Ziemia Lisiecka - ludzie, historia, tradycje. A.Kowalik

NR 4/2019 (105) GRUDZIEŃ EGZEMPLARZ BEZPŁATNY ISSN 1732-4858 Wesołych www.LISZKI.pl Świąt

Tutaj mieszkam, tutaj płacę podatki. Wskaż w urzędzie skarbowym Gminę Liszki jako miejsce Twojego zamieszkania! Przypominamy, że podatek docho- ne z miejscem zamieszkania w Centralnej Ewi- dowy od osób fizycznych należy roz- dencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. liczyć w miejscu zamieszkania, a nie Zatem, aby udziały w podatku dochodowym Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 zameldowania. Osoby mieszkające wpływały do danej gminy (np. Gminy Liszki) w gminie Liszki, zgodnie z prawem należy dokonać zmiany w Centralnej Ewidencji składając wniosek na druku CEIDG- 1, podając powinny złożyć swoje rozliczenie po- nowe miejsce zamieszkania. datkowe w Pierwszym Urzędzie Skar- Należy podkreślić, że składając roczną dekla- bowym w Krakowie. rację (np. PIT-36) podajemy miejsce zamieszka- nia na 31 grudnia roku, za który się rozliczamy, zatem nie później niż w tym dniu wniosek CEIDG Do budżetu gminy trafia 37% podatku docho- musi być złożony w urzędzie gminy lub przed- dowego z PIT. Na terenie gminy Liszki mieszka łożony w trybie on-line. Poniżej opisano sposób obecnie znacznie więcej osób, niż liczba zamel- składania wniosku CEIDG-1. dowanych. Dlatego prosimy osoby mieszkające w naszej gminie, a odprowadzające podatki po- Tryb składania Wniosku CEIDG-1 za nią – o wypełnienie formularza aktualizują- cego ZAP-3. Zajmuje to tylko chwilę, a przynosi Osoby fizyczne, chcące zarejestrować działal- korzyści dla wszystkich mieszkańców. ność gospodarczą, mają do wyboru kilka dróg: Pieniądze te przeznaczane są m.in. na:  Rejestrację/ logowanie w CEIDG, wypełnienie  inwestycje wodno-kanalizacyjne wniosku online i złożenie go przez internet.  budowę i modernizację dróg oraz chodników  Rejestrację/ logowanie w CEIDG, wypełnie-  rozbudowę i modernizację budynków oświa- nie wniosku online, wydrukowanie i dostar- ty, świetlic oraz oświetlenia czenie do urzędu gminy.  odwodnienie terenów  Pomijając logowanie, wypełnienie wniosku  utrzymanie infrastruktury online, wydrukowanie i dostarczenie do urzę-  ochronę środowiska du gminy.  finansowanie działalności placówek oświato-  Pobranie i złożenie wniosku (w formie papie- wych rowej) w gminie. Tam zostanie on przekształ- cony na wniosek elektroniczny. TAK NIEWIELE POTRZEBA,  Przesłanie wniosku do gminy za pomocą listu ABY NASZE PODATKI poleconego. Wniosek dostarczany w ten spo- WRÓCIŁY DO NASZEJ GMINY! sób, musi być opatrzony podpisem notarialnie potwierdzonym. Jeśli jeszcze nie rozliczasz podatku do- chodowego PIT w Gminie Liszki, wypełnij druk ZAP-3, wyślij go pocztą lub złóż oso- biście w Pierwszym Urzędzie Skarbowym w Krakowie! Osoby prowadzące działalność gospodarczą www.liszki.pl Podatnicy prowadzący działalność gospodar- czą, podlegający wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej dokonu- ją zmian w zakresie miejsca zamieszkania, które następnie podają w rocznym rozliczeniu podatko- wym (najczęściej PIT-36), składając wniosek na druku CEIDG-1. Wniosek taki składa się w dowol- nym urzędzie gminy, bez względu na miejsce za- mieszkania czy prowadzenia działalności lub on- line gdyż ewidencja jest scentralizowana. Należy pamiętać, że miejsce zamieszkania, podane w rozliczeniu rocznym musi być zgod-

Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 Trudny czas dla samorządów – rozmowa z wójtem Pawłem Misiem Za nami pierwszy rok kadencji 2018-2023. szkół w Rącznej i Mnikowie. W 2020 roku będzie- www.liszki.pl Czy mógłby Pan podsumować ten czas? my nadal inwestować w infrastrukturę drogową oraz oświetlenie. Rok 2019 jest wymagający dla samorządów. Wzrost cen usług dotyka nie tylko mieszkań- Rok 2019 to również czas trudnych decy- ców, ale również ma negatywny wpływ na bu- zji. Jak już donosiliśmy w ostatnim numerze dżet gmin. W związku z tym nasze możliwości „Ziemi Lisieckiej” drastycznie poszły w górę finansowe zostały mocno ograniczone, a musie- opłaty za śmieci. Od stycznia za odbiór od- liśmy zakończyć rozpoczęte w latach ubiegłych padów segregowanych z kompostowaniem inwestycje. Mimo to udało nam się wykonać kilka bioodpadów mieszkańcy będą płacić 29 zł, ważnych zadań takich jak kanalizacja w Czuło- bez kompostowania 30 zł, natomiast za od- wie i Cholerzynie, asfaltowanie dróg gminnych biór odpadów nieselekcjonowanych zapłaci- oraz drobne remonty związane z chodnikami my aż 60 zł. i wiatami przystankowymi. Rozpoczęliśmy rów- nież projektowanie kolejnych inwestycji. Chciał- Niestety tak. Nowa opłata została wyliczona bym zwrócić uwagę, że wszystkie wydatkowane w oparciu o kwotę wynikającą z oferty przetargo- środki pochodziły z budżetu gminy. Zrezygno- wej. Jej wysokość firmy tłumaczyły m.in. wzro- waliśmy z zaplanowanego kredytu w wysokości stem cen przyjmowanych odpadów na instala- 11 mln zł, nie chcąc powiększać zadłużenia gmi- cjach przetwarzania odpadów komunalnych (miej- ny. Pod względem stabilizacji budżetowej był to sce gdzie trafiają odpady), wzrostem stawki opła- dobry rok. ty środowiskowej (tzw. opłata marszałkowska), która w roku 2017 wynosiła 24 zł za tonę odpa- Jakie inwestycje będą realizowane przez dów, a w roku 2020 będzie wynosić 270 zł za tonę, Gminę w najbliższym czasie? wzrostem cen prądu dla przedsiębiorców, paliwa, kosztów pracowniczych, w tym wynagrodzeń, do- Jak już wspomniałem, trwają procedury pro- datkowymi wymogami nałożonymi ustawowo na jektowe. Na pierwszy ogień pójdzie na pewno roz- instalacje przetwarzania odpadów (np. zabezpie- budowa oczyszczalni w Piekarach. Jest to bardzo czenia przeciwpożarowe, całodobowy monitoring, ważna inwestycja dla całej gminy. Planujemy rów- kaucje finansowe za magazynowanie odpadów), nież budowę sali gimnastycznej w Kryspinowie, znaczącym spadkiem cen skupu surowców wtór- budowę szkoły w Kaszowie, a także rozbudowę

Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 nych, brakiem możliwości zbytu odpadów selek- z nich są procedowane już od kilku lat). Pragnę cjonowanych, szczególnie z tworzyw sztucznych. zaapelować do mieszkańców o cierpliwość. Szcze- gólnie do mieszkańców tych rejonów gminy, gdzie Pod koniec listopada odbyła się konferen- decyzje zostały zawieszone. cja prasowa dotycząca przekazania prome- sy na projektowanie mostu łączącego Gmi- Naglącym problemem w naszym woje- nę Liszki i Gminę Skawina. W jakim stopniu wództwie jest smog. Co robi Gmina, aby po- budowa mostu wpłynie na życie mieszkań- prawić jakość powietrza? ców? W samym 2019 roku na terenie naszej gmi- W listopadzie tego roku Starostwo Powiatowe ny wymienionych zostało 148 kotłów w ramach otrzymało promesę i planuje zrealizować tę inwe- projektu unijnego oraz środków własnych gminy. stycję w najbliższych kilku latach. Most połączy W latach 2020-2022 Gmina Liszki w ramach Zin- obie gminy, ale bez drogi alternatywnej spowo- tegrowanych Inwestycji Terytorialnych będzie re- duje duże utrudnienia komunikacyjne na naszym alizować projekt wymiany aż 1200 pieców. Projekt terenie. W związku z tym konieczne jest utworze- ten jest możliwy z uwagi na to, że zmieniliśmy nie dróg dojazdowych dla ruchu ciężkich pojazdów w ramach ZIT przeznaczenie środków z innego za- poza gminą Liszki. Bardzo intensywnie pracujemy dania. Będziemy kontynuować także projekt wy- nad opracowaniem wielowariantowych koncepcji miany kotłów ze środków gminnych, który w tym tzw. „obwodnicy Kaszowa, Liszek i Kryspinowa”, roku okazał się dużym sukcesem. w taki sposób, aby ruch tranzytowy na trasie Kra- ków - Oświęcim omijał te miejscowości. Zakończyły się również procedury związane z wyborem wykonawcy OZE, czyli Odnawialnych Kolejną istotną dla mieszkańców kwestią Źródeł Energii i w przyszłym roku gmina rozpo- jest plan zagospodarowania przestrzennego. cznie realizację tego projektu razem z gminami Czy może nam Pan przybliżyć ten temat? wchodzącymi w skład Lokalnej Grupy Działania Blisko Krakowa, czyli Zabierzowem, Czernicho- W listopadzie 2018 roku wszedł w życie, pod- wem, Skawiną, Świątnikami Górnymi oraz Mogi- pisany przez ministra Infrastruktury, plan rozwoju lanami. lotniska, który wprowadził ograniczenia inwesty- cyjne w gminie Liszki na terenie, gdzie nie ma pla- Przed nami Święta Bożego Narodzenia. Chciał- nu zagospodarowania przestrzennego. Wszystkie bym z tej okazji złożyć naszym Mieszkańcom naj- decyzje o warunkach zabudowy wydane w lutym lepsze życzenia: głębokiej świątecznej radości, zostały unieważnione i w związku z tym my jako prawdziwego pokoju serca, dobrego zdrowia oraz gmina procedujemy, praktycznie dla wszystkich wiele ludzkiej życzliwości. Niech Nowonarodzony miejscowości, aktualne zmiany planu. Liczę na oświeca drogi codziennego życia, obdarza błogo- to, że zostaną one wkrótce uchwalone (niektóre sławieństwem i pomaga życie czynić szczęśliwym. www.liszki.pl

Liszki, dnia 04.12.2019 r. Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 OŚWIADCZENIE WÓJTA GMINY LISZKI Szanowni Państwo, czuję się w obowiązku – jako urzędujący nie prowadzone było w bardzo szerokim za- Wójt Gminy Liszki, ale przede wszystkim jako kresie, nie zauważono żadnych nieprawidło- uczciwy i niemający nic do ukrycia obywatel wości w działaniu moim czy finansach Gminy i mieszkaniec Gminy Liszki, poinformować Pań- Liszki oraz spółki Likom Sp. z o.o. W efekcie stwa, że postanowieniem z dnia 30.09.2019 r. prokurator orzekł, że brak jest jakichkolwiek sygn. akt PR 3 Ds 57.2018 Prokuratura Rejono- dowodów uzasadniających popełnienie zarzu- wa Prądnik Biały umorzyła śledztwo w spra- canego mi przestępstwa. wie rzekomego przekroczenia uprawnień służ- bowych przez Wójta Gminy Liszki. Prokuratura w uzasadnieniu postanowienia o umorzeniu śledztwa wskazała – co dla mnie Choć od samego początku wiedziałem, że było jasne od samego początku, a dla Państwa złożenie przez mojego kontrkandydata zawia- nie powinno być zaskoczeniem – że motywem domienia o możliwości popełnienia przestęp- działania osoby, która złożyła zawiadomienie stwa oraz wszczęte w jego efekcie postępowa- był konflikt polityczny. nie wyjaśniające w sprawie, jest wymysłem na- kierowanym wyłącznie na realizację jego ambi- Chciałbym niniejszym oświadczeniem zło- cji politycznych i prywatnych aspiracji. Byłem żyć przede wszystkim wyrazy podziękowania jednocześnie zdumiony sposobem ich realiza- dla mieszkańców Gminy Liszki za zaufanie, cji i doborem środków. Z dnia na dzień stałem jakim mnie Państwo obdarzaliście przed tym się ofiarą bezpardonowych ataków, posądzeń hańbiącym pomówieniem, jak również podzię- i pomówień ze strony nieprzychylnych mi lu- kować za Państwa zaufanie, którym mnie Pań- dzi, dla których jedynym celem było zniszcze- stwo obdarzyliście w trakcie wyborów samo- nie mnie - przede wszystkim jako człowieka. rządowych, a które to zaufanie pozwoliło mi Zadawałem sobie pytanie, do którego momen- wygrać wybory na urząd Wójta Gminy Liszki – tu można się posunąć w walce – w tym wypad- wybory, w których za przeciwnika miałem oso- ku w walce m.in. o Państwa zaufanie i man- bę bezwzględną, a przeciwko sobie niezliczoną dat Wójta Gminy Liszki oraz gdzie jest granica ilość rozpowszechnianych kalumnii i kłamstw. ludzkiej przyzwoitości i moralności. Jestem dumny, że mieszkańcy Gminy Liszki Postanowiłem nie komentować tej sprawy nie dali się zwieść prowadzonej w iście „ame- wcześniej pozwalając Prokuraturze prowadzić rykańskim stylu” kampanii wyborczej (choć w sposób niezakłócony czynności wyjaśniające nie o rozmach kampanii mi chodzi) podczas w przeświadczeniu, że prawda musi sama się ostatnich wyborów samorządowych oraz prag- obronić, a jednocześnie wyjdą na jaw praw- nę zapewnić, że swoją pracą i dotychczasową dziwe intencje osób, które bezkarnie zszarga- postawą będę dalej budował Państwa zaufanie ły moje dobre imię i reputację. Jednocześnie do mnie i do Urzędu. cały czas były przy mnie osoby, które mnie wspierały w tych trudnych momentach, oka- Chciałbym również niniejszym podziękować zując pomoc i zrozumienie. swojej rodzinie i tym, którzy we mnie nie zwąt- pili i wspierali mnie w tych trudnych chwilach Pragnę wskazać, że rękami niezależnej i obiecać, że zawsze pozostanę wierny ideałom Prokuratury wykazane zostało, że opisywane i wartościom, z których Państwo mnie znacie. w gazetce - jako rzekomy i koronny dowód w sprawie - maile nigdy nie zostały wysłane, Z wyrazami podziękowania podobnie przeprowadzona analiza kompute- rów i telefonów nie wykazała, abym dopuścił www.liszki.pl się zarzucanych mi czynów. Choć postępowa-

Ekologiczny i bezpieczny transport zachować. Rozdaliśmy 100 cu- kierków. Dzielnicowy st. sierż. To- Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 masz Błażewicz zwrócił uwagę, że pomimo godziny 9.00 ruch na drodze jest ogromny o czym świadczył korek, który co chwi- lę się tworzył. W ramach tej akcji zawie- siliśmy w centrum wsi baner o treści „Dzieci z Piekar pro- szą o bezpieczne przejście dla pieszych”. Mam nadzie- ję, że kierowcy będą w tym miejscu zwalniać i pamiętać o tym, że pieszego, szczegól- nie dzieci na przejściu, trzeba przepuścić. Klasa III przygo- towała także plakat o trans- porcie ekologicznym, który przekażemy do Urzędu Gminy Szkoła Podstawowa im. Jana Długosza w Liszkach. Bardzo dziękuję Annie Le- w Piekarach zaangażowała się w Europej- lek, Dorocie Kozie za pomysł ski Tydzień Transportu Zrównoważone- na tę akcję, wszystkim nauczy- cielom za zaangażowanie, ucz- go. W dniach 16-22 września wiele miast niom za wielki entuzjazm i wia- podjęło tę akcję i także Piekary włączyły rę w nas dorosłych. Szczegól- się w tak ważne przedsięwzięcie. ne ukłony należą się druhom z OSP Piekary Jackowi Szaluso- wi, Pawłowi Mazurowi i Grzego- 19 września dzieci przyje- chodzi około 160 dzieci. Re- rzowi Jaskowskiemu oraz dziel- chały do szkoły na hulajno- akcja kierowców była bardzo nicowemu st. sierż. Tomaszowi gach, deskorolkach i rowerach. sympatyczna, wszyscy nam Błażewiczowi – jesteście praw- W kamizelkach odblaskowych machali, zwalniali. Niektórzy dziwymi przyjaciółmi naszej pod przewodnictwem Siostry troszkę wystraszeni na widok szkoły!!! Miriam uczniowie okrążyli boi- policjanta nie wiedzieli jak się Maryla Małucha-Kapusta sko szkolne, dając sygnał, że są gotowi walczyć o zdrowszą pla- netę Ziemię. Kolejnym działaniem było przygotowanie happeningu na przejściu dla pieszych w cen- trum Piekar. Pod opieką trosk- liwych strażaków z OSP Pieka- ry i dzielnicowego st. sierż. To- masza Błażewicza z komisaria- tu Policji w Zabierzowie dzie- ci zatrzymywały kierowców. Każdy kierowca otrzymał ulot- kę o alternatywnych środkach www.liszki.pl transportu i cukierka, aby pa- miętał, że przez to niebez- pieczne skrzyżowanie w cen- trum Piekar codziennie prze-

E-xtra kompetentna szkoleniowej. Uczestnicy zosta- Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 li podzieleni na 6 grup, zgodnie Gmina Liszki z wybranym przez siebie tema- Gmina Liszki zakończy- szym zainteresowaniem wśród tem szkolenia. Każdy z uczest- ła projekt grantowy pn. uczestników projektu cieszyły ników otrzymał niezbędne ma- „E-xtra kompetentna Gmi- się moduły szkoleniowe takie teriały dydaktyczne oraz certy- na Liszki” Dofinansowanie jak: „Działam w sieciach spo- fikaty ukończenia szkolenia. projektu z UE: 33 500,00 zł łecznościowych”, „Moje finan- se i transakcje w sieci” a także W ramach zadania został Projekt realizowany w ra- „Tworzę własną stronę interne- również zakupiony sprzęt kom- mach konkursu grantowego tową (blog)”. Zajęcia odbywały puterowy (7 laptopów, myszki organizowanego przez FRDL się codziennie od 30 paździer- bezprzewodowe oraz szafka na Małopolskiego Instytutu Sa- nika do 26 listopada br. w bu- laptopy), który po zakończe- morządu Terytorialnego i Ad- dynku GOPS (Liszki 1) w sali niu projektu został przekazany ministracji pn. „e-Xtra kompe- w całości dla szkół z terenu tentni – Rozwój kompetencji gminy Liszki. Placówki, które cyfrowych mieszkańców woje- otrzymały laptopa z myszką wództwa małopolskiego i świę- bezprzewodową: tokrzyskiego” współfinanso- 1. Szkoła Podstawowa im. Księ- wanego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa cia Józefa Poniatowskiego na lata 2014 - 2020, Oś priory- w Mnikowie. tetowa nr III: Cyfrowe kompe- 2. Szkoła Podstawowa im. tencje społeczeństwa Działanie Kard. Stefana Wyszyńskiego 3.1: „Działania szkoleniowe na w Kryspinowie. rzecz rozwoju kompetencji cy- 3. Szkoła Podstawowa nr 2 frowych”. im. Św. Jadwigi Królowej w Kaszowie. Gmina Liszki otrzymała 4. Szkoła Podstawowa im. An- dofinansowanie w wysokości toniego Sewiołka w Czuło- 33 500,00 zł na realizację pro- wie. jektu pn. „Extra Kompetentna 5. Szkoła Podstawowa im. Gmina Liszki”, którego głównym Św. Matki Teresy z Kalkuty celem był rozwój kompetencji w Cholerzynie. cyfrowych mieszkańców Gmi- Natomiast szafka na lapto- ny Liszki. W ramach projektu py wraz z 2 laptopami i myszka- przeprowadzono cykl bezpłat- mi bezprzewodowymi trafiły do nych szkoleń komputerowych Szkoły Podstawowej im. Króla dla 60 osób z naszej gminy w Jana III Sobieskiego w Rącznej. wieku od 25 do 74 lat. Najwięk- Dziękujemy wszystkim uczest- nikom za udział w projekcie! Edyta Klita www.liszki.pl

Statuty Sołectw: - Sprzeciw zapisom w § 40 ust. 3 i 4 w sprawie wyborów Baczyn, Budzyń, Cholerzyn, Chrosna, Czułów, uzupełniających na sołtysa i ra- Jeziorzany, Kaszów, Kryspinów, Liszki, Mników, dę sołecką - Komisja częścio- Morawica, Piekary, Rączna, Ściejowice wo przyjmuje sprzeciw. Przepis ust. 3 zmodyfikowany, ust. 4 Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 W dniu 21 listopada 2019 r. niująca rola rady sołeckiej, zo- usunięty jako niezgodny z pra- w Biurze Rady Gminy w Lisz- stały wprowadzone. wem. www.liszki.pl kach po raz ostatni zebrała się Komisja Statutowa Rady Gmi- - § 7 Brak zgody na usunię- - Przy wprowadzaniu zmian ny Liszki, by zaopiniować uwa- cie rady sołeckiej jako organu w statucie w dziale „Zasady go- gi zgłaszane do projektów sta- sołectwa, mieszkańcy sprzeci- spodarki finansowej i gospoda- tutów przezmieszkańców z 14 wili się nowym zapisom. – Ko- rowania mieniem” zapropono- sołectw Gminy Liszki. Komi- misja odrzuca sprzeciw, ponie- wano by dokonać korekty za- sja szczegółowo analizowała waż propozycja jest sprzecz- kresów obowiązków sołtysa wszystkie protokoły ze spotkań na z przepisami, nawet gdy- i Rady sołeckiej”. – Komisja po- konsultacyjnych, zaprotoko- by przyjąć, że jest organem to stanowiła rozwinąć regulacje łowane propozycje omówiono i tak opiniującym. gospodarki finansowej, obo- z prawnikiem gminnym i pod- wiązki sołtysa i rady sołeckiej dano pod głosowanie. Omyłki Rada sołecka nie może roz- zawiera rozdział III. pisarskie skorygowano zgod- dzielać środków wsi, opiniuje nie z sugestią mieszkańców. tylko podział środków § 17 ust - W trakcie konsultacji zada- Poniżej po krótce zreferowano 6, wprowadzenie takiego zapisu no również pytanie: W jaki spo- wnioski i opinie komisji w spra- było by niezgodne z prawem. sób prowadzący zebranie ma wie zmian w projekcie nowych sprawdzić czy osoba jest wpisa- Statutów Sołectw. - W kilku sołectwach miesz- na do rejestru wyborców? Spis kańcy wnioskowali o wykreśle- wyborców przygotowuje Urząd - W czasie konsultacji zdzi- nie § 14 ust. 3 pkt 4e lub ca- Gminy § 25 ust. 3. wienie wzbudziła rozbieżność łego pkt. 4 i § 14 ust. 3 pkt. 6 powierzchni sołectw w przed- ze względu na zbyt dużą i nie- - Propozycję, by o sprzedaży stawionych projektach statu- uzasadnioną ingerencje sołty- działki mienia wiejskiego decy- tów z danymi w obecnie obo- sów w życie społeczne rodzin dowało zebranie wiejskie, a nie wiązujących statutach. Komisja mieszkańców – komisja przy- Urząd Gminy Liszki. – Komisja zwróciła się o pomoc w tej spra- chyliła się pozytywnie do wnio- odrzuciła i nie wprowadziła jej wie do Starostwa Powiatowego sku i postanawia skrócić § 14 do projektu statutu. Zapis sta- w Krakowie – w dniu 6 listopada ust. 3 pkt 4 zgodnie z wnioska- tutu nie reguluje kwestii sprze- 2019r.nawniosekPrzewodniczą- mi do stwierdzenia: Inicjowanie daży działek, mają tu zastoso- cego Komisji Statutowej prze- działań kształtujących prospo- wanie przepisy ustawowe. słano aktualne dane. Rozdziału łeczne postawy mieszkańców. powierzchni Sołectwa Mników Kwestia sołtysa jako funkcjona- - Poddano pod wątpliwość i Baczyn dokonano na podsta- riusza jest uregulowana w usta- zapis § 42 ust. 3 dotyczący Fun- wie danych ewidencyjnych (Ba- wie. duszu Sołeckiego. Komisja po- czyn działki nr od 1 do 222, zostawiła zapis, ponieważ jest Mników pozostałe działki w ob- - Wnioskowano o zmianę on odzwierciedleniem stanu rębie). w § 15 ust. 5 i nadanie nowe- prawnego. go brzmienia: „Posiedzenia od- - Przed powierzchnią sołe- bywają się w miarę potrzeb nie - Wykreślenie § 14 ust. 3 pkt ctwa proponowano dodanie sło- rzadziej niż raz na pół roku” – 13 – Komisja odrzuca wniosek. wa „około”. – Komisja zastoso- komisja przychyliła się pozy- Narady sołtysów zwołuje wójt. wała propozycję. tywnie do wniosku w sprawie posiedzeń rady sołeckiej. - Głosowanie tajne na wnio- - W większości sołectw za- sek zwiększenie na liczbę po- proponowano by Rada sołecka - Wykreślenie zapisu w § nad 5 proc. lub 50 proc. - Komi- miała 5 osobowy skład i taką 12 punkt 4 i 5 odnośnie Komi- sja odrzuca propozycję, obec- sugestię zastosowano. sji Skrutacyjnej uznano za za- ny obowiązujący zapis kłóci się sadne. z zasadą jawności. - Wniosek o przywrócenie poprzedniej wersji § 15 – ko- - Przekazanie mienia danej -W § 40 ust. 4 proponowa- misja odrzuciła. Nowa regula- wsi przez Radę Gminy w zarząd no zapis: W przypadku czaso- cja uwzględnia obowiązujący sołectwu w sposób formalny – wej nieobecności Sołtysa, uza- stan prawny oraz stanowisko komisja przychyla się do wnio- sadnionej ważnymi powodami orzecznictwa sądów admini- sku i wprowadza zmiany. – obowiązki Sołtysa pełni wy- stracyjnych, kwestia niełącze- znaczony przez Radę Sołecką nia członkostwa w radzie sołe- - Oddanie gruntu w dzierża- jej członek nie dłużej niż 6 mie- ckiej z funkcją sołtysa oraz opi- wę poprzedzać ma uchwała ze- sięcy, a po upływie tego okresu brania wiejskiego o wyrażeniu w przypadku nie podjęcia obo- zgody, jak do tej pory – komisja wiązku Sołtysa zarządza się no- przychyla się do wniosku. we wybory. – Komisja odrzuca. Ponadto w ramach autokontro- li wskazuje się na konieczność zmiany tego zapisu na analo-

giczny jak dla wyborów uzupeł- – Komisja odrzuciła wniosek, go oraz wójta określają przepi- Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 niających sołtysa, tj. poprzez kwestie tę reguluje § 42 ust. 1. sy ustawy, nie jest to materia wybory powszechne, wymaga dla statutu sołectwa. www.liszki.pl to też korekty § 32 ust. 5 - Uzupełnienie o słowo w na- wiasie § 2 ust. 2 ,,Ogół (stałych) - Przywrócenie funduszu so- - Zarzucono, iż Rozdział VIII mieszkańców sołectwa stano- łeckiego. – Należy do kompe- został całkowicie przeredago- wi Samorząd Mieszkańców wsi tencji Rady Gminy Liszki, Komi- wany, a nie tylko wykreślono Budzyń’’. – Komisja odrzuciła sja Statutowa nie jest władna słowo „Skarbnik”. Tym samym wniosek, w tym przepisie uży- w tej sprawie. Nie jest to mate- wnioskowano o powtórzenie to regulacji analogicznej jak dla ria statutowa. konsultacji. – Komisja odrzuca gminy w ustawie. wniosek mieszkańców, usunię- - § 14 ust 3 pkt 11 odrzuce- cie słowa „Skarbnik” wymagało - § 43 ust. 1 środki finanso- nie zapisu odnośnie roznoszenia przeredagowania, konsultowa- we pozyskane z dobrowolnych decyzji podatkowych mieszkań- no cały projekt statutu. wpłat mieszkańców oraz środ- com sołectwa. - Komisja jedno- ki pochodzące z darowizn win- głośnie za odrzuceniem sprze- - Jeżeli kandydaci na Soł- ny być wykorzystane zgodnie ciwu. tysa uzyskali równą, najwięk- z wolą darczyńcy. – Komisja od- szą liczbę głosów przeprowa- rzuciła, wniosek nie ma uzasad- Uwagi i wyjaśnienia dza się drugą turę głosowania nienia prawnego, gdyż taka jest Radcy Prawnego na tych kandydatów zgodnie właśnie istota darowizny i nie z zasadami określonymi w ni- ma potrzeby dodatkowego ure- po przeprowadzonych niejszym statucie. Głosowa- gulowania. konsultacjach: nie przeprowadza się w ter- minie dwóch tygodni od dnia - Wniosek o uzupełnienie 1. Co do formy - ostateczny pierwszego głosowania. Je- zapisu o słowa w nawiasie § kształt uchwały w tym regula- żeli w wyniku ponownie prze- 49 Interpretacji postanowień cje treści zasadniczej uchwały prowadzonych wyborów kan- niniejszego Statutu Sołectwa będą doprecyzowane przez rad- dydaci uzyskają równą liczbę dokonuje Wójt (i Rada Gminy) ców prawnych zgodnie z obo- głosów o wyborze rozstrzy- uzasadniając (pisemnie) swoją wiązującym prawem. Przedmio- ga losowanie przeprowadzo- decyzję. – Komisja odrzuciła, tem konsultacji jest sama treść ne przez Przewodniczącego rozszerzenie interpretacji na statutu. Przepisy uchwały będą Sołeckiej Komisji Wyborczej organ kolegialny jest nieprak- miały zastosowanie wprost po w obecności członków Komisji. tyczne, niezasadne jest rów- wejściu jej w życie, stąd rów- nież tworzenie dualizmu pod- nież obejmuje wydłużenie ka- – Komisja zapis pozostawia miotów interpretujących, to dencji. mimo sprzeciwom Wójt posiada aparat admini- stracyjny mogący tworzyć in- 2. Orzecznictwo sądowo ad- - Sprzeciw wobec § 42, § 43, terpretacje oraz jest organem ministracyjne wskazuje, że re- § 44, Sołtys wraz z mieszkań- wykonującym. gulacje co do jawności działania cami rekomenduje własną wer- organów gminy mają również sję Rozdziału VII Gospodarka - § 14 ust. 3 uzupełnienie § zastosowanie do organów sołe- Finansowa, w załączniku przed- 14 ust. 3 pkt 8 o zapis odnośnie ctwa i dotyczy to również jaw- stawiono nowe brzmienie roz- uczestnictwa sołtysa w odbio- ności glosowania (wyjątki mo- działu VII. – Komisja odrzuca rze prac inwestycyjnych oraz w że wprowadzać tylko ustawa): projekt sołtysa, w uwzględnie- kwestii wprowadzanych zmian II SA/Ke 544/19. niu części postulatu nastąpiła dot. planów przestrzennych modyfikacja rozdziału o regula- (udział sołtysa w komisji urba- 3. Procedura dotycząca po- cje dotyczącą zarzadzania mie- nistycznej). – Komisja odrzu- działu środków funduszu so- niem, zmieniono też tytuł roz- ciła. Wniosek sprzeczny z pra- łeckiego jest uregulowana działu 47 ust. 2 i § 46 ust. 1, wem. Takie zapisy naruszałyby w ustawie – niezasadne jest jej określenia: celowość, gospo- kompetencje organu wykonaw- rozszerzenie w statucie. darność, rzetelność w ocenie czego i działania organów. uchwał i działalności sołectwa – 4. Numeracja paragrafów Komisja odrzuciła wniosek po- - Wniosek o wykreślenie została uporządkowana, pismo zostawiając słowa. z obowiązków sołtysa do pro- przewodnie tylko wskazywało wadzenia § 14 pkt 17 „w tym zakres zmian celem ułatwienia - Wniosek o usunięcie całego księgi inwentarzowej” - Komi- porównania z dotychczasowym § 49 – Komisja odrzuciła, nato- sja odrzuciła. Zasadne jest pro- statutem, ale w istocie konsul- miast uściślono formę pisemną wadzenie takiej dokumentacji tacjom poddawany jest cały no- interpretacji. mienia sołectwa. wy statut. - § 42 ust. 4 (korekta zda- -§ 14 pkt 18 dodanie słów: 5. Środki finansowe są tyl- nia) W przypadku nie wyodręb- „Sołtysa i Radę Sołecką bę- ko formą, istotne jest określe- nienia funduszu sołeckiego ze- dzie informował o sprawach so- nie dochodów sołectwa, do- branie wiejskie uchwala roczny łectwa i wspierał Radny Gminy tychczasowe zapisy są niepo- plan finansowo – rzeczowy „re- z Piekar oraz Wójt Gminy Liszki” prawne. alizowany ze środków finanso- – Komisja wniosek odrzuca ja- wych budżetu gminy przekaza- ko nieznajdujący uzasadnienia, Z pośród 75 uwag do Sta- nych do dyspozycji sołectwa”. uprawnienia i obowiązki radne- tutów sołectw Komisja Sta- tutowa nie uwzględniła 39 (52%), uwzględniono 36 (48%) uwag.

10 Przyszłość w fotowoltaice w interesie całej społeczności. minimum 25 lat gwarancji na Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 Paweł Pachota, przed- Elektrownia wytwarza mniej wydajność swoich produktów, dymu i pyłów z węgla, dzię- że nie spadnie ona poniżej 85 siębiorca zajmujący się ki czemu wszyscy oddychamy proc. Instalacja fotowoltaicz- czystszym powietrzem. Produ- na to nie tylko panele, to tak- fotowoltaiką, a zara- kując prąd w domowej insta- że układ przetworników, któ- lacji fotowoltaicznej na własne ry wprowadza prąd do domo- zem mieszkaniec na- potrzeby jesteś PROSUMEN- wej instalacji. Najważniejszym TEM. Ten wyraz powstał z po- elementem jest falownik foto- szej gminy, na prośbę łączenia dwóch słów: PROdu- woltaiczny. Instalacja ta ma cent i konSUMENT. Bo każdy działać przed długi czas. Waż- redakcji „Ziemi Lisie- posiadacz domowej elektrowni ne żebyśmy przy wyborze kie- jednocześnie produkuje i kon- rowali się jakością, a nie tylko ckiej” zgodził się przy- sumuje prąd. ceną produktów. Oszczędność jest pozorna, ponieważ jest to bliżyć korzyści oraz za- Czy można w ogóle nie inwestycja na lata. płacić za prąd? sady działania instalacji Czy same panele napraw- Można i to przez wiele lat. dę są ekologiczne? Czy ich fotowoltaicznej Przy prawidłowo obliczonej produkcja nie powoduje za- wielkości instalacji fotowolta- nieczyszczeń? Co to jest fotowoltaika icznej prąd będziemy mieć za i dlaczego każdy powinien darmo. Jedynym kosztem bę- 98 proc. materiałów, z któ- ją mieć? dzie stała opłata abonamento- rego wykonane są panele foto- wa w wysokości kilkunastu zł woltaiczne, możemy recyklin- Zacznę od rzeczy podsta- miesięcznie. gować. Nie ma więc problemu wowych - jak to działa i dla- z ich utylizacją. czego się opłaca. Fotowolta- Kiedy mi się to zwróci? ika, a właściwie panele foto- Potrwa to kilka lat, choć Jak to wygląda w prak- woltaiczne zamieniają energię dzięki nowej państwowej dota- tyce? promieniowania słoneczne- cji – szybciej niż dotąd. Każdy go w energię elektryczną. Nie kto zainstaluje domową elek- Ja sam mieszkam w gminie powoduje to żadnych zanie- trownię słoneczną dostaje nie- Liszki i posiadam dom wyposa- czyszczeń i pracuje bezobsłu- opodatkowane 5000 zł na dofi- żony w instalację fotowoltaicz- gowo przez dziesiątki lat. Ty- nansowanie swojej inwestycji. ną. Wystarcza na ogrzewanie le trzeba wiedzieć. Wytworzo- Dodatkowo możemy zmniej- całego domu zimą, podgrze- ny w domowej elektrowni prąd szyć poniesione koszty o 17 wanie ciepłej wody, oświet- możemy wykorzystać od razu proc. korzystając z ulgi podat- lenie domu i gotowanie przez lub zmagazynować w akumu- kowej. Dzięki temu domowa cały rok. Zostaje jeszcze za- latorach, co nie jest ani eko- elektrownia zwraca się w 5 do pas – na ładowanie samocho- nomiczne, ani ekologiczne. Ale 8 lat. Po tym okresie będzie dla du elektrycznego. Rachunek można też przesłać elektrowni nas zarabiać pieniądze jeszcze za prąd wynosi więc okrągłe na przechowanie. Wytworzo- przez wiele lat. Żywotność pa- ZERO zł. Chętnie podzielę się ną przez nas energię wykorzy- neli fotowoltaicznych szacu- również swoimi doświadcze- stują sąsiedzi i okoliczne firmy. je się na przynajmniej 30-35 niami z mieszkańcami naszej Nasz dystrybutor energii od- lat. Dobrzy producenci dają gminy. da nam „wpuszczony” do sie- www.liszki.pl ci prąd wtedy, kiedy będziemy Paweł Pachota go potrzebować. Rozwiązanie to jest korzystne. Za usługę Oliwier Misztal magazynowania elektrownia pobiera od nas tylko 20 proc. zdobywca 4 medali oddanego prądu. Działamy też podczas tegorocznych Otwartych Mistrzostw Województwa Małopolskiego w Oświęcimiu. Gratulujemy Oliwierowi wspaniałych występów i czekamy na kolejne sukcesy!

11 Uczniowie w „Marszu ku Trzeźwości” Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 W dniu 26 listopada przed budynkiem Urzędu szkół organizowali szkolni Koordynatorzy Kampa- www.liszki.pl Gminy, na lisieckim rynku, odbyło się zgromadze- nii (SP Piekary – Dorota Koza, SP Kryspinów – Ka- nie publiczne w ramach XII edycji Kampanii Spo- tarzyna Starek i Anna Płonka, SP Kaszów-Wyźrał łecznej NO PROMIL – NO PROBLEM. W wydarzeniu – Katarzyna Banaś), którzy dbali o ciekawe ini- udział wzięło ponad 100 osób, które manifesto- cjatywy angażujące uczniów, między innymi kam- wały swoje poparcie dla trzeźwości na gminnych panijny konkurs, na który uczniowie wysłali prace drogach. plastyczne i literackie. Honorowy patronat nad przebiegiem kampanii na terenie gminy Liszki ob- Oficjalne statystyki głoszą, że w ponad 25 jął wójt Gminy Liszki Paweł Miś. Warto nadmienić, proc. wszystkich śmiertelnych wypadków uczest- że prowadzenie działań na rzecz przeciwdziała- niczą nietrzeźwi kierowcy. „Chcemy czuć się bez- nia nietrzeźwości kierowców na drodze jest m.in. piecznie”, „Stop pijanym kierowcom”, „Kierowco jednym z zadań Gminnego Programu Profilaktyki nie prowadź po alkoholu” - takie hasła (umiesz- i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz czone także na banerach) wznoszono podczas Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2019. marszu, dając tym samym jasny przekaz – Je- śli prowadzisz samochód to tylko bezpromilowo. Pragniemy gorąco podziękować społecznoś- Przekaz tym bardziej zauważalny, gdyż kierowa- ciom szkolnym: uczniom, koordynatorom, dyrek- ny od dzieci, uczniów trzech szkół podstawowych torom szkół, rodzicom, władzom samorządowym, (w Piekarach, Kryspinowie i Kaszowie-Wyźrale), uczestnikom marszu, służbie zabezpieczającej za które zgłosiły gotowość realizowania XII edycji zaangażowanie i bardzo dobrą współpracę przez Kampanii Społecznej NO PROMIL – NO PROBLEM. okres realizowania Kampanii w gminie Liszki. Pod- sumowaniem naszych działań i chwilą na refleksję Marsz rozpoczął się apelem wygłoszonym ko- niech będzie piękny wiersz, którego autorem jest lejno przez wójta Pawła Misia, przewodniczącą Nikodem Bobrowski uczeń klasy VI B w SP Kryspi- GKRPA Izabelę Macałkę oraz dyrektor GZEAS nów: Annę Maślankę. Następnie przemówili uczniowie „Gdy wchodzisz do auta, prezentując odezwę do kierowców. Nasza inicja- wydaje Ci się, że to pojazd co lata, tywa została wsparta przez Policję z Wydziału Ru- gdy jeździsz, wydaje Ci się, chu Drogowego KPP Kraków i KP z Zabierzowa. że fruniesz i pędzisz. Funkcjonariusze nie tylko zabezpieczyli zgroma- Lecz prawda jest taka, że jesteś pod wpływem dzenie pod kątem bezpiecznego przejścia wzdłuż i jeździsz „po paru piwkach”, ruchliwych dróg, ale zatrzymywali kierowców do myślisz, że każdy Ci ustępuje, kontroli trzeźwości, co pozwoliło uczniom na ob- a policja na Ciebie nie poluje. serwowanie ich pracy oraz wręczenie ulotek pro- Wszyscy są mili, zielone się nie zmienia, filaktycznych. lecz jednak coś jest inaczej, nim zrozumiesz, że popełniłeś błąd. Zanim jednak odbył się marsz, uczniowie szkół TRACH! Przechodzi Cię prąd. przez okres dwóch miesięcy solidnie pracowali I już nigdy nie popełnisz … żadnego błędu”. w swoich społecznościach. Podczas warsztatów profilaktycznych byli edukowani, a później przeka- Izabela Macałka, Przewodnicząca GKRPA zywali swoją wiedzę rodzicom za pośrednictwem Małgorzata Buczek, Koordynator tworzonych gazetek, ulotek oraz przeprowadza- gminnego programu profilaktyki nych akcji z ALKOgoglami, które użyczała na tę okazję GKRPA w Liszkach. Działania na poziomie

12 Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 Przegląd Pieśni Patriotycznej w Mnikowie 12 listopada w Szkole Podstawowej im. Księcia Józefa Poniatowskiego w Mniko- wie odbył się Gminny Przegląd Pieśni Pa- triotycznej. W uroczystości wzięły udział prezydenta Rzeczypospolitej przeglądu jest uroczyste za- szkoły z terenu gminy Lisz- Polski. mknięcie wspólnym śpiewem. ki oraz Zespół Pieśni i Tańca I tym razem ponad 300 osobo- „Ziemia Lisiecka”. W tym roku Otwarcia święta dokona- wy chór uczniów, nauczycieli, zaszczycił nas swoją obecnoś- li nasi harcerze wprowadza- dyrektorów szkół i zaproszo- cią pan Andrzej Kamieniarz jąc biało czerwoną flagę, po nych gości, odśpiewał bliskie – żołnierz Narodowej Orga- czym uroczyście odśpiewaliśmy nam żołnierskie pieśni. nizacji Wojskowej, więziony hymn. Następnie szkolne chó- w latach 1952-1957, odznaczo- ry zaprezentowały bogaty re- Serdecznie dziękujemy pa- ny Krzyżem Kawalerskim Or- pertuar pieśni patriotycznych, nu Wójtowi Gminy Liszki za derem Odrodzenia Polski przez szczególnie akcentując czasy sprawowanie pieczy nad uro- II Wojny Światowej. Tradycją czystością, a zaproszonym gościom za obecność oraz www.liszki.pl wspaniałą atmosferę. Wyrazy szacunku i uznania składamy także pani Doro- cie Kamińskiej – prowadzącej przegląd współorganizatorce uroczystości w naszej szko- le. Serdecznie dziękujemy za trud, pracę, troskę i zaangażo- wanie w dbałość o naszą kul- turę i piękną narodową trady- cję. SP w Mnikowie

13 „MAŁA KSIĄŻKA WIELKI CZŁOWIEK” w Gminnej Bibliotece Publicznej w Liszkach Gminna biblioteka bierze publicznymi, skierowany jest do Każde dziecko, które odwie- Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 udział w ogólnopolskiej kampanii dzieci w wieku 3-6 lat. Akcja ma dza jedną z naszych bibliotek „Mała książka – wielki człowiek”. na celu zachęcenie rodziców do otrzymuje Kartę Małego Czy- Projekt Instytutu Książki, reali- odwiedzania biblioteki i codzien- telnika oraz „Książkę na start”, zowany wspólnie z bibliotekami nego wspólnego czytania. dostosowaną pod względem formy i treści do potrzeb przed- szkolaków. Za wypożyczenie minimum jednej książki podczas wizy- ty w bibliotece, dziecko otrzy- muje naklejkę, a po zebraniu 10 punktów, zostaje uhonoro- wane dyplomem Małego Czy- telnika i specjalną odznaką. Od września do akcji przy- stąpiło łącznie ponad 100 dzie- ci. Chętnych do udziału w pro- jekcie, serdecznie zapraszamy do bibliotek w Liszkach, Mora- wicy i Kaszowie. Gminna Biblioteka Publiczna w Liszkach Lisiecki Lisek Odblaskowa Szkoła odwiedza polskie w Cholerzynie! przedszkola Szkoła Podstawowa im. św. Przedszkolaki z „Małej Aka- ze swoją maskotką Liskiem, Matki Teresy z Kalkuty w Chole- demii” w Liszkach już wielo- a w nich najwspanialsze przed- rzynie przystąpiła do programu krotnie zaskakiwały nas swoją szkole pod słońcem. „Odblaskowa Szkoła” organizowa- wiedzą na temat naszej gminy. nego przez Wydział Ruchu Dro- Ostatnio wpadły na pomysł, gowego Komendy Wojewódzkiej www.liszki.pl aby o niej i o jej brand hero Policji w Krakowie, Kuratorium Lisieckim Lisku opowiedzieć Oświaty w Krakowie, Małopolski rówieśnikom z innych przed- Urząd Wojewódzki oraz Urząd szkoli. W związku z tym dołą- Marszałkowski WM. czyły do ogólnopolskiej akcji wymiany pocztówkowej. Przez W ramach programu organizo- najbliższy rok będą wysyłać waliśmy wiele działań m.in. spot- kartki i pozdrowienia do wy- kania z policjantami, klasowe tur- branych przedszkoli w najdal- nieje wiedzy o ruchu drogowym, szych zakątkach Polski. Do po- konkurs plastyczny. Wszystkie cztówek dołączają informacje miały na celu promowanie bez- o naszej gminie a także ksią- piecznych zachowań w ruchu żeczki z przygodami Lisieckie- drogowym i uwrażliwienie dzie- go Liska. Dzięki temu, dzieci ci na potrzebę noszenia odbla- z całej Polski będą mogły się sków. Podczas uroczystego apelu, dowiedzieć, że gdzieś tam ko- w obecności gościa specjalnego ło Krakowa znajdują się Liszki - dzielnicowego sierż. szt. Ma- cieja Matczyka, każdy uczeń na- szej szkoły został wyposażony w opaskę odblaskową ufundowaną przez Urząd Gminy w Liszkach! Pamiętajmy więc: „Bezpie- czeństwo ważna rzecz, więc od- blaski musisz mieć!” Adriana Czajowska

14 Czwarte urodziny Gminnej Orkiestry Dętej w Liszkach Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 Niespełna miesiąc temu świętowaliśmy na instrumencie rozwija umie- 4 urodziny naszej orkiestry. Z tej okazji jętność koncentracji, a to prze- pragniemy Państwu krótko przedstawić cież wpływa na naukę i uzy- jej działalność. skiwanie lepszych wyników w szkole. Ponadto każdy muzyk www.liszki.pl W 2015 roku, gdy wójt gmi- Regularne próby orkiestry uczy się pracy w zespole, który ny Liszki Paweł Miś wyszedł odbywają się w każdą środę motywuje go do lepszego dzia- z inicjatywą utworzenia or- o godz. 17:30. Zapraszamy do łania. Obecnie naukę gry na in- kiestry dętej, na spotka- naszego zespołu wszystkich strumentach dętych kontynu- niu organizacyjnym pojawi- chętnych muzyków, amatorów, uje 7 osób - dzieci i młodzież ło się 8 osób. Utworzenie ze- uczniów szkół muzycznych, z terenu gminy Liszki. Kilku społu „od zera” nie było ła- którzy grają na instrumentach uczniów już niebawem zasi- twym zadaniem. Nie posia- dętych blaszanych, drewnia- li szeregi orkiestry i wzmocni daliśmy niczego - żadnych nych czy instrumentach perku- jej skład osobowy, który wyno- instrumentów muzycznych, syjnych. Obecnie szczególnie si już 16 osób. Zdajemy sobie materiałów nutowych ani za- poszukujemy muzyków grają- sprawę, że często barierą dla plecza, gdzie mogliby się cych na klarnecie, saksofonie, rodziców młodego adepta sztu- kształcić młodzi muzycy. Po puzonie, trąbce czy perkusji. ki muzycznej jest zakup instru- 4 latach sytuacja diametral- Jesteśmy otwarci na każdego, mentu, który często kosztuje nie się zmieniła. Orkiestra po- kto chciałby wnieść swój wkład kilka tysięcy złotych. Wycho- siada już własne instrumenty. w budowę nowoczesnego, pręż- dząc naprzeciw, orkiestra sta- W bieżącym roku otrzymali- nego zespołu muzycznego. ra się zapewnić młodemu mu- śmy dotację od województwa zykowi instrument, na którym małopolskiego w ramach kon- Oprócz regularnych prób będzie się uczył grać. Zachęca- kursu ofert pt. „Małopolskie orkiestry prowadzone są także my więc wszystkich chętnych Orkiestry Dęte - NA START”. indywidualne lekcje gry na in- a jeszcze niezdecydowanych do Dotacja wraz z wkładem włas- strumentach dętych. podjęcia decyzji o nauce gry na nym Gminy Liszki pozwoliła instrumencie. na zakup kilku nowych instru- Często rodzice pytają mnie mentów. Jest to dla orkiestry czy warto kształcić dziecko Jak do nas trafić? Wystar- bardzo ważne, bo znacznie muzycznie. Odpowiedź jest czy zadzwonić do kapelmistrza wpłynęło na brzmienie całego jednoznaczna. Badania wielu lub napisać do nas na Facebo- zespołu, a przez to na poziom naukowców wskazują, że two- oku. A później już spotkamy wykonywanej muzyki. rzenie muzyki ma bardzo po- się na naszej sali prób w starej zytywny wpływ ma rozwój ko- szkole w Liszkach. Zaprasza- ry mózgowej i neuronów. Gra my wszystkich z terenu gmi- ny Liszki jak i mieszkających poza nią, bo udział w orkie- strze to nie tylko muzyka, to też nowe doświadczenia, udział w różnych ciekawych projektach i przyjaźnie na wiele lat. Gminna Orkiestra Dęta z Li- szek coraz częściej uświetnia uroczystości gminne, kościelne i strażackie. Mamy nadzieję, że nasza muzyka pozwalała Pań- stwu miło spędzić czas. Dzię- kujemy za wiele dobrych i cie- płych słów na nasz temat. Ma- my nadzieję, że już niebawem spotkamy Państwa podczas kolejnych wydarzeń w gminie Liszki. Dawid Roj

15 „Przyjazne go Mikołaja. Stowarzyszenie Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 serdecznie dziękuje Agnieszce Pyli Kierownikowi Referatu Pro- mocji, Kultury i Sportu Urzędu Gminy Liszki, Firmie Hipp Vet + doktor - prof. Krzysztofowi Marcz, Julii Kaczmarczyk, Za- rządowi Spółki dla Zagospo- darowania Wspólnoty Grunto- wej wsi Piekary, Firmie Color Max Wojciechowi i Stanisławo- wi Soból, Lewiatan – Bogusła- wie Pernal, Grażynie Kaczmar- czyk członkowi Rady Sołeckiej wsi Piekary, Dyrektorowi Szko- ły Podstawowej im. Jana Dłu- Piekary” zaprosiły Świętego Mikołaja! 8 grudnia wieczorową porą czył Święty Mikołaj ze słodkimi gosza w Piekarach Maryli Ma- do Szkoły Podstawowej im. Ja- prezentami dla każdego dzie- łucha-Kapusta, S. Miriam oraz na Długosza w Piekarach przy- cka. Mikołaj rozdał około 100 wszystkim zaangażowanym jechał, a może przyleciał z nie- paczek, chętnie fotografował w tę tradycyjną już świąteczną ba Święty Mikołaj. się z dziećmi i wszystkim posy- uroczystość członkom Stowa- łał ciepłe uśmiechy spod ogrom- rzyszenia „Przyjazne Piekary”. Wszystko to za sprawą Sto- nych wąsów i brody. Dziecięcej Gorące podziękowania należą warzyszenia „Przyjazne Pieka- radości nie było końca, wszyst- się przede wszystkim Święte- ry”, które już od kilku lat organi- kie buzie były zadowolone. Na- mu Mikołajowi i jego pomocni- zuje spotkania z Mikołajem po- wet dorośli radośniej się do sie- com Oliwce i Ani. łączone z teatrzykiem dla dzieci. bie uśmiechali. Podczas wyda- W tym roku to miłe wydarzenie rzenia można było również wes- Bardzo dziękujemy wszyst- było realizowane w ramach pro- przeć Panią Kapustę i jej cho- kim przybyłym za wspólnie jektu Mikołajki 2019 współfinan- rego syna nabywając przeróżne spędzony czas i mamy nadzie- sowane ze środków Gminy Lisz- ozdoby świąteczne. ję, że w przyszłym roku znowu ki. Projekt ten obejmuje atrak- do Piekar zawita Mikołaj ze swo- cje dla najmłodszych, a także Tyle szczęścia zawdzięczać ją świtą. wizytę u starszych osób z bo- należy dobroczyńcom i spon- żonarodzeniowymi życzeniami sorom – pomocnikom święte- Stowarzyszenie oraz z prezentem od św. Miko- „Przyjazne Piekary” łaja. W tym roku obdarowanych zostało około 70 seniorów. www.liszki.pl O godzinie 16.00 dzieci obej- rzały znaną i bardzo lubianą bajkę „Kot w butach” przygo- towaną przez Teatr „Bajka”. Po spektaklu zadźwięczały dzwon- ki i do sali gimnastycznej wkro-

16 Szkoła w Morawicy uczciła swojego patrona Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 Listopad to miesiąc wyjątkowy w naszym kraju. Upływa pod znakiem zniczy, zadumy, ale i pocmentarnych obiadów w ro- dzinnym gronie. To również okres, w którym domy znów przy- brane są biało czerwonymi flagami ze względu na najważniej- sze narodowe święto – Odzyskania Niepodległości. Patriotyzm znów jest głównym tematem rozmów, również w szkołach. Czy jednak po tylu latach, rocznicach i obchodach można mówić o historii w ciekawy (szczególnie dla młodzieży) sposób? Zadanie nie jest proste. W zeszłym roku niki, a historie są przywoływane podczas ob- z wielką fetą cały kraj świętował Stulecie Nie- chodów rocznicowych. Stawiani są za wzór dla podległości. Okrągłe rocznice zawsze zobowią- młodszych pokoleń. Zaskakujący jest jednak zują do wydarzeń, które zaskoczą i zaangażu- fakt, że o naszym, można by rzecz - lokalnym - ją wszystkich obywateli. Również tych najmłod- bohaterze nie słyszy się na lekcjach historii. Kim szych. Wrzesień 2019 roku też był taką okazją zatem był kpt. pil. Mieczysław Medwecki? – wszak to 80 lat temu, 1 września na polskie ziemie wdarli się żołnierze Wehrmachtu, rozpo- 1 września 1939 przed godziną 7:00 kpt. Me- czynając tym samym II wojnę światową. Przez dwecki wystartował z lotniska w Balicach pro- kolejne 6 lat Polacy byli zmuszeni bronić za ce- wadząc klucz samolotów 121 Eskadry w celu pa- nę życia swojej ojczyzny. Przebieg tych strasz- trolowania rejonu Chrzanowa i Wadowic. Mniej liwych wydarzeń znamy wszyscy doskonale. więcej 3 kilometry od lotniska w Balicach sa- Uczyliśmy się o tym w szkole, wysłuchaliśmy molot kapitana Medweckiego został ostrzelany dziesiątki apeli i obejrzeliśmy co najmniej kilka przez niemieckiego Stukasa i zapalił się, spada- filmów na ten temat. Mogłoby się wydawać, że jąc na pola między miejscowościami Morawica nic nas nie zaskoczy, a kolejny artykuł na ten i Chrosna - pilot nie przeżył. W ten sposób Mie- temat jest jedynie powtórką przed corocznym czysław Medwecki został pierwszym alianckim sprawdzianem z tego rozdziału historii. pilotem zestrzelonym w II wojnie światowej. W czasie tego samego patrolu, jego boczny, ppor Okazuję się jednak, że pomimo upływu lat, Władysław Gnyś strącił dwa niemieckie Dornie- wciąż możemy poznać wiele nieznanych nam ry, stając się z kolei pierwszym alianckim pilo- dotąd faktów! Co więcej - o ileż bardziej fascy- tem, który zaliczył zwycięstwo. nująca staje się historia, gdy dowiadujemy się, jak blisko niej jesteśmy, a wręcz - stanowimy Poznany na nowo jej integralną część. Tak, mowa o naszej gminie, Dla mieszkańców gminy z pewnością nie są a dokładnie miejscowościach Morawica i Chros- to nowe informacje. Dokładne miejsce upadku na, które zapisały się na kartach dziejów już samolotu kpt. Medweckiego zostało zidentyfiko- w pierwszych dniu wojny. wane dzięki mieszkańcom wsi Chrosna i ustawio- no tam symboliczny brzozowy krzyż. Po latach Nieznany bohater również pomnik, o który dbają lokalni działacze Każdy z nas jest w stanie bez problemu wy- i młodzież. Pomimo tego, postać kpt. Medwe- mienić co najmniej kilku zasłużonych bohaterów ckiego wciąż pozostawała jedynie zamgloną le- II wojny światowej. Ich zdjęcia zdobią podręcz- gendą sprzed kilkudziesięciu lat, a dla młodych www.liszki.pl

17 ludzi - kolejnym nazwiskiem, o którym trzeba świadkami wspaniałego spektaklu pt. „Lekcja Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 było pamiętać na lekcji. patriotyzmu”. Ogromne przedsięwzięcie pod kierownictwem pedagogów naprawdę wzbu- Z całą pewnością moment nadania Szkole dzało podziw, a przede wszystkim wzrusze- Podstawowej w Morawicy imienia kpt. pil. Mie- nie. Zaprezentowano przekrój wszystkich form czysława Medweckiego był przełomowy. Boha- sztuki: od folkloru po taniec nowoczesny, kon- ter stał się obecny nie tylko we wspomnieniach cert chopinowski na żywo w wykonaniu jednej starszych, ale jego postać niejako zaczęła mieć z uczennic, a także występ niemal 40-osobo- wpływ na najmłodszych mieszkańców naszej wego chóru dziecięcego (jego reaktywacja była gminy. Postawiony za wzór dla uczniów - ożył na ogromnym marzeniem i w końcu się udała!). To nowo, a w tym roku (tj. 80 lat od śmierci) nie- wszystko rewelacyjnie wplecione w scenariusz mal dosłownie! lekcji historii, odegranej przez (mam nadzieję) przyszłych, młodych studentów Akademii Tea- Żywa lekcja historii tralnej! 14 listopada był wyjątkową datą dla mora- wickiej szkoły. Dzień Patrona w tym roku miał Lecz było warto! Taka nowa forma, nie tylko wyjątkowy charakter, gdyż okrągła roczni- upamiętnienia, ale przede wszystkim edukacji, ca śmierci kapitana zobowiązała pedagogów jest rewelacyjnym sposobem na ponowne oży- i uczniów do zaprezentowania się przed szero- wienie historii. Młodzież dostrzega jej sens i re- ką publicznością. Warto przypomnieć również, alny wpływ na ich rzeczywistość, a nie odrzuca że Szkoła Podstawowa w Morawicy od niedaw- z powodu nudy i niezrozumienia. Miejmy nadzie- na może pochwalić się również nowym, pięk- ję, że to nie ostatni projekt młodzieży z morawi- nym budynkiem, który spełnia wysokie stan- ckiej podstawówki i jeszcze nieraz zaskoczą nas dardy edukacyjne. zupełnie innym, ale jakże fantastycznym spoj- Zaproszonych gości z całą pewnością zasko- rzeniem na naszą historię. czyła nietuzinkowa forma apelu. Zamiast stan- dardowych wierszyków i przemówień byliśmy Gabriela Florek Kraków Airport wsparł Liszczankę O pomocy finansowej jaką czył modernizacji boiska spor- wiedzialny za projekt prezes mieszkańcy naszej gminy uzy- towego, a dokładnie zakupu LKS Liszczanka Wacław Wyro- skali od Kraków Airport za po- i montażu piłkochwytów. ba, podkreśla, że dużej pomo- średnictwem Programu Gran- cy w tej sprawie udzielił klubo- towego „Wspieramy Sąsiadów”, Efekt można zobaczyć na wi radny Powiatu Krakowskiego wspominaliśmy na łamach „Zie- załączonej fotografii. Wojciech Kruk. mi Lisieckiej” już wielokrotnie. Należy dodać, że inwesty- Cały projekt wykonała firma Przypomnijmy, Program po- cja została dofinansowana tak- SCHAPER SPORT z Liszek. wstał z myślą o organizacjach że przez Gminę Liszki. Odpo- pozarządowych, lokalnych in- stytucjach oraz grupach nie- www.liszki.pl formalnych z terenu gmin Lisz- ki i Zabierzów, które podejmu- ją wspólny wysiłek na rzecz polepszenia warunków życia społeczności. Do XI Edycji Programu Grantowego zgłoszono 51 wniosków, spośród których Komisja Programowa wybra- ła jedenastu beneficjentów te- gorocznego Programu Granto- wego „Wspieramy Sąsiadów”, w gronie których znalazł się m.in. Ludowy Klub Sportowy Liszczanka Liszki. Zgłoszony przez Zarząd klubu projekt pt. „Poprawa in- frastruktury sportowej” doty-

18 Pomoc wysiedlonym ną składkę. W celu zapewnie- nia wsparcia uchodźcom przy z Warszawy miejscowej RGO powołano Ko- mitet pomocy dla uchodźców Plany przygotowywane kryła gmina. Do Liszek zwożo- z Warszawy, na czele którego no pozyskane w Krakowie sto- stanął ks. Paryś. Kilkuosobowy przez Armię Krajową na wy- ły opatrunkowe, sterylizatory, skład poszerzono wkrótce do opatrunki, strzykawki itp. 23 osób. Najściślejsze kierow- Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 padek wtoczenia się w grani- nictwo Komitetu tworzyli: ks. Ciężar utrzymania placów- Andrzej Paryś - prezes, dr Sta- ce Polski frontu niemiecko-so- ki wzięła na siebie gmina oraz nisław Rospond - wiceprezes, działająca przy lisieckiej para- Franciszek Henzel - sekretarz wieckiego zakładały realizację fii Delegatura RGO. Na proś- i Juliusz Maciuch - skarbnik. bę lekarza ks. Paryś zwró- Prowadzeniem szpitala zaję- planu „Burza”, czyli wzmożo- cił się z ambony do ludności li się członkowie Sekcji szpital- o przekazanie na ten cel pre- nej: dr Antoni Golański, Mie- nej dywersji lub powstania po- mii alkoholowej, przysługują- czysław Gorączko, Adam Ak- cej rolnikom za dostarczone samit, Tadeusz Dziewoński wszechnego. W razie walk na pod przymusem kontyngen- i sołtys Stanisław Kowalik. Nad ty zboża i ziemniaków. (Była uchodźcami rozmieszczony- terenach podkrakowskich pla- to forma rozpijania społeczeń- mi na terenie parafii Morawica stwa polskiego przez okupan- opiekę sprawowała tamtejsza nowano m.in. utworzenie szpi- ta.) Mieszkańcy wszystkich wsi Delegatura RGO. Wobec bra- stanęli na wysokości zadania ku zgody na założenie szpita- tala polowego w Mnikowie. Za- i chętnie zrzekli się wątpliwe- la w Morawicy troskę o tamtej- go przywileju. szych chorych wymagających danie to podziemne władze hospitalizacji przejęła placów- Pierwszy transport, liczą- ka w Liszkach. Na prośbę władz wojskowe powierzyły prowa- cy 100 ludzi, przybył do Liszek gminy Czernichów prowadzono 10 października 1944 roku. Po- rozmowy o przyjmowaniu do li- dzącemu praktykę lekarską dróż z obozu w Pruszkowie do sieckiego szpitalika także tam- Krzeszowic trwała 46 godzin. tejszych chorych. w Liszkach dr. Antoniemu Go- Stamtąd przywiozły ich fur- manki. W sumie na terenie pa- Prowadzeniem kuchni dla lańskiemu, oficerowi AK. rafii Liszki znalazło się ok. 500 pacjentów zajęły się Anna wygnańców. Zapewne drugie Dzidek oraz Kazimiera Kubi- Lekarz uznał, że to Liszki tyle trafiło do parafii w Morawi- cka. Starostwo Powiatowe zo- cy. Rozlokowano ich po wszyst- bowiązało się przekazywać co są najodpowiedniejszym miej- kich wioskach. A nie było to miesiąc na potrzeby szpitala: proste. W wielu domach od kil- 7 kg masła, 150 jaj i 10 kg cu- scem na taką placówkę. W po- ku lat mieszkali przesiedleńcy kru. Pozyskanie innych produk- z ziem polskich włączonych do tów spożywczych niezbędnych rozumieniu z podziemnymi wła- III Rzeszy. W innych kwatero- do wyżywienia podopiecznych wali żołnierze i funkcjonariusze szpitala zapewnić musiała gmi- dzami wojskowymi postanowił niemieccy. na oraz Delegatura RGO. Na- leży dodać, że w tym czasie zorganizować legalny szpital, Transporty warszawiaków w Liszkach istniała także kuch- przybyły do Liszek w czasie, nia ludowa, wydająca trzy ra- który w razie walk powstań- gdy w dawnym więzieniu trwa- zy dziennie posiłki dla ok. 30 ły jeszcze prace tynkarskie osób. Opiekowały się nią sio- czych mógłby przyjmować ran- (trzy pierwsze sale były gotowe stry felicjanki. dopiero 27 października), toteż nych. W spisanych po wojnie chorzy, przeważnie ludzie star- Personel szpitalika składał si, zostali tymczasowo zakwa- się z lekarza-ordynatora Anto- pamiętnikach („Wspomnienia terowani w stojącym w rynku niego Golańskiego, zawodowej drewnianym baraku, służącym pielęgniarki Mili Kopiczyńskiej lekarza (1936-1945)”), dr Go- dotąd jako magazyn kontyn- i trzech pracownic pomocni- gentów. czych. Funkcję intendenta peł- lański wspominał o swoich za- nił kierownik szkoły w Liszkach Dla pokrycia najpilniejszych Mieczysław Gorączko. biegach o utworzenie szpita- wydatków w Liszkach zorga- nizowano naprędce publicz- Pod kierownictwem dr. Go- la, czynionych u ówczesnego lańskiego szpital działał do roz- poczęcia przez Armię Czerwo- wójta gminy Liszki Władysława ną ofensywy zimowej. Pożeg- nanie zasłużonego lekarza z li- Gubernata i prezesa lokalnej sieckim szpitalikiem przyspie- delegatury Rady Głównej Opie- kuńczej (RGO) ks. proboszcza Andrzeja Parysia. Zbiegło się to z klęską po- wstania warszawskiego. W tym czasie do Urzędu Gminy nade- szła zapowiedź rychłego przy- jazdu do Krzeszowic transpor- tów kolejowych, które przy- wiozą wysiedleńców z Warsza- wy. Część z nich miała trafić na teren gminy Liszki. W tych warunkach utworzenie szpita- la było bardzo pożądane. Pla- cówkę medyczną ulokowano w budynku więzienia działa- jącego przy Sądzie Powiato- wym w Liszkach. Aby chorym www.liszki.pl zapewnić w miarę znośne wa- runki bytowe poszerzono okna, wykuto kraty, a wnętrze poma- lowano. Koszty remontów po-

19 szyło wydarzenie jakie miało Krakowa. Jego obowiązki prze- ry zaszedł 19 lutego 1945 ro- Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 miejsce 19 stycznia 1945 roku jął dr Dzięgielewski, wysiedle- ku na terenie tej wsi. Sześciu na terenie dawnego więzienia. niec z Łodzi oraz drugi lekarz, miejscowych chłopców bawi- W tym dniu do szpitala przybyli którego nazwiska nie udało się ło się niewypałem. Doszło do bojowcy Armii Ludowej z ran- ustalić. eksplozji. Poszkodowani trafi- nymi towarzyszami. Miejscowi li do szpitalika, gdzie ich opa- członkowie Narodowej Organi- Gdy Liszki zajęli bolszewicy, trzono. Ciężej rannych zawie- zacji Wojskowej pod dowódz- do sal szpitalnych trafili ranni ziono do Krakowa. twem Jana Szpondra postano- żołnierze. Przy okazji ich zdro- wili ich rozbroić. Wewnątrz bu- wi koledzy „zaopiekowali się” Niestety, nie znamy da- dynku doszło do strzelaniny, spirytusem zgromadzonym ty likwidacji szpitala. Prawdo- w której Szponder został ran- w magazynie. Placówka goś- podobnie nastąpiło to jeszcze ny w szczękę. Opatrzony przez ciła także byłych więźniów w 1945 roku. Po wyjeździe dr. Golańskiego ukrył się. Zaj- oswobodzonego 27 stycz- warszawiaków oraz innych wy- ście to mogło spowodować od- nia przez wojska sowieckie KL siedleńców utrzymanie małej wet ze strony komunistów, Auschwitz. placówki medycznej nie miało toteż lekarz porzucił pracę sensu. Lekarze byli potrzebni w Liszkach i przeniósł się do Omawiając działalność szpi- w większych szpitalach. tala w Liszkach warto przy oka- zji wspomnieć o wypadku, któ- Adam Kowalik Gmina Liszki będzie współpracować z Gminą Oliveira de Frades w Portugalii W pierwszym tygodniu grudnia Gmina Liszki gościła przedstawicieli portugalskiej gminy Oliveira de Frades. Z oficjalną wizytą przyjechali do Liszek burmistrz Paulo Manuel Robalo da Silva Ferreira oraz radna Clara Vieira. We wtorek 3 grudnia włodarze obu gmin podpisali List Intencyjny dotyczą- cy współpracy pomiędzy obu gminami. Wójt Gminy Liszki oraz burmistrz Oliveira De Frades wyrazili wspólne życzenie rozbudowania współpracy poprzez współdziałanie biznesu, instytucji, stowarzyszeń, szkół, klubów sportowych, organizacji oraz wymianę wzajemnych doświadczeń i poglądów. List Intencyjny zostanie przedłożony Radzie Gminy Oliveira de Frades i Radzie Gminy Liszki, w celu uzyskania zgody obu Rad na zawarcie formalnego porozumienia o partnerstwie i współpracy między Gminami Liszki i Oliveira de Frades. www.liszki.pl

20 Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 Zespół Pieśni i Tańca „Ziemia Lisiecka” na TOPIE! Powoli rok 2019 dobiega Mistrzami Polski zostali A - Adam Rachwalik i Natalia So- końca. Nasz gminny zespół we Piotr Soból i Angelika Lenart. ból, w kategorii 10-11 lat Dzieci wrześniu rozpoczął piąty rok Starsze w klasie A - Krzysztof swojej działalności i wciąż nie W kategorii 12-13 lat Junio- Steczko i Magdalena Mitka oraz ustaje w działaniach, rozwija rzy Młodsi zdobyliśmy całe po- Wojciech Wąsik i Marcelina Dy- się w tempie błyskawicznym dium: mek. Wszystkie pary zatańczy- a tancerze i tancerki zespołu ły pięknie i zaprezentowały na zarówno indywidualnie jak i ze- Mistrzami Polski zostali parkiecie wysoki poziom swo- społowo zdobywają najwyższe Paweł Tabor i Zofia Brzezińska ich umiejętności tanecznych. nagrody w dziedzinie tańca lu- www.liszki.pl dowego i narodowego. I Wicemistrzami zajmując II miejsce zostali Marek Two- Pary taneczne Zespołu Pieś- rzyk i Emilia Fryc. ni i Tańca „Ziemia Lisiecka” w listopadzie br. wystartowały II Wicemistrzami zajmu- w I Mistrzostwach Polski w Tań- jąc III miejsce zostali Antoni cach Narodowych pod patro- Kapusta i Gabriela Dyjach. natem Polskiego Towarzystwa Tanecznego. W Hali Gminne- W kategorii 10-11 Dzieci go Ośrodka Sportu i Rekreacji Starsze w klasie A: w Ujeździe rywalizowało ze so- bą 146 par, z 22 ośrodków ta- II Wicemistrzami zajmu- necznych, w 7 kategoriach wie- jąc III miejsce zostali Franci- kowych. szek Brzeziński i Łucja Siejka. Wśród naszych Lisie- W najlepszej finałowej ckich par mamy Mistrzów szóstce znaleźli się również Polski!!! Michał Dymek i Dorota Kapu- sta oraz Michał Berbeć i Mał- W kategorii 14-15 lat Junio- gorzata Witalec. W półfinałach rzy Starsi: zatańczyli także w kategorii 8-9 lat Dzieci Młodsze klasy

21 Nasze pary turniejowe bio- na nagroda tego dnia. Okazało jać swoje taneczne i wokalne Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 rą udział w turniejach tańców się, że jako jedyny zespół zo- talenty, występować w pięk- polskich organizowanych przez staliśmy docenieni także przez nych regionalnych strojach. Du- dwie organizacje: Polskie Towa- młodzieżowe JURY, które przy- ma rozpiera, ponieważ mamy rzystwo Taneczne oraz Komisję znało nam nagrodę specjalną. w gminie Liszki zespół na wy- ds. Tańców Polskich PS CIOFF®. sokim poziomie tanecznym, W Ogólnopolskim Rankingu Ko- Na sukcesy zespołu składa porównywalnym z dziecięcymi misji ds. Tańców Polskich Pol- się wiele czynników. To wysiłek i młodzieżowymi zespołami lu- skiej Sekcji CIOFF® na koniec i ciężka, systematyczna praca dowymi w Polsce, z ogromnym 2019 roku kilka naszych par na próbach zarówno dzieci, in- potencjałem rozwoju. Zespół, znalazła się w czołówce swoich struktorów pracujących z nimi który robi niezwykłą rzecz - kul- kategorii wiekowych: w kate- jak i ogromny wysiłek rodziców tywuje polskie tradycje ludowe, gorii II C na I miejscu są Michał przywożących dzieci na zajęcia rozbudza w dzieciach i młodzie- Dymek i Dorota Kapusta, w ka- i występy. To wysiłek i wspar- ży, ich rodzinach a także miesz- tegorii II B na II miejscu znaj- cie wielu osób zaangażowanych kańcach naszej gminy miłość do duje się Franciszek Brzeziński w działalność zespołu: członków polskiego folkloru. Niezwykle jest i Łucja Siejka a na III miejscu Stowarzyszenia Zespołu Pieś- to ważne i potrzebne, zwłaszcza Marek Tworzyk i Emilia Fryc. ni i Tańca Ziemia Lisiecka oraz w dzisiejszych czasach. Natomiast w kategorii III B na wsparcie gminy Liszki sprawia, I miejscu uplasowali się Michał że dzieci mogą ćwiczyć, rozwi- Anna Kruczek Berbeć i Małgorzata Witalec. To jednak nie koniec sukce- sów. W listopadzie cały zespół reprezentował gminę Liszki podczas XVIII Przeglądu Zespołów Tanecznych „Pa- sikonik 2019” w Mielcu. Profesjonalne JURY doceniło perfekcjonizm, kunszt, techni- kę taneczną i wokalną naszych tancerzy i tancerek przyznając Zespołowi Pieśni i Tańca „Zie- mia Lisiecka” I miejsce za pro- gram Zabawy, Tańce i Piosenki na Krakowskim Rynku, w któ- rym mogliśmy zaprezentować nasze regionalne „lisieckie” stroje. Nie była to jednak jedy- www.liszki.pl

22 Andrzej Trojan Piotra, Pawła i Józefa i wszyscy – patriota i żołnierz wstąpili do Wojska Polskiego. Brał udział w bitwie warszaw- Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 Tym razem w cyklu Portrety żołnierzy skiej. Z tej wojny wrócił, ale Rzeczypospolitej zamieszczamy zdjęcie jego najbliżsi przyjaciele zgi- „niemundurowe”, ale ważne dla naszej lo- nęli w walce na wschodzie. Kie- kalnej historii. Przedstawia ono członków dy przyszła II wojna światowa Polskiego Stronnictwa Ludowego, tzw. i pacyfikacja w Liszkach, zako- mikołajczykowskiego, ze sztandarem na- pał w ziemi wszystkie pamiątki leżącym do koła tej partii w Liszkach (no- wojskowe: odznaczenia, broń tabene zachowanym do dzisiaj). i mundur. Ukrywał także w umiejętny sposób rodzinę ży- Fotografia powstała za- dy dowiedział się, że powstaje dowską (z domu Ludmirscy): pewne przy okazji jednej Wojsko Polskie, uciekł, za co matkę z 9-letnim synkiem An- z rocznic poświęcenia sztandaru został skazany na karę śmier- drzejkiem. Mimo niemieckiej w czerwcu 1946 roku. Widzi- ci. Ukrywał się jakiś czas. Na- kontroli nic u niego w domu nie my na niej trzech działaczy tej stępnie namówił kolegów: Mi- znaleźli. Dzięki temu nic nikomu partii. Siedzi Józef Węgrzyn, rotę i trzech braci Wąsików: z domowników i gości się nie powojenny sołtys Liszek, nad stało. Tym Bohaterem jest dla nim stoją (od lewej): Józef Me- mnie Andrzej Trojan, mąż mojej us (1903-1985) oraz Andrzej cioci, który mieszkał w Liszkach Trojan (zm. 15 XI 1994). w moim rodzinnym domu. Do końca swego życia wujek bar- Żołnierzem Rzeczypospo- dzo kochał Polskę, bo wiedział litej numeru jest ten ostat- z jak wielkim trudem walczył ni, Andrzej Trojan, urodzony o Nią. Zmarł mając 97 lat i spo- w Kaszowie uczestnik walk czywa na lisieckim cmentarzu. o niepodległość. Po ślubie www.liszki.pl z Bronisławą Wąsikówną za- mieszkał w Liszkach. Poniżej zamieszczamy tekst poświęco- ny jego osobie, który napisała Zofia Wąsik z Liszek, uczennica klasy III Szkoły Podstawowej im. kard. Stefana Wyszyńskie- go w Kryspinowie, na zeszło- roczną IV edycję Powiatowego Konkursu literacko-plastycz- nego „Ja, mój kraj, moja mała ojczyzna”. Wypracowanie zdo- było I nagrodę i zostało opubli- kowane w zbiorze pod tytułem zapożyczonym od hasła edycji konkursu: „Zachować w pa- mięci”. My przedrukowujemy skróconą wersję. Mój bohater był wielki. Miał około 2 m wzrostu, ale jeszcze więcej miał w sobie mi- łości do Ojczyzny. Jeszcze nie skończył 18 lat, gdy Austriacy zabrali go do swojego wojska. Był w nim wiele lat. Przeszedł prawie całą Europę. Przeżył wiele chorób, m.in. tyfus, cho- lerę, malarię i czerwonkę. Kie-

23 Kącik czytelnika W mijającym roku literatura doty- cząca terenów gminy Liszki wzboga- Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 ciła się o dwa tytuły. Z okazji 70-rocznicy po- dni, gdy przy stabilnej druży- kolejno w lisieckim rynku. wstania Ludowego Klubu nie A-klasowej działa Szkółka Także ta publikacja posia- Sportowego Lotnik Kryspinów Piłkarska, w której szkolą się da charakter albumu. Dobór ukazała się historia klubu spi- nowe roczniki adeptów piłki ilustracji to zasługa Tadeu- sana przez Krzysztofa Sadko. nożnej. Książka pt. „Monogra- sza Jajko, który jest autorem Autor jest wychowankiem Lot- fia. Lotnik Kryspinów 1949– sporej części zamieszczo- nika. Pierwsze kroki stawiał 2019” ma formę albumu i za- nych w niej zdjęć. Za pośred- w 2000 roku w drużynie tramp- wiera wiele fotografii zarów- nictwem obiektywu aparatu karzy. Przez wiele lat grał no archiwalnych, jak i współ- fotograficznego spoglądamy w pierwszym składzie senio- czesnych. To druga po wyda- nie tylko na pięknie odno- rów. Aktualnie pełni funkcję nej w zeszłym roku pracy Pa- wione wnętrza kościoła, ale wła Panusia „Wisła Jeziorzany także na elementy wyposa- 1948-2018” publikacja na te- żenia i paramenta liturgicz- mat klubów sportowych na- ne spoczywające w kościel- szej gminy. nych szafach, czasem spora- dycznie tylko wykorzystywa- Jesienią, staraniem ks. ne w liturgii, lub przechowy- Władysława Szymoniaka, pro- wane wyłącznie jako pamiąt- boszcza parafii pw. św. Miko- ki po dawnych czasach. Uka- łaja w Liszkach, ukazała się zanie się albumu zamknęło książka pt. „Kościół parafialny obchody 130-lecia konsekra- w Liszkach”. Autor Adam Ko- cji i 145-lecia wybudowania walik zarysował w niej dzieje kościoła farnego w Liszkach, lisieckiej świątyni. Choć opo- które wspólnota parafialna wieść jest skoncentrowana celebrowała w zeszłym roku. w zasadzie na „nowym”, wy- budowanym w 1873 roku koś- ciele, praca zawiera wiele in- formacji o trzech wcześniej- szych świątyniach, stojących trenera. Zna więc klub od pod- Podziękowanie www.liszki.pl szewki, a przy tym pisze bar- wnie, przez co książkę czyta W imieniu mieszkańców osiedli Za lasem i Przy się z przyjemnością. W trak- drodze Olszanickiej w Cholerzynie serdecznie dzię- cie lektury poznajemy dzieje kujemy wszystkim, którzy oddali swoje głosy na na- klubu od czasów pionierskich, sze zadanie w Budżecie Obywatelskim Wojewódz- gdy tuż po II wojnie światowej twa Małopolskiego „Projekt i budowa chodnika przy młodzi zapaleńcy kopali piłkę drodze wojewódzkiej 774”. Zebrane 568 głosy nie na pochyłym boisku przy ka- dały nam możliwości pozyskania środków z progra- mieniołomie (Na Skale), przez mu budżetu (zabrakło 200 głosów). Za zrozumie- „małą stabilizację” lat 60., 70. nie problemu bezpieczeństwa pieszych i kierowców i 80, w których drużyna wy- jeszcze raz dziękujemy. stępowała w klasach C i (rza- dziej) B, budowę przyszłej po- Halina Gmachowska tęgi klubu na przełomie XX i XXI wieku, największe sukce- sy w V i IV lidze oraz krakow- skiej lidze futsalu, po obecne

24 Za wodę i ścieki zapłacimy więcej - rozmowa z Arturem Gołdą prezesem Likom Sp. z o.o. Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 Panie Prezesie, wszystko drożeje. Płaci- póki nie powiększymy oczyszczalni. Działa my więcej za usługi i żywność, podniesione ona już na krańcach wydajności i nie ma mo- zostały opłaty za wywóz śmieci oraz podat- wy o podpinaniu do niej kolejnych punktów. ki. Czy to prawda, że od stycznia mieszkańcy Ale wszystko idzie w dobrym kierunku. Gmina mogą się spodziewać również podwyżek cen zleciła wykonanie projektu rozbudowy i ma on wody i odbioru ścieków? być gotowy do połowy 2020 roku. Wtedy za- danie przejmie gminna spółka Likom. Według Od stycznia na pewno nie, ale rzeczywiście zło- wstępnych szacunków inwestycja ta będzie żyliśmy do Polskich Wód nowy wniosek o taryfę nas kosztować ok. 6-8 mln złotych. Oczywi- i najprawdopodobniej na przełomie pierwszego ście jest to przybliżona kwota. Więcej będzie- i drugiego kwartału będziemy już znali nowe kwo- my wiedzieć, gdy już projekt będzie gotowy. ty. Niestety, podwyżka cen prądu i odbioru osadu Na pewno będziemy się starać o uzyskanie z oczyszczalni o prawie 40 proc. wymusza również pożyczki z Wojewódzkiego Funduszu Ochro- na nas podniesienie cen. Dodam, że taryfy za wo- ny Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krako- dę i ścieki nie mają na celu zarabiania pieniędzy wie. Wracając do tematu budowy kanalizacji przez Likom. Spółka dąży do optymalizacji wydat- w Rącznej, Ściejowicach i Jeziorzanach, wie- ków, ale niektóre koszty jej funkcjonowania rosną my, jak pilna jest ta inwestycja, dlatego nie powyżej inflacji. czekając na finalizację zadania rozbudowy oczyszczalni, już zleciliśmy wykonanie projek- Czyli ostatecznie o tym ile będziemy pła- tu kanalizacji w tych miejscowościach. Projekt cić za wodę zdecydują Polskie Wody? kanalizacji został podzielony na kilka etapów. Obecnie zaczynamy etap pierwszy czyli pro- Tak od 1 stycznia 2018 roku instytucja ta od- jekt kanalizacji w Rącznej. powiada za ustalanie cen za dostarczanie wody do mieszkań i odbiór ścieków. Wcześniej ceny tych Przed nami sezon zimowy. Czy w tym ro- usług komunalnych zatwierdzali radni gmin. ku Likom również będzie dbał o odśnieżanie dróg gminnych? Gminna Spółka Likom ma przejąć od Gmi- ny zadanie rozbudowy kanalizacji na połu- Tak. To już trzeci sezon z rzędu drogi gminne dniu. W rozmowie z radnymi tłumaczył Pan, będą odśnieżane przez pracowników spółki Likom. że zanim to nastąpi musi zostać rozbudowa- Chciałbym podkreślić, że spółka nie odpowiada za na oczyszczalnia w Piekarach. stan dróg powiatowych ani wojewódzkich. Jest to kluczowa inwestycja. Nie możemy myśleć o rozbudowie sieci kanalizacyjnej, do- www.liszki.pl Sukces drużyny szachowej z Mnikowa Szkolna drużyna szachowa w składzie: Anna Tarnowska, Dawid Baster, Nikodem Frankowski i Bartłomiej Gaj, która reprezentowała Szko- łę Podstawową w Mnikowie i Gminę Liszki pod- czas Powiatowych Zawodów Igrzysk Młodzieży Szkolnej, odniosła wielki sukces zajmując wyso- kie III miejsce. Zawody odbyły się 13 listopada w Skawinie. Oprócz satysfakcji z zajętego miej- sca, uczniowie uzyskali także dodatkowe punkty podczas rekrutacji do szkoły średniej oraz ad- notacje na świadectwie ukończenia szkoły. Nasza druga, młodsza drużyna, która rywa- lizowała w Powiatowych Igrzyskach Dzieci zaję- ła V miejsce. Zespół wystąpił w składzie: Laura Sieprawska, Dawid Marusiński, Szymon Białe- cki, Tytus Kłosiński. Serdeczne gratulacje!!!! Janusz Kleśta

25 Od lewej: ks. proboszcz Władysław Szymoniak, Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 starosta krakowski Wojciech Pałka, Figura Maryi po renowacji ks. dyr. Dariusz Błaszczyk CM Figurka Matki Bożej wróciła przed pałac Znajdującą się przy pałacu w Piekarach figurkę ry. Na szczęście sprawa przywrócenia świetności Matki Bożej ufundowała Maria Milieska, żona dzie- piekarskiej kapliczce spotkała się z wielką przy- dzica Piekar, notabene pełniącego przez długie la- chylnością starosty krakowskiego Wojciecha Pał- ta urząd marszałka powiatu krakowskiego (dziś ki, jak i wicestarosty Arkadiusza Wrzoszczyka, powiedzielibyśmy starosty) Alfreda Milieskiego który zdobył na ten cel u wojewody małopolskie- i matka wicestarosty Witolda. Poświęcona w 1880 go konieczne fundusze. Łączny koszt prac remon- roku na stałe wpisała się w krajobraz miejscowo- towych wyniósł ponad 36 tys. zł. ści. Biały posąg Maryi, stojącej ze złożonymi na Uroczyste poświęcenie kapliczki odbyło się piersiach rękoma, od lat zachwyca przechodniów. w środę 11 grudnia. W wydarzeniu wzięli udział Dla mieszkańców Piekar kapliczka ma szczególne przedstawiciele Powiatu: starosta krakowski Woj- znaczenie. Przez lata w majowe wieczory groma- ciech Pałka, wicestarosta Arkadiusz Wrzoszczyk, dzili się wokół niej, aby członek Zarządu Powia- wspólnie odmówić Litanię tu Agnieszka Pyla, radna Loretańską. Rady Powiatu Janina Gre- W marcu tego roku la oraz dyrektor Wydziału silny wiatr złamał rosną- Gospodarki Nieruchomoś- ce obok kapliczki drzewo, ciami Starostwa Powiato- które spadając zniszczy- wego w Krakowie Rafał Ko- ło posąg. Od razu poja- peć, władze Gminy Liszki wiła się oddolna inicjaty- reprezentował wójt Paweł wa, aby figurę Maryi od- Miś oraz radny Marcin Ma- remontować we własnym zur. Na uroczystości nie za- zakresie. Kapliczka znaj- brakło ks. proboszcza Wła- duje się jednak w reje- dysława Szymoniaka oraz strze zabytków i wszyst- ks. Dariusza Błaszczy- kie prace renowacyjne ka CM, dyrektora zarządu muszą odbywać się pod Fundacji im. ks. Siemaszki, nadzorem konserwatora. którzy dokonali poświęce- Co więcej, teren, na któ- nia nowo odrestaurowanej rym stoi jest zarządzany figury. Obecna była tak- www.liszki.pl przez Powiat Krakowski że sołtys Piekar Zofia Py- i dlatego to starostwo za- Kapliczka zniszczona po marcowej wichurze la oraz liczni mieszkańcy jęło się remontem figu- miejscowości.

26 Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 Figureńka W Piekarach nad Wisłą naprzeciwko Tyńca, stoi figura - Panienka Najświętsza. Stoi zadumana przy samiutkiej drodze, na włościach dziedziczki, na ziemi we dworze. Dziedziczka Milieska właścicielką była i piękną figurę we wsi postawiła. Wszystko przeminęło, figura została i stoi przy drodze jak kamienna skała. Panno Przenajświętsza stoisz w blasku słońca, wpatrzona w klasztor prościutko do Tyńca. Stoisz nieugięta jak kamienna skała, sto dwadzieścia i trzy lata jużeś tu przetrwała. Nie zmogły Cię wichry i nie zmogły kule, stoisz przy tej drodze i spoglądasz czule. Stoisz przy drodze Matko ukochana, taka samotna i zadumana. Oczy masz spuszczone i wpatrzone w dal,  tego co minęło pewnie jest Ci żal. Dawno Mateńko Tobie śpiewano, śpiewem radosnym cześć Ci składano. Wiatr niósł daleko echo Twoich pieśni, co Ci w ofierze ludzie przynieśli. Śpiewali Tobie w wieczór majowy, a gdy Cię mijali pochylali głowy i znakiem krzyża Cię pozdrawiali, dla Ciebie Matko szacunek mieli. Dzisiaj Mateńko smutna Twa mina, bo obojętnie każdy Cię mija. Czasem staruszek, chłopina ze wsi, jeszcze kapeluszem oddaje cześć Ci, bo on pamięta dawne zwyczaje. Ludzie chodzą obojętnie w jedną, w drugą stronę, a Twoje oczęta wciąż są zasmucone. Stoisz tu przy drodze nie wadzisz nikomu, strzeżesz naszej wioski od nieszczęść i gromu. Tyle lat Matuchno strzegłaś naszej wioski, by ją omijały kłopoty i troski. Kiedy maj zawitał, świat posmutniał srodze, już Ci nie śpiewają Matuchno przy drodze. Najświętsza Matuchno strzeżesz mego domu, aby się nic złego nie stało nikomu. A my Cię wielbimy, co dzień i w niedziele, i we wszystkie święta - okazji jest wiele. Przechodniu, gdy przechodzisz drogą popatrz w Jej stronę i zmów po cichutku „Pod Twoją obronę”. Anna Kozioł, mieszkanka Piekar, 2003 www.liszki.pl ZIEMIA LISIECKA Opinie i poglądy prezentowane w publikacjach są opinia- Magazyn Gminy Liszki, mi i poglądami autorów publikacji i nie można ich uważać za Nakład 2000 egzemplarzy stanowisko Redakcji. Za treść ogłoszeń i reklam Redakcja nie odpowiada. Autorzy treści, w tym zleceniodawcy reklam Redaktor naczelny: i ogłoszeń naruszający prawo lub prawem chronione dobra Agnieszka Pyla osób trzecich powinni się liczyć z odpowiedzialność karną Redaktor lub cywilną. Redakcja ma prawo odmówić publikacji takich treści. Stanisław Kozioł (SK) Adres Redakcji: Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów, zmiany tytułów, podtytułów i poprawek stylistycznych oraz Urząd Gminy w Liszkach, odrzucania nadesłanych materiałów bez podania przyczyny. Liszki 230, 32-060 Liszki tel. 12 257 65 48, faks: 12 280 62 52 Materiałów niezamówionych Redakcja nie zwraca. Poprzez przekazanie materiału do publikacji przekazujący www.liszki.pl oświadcza, że jest jego autorem lub posiada zgodę autora na Fot. na okładce: jego publikację. Przedruk gazety w całości lub fragmentach bez zgody Redakcji wzbroniony. Monika Kozień Wydawca: Gmina Liszki, [email protected] Druk: Vega-druk, Cholerzyn 280

27 Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 www.liszki.pl

28 Ziemia Lisiecka – grudzień 2019 www.liszki.pl

Gniazdo Toporczyków Jeżeli wierzyć tradycji tynieckiej, ród Topor- Istnienie parafii w Morawicy, zaliczającej czyków – Starżów osiedlił się w Morawicy się do największych w  średniowiecznej Ma- po wygnaniu go z Tyńca przez księcia Kazi- łopolsce, poświadczają „Cuda świętego Sta- mierza Odnowiciela. Tutejsza warownia sta- nisława”, wspominające pod rokiem 1253 ła się nową siedzibą tej możnej rodziny. Stąd o  Święku, tutejszym plebanie. Z  pewnością Toporczycy rozprzestrzenili się na cały kraj, kult religijny sprawowany był początkowo przyjmując nazwiska od siedzib nabytych w  zamkowej kaplicy wzmiankowanej w  la- bądź odziedziczonych dzięki małżeństwom tach 1325-1327. W tym czasie parafię obsłu- (Baliccy, Ossolińscy, Płazowie, Aleksandrow- giwało dwóch plebanów. scy, Pileccy…). O  wysokiej pozycji Toporczy- ków wśród małopolskich elit społeczno-poli- Po założeniu w 1319 roku przez Nawoja tycznych świadczy chociażby fakt, że wielu z Morawicy wsi Tenczyn i przeniesieniu tam spośród nich dzierżyło ważne urzędy pań- siedziby rodu, który odtąd przybrał nazwi- stwowe: wojewodów czy kasztelanów. sko Tęczyńskich, Morawica nadal pozosta- wała w rękach różnych gałęzi Toporczyków, Morawicka warownia wznosiła się na ceniących sobie najwidoczniej posiadanie szczycie wzgórza w miejscu, w którym stoi choćby części starego rodzinnego majątku. dzisiaj kościół parafialny. Istnienie tu zam- Mnogość spokrewnionych ze sobą właścicie- ku poświadczają trzynastowieczne źródła li spowodowała podział wsi na Wielką (po- pisane. łudniową) i  Małą (w  pobliżu zamku). Przez długi czas do Tęczyńskich należała w całości Wielu przedstawicieli rodu Toporczyków Morawica Wielka oraz część Morawicy Ma- odznaczało się czcią dla św. Stanisława ze łej. To im parafia zawdzięcza ufundowanie Szczepanowa. W  najstarszych księgach do- pierwszego murowanego kościoła, na który kumentujących kult tego męczennika oraz przeznaczyli około 1408 roku część zamku. cuda uczynione za jego wstawiennictwem Darem tego rodu jest również obecna pleba- wielokrotnie pojawiają się nazwiska rycerzy nia, znajdująca się w  skrzydle zamkowym z Morawicy. Zaangażowanie Starżów w pro- przekazanym parafii w  1666 roku przez ces kanonizacyjny biskupa Stanisława nie ostatnią jego przedstawicielkę Izabelę z  Tę- znalazło jednak odbicia w wezwaniu kościo- czyńskich Opalińską. Dawny rezydencjonal- ła znajdującego się w siedzibie rodu. Jego pa- ny wygląd straciła plebania ostatecznie po tronem jest bowiem św. Bartłomiej. ― 28 ―

Gniazdo Toporczyków przebudowie przeprowadzonej przez ks. Jó- Rolnictwo stanowiło jego pasję. Pozostające zefa Krzemieńskiego około 1877 roku. przez kilkadziesiąt lat w  rękach Szybalskie- go folwarki morawicki i  mnikowski należa- Górujący dziś nad okolicą kościół został ły do najlepiej zagospodarowanych gospo- wzniesiony w  latach 1743-1748 na miejscu darstw w Krakowskiem. Plony ziemi i efekty starego według projektu krakowskiego archi- działalności hodowlanej prezentował on na tekta włoskiego pochodzenia Franciszka Pla- wystawach organizowanych na terenie Ga- cidiego. Morawica znajdowała się wówczas licji. Wielokrotnie były nagradzane. Felicjan w rękach Czartoryskich, którzy objęli ją w po- Szybalski aktywnie działał w towarzystwach siadanie po Opalińskich i  Sieniawskich. Jako rolniczych. Angażował się także w  życie sa- ostatni wsią władali Potoccy, odziedziczywszy morządowe na szczeblu powiatu. ją wraz z resztą klucza tęczyńskiego po Izabe- li z Czartoryskich Lubomirskiej w 1816 roku. Oczywiście historia Morawicy to nie tyl- ko dzieje jej właścicieli magnackiego czy Naturalnie bogaci właściciele nie zarzą- też szlacheckiego pochodzenia, ale tak- dzali bezpośrednio morawickim majątkiem. że, czy może nawet przede wszystkim, za- Zadanie to powierzali rządcom, ewentualnie mieszkujących ją chłopów. Przecież wło- folwark wydzierżawiali. Spośród dzierżaw- ścianie stanowili przeważającą większość ców na szczególną uwagę zasługuje Felicjan mieszkańców wsi, a ich praca „na pańskim” Szybalski, uczestnik powstania węgierskiego przez wieki zapewniała rycerstwu, a  po- i kierownik szkoły rolniczej w Czernichowie. Kościół i plebania w Morawicy z lotu ptaka ― 29 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Wnętrze kościoła w Morawicy tem szlachcie środki na działalność spo- ścią, tak bujnie rozwijającą się w  Małopol- łeczno-polityczną. Zniesienie pańszczyzny sce pod koniec XIX i na początku XX wieku. i uwłaszczenie chłopów w połowie XIX wie- Spore zaangażowanie wykazali za to w dzia- ku pozwoliło im rozpocząć intensywniejszą łalności społeczno-religijnej. W  1926 roku działalność gospodarczą. Wspierani przez powstała tu Liga Katolicka. Młodsze poko- miejscową inteligencję (jak choćby nauczy- lenie działało w  katolickich stowarzysze- ciela Jana Liberę, ojca znanej niegdyś pisar- niach młodzieży, założonych jeszcze w 1917 ki Anny, tworzącej pod pseudonimem „Krakowianka”) oraz księży, morawic- roku. W 1937 roku oddany został do użyt- cy gospodarze zajęli się ogrodnic- ku Dom Katolicki, w którym organiza- twem. Umiejętne gospodarowanie cje te działały do wybuchu II wojny wraz z  korzystnym ukształtowa- światowej. niem terenu (od zachodu pagórki Na koniec dodajmy, że w pierw- wstrzymujące wiatr, od południa szej połowie XIX wieku, czyli za otwarta przestrzeń, pola nachylo- czasów Wolnego Miasta Krakowa, ne ku słońcu) pozwoliły morawi- Morawica przez pewien czas była czanom zasłynąć z  uprawy owoców siedzibą gminy zbiorowej nr XIII. i warzyw. Dodatkowym źródłem zarob- Z  kolei w  latach 1867-1934 tworzyła ku był także indywidualny handel mlekiem samodzielną gminę jednostkową. Po- w Krakowie. Wieś stała się również centrum produkcji słomkowych kapeluszy. Pozwala- nownie siedzibą większej jednostki admi- ło to zwiększyć dochody włościanom posia- nistracyjnej Morawica stała się w 1954 roku. dającym przeważnie drobne, kilkumorgo- W skład gromady Morawica weszły dodatko- we gospodarstwa. wo wsie: Chrosna i Mników z Baczynem. Ży- wot jej nie był długi, bowiem już 1 stycznia Mieszkańcy Morawicy nie przejawia- 1961 roku została rozwiązana, a  Morawicę li większego zainteresowania spółdzielczo- z  Chrosną wcielono do sąsiedniej gromady Balice. ― 30 ―

U stóp tynieckiego klasztoru Piekary należą do miejscowości, których ne postawienie warowni w  pobliżu ważnej nazwy wywodzą się od zajęć wykonywa- strategicznie przeprawy przez Wisłę, nieja- nych przez ich mieszkańców. Średniowieczni ko przeciwstawnej do Tyńca. Skała Gołębiec piekarzanie zobowiązani byli dostarczać pie- doskonale się do tego nadawała (pierwsze czywo na dwór krakowski oraz na stoły opac- grodzisko stanęło w  tym miejscu już około twa tynieckiego, do którego przez wieki na- 500 roku p.n.e.). Dostępu do szczytu z trzech leżała wieś. Dokładne ustalenie początków stron broniły strome skarpy. Wystarczyło tyl- miejscowości jest niestety niemożliwe. Pierw- ko zabezpieczyć miejsce od wschodu, by za- sza pisemna wzmianka o Piekarach pochodzi łoga mogła stawiać skuteczny opór ewentu- z 1286 roku, z dokumentu wystawionego dla alnym napastnikom. Do zamku przylegało Tyńca przez księcia Leszka Czarnego. podgrodzie, które zapewne zamieszkiwali niezbędni fortecy rzemieślnicy. Wygaśnię- Z  badań historyków nad wcześniejszym cie walk o  Kraków postawiło sens istnienia dokumentem sporządzonym przez legata zamku pod znakiem zapytania. Wraz z odda- Idziego około 1124 roku wynika, że już w po- leniem grodziska od przeprawy przez Wisłę łowie XI wieku do opactwa tynieckiego na- spowodowało to opuszczenie Gołębca przez leżała przeprawa promowa przez Wisłę tuż mieszkańców. pod murami klasztoru oraz związane z prze- wozem dwie karczmy po obu stronach rzeki. Nadanie Piekarom prawa niemieckiego Gdyby łączyć występujący w  owym tekście równoznaczne ze wzrostem prestiżu miej- zapis o  zamieszkujących Tyniec „pistores” scowości nastąpiło w XIV wieku. Autentycz- (piekarzach) z  terenem Piekar, można mó- ność aktu z  25 czerwca 1367 roku, wysta- wić o  istnieniu jakiejś osady w  tym miejscu wionego przez Kazimierza Wielkiego, była już w połowie XI wieku. niegdyś przez historyków podważana, gdyż zachował się dokument króla Kazimierza Ja- Ciekawym epizodem osadniczo-militar- giellończyka z  1456 roku przenoszący Pie- nym w historii wsi było wybudowanie ziem- kary i  trzydzieści innych miejscowości na no-drewnianego zamku (najprawdopodob- to prawo. Nowsze badania rozwiały dawne niej w  1246 roku) na nadwiślańskiej skale wątpliwości. Gołębiec. Jego fundatorem był Konrad Ma- zowiecki. W  czasie walk o  stołeczny Kra- O  wielkości wsi u  progu epoki nowożyt- ków z książętami śląskimi uznał za koniecz- nej mówi regestr poborowych z  roku 1581. ― 31 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE ― 32 ― Jedno z wielu urokliwych miejsc w Piekarach – druga skała

U stóp tynieckiego klasztoru Kapliczka poświęcona przez kardynała Karola Woj- Kościół pw. Narodzenia Pańskiego - serce Centrum tyłę w 1971 roku Edukacyjnego Radosna Nowina w Piekarach Piekary miały w  tym czasie 2 łany kmiece, ny dwór. Wieś odziedziczył po nim syn – 1 zagrodnika z rolą, 4 zagrodników bez roli, 2 Kryspin Żeleński, który był wpływowym komorników z bydłem, 1 komornika bez by- politykiem Wolnego Miasta Krakowa, auto- dła oraz 1 rzemieślnika. nomicznego kraiku. Na początku 1819 roku złożył oświadczenie, że „obiera sobie dalsze Położenie geograficzne miejscowości po- zamieszkanie w  Piekarach”, co wzmacnia- zwalało użytkować brzegi Wisły oraz pobli- ło jego pozycję na scenie politycznej WMK, skie jeziora do połowu i hodowli ryb. W XVII gdyż większa część jego dóbr znajdowała się wieku Wisłę oraz 3 przylegające do niej sta- na terenach wchodzących w  skład Austrii. wy użytkował niejaki Jan Rybak, wnosząc za Na marginesie należy wspomnieć, że póź- to do skarbca klasztornego corocznie czynsz niej, gdy podyktował mu to interes, Kryspin w wysokości 80 złotych. Żeleński zmienił obywatelstwo i stał się z ko- lei poddanym cesarza Austrii. Pobliskie ziemie należące do opactwa były zarządzane przez starostę mieszkające- Piekary jako wieś nadrzeczna narażo- go w  przyklasztornym dworze w  Tyńcu. Na na była na wylewy Wisły. Podczas jednej polach pracowali poddani chłopi. W  zabu- z większych powodzi, jaka miała miejsce pod dowaniach gospodarczych folwarku piekar- koniec sierpnia 1813 roku, żywioł porwał ze skiego hodowano bydło. Inwentarz z  1739 sobą miejscową karczmę oraz kilka chałup, roku wymienia ponad 30 krów, świnie i drób. o czym wspomniał w swym dzienniku świa- dek dramatycznych wydarzeń, pleban lisiec- Po I  rozbiorze Polski, podobnie jak inne ki ks. Józef Raciborski. okoliczne wsie należące do klasztoru tyniec- kiego, również Piekary przeszły na skarb Poza zasięgiem fal wiślanych znajdował Rzeczypospolitej i  zostały sprzedane. Posia- się położony w  górnej części wsi dwór pie- dając stosunkowo duży folwark, miejsco- karski. Drogą dziedziczenia przeszedł on wość stała się ośrodkiem dóbr tzw. klucza z rąk Żeleńskich w posiadanie rodziny Milie- piekarskiego. Zmieniła się również przyna- skich. Prawnuk Franciszka Żeleńskiego Al- leżność parafialna jej mieszkańców. Po od- fred Milieski na miejscu wyburzonego dwo- cięciu kordonem granicznym od kościoła ru wzniósł neogotycką willę. w  Tyńcu piekarzanie zostali przypisani do parafii w Liszkach. W roku 1791 wieś liczyła W  ostatnich dekadach XIX wieku, czy- 362 mieszkańców, w tym 8 szlachty i 4 Żydów li w  epoce autonomii galicyjskiej, na tere- mieszkających w karczmie. nach podkrakowskich nastąpił szybki roz- wój oświaty publicznej. Piekary początkowo Ówczesny właściciel Piekar, starosta bu- należały do okręgu Szkoły Ludowej w  Lisz- ski hrabia Franciszek Żeleński, wzniósł pod kach. Niekrótka droga do codziennego poko- koniec XVIII wieku w miejsce starego drew- nania, zwłaszcza dla młodszych dzieci, oraz nianego budynku folwarcznego murowa- ― 33 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE problemy lokalowe lisieckiej placówki skło- dzy Tyńcem a Piekarami saperzy niemieccy niły piekarzan do otwarcia szkoły u  siebie. kilkakrotnie przerzucali przez Wisłę most Stało się to w 1874 roku. Na początku lekcje pontonowy. Po raz drugi taki most połączył odbywały się w  siedzibie tymczasowej. Nie- oba brzegi na początku września 1944 roku. zwłocznie jednak podjęto kroki, by wznieść Nie przydał się jednak hitlerowcom podczas obiekt przeznaczony wyłącznie do celów walk z  Armią Czerwoną, gdyż 30 grudnia edukacyjnych. Murowany, parterowy budy- 1944 roku zerwała go marznąca rzeka. Jego nek stanął na pastwisku naprzeciw klaszto- elementy spłynęły w kierunku Krakowa. ru w Tyńcu. Daje to chlubne świadectwo ów- czesnym mieszkańcom wsi, którzy poważyli Szczególnie fatalnie w  pamięci miesz- się na tak kosztowną inwestycję, mimo że kańców Piekar zapisał się dzień 4 lipca 1943 dopiero co ponieśli spore wydatki na budo- roku, kiedy Niemcy przeprowadzili pacyfi- wę kościoła w  Liszkach. Poświęcenia szkoły kację miejscowości. Na szczęście niemal bez dokonał 17 września 1876 roku proboszcz li- ofiar śmiertelnych wśród ludności. siecki ks. Wawrzyniec Oprzędek. W  uroczy- stości otwarcia brali także udział Alfred Mi- Los sprzyjał piekarzanom także podczas lieski, cesarsko-królewski inspektor szkół przejścia przez ich miejscowość frontu nie- ludowych w krakowskim okręgu zamiejskim miecko-sowieckiego w  styczniu 1945 roku. Apolinary Ellinger oraz licznie zgromadzona Wieś uniknęła wówczas większych strat, ludność. choć niewiele brakowało, by stało się inaczej. Za Wisłą na terenie opactwa i  wsi Tyniec Nie była to odosobniona inicjatywa pie- umocniły się oddziały hitlerowskie. Doszło karzan dla dobra wspólnego. Kolejne lata nawet do wymiany ognia między nimi a so- przyniosły założenie straży ogniowej i  Kół- wiecką artylerią rozmieszczoną w  Liszkach ka Rolniczego. W lutym 1897 roku z inicjaty- i Kryspinowie. Na szczęście Armia Czerwona wy Towarzystwa Oświaty Ludowej otwarto nie zdobywała Tyńca, a  Niemcy dość szyb- w Piekarach czytelnię. Zapewne mieściła się ko, bo już 22 stycznia, opuścili swoje pozycje. w budynku szkolnym. Oszczędziło to większych zniszczeń zarówno klasztorowi, jak i Piekarom. Niestety, w trak- W dwudziestoleciu międzywojennym pa- cie pięciodniowych walk uszkodzony został łac i  dobra do niego należące zmieniły wła- budynek szkoły. Mimo to rozkwaterowały się ściciela. Niestety, dla rodziny Braunów, która w nim oddziały wojska sowieckiego. Odeszły w 1934 roku kupiła majątek Piekary, nie była dopiero 21 kwietnia. to transakcja szczęśliwa. Podczas II wojny światowej rozpanoszyli się tu Niemcy, a  po Gdy nauczycielka Jadwiga Pleśniak przej- zajęciu Polski przez wojska sowieckie posia- mowała budynek, stwierdziła nie tylko znisz- dłość znacjonalizowali komuniści. czenia powstałe podczas ostrzału, ale tak- że dewastację wyposażenia dokonaną przez Klęska Wojska Polskiego podczas kampa- żołnierzy. Szczególnie dotkliwy był brak szyb nii wrześniowej 1939 roku spadła na miesz- w oknach, wobec czego początkowo lekcje od- kańców Piekar jak grom z  jasnego nieba. bywały się w mieszkaniu służbowym. Łącznie Wielu przeżyło ją na drogach ucieczki pod uczęszczało na nie aż 140 uczniów. Dużo tru- ostrzałem prowadzonym przez niemieckie du kosztowało, by w  ciężkim okresie powo- samoloty. Wkrótce na teren wsi zaczęli przy- jennym doprowadzić szkołę do stanu umoż- bywać wysiedleńcy z ziem przyłączonych do liwiającego normalną pracę. Ostatecznie III Rzeszy. w styczniu 1947 roku zajęcia odbywały się już we wszystkich trzech salach szkolnych. Tuż przed atakiem Niemiec na Rosję so- wiecką piekarzanie byli świadkami ćwiczeń Wehrmachtu w  forsowaniu przeszkód wod- nych. Pod koniec kwietnia 1941 roku mię- ― 34 ―

W zakolu Wisły Niewątpliwie trzy miejscowości gminy Nieco inna jest geneza Jeziorzan. Wieś Liszki, Jeziorzany, Rączna i  Ściejowice, początkowo należała do dóbr biskupstwa najczęściej kojarzone są z  wikliniarstwem, krakowskiego. Dopiero w  1528 roku biskup które rozwija się na ich terenie od kilkuset Piotr Tomicki przekazał ją, wraz z Przeczycą, lat. Nawet nazwę największej z nich – Rącz- opactwu benedyktynów w zamian za nieist- nej – lokalna tradycja interpretuje jako wy- niejący już Kargów oraz pół wsi Rudka. wodzącą się od pracy ręcznej, rękodzieła. Historia tych wsi sięga średniowiecza i  jest Wszystkie trzy miejscowości, Rączna, Je- związana z dziejami opactwa tynieckiego. ziorzany i Ściejowice, wchodziły w skład ma- jątku opactwa aż do I rozbioru Polski. W 1772 O Rącznej jako własności nadwiślańskiego roku na skutek zbrodniczej zmowy sąsiadów klasztoru benedyktynów wspomina przywilej granica Rzeczypospolitej z  Austrią została króla Kazimierza Jagiellończyka z 6 paździer- przesunięta na północ. W  okolicach Krako- nika 1456 roku. W  czasach Długosza oprócz wa przebiegała wzdłuż Wisły. Tyniec znalazł chat i łanów chłopskich wieś posiadała także się po stronie cesarskiej. W związku z tym le- karczmę. Na terenie miejscowości znajdował wobrzeżne dobra klasztorne przejął skarb się też należący do opactwa folwark. Rzeczypospolitej. Jednocześnie zerwany zo- stał związek tych trzech wsi oraz sąsiednich Początki Ściejowic łączą się najprawdo- Piekar z  parafią w  Tyńcu, do której należa- podobniej z  rodem Toporczyków, który po ły wcześniej. W 1783 roku wszystkie weszły utracie Tyńca osiedlił się w Morawicy. Może w skład parafii Liszki. o tym świadczyć nazwa wsi, wywodząca się być może od imienia Sieciech (Sieciechowice Sejm obradujący w  1786 roku przezna- – Ściejowice) często występującego w tej ro- czył Jeziorzany i  Rączną na uposażenie dzinie, oraz fakt, że przez wieki wieś płaci- szpitala św. Barbary w  Krakowie. Dwa lata ła plebanom morawickim dziesięcinę wyso- później obie miejscowości weszły w  skład kości dwóch grzywien. Benedyktyni weszli majątku utworzonego wówczas szpitala św. w  posiadanie Ściejowic w  XI lub na począt- Łazarza, zarządzanego przez Zgromadzenie ku XII wieku, gdyż nie wymieniał ich wśród Sióstr Miłosierdzia. dóbr tynieckich dokument legata Idzie- go, przynależność ta jest zaś poświadczona W połowie XIX wieku folwark w Rącznej w roku 1229. wraz z  gruntami w  Jeziorzanach przynosił szpitalowi straty. W związku z tym Sejm Kra- ― 35 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Pozostałości dawnego pejzażu wiejskiego w Rącznej Rogula i Jan Turek skierowali do austriackie- go marszałka Castiglione 5  maja 1846 roku. jowy Galicji w 1871 roku zadecydował o jego Skarżyli się w niej na liczne nadużycia Anto- sprzedaży. Część Jeziorzan kupiły norbertan- niego Lipczyńskiego względem poddanych. ki, resztę nabyli miejscowi włościanie. Po- dobnie stało się w Rącznej. Folwark dworski, Kolejnym właścicielem Ściejowic został zwany Lasem, nabył szlachcic Józef Jezierski, wybitny prawnik i  polityk dr Maksymilian a pozostałą część sprzedano spółce utworzo- Machalski. Z  jego inicjatywy w  1874 roku nej przez kilku chłopów. w  Ściejowicach powstała szkoła koszykar- stwa. W  latach 80. XIX wieku Ściejowice li- W  owym czasie Rączna, oprócz wspo- czyły 46 domów i  257 mieszkańców, w  tym mnianego dworu Lasu, składała się z pięciu 5 Żydów. Poza główną częścią wsi, bliżej Wi- grup chat: Rącznej właściwej ze 124 domami, sły, leżała wólka Pod Skałą (5 domów) oraz wólki Dzikowiec (5 domów), Na Powieszonej folwark Sowiarka. (4 domy), Podlasu (7 domów) i Zalasu (7 do- mów). W 1880 roku liczyła 955 mieszkańców. Po śmierci Machalskiego, która nastą- Jeziorzany były znacznie mniejsze. Na ich te- piła w  1890 roku, dworek z  folwarkiem ku- renie mieszkało wtedy 419 osób. pił Alfred Milieski. Kilka lat później przeka- zał go (wraz z Piekarami) synowi Witoldowi. Trzecia z  omawianych wsi, Ściejowice, Po I wojnie światowej dwór nabyli Jan i Ma- w ostatnich latach istnienia I Rzeczypospoli- ria Czyżewiczowie. Ostatnim właścicielem tej trafiła drogą kupna w ręce posła na Sejm przed nacjonalizacją dokonaną przez komu- Czteroletni generała Jana Jordana. Następnie nistów był Władysław Gubernat. Kupił go na odziedziczyła ją jego córka, Katarzyna, żona początku 1938 roku. Kajetana Bierzyńskiego. Zadłużony majątek około 1827 roku nabył od Bierzyńskich ich Sprawą, która długo łączyła mieszkań- wierzyciel, Franciszek Lipczyński. Kolejnym ców trzech wsi, była troska o wspólną szko- dziedzicem Ściejowic został jego syn Antoni łę. Pierwszą, o  statusie publicznej, utworzo- – niestrudzony bojownik o  wolność Polski, no w  Rącznej za czasów Rzeczypospolitej uczestnik powstania listopadowego, krakow- Krakowskiej. Niestety po pożarze, który stra- skiego i  styczniowego. Zaangażowanie pa- wił jej budynek, przestała istnieć. Odrodziła triotyczne przypłacił utratą majątku, a potem się w  1869 roku i  niedługo potem uzyskała życia. Zmarł bowiem 22 sierpnia 1864 roku własną drewnianą siedzibę. we Lwowie na skutek ran odniesionych w bi- twie pod Radziwiłłowem. Niestety, dla miesz- Wobec wzrastającej liczby uczniów już kańców Ściejowic, przynajmniej początko- po kilku latach potrzebowano nowej szkoły. wo, nie był dobrym panem, o czym świadczy Z braku funduszów budowę odwlekano. Pra- petycja, jaką przedstawiciele gromady sołtys ce rozpoczęto dopiero w 1891 roku. Ostatecz- Stanisław Lędzki (Łędzki?), radny Wincenty nie nowoczesny – jak na owe czasy – miesz- czący trzy sale lekcyjne budynek poświęcono 18 września 1892 roku. W tym czasie w sys- temie dziennym uczęszczało do niej 274 uczniów, zaś 76 uczestniczyło w kursie uzu- pełniającym. Dzieci z Rącznej, Ściejowic i Jeziorzan spo- tykały się w  ławach szkolnych przez kilka dziesięcioleci. Przed I wojną światową gmina Jeziorzany zamierzała przystąpić do budowy własnej szkoły. Już we wrześniu 1914 roku pla- nowano uruchomienie tu klasy eksponowa- nej. Ostatecznie utworzono ją dopiero jesienią ― 36 ―

W zakolu Wisły Dworek w Ściejowicach 1919 roku. Początkowo mieściła się w wynaję- nie do tego celu sprowadzeni z  Kresów fa- tych pomieszczeniach. Dopiero w  1925 roku chowcy, zwani popularnie ciubarykami, wzniesiono dla niej własną siedzibę. w dużej części potomkowie osadników holen- derskich. Tak na marginesie, jednemu z nich Położenie geograficzne nadwiślańskich tak bardzo spodobały się nasze strony, a wła- wsi uzależniało pomyślność ich mieszkań- ściwie jedna ich mieszkanka, że przeszedł na ców od kaprysów rzeki. Zwłaszcza jezio- katolicyzm i ożenił się w Jeziorzanach. rzanie i  ściejowiczanie żyli każdej wiosny w obawie przed wylewami Wisły. W okresie Pracowitość budowniczych wałów robiła dwudziestolecia międzywojennego w sposób duże wrażenie na miejscowych. Prace posu- szczególny zapisały się w ich pamięci powo- wały się szybko i  wkrótce mieszkańcy nad- dzie z lat 1925 i 1934. W czerwcu 1925 roku wiślańskich wsi mogli myśleć o  przyszłości wody zatopiły w  całości Jeziorzany, a  Ście- z większym optymizmem. Niestety, nie trwa- jowice, Rączną i  Piekary po części. Wylew ło to długo. Wielkimi krokami zbliżał się jesz- zniszczył zupełnie plony rolne. Bardzo do- cze straszniejszy kataklizm – wojna. tkliwą w  skutkach okazała się również po- wódź z roku 1934, kiedy pod wodą ponownie Kapliczka w Jeziorzanach znalazły się wszystkie te miejscowości. W obu przypadkach oprócz władz i służb państwowych pomocy powodzianom udzie- lał stworzony przez arcybiskupa Adama Stefana Sapiehę Książęco-Biskupi Komitet. W 1934 roku poszkodowani otrzymali z tego źródła 25 ubrań, 15 par butów, 400 złotych na dożywianie i oraz 500 złotych na zasiewy wiosenne. Wreszcie w 1937 roku ruszyła dawno za- powiadana budowa wałów przeciwpowo- dziowych. Pracami kierowali przedsiębiorcy żydowscy zatrudnieni przez państwo, nato- miast roboty budowlane wykonywali specjal- ― 37 ―

Boże Narodzenie na Ziemi Lisieckiej Niegdyś życie na wsi toczyło się w rytmie pastorał, twarz maskował lnianą brodą i od- kalendarza kościelnego. Zgodnie z  nim wiedzał chaty. Towarzyszył mu diabeł z  wi- rok rozpoczynał Adwent – okres przygoto- dłami – postrach niegrzecznych dzieci, ale wujący wiernych na przyjście Pana Jezusa nie tylko… Raz zdarzyło się, że „czart” mocno w  Boże Narodzenie. Codziennie przed świ- przestraszył zamożnego gospodarza, od któ- tem liczni wierni wędrowali do kościołów rego próbował wydobyć pieniądze. Podczas parafialnych w Liszkach, Morawicy i Rybnej, wizyt w domach św. Mikołaj odpytywał dzie- by uczestniczyć we mszy świętej roratniej. ci z  wiadomości katechizmowych, po czym Jej nazwa pochodzi od słów śpiewanej pod- wręczał im podarki. Po tej pracy chętnie za- czas liturgii pieśni Rorate coeli desuper (Nie- siadał do stołu, by w towarzystwie dorosłych biosa rosę spuśćcie nam z góry). coś przekąsić. Nie pogardzał zresztą także al- koholem. 6 grudnia Kościół od wieków czci św. Mikołaja z  Miry. To ważna data w  kalenda- Od połowy grudnia mieszkańcy wsi rzu parafii lisieckiej – święto jej patrona. Ze przygotowywali się do Godów, czyli świąt szczególną niecierpliwością na ten dzień wy- Bożego Narodzenia. Porządkowano dom czekiwały dzieci. W drugiej połowie XIX wie- i  gospodarstwo. Przed Wigilią w  chatach, ku na terenach obecnej gminy Liszki znany w których były dzieci i panny na wydaniu, był, choć niepraktykowany powszechnie ze u  powały wieszano (czubkiem do podło- względów finansowych, zwyczaj obdarowy- gi) drzewko iglaste. Zdobiono je piernika- wania najmłodszych skromnymi podarka- mi, orzechami, jabłkami i  karmelkami. Na mi, zwanymi mikołajkami. W ranek imienin marginesie dodajmy, że zwyczaj wieszania św. Mikołaja dzieci znajdowały pod podusz- drzewka u  sufitu powszechny był na prze- ką pierniki w kształcie świętego biskupa, cu- łomie XIX i XX wieku także w Krakowie. Ka- kierki, bułki oraz gałązki (prawdopodobnie rol Estreicher w książce Nie od razu Kraków rózgi). W tym czasie raczej nie praktykowa- zbudowano wspominał, iż umieszczenie no zwyczaju przebierania się dorosłych za przez Stanisława Wyspiańskiego w drama- biskupa Miry. Być może jedyny wyjątek sta- cie Wyzwolenie wiszącej choinki pewien nowiły wędrówki po Morawicy miejscowe- nieznający realiów krakowskich literatu- go organisty, który w  latach 70. XIX wieku roznawca zinterpretował jako „zupełną re- zakładał kapę, złocistą infułę, w  rękę brał jekcję heterogenicznej tradycji” i  „wyzby- ― 38 ―

Boże Narodzenie na Ziemi Lisieckiej cie się przez poetę pleśni obyczajów”… Nie W Liszkach, zgodnie z wielowiekową adwentową tra- mógł się bardziej pomylić. dycją, mały Pan Jezus zstępuje na Ziemię po schodach Ale wróćmy na podkrakowską wieś. Na Lalki z szopki strażaków OSP Kryspinów ławie, przy której spożywano potem wiecze- rzę wigilijną, kładziono siano i słomę. Wiązki W drugi dzień świąt młodzież rozpoczy- słomy (nazywane „kopami”) przywiązywano nała kolędę. Zazwyczaj chodzono z  szopka- także do belek-stragarzy. Dobór potraw, któ- mi, turoniem lub rozświetloną płomieniem re spożywano podczas uroczystej kolacji, był świecy kolorową gwiazdą. Z  reguły szopki, zróżnicowany. W  Kaszowie na przykład je- wzorem krakowskich, posiadały dwie wie- dzono suchą rzepę z  pęcakiem, groch, grzy- że. W  ostatniej dekadzie XIX wieku oprócz by, barszcz i ziemniaki. Z kolei w Mnikowie małych szopek, z którymi kolędowali młodsi popularne były żur na grzybach z  ziemnia- chłopcy, noszono także duże konstrukcje, na kami, kasza jaglana z  suszonymi śliwkami tle których występowały lalki-kukiełki: he- oraz polewka z siemienia lnianego i mąki ze rod, ułan, czarownica, diabeł, kominiarz, gó- startej kaszy jaglanej, którą jedzono z krupa- mi perłowymi. Do tego dochodziła sztrucla, a w bogatszych domach kluski z makiem. Zgodnie z  tradycją wieczerzę wigilij- ną rozpoczynano, gdy na niebie rozbłysła pierwsza gwiazda. Po wspólnej modlitwie przychodziła kolej na składanie życzeń i  ła- manie się opłatkiem. Następnie zasiadano do posiłku. Pozostałą część wieczoru spędzano na śpiewaniu kolęd. Gdy zbliżała się północ, większość domowników udawała się do ko- ścioła na pasterkę. Warto podkreślić, że opłatkiem karmio- no także zwierzęta. Ciekawy obyczaj wy- stępował w  Morawicy. Tutejsi gospodarze na początku wieczerzy wigilijnej wykrajali z  bochna mały kawałek chleba, a  w  ubytek wkładali poświęcony opłatek. Tak przygo- towany chleb umieszczali pod obrusem. Po kolacji zanoszono go do obory i dzielono po- między bydlęta. Pierwszy dzień Bożego Narodzenia za- zwyczaj spędzano we własnych domach, ewentualnie odwiedzano krewnych i  bli- skich sąsiadów. Powstrzymywano się od wszelkich niekoniecznych prac w  domu i  w  gospodarstwie. W  świętego Szczepana, czyli w  drugi dzień świąt, wierni przynosi- li do kościoła owies, aby kapłan go poświę- cił. Zgodnie z  panującym obyczajem, chłopi obrzucali ziarnem księdza, kościelnego oraz siebie nawzajem na pamiątkę ukamienowa- nia św. Szczepana. ― 39 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Zima w rynku lisieckim przed I wojną światową ral, krakowiak, dziad itp. Podczas kolędowa- pieniędzy ściągało na nią zemstę „kolęda- nia oraz spektaklu jasełkowego przygrywali rzy”, którzy rozpoczynali nową pieśń, wy- chodzący z  grupą muzykanci. W  tym czasie śmiewając skąpą pannę, nieraz w  bardzo w  Kaszowie były trzy małe szopki i  jedna niesympatyczny sposób. duża. Z tą ostatnią chodziło sześciu starszych parobków i trzech grajków. Zdarzało się, że pewne formy kolędo- wania były zwalczane przez duszpasterzy. Kolędnicy chodzący z  gwiazdą specja- Na przykład w  1893 roku proboszcz mora- lizowali się w  tzw. okolędowaniu. Gosz- wicki zakazał chodzenia z  turoniem. Praw- cząc w  domu, w  którym mieszkała panna dopodobnie decyzję tę podjął ks. Józef Pają- na wydaniu, śpiewali pieśń wychwalającą czewski, który nieco wcześniej objął rządy dziewczynę, jej cechy charakteru i  kolejne w parafii. Kapłan ów zwalczał także zwyczaj elementy stroju. Na przykład w  Mnikowie obsypywania się owsem w drugi dzień świąt. śpiewano: Skłonił go do tego brak umiaru wykazywany przez niektórych wiernych. Jest tu Marysia, ładna panienka, róży kwiat. Służą jej panowie i kawalerowie, cały świat. 27 grudnia był dniem sprzątania po świę- Skrzy jej cnota, chusteczka od złota, Jaś to dał, tach. Ze słomy, która leżała na stole wigilij- Bo się w Marysi, ładnej panience zakochał. nym, gospodarze pletli powrósła. Następnie opasywali nimi drzewa w sadzie, by w nad- Jeśli dziewczyna była hojna i odwdzięczy- chodzącym roku wydały moc owoców. Na ła się odpowiednio dużym datkiem, zadowo- pola wynoszono także wiązki słomy spod po- leni kolędnicy kończyli wizytę. Poskąpienie wały. Również one miały przyczynić się do pomnożenia plonów. ― 40 ―

Wielki Post i Wielkanoc pod koniec XIX wieku Przed ponad wiekiem karnawał, czas ra- wej Wsi Szlacheckiej po zagrodach wędro- dości i  zabaw, mieszkańcy parafii Liszki wały tzw. wczesnośrodoki. Byli to parobcy i  Morawica żegnali rozmaicie. Kaszowianie przyodziani w słomę, stare ubrania i posma- na przykład ograniczali się w  ostatki raczej rowani sadzą. Pary podrostków przebranych do spotkań w  gronie znajomych i  spożywa- za chłopów i baby wędrowały po chałupach, nia bardziej niż na co dzień urozmaiconej zbierając do koszyka jajka i drobne pieniądze. wieczerzy. Nieco bogatsze obyczaje pożegna- nia karnawału kultywowano w  tym czasie Kolejne tygodnie obyczaj religijny naka- w Morawicy, gdzie młodzi chłopcy przebrani zywał spędzić w  skupieniu i  w  duchu wy- za niedźwiedzie, cyganki czy kominiarzy wę- rzeczenia. Pod koniec XIX stulecia w  okresie drowali po wsi, żartując i dokazując. Wielkiego Postu powszechnie powstrzymy- wano się od spożywania mięsa. Do historii Bogatsi gospodarze przygotowywali z  tej przechodziła już dawna praktyka odmawia- okazji grzanki (pokrojone i moczone w jajku, nia sobie wszelkiego tłuszczu odzwierzęce- a  potem przysmażone na brytfannie kukieł- go, a więc także nabiału. Inna sprawa, że dla ki), grzybki i pierogi, by po raz ostatni przed wielu uboższych rodzin codzienne, całorocz- Wielkim Postem dogodzić podniebieniu. Na ne menu właściwie niewiele różniło się od brak pracy nie mogli uskarżać się wiejscy mu- postnego. W Nowej Wsi, gdzie dłużej trwano zykanci, w tym czasie szczególnie chętnie za- przy dawnych obyczajach, mieszkańcy tłuma- praszani do domów przez zamożniejszych czyli, że skoro przez cały rok nie jedzą potraw gospodarzy. Młodzież, której nie udało się do- mięsnych, muszą dla podkreślenia pokutnego stać na takie imprezy, gromadziła się w karcz- charakteru postu powstrzymać się dodatko- mach, gdzie także bawiono się przy muzyce. wo od spożywania mleka, masła i sera. Na sto- łach chłopskich w tym okresie królował więc W  Środę Popielcową ludność ubrana żur. W  środy i  piątki dodatkowo „suszono”, w  skromniejsze niż zwykle stroje wędrowa- czyli spożywano tylko jeden posiłek dziennie. ła do kościołów parafialnych, by rozpocząć nowy okres liturgiczny przez uczestnictwo Półmetek Wielkiego Postu wyznaczała we mszy świętej i przyjęcie na głowę, na znak środa półpostna. W tym dniu „ważył się post” skruchy, popiołu. Nie wszędzie dzień ten spę- – bił się Maślankowski z  Żurkowskim. Gdy dzano wyłącznie na modlitwie i  zadumie. ten drugi zostanie pokonany, można będzie W należącej wówczas do parafii lisieckiej No- jeść maślankę – wyjaśniano młodym. ― 41 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Wielki Tydzień otwierała Niedziela Pal- Po uroczystej sumie w Niedzielę Palmową bagnięć mowa. Pueri Hebraeorum, portantes ramos przeistaczała się w oręż olivarum, obviaverunt Domino clamantes et di- centes: «Hosanna in excelsis»5– śpiewano pod- rzeczek i  potoków, by obmyć się w  bieżącej czas liturgii. Chłopcy z  parafii morawickiej wodzie. Zabieg ten miał chronić ciało przed i lisieckiej, zamiast wspomnianych w antyfo- wrzodami i liszajami. Starszym i chorym wodę nie gałązek oliwnych, przynosili na uroczystą w naczyniach przynosiła do chat młodzież. sumę bagnięcia, czyli wiązki gałązek kłoko- czyny, wikliny, leszczyny, szakłaku i stawowej W  Wielką Sobotę gospodynie przygoto- trzciny, tu i  ówdzie przetykane innymi rośli- wywały tradycyjną święconkę. Do wiklino- nami. Po nabożeństwie metrowej długości ba- wego koszyka wkładano najczęściej: sól, ocet, gnięć służyła jako swoisty „oręż”. Zwyczaj sta- pieprz, chrzan, oliwę, mięso, szynkę, kiełba- czania walk na palmy, najczęściej pomiędzy sę, ser, masło, jaja i chleb kupny. Wszystko to mieszkańcami różnych wsi, przetrwał w  pa- przyozdabiano bukszpanem. Zdarzało się, że rafii lisieckiej do czasów po II wojnie świa- ludzie ubożsi, nie mając wystarczającej ilości towej. Z  parafii morawickiej wyrugował go produktów, by zapełnić koszyk, na jego spód przed 1893 rokiem tamtejszy proboszcz, ks. kładli buraki, w ten sposób maskując biedę. Józef Krzemieński. Jak się okazało na krótko6. Na przełomie XIX i  XX wieku nasi przodko- wie nie wykonywali misternie zdobionych Z gałązek bagnięci po poświęceniu wyra- pisanek. O  ile jajka w  ogóle barwili, czynili biano małe krzyżyki, które w  wielkopiątko- to przez gotowanie ich w wywarze z siemie- wy ranek wbijano na krańcach pól, umiesz- nia lnianego, żyta czy łupin cebuli. Czasem czano w  węgłach chat, wtykano za obrazy, wcześniej malowali na skorupce roztopio- a  także zawieszano na strychach, by strze- nym woskiem narzędzia Męki Pańskiej. Je- gły zbiorów przed gradem, a domostw przed piorunami. Bazie połykano, co miało zapo- biec chorobom gardła i  febrze. Mieszkań- cy Mnikowa zapalonymi palmami okadzali drzewa w sadach – na dobry urodzaj. Od Wielkiego Czwartku do Wielkiej So- boty w kościołach parafialnych odbywały się uroczyste nabożeństwa paschalne. Pomińmy liturgiczną stronę Triduum, ograniczając się do świeckich tradycji ludowych. W Wielki Piątek przed świtem ludność wy- biegała z domów i udawała się do pobliskich 5 W tłumaczeniu na język polski antyfona ta brzmi następująco: „Dzieci hebrajskie, nio- sąc gałązki oliwne, wyszły naprzeciw Pana, wołając i mówiąc: «Hosanna na wysokości»” (Ks. J. Łaś, ks. S. Ziemiańsk i, Wysławiajmy Pana, Kraków 2005). 6 Autor Kroniki Cholerzyna Józef Bator wspo- mina o walkach na palmy młodych cholerzan z mnikowianami w dwudziestoleciu między- wojennym. ― 42 ―

Wielki Post i Wielkanoc pod koniec XIX wieku Grób Pański w kościele lisieckim (2018 rok) kapłanów i  pobożnych wiernych, huk nie cichł nawet w trakcie nabożeństwa. śli rodziców było na to stać, osobne koszyki przygotowywali także dla dzieci. Wkładano Naturalnie nie był to obyczaj bezpieczny, w nie pierniki i bułki. o  czym świadczy tragiczny wypadek, który wydarzył się w  Liszkach w  Niedzielę Wiel- Święcenia pokarmów dokonywali kapła- kanocną 1897 roku. Od sobotnich rezurekcji ni przed kościołami parafialnymi oraz przed zabawa trwała w najlepsze. Nikt nie przejął dworami, szkołami, domami sołtysimi itp. Po się zbytnio faktem, że raniony śrutem w gło- przyniesieniu do domu czekały one w  spi- wę parobek wił się z bólu. Niestety, nie był to żarniach do Wielkanocy. koniec nieszczęść w tym dniu. Podczas niesz- porów ktoś niefortunnie strzelił w kierunku W  Wielkim Tygodniu tradycyjnie odna- jednej z chat stojących w pobliżu kościoła. Su- wiano wnętrza domów i  sprzątano obejścia. cha słoma zapaliła się, a ogień błyskawicznie Pieczono kołacze z serem, a w bogatszych do- objął cały dach. Potem rozszerzył się na dwie mach także buchty i  baby z  rodzynkami na sąsiednie strzechy. Miejscowi strażacy szyb- stół wielkanocny. Stanowiły one wraz z zawar- ko uruchomili obie pompy ręczne. Wkrótce tością koszów podstawę świątecznego menu. przygalopowały sikawki gminne z Kaszowa, Kryspinowa i Cholerzyna. Pojawili się także Zwyczaj dzielenia się z domownikami jaj- strażacy z Piekar. Na szczęście wspólnymi si- kiem i dobrym słowem w omawianym okre- łami pożar udało się opanować. Kto wie, czy sie znany był tylko w niektórych wsiach na- nie od tej pory zwyczaj zaczął zanikać. szej gminy. Na pewno praktykowano go na terenie parafii lisieckiej. W niektórych miej- O  ile w  Wielką Niedzielę ze względu na scowościach kawałek poświęconego chleba ważne święto wszyscy pozostawali w  do- (ale nie pierwszą kromkę) podawano także mach, Śmiguśny Poniedziałek był czasem zwierzętom. W  razie choroby, szczególnie odwiedzin sąsiedzkich. To także czas figli w przypadku wzdęcia, czyli paskudnika, go- młodzieży. Chłopcy owijali się słomą, twarz spodarze podawali bydłu poświęconą sól. zakrywali sukienną maską i  chodzili po do- mach po tzw. śmiguście. „Przyszedłem tu po W  parafii lisieckiej długo utrzymywał śmiguście, ale mię też nie opuście, parę jajek się starodawny zwyczaj strzelania z  pistole- dajcie, do koszyka włóżcie” – zachęcali go- tów, samopałów i kluczy przez oba dni świąt spodarzy do hojności. wielkanocnych. W ten sposób zabawiano się przed domem, ale także w drodze do kościo- Z  wielkim zaangażowaniem kultywo- ła oraz przy świątyni. Często, ku zgorszeniu wano także zwyczaj polewania się wodą. Naturalnie najwięcej hektolitrów spływa- ło po dziewuchach. Gospodynie były z tego bardzo zadowolone. Nie wiadomo jed- nak, co je bardziej cieszyło, wróżba wyso- kiej mleczności krów czy też widomy znak atrakcyjności przemoczonych do suchej nitki córek. W  niektórych wsiach obecnej gminy lisieckiej polewanie trwało aż do Zielonych Świątek. ― 43 ―

Tajemnice Doliny Mnikowskiej Upływający czas zamazuje w  pamięci lu- Geograficzna bliskość teatru działań wo- dzi i  społeczności wydarzenia z  prze- jennych nie oznaczała wcale łatwości prze- szłych lat. Jedne nikną zupełnie, inne trwają rzucania posiłków. Granicy strzegły bowiem w postaci legend. Tak stało się również z hi- nie tylko wojska rosyjskie, ale także wzmoc- storią powstania wizerunku Matki Bożej Nie- nione siły austriackie. Większe ich grupy zo- pokalanie Poczętej w Skałkach Mnikowskich. stały rozlokowane m.in. w  Krzeszowicach Opowieści prawdziwe zostały zastąpio- i  Trzebini. Strefę przygraniczną przeczesy- ne przez barwne legendy. W  poszukiwaniu prawdy sięgnijmy do relacji mnikowiani- Dnem Doliny Mnikowskiej płynie potok Sanka na Wojciecha Czecha opublikowanej w 1913 roku w piśmie adresowanym do ludu „Ojczy- zna”, by posiłkując się faktami znanymi ską- dinąd, uporządkować naszą wiedzę. 22 stycznia 1863 roku Królestwo Polskie spłynęło krwią. Rozpoczęło się kolejne po- wstanie narodowe. Na pomoc walczącym ru- szyli ochotnicy z Galicji i Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Oddziały mające wesprzeć powstańców gromadziły się w  pobliżu kor- donów granicznych. Jeden z  takich obozów założono w  Kopieckim Lesie7 pod Krzeszo- wicami. Miejsce nie było wybrane przypad- kiem. Znajdowało się blisko granicy, a prze- bywające w  nim oddziały mogły liczyć na pomoc ze strony właściciela dóbr krzeszo- wickich hr. Adama Potockiego, który sprzy- jał powstaniu i wspierał je materialnie. 7 Las Kopiecki to część Lasu Zwierzynieckiego obejmująca teren Frywałdu. ― 44 ―

Tajemnice Doliny Mnikowskiej Matka Boża Skalska (2015 rok) wały patrole. Pochwyconych powstańców do broni. Idźmy razem do boju ramię w ramię aresztowano. Na przykład 8 kwietnia 1863 jako bracia jednej matki, w dłoni dłoń! Pod ha- roku z  Krzeszowic i  Liszek (siedziby powia- słem jedności wrogów zwyciężymy i wyprze- tów) przyprowadzono do Krakowa 22 po- my z ojczystych progów! Twardzi byli ojcowie wstańców pochwyconych przez straż granicz- nasi, twardzi i my bądźmy! Polska Polską jest, ną. Funkcjonowanie obozu w pobliżu granicy jak była, i da Pan Bóg, będzie żyła!”. stawało się coraz bardziej niebezpieczne. Nie było innej rady, należało przenieść miejsce Według relacji Wojciecha Czecha wejście koncentracji ochotników na południe. Zdecy- do zamienionej na koszary jaskini znajdowa- dowano się na okolice Mnikowa. Jak relacjo- ło się tuż przy wysokiej skale, którą hrabina nował na łamach „Ojczyzny” Wojciech Czech Potocka miała wybrać pod wymalowanie wi- (na podstawie wspomnień swego szwagra Ja- zerunku Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. kuba Morysa, który wstąpił ochotniczo w sze- Hrabiną tą miała być Julia Potocka, jednak regi powstańcze), nowy obóz założono w ska- żadna z  ówcześnie żyjących pań Potockich łach Doliny Mnikowskiej. Za koszary służyła linii krzeszowickiej nie nosiła tego imienia. głęboka jaskinia ciągnąca się pod terenem na- Jeżeli więc opowieść Czecha weźmiemy za leżącym do Czułowa. W niej urządzono także dobrą monetę, możemy się domyślać, że cho- kuchnię, zaopatrywaną w żywność przez oko- dziło o znaną z pobożności i ofiarności Zofię, liczną ludność. wdowę po Arturze Potockim. Legenda mówi, że malowidło miało być wotum dziękczyn- Dolina zmieniła się w plac ćwiczeń. Z jed- nym za uzdrowienie chorego dziecka, a miej- nej strony płynącej jej dnem rzeczki ćwiczyła sce, w którym wizerunek Matki Bożej został konnica, z drugiej strzelcy i kosynierzy. Autor wymalowany, hrabina zobaczyła we śnie, artykułu przekazuje nam nawet słowa, któ- a  potem ku swemu zaskoczeniu rozpoznała re dowódca oddziału zwykł był kierować do podczas wizyty w Dolinie Mnikowskiej. podwładnych przy okazji musztry: „Hej, roda- cy, do oręża! Kto dźwigać może pikę, kosę – Ostatecznie jednak obraz Maryi miał po- jawić się na skale nie z  polecenia hrabiny, ― 45 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE lecz z  inicjatywy powstańców, którzy wzię- Ojczyzno nasza, to ten duch narodu, co li sprawę w swoje ręce. W miejscu przygoto- żyje cudem wśród głodu i  chłodu, gdzie te wanym rok wcześniej przez wynajętych na kurhany, te smutne mogiły, co swobodności polecenie hrabiny kamieniarzy wizerunek obrońców przykryły. Najświętszej Panienki wymalował artysta uczestniczący w powstaniu. Czech nie pamię- Wy, polscy święci, wy, nasze rodaki, wspie- tał jego nazwiska. Pisał o nim jako o malarzu rajcie braci, brońcie nieboraki – niech nieprzy- żydowskiego pochodzenia. jaciel z wolnych już nie szydzi, niech się przed niebem i ziemią zawstydzi! Tradycja przypisuje autorstwo malowi- dła Waleremu Eljaszowi-Radzikowskiemu. Jedno Twe słowo, wielkich niebios Panie, Jednak ten pochodził z  rodziny szlacheckiej, w chwili nas z prochów wskrzesić będzie zdol- pieczętującej się herbem Ogończyk. Poza tym ne – a gdy zasłużym na Twe ukaranie, obróć według relacji Czecha wykonawca wizerun- nas w prochy, ale w prochy wolne! ku Matki Bożej miał pochodzić z  Warszawy i brać czynny udział w powstaniu, tymczasem Pieśń powyższa w  pamięci okolicznych Radzikowski urodził się i  mieszkał w  Krako- mieszkańców przetrwała dziesięciolecia. wie, a wybuch powstania zastał go złożonego Śpiewano ją u  stóp Matki Bożej Skalskiej, chorobą w  Monachium, gdzie studiował. Po wyglądając zmartwychwstania Ojczyzny. wyzdrowieniu działał za granicą jako wysłan- Na nurtujące wszystkich pytanie, kiedy Bóg nik Rządu Narodowego. Wynika z tego, że ma- wskrzesi Polskę, odpowiadały przepowied- lowidło na skale wykonał inny artysta. nie. Ale oddajmy głos Wojciechowi Czechowi, który tak na ten temat pisał: „I jest podanie, Nadeszła chwila poświęcenia skalnego że po upływie półwiekowego istnienia świę- obrazu. U  jego stóp zebrały się oddziały po- ty obraz naszej Matki będzie miał potrzebę wstańcze i tłumy włościan z okolicznych te- nowej restauracji, podobnie jak «Królestwo renów. Po raz pierwszy w  niebo popłynęła Polskie i  dzieci moje, krwią przenajdroższą pieśń-modlitwa: Syna mego odkupione, będą potrzebowały nowego odbudowania i nowej restauracyi»”. Najświętsza Dziewico! Gdzie się tylko zda- rzy, czy w  kraju Polskim, czy w  kraju żegla- I  rzeczywiście, 50 lat po namalowaniu rzy – gdziekolwiek słyniesz litości i  cudem, wizerunku Matki Bożej Skalskiej przepo- uczciwszy Twe imię, połączym się z ludem. wiednia się spełniła, w  pole ruszyły wielkie armie europejskie, a parę kilometrów od Do- Wieżo Dawidowa, potężna w  obronę, na linki, gościńcem z Krakowa, przez Liszki na którąkolwiek jadę świata stronę, wszędzie Czernichów przemaszerowali duchowi spad- Twe imię lud Twój błogosławi, cuda Twoje kobiercy powstańców 1863 roku, którzy „na głosi, łaski Twoje sławi. stos rzucili swój życia los”. Cztery lata póź- niej Polska odrodziła się. Ty zlitowanie Boże nam przynosisz, Ty z nami płaczesz, Ty za nami prosisz, z różdż- Nie ziściła się niestety druga przepo- ką oliwną, biała Gołębico, zlatujesz ku nam, wiednia zanotowana przez autora artykułu niebieska Dziewico! – tj. wizerunek Matki Bożej Skalskiej nie stał się „słynnym na cały kraj Polski”, a tym bar- Woła do Ciebie ziemia nasza cała, Matko dziej „na cały świat katolicki”. Ale może i to litości, w miłosierdziu stała! Ratuj, ach! ratuj proroctwo spełni się, tyle że z większym po- i  bądź tarczą naszą, i  ukaż łaskę nad krainą ślizgiem czasowym? Kto wie! Czy to jednak naszą! w  ogóle jest jeszcze możliwe, skoro tamten powstańczy obraz już nie istnieje. Zniknął Życie nam z krzyża, Syna Twego znaku… pod pędzlem osoby, która przemalowała go Pod takiem hasłem nie zginiesz, Polaku! Ratuj w drugiej połowie XX wieku. nas, ratuj w ostatniej godzinie, a smutek du- szy, jak zły sen przeminie. ― 46 ―

Matka Boża Skalska dziełem Izydora Jabłońskiego Po czterech latach od ukazania się na ła- nie w opublikowanych pracach Grabowskie- mach „Ziemi Lisieckiej” artykułu Tajem- go należy szukać pożądanego dowodu, lecz nice Doliny Mnikowskiej wracam do tema- w rękopisach, które pozostawił po sobie. tu, by podzielić się z czytelnikami wynikiem moich poszukiwań autora namalowanego Grabowskiego, o  czym już kiedyś wspo- w  1863 roku wizerunku Matki Bożej Skal- minałem8, łączyła wielka przyjaźń z  ple- skiej. Był nim krakowski artysta, profesor banem lisieckim ks. Józefem Raciborskim. Szkoły Sztuk Pięknych – Izydor Jabłoński. Księgarz często odwiedzał starszego kapła- na. Czasem towarzyszyła mu żona i  dzieci. W  literaturze, przede wszystkim krajo- Wielokrotnie wszyscy udawali się do Dolin- znawczej, pokutuje przekonanie, że twórcą ki Mnikowskiej, by podziwiać piękno „ska- pierwszego, nieistniejącego już malowidła Nie- listego parowu”. Śmierć ks. Raciborskiego pokalanej w  Dolinie Mnikowskiej był Wale- w  1840 roku położyła kres tym wspólnym ry Eljasz-Radzikowski. Nie dziwi to, skoro już wyprawom. Przez długi czas Grabowski nie w wydanym w roku 1902 Ilustrowanym prze- wracał w te strony. Dopiero 21 sierpnia 1864 wodniku po m. Krakowie i okolicy autorstwa Jó- roku, w  wieku 82 lat, wybrał się ponownie zefa Jezierskiego można przeczytać: „Na jednej do Mnikowa. Jak przed laty towarzyszyła mu ze skał znajduje się na olbrzymiej wygładzonej rodzina, jednak już nie żona, która zmarła, powierzchni obraz Panny Maryi, malowany lecz dzieci, wnuki i prawnuki, razem 16 osób. przez W. Eliasza”. Za inicjałem imienia może ukrywać się zarówno Walery Eljasz-Radzikow- Skałki znowu wywarły na sędziwym księ- ski, jak i jego ojciec Wojciech. W rzeczywistości garzu ogromne wrażenie. Tym razem mógł jednak żaden z nich nie był twórcą Matki Bo- podziwiać nowy element krajobrazu: „Ktoś żej – Nadziei Powstańców. A teraz argumenty… w Mnikowie natchniony wyższem uczuciem, padł na szczęśliwą myśl nadania mieyscu Ambroży Grabowski, krakowski księgarz temu uroczystego namaszczenia. – Na pro- i  historyk, znany był z  wielkiej pasji tury- stopadłey ścianie jedney z skał, za jego wpły- styczno-krajoznawczej. Uwielbiał wędrować wem, malarz Izydor Jabłoński z  Krakowa r. po Małopolsce, a okolice Krakowa nie miały 186… wymalował oleynemi farbami wizeru- dla niego tajemnic. W  swojej książce Histo- ryczny opis miasta Krakowa i jego okolic opi- 8 Patrz rozdział O jednym z plebanów lisieckich, sał kilka miejsc godnych zwiedzenia. Jednak s. 133–135. ― 47 ―

ZIEMIA LISIECKA. LUDZIE – HISTORIA – TRADYCJE Matka Boża Nadzieja Powstańców wersja oryginalna (fragment pocztówki) nek Najśw. Panny w  postawie stojącej, może zapiskowi posuniętego w latach Grabowskie- większey jak naturalna wielkości: i  rzeczy- go można ufać. Jak najbardziej! Do końca ży- wiście obraz ten matki dziewicy, rozlał nad cia zachował on sprawność umysłu. Jednak tą doliną niewymowną uroczość, która ser- reguły warsztatu historyka każą wszelkie in- ce człowieka, do rzewnej usposabia zadumy” formacje sprawdzać w innych źródłach. Pożą- – zanotował na karcie wklejonej później do dane potwierdzenie znalazłem we lwowskim teki: „Zapiski rozmaitej – naszej i obcej treści”. „Przeglądzie” z 8 września 1863 roku oraz Pa- miętniku Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięk- Poza nazwiskiem autora malowidła no- nych w Krakowie 1854-1904 autorstwa dr. tatka właściwie niewiele wnosi do naszej Emmanuela Świeykowskiego. Oba wskazują wiedzy na temat genezy malunku. Nawet Jabłońskiego jako twórcę malowidła. datę jego powstania pan Ambroży pozosta- wił wykropkowaną. Jednak słowa Grabow- Myślę, że przytoczone fakty rozstrzyga- skiego „ktoś w Mnikowie” sugerują, że inicja- ją kwestię autorstwa wizerunku Matki Bo- tora sporządzenia wizerunku Niepokalanej żej Skalskiej. Dodajmy jeszcze, że uważany należy szukać wśród ludności miejscowej. Ze dotąd za twórcę malowidła Walery Eljasz- względu na rozmach przedsięwzięcia i  jego -Radzikowski w  1863 roku przebywał za koszty poszukiwania możemy zawęzić do granicą, gdy tymczasem Izydor Jabłoński po- mieszkańców mnikowskiego dworu. W  tym zostawał w kraju. Co więcej, działał w szere- czasie folwark dzierżawił wielki patriota gach tajnej organizacji podziemnej9, a jeżeli i znamienity gospodarz Felicjan Szybalski. 9 Patrz: Józef Białynia Chołodecki, Pamiętnik Na razie odłóżmy kwestię fundatora powstania styczniowego, Lwów 1913, s. 237. i wróćmy do osoby malarza. Ktoś zapyta, czy ― 48 ―

Matka Boża Skalska dziełem Izydora Jabłońskiego przypomnimy sobie informacje przekazane wznosi ona w górę, modląc się, jakby czeka- przez Wojciecha Czecha w  czasopiśmie dla ła na wyrok Boga – czy niewola i  związane ludu „Ojczyzna” z 1913 roku, autorem obra- z nią cierpienia nadal mają być udziałem Po- zu miał być powstaniec10. laków, czy też nadszedł koniec ich niedoli. Istnieje tu niewątpliwie nawiązanie do mo- Pozostaje kwestia inicjatora powstania tywów występujących w  plastyce powstań- obrazu. Wydaje się, że popularną wśród czej oraz żałobnej biżuterii. miejscowej ludności opowieść o śnie pani Po- tockiej należy włożyć między bajki. Domnie- Niedługo po uroczystym poświęceniu ma- mana prawdziwa historia jest jednak dość lowidła obóz powstańczy został przeniesiony zbliżona do legendarnej, co moim zdaniem w inne miejsce, by uchronić go przed dekon- wskazuje na jej autentyczność. Według re- spiracją. Na miejscu pozostała Matka Boża – lacji spisanej w  1893 roku przez miejscową Nadzieja Powstańców, przed którą miejscowi nauczycielkę Antoninę Munkaczy w  odpo- modlili się o  wolność ojczyzny oraz w  pry- wiedzi na ankietę etnograficzną Matka Boża watnych intencjach. Wbrew przepowiedni Jej rzeczywiście ukazała się we śnie, ale nie Julii mnikowski wizerunek nie rozpowszechnił się Potockiej, a Izabelli Szybalskiej, żonie wspo- w całym kraju, lecz, co gorsza, w latach 60. XX mnianego dzierżawcy Morawicy i Mnikowa. wieku został zniszczony, brutalnie skuty, a na- Wizja senna musiała być na tyle sugestywna, stępnie zastąpiony nowym. że Szybalscy postanowili ufundować naskal- ne malowidło Niepokalanej. Na koniec przybliżmy życiorys twórcy wizerunku Matki Bożej Skalskiej. Izydor Ja- Spróbujmy zatem odtworzyć prawdopo- błoński urodził się w 1835 roku w Krakowie. dobny przebieg wydarzeń sprzed ponad 150 W latach 1849-1857 studiował w krakowskiej lat. Jest wiosna lub lato 1863 roku. Ochotni- Szkole Sztuk Pięknych. Potem dzięki prywat- cy z Galicji spływają w pobliże granicy z Kró- nemu stypendium uczył się w  akademii mo- lestwem Polskim i  czekają na przerzut za nachijskiej. W  1859 roku odbył podróż do kordon. Jednym z  koordynatorów akcji wy- Włoch. Na dłużej zatrzymał się w  Rzymie, syłania powstańczych oddziałów do Kongre- gdzie uczęszczał na zajęcia w  Akademii św. sówki, a  zarazem ich przewodnikiem, jest Łukasza. W połowie następnego roku udał się były weteran powstania węgierskiego 1848 na Wschód. Zwiedził Ateny, Konstantynopol roku, Felicjan Szybalski. Przez pewien czas i Jerozolimę. Po powrocie do Polski zamiesz- obóz szkoleniowy znajdował się w  pobliżu kał w Krakowie. W latach 1862-1863 pracował dzierżawionego przez niego folwarku, czyli nad ozdobieniem sklepienia w  kościele oo. w Skałkach Mnikowskich. W tym czasie Szy- misjonarzy na Stradomiu. W tym czasie dzia- balski zleca zaangażowanemu w działalność łał także w konspiracji niepodległościowej. konspiracyjną młodemu artyście, Izydoro- wi Jabłońskiemu, namalowanie na jednej ze Specjalnością Jabłońskiego stało się ma- skał wizerunku Niepokalanej. Ze względu na larstwo religijne. Malował w  kościołach okoliczności polityczne oraz życzenie funda- polichromie oraz obrazy. W  1877 roku, na torów artysta przedstawia Matkę Boską jako wniosek dyrektora Szkoły Sztuk Pięknych Nadzieję Powstańców, trzymającą w  ręku w  Krakowie Jana Matejki, objął obowiąz- koronę cierniową, narzędzie męki Jej Syna, ki profesora tej uczelni. Przy okazji nale- a w symbolice polskiej znak cierpień narodu ży wspomnieć, że obaj artyści przyjaźnili zniewolonego przez trzech zaborców. Oczy się ze sobą jeszcze od czasów studenckich. Po śmierci Matejki Jabłoński spisał swoje 10 Błędne okazały się zatem informacje W. Cze- wspomnienia o wybitnym koledze. W poło- cha mówiące o warszawskim i żydowskim po- wie 1895 roku ze względu na zły stan zdro- chodzeniu artysty. wia przeszedł w  stan spoczynku. Zmarł w 1905 roku. ― 49 ―