Ziemia Lisiecka - ludzie, historia, tradycje. A.Kowalik

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Osiem lat spędzonych w  krakowskim nych spędzonych w  Polsce przyjął święce- gimnazjum wykazało, że opinia Tatary była nia kapłańskie. Stało się to 10 sierpnia 1901 trafna. Niemal każde półrocze Stanisław Ro- roku w podkrakowskim klasztorze ojców ka- spond kończył „z  odznaczeniem”. Także na medułów na Bielanach. świadectwie maturalnym, wystawionym 10 czerwca 1897 roku, widniała ocena celująca. Po powrocie ze studiów ks. dr Rospond otrzymał pierwszy przydział do pracy dusz- Po ukończeniu szkoły średniej Pan Bóg pasterskiej – został wikariuszem w  Wado- upomniał się o poświęconego mu chłopca – wicach. Uczył także religii w  miejscowym świeżo upieczony maturzysta złożył poda- gimnazjum. Po 10 miesiącach został prze- nie o  przyjęcie do seminarium duchowne- niesiony do Krakowa, gdzie podjął obowiąz- go w Krakowie, działającego w owym czasie ki prefekta w diecezjalnym seminarium du- na Stradomiu, przy klasztorze księży misjo- chownym, a następnie katechety w różnych narzy. Pozytywnie oceniony przez prowa- gimnazjach. Najdłużej pracował w  swoim dzącego rozmowę kwalifikacyjną ks. Leona macierzystym Nowodworku. Nauczycielami Wałęgę (późniejszego biskupa tarnowskie- byli tam wybitni znawcy wykładanych przez go), został przyjęty. Jednocześnie rozpoczął siebie przedmiotów, autorzy podręczników studia teologiczne na Uniwersytecie Jagiel- szkolnych. Ks. Stanisław nie miał się czego lońskim. Wybitne zdolności młodego kle- wstydzić. Był utalentowanym i  doskonale ryka sprawiły, że już po roku kardynał Jan przygotowanym do pracy katechetą. Posłu- Puzyna wysłał go na studia uniwersytec- giwał się najnowszymi metodami dydaktycz- kie do Innsbrucka. Ukończył je w 1904 roku nymi. Cechowała go także duża wrażliwość z chlubną oceną summa cum laude i tytułem na problemy materialne uczniów. Potrzebu- doktora świętej teologii. Zanim to jednak na- jącym pomagał, jak mógł, czy to przez wypo- stąpiło, podczas jednej z  przerw wakacyj- życzanie podręczników, czy też wyszukiwa- nie korepetycji itp. Praca katechety nie była Bp Stanisław Rospond w towarzystwie ks. Władysława wówczas jedynym zajęciem ks. Stanisława. Móla podczas wizytacji parafii w Zakopanem (1928 rok) W  tym czasie opiekował się także tzw. ma- łym seminarium, swego rodzaju internatem dla gimnazjalistów zamierzających w  przy- szłości wstąpić do seminarium duchownego. Wiedzę oraz uzdolnienia pedagogiczne ks. dr. Rosponda docenił i postanowił wyko- rzystać dla dobra Kościoła arcybiskup kra- kowski ks. Adam Stefan Sapieha, również absolwent wydziału teologicznego w  Inns- brucku. W  1920 roku hierarcha powierzył obiecującemu kapłanowi urząd rektora Wyższego Seminarium Duchownego na Pod- zamczu. Przez cały czas ks. Stanisław utrzymywał kontakt z rodzinną parafią. Często w niej by- wał. W  1911 roku podczas remontu ołtarza Najświętszego Serca Jezusowego w  kościele lisieckim ufundował do niego nowy, rucho- my obraz Marii Magdaleny pokutnicy. Pod koniec marca 1927 roku Kraków obiegła radosna nowina, papież Pius XI mia- ― 150 ―

Stanisław Rospond – biskup z Liszek nował ks. dr. Stanisława Rosponda bisku- wizytacje kanoniczne parafii i  udzielanie pem pomocniczym krakowskim. Zastąpił on bierzmowania. Jak biskup Rospond obliczał w tej posłudze biskupa Anatola Nowaka, któ- sobie przed śmiercią, ogółem wyświęcił po- ry w 1924 roku został ordynariuszem diece- nad 1000 kapłanów zakonników (klerykom zji przemyskiej. Zgodnie z kościelną tradycją z  seminarium diecezjalnego święceń udzie- nominat otrzymał tytuł biskupa nieistnieją- lał kardynał Sapieha60). Posługa ta sprawia- cej od wieków, starożytnej stolicy biskupiej ła mu wielką radość, tym bardziej że zgod- Dardanus na Hellesponcie. Wkrótce biskup nie z  przepisami prawa kanonicznego mógł Stanisław udał się do rodzinnej wsi, by po- liczyć na modlitwę w swojej intencji wyświę- dziękować Matce Bożej Lisieckiej. conych przez siebie kapłanów. Niedziela 12 czerwca 1927 roku była Do zadań biskupa Stanisława należa- świętem dla całej diecezji krakowskiej. W ka- ła również opieka nad zakonami w  diecezji. tedrze wawelskiej arcybiskup Adam Stefan Poświęcał im wiele uwagi i  serca. Świadczą Sapieha w asyście biskupa tarnowskiego Le- o tym wskazówki, jakich udzielił już po woj- ona Wałęgi i  byłego biskupa pomocniczego nie o. Piotrowi Rostworowskiemu wyznaczo- łuckiego Michała Godlewskiego, profesora nemu do przeprowadzenia wizytacji domów Uniwersytetu Jagiellońskiego, konsekrował sióstr albertynek: „Trzeba, by ojciec rozma- nowego sufragana. Nominacyjną bullę papie- wiał z  każdą siostrą, wysłuchał jej do końca, ską odczytał pochodzący z  Liszek ks. prałat by mogła powiedzieć wszystko, co jej leży na Marceli Ślepicki. Wśród członków specjalnej sercu”. Obecny przy rozmowie arcybiskup Sa- delegacji, która metropolicie krakowskiemu pieha nie omieszkał dorzucić swoich żartobli- złożyła w podzięce chleb, wino i świece, był wych uwag: „No, no, baby lubią dużo gadać, inny rodak z Liszek ks. Izydor Steczko, zasłu- nie trzeba pozwalać, żeby się długo rozwodzi- żony proboszcz parafii w  Polance Wielkiej. ły nad rzeczami bez znaczenia”. Biskup Ro- Wzrok obecnych przyciągała ubrana w stro- spond odparował: „Książę jest niecierpliwy, je ludowe delegacja z rodzinnej wsi nowego a niecierpliwość to nie jest cnota”. Także ksią- biskupa. żę nie pozostał dłużny: „A safandulstwo to jest cnota?”61. Ten krótki dialog dobrze charakte- Miesiąc później, 10 lipca, w Liszkach od- ryzuje osobowość obu współpracujących ze była się uroczystość prymicji biskupich. Wy- sobą biskupów – biorącego sobie głęboko do bitnego rodaka witała banderia krakusów serca ludzkie problemy Rosponda oraz zasad- oraz tłumy parafian, od których biskup Sta- niczego Sapiehy. Uzupełniali się znakomicie. nisław otrzymał w  darze zielony, przeszy- wany złotem ornat. Wręczyła go tercjarka W  tym miejscu warto zaznaczyć, że bi- z  Kaszowa Agnieszka Skucińska. Przedsta- skup Stanisław przewodniczył uroczystości wiciele rodzinnej gminy „po odpowiedniej w Zgromadzeniu Sióstr Matki Bożej Miłosier- przemowie” podarowali młodemu biskupo- dzia, podczas których śluby wieczyste złoży- wi podobiznę zmarłego ojca. Z  kolei druh- ła s. Faustyna Kowalska. ny z  miejscowego Stowarzyszenia Katolic- kiej Młodzieży Żeńskiej wręczyły mu portret 60 Nie była to sztywna reguła. 7 października ukochanej matki. 1934 roku z rąk biskupa Rosponda święcenia kapłańskie przyjął pochodzący z Kryspinowa Odtąd przez następne ćwierć wieku bi- alumn seminarium ks. Ignacy Różycki, w przy- skup Stanisław Rospond wspomagał kardy- szłości światowej klasy teolog. nała Sapiehę w  rządach diecezją. Czynił to z  wielkim zaangażowaniem. Do obowiąz- 61 B. Turowicz OSB, Wspomnienie o Księciu Kar- ków biskupa sufragana, nie licząc codzien- dynale Sapieże, [w:] Księga Sapieżyńska, t. II, nego przyjmowania interesantów, należały Kraków 1986, s. 727-728. przede wszystkim wyświęcanie kleryków, ― 151 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Przeglądając prasę przedwojenną, znaj- Bp Stanisław Rospond (ok. 1955 roku) dziemy w  niej ogromną liczbę doniesień o uroczystościach, w których brał udział bi- ku księży z diecezji krakowskiej (w więzieniu skup Rospond: od wizytacji parafii, przez znaleźli się m.in. wikariusz z Liszek ks. Józef święcenia sztandarów, siedzib instytucji, do Fudali oraz jego poprzednik w  tej posłudze udziału w kongresach i zjazdach. Często wy- ks. Józef Lelito). Sam biskup Stanisław, wów- magało to wcześniejszego przygotowania ka- czas już poważnie chory, został odizolowany zań czy przemówień. w swoim domu przy ul. Kanoniczej i tam był przesłuchiwany. Dzięki interwencji prymasa W  1937 roku na barki biskupa sufraga- Stefana Wyszyńskiego nie trafił do aresztu, na spadł także ciężar pośredniczenia między musiał jednak opuścić Kraków. Udał się do arcybiskupem Sapiehą a prezydentem Igna- Krynicy, by w marcu 1953 roku przenieść się cym Mościckim podczas sporu, który wy- do Częstochowy. Tam zamieszkał przy klasz- buchł w wyniku przeniesienia trumny z cia- torze sióstr miłosierdzia. Wprawdzie po kil- łem Józefa Piłsudskiego do krypty pod wieżą ku miesiącach udało mu się wrócić do Krako- Srebrnych Dzwonów w katedrze wawelskiej. wa, ale dopiero odwilż polityczna 1956 roku umożliwiła mu podjęcie na nowo obowiąz- Z uwagi na doświadczenie katechetyczne ków duszpasterskich. Nie na długo. Zmarł biskup Stanisław Rospond przez lata praco- 4 lutego 1958 roku. wał w Komisji Szkolnej powołanej przez Epi- skopat Polski. Zgodnie z wolą zmarłego wyrażoną w te- stamencie jego ciało spoczęło obok rodziców. Mimo natłoku zajęć zawsze znajdował „Kochał czule swe rodzinne Liszki, o  Lisz- czas, by odwiedzić rodzinną parafię. Odno- kach często mówił, o  Liszkach jeszcze czę- tujmy ważniejsze oficjalne wizyty: 30 sierp- ściej myślał, za Liszki jak najczęściej się mo- nia 1935 roku poświęcił kamień węgielny dlił, w  Liszkach też chciał być po śmierci pod kościół w  Nowej Wsi Szlacheckiej, 8 li- pogrzebany” – mówił podczas kazania żałob- stopada 1936 roku nowe organy w kościele li- nego ks. Kazimierz Figlewicz. sieckim, 18 października 1931 roku odprawił mszę pogrzebową za duszę ks. Izydora Stecz- ki, 8 sierpnia 1949 roku wraz z kardynałem Sapiehą brał udział w pogrzebie ks. Andrzeja Parysia. Gdy tylko mógł, wpadał do rodzin- nego domu, by pobyć chwilę z matką. Wybuch II wojny światowej postawił Po- laków w  tragicznej sytuacji. Ogromną rolę w  życiu narodu pełnił wówczas arcybiskup Adam Stefan Sapieha. Przez cały ten okres wspierał go biskup sufragan, organizując m.in. pomoc charytatywną dla ludności do- tkniętej wojenną biedą. Po śmierci kardynała w  1951 roku bi- skup Stanisław Rospond wspomagał w pracy duszpasterskiej jego następcę, arcybiskupa Eugeniusza Baziaka. Niestety, ostatnich lat życia biskupowi Ro- spondowi nie dane było spędzić w  spokoju. Pod koniec 1952 roku komuniści przypuścili atak na kurię krakowską. Był to kolejny etap walki z Kościołem w Polsce. Aresztowano kil- ― 152 ―

Antoni Bobak – lekarz, społecznik, dziejopis Morawicy 62 Przed 60 laty w rodzinnej ziemi morawic- dalej kształcił zdolnego syna. Potem, gdy An- kiej został pochowany dr Antoni Bobak tek został przyjęty do prowadzonego przez – lekarz, społecznik, oficer rezerwy Wojska dominikanów krakowskiego gimnazjum św. Polskiego. Żegnała go rodzina, przyjacie- Jacka, wyjednał mu miejsce w prowadzonej le, żegnali go także mieszkańcy Morawicy, przez tenże zakon bursie. W szkole średniej wśród których wyrósł, a którym potem, gdy młody Bobak należał do celujących uczniów. charakter wykonywanego zawodu zmusił Dzięki temu, przy wsparciu dominikanów go do opuszczenia ojcowizny i zamieszkania w VII klasie uzyskał stypendium państwowe. w  Krakowie, chętnie udzielał bezpłatnych porad w prywatnym gabinecie przy ul. Jabło- Po ukończeniu szkoły średniej Antoni Bo- nowskich 7. bak zdecydował się kontynuować naukę na wydziale medycyny Uniwersytetu Jagielloń- Rodzina Bobaków pojawiła się w  Mora- skiego. Z  jednej strony otwierało to przed wicy w połowie XIX wieku, gdy we wsi oże- nim perspektywy kariery dostępnej tylko nił się pochodzący z  Chrosnej krawiec i  ku- niewielu synom chłopskim, z  drugiej studia śnierz Wojciech Bobak. Urodzony w  roku wiązały się z  wieloma wyrzeczeniami, gdyż 1884 Antoni był jego wnukiem, synem Sta- rodziców nie było stać na wsparcie finanso- nisława, także parającego się kuśnierstwem. we syna. Edukację chłopiec rozpoczął w Szkole Ludo- wej w  Morawicy. Wyróżniał się bystrością Jeszcze jako słuchacz wydziału medycz- umysłu i  zamiłowaniem do nauki. Ówczes- nego Bobak rozpoczął pracę w  krakow- ny proboszcz morawicki zainteresował się skim pogotowiu. W 1909 roku wszedł nawet chłopcem, który jako ministrant służył mu w  skład zarządu Towarzystwa Ratunkowe- do mszy świętej. Kapłan63 zachęcał ojca, by sługę proboszcza w Morawicy pełnił ks. Józef 62 Artykuł ukazał się w „Ziemi Lisieckiej” 2016, nr Krzemieński. Po przeniesieniu go przez biskupa 3-4. Albina Dunajewskiego do kościoła Mariackiego w Krakowie, rządy nad parafią morawicką objął 63 Informację tę zaczerpnąłem z życiorysu Anto- ks. Józef Pajączewski. Z ciepłego tonu, z jakim niego Bobaka, sporządzonego przez jego syna Antoni Bobak wyrażał się o tym pierwszym ka- Tadeusza. Niestety, autor nie podaje nazwiska płanie, można wnosić, że to właśnie on wspie- kapłana – dobroczyńcy ojca. Do 1892 roku po- rał chłopca. ― 153 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Portret Antoniego Bobaka w mundurze łość i  wierność przyrzekli sobie w  kościele parafialnym w Morawicy. go. Z  kolei po otrzymaniu dyplomu odbył obowiązkową służbę wojskową i  został le- W lutym 1917 roku dr Antoni Bobak zo- karzem pułkowym w  Tyrolu. Po wybuchu stał mianowany kierownikiem urządzonego I wojny światowej wraz z 33 Pułkiem Obro- właśnie w  zamku Branickich w  Suchej (Be- ny Krajowej wyruszył na front. Nie nawojo- skidzkiej) szpitala Czerwonego Krzyża. Kie- wał się długo, bowiem już podczas bitwy pod rowano tam ozdrowieńców, którzy przeszli Kraśnikiem (sierpień 1914 r.) dostał się do choroby płuc, a także osoby nimi zagrożone. niewoli. Rosjanie wywieźli go do Irkucka. W końcu, dzięki odzyskaniu przez Polskę Wkrótce miał zaskarbić sobie szacunek niepodległości, dr Bobak mógł zdjąć uniform i  wdzięczność mieszkańców tego syberyj- cesarsko-królewskiej armii austriackiej i wło- skiego miasta. Gdy wybuchła epidemia nie- żyć mundur oficera Wojska Polskiego. Objął znanej choroby, z  którą nie mogli sobie po- komendę nad szpitalem polowym w  Kiel- radzić miejscowi lekarze, przypomniano cach. Po demobilizacji zamieszkał w  Krako- sobie o  przetrzymywanym w  niewoli jeńcu wie i tu otworzył własny gabinet. Podjął także z tytułem doktora medycyny. Antoni Bobak, pracę w  szpitalu św. Łazarza, a  potem do- wierny przysiędze Hipokratesa, nie odmówił datkowo został naczelnym lekarzem Policji pomocy. Zaopatrzony przez Rosjan w mikro- Państwowej w  Krakowie. Wszedł do zarzą- skop rozpoczął badania. Szybko zorientował du okręgowego Polskiego Czerwonego Krzy- się, że ma do czynienia z  paratyfusem i  za- ża. Pełnił wysokie funkcje w  Izbach Lekar- lecił odpowiedni sposób leczenia. Epidemię skich oraz zapewniających pomoc medyczną wkrótce opanowano. pracownikom najemnym Kasach Chorych. Współpracował z  dr. Mieczysławem Kaplic- Na szczęście dr Bobak nie musiał przez kim przy powołaniu do życia Związku Leka- całą wojnę tkwić w  niewoli. W  wyniku wy- rzy Kas Chorych w Krakowie. Następnie, już miany jeńców na początku 1916 roku powró- po objęciu przez Kaplickiego urzędu prezy- cił do Krakowa. W kraju oczekiwała na niego denta Krakowa, Bobak jako radny miejski narzeczona Helena. Postanowili nie czekać współdziałał z nim w pracy na rzecz miesz- na koniec wojny i wziąć ślub. Dozgonną mi- kańców podwawelskiego grodu. Przez cały czas podtrzymywał więzi z ro- dzinną wsią. Mieszkańcy Morawicy zawsze mogli liczyć, że udzieli im bezpłatnej pora- dy lekarskiej. Wyniesione z  domu zamiło- wanie do obcowania z  przyrodą sprawiło, że w Prądniku Czerwonym, wówczas przed- mieściu Krakowa, założył własny ogród. Tam w  wolnych chwilach oddawał się pasji sa- downiczej. Świadomość trudnego położenia ekono- micznego chłopów skłoniła Antoniego Boba- ka do zaangażowania się w działalność poli- tyczną w  ruchu ludowym. Z  czasem jednak zbliżył się do chrześcijańskiej demokracji, czemu niewątpliwie sprzyjała wielka poboż- ność, jaką się odznaczał. W młodości poważ- nie zastanawiał się nad wybraniem stanu duchownego. Zapewne jego bliski związek ― 154 ―

Antoni Bobak – lekarz, społecznik, dziejopis Morawicy Płyta na grobie dr. Antoniego Bobaka z Kościołem sprawił, że chętnie przyjął pro- wkroczeniu aliantów ponownie przywdział pozycję pełnienia opieki lekarskiej nad kilko- polski mundur. Oficerami na obczyźnie byli ma krakowskimi klasztorami. także jego synowie: Antoni – lekarz i Tadeusz – pancerniak 2. Korpusu. Wielką pasją Antoniego Bobaka była sztuka. Często gościł na wystawach organizo- Dr Antoni Bobak (senior) nie pozostał wanych w Pałacu Sztuki na placu Szczepań- na emigracji. Zbyt mocno tęsknił za krajem, skim, a w swoim mieszkaniu przy ul. Karme- gdzie została jego żona oraz córka Anna. lickiej zgromadził okazałą kolekcję obrazów. W 1947 roku wrócił więc do Krakowa. Kon- tynuował praktykę lekarską, działał w  sa- Zmobilizowany we wrześniu 1939 roku, morządzie zawodowym, odwiedzał ukocha- jako major Wojska Polskiego wyjechał wraz ną Morawicę. Rodzinnej wsi poświęcił pracę ze szpitalem polowym nr 501 na wschód. historyczną, która niestety pozostała w ma- Przez Rumunię trafił do Francji. Zaciągnął szynopisie. Powalony ciężką chorobą no- się do armii tworzonej tam przez gen. Wła- wotworową odszedł z  tego świata 26 maja dysława Sikorskiego. Po kapitulacji sojusz- 1956 roku w  wieku 72 lat. Cztery dni póź- nika pozostał na miejscu jako szef sanitarny niej, zgodnie z ostatnią wolą zmarłego, jego Czerwonego Krzyża. Przebywał w  Marsylii. szczątki doczesne spoczęły na cmentarzu Współpracował także z  działającym na zie- w Morawicy. mi francuskiej polskim ruchem oporu. Po ― 155 ―

Karol Buczek – naukowiec i polityk Bohater naszej opowieści urodził się 26 Strzelców Syberyjskich, z  którym przeszedł października 1902 roku w Kaszowie. Ro- zwycięską kampanię. Późną jesienią, po de- dzice Józef i Marianna z Fryców byli rolnika- mobilizacji, powrócił do ławy szkolnej. mi, zresztą jak na miejscowe warunki dość zamożnymi – posiadali około 5 ha gruntu. W  1922 roku zapisał się na Wydział Fi- Karol Buczek jako sześciolatek rozpoczął na- lozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, by ukę w  miejscowej szkole ludowej. Ostatnią, studiować historię i  geografię. Szczęśliwym szóstą klasę ukończył w  roku 1914. Ponie- zrządzeniem losu na początku następnego waż nie przejawiał większego zamiłowania roku rozpoczął pracę w  Komisji Atlasu Hi- do rolnictwa, pochłaniał zaś książki64, ojciec storycznego Polski przy Polskiej Akademii posłał go do III Gimnazjum im. Jana III Sobie- Umiejętności. Pieniądze, jakie zarabiał, choć skiego w Krakowie. niezbyt imponujące, wraz z  wynagrodze- niem za udzielane lekcje pozwalały mu się Los oszczędził mu udziału w  I  wojnie utrzymać, a na trzecim roku studiów założyć światowej, był na to za młody. Jednak gdy rodzinę. Polska odzyskała niepodległość i  zagrożona najazdem bolszewików wezwała swe dzieci Po ukończeniu studiów przygotował pra- do broni, Karol w  czerwcu 1920 roku prze- cę doktorską na temat Karola Perthéesa, kar- rwał naukę i zaciągnął się do Wojska Polskie- tografa ostatniego króla Polski. W 1927 roku go. Otrzymał przydział do pododdziału ka- rozpoczął pracę w Bibliotece Książąt Czarto- rabinów maszynowych w  2. Pułku Brygady ryskich w  Krakowie. Pensja oraz służbowe mieszkanie zapewniły mu pewną stabiliza- 64 Według opowieści siostry profesora Anie- cję życiową. Naturalnie przez cały czas kon- li (nazwisko po mężu Owca), brat jako gimna- tynuował badania naukowe, dzięki którym zjalista pomagał podczas wakacji w gospo- w 1936 roku otrzymał docenturę na UJ. darstwie, m.in. przy pasieniu krów. Brał wtedy ze sobą książki. Kilka razy zdarzyło się, że nie Już od lat gimnazjalnych Karol Buczek in- wrócił mimo zapadającego zmierzchu. Siostra, teresował się polityką. Wyrosły na wsi, iden- wysłana wtedy przez rodziców na pastwisko, tyfikował się z interesami chłopów. Dopiero znajdowała go zagłębionego w lekturze. Trze- jednak w  1934 roku zdecydował się wstą- ba było szukać zagubionych krów. pić do Stronnictwa Ludowego. Zaangażowa- nie w działalność dość radykalnej społecznie partii skłoniła jego pracodawców, czyli Czar- ― 156 ―

Karol Buczek – naukowiec i polityk toryskich, do postawienia mu ultimatum: bi- Profesor Karol Buczek z żoną Jadwigą blioteka lub polityka. Wybrał ruch ludowy. Nie wylądował jednak na bruku, gdyż za- Surowe warunki życia zaowocowa- wczasu postarał się o  nową posadę i  to nie ły gruźlicą. Po kilkutygodniowym leczeniu byle jaką – wicedyrektora Archiwum Miasta w  szpitalu więziennym późną jesienią 1954 Warszawy. Do pracy miał stawić się 1 wrze- roku wyszedł na wolność. Niestety, nie ozna- śnia 1939 roku… czało to końca kary, a  jedynie roczną prze- rwę w  odsiadce. W  wyznaczonym terminie Niedługo cieszył się nowym stanowi- Karol Buczek stawił się w więzieniu. Dopiero skiem. Już 6 września opuścił bombardowa- na miejscu poinformowano go, że może wra- ną stolicę i udał się na wschód. Po kilku tygo- cać do domu na kolejne 4 miesiące „urlopu”. dniach tułaczki wrócił do Krakowa. Wkrótce zaangażował się w  działalność konspiracyj- Na szczęście już nie wrócił za kraty. Karę ną. Jego mieszkanie stało się jednym z lokali zawieszono, a  po pewnym czasie zatarto. ROCH-a (Ruchu Oporu Chłopskiego). On sam Pozwoliło to Buczkowi oddać się na nowo pełnił w tej organizacji odpowiedzialne funk- pracy naukowej, tym razem w  Instytucie cje, m.in. przez wiele miesięcy samodzielnie Historii PAN w  Krakowie. Niedługo potem, redagował jej organ „Myśl i Czyn” oraz czaso- 1 lutego 1957 roku, otrzymał tytuł profeso- pismo „Za Pługiem”. Jednocześnie wykładał ra nadzwyczajnego, a po kilkunastu miesią- na tajnych kursach UJ historię i geografię hi- cach objął kierownictwo Pracowni Słownika storyczną Polski. Historyczno-Geograficznego Polski Średnio- wiecznej. Okazało się jednak, że działalno- Po zajęciu Krakowa przez Sowietów Ka- ści „kontrrewolucyjnej” nie zapomniał mu rol Buczek ponownie rozpoczął pracę w  Bi- Władysław Gomułka. Gdy w  1962 roku do bliotece Czartoryskich. Wykładał także na Rady Państwa trafił wniosek o mianowanie uniwersytecie. Nie porzucił działalności po- Karola Buczka profesorem zwyczajnym, to- litycznej. W  1945 roku został przewodni- warzysz Wiesław zrobił wielką awanturę. czącym Zarządu Grodzkiego PSL oraz re- daktorem naczelnym tygodnika „Piast”. Jak podkreślił w  swojej autobiografii, tę drugą funkcję powierzył mu osobiście Wincenty Witos. Nietrudno się domyślić, że działalność Buczka irytowała komunistów. W  końcu postanowili wyeliminować go z  życia poli- tycznego. Rankiem 17 września 1946 roku został aresztowany pod zarzutem szpiego- stwa. Sądzony w tzw. procesie krakowskim, 10 września 1947 roku otrzymał wyrok 15 lat więzienia oraz 5 lat pozbawienia praw publicznych. Początkowo karę odbywał w  cieszących się ponurą sławą Wronkach. Dzięki zabie- gom żony przewieziono go do więzienia mo- kotowskiego w  Warszawie. Na czas trans- portu do nowego miejsca odbywania kary ubrano go w mundur gestapowca (!). Po kil- ku latach wrócił do Wronek. Ostatnim wię- zieniem, w którym przebywał, był Rawicz. ― 157 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Siostra profesora Anna Balicka z dziećmi rozwodził się nad rzekomą popularnością wśród chłopów postaci Jakuba Szeli, które- Oczywiście awans zablokowano, jak się oka- go portrety miały wisieć w chałupach. Karol zało – na 10 lat. Buczek nie wytrzymał, wstał i rzekł:„Ja pań- stwu powiem, kto jest największym bohate- Przez cały czas profesor prowadził oży- rem chłopskim. Wiem, bo sam pochodzę ze wioną działalność naukową. Niestety, z  cza- wsi – jest nim Tadeusz Kościuszko i na ścia- sem pogarszający się stan zdrowia (przebył nach chłopskich domów wisi jego podobizna poważną operację dysku kręgowego, miał obok Matki Boskiej Częstochowskiej”. Po tych dwa zawały serca) spowalniał tempo jego słowach ostentacyjnie wyszedł z sali. Dodaj- pracy. Jednak na emeryturę przeszedł dopie- my jeszcze, że w  1981 roku profesor wspie- ro w 1974 roku, w wieku 72 lat. rał materialnie NSZZ „Solidarność”. Niestety, stan zdrowia wybitnego naukowca pogar- Przebyte więzienie oraz późniejsze re- szał się. Zmarł po ciężkiej chorobie 6 lipca presje nie nauczyły go pokory wobec reżimu. 1983 roku. Oto przykład. Profesor był kiedyś obecny na zebraniu naukowym, na którym prelegent Na koniec parę słów o twórczości nauko- wej wybitnego kaszowianina, a była bardzo bogata. W  chwili wybuchu II wojny świato- wej Karol Buczek miał na swym koncie 79 większych i  mniejszych pozycji bibliogra- ficznych. Także po wyjściu z więzienia kipiał energią twórczą. Nie miejsce tu na wymie- nianie wszystkich jego dzieł. Zaznaczmy tyl- ko, że jako najważniejsze swoje osiągnięcie on sam uważał: Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku oraz trylogię: Targi i mia- sta na prawie polskim, O  chłopach w  Polsce piastowskiej i Prawo rycerskie i  powstanie stanu szlacheckiego w Polsce. Możemy się tyl- ko domyślać, jak prezentowałby się jego do- robek, gdyby nie wojna, a potem uwięzienie i zakaz druku. Zainteresowanych wkładem prof. Bucz- ka w rozwój nauki polskiej odsyłam do ma- teriałów z  konferencji poświęconej uczone- mu wydanych w  2004 roku pod wspólnym tytułem Karol Buczek (1902-1983). Człowiek i uczony. ― 158 ―

Dymanusowie Jarosław i Karolina Dymanusowie, choć nie pisał się na Wydział Prawa Uniwersytetu Ja- pochodzili z  terenu gminy Liszki, spędzili giellońskiego. W  kwietniu 1938 roku, będąc tu połowę życia, wpisując się w historię Cho- na pierwszym roku studiów, ożenił się z na- lerzyna i Liszek, gdzie przez kilkadziesiąt lat uczycielką Karoliną Stankówną. uczyli. Wybranka przyszła na świat w Żmigro- Jarosław urodził się 26 grudnia 1913 roku dzie Nowym (koło Jasła) 30 czerwca 1904 w  Michałkowicach na Śląsku Cieszyńskim roku. Jej ojciec Stanisław pracował w  po- (dziś Czechy), dokąd jego rodzice wywędro- bliskiej rafinerii. Oprócz tego z  żoną Józe- wali w poszukiwaniu pracy. Ojciec Stanisław fą prowadził nieduże gospodarstwo rolne. został górnikiem w tamtejszej kopalni. Nieste- Marzeniem dziewczyny była praca pedago- ty, wkrótce wybuchła I wojna światowa. Wcie- giczna, dlatego po ukończeniu trzech klas lony w szeregi 13. pułku piechoty austriackiej Szkoły Wydziałowej Żeńskiej w  Jaśle za- ojciec poległ w sierpniu 1914 roku podczas bi- pisała się na Państwowe Kursy Nauczy- twy pod Kraśnikiem. Matka, Teresa z Łukowi- cielskie w  Krakowie. W  1925 roku podję- czów, została sama z trójką dzieci. ła pracę w  szkole. Nauczała w  Bryzdzynie, Radziszowie, Chorowicach, Rzeszotarach Do odrodzonej Polski wrócili dopiero i  Chruszczewie (koło Lublina). Pensja na- w  1922 roku. Zamieszkali w  rodzinnej wsi uczycielska, choć niezbyt duża, pozwoliła ojca – podkrakowskim Sieprawiu. Po ukoń- jej jeszcze za czasów panieńskich odbyć wy- czeniu miejscowej szkoły Jarosław kontynu- cieczkę do Francji na pokładzie transatlan- ował naukę w  gimnazjum humanistycznym tyku m/s „Batory”. w Wieliczce. Liczącą 12 kilometrów drogę do szkoły pokonywał codziennie pieszo. Otrzy- Życie Dymanusów w pierwszych miesią- mane od matki drugie śniadanie – pajdę chle- cach małżeństwa nie było łatwe. On studio- ba – zjadał, zanim jeszcze dotarł na miejsce. wał w  Krakowie, ona uczyła dzieci w  szko- Trudno w  takich warunkach się uczyć, jed- łach wiejskich. Jakby problemów było mało, nak w 1936 roku młody Dymanus pomyślnie nad Europą zawisła groźba wojny. zdał egzamin dojrzałości. Plutonowy podchorąży Dymanus jeszcze Pragnął zostać prawnikiem, toteż po w  lipcu 1939 roku został powołany w  szere- ukończeniu szkoły podchorążych rezerwy gi wojska na ćwiczenia. 29 sierpnia wyjechał przy 5. Pułku Strzelców Podhalańskich za- eszelonem w  kierunku granicy wschodniej. ― 159 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Dymanusowie z dziećmi komunijnymi rocznika 1943 i ks. Włodzimierzem Chwirutem Przez prawie trzy tygodnie brał udział w wal- ców przypominały mu sińce pokrywające kach obronnych. 19 września dostał się do prawie całe ciało. niewoli w  okolicach Lwowa. Z  obozu jeniec- kiego w Przemyślu uciekł dzięki pomocy pew- Po zakończeniu wojny Dymanus wró- nej kobiety. Po dłuższym pobycie w Sieprawiu cił na Wydział Prawa UJ. Rozłąka z  rodzi- dołączył do żony, która od 1 września 1939 ną (miał już wtedy dwoje dzieci) oraz trud- roku uczyła w Szkole Powszechnej w Wojsła- ności materialne zmusiły go do rezygnacji wicach niedaleko Kazimierzy Wielkiej. z  marzeń o  palestrze. Postanowił zostać na- uczycielem. Braki w  wykształceniu pedago- Na podpińczowskiej wsi o pracę nie było gicznym uzupełniał stopniowo na kursach łatwo. Niedoszły prawnik zajmował się z po- nauczycielskich65. czątku drobnym handlem, następnie został sekretarzem w  Spółdzielni Spożywców, któ- 65 W 1947 roku po ukończeniu Kursu Pedago- rej był współzałożycielem, by w  końcu za- gicznego przy Szkole Nauk Pedagogicznych trudnić się w  Urzędzie Gminy Nagórzany. w Krakowie zdał jako ekstern egzamin Liceum Jednocześnie zaangażował się w działalność Pedagogicznego, w 1951 roku ukończył pięcio- konspiracyjną. Przynależność do Armii Kra- miesięczny Państwowy Kurs Przysposobienia jowej ściągnęła na niego zemstę bojówki ko- Zawodowego Nauczycieli Szkół Średnich w To- munistycznej. Gwardziści pobili go i zmusili runiu, w 1952 roku dwuletnie Studium Zaocz- do kopania sobie grobu. Śmierci uniknął tyl- ne Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicz- ko dzięki interwencji miejscowej ludności. nej w Gdańsku na kierunku fizyka, a w 1961 roku Jeszcze przez pewien czas o  wizycie bojow- Studium Nauczycielskie – kierunek fizyka. ― 160 ―

D y manusowi e Władze oświatowe skierowały go do pra- Motocykl WFM - niezbędny w czasach, gdy Cholerzyn cy w Cholerzynie. Obowiązki objął 1 stycznia nie posiadał połączeń autobusowych 1946 roku. Jako że po wakacjach przydział do tej placówki uzyskała także jego żona Karoli- nego przez pracowników umysłowych wspo- na, Jarosław został przeniesiony do Kryspi- mnianego Urzędu Komitetu Opiekuńczego nowa. Po dwóch miesiącach, m.in. dzięki za- nad szkołą w Cholerzynie. biegom sołtysa Romualda Górki i  rodziców uczniów, powrócił. Dymanusowie na ponad Dymanus jako kierownik nadal więc mu- 10 lat związali się z  Cholerzynem. Zamiesz- siał borykać się z  brakiem miejsca na po- kali w  wynajętym drewnianym domu pod mieszczenie wzrastającej liczby uczniów. numerem 2, blisko baraku, w  którym przez Utworzenie szóstej, a  potem siódmej klasy dłuższy czas mieściła się świetlica wiejska66. było możliwe wyłącznie dzięki wynajęciu sal w domach prywatnych: przy zjeździe na Ka- Od początku 1947 aż do wakacji 1951 myk (pod jednym dachem ze sklepem GS nr roku Dymanusowie sami uczyli prawie set- 12) oraz u państwa Matysików. kę dzieci. W 1949 roku Jarosław przejął z rąk żony obowiązki kierownika placówki. W tym W pierwszych latach powojennych na te- czasie szkoła mieściła się w niewielkim, par- renie całego kraju trwała akcja walki z anal- terowym budynku i posiadała zaledwie dwie fabetyzmem. Na terenie gminy Liszki od- sale lekcyjne (dziś w  tym miejscu znajduje powiedzialni za jej zorganizowanie byli się przystań rowerowa). Zajęcia odbywały kierownicy poszczególnych szkół. W  Cho- się więc w łączonych klasach. Gdy nauczyciel lerzynie pięciomiesięczny kurs dla analfa- prowadził lekcję z jednym rocznikiem, drugi betów miejscowych i  z  Budzynia prowadził w ciszy wykonywał zlecone zadania. w  roku szkolnym 1949/50 Jarosław Dyma- nus. W roku następnym zastąpiła go Karoli- Cholerzanie długo nie mogli zdecydo- na, gdyż mąż dokształcał się w Toruniu. wać się na budowę nowej siedziby dla szko- ły. Wniosek w tej sprawie zebranie wiejskie Oprócz pracy pedagogicznej Jarosław odrzuciło jeszcze w  1946 roku. Także inten- Dymanus pełnił wiele funkcji społecznych. sywne starania kierownika placówki i sołty- sa o wzniesienie jej na tzw. Kamyku, czynio- ne w  1949 roku, zostały zniweczone przez zadeklarowanych przeciwników inwestycji. Szkoda, bo były wtedy realne szanse na zre- alizowanie zamierzenia z  pomocą Urzędu Wojewódzkiego. Sprawę intensywnie popie- rał Antoni Indyk67, przewodniczący założo- 66 Jako ciekawostkę dodajmy, że według trady- cji, podczas budowy tego domu trafiono na dwa szkielety. Przypadkowe miejsce pochów- ku oraz znaleziona przy kościach szabla mogą wskazywać, że byli to powstańcy, względnie konfederaci. 67 Antoni Indyk zamieszkał w Cholerzynie w 1942 roku, gdy jako zdekonspirowany w Sanockiem oficer AK musiał się ukrywać. Zajmował się m.in. tajnym nauczaniem. ― 161 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Był m.in. naczelnikiem OSP Cholerzyn i  brał gach o budowę szkoły w Cholerzynie. W Lisz- udział w akcjach gaśniczych. Po śmierci Fran- kach otrzymał służbowe mieszkanie na par- ciszka Blecharskiego objął obowiązki komen- terze budynku szkolnego. danta gromadzkiego OSP. Od 1946 roku na- leżał do Związku Nauczycielstwa Polskiego, Najważniejszym zadaniem, jakie stanę- a w latach 60. sprawował funkcję przewodni- ło przed nim na nowej placówce, było dosto- czącego lisieckiego Ogniska tej organizacji. sowanie zakupionego przez wieś budynku dawnego dworu lisieckiego do potrzeb dy- Karolina była raczej domatorką, straż- daktycznych. Obiekt przeszedł gruntowny niczką ogniska domowego i gospodynią. Ho- remont. Zmieniono układ pomieszczeń i wy- dowała kilka kur, króliki, a  przez pewien kuto nowe otwory okienne. Jesienią 1964 czas także kozę (bardzo bojową). Jej mąż, roku w  Liszkach otwarto Szkołę Przysposo- choć lubił od czasu do czasu coś upichcić, bienia Rolniczego. Jej kierownikiem również udzielał się raczej społecznie oraz towarzy- został Jarosław Dymanus. Niestety, zawód sko. Można go było spotkać na zebraniach rolnika nie cieszył się już wówczas zaintere- i imprezach wiejskich, a także u gospodarzy, sowaniem młodzieży podkrakowskich wsi, którym pomagał sporządzać podania, testa- stąd stale był problem z naborem uczniów. menty i pisma urzędowe. Oprócz obowiązków kierowniczych Dy- Dom Dymanusów był otwarty dla gości. manus uczył w starszych klasach fizyki i che- Karolina chętnie spełniała obowiązki pani mii. Jego żona specjalizowała się w nauczaniu domu, dbając o poczęstunek. Z kolei Jarosław początkowym. Lubiła organizować z  ucznia- był duszą towarzystwa. Ze swadą prowadził mi przedstawienia amatorskie. Wprawdzie rozmowy, opowiadał dowcipy, śpiewał i grał w  1962 roku przeszła na emeryturę, jednak na mandolinie, a  czasem także skrzypcach. nadal pracowała na pół etatu (do 1971 roku). Szczególnie hucznie przebiegały jego imieni- Bardzo na sercu leżał jej wygląd szkoły. Dokła- ny. Dom był wtedy pełen gości. Zaprzyjaźnio- dała starań, by panował w niej ład i porządek. ny z rodziną sąsiad, kowal Wojciech Prusak, zasiadał z akordeonem i przygrywał. Oprócz Na początku lat 70. władze oświato- nauczycieli, samorządowców i  znajomych we zamierzały dokonać rewolucji w  syste- Dymanusom składali także wizyty uczący mie oświaty i  wzorem sowieckim wprowa- w szkole religii morawiccy wikariusze. dzić szkoły 10-letnie. Wkraczający w  wiek przedemerytalny Jarosław Dymanus, mają- W 1959 roku kierownik Dymanus został cy w  dodatku kłopoty ze wzrokiem po ope- na własną prośbę przeniesiony do Liszek. racji usunięcia katarakty, został jesienią 1973 Oprócz chęci polepszenia warunków życia roku przeniesiony na rentę. skłoniły go do tego niepowodzenia w zabie- By nie siedzieć bezczynnie w  domu, Spotkanie towarzyskie u Dymanusów (na zdjęciu w 1977 roku podjął pracę na pół etatu w biu- z dziećmi Ryszardem i Barbarą). Drugi od lewej sołtys rze Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłop- Romuald Górka ska” w  Liszkach. Członkiem GS-u  został jeszcze pod koniec lat 50., za prezesury Wła- dysława Misia, z którym się przyjaźnił. Kilka lat później zaangażował się w prace społecznego komitetu organizacyjnego budo- wy pomnika ku czci pomordowanych w pa- cyfikacji Liszek, odsłoniętego w 1983 roku. Z czasem postępująca choroba odbierała mu siły. Zmarł 17 czerwca 1989 roku. Żona przeżyła go o pięć lat. Zeszła z tego świata 14 maja 1994 roku. ― 162 ―

Zapisana księga Gdy pod koniec 2012 roku Rada Gminy na posługę duszpasterską przerwało aresztowa- wniosek społeczności Szkoły Podstawo- nie go przez Niemców w czerwcu 1942 roku. wej w  Rącznej nadawała księdzu Stanisła- Zmarł w KL Auschwitz 28 października 1942 wowi Mólowi tytuł Honorowego Obywatela roku. Gminy Liszki, nikt nie przypuszczał, że zale- dwie trzy lata później ciężka choroba powali Inny z  synów Jana Móla, Feliks, w  mło- tego energicznego kapłana i spowoduje jego dości mocno zaangażował się w  działalność śmierć. Wraz z  nią kończy się pewien roz- wspomnianego Polskiego Stowarzyszenia dział w historii Rącznej – zmarły był bowiem Młodzieży Katolickiej w  Rącznej. Przez kil- ostatnim spośród urodzonych w tej miejsco- ka lat pełnił w  nim nawet funkcję prezesa. wości trzech księży noszących to nazwisko. Nie poszedł jednak w ślady brata, powołanie swoje widział w  pełnieniu roli męża i  ojca. Kapłani nie rodzą się na kamieniu. Ożenił się z Zofią Kuberą. Owocem tego mał- Na pewno dojrzewaniu każdego powoła- żeństwa była czwórka dzieci: dwie córki i ty- nia sprzyja atmosfera panująca w  domu, luż synów. Obaj chłopcy, tj. Stanisław (1930- a  zwłaszcza przykład rodziców i  krewnych. 2015) oraz młodszy Kazimierz (1936-1996) Pod tym względem dom rodzinny Mólów był wybrali życie zakonne i  kolejno wstąpili miejscem wymarzonym. Dziadek ks. Stanisła- w szeregi Towarzystwa Jezusowego. wa, Jan Mól, był nie tylko działaczem społecz- nym – wójtem Rącznej i radnym powiatu kra- Ks. Stanisław Mól progi małego semina- kowskiego – lecz także człowiekiem głęboko rium w  Nowym Sączu przekroczył w  1948 wierzącym, członkiem Komitetu Kościelnego roku. W  szeregi zakonu, którego członkiem w Liszkach (rady parafialnej). Wspierał także był także jego patron św. Stanisław Kostka, działające w  Rącznej Polskie Stowarzyszenie został przyjęty rok później. Po odbyciu no- Młodzieży Katolickiej, m.in. użyczając mło- wicjatu w  Starej Wsi 31 lipca 1951 roku zło- dym swego domu na spotkania. żył pierwsze śluby. Wiedzę z zakresu filozofii i teologii zdobywał kolejno w Krakowie i War- Jeden z czterech synów Jana, Władysław szawie. W  stolicy przyjął święcenia kapłań- (1898-1942), pod wpływem przeżyć wojen- skie z  rąk kardynała Stefana Wyszyńskiego nych (brał udział w  bitwie pod Verdun) od- 31 lipca 1958 roku. Wreszcie po trzeciej pro- krył w  sobie powołanie i  wstąpił do semi- bacji rozpoczął pracę misjonarza. Posługę narium duchownego w  Krakowie. Owocną taką pełnił od 1960 do 2012 roku, gdy po raz ― 163 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE ostatni głosił rekolekcje w  krakowskiej para- Ks. Stanisław Mól wspomina podczas rozmowy z wójtem fii św. Stanisława Męczennika na Dąbiu. Ka- Wacławem Kulą. Święto Kiełbasy Lisieckiej (2013 rok) znodziejstwo stało się dla niego wielką pasją. Z ogromnym zaangażowaniem prowadził mi- Ks. Stanisław Mól był inicjatorem włączenia Rącznej sje i rekolekcje parafialne, głosił kazania pod- do Szlaku Papieskiego. Ogródek ks. kard. Karola Wojty- czas triduum paschalnego i odpustów, a przy ły przy kaplicy Gruców-Posmysiów. tym spowiadał. Ogółem w ciągu życia kapłań- skiego pełnił tego typu posługę 1034 razy. charakter ma inna jego publikacja: Siew mę- czennika. Kapłani z rodziny Mólów. Opowieść Niezależnie od tej pracy misjonarskiej o życiu i działalności trzech spokrewnionych zwierzchnicy powierzali mu różne obowiąz- ze sobą kapłanów przetkana jest wieloma ki i  funkcje. Dwukrotnie był przełożonym anegdotami. Odzwierciedla to pogodne uspo- domu zakonnego. Po raz pierwszy w  latach sobienie autora, potrafiącego o  najbardziej 1970-1976 zarządzał klasztorem przy Ma- poważnych kwestiach religijnych i egzysten- łym Rynku 8 w Krakowie. Natomiast w roku cjalnych mówić z humorem. 1981 objął funkcję superiora, a  dodatkowo proboszcza parafii i  kustosza sanktuarium Książka Siew męczennika ukazała się w  Wambierzycach, którą piastował przez w  2006 roku, gdy ks. Mól był jeszcze w  peł- trzy lata. Na przełomie lat 80. i 90. dwukrot- ni sił. Zakończenie jej ostatniego, autobiogra- nie wyjeżdżał do Grecji, by pracować wśród ficznego rozdziału dopisało w  ostatnich tygo- mieszkających tam emigrantów polskich. dniach życie. 8 lutego 2015 roku Bóg powołał jej autora do wieczności. Trzy dni później, tj. Nie brakowało chwil trudnych. Lata 11 lutego po mszy świętej w  bazylice Serca PRL-u  to przecież czas nieustannej wojny Pana Jezusa, której przewodniczył pochodzący państwa komunistycznego z  Kościołem. Ks. z  Jeziorzan emerytowany metropolita często- Stanisław Mól nie krył się za innymi i  w  la- chowski ks. arcybiskup Stanisław Nowak, ciało tach 60. kilkakrotnie zaszedł władzom za skó- kapłana zostało pochowane w kwaterze ojców rę. „Ksiądz Stanisław Mól od dłuższego cza- jezuitów na cmentarzu Rakowickim w Krako- su znany jest Wydziałowi do Spraw Wyznań wie. W imieniu gminy Liszki żegnała zmarłego jako duchowny, który wykazuje wrogą posta- delegacja, na czele której stał wójt Paweł Miś. wę wobec polityki naszego Państwa. Ksiądz Mól w swych wystąpieniach w czasie głosze- nia kazań w  sposób ostry podważa ustawę o dopuszczalności przerywania ciąży oraz za- sady dekretu o  ochronie sumienia i  wyzna- nia” – czytamy w piśmie skierowanym przez władze świeckie do przełożonego Małopol- skiej Prowincji Towarzystwa Jezusowego. Przez całe swoje dorosłe życie ks. Stani- sław nie zapominał o  rodzinnych stronach. W miarę możliwości bywał w Rącznej i Lisz- kach. Wspierał działania mające na celu bu- dowę kościoła w rodzinnej wsi, a w ostatnich latach był inicjatorem włączenia miejscowo- ści do szlaku Jana Pawła II. Dołożył też swoje cegiełki do dzieła upamiętniania lokalnej hi- storii. Własne wspomnienia oraz zasłyszane tradycje zawarł w książeczce Rączna widzia- na oczami rodaka. Podobny pamiętnikarski ― 164 ―

Jubileusz arcybiskupa Stanisława Nowaka 68 Niedawno minęła 80. rocznica urodzin ar- drówka polnymi drogami zajmowała 1,5 go- cybiskupa Stanisława Nowaka. W sposób dziny. W lisieckich duszpasterzach, zwłaszcza szczególny obchodziła tę rocznicę diecezja wybitnym proboszczu ks. Andrzeju Parysiu, częstochowska, której Jubilat przez lata prze- znalazł wzór godny naśladowania. wodził. Dołączając się do życzeń płynących doń od przyjaciół, przypomnijmy Jego drogę Po skończeniu Szkoły Podstawowej w Je- życiową wypełnioną służbą dla Kościoła. ziorzanach oraz ostatniej klasy w  Rącznej Nowak wstąpił do II Liceum Ogólnokształcą- Arcybiskup Stanisław Nowak pochodzi cego w  Krakowie. Trwającą od młodych lat z Jeziorzan. Tu urodził się 11 lipca 1935 roku. fascynację wiarą i kapłaństwem rozwijał po- Mieszkańcom tej miejscowości nie żyło się przez lekturę prasy i literatury religijnej. Dla wtedy łatwo. Ziemia była bardzo rozdrob- nikogo nie był więc zaskoczeniem wybór kie- niona, a  częste wylewy Wisły niszczyły za- runku studiów – teologii. siewy. Jedna z  dotkliwszych powodzi miała miejsce rok przed przyjściem na świat kapła- Ciężkie to były czasy dla Kościoła. Reżim na, w lipcu 1934 roku. W tej sytuacji ogrom- komunistyczny przystąpił do ofensywy ma- ne znaczenie dla mieszkańców miały zajęcia jącej na celu zniszczenie zaufania wiernych pozarolnicze. Pradziadek i dziadek przyszłe- do hierarchów. Aresztowano księży i  kato- go arcybiskupa chodzili na flis. Spławiali Wi- lików świeckich. Przypomnijmy, że do wię- słą drewno do Gdańska. Ojciec późniejszego zienia trafili także kapłani związani z  para- hierarchy, Józef, jak wielu sąsiadów, w chwi- fią lisiecką: ks. Józef Lelito i ks. Józef Fudali, lach wolnych od zajęć gospodarskich grodził, a  w  areszcie domowym przebywał biskup czyli wyplatał kosze z wikliny. sufragan krakowski Stanisław Rospond. Nie- długo potem funkcjonariusze Urzędu Bezpie- Niewątpliwie duży wpływ na decyzję Sta- czeństwa Publicznego wywieźli do miejsca nisława Nowaka o  wyborze stanu duchow- odosobnienia prymasa Stefana Wyszyńskie- nego miała atmosfera pobożności panująca go. W 1954 roku komuniści zlikwidowali Wy- w domu. Wraz z ojcem, matką Katarzyną oraz dział Teologiczny UJ, a  od kleryków, wśród rodzeństwem uczęszczał na nabożeństwa do których był Stanisław Nowak, zażądano od- kościoła parafialnego w Liszkach. Piesza wę- dania indeksów studenckich. Ci jednak zbun- towali się i odmówili. Przydały im się jeszcze, 68 Artykuł ukazał się w „Ziemi Lisieckiej” 2015, nr 4. bowiem władze kościelne zadecydowały, że ― 165 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Ks. Stanisław Nowak podczas nabożeństwa przy ka- ukowy na uczelni kościelnej, przyczyniając pliczce w Jeziorzanach się do rozwoju nauk teologicznych w Polsce. dalsze kształcenie duchownych będzie się Korzystając z  pomocy spokrewnionych odbywało w murach seminaryjnych. zakonnic, które mieszkały we Francji, ks. Sta- nisław Nowak udał się w  1967 roku do Pa- Wreszcie nadszedł 22 czerwca 1958 ryża, żeby w  tamtejszym Instytucie Polskim roku, kiedy diakon Stanisław Nowak otrzy- uzyskać doktorat. Wróciwszy do kraju, pod- mał święcenia kapłańskie z rąk arcybiskupa jął na nowo obowiązki ojca duchownego Eugeniusza Baziaka. Wkrótce przystąpił do alumnów oraz rozpoczął pracę wykładowcy pracy duszpasterskiej w  Choczni. Po trzech teologii życia wewnętrznego w  krakowskim latach został przeniesiony do sanktuarium seminarium archidiecezjalnym. maryjnego w  Ludźmierzu. W  granicach pa- rafii ludźmierskiej znajdował się Rogoźnik Pamiętne dla wszystkich Polaków kon- Podhalański. W  tym czasie górale wznosili klawe z  października 1978 roku i  wybór tam nową świątynię. Na polecenie biskupa na papieża kardynała Karola Wojtyły przy- Karola Wojtyły ks. Nowak zajął się tworze- niosły zmiany w  kościele krakowskim. No- niem parafii. Proboszczowanie w Rogoźniku wym metropolitą został dotychczasowy rek- nie trwało jednak długo. Już po roku kapłan tor krakowskiego seminarium duchownego został przeniesiony do krakowskiego Wyż- ks. Franciszek Macharski. Z  inspiracji Jana szego Seminarium Duchownego, gdzie po- Pawła II swoje dotychczasowe obowiązki na wierzono mu funkcję ojca duchownego kle- uczelni przekazał ks. dr. Nowakowi. ryków. W tym czasie napisał i obronił pracę licencjacką z  teologii moralnej. Był jednym Posługa ks. Stanisława na stanowisku rek- z  pierwszych duchownych, którzy wbrew tora trwała 5 lat. Zakończył ją Ojciec Święty, komunistycznym władzom zdobyli tytuł na- wyznaczając kapłana rodem z  Jeziorzan na stolicę biskupią w Częstochowie. Uroczystość święceń biskupich odbyła się 25 listopada 1984 roku w  częstochowskiej bazylice kate- dralnej. Jako motto swej posługi nowy ordy- nariusz wybrał zdanie: Iuxta crucem Tecum stare (Chcę pod krzyżem stać przy Tobie). Był czwartym pasterzem diecezji często- chowskiej od chwili jej utworzenia w  1925 roku. A diecezja to szczególna, gdyż na jej te- renie znajduje się sanktuarium jasnogórskie. Nabożeństwo do Najświętszej Maryi Panny biskup Nowak wyniósł jeszcze z  rodzinnej parafii, w  której od wieków króluje słynący łaskami obraz Matki Bożej Lisieckiej. Bulla Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae populus z 25 marca 1992 roku reorganizują- ca podział administracyjny Kościoła polskie- go przyniosła m.in. utworzenie metropolii częstochowskiej. Jej zwierzchnikiem został biskup Stanisław Nowak, podniesiony do godności arcybiskupa metropolity. 27-letnia posługa w diecezji, a potem me- tropolii częstochowskiej arcybiskupa Nowaka to czas wzrostu. Zakończony został II Synod ― 166 ―

Jubileusz arcybiskupa Stanisława Nowaka Wizyta w kościele parafialnym w Liszkach Diecezjalny, organizowano kongresy euchary- gdy jeszcze nie był zaślubiony diecezji czę- styczne, powstawały nowe parafie, funkcjonu- stochowskiej. W  pamięci starszych miesz- jące dotąd w Krakowie seminarium diecezjal- kańców Jeziorzan tkwi mocno wspomnienie ne otrzymało nową siedzibę w Częstochowie, pasterek odprawianych przez niego w  ka- rozpoczęło działalność Radio Fiat… Wielkimi pliczce na skrzyżowaniu dróg. Było to jesz- wydarzeniami były kilkakrotne wizyty na Ja- cze w  czasie jego pracy wykładowcy w  se- snej Górze św. Jana Pawła II, a  potem Bene- minarium. Potem obowiązki uniemożliwiły dykta XVI. To tylko ważniejsze osiągnięcia ar- mu kontynuację tej tradycji. Już jako biskup cybiskupa Stanisława Nowaka jako pasterza gościł w rodzinnej miejscowości w chwilach diecezji częstochowskiej do przejścia na eme- mniej lub bardziej uroczystych, jak jubileusz ryturę 29 grudnia 2011 roku. Więcej faktów 95-lecia OSP, nadanie imienia Jana Pawła II można znaleźć m.in. w wywiadzie-rzece prze- szkole w  Jeziorzanach czy poświęcenie jej prowadzonym z nim przez ks. Stanisława Ja- sztandaru. Na pewno arcybiskup Stanisław sionka – Przynaglony miłością. Nowak jest wybitnym ambasadorem Ziemi Lisieckiej w Polsce. Przez cały czas arcybiskup Nowak pod- trzymywał kontakty z  rodzinnymi strona- mi. Naturalnie, łatwiej o  to było w  czasie, ― 167 ―

Okupacyjne wspomnienia Antoniego Golańskiego W  roku 2015 literatura dotycząca dzie- łaczki, którą odbył podczas kampanii wrze- jów naszej gminy wzbogaciła się śniowej z personelem I Kliniki Chirurgicznej. o  nową pozycję. Na rynku księgarskim po- Zamieszkał naprzeciwko budynku Urzędu jawiły się Wspomnienia lekarza69 autorstwa Gminy, w domu nr 137. Ówczesny wójt Fry- Antoniego Golańskiego, doktora medycyny, deryk Haubold powierzył mu funkcję leka- podczas II wojny światowej prowadzącego rza gminnego. Potem dodatkowo został za- w Liszkach praktykę, społecznika i żołnierza trudniony przez Ubezpieczalnię Społeczną. Armii Krajowej. Praca dr. Golańskiego w  Liszkach była Omawiana książka to zapis wspomnień pełna niebezpieczeństw i  to nie z  powodu dr. Golańskiego z lat 1936-1945. Jako że zmar- częstego kontaktu z osobami cierpiącymi na ły w 1991 roku autor był pasjonatem swoje- groźne choroby zakaźne, lecz ze względu na go zawodu, opowieść dotyczy głównie jego jego zaangażowanie w niesienie pomocy lu- działalności medycznej od ostatnich tygodni dziom prześladowanym przez władze nie- przed ukończeniem studiów do pierwszych mieckie. Nieraz swoimi działaniami nara- dni po zajęciu Krakowa i  Liszek przez woj- żał się na represje ze strony wachmistrza ska sowieckie. żandarmerii niemieckiej Ottona Zeissa. Na szczęście nie spoczął w  jednej ze słynnych Książkę można podzielić z  grubsza na „mogiłek Zeissa”, rozsianych po polach na te- dwie części. W  pierwszej, obszerniejszej, po- renie naszej gminy. znajemy życie młodego lekarza pracującego w krakowskich szpitalach, a jednocześnie po- Możemy sobie tylko wyobrazić, jakie szerzającego swą wiedzę medyczną. Czytelni- uczucia towarzyszyły lekarzowi podczas ków „Ziemi Lisieckiej” niewątpliwie w sposób opisanej w  książce wizyty w  jego gabine- szczególny zainteresuje druga część wspo- cie esesmana z ciałem młodej Żydówki, któ- mnień, w której Antoni Golański opisuje swo- ra w  rozpaczliwej ucieczce przed torturami ją działalność na terenie gminy Liszki. wbiła sobie w  pierś sztylet. Golański naj- pierw ostentacyjnie stwierdził zgon dziew- Do Liszek autor trafił w  pierwszych czyny (Weib ist kaputt), aby po wyjściu roz- dniach stycznia 1940 roku, po powrocie z tu- czarowanego wachmistrza rozpocząć jej reanimację. Przywrócona do życia (nóż nie 69 A. G ol a ń s ki, Wspomnienia lekarza 1936-1945, uszkodził serca) ofiara Zeissa o własnych si- Kraków 2015. ― 168 ―

Okupacyjne wspomnienia Antoniego Golańskiego łach opuściła wieś, by szukać bezpiecznego Okładka książki Antoniego Golańskiego schronienia. Jej wybawca spędził parę dni w niepewności, zastanawiając się, czy wach- Pewien niedosyt budzi marginalne po- mistrz nie wróci czasem po zwłoki ofiary. Na traktowanie przez autora własnego zaanga- szczęście zapomniał o niej. żowania w  działalność konspiracyjną. Tylko zdawkowo wspomniał on o  powierzonej mu Antoniego Golańskiego nie ominął także przez dowództwo Armii Krajowej misji przy- horror pacyfikacji w Liszkach. W książce opi- gotowania na wypadek powstania powszech- suje pokrótce swoje przeżycia z 4 lipca 1943 nego szpitala polowego w  Mnikowie, spo- roku, gdy wraz z  innymi mieszkańcami wsi tkaniach konspiracyjnych odbywających się leżał pod katownią urządzoną w  stodole na w jego mieszkaniu, kontaktach z ks. Józefem wzgórzu Maciejówka. Posiłkując się opisem Lelito ps. Kicha, kapelanem Narodowej Orga- zawartym w  książce prof. Stanisława Ro- nizacji Wojskowej… I to właściwie tyle. Tym- sponda Zginęli na polu chwały, poświęcił tak- czasem w  monografii wojennej Szkoły Rol- że kilka akapitów pacyfikacji w  Kaszowie. niczej w  Czernichowie możemy przeczytać, Autor wspomniał, że przez pewien czas po że ppor. Antoni Golański był po pacyfikacji tych dramatycznych wydarzeniach odczu- w  Liszkach dowódcą kompanii AK „Kuropa- wał wewnętrzny niepokój, a  w  nocy zrywał twa”. Niestety, lektura Wspomnień lekarza nie się z  łóżka na odgłos przejeżdżającego dro- pozwala nam zweryfikować tej informacji. gą samochodu. To rozchwianie nerwów było w  obu miejscowościach dość powszechne. Częściową odpowiedź na pytanie dlacze- Przez gabinet lekarza przewinęło się wtedy go tak się stało, przynosi nam wstęp do książ- wiele osób, zwłaszcza krewnych zamordo- ki przygotowany przez syna autora, Jacka wanych, proszących o leki uspokajające i na- sercowe. Pamiętnikarz z  zafascynowaniem wspomniał o  nieoficjalnej wizycie w  Lisz- kach kardynała Adama Stefana Sapiehy, któ- ry kilka dni po pacyfikacji odwiedził wieś i  za pomocą serdecznych słów podnosił na duchu garnących się do niego parafian. U Golańskiego szukał także pomocy zbie- gły z  Auschwitz Jan Wyroba, członek Naro- dowej Organizacji Wojskowej, aresztowany w dniu pacyfikacji podczas ucieczki z podpa- lonego przez Niemców domu rodzinnego. Czytając Wspomnienia lekarza, poznaje- my realia wojenne podkrakowskich wsi peł- nych wysiedleńców z terenów przyłączonych do Reichu, potem uciekinierów ze wschodnich terenów II Rzeczypospolitej, a od jesieni 1944 roku wypędzonych z rodzinnego miasta war- szawiaków. Antoni Golański był inicjatorem utworzenia w Liszkach, głównie z myślą o wy- gnańcach, małego szpitala, w  którym przez wiele tygodni opiekował się ciężko chorymi pacjentami. Sale szpitalika służyły także jako tymczasowe schronienie dla ludzi ukrywają- cych się przed władzami okupacyjnymi. ― 169 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Golańskiego, również lekarza. Otóż wspo- długo po przywiezieniu z  powodu ciężkich mnienia powstawały w  okresie stalinizmu, ran brzucha. Drugi, jak wspomina autor, zo- gdy „władze komunistyczne polowały na by- stał wkrótce odstawiony do szpitala w  Kra- łych żołnierzy Armii Krajowej” oraz w latach kowie przez pielęgniarkę Milę Kopiczyńską. 60. Zwłaszcza w tym pierwszym okresie bez- To świadectwo zadaje kłam rozpowszech- pieka wiele by dała za informacje dotyczące nianej po wojnie przez komunistów wersji konspiracji niepodległościowej. A  przecież propagandowej, jakoby obaj zostali zamor- dr Golański z  towarzyszami walki spotykał dowani przez podwładnych Jana Szpondra się także po wojnie, a  ze wspomnianym ks. z lisieckiej NOW. Lelito łączyły go więzy przyjaźni. Przypo- mnijmy, że kapłan ten został potem areszto- Trudno w  krótkim tekście dać wyraz wany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicz- wszystkim refleksjom, jakie nasuwają się nego, osądzony i podczas tzw. procesu kurii w  związku z  lekturą wspomnień dr. Anto- krakowskiej skazany za powojenną działal- niego Golańskiego, a  tym bardziej wymie- ność antykomunistyczną. nić wątki pojawiające się w  książce. Celem tego omówienia jest zresztą tylko zasygnali- Wśród opisywanych przez dr. Golańskie- zowanie zawartości publikacji. Kończąc, pra- go wydarzeń wojennych na uwagę zasłu- gnę zachęcić wszystkich zainteresowanych guje także epizod wizyty w  szpitalu lisiec- dziejami wojennymi gminy Liszki do lektury kim członków prosowieckiej Armii Ludowej Wspomnień lekarza. z  dwoma rannymi. Jeden z  nich zmarł nie- ― 170 ―

Samorząd gminy w latach 1990-2018 Radni Rady Gminy Liszki – kadencja ki), Helena Werblińska (Liszki), Jan Kopeć / 1990-1994 Józef Koźbiał (Mników), Irena Korpak (Mni- ków), Stanisław Sikorski (Morawica), Jan Pyla Ryszard Duszyk (Kryspinów) – przewod- (Piekary), Stanisław Kozłowski (Rączna), Jan niczący, Stanisław Czech (Baczyn), Józef Ha- Miś (Rączna), Marian Przebinda (Ściejowice). ber (Cholerzyn), Wojciech Burmistrz (Chro- sna), Stanisław Gala (Czułów), Stanisława Radni Rady Gminy Liszki – kadencja Kwoka (Czułów), Stanisław Stopa (Jeziorza- 1998-2002 ny), Tadeusz Mastek (Kaszów), Władysław Owca (Kaszów), Helena Trojan (Kaszów), Bo- Bogusław Werbliński (Liszki) – przewod- lesław Kalczyński (Kryspinów), Jan Kowalik niczący, Krystyna Miarka (Cholerzyn), Stani- (Liszki), Stanisław Kozioł (Liszki), Stefan Ra- sław Ryszka (Cholerzyn), Mieczysław Dziedzic chwalik (Liszki), Julian Wlazło (Liszki), Jan (Chrosna), Halina Kaczor (Czułów), Janusz Irlik (Mników), Stanisław Sikorski (Morawi- Kwoka (Czułów), Stefan Stopa (Jeziorzany), Jan ca), Ryszard Olszewski (Piekary), Jan Pyla Baran (Kaszów), Helena Trojan (Kaszów), Ste- (Piekary), Stanisław Kozłowski (Rączna), Jan fan Urbaniec (Kaszów), Aniela Kruk (Kryspi- Miś (Rączna), Zdzisław Guja (Rączna), Ma- nów), Czesław Sadko (Kryspinów), Jan Mazur rian Przebinda (Ściejowice). (Liszki), Władysław Szewczyk (Liszki), Irena Korpak (Mników), Józef Koźbiał (Mników), Radni Rady Gminy Liszki – kadencja Zbigniew Kaczor (Morawica), Ryszard Olszew- 1994-1998 ski (Piekary), Jan Pyla (Piekary), Zdzisław Guja (Rączna), Stanisław Kozłowski (Rączna), Bar- Ryszard Olszewski (Piekary) – przewod- bara Lelek / Piotr Sobesto (Ściejowice). niczący, Stanisław Kozioł (Budzyń), Krysty- na Miarka (Cholerzyn), Wojciech Burmistrz Radni Rady Gminy Liszki – kadencja (Chrosna), Stanisław Gala (Czułów), Stanisła- 2003-2006 wa Kwoka (Czułów), Stanisław Stopa (Jezio- rzany), Maria Koper (Kaszów), Władysław Jan Pyla (Piekary) – przewodniczący, Kry- Owca (Kaszów), Stefan Urbaniec (Kaszów), styna Miarka (Cholerzyn), Mieczysław Dzie- Ryszard Duszyk (Kryspinów), Bolesław Kal- dzic (Chrosna), Tadeusz Mastek (Czułów), czyński (Kryspinów), Kazimierz Władysław Kazimierz Karolus (Jeziorzany), Jan Baran Szewczyk (Liszki), Władysław Szewczyk (Lisz- (Kaszów), Helena Trojan (Kaszów), Czesław ― 171 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Sadko (Kryspinów), Beata Sobesto (Liszki), Bogdan Baster (Chrosna), Tadeusz Mastek Władysław Szewczyk (Liszki), Irena Kor- (Czułów), Jacek Kapusta / Danuta Janas (Je- pak (Mników), Zbigniew Kaczor (Morawica), ziorzany), Helena Trojan (Kaszów), Janusz Zdzisław Guja (Rączna), Jan Miś (Rączna), Trojan (Kaszów), Czesław Sadko (Kryspi- Piotr Sobesto (Ściejowice). nów), Józef Kowalik (Liszki), Władysław Szewczyk (Liszki), Irena Korpak (Mników), Radni Rady Gminy Liszki – kadencja Marek Legutko (Piekary), Krzysztof Krupa 2006-2010 (Rączna), Piotr Tyrka (Rączna), Mirosław Su- chan (Ściejowice). Zbigniew Kaczor (Morawica) – prze- wodniczący, Stanisław Ryszka (Cholerzyn), Radni Rady Gminy Liszki – kadencja Bogdan Baster (Chrosna), Tadeusz Mastek 2014-2018 (Czułów), Jacek Kapusta (Jeziorzany), Jan Cyran (Kaszów), Helena Trojan (Kaszów), Zbigniew Kaczor (Morawica) – przewod- Czesław Sadko (Kryspinów), Józef Kowalik niczący, Stanisław Kruk (Cholerzyn), Bogdan (Liszki), Władysław Szewczyk (Liszki), Irena Baster (Chrosna), Tadeusz Mastek (Czułów), Korpak (Mników), Jan Pyla (Piekary), Krzysz- Danuta Janas (Jeziorzany), Dagmara Pilis tof Krupa (Rączna), Piotr Tyrka (Rączna), Mi- (Kaszów), Janusz Trojan (Kaszów), Józefa rosław Suchan (Ściejowice). Wyżga (Kryspinów), Józef Kowalik (Liszki), Marek Buczek (Liszki), Sławomir Kącik (Mni- Radni Rady Gminy Liszki – kadencja ków), Marcin Mazur (Piekary), Wiesław Ka- 2010-2014 sprzycki (Rączna), Piotr Tyrka (Rączna), Mi- rosław Suchan (Ściejowice). Zbigniew Kaczor (Morawica) – prze- wodniczący, Stanisław Ryszka (Cholerzyn), ― 172 ―

Wskazówki bibliograficzne Przygotowując poszczególne artykuły, korzystałem z rozmaitych źródeł, od wydawnictw drukowanych, przez doku- menty archiwalne, po relacje ustne świadków historii. Czytelnikom, którzy pragną poszerzyć swą wiedzę na temat dzie- jów miejscowości wchodzących w skład gminy Liszki, mogę polecić następujące opracowania dostępne w bibliotekach: Brata Teofila Kowalika opis Liszek, oprac. J. Marecki, „Krakowski Rocznik Archiwalny” R. 5, 1999. Buczek Karol. Autobiografia, „Studia Historyczne” R. XXXV, 1992, z. 3(138). Golański A., Wspomnienia lekarza 1936-1945, Kraków 2015. Grodziski S., Feliksa Boronia pielgrzymka do historii, Kraków-Wrocław 1984. Historia szkoły w Rącznej 1892-2012, red. B. Lelek, A. Kowalik, Rączna 2012. Kapitan i dwie panny. Krakowskie pamiętniki z XIX wieku, red. I. Homola, B. Łopuszański, Kraków 1980. Karol Buczek (1902-1983). Człowiek i uczony. Materiały z konferencji, Bydgoszcz, 28 X 2002, red. D. Karczewski, J. Macie- jewski, Z. Zyglewski, Kraków-Bydgoszcz 2004. Kościoły i mała architektura sakralna w Gminie Liszki, Kraków 2009. Kowalik A., Biskup Stanisław Rospond. Syn Ziemi Lisieckiej (1877-1958), Liszki 2012. Kowalik A., Jan Kanty Steczkowski (1800-1881), Liszki 2011. Kowalik A., Liszki – szkice z dziejów, Liszki 2014. Kutrzeba-Pojnarowa A., Tradycyjna społeczność wiejska w procesie przemian współczesnych. Studium wsi Mników powia- tu krakowskiego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, Prace Komisji Socjologicznej – Polska Akademia Nauk. Oddział w Krakowie nr 13. Kwaśnik M., Morawica. Bogactwo wieków. Dzieje kościoła i parafii, [Karniowice] 2010. Matys J., Tyrała W., Dzieje klasztornej wsi Rączna, Puławy 2004. Mól S., Rączna widziana oczami rodaka, Kraków 2002. Mól S., Siew męczennika. Kapłani z rodziny Mólów, Kraków 2006. Musiał F., Lasota M., Kościół zraniony. Proces księdza Lelity i sprawa kurii krakowskiej, Kraków 2003. Olejko J., Kowalik A., Pacyfikacja Piekar 4 lipca 1943, Kraków [2013] Polski Słownik Biograficzny (wybrane tomy). Przynaglony miłością. Z arcybiskupem Stanisławem Nowakiem metropolitą częstochowskim rozmawia ks. Stanisław Ja- sionek, Częstochowa 2008. Rachwalik M., Mników wczoraj i dziś, Kraków [2003]. Rajman J., Klasztor norbertanek na Zwierzyńcu w wiekach średnich, Kraków 1993, Biblioteka Krakowska. Reinfuss R., Malowane „morawickie” skrzynie krakowskie, „Polska Sztuka Ludowa” 1948 nr 1. Reinfuss R., Skrzynie zdobione z okolic Krakowa, cz. II, Skrzynie Kaszowskie, „Polska Sztuka Ludowa” 1948 nr 9-10. Reinfuss R., Skrzynie zdobione z okolic Krakowa, cz. III, „Polska Sztuka Ludowa” 1949 nr 1-2. Rokosz M., Przewóz wiślany pod Tyńcem, „Rocznik Krakowski” R. LVII, 1991. Rospond S., Materiały do biografii ks. biskupa Stanisława Rosponda, „Nasza Przeszłość”, 1964. Rospond S., Zginęli na polu chwały, Kraków 2009. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (wybrane tomy). Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu (wybrane tomy). Soból F., Moje wspominki. Liszki – Schlesisch Kotzendorf – Kraków, 1926-1950, Liszki-Kraków 2016. Sowiński M., Rybna i Kaszów: wsie powiatu krakowskiego, Warszawa 1928. Such R., Kowalik K., Bator M., Kaszów: nasza mała ojczyzna, b.m. b.r. Wyżga M., Piekary dawniej i dziś, Piekary 2013. Zinkow J., Wokół Czernichowa, Liszek, Zabierzowa i Wielkiej Wsi. Wśród podkrakowskich dolinek, cz. 2, Kraków 2010. Zinkow J., Wokół Krzeszowic i Alwerni. Wśród podkrakowskich dolinek, cz. 1, Kraków 2008. ― 173 ―



Indeks geograficzny A Działoszyce, m. 133 63, 67-68, 76, 81-82, 84, 86-87, Aleksandrowice, gromada 7 Dziewięcice, m. 58 92, 96-97, 101, 105, 111, 114, 119, Alwernia, m. 78-79, 86 127, 133, 135, 140-141, 143-144, Ateny, m. 49 E 149-150, 153, 155, 159, 162, 164, Austria 16, 33, 35, 83, 92, 97, 123, 146 Europa 16, 25, 46, 159 168-169 Austro-Węgry zob. Austria – Dąbie 164 F – Jabłonowskich, ul. 153 B Francja 100, 155, 159, 166 – Mały Rynek 164 Baczyn, m. 7, 30, 95, 171 Frywałd, m. 44 – Płaszów (dawna wieś) 113 Balice, gromada 7, 30, 116 – Prądnik 79 Berlin, m. 16 G – Prądnik Czerwony 154 Bielany – Rączna, droga 110 Galia północna zob. Francja – Przegorzały (dawna wieś) 64, Bielany, gromada (dzisiaj cz. Galicja, region 29, 36, 44, 49, 83-85, 112-113, 121 Krakowa) 7, 74, 76, 85-86, 98, 111, 92-93, 139-140, 146 – Rakowice 115 150 Gdańsk, m. 160, 165 – Rakowice, lotnisko 114 Bryzdzyn, m. 159 Gorzków, m. 133, 135 – Zwierzyniec 22, 147 Brzoskwinia, gromada 7 Górny Śląsk 61 Kraków – Chełmek, droga 52 Brzostek, m. 133 Grecja 164 krakowska metropolia 24, 34 Budzyń, gromada 7 Grochowiska, m. 97 krakowski powiat 11, 93, 132, 139, Budzyń, m. 14, 67, 116-117, 161, 171 142, 163 Burów, m. 7 H krakowskie województwo 125 Buszków, m. 58 Hellespont zob. Dardanele, cieśnina Kraśnik, m. 154, 159 Holandia 134 Królestwo Polskie (Kongresowe) 16, C 44, 46, 49, 58, 98 Chocznia, m. 166 I Królestwo Polskie (przedrozbiorowe) Cholerzyn, gromada 7, 14 I Rzeczpospolita zob. Rzeczpospolita 53 Cholerzyn, m. 5-6, 10-11, 13-14, 43, Kryspinów, m. 8-9, 14-15, 18-22, 34, Obojga Narodów 43, 58, 60, 62, 67-68, 72, 82, 85, 90- 81-82, 91, 95, 97, 107, 116-117, 159, II Rzeczpospolita Polska 105 92, 93, 99-101, 107-108, 119, 134, 161, 171-172 139-142, 147, 151, 161, 171-172 – Chałupki, przysiółek 11, 13 J Kryspinów, gmina 100 Chorowice, m. 159 Jasło, m. 159 Kryspinów, gromada 7 Chroberz, m. 97 Jasna Góra, zespół klasztorny 167 Krzeszowice, m. 44-45, 78, 81, 86, 93 Chrosna, gromada 7 Jerozolima, m. 49, 120 Chrosna, m. 30, 95, 153, 171-172 Jeziorany, gmina 35 L Chruszczewo, m. 159 Jeziorzany, gromada 7 Lipsk, m. 16 Chrzanowskie, region 23 Jeziorzany, m. 23, 35-37, 62, 67, 83-85, Liszki, gmina 5-9, 14, 27, 35, 38, 56, Czechy 108, 134, 159 Czernichów, m. 16, 29, 46, 74, 81, 85- 91, 96, 109, 134, 164-167, 171-172 73, 77, 81, 83, 90, 95, 104, 107, -86, 93, 95, 107, 140, 169 113, 115, 117, 119, 121, 129-130, Czernichów, gmina 100, 128 K 139-140, 159, 161, 163-164, 168, Częstochowa, m. 16, 108, 152, 166-167 Kalwaria Zebrzydowska, m. 108 170-172 Czułów, m. 5, 7, 15-16, 18, 45, 91, 117, Kaszów, gmina 16-17 Liszki, gromada 7, 13-14, 126 127-130, 171-172 Kaszów, gromada 7 Liszki, m. 5-9, 13-15, 18-20, 22-24, 33- Kaszów, m. 15-18, 20, 22, 39-41, 43, -34, 38-39, 43, 45-46, 50-52, 54-57, D 60-72, 74, 76-79, 81-82, 84-101, 105- Dardanele, cieśnina 151 50-52, 57, 62, 67, 72, 82, 90-91, 98, -110, 113-122, 124, 126, 130-142, Dąbrowa Szlachecka, gromada 7 105, 107, 110, 113, 118-122, 127- 144, 146-149, 151-152, 159, 162, diecezja chełmińska 53 128, 131-132, 134, 138-139, 151, 164-165, 167-169, 171-172 diecezja (archidiecezja) krakowska 156, 169, 171-172 – Głodny Kąt 24 Kaszuby, region 81 Liszki, parafia 35, 41, 61, 63, 93 18, 35, 53, 56, 61-62, 67-68, 75, 89, Kazimiera Wielka, m. 160 Liszki – Piekary, droga 56 133, 150-151, 165-166 Kielce, m. 16, 147, 154 Liszki –Rączna, droga 56 diecezja łucka 151 Konstantynopol, m. 49 Londyn, m. 134 diecezja tarnowska 150-151 Kopiecki Las (cz. Lasu Lublin, m.16, 159 Dolina Mnikowska, rezerwat Zwierzynieckiego) 44 Lwów, m. 36, 48, 84, 93, 160 przyrody 25-26, 45, 47, 97 Kraków, m. 10, 16-17, 19, 25, 27, 29, 31, 33, 38-40, 47, 49, 51, 53, 60, ― 175 ―

Ł Rączna, m. 7, 23, 35-37, 56-57, 62, 67, T Łysa Góra 50 73-76, 83, 85, 88-89, 91, 93, 96, 105, Tatry, g. 138 107, 110, 113, 119, 121, 124-125, Tenczyn, m. 28 M 134, 146-147, 163-165, 171-172 Tenczynek, m. 104 Maciejówka, wzgórze 169 – Dzikowiec 36, 121 Trzebinia, m. 44, 78 Malkowice, m. 58 – Las 36 Tyniec, m. 15-16, 18-19, 22, 25, 28, 31, Małopolska, region 16, 28, 81, 85-86, – Podlas 36 – Zalas 36, 68 33-35, 53, 63-64, 102, 104, 110-111, 92, 127, 147 123-124, 137 miechowska ziemia 58 Rączna, gmina 147 Tyniec – Liszki, droga 110 Mników, gromada 7 Rogoźnik Podhalański, stacja Tyrol, region 154 Mników, m. 8, 25-27, 29-30, 39-40, 42, kolejowa 166 U 44-45, 47-49, 52, 81-82, 91, 95, 97- Rosja, Rosjanie 10, 19, 34, 44, 60, 97, Ukraińcy, naród 111 98, 107, 121, 128, 169, 171-172 Unia Europejska 95 Mogilany, m. 65 116, 154 Morawica, gromada 7, 30 rosyjski zabór 97 V Morawica, m. 8-11, 14, 25-26, 28-30, Rybna, gromada 7 Verdun, m. 163 35, 38-41, 49, 67, 72, 77, 81-82, 89- Rybna, m. 15, 17, 38, 68, 72, 119, 127- 91, 97, 107, 116, 118-119, 153-155, W 162, 171-172 128 Wambierzyce, m. 164 Morawica, parafia 11, 42, 62, 72, 81, Rychwałd, m. 102, 143-145 Warszawa, m. 16, 46, 49, 77, 87, 157, 117-118, 153, 162 Rzeczpospolita Krakowska zob. Mysłowice, m. 16 163, 169 Wolne Miasto Kraków Wieczne Miasto zob. Rzym N Rzeczpospolita Obojga Narodów 16, Wieliczka, m. 98, 159 Niemcy, państwo i naród 16, 19, 21, Wielkie Księstwo Poznańskie 44 89 Wirtembergia, region 139 34, 76, 104, 110-113, 115-116, 119, Rzym, m. 16, 49, 134 Wisła, rz. 16, 31, 33-37, 63-64, 83, 86, 128, 130, 134, 163, 169 Nowa Wieś Szlachecka, m. 22, 41, 67, S 99, 111, 113, 123, 126, 147, 165 82, 91, 107, 128, 139, 152 Sanka, rz. 99 Włochy 49, 134 Nowy Sącz, m. 163 Sanockie, region 161 Wojsławice, m. 160 Siepraw, m. 159-160 Wola Morawicka zob. Cholerzyn O Skałki Mnikowskie, folwark 44, 49 Wolne Miasto Kraków 20 Olszanica, m. 7, 82, 95 Skawina, m. 86-87 Wołowice, m. 22, 85-86 Smerdzanca zob. Kryspinów Wrocław, m. 16 P Smirdzaca zob. Kryspinów Wronki, m. 157 Paryż, m. 134, 139, 166 Smyerdzaca zob. Kryspinów Piekary, gromada 7 Soissons, m. 100 Z Piekary, m. 16, 20, 23, 31-37, 43, 56, Solferino, m. 146 Zabierzów, m. 26, 78, 86, 140 Sosnka, rz. zob. Sanka, rz. Ziemia Święta 16 62, 64-65, 72, 85, 88, 90-93, 96, 102- Staniątki, m. 18 Zwierzyniecki Las 44 105, 110-114, 116-117, 123-126, Stara Wieś, m. 163 130, 134, 139, 143-145, 171-172 Stuttgart – Hohenheim (dawniej m.) Ż Piekary Śląskie, m. 61 Żmigród Nowy, m. 159 Pińczowskie 133 139 Żydzi, naród 10, 33, 36-37, 46, 49, 74, Pińczów, m. 160 Syberia, region 97, 154 Polska, Polacy 9, 11, 13, 15-16, 19, Szafraniec, j. 76, 116 79, 87, 92, 101, 117-122, 168 33-36, 42, 45-46, 49, 56, 60-61, 65, Szczurowa, m. 98 Żywiec, m. 102 67, 72, 76, 81, 84, 87-88, 92, 94-96, Szczyglice, m. 7 98, 102, 105-106, 108, 111-112, 114, Szwajcaria 134 116-117, 119-120, 123, 125-126, 136-137, 144, 146, 150, 152, 154- Ś 159, 164, 166-167 Ściejowice, m. 7, 23, 25, 35-37, 57, 62, Praga, m. 108 Przeginia, m. 15, 18 67, 76, 83-85, 91-92, 96, 104, 113, Przemyśl, m. 160 134, 144, 148, 171-172 – Pod Skałą 36 R Śląsk Cieszyński, region 159 Radziszów, m. 159 Śląsk, region 31, 51, 56, 61, 86, 101, Rawicz, m. 157 105 Śmierdząca zob. Kryspinów, m. Śmierdząca zob. Sanka, rz. Świętokrzyskie Góry 98 ― 176 ―

Indeks osobowy A Boroński Adam 90 Czuma Mieczysław 87 Adamski Stefan 101 Bożek Józefa 121 Czyżewicz Jan 36, 76 Albert, wójt Krakowa 18 Braun Kazimierz 104 Czyżewicz Maria 36 Aleksandrowscy, ród 28 Braun Mieczysław 104 Czyżewiczowie, rodzina 104 Anczyc Władysław Ludwik 76 Braun Włodzimierz 104 Czyżewski Krzysztof 54 Andrzej, pleban 22 Braun Włodzimierz II 104 Braunowie, rodzina 34, 114 D B Breinl Józef 146 Daniela, s. 71 Baliccy, ród 28 Brenner Adolf 118-119 Darnowska Wanda 69 Balicka Anna 128 Brenner Joachim 118 Długosz Jan 18, 25, 35, 99 Bałucki Michał 144 Brennerowie 119 Duda Andrzej 9 Bałys Stanisław 129 Bryłka zob. Brenner Adolf Dukała Jan 26 Bałys Władysław 130 Brzozowski Szczepan 61 Dunajewski Albin 67-68, 153 Bański Andrzej 51-52, 62, 65, 67, 93, Brzyszczyk Alfons 117 Durówna Anna 106 Buczek Jadwiga 157 Duszyk Ryszard 9, 171 95-96, 101, 139 Buczek Jan 26 Dymanus Barbara 12, 162 Baran Jan 171-172 Buczek Józef 156 Dymanus Jarosław 159-162 Baran Józef 15 Buczek Karol 156-158 Dymanus Karolina ze Stanków 159- Baran Józef II 52 Buczek Marek 172 Baran Michał zob. Barański Michał Buczek Marianna z Fryców 156 -162 Barański Michał 15 Buczek Stanisława 138 Dymanus Ryszard 162 Barański Wincenty 63-64 Budziaszek Piotr 26 Dymanus Teresa z Łukowiczów 159 Barski, zarządca gospodarstwa Budziaszek Józef 52 Dymanusowie, rodzina 5, 160-161 Budzińska Gabriela 72 Dziedzic Mieczysław 171 dworskiego 113 Budzyńska Irena 79 Bartłomiej, św. 28 Bugajski Jan 82 E Baster Bogdan 172 Bulda Paweł 115 Ehrlich S. 119 Baster Jan 127 Burkat Józef 95 Ekspedyta, s. 71 Baścik Adolf 72 Burmistrz Stanisław 9 Elgiet Witold 11 Bator Józef 11, 14, 42 Burmistrz Wojciech 9, 171 Eljasz-Radzikowski Walery 46-48 Bator Tadeusz 11 Bystroń Jan Stanisław 100 Eljasz-Radzikowski Wojciech 47 Bator Tadeusz II 125 Ellinger Apolinary 34 Baziak Eugeniusz 152, 166 C Ernestyna, s. 71 Beigert Jan 62 Castiglione Heinrich 36 Benedykt XVI, papież 167 Chałubiński Tytus 138 F Białynia-Chołodecki Józef 48 Chwirut Włodzimierz 160 Feuer Andrzej 113, 126 Bieda Jędrzej 97 Ciuba Andrzej 131-132 Feuer Józef 124, 126 Bierzało Tadeusz 79 Cyganik Artur 129 Ficek Alojzy 61 Bierzyńska Katarzyna 36 Cyganik Henryk 130 Figlewicz Kazimierz 152 Bierzyński Kajetan 36 Cyganik Kazimierz 127 Finder Mordechaj, zw. Mordką 118 Birnerowie, rodzina 36 Cyganik Mateusz 127 Fischer Baruch 117 Blandyna, s. 71 Cyganik Piotr 128-130 Foltyński Jan 90 Blecharska Olga 27 Cyrankiewicz Józef 87 Franciszek Józef I, cesarz Austro- Blecharski Franciszek 27, 95, 162 Czachowski Dionizy 98 Bobak Anna 155 Czartoryscy, ród 29 -Węgier 123 Bobak Antoni 81, 119, 153-155 Czartoryska z Lubomirskich Izabela Frycz Alfons 121 Bobak Antoni, jun. 155 Frykacz Marcin 25 Bobak Helena 154 10, 29, 90 Fudali Józef 70, 152, 165 Bobak Stanisław 153 Czech Jan 26 Bobak Tadeusz 153, 155 Czech Michał 81 G Bobak Wojciech 153 Czech Piotr 128 Gajowy Albin 113 Bobrecki Piotr 54 Czech Ryszard 129-130 Gala Stanisław 171 Bodziony Filip 130 Czech Stanisław 128, 130, 171 Galos Jan 127 Bogucka Maura 72 Czech Wojciech 44-46, 49 Galos Kazimierz 127 Bolesław Wstydliwy, książę 18 Czech Zofia 113 Galos Roman 129 Boroń Feliks 16 Czechowie, rodzina 26 Galos Tomasz 130 Boroń Jędrzej 131 Gembicki Piotr 53 ― 177 ―

Girtler Kazimierz 100 Janik Wojciech 127 Kolman Tadeusz 121 Godlewski Michał 151 Janus Roman 114-115 Kołaczkowski Klemens 144 Golański Antoni 168-170 Jarguz Stanisław 114-115 Kołaczkowska Michalina Gomułka Władysław 157 Jaroszewski Tadeusz Stefan 102 Gołaszewski Filip 68 Jasiołek Jan 126 z Kościelskich 144 Gołecki Franciszek 121 Jasiołek Józef 123 Komar Erazm Antoni Wincenty 58, 60 Górka Romuald 13, 161-162 Jasionek Feliks 125 Komar Eustachy Adam Walerian 60 Grabowski Ambroży 47-48, 135 Jasionek Stanisław 167 Komar Marceli 60 Grabowski Roman 130 Jaskowski Stanisław 11, 14 Konik Henryk 129 Groblerowie, rodzina 118-119 Jastrzębski Józef 91 Konik Jan 128 Gruca Andrzej 73 Jezierski Józef 36, 47 Konik Kazimierz 129 Gruca Franciszek 74 Jezus Chrystus 17, 38-39, 53, 67, 96 Konik Mieczysław 128 Gruca Wojciech 147 Jochym zob. Brenner Joachim Konik Piotr 127 Grüner Fajtsche 117 Jodko Jadwiga 70 Konik Władysław 128, 130 Grzegorz IX, papież 15 Jordan Jan 36 Konrad Mazowiecki, książę 31 Gubernat Władysław 36, 113 Jordan Michał 19 Kopeć Jan 171 Guja Zdzisław 171-172 Józef, św. 17 Koper Maria 171 Guzik Wawrzyniec 91 Józefczyk Weronika 73 Korcel Szczepan 113 Korczek Grzegorz 130 H K Kornhauser Hugo 118, 121 Haber Józef 171 Kaczor Halina 5, 171 Korpak Irena 171-172 Hajduga Franciszek 121 Kaczor Jan 11 Kostka Stanisław, św. 163 Haubold Fryderyk 168 Kaczor Zbigniew 9, 171-172 Kosycarz Hipolit 56 Hermann, radca CK ministerstwa Kadula Stefan 106, 108 Kosycarz Maria 72 Kalczyński Bolesław 171 Kościuszko Andrzej Tadeusz handlu 84 Kałuski Jan Nepomucen Stanisław 96, Hirschberg Adolf 18 Bonawentura 158 Hitler Adolf 111-112 146-148 Kot Feliks 127 Hugo zob. Konrnhauser Hugo Kaplicki Mieczysław 154 Kot Stanisław 91 Humpola Jan 109 Kapusta Jacek 172 Kotowska Aniela 70 Karaś Maria 113 Kowalik Bolesław 88 I Karaś Władysław 113 Kowalik Feliks 86 Idzi, biskup, legat papieski 15, 18, Karasiowie, rodzina 113 Kowalik Jan 88 Karcz Antoni 26 Kowalik Jan II 97 31, 35 Karg Józef 84-85 Kowalik Jan III 171 Indyk Antoni 161 Karnasiewicz Zofia 11 Kowalik Joanna 113 Innocenty X, papież 53 Karolus Kazimierz 172 Kowalik Józef 172 Irlik Jan 171 Karwacki, aptekarz 79 Kowalik Teofil Izydor 50, 54, 63-64 Izabela, s. zob. Jodko Jadwiga Kasprzycki Kasper 19 Kowalik Wincenty 126 Izydor Oracz, św. 65, 67 Kasprzycki Wiesław 172 Kowalik, gospodarz 126 Kazimierz Odnowiciel, książę 28 Kowalska Faustyna, św. 151 J Kazimierz III Wielki, król Królestwa Koza Jan 114-115 Jabłoński Izydor 47-49 Koziebrodzcy, ród 147 Jacaszek Maciej 96, 101 Polskiego 15, 18, 22, 31 Kozioł Stanisław 171 Jackowski Stanisław 125 Kazimierz IV Jagiellończyk, król Kozłowski Bronisław 76 Jajko Tadeusz 6 Kozłowski Stanisław 171 Jakubowski Wojciech 63 Królestwa Polskiego 31, 35 Kozłowski Wojciech 73 Jakubowski Zdzisław 8 Kącik Piotr 127 Koźbiał Józef 171 Jan III Sobieski, król Rzeczpospolitej Kącik Sławomir 172 Kracik Jan 15 Kenner Aleksander 121 Kras Władysław 95, 105 Obojga Narodów 105-106 Kenner Rena 121 Kruczek zob. Maringer Jakub Jan II Kazimierz Waza, król Kennerowie, rodzina 121 Kruk Aniela 171 Kilian-Filasiewicz Maria 121 Kruk Eugeniusz 130 Rzeczpospolitej Obojga Narodów Klara, s. zob. Kotowska Aniela Kruk Jan 127 53 Kochański Antoni 90 Kruk Leopold 128 Jan Paweł II, papież 33, 71, 164, 166- Koczwara Franciszek 127, 129-130 Kruk Stanisław 128, 172 -167 Koczwara Henryk 129-130 Krupa Krzysztof 172 Janas Danuta 172 Koczwara Jakub 128, 130 Krzemieński Józef 29, 42, 68, 72, 153 Janik, uczeń 84 Koczwara Julian 128-130 Księżarski Feliks 65 Janik Jan 124 Kolanko Antoni 8 Kubera Antoni 113, 123 Janik Stanisław 125 Kolendowicz Franciszek 22, 89, 133, 136 Janik Władysław 125 ― 178 ―

Kubień Józef 106-108 Maringer Aron 101, 119 Nęcek Józef 128 Kucharski Ferdynand 128 Maringer Jakub 118 Nęcek Marcin 127 Kula Wacław 9, 164 Maringer Saul 101 Niewolska Janina 75 Kurowski Adam 17 Maringerowie, rodzina 101 Nikodema, s. 71 Kurowski Apolinary 97 Markiewiczówna Stefania 75 Niżyński Feliks 68 Kwoka Eugeniusz 129-130 Marszał Jan 101 Nowacki Dariusz 54 Kwoka Ignacy 128 Marszałek Franciszek 101 Nowak Anatol 151 Kwoka Janusz 171 Maryja, Matka Boża 17, 46, 49, 50-52, Nowak Józef 165 Kwoka Stanisława 171 Nowak Katarzyna 165 Kwoka Tadeusz 130 56, 61-62, 106, 158 Nowak Stanisław 109, 164-167 Mastek Tadeusz 130, 171-172 Nowak Tadeusz 19 L Matejko Jan 49 Nowakowski Adolf 106 Lalik 113 Matura Stanisław 109 Nowalińska Małgorzata 53 Langiewicz Marian 97 Matys Jan 147 Legutko Marek 172 Matysikowie, rodzina 161 O Lelek Barbara 171 Mazan Leszek 87 Ochoński Krystyn 76 Lelito Józef, zw. Kicha 152, 165, 169-170 Mazur Jan 171 Olszewski Ryszard 9, 171 Lelkówna Ewa 73 Mazur Marcin 172 Opalińscy, ród 10, 29 Lepszy Edward 67, 141 Mazur Tadeusz 125 Opalińska z Tęczyńskich Izabela Leszek Czarny, książę 15, 31 Medwecki Mieczysław 116 Lędzki (Łedzki?) Stanisław 36 Miarka Krystyna 171 10,28 Libera Jan 30 Mikołaj z Miry, św. 38 Opaliński Łukasz 10 Lipczyński Antoni 36 Mila Kopiczyńska 170 Oprzędek Wawrzyniec 34, 64-65, 92, Lipczyński Franciszek 36 Milewski Antoni 98 Lipiarz Jan 26 Miliescy, rodzina 33, 104, 114,145 98, 139 Lipiarze, rodzina 26 Milieska Antonina 20 Orczykowski Jan 147 Liszka Stanisław 17, 105, 131-132 Milieska Maria z Kołaczkowskich Orzechowski Ignacy 67 Ludwikowski Jacek 91 Ossolińscy, ród 28 Ludwikowski Jakub 113 104, 144 Ossowski Gotfryd 26 Ludwikowski Józef 113, 126 Milieski Alfred 33-34, 36, 65, 92-93, Owca Aniela z Buczków 156 Ludwiński Jacek 97-98 Owca Józef 17 102, 143-145 Owca Jóżef, jun. 132 Ł Milieski Stanisław 143 Owca Stanisław 121 Łaś Józef 42 Milieski Stanisław II 145 Owca Władysław 171 Łepkowski Józef 54 Milieski Witold 104, 123-125, 144 Łęcka Joanna 111 Misiewicz Hanna 115 P Łęcki Andrzej 112-113 Miś Hipolit 101 Pacówna Zofia 73 Miś Jan 6, 171-172 Pajączewski Józef 40, 153 M Miś Paweł 9, 164 Palińska Maria 142 Machalski Maksymilian 36, 83, 85, 92 Miś Władysław 120-122, 128, 162 Para Jan 17, 131 Macharski Franciszek 27, 166 Mliko Walerian 147 Paryś Andrzej 69, 71, 73, 76, 79, 95, Machnicki Ludwik 64 Młynczyk Kunegunda 13 Madej Jan 86, 93 Möhl Izaak 117 101, 106-107, 113-114, 119, 132, Madeyski Stanisław 92 Morys Jakub 45, 97 145, 149, 152, 165 Magnus Jan 10 Mościcki Ignacy 152 Pasiak Zdzisław 130 Maik Piotr 101 Motyka Józef 101 Paszek Wojciech 73, 75, 94-95, 101 Majsterek Stanisław 8 Mól Feliks 76, 163 Patrycja, s. 71 Marcinkowski Zbigniew 8 Mól Jan 74, 93, 125, 163 Paweł, św. 111 Marczyk Józef 113, 125-126 Mól Kazimierz 76, 163 Pawlak Jerzy 115 Marczyk Józefa 113 Mól Stanisław 76, 113, 141, 163-164 Pawluk, mieszkaniec Przegorzał 113 Maria Kazimiera de La Grange Mól Władysław 76, 150 Perthées Karol 156 Mól Zofia z Kuberów 163 Piechowicz Jan 63-64 d’Arquien (królowa Marysieńska), Mólowie, rodzina 163 Pileccy, ród 28 królowa Rzeczpospolitej Obojga Munkaczy Antonina 49 Pilis Dagmara 172 Narodów 106 Muszeński Andrzej 91 Pilzer Adolf 101, 119 Maria Klementyna, s. zob. Studzińska Myczkowski Tadeusz 104 Piłsudski Józef 152 Maria Leokadia Piotr, św. 111 Maria Ubalda, s. zob. Darnowska N Piotrowski Wojciech 97 Wanda Nawoj z Morawicy 28 Pius IX, papież 16, 61, 146, 150 Nawrocki Andrzej 8, 125 Placidi Franciszek 29 Nęcek Henryk 129-130 Pleśniak Jadwiga 34 ― 179 ―

Płazowie, ród 28 Rybowska Małgorzata 75 Stanek Stanisław 159 Pokutyński Filip 102, 143 Ryszka Stanisław 171-172 Stanisław August Poniatowski, król Połeć Piotr 127 Potoccy, ród 29 S Rzeczpospolitej Obojga Narodów Potocka Julia 45, 49 Sadko Czesław 171-172 77 Potocka Katarzyna 72 Sapieha Adam Stefan 37, 75-76, 107, Stanisław ze Szczepanowa, św. 28 Potocka Zofia 45 Stankiewicz Aleksander 96, 146 Potocki Adam 44 150-152, 169 Staszel Maciej 75 Potocki Artur 45 Schönherz Ignacy 117 Steczko Błażej 136 Prusak Wojciech 162 Siemońscy, rodzina 60, 100 Steczko Izydor 151-152 Przebinda Marian 171 Siemońska Agnieszka 19 Steczko Jan 90 Pstrokoński Stanisław 53 Siemoński Augustyn 19 Steczko Józef 116 Puzyna Jan 150 Sieniawscy, ród 29 Steczko Konstancja z Kowalików 136 Pyla Agnieszka 5-6 Sieprawski Adam 97 Steczko Piotr 131 Pyla Albin 113 Sieprawski Józef 97 Steczkowska Florentyna Pyla Jan 9, 171-172 Sikora Kazimierz 127 z Jastrzębskich 138 Sikorski Jacenty 81 Steczkowska Maria 138 R Sikorski Jan 81 Steczkowski Franciszek 138 Rachwalik Stefan 171 Sikorski Joachim 81 Steczkowski Jan (brat Jana Kantego) Raciborski Józef Kazimierz 23, 33, 47, Sikorski Józef 81 137 Sikorski Józef II 81 Steczkowski Jan Kanty 136-138 54-55, 58, 60-61, 90, 133-135 Sikorski Michał 81 Steczkówna Aniela (Nela) 114 Raciborski Kazimierz 135 Sikorski Piotr 81 Stefczyk Franciszek 92-93 Rajda Aleksander 128 Sikorski Stanisław 171 Sternal Józef 8 Reguła Roman 8 Sikorski Władysław 155 Stojałowski Stanisław 96 Reinfuss Roman 81 Sikorscy, rodzina 81 Stopa Stanisław 9, 171 Rembacz Marcin 98 Siudowie, rodzina 27 Stopa Stefan 171 Reschieff Jozafata 72 Siuta Jan 56 Stoszko Jan 111, 113 Rimer Nina 120-122 Skąpski Zygmunt 98 Stryjeński Tadeusz 67 Rimer Pinchas 120-122 Skirlińscy, ród 142 Studentowicz Franciszek 95 Rimerowie, rodzina 120-122 Skirlińska Łucja Maria z Baldwinów Studzińska Maria Leokadia 69 Rogula Wincenty 36 Suchan Helena 113 Roj Dawid 107 142 Suchan Jan 113, 121 Rospond Aniela 115 Skirlińska Maria z Gołębiowskich 139 Suchan Mirosław 172 Rospond Franciszka 149 Skirlińska Teofila z Zaplatalskich 142 Suchan Piotr 121, 123 Rospond Izydor 86 Skirliński Edward 142 Suchan Stanisław 125 Rospond Joanna ze Steczków 149 Skirliński Jan (ojciec Jana Walentego) Sumera Jan 127 Rospond Józef 82 Suscy, rodzina 19, 21 Rospond Kazimierz 149 139 Suska Zofia 19, 109 Rospond Ludwika 86, 88 Skirliński Jan (bratanek Jana Suski Antoni 19 Rospond Maciej Jan 149 Suski Wiktor 101, 142 Rospond Maria 149 Walentego) 142 Suślik Józef 26 Rospond Stanisław I, biskup 5, 149- Skirliński Jan Walenty 20-22, 67-68, Suworow Aleksander 19 Szajna Jakub 62 152, 165 92-93, 100, 139-142, 145, 147 Szarscy, rodzina 86 Rospond Stanisław II, językoznawca Skórkowski Alfons 51, 56-57, 61-62 Szela Jakub 158 Skórkowski Karol 56, 62 Szewczyk Kazimierz Władysław 171 169 Skucińska Agnieszka 17, 151 Szewczyk Władysław 127 Rospond Stanisław III 117 Słomak Stanisław 129 Szewczyk Władysław II 171-172 Rospond Wojciech, zw. Szopą 149 Snopek Jerzy 60 Szolc Stanisław 75 Rospondowie, rodzina 149 Sobesto Beata 172 Szponder Wincenty 87 Rozpond Stanisław 98 Sobesto Piotr 171-172 Szwed Stanisław 116 Rostworowski Piotr 151 Sobesto Wincenty 93 Szybalska Izabella 49 Różycki Józef 108 Soból Andrzej 113, 125 Szybalski Felicjan 29, 48-49, 97 Różycki Ignacy 99, 151 Soból Jerzy 125 Szymoniak Władysław 56-57 Różycki Piotr 99 Sowiński Mieczysław 86, 119 Rudolphi Adam 19, 109 Srebro Bronisława 55 Ś Rudolphi Irena z Kroeblów 19,109 Sroka Maciej 113 Ślepicki Marceli 151 Rudolphi Władysława 79 Sroka Piotr 125 Świeykowski Emmanuel 48 Rudolphiowie, rodzina 24 Sroka Stanisław 111, 113 Rybak Jan 33 Sroka Zofia 113 Stadnicka Bronisława 101 Stanek Józefa 159 ― 180 ―

T Werbliński Bogdan 9 Wójcikiewicz Kazimierz 133 Taffee Ludwik 139 Werbliński Bogusław 171 Wróblewski Piotr 121 Tałach Andrzej 5 Węgrzyn Jan 109 Wsołek Bolesław 73 Tarnowska Ludmiła 27 Wilk Stanisław 75, 101 Würz Paweł 19 Tarnowski Józef 26 Wincenty, korepetytor 89 Wyroba Jan 169 Tarnowski Stanisław 82 Wiśnicer, sklepikarz 118 Wyroba Józef 95 Tatara Jan Kanty 149-150 Wiśnicerowie, rodzina 119 Wyszyński Stefan 152, 163, 165 Tęczyńscy, ród 10, 28 Wlazło Jan 121 Wyżga Józefa 172 Tomala Jan 75 Wlazło Julian 171 Tomczykiewicz Antoni 64 Wlazło Piotr 93 Z Toporczykowie, ród 28, 35 Wlazłowie, rodzina 122 Zarzeczniak Jan 125 Trojan Franciszek 132 Władysław I Łokietek, król Królestwa Zawłocki Kazimierz 128-129 Trojan Helena 171-172 Zebrzydowski Michał 19 Trojan Jan 121 Polskiego 18 Zeiss Otto 24, 168 Trojan Janusz 172 Władysław IV Waza, król Ziarniak Wiesław 130 Trojan Władysław 132 Zieliński Józef 11 Turek Jan 36 Rzeczpospolitej Obojga Narodów Zieliński Julian 97 Turowicz Bernard 151 142 Ziomek Stefan 130 Tyrała Władysław 147 Wohlfeiler Izaak 118 Zudrmann z Pisar 18 Tyrka Piotr 172 Wohlfeiler Jakub 118 Wohlfeiler Jonasz 118 Ż U Wohlfeiler Józef 118 Żak Antoni 82 Ufira Bolesław 114-115 Wohlfeiler Lewek 118 Żak Franciszek 82 Ugorek Rafał 125 Wohlfeiler Moritz 118 Żak Jan 82 Urbaniec Stefan 171 Wohlfeiler Sara 118 Żak Szymon 82 Uruszczak Michał 27 Wohlfeilerowie, rodzina 119 Żak Urban 82 Wojciech, br. (kameduł z Bielan) 76 Żak Wojciech 82 W Wojciechowski Aleksander 62 Żakowie, rodzina 82 Wacław, św. 108 Wojtyła Karol zob. Jan Paweł II, Żeleńscy, rodzina 16, 20, 22, 33, 102, Wajda Andrzej 81 papież Waltherowa, żona rzeźnika 118 Wolfowicz Aron 117 117, 139, 143 Wałęga Leon 150-151 Wolfowicz Ryfka 117 Żeleński Franciszek 16, 22, 33, 77, 102 Wąsik Bartłomiej 93 Wolfowicz Szymon 117 Żeleński Kryspin 20, 33, 60, 62, 77, Weiss Maksymilian 137 Wolski Mikołaj 25 Werblińska Helena 171 Woronicz Jan Paweł 60, 134 100, 102, 139 Wójcik Rudolf 126 Żeleński Wit 20, 22, 139, 143 Wójcik Stanisław 76 Żych Władysław 127 ― 181 ―



Spis treści Wprowadzenie _________________________________________________________________________________ 5 O gminie Liszki co nieco________________________________________________________________________ 7 Od Woli Morawickiej do Cholerzyna___________________________________________________________ 10 O przeszłości Kaszowa słów kilka______________________________________________________________ 15 Z dziejów Kryspinowa_________________________________________________________________________ 18 Rys dziejów Liszek_____________________________________________________________________________ 22 W cieniu Doliny Mnikowskiej__________________________________________________________________ 25 Gniazdo Toporczyków_________________________________________________________________________ 28 U stóp tynieckiego klasztoru___________________________________________________________________ 31 W zakolu Wisły________________________________________________________________________________ 35 Boże Narodzenie na Ziemi Lisieckiej __________________________________________________________ 38 Wielki Post i Wielkanoc pod koniec XIX wieku ________________________________________________ 41 Tajemnice Doliny Mnikowskiej ________________________________________________________________ 44 Matka Boża Skalska dziełem Izydora Jabłońskiego ____________________________________________ 47 Między prawdą i legendą. Peregrynacje wizerunku Matki Bożej Lisieckiej ____________________ 50 Tajemnica obrazu Pani Lisieckiej______________________________________________________________ 53 Majowa uroczystość ___________________________________________________________________________ 56 Kapliczka morowa w Kryspinowie_____________________________________________________________ 58 Towarzystwo Trzeźwościowe w parafii lisieckiej ______________________________________________ 61 Tragiczna śmierć kapłanów____________________________________________________________________ 63 Konsekracja kościoła parafialnego w Liszkach_________________________________________________ 65 Zaczęło się od ochronki…______________________________________________________________________ 69 Dom Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży w Rącznej_______________________________________ 73 Królewski przywilej targowy dla Liszek _______________________________________________________ 77 Skrzynie krakowskie __________________________________________________________________________ 80 O krótkich, ale owocnych dziejach szkoły wikliniarskiej_________________________________________ 83 Nie tylko krajana… ____________________________________________________________________________ 86 Dwieście lat temu na Ziemi Lisieckiej…________________________________________________________ 89 Z dziejów instytucji kredytowych w Liszkach__________________________________________________ 92 W rocznicę powstania styczniowego___________________________________________________________ 96 ― 183 ―

Jubileusze, jubileusze…________________________________________________________________________ 99 Dzieje pałacyku w Piekarach _________________________________________________________________102 Zapomniany pomnik _________________________________________________________________________105 Dzieje Orkiestry Parafialnej w Liszkach ______________________________________________________107 4 lipca 1943 roku w Piekarach________________________________________________________________110 Pamięci poległych lotników___________________________________________________________________114 Żyli kiedyś obok nas __________________________________________________________________________117 Zapomniani sprawiedliwi ____________________________________________________________________120 OSP Piekary ma 115 lat. ______________________________________________________________________123 Z dziejów OSP Czułów ________________________________________________________________________127 Zatrzymane w obiektywie ____________________________________________________________________131 O jednym z plebanów lisieckich ______________________________________________________________133 Jan Kanty Steczkowski – astronom i matematyk______________________________________________136 Jan Skirliński herbu Ślepowron_______________________________________________________________139 Miliescy_______________________________________________________________________________________ 143 Jan Kałuski – powstaniec i pedagog___________________________________________________________146 Stanisław Rospond – biskup z Liszek _________________________________________________________149 Antoni Bobak – lekarz, społecznik, dziejopis Morawicy_______________________________________153 Karol Buczek – naukowiec i polityk___________________________________________________________156 Dymanusowie ________________________________________________________________________________159 Zapisana księga_______________________________________________________________________________163 Jubileusz arcybiskupa Stanisława Nowaka ___________________________________________________165 Okupacyjne wspomnienia Antoniego Golańskiego____________________________________________168 Samorząd gminy w latach 1990-2018 _________________________________________________________171 Wskazówki bibliograficzne___________________________________________________________________173 Indeks geograficzny __________________________________________________________________________175 Indeks osobowy ______________________________________________________________________________177 ― 184 ―

ISBN 978-83-7638-954-7 ― 188 ― 9 788376 389547