprzyjał tego typu in- westycjom. W roku następnym OSP Kryspinów wzbogaci- ła się o nowy sztandar. Podczas uroczystej mszy św. W  1989 lub 1990 roku kupiono wóz bojowy polowej poświęcił go ks. Sala. Przy tej okazji wręczo- marki Star A 26. Wprawdzie był to leciwy i poważ- ne zostały odznaczenia zasłużonym druhom oraz nie wysłużony pojazd, jednak miał ważną zaletę: pani sołtys. Złote medale otrzymali: Stanisław Ko- był profesjonalnym pojazdem gaśniczym z becz- gut, Kazimierz Różycki i Bogdan Szewczyk; srebrne: ką. Uroczystość poświęcenia zorganizowana przy Aniela Kruk, Kazimierz Wędzicha i Zdzisław Druzga- boisku LZS Lotnik Kryspinów zgromadziła wielu ła, a brązowy Bogdan Majcherek. mieszkańców wsi. Mszę św. celebrował i obrzędu pobłogosławienia maszyny dokonał ks. Stanisław W styczniu 2007 roku remiza padła ofiarą wichu- Wciślak, rodowity kryspinowianin. Na uroczysto- ry, która uszkodziła część połaci dachu, notabene ści były obecne władze gminy. 2 lata wcześniej wyremontowanej. Naprawę współ- finansował dzierżawca świetlicy, firma Castor. W 1994 roku zmienił się zarząd OSP Kryspinów. Skład nowego wyglądał następująco: prezes Jan W 2011 roku odbyły się wybory zarządu. Preze- Łęcki, naczelnik Stanisław Kogut, zastępca naczel- sem został Tomasz Kowal, a wiceprezesem i naczel- nika Józef Jarosz. Kolejna poważna zmiana zaszła nikiem Kazimierz Różycki. Na zastępcę naczelni- w 2001 roku. Tym razem stanowisko prezesa objął ka wybrano Damiana Szewczyka. Dzięki zapałowi Stanisław Kogut, a naczelnikiem został Józef Po- nowego pokolenia strażaków i nowych warunków węzka. Tak się złożyło, że w kolejnych miesiącach ekonomicznych na początku II dekady XXI wieku nastąpiły szybkie przetasowania na tym drugim OSP Kryspinów podniosła swoje wyszkolenie i go- stanowisku. Wreszcie w marcu 2003 roku funkcję towość do akcji. Przy jednostce w 2012 roku powsta- tę przejął Kazimierz Różycki. ła Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza. W 2013 roku gmina Liszki zakupiła dla kryspinowskich druhów W  2001 roku wyremontowano wnętrze remi- używany lekki samochód ratownictwa technicz- zy, a niedługo potem pożarnikom kryspinowskim nego na podwoziu volkswagen transporter, wypo- udało się kupić nowy wóz bojowy. Miejsce liczące- sażony w narzędzia hydrauliczne do ratownictwa go 36 lat stara A26 zajął berliet z beczką o pojem- drogowego, agregat prądotwórczy, maszt oświe- ności 4 tys. litrów. Nie było to niestety nowe auto, tleniowy, piłę tarczową do cięcia stali i betonu oraz gdyż liczyło 17 lat. Kosztowało 39 tys. zł. Pieniądze sprzęt do ratownictwa medycznego. W 2016 roku przeznaczyła na ten cel gmina Liszki oraz sołectwo, sponsorzy i naturalnie sami strażacy. Moderniza- cję, m.in. wymianę końcówek węży, by pasowały do polskiego sprzętu, strażacy wykonali we wła- snym zakresie. Szczególne zaangażowanie wykaza- li druhowie Zdzisław Druzgała, Kazimierz Różycki i Bogdan Szewczyk. Nadal jednak posługiwano się 2 motopompami Polonia PO5, również nie pierw- szej młodości. Druhowie odczuwali także brak prze- woźnego radiotelefonu. Jednostka liczyła 22 ludzi. 252 Kryspinów. Lamus historii

Z nowym sztandarem. Stanisław Kogut, Adam Wciślak, Zdzisław Druzgała, Norbert Kogut, Grzegorz Koszycki, Bogdan Żaba, Władysław Mazur, Michał Jarosz, Ryszard Sebastian Pipień, Konrad Kowal, Kamil Niemiec, Andrzej Ruman, Mieczysław Mitana, Kazimierz Różycki, Zdzisław Lorek, Tomasz Mroczek oraz Jakub Torma. Z tyłu Druzgała, Tomasz Kowal, Stanisław Marczyk widoczny volkswagen MAN wszystkie te narzędzia zostały przeniesione na dru- nr 3 oraz zespół ratownictwa medycznego. Symu- gi wóz, a volkswagen stał się pojazdem pomocni- lowano pomoc poszkodowanemu w wypadku da- czym, wykorzystywanym w  przypadku koniecz- chowania samochodu z wykorzystaniem nowoczes- ności szybkiej interwencji, wystąpienia drobnych nego sprzętu. Widzowie mogli później zwiedzać zagrożeń i w ratownictwie wodnym. samochody ratowniczo-gaśnicze OSP, Państwo- wej Straży Pożarnej oraz ciężki samochód ratow- Warto podkreślić, że w tym czasie kryspinowscy nictwa technicznego Lotniskowej Straży Pożarnej. strażacy osiągnęli wysoki poziom profesjonalizmu Imprezę zakończyła zabawa taneczna. w dziedzinie ratownictwa medycznego, czego do- wodem było wpisanie drużyny jako pierwszej z te- Na początku 2014 roku OSP w Kryspinowie liczy- renu gminy Liszki do rejestru jednostek współpra- ła 29 strażaków, z czego 18 brało udział w akcjach cujących z Systemem Państwowego Ratownictwa ratowniczo-gaśniczych. Należała do najbardziej ak- Medycznego. Kilka lat później zespół ratowników tywnych na terenie gminy Liszki. Najczęściej wyjeż- medycznych OSP Kryspinów pod kierunkiem dru- dżano do gaszenia pożarów traw i zarośli, rzadziej ha Wojciecha Śnieguli zdobył tytuł Mistrza Polski do wypadków drogowych, podtopień i poważniej- podczas mistrzostw Polski w  Ratownictwie Me- szych pożarów. Przeprowadzono remont strażnicy, dycznym zorganizowanych w Olsztynie w dniach w ramach którego urządzono drugi boks garażowy. 11-13 września 2018 roku. W 2014 roku Urząd Marszałkowski i Zarząd Od- Drużyna regularnie brała udział w gminnych za- działu Wojewódzkiego OSP RP ogłosił Konkurs na wodach sportowo-pożarniczych. Jedne z nich od- Strażaka Roku Województwa Małopolskiego. Miał były się 5 sierpnia 2012 roku na boisku LKS Lotnik on być wyłoniony spośród druhów uhonorowanych Kryspinów. Stawiło się na nie 8 drużyn seniorów tytułem strażaka miesiąca. Laureatem tytułu Straża- i 5 młodzieżowych (2 dziewcząt i 3 chłopców). Starsi ka Maja został Wojciech Śniegula z OSP Kryspinów, druhowie z Kryspinowa zajęli II miejsce, ustępując który w kwietniu na Zalewie Kryspinów ratował tylko OSP Jeziorzany. Wynik seniorów, tzn. II miej- z narażeniem życia tonącego mężczyznę. Nagrodzo- sce za reprezentantami Jeziorzan, powtórzyły Mło- ny druh był wówczas studentem III roku ratownic- dzieżowe Drużyny Pożarnicze chłopców. twa medycznego. Za swój czyn został 26 listopada tegoż roku udekorowany przez wojewodę małopol- Prawie rok później, 13 lipca 2013 roku, na boisku skiego medalem „Za Ofiarność i Odwagę” przyzna- sportowym w Kryspinowie znów pojawili się dru- nym przez prezydenta Bronisława Komorowskiego. howie. Tym razem OSP Kryspinów zorganizowała tu festyn. Rozpoczął go pokaz ratownictwa drogo- Nową specjalnością kryspinowskich strażaków wego, w którym wspólnie z OSP Kryspinów brali stało się ratownictwo wodne. 21 października 2015 udział strażacy z Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej roku Ośrodek Wypoczynku i Rekreacji „Nad Zale- Straż pożarna 253

wem” przekazał jednostce łódź motorową Ramok- topień. Rok później z tego samego źródła udało się les 420. Jeszcze w tym samym roku uprawnienia pozyskać sanie lodowe służące m.in. do ratowania sterników zdobyło 6 druhów. Jednostka weszła osób, pod którymi załamał się lód, i skafandry do w skład systemu ratownictwa wodnego. ratownictwa lodowego. Modernizowano także sprzęt lądowy. Pod ko- 19 czerwca 2019 roku OSP Kryspinów otrzymała niec lipca 2016 roku gmina Liszki przekazała stra- zakupiony przez gminę Liszki we współpracy z wo- żakom z Kryspinowa wóz bojowy MAN, który za- jewództwem małopolskim w ramach projektu „Ra- stąpił 30-letniego berlieta. Także ten pojazd nie był zem dla bezpieczeństwa” drabinę ratowniczą oraz fabrycznie nowy. Fabrykę opuścił w 1998 roku, by ubranie specjalne. Z kolei w grudniu tegoż roku przez kolejnych kilkanaście lat służyć ekipie utrzy- w ramach programu „Bezpieczna Małopolska 2019” mania dróg w Austrii. Posiadał wówczas kabinę straż wzbogaciła się o hełm bojowy Calisia Vulcan, brygadową i skrzynię. Pod koniec 2015 roku został radiofony z mikrogłośnikiem i latarkę. zakupiony przez firmę Bonex. W trakcie przepro- wadzonej modernizacji otrzymał całkowicie nową Warto dodać, że w  2019 roku druhowie OSP zabudowę pożarniczą ze zbiornikiem na 3300 li- w Kryspinowie urządzili przy remizie małą świet- trów wody i  300 litrów środka pianotwórczego, licę, nawiązując w ten sposób do tradycyjnej roli a także nową autopompę. Wóz dysponował boga- straży ochotniczych, które od ponad wieku stano- tym wyposażeniem ratowniczym. wią dla lokalnych społeczności zaplecze życia spo- łeczno-kulturalnego. Ważnym źródłem pozyskiwania drobniejszego, ale kosztownego sprzętu są różne programy gran- W  ostatnich latach pożarnicy z  Kryspinowa towe. Jesienią 2016 roku w ramach programu Bez- wielokrotnie wyjeżdżali do wypadków drogowych, pieczna Małopolska OSP Kryspinów wzbogaciła zabezpieczenia obiektów przed owadami, akcji ra- się o automatyczny defibrylator zewnętrzny (AED). townictwa wodnego oraz gaszenia pożarów. Sta- W połowie 2017 roku dzięki konkursowi „Wspie- tystyka za rok 2019 wypadła imponująco. Strażacy ramy Sąsiadów” organizowanemu przez Kraków wyjeżdżali 57 razy do pożarów i 109 z powodu li- Airport jednostka została wyposażona w  nową kwidacji innych zagrożeń. motopompę szlamową marki Honda WT 40X o wydajności 1600 litrów na minutę, przeznaczo- Obecnie OSP Kryspinów kieruje nowy zarząd, ną m.in. do usuwania skutków powodzi oraz pod- w skład którego wchodzą m.in.: Rafał Jarczak – pre- zes, Tomasz Mroczek – zastępca prezesa, Jakub Tor- ma – naczelnik, Andrzej Lorek – zastępca naczelnika. Młodzicy przed wozem MAN Kryspinów. Lamus historii 254

XI Sport w Kryspinowie Początki sportu grupowego w  Kryspinowie szych I miejsce: Liszki, II Kryspinów, III Poręba Żegoty. – wiązać należy z Katolickim Stowarzyszeniem W pięcioboju młodszych: I miejsce Liszki, II Morawica, Młodzieży Polskiej Męskiej. Biorąc pod uwagę fakt, III Kryspinów. Najlepsze drużyny otrzymały po za- że piłkę nożną stowarzyszenie w Rącznej kupiło wodach nagrody ufundowane przez księży dekanatu w 1922 roku, można przypuszczać, że także mło- w postaci sprzętu sportowego i części umundurowania. dzież kryspinowska w tym czasie zetknęła się z fut- Cały zlot wraz z zawodami stał na wysokim poziomie bolem. W latach międzywojennych w środowisku organizacyjnym i był dla władz i miejscowej ludno- Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży większą ści wspaniałym egzaminem Katolickich Stowarzyszeń popularnością cieszyła się jednak piłka siatkowa. Młodzieży Męskiej. Pod kościołem w Liszkach istniało przez pewien czas boisko do tej dyscypliny sportu. 7 sierpnia Krótką notkę na temat zawodów w Kryspino- 1938 roku podczas zlotu okręgowego KSMM de- wie zamieścił 11 sierpnia 1938 roku „Ilustrowany kanatu czernichowskiego na terenie Kryspinowa Kurier Codzienny” w  dziale „Kurier Sportowy”. zorganizowano zawody sportowe. Wzięło w nich Dziennikarz pomylił przy tym miejscowości, pisząc, udział 90 druhów z kilku stowarzyszeń. Obserwo- że część sportowa imprezy odbyła się w Liszkach. wały je „z zajęciem całe masy” ludności z Kryspi- Na koniec doniesienia redaktor stwierdził z satys- nowa i okolicznych wsi. Imprezę uświetnił występ fakcją: Osiągnięte wyniki, ilość zawodników i duże za- parafialnej orkiestry dętej. interesowanie miejscowej ludności świadczą o tem, że sport zyskał sobie na wsi podkrakowskiej prawo obywa- A tak na łamach „Dzwonu Niedzielnego” nr 34 telstwa. Warto podkreślić, że druhowie z Kryspino- z 21 sierpnia 1938 roku zawody podsumował na- wa wystawili własną drużynę, mimo że już od kilku czelnik sportowy okręgu KSM Władysław Miś: lat nie tworzyli oddzielnego stowarzyszenia. W grze w siatkówkę I miejsce zajął Oddział Lisz- Wojna nie sprzyjała organizacyjnemu rozwojo- ki, II Poręba Żegoty, III Kryspinów. W pięcioboju star- wi sportu. Nie zahamowała jednak wzrostu popu- Sport w Kryspinowie 255

Jedna z najstarszych fotografii LZS Kryspinów na starym boisku na Skale. W kaszkiecie Józef Kowalik larności piłki nożnej wśród młodzieży kryspinow- mi piłki z innych wsi. To właśnie z tych zapalonych skiej. Chłopcy bosymi stopami kopali wykonane we sportowców powstała pierwsza kryspinowska dru- własnym zakresie substytuty piłek, skracając sobie żyna piłkarska. Na podstawie informacji przekaza- tym czas podczas pilnowania bydła na pastwiskach. nej Czesławowi Sadce przez Józefa Kowalika jako rok powstania zespołu przyjmuje się 1949, w któ- Pierwszą we wsi prawdziwą futbolówkę wyko- rym miała nastąpić pierwsza rejestracja drużyny. nał młody szewc samouk Józef Galos. Czasem po- życzał ją młodszym kolegom w zamian za nacięcie W  tym czasie ligi piłkarskie nie były jeszcze sieczki lub zastąpienie go w innych pracach w go- tak mocno rozbudowane jak obecnie. Młode dru- spodarstwie. żyny wiejskie, które z powodów organizacyjnych lub (i) finansowych nie były w stanie zakwalifiko- A jak wyglądała ówczesna piłka? W okrągły wo- wać się do rozgrywek w najniższych klasach lokal- rek, zszyty z podłużnych, skórzanych pasów, Galos nych, rozgrywały mecze towarzyskie z podobnymi włożył gumową dętkę z długim wentylem. Po na- zespołami z najbliższej okolicy, ewentualnie brały pełnieniu powietrzem i zawiązaniu wentyla otwór udział w różnych turniejach. Kryspinowscy piłka- w płaszczu piłki związywało się rzemykiem. Miejsce rze spotykali się więc z drużynami z Olszanicy, Bie- wiązania nie było przyjemne w zetknięciu z głową. lan, Piekar, Liszek... Zgodnie z panującą wówczas Nawet już po zakończeniu meczu zawodników, któ- modą drużyna nieoficjalnie nosiła nazwę „Kryspi- rzy główkowali, można było poznać po charaktery- nowianka”. stycznym odcisku na czole. Niestety piłka po kontak- cie z wodą przybierała na wadze. Jak namokła, ważyła Pierwsze boisko do gry w piłkę nożną urządzo- ze 2 kg. Gdy uderzyłem ciemieniem, a nie głową, to mi się no w  sąsiedztwie kamieniołomu, czyli na Skale. w głowie kręciło 15 minut – wspomina Marian Ryszka. Powierzchnia była nieco pochyła. Bramki chłopcy sporządzali z drzew wyciętych w pobliskim lasku. W  pierwszych latach powojennych chłopcy Z tego pierwszego okresu w pamięci piłkarzy i ki- rozgrywali mecze z podobnymi jak oni fascynata- 256 Kryspinów. Lamus historii

Chwila wytchnienia podczas treningu. Drugi od lewej spośród stojących to właściciel pierwszej piłki Józef Galos. Obok Ma- rian Ryszka biców zapisało się spotkanie z OWKS Kraków (Wa- roku, czyli w  okresie największych triumfów wel). W tym czasie wyższe władze zalecały współ- OWKS, który w następnym roku zdobył wicemi- pracę zamożnych klubów ligowych z  zespołami strzostwo Polski. Rewanż w Krakowie wojskowi niższych klas rozgrywkowych. Mecz w Kryspino- potraktowali ambicjonalnie. Nie było mowy o po- wie był owocem tego projektu. życzeniu bramkarza. Wynik świadczy o tym jed- noznacznie – 11:0. Pamiątką po tych meczach było Gdy chłopcy z  Kryspinowa zwierzyli się tre- kilka piłek podarowanych przez pierwszoligowy nerowi „wojskowych”, że mają kłopoty z bram- klub uboższym kolegom z Kryspinowa. karzem, postanowił użyczyć im własnego. Dzię- ki temu pierwszy golkiper OWKS miał ćwiczyć Istnienie drużyny przez długi czas opierało się łapanie piłek kopanych przez kolegów, a troska na entuzjazmie zawodników. Nie zatrudniano tre- o  bezpieczeństwo własnej bramki spoczywała nera. Młodzi, niedoświadczeni piłkarze, grający na rezerwowym. Bramkarz pożyczony gospoda- w myśl zasady: „ja ta kopne, a ty ta leć”, umiejęt- rzom dwoił się i troił, by zagrać na nosie kolegom ności techniczne i taktyczne zdobywali „w walce” i obronić jak najwięcej strzałów. Kryspinowianie i od starszych kolegów. Klub nie miał niemal żad- grający w  polu zagrali ambitnie i  z  pełnym po- nego zaplecza materialnego. święceniem, wykorzystując przy tym znajomość boiska. Pierwszą bramkę z  połowy boiska wbił POM SPONSOREM lewy obrońca, wspomniany Marian Ryszka. Po- tem jego koledzy podwyższyli wynik. Do przerwy Sytuacja poprawiła się, gdy na początku 1954 roku jedną bramką prowadzili kryspinowianie. Mimo opiekę nad drużyną roztoczył Państwowy Ośrodek mobilizacji wojskowym nie udało się wyrównać Maszynowy w Kryspinowie. Prasa donosiła wów- i spotkanie przegrali jedną bramką (3:2 względnie czas nieco przesadnie o utworzeniu w Kryspino- 4:3). Należy podkreślić, że mecz odbył się w 1952 wie Ludowego Zespołu Sportowego. Mimo niechę- Sport w Kryspinowie 257

ci części zawodników otrzymał on wówczas nazwę niejsza sekcja piłki nożnej miała 25 członków, te- LZS POM Kryspinów. Na terenie dawnego ogrodu nis stołowy uprawiało 10, a siatkówkę 8 osób. pałacowego urządzono boisko do siatkówki. Szat- nię umieszczono w pałacu. Opiekował się nią Wik- Około 1960 roku przedstawiciele drużyny: Ta- tor Górka, który także załatwiał formalności zwią- deusz Ludwikowski, Jan Wróbel i Kazimierz Ko- zane z rejestracją zawodników. zioł, udali się do ówczesnego sołtysa, Jana Żelazne- go, który jednocześnie pełnił funkcję prezesa Spółki Na posiedzeniu GRN 23 marca 1957 roku czło- Pastwiskowej, z prośbą o zezwolenie na urządze- nek Zarządu Gromady Kryspinów, Józef Rachwa- nie boiska na pastwisku wiejskim. Użytkowanie lik, przedstawił działalność LZS POM Kryspinów. starego, ze względu na jego nierówność, ale także Z zapisu w protokole wynika, że nieco wcześniej coraz bliższe sąsiedztwo czynnego kamieniołomu, nastąpiła zmiana zarządu klubu, co przyczyniło stawało się niemożliwe. Uzyskali pozwolenie z za- się do ożywienia jego działalności. Zorganizowano strzeżeniem, że teren musi nadal pozostać otwarty. m.in. zabawę taneczną, by zdobyć środki na bie- Za zgodą sołtysa wycięli w należącym do wsi lasku żącą działalność i urządzenie świetlicy wiejskiej. sosny, z których na drugi dzień wykonali bramki. Niestety nie wszystkim to się podobało. Niejed- Do dziś zachowała się karta rejestracyjna Ludo- nokrotnie nieznany sprawca ścinał słupki bramek, wych Zespołów Sportowych wypełniona 1 września które zawodnicy musieli potem wykonywać na 1959 roku. Jako oficjalną nazwę klubu podano LZS nowo. Kres tego typu kawałom przyniosło dopiero Kryspinów. Dowiadujemy się z niej, że w tym cza- wykonanie ich z rur metalowych, ale na to trzeba sie zrzeszał on 21 sportowców trenujących w 4 sek- było jeszcze poczekać. cjach: piłkarskiej, siatkówki, tenisa stołowego i sza- chów. W sprawozdaniu z działalności za rok 1960 Boisko ulokowano na zachód od dawnego fol- wykazano 40 członków, w tym 5 kobiet. Najlicz- warku, a więc w miejscu, gdzie znajduje się ono do Drużyna Lotnika ok. 1961 roku. Stoją od lewej: Marian Sobesto, Józef Mazur, Marian Jaskowski, Jan Wróbel, Józef Lorek, Tade- usz Koczara, Marian Ryszka, Jan Żelazny, Kazimierz Kadula (kierownik); siedzą: Stanisław Steczko, Tadeusz Ludwikowski, Józef Lewinger (bramkarz), Kazimierz Kapelak; leży: Kazimierz Bil. 258 Kryspinów. Lamus historii

dzisiaj. Z braku wapna linie wyznaczano za pomo- Środek transportu dla zawodników, samochód cą piasku, wysypywanego ręcznie. Największym marki Lublin, zapewniał sponsor, czyli POM. Jako mankamentem, obok zanieczyszczeń pozostawia- kierowca jeździł z nimi Kazimierz Kadula. Zawod- nych przez zwierzęta, był podmokły teren. Po in- nicy siadali na pace, na której wcześniej kierowca tensywnych deszczach część powierzchni za- mieniała się w jedną wielką kałużę. rozkładał ławki, mocując deski w przyspawa- nych do burt blachach. Z czasem wytwo- Wkrótce nastąpiła zmiana nazwy rzyła się tradycja, że po zwycięskim zespołu. W  tym czasie udało się meczu wyjazdowym piłkarze, wra- nawiązać współpracę z jednostką cając do Kryspinowa, śpiewali pio- lotniczą 1616 w Balicach. Organi- senkę Jak długo na Wawelu. zowano wspólne treningi z  żoł- Dużą niedogodność stanowił nierzami, które prowadził jako brak zaplecza socjalnego. Przez trener pewien młodszy oficer. Zda- długi czas zawodnicy przebierali rzało się, że mundurowi wchodzili w się w domu i w stroju sportowym skład kryspinowskiej drużyny. Nazwa przychodzili na boisko. Do nawią- Lotnik to wynik tyleż zabiegów o pogłębie- nie współpracy, co pozytywnych skojarzeń z lot- zania współpracy z POM, zawodnicy nictwem i lataniem. kupowali stroje na własną rękę. Mało kto miał buty piłkarskie. W LZS POM Kryspinów grali zarówno kryspino- wianie z dziada pradziada, jak i mieszkający w lo- Ponownie drużyna Lotnika weszła do kla- kalach służbowych na terenie dawnego folwarku sy B dopiero w 1984 roku. Tym razem na tym po- napływowi pracownicy Państwowego Ośrodka ziomie grała przez 3 sezony. Po pierwszym uplaso- Maszynowego. Pod koniec lat 60. doszło do chwi- wała się na 9. miejscu. Wynik ten powtórzyła rok lowego rozstania ze sponsorem, który zaopiekował później. Niestety na koniec rundy wiosennej 1987 się Ludowym Zespołem Sportowym utworzonym roku „lotnicy” znaleźli się na ostatnim, 12. miej- wówczas w Cholerzynie224. Sprzęt piłkarski prze- scu z 11 punktami na koncie, co oznaczało spadek niesiono do domu Fryderyka Pyli, gdzie przez kilka do niższej ligi. Dodajmy, że w sezonach 1984/1985 lat mieściła się szatnia Lotnika. Po pewnym czasie i 1985/1986 przy klubie działała drużyna rezerwo- współpracę podjęto na nowo. wa, która brała udział w rozgrywkach klasy C. Pro- wadził ją Jan Szopa. Po reorganizacji sportu wiejskiego i utworze- niu niższych lig Lotnik długo grał w klasie C, do- SPORT PRACOWNICZY brze sobie w niej radząc. Kapitanem drużyny w la- tach 1969-1975 był Jan Mitana. Pierwszy awans do Należy wspomnieć też o dyscyplinach sportu upra- klasy B udało się drużynie wywalczyć w roku 1975. wianych przez pracowników Państwowego Ośrod- Niestety po 2 sezonach wszystko wróciło do nor- ka Maszynowego w Kryspinowie na terenie zakła- my. Do czołowych zawodników należeli wówczas du, naturalnie po godzinach pracy. Najchętniej Czesław Sadko, wychowanek Cracovii, i Tadeusz grywano w  siatkówkę, ping-ponga oraz szachy Ludwikowski, który przez 3 lata w  szkole śred- i warcaby. Amatorzy wszystkich 4 dyscyplin mo- niej trenował w zespole juniorów Wisły Kraków, gli brać udział w zawodach „międzypomowskich”. a podczas pełnienia zasadniczej służby wojskowej Prawdopodobnie na boisku w Kryspinowie został w Wojskach Ochrony Pogranicza miał okazję grać zorganizowany tylko jeden większy turniej w pił- w 3-ligowej Gwardii Koszalin. ce sitkowej. Pamiątką po nim jest zachowywany do dziś dyplom za zdobycie I miejsca dla drużyny 224 LZS Cholerzyn tworzyli byli zawodnicy Lotnika: Andrzej organizatorów, czyli „LZS przy POM Kryspinów”. Impreza miała miejsce 26 września 1965 roku. Czę- Lewinger i Tadeusz Koczara z Cholerzyna oraz Józef ściej organizowano branżowe zawody w  grach Lorek i Stanisław Steczko z Budzynia. Sport w Kryspinowie 259

Igrzyska Pracowników Rolnych i POM w Opatkowicach, 1967 rok. Stoją od lewej: Stanisław Pyla, Jan Mitana, Jan Kadula, Jan Pyla, Ryszard Nostkiewicz. U dołu: Józef Pyla, Kazimierz Raputa, Stefan Kadula, Tadeusz Koczara (z Cholerzyna), Kazimierz Mitana i bramkarz Antoni Szewczyk planszowych. Amatorem siatkówki, założenia klubu zapaśniczego w Krakowie, zapro- ping-ponga, szachów i brydża był długoletni wi- ponował im oraz 2 kolegom udział w inicjatywie. cedyrektor, a od 1978 roku dyrektor POM Stanisław Sternal. Prezes Rady Wojewódzkiej LZS, Antoni Du- rak, znał dobrze dyrektora POM w Kryspinowie Szczególnym zjawiskiem czasów PRL był sport Władysława Handzlika, który zgodził się zatrud- branżowy, w ramach którego działało Zrzeszenie nić 3 z nich, już absolwentów, w POM Kryspinów LZS. Oprócz opieki nad prowincjonalnymi klubami jako stażystów. Dwóch innych (Jan Łabuz i Józef sportowymi organizowało ono także spartakiady Skóra) rozpoczęło studia na Akademii Rolniczej. dla pracowników przedsiębiorstw rolnych i prze- W ten sposób powstał Wojewódzki Ludowy Klub mysłu okołorolniczego szczebla wojewódzkiego Sportowy. Po podjęciu pracy w Kryspinowie mło- i ogólnopolskiego. Załoga POM Kryspinów najin- dzi sportowcy zorganizowali zawody pokazowe tensywniej brała w nich udział od końca lat 60. do w hollu pałacu kryspinowskiego, w których wzięli II połowy lat 80. udział także zaproszeni zawodnicy z Olszanicy oraz KS Prądniczanki. Niestety nikt nowy spośród robot- Epizodem, ale ważnym dla życia sportowego ników POM do nich nie dołączył. Treningi odbywa- w POM Kryspinów, było zatrudnienie 3 pracowni- ły się w szkolnych salach gimnastycznych w Kra- ków uprawiających zapasy w stylu wolnym: Zdzi- kowie, a  zawody w  hali WKS Wawel przy ulicy sława Chwały, Jana Mękala oraz Leona Tabaki. Tra- Zwierzynieckiej. Po 3 latach wojsko wymówiło wy- fili do Kryspinowa z  inicjatywy sekretarza Rady najem hali, wobec czego zapaśnicy musieli przejść Wojewódzkiej LZS Michała Sali, który wypatrzył do WLKS Krakus Swoszowice, a kilka lat później ich podczas zawodów, gdy byli jeszcze uczniami do działającego przy Zespole Szkół Melioracyjnych ostatniej klasy 3-letniego Technikum Mechaniza- w Krakowie KS Meliorant. cji Rolnictwa w Ropczycach. Nosząc się z zamiarem 260 Kryspinów. Lamus historii

Początek lat 70. Stoją od lewej. Józef Pyla, Ryszard Nostkiewicz, Jan Mitana, Kazimierz Mitana, Jan Pyla, Józef Mazur (z tyłu), Czesław Sadko, Zbigniew Nostkiewicz, Stefan Rospond. Rząd dolny: Marian Mazur, Józef Kadula, Józef Majcherek (bramkarz), Kazimierz Raputa, Stanisław Jaskowski W Kryspinowie młodzi stażyści zapaśnicy zna- w niej 350 zawodników. POM Kryspinów okazał leźli sprzymierzeńca w I sekretarzu POP POM Józe- się najlepszy w zapasach, a w lekkiej atletyce zajął fie Kałuży, amatorze siatkówki i tenisa stołowego, III miejsce. Po tych zawodach zapaśnicy pojechali oraz w wicedyrektorze Stanisławie Sternalu. Zaan- na spartakiadę ogólnopolską do Gdańska, na któ- gażowali się więc w organizację życia sportowe- rej także zdobyli medale. Notabene reprezentacja go skupiającego się na wyjazdach na spartakiady ziemi krakowskiej zajęła tam II miejsce. przedsiębiorstw rolnych obu szczebli. Niestety na terenie województwa krakowskie- Sprawniejsi fizycznie członkowie załogi POM go pracowników zakładów rolniczych uprawia- jeździli na zawody wojewódzkie. Na ogólnopolskie jących zapasy było niewielu, stąd w późniejszym dobierano osoby uzdolnione sportowo z terenu ca- okresie w spartakiadach krakowskich nie organi- łego województwa. zowano już tego typu zawodów. Chwała, Mękal225 oraz Tabaka mogli wykazać się w swojej dyscypli- Już podczas pierwszej spartakiady ogólnopol- nie jedynie w zawodach szczebla ogólnopolskiego. skiej w podpoznańskim Błażejewku w 1968 roku Byli zresztą pewniakami. Za każdym razem wracali niemałą sensację wywołał zapaśnik z Kryspinowa, z medalami. Leon Tabaka, pokonując bez trudu reprezentanta Polski, który właśnie przygotowywał się do wyjaz- 225 Dodajmy, że Jan Mękal w połowie lat 90. przez 2 lata du na olimpiadę w Meksyku. Jeszcze walka dobrze prowadził zajęcia z zapasów w stylu wolnym dla chłop- się nie zaczęła, a ten już leżał na łopatkach oplecio- ców z Kryspinowa i okolic. Współpracował wtedy z Klu- ny przez Tabakę. bem Sportowym Meliorant. Zajęcia odbywały się w po- mieszczeniu na terenie jednego z pomowskich bloków. Rok później, w lipcu 1969 roku, spartakiada wo- jewódzka odbyła się w Proszowicach. Startowało Sport w Kryspinowie 261

Podczas spartakiad ogólnopolskich konkuro- W NOWEJ RZECZYWISTOŚCI wano w wielu dyscyplinach sportu. Najbardziej prestiżowy był jednak wielobój dyrektorski. Sta- Kilka lat później w Polsce nastąpił przełom spo- łym uczestnikiem tej konkurencji był Stanisław łeczno-polityczny. W  nowych warunkach go- Sternal. Inną cenioną konkurencją było przecią- spodarczych Państwowy Ośrodek Maszynowy ganie liny. Organizowano także zawody z nastę- w Kryspinowie przechodził reorganizację. Więk- pujących dyscyplin: pchnięcie kulą, podnoszenie szość POM-ów zlikwidowano. Sport branżo- ciężarka o wadze 17,5 kg, kolarstwo, siatkówka, wy przeszedł do historii. W tym trudnym okre- zapasy itp. sie dostosowania się do przemian gospodarczych Ośrodek w Kryspinowie nie mógł wspierać dru- W prasie codziennej pojawiały się bardzo po- żyny piłkarskiej. LZS Lotnik odczuł to dotkliwie. bieżne relacje z  tych zawodów. W  „Gazecie Kra- Brakowało pieniędzy nie tylko na zakup sprzętu kowskiej” z 4 października 1971 roku zamieszczo- i strojów sportowych, lecz także nawet wody mi- no informację o Spartakiadzie w Jawiszowicach, neralnej dla zawodników. w której startowało aż 420 uczestników reprezen- tujących 17 zakładów rolnych. Rozegrano następu- W tym czasie zaszła kolejna zmiana pokolenio- jące konkurencje: trójbój lekkoatletyczny, slalom wa. Na początku lat 90. drużynę tworzyli młodzi, rowerowy, podnoszenie ciężarka, przeciąganie liny, niedoświadczeni chłopcy, nawet 15-latkowie. Ist- bieg z przeszkodami, rzutki (do tarczy). Impreza niały problemy ze skompletowaniem pełnego ze- nie była dla kryspinowian zbyt szczęśliwa, przy- społu. Odbiło się to na wynikach meczów. Zdarza- najmniej w klasyfikacji indywidualnej. Reprezen- ły się nawet takie, w których kryspinowianie tracili tant POM w Kryspinowie zwyciężył tylko w pod- ponad 10 bramek, a sami strzelali jedną, dwie. Nic noszeniu ciężarka. Był to Leon Tabaka. dziwnego, że wśród kibiców spadło zainteresowa- nie meczami. Wielkim wsparciem dla zawodników W „Echu Krakowa” z 21 września 1973 roku znaj- stała się pomoc trenera trampkarzy Sparty Nowa dujemy informacje na temat Spartakiady Przed- Huta Andrzeja Olejarza, który po ślubie mieszkał siębiorstw Rolnych w Osieku. Reprezentacja POM kilka lat z żoną w Kryspinowie u teściów i na proś- Kryspinów wygrała zawody w punktacji ogólnej, bę chłopców (członkiem drużyny był jego szwagier) zajmując I miejsce w siatkówce mężczyzn. w wolnym czasie prowadził treningi. Należy dodać, że w spartakiadach wojewódz- Przełom w historii klubu przyniósł rok 1994. Po kich barwy POM w Kryspinowie reprezentowała rundzie jesiennej drużyna zajmowała 10. miejsce drużyna piłkarska złożona z zawodników Lotnika w grupie II klasy C. Z inicjatywy Grzegorza Górki Kryspinów. W przeciwieństwie do innych dyscy- zawodnicy Lotnika poprosili wówczas o  pomoc plin w tej przepisy stwarzały możliwość występo- Czesława Sadkę, jak pamiętamy byłego zawodni- wania w meczach zawodników LZS niezatrudnio- ka Lotnika, jego prezesa w latach 1973-1976. nych w przedsiębiorstwie. W siedzibie klubu do dziś przechowywane są puchary zdobyte podczas Pod opieką trenera Andrzeja Olejarza zawodnicy Lotnika tego typu zawodów w Opatkowicach, Brzesku, Kle- Kryspinów grający w klasie C szybko robili postępy. czy, Kopalinach, Osieku i Proszowicach. Dodajmy, że w lutym 1975 roku na terenie Kryspi- nowa odbyła się spartakiada gminna w 3 dyscypli- nach: szachy, warcaby, tenis stołowy. Z kolei w lipcu 1979 roku urządzono tu igrzyska sportowe pracow- ników gospodarki żywnościowej gminy Liszki. W 10 konkurencjach wystartowało z górą 200 osób. Naj- lepiej wypadła reprezentacja Gminnej Spółdziel- ni Liszki przed drużyną POM Kryspinów i Bankiem Spółdzielczym w Liszkach. 262 Kryspinów. Lamus historii

Objąwszy na początku 1995 roku obowiązki pre- ły w 1995 roku. Drugim było walne zgromadzenie zesa, Sadko zwrócił się do Andrzeja Olejarza, któ- członków, na którym podjęto uchwałę przekształca- ry kilka miesięcy wcześniej przeprowadził się do jącą Ludowy Zespół Sportowy Lotnik w Klub Spor- Krakowa i zaprzestał współpracy z drużyną, by po- towy. Wybrano klubowy zarząd, w skład którego nownie zajął się szkoleniem zawodników Lotnika. weszli: Czesław Sadko – prezes, Ryszard Wlazło – Trener propozycję przyjął. Kierownikiem druży- I zastępca, Władysław Mazur – II zastępca, Kazimierz ny został Kazimierz Koszycki. Intensywna praca Koszycki – sekretarz, Grzegorz Górka – skarbnik, oraz w trakcie przerwy w rozgrywkach przyniosła efekty. Bolesław Kalczyński (radny gminny z Kryspinowa). W rundzie wiosennej drużyna zdobyła 33 punkty i zajęła II miejsce w tabeli, za Płomieniem Kostrze. Oficjalna rejestracja Ludowego Klubu Sporto- Zapewniło to obu drużynom awans do klasy B. wego Lotnik Kryspinów jako stowarzyszenia na- stąpiła decyzją Urzędu Wojewódzkiego w Krako- Z dobrej strony kryspinowianie pokazali się tak- wie z 27 listopada 1995 roku. Tym samym uzyskał że w rozgrywkach Pucharu Polski, pokonując kolej- on osobowość prawną. Umożliwiło to w roku na- no Skalankę Skała, Nadwiślana Kraków oraz Ziele- stępnym przekazanie przez Wspólnotę Gruntową niczankę Zielonki. Dobrą passę przecięła wysoka klubowi działki, na której od lat znajdowało się bo- (9:0) porażka z Garbarnią Kraków. Trzeba jednak isko sportowe. dodać, że drużyna z Ludwinowa grała wówczas w III lidze! Poprawiła się także sytuacja material- Puchar Wójta 1996 został rozegrany w  Lisz- na klubu dzięki dofinansowaniu z Urzędu Gminy kach. Lotnik po zwycięstwie ze Strażakiem Rączna Liszki oraz wsparciu powstałego w wyniku prywa- 1:3 zmierzył się z Kaszowianką. Mecz półfinałowy tyzacji POM przedsiębiorstwa PROMEROL, który zakończył się remisem bezbramkowym, wobec cze- udostępniał sportowcom pomieszczenie na szatnie, go doszło do pojedynku strzeleckiego między dru- środek transportu na mecze wyjazdowe oraz walec żynami, który wygrała Kaszowianka 6:5. „Lotnicy” do utrzymania w odpowiednim stanie boiska. Dar- musieli zadowolić się III miejscem. czyńców znalazł zespół Lotnika także wśród innych firm działających we wsi (bar U Jędrusia, Stal Bud, W rozgrywkach Pucharu Polski kryspinowianie pub U Kalczyńskiego). Dzięki temu drużyna mogła zakwalifikowali się do 4 rundy, pokonawszy m.in. sobie pozwolić na niepobieranie od kibiców opłat grającego w lidze okręgowej Nadwiślana Kraków. za wstęp na mecze, a z sukcesu cieszyli się na zor- Przegrana z Garbarnią 0:9 zakończyła pucharowe ganizowanej przez zarząd wycieczce w Zakopanem. zmagania Lotnika w 1996 roku. W ostatni dzień lipca 1995 roku Lotnik wziął Latem 1996 roku w LKS Lotnik utworzono dru- udział w  turnieju debiutantów organizowanym żynę juniorów. Opiekę nad nią objął Kazimierz Ko- przez Radę Wojewódzką LZS i podokręg krakow- szycki. Gdy rok później większość jej zawodników ski KOZPN. W Tyńcu na boisku Dziewiarza wal- przekroczyła wiek juniorski, do gry w klasie C zgło- czyły ze sobą zespoły, które awansowały do klasy B. szono drugą drużynę seniorów. Najlepsi juniorzy: Zwycięzcą okazał się Lotnik, który ograł w półfina- Łukasz Kozioł, Tadeusz Lelek, Piotr Kalczyński i Pa- le Wierzbowiankę (3:1), a w finale zwyciężył w rzu- weł Suchan, zasilili pierwszy zespół. tach karnych TS Rybitwy (4:2). Sezon 1996/1997 przyniósł pierwszemu Lotni- Runda jesienna 1995 roku zaczęła się niefortun- kowi awans do klasy A. Mocną stroną drużyny byli nie. Osłabiona kontuzją napastnika Marcina Sadki, niewątpliwie 2 napastnicy: Marcin Sadko z Kryspi- drużyna przegrała 3 pierwsze mecze. Na szczęście nowa i Roman Morys z Cholerzyna. Udany sezon później szło jej o wiele lepiej. Ostatecznie na koniec uwieńczyło zdobycie Pucharu Wójta Gminy Lisz- rozgrywek jesiennych zajęła miejsce 10. (na 13 w ta- ki. W finale rozegranym na stadionie w Liszkach beli), a po serii wiosennej była już 8. 3 sierpnia 1997 roku Lotnik pokonał Gwiazdę Ście- jowice 4:0 i zremisował z Liszczanką 2:2. Niezły debiut w klasie B to jedno z dwóch waż- nych wydarzeń w  historii klubu, które nastąpi- Po rezygnacji trenera Olejarza rundę jesienną 1997 roku Lotnik rozpoczął pod opieką zawodnika i studenta AWF Krzysztofa Świątka. Wiosną dru- Sport w Kryspinowie 263

Oldboye (1999) i twórczymi kontynuatorami tradycji sportowych Kryspinowa. Reprezentacja Lotnika odniosła sukces, W 1997 roku juniorzy zasilili drugą drużynę LKS Lotnik Kryspi- zdobywając I miejsce w Halowym Turnieju w Piłce nów. Nożnej Gminy Liszki, rozgrywanym w hali sportowej w Czernichowie. Kolejny sukces drużyna odniosła żynę poprowadził już trener Jacek Kokoszka. Na w rozegranym w dniach 14 i 21 marca Pucharze Wio- koniec sezonu zajmowała miejsce 11. Humory nie- sny. W finale kryspinowianie pokonali Gwiazdę Ście- wątpliwie poprawił zawodnikom i kibicom prze- jowice i tym samym zdobyli główne trofeum. bieg Turnieju o Puchar Wójta. Po zwycięstwie w fi- nale nad Strażakiem Rączna 1:0 kryspinowianie Pomyślnie przebiegły także rozgrywki sezonu z rąk Wojciecha Burmistrza drugi raz z rzędu ode- wiosennego, które zespół I zakończył na VII miej- brali główną nagrodę. Natomiast w rundzie jesien- scu klasy A grupy I, a rezerwy na IX miejscu klasy C, nej 1998 roku po dość pomyślnych pierwszych me- grupa II. Tym radośniej kryspinowianie przystąpili czach dobra passa Lotnika skończyła się i drużyna do celebrowania 50-lecia klubu. Główne uroczy- doznała kilku porażek, by po zwycięstwie w ostat- stości miały miejsce 11 lipca 1999 roku. Rozpoczę- nim pojedynku nad Krak-Gammą Szczyglice-Kra- ła je msza św. w kościele parafialnym w Liszkach. ków rundę zakończyć na 11. miejscu. Następnie uroczystości przeniosły się na boisko sportowe w Kryspinowie. Oprócz uroczystej aka- W latach 1998-1999 zawodnicy i działacze klu- demii i konkurencji zręcznościowych dla uczest- bu własnymi siłami wybudowali ogrodzenie wokół ników rozegrane zostały mecze: Lotnika II z człon- boiska. Materiał przekazali sponsorzy. Prace ukoń- kami redakcji „Dziennika Polskiego”, miejscowych czono przed obchodami 50-lecia istnienia klubu. oldboyów z reprezentacją Urzędu Gminy oraz se- niorów Lotnika z Liszczanką Liszki (1:2), a na ko- Wstępem do obchodów jubileuszu był turniej niec pierwsza drużyna zagrała z żeńskim zespołem piłki halowej zorganizowany przez LKS Lotnik Podgórza Kraków. Obchody zakończyła zabawa ta- 23 stycznia 1999 roku w hali sportowej Gościubi neczna trwająca aż do rana. Sułkowice. Wzięły w nim udział: Karpaty Siepraw, Niedźwiedź z Niedźwiedzia, Węgrzcanka Węgrzce W  tym czasie klub zakupił samochód marki Wielkie oraz naturalnie organizatorzy. Nysa oraz kosiarkę spalinową do utrzymania mura- wy na odpowiednim poziomie. Uzbierawszy 6 tys. Nim nastąpiły główne obchody rocznicowe, za- zł podczas imprezy jubileuszowej, władze klubu wodnicy dokładali starań, by pokazać się godnymi postanowiły rozpocząć budowę szatni. Po sezonie 1999/2000 (6. miejsce w jesieni i 11. na wiosnę) odeszli trener Jacek Hefko oraz 4 za- wodników, a 2 wzięło urlopy. Pozyskano za to gra- jącego trenera Marcina Gędłka. Ale rozgrywki run- dy jesiennej miały dramatyczny przebieg. Zespół zaliczył poważne wpadki: na wyjeździe ze Słom- niczanką i Grębałowianką (wynik obu 6:0) oraz z Grzegórzeckim 0:5 na własnym boisku, jednak ostatecznie zajął na koniec rundy 7. miejsce. Nie- stety wiosną wykruszyło się kilku dalszych zawod- ników, do tego dołączyły się kontuzje. Po 4 latach od awansu Lotnik musiał pożegnać się z klasą A, podobnie jak Gwiazda Ściejowice. Niewiele brako- wało, by towarzyszyła im Liszczanka. Dużo lepiej w rundzie wiosennej 2001 roku ra- dziła sobie w klasie C druga drużyna Lotnika. Po- 264 Kryspinów. Lamus historii

konawszy jednego z liderów grupy, Sokoła Rybna W 1999 roku Lotnik II grał w klasie C. W tle widać bloki po- 2:1, znajdującą się w środku tabeli Kaszowiankę 2:0, mowskie. i gromiąc na wyjeździe Modlniczankę II 2:11, dru- żyna zapewniła sobie w tabeli końcowej 4. miejsce. Drużyna po powrocie do klasy A (jesień 2002) Kłopoty finansowe sprawiły, że sezon 2001/2002 Jerzmanowice, 5:0. Niestety seria kilku porażek w klasie B pierwszy skład Lotnika rozpoczął bez tre- spowodowała, że drużyna zakończyła rozgrywki nera. Odeszło także 2 zawodników. Powoli jednak poniżej oczekiwań, na miejscu 11. budowano nowy zespół. W  sezonie wiosennym trenerem grającym został Marcin Sadko. Mimo do- W  lipcu 2004 roku odbył się szczęśliwy dla brej gry drużynie nie udało zakwalifikować się do Lotnika turniej o Puchar Wójta Gminy Liszki. Po awansu w normalnym trybie. Skończyła bowiem eliminacjach rozegranych w Kryspinowie i Pieka- rozgrywki na 4. miejscu, choć ze stratą zaledwie rach nastąpił finał na stadionie Lotnika. Najpierw 1 punktu do lidera. w półfinałowym starciu drużyna gospodarzy po- konała Liszczankę 5:1, a potem w finale spotkała Tym razem kryspinowskim piłkarzom dopisało się z Wisłą Ściejowice. Jako że mecz zakończył się jednak szczęście. Zarządzona wówczas przez Ma- wynikiem bezbramkowym, zwycięzcę wyłoniły łopolski Związek Piłki Nożnej w Krakowie reforma rzuty karne, w trakcie których z dobrej strony po- klas A, B i C, zakładająca m.in. utworzenie 4 grupy kazał się bramkarz Lotnika Łukasz Kozioł. W du- klasy A, dała im dodatkową szansę. W meczu bara- żej mierze to jego umiejętności zadecydowały, że żowym rozegranym na stadionie w Modlnicy poko- mecz zakończył się wynikiem 4:1. Nic więc dziw- nali Jordana Sum Zakliczyn 1:3, dzięki czemu znów nego, że przyznano mu tytuł najlepszego bram- znaleźli się w klasie A. karza turnieju. Przed nowym sezonem 2002/2003 drużynę W  rundzie jesiennej 2004 roku drużyna gra- wzmocniło kilku doświadczonych zawodników, ła bardzo nierówno i rozgrywki zakończyła na 13. w  tym Dawid Będkowski, wychowanek Hutnika miejscu. Szkoleniowcem był Jerzy Szafraniec. Sła- Kraków, i mieszkający w Bielanach Zdzisław Strojek – by sezon skłonił zarząd do wzmocnienia zespołu. były piłkarz GKS Katowice, z którym zdobył dwu- Grającym trenerem został Janusz Nawrocki, nie- krotnie Puchar i Superpuchar Polski. Wyrównano gdyś zawodnik Wisły Kraków. Do drużyny dołączył i powiększono również boisko. Koniec rundy jesien- także Marcin Rusin. Nie od razu, ale zespół zaczął nej zastał Lotnika na 8. miejscu w tabeli z 18 punkta- mi na koncie. Napastnik Dawid Będkowski, ze zdo- bytymi 11 bramkami, został królem strzelców grupy. Po tej rundzie odszedł Marcin Sadko. Obowiązki trenerskie wzięli w swoje ręce zawodnicy pierwszej drużyny Dawid Będkowski i Krzysztof Świątek. Se- zon zespół zakończył na miejscu 7. Niestety w nowym sezonie drużynie w rundzie jesiennej 2003 roku nie szło najlepiej. Zespół przez 7 tygodni był na ostatnim miejscu tabeli bez do- robku punktowego. Ostatecznie udało się niemal w ostatniej chwili opuścić strefę spadkową i zakoń- czyć rozgrywki na miejscu 12. Duża w tym zasługa doświadczonego piłkarza Zdzisława Strojka, który strzelił 5 goli. W rundzie wiosennej Lotnik początkowo wy- trwale piął się w górę, pomimo wpadki, jaką sta- nowiła wysoka porażka z  liderem, Płomieniem Sport w Kryspinowie 265

piąć się w górę. Na koniec sezonu wiosennego 2005 kibiców na sukcesy sportowych ulubieńców były zajmował 9. miejsce. coraz wyższe. Jego miejsce zajął dotychczasowy kierownik drużyny Bogdan Bochenek. Po zakończeniu rozgrywek Lotnik odpowiedział pozytywnie na prośbę o zamianę Wandy Kraków. Wzmocnienie drużyny 7 nowymi zawodnika- Klub z Nowej Huty, spadając do klasy A, trafił do mi dało efekty. Pierwsze zwycięstwo nad Pogonią grupy II, w której grały głównie kluby podkrakow- Skotniki 2:1 rozpoczęło pasmo sukcesów, które po- skie. Lotnik opuścił więc grupę I, w której pozostali zwoliło zakończyć sezon na 9. miejscu. Satysfak- sąsiedzi Liszczanka i Wisła Jeziorzany. cję przyniósł także turniej o Puchar Wójta Gminy Liszki 2007 w Jeziorzanach. Po rocznej przerwie W roku 2005 zespół obronił Puchar Wójta Gmi- trofeum wróciło do Lotnika, który w finale pokonał ny Liszki, by jesienią zająć już 1. miejsce w lidze. Tęczę Piekary 2:1. Królem strzelców został Marcin Udane występy miała także druga drużyna, która Rusin, który odnotowywał na swym koncie także przesunęła się do samej czołówki klasy C, plasując wiele goli podczas rozgrywek w VI lidze. się na koniec rundy jesiennej na 3. miejscu tabeli. W sezonie 2007/2008 Lotnik przez dłuższy czas Intensywne przygotowania do nowego sezonu stąpał po piętach liderowi grupy – Skawince. Osta- dały rezultaty. W rundzie wiosennej 2006 roku dru- tecznie jednak po gorszej końcówce rundy wiosen- żyna, wzmocniona 4 graczami, nabierała rozpędu. nej kryspinowianie zajęli 4. miejsce w tabeli, wła- Niestety po porażce z liderem Borkiem i nieocze- śnie za Skawinką. Awansowała za to prowadzona kiwanej porażce z Wiślanami Jaśkowice 7:1, mimo przez Łukasza Stryczka drużyna rezerw Lotnika. wysokich zwycięstw w kolejnych meczach Lotnik mógł liczyć tylko na 2. miejsce i możliwość wzię- Przed rozpoczęciem kolejnego sezonu piłkar- cia udziału w barażach. Zwycięstwo nad Pcimian- skiego, 2008/2009, nastąpiła zmiana na stanowi- ką 2:1 przyniosło mu upragniony awans do VI ligi. sku trenera. Mieczysława Będkowskiego zastąpił Historyczny awans, ale do klasy B, osiągnęły także Mateusz Miś. Rewolucja zaszła także w  pierw- rezerwy Lotnika. szym składzie drużyny. Wymieniono większość grających w nim dotąd zawodników. Ich miejsce W lipcu Lotnik odniósł sukces w rozgrywkach zajęli sprowadzeni do klubu uznani gracze z regio- VII edycji piłkarskiego Pucharu Starosty Krakow- nu. Dzięki temu zwycięski Lotnik dłuższy czas był skiego. W finale rozgromił Juvenię Prandocin aż liderem grupy. Niestety pod koniec sezonu coś się 10:0. popsuło i ostatecznie drużyna zakończyła sezon na miejscu 3. Runda wiosenna przebiegła pomyślniej, We wrześniu 2006 roku doszło do rozstania przynosząc upragniony awans z 2 miejsca do V ligi. klubu z  Januszem Nawrockim. Nowym szkole- Był to wspaniały prezent dla kibiców klubu z okazji niowcem Lotnika został Mieczysław Będkow- 60 rocznicy jego istnienia. ski, ojciec Dawida, najlepszego snajpera drużyny w tym okresie. Do Kryspinowa trafił także Puchar Wójta Gmi- ny Liszki. Tym razem w meczu finałowym „lotnicy” Niestety debiut na wyższym poziomie rozgryw- zmierzyli się z drużyną Strażaka Rączna, pokonując kowym nie był pomyślny. Mimo dobrej postawy ją 4:2. Tytuł króla strzelców tym razem zdobył Łu- na murawie i wielu strzelonych bramek na koniec kasz Czech, a najlepszym golkiperem został Paweł rundy jesiennej 2006 roku Lotnik zajmował przed- Tatar, naturalnie obaj z kryspinowskiej drużyny. ostatnie, 15. miejsce w tabeli. Piętą Achillesa była słaba obrona, mimo przesunięcia na jej środek, na 15 sierpnia 2009 roku Lotnik zaliczył udany de- pozycję opuszczoną przez Nawrockiego, Dawida biut w V lidze krakowsko-wadowickiej, pokonując Będkowskiego. Lepiej radziły sobie rezerwy gra- na własnym boisku LKS Śledziejowice 7:1. Pierw- jące w grupie III klasy B, które uplasowały się na szą bramkę dla gospodarzy strzelił Marcin Pitu- 8. pozycji. ła. Funkcję kapitana drużyny pełnił Tomasz Łysak. Sezon jesienny drużyna zakończyła na 1. miejscu Na początku stycznia 2007 roku Czesław Sadko tabeli. Warto podkreślić, że tylko raz w tym sezo- po 13 latach pełnienia funkcji prezesa złożył rezy- gnację. Aspiracje finansowe zawodników i apetyty 266 Kryspinów. Lamus historii

nie kryspinowianie doznali porażki. O  przegra- da Będkowskiego. Odbiło się to na wynikach Lotni- nej w meczu ze Spójnią Osiek (1:2) zadecydowała ka. 14 maja 2011 roku po zakończonym remisem 1:1 bramka, która wpadła w 91 minucie meczu. meczem z Przeciszovią Przeciszów dymisję złożył trener Mateusz Miś. Zespół do końca rundy dopro- W przerwie zimowej zespół zasiliło 5 młodych wadził Krzysztof Bukalski, były reprezentant Polski. piłkarzy. Powołano na stanowisko dyrektora spor- Dzięki kilku zwycięstwom, które przerwały pasmo towego Pawła Migockiego, który miał się zająć wy- porażek, klub ukończył sezon na 6. miejscu. szukiwaniem nowych zawodników oraz sprawami organizacyjnymi. Rundę wiosenną rozpoczął Lot- Pomyślnie dla „lotników” przebiegały kolejne nik od wzięcia odwetu na Spójni, którą pokonał turnieje o Puchar Wójta Gminy. W 2010 roku zdo- na własnym stadionie 1:0. Jednak w późniejszych byli Puchar Wójta zorganizowany w Kaszowie, wy- spotkaniach forma drużyny osłabła. Niewątpliwie grywając w finałowym meczu z drużyną gospoda- przyczyniły się do tego kontuzje czołowych graczy: rzy 3:4. Decydujący gol dla Lotnika wpadł 3 minuty napastnika Piotra Antasa i głównego rozgrywają- przed końcowym gwizdkiem. Królem strzelców zo- cego Juranda Satory. Na szczęście pod koniec se- stał Sebastian Bajorek, a najlepszym bramkarzem zonu wszystko wróciło do normy i w czerwcu 2010 Kamil Czarnecki, obaj z  Lotnika. Także rok póź- roku po rozgromieniu Skawinki (5:1) LKS Lotnik niej zespół doszedł do finału i pokonał w nim Tę- Kryspinów z 2. miejsca awansował do IV ligi. czę 5:0. Jak się okazało, ponownie po puchar uda- ło się „lotnikom” sięgnąć dopiero dekadę później. Przejście do gry na wyższym poziomie wymaga- W roku 2012 zwycięstwo wydarła im Kaszowianka, ło poczynienia pewnych inwestycji. Wymieniono wygrywając starcie finałowe 2:1. bramki na wykonane z aluminium, wokół boiska wzniesiono barierki, zamontowano piłkochwyty W rundzie jesiennej 2011 roku opiekę nad Lot- i boksy dla zawodników rezerwowych oraz dodat- nikiem sprawował Maciej Musiał. Niestety nie kowe 102 miejsca siedzące na trybunach. udało mu się poprawić niekorzystnych tendencji. Na 17 meczów drużyna 4-krotnie zwyciężyła, tyle Daleko idące były także zmiany w  składzie samo razy zremisowała, a 9-krotnie poniosła po- pierwszego zespołu. Do Kryspinowa wrócił po rażkę. Ostatecznie Lotnik zakończył rundę na 14. 2-letniej przerwie dawny lider zespołu Dawid miejscu. W tym czasie drużyna rezerw świetnie Będkowski. Dodatkowo trener Miś pozyskał aż radziła sobie w klasie A, zajmując wysokie miejsca 11  nowych zawodników, w  tym czarnoskórych w czubie tabeli, pokonała także Liszczankę 3:1. Nigeryjczyka i Senegalczyka. Tyluż piłkarzy opu- ściło klub. Otrzymawszy propozycję pracy w Wiśle Kraków, trener Musiał zrezygnował z prowadzenia „lotni- Grę w IV lidze „lotnicy” zainaugurowali wyjaz- ków”. W  połowie stycznia jego obowiązki prze- dowym meczem z Lubaniem Maniowy. Jako benia- jął Robert Czopek, który przeniósł się z V-ligowej minek w rundzie jesiennej odmłodzony zespół pro- Grębałowianki. Do drużyny powrócili grający przez wadzony przez trenera Mateusza Misia zdobył 26 ostatnie sezony w futsalu Marcin Kwater i Jakub goli, z czego 13 zapisał na swym koncie niezwykle Podgórski. Pozyskano też kilku innych piłkarzy, szybki czarnoskóry zawodnik, wspomniany Nige- w tym stopera Kacpra Orłowskiego z Dalinu i po- ryjczyk Peter Zeal Keshi „Saha”, zostając tym sa- mocnika Rafała Wronę z Hutnika. Niestety drużyna mym królem strzelców. Niestety nie obyło się bez nadal przeżywała kryzys. porażek, podczas których stracono sporo bramek. Ostatecznie drużyna zakończyła sezon na 5. miej- Ostateczny cios zadało jej oświadczenie głów- scu, mając na koncie 27 punktów. nego sponsora, który ogłosił, że nie jest w stanie dłużej wspierać klubu. Był to czas dekoniunktury Rundę jesienną rozpoczęto w zmienionym skła- gospodarczej. Tylko w 2011 roku wydatki wynosiły dzie. Keshi przeszedł do II-ligowej Puszczy Niepo- ok. 100 tys. zł, z czego 60 tys. pokryła dotacja gmi- łomice. Klub opuściło także kilku czołowych za- ny Liszki. Tymczasem tylko jeden mecz rozegra- wodników: Jakub Podgórski, Jurand Satora i Marcin ny w IV lidze kosztował klub ok. 1500 zł. Na skutek Kwater. Kontuzja wyeliminowała z drużyny Dawi- Sport w Kryspinowie 267

Triumfatorzy Mistrzostw Polski LZS w Zamościu (2015) Drużynę poprowadził już nowy trener Krzysztof Krok. Z powodu odejścia z klubu kilku zawodni- nie trzeba było długo czekać. Z klubu odeszło wielu ków pierwszy skład uzupełnili sportowcy z rezerw czołowych zawodników. i juniorzy. Drużyna grała nierówno, a sezon jesien- ny zakończyła na miejscu 7. Atmosferę poprawiło Choć porażek nie było wiele, raczej dominowały zdobycie Mistrzostwa Polski LZS. remisy, sezon zakończył się niepomyślnie. 6 czerw- ca 2012 roku porażką 0:4 w meczu z Karpatami Sie- 30 kwietnia 2013 roku w  przeddzień meczu praw „lotnicy” pożegnali się z  IV ligą. Ostatnie z Pcimianką Pcim trener Krok złożył dymisję. Pro- 3 mecze z powodu rezygnacji ze stanowiska trene- blemy organizacyjne skłoniły zawodników do pro- ra Czopka drużynę prowadził kapitan, bramkarz testu w postaci opóźnionego o kilkanaście minut Kamil Czarnecki. Lepiej poszło na Ogólnopolskich wejścia na murawę boiska. 1 maja drużynę popro- Igrzyskach LZS w Opolu, na których drużyna wy- wadził, jak się okazało, do remisu (1:1), trener junio- stawiona przez Lotnika zdobyła pierwsze miejsce rów Daniel Bukalski. Wkrótce pozyskano nowego i tytuł mistrza Polski LZS. Królem strzelców igrzysk szkoleniowca, którym został Paweł Pyla. został Jurand Satora, a najlepszym bramkarzem Ta- deusz Sajda, obaj naturalnie z kryspinowskiej dru- 4 lipca 2013 roku Bogusław Bochenek złożył rezy- żyny. Za ten sukces na wiosnę 2013 roku klub otrzy- gnację z funkcji prezesa LKS Lotnik Kryspinów oraz mał od przewodniczącego Krajowego Zrzeszenia członka Zarządu. Kilka dni później 11 lipca Zarząd LZS (w tym czasie piastującego także urząd mini- powierzył kierowanie klubem Czesławowi Sadce, stra pracy i polityki społecznej) Władysława Kosi- jako pełnomocnikowi Zarządu. Ten zwołał na 27 lip- niaka-Kamysza okazały puchar. ca zebranie sprawozdawczo-wyborcze, na którym wybrano nowy zarząd. Prezesurę powierzono Cze- W przerwie między sezonami zarząd próbował sławowi Sadce, wiceprezesami zostali Ryszard Wita- zapanować nad problemami finansowymi. Zasta- nowski i Kazimierz Różycki. Członkami zostali sołtys nawiano się nawet nad wycofaniem drużyny z roz- Kryspinowa Józefa Wyżga, a także Piotr Karcz, An- grywek. Ostatecznie zlikwidowano jedynie druży- drzej Koszycki, Jarosław Koziara i Łukasz Stryczek. nę rezerw, rywalizującą dotąd w klasie A. W 2013 roku Lotnik był gospodarzem turnieju Następny sezon, 2012/2013, Lotnik rozpoczął o Puchar Wójta Gminy Liszki. Niestety osłabiona w grupie II krakowskiej klasy okręgowej, czyli V ligi. 268 Kryspinów. Lamus historii

drużyna odpadła już w  eliminacjach, uległa bo- 16 stycznia 2015 roku odbył się pierwszy trening wiem Liszczance 1:3. Po bezbramkowym remisie pod kierunkiem nowego szkoleniowca, Marcina o wyniku meczu zadecydowały rzuty karne. Dodaj- Kwatera, który występował wcześniej w barwach my, że zespół z Liszek był wówczas w dobrej formie Lotnika jako zawodnik. Nie poprawiła się jednak i wywiózł z Kryspinowa główne trofeum. forma drużyny i koniec sezonu zastał ją ponownie na 11. miejscu. Mimo trudnego okresu drużyna Lotnika w dal- szym ciągu pokazywała się z  dobrej strony na Paradoksalnie dramatycznym zmaganiom Igrzyskach LZS. Wprawdzie na meczu rozegranym o utrzymanie się w Lotnika w V lidze towarzyszy- w dniach 29-31 sierpnia 2013 roku w Ełku nie udało ły sukcesy drużyny w rozgrywkach o Mistrzostwo się powtórzyć sukcesu sprzed roku, jednak IV miej- Igrzysk Ludowych Zespołów Sportowych. Po wy- sce, a więc tuż za podium, mogło satysfakcjonować. graniu, zresztą po raz szósty z kolei, Igrzysk Ma- łopolskich, zorganizowanych 1 sierpnia 2015 roku Latem 2013 roku rywalizację w grupie II klasy w Kluczach, drużyna wzięła udział w rozgrywkach C rozpoczął nowy zespół rezerw. Utworzono go ze na szczeblu krajowym w Zamościu. Trzydniowe składu grupy juniorów, wzmocnionego przez star- zmagania zakończyły się 29 sierpnia zdobyciem szych zawodników. Funkcję szkoleniowca Lotnika przez kryspinowian tytułu mistrza Polski LZS. II objął ponownie Daniel Bukalski. W pierwszym spotkaniu, rozegranym 17 sierpnia na wyjeź- Niestety kolejny rok był, jak dotąd, ostatnim dzie z jednym z faworytów ligi – Sankowią Sanka, LKS Lotnika w lidze okręgowej. Latem 2016 roku, kryspinowianie doznali porażki 0:2. W  później- z 17 punktami na koncie, drużyna musiała się poże- szych meczach drużyna grała ze zmiennym szczę- gnać z rozgrywkami na tym poziomie. Dużo lepiej ściem. Sezon 2013/2014 skończyła na 7. miejscu. szło rezerwom, które zakończyły sezon na 4. miej- scu w grupie II klasy C. Fatalnie sezon 2013/2014 rozpoczęła pierwsza drużyna seniorów. W  meczu inaugurującym roz- Marcin Kwater – grający trener – odszedł do Zie- grywki w grupie II ligi okręgowej „lotnicy” ulegli lonki Wrząsowice. Po deklasacji Lotnik rozpoczął Kaszowiance Kaszów 0:5. Wprawdzie w 4 kolejnych grę w III grupie klasy A. Obowiązki grającego tre- meczach triumfowali, jednak w 8 następnych do- nera objął Krzysztof Sadko, szkoleniowiec drużyn znali porażek. Później było lepiej i udało się jeszcze młodzieżowych. Po wykruszeniu się kolejnych za- uzbierać 2 remisy i jedno zwycięstwo nad Piastem wodników starego zaciągu sięgał po wychowan- Wołowice 2:1, co wystarczyło, by drużyna, kończąc ków szkółki. Pierwszy sezon po spadku drużyna za- sezon na 10. miejscu, utrzymała się w okręgówce. kończyła na 5, a kolejny na 9. miejscu. Pomyślną informację na zebraniu 29 marca Sezon 2018/2019 roku pierwsza drużyna senio- 2014 roku przekazał działaczom i zawodnikom pre- rów Lotnika Kryspinów rozpoczęła w grupie II kla- zes Czesław Sadko: długi Lotnika zostały spłacone. sy A, w skład której weszły drużyny z gmin powiatu Kolejny powiew optymizmu przyniosło zdobycie krakowskiego. Wynikało to ze zmian, jakie Komi- przez piłkarzy z Kryspinowa tytułu mistrza Polski sja Podokręgu Piłki Nożnej Kraków dokonała latem LZS w rozegranych pod koniec sierpnia w Zamo- w strukturach klas A i B. W związku z likwidacją ściu Ogólnopolskich Igrzyskach Ludowych Zespo- klasy C rezerwy Lotnika znalazły się w grupie II kla- łów Sportowych. W zwycięskiej drużynie grali m.in.: sy B. Rundę wiosenną 2019 roku pierwsza drużyna Tomasz Kwater (najlepszy strzelec turnieju) i Michał zakończyła w środku tabeli, na miejscu 7. Broda (wybrany na najlepszego bramkarza). W 2019 roku LKS Lotnik Kryspinów obchodził Niestety wyniki Lotnika w  rundzie jesiennej uroczyście 70-lecie istnienia. Głównym akcen- 2014 roku rozczarowywały. W 13 spotkaniach dru- tem była impreza zorganizowana na boisku klubu żynie udało się zdobyć zaledwie 6 punktów (1 zwy- 8 września. Po mszy św., podczas której został po- cięstwo i 3 remisy) i skończyła sezon na 11 (trzecim święcony sztandar, rozpoczęła się oficjalna część od końca) miejscu w tabeli. Z Lotnikiem pożegnał uroczystości, na której zasłużonym działaczom się wówczas trener Paweł Pyla. i zawodnikom wręczono odznaczenia i wyróżnie- Sport w Kryspinowie 269

nia. Z okazji jubileuszu została opublikowana mo- II drużyna Futsal: Stanisław Koszycki, Robert Wardęga, Bog- nografia klubu autorstwa Krzysztofa Sadko. dan Wójcik, Tomasz Kuchasz, Łukasz Kozioł, Andrzej Koszyc- Kolejny sezon 2019/2020 nieoczekiwanie za- kończył się po rundzie jesiennej. Seniorzy Lotnika ki, Norbert Ziębicki, Paweł Sadko, Tadeusz Lelek, Przemysław zajmowali wówczas 9. miejsce w tabeli. Wiosenne rozgrywki uniemożliwiła epidemia coronawirusa. Kaganek Satysfakcję kibicom klubu przyniósł jego triumf jów w latach 2005 i 2006 ponownie był Lotnik I, w  letnim turnieju o  Puchar Wójta, rozegranym a w roku 2007, dla odmiany, puchar zdobyły… re- 2  sierpnia 2020 roku. Po wcześniejszym zwycię- zerwy Lotnika. Pierwsza drużyna uplasowała się stwie na Wisłą Jeziorzany 4:3 oraz Tęczą Piekary wówczas na 3. miejscu za Matrixem Rączna. 4:3 Lotnik pokonał w finale Kaszowiankę 4:3. Zdo- byte po 10 latach trofeum potwierdziło, że budo- Kolejne 2 turnieje rozegrano na hali w Pieka- wa nowej drużyny z wychowanków przynosi dobre rach. W roku 2008 znów w finale walczyły 2 druży- efekty. Sukcesem zakończył się także udział w XXIII ny z Kryspinowa. Zwyciężyła pierwsza aż 10:1. Nie- Ogólnopolskich Igrzyskach LZS w Ciechanowie. Ze- stety piłkarzy Lotnika brakło w finale Halowego spół Lotnika Kryspinów, reprezentujący Małopol- Turnieju Gminy Liszki w 2009 roku. Puchar Wójta skę, zdobył tam III miejsce. Tym razem ze względu trafił wówczas do Kaszowa. Przyczyna była bardzo na epidemię organizatorzy zrezygnowali z części prozaiczna. W tym samym terminie zespół senio- eliminacyjnej, zapraszając drużyny, które już kie- rów zmierzył się w Pucharze Polski ze Świtem Krze- dyś zdobyły puchar, od razu do finału. szowice, toteż do rywalizacji na hali stanęli junio- rzy, którzy nie sprostali rywalom. FUTSAL Jeszcze przez 3 lata (2010-2012) kryspinowianie Na przełomie XX i XXI wieku mocną stroną LKS Lot- wygrywali turniej organizowany w nowo wybudo- nik Kryspinów była piłka halowa. Z klubem współ- wanej hali sportowej przy Gimnazjum w Liszkach. pracowali wtedy doświadczeni zawodnicy futsalu Jednak już od 2013 roku sportową imprezę zdomi- z Bielan. Był wśród nich Ryszard Witanowski, póź- nowała Kaszowianka Kaszów. Należy jednak pod- niejszy lider i opiekun sekcji piłki halowej. Z inicja- kreślić, że w latach 2014 i 2015 Lotnik dochodził do tywy prezesa Czesława Sadki w 1998 roku po raz finału i zajmował 2. miejsce. pierwszy odbył się Halowy Turniej w Piłce Nożnej Gminy Liszki. Wprawdzie zwycięzcą pierwszych Cofając się w czasie, należy dodać, że w 2002 roku rozgrywek zorganizowanych w sali gimnastycznej doszło do włączenia w szeregi Lotnika zawodników w Szkole Podstawowej w Cholerzynie został zespół Klubu Sportowego Bielany. Była to naturalna kon- Płomienia Cholerzyn, jednak w następnych czte- sekwencja dotychczasowej współpracy. Dzięki fuzji rech triumfowali „lotnicy”. Z braku odpowiedniego klub z Kryspinowa brał odtąd udział w rozgrywkach obiektu na terenie gminy Liszki kilka kolejnych im- Krakowskiej I Ligi Futsalu. Wkrótce utworzono tak- prez odbywało się w hali Zespołu Szkół Rolniczych że drugi zespół, który startował od III ligi krakow- w Czernichowie. Należy podkreślić, że w szranki skiej piłki halowej, ale szybko awansował do I ligi. stawała także druga drużyna Lotnika. Niestety wobec kryzysu finansowego klubu sekcja futsalu została zlikwidowana w 2008 roku. Najwięk- O ogromnej przewadze kryspinowian nad po- sze osiągnięcia Lotnika w Krakowskiej Lidze Futsalu zostałymi drużynami halowymi z  terenu gminy świadczy fakt, że nawet w  2003 roku, gdy zwy- cięstwo przypadło ekipie Wisły Jeziorzany, 2 ko- lejne miejsca zajęły oba zespoły Lotnika. Po prze- rwie w roku następnym, gdy turniej nie odbył się, wszystko wróciło do normy. Triumfatorem turnie- 270 Kryspinów. Lamus historii

I drużyna futsal: Jan Kowalczyk, Łukasz Kozioł, Witold Tokarski, Marcin Sadko, Ryszard Witanowski, Zygmunt Grzegorz, Marcin Gędłek, klęczy: Paweł Suchan. to 2-krotne zdobycie tytułu wicemistrza w sezonach ści nie są odległe, gdyż pierwszą drużynę trampkarzy 2006/2007 oraz 2007/2008. stworzono dopiero w 2000 roku. 18 czerwca tegoż roku podzieleni na 2 grupy i ubrani w stroje klubowe Halowa drużyna Lotnika przez kilka lat z powo- uczniowie miejscowej szkoły rozegrali między sobą dzeniem brała udział w turnieju organizowanym pierwszy w historii klubu mecz. Pierwszą bramkę w  Charsznicy. Po raz pierwszy pojawiła się tam strzelił Marcin Majcherek, a królem strzelców został w 2002 roku, podczas 2 edycji Dni Sportu. Kryspi- zdobywca 4 goli – Krzysztof Sadko. nowianie zdobyli wtedy 1. miejsce. Sukces regular- nie powtarzali w kolejnych latach. Jedynie w 2008 W kolejnych latach zespoły młodzieżowe two- roku musieli zadowolić się 2. pozycją. Ostatni wy- rzono przy okazji awansów drużyny seniorów do stęp w Charsznicy miał miejsce w 2009 roku. „Lot- wyższych lig. Związane to było z wymogami licen- nicy” zajęli wówczas ponownie 1. miejsce. cyjnymi zobowiązującymi klub do ich prowadzenia. W sierpniu 2006 roku drużyna trampkarzy Lotnika Druga lokalna impreza halowa, w której druży- brała udział w turnieju o Puchar Wójta Gminy Lisz- na Lotnika Kryspinów wielokrotnie brała udział, to ki „Małolaty” i zajęła tam 2. miejsce. turniej piłkarski o Puchar Prezesa KS Bronowianka w Krakowie. Po raz pierwszy z sukcesem wystąpi- W połowie 2011 roku przy LKS Lotnik powsta- ła tam w 2004 roku, jako jedna z 16 drużyn. Zdoby- ła drużyna dziecięca – żaków, prowadzona przez ciem 1. miejsca zakończyły się występy w Bronowi- sztab trenerski pod kierownictwem Dawida Będ- cach także w latach 2005 i 2006. Wysokie miejsca kowskiego. W lecie 2012 roku opiekę nad grupą, za- drużyna zajęła w 2007 roku (2. miejsce) i w 2008 liczającą się już do orlików, przejął Krzysztof Sadko. (3. miejsce). W latach 2009 i 2010 roku Lotnik zno- Praca szybko przyniosła dobre wyniki. 13 kwietnia wu triumfował jako najlepszy zespół rozgrywek. 2013 roku najmłodszy zespół klubu – żaki – roze- grał swój pierwszy mecz z rówieśnikami trenujący- SZKOLENIE MŁODZIEŻY mi w Cracovii. Dodajmy: zwycięski dla kryspinow- skiego zespołu. Obecnie LKS Lotnik znany jest w okolicy z piłkar- skiego szkolenia młodzieży. Tradycje tej działalno- Ważną datą dla historii edukacji piłkarskiej w Kryspinowie był 2 lipca 2013 roku. W dniu tym Sport w Kryspinowie 271

Drużyna młodzieżowa. Z lewej opiekun Kazimierz Koszycki Młodzi zawodnicy z opiekunem Januszem Koziołem i Czesław Sadko (1999) (1999/2000) z inicjatywy rodziców uczestniczących w trenin- wadzi szkolenia z piłki nożnej w 6 grupach wieko- gach w LKS Lotnik odbyło się zebranie założyciel- wych: juniorów, trampkarzy, młodzików, orlików, skie Stowarzyszenia „Szkółka Piłkarska Kryspi- żaków oraz skrzatów. nów”. W skład pierwszego zarządu weszli: Piotr Karcz – prezes, Jarosław Koziara – skarbnik, i Mi- Od 2014 roku w hali widowiskowo-sportowej chał Olszewski – sekretarz. Stowarzyszenie działa w Liszkach organizowane są Ogólnopolskie Halo- przy LKS Lotnik Kryspinów, a jego siedziba mieści we Turnieje Piłki Nożnej Kryspinów CUP. Pierwszy się w budynku klubowym. odbył się 8 i 9 listopada 2014 roku, w kategoriach orlików i młodzików. Drugi zorganizowano w li- Młodzi sportowcy reprezentują barwy LKS stopadzie roku następnego, już w 4 kategoriach Lotnik Kryspinów w rozgrywkach ligowych i tur- wiekowych: żaki, orliki, młodziki i juniorzy młodsi. niejowych organizowanych w ramach MZPN Po- Piąta edycja zgromadziła już 53 zespoły w 6 kate- dokręgu Kraków i osiągają coraz lepsze wyniki. goriach wiekowych. Stowarzyszenie organizuje obozy sportowe, tur- nieje, mikołajki piłkarskie, a pod koniec czerw- Dwukrotnie, w  sierpniu 2015 roku oraz rok ca uroczyste zakończenie sezonu. Lipiec to czas później, Lotnik był gospodarzem finału szczebla odpoczynku od piłki, a w sierpniu rozpoczynają powiatowego wojewódzkiego turnieju „Waka- się systematyczne treningi piłkarskie. Corocznie cje z Piłką Nożną” zorganizowanego przez Urząd wydawany jest kalendarz. Pracy wychowawczo- Marszałkowski Województwa Małopolskiego -sportowej Stowarzyszenia przyświeca motto: i Małopolskie Zrzeszenie LZS. O ile za pierwszym „Wszystko robimy z sercem”226. razem młodzieży kryspinowskiej nie udało się awansować, to w 2016 roku, pokonując w finale Pierwszy obóz sportowy odbył się w  dniach Słomniczankę, zakwalifikowali się do rozgrywek 5-12 sierpnia 2013 roku w Zawoi. Zajęcia sportowe stopnia subregionalnego, a potem wojewódzkie- przyciągały coraz więcej młodzieży zafascynowa- go. Ostatecznie w  turnieju finałowym, rozegra- nej futbolem. Oprócz dzieci miejscowych oraz z te- nym na stadionie Krakusa Swoszowice, Lotnik renu gminy Liszki pojawiali się także młodzi spor- Kryspinów zajął 3. miejsce. Po raz drugi na po- towcy z krakowskiego Zwierzyńca oraz sąsiednich dium młodzi „lotnicy” stanęli 2 lata później, zdo- gmin. Stopniowo szkolenie objęło wszystkie grupy bywając tytuł wicemistrza turnieju. wiekowe. Obecnie Szkółka przy LKS Lotnik Kryspi- nów jest jedyną na terenie gminy Liszki, która pro- W ostatnich latach LKS Lotnik Kryspinów jest organizatorem Dnia Piłkarza, turnieju dla młod- szych grup wiekowych skrzatów, żaków i orlików. 226 Stowarzyszenie Szkółka Piłkarska Kryspinów, Abecadło piłkarza, [on-line] kryspinowszkolkapilk.futbolowo.pl/ abecadlo-pilkarza-1 – 30 I 2020. 272 Kryspinów. Lamus historii

XII Kultura po 1990 roku Przemiany ustrojowe otwarły przed ludnością rze „rozkręciła” się biesiada w pomieszczeniach pa- Kryspinowa szersze możliwości w zakresie ko- łacu udostępnionych przez POM na garderobę dla rzystania z dóbr kultury. Przez kolejne lata pomoc występujących na scenie. Rozgościły się tu grupy ze strony samorządu lokalnego była jednak nie- folklorystyczne. Dodajmy, że starostą dożynek byli zbędna dla przeprowadzenia dużych imprez pu- mieszkańcy Kryspinowa: Jadwiga Bielik oraz Kazi- blicznych. mierz Wnęk (z Kątów). Imprezę zakończyła zaba- wa taneczna zorganizowana w świetlicy wiejskiej Wraz z nową epoką na terenie gminy Liszki od- przy remizie OSP. rodził się zwyczaj urządzania dożynek samorządo- wych. Pierwsze odbyły się w 1989 roku w Liszkach, 25 maja 1997 roku w  Kryspinowie odbył się następne rok później w Kaszowie. Wreszcie w 1991 koncert galowy XXI Konkursu Kapel, Instrumen- roku przyszła kolej na Kryspinów. Imprezę zorgani- talistów i Gawędziarzy Ludowych województwa zowano na terenie Państwowego Ośrodka Maszy- krakowskiego, zorganizowany przez Wojewódz- nowego. Niestety pogoda nie dopisała. Było zimno ki Ośrodek Kultury w  Krakowie i  Gminny Ośro- i deszczowo. Po mszy św. odprawionej w kościele dek Kultury w Liszkach przy współpracy LKS Lot- parafialnym w Liszkach uczestnicy przejechali wo- nik Kryspinów. Imprezę, podczas której przyznano zami konnymi oraz przyczepami ciągniętymi przez nagrodę pod nazwą „Wstążka krakowska”, zamie- traktory do Kryspinowa. Na miejscu przygotowano rzano zorganizować w  plenerze, nad zalewem 2 sceny, dla widzów oraz dla występujących zespo- w Budzyniu. Remiza OSP w Kryspinowie była po- łów. Tu doszło do małego nieporozumienia. Tylko myślana jako miejsce zastępcze w razie niepogo- ta druga posiadała zadaszenie, tymczasem zasie- dy. Ostatecznie jednak to w niej odbył się koncert, dli na niej widzowie, wobec czego zespoły folk- w którym udział wzięły kapele ludowe. lorystyczne występowały pod parasolkami trzy- manymi w  rękach. Nieoczekiwanie równolegle Impreza udała się, skoro w  roku następnym, z tradycyjnymi obchodami dożynkowymi w plene- 24 maja, w świetlicy przy remizie OSP Kryspinów urządzono kolejny finał, tym razem XXII Konkursu Kultura po 1990 roku 273

Kryspinowscy krakusi przed kościołem w Liszkach (1991) Dziewczęta z Kryspinowa z wieńcem Starostowie dożynek w 1991 roku: Jadwiga Bielik i Kazimierz jasełka, po których odbył się koncert kolęd w wy- konaniu Akademickiego Chóru ORGANUM i chóru Wnęk po wyjściu z kościoła w Liszkach Państwowej Szkoły Muzycznej II st. im. W. Żeleń- skiego w Krakowie PRO MUSICA z towarzyszeniem Kapel, Instrumentalistów, Śpiewaków i Gawędzia- zespołu instrumentalnego RICERCAR pod dyrek- rzy Ludowych. cją prof. Bogusława Grzybka. Impreza bardzo się widzom podobała. W przyszłości chór ORGANUM Wielokrotnie sala przy remizie OSP na przeło- przez wiele lat koncertował w szkole w styczniu – mie XX i XXI wieku gościła Reminiscencje Teatralne wykonywał wtedy głównie kolędy – ale także w in- dla Szkół Gminy Liszki, w ramach których ucznio- nych terminach, prezentując m.in. pieśni maryjne wie demonstrowali swe umiejętności sceniczne. czy patriotyczne. Kryspinów reprezentował Mały Teatrzyk, działa- jący przy miejscowej szkole. Organizatorem był 26 września 2003 roku w  auli szkoły wystą- Janusz Jakubaszek, dyrektor GOK. Oprócz nagród pił chór licealny z węgierskiego miasteczka Tokaj. fundowanych przez sponsorów wyróżnionym in- Oprócz uczniów wysłuchało go wielu mieszkańców dywidualnym młodocianym aktorom przyznawa- Kryspinowa. W programie znalazły się węgierskie no statuetki Kryspina (dla chłopców) i Kryspinki utwory narodowe oraz pieśni kościelne. (dla dziewcząt). Po 20-letniej przerwie 16 sierpnia 2014 roku so- 25 stycznia 2003 roku Ochotnicza Straż Po- łectwo Kryspinów znów było gospodarzem Doży- żarna w  Kryspinowie zorganizowała tradycyjny nek Gminnych. Uroczystości rozpoczął korowód opłatek. Uczniowie z Kryspinowa zaprezentowali dożynkowy, który o godz. 13.30 wyruszył z centrum miejscowości pod budynek Szkoły Podstawowej w Kryspinowie. Tam uczestnicy wzięli udział we mszy św. koncelebrowanej przez proboszczów: li- sieckiego – ks. Władysława Szymoniaka, oraz mora- wickiego – ks. Władysława Palmowskiego. Po liturgii gości powitała sołtys Józefa Wyżga, radny gminny Czesław Sadko oraz wójt Wacław Kula. Następnie starostowie dożynek Iwona Smaga i Stefan Bialik przekazali wójtowi chleb upieczony z ziarna zebra- nego podczas żniw. Tradycyjne wręczanie wieńców rozpoczęli członkowie Stowarzyszenia „Kryspinów”, inicjatorzy, a zarazem współorganizatorzy dożynek, obdarowując symbolem plonów wójta, a okazałymi koszami dożynkowymi m.in. ks. Szymoniaka i ów- 274 Kryspinów. Lamus historii

Starostowie i wójt Wojciech Burmistrz są już na miejscu (1991). Występ grupy dożynkowej z Kryspinowa (1991) czesnego marszałka województwa małopolskiego – matyce żydowskiej, ale także publikacje Juliana Wojciecha Kozaka. Kolejne wieńce, a było ich łącz- Zinkowa i prof. Michała Rożka oraz spuściznę Ja- nie 12, osobom zasłużonym dla społeczności ziemi nusza Meissnera. lisieckiej wręczyły inne stowarzyszenia działają- ce w gminie Liszki. Otrzymali je: poseł Parlamen- STOWARZYSZENIE „KRYSPINÓW” tu Europejskiego Ryszard Legutko, poseł Sejmu RP Andrzej Adamczyk, wicewojewoda małopolski An- Druga dekada XXI wieku to w Polsce rozkwit sto- drzej Harężlak, prezes P.P.H.U. „PROMEROL” S.A. warzyszeń lokalnych. Kryspinów nie pozostał Jan Pyla, prezes Oddziału Liszki oraz radni powiato- w tyle za innymi, gdyż w 2012 roku z inicjatywy Jó- wi i gminni. Zgodnie z tradycją obrzędowi towarzy- zefy Wyżgi, ówczesnego sołtysa, powstało tu Sto- szyły dowcipne przyśpiewki. Program artystyczny warzyszenie „Kryspinów”. Założycielom zależało zaprezentowała Szkoła Podstawowa w Kryspinowie. na uaktywnieniu mieszkańców miejscowości oraz W uroczystości udział wzięła Orkiestra Dęta z Korz- ożywieniu tradycji, przez promocję lokalnej odmia- kwi, kabaret i iluzjonista. Ostatni punkt programu – ny stroju krakowskiego, muzyki, śpiewu oraz oby- zabawa taneczna – trwał aż do rana. czajów. W działalność Stowarzyszenia zaangażo- wały się zarówno osoby związane z miejscowością Warto odnotować, że w  latach 90. XX wie- od pokoleń, jak i mieszkające na terenie wsi od nie- ku do Kryspinowa została przeniesiona siedziba dawna. wydawnictwa Platan. Firma zaczęła działać przy Niezależnym Zrzeszeniu Studentów Uniwersytetu W 2014 roku członkinie Stowarzyszenia posta- Jagiellońskiego jako Niezależna Oficyna Studen- nowiły czynnie brać udział w procesjach parafial- tów. Po wprowadzeniu na terenie PRL stanu wo- nych. Zaopiekowały się starym feretronem z wi- jennego redakcja rozpoczęła działalność podziem- zerunkiem Niepokalanej i św. Stanisława Kostki, ną. W tym czasie wydała ok. 100 tytułów, wśród który wymagał odnowienia. Renowację przepro- których były dzieła pisarza emigracyjnego Józe- wadzono własnymi siłami pod kierunkiem history- fa Mackiewicza. Po zalegalizowaniu działalności ka sztuki, kryspinowianki Małgorzaty Molik-Chyli. w marcu 1990 roku firma działała pod nazwą Wy- Prace sfinansowała Józefa Wyżga. Po raz pierwszy dawnictwo X, a potem Platan. Na terenie Kryspi- 4 panie w pięknych strojach regionalnych niosły nowa ukazały się pierwsze debiuty popularnych go podczas procesji Bożego Ciała 19 czerwca 2014 później literatów. Z czasem Platan wyspecjalizo- roku w Liszkach. Przedstawicielki Stowarzyszenia wał się w  wydawnictwach naukowych i  popu- „Kryspinów” można także co roku zobaczyć pod- larnonaukowych. Tu wydano Najnowszą historię czas majowej procesji św. Stanisława na Skałkę, polityczną Polski 1914-1939 Władysława Pobóg- gdy barwnie ubrane niosą na ramionach feretron. -Malinowskiego, Lodową ścianę. Sekrety polityki Józefa Piłsudskiego Ryszarda Świętka, książki o te- W  wakacje 2014 roku Stowarzyszenie współ- organizowało Dożynki Gminne w  Kryspinowie. Kultura po 1990 roku 275

Zbiory przed Dożynkami 2014 Na czele pochodu dożynkowego kroczyli: sołtys Józefa Wy- żga, wójt Wacław Kula, starościna Iwona Smaga, starosta Ste- fan Bialik, Małgorzata Kula i radny Czesław Sadko. Występ dzieci Grupa dożynkowa na placu przy szkole w Kryspinowie Ostatnia przed wyjściem na uroczystości dożynkowe próba śpiewu członków Stowarzyszenia „Kryspinów”

KADRY Z DZIAŁALNOŚCI STOWARZYSZENIA KRYSPINÓW Wyjazd na dożynki do Rącznej (2013) Warsztaty zielarstwa i spotkanie z o. Leonem Knabitem (2015) Cudowna moc bukietów (2016) Nagrody za 1. miejsce w konkursie Ziele ziół (2017) Wawel (2017) Dożynki w Morawicy. Zdjęcie członków Stowarzyszenia „Kryspinów” z wójtem Pawłem Misiem i proboszczem lisiec- kim ks. Władysławem Szymoniakiem Z wizytą kolędową w Urzędzie Wojewódzkim w Krakowie (2017) Zawoja. Nagrania do płyty „Podkrakowska śpiewka” (2019)

W kolejnych latach brało udział w imprezach z oka- zji święta plonów w różnych miejscowościach gmi- ny Liszki oraz poza jej granicami, m.in. w: Dożyn- kach Powiatu Krakowskiego w  Krzeszowicach (15  sierpnia 2015), Dożynkach Powiatu Krakow- skiego i Gminy Skawina w Radziszowie (27 sierp- nia 2016), Dożynkach Gminy Liszki w Piekarach (28 sierpnia 2016), Dożynkach Powiatowo-Gmin- no-Parafialnych w Sułoszowej (27 sierpnia 2017), podczas których otrzymało 3. nagrodę w konkur- sie na najpiękniejszy wieniec dożynkowy, a także Dożynkach Gminy Liszki w Morawicy (2 września Zdjęcie uczestników inscenizacji wesela kryspinowskiego przed kolumnami ganku pałacu 278 Kryspinów. Lamus historii

2017), na których przygotowany przez członkinie zainspirowały członkinie do tworzenia własnych Stowarzyszenia „Kryspinów” wieniec zajął 2. miej- kwiatów wykorzystywanych podczas strojenia sce w konkursie. palm wielkanocnych. W 2018 roku Stowarzysze- nie „Kryspinów” udało się do Lipnicy Murowanej. Stałym wydarzeniem w  kalendarzu imprez Szczególnie owocna okazała się wizyta w 2019 roku członkiń Stowarzyszenia jest organizowany przez w Bobowej, znanej przede wszystkim z tradycyjnej Instytut Dziedzictwa w  Krakowie konkurs: „Cu- koronki klockowej. Od tego czasu warsztaty two- downa Moc Bukietów”. Impreza odbywa się co rzenia krakowskiej koronki klockowej organizowa- roku w  święto Matki Boskiej Zielnej (Wniebo- ne są w Kryspinowie. W 2020 roku udało się Stowa- wzięcia NMP). Pierwszy raz kryspinowianki wzięły rzyszeniu uzyskać dotację na ten cel z Ministerstwa w nim udział 15 sierpnia 2015 roku na Małym Ryn- Kultury i Dziedzictwa Narodowego. ku w Krakowie. Bukiet zgłoszony przez nie zdobył 1. miejsce w kategorii „Tradycyjny bukiet zielny”. Przy Stowarzyszeniu „Kryspinów” istnieje Gru- Nagrodą był wyjazd do Brukseli i zwiedzanie Par- pa Śpiewacza „Kryspinianki”, która stawia sobie za lamentu Europejskiego. cel kultywowanie śpiewu ludowego. Z wielkim za- angażowaniem członkinie zbierają słowa i melo- W tym samym dniu panie z Kryspinowa stawi- die starych pieśni i piosenek ludowych oraz przy- ły się na drugim konkursie pt. „Ziele z ziół”, zor- śpiewek obrzędowych. Efektem tych działań jest ganizowanym przez Stowarzyszenie Rozwoju Wsi stała współpraca z Teatrem Regionalnym w Kra- Rudno i Fundację Kobieta w Regionie. Także tam kowie i występy podczas targów wielkanocnych odniosły sukces, zajmując 1. miejsce w konkursie i bożonarodzeniowych organizowanych na Rynku na tradycyjny bukiet na święto Matki Bożej Ziel- Głównym. Także w tej dziedzinie Stowarzyszenie nej. Owocem nawiązanych wówczas kontaktów było zorganizowane 3 sierpnia 2015 roku w loka- Maciej Chyla, Wiktor Smaga, Maciej Hoły, Małgorzata Wąsik lu Szkoły Podstawowej w Kryspinowie spotkanie i Magdalena Chyla. Z tyłu na wozie organista lisiecki Paweł z  o.  Leonem Knabitem oraz prelegentką Elżbie- Mastek tą Augustynek, która prowadziła warsztaty po- święcone zielarstwu, tworzeniu bukietów i  eko- logii. Oba konkursy, zarówno ten w Krakowie, jak i w Rudnie, weszły na stałe do kalendarza imprez Stowarzyszenia „Kryspinów”. Prawie zawsze przy- wozi ono z nich wyróżnienia i nagrody za podium. W roku 2020 konkursy odbywały się w formule on- -line, w krakowskim konkursie panie z Kryspinowa zdobyły wyróżnienie, a w Rudnie 1. miejsce. Stowarzyszenie „Kryspinów” dla swych człon- ków urządzało także wycieczki. Jedną z pierwszych był wyjazd do Sandomierza 4 października 2014 roku. W roku następnym przygotowano wędrów- kę po Pieninach oraz Beskidzie Sądeckim. Z kolei w 2016 roku odbyły się 2 wyprawy. Podczas pierw- szej mieszkańcy Kryspinowa odwiedzili Pszczy- nę i ogrody w Goczałkowicach. Za drugim razem zwiedzali Wrocław (Sky Tower, Panoramę Racła- wicką, tańczące fontanny). W kolejnych latach or- ganizatorzy wycieczek nastawieni byli na turystykę kulturową. W 2017 roku odwiedzono Zalipie. Oglą- dane tam dekoracyjne malunki i kwiaty z bibuły Kultura po 1990 roku 279

Gospodarzami Wesela Kryspinowskiego byli właściciele pa- Oczepiny panny młodej łacu Maria i Stanisław Komusińscy (w środku). Rok później Stowarzyszenie „Kryspinów” bra- ło udział w V wydaniu imprezy w Dolinie Będkow- odnotowało wiele sukcesów. Należą do nich wy- skiej. Wykorzystując charakterystyczny dla terenu różnienia podczas VI i  VII Przeglądu Pastorałek gminy Liszki produkt spożywczy, kryspinowianki i Kolęd Ludowych Regionu Krakowskiego w Krze- przygotowały na konkurs potraw kukiełkę lisiecką szowicach (w połowie grudnia 2016 i 2017 roku). z pastą z wędzonego pstrąga. Znalazła ona uznanie jury konkursu i otrzymała wyróżnienie. 16 grudnia 2017 roku grupa wzięła udział w Ma- łopolskim Korowodzie Kolędników na krakowskim W połowie października odbywają się w Bia- rynku. Trzy tygodnie później, w święto Trzech Kró- łym Kościele Międzygminne Bitwy Kulturalne Kół li, rozśpiewane kryspinowianki urządziły wspólne Gospodyń Wiejskich, określane jako „fiesta sma- kolędowanie w sąsiedzkim gronie w remizie OSP. ków tradycyjnych”. Stowarzyszenie „Kryspinów” W okresie świątecznym udały się także z kolędą do brało udział w III (15 października 2016) i IV edycji wojewody Józefa Gawrona, marszałka Wojciecha (14 października 2017) imprezy i uzyskało wyróż- Kozaka oraz państwa Komusińskich, właścicieli pa- nienia za zaprezentowane „potrawy i dania z pol- łacu w Kryspinowie. Serdeczne przyjęcie sprawiło, skich darów jesieni”. że i w późniejszych latach Stowarzyszenie odwie- dzało z kolędą przyjaciół oraz władze województwa. Ukoronowaniem ponad 5-letniej pracy Stowa- rzyszenia nad dokumentowaniem tradycji lokal- Zamiłowanie do kultury ludowej sprawia, że nych była zorganizowana w niedzielę 17 czerwca członkowie Stowarzyszenia starają się nie opuścić 2018 roku impreza obrzędowo-biesiadna pt. „We- żadnej okazji, by poszerzyć własną wiedzę o dzie- selmy się!”. Główny punkt stanowiła inscenizacja dzictwie kulturowym regionu krakowskiego, a przy Wesele kryspinowskie opracowana na podstawie re- okazji zaprezentować dorobek w tej dziedzinie zie- lacji najstarszych żyjących mieszkańców Kryspino- mi lisieckiej. W 2017 roku Józefa Wyżga i Magdale- wa. A wszystko działo się na terenie ogrodu pałacu, na Chyla wzięły udział w konkursie na tradycyjny udostępnionego na tę okazje przez państwa Komu- strój krakowski w ramach Festiwalu Gwary i Tra- sińskich. W widowisku wystąpili m.in.: Anna Ko- dycji Krakowskiej „Krakowska Godka” i zdobyły czwara i Wojciech Król (państwo młodzi), Iwona wyróżnienie. Smaga, Janusz Steczko, Zofia Mazur i Robert Różyc- ki (rodzice), Piotr Karcz, Agata Bulda, Monika Ró- 17 września 2016 roku Stowarzyszenie „Kryspi- życka i Krzysztof Janusz (starostowie) oraz Emilia nów” brało udział w IV Małopolskim Święcie Pstrą- Bartyzel, Maciej i Magdalena Chyla, Maciej i Michał ga w Dolinie Będkowskiej na terenie gospodarstwa Hoły, Natalia Różycka, Wiktor Smaga i Małgorzata rybackiego „Dolina Będkowska” w  Kobylanach. Wąsik (drużbowie). Każda grupa zgłoszona do konkursu otrzymała w tygodniu poprzedzającym imprezę 5 kg pstrą- Aby przypomnieć badania archeologiczne prze- ga, celem przygotowania potrawy. Propozycja pań prowadzone w XX wieku w Kryspinowie przez ze- z Kryspinowa zajęła 3. miejsce. 280 Kryspinów. Lamus historii

spół naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Członkinie Koła Gospodyń Wiejskich „Kryspinianki” w Bia- Stowarzyszenie przygotowało tablicę przybliżają- łowieży cą mieszkańcom i turystom ich historię. Dzięki do- tacji Urzędu Gminy Liszki stanęła ona w centrum Wrzoszczyk, a także kilku przedstawicieli samorzą- miejscowości. du gminnego z wójtem Pawłem Misiem na czele. W grudniu 2019 roku KGW „Kryspinianki” zorga- Od wielu lat co roku w Niedzielę Palmową Sto- nizowało warsztaty pieczenia pierników pod wie- warzyszenie bierze udział w  korowodzie palmo- le obiecującym tytułem Pierniczkowy zawrót głowy. wym maszerującym spod Barbakanu na estradę Dorobek kulinarny ziemi lisieckiej oraz własne Targów Wielkanocnych. W  kwietniu 2019 roku umiejętności kucharskie kryspinowskie gospody- przygotowana przez członków Stowarzyszenia pal- nie prezentowały kilkakrotnie poza granicami gmi- ma uzyskała wyróżnienie oraz nagrodę specjalną ny Liszki. W maju 2019 roku otwarły swoje stoisko od Teatru Regionalnego w Krakowie. Na estradzie podczas Święta Pstrąga w  Dolinie Będkowskiej. grupa z Kryspinowa zaprezentowała pieśni pasyjne. Notabene zdobyły tam 1. miejsce w konkursie na najlepszą potrawę z ryby. W sierpniu 2019 roku Poświęcając wiele uwagi szeroko rozumianej Koło wzięło z kolei udział w święcie plonów zorga- sferze kultury, Stowarzyszenie „Kryspinów” nie nizowanym w Spale. Do miejscowości tej kryspi- zapomina o  potrzebach dnia codziennego. Jego nowskie gospodynie wróciły jeszcze we wrześniu zasługą było urządzenie w  2018 roku placu za- na Dożynki Prezydenckie. W  sierpniu reprezen- baw w pobliżu boiska LKS Lotnik. Stało się to dzię- towały gminę Liszki na dożynkach powiatowych ki wsparciu Kraków Airport, w ramach 9. edycji w Skale, a 22 września podczas Małopolskiego Fe- konkursu „Wspieramy Sąsiadów”. Kolejny projekt, stiwalu Smaków w Krzeszowicach. tym razem zrealizowany z myślą o potrzebach do- rosłych mieszkańców miejscowości, tj. urządzenie W  2019 roku kryspinowskie gospodynie zor- siłowni na wolnym powietrzu, także zakończył się ganizowały 2 wycieczki: do Pragi oraz do Lwowa, uroczystym otwarciem 12 września 2019 roku. a w lipcu roku następnego do Białowieży. W  październiku 2019 roku Grupa Śpiewacza „Kryspinianki”, wspomagana przez członkinie Sto- warzyszenia „Nasz Kaszów”, wystąpiła podczas Kiermaszu Pogranicza Kultur zorganizowanego przez IMAGO Centrum Sztuki Ludowej. W następnym miesiącu „Kryspinianki” wzięły udział w finale projektu „Podkrakowska śpiewka” w Zawoi, którego efektem było nagranie materiału na płytę z tradycyjnymi piosenkami śpiewanymi na terenach podkrakowskich. Koło Gospodyń Wiejskich W grudniu 2018 roku postało Koło Gospodyń Wiej- skich „Kryspinianki”. Jego przewodniczącą została Monika Różycka, sołtys Kryspinowa. Wśród zadań, jakie panie postawiły przed sobą, jest propagowa- nie potraw regionalnych. Służyć temu miał cykl warsztatów kulinarnych pt. Maczanka krakowska na kukiełce lisieckiej. Na pierwszym spotkaniu go- ściło kilku VIP-ów, m.in. wojewoda małopolski Piotr Ćwik, wicemarszałek województwa mało- polskiego Łukasz Smółka, wicestarosta Arkadiusz Kultura po 1990 roku 281

Bibliografia ARCHIWALIA Biblioteka Jagiellońska Dochody i wydatki kościelne kościoła farnego w Liszkach Archiwum Narodowe w Krakowie Akta Wizyty Jeneralnej Pierwszey Szkół początkowych pod Krakowem, rkps, sygn. 904. w Okręgu Wolnego Miasta Krakowa, sygn. WMK XIX-78. Gminna Biblioteka Publiczna w Liszkach Dziennik zmian powietrza w Liszkach spisany przez Kronika Gminnej Biblioteki Publicz. w Liszkach, rkps. ks. Raciborskiego 1815-1835, sygn. IT 233. Krakowski Bank Spółdzielczy – Oddział w Liszkach [Księga protokołów posiedzeń Wydziału powiatowego Historia ruchu spółdzielczości bankowej w Liszkach. w Krakowie] od 5 stycznia 1914 do 20 grudnia 1929 r., Kserokopie dokumentów w posiadaniu autora sygn. WPKr I 12. [Kowalik Józef], Kronika wsi Kryspinów założona w 1967 Materiały archiwalne prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Liszkach z lat 1962-1972, sygn. 0110. roku, rkps. Pamiątki po ś.p. Dobroczyńcy moim Xdzu Raciborskim Martyna K., [Notatki z historii OSP Kryspinów], rkps. Dziekanie Czernichowskim, sygn. 29/679/130. Martyna K., Urocze wspomnienia – z pamiętnika Barbary, rkps. Protokoły posiedzeń Kółka rolniczego Lisieckiego, sygn. IT 234. Szczaniecki P., Z dziejów Kryspinowa, rkps. Protokół nr 9/56 z 29 października 1956 roku, sygn. Węgrzyn J., Sprawy chłopskie – administracja wsi, mps. 29/1057/1488/1978, fot. 5066. Wnęk Kazimierz, Informacje o wydarzeniach w przysiółku WPKr I 13. WKPr I 14. Kąty, w okresie XX i XXI wieku, jakie zapamiętali tutejsi mieszkańcy, mps. Archiwum Parafii św. Mikołaja w Liszkach [Księga protokołów komitetu parafialnego w Liszkach za lata Starostwo Powiatowe w Krakowie Kronika Powiatu Krakowskiego Tom I-IV, mps. 1919-1935]. Zgromadzenie Sióstr Świętego Feliksa z Kantalicjo Felicjanek, Księgi narodzin, zmarłych oraz zawieranych ślubów Dom w Liszkach. [wybrane tomy]. Kronika Domu pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej Liber memorabilium penes Ecclesiam parochialem in Liszki. Nieoznaczone teczki zawierające dokumenty z XX wieku. w Liszkach, rkps. Ogłoszenia niedzielne Liszki. [Protokoły Rady Kościelnej w Liszkach za lata 1936-1947]. W posiadaniu Czesława Sadki Kronika LKS Lotnik Kryspinów – 9 t. [odręczne zapiski oraz Archiwum Szkoły Podstawowej w Kryspinowie Kronika 2004-2010. wycinki z prasy, a także dokumenty i fotografie]. Kronika Szkoły Podstawowej w Kryspinowie od 2001 r. Kronika Szkoły powszechnej w Kryspinowie. PRASA I WYDAWNICTWA CIĄGŁE Archiwum Szkoły Podstawowej w Liszkach. Historyja Szkoły Pospolitej w Liszkach, rkps. „Architekt”. Kronika szkoły w Liszkach. „Bocian”. [Księgi protokołów narad dyrektorów szkół w Liszkach „Czas”. „Czasopismo Prawno-Historyczne”. z lat 80], rkps. „Czasopismo Techniczne”. „Czasopismo Towarzystwa Technicznego Krakowskiego”. 282 Kryspinów. Lamus historii

„Dziennik Polski”. Długosz Jan, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, „Dziennik Rządowy Wolnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu”. w: Joannis Długossii seu longini canonici cracoviensis „Dziennik Ustaw i Rozporządzeń krajowych dla Królestwa Historiae Polonicae libri XII, t. 3, cura et impensis Alexandri Przezdziecki, Kraków 1864, Opera omnia, t. 12. Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkim Księstwem Krakowskiem”. Dobrowolska Danuta, Przeobrażenia społeczne wsi podmiejskiej. „Echo Krakowa” („Echo Krakowskie”). Podkrakowska osada Chełm w latach 1900-1967, Wrocław „Gazeta Krakowska” („Gazeta Południowa”). 1968, Prace Komisji Socjologicznej – Polska Akademia Nauk. „Gazeta Lwowska”. Oddział w Krakowie, nr 12. „Gazeta Warszawska”. „Głos Lisieckich Dzwonów”. Fierich Franciszek, Sąd trzeciej instancji i Najwyższy Sąd „Głos Narodu”. Sejmowy. Na tle całokształtu organizacji sądownictwa „Goniec Krakowski”. Rzeczypospolitej Krakowskiej (1815-1833), Kraków 1917, „Hasło Podwawelskie”. Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno- „Ilustrowany Kurier Codzienny”. Filozoficzny, t. 35. „Katolik Codzienny”. „Nowa Reforma”. Figiel Stanisław, Janicka-Krzywda Urszula, Krzywda Piotr, „Nowiny”. Wiśniewski Wojciech W., Beskid Żywiecki. Przewodnik, „Nowy Dziennik”. Pruszków 2002. „Ognisko”. „Piast. Tygodnik polityczny, społeczny, oświatowy Girtler Kazimierz, Pamiętniki z lat 1832-1857, przedm. i wybór poświęcony sprawom ludu polskiego”. Zbigniew Jabłoński, oprac. i przypisy Zbigniew Jabłoński „Przewodnik Kółek Rolniczych”. i Jan Staszel, Kraków 1971, Opowiadania / Kazimierz „Przewodnik Oświatowy. Organ Towarzystwa Szkoły Girtler, t. 2. Ludowej, poświęcony sprawom oświaty pozaszkolnej i narodowego wychowania ludu polskiego”. Godłowski Kazimierz, Okres laterański i rzymski, w: Pradzieje „Przewodnik Pożarniczy «Związek»”. i średniowiecze, Kraków 1995, s. 113-136, Natura i Kultura „Sylwan. Organ Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego”. w Krajobrazie Jury, t. 4. „Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskim”. Golański Antoni, Wspomnienia lekarza 1936-1945, Kraków 2015. „Tydzień Literacki, Artystyczny, Naukowy i Społeczny”. Hebda Jan, Z sołtysem i wójtem przez wieki. Opowieść o dziejach „Tygodnik Rolniczo-Przemysłowy”. „Wiadomości Pożarnicze”. urzędu sołtysa i wójta w Polsce, Warszawa 2016. „Ziemia Lisiecka”. Jarecka-Kimlowska Stanisława, Z problemów spółdzielczości ARTYKUŁY wiejskiej w Polsce w latach 1944-1957, Warszawa 1977. Jarosz Dariusz, Polityka władz komunistycznych w latach 1948- Chmura Tomasz (ks.), Ksiądz Profesor Ignacy Różycki. W 10 rocznicę śmierci, „Analecta Cracoviensia” 1993, t. 25. 1956 a chłopi, Warszawa 1998. Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, wyd. Wojciech Labuda Gerard, Szkice historyczne XI wieku. Początki klasztoru benedyktynów w Tyńcu, „Studia Źródłoznawcze” 1994, t. 35. Kętrzyński, Lwów 1875. Kolberg Oskar, Krakowskie, cz. 1-3, Warszawa 1976-1979, Łopuszańska Irena, Zwyczaje i obrzędy weselne w Liszkach, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie” 1967, nr 2. Dzieła wszystkie / Oskar Kolberg, t. 5-7. Kościoły i mała architektura sakralna w Gminie Liszki, Kraków Sczaniecki Paweł, Katalog opatów tynieckich, „Nasza Przeszłość” (Kraków) 1978, t. 49. 2009. Kot Stanisław, Szkolnictwo parafialne Małopolsce XVI-XVIII w., PUBLIKACJE KSIĄŻKOWE Lwów 1912. Archiwum Komisyi Historycznej, t. 7, Kraków 1894, Kowalik Adam, Liszki – szkice z dziejów, część ilustracyjną Wydawnictwa Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności, t. 10. Scriptores Rerum Polonicarum, t. 4. przygot. Tadeusz Jajko i Adam Kowalik, Liszki 2014. Kożuch Barbara, Pobiegły Elżbieta, Stroje krakowskie, Bogdanowska Monika, Szkicowniki Janusuza Bogdanowskiego, Kryspinów, sierpień 1955, „Aura” 2007, nr 10. zdj. Jacek Kubiena, Kraków 2004. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków 1982. i rolnictwa, Warszawa 1928. Księga pamiątkowa półwiekowej działalności Powiatowej Komunalnej Kasy Oszczędności w Krakowie 1882-1932, Kraków 1932. Kunachowiczowa z Kadłubowskich Helena, Dziennik z lat 1856-1860, w: Kapitan i dwie panny. Krakowskie pamiętniki z XIX wieku, przygot. do druku Irena Homola i Bolesław Łopuszański, Kraków 1980. Libicki Piotr, Dwory i pałace wiejskie w Małopolsce i na Podkarpaciu (w granicach województw małopolskiego i podkarpackiego), posł. Marcin Libicki, Poznań 2012. Bibliografia 283

Luciński Jerzy, Majątki ziemskie panującego w Małopolsce i Etnograficzne Komisyi Antropologicznej Akademii do 1385 roku, Poznań 1967, Prace Komisji Historycznej – Umiejętności w Krakowie” 1903, t. 6 Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, t. 19, z. 2. Wachholz Szczęsny, Rzeczpospolita Krakowska. Okres od 1815 do 1830 r., Warszawa 1957. Ludność żydowska województwa krakowskiego w czasie Zinkow Julian, Informator turystyczny powiatu krakowskiego, Sejmu Czteroletniego. Spisy z powiatów krakowskiego, Kraków 1967. ksiąskiego, lelowskiego i proszowskiego z lat 1790-1792 ze Zinkow Julian, Wokół Czernichowa, Liszek, Zabierzowa, zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, wyd. Kamila i Wielkiej Wsi. Wśród podkrakowskich dolinek (cz. 2), Follprecht, Kraków 2008, Fontes Cracovienses, 12. Kraków 2010. Związek Straży Pożarnych Województwa Krakowskiego, Łepkowski Józef, Przegląd zabytków przeszłości w okolicach Kalendarz strażacki na rok 1928, Kraków 1928. Krakówa, „Rocznik c.k. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego” 1861, t. 28. NETOGRAFIA Machejek Władysław, Poselskie potyczki, Kraków 1969. Mencel Tadeusz, Zniesienie poddaństwa w Księstwie Materiały do Słownika historyczno-geograficznego województwa Warszawskim, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica” 1983, nr 13, [on-line] http://dspace.uni. krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego (1788-1792), lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/14284/ red. Władysław Semkowicz, Warszawa 1939-1960. fh13Tadeusz_Mencel5_41.pdf?sequence=1&isAllowed=y. Mól Stanisław SJ, Siew męczennika. Kapłani z rodziny Mólów, Kraków 2006. Stowarzyszenie Szkółka Piłkarska Kryspinów, Abecadło Na szlakach wielkich przemian. 10 lat ziemi krakowskiej, red. piłkarza, [on-line] kryspinowszkolkapilk.futbolowo.pl/ Ignacy Krasicki, przedm. Arnold Mostowicz], Kraków 1954. abecadlo-pilkarza-1. Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami, red. J. Bigo, Lwów (wybór roczników). Strzała. Trzydniówka humorystyczno-sielsko-romantyczno- Osadnictwo i krajobraz. Od schyłku średniowiecza po liberalna. Kryspinów 7/5 889 – 5/6 89, [on-line] www.jbc. współczesność, red. Zdzisław Noga, Kraków 1997, Natura bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/609331/edition/761992. i Kultura w Krajobrazie Jury, t. 5. Polski słownik biograficzny, [red. Władysław Konopczyński], Ustrój wsi w okresie od zaborów do połowy XIX wieku (1772/1795- Kraków (wybrane tomy). 1856), [on-line] https://www.poczetkrakowski.pl/tomy/ Protokoły z V Sesyi V Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi show_article,ustroj-wsi-w-okresie-od-zaborow-do- i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem w roku polowy-xix-wieku-1772-1795-1856-436.html. 1887/88, Lwów 1888. Rajman Jerzy, Klasztor norbertanek na Zwierzyńcu w wiekach Wspomnień czar – Andrzej Olejarz, [on-line] http://lotnik. średnich, Kraków 1993, Biblioteka Krakowska, nr 131. futbolowo.pl/news,52066,wspomnien-czar-andrzej- Rajman Jerzy, Kraków. Zespół osadniczy, proces lokacji, olejarz.html. mieszczanie do roku 1333, Kraków 2004, Prace Monograficzne – Akademia Pedagogiczna im. Komisji Wspomnień czar – Czesław Sadko, [on-line] http://lotnik. Edukacji Narodowej w Krakowie, nr 375. futbolowo.pl/news,52064,wspomnien-czar-czeslaw- Rospond Stanisław, Zginęli na polu chwały, Kraków 2009. sadko.html. Sadko Krzysztof, Monografia LKS Lotnik Kryspinów 1949-2019, Kryspinów 2019. Wspomnień czar – Grzegorz Górka, [on-line] http://lotnik. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów futbolowo.pl/news,52068,wspomnien-czar-grzegorz- słowiańskich, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, gorka.html. Władysław Walewski, Warszawa (wybrane tomy). Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego Wspomnień czar – Kazimierz Koszycki, [on-line] http://m. w średniowieczu, Wrocław (wybrane tomy). lotnik.futbolowo.pl/news/52067. Sowiński Mieczysław, Rybna i Kaszów wsie powiatu krakowskiego, wstęp Stefan Surzycki, Warszawa 1928, Wspomnień czar – Łukasz Stryczek, [on-line] http://m.lotnik. Biblioteka Puławska. Seria Prac Społeczno-Gospodarczych, nr 5. futbolowo.pl/news/52069. Sroczyński Zbigniew, Żeleńscy. Rodowód. Dzieje rodu Żeleńskich z Żelanki, Warszawa 1997, Rody Polskie, t. 1. Wspomnień czar – Paweł Pamuła, [on-line] http://lotnik. Strażacy Krakowa i ziemi krakowskiej, [aut. tekstów Paweł futbolowo.pl/news,52071,wspomnien-czar-pawel- Bielak et al., fot. Paweł Bielak et al., red. Stanisław pamula.html. Bukowiec], Bochnia 2010, Ochotnicy. Udziela Seweryn, Topograficzno-etnograficzny opis wsi polskich Wspomnień czar – Tomasz Machoń, [on-line] http://lotnik. w Galicyi, „Materyały Antropologiczno-Archeologiczne futbolowo.pl/news,52070,wspomnien-czar-tomasz- machon.html. 284 Kryspinów. Lamus historii

Indeks osobowy Adamczyk Andrzej 275 Bator Józef 97-98, 207, 250 Bogdanowska Monika 81 Adamski Stefan 224 Bator Maria 72 Bogdanowski Janusz 81 Adolf Philip 38 Bator Mieczysław 4, 174, 179 Bogucki Adam, ksiądz 233 Albert, wójt krakowski 6 Bator Stanisław 175, 234 Bogusio de Zelinka 19 Andrzej, pleban lisiecki 63 Bąk Józef 11 Bojarska Maria Amandyna, siostra 78, Ankwicz Andrzej, biskup 21 Bednarska Maria 236-237 Antas Piotr 267 Bednarz Andrzej 13 235 Asnyk Adam 32 Bednarz Jan 13 Bojda Maciej 54 Augustynek Elżbieta 279 Beethoven Ludwig van 238 Bolesław Chrobry, król Polski 19, 228 Beigert Jan, jezuita 67 Bolesław Wstydliwy, książę krakowski 6 Bader Leopold 38 Bem Józef 245 Boroń Dorota 4 Bajorek Sebastian 267 Benedykt ze Śmierdzącej 63 Borucki Wawrzyniec 87 Bal Adam 226 Benoe Zofia Anastazja 16 Broda Michał 269 Banasik Helena 172 Bergerówna Keyle 134 Bromer Gitel z Wolfów 134 Banaś Jan 54 Bergstein Adolf 38 Bromer Hextel 134 Banaś Wiktoria 112 Bergstein Zygmunt 38 Broś Stanisław 198, 214 Bania Maria 236 Berski Stanisław 22 Brünner Hirsch 134 Bański Andrzej, proboszcz 22, 24, 30-31, Będkowski Dawid 265-267, 271 Brysiewicz Feliks, ksiądz 177 Będkowski Mieczysław 266 Brzycki Wit, ksiądz 224 33, 36, 67-69, 147, 149, 152-153, 156, Bialik Stefan 274, 276 Bucheister Karolina 168 224 Białacz, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Buczek Maria 4 Baran Halina z Sobestów 4 Białas Joanna 54 Budner Zenon 196 Baranek Andrzej 87-88 Białas Józef 13 Budziaszek Władysław 249 Bartosz z Gór 7 Bieda Franciszek 94 Bugajska Anna 74 Bartyzel Emilia 280 Bieda Stanisław 91 Bugajski Jan 91 Bartyzel Józef 95-97, 99 Biel Anna 229, 236-238 Bugajski Józef 70 Bartyzel Kazimierz 102 Bielas Sebastyan 11 Bugajski Stefan 64 Bartyzel Łucja 102 Bielik Jadwiga 273-274 Buiak, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Bartyzel Maria 69, 84 Bieniek Mateusz 11, 88-89 Bukalski Daniel 268-269 Bartyzel Marzena 84 Bieniek Tomasz 89 Bukalski Krzysztof 267 Bartyzel Stanisław 95 Bieszczanin Zygmunt 198 Bukowiec Stanisław 250 Bartyzel Tadeusz 94-95, 117, 190-191, 194 Bil Kazimierz 258 Bulda Agata 280 Bartyzel Wincenty 107 Bil Stanisław 100, 114, 246, 248, 251 Buła Bolesław 192-193 Basista Franciszek 115 Bil Teresa 74, 218 Burak młody, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Basta Stefania 67 Bil Zofia 4, 100-101, 146 Burak stary, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Baster Aniela 127 Burmistrz Stanisław 90 Baster Stanisław 101-102, 211 Binek, pracownik rolny w Kryspinowie 54 Burmistrz Wojciech 102-103, 240, 264, 275 Baścik Adolf, proboszcz 66, 77, 153, 163 Bisztyga, agronom 196 Bystroń Jan 35 Bator Aniela ze Szwajdów 106-107, 125, Blecharski Franciszek 245 Bzowski Stanisław, ksiądz 65, 235 153 Błachut Stanisława 235 Chorąży Franciszek 91, 194, 212 Bator Jan 127 Bochenek Bogusław 266, 268 Chotek Zofia 166 Indeks osobowy 285

Chrzanowska Zofia 168, 224 Dymanus Jarosław 92-95, 232 Galos Andrzej (Jędrzej) 11, 14 Chwała Zdzisław 260-261 Dymanus Karolina 199-200 Galos Józef 107, 256-257 Chyla Maciej 4, 279-280 Dziedzic Andrzej 54 Galos Józef, mieszkaniec Śmierdzącej 11 Chyla Magdalena 279-280 Dziedzic Irena 165 Galos Piotr 13 Chyla Piotr 94, 97 Dziedzic Zofia 205 Galos Wincenty 91, 174 Chyra Renata 4 Dziewońska Anna 101 Gałuszka Stanisław, ksiądz 65 Cielątko, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Dzieza Marcin 8 Garbarski Jan 129 Cieślewicz Józef 33 Dzieza, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Garbarski Ludwik 129 Cikowski Stanisław 54 Dzikowski Józef 17 Garbarski Stanisław 129 Cirak J. 128 Dziwisz Stanisław, kardynał 240, 242 Garzeł Jan 147 Cisak Stefania ze Stefanków 176 Exner, inspektor techniczny 121 Garzeł Wanda 72 Ciuba Władysław 90 Gaweł Bogusław 74 Ciuba, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Faustyna Kowalska, św. 161 Gaweł Katarzyna 106 Congar Yves 161 Feluś Danuta 84 Gaweł Stanisław 215 Cybulski Teodor 88 Feluś Janina 77 Gawron Józef 280 Czarnecki Kamil 267-268 Feluś Katarzyna 125 Gembicki Piotr, biskup 221 Czarniecki Stefan 8 Feluś Maria 144, 215 Gędłek Marcin 264, 271 Czech Józef 38 Feluś Stanisław 128 Girtler Kazimierz 35 Czech Julia 4 Feluś Wanda 84 Głodzki L. 130 Czech Łukasz 266 Ferdynand Habsburg, arcyksiążę Głogowski Jan 54 Czechowicz Anna 4, 53, 57 Godek Stanisław 129 Czechowicz Janina (Inka) 57 austriacki 166 Godłowski Kazimierz 5, 128 Czechowicz Tadeusz 55, 57 Figiel Stanisław 38 Goekiert, nauczyciel plecionkarstwa 122 Czechowicz Zofia 47, 57 Fitowska Michalina 184 Golański Antoni 173, 175 Czechowska Joanna 69 Fitowska Wanda 107, 135 Gołdzionka Anna 72 Czopek Robert 267-268 Fitowski Andrzej 135, 234 Gomułka Władysław 94 Fitowski Tadeusz 107 Gorecka Franciszka z Laskowskich 16 Ćwik Piotr 281 Fiut Stanisław 162 Gorecki Antoni 16 Ćwikliński Ludomir 32 Formanek Franciszek 230-231 Gorzelany Józef, ksiądz 65, 231, 233 Franciszka, służąca we dworze 16 Górka Anna z Paluchów 91, 97, 132 Danziger, urzędnik 169 Frank Hans 171 Górka Anna ze Stefanków 4, 108, 168, Dawid, fornal ze Śmierdzącej 16 Fredro Aleksander 197 Dąbek Marian, benedyktyn 79 Fryc J. 128 173, 184, 213, 217 Dietrich, niemiecki inspektor szkolny Fryczek 7 Górka Grzegorz 262-263 Górka Jadwiga 132 230 Fudali Józef 74, 81 Górka Jan 54 Długańska Petronela 16 Fugas Albina 54 Górka Joachim 91, 94-96, 126, 144-145, Długosz Jan 5, 7, 35, 63 Fugas Antoni 11 Dobrowolska Danuta 140 Fugas Jadwiga 172 184, 247 Dolech, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Fugas Jan 69, 90-91, 128, 171, 173, 176- Górka Maria 144 Druzgała Aniela 190 Górka Romuald 94-96 Druzgała Irena 67 177, 181, 245 Górka Wiktor 97-98, 258 Druzgała Stanisław 244 Fugas Joanna 54 Górka Władysław 92, 94, 130 Druzgała Władysław 245, 248, 250 Fugas Karolina 249 Grabski Władysław 49 Druzgała Zdzisław 250, 252-253 Fugas Katarzyna 72-73 Greczek Albin 185, 212 Dubiel, mechanik 198 Fugas Kazimierz 11, 226 Griffel Maurycy 38 Dul Antoni 194 Fugas Kunda 54 Groblicki Julian, biskup 78 Dunajewski Albin, kardynał 68 Fugas Magdalena 174 Gruca Stanisław 172 Durak Antoni 260 Fugas Sebastyan 13 Grzegorczyk Agnia, siostra 78 Durówna Anna 72 Fugas Stanisław 112 Grzegorz Zygmunt 271 Duszyk Jan 127 Fugas Stanisław, mieszkaniec Grzesiak Adam 234 Duszyk Maria 79 Grzesiak J. 128 Duszyk Michalina z Nowaków 170 Śmierdzącej 11 Grzesiak Jan 13 Duszyk Ryszard 100-101, 211, 236, 239 Furgał, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Grzesiak Maria 72 Fussowa Stefania 38 Grzesiak Stanisława 205 286 Kryspinów. Lamus historii

Grzesiakówna, robotnica rolna Jarosz Józef 252 Kadula Józefa ze Szwajdów 4, 74, 130, w Kryspinowie 54 Jarosz Katarzyna 72 133, 150 Jarosz Michał 250, 253 Grzybek Bogusław 274 Jasiński Stanisław 179 Kadula Katarzyna z Różyckich 72-73, Grzybek Józef 67 Jaskowska Aniela 54, 72 157, 161, 177, 182 Gubernat Władysław 90-91, 181 Jaskowska Halina 74 Guzowski Władysław 185 Jaskowska Irena z Sołków 4 Kadula Kazimierz 196, 258-259 Jaskowska Jadwiga 72 Kadula Krzysztof 101 Hajto Aniela z Kadulów 75 Jaskowska Renata 74 Kadula Maria 69, 115, 144, 215, 218 Handzlik Władysław 198, 202, 214, 260 Jaskowska Stefania 72 Kadula Mieczysław 67 Hara Bogusława 67 Jaskowska Zofia z Bilów 4 Kadula Piotr 95, 226 Harężlak Andrzej 275 Jaskowski Franciszek 92, 94 Kadula Stanisław 72-73, 133, 145-146, Haubold Fryderyk 90, 172 Jaskowski Jan 57, 128-129 Havlíček Borovský Karel 22, 24 Jaskowski Józef 212 150, 161, 217, 245 Hendel Zygmunt 59 Jaskowski Kazimierz 217 Kadula Stefan 56, 70-73, 91-92, 94-96, Herszlowicz Feigeli z Herszlów 134 Jaskowski Marian 217, 245, 248, 258 Herszlowicz Wolf 134 Jaskowski Stanisław 4, 95, 211, 244, 261 130-132, 142, 171, 184, 205, 228, 244, Hirschberg Adolf 6 Jaworska Aleksandra z Suskich 41, 44, 260 Hodura, pracownik rolny Kadula Tadeusz 249 55-57 Kadula Wincenty 90 w Kryspinowie 54 Jaworska Olga 177 Kadula Władysława 77, 95, 102 Hoły Maciej 279-280 Jaworski Adam 45, 57 Kadula Zofia 54 Hoły Michał 280 Jaworski Jerzy 41, 48, 55, 57 Kadula Zofia z Białasów 4 Homola Irena 22 Jedliński Honorat, kapucyn 33 Kadulowa Stefania 112 Homolacs Stanisław 29 Jelonek Władysław, ksiądz 33 Kadulówna Stefania 54, 72 Humpola Jan, proboszcz 76 Jędrzejewicz Janusz 230 Kaganek Przemysław 270 Hyla Adela z Bojdów 153, 213 Jochymek Agata 84 Kalczyński Bolesław 100-101, 206, 211, Hyla Józef 67 Jop Franciszek, biskup 74 218, 263 Jordan Anna z Rudnickich 15 Kalczyński Piotr 263 Idzi, legat papieski 5-6 Jordan Jan 9, 15-16 Kaliciński Marcin 87 Idzikowski Józef 86 Jordan Justyna 15 Kalikst II, papież 5 Imerguł Aaron 134 Jordan Katarzyna 15-16 Kałuski Jan 31-32 Imerguł Dyna 134 Jurga Franciszek 174 Kałuża Józef 95, 199-200, 205, 261 Izydor Oracz, św. 33, 68 Jurgowski Ludwik, ksiądz 33 Kałuża Kazimiera 96 Kabalak Maria 225, 227, 235-238 Kania Julia 212, 233 Jabłoński Zbigniew 35 Kaczor Stanisław 92, 94 Kapelak Bogdan 165 Jacaszek Maciej, ksiądz 33, 224 Kaczor Zbigniew 242 Kapelak Jadwiga z Rożków 161 Jachim, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Kadula A. 245 Kapelak Joanna z Galosów 150, 213, 216 Jackowski, robotnik rolny Kadula Agnieszka 54, 72-73 Kapelak Julian 127, 130, 148, 150, 162-163, Kadula Aniela 96, 213 165, 182 w Kryspinowie 54 Kadula Anna 54, 84, 144, 213 Kapelak Katarzyna z Łabędziów 162- Jajko Tadeusz 4 Kadula Elżbieta z Kowalików 132, 142, 163, 165 Jakubaszek Bożena 241-242 Kapelak Kazimierz 258 Jakubaszek Janusz 274 152, 170 Kapelak Klemens 3, 10, 36, 57, 83, 112, Jakubowicz Aron 134 Kadula Franciszek 249 128, 139, 142, 161-165 Jamróz E. 197 Kadula Iwona 156 Kapelak Leszek 107, 150-151, 179, 195 Jan Krzysztof 235 Kadula J. 128 Kapelak Maria z Galosów 4, 148, 150, 216 Jan Paweł II, papież 69, 76-78, 82, 160- Kadula Jadwiga 72-73 Kapelak Regina ze Stefanków 161 Kadula Jadwiga, córka Wincentego 72 Kapelak Sebastian 161 161 Kadula Jan 132, 166, 260 Kapelak Stanisław 162, 165 Jan z Kęt (Kanty), św. 33, 64, 66 Kadula Jan, sołtys Budzynia 99 Kapelak Wincenty 162 Janicka-Krzywda Urszula 38 Kadula Jan, wójt Śmierdzącej 11, 88 Kapusta Krzysztof 67 Janik Wojciech 111 Kadula Józef 72, 97, 130, 133, 206-207, Kapusta Władysław 197 Janusz Krzysztof 280 Kapuściarz Jan, ksiądz 233 Jarczak Rafał 254 250, 261 Karcz Bolesław, ksiądz 240 Jaros Marianna 14 Karcz Piotr 268, 272 Jarosz Jan 13 Karg Józef 121-122 Indeks osobowy 287

Karol Gustaw, król Szwecji 8 Korzeniak Roman 4, 67, 99-100, 102, 211 Kowalik Katarzyna z Fugasów 125 Kasperkiewicz, traktorzysta 197 Korzeniak Stanisław 172 Kowalik Maria 127, 139 Kasprzycki Kasper 8 Korzeniak Violetta 4 Kowalik Maria z Kadulów 125 Kazimierz Wielki, król Polski 7 Korzeniak Wojciech 54 Kowalik Marianna 129, 150 Keshi Peter Zeal 267 Kos Hiacenta, siostra 78 Kowalik Melania 127 Kiciński Bogumił 16 Kosiniak-Kamysz Władysław 268 Kowalik Stanisław 91, 176 Kirszner Łaje 134 Kostuch Aniela 72 Kowalik Stefan 101 Kirszner Mojżesz 134 Kostuch Wiktoria 112 Kowalik Wawrzyniec 226 Klemens, kasztelan 6 Kostuch Wojciech, kameduła Kowalik Zofia 247 Klimas Jędrzej 32 Kowalikowski Władysław 225 Kluska Kamila 4 76Koszycka Anna 67 Kowalikówna Elżbieta 72-73 Knabit Leon, benedyktyn 277, 279 Koszycka Grażyna z Gruców 218 Kowalski Wincenty 100 Knapik Elżbieta 235 Koszycka Katarzyna 86 Kozaczko Izydor 196-197 Kobiałkiewicz Jan 16 Koszycka Wiesława 4 Kozak Wojciech 275, 280 Kochańska Dorota, siostra Koszycki Andrzej 268, 270 Koziara Jarosław 268, 272 Koszycki Bogusław 102 Kozieł Władysław 207 78-79Kochucki Wojciech 174 Koszycki Grzegorz 253 Kozieł, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Koczara Józef 95 Koszycki Józef 112 Kozioł Augustyn 11 Koczara Kazimierz 94-95 Koszycki Józef, chałupnik ze Kozioł Filip 11 Koczara Tadeusz 258-260 Kozioł Franciszek 4, 75, 141, 172, 188, 192 Koczwara Anna 280 Śmierdzącej 13 Kozioł Franciszka 69, 112 Koczwara Danuta 84 Koszycki Kazimierz 263, 272 Kozioł Jadwiga 69 Kogut Jerzy 102 Koszycki Maciej 11 Kozioł Jan, mieszkaniec Kryspinowa 4, Kogut Norbert 253 Koszycki Piotr 184 Kogut Stanisław 4, 138, 140, 250-253 Koszycki Stanisław, członek Rady 94-96, 245 Kokoszka Jacek 264 Kozioł Jan, syn Franciszka 172 Kolberg Oskar 152-153, 155 Sołeckiej Kryspinowa 101-102 Kozioł Jan, mieszkaniec Piekar 129 Kolendowicz Franciszek, proboszcz 15, Koszycki Stanisław, zagrodnik ze Kozioł Jan, mieszkaniec Śmierdzącej 11 Kozioł Janusz 272 221 Śmierdzącej 11 Kozioł Kazimierz 258 Komalska Kazimiera 38 Koszycki Stanisław, zawodnik futsalu Kozioł Krystyna 67 Komalska Zofia 38 Kozioł Łukasz 263, 265, 270-271 Komar Erazm Antoni Wincenty 17-18, 270 Kozioł Maciej 95 Koszycki Wawrzyniec (Wawrzeniec) 11, Kozioł Regina 168 66, 79-81 Kozioł Stanisław 173 Komar Eustachy Walerian 18 88-89 Kozioł Stefan 91, 94 Komar Herkularz Adolf 18 Koszycki Wincenty 89, 123, 130 Kozioł Wiktoria z Żelaznych 170 Komar Ludwika z Druimont de Kościółek Ryszard 211 Kozioł Wojciech 11 Kościuszko Tadeusz 30, 168 Kozłowski Józef 17 Melfertów 18 Kowal Jerzy 156 Kozmecka, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Komar Marceli 18 Kowal Konrad 253Kowal Krzysztof 156 Kózka Józef 200 Komar Tytus Heliodor 18 Kowal Małgorzata 156 Kramarz, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Komenda Stanisław 4, 97-98 Kowal Maria 4 Krämer Josef 55 Komorowski Bronisław 253 Kowal Maria Albertyna, siostra 78 Kroebl Adam 41, 44 Komusińska Maria 4, 59, 83, 280 Kowal Tomasz 156, 250, 252-253 Kroebl Franciszek 44 Komusiński Stanisław 4, 59, 83, 280 Kowalczyk Jan 271 Kroebl Romana z Lazarewiczów 41, 44 Kopernik Mikołaj 164 Kowalik Adam 158 Krok Krzysztof 268 Kordek, robotnik 193 Kowalik Andrzej 133, 208 Krokier z Zatora 63 Kornecki Andrzej 4 Kowalik Aniela 4 Król Wojciech 280 Kornecki Wacław 230 Kowalik Ignacy 127 Kruk Albin 125, 143, 193 Korzeniak Anna 172 Kowalik Jan 190, 248 Kruk Aniela z Bugajskich 4, 100-102, 130, Korzeniak Franciszek 91, 184 Kowalik Jan, mieszkaniec Liszek 4 Korzeniak Jan 11 Kowalik Jan, robotnik przymusowy 144-146, 240, 252 Korzeniak Jan, wójt 89 Kruk Anna 143, 145, 215 Korzeniak Józef 11 w Niemczech 172 Kruk Bartłomiej 87 Korzeniak Kazimierz 11 Kowalik Jan, piekarz z Kryspinowa 126 Korzeniak Piotr 97 Kowalik Jan, robotnik rolny w Kryspinowie 54 Kowalik Józef 3, 10, 34, 88-89, 92-93, 190, 220, 234, 245, 256 288 Kryspinów. Lamus historii

Kruk Franciszek 94 Lelito Józef, ksiądz 176, 230, 233 Łąbcarz Stanisław 128 Kruk Kazimiera 143-144, 215, 217Kruk Lenkiewicz, wachmistrz 111 Łepkowski Józef 14, 63 Lepszy Aniela ze Skirlińskich 33 Łęcka Magdalena 72 Jadwiga 69 Lepszy Edward 23, 25, 32-34, 37-38 Łęcka Małgorzata 102 Kruk Maria 69, 115, 154, 193 Lepszy Eustachy 38 Łęcki Franciszek 88-89 Kruk Mariusz Stanisław 4 Lepszy Leonard 38 Łęcki Jan 99-100, 191, 207, 248, 250-252 Kruk Piotr 54 Lepszy Gustaw 38 Łęcki Józef 176 Kruk Rozalia 69 Lepszy Walentyna 38 Łęcki Maciej 91-92, 94-95, 97, 130, 183, Kruk Stanisława 4, 240, 242 Lepszy Witold 38 Kruk Teofil 92-93, 130 Lesiak Tadeusz 128 245 Kruk Władysław 100-101, 154, 190, 193, Lewinger Andrzej 259 Łęcki Stanisław 179, 244 Lewinger Józef 258 Łęcki Wincenty 130 248 Ligas Stefania 224 Łędzki Roman, ksiądz 76-77 Krukówna Maria 72 Lipiarz Piotr 244, 248 Łopiński, rządca w folwarku Kryspin, św. 36 Lippoman Władysław 49 Kryspinian, św. 36 Listecka Julia 212, 232 w Śmierdzącej 8 Kryształ Jan 11 Litera Jacek 11 Łopuszańska Irena 147 Krzywda Piotr 38 Litwicki Tadeusz 201 Łopuszański Bolesław 22 Kubera Antoni 111 Lorek Andrzej 253-254 Łuczak Andrzej 210 Kubica Krystyna 237 Lorek Czesław 100, 127-128, 151, 170, 206 Łukasiewicz Stanisława 65, 234-235 Kubień Józef 71 Lorek Czesław jr 109, 151 Łukasik Stanisław 4, 201 Kubik Józef 54, 112 Lorek Ewangelina, siostra 78 Łukasik-Ciężki Anna 239 Kubik Maciej 112 Lorek F. 128 Łukasik-Ciężki Bogdan 239 Kubik Tomasz 11 Lorek Filip 11 Łysak Tomasz 266 Kucharski Tomasz 4 Lorek Joanna 213 Kuchasz Tomasz 270 Lorek Józef 88, 258-259 Machalski Maksymilian 121-122 Kuglin Wincenty 156 Lorek Katarzyna 130 Macharski Franciszek, kardynał 78 Kühnel Artur 37 Lorek Piotr 4 Machecka Maria 108 Kühnel Maria 37 Lorek Stanisław 95, 151, 210 Machejek Władysław 114 Kühnel Wacław 37 Lorek Stefania 127-128, 170 Machura Marian 79 Kula Małgorzata 276 Lorek Władysław 91 Maciejak Irena 231 Kula Wacław 102-103, 211, 242, 275 Lorek, murarz w Kryspinowie 54 Maciejowski Bernard, biskup 221 Kuliczkowski, pisarz Trybunału 19 Lorenz Józef 41, 89, 225 Macielińska Ludwika 38 Kulla, policjant z Liszek 176 Lubac Henri de 161 Mackiewicz Józef 275 Kułaga Amata, siostra 78-79 Lubomęska Jadwiga z Kroeblów 41, 44 Maczek Stanisław 158 Kunachowicz Helena z Suskich 39 Lubomęski Zdzisław 41 Madej Jan 31 Kunachowicz Stanisław 39 Lubomirski Hieronim Augustyn 64 Madeyska Maria z Kroeblów 41, 44-45, 49 Kunachowiczowa Helena Ludwikowska Kazimiera z Duszyków Madeyski Feliks (Felix) 17, 86 Madeyski Jan 86-87 z Kadłubowskich 22, 24-25, 39 149-150 Madeyski Julian 41 Kurpan, pracownik rolny Ludwikowski Tadeusz 4, 137, 149-150, Madeyski Krzysztof 41 Madeyski Mieczysław 41, 45 w Kryspinowie 54 258-259 Madeyski Stefan 41 Kusek Pelagia 215 Ludwikowski, pracownik rolny Maik Piotr, ksiądz 225Majcherek Kuś Roman 101 Kwater Marcin 267, 269 w Kryspinowie 54 Agnieszka 4 Kwater Tomasz 269 Luszowicz Stanisława 230-231 Majcherek Bogdan 252 Kwiatkowska Helena, siostra 78 Majcherek Józef 261 Labuda Gerard 6 Łabądź Ignacy 11 Majcherek Marcin 271 Lach Jan 13 Łabądź Jan 108 Majcherek Stanisław 151, 244, 248 Lackowski Jacek 240 Łabądź Jan, chałupnik ze Śmierdzącej 13 Majcherek Stanisława z Różyckich 151, Lalik Jadwiga 205 Łabądź Jędrzej 11 Lalik Marian 248 Łabądź Tekla 69 189 Latinik Helena 45 Łabędź Jan 118 Mak Błażey 8 Latinik Maria 41 Łabuz Jan 260 Makowska, robotnica rolna Legutko Ryszard 275 Łażewska Irena 236 Lelek Tadeusz 263, 270 w Kryspinowie 54 Małko Jacek 238 Indeks osobowy 289

Mamlik Maicher 8 Mieroszowski Jan 29 Nawrocki Janusz 265-266 Marchewczyk Stanisław 92, 94-95 Mieszko I, książę Polski 19 Nepart Błażej 13 Marczyk Stanisław 253 Migocki Paweł 267 Niedzielski Jerzy 17, 86 Marek, mechanik 196 Mikuła Jadwiga 228 Niemiec Kamil 253Nostkiewicz Ryszard Maringer Aron 134, 225-226 Milewski Jakub 64 Maringer Saul 128, 134-135, 225 Milieska Antonina z Żeleńskich 19 260-261 Marszał Jan, ksiądz 225 Milieski Alfred 19, 25, 29-30, 66, 69, 111 Nostkiewicz Zbigniew 261 Marszałek Franciszek 40-41, 70, 90, 123, Milieski Walenty 19 Nowak Jan 98 Milieski Witold 47, 89 Nowak Katarzyna 22 133, 137, 225, 228, 244-245 Minorczyk Pelagia 235 Nowak Stanisław, arcybiskup 72 Marszałek Kazimiera 228 Misiewicz Zofia 4, 36, 142 Nowakowska (Witek-Nowakowska) Martyna Krystyna 4, 78, 100, 165, 232, Miś Hipolit 224 Miś Janina ze Żmijewskich 227, 236 Alina 237 237-239 Miś Katarzyna 69-70 Nycz Kazimierz, kardynał 242 Maruch Jan 8 Miś Maria 67 Oborska, właścicielka Głębokiej 35 Marxen Edward 38 Miś Mateusz 266-267 Olejarz Andrzej 262-263 Marxen Jan 38 Miś Paweł 4, 103, 120, 277, 281 Olek, dyrektor POM w Kryspinowie Marxen Józefa 38 Miś Władysław 176, 255 Marxen Walentyna 38 Mitana Helena 35 195-196 Marxen Zofia 38 Mitana Jan 143, 259-261 Olszewska Anna 102 Masłowski Ryszard 240 Mitana Kazimierz 218, 260-261 Olszewski Michał 272 Mastek Józef 100, 211 Mitana Mieczysław 250, 253 Olszowka, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Mastek Paweł 279 Mitana Stanisław 114, 143, 146, 217 Opoka Krystiana, siostra 78 Matlak Maria 218 Mitana Stanisława 67 Oprzędek Wawrzyniec, proboszcz 29- Matura Stanisław 71 Mitana Zofia 115, 213 Matus Antonina 228 Mitana, mieszkaniec Budzynia 35 30, 68 Matysik Mieczysław 97 Mixa, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Orczykowski Jan 223 Matysik Stanisław 126 Mizera Ludwik, ksiądz 230, 233 Orłowski Kacper 267 Mayer, niemiecki zarządca Kryspinowa 55 Mlak Barbara 236 Orski J.W. 185 Mazur Albin 98-99, 146, 190-191, 244- Mlak Józef 130, 226, 236-237 Młynarz Gawin 8 Pajączewski Józef, ksiądz 33 245, 248, 250-251 Młyńczyk Józef 92, 94-96 Palińska Maria ze Skirlińskich 37-38 Mazur Anna ze Stefanków 98, 133, 154, Mniszak Jan 14 Paliński Jan 38 Molik-Chyla Małgorzata 275 Palmowski Władysław, proboszcz 273 182 Morys Roman 263 Paluch Agnieszka 70, 72, 76, 157 Mazur Jan, mieszkaniec Kryspinowa 234 Mosiek, rzeźnik z Liszek 32 Paluch Anna 72 Mazur Jan, mieszkaniec Śmierdzącej 11 Mościcki Ignacy 230 Paluch Jadwiga 72 Mazur Józef 11, 87, 248, 258, 261 Motyka Józef, ksiądz 225 Paluch Jan 72 Mazur Kazimierz 11, 88 Mól Jakub 32 Paluch Józef młodszy 168 Mazur Maciej 91 Mól Stanisław, ksiądz 34 Paluch Józef starszy 167 Mazur Marian 66, 261 Mroczek Maria Donuela, siostra 68, 78 Paluch Józef z Budzynia 92, 94-95, 97-98 Mazur Władysław 101-102, 253, 263 Mroczek Tomasz 102, 253-254 Paluch Maria 72, 76 Mazur Wojciech 112 Mrożek Alicja 237 Paluch Albin Metody, bernardyn 76 Mazur Zofia 4, 102, 280 Muniak Maria z Poprawów 4, 141,1 53 Paluch P. 128 Mazur, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Murzyn Aniela 4 Panek Wanda 102 Mądry Kazimierz 198, 214 Musiał Maciej 267 Papée Fryderyk 6 Medwecki Mieczysław 170 Mussilowa Zofia 38 Paryś Andrzej, proboszcz 40-41, 44, 48, Meissner Janusz 275 Müllauer Emanuel 177 Mencel Tadeusz 10 Müller Filip 54 57, 64, 69-70, 72-73, 76, 113, 141, 156, Meus Beata 241-242 Mycielski Władysław 69 159, 172, 177, 225, 228-229, 233, 246 Meus Tadeusz 4, 109, 214 Pason, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Meus W. 194 Napoleon I Bonaparte, cesarz Paszek Wojciech, ksiądz 40, 224, 229 Mękal Jan 4, 210, 260-261 Francuzów 85 Paszkowicz Antoni 186 Michalak Jan 211 Paszkowski Franciszek 29-30 Michalik Franciszek 195 Paw Franciszek 106 Michalski Marian, ksiądz 160 Paweł VI, papież 160 Mickiewicz Adam 235 Pągowski Jan 87 Penot Jan 38 290 Kryspinów. Lamus historii

Perda Wojciech 87 Pyla Maria 67 Różycka Tekla ze Skowiniaków 157 Petryczko, urzędnik 169 Pyla Paweł 268-269 Różycki Ignacy, ksiądz 76, 151, 157-161, 182 Pędzimąż Józef, ksiądz 65, 233 Pyla Stanisław 182, 260 Różycki Józef 3, 70, 90-92, 96, 151, 157- Piasecki Adam 17 Piasecki Józef 16 Rachwalik Bronisław 167 159, 171, 174, 184, 189 Pichera, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Rachwalik Eugeniusz 172 Różycki Kazimierz 102, 157, 250, 252- Pierdych, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Rachwalik Franciszka 70 Pierzchała Jan 195 Rachwalik Helena 91, 206 253, 268 Pikula Wanda, siostra 78 Rachwalik Jan 198, 214 Różycki Mikołaj 157, 159 Pilzer (Pilcer) Adolf 134, 225 Rachwalik Józef 11 Różycki Piotr 69-70, 89, 123, 130, 157- Pilzer Sara 134 Rachwalik Józef, członek zarządu gminy Piłsudski Józef 230 158, 162, 226, 229 Piotr, podsędek 7 91-95, 142, 177 Różycki Robert 280 Piotrowska Zofia 84 Rachwalik Maria 67 Różycki Tadeusz 218 Piotrowski Jan 95 Rachwalik Marian 91-93, 97-98, 123, 183 Różycki Władysław 234 Piotrowski Piotr 129, 176 Rachwalik Piotr 11 Rudnicka Apolonia z Russockich 15 Piotrowski Tadeusz 185 Rachwalik Stefan 74 Rudnicki Franciszek 87 Pipień Sebastian 253Piś Ryszard 67 Rachwał, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Rudnicki Krzysztof 15 Pituła Marcin 266 Raciborski Józef, proboszcz 17, 67, 111, Rudnicki Michał 106 Piwowarski Tadeusz 205 Rudolphi Adam (jr.) 41 Płatek Maria 4 221 Rudolphi Adam 41, 48, 55, 57 Pobóg-Malinowski Władysław 275 Radwański Feliks 9, 16 Rudolphi Irena z Kroeblów 41, 44, 48, 72 Podgórski Jakub 267 Radziwiłł Jerzy, biskup 221 Rudolphi Kazimierz 41 Podlaszecki Stefan, ksiądz 25 Rak Wawrzeniec 11 Rudolphi Leszek 41 Polewka Ludwik 59 Rapik, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Rudolphi Michalina 57, 141, 174 Popławski Mikołaj 7 Raputa Kazmierz 260-261 Rudolphi Rita 41 Poprawa Jan 11 Raputa Władysław 250 Rudolphi Roman 41 Poprawa Maria 75 Rączka Symplicja, siostra 78 Rudolphi Ryszard 4 Poprawa Piotr 91, 212, 226 Rączkowska Agnieszka 16 Ruman Ryszard 250-253 Poprawa Tadeusz 130, 181 Rączkowska Anna 16 Rumin Bronisława 72 Poprawa Zofia 75 Reklewski Roman 13 Rumin Piotr 192 Postawka Ludwik 18 Reklewski Tadeusz (Mieczysław) 49 Rupikowska Maria 132 Potocka Zofia z Branickich 105 Rendel Dawid 134 Rusin Marcin 265-266 Potocki Adam 105 Rendel Francis 134 Rymatycki Wincenty 68 Potocki Antoni Reymont Władysław 228 Ryszka Jakub 137 Potocki Artur 39, 105 Richter Nechemie 135 Ryszka Jan 138 Powęzka Józef 251-252 Rosner Rudolf, ksiądz 222, 229-230 Ryszka Marian 4, 169, 256-258 Prochal Aniela z Fugasów 74 Rospond Jan 129 Ryszka Władysław 95 Prochal Jan 74 Rospond Stanisław, biskup 69, 129, 159 Rzewuski Jan 19 Pryk Maria 206, 215 Rospond Stanisław, profesor 129 Ptak Jan 196 Rospond Stanisław, robotnik 197, 244 Sadko Czesław 3-4, 100-102, 199, 211, Puzyna Jan, kardynał 69 Rospond Stefan 261 256, 259, 261-263, 266, 268-269, 272, Pyla Agnieszka 4 Rospond Wincenty 54 274, 276 Pyla Aniela 77, 182, 217 Rospond, mieszkaniec Śmierdzącej 13 Pyla Artur 4 Rotter Jan 36 Sadko Krzysztof 3, 269-271 Pyla Fryderyk 77, 87, 182, 259 Rożek Michał 275 Sadko Marcin 263, 265, 271 Pyla Jan 4, 182, 198, 200-201, 203-204, Rożek Stanisław 174, 244 Sadko Paweł 270 Rożkowa, wdowa ze Śmierdzącej 11 Sagan, mieszkaniec Śmierdzącej 8 260-261, 275 Różycka Józefa 113, 131, 139 Sajda Tadeusz 268 Pyla Józef 4, 101, 112, 138, 149, 182, 193, Różycka Maria 70 Sala Jan, proboszcz 65, 68, 240, 252 Różycka Maria z Rudników 157-158 Sala Michał 260 211, 260-261 Różycka Monika 84, 102, 280-281 Sala Zbigniew, ksiądz 240 Pyla Józefa 231, 233 Różycka Natalia 280 Sanguszko Eustachy 35 Pyla Kazimiera z Kruków 4, 149, 193 Różycka Rozalia z Tyrałów 158 Sapieha Adam Stefan, kardynał 69, 72, Pyla Małgorzata 77 Różycka Stanisława 191 112, 159 Satora Jurand 267-268 Schanzer Józef 134 Indeks osobowy 291

Schanzer Wiktoria z Brennerów 134 Sobesto Katarzyna 72-73 Stojałowski Stanisław, ksiądz 122 Schiller Friedrich 238 Sobesto Maria 72 Stopa Stanisław 101, 103 Schmit Alojzja 228 Sobesto Marian 4, 244, 258 Straub Adam 49, 175 Sczanecki Paweł, benedyktyn 3 Sobesto Stanisław 172 Strojek Zdzisław 265 Seidner, właściciel piekarni 169 Sobesto Wawrzyniec 83, 98 Stroński Jan 86 Siciński Janusz 67 Sobesto Wiktoria 4 Strumińska Zofia 67 Siemońska Agnieszka z Jordanów 15-16, Sobesto Wincenty 82-83, 89, 130 Stryczek Łukasz 266, 268 Sobesto Władysław 234 Stryjeński Tadeusz 59 18, 35 Sobesto, pracownik rolny Stwosz Wit 68 Siemońska Anna 15 Suchan Katarzyna 109 Siemońska Julia 16 w Kryspinowie 54 Suchan Paweł 263, 271 Siemoński Anastazy 17, 87, 104 Sobesto, robotnik rolny w Kryspinowie 54 Sukiennik Józef, ksiądz 233 Siemoński Augustyn 16, 18 Sobkowicz Aniela 54 Sulimierski Józef 27 Siemoński Edward 16-18, 87, 104 Sobkowicz Anna 67 Surzycki Stefan 124 Sienkiewicz Henryk 228 Soból Albin 193 Suska Ewa 41-42, 44-45, 56 Sikora Bronisława 132, 222, 228, 230 Soból Aniela 129 Suska Julia 39 Sikora Franciszek 6-7 Soból Anna 4 Suska Maria (Maja) 41, 44, 55 Sikora Kazimierz 132, 222, 228, 230 Sochacka Patrycja, siostra 78 Suska Zofia z Kroeblów 41, 44-45, 48- Siuda, członek Związku Robotników Sokołowski August 69 Soska Czesław 99, 201 49, 52, 55-57, 59, 62, 69, 72, 83, 128, Rolnych 40 Sowiński Mieczysław 124 227-229 Skirlińska Łucja Maria z Bilwinów 37-38 Srebro Bronisława 81-82 Suski Antoni 39, 41, 44, 56 Skirlińska Maria z Gołębiewskich 22, 24 Sroczyński Zbigniew 19 Suski Wiktor 38-41, 44, 48, 56, 59, 62, Skirlińska Teofilia z Zaplatalskich 37 Sroka Marian 156 225-227 Skirliński Edward 37 Sroka Władysław 175 Suworow Aleksander 8-9 Skirliński Jan 22 Sroka Wojciech 54, 143 Symulina Regina 14 Skirliński Jan Edward 28, 37-38, 89 Stachnik Jędrzej 13 Szafraniec Jerzy 265 Skirliński Jan Walenty 21-37, 49, 52, 59, Stadnicka Bronisława 224 Szajna Jakub, jezuita 67 Stalin Józef 160, 179, 233 Szcześnikiewicz Franciszek 87 62, 65-69, 81, 111, 122-123, 130, 141, Stanisław, karczmarz z Aleksandrowic 63 Szczypka Halina 67 223, 243 Stasiów Maria Cezaria, siostra 65, 78 Szeliski Jerzy 177 Skirliński Kazimierz 38 Staszel Jan 35 Szewczyk Antoni 260 Skowina Franciszek 11 Staszic Stanisław 228 Szewczyk Bogdan 252 Skowina J. 128 Steczko Anna z Kadulów 4, 81, 218-219 Szewczyk Eugenia 226, 236-238 Skowiniak Aniela 72 Steczko Janusz 280 Szewczyk Helena 223, 235 Skowiniak Anna 72-73 Steczko Stanisław 67, 258-259 Szewczyk Stanisław 194 Skowiniak Jan 112, 245 Stefanek Anna 72-73, 152 Szewczyk Stanisława 4, 206 Skowiniak Piotr 88 Stefanek Franciszek 122 Szkotak Dominik 14 Skowronek Irena 228 Stefanek I. 128 Szmagoz Wawrzyniec 87 Skóra Józef 260 Stefanek Jadwiga 112, 152, 192 Szmerek Henryk 175 Skórkowski Alfons, proboszcz 66-68, 149 Stefanek Jan 169 Szopa Jan 218, 259 Skórkowski Karol, biskup 67 Stefanek Józef 75, 87, 91, 94-96, 122, 146, Szponder Andrzej, ksiądz 111 Skrzyński Stefan 33, 89 Szulc Maria 94, 174, 177, 212, 231, 233-234 Skucińska Wiktoria 72 150, 152, 171, 173, 212 Szuta Agata 242 Skwierawska Edyta, siostra 68, 78 Stefanek Maria 67, 72-73 Szwajda Albin 36, 129, 193 Slaska Maria z Partyczyńskich 14 Stefanek Marianna 14 Szwajda Andrzej 113, 172 Slaska Matylda 14 Stefanek Piotr 106, 168 Szwajda Aniela 72 Slaski Aleksander 14 Stefanek Wojciech 112 Szwajda Anna z Koziołów 128, 130 Słotwiński Stanisław, ksiądz 29Smaga Stefanik Józef 11 Szwajda Barbara 18Szwajda Jadwiga Iwona 274, 276, 280 Stefczyk Franciszek 130 54, 72 Smaga Wiktor 280 Stelmach, pracownik rolny Szwajda Jan 167 Smółka Łukasz 281 Szwajda Józefa 129 Snopek Jerzy 18 w Kryspinowie 54 Szwajda Kazimiera 72, 75 Sobesto Andrzej 4, 90 Sternal Henryk 251 Szwajda Magdalena 115 Sobesto Florian 167 Sternal Stanisław 194, 198, 260-262 Szwajda Mariola 115 Sobesto Franciszek 92, 94-95, 184 Stoidowa Maria z Różyckich 4, 157, 160- Sobesto Jan 175 161 292 Kryspinów. Lamus historii

Szwajda Piotr 70, 128-129, 167, 169 Wałek, dyspozytor 196 Woch Józef 238 Szwajda Sebastian 14 Wantuch Kazimierz 237 Wodnicka Maria 84 Szwajda Stanisław 75 Wardęga Robert 270 Wodnicka Wiktoria 169 Szwajda Stefania 75 Wawrzyńczak Pelagia 234 Wodnicki Jacenty 167 Szwajda Wojciech 88-89 Wąsik Domnik 146 Wodnicki Jan 54, 69 Szwayda Bartłomiej 16 Wąsik Helena z Bilów 140 Wodnicki Józef 169, 190-191 Szwayda, wójt Śmierdzącej 8 Wąsik Jan 129 Wodnicki Stanisław 39, 41, 89-90, 112, Szwejda Jakób 11 Wąsik Krystyna z Kapelaków 4, 223 Szwejda Jan Wąsik Małgorzata 279-280 225, 228 Szwejda Józef 11 Wąsik Stefan 156 Wodnicki Wojciech 138, 168, 179, 247 Szwejda Piotr 11 Wąsik, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Wodzicka, właścicielka Złotej 35 Szwejda Sebastyan 11 Wąsowicz Helena 185 Wodzicki Stanisław 86, 103 Szwejda Stanisław 11 Wciślak Adam 76, 99, 190-191, 250-253 Wojnar Wiesława, siostra 78 Szydłowski Ignacy 17 Wciślak Józefa 77, 213 Wojtkiewicz Witold 62 Szydłowski Jakub 17 Wciślak Stanisław, ksiądz 4, 76-77, 110, Wojtyczko Ludwik 62 Szydłowski Jan 17 Wojtyła Karol, zob. Jan Paweł II Szydłowski Józef Jan 17 156, 249, 252 Wołkowski, pisarz dworski ze Szymoniak Władysław, proboszcz 4, Wędzicha Zofia 213 Wędzicha Andrzej 67 Śmierdzącej 24 274, 277 Wędzicha Józef 108, 244, 251 Woronicz Jan Paweł 18 Szyszkowski Marcin, biskup 221 Wędzicha Kazimierz 252 Woś Kazimierz 196 Szywacz Jan 11 Wędzicha L. 128 Wójcik Bogdan 270 Wędzicha Leon 54 Wójcik Franciszek 30 Ślusarczyk Katarzyna 54 Wędzicha M. 128 Wójcik Katarzyna, siostra 78 Śniegula Wojciech 253 Wędzicha Zofia 4 Wójcik Krystyna 161 Świątek Anna 4 Węgrzyn Jan 35, 71 Wójcik Leszek 211 Świątek Krzysztof 263, 265 Wiatr Aniela 146, 213 Wójcik Stanisław 128 Świerczyński, inżynier 181 Wiatr Józef 94-95 Wrana Krystyna, siostra 78 Świerkosz Seweryna, siostra 78 Widuch, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Wrona Rafał 267 Świerzyński Jan 33 Wiecheć Aniela 99 Wróbel Aniela ze Stefanków 74, 115, 213 Świętek Ryszard 275 Wiecheć Anna 72-73 Wróbel Jan 258, 268 Wielgus Bronisław, ksiądz 67 Wróbel Marian 66 Tabaka Leon 260-262 Wielogłowski Walery 25 Wróblowa Maria 70 Taffee Ludwik 24 Wiernek Marian 198 Wróblówna Maria 70, 72 Tal Jan 195 Wierzbicki Aleksander 101-102, 211 Wrzoszczyk Arkadiusz 281 Targos Jakób 11 Więckowska Helena 70 Wsołek Franciszek 208 Targowski Norbert 16 Więckowska Jadwiga 92-93 Wsołek Irena 132 Tatar Paweł 266 Więckowska Katarzyna 70 Wsołek Jadwiga z Kadulów 125, 154 Tęczyński Andrzej 35 Więckowski Jan 112 Wsołek Józef 208 Tokarski Witold 271 Wilczewska Barbara 218, 220 Wsołek Maria 54 Torma Jakub 4, 253-254 Wilhelm II Hohenzollern, cesarz Wsołek Mikołaj 92, 94-100, 115, 117, 133, Trojan Jan 67 Trzos Andrzej 207 niemiecki 107, 167 207, 233 Turczynowski, żandarm 111-112 Wilk Stanisław, ksiądz 225 Wszołek, mieszkaniec Śmierdzącej 8 Tyrała Adam 158 Wisław 7 Würz Paweł 8 Wiśniewski Wojciech W. 38 Wyczółkowski Leon 62 Udziela Seweryn 64 Witanowski Ryszard 54, 268, 270-271 Wygoda Stanisław 102 Ulińska Helena 235 Witos Wincenty 90 Wyszyński Stefan 242 Urbańczyk Wojciech 13 Wittelius Ciołek Paulinus 19 Wyżga Józefa z Kadulów 4, 67, 84, 101- Urs von Balthasar Hans 161 Wittelius Tomasz 19 Utylska Jadwiga 54 Wlazło Ryszard 263 102, 115, 150, 268, 274-276, 280 Utylski Piotr 54 Wlazło Stanisław 123, 244-245 Wyżga Walenty 11 Wlazło Zofia 130, 189 Wachholz Szczęsny 86 Władysław Łokietek, król Polski 6-7 Zabagło Stanisław 91 Wacław, św. 70-71 Wnęk Kazimierz 4, 103, 114, 176, 208- Zaborowski Andrzej 208 Zając Ewa, siostra 78 Indeks osobowy 209, 273-274 Zając Jan 229 Zając Maria 226, 235, 237 293

Zając Witold 235-236 Żaba Bogdan 253 Żelazny Stanisław 54 Zaleska Zofia 92, 94-95, 212, 233-235 Żarski Józef 75, 212 Żelazny Tomasz 11 Zarogowski Mikołaj 7 Żarski Stanisław 112 Żelazny Wojciech 11 Zebrzydowski Michał 8 Żarski Wojciech 102 Żeleńska Franciszka z Załuskich 21 Zieleniewski Ludwik 26 Żarski, robotnik rolny w Kryspinowie 54 Żeleńska Krystyna Antonina Agnieszka Zielińska Maria 38 Żelazna Anna z Kadulów 148 Zieliński Adam 38 Żelazna Maria 70 z Ankwiczów 19, 21 Zieliński Romuald 38 Żelazny Anna 108 Żeleńska Kunegunda ze Stadnickich 19 Zieliński Zygmunt 38 Żelazny Barbara 4 Żeleński Franciszek 9, 19 Ziębicki Norbert 270 Żelazny Franciszek 167 Żeleński Kryspin 19-22, 24-25, 35, 62, 66, Zinkow Julian 3, 62, 275 Żelazny Jadwiga 72 Zreliwski, pracownik rolny Żelazny Jan 54, 95-99, 143, 148, 189, 212, 86, 104 Żeleński Wit Franciszek 20-22, 24, 26, 67 w Kryspinowie 54 258 Żuk Skarszewski Leonard 22 Zuchowska Józefa 17 Żelazny Józef 13 Zudrmann z Pisar 6 294 Kryspinów. Lamus historii

Indeks miejscowości Aleksandrowice 63, 90, 204 Chełmek 9, 57, 82-83, 92, 107, 129, 195 Janków Przygodzki 177 Alwernia 109, 152 Cholerzyn 36, 54, 90, 92-98, 103, 114- Jaszczurowa 57, 234 Augustowo 49 Jawiszowice 262 115, 117-120, 122, 130-132, 137, 140, 142, Jaworzno 88 Baczyn 90 167-168, 175, 181, 183, 204, 209, 215, Jerozolima 140 Balice 29, 86, 90, 110, 116-117, 122, 129, 232, 236, 238, 244, 247, 249-250, 259- Jeziorzany 8, 66, 75, 90, 97, 103, 111-113, 260, 263, 270 137, 140, 170, 175, 178, 183, 204, 207, Chrosna 90, 103, 170, 183 183, 205, 230, 244-245, 253 241, 243-246, 249, 259 Chrzanów 88, 199 Bałtów 242 Ciechanów 270 Kalwaria Zebrzydowska 24, 74, 76 Białowieża 281 Cieciąż 201 Karniów 220 Biały Kościół 76 Cieszyn 40 Kaszów 5-7, 9, 19, 22, 63, 86-87, 90, 106- Bielany 7, 20, 48, 66, 86-87, 89-90, 104- Czernichów 27, 32, 37, 68, 70, 106, 109, 107, 109-111, 114, 121-122, 128, 132, 137, 121, 124-126, 172, 201, 204, 213, 220, 107, 121, 124-125, 152, 154, 189, 200, 204- 140, 142, 147, 154, 165, 167, 175-176, 178- 238, 245, 264, 270 206, 215, 222, 225, 229, 237, 244, 251, 273 179, 181, 223, 238-239, 245, 256, 270 Czernichówek 16 Katowice 158, 207, 210 Bieńczyce 27 Częstochowa 76 Kąty 35, 52, 79, 87, 111-114, 176, 181, 206- Biskupin 242 Czorsztyn 24 209, 231, 235, 238, 251, 273 Błażejewko 261 Czułów 5-6, 97, 122, 167, 189, 201, 230, 236 Kęty 16, 22 Bobowa 279 Czułówek 122-123, 167, 229 Kijów 179 Bochnia 24, 68 Czyżyny 27 Klecza 262 Bolesław 15 Klucze 269 Branice 123 Dąbie 111 Kobylany 280 Brno 165 Dąbrowa Szlachecka 97 Kolbuszowa 175 Brodła 106 Detroit 126 Kończyce 220 Bronowice Małe 87 Dombrówka 16 Kopaliny 262 Bronowice Wielkie 87 Dwory 207 Korzkiew 275 Bruksela 279 Dziewięcice 17 Kostrze 8, 176 Brzesko 19-20, 262 Dzikowiec 175 Kórnik 242 Brzoskwinia 90 Kraków 3, 8-11, 14, 18-22, 24, 26, 28-30, Budzyń 35, 55, 64, 66, 69, 82, 90-99, 103- Ełk 269 32, 36, 39, 41, 44-45, 49, 52, 55, 57, 105, 114-120, 128, 134, 140, 154, 167, 59, 64, 68, 82-83, 86, 88, 92, 94, 96, 176-177, 179, 183, 190, 207, 209-210, Gdańsk 235, 261 100, 104, 106-109, 111, 113-114, 116-118, 222-223, 225, 235, 237-238, 259, 273 Gdynia 235 121-124, 128-131, 153, 156, 158-162, 166- Burów 90 Gidle 76 167, 170, 172-174, 179-180, 185, 189- Buszkowa 17 Głęboka 35 190, 192, 194-198, 200-201, 203, 205- Gniezno 242 210, 213-214, 218, 224, 227, 229-231, Charsznica 271 Goczałkowice 279 233, 245, 247, 257, 260, 263, 265, 271, Charzowice 16 Gorzków 220 273, 277, 279, 281 Chebzie 55 Krościenko 24 Chełm 7, 87, 140 Hohenheim 22, 26 Krowodrza 124 Indeks miejscowości 295

Kruszwica 242 Paryż 24 Sygneczów 220 Kryspinów (Śmierdząca) passim Piekary 9, 19, 24, 29-30, 40, 66, 86-87, Szczyglice 90 Krzeszowice 20, 88, 123, 125, 177, 278, 89-90, 108, 111-114, 121-122, 128, 132, Ściejowice 9, 15-16, 45-46, 66, 69, 76, 280-281 134, 154, 168, 174-175, 177-179, 181, 89-90, 97, 111-113, 121, 153, 176, 181, Krzywaczka 19, 22, 24 201, 204, 209, 215, 221-223, 225, 229, 201, 245 235-236, 243-245, 249-251, 256, 265, Lelów 76 270, 278 Śmierdząca, zob. Kryspinów Libertów 183 Pilica 76 Limanowa 236 Płaza 199 Tarnobrzeg 170 Lipnica Murowana 279 Pobiedziska 242 Tarnowskie Góry 47 Liszki passim Poznań 177 Tarnów 26, 207 Lwów 20-21, 89, 281 Praga 22, 70-71, 132, 281 Tłuczań 22, 24 Łazany 77 Prądnik 8, 124 Tokaj 274 Łączany 8 Prądnik Czerwony 27 Tomaszów 170 Proszowice 170, 261-262 Train 172 Łętki (Rudki) 5-6 Pruszków 177 Tyniec 3, 5-9, 64, 66, 76, 79, 115, 143, 153, Łobzów 10, 124 Przeginia 7-8, 16, 219 Przeginia Duchowna 188, 220 176-179, 220, 225, 233, 244, 263 Malbork 165 Przegorzały 10, 66, 87, 108, 114 Malkowice 17 Przygodzice 177 Ujazd 15 Marcyporęba 231 Przysów 76 Meksyk (Mexico City) 261 Przyszowa 24 Wadowice 22, 234 Mietniów 220 Pszczyna 170 Warszawa 15, 49, 160, 177, 230 Młodziejowice 202 Wenecja 242 Mników 45, 90, 122, 130, 167, 204, 206, Raciborowice 224 Wiedeń 22, 47, 121, 161 Radziszów 278 Wieliczka 77, 222, 229-230, 233 215, 219-220, 232, 241, 244-245, 250-251 Raycza 16 Wola 7 Modlnica 202, 245 Rączna 8-9, 31-32, 66, 74, 90, 97, 112-113, Wola Justowska 87, 108, 124, 168 Mogilany 195-196 Wolbrom 76 Mogiła 88 121-122, 153, 168, 181, 189, 208, 224, Wolica 111 Monachium 159 229, 244, 255, 277 Wołowice 32, 121-122, 243, 245 Morawica 64, 70, 90, 130, 153, 168, 170, Rokiciny 38 Wrocław 279 Ropczyce 260 Wyciąża 27 181, 189, 204, 213, 215, 219-220, 244, Rudno 279 Wyciąże 123 277-278 Rusocice 39, 111 Wyźrał 237 Mydlniki 86, 245 Rybna 7, 97, 106, 109, 123, 152, 245 Rząska Duchowna 86 Zabierzów 32, 76 Nowa Wieś Szlachecka 7, 9, 19, 22, 63, 69, Rząska Szlachecka 86 Zabierzów Bocheński 209 74, 86-87, 106, 121-124, 134, 152, 168 Rzeszów 225 Zagacie 16 Rzozów 220 Zakamycze 87 Nowy Targ 24 Rzym 159 Zakopane 24, 126, 201, 235, 263 Nowy Żmigród 19 Zalesie 225 Sandomierz 279 Zalipie 279 Odessa 180 Sarajewo 166 Zamość 249, 268-269 Ojców 214, 233 Siemianowice 158 Zator 64 Okocim 196, 214 Skawina 7, 57, 63, 75, 124-125, 278 Zawoja 272 Okrajnik 201 Słomniki 193 Zbylitowska Góra 200 Olszanica 66, 87, 104, 122, 168, 176, 183, Słotwina 20-21, 37 Zielonka 19 Smolice 207 Zielonki 220 256, 260 Soissons 36 Złota 35 Olsztyn 253 Staniątki 6 Zwierzyniec 5, 63, 111 Ołomuniec 22 Sułkowice 200 Zwoleń 19 Opatkowice 207, 260, 262 Sułoszowa 278 Opatów 76 Żywiec 201 Opole 268 Osiek 262 Oświęcim 7, 176, 207 296 Kryspinów. Lamus historii

spis treści I. Geneza 5 II. Dwór i jego właściciele w XIX i XX wieku 15 III. Życie religijne 63 IV. Sprawy gospodarczo-administracyjne 85 V. Ludność 124 VI. Wojenne zawieruchy i ich skutki 166 VII. Życie gospodarcze w PRL i po jej upadku 187 VIII. Życie społeczno-kulturalne i oświatowe 212 IX. Dzieje Szkoły Podstawowej w Kryspinowie 221 X. Straż pożarna 243 XI. Sport w Kryspinowie 255 XII. Kultura po 1990 roku 273 282 Bibliografia 285 Indeks osobowy 295 Indeks miejscowości

Aneks Fragment granicy między Budzyniem a Śmierdzącą (linia żółta) z zaznaczeniem przebiegu starego traktu wiodą- cego ze Śląska do Krakowa (d). Literą f oznaczono starą karczmę budzyńską (ANK 29/635/0/14/3017, https://www. szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/3092003, 16.07.2021). Nowa karczma zbudowana na polecenie Potockich w jedynym miejscu Budzynia sąsiadującym z nowym traktem łączącym Śląsk i Kraków, o którą na początku lat 30. XIX wieku toczył się spór między Kryspinem Żeleńskim a wła- ścicielami tzw. Hrabstwa Tęczyńskiego – Potockimi (ANK 29/635/0/14/3017, https://www.szukajwarchiwach.gov. pl/jednostka/-/jednostka/3092003, 16.07.2021).

Majątek należący do dworu w Kryspinowie – 1916 rok (Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Bielsku-Białej 13/908/0/4.10/544, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/18880092, 16.07.2021)