1700vLu0ui351g6b2P1B

ก เอกสารประกอบการสอน การพัฒนาการทอ่ งเทยี่ วอยา่ งย่ังยืน Sustainable Tourism Development ศราวุธ ผวิ แดง บธ.ม. บรหิ ารธุรกจิ มหาบัณฑิต (การจดั การการทอ่ งเท่ยี ว) คณะวิทยาการจดั การ มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี 2558

ก คานา เอกสารประกอบการสอนวิชาการพัฒนาการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืนเล่มนี้ ได้เรียบเรียงข้ึนเพื่อ วัตถุประสงค์ในการเป็นเอกสารประกอบการสอนในรายวิชาการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (Sustainable Tourism Development) รหัสวิชา TM 12203 โดยมีเน้ือหาที่เก่ียวข้องกับความ เป็นมาของการท่องเท่ียวแบบย่ังยืน องค์ประกอบของการพัฒนาการท่องเท่ียวแบบย่ังยืน การท่องเท่ียวชุมชน การมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถ่ินในการจัดการการท่องเท่ียวแบบยั่งยืน การวางแผนพัฒนาการท่องเท่ียวอย่าง ย่ังยืน องค์ประกอบของแผนกลยุทธ์ในการพัฒนาการท่องเท่ียวแบบย่ังยืน การพัฒนาการมีส่วนร่วมทางการ ท่องเที่ยวของชุมชน การเขียนแผนพัฒนาการท่องเท่ียว ผลกระทบจากการท่องเที่ยว ซ่ึงจะเป็นประโยชน์แก่ผู้ ศึกษาและผสู้ นใจท่วั ไป ผู้เรียบเรียงขอกราบขอบพระคุณทุกๆท่าน ท่ีมีส่วนสนับสนุนในการเรียบเรียงเอกสารประกอบการ สอนฉบับน้ีจนสาเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี หากมีข้อผิดพลาดประการใดผู้เรียบเรียงข้อรับผิดชอบทั้งหมดและหาก ท่านใดมีข้อเสนอแนะเพิ่มเติมท่ีจะนามาปรับปรุงเอกสารฉบับนี้ให้ดีย่ิงข้ึนต่อไปผู้เรียบเรียงยินดีน้อมรับและ ขอขอบคณุ ในความอนเุ คราะห์นน้ั มา ณ โอกาสนี้ด้วย ศราวุธ ผวิ แดง 24 กนั ยายน 2558

ข หน้า สารบัญ ก ข คานา............................................................................................................................. .... ฉ สารบญั ............................................................................................................................. ญ สารบัญภาพ..................................................................................................................... ฎ สารบญั ตาราง.................................................................................................................. แผนบริหารการสอนประจารายวิชา................................................................................ 1 3 แผนบรหิ ารการสอนประจาบทที่ 1.................................................................................. 3 บทท่ี 1 ความเป็นมาของการท่องเท่ียวแบบย่งั ยนื ......................................................... 9 13 ประวตั คิ วามเปน็ มาของการท่องเทย่ี วแบบย่ังยืน............................................... 14 วาระ 21 (Agenda 21) กบั การท่องเทีย่ วอยา่ งยัง่ ยืน...................................... 22 แนวคิดและความหมายของการท่องเทย่ี วอย่างยงั่ ยืน........................................ การให้คาจากัดความของการทอ่ งเทีย่ วอยา่ งยั่งยนื ............................................ 26 ความหมายของการท่องเท่ยี วยั่งยนื ................................................................... 29 ความจาเปน็ ทจี่ ะตอ้ งมีการท่องเท่ียวอย่างยง่ั ยนื ............................................... 30 หลกั การจดั การทอ่ งเทย่ี วแบบยัง่ ยืน................................................................. 31 บทสรุป............................................................................................................ . แบบฝกึ หัดท้ายบท............................................................................................ 32 เอกสารอ้างองิ ................................................................................................... 34 34 แผนบริหารการสอนประจาบทที่ 2.............................................................................. 36 บทท่ี 2 องคป์ ระกอบของการพฒั นาการท่องเที่ยวอย่างย่ังยนื .................................. 38 39 ความหมายของการพัฒนา................................................................................. 40 ลกั ษณะของการพฒั นา....................................................................................... 44 การพัฒนาอย่างย่ังยนื ......................................................................................... 46 องค์ประกอบของการพฒั นาอยา่ งย่ังยืน............................................................. 50 แนวทางการขบั เคล่ือนการพัฒนาอยา่ งยง่ั ยืนเพ่ือการท่องเทย่ี วของไทย............ 51 องค์ประกอบของการพัฒนาการทอ่ งเทย่ี วแบบยัง่ ยืน........................................ 52 แนวคดิ เก่ียวกับการพัฒนาการทอ่ งเที่ยวแบบยง่ั ยืน.......................................... 53 ข้อควรคานึงของการพัฒนาการทอ่ งเท่ียวแบบยงั่ ยืน......................................... บทสรุป.............................................................................................................. แบบฝกึ หดั ท้ายบท............................................................................................. เอกสารอา้ งองิ ....................................................................................................

สารบญั (ตอ่ ) ค แผนบริหารการสอนประจาบทท่ี 3................................................................................. หน้า บทท่ี 3 การท่องเที่ยวชุมชน........................................................................................... 54 55 หลกั การและความหมายของการทอ่ งเทีย่ วโดยชมุ ชน....................................... 55 ความหมายของการท่องเท่ยี วโดยชมุ ชน............................................................ 56 การท่องเทยี่ วชมุ ชนมขี ้อดหี รือข้อเสยี อย่างไร................................................... 58 หลกั ในการวางแผนพัฒนาการท่องเทย่ี วชมุ ชน................................................. 68 องค์ประกอบและขน้ั ตอนการพัฒนาการทอ่ งเที่ยวชมุ ชน................................. 71 บทสรปุ .............................................................................................................. 76 แบบฝึกหดั ท้ายบท............................................................................................. 77 เอกสารอ้างอิง.................................................................................................... 78 แผนบรหิ ารการสอนประจาบทที่ 4................................................................................. 79 บทที่ 4 การมสี ว่ นร่วมของชมุ ชนทอ้ งถนิ่ ในการจัดการการท่องเท่ียวอยา่ งย่งั ยนื ....... 81 81 ความหมายของการมีสว่ นร่วม........................................................................... 83 ความหมายของการมีส่วนร่วมของชุมชน.......................................................... 85 ลักษณะและขน้ั ตอนการมสี ่วนร่วม................................................................... 90 ประโยชนข์ องการมสี ว่ นร่วมของประชาชน..................................................... 91 แนวคิดเกี่ยวกบั การมีสว่ นร่วมของชมุ ชนในการจัดการการท่องเทย่ี ว............... 93 ผู้มสี ว่ นเกย่ี วข้องหลกั ในการจัดการการท่องเท่ยี วชมุ ชน................................... 96 วิธีการในการทจี่ ะนาผู้ที่มสี ว่ นเกยี่ วขอ้ งเขา้ มามสี ว่ นร่วม.................................. 99 บทสรุป.............................................................................................................. 100 แบบฝึกหดั ทา้ ยบท............................................................................................. 101 เอกสารอ้างอิง................................................................................................... 102 แผนบริหารการสอนประจาบทท่ี 5............................................................................... 104 บทท่ี 5 การวางแผนพฒั นาการท่องเท่ยี วอยา่ งยงั่ ยนื .................................................. 104 กระบวนการการพัฒนาแหลง่ ท่องเทีย่ วสคู่ วามยั่งยนื ........................................ 107 พฒั นาอยา่ งไรสกู่ ารทอ่ งเท่ยี วชุมชนอย่างย่ังยนื ............................................... 110 ขน้ั ตอนในการพัฒนาสู่การท่องเท่ียวชมุ ชน..................................................... 114 ต้นทุนและผลประโยชน์จากการทอ่ งเที่ยว........................................................ 117 การวางแผนกลยุทธ์การท่องเทีย่ วอย่างยง่ั ยืนในเชิงบรู ณาการ........................... 118 เนื้อแท้ของแผนการท่องเทยี่ วเชงิ ยุทธศาสตร์.................................................... หลักการของการวางแผนเชงิ กลยุทธ.์ ................................................................

ง หนา้ 119 สารบัญ (ต่อ) 121 123 การวางแผนท่องเท่ยี วเชงิ กลยุทธ์-กระบวนการปฏบิ ตั ิ...................................... 124 การจดั ทานโยบายดา้ นการท่องเทีย่ ว.................................................................. 125 บทสรุป.............................................................................................................. 126 แบบฝึกหัดทา้ ยบท............................................................................................. 128 เอกสารอา้ งองิ .................................................................................................... 128 แผนบรหิ ารการสอนประจาบทที่ 6................................................................................. 143 บทท่ี 6 องคป์ ระกอบของแผนกลยทุ ธ์ในการพฒั นาการทอ่ งเทีย่ วแบบย่งั ยืน............. 144 โครงสรา้ งพืน้ ฐานเพ่ือการทอ่ งเท่ียว................................................................. 146 มลภาวะ สงิ่ อานวยความสะดวกและการบริการ................................................ 147 ทพี่ กั อาศัย........................................................................................................ 151 การวิเคราะหด์ ้านอปุ สงค์ตามสภาพทีเ่ ปน็ จรงิ .................................................. 151 การพัฒนาทพ่ี ักของนกั ทอ่ งเที่ยว ร้านอาหาร การจับจา่ ยซื้อของ..................... 153 บริการท่องเทย่ี วและบรษิ ัททัวร์....................................................................... 153 การนันทนาการและการบนั เทิง........................................................................ 157 ระบบการดูแลสุขภาพ เหตุฉุกเฉิน ระบบความปลอดภยั ................................. 158 แหลง่ ท่องเท่ยี ว................................................................................................. 159 บทสรปุ .............................................................................................................. แบบฝกึ หดั ทา้ ยบท............................................................................................. 160 เอกสารอา้ งองิ .................................................................................................... 162 163 แผนบริหารการสอนประจาบทท่ี 7............................................................................... 164 บทที่ 7 การพฒั นาการมีสว่ นรว่ มทางการทอ่ งเทีย่ วของชุมชน................................. 167 169 การพัฒนาการมีสว่ นรว่ มทางการท่องเที่ยวของชุมชน...................................... 174 การประเมนิ ศักยภาพความพร้อมทางการท่องเที่ยวแบบยัง่ ยืนของชุมชนท้องถ่ิน การเตรียมความพร้อมทางการท่องเทย่ี วของชมุ ชนท้องถ่ิน................................ 176 การพฒั นาชมุ ชนท้องถ่ินเพ่ือให้สามารถรองรบั นักท่องเท่ยี วคุณภาพ......... 177 แนวทางการพัฒนาองคืกรปกครองสว่ นท้องถ่นิ เพ่อื สร้างศักยภาพการพัฒนา..... 178 การท่องเทยี่ วส่คู วามยง่ั ยนื แนวคดิ การมสี ว่ นรว่ มในการพัฒนาการท่องเทย่ี วแบบยั่งยืนสูช่ มุ ชนท้องถ่ิน..... บทสรุป.............................................................................................................. แบบฝึกหัดทา้ ยบท............................................................................................. เอกสารอ้างองิ ...................................................................................................

แผนบรหิ ารการสอนประจาบทท่ี 8............................................................................... จ บทที่ 8 การเขียนแผนพัฒนาการทอ่ งเท่ียว................................................................. 179 การพฒั นาแผนการทอ่ งเที่ยว............................................................................ 181 181 รปู แบบและโครงสรา้ งสว่ นประกอบของแผนดา้ นดา้ ยภาพ.............................. 183 185 กลยุทธก์ ารพฒั นาด้านกายภาพ.................................................................... .... 187 188 การวางแผนและการพัฒนารีสอร์ท.................................................................. 196 201 สิง่ ทีต่ ้องพิจารณาในการวางแผน..................................................................... 179 181 การบริหารจัดการแหลง่ ท่องเที่ยว.................................................................... 181 183 การนาแผนการพฒั นาการทอ่ งเทีย่ วไปปฏบิ ตั ิ.................................................. 200 แผนบริหารการสอนประจาบทท่ี 9............................................................................... 203 บทท่ี 9 ผลกระทบจากการท่องเทีย่ ว......................................................................... 204 222 ผลกระทบจากการท่องเทย่ี ว............................................................................ 226 การประเมินผลกระทบจากการท่องเทีย่ ว........................................................ ผลกระทบของการทอ่ งเที่ยวตอ่ ชมุ ชนทอ้ งถิ่น................................................ บทสรุป.............................................................................. ............................... แบบฝกึ หดั ท้ายบท............................................................................................ เอกสารอา้ งองิ ................................................................................................... บรรณานุกรม............................................................................................................ ..... ประวัตผิ เู้ ขียน................................................................................................................

ฉ สารบญั ภาพ ภาพที่ หน้า ภาพที่ 1.1 ววิ ฒั นาการแนวคดิ เก่ียวกบั การพฒั นาการทอ่ งเทยี่ วอยา่ งยั่งยนื 4 ภาพท่ี 1.2 กรอบแนวคิดของมมุ มองการทอ่ งเทย่ี วเชิงอนรุ กั ษ์ 7 ภาพที่ 1.3 รูปแบบกิจกรรมการท่องเทีย่ วเชิงอนุรกั ษ์ 8 ภาพท่ี 1.4 ความย่ังยนื และกลุ่มทุนตา่ งๆ 12 ภาพท่ี 1.5 นยิ ามท่องเทยี่ วอย่างยงั่ ยนื ของจดุ หมายปลายทางการ 14 ภาพที่ 1.6 การทอ่ งเที่ยวอย่างยั่งยนื 16 ภาพที่ 1.7 การทอ่ งเทยี่ วอย่างยงั่ ยืน บ้านบุไทรโฮมสเตย์ 17 ภาพที่ 1.8 การให้ความรู้ในด้านการท่องเท่ยี วอยา่ งยั่งยืนกบั เยาวชน 20 ภาพท่ี 1.9 ชาวไตห้ วันนับพนั แหร่ มุ จบั โปเกมอน 21 ภาพที่ 1.10 การทอ่ งเทย่ี วแบบยั่งยนื เก่ียวพนั กบั กลุ่มผ้มู สี ่วนได้สว่ นเสียหลายกลุม่ 22 ภาพที่ 1.11 หลักการสาหรับการท่องเทย่ี วอยา่ งยงั่ ยนื 23 ภาพท่ี 2.1 องคป์ ระกอบหลัก 5 ดา้ นของการพัฒนาชมุ ชน 32 ภาพท่ี 2.2 การพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยัง่ ยืนโดยรว่ มประกอบอาหาร 33 ประจากลุ่มชาติพันธไ์ุ ทดา ภาพที่ 2.3 ลักษณะของการพฒั นา 34 ภาพที่ 2.4 การพัฒนาศกั ยภาพการท่องเทย่ี วชุมชนเชงิ สรา้ งสรรค์ 35 ภาพท่ี 2.5 องคป์ ระกอบหลักของการพัฒนาการท่องเที่ยวแบบย่ังยนื 37 ภาพท่ี 2.6 แผนผังการพัฒนาอยา่ งยั่งยนื ใน 37 ภาพท่ี 2.7 การพัฒนาอย่างย่ังยนื 42 ภาพที่ 2.8 ความสัมพนั ธ์ระหว่างการท่องเที่ยวอย่างยั่งยนื และการทอ่ งเที่ยวประเภทอ่ืนๆ 44 ภาพท่ี 2.9 การพัฒนาการท่องเท่ียวอย่างยืนยืนโดยคานึงถึงสภาพแวดล้อมโดยรวมของพนื้ ท่ี 45 ภาพที่ 2.10 ประเด็นโตเ้ ถียงในการพัฒนาการท่องเทยี่ วอย่างยัง่ ยืน 46 ภาพที่ 3.1 การท่องเทย่ี วชุมชนกล่มุ ชาติพันธ์ไุ ทดา 54 ภาพท่ี 3.2 ผลกระทบการจดั การท่องเท่ียวชุมชน 55 ภาพท่ี 3.3 การทอ่ งเทย่ี วชุมชน กลมุ่ ชาติพนั ธ์ไุ ทดา 61 ภาพที่ 3.4 หลักในการวางแผนพัฒนาการทอ่ งเทยี่ วชุมชน 63 ภาพที่ 3.5 การคน้ หาอัตลกั ษณข์ องชุมชนเพ่ือพฒั นาส่กู ารทอ่ งเทีย่ วเชงิ สรา้ งสรรค์ 64 ภาพที่ 3.6 กระบวนการพฒั นาการทอ่ งเท่ียวชุมชน 69 ภาพที่ 3.7 หลักการท่องเที่ยวชุมชน 70

ช สารบัญภาพ (ต่อ) ภาพท่ี หน้า ภาพท่ี 4.1 การมีส่วนรว่ มของชมุ ชนในการวางแผนการท่องเทยี่ วชุมชนเชงิ สรา้ งสรรค์ 79 ภาพท่ี 4.2 แสดงระดับการมสี ว่ นรว่ มของประชาชน 80 ภาพที่ 4.3 ผูม้ ีสว่ นเกีย่ วข้องหลกั ของการจัดการการท่องเที่ยวชุมชน 86 ภาพท่ี 4.4 การมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชนในการถา่ ยทอดภมู ิปัญญา 86 ภาพท่ี 4.5 การมสี ่วนรว่ มของชุมชนในการจดั การการท่องเทย่ี วเชงิ สรา้ งสรรค์ 88 ภาพท่ี 4.6 การประชุมผ้มู ีสว่ นเกีย่ วข้องในการจัดทาแผนยุทธศาสตร์ 90 การทอ่ งเที่ยวจังหวดั อดุ รธานี 91 ภาพท่ี 4.7 ผ้ทู ่เี ข้ามามีส่วนรว่ มในการดาเนินงาน 98 ภาพท่ี 5.1 กระบวนการการพัฒนาแหลง่ ท่องเทย่ี วสูค่ วามยัง่ ยนื 99 ภาพท่ี 5.2 แนวคิดการวางแผนการจดั การจดุ หมายปลายทาง 101 ภาพที่ 5.3 การต้อนรับนักท่องเที่ยวจากประเทศเกาหลใี ต้ โดยการแลกเปลย่ี นวฒั นธรรม 102 ภาพที่ 5.4 การเขา้ ถงึ แหล่งท่องเทย่ี วเชงิ วฒั นธรรม 102 ภาพที่ 5.5 การจดั การที่พักแบบโฮมสเตย์ 104 ภาพที่ 5.6 ประเพณีแหต่ น้ ดอกไม้ 106 ภาพที่ 5.7 รายละเอยี ดการขอความคดิ เหน็ จากชุมชน 107 ภาพที่ 5.8 ต้นทนุ และผลประโยชน์จากการพฒั นาการทอ่ งเที่ยวในดา้ นต่างๆ 111 ภาพที่ 5.9 ปัจจัยท่ีนาไปสูค่ วามล้มเหลวของการวางแผนแบบดั้งเดิม 116 ภาพที่ 5.10 กระบวนการวางแผนท่องเทย่ี ว 123 ภาพที่ 6.1 โครงสรา้ งพ้นื ฐานเพื่อการท่องเทีย่ ว 125 ภาพที่ 6.2 โครงสร้างพื้นฐานเพื่อการท่องเท่ียว 126 ภาพท่ี 6.3 ความร้เู บอื้ งตน้ เกี่ยวกับการขนสง่ เพือ่ การท่องเทย่ี ว 127 ภาพท่ี 6.4 ตัวอย่างสายการบินภายในประเทศ 133 ภาพท่ี 6.5 การบาบดั และกาจัดน้าเสยี 134 ภาพท่ี 6.6 อีกด้านของงานฟูลมนู ปาร์ตี้ 137 ภาพที่ 6.7 โครงสร้างพ้ืนฐานเพ่ือการทอ่ งเท่ียว 161 ภาพที่ 7.1 แนวทางการดาเนนิ งานดา้ นการพฒั นาการท่องเท่ียว 164 ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 166 ภาพที่ 7.2 บทบาทขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่นิ ต่อการพฒั นาการท่องเท่ียวอย่างยัง่ ยนื ภาพที่ 7.3 แนวทางการพฒั นาองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเพ่อื สรา้ งศกั ยภาพ 167 การพฒั นาการท่องเท่ียวสคู่ วามยัง่ ยืน ภาพท่ี 7.4 แนวคดิ Demand Based to Supply-Based

ฌ สารบัญภาพ (ตอ่ ) ภาพท่ี หน้า ภาพท่ี 7.5 การปรบั มมุ มอง/วิสยั ทัศนก์ ารพัฒนาการท่องเทย่ี ว 167 ขององค์กรปกครองส่วนทอ้ งถ่นิ ภาพท่ี 8.1 ทิวทศั นแ์ ม่นา้ โขงเมื่อคร้งั ยงั ไม่ไดร้ ับการพฒั นาจุดชมววิ ผาตากเสื้อ 179 ภาพท่ี 8.2 การเปรยี บเทียบกระบวนการบรหิ ารยทุ ธศาสตร์ที่ประกอบด้วย 3-5 ขัน้ ตอน 195 ภาพที่ 8.3 กระบวนการบรหิ ารยุทธศาสตรท์ ปี่ ระกอบด้วย 4 ขน้ั ตอน 196 ภาพที่ 8.4 4 ความสมั พนั ธ์ระหวา่ งกระบวนการบริหารยทุ ธศาสตร์ 197 ทป่ี ระกอบด้วย 4 ขัน้ ตอนกบั การวางแผนยุทธศาสตรท์ ี่ประกอบดว้ ย 5 ข้ันตอน ภาพท่ี 9.1 ปัญหาขยะจากการท่องเทยี่ ว 205 ภาพที่ 9.2 การดแู ลความปลอดภยั ให้กบั นักท่องเทยี่ ว 209

ญ สารบัญตาราง ตาราง หน้า ตารางที่ 1.1 คาจากัดความการทอ่ งเท่ยี วอย่างย่งั ยืน 18 ตารางที่ 1.2 เปรยี บเทียบการท่องเทยี่ วแบบย่ังยนื กับการท่องเที่ยวรปู แบบอน่ื 21 ตารางที่ 2.1 องคป์ ระกอบของการพฒั นาอย่างยง่ั ยืน 38 ตารางที่ 3.1 ทัศนคตโิ ดยรวมในแงบ่ วกเกยี่ วกบั การท่องเที่ยวชมุ ชน 56 ตารางที่ 3.2 ทศั นคติโดยรวมในแงล่ บเกยี่ วกบั การท่องเทีย่ วชุมชน 57 ตารางท่ี 3.3 คาถามท่ีสามารถนามาใช้ในการตีความแบบสว็อทได้ 59 ตารางที่ 3.4 ตวั อยา่ งคาถามท่เี กี่ยวกบั การตีความระหวา่ งผลเสยี และผลประโยชน์ 60 ทีอ่ าจเกิดขนึ้ ในชุมชน 65 ตารางท่ี 3.5 การค้นหาสิง่ ที่ทาให้ชมุ ชนและสถานทนี่ ้ันพิเศษขนึ้ มากกวา่ ท่อี ่นื 65 ตารางท่ี 3.6 คาถามเพื่อเข้าใจคณุ ค่าของชุมชนและส่ือสารคุณคา่ ของชมุ ชนตอ่ ภายนอก 67 ตารางท่ี 3.7 ลาดับขัน้ ตอนการพฒั นาการท่องเทยี่ วชุมชน 156 ตารางที่ 7.1 ศักยภาพความพร้อมของชมุ ชน 207 ตารางท่ี 9.1 การประเมินผลกระทบการท่องเที่ยว 210 ตารางท่ี 9.2 การประเมินผลกระทบสังคมและเศรษฐกจิ (Social and Economic) 211 ตารางท่ี 9.3 การประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม (Environmental Impacts Matrix) 212 ตารางท่ี 9.4 การแยกแยะสว่ นเกี่ยวข้องตา่ งๆ (stakeholder identification) 213 ตารางที่ 9.5 การวิเคราะหผ์ ูม้ ีสว่ นเกย่ี วขอ้ ง (stakeholder Analysis) 214 ตารางที่ 9.6 การวเิ คราะห์ผ้มู สี ่วนเกย่ี วขอ้ ง (stakeholder Analysis) 216 ตารางท่ี 9.7 ผลกระทบของการท่องเทย่ี วต่อชุมชนทอ้ งถิ่นดา้ นเศรษฐกิจ 217 ตารางที่ 9.8 ผลกระทบของการท่องเท่ยี วต่อชมุ ชนทอ้ งถ่ินด้านสังคม 218 ตารางที่ 9.9 ผลกระทบของการท่องเที่ยวต่อชุมชนทอ้ งถิน่ ดา้ นวฒั นธรรม 219 ตารางที่ 9.10 ผลกระทบของการท่องเท่ียวต่อชมุ ชนท้องถ่นิ ดา้ นสิง่ แวดล้อม

ฎ แผนบรหิ ารการสอนประจารายวชิ า รายวชิ า การพัฒนาการท่องเทยี่ วอยา่ งยั่งยืน (รหสั TM 12203) Sustainable Tourism Development จานวนหน่วยกิจ 3 (2-2-5) คาอธิบายรายวชิ า ศึกษาความเป็นมา แนวคิด หลักการ และองค์ประกอบของการจัดการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืน การจัดการท่องเที่ยวชุมชน การมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถ่ินในการจัดการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืนใน รูปแบบต่างๆการวางแผนและการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืน การจัดการส่ิงแวดล้อมอย่างย่ังยืน การบูรณาการเศรษฐกิจพอเพียงกับการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน และข้อกาหนดท่ีเก่ียวข้องกับการ ท่องเทย่ี วอยา่ งยั่งยนื การปฏิบัติในรปู ของแผนงานหรือโครงการพฒั นาการท่องเที่ยวอยา่ งยั่งยนื วตั ถุประสงค์ 1. เพ่ือให้นักศึกษารู้และเข้าใจความเป็นมา แนวคิด หลักการและองค์ประกอบของการ จดั การทอ่ งเทีย่ วอยา่ งย่งั ยืนได้ 2. เพ่ือให้นักศึกษารู้และเข้าใจหลักการจัดการท่องเท่ียวชุมชนและการมีส่วนร่วมของ ชมุ ชนในการจัดการการท่องเท่ียวอยา่ งยงั่ ยนื ในรูปแบบตา่ งๆได้ 3. เพ่ือให้นักศึกษารู้และเข้าใจการวางแผนและการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน การ จดั การส่ิงแวดล้อมอย่างยั่งยืนและการมีส่วนร่วมของชมุ ชนได้ 4. เพ่ือให้นักศึกษาบูรณาการองค์ประกอบของแผนในการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืน นาไปสูค่ วามพอเพยี งได้ 5. เพ่ือให้นักศึกษาเขียนแผนหรือแนวทางในการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืนพร้อมทั้ง ศึกษาผลกระทบจากการท่องเที่ยวได้

ฒฐ เน้อื หา บทที่ 1 ความเป็นมาของการท่องเท่ยี วแบบย่ังยืน จานวน 3 ช่วั โมง ประวตั คิ วามเป็นมาของการท่องเที่ยวแบบยงั่ ยนื วาระ 21 (Agenda 21) กับการท่องเท่ียวอยา่ งยั่งยืน แนวคดิ และความหมายของความย่งั ยนื การใหค้ าจากดั ความของการท่องเท่ยี วอยา่ งยั่งยืน ความหมายของการท่องเทย่ี วอย่างย่งั ยืน ความจาเปน็ ที่จะต้องมกี ารทอ่ งเทีย่ วอย่างยัง่ ยืน หลกั การจดั การทอ่ งเที่ยวแบบยง่ั ยืน บทที่ 2 องค์ประกอบของการพัฒนาการท่องเท่ียวแบบยั่งยนื จานวน 6 ชวั่ โมง ความหมายของการพฒั นา ลกั ษณะของการพฒั นา การพัฒนาอยา่ งยง่ั ยนื องค์ประกอบของการพฒั นาอยา่ งยัง่ ยนื แนวทางการขบั เคล่ือนการพัฒนาอยา่ งยั่งยนื เพ่ือการท่องเทีย่ วของไทย แนวคดิ เกยี่ วกับการพัฒนาการทอ่ งเท่ยี วแบบยัง่ ยนื ขอ้ ควรคานงึ ของการพัฒนาการท่องเทย่ี วแบบยง่ั ยนื บทท่ี 3 การจดั การทอ่ งเท่ยี วชมุ ชน จานวน 6 ชั่วโมง หลักการและความหมายของการทอ่ งเท่ยี วโดยชุมชน ความหมายของการท่องเทย่ี วโดยชมุ ชน การท่องเทย่ี วชมุ ชนมขี ้อดีหรือข้อเสยี อย่างไร หลกั ในการวางแผนพัฒนาการท่องเท่ยี วชมุ ชน องค์ประกอบและขัน้ ตอนการพัฒนาการท่องเทีย่ วชมุ ชน บทท่ี 4 การมสี ่วนร่วมของชุมชนทอ้ งถ่ิน จานวน 6 ชว่ั โมง ในการจดั การการท่องเทยี่ วอยา่ งยั่งยืน ความหมายของการมีส่วนรว่ ม ความหมายของการมีส่วนร่วมของชมุ ชน ลกั ษณะและขั้นตอนการมีสว่ นรว่ ม ประโยชนข์ องการมสี ว่ นร่วมของประชาชน แนวคิดเกีย่ วกับการมีสว่ นร่วมของชุมชนในการจัดการการท่องเท่ยี ว ผมู้ ีสว่ นเกยี่ วข้องหลักในการจัดการการท่องเทยี่ วชมุ ชน วธิ กี ารในการทีจ่ ะนาผู้ท่มี สี ่วนเกยี่ วข้องเขา้ มามีสว่ นรว่ ม บทที่ 5 การวางแผนพัฒนาการทอ่ งเท่ียวอย่างยงั่ ยืน จานวน 6 ชัว่ โมง กระบวนการการพฒั นาแหลง่ ทอ่ งเท่ียวสู่ความย่งั ยืน พฒั นาอย่างไรสกู่ ารท่องเทย่ี วชุมชนอย่างย่งั ยืน ข้ันตอนในการพัฒนาสู่การท่องเที่ยวชมุ ชน ตน้ ทุนและผลประโยชนจ์ ากการท่องเที่ยว

ฑ การวางแผนกลยุทธ์การท่องเที่ยวอยา่ งยั่งยืนในเชิงบูรณาการ เนอ้ื แท้ของแผนการท่องเที่ยวเชิงยทุ ธศาสตร์ หลกั การของการวางแผนเชงิ กลยทุ ธ์ การวางแผนท่องเทยี่ วเชิงกลยุทธ์-กระบวนการปฏิบตั ิ การจดั ทานโยบายดา้ นการท่องเทยี่ ว บทท่ี 6 องค์ประกอบของแผนกลยทุ ธใ์ นการพฒั นาการท่องเทีย่ วแบบย่ังยืน จานวน 6 ชั่วโมง โครงสร้างพื้นฐานเพ่ือการท่องเทีย่ ว มลภาวะ สิง่ อานวยความสะดวกและการบริการ ท่พี กั อาศัย การวเิ คราะหด์ ้านอปุ สงคต์ ามสภาพท่ีเปน็ จรงิ การพฒั นาทพี่ ักของนกั ทอ่ งเท่ียว ร้านอาหาร การจบั จา่ ยซื้อของ บริการทอ่ งเทยี่ วและบริษัททัวร์ การนนั ทนาการและการบนั เทิง ระบบการดูแลสุขภาพ เหตฉุ ุกเฉนิ ระบบความปลอดภัย แหล่งทอ่ งเท่ียว บทท่ี 7 การพัฒนาการมีส่วนรว่ มทางการท่องเที่ยวของชมุ ชน จานวน 6 ช่วั โมง การพัฒนาการมสี ว่ นร่วมทางการทอ่ งเที่ยวของชมุ ชน การประเมนิ ศกั ยภาพความพรอ้ มทางการท่องเทีย่ วแบบยงั้ ยนื ของชมุ ชนท้องถน่ิ การเตรียมความพร้อมทางการทอ่ งเทย่ี วของชุมชนท้องถนิ่ การพัฒนาชุมชนท้องถ่ินเพ่ือให้สามารถรองรับนักท่องเทยี่ วคณุ ภาพ แนวทางการพัฒนาองค์กรปกครองส่วนท้องถิน่ เพอื่ สร้างศักยภาพการพัฒนาการท่องเท่ยี ว สู่ความยงั่ ยนื แนวคิดการมสี ่วนร่วมในการพัฒนาการท่องเทีย่ วแบบยั่งยืนของชุมชนท้องถนิ่ บทที่ 8 การเขยี นแผนพฒั นาการทอ่ งเที่ยว จานวน 6 ชัว่ โมง การพฒั นาแผนการทอ่ งเท่ยี ว รูปแบบและโครงสรา้ งส่วนประกอบของแผนด้านดา้ ยภาพ กลยุทธก์ ารพฒั นาด้านกายภาพ การวางแผนและการพัฒนารีสอร์ท สง่ิ ท่ีต้องพจิ ารณาในการวางแผน การบริหารจดั การแหล่งทอ่ งเทย่ี ว การนาแผนการพฒั นาการท่องเท่ียวไปปฏิบตั ิ บทที่ 9 ผลกระทบการท่องเทีย่ ว จานวน 6 ชว่ั โมง ผลกระทบจากการทอ่ งเทย่ี ว การประเมินผลกระทบจากการทอ่ งเที่ยว ผลกระทบของการท่องเท่ยี วตอ่ ชมุ ชนทอ้ งถน่ิ

ฒ วธิ ีสอน 1. ศกึ ษาจากเอกสารประกอบการสอนวิชาการพฒั นาการท่องเท่ยี วอย่างย่งั ยนื 2. อาจารย์ผู้สอนใหห้ ัวขอ้ ผู้เรียนอภปิ รายผลและสรปุ 3. ใช้ปญั หาเปน็ ฐาน ถาม-ตอบผเู้ รียน 4. บรรยายและยกตวั อย่างประกอบ กจิ กรรม 1. แบง่ กล่มุ ใหน้ ักศึกษาสรปุ เน้ือหาสาคัญและนาเสนอ 2. การแสดงบทบาทสมมติ 3. ค้นควา้ เพมิ่ เติมจากอินเตอร์เนต็ 4. ตอบคาถามระหวา่ งบรรยาย 5. ทาแบบฝึกหดั ทา้ ยบท สอื่ การเรยี นการสอน 1. เอกสารประกอบการสอนวิชาการพัฒนาการท่องเทีย่ วอย่างยัง่ ยืน 2. PowerPoint ประกอบการบรรยาย 3. ภาพประกอบตา่ งๆจากอินเตอรเ์ นต็ การวัดและประเมินผล 60% คะแนนระหวา่ งภาค 10% การมสี ว่ นร่วมในชน้ั เรยี น 10% การเข้าช้นั เรียน 10% ศึกษาค้นควา้ ในงานท่ีไดร้ บั มอบหมาย 30% การทารายงานและอภิปรายกลมุ่ การสอบกลางภาค 40% คะแนนปลายภาค รวม 100% การประเมนิ ผล คะแนน เกรด A 75 – 79 คะแนน เกรด B+ 80 – 100 คะแนน เกรด B 65 – 69 คะแนน เกรด C+ 70 – 74 คะแนน เกรด C 55 – 59 คะแนน เกรด D+ 60 – 64 คะแนน เกรด D 0 – 49 คะแนน 50 – 54 เกรด E

ฑ

แผนบรหิ ารการสอนประจาบทท่ี 1 ความเปน็ มาของการทอ่ งเทยี่ วแบบยง่ั ยนื เนอ้ื หาประจาบท 1. ประวตั ิความเปน็ มาของการท่องเทยี่ วแบบยัง่ ยนื 2. วาระ 21 (Agenda 21) กับการท่องเทย่ี วอย่างยงั่ ยนื 3. แนวคิดและความหมายของความยั่งยนื 4. การให้คาจากัดความของการทอ่ งเที่ยวอย่างยง่ั ยืน 5. ความหมายของการท่องเที่ยวอย่างยัง่ ยืน 6. ความจาเปน็ ที่จะต้องมีการทอ่ งเท่ียวแบบย่ังยนื 7. หลักการสาหรบั การท่องเท่ียวอยา่ งย่ังยนื 8. สรุป 9. แบบฝึกหัดท้ายบท วัตถปุ ระสงคเ์ ชิงพฤติกรรม 1. สามารถอธิบายประวัติความเปน็ มาของการท่องเท่ยี วแบบย่งั ยืนได้ 2. สามารถอธิบายวาระ 21 (Agenda 21) กบั การท่องเท่ียวอย่างยัง่ ยืนได้ 3. อธบิ ายแนวคดิ และความหมายของความย่ังยนื ได้ 4. อธิบายคาจากัดความของการทอ่ งเท่ยี วอยา่ งย่ังยนื ได้ 5. สรุปความหมายของการท่องเท่ยี วอย่างยั่งยนื ได้ 6. แสดงความคดิ เห็นเกยี่ วกับความจาเปน็ ท่ีจะตอ้ งมกี ารท่องเท่ียวแบบยั่งยืนได้ 7. สรปุ หลกั การสาหรบั การท่องเที่ยวอย่างย่ังยืนได้ วิธสี อน 1. ศึกษาจากเอกสารประกอบการสอนวชิ าการพัฒนาการท่องเท่ียวอย่างยงั่ ยืน 2. ใหผ้ ้เู รียนอภปิ รายผลและสรปุ 3. บรรยายและยกตัวอย่างประกอบ กิจกรรม 1. แบ่งกลมุ่ ใหน้ ักศึกษาสรุปเน้ือหาสาคัญและนาเสนอ 2. ค้นควา้ เพม่ิ เติมจากอินเตอรเ์ นต็ 3. ตอบคาถามระหวา่ งบรรยาย 4. ทาแบบฝึกหัดทา้ ยบท

2 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอนวิชาการพฒั นาการท่องเทยี่ วอย่างยง่ั ยืน 2. PowerPoint ประกอบการบรรยาย 3. ภาพประกอบต่างๆจากอินเตอรเ์ นต็ การวัดและประเมินผล 1. ประเมินผลจากการนาเสนอรายงาน 2. ประเมนิ ผลจากการทาแบบฝกึ หัดท้ายบท 3. ประเมนิ จากการเขา้ ชน้ั เรียน

3 บทที่ 1 ความเป็นมาของการทอ่ งเทีย่ วแบบยัง่ ยืน การท่องเที่ยวแบบยั่งยืน เป็นจุดเริ่มต้นพื้นฐานของการท่องเที่ยวและเป็นแนวทางในการพัฒนา อุตสาหกรรมท่องเท่ียวของโลกให้มีความเข้มแข็งโดยต้ังอยู่บนพ้ืนฐานการอนุรักษ์ ซ่ึงประเทศไทยการ ท่องเท่ียวเป็นอุตสาหกรรมที่ทารายได้อันดับ 1 ให้กับประเทศไทย ซ่ึงจะต้องให้ความสาคัญในการบริหาร จัดการรูปแบบการท่องเที่ยวต่างๆ ที่จะไม่ส่งผลกระทบต่อทรัพยากรของประเทศ เพื่อทานุบารุงรักษา ทรัพยากรต่างๆไว้ให้ลูกหลานในอนาคต ซ่ึงการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนจะต้องให้ความสาคัญกับ เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม ส่ิงแวดล้อมและเทคโนโลยีต่างๆ เพื่อรองรับการเข้าสู่ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนและ รองรับการเปล่ียนแปลงของโลกเข้าสู่ศตวรรษท่ี 21 การท่องเท่ียวจะต้องเป็นการท่องเท่ียวแบบมีส่วนร่วม และเนน้ การอนรุ ักษ์เพ่ือสร้างความเข้มแขง็ ให้กับชุมชนในมิติต่างๆและเป็นรากฐานของการท่องเทีย่ วอย่าง ย่งั ยืนในอนาคตเป็นการต่อสู้กบั ระบบทนุ นยิ มที่กาลังแพรร่ ะบาดไปยงั แหล่งทอ่ งเทย่ี วต่างๆในประเทศไทย บทน้จี ะกลา่ วถึง ประวัติความเปน็ มาของการท่องเทีย่ วแบบย่ังยืน วาระ 21 (Agenda 21) กบั การท่องเที่ยว อย่างยั่งยืน แนวคิดและความหมายของความย่ังยืน การให้คาจากัดความของการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืน ความหมายของการท่องเท่ียวอย่างยั่งยืน ความจาเป็นท่ีจะต้องมีการท่องเท่ียวแบบยั่งยืน หลักการสาหรับ การทอ่ งเที่ยวอย่างยง่ั ยนื ประวัตคิ วามเป็นมาของการทอ่ งเท่ียวแบบย่ังยนื การท่องเท่ียวในยุคที่ผ่านมาให้ความสาคัญกับการท่องเที่ยวที่ให้ความสนุกเพลิดเพลินเพียงอย่าง เดียว มีการนาทรัพยากรทุกๆอย่างนามาพัฒนาเพื่อรองรับการขยายตัวของอุตสาหกรรมท่องเที่ยวโดยไม่ คานึงถึงผลกระทบจากการท่องเท่ียวทเ่ี กิดจากจานวนนกั ท่องเทีย่ วและการขยายตวั ของเศรษฐกิจท่ตี ้องการ พฒั นาสงิ่ อานวยความสะดวกต่างๆในการรองรับการท่องเท่ียว ซงึ่ ส่ิงท่ตี ามมา คอื จานวนนักท่องเทย่ี วท่ีมาก เกินไป การสร้างที่พักท่ีบุกรุกเขตป่าสงวน การเปลี่ยนแปลงของวิถีชีวิตของคนในชุมชน เป็นต้น ซึ่งสิ่ง เหล่านี้ก่อให้เกิดแนวคิดของการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืนข้ึนมา โดยการท่องเที่ยวแบบย่ังยืน มีวิวัฒนาการมา จากแนวคิดการท่องเท่ียวท่ีมาเป็นกลุ่มใหญ่ส่งผลต่อการบริหารจัดการในทุกๆด้าน จึงเกิดแนวคิดเร่ืองการ บริหารจัดการนกั ท่องเท่ียวขึ้นมา สอดคล้องกับแนวคิดเรื่องการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และส่งผลไปสู่แนวคิด การทอ่ งเทีย่ วแบบยัง่ ยืนในปจั จุบนั เลศิ พร ภาระสกลุ (2551 : 1-4) ได้กล่าวสรปุ ไว้ในหนงั สือ “การพฒั นาการท่องเท่ียวอยา่ งยั่งยืน” ว่าเม่ือ30 ปีก่อนที่แนวคิดเกี่ยวกับการท่องเที่ยวแบบยั่งยืนจะเกิดข้ึนในทศวรรษที่ 1990 น้ัน นักวิชาการ ด้านการท่องเท่ียวได้เริ่มชี้ใหเ้ ห็นถึงผลกระทบต่างๆ ของการท่องเท่ียวแบบมหาชนในราวทศวรรษที่ 1960 ซ่ึงเกิดจากการท่ีคนมีเวลาว่างมากขึ้น รูปแบบกิจกรรมการพักผ่อนหย่อนใจมีมากขึ้น ในปี ค.ศ. 1973 Young ตีพิมพ์หนังสือช่ือ Tourism : Blessing or Blight? โดยชี้ให้เห็นผลกระทบทางด้านลบของการ ท่องเท่ียว ทาให้องค์กรภาครัฐต่างๆ เริ่มเข้ามาจัดการการท่องเที่ยว โดยใช้วิธีการบริหารจัดการ นักท่องเท่ียว ซ่ึงเป็นวิธีการบรรเทาปัญหาท่ีเกิดข้ึนจากนักท่องเท่ียวที่มีจานวนมากเกินไป เป็นการ แกป้ ัญหาในวงแคบและไมไดแ้ กไ้ ขเปลี่ยนแปลงการท่องเที่ยวท้งั ระบบต่อมาในทศวรรษที่ 1980 มกี ารใช้คา ว่า green tourism เกี่ยวกับการลดต้นทุนทางด้านสิ่งแวดล้อม และการใช้ประโยชน์จากสิ่งแวดล้อมเพื่อ การทอ่ งเทยี่ วใหม้ ากท่สี ุดในปี ค.ศ. 1991 การทอ่ งเที่ยวอังกฤษ (English Tourism Board) ตีพิมพร์ ายงาน ช่ือ Tourism and the Environment : Maintaining the Balance เพื่อเป็นแนวทางในการพัฒนาการ ท่องเท่ียวให้เป็นมิตรส่ิงแวดล้อม ตั้งแต่ทศวรรษท่ี 1990 คาว่า การท่องเที่ยวแบบย่ังยืน (Sustainable

4 tourism) เริ่มมีการใช้การมากข้ึน ซึ่งหมายถึง การท่องเที่ยวที่ตระหนักถึงความสาคัญของชุมชนท้องถ่ิน การดูแลเอาใจใส่ในสวัสดิการของผู้ปฏิบัติงานในภาคอุตสาหกรรมการท่องเท่ียว และความต้องการท่ีจะ แสวงหาการพัฒนาทางเศรษฐกิจจากการท่องเท่ียวเพื่อประโยชน์ของชุมชนเจ้าบ้านที่รองรับนักท่องเที่ยว John Swarbrooke (1998) ได้แสดงแนวคิดของวิวัฒนาการของแนวคิดเกี่ยวกับการท่องเที่ยวแบบยั่งยืน ดังภาพที่ 1.1 ซ่ึงแสดงให้เห็นถึงข้ันตอนการพัฒนาแนวคิดเก่ียวกับการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืน ตามลาดับเวลา ววิ ัฒนาการแนวคดิ เก่ยี วกับการพัฒนาการท่องเท่ียวอยา่ งยั่งยืน 1960 1980 เร่ิมมกี ารรบั รู้เกย่ี วกับ เกดิ แนวคดิ เกีย่ วกับการ ผลกระทบของการขยายตวั ของ ทอ่ งเทย่ี วเพอ่ื การอนุรักษ์ การท่องเที่ยวแบบมหาชน ส่ิงแวดล้อม (Green tourism) 1970 1990 เกดิ แนวคิดเกี่ยวกบั การ เกิดแนวคิดเกย่ี วกับ บรหิ ารจดั การผู้มาเยือน การท่องเท่ยี วอย่างย่งั ยนื (Visitor management) (Sustainable tourism) ภาพที่ 1.1 วิวัฒนาการแนวคิดเกีย่ วกับการพัฒนาการท่องเทีย่ วอยา่ งย่ังยืน ทม่ี า : John Swarbrooke (1998 : 8) เลศิ พร ภาระสกุล (2551) ไดอ้ ธิบายถงึ แนวคิดของความยงั่ ยืน โดยความย่ังยนื เปน็ แนวคดิ ที่มีการ อ้างถึงบ่อยมากเมื่อพูดถึงการพัฒนาการท่องเท่ียว แต่ในขณะเดียวกันคนส่วนมากไม่ว่าจะเป็นนักวิชาการ และผูป้ ฏิบัตทิ อี่ ย่ใู นธุรกิจด้านการท่องเท่ียวก็เข้าใจความหมายของคาวา่ ความยัง่ ยืนน้อยมากและอาจจะพูด ได้ว่ายังมีความเห็นท่ีแตกต่างกันในการให้คาจากัดความของคาคานี้อยู่มาก เพราะกรอบแนวคิดเชิง วิเคราะหถ์ ึงความหมายของคาว่าความย่ังยืนก็เป็นกรอบกว้างๆ ทรี่ วมเอาประเด็นทางด้านเศรษฐกจิ สังคม วฒั นธรรม และสิง่ แวดล้อมเข้าไวด้ ้วยกนั ในขณะทีม่ ีการใช้ประเดน็ ทางด้านจรยิ ธรรมและความยตุ ิธรรมเป็น พื้นฐานสาหรับการอภิปรายความหมายของคาว่าความยั่งยืน หากเราลองเข้าไปค้นหาความยั่งยืนจากฐาน ทางด้านส่ิงแวดล้อมเราสามารถจะสืบค้นหลักฐานของการเร่ิมต้นท่ีคนเร่ิมจะให้ความสาคัญกับโลกกับการ ปกป้องสังคมในตอนปลายศตวรรษท่ี 19 เม่ือเร่ิมการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติแห่งแรกของโลกซ่ึงได้แก่ อุทยานแห่งชาติเยลโล่ว์สโตนในสหรัฐอเมริกาใน ค.ศ. 1872 การจัดต้ังราชสมาคมเพ่ือคุ้มครองนกขึ้นใน ประเทศอังกฤษใน ค.ศ. 1889 และ National Trust ในประเทศอังกฤษใน ค.ศ. 1894 ในตอนปลาย ศตวรรษท่ี 19 และศตวรรษท่ี 20 วชิ าเศรษฐศาสตร์ก็ให้ความสนใจกบั ประเด็นต่างๆ ท่เี ก่ยี วกบั ความยั่งยืน เนื่องจากเป็นศาสตร์ที่ให้ความสาคัญกับการใช้ทรัพยากรต่างๆ ท่ีมีอยู่อย่างจากัดในลักษณะท่ีเหมาะสม และประเด็นทางด้านความยั่งยืนหลายอย่างก็มีการศึกษากันอย่างกว้างขวาง ทศวรรษท่ี 1960 เป็น ช่วงเวลาที่มวลมนุษยชาติใหค้ วามสนใจกับโลกที่เรากาลังอาศัยอยู่มากข้ึน ซ่ึงอาจจะเป็นการตอบสนองต่อ การพัฒนาทางเศรษฐกิจอย่างรวดเร็วในยุคหลังสงครามโลกคร้ังท่ี 2 และอาจจะเป็นเพราะเกิดความ

5 ตระหนักในความเปราะบางของโลกใบน้ี ต่อมาในตอนต้นของทศวรรษที่ 1970 องค์การสหประชาชาติได้ จัดการประชมุ ว่าดว้ ยส่ิงแวดลอ้ มของมนุษย์ขน้ึ เป็นครงั้ แรกท่ีกรุงสตอ๊ กโฮล์ม เมอื งหลวงของประเทศสวีเดน ในปี ค.ศ. 1972 จากการประชุมครั้งนี้ได้ทาให้เกิดแผนปฏิบัติการเพื่อสิ่งแวดล้อมขึ้น แผนปฏิบัติการน้ีมี เนอื้ หาหลกั ๆ 3 ประการ ไดแ้ ก่ 1. โครงการประเมนิ เกยี่ วกับส่ิงแวดล้อมของโลกหรือ earth watch 2. กิจกรรมต่างๆ ทเี่ กี่ยวกบั การจัดการสง่ิ แวดล้อม 3. มาตรการตา่ งๆ เพื่อสนบั สนนุ การปฏิบัติการตา่ งๆ ในระดบั นานาชาติ และระดบั ประเทศเพ่ือ การประเมินและการจัดการ การประชมุ ท่ีกรงุ สต๊อกโฮล์มทาให้เกดิ การต้งั คณะกรรมการเกี่ยวกับยทุ ศาสตร์การอนุรักษโ์ ลกหรือ Word Conservation Strategy (WCS) ข้ึนในปี ค.ศ. 1980 ซ่ึงเป็นท่ีรับรู้กันว่าคณะกรรมการชุดน้ีทา หน้าที่เป็นเสมือนแขนขาของแผนปฏิบัติการเก่ียวกับสิ่งแวดล้อมของมนุษย์ เนื่องจากจุดสนใจของ คณะกรรมการชดุ น้คี อื ความพยายามท่ีจะอธบิ ายว่าการพฒั นาการอนรุ ักษจ์ ะดาเนนิ ไปดว้ ยกนั ได้อย่างไร เป้าหมายต่อไปบนเส้นทางท่ีจะนาไปสู่ความย่ังยืน คือ การเขียนรายงานที่ปัจจุบันรู้จักกันในนาม ของรายงานบรันท์แลนด์ (Brundtland Report) องค์การสหประชาชาติ (UN) ได้ต้ังคณะกรรมการข้ึนมา ชุดหนึ่งมีชื่อเรียกว่า คณะกรรมการโลกว่าด้วยสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา (World Commission on Environment and Development) เมื่อปี ค.ศ. 1983 คณะกรรมการชุดน้ีได้มีการประชุมกันโดยมี นายกรฐั มนตรีของประเทศนอรเ์ วยช์ ่ือ Gro Harlem Brundtland เปน็ ประธานคณะกรรมการ จากผลของ การประชุมทาให้เกิดรายงานขึ้นมาฉบับหน่ึงเรียกกันว่า Brundtland Report หรือรายงานบรันท์แลนด์ รายงานฉบับนี้ได้นาเสนอประเด็นต่างๆ หลายประเด็นด้วยกัน ซึ่งประเด็นทั้งหมดที่ UNCED นาเสนอใน รายงานบรันท์แลนด์ได้ถูกหยิบยกมาอภิปรายกันในการประชุมสุดยอดของโลกหรือ Earth Summit ซึ่ง UNCED จัดขึ้นที่กรุงริโอเดอจาเนโร ประเทศบราซิลในปี 1992 ในการประชุมครั้งน้ี คือ จุดเร่ิมต้นของ แนวคิดเก่ียวกับการพัฒนาอย่างย่ังยืนหรือ Sustainable Development รายงานบรันท์แลนด์มี จุดมุ่งหมายอย่างหนงึ่ ได้แก่ “ช่วยให้ความกระจ่างในส่วนของการรับรู้ที่ทุกคนมีร่วมกันเกี่ยวกับประเด็นต่างๆ ทางด้าน ส่ิงแวดล้อมและความพยายามต่างๆ ที่จะจัดการกับปัญหาการปกป้องสิ่งแวดล้อมและการเสริมสร้าง สิ่งแวดล้อม ซ่ึงเป็นวาระการดาเนินการในระยะยาว สาหรับอีกหลายทศวรรษที่กาลังจะมาถึง และเป็น เปา้ หมายทีส่ ังคมโลกมุ่งหวงั ท่จี ะบรรลรุ ว่ มกนั ” รายงานของบรันท์แลนด์ถูกวิจารณ์ว่าการคาดการณ์ต่างๆ ท่ีคณะกรรมการคาดว่าจะเกิดข้ึนและ ความวิตกกังวลต่างๆ ไม่ได้เกิดข้ึนอย่างเป็นรูปธรรม แต่ถึงแม้จะถูกวิพากษ์วิจารณ์ประโยชน์ของรายงาน ฉบับน้ีก็มีคุณค่าเพราะเป็นจุดต้ังต้นให้มีการอภิปรายกันถึงประเด็นความแตกต่างในด้านความร่ารวยและ ความยากจนของประเทศที่อยู่ในซีกโลกตอนเหนือกับซีกโลกตอนใต้ และได้ทาให้เกิดความกังวลห่วงใยใน ระดับนานาชาติ จุดหมายตาหรือเป้าหมายหลักเพ่ือความย่ังยืนอยู่ในรูปของยุทธศาสตร์ในด้านการปฏิบัติ อย่างกวา้ งๆ เรยี กว่า วาระ 21 หรอื Agenda 21 เจตนารมณข์ องผู้เขา้ รว่ มประชุมทกี่ รุงรโิ อเดอจาเนโร เมอ่ื ปี ค.ศ. 1992 ได้มีความพยายามท่ีจะถูกนาไปบังคับใช้เพื่อการแก้ปัญหาท่ีเกี่ยวกับการพัฒนาโดยประเทศ ตา่ งๆ

6 บญุ ศลิ ป์ จิตตะประพันธ์และคณะ (2556) ได้อธิบายถึงแนวโน้มของการท่องเทยี่ วในปัจจบุ ัน จาก กระแสความคิดในการท่ีจะปรับกระบวนการและวิสัยทัศน์ของการท่องเท่ียวและกระแสเรียกร้อง ให้มีการ อนุรักษ์ทรัพยากรท่องเที่ยวได้ทวีความรุนแรงและต่อเนื่องมีการโจมตีการท่องเที่ยวมากขึ้นว่าเป็น อตุ สาหกรรมท่ีก่อผลเสียต่อสภาพแวดล้อมท้ังของแหล่งท่องเท่ียววฒั นธรรม และชุมชนเป็นเหตุให้มีการจัด ประชุมนานาขาติดา้ นส่งิ แวดล้อมและพัฒนาแบบยัง่ ยนื ณ เมืองแวนคเู วอร์ ประเทศแคนาดา หรือทเ่ี รียกว่า กันว่า GLOB ̉90 Conference การประชุมในครั้งน้ีได้ให้ความสาคัญกับแนวคิดการพัฒนาที่ย่ังยืนที่จะ เช่ือมโยงไปสู่การพัฒนาการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืน (Sustainable tourism development) จากผลการ ประชุมในคร้ังนี้ได้ให้คาจากัดความของการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนว่า “เป็นการพัฒนาที่สามารถ ตอบสนองความต้องการของนักท่องเที่ยวที่เป็นเจ้าของท้องถิ่นในปัจจุบัน ในขณะเดียวกันก็ปกป้องและ สงวนรักษาโอกาสต่างๆของอนุชนรุ่นหลังจึงมีความหมายรวมถึงการจัดการทรัพยากรเพ่ือตอบสนองความ จาเป็นทางเศรษฐกิจ สังคม และสุนทรียภาพพร้อมกับรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมและระบบนิเวศได้ ด้วยจากคาจากัดความดังกล่าวสามารถนามาแปลเป็นหลักการเบื้องต้นและแนวทางปฏิบัติของการพัฒนา ของการพฒั นาการทอ่ งเทีย่ วที่ย่ังยนื ไดด้ ังน้ี 1. มุ่งพัฒนาการท่องเที่ยวภายในประเทศอย่างจริงจังก่อนแล้วจึงพัฒนาการท่องเที่ยวระหว่าง ประเทศอยา่ งคอ่ ยเป็นค่อยไปภายหลังเพ่ือใหเ้ หมาะสมกบั ระบบสาธารณปู โภคทร่ี องรับเปน็ สาคัญ 2. มุ่งใหป้ ระชาชนในท้องถน่ิ มสี ่วนรว่ มในการตัดสนิ ในโครงการท่องเท่ียวตา่ งๆท่ีจะมผี ลกระทบต่อ วิถีชีวติ ของคนส่วนใหญ่ในพ้ืนท่ี 3. มุ่งพิจารณาอย่างรอบคอบถึงขอบเขตที่เหมาะสมของการพัฒนาการท่องเที่ยวโดยคานึงถึงขีด ความสามารถในการรองรับของทุกๆด้านท้ังน้ีควรพยายามผลักดันให้การพัฒนาการท่องเท่ียวเข้าไปเป็น สว่ นหน่ึงของการพฒั นาเศรษฐกจิ ของพ้ืนทนี่ ัน้ ๆ 4. มุ่งให้ข้อมูลทางการท่องเท่ียวอย่างเพียบพร้อมแก่นักท่องเที่ยวเพ่ือให้นักท่องเท่ียวเข้าใจและ เคารพในสง่ิ แวดล้อมพรอ้ มทง้ั ช่วยยกระดบั ความพงึ พอใจของนกั ท่องเทย่ี วด้วย 5. มุ่งใช้วัสดุและผลผลิตในท้องถ่ินเพ่ือช่วยลดดุลการค้าต่างประเทศได้ทางหน่ึงและเป็นการเพิ่ม รายได้กับคนในท้องถนิ่ 6. มุ่งจ้างงานในท้องถ่ิน โดยส่งเสริมรูปแบบของงานที่น่าสนใจและมีผลตอบแทนสูงให้แก่ชุมชน ทอ้ งถ่ินน้ัน 7. มุ่งพัฒนาบุคลากรในท้องถิ่นให้มีความรู้ความสามารถเพ่ิมข้ึนอันจะช่วยยกระดับการบริการ ทอ่ งเที่ยวใหส้ ูงขึ้น 8. มุ่งรักษาคุณค่าของสิ่งแวดล้อมและวัฒนธรรมในท้องถิ่นให้อยู่รอดในระยะยาวเพ่ือเป็นแหล่ง รองรับการทอ่ งเท่ยี วตลอดไป 9. มุ่งทางานร่วมกันอย่างเสมอภาคระหว่างภาคธุรกิจการท่องเที่ยว องค์กรท้องถ่ินองค์กรด้าน ส่ิงแวดล้อมและรัฐบาลบนหลักการพื้นฐานที่กล่าวมาขา้ งต้น ตามทรรศนะขององคป์ ระชุมรวม GLOB ̉90 (1990) การท่องเทย่ี วทยี่ ง่ั ยนื มีเปา้ หมายโดยรวมดังน้ี 1. เพอื่ สร้างจิตสานึกและความเขา้ ใจวา่ การท่องเท่ียวมีความสาคัญต่อสิง่ แวดล้อมและเศรษฐกิจ 2. เพื่อสรา้ งดุลยภาพในการพฒั นา 3. เพอื่ ยกระดบั คณุ ภาพชวี ิตของชมุ ชนท้องถนิ่ 4. เพื่อให้ประสบการณ์ทม่ี ีคุณภาพแกน่ ักท่องเที่ยว 5. เพื่อรกั ษาคณุ ภาพสิ่งแวดลอ้ มอันเปน็ ส่ิงซึ่งท้ัง 4 วัตถปุ ระสงคข์ ้างตน้ พ่งึ พากันอย่างย่ิง

7 สบื ชาติ อันทะไชย (2558) ได้อธิบายถึงหลักของการพัฒนาแหลง่ ท่องเท่ยี วจะต้องคานงึ ถึงมุมมอง ของการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ เป็นหลักการพ้ืนฐานของการสร้างความยั่งยืน ในการสร้างอัตลักษณ์ของ แหล่งท่องเที่ยวจะมีองค์ประกอบ 4 ชนิด คือ ตลาดเป้าหมาย ช่ือย่ีห้อ ผลิตภัณฑ์การท่องเที่ยว และ เครือข่ายการท่องเที่ยว ซ่ึงถือว่าเป็นสิ่งสาคัญท่ีสุดของการสร้างยี่ห้อ ความภักดีต่อย่ีห้อเป็นความเช่ือมโยง ระหว่าง กลุ่มเป้าหมาย ผลิตภัณฑ์ และช่ือยี่ห้อ กล่าวคือ การตระหนักถึงยี่ห้อและความสัมพันธ์กับย่ีห้อ ก่อให้เกิดความภักดีต่อย่ีห้อ เครือข่ายการท่องเที่ยวที่มุ่งยี่ห้อเป็นการสร้างค่านิยมขององค์การโดยใช้ยี่ห้อ องค์การท่ีมุ่งย่ีห้อเป็นการบูรณการค่าย่ีห้อและอัตลักษณ์ย่ีห้อเข้ากับกลยุทธ์องค์การ สิ่งเหล่านี้คือข้ันตอน ขององค์การในการสร้างสรรค์ พัฒนาและปกป้องอัตลักษณ์ย่ีห้อตามความสัมพันธ์กับลูกค้าเป้าหมาย เพ่ือ สร้างความได้เปรียบเชิงการแข่งขัน ดังนั้นการมุ่งย่ีห้อจะเป็นการบูรณการระหว่างการมุ่งตลาดและการมุ่ง ทรัพยากรองค์การซ่ึงมีรูปแบบของยี่ห้อแหล่งท่องเที่ยว 6 ส่วน ได้แก่วิสัยทัศน์ของย่ีห้อ ชื่อยี่ห้อ ศักยภาพ แหล่งท่องเท่ยี วตลาดเป้าหมาย ผลิตภณั ฑ์แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วและประเภทกิจกรรมการท่องเท่ียว โดยส่งิ เหลา่ น้ี จะอยู่ภายในใต้กรอบแนวทาง วิวัฒนาการมุมมองการท่องเที่ยวรูปแบบต่างๆสู่การท่องเท่ียวเชงิ อนุรักษ์ซง่ึ เปน็ พ้นื ฐานของการพัฒนาแหลง่ ทอ่ งเทย่ี วให้มคี วามย่ังยืน (ภาพท่ี 1.2) ตลาดเป้าหมาย รูปแบบกิจกรรม การท่องเทยี่ ว ศกั ยภาพแหล่ง การตระหนักถึง ทอ่ งเท่ยี ว ความภกั ดี ผลติ ภณั ฑ์การ การตดิ ตอ่ ส่ือสาร ท่องเทยี่ ว ชื่อยีห่ ้อ การท่องเทยี่ วเชิง อนรุ กั ษ์ บุคลกิ ภาพ คุณภาพ ความสัมพันธ์ วสิ ัยทัศนแ์ หลง่ ทอ่ งเทย่ี ว ภาพที่ 1.2 กรอบแนวคดิ ของมุมมองการทอ่ งเที่ยวเชิงอนุรักษ์ ทม่ี า : สืบชาติ อนั ทะไชย และคณะ (2558)

8 ภาพท่ี 1.3 รปู แบบกจิ กรรมการทอ่ งเทีย่ วเชงิ อนุรักษ์ ผาชะนะได อุทยานแห่งชาตผิ าแตม้ จงั หวดั อุบลราชธานี ทม่ี า : วชิ ดุ า สายสมทุ ร (2558) วาระ 21 (Agenda 21) กับการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืน ในการประชุม Earth Summit กรุงริโอเดอจาเนโร ประเทศบราซิลในปี 1992 เกิดวาระขึ้นมา เรียกว่า วาระ 21 ที่ให้ความสาคัญกับแนวทางการดาเนินกิจกรรมต่างๆที่เกี่ยวข้องกับเศรษฐกิจรวมไปถึง การท่องเท่ียวโดยจะต้องเน้นแนวทางที่ก่อให้เกิดความอย่างยืนท้ังในด้านสังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม ส่งิ แวดล้อมและเทคโนโลยี เลิศพร ภาระสกุล (2551 : 4-5) ได้อธิบายถึงวาระ 21 หมายถึง โปรแกรมการดาเนินงานต่างๆ แบบเบด็ เสรจ็ เพือ่ การนาไปสกู่ ารพัฒนาอย่างยั่งยนื ในศตวรรษท่ี 21 วาระ 21 ได้ถกู พฒั นาขึน้ มาในระหว่าง ค.ศ.1991-1992 และได้รับการยอมรับจากตัวแทนรัฐบาล 182 ประเทศที่เข้าร่วมประชุมสุดยอด ซ่ึงจัดขึ้น โดยองคก์ ารสหประชาชาติวา่ ด้วยเร่ืองส่ิงแวดล้อมและการพัฒนา หรอื Earth Summit กรุงรโิ อเดอจาเนโร ประเทศบราซลิ ในปี 1992 วาระ 21 ได้มีการกาหนดกรอบแนวทางการปฏิบัติสาหรับการดาเนินกิจกรรมทางด้านเศรษฐกิจ ทกุ ชนิดซึ่งรวมถงึ การเดินทางและการท่องเท่ียวด้วย เพ่อื ให้รัฐบาลและองค์กรภาครัฐทั้งหลายและเอกชนท่ี เก่ียวข้องทั้งหมดนาไปใชเ้ ป็นแนวทางการดาเนินงานเพ่ือให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยนื บางครัง้ วาระ 21 ถกู เรียกว่า เป็นพิมพ์เขียน (blueprint) เพ่ือนาไปสู่อนาคตที่ยั่งยืน วาระ 21 ประกอบด้วย 40 บท และ โปรแกรมการพฒั นาต่างๆ รวมท้ังสิน้ 115 โปรแกรม Middleton (1998 หน้า 238) กลา่ ววา่ ประเมินจาก ความกา้ วหน้าของการนาเอาวาระ 21 ไปปฏบิ ัติในระหวา่ งปี ค.ศ. 1992-1997 พบวา่ ผลที่ไดร้ ับน่าผิดหวัง มาก ในส่วนของการเดินทางและการท่องเท่ียวได้มีองค์กร 3 องค์กร รับหน้าท่ีวิเคราะห์และตีความวาระ 21 เมื่อปี ค.ศ. 1996 เพ่ือกาหนดกรอบแนวทางการดาเนินงานให้กลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียกับการเดินทาง และการทอ่ งเท่ียวนาไปปฏิบตั ิเพ่ือนาไปสู่การท่องเที่ยวแบบย่งั ยืน กลมุ่ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียไดแ้ ก่ ภาครฐั บาล ผู้ประกอบธุรกิจการจัดการการท่องเท่ียวต่างๆ ไปจนกระท่ังถึงนักท่องเที่ยว องค์กรท้ัง 3 ได้แก่ World Travel and Tourism Council (WTTC) World Tourism Organization (WTO) และ Earth Council การผลิตและการบริโภคไม่ว่าจะในรูปแบบใดก็ตามจะประกอบไปด้วยนัยทางด้านความยั่งยืนอยู่ ด้วยเสมอ ดังน้ัน เม่ือพูดถึงการพัฒนาอย่างย่ังยืนจะต้องกล่าวรวมไปถึงกิจกรรมต่างๆ ทุกรูปแบบ รวมไป ถึงกจิ กรรมทางการท่องเท่ยี วด้วย สาเหตุทก่ี จิ กรรมทางการท่องเท่ียวเขา้ มาอยูใ่ นความสนใจของการพัฒนา อย่างย่ังยืนก็เน่ืองมาจากข้อเท็จจริงที่ว่า 1) ผลิตผลเพ่ือการท่องเที่ยวและการบริโภคการท่องเที่ยวมักจะ

9 เกิดขึ้นในบริเวณท่ีสภาพแวดล้อมทั้งที่เป็นธรรมชาติและที่มนุษย์สร้างขึ้นมีความเปราะบาง เช่น ชายฝ่ัง ทะเล แหล่งมรดกทางวัฒนธรรม เช่น วัด วังต่างๆ และ 2) สิ่งแวดล้อมและวัฒนธรรมมักจะถูกใช้เป็น องค์ประกอบหลักของผลิตภัณฑ์ทางการท่องเที่ยวโดยไม่มีการกาหนดราคาเหมือนกับ ทรัพยากรธรรมชาติ อย่างอ่ืน เช่น น้ามนั แรธ่ าตุทขี่ ุดขน้ึ มาจากใตด้ นิ แนวความคิดการพัฒนาท่ีย่ังยืน (http://www.lrct.go.th/tools/?p=425) ได้อธิบายถึง แผนปฏิบัติท่ี 21 หรือ Agenda 21 เป็นข้อมติระหว่างประเทศได้รับการรับรองจากรัฐท่ีเข้าร่วมประชุมใน การประชุมสหประชาชาติว่าด้วยสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา หรือที่รู้จักกันว่า “เอิร์ธซัมมิต (Earth Summit)” ซึ่งจัดขึ้นท่ีนครรีโอ เดอ จาเนโร ประเทศบราซิล เม่ือเดือนมิถุนายน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) โดยมีผู้แทนจากประเทศตา่ ง ๆ จานวน 179 ประเทศ เข้าร่วมประชุม“วาระ 21” เป็นคาย่อท่ีใช้แทนคาวา่ “วาระสาหรับศตวรรษท่ี 21 (Agenda for the 21st Century)” อันเป็นแผนแม่บทปฏิบัติการระหว่าง ประเทศ สาหรับการดาเนินงานที่จะทาให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืนท้ังในด้านสังคม เศรษฐกิจ และ สิ่งแวดล้อมแผนปฏิบัติการ 21 เกิดจากแนวคิดที่ว่า การเพิ่มของประชากร การบริโภคและเทคโนโลยี ผลักดนั ใหเ้ กดิ การเปล่ียนแปลงของสิ่งแวดล้อม ดงั นั้นมนุษยจ์ ึงต้องรว่ มมือกันลดการบรโิ ภคท่ีฟุ่มเฟือยและ ไร้ประสิทธิภาพ รวมทั้งสนับสนนุ ใหม้ ีการพัฒนาอย่างยั่งยืนขึ้นในทุกส่วนของโลก นอกจากนั้นวาระ 21 ได้ เสนอแนวทางเพื่อแก้ไขปัญหาความเส่ือมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ และแนวทางอนุรักษ์ความ หลากหลายชนิดและสายพันธ์ุของสิ่งมีชีวิต การอนุรักษ์ป่า การต่อสู้กับความยากจนรวมถึงปัญหาการ บริโภคทฟี่ มุ่ เฟือย การวางแผนการจดั การ ดา้ นการศึกษา สขุ ภาพอนามัย การแก้ปัญหาของเมืองใหญ่ และ ปัญหาของเกษตรกร โดยย้าว่าเป็นหน้าที่ของทุกคน ทุกกลุ่ม และทุกอาชีพ เพ่ือทาให้เกิดการพัฒนาอย่าง ยงั่ ยนื อันเปน็ หนทางเอาชนะความยากจนและการทาลายสง่ิ แวดล้อม ยุทธศาสตร์ท่ีสาคัญของแผนปฏิบัติการตามแผนปฏิบัติการ 21 คือ การขจัดความยากจนโดยให้ ประชาชนที่ยากไร้มีโอกาสเข้าถึงทรัพยากรที่จาเป็นต่อการดารงชีวิตได้อย่างย่ังยืนมากข้ึนแผนปฏิบัติการ 21 เป็นแผนการปฏิบัติการเพื่อการพัฒนาแบบยั่งยืน ( Agenda 21: Programme of Action for Sustainable Development) เป็นแผนแม่บทของโลกสาหรับการพัฒนาท่ียั่งยืน ทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม เนื่องจากจานวนประชากร ปริมาณการบริโภคเทคโนโลยีท่ีฟุ่มเฟือยและไร้ ประสิทธิภาพ ทาให้มีความสมดุลระหว่างการบริโภคและสมรรถนะของโลก ต่อสู้กับความเส่ือมโทรมของ ดิน อากาศ และน้า อนุรักษ์ป่าไม้และความหลากหลายทางชีวภาพ ต่อสู้กับความยากจน จัดการกับ การศึกษา สาธารณสุข และสนับสนุนบทบาทของกลุ่มต่างๆในสงั คม ให้ประชาชนผ้ยู ากไร้เข้าถึงทรพั ยากร ธรรมชาติ ประเทศที่ร่ารวยช่วยเหลือประเทศท่ียากจนทางการเงิน ทางเทคโนโลยี ทางข่าวสารข้อมูลและ ทางสมรรถนะในการวางแผนและการดาเนนิ งาน และทุกประเทศต้องมีความรบั ผิดชอบรว่ มกนั ในระดับโลก แผนปฏิบตั ิการ 21 จงึ เปน็ เอกสารที่มคี วามสาคญั มากทส่ี ุดฉบับหน่ึงของสหประชาชาติ และได้รบั การกล่าว อา้ งองิ ถึงอยู่เสมอ ๆ ในการประชุมระดบั ระหว่างประเทศในปจั จบุ นั แผนปฏิบัติการ 21 จะคานึงถึงองค์ประกอบสาคัญสู่การพัฒนาอย่างยั่งยืน 4 ส่วนด้วยกัน คือ มิติ ทางด้านสังคมและเศรษฐกิจ (Social and Economic Dimensions), การอนุรักษ์และการจัดการ ทรัพยากร (Conservation and Management of Resources), การส่งเสริมบทบาทของกลุ่มต่างๆท่ี สาคัญ (Strengthening the Role of Major Groups) และวิธีการในการดาเนินงาน ( Means of Implementation) โดยมแี นวทางท่ีสาคัญดังตอ่ ไปน้ี

10 1. การพัฒนาเศรษฐกิจจะต้องผสมผสานและควบคู่ไปกับการพัฒนาและความห่วงใยใน สง่ิ แวดลอ้ ม ส่งิ แวดลอ้ มไม่อาจจะเปน็ สิ่งสุดทา้ ยทน่ี ึกถึงอีกต่อไป การเพิม่ รายได้และจัดหางานให้ประชาชน นน้ั ควรกระทาไปพรอ้ มๆ กับการปรับปรงุ คุณภาพชีวติ ของประชาชนและส่งิ แวดล้อม 2. การใช้พลังงานอย่างฟุ่มเฟือย การสูญพันธุ์ของพืชและสัตว์ การปล่อยของเสียและมลพิษต่างๆ เป็นสาเหตุท่ีทาให้ส่ิงแวดล้อมเสื่อมโทรมไม่ยั่งยืน ซึ่งไม่อาจปล่อยให้เป็นเช่นนี้อีกต่อไปได้ เพราะเป็นการ ทาลายสขุ ภาพและความเป็นอยู่ทดี่ ีของมนษุ ย์และสง่ิ มชี ีวิตในโลก 3. จะต้องมีการแก้ไขปัญหาส่ิงแวดล้อม เนื่องจากมีผลกระทบอย่างเฉยี บพลนั ต่อสุขภาพและความ เป็นอยทู่ ี่ดขี องมนษุ ย์ และเกดิ ผลกระทบต่อประชากรร่นุ ลูก รุน่ หลานในอนาคต 4. มนุษย์ทุกคนไม่ว่าจะร่ารวยหรอื ยากจนก็มีสิทธิเท่าเทียมกันในอันท่ีจะดารงชวี ิตความเป็นอยู่ใน ส่ิงแวดล้อมท่ีดี ได้ด่ืมน้าท่ีสะอาด หายใจในอากาศท่ีบริสุทธิ์ และสามารถท่ีจะควบคุมการใช้ทรพั ยากรของ ตนเองได้ แนวคดิ และความหมายของความยง่ั ยืน แนวคิดของความยั่งยืน เป็นแนวทาง ข้อกาหนดหรือทิศทางในการชี้นาการพัฒนา เพื่อคงไว้ซ่ึง ทรพั ยากรที่มอี ยอู่ ย่างจากัดและการใช้ทรัพยากรให้มีความคุม้ ค่ามากที่สดุ ส่งผลกระทบนอ้ ยทส่ี ดุ สอดคล้อง กับ เลิศพร ภาระสกุล (2551) ที่ได้กล่าวถึงแนวคิดของความยั่งยืน คือ แนวทางและหลักเกณฑ์หรือคุณ คา่ ทีจ่ ะชี้นาการพฒั นา หรอื เป็นมาตรฐานหรอื ข้อทดสอบในการกาหนดความยง่ั ยืน ความเปน็ ไปไดด้ ังกล่าว จะเกิดขึ้นหากทรัพยากรการท่องเท่ียวท้ังแหล่งธรรมชาติและที่มนุษย์สร้างข้ึน ตลอดจนทรัพยากรการ ท่องเท่ียวทางวัฒนธรรมได้รับการบารุงรักษาอย่างต่อเนื่อง แนวความคิดในเรื่องของการจัดตั้งกรรมการ หรือองคก์ รเพอื่ ดูแลและปกปอ้ งทรัพยากรทางการท่องเที่ยวให้ดารงความสมบรู ณอ์ ยู่ตลอดเวลาเป็นแนวคิด ท่ีสามารถนามาปฏิบัติได้ โดยแนวทางเหล่านี้เป็นการตอกย้าถึงความมุ่งมั่นในความพยายามที่จะคงไว้ซึ่ง ความสมบูรณ์ของทรัพยากร ป้องกันการเอารัดเอาเปรียบนักท่องเท่ียวและคนท้องถ่ิน พร้อมทั้งทาให้เกิด ความยั่งยืนทางเศรษฐกิจ การดาเนินการเพ่ือให้บรรลุผลสาเร็จเป็นความยั่งยืน (ทั้งในด้านเศรษฐกิจ การเมือง สังคม วัฒนธรรมและสง่ิ แวดลอ้ ม) นั้น จาเป็นต้องยอมรบั การเปลยี่ นแปลงและจัดการให้เกิดการ เปลี่ยนแปลงท่ีเกี่ยวข้อง นั่นหมายความว่า กลไกต่างๆ ท่ีเกิดขึ้นต้องพร้อมท่ีจะทาให้เกิดการประสาน ผลประโยชนอ์ ันสอดคลอ้ งกบั สถานการณ์ต่างๆ เลศิ พร ภาระสกลุ (2551 : 5-9) ไดอ้ ธบิ ายถึงรายงานบรันท์แลนด์ (1987) ให้คาจากัดความคาว่า “ความย่ังยืน” (Sustainability) ว่าหมายถึง “การตอบสนองต่อความต้องการต่างๆ ของคนในรุ่นปัจจุบัน โดยไม่เป็นการตัดโอกาสของคนรุ่นต่อไปในอนาคต (รุ่นลูกรุ่นหลาน) ท่ีจะได้มีโอกาสในการตอบสนองต่อ ความต้องการของตัวเองบ้าง” นอกจากนี้รายงานบรนั ท์แลนด์ยังได้ระบุถึงหลักการข้ันพื้นฐานบางประการ ของความยงั่ ยนื หลกั การเหลา่ นีไ้ ด้แก่ 1. การใชแ้ นวทางหรือวธิ กี ารแบบองคร์ วมในการวางแผนและจดั ทายุทธศาสตร์ต่างๆ 2. ปกป้องคุ้มครองสง่ิ แวดล้อม(ความหลากหลายทางด้านชีวภาพ)และแหลง่ มรดกทีม่ นษุ ย์สร้างขน้ึ 3. ดารงไว้ซึง่ กระบวนการต่างๆ ทางดา้ นนเิ วศท่ีมีความจาเปน็ 4. อานวยความสะดวกและจัดให้เกดิ การมีสว่ นรว่ มจากประชาชน 5. พยายามทาให้ผลติ ผลตา่ งๆ มีความย่ังยนื ไปสู่อนาคตระยะยาว 6. พยายามทาให้เกดิ ความยุติธรรมและโอกาสแกป่ ระเทศต่างๆ

11 Marcott (1996, อ้างถึงใน เลิศพร ภาระสกุล, 2551) ได้รวบรวมความหมายของคาว่า ความ ย่ังยืนได้ 57 ความหมาย ซึ่งมีต้ังแต่คาจากัดความแรกๆ ท่ีเสนอโดย Coomer (1979, อ้างถึงใน เลิศพร ภาระสกุล, 2551) ที่กล่าวว่าสังคมท่ีย่ังยืนไม่ได้หมายถึงสังคมท่ีไม่ได้มีการเติบโต แต่หมายถึงสังคมท่ีมีชวี ติ อยู่ภายใต้ขอบเขตของการดารงอยู่ตอ่ ไปภายในกรอบส่ิงแวดล้อมของตัวเอง ไปจนกระท่ังถึงคาจากัดความ ของ World Conservation Strategy (WCS) ทมี่ ุ่งเน้นความสนใจไปท่ีการดารงไว้ซึ่งกระบวนการทางด้าน นิเวศที่จาเป็นไปจนถึงข้อเสนอแนะของ Choucri (1997, อ้างถึงใน เลิศพร ภาระสกุล, 2551) ที่กล่าวว่า ความยั่งยืน คือ กระบวนการจัดการอุปสงค์ทางสังคมโดยไม่ทาให้เกิดความเสียหายแก่คุณสมบัติต่างๆ ใน การสนับสนุนการดารงชีพหรือเกิดความเสียหายแก่กลไกท่ีทาให้เกิดความเป็นปึกแผ่นของสังคมและเกิด ความราบรื่นทางสงั คม ความคลุมเครือของคาจากัดความ และการอวดอา้ งขององค์กรระหว่างประเทศต่างๆ ที่อา้ งว่าเน้น การพัฒนาทยี่ ั่งยนื ล้วนแตท่ าให้หลักการของการพัฒนาอย่างย่ังยนื คลอนแคลนและไม่ได้ทาให้เกดิ การนาไป ปฏิบัติให้เกิดความย่ังยืนทั่วโลก เพ่ือให้บังเกิดผลวัตถุประสงค์ของการพัฒนาที่ยั่งยืนจะต้องมีคุณลักษณะ บางอย่าง เช่น วัตถุประสงค์จะต้องมีความชัดเจนไม่คลุมเครือไม่ขัดแย้งกันเอง สามารถวัดได้และทาให้ สาเร็จได้ แตใ่ นความเปน็ จริงกลับเป็นการพฒั นาท่ีล้มเหลวในทุกด้าน หากจะพจิ ารณาเพียงวัตถุประสงค์ใน แง่ของการทาใหส้ าเรจ็ ไดเ้ พียงอย่างเดยี วก็ยังเรียกว่ายงั ไมม่ ีความสาเรจ็ เกิดข้ึนได้ ดังนั้น ควรจะหาคาพูดใหม่มาใช้แทนคาว่า “การพัฒนาอย่างยั่งยืน” โดยควรใช้คาว่า “การใช้ อย่างฉลาด” หรือ “การวางแผนท่ีสมเหตุสมผล” (Sound planning) อย่างท่ีเคยมีการใช้คาพูดเหล่านี้ใน อดีต แต่แม้กระทั่งคาพูดใหม่ท้ัง 2 นี้ก็ยังมีความคลุมเครือ และยังต้องการเครื่องมือที่จะใช้การวัดอย่าง ฉลาดหรือกลไกท่ีจะนาไปสู่การวางแผนท่ีสมเหตุสมผล นักเศรษฐศาสตร์หลายๆ คนอาจจะแย้งว่า ทรัพยากรต่างๆ ควรจะมีการกาหนดต้นทุนอย่างเหมาะสม และควรจะรวมต้นทุนของทรัพยากรเข้าไว้ใน กระบวนการทางการตลาดเพื่อท่ีจะได้สามารถทาการตัดสินใจได้อย่างสมเหตสุ มผลบนพ้ืนฐานของข้อมูลที่ สมบูรณ์ แต่ประเด็นการพัฒนาอย่างย่ังยืนก็เป็นประเด็นที่กว้างมาก คือ กว้างกว่าเรื่องเศรษฐศาสตร์ ส่ิงแวดล้อม เรื่องขอวัฒนธรรมและแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมของโลกก็ควรจะเป็นส่วนหน่ึงของระบบและ ประเดน็ ท้งั 2 น้ี ก็ควรรวมอยู่ในกระบวนการการตดั สนิ ใจดว้ ย ความรับผิดชอบของการดาเนินการไปสู่ความย่ังยืนเป็นเรื่องท่ีมีความสาคัญ เพราะมันไม่ใช่เป็น เพียงความรับผิดชอบขององค์กรระหว่างประเทศทุกองค์กรหรือเป็นความรับผิดชอบเฉพาะของรัฐบาล ต่างๆ ที่สนับสนุนการพัฒนาอย่างย่ังยืนเท่าน้ัน แต่กลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียอีกหลายกลุ่มก็มีความสาคัญ เช่นกัน เป็นต้นว่า ภาคอุตสาหกรรมการท่องเท่ียวก็ต้องมีบทบาทในการดาเนินธุรกิจด้วยความรับผิดชอบ ต่อสังคมและมีวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ในระยะยาวไม่ใช่เพ่ือแสวงหากาไรในระยะสั้น ในส่วนของผู้บริโภคหรือ นักท่องเที่ยวก็เป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสียที่มีบทบาทในการทาให้เกิดความยั่งยืน ผู้บริโภคก็ไม่ต่างจาก ภาคอุตสาหกรรมคือความต้องการท่ีจะตอบสนองความตอ้ งการจาเป็นในระยะส้ันซ่ึงขัดกับเป้าหมายระยะ ยาวของการวางแผนอยา่ งสมเหตสุ มผลและหลักการของความยั่งยืน หลักการหรือแนวคิดเก่ียวกับความยั่งยืนอาจจะแบ่งได้ออกเป็นแนวคิดของ 2 สานักใหญ่ๆ กล่าวคือ สานกั หนึ่งเปน็ กลุม่ สนับสนุนความย่ังยนื อย่างเต็มที่ในขณะที่อีกสานักหน่ึงเป็นฝา่ ยสนับสนุนความ ยั่งยืนเพียงบางส่วน ซ่ึงฝ่ายหลังนี้เน้นความย่ังยืนอย่างไม่รุนแรงเหมือนฝ่ายแรก ก่อนที่เราจะพิจารณา แนวคิดของ 2 สานกั น้เี ราจะต้องจาแนกทรัพยากรออกเป็นประเภทซ่ึงสามารถเสื่อมสลายหรือถูกทางายลง ไปได้ ทรัพยากรต่างๆ สามารถจาแนกออกเปน็ กลมุ่ ทนุ 4 ชนิด ดังต่อไปน้ี

12 1. กลุ่มทุนที่เก่ียวข้องกับมนุษย์ ได้แก่ ประชากร สวัสดิภาพ สุขภาพ แรงงาน พื้นฐานทาง การศกึ ษาและทางด้านทักษะ 2. กลุ่มทุนทางกายภาพ ได้แก่ เงินทุนที่ใช้เพื่อการผลิต เคร่ืองจักรกล อุปกรณ์ต่างๆ อาคาร สิง่ ก่อสร้าง 3. กลุ่มทนทางด้านสิ่งแวดล้อม ได้แก่ ทรัพยากรทางธรรมชาติ และทรัพยากรที่มนุษย์สร้างข้ึน รวมถงึ ความหลากหลายทางชีวภาพ 4. กลุ่มทุนทางวัฒนธรรม ได้แก่ ความเป็นอยู่ท่ีดี ความเป็นอันหน่ึงอันเดียวกัน (ความเป็น ปกึ แผ่น) ของสังคม การใชอ้ านาจความยตุ ธิ รรม ความเสมอภาค มรดกทางวฒั นธรรมต่างๆ ความย่งั ยืนและกลุ่มทุนตา่ งๆ กล่มุ ทุน กลุ่มทุน กลุ่มทุนทางดา้ น กลมุ่ ทนุ ทางสงั คม- ทางดา้ นมนษุ ย์ ทางกายภาพ สง่ิ แวดล้อม วฒั นธรรม การลงทุน กจิ กรรมทางเศรษฐกิจ (การทดแทนและการกระตุ้น) (การผลติ และการบริโภค) สวัสดภิ าพของมนุษยโ์ ดยรวม ภาพท่ี 1.4 ความย่ังยนื และกลุ่มทุนต่างๆ ที่มา : เลศิ พร ภาระสกลุ (2551) ตามความเปน็ จริงแล้วจะมกี ารเหล่ือมทบั กันระหวา่ งกลุ่มทนุ ทง้ั 4 ประเภทนี้ แต่แผนภมู นิ ตี้ อ้ งการ ให้เหน็ ความแตกต่างระหว่าง 2 สานกั ความคดิ และแนวคดิ เก่ยี วกบั ความยัง่ ยืน ไม่ว่าจะเป็นระยะเวลาใดก็ตามจะมีกลุ่มของแต่ละรูปแบบ กลุ่มทุนเหล่านี้สามารถจะถูกนามาใช้ เพ่ือการผลิต ซ่ึงถ้าไม่ถูกบริโภคก็จะถูกนาไปลงทุนกลับไปอยู่ในกลุ่มทุน ในทัศนะของสานักท่ียึดหลักการ ของความยั่งยืนอย่างเต็มที่จะยึดหลักการที่ว่ากลุ่มทุนท้ัง 4 ประเภทจะต้องมีการรักษาระดับของทุนเอาไว้ ให้ครบถ้วนไม่ว่าจะเป็นกาลังแรงงาน ตึกรามบ้านเรือน สิ่งแวดล้อม วัฒนธรรมและสังคมเพื่อคนรุ่นต่อไป แต่ในทัศนะของสานักที่สนับสนุนความย่ังยนื เพียงบางส่วนจะยึดหลักการที่วา่ ทุนรวม (ผลรวมของทุนท้งั 4 กลุม่ ) จะตอ้ งถูกรักษาเอาไว้แต่ต้องยอมรบั วา่ ต้นทนุ บางกลุม่ ใน 4 กลุ่มอาจจะพร่องไปเพราะต้องเอาไปเพ่ิม เปน็ ตน้ ทุนให้กบั กลุ่มอ่นื ถ้าจะพิจารณาให้ดีจะเป็นวา่ ทนุ บางกลุ่มจะต้องตอบสนองต่อการลงทุน เช่น ทุนใน กลุ่มมนุษย์ เช่น การศึกษา และบริการด้านสุขภาพเป็นวิธีการเพื่อการปรับปรุงคุณภาพของประชากรและ แรงงาน ดังน้ัน ทุนประเภทน้ีจึงไม่สามารถทาให้มีเพ่ิมข้ึนได้โดยการลงทุน และในระยะยาวการลงทุน ทางด้านมนุษย์ก็จะถึงจุดคุ้มทนสาหรับทุนในกลุ่มทางกายภาพเป็นทุนเพ่ือใช้ในจุดประสงค์ทางการผลิต และกลุ่มทุนประเภทนี้สามารถที่จะถูกลงทุนและกาลังถูกลงทุนอยู่ตลอดเวลาทั้งเพ่ือการทดแทนและการ ลงทุนใหม่ๆ เพื่อเพ่ิมศักยภาพในการผลิต สาหรับทุนทางด้านสิ่งแวดล้อมบางประเภทก็สามารถตอบสนอง ต่อการลงทุน ตัวอย่างเช่น การสร้างอุทยานแห่งชาติ การทาความสะอาด แม่น้าต่างๆ การลงทุนเพื่อ

13 ป้องกันมลภาวะทางอากาศและเสียงเป็นตัวอย่างของการลงทุนทางด้านส่ิงแวดล้อมท่ีมีอยู่ตามธรรมชาติ สาหรับในส่วนของสิ่งแวดล้อมท่ีมนุษย์สร้างขึ้นก็ตอบสนองการลงทุน เช่น การสร้างบ้านพักอาศัยใหม่ๆ การสร้างศูนย์การค้า การสร้างโรงแรมท่ีพักและอื่นๆ อย่างไรก็ดีจะมีสภาวะของการได้อย่างเสียอย่าง (trade-off) ระหว่างทุนทางสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติกับสิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างข้ึน เช่น การสร้างสนาม กอล์ฟ ทาให้เกิดการแย่งน้าจากแหล่งน้าธรรมชาติ เช่น ทะเลสาบหรือการบุกรุกป่า เป็นต้น การเช่ือมโยง ระหว่างทุนทางส่ิงแวดล้อมกับทุนสังคมวัฒนธรรมก็สามารถจะเกิดขึ้นได้ เช่น การสร้างวัดเพ่ือเป็นท่ีปฏิบตั ิ กจิ ทางศาสนาและให้ประชาชนไปทาบุญก็ถือว่าเป็นการลงทุนทางดา้ นสิ่งแวดล้อมประเภทท่ีมนษุ ย์สร้างขึ้น กลุ่มทุนสุดท้ายท่ีจะกล่าวถึงคือกลุ่มทุนทางสังคมและวัฒนธรรมก็สามารถที่จะได้รับการลงทุนในด้านของ วัฒนธรรมและประเพณีต่างๆ โดยการจัดให้มีการฝึกอบรมทางดา้ นวัฒนธรรม เช่น การฝึกให้คนในท้องถ่ิน รู้จักการแกะสลักหิน แกะสลักไม้ รู้จักการเสริมสร้างภูมิปัญญาท้องถิ่น การยกระดับวัฒนธรรมท้องถ่ินให้ เป็นทรี่ จู้ ักของนักท่องเทีย่ ว และเพื่อให้คนในท้องถิน่ เห็นในคณุ ค่าจะทาให้ทุนทางสังคมและวฒั นธรรมยังคง อยตู่ อ่ ไป ท้ังหมดน้ีคอื แนวคดิ ของกลุ่มหรอื สานกั ทย่ี ดึ หลกั ความยัง่ ยนื อย่างไม่รนุ แรงหรือสุดโตง่ ถ้าหากยึดหลักการของสานักที่ยึดแนวทางสู่ความยั่งยืนอย่างสุดโต่งก็จะต้องมีคาถามเกิดขึ้นกับ การผลติ ทกุ รปู แบบเพราะถงึ แม้ว่าเราอาจจะลงทุนในกลุ่มทุนประเภทหนง่ึ และเพือ่ ใหร้ ะดับทนุ ของประเภท นี้เพิ่มสูงขึ้น แต่มันก็เป็นไปไม่ได้ที่จะเพิ่มระดับทุนของกลุ่มทุนอื่น โดยไม่ไปดึงทุนของกลุ่มทุนอื่นมาใช้ ยกตัวอย่างเช่น เราไม่สามารถจะสร้างทุนทางกายภาพ (ทุนทางด้านการผลิต) โดยไม่ไปหยิบเอาทุนทาง สิ่งแวดล้อมมาใช้ เพราะการก่อสร้างใดๆ เราต้องใช้ทุนทางสิ่งแวดล้อมเสมอ ไม่ว่าท่ีใดท่ีมีการใช้ท่ีดินหรือ วตั ถดุ บิ จากแหล่งอื่นมาทดแทนแล้ว กระบวนทางดา้ นกายภาพทีส่ ร้างขน้ึ จากทนุ ทางส่ิงแวดล้อมน้ันก็จะไม่ ถอื วา่ เปน็ การปฏิบัตทิ ี่ยง่ั ยืน จากแนวคิดและความหมายของความยั่งยืน ผู้เขียนสามารถสรุปได้ว่าการนาทุนทางด้านสังคม ทุนทางด้านวัฒนธรรม ทุนทางด้านสิ่งแวดล้อม นามาขับเคลื่อนให้เกิดประโยชน์สูงสุดและมีผลกระทบต่อ ประเทศชาติและทรัพยากรในดา้ นต่างๆน้อยทสี่ ดุ สง่ ผลต่อคนรนุ่ หลังน้อยทส่ี ดุ โดยสามารถใช้การวจิ ัยและ นวัตกรรมเขา้ มาขับเคลอ่ื นสังคม เศรษฐกิจ สู่ความมน่ั คง ม่งั คั่ง อยา่ งยั่งยนื ตอ่ ไป การใหค้ าจากัดความของการทอ่ งเทย่ี วอยา่ งย่ังยนื การท่องเท่ียวอย่างยั่งยืนเป็นแนวคิดที่เกิดขึ้นมาใหม่จากกระแสของการท่องเท่ียวปัจจุบันที่ ต้องการเห็นทรัพยากรท่องเท่ยี วท่ีไม่ถูกทาลายและยังคงไวใ้ ห้เหมือนเดิมมากท่ีสดุ ทส่ี าคญั คอื เร่ืองของการ สรา้ งทัศนคติและการปลุกจติ สานึกให้กับเจ้าของแหล่งท่องเที่ยวและนักท่องเที่ยวได้เขา้ ไปมสี ว่ นรว่ มในการ อนรุ ักษ์ทรัพยากรท่องเทยี่ วในทกุ ๆด้านเพื่อสร้างความเขม้ แขง็ และสรา้ งความย่งั ยนื ให้กบั การท่องเทย่ี ว ศูนย์เพื่อการวางแผนการท่องเท่ียวและการแก้ไขปัญหาความยากจนแห่งเอเชีย (2549 : 4-11)ได้ อธิบายถึงทิศทางขององค์การสหประชาชาติในเร่ืองของการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืนเป็นสิ่งสาคัญที่จะเริ่ม เนื้อหาการวางแผนการท่องเท่ียว ด้วยการให้คาจากัดความและหลักการบางประการของการท่องเที่ยว อยา่ งย่ังยนื ซ่ึงจะเป็นแนวคดิ พน้ื ฐาน

14 คาจากดั ความของการท่องเท่ียวอยา่ งย่ังยืน “....อุตสาหกรรมท่องเที่ยวจะต้องก่อให้เกิดผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจและส่ิงแวดล้อมที่ยั่งยืน เพื่อใหไ้ ด้มาซงึ่ ผลประโยชน์ในระยะยาว แต่ผลประโยชนด์ งั กล่าวจะไม่บังเกิดขึน้ หากปราศจากแนวทางการ วางแผนและพฒั นาการทอ่ งเที่ยวในรูปแบบใหม่ท่ีมคี วามแตกต่างไปจากเดมิ ” (PATA, Endemic Tourism : A profitable industry in a sustainable environment, King Cross, NSW, Australia, 1992.) เป็นที่ประจักษ์ชัดว่า การท่องเท่ียวอย่างยั่งยืนมีนัยยะ อันหมายถึง แนวทางการพัฒนาที่มุ่งให้เกดิ ความสมดุลระหว่างวัตถุประสงค์ด้านสังคม เศรษฐกิจ และการจัดการสิ่งแวดล้อมที่เหมาะสม หรืออาจ กล่าวได้ว่า การท่องเท่ียวย่ังยืนมีความแตกต่างอย่างสิ้นเชิงกับการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างไร้ขีดจากัด การใชว้ ลี “การพฒั นาการทอ่ งเทย่ี วอยา่ งยั่งยืน” อาจทาให้เกิดความบิดเบือน เน่อื งจากวลดี ังกลา่ วเนน้ ไปที่ การเพิม่ ขึ้นของปริมาณการเตบิ โตทางเศรษฐกจิ อย่างต่อเน่ืองมากกวา่ ความยัง่ ยืนของการท่องเท่ียวในระยะ ยาว ความย่ังยืนของส่ิงแวดล้อมและความย่ังยืนของวัฒนธรรม การพัฒนาการท่องเท่ียวมีนัยในทางการ ตัดสินใจเลือกทา-หรือไม่ทา โดยเฉพาะอย่างยิงการวางแผนเพื่อการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืนจาเป็นต้องระบุ ข้อจากดั และอปุ สรรคตา่ งๆ อนั เนื่องมาจากการพัฒนาการทอ่ งเทีย่ วใหช้ ดั เจน Kian Foh Lee (2001) ได้อธิบายถึงนิยามจุดหมายปลายทางการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืน ในทาง ปฏิบัติขอบเขตจะถูกกาหนดโดยรูปแบบการรับรู้มีแนวโน้มว่าขอบเขตจะเป็นระหว่างสองความหมาย โดย นิยามจากัดจะเน้นกิจกรรมท่ีมคี วามย่ังยืน ส่วน นิยามองค์รวมนอกจากกิจกรรมการท่องเท่ียวยัง่ ยนื แล้วยัง เน้นไปท่แี หลง่ ทอ่ งเทยี่ วให้มีความยั่งยืนดว้ ย ดังภาพท่ี 1.5 กจิ กรรมการ กจิ กรรมการ ทอ่ งเที่ยว ทอ่ งเที่ยว อยา่ งยง่ั ยืน อยา่ งยัง่ ยืน การพัฒนาแหล่งท่องเทีย่ วให้ ยัง่ ยืน จุดหมายปลายทางการทอ่ งเทยี่ ว จุดหมายปลายทางการทอ่ งเที่ยว นยิ ามจากัด นยิ ามองคร์ วม ภาพท่ี 1.5 นิยามท่องเทีย่ วอย่างย่ังยืนของจุดหมายปลายทาง ที่มา : Kian Foh Lee (2001)

15 ความหมายของการทอ่ งเทีย่ วอยา่ งยั่งยนื ความหมายของการท่องเท่ยี วอยา่ งย่งั ยนื ได้มผี ใู้ หค้ วามหมายไวห้ ลากหลายดังน้ี สุเนตร สุวรรณละออง (2555) ได้อธิบายถึงการท่องเท่ียวอย่างย่ังยนื หมายถึง การท่องเท่ียวท่ใี ห้ ความสาคัญในเร่ืองการดูแลรักษาส่ิงแวดล้อมและคานึงถงึ ศักยภาพในการรองรบั ของระบบนเิ วศและชุมชน (Carrying Capacity)รวมท้ังการม่งุ เนน้ ความย่ังยนื ในประเด็นต่าง ๆ ท่ีน่าสนใจอย่างน้อย 4 ประเดน็ คือ 1. ความยัง่ ยืนทางวฒั นธรรม (Cultural Sustainable) อนั หมายถงึ ความพยายามท่ีจะทาให้ชุมชน เกิดความภาคูมิใจในวัฒนธรรมของตนเอง เกิดความรัก หวงแหนและต้องการดูแล รักษา สืบทอด วฒั นธรรมชมุ ชนของตนใหเ้ จรญิ งอกงามตอ่ ไป 2.ความยั่งยืนทางด้านเศรษฐกิจ (Economic Sustainable) ในส่วนนี้หมายถึงการให้ความสาคัญ ต่อประโยชน์ทางเศรษฐกิจน่ันคือรายได้ส่วนใหญ่ที่ได้มาจากการท่องเท่ียวควรตกอยู่กับชมุ ชน คนในชุมชน ตอ้ งได้รับประโยชน์เพียงพอในการจัดการกบั ตน้ ทุนและปัญหาตา่ ง ๆ ท่ีอาจเกิดตามมาจากการท่องเทย่ี ว 3. ความยั่งยืนทางด้านการศึกษา (Educational Sustainable) หมายถึงการมุ่งเน้นให้เกิดการ เรียนรู้ร่วมกันระหว่างนักท่องเท่ียวและชุมชน น่ันคือ นักท่องเท่ียวมีโอกาสในการเรียนรู้วัฒนธรรมใหม่ ๆ ได้เรียนรู้วิธีการปรับตัวให้เข้ากับชุมชนและสิ่งแวดล้อมที่แตกต่างจากสิ่งตนเองเคยคุ้นชิ้นซ่ึงจะทาให้ นักท่องเที่ยวเกิดการยอมรับ เห็นอกเห็นใจ ชุมชนมากย่ิงข้ึน ส่วนชุมชนเองน้ันก็มีโอกาสเรียนได้รู้เรื่องต่าง ๆ จากการจดั การการท่องเท่ียวอย่างยง่ั ยืน เป็นตน้ ว่า การวางแผน การทางานร่วมกัน การประเมินผล การ มสี ว่ นรว่ ม สงิ่ ต่าง ๆ เหล่านี้จะทาให้ชุมชนเกิดความเขม้ แข็งและม่ันใจในตัวเองมากข้ึน และประเดน็ สุดทา้ ย 4. ความยั่งยืนทางด้านสังคม (Sociological Sustainable) เน่ืองจากมีการรวมกลุ่มเรียนรู้และ ทางานร่วมกันในการจัดการเพื่อสร้างสรรค์และพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืนทาใหค้ วามสัมพันธ์ระหว่าง กันและกันของผู้คนในชุมชนมีความเหนียวแน่น แข็งแรง ลดปัญหาความขัดแย้ง ก่อให้เกิดการช่วยเหลือ เก้ือกูลกนั และกัน ส่งผลให้ชุมชนสามารถรับมอื หรือตอ่ ส้กู บั ปญั หาตา่ ง ๆ ทเ่ี ขา้ มาในชุมชนได้มีพลงั สมศักดิ์ มาลีและคณะ (2555) การท่องเท่ียวอย่างย่ังยืน หมายถึง การท่องเท่ียวในสมัยโลกไร้ พรมแดน นอกจากคานึงถึงความคุ้มคา่ ในเชิงเศรษฐกิจและสังคมแลว้ ยงั คานึงถงึ การรักษาส่ิงแวดล้อม โดย ใช้หลักการของแผนแม่บทของโลก (Agenda 21) เป็นกรอบการจัดการ จึงเป็นการพัฒนาการท่องเที่ยวที่ ยงั่ ยนื (Sustainable Tourism Development) ชูสิทธิ์ ชูชาติ (2553) ได้กล่าวถึงการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืน หมายถึง การท่องเที่ยวท่ีมีการจัดการ ทรัพยากรท้ังหมดเพ่ือตอบสนองความต้องการด้านเศรษฐกิจ สังคม และสุนทรียภาพของมนุษย์ใน ขณะเดยี วกันก็ต้องรักษาวฒั นธรรมความม่ันคงของระบบนิเวศ ความหลากหลายทางชีวภาพและค้าจุนชีวิต ใหม้ ั่นคง เทิดชาย ช่วยบารุง (2552) การท่องเที่ยวอย่างย่ังยืนเป็นแนวทางการพัฒนาท่ีมุ่งให้เกิดความ สมดุลระหว่างวัตถุประสงค์ด้านสังคม เศรษฐกิจและการจัดการสิ่งแวดล้อมท่ีเหมาะสมหรืออาจกล่าวได้ว่า การท่องเท่ยี วอยา่ งยั่งยืนมีความแตกตา่ งอย่างสิ้นเชิงกับการพฒั นาการท่องเทยี่ วอย่างไร้ขีดจากัดที่เน้นการ เพิ่มขึน้ ของปรมิ าณการเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างต่อเนื่องมากกว่าความยั่งยนื ของการทอ่ งเท่ียวในระยะยาว กล่าวโดยสรุปคือ การท่องเที่ยวทุกประเภทในแต่ละพ้ืนที่ทั้งการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ วัฒนธรรม เกษตร ชุมชนหรืออ่ืนๆจะต้องได้รับการพัฒนาจึงจะนาไปสู่การท่องเท่ียวอย่างย่ังยืนโดยใช้ หลักเกณฑ์อย่างเป็น ทางการของการทอ่ งเที่ยวอยา่ งยง่ั ยืนดังภาพที่ 1.6

16 การทอ่ งเที่ยวอน่ื ๆ การท่องเทย่ี วเชิง การท่องเที่ยวเชงิ นิเวศ วัฒนธรรม การท่องเท่ียว อย่างยงั่ ยนื การทอ่ งเที่ยว การทอ่ งเทย่ี วเชงิ ชมุ ชน เกษตร ภาพท่ี 1.6 การท่องเทย่ี วอยา่ งยง่ั ยืน ทมี่ า : เทิดชาย ช่วยบารุง (2552) ประมาณ เทพสงเคราะห์และจรินทร์ เทพสงเคราะห์ (2551) ได้กล่าวถงึ การทอ่ งเท่ียวอยา่ งยั่งยืน หมายถึง การท่องเท่ียวที่สามารถตอบสนองความต้องการของนักท่องเท่ียวและผู้เป็นเจ้าของท้องถ่ินใน ปัจจุบันโดยมีการปกป้องและสงวนรักษาโอกาสต่างๆของอนุชนรุ่นหลังด้วย การท่องเที่ยวแบบยั่งยืนเป็น การจัดการทรัพยากรเพ่ือตอบสนองความจาเป็นทางเศรษฐกิจ สังคม และความงามทางสุนทรียภาพ ใน ขณะเดยี วกนั ก็สามารถรกั ษาเอกลกั ษณท์ างวัฒนธรรมและระบบนิเวศเอาไว้ได้ด้วย เลิศพร ภาระสกุล (2551: 9) ได้อธบิ ายในสว่ นของการท่องเที่ยว คาจากัดความของคาว่า “ความ ย่ังยืน” ยังไม่ได้รับความสาเร็จมากนัก หากใช้คาจากัดความตามรายงานของบรันท์แลนด์เป็นหลักองค์การ การท่องเที่ยวโลก (WTO) ให้ความหมายของการท่องเที่ยวแบบยั่งยืนหรือ sustainable tourism เอาไว้ ดังนี้ “การพัฒนาการท่องเท่ียวแบบย่ังยืนจะตอบสนองต่อความต้องการของนักท่องเท่ียวและชุมชน ของเจ้าบ้านที่นักท่องเท่ียวเข้าไปเยือน ในขณะเดียวกันก็มีการปกป้องและเสริมสร้างโอกาสให้คนรุ่นต่อไป การท่องเที่ยวแบบน้ีจะนาไปสู่การจัดการทรัพยากรในลักษณะที่ตอบสนองต่อความต้องการทา งเศรษฐกิจ สังคม และสุนทรียภาพ ในขณะเดียวกันก็ทาให้เกิดการดารงรักษาวัฒนธรรม กระบวนการทาด้านนิเวศที่ จาเปน็ ความหลากหลายทางชีวภาพและระบบต่างๆ ที่สนับสนุนคา้ จุนชีวิต” (WTO) การท่องเทย่ี วอย่างยงั่ ยนื หมายถึง การพฒั นาทรัพยากร ทอ่ งเทยี่ วเพื่อตอบสนองความจาเป็นทาง เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสุนทรียภาพ โดยใช้ทรัพยากรอันทรงคุณค่า อย่างชาญฉลาด สามารถ รักษาเอกลักษณ์ของธรรมชาติและ วัฒนธรรมไว้ได้นานท่ี สดุ เกดิ ผลกระทบน้อยท่ีสุด และใช้ ประโยชน์ได้ ยาวนานท่ีสดุ (http://sustainabletourismdpu.blogspot.com/2011/02/blog-post_7353.html.) การท่องเที่ยวแบบยั่งยืน หมายถึง การท่องเท่ียว รวมถึงการจัดบริการอื่นๆ ท้ังในปัจจุบันและ อนาคต โดยต้องดาเนินการภายใต้ขีดความสามารถของธรรมชาติ ชุมชน ขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรม วิถีชีวิตท่ีมีต่อขบวนการท่องเท่ียว ต้องตระหนักดีต่อการมีส่วนร่วมของประชากร ชุมชน ขนบธรรมเนียมประเพณี วัฒนธรรม วิถีชีวิตท่ีมีต่อขบวนการท่องเที่ยว ต้องยอมรับให้ประชาชนทุกส่วน ได้รับผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจที่เกิดจากการท่องเที่ยวอย่างเสมอภาคเท่าเทียมกัน ต้องช้ีนาภายใต้ความ ปรารถนาของประชาชนท้องถิ่นและชุมชนในพ้ืนท่ีท่องเที่ยวนั้นๆ (http://wean-wean-greentourism blogspotcom. blogspot.com/.)

17 Butler (2536, อ้างถึงใน e – TAT Tourism Journal การท่องเท่ียวแห่งประเทศไทย, 2552) ได้ ให้ความหมายของคาว่า “การทอ่ งเทย่ี วอย่างยง่ั ยนื ” ว่าเปน็ รูปแบบของการท่องเทย่ี วที่สามารถดารงคุณค่า หรือความเป็นประโยชน์ของแหล่งท่องเที่ยวได้ยาวนานไม่มีที่ส้ินสุด และไม่สร้างความเส่ือมโทรมหรือ เปลีย่ นแปลงส่ิงแวดล้อมของแหล่งและบริเวณโดยรอบ Chris Cooper และคณะ (2005, หน้า 264 อ้างถึงในเลิศพร ภาระสกุล, 2551 ) ได้กล่าวว่า “คา จากัดความของคาว่า การท่องเท่ียวแบบย่ังยืนท่ีมีอยู่เป็นจานวนมากมีความเกี่ยวกันท้ังสิ้น” โดยประเด็น หลักที่มีการอภิปรายถกเถียงกันมากท่ีสุดจะเป็นประเด็นของความเจริญทางด้านเศรษ ฐกิจในระยะยาว ความยั่งยืนทางด้านส่ิงแวดล้อม ความย่ังยืนทางด้านสังคม วัฒนธรรม และการเมืองของกลุ่มผู้ท่ีเก่ียวข้อง หรือผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทุกคน และการท่ีจะบรรลุถึงเป้าหมายดังกล่าวในระยะยาวจาเป็นที่จะต้องได้รับ ความร่วมมือจากทุกกลุ่มทกุ ฝา่ ยทม่ี สี ่วนเก่ยี วข้องในกระบวนการผลติ และบริโภคการท่องเท่ยี ว บุญเลิศ จิตต้ังวัฒนา (2542 ) ได้กล่าวถึงการท่องเท่ียวแบบย่ังยืน (Sustainable Tourism) หมายถึง การท่องเที่ยวกลุ่มใหญ่หรือกลุ่มเล็กท่ีมีการจัดการอย่างดีเยี่ยมเพราะสามารถดารงไว้ซ่ึง ทรัพยากรท่องเที่ยวให้มีความดึงดูดใจอย่างไม่เสื่อมคลายและธุรกิจท่องเที่ยวมีการปรับปรุงคุณภาพให้ ได้ผลกาไรอย่างเป็นธรรม โดยมีนักท่องเที่ยวเข้ามาเยี่ยมเยือนสม่าเสมออย่างเพียงพอแต่มีผลกระทบทาง ลบตอ่ ส่งิ แวดลอ้ มนอ้ ยท่ีสุดอย่างยืนยาว จากความหมายของการท่องเท่ียวแบบยั่งยืนสามารถสรุปได้ว่า การท่องเที่ยวท่ีสามารถอนุรักษ์ ทรัพยากรในด้านต่างๆให้อยู่ได้นานท่ีสุดและเส่ือมโทรมช้าที่สุด เช่น น้าตก ป่าไม้ วัฒนธรรม วิถีชีวิต ประเพณีต่างๆ เป็นต้น ซึ่งนักท่องเท่ียว ผู้เป็นเจ้าของท้องถ่ิน และผู้มีส่วนเก่ียวข้องต่างๆจะต้องสร้าง จิตสานึกร่วมกันในเรื่องของการท่องเที่ยวในรูปแบบต่างๆให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงทางด้านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม ส่ิงแวดล้อมและเทคโนโลยีในปัจจุบันและคานึงถึงผลท่ีจะเกิดข้ึนกับทรัพยากรท่องเท่ียว ในอนาคต ภาพที่ 1.7 การท่องเท่ยี วอยา่ งย่ังยนื บ้านบุไทรโฮมสเตย์ อาเภอวงั น้าเขียว จังหวดั นครราชสีมา

18 ตารางท่ี 1.1 คาจากดั ความการทอ่ งเทย่ี วอยา่ งย่งั ยนื ค.ศ. พ.ศ. บคุ คล/หน่วยงาน คานยิ าม 2002 องค์กรการ การท่องเทย่ี วทต่ี รงกับความต้องการของนกั ทอ่ งเทย่ี วและชมุ ชนในยคุ ปจั จุบัน ท่องเท่ยี วโลก ขณะเดียวกันกต็ อ้ งปกปอ้ งไวเ้ พื่ออนาคตด้วย (UNEP, 2002) (World Tourism Organization) 2006 David Weaver การท่องเที่ยวเปน็ เครอ่ื งมอื ในการตอบสนองความต้องการของนกั ทอ่ งเท่ียวใน ปจั จุบนั และไมส่ ง่ ผลกระทบถึงทรพั ยากรในอนาคตทีใ่ ชใ้ นการตอบสนองความ ต้องการของตนเองหรอื ผอู้ ืน่ 2548 รองศาสตราจารย์ การท่องเทย่ี วกลุ่มใหญ่และกลมุ่ เลก็ ทีม่ กี ารจดั การอยา่ งดเี ย่ียมเพอ่ื สามารถดารง บญุ เลศิ จิตตั้ง ไวซ้ ่ึงทรพั ยากรการทอ่ งเที่ยวให้มคี วามดึงดดู ใจอยา่ งไม่เสื่อมคลาย ธรุ กิจ วัฒนา ทอ่ งเท่ียวมกี ารปรบั ปรุงคุณภาพใหม้ ผี ลกาไรอย่างเปน็ ธรรม ชุมชน ทอ้ งถิน่ มี (นักวชิ าการด้าน ส่วนร่วมได้รบั ผลประโยชนต์ อบแทนอย่างเหมาะสม โดยมีนักท่องเท่ียวเขา้ มา การท่องเทย่ี ว เยีย่ มเยอื นสมา่ เสมออย่างเพยี งพอ แต่มีผลกระทบทางสงิ่ แวดล้อมนอ้ ยที่สุด อย่างยั่งยืน) หรือไมม่ เี ลยอย่างยนื ยาว 1992 Eber การท่องเท่ียวแบบย่งั ยืน คือ การท่องเท่ียวทร่ี วบรวมโครงสรา้ งสาธารณูปโภค พ้ืนฐาน ที่สามารถรองรบั เพียงไดพ้ อไดท้ ้ังสาหรับมนุษยชาติ ณ ปัจจบุ ันและ อนาคต ภายในศกั ยภาพของธรรมชาติ และผลิตผลของธรรมชาติในอนาคต โดย ตระหนกั ถึงคน และชุมชน ขนบธรรมเนยี มประเพณี และวิถีชวี ิต กอ่ ใหเ้ กิด ประสบการณ์ การทอ่ งเทีย่ ว และกลุม่ คนเหลา่ นไ้ี ดร้ บั การกระจายผลประโยชน์ ทางเศรษฐกจิ อยา่ งเทา่ เทียมกันสชู่ ุมชนท้องถิน่ 1993 Payne การเสริมสร้างโอกาสทางเศรษฐกจิ สู่คนในพืน้ ทีโ่ ดยทไ่ี มก่ ่อให้เกดิ ผลกระทบตอ่ โครงสร้างทางเศรษฐกิจ ไมร่ บกวนรปู แบบทางสงั คม เคารพระบบนเิ วศวทิ ยา ชุมชน n.d. Woodley ต้องอยู่ในขอบเขตของระบบนิเวศวทิ ยา 1995 Countryside สรา้ งความยั่งยืนสเู่ ศรษฐกิจท้องถิ่นโดยไม่ทาลายส่งิ แวดลอ้ ม Commission 1996 Bramwell and การพัฒนาการทอ่ งเที่ยวศกั ยภาพทพี่ ักแรม ประชากรท้องถิ่นและสงิ่ แวดลอ้ ม others เคารพสง่ิ แวดลอ้ ม และไม่ใหเ้ กิดความสูญเสียต่อส่งิ แวดล้อม การทอ่ งเที่ยวแบบ ยั่งยนื คอื การทอ่ งเทย่ี วอย่างมคี วามรบั ผดิ ชอบ n.d. กรมอุทยาน การพฒั นาท่สี ามารถตอบสนองความตอ้ งการของนักทอ่ งเทย่ี วและผเู้ ปน็ เจา้ ของ แหง่ ชาติ สตั วป์ า่ ท้องถน่ิ ในปัจจุบันโดยมกี ารปกป้องและสงวน รกั ษาโอกาสต่างๆ ของอนุชนร่นุ และพนั ธพุ์ ืช หลังด้วย การท่องเท่ียวน้ีมีความหมายรวมถึงการจดั การทรพั ยากรเพอ่ื (แนวคิดเดียวกับ ตอบสนองความจาเป็นทางเศรษฐกจิ สังคมและความงามทางสนุ ทรียภาพ การทอ่ งเท่ยี วเชิง ในขณะทีส่ ามารถรกั ษาเอกลักษณท์ างวัฒนธรรมและระบบนเิ วศดว้ ย อนุรกั ษ์) 2555 สเุ นตร สวุ รรณ การท่องเทีย่ วท่ีใหค้ วามสาคญั ในเรื่องการดแู ลรักษาส่งิ แวดล้อมและคานงึ ถึง ละออง ศักยภาพในการรองรบั ของระบบนเิ วศและชมุ ชน(Carrying Capacity) 2553 ชสู ิทธิ์ ชูชาติ ชูสิทธิ์ ชชู าติ การท่องเทยี่ วอยา่ งยั่งยนื หมายถึง การท่องเท่ยี วท่ีมกี ารจดั การ ทรพั ยากรท้ังหมดเพอ่ื ตอบสนองความต้องการดา้ นเศรษฐกิจ สังคม และ สุนทรยี ภาพของมนษุ ย์ในขณะเดียวกนั ก็ตอ้ งรกั ษาวฒั นธรรมความมนั่ คงของ ระบบนเิ วศ ความหลากหลายทางชวี ภาพและค้าจุนชวี ติ ใหม้ นั่ คง ท่มี า : ปรบั ปรงุ จากดลฤทยั โกวรรธนะกลุ , 2556 : 23-24

19 ความจาเป็นท่ีจะต้องมีการท่องเท่ียวแบบย่ังยนื ในสถานการณ์การท่องเที่ยวในปัจจุบันที่ให้ความสาคัญกับการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวให้มีความ พร้อมในทุกๆด้านเพ่ือรองรับนักท่องเท่ียวที่จะไปเยือน เช่น ด้านท่ีพัก ด้านการคมนาคม ด้านส่ิงอานวย ความสะดวกต่างๆ เป็นต้น ซ่ึงส่ิงเหล่าน้ีเป็นเรื่องละเอียดอ่อนมากของมุมมองการท่องเท่ียวที่มีวิธีคิดที่ แตกต่างกัน เช่น การสร้างที่พักบนภูทับเบิกเพื่อรองรับการท่องเที่ยวท่ีกาลังได้รับความนิยม มุมมองด้าน การสร้างกระเช้าขึ้นภูกระดึงหรือแม้แต่ความต้องการของคนในชุมชนท่ีต้องการนักท่องเท่ียวเข้าไป ทอ่ งเท่ยี วโดยไม่จากัดจานวนซึ่งผลท่ีตามมา คือ การรองรับของพนื้ ทแ่ี ละสาธารณูปโภคไมเ่ พยี งพอ เปน็ ต้น ซึ่งในหัวข้อต่อไปน้ีจะกล่าวถึง ความจาเป็นท่ีจะต้องมีการท่องเท่ียวแบบย่ังยืนจะสามารถช่วยเปิดมุมมอง ใหมๆ่ ใหก้ บั การท่องเทีย่ วของประเทศไทยในปัจจุบันไดเ้ ปน็ อย่างดี เลิศพร ภาระสกุล ( 2551: 16-17) ได้อธิบายถึงความจาเป็นที่จะต้องมีการท่องเที่ยวแบบย่ังยืน โดยคนส่วนมากยังไม่นึกถึงความจาเป็นหรือประโยชน์ของการท่องเท่ียวแบบย่งั ยืน โดยรับรู้แต่เพียงวา่ การ ท่องเท่ียวแบบย่ังยนื ก็ฟังดูดีและก็นา่ จะเป็นการท่องเที่ยวที่ดี จากการประชุม The Globe ’90 ท่ีนครแวน คูเวอร์ ประเทศแคนาดา ที่ประชุมได้แจกแจงประโยชน์และความจาเป็นท่ีจะต้องมีการท่องเท่ียวท่ีย่ังยืน เอาไว้ดังนี้ 1. การท่องเที่ยวที่ยั่งยืนสนับสนุนส่งเสริมให้เกิดความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับผลกระทบของการ ท่องเทย่ี วทีจ่ ะมตี อ่ ส่ิงแวดลอ้ มทางธรรมชาติ ทางวฒั นธรรม และตอ่ มวลมนษุ ย์ 2. การท่องเท่ียวท่ีย่ังยืนจะช่วยทาให้มั่นใจได้ว่าจะมีการกระจายผลประโยชน์ และการช่วยกัน แบกรับต้นทนุ อยา่ งเปน็ ธรรม 3. การท่องเที่ยวก่อให้เกิดการจ้างแรงงานท้ังในภาคการท่องเที่ยวโดยตรงและในภาคส่วนอ่ืนที่ สนบั สนุนการทอ่ งเท่ียวและในภาคบริหารจัดการทรพั ยากรต่างๆ ทางการทอ่ งเท่ยี ว 4. การท่องเที่ยวก่อให้เกิดรายได้แก่อุตสาหกรรมภายในประเทศ เช่น ผู้ประกอบธุรกิจโรงแรม และท่ีพักประเภทต่างๆ ผู้ประกอบธุรกิจร้านอาหารและบริการด้านอาหารต่างๆ ธุรกิจทางด้านการขนส่ง ธรุ กจิ การผลติ และจาหนา่ ยสินค้าหตั ถกรรมและการนาเทีย่ ว 5. การท่องเท่ียวนาเงินตราต่างประเทศเข้าสู่ประเทศและอัดฉีดเม็ดเงินเข้าสู่ระบบเศรษฐกิจ ทอ้ งถนิ่ 6. การท่องเที่ยวทาให้เกิดช่องทางการหารายได้ให้แก่ท้องถ่ินโดยเฉพาะอย่างย่ิงในชนบทที่มี ปญั หาจากอาชีพการเกษ๖รตกต่าหรือไมเ่ พียงพอ 7. การท่องเที่ยวแบบย่ังยืน ต้องการการตัดสินใจร่วมกันจากทุกภาคส่วนของสังคม รวมถึง ประชาชนในชุมชนท้องถ่ิน เพ่ือท่ีการท่องเที่ยวและผู้ใช้ประโยชน์จากทรัพยากรร่วมต่างๆ สามารถอยู่ ร่วมกันได้ การท่องเที่ยวแบบยั่งยืนต้องการการวางแผนและการจัดโซนต่างๆ เพื่อให้การพัฒนาการ ทอ่ งเทยี่ วเหมาะสมกับความสามารถในการรองรับของระบบนิเวศ 8. การท่องเที่ยวกระตุ้นให้เกิดการปรับปรุงต่างๆ ในระบบการคมนาคมขนส่งในท้องถ่ิน ระบบสอื่ สารต่างๆ และโครงสร้างพ้นื ฐานทจ่ี าเปน็ ต่อสังคม 9. การท่องเที่ยวทาให้เกิดส่ิงอานวยความสะดวกในด้านการพักผ่อนหย่อนใจท่ีคนในท้องถิ่น สามารถใช้ประโยชนเ์ พื่อการพักผ่อนหยอ่ นใจ เช่นเดยี วกบั นักท่องเทย่ี วอน่ื ๆ ทั้งในประเทศและต่างประเทศ ก็สามารถใช้ประโยชน์ได้ นอกจากน้ีการท่องเท่ียวยังมีสว่ นชว่ ยเหลือในด้านทาใหเ้ กิดรายได้เพื่อนามาใชใ้ น การอนรุ ักษ์แหล่งโบราณคดี และสถานทีส่ าคญั ทางประวัตศิ าสตร์ และชมุ ชนทอ้ งถิน่ ด้วย

20 10. ในส่วนของการท่องเท่ยี วทางธรรมชาตยิ ังทาให้เกดิ การใช้ที่ดนิ ที่ไม่เหมาะกับการทาการเกษตร ให้มีประโยชนค์ มุ้ คา่ โดยชว่ ยรักษาพืน้ ทใี่ ห้คงความเป็นธรรมชาติไว้เพ่ือการท่องเทย่ี ว 11. ในส่วนของการท่องเท่ียวทางวัฒนธรรมจะช่วยทาให้คนในท้องถิ่นมีความภาคภูมิใจใน วัฒนธรรมของตนเอง และทาให้เกิดความเข้าใจอันดีและการสือ่ สารระหวา่ งคนในท้องถ่ินกับผู้มาเยือนจาก ต่างวัฒนธรรม 12. การท่องเที่ยวทางด้านสิ่งแวดล้อมจะช่วยให้คนเราเห็นความสาคัญของทรัพยากรท้ังทาง ธรรมชาติ และทางวฒั นธรรมท่ีมผี ลต่อเศรษฐกจิ ของชุมชนและต่อความเป็นอยทู่ ดี่ ีของสังคม และจะช่วยให้ เกิดความพยายามทจ่ี ะดารงรักษาทรัพยากรทางธรรมชาติและทางวฒั นธรรม 13. การท่องเท่ียวแบบยั่งยนื ชว่ ยให้เกิดการติดตามดแู ลเฝา้ ระวัง ชว่ ยให้เกิดการประเมินและมีการ จดั การผลกระทบตา่ งๆ ทเ่ี กดิ จากการท่องเทย่ี ว นอกจากน้ียงั ทาใหส้ งิ่ แวดล้อมยงั คงสภาพท่ีสมดลุ และชว่ ย แกไ้ ขจัดการผลกระทบดา้ นลบตา่ งๆ ดว้ ย ภาพที่ 1.8 การให้ความรู้ในด้านการท่องเทยี่ วอย่างยงั่ ยืนกบั เยาวชน ณ ไรป่ ลกู รัก จังหวดั ราชบรุ ี ท่ีมา : วชิ ดุ า สายสมทุ ร (2558) วิชุดา สายสมุทร (2558) ได้กล่าวไว้ว่า ความจาเป็นที่ต้องมีการท่องเท่ียวอย่างย่ังยนื เพื่อเป็นการ รักษาทรัพยากรทางดา้ นการท่องเทย่ี ว ซง่ึ ทรัพยากรทางดา้ นการท่องเที่ยวเหล่าน้ีถอื เปน็ สมบตั ิอันล้าค่าของ ทุกคนในประเทศไทย เพราะทรัพยากรเหล่านี้คือส่ิงดึงดูดให้นักท่องเท่ียวเดินทางเข้ามาท่องเที่ยว ภายในประเทศ และผลที่ตามมาคือ เศรษฐกิจ สังคม คุณภาพชีวิตของชุมชนเกิดการจ้างงาน สร้างอาชีพ ให้กับผู้มีส่วนเกี่ยวข้องทุกภาคส่วน เป็นต้น จะเห็นได้จากภาพที่ 1.8 วิทยากรกาลังสร้างจิตสานึกและให้ ความรู้ด้านการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืนใหก้ ับเยาวชนและผู้ท่ีสนใจทั่วไป ให้มีความรักและหวงแหนทรัพยากร ทางด้านการท่องเที่ยวและการท่องเที่ยวอย่างไรให้มีความยั่งยืน ซึ่ง ไร่ปลูกรักเน้น การทาเกษตรอินทรีย์ ( Organic farm) เพื่ออาหารคุณภาพสาหรับคนรักสุขภาพ ประสบความสาเร็จเป็นอย่างสูง มีผลิตภัณฑ์ เกษตรอินทรีย์ส่งขายทั้งในประเทศและส่งออกต่างประเทศ ที่ผ่านการตรวจสอบรับรองมาตรฐานเกษตร อินทรีย์ระบบสากล (IFOAM Accredited) ได้ทาการเปิดฟาร์มให้นักท่องเท่ียวได้เข้าไปเที่ยวชมการทา เกษตรอินทรีย์ของที่นี่ได้ด้วย สอดคล้องกับ นรเพชร ฟองอ่อน (2558) ได้กล่าวไว้ว่า ความจาเป็นที่ต้องมี การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน เพราะเป็นการสร้างจิตสานึกให้กับคนในชุมชนได้รักและหวงแหน ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดล้อมใหค้ งอย่ถู ึงรุ่นลุก รนุ่ หลานต่อไป

21 จากการอธิบายถึงความจาเป็นท่ีจะต้องมีการท่องเที่ยวแบบยั่งยืน สามารถนามาเปรียบเทียบ เก่ียวกับการท่องเท่ียวรูปแบบตา่ งๆในปัจจุบันได้โดยเปรยี บเทียบการท่องเที่ยวแบบยงั่ ยืน กบั การทอ่ งเที่ยว รปู แบบอืน่ ไดด้ งั น้ี ตารางที่ 1.2 เปรียบเทียบการท่องเทย่ี วแบบยง่ั ยืน กบั การท่องเที่ยวรูปแบบอน่ื ประเภทของการท่องเท่ียวท่ีสอดคลอ้ งกบั แนวคิด ประเภทของการท่องเที่ยวทไี่ ม่สอดคล้องกับ ของการท่องเท่ียวแบบย่ังยนื แนวคิดของการท่องเที่ยวแบบย่ังยนื 1. การท่องเทีย่ วเชงิ นเิ วศ 1. การทอ่ งเท่ียวตามแนวชายฝ่ังทะเลสาหรับ 2. การท่องเท่ยี วชมุ ชน ตลาดมหาชน 3. การท่องเที่ยวเชงิ สุขภาพ 2. การทอ่ งเทีย่ วทีเ่ น้นกจิ กรรมทีส่ ่งผลกระทบ 4. การทอ่ งเทย่ี วเชิงอาหาร ด้านลบตอ่ สภาพแวดล้อมทางกายภาพ เชน่ การ 5. การท่องเทีย่ วทางวัฒนธรรมท่ีนกั ท่องเท่ียวมี เล่นสกี ขับรถออฟโร๊ด ข่จี กั รยานบนภเู ขา การเรียนรู้เกย่ี วกบั ประวัติศาสตรแ์ ละวฒั นธรรม 3. การท่องเที่ยวทางเพศ ซ่งึ นาไปส่กู ารแพร่ ของแหลง่ ท่องเทีย่ ว โรคติดตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ 6. แหล่งท่องเที่ยวในเขตเมืองทีม่ กี ารฟนื้ ฟูนา 4. การตกปลา ลา่ สตั ว์ โดยไม่มกี ารควบคมุ อาคารเก่าๆ กลบั มาใชป้ ระโยชนเ์ พือ่ การท่องเท่ยี ว 5. การทอ่ งเทย่ี วในแหล่งท่องเท่ยี วทม่ี ี ใหม่ สภาพแวดลอ้ มท่เี ปราะบาง เช่น ป่าดบิ และแถบ 7. การทอ่ งเท่ียวเชิงเกษตรในชนบทในบรเิ วณ ข้ัวโลกใต้ เลก็ ๆ ท่ีนารายได้มาส่เู กษตรกร 6. การท่องเทย่ี วเพ่ือจับโปเกม่อนไปยงั แหล่ง 8. การท่องเท่ยี วเชิงอนรุ กั ษ์ที่นกั ท่องเทยี่ วไดร้ ว่ ม ท่องเทยี่ วทส่ี าคญั ในประเทศต่างๆท่วั โลก ลงมือในกจิ กรรมการอนรุ ักษ์ระหว่างการท่องเที่ยว 7. การทอ่ งเทีย่ วเชิงอวกาศ ท่ีมา : ปรับปรุงจาก John Swarbrooke (1999 : 19) ภาพที่ 1.9 ชาวไตห้ วนั นบั พนั แห่รุมจบั โปเกมอน โกลาหลท้ังสแี่ ยก ทีม่ า : (http://thaisarn.net/single.php?news=57bc90617d9357a7dfc3b8d0)

22 กลมุ่ ผู้มสี ว่ นไดส้ ่วนเสยี ตา่ งๆ ทจ่ี ะทาใหก้ ารท่องเที่ยวยั่งยืนหรอื ไมย่ ่ังยนื ชุมชนท้องถน่ิ องค์กรภาครัฐ ภาคอตุ สาหกรรมการทอ่ งเทย่ี ว - ผถู้ ูกจ้างงานโดยตรงในธุรกิจ - รฐั บาลกลางผกู้ าหนด - ธุรกิจนาเที่ยว - ฝ่ายบรหิ ารแหล่งทอ่ งเทีย่ วต่างๆ ท่องเท่ยี ว นโยบายตา่ งๆ ของประเทศ - ผูป้ ระกอบธรุ กจิ ท่พี กั - ผทู้ ไี่ มไ่ ด้ถกู จา้ งงานโดยตรงใน - องค์การบริหารส่วนจงั หวดั - ผูป้ ระกอบธรุ กจิ ดา้ นการขนสง่ - องคก์ ารบริหารสว่ นตาบล ธรุ กจิ ทอ่ งเท่ยี ว เช่น สายการบนิ รถโค้ช ฯลฯ - สานักงานเขต - คนในทอ้ งถิ่นท่ที าอาชีพอ่ืนๆ นักทอ่ งเทยี่ ว การทอ่ งเที่ยวแบบ กลุ่มพลังตา่ งๆ - ตลาดมหาชน ยง่ั ยนื - กลุม่ สิทธมิ นุษยชน - จัดการเดินทางเอง - กลุ่มพันธมิตรประชาชน - กลุ่มองคก์ รนักศึกษา กลมุ่ องค์กรสมัครใจ ผเู้ ชยี่ วชาญ สื่อต่างๆ - กลมุ่ องค์กรท่ีไมใ่ ชภ่ าครฐั - ท่ปี รึกษาทางพาณชิ ย์ - สอ่ื ทอ่ งเท่ยี วโดยตรง - องค์การการกุศล - สอื่ ทางออ้ ม - มูลนิธคิ ้มุ ครองสตั ว์ป่าและ - นกั วชิ าการตา่ งๆ พรรณพืช - ทรสั ต์ ภาพที่ 1.10 การท่องเทีย่ วแบบยง่ั ยืนเก่ยี วพันกบั กลุม่ ผู้มีส่วนได้สว่ นเสยี หลายกลุม่ ทมี่ า : John Swarbrooke (1998 : 17)

23 หลักการสาหรับการท่องเทย่ี วอยา่ งยั่งยนื ศูนย์เพื่อการวางแผนการท่องเท่ียวและการแก้ไขปัญหาความยากจนแห่งเอเชยี (2549) ได้อธิบาย ไว้ว่าปัจจุบันในหลายๆ พื้นที่ได้มีการใช้กลยุทธ์ต่างๆ ในการจัดการท่องเที่ยวอย่างระมัดระวังและมีความ รอบคอบมากข้ึน ซ่ึงกลยุทธ์เหล่าน้ีจริงๆ แล้วก็อยู่ภายใต้หลักเกณฑ์อย่างเป็นทางการของการท่องเที่ยว อย่างย่ังยืน นักวางแผนและผู้เก่ียวข้องอาจใช้หลักเกณฑ์ดังต่อไปนี้เพื่อเป็นแนวทางพื้นฐานในการรวมเอา วิสยั ทศั น์ทกี่ ว้างของการพฒั นาอยา่ งย่งั ยืนเขา้ ไปบูรณาการกบั นโยบายและการปฏิบตั ิการของท้องถนิ่ หลกั การสาหรบั การท่องเทยี่ วอยา่ งย่งั ยืน 1. การมีสว่ นรว่ มของชุมชน 10. การประสานความร่วมมือระหวา่ งแหลง่ ทอ่ งเท่ยี วและผปู้ ระกอบการ 2. ความรว่ มมอื ของกลมุ่ ต่างๆ ทีเ่ กย่ี วข้อง 11. การประเมนิ ผลกระทบจากการท่องเท่ียว 3. การสร้างโอกาสการจา้ งงานทมี่ คี ุณภาพ 12. การสร้างหลกั เกณฑก์ ารประเมนิ ผลกระทบ 4. การกระจายผลประโยชนจ์ ากการท่องเทีย่ ว 13. การเนน้ ผลประโยชน์ชุมชน คุณคา่ สิง่ แวดลอ้ ม ทางธรรมชาติและวฒั นธรรม 5. การใช้ทรพั ยากรอยา่ งมคี ุณค่า เกิดประโยชน์ สงู สุด 14. การพัฒนาคน การศกึ ษา และหลกั สูตรตา่ งๆ 6. การวางแผนระยะยาว 15. การเสริมสรา้ งลกั ษณะเด่น อตั ตาลักษณข์ อง ชุมชนและพน้ื ท่ี 7. ความสมดลุ ระหว่างวตั ถุประสงค์ด้านเศรษฐกิจ 16. การคานึงถงึ ขีดความสามารถในการรองรับ สงั คม วฒั นธรรม และส่งิ แวดลอ้ ม ของทรัพยากร 8. ความสอดคลอ้ งกนั ระหว่างแผนการท่องเที่ยว 17. การดารงรักษาทรัพยากรมรดกทางธรรมชาติ และแผนพฒั นาดา้ นตา่ งๆ และวัฒนธรรม 9. ความรว่ มมอื ระหว่างผ้กู าหนดนโยบายกับผู้ 18. การทาการตลาดการท่องเทย่ี วอยา่ งยง่ั ยนื ปฏิบัติ ภาพท่ี 1.11 หลักการสาหรับการท่องเท่ียวอย่างยง่ั ยืน ท่ีมา : ศนู ย์เพ่ือการวางแผนการทอ่ งเท่ยี วและการแก้ไขปัญหาความยากจนแห่งเอเชีย (2549)

24 1. สมาชิกของชุมชนจะต้องควบคุมการพัฒนาการท่องเที่ยว โดยการเข้าไปมีส่วนร่วมในการ กาหนดวิสัยทัศน์ด้านการท่องเที่ยวของชุมชน กาหนดแหล่งทรัพยากรท่ีจะต้องได้รับการทานุบารุงและ ส่งเสริม รวมทั้งการร่วมกาหนดเป้าหมายและกลยุทธ์ในการพัฒนาและการบริหารจัดการ นอกจากน้ี สมาชิกของชุมชนจะต้องเข้าร่วมในการดาเนินการตามแนวทางและกลยุทธ์ที่ได้กาหนดขึ้น รวมทั้งการเข้า มามสี ว่ นร่วมในการปฏิบตั ิงานด้านบรกิ ารการสาธารณูปโภคและการอานวยความสะดวกต่างๆ 2. นวัตกรรมด้านการท่องเที่ยวควรพัฒนาข้ึนจากความร่วมมือของกลุ่มต่างๆ ท่ีมีส่วนเกี่ยวข้องใน พืน้ ท่ี 3. การพัฒนาด้านการท่องเท่ียวจะต้องรวมถึงโอกาสในการจ้างงานท่ีมีคุณภาพ การจัดหางานที่ดี และเหมาะสมให้กับคนในพื้นท่ีควรจะเป็นสว่ นหนงึ่ ของภาพรวมของการพัฒนาการท่องเท่ียวในแต่ละพ้ืนท่ี และหน่ึงในกระบวน 4. การกระจายผลประโยชน์จากการท่องเที่ยวควรเป็นไปอย่างกว้างขวางในแต่ละพื้นที่ที่มีการ พฒั นาการทอ่ งเท่ยี ว ความสมั พนั ธ์ และการเชือ่ มโยงระหว่างกลมุ่ ตา่ งๆ ตลอดจนการมีสว่ นร่วมของสมาชิก ชุมชนในการวางแผน ในการพัฒนา และการดาเนินงานบริหารทรัพยากรการท่องเท่ียว ตลอดจนการ บรกิ ารด้านต่างๆ 5. การท่องเที่ยวยั่งยืนจะต้องให้ความเสมอภาคระหว่างคนรุ่นต่างๆ การกระจายต้นทุนและ ผลประโยชน์จากการพัฒนาการท่องเท่ียวจะต้องเกิดขึ้นท้ังในคนรุ่นปัจจุบันและอนาคต เพ่ือให้เกิดความ เป็นธรรมกับคนรุ่นต่อๆ ไป เราทุกคนไม่ว่าจะเป็นนักท่องเท่ียว ธุรกิจท่องเที่ยว และชุมชนควรจะรักษา ทรัพยากรไว้ใหอ้ ย่ใู นสภาพทด่ี ีไมน่ อ้ ยกวา่ ส่งิ ที่เรามีอยู่ในปจั จุบนั ดงั นั้น การพฒั นาการทอ่ งเท่ียวอยา่ งยั่งยืน จะตอ้ งหลีกเลยี่ งการใชท้ รพั ยากรทไี่ ม่สามารถนากลับมาสูส่ ภาพเดิมได้ 6. การวางแผนระยะยาวเป็นส่ิงจาเป็นสาหรับผู้ประกอบการและหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้อง เพื่อเป็น หลักประกันวา่ พน้ื ทีน่ ัน้ ๆ จะไมเ่ สยี หายจากการดาเนินกจิ กรรมใดๆ เพียงเพื่อประโยชน์ระยะสน้ั และละทิ้ง ไปเม่อื นกั ท่องเท่ียวและนักธุรกิจหมดความสนใจและย้ายไปที่อ่ืน การวางแผนระยะยาวจะช่วยส่งเสริมให้มี การใช้กลยุทธ์ต่างๆ ในเชิงรุก เพ่ือให้เกิดความยั่งยืนของพ้ืนที่ และช่วยสร้างความสัมพันธ์เช่ือมโยงต่างๆ ของทอ้ งถิ่น 7. ความกลมกลืนเป็นส่ิงจาเป็นท่ีจะต้องสร้างให้เกิดข้ึนระหว่างนักท่องเที่ยว สถานท่ี และชุมชน องค์ประกอบสาคัญได้แก่ การสนับสนุนอย่างกว้างขวางจากผู้มีส่วนได้เสียประโยชน์ในพ้ืนที่ และความ สมดุลระหว่างวัตถุประสงค์ด้านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรมและมนุษย์ ตลอดจนการตระหนักถึง ความสาคัญของการร่วมมือระหว่างรัฐบาลชุมชนท้องถ่ิน และอุตสาหกรรมการท่องเท่ียว ตลอดจนองค์กร ไม่แสวงกาไรที่ทางานเกีย่ วข้องกับการพฒั นาชุมชนและอนรุ กั ษ์สิง่ แวดล้อม 8. กลยุทธ์และแผนด้านการท่องเท่ียวจะต้องได้รับการเช่ือมโยงเข้ากับวัฒนธรรม และแผนพัฒนา เศรษฐกจิ ฉบับต่างๆ 9. ความร่วมมืออย่างใกล้ชิดระหว่างผู้กาหนดนโยบายและผู้ปฏิบัติในระดับต่างๆ ตลอดจน หน่วยงานต่างๆ ทั้งภาครัฐและเอกชนที่เกี่ยวข้องมีความจาเป็นมาก โดยเฉพาะนโยบายด้านการท่องเที่ยว และนโยบายสง่ิ แวดลอ้ ม ซ่ึงผูใ้ ห้บริการด้านตา่ งๆ ไม่ว่าจะเป็นดา้ นการขนสง่ ทจ่ี อดรถ ความสามารถในการ รองรับด้านน้าดื่มน้าใช้ ความสามารถในการกาจัดน้าเสีย จะต้องได้รับการพิจารณารวมกับแผนการ ท่องเทยี่ วและการพัฒนาที่เกี่ยวข้อง

25 10. การประสานความรว่ มมอื ระหวา่ งแหลง่ ท่องเท่ียว ผ้ปู ระกอบการ และธุรกิจการทอ่ งเท่ยี ว เป็น สิ่งจาเป็นเน่ืองจากแต่ละธุรกิจหรือการดาเนินงานด้านหนึ่งด้านใด ย่อมมีผลกระทบต่อการประกอบการ หรือคุณภาพการทางานของธรุ กจิ ดา้ นอ่นื ๆ อยา่ งหลีกเลย่ี งไมไ่ ด้ 11. มีความจาเป็นที่จะต้องทาการประเมินผลกระทบท่ีจะเกิดจากการพัฒนาด้านการท่องเท่ียว ความสามารถในการรองรับของพื้นที่จะต้องได้รับการพิจารณา โดยครอบคลุมทั้งข้อจากัดและการพัฒนา ด้านกายภาพ ด้านธรรมชาติ ด้านสังคมและวัฒนธรรม จะต้องมีความสอดคล้องกับข้อจากัดของท้องถิ่น และส่ิงแวดล้อม แผนและการดาเนินงานใดๆ ควรได้รับการประเมินผลอย่างสม่าเสมอ และมีการปรับปรุง แก้ไขตามความเหมาะสม 12. จะต้องมีการพัฒนาแนวทางหรือหลักเกณฑ์สาหรับการดาเนินการด้านการท่องเที่ยว รวมถึง การประเมินผลกระทบ นอกจากนี้จะต้องมีการสร้างประมวลจรรยาบรรณในการปฏิบัติสาหรับการ ท่องเที่ยวในทุกระดับ ทั้งในระดับชาติ ระดับภูมิภาค และระดับท้องถิ่น รวมทั้งการพัฒนาดัชนีช้ีวัดและ ขีดจากัดสาหรับใช้ช้ีวัดผลกระทบ และความสาเร็จของโครงการท่องเที่ยว กลยุทธ์สาหรับการปกป้องและ ติดตามตรวจสอบเป็นสงิ่ จาเป็น หากชุมชนต้องการปกปกั ษ์รักษาทรัพยากรซึ่งเป็นพ้ืนฐานสาคัญของสินคา้ ทางการท่องเทยี่ วของพวกเขา 13. การวางแผนการท่องเท่ียว จะต้องเปล่ียนแปลงจากแนวทางดั้งเดิมที่เน้นการเติบโตของ อตุ สาหกรรมมาเปน็ การให้ความสาคญั ของโอกาสในการจ้างงาน และการพัฒนารายได้ รวมท้งั คุณภาพชีวิต ของคนท้องถ่ินด้วย และในขณะเดียวกันก็ต้องแน่ใจว่า การตัดสินใจในแต่ละขั้นตอนของการพัฒนานั้น สะท้อนให้เห็นถึงการตระหนักในคณุ ค่าของส่ิงแวดล้อม ท้ังทางธรรมชาติและวัฒนธรรม การบรหิ ารจัดการ และการใช้ทรัพยากรสาธารณะต่างๆ เช่น น้า อากาศ และท่ีดินของส่วนรวมควรมีความรับผิดชอบที่ สามารถตรวจสอบไดใ้ นฐานะของผู้ใช้ ทงั้ นีเ้ พื่อใหเ้ ป็นที่แนว่ ่าทรัพยากรเหลา่ นไี้ ม่ถูกนาไปใช้ในทางท่ีผิด 14. การพัฒนาการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืนจาเป็นต้องอาศัยการพัฒนาการศึกษาและหลักสูตรอบรม ต่างๆ เพ่ือส่งเสริมความรู้ความเข้าใจให้กับสาธารณะชน ตลอดจนส่งเสริมความสามารถทางธุรกิจ การ ประกอบอาชีพ และความเชีย่ วชาญในสาขาอาชพี ต่างๆ 15. การพัฒนาการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืนรวมถึงการส่งเสริมกิจกรรมและการดาเนินการที่จะช่วย สง่ เสริมลักษณะเดน่ ของสภาพภูมทิ ัศน์และพื้นที่ในบริเวณน้นั ความเปน็ เอกลักษณ์ของชมุ ชน และโอกาสใน การใช้ประโยชน์ของพื้นท่ีกิจกรรมต่างๆ ควรมุ่งให้เกิดประสบการณ์ที่มีคุณภาพ อันนาไปสู่ความพึงพอใจ ของนักทอ่ งเทย่ี ว ขณะทย่ี ังยดึ มัน่ ในหลกั การอ่ืนๆ ของการท่องเท่ยี วอย่างยง่ั ยนื 16. ขนาดและประเภทของส่ิงอานวยความสะดวกสาหรับนักท่องเที่ยวจะต้องสะท้อนให้เห็น ข้อจากัดและขีดความสามารถในการรองรับทรัพยากรในพ้ืนที่ โดยเน้นการส่งเสริมให้จัดสิ่งอานวยความ สะดวกขนาดเล็ก และบริการทมี่ ีผลกระทบนอ้ ย 17. กระบวนการบริหารจัดการเก่ียวกับการท่องเที่ยวจะต้องช่วยดารงรักษาไว้ซ่ึง ทรพั ยากรธรรมชาติและมรดกทางวัฒนธรรมทีส่ บื ทอดกนั มา ท้ังน้โี ดยใช้หลกั เกณฑ์และมาตรฐานของสากล 18. การทาตลาดการท่องเที่ยวที่ย่ังยืน ควรให้ความสาคัญในเร่ืองคุณภาพของประสบการณ์ที่ นักท่องเที่ยวจะได้รับในขณะที่ยังเน้นหลักการข้ออ่ืนๆ ท่ีได้กล่าวไว้ข้างต้น การส่งเสริมการตลาดดังกล่าว ควรกระทาอย่างมีสานึกรับผิดชอบและสะท้อนจริยธรรมของการบริหารจัดการของแหล่งพื้นท่ีการ ทอ่ งเทย่ี ว

26 หลักเกณฑ์เหล่าน้ีเป็นต้องการความมุ่งมั่นและอาจกล่าวได้ว่า การดาเนินการให้บรรลุผลสาเร็จ เป็นสิ่งท่ียากมาก ที่จะทาให้การพัฒนาการท่องเที่ยวยึดมั่นอยู่กับหลักเกณฑ์เหล่าน้ี อย่างไรก็ตาม ในการ วางแผนด้านการท่องเท่ียวทุกครั้งควรที่จะนาหลักการเหล่าน้ีมาพิจารณาใช้เป็นเป้าหมายในการวางแผน ดาเนนิ การ หลักการจดั การทอ่ งเท่ียวแบบย่งั ยืน การจัดการท่องเท่ียวแบบยั่งยืนมีหลักการท่ีสาคัญเป็นพ้ืนฐานที่หน่วยงาน องค์กรหรือผู้ท่ีมีส่วน เกี่ยวข้องจะต้องนาไปพิจารณาในการจัดการท่องเที่ยวเพื่อให้เกิดความยั่งยืน ลดผลกระทบในด้านต่างๆที่ จะส่งผลตามมาในอนาคต เช่น การวางยุทธศาสตร์และนโยบายต่างๆ การสร้างสิ่งอานวยความสะดวกเพือ่ รองรบั การทอ่ งเทีย่ ว เป็นต้น เลิศพร ภาระสกุล ( 2551: 14-15) ได้ศึกษาถึงความหมายของการท่องเท่ียวแบบยั่งยืนมาแล้ว และจะเห็นได้ว่าการให้คาจากัดความเป็นเรื่องยาก และการท่ีจะอธิบายลักษณะของการท่องเที่ยวแบบ ย่ังยืนว่ามีรูปร่างหน้าตาอย่างไรก็เป็นเรื่องที่ทาได้ยากอีกเหมือนกัน แต่ส่ิงท่ีพอจะทาได้ก็คือเราสามารถ กาหนดหลักการต่างๆ ท่ีจะช่วยสนบั สนุนส่งเสริมวิธกี ารต่างๆ ที่จะทาให้การจัดการการท่องเท่ียวเป็นไปใน ลกั ษณะที่ย่ังยนื Bramwell และคณะ (1996, อ้างถงึ ใน เลิศพร ภาระสกลุ , 2551) ไดเ้ สนอหลกั การจัดการ การท่องเท่ียวให้มีความยั่งยืน ถึงแม้ว่าหลักการเหล่าน้ีจะเป็นประโยชน์ แต่จะต้องตระหนักว่าหลักการ เหล่าน้ีเป็นเร่ืองของกระบวนการมากกว่าท่ีจะเป็นผลลัพธ์ หลักการเหล่าน้ีบอกแต่เพียงว่าหลักการเหล่านี้ เป็นเรื่องของกระบวนการมากกว่าที่จะเป็นผลลัพธ์ หลักการเหล่านี้บอกแต่เพียงว่าเราจะบรรลุถึงการ ท่องเที่ยวท่ียั่งยืนได้อย่างไร และการท่องเท่ียวแบบย่ังยืนควรจะมีนัยอย่างไร โดยไม่ต้องจาแนกความ แตกตา่ งระหว่างการทอ่ งเท่ียวแบบยง่ั ยืนกับการเทยี่ วท่ไี มย่ ั่งยนื หลักการต่างๆ ท่ีเป็นพื้นฐานของการจัดการการท่องเที่ยวแบบยั่งยืนของ Bramwell (1996,อ้าง ถงึ ใน เลศิ พร ภาระสกุล, 2551) 1. การจัดให้มีนโยบายการวางแผนและการจัดการเปน็ สงิ่ ท่ีสมควรและจาเปน็ ในการแก้ปัญหาการ ใชท้ รพั ยากรธรรมชาติและทรัพยากรบุคคลอย่างไม่เหมาะสมในเร่ืองการท่องเท่ยี ว 2. หลักการนี้ไม่ใช่การต่อต้านการเจริญเติบโตแต่เป็นการเน้นย้าว่าการเติบโตต้องมีขีดจากัดและ การท่องเทยี่ วต้องใหอ้ ยใู่ นขอบเขตทเ่ี รากาหนดขดี จากดั ไว้ 3. การนึกถึงระยะยาวเป็นสง่ิ ทีจ่ าเป็น ไม่คิดอะไรในระยะสน้ั ๆ 4. การจัดการการท่องเท่ียวท่ีย่ังยืนไม่ได้หมายความเพียงเรื่องของสิ่งแวดล้อมอย่างเดียว แต่ จะต้องรวมไปถึงด้านเศรษฐกิจ สงั คม วัฒนธรรม การเมือง และการจัดการดว้ ย 5. หลักการจะเน้นท่ีความสาคัญของการตอบสนองต่อความต้องการจาเป็นของมนุษย์และ ตอบสนองต่อความม่งุ หวังตา่ งๆ โดยเกีย่ วพนั กับความเสมอภาค ความเท่าเทียมและความเปน็ ธรรม 6. จะตอ้ งปรกึ ษากบั กลมุ่ ผู้มีสว่ นไดส้ ว่ นเสียทุกคนทุกกลุ่มและให้อานาจในการตดั สินใจในด้านการ ท่องเท่ียวและผู้มีส่วนได้ส่วนเสียจะต้องได้รับการแจ้งให้ทราบเก่ียวกับประเด็นต่างๆ ของการพัฒนาอย่าง ยั่งยืน 7. ถึงแมว้ ่าการพฒั นาอยา่ งย่ังยืนควรจะถือวา่ เป็นเปา้ มายของนโยบายและการดาเนินการต่างๆ ก็ ตาม การที่จะนาความคิดเกี่ยวกับการท่องเท่ียวแบบยั่งยืนไปปฏิบัติเราจะต้องระลึกไว้เสมอว่าสิ่งที่จะ บรรลผุ ลน้นั มขี ีดจากัดเสมอทงั้ ในระยะสัน้ และระยะปานกลาง 8. การที่จะเปล่ียนความตงั้ ใจท่ีดใี หไ้ ปสกู่ ารปฏิบัตอิ ย่างไดผ้ ล ผปู้ ฏิบตั ิตอ้ งมีความรู้และความเข้าใจ เกี่ยวกับการทาหน้าท่ีของเศรษฐศาสตร์การตลาด ต้องเข้าใจเร่ืองของวัฒนธรรมและกระบวนการจัดการ

27 ของธุรกิจภาคเอกชน และของภาครัฐ ต้องเข้าใจถึงบทบาทของกลุ่มองค์กร การสมัครใจต่างๆ รวมไปถึง ต้องรถู้ ึงทัศนคตแิ ละค่านยิ มของกลุ่มคนทัว่ ไปด้วย 9. ต้องระลึกไว้เสมอว่าการขัดกันระหว่างผลประโยชน์เกี่ยวกับการใช้ทรัพยากรต่างๆ น้ันมีอยู่ เสมอ ซ่งึ หมายความวา่ เร่ืองได้อยา่ งเสียอยา่ งและการประนีประนอมกนั เป็นสงิ่ จาเปน็ ที่ไม่อาจหลกี เลยี่ งได้ 10. การชง่ั น้าหนักระหว่างตน้ ทนุ และกาไรหรือผลประโยชน์ในการตัดสินใจเกีย่ วกับกิจกรรมต่างๆ จะต้องพิจารณาให้รวมไปถึงประเด็นที่ว่ากลุ่มต่างๆ หรือบุคคลต่างๆ จะได้อะไรหรือจะต้องสูญเสียอะไร ด้วย บทสรุป อุตสาหกรรมการท่องเที่ยว เป็นอุตสาหกรรมท่ีสร้างรายได้เข้าสู่ประเทศเป็นลาดับท่ี 1 ซึ่งจะต้อง ให้ความสาคัญในการบริหารจัดการด้านการท่องเท่ียวในรูปแบบต่างๆ ท่ีจะไม่ส่งผลกระทบต่อทรัพยากร ของประเทศ เพื่อทานุบารุงรักษาทรัพยากรต่างๆไว้ให้ลูกหลานในอนาคต ซ่ึงการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน จะต้องให้ความสาคัญกับ เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรมและเทคโนโลยีต่างๆ การท่องเที่ยวจะต้องเป็นการ ท่องเท่ียวเชิงอนุรักษ์ ส่งผลให้เกิดการท่องเท่ียวที่ยั่งยืน แนวทางด้านการท่องเท่ียวอย่างยั่งยืนจะต้องให้ ความสาคัญกับประวัติความเป็นมาของการท่องเท่ียวแบบย่ังยืน วาระ 21 (Agenda 21) กับการท่องเท่ียว อย่างยั่งยืน แนวคิดและความหมายของความย่ังยืน การให้คาจากัดความของการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน ความหมายของการท่องเท่ียวอย่างยั่งยืน ความจาเป็นท่ีจะต้องมีการท่องเท่ียวแบบย่ังยืน หลักการสาหรับ การท่องเที่ยวอย่างย่ังยืน ซ่ึงแนวคิดเบ้ืองต้นเหล่านี้จะเป็นแนวทางพ้ืนฐานในการพัฒนาการท่องเท่ียวของ ประเทศไทยเพื่อรองรับการเข้าสู่ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนและรองรับการเปล่ยี นแปลงของสงั คมโลกเขา้ สู่ศตวรรษที่ 21 ต่อไป แบบฝกึ หัดท้ายบท 1. จงอธิบายประวตั คิ วามเป็นมาของการท่องเทีย่ วแบบยั่งยืนและววิ ฒั นาการแนวคดิ เก่ียวกับการ ท่องเท่ยี วแบบย่ังยนื 2. จงอธิบายความหมายของการท่องเทยี่ วแบบย่ังยนื 3. จงอธบิ ายหลกั การจัดการท่องเท่ยี วแบบยงั่ ยนื 4. จงอภปิ รายในประเด็นเปรียบเทยี บการท่องเท่ียวแบบยั่งยืนกบั การท่องเทย่ี วรปู แบบอ่ืนๆ 5. จงอภิปรายในประเด็นประเทศไทยจะไดป้ ระโยชน์อะไรจากการท่องเทีย่ วแบบยงั่ ยืนในการเขา้ สู่ ประชาคมเศรษฐกิจอาเซยี นและรองรบั การเปลยี่ นแปลงของสงั คมโลกเขา้ สู่ศตวรรษท่ี 21 6. นกั ศึกษามคี วามคิดเหน็ อย่างไรเกย่ี วกับการท่องเท่ยี วเพื่อจับโปเกม่อนไปยังแหลง่ ท่องเท่ยี วที่ สาคัญในประเทศต่างๆทว่ั โลก 7. นกั ศึกษาจะประยุกต์ใชห้ ลักการท่องเทย่ี วอยา่ งอย่างยนื ในการพฒั นาแหลง่ ทอ่ งเทย่ี วไดอ้ ยา่ งไร 8. นักศกึ ษาจะมีวิธกี ารแนะนาบุคคลใกล้ชดิ อย่างไรเพื่อสร้างจติ สานกึ ในการท่องเทย่ี วแบบยัง่ ยืน 9. ให้นักศกึ ษายกตวั อยา่ งรปู แบบการท่องเท่ียวอยา่ งยง่ั ยืนมาใหถ้ ูกต้อง 10. แหล่งท่องเท่ยี วในประเทศไทยท่ีใดคือแหล่งทอ่ งเท่ียวอยา่ งยัง่ ยนื จงใหเ้ หตผุ ลประกอบ

28 เอกสารอา้ งองิ การท่องเท่ียวแบบย่ังยืน.จากhttp://wean-wean-greentourism blogspotcom. blogspot.com/. สบื คน้ เม่ือ 10 ม.ค. 2559. เทิดชาย ชว่ ยบารุง. (2552).บทบาทขององคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถิ่นกบั การพัฒนาการทอ่ งเที่ยวอยา่ ง ย่งั ยืน บนฐานเศรษฐกิจพอเพียง.วทิ ยาลัยการปกครองท้องถิ่น สถาบันพระปกเกลา้ . นรเพชร ฟองอ่อน (2558) สัมภาษณ์ประเด็นความจาเป็นท่ีต้องมีการท่องเท่ียวอย่างย่ังยืน.วันท่ี 24 สิงหาคม 2558 ณ คณะวิทยาการจัดการ มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี. บุญเลิศ จิตต้ังวัฒนา. (2542 ).การวางแผนพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน. เชียงใหม่ : คณะ มนษุ ยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชยี งใหม่. บุญศิลป์ จิตตะประพันธ์และคณะ. (2556 ). การท่องเท่ียวทางทะเลและชายฝ่ังในจังหวัดชุมพร: สถานะ ความต้องการ ปัญหา และแนวโน้มในการพัฒนาการท่องเท่ีย วอย่างย่ังยืน. มหาวทิ ยาลัยแมโ่ จ้. ประมาณ เทพสงเคราะห์และจรินทร์ เทพสงเคราะห์. (2551) การพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืนของ ชมุ ชนลมุ่ นา้ ทะเลสาบสงขลาฝ่ังตะวันตก. มหาวทิ ยาลัยทักษิณ. ประทีป มีคตธิ รรม. (2557).แนวความคดิ การพฒั นาท่ียง่ั ยืน. สืบค้น เม่ือวันท่ี 4 มกราคม 2558. จาก http://www.lrct.go .th/tools/?p=425. พทิ ยะ ศรวี ฒั นสาร. (2554).การทอ่ งเที่ยวแบบยง่ั ยืน.สืบค้นเมือ่ 10 ม.ค. 2559 จาก (http://sustainabletourismdpu.blogspot. com/ 2011/02/blog-post_7353.html.. เลิศพร ภาระสกุล. (2551). การจัดการการท่องเท่ียวแบบย่ังยืน: เอกสารคาสอน ภาควิชาการท่องเที่ยว และการโรงแรม คณะศลิ ปศาสตรแ์ ละวิทยาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ธุรกจิ บัณฑิตย์. วชิ ุดา สายสมทุ ร. (2558).ผาชะนะไดอุทยานแห่งชาตผิ าแต้ม จังหวัอบุ ลราชธานี. คณะวทิ ยาการจัดการ มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี. (ภาพถา่ ย) . (2558). ไร่ปลูกรัก จังหวัดราชบุรี. คณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี. (ภาพถ่าย) ศูนย์เพ่ือการวางแผนการท่องเท่ียวและการแก้ไขปัญหาความยากจนแห่งเอเชีย (2549). แนวทางการวาง แผนพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างย่ังยืน: คณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนยร์ ังสิต. สุเนตร สุวรรณละออง. (2555). การท่องเท่ียวทางเลือกกับความย่ังยืนของสังคมไทย. ภาควิชาสังคม วิทยา คณะมนุษยศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์ สืบชาติ อนั ทะไชย. (2558).มมุ มองการท่องเท่ียวเชิงอนุรกั ษ์ : การท่องเท่ยี วเชิงกฬี า.ขอ้ เสนอโครงวจิ ัยมงุ่ เป้า คณะวทิ ยาการจัดการ มหาวทิ ยาลัยราชภัฏอดุ รธานี. e – TAT Tourism Journal การท่องเทีย่ วแห่งประเทศไทย. (2552). การท่องเท่ยี วอย่างย่งั ยืน: กระบวน ทัศน์การส่งเสริมและพัฒนาการทอ่ งเทย่ี วยุคใหม่. John Swarbrooke. (1998). Sustainable Tourism manage. Principal Lecturer in Tourism School of Leisure and Food Management Sheffield Hallam University Sheffield,UK. Kian Foh Lee. (2001). Sustainable tourism destinations: the importance of cleaner Production. Journal of Cleaner Production 9 (2001) 313-323.

29 แผนบรหิ ารการสอนประจาบทที่ 2 แนวคดิ และองค์ประกอบของการพัฒนาการท่องเที่ยวแบบยั่งยืน เน้ือหาประจาบท 1. ความหมายของการพัฒนา 2. ลกั ษณะของการพฒั นา 3. การพฒั นาอย่างยง่ั ยนื 4. องค์ประกอบของการพฒั นาอย่างย่ังยืน 5. แนวทางการขับเคลือ่ นการพฒั นาอยา่ งยงั่ ยืนเพอื่ การท่องเทย่ี วของไทย 6. แนวคิดเก่ียวกบั การพฒั นาการท่องเทย่ี วแบบย่ังยนื 7. การพัฒนาการทอ่ งเท่ียวแบบยง่ั ยนื 8. ข้อควรคานึงของการพฒั นาการท่องเท่ยี วแบบย่ังยืน 9. สรุป 10. แบบฝึกหดั ทา้ ยบท วัตถปุ ระสงค์เชงิ พฤติกรรม 1. อธบิ ายความหมายของการพัฒนาได้ 2. สรุปลักษณะของการพฒั นาได้ 3. สรุปการพัฒนาอย่างยั่งยืนได้ 4. บอกองค์ประกอบของการพัฒนาอย่างยัง่ ยนื ได้ 5. บรรยายแนวคิดเก่ยี วกับการพฒั นาการท่องเทีย่ วแบบยง่ั ยนื ได้ 6. บอกลักษณะการพัฒนาการท่องเทย่ี วแบบย่ังยืนได้ 7. สรุปข้อควรคานงึ ของการพัฒนาการท่องเทีย่ วแบบยั่งยนื วิธีสอน 1. ศึกษาจากเอกสารประกอบการสอนวชิ าการพฒั นาการท่องเทยี่ วอย่างย่งั ยืน 2. อาจารยผ์ สู้ อนให้หวั ข้อผู้เรียนอภปิ รายผลและสรุป 3. ใช้ปญั หาเป็นฐาน ถาม-ตอบผู้เรยี น 4. บรรยายและยกตวั อย่างประกอบ กจิ กรรม 1. แบ่งกล่มุ ให้นักศึกษาสรปุ เนือ้ หาสาคญั และนาเสนอ 2. การแสดงบทบาทสมมติ 3. ค้นคว้าเพม่ิ เติมจากอินเตอร์เนต็ 4. ตอบคาถามระหวา่ งบรรยาย 5. ทาแบบฝึกหัดทา้ ยบท

30 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอนวิชาการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยนื 2. PowerPoint ประกอบการบรรยาย 3. ภาพประกอบต่างๆจากอนิ เตอร์เน็ต การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการนาเสนอรายงาน 2. ประเมนิ ผลจากการทาแบบฝึกหดั ทา้ ยบท 3. สังเกตพฤติกรรมผเู้ รยี นในการถาม-ตอบ 4. สังเกตจากพฤติกรรมความสนใจและการรว่ มกิจกรรมในชั้นเรยี น

31 บทท่ี 2 แนวคิดและองค์ประกอบของการพัฒนาการทอ่ งเท่ียวแบบยง่ั ยืน แนวคิดการพัฒนาการท่องเที่ยวแบบย่ังยืนและองค์ประกอบของการพัฒนาการท่องเที่ยวแบบย่ังยืน เป็นพ้ืนฐานสาคัญในการท่ีจะพัฒนาการท่องเท่ียวของประเทศไทย ซึ่งการพัฒนาการท่องเท่ียวของประเทศ ไทยจะต้องคานึงถึงความยั่งยืนเป็นหลักในการพัฒนา และคานึงถึงองค์ประกอบท่ีมีความเกี่ยวข้องกับการ พัฒนาการท่องเท่ียวเพื่อให้เข้าใจ เข้าถึงและพัฒนาแหล่งท่องเท่ียวนั้นๆให้มีความยั่งยืน การพฒั นาอย่างยัง่ ยืน เป็นการพัฒนาอย่างพอเหมาะ พอควรเป็นไปอย่างสมดุลทั้งในภาคเศรษฐกิจ สังคมรวมถึงทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมต่างๆ บทน้ีจะกล่าวถึง ความหมายของการพัฒนา ลักษณะของการพัฒนา การพัฒนาอย่าง ยั่งยืน องค์ประกอบของการพัฒนาอย่างยั่งยืน แนวคิดเก่ียวกับการพัฒนาการท่องเที่ยวแบบยั่งยืน องค์ประกอบของการพัฒนาการท่องเทย่ี วแบบยั่งยืน การพัฒนาการท่องเทยี่ วแบบยั่งยืน ข้อควรคานึงของการ พัฒนาการท่องเทย่ี วแบบย่งั ยืน ความหมายของการพัฒนา การพัฒนาเป็นแนวทางในการขับเคล่อื นประเทศเข้าส่สู ังคมทอ่ี ยดู่ มี ีสุข ทั้งด้านรา่ งกาย อารมณ์ สงั คม สตปิ ญั ญา โดยมผี ใู้ ห้ความหมายของการพฒั นาไวด้ งั น้ี พิมพ์ระวี โรจน์รุ่งสัตย์ (2553) ได้ให้ความหมายของคาว่า การพัฒนาน้ันเก่ียวกับการท่องเท่ียวท่ี จะต้องทาความเข้าใจเบื้องต้นก่อนคือ การท่องเที่ยวจะต้องเกิดกระบวนการพัฒนาขึ้นจึงจะนาสู่การท่องเท่ียว ท่ีย่งั ยนื ตอ่ ไปได้สาหรับชุมชน สาหรับมติ ขิ องความหมายของคาวา่ การพฒั นาน้ันโดยภาพรวมแลว้ มีการแบ่งโดย นกั วชิ าการท่ีเก่ียวข้องดังนี้ เพียส (D.G. Pearce, 1989 อ้างถึงใน พิมพ์ระวี โรจน์รุ่งสัตย์, 2553) ได้แบ่งมิติของการพัฒนาใน มมุ มอง 4 มิติด้วยกันคือ 1. ความหมายของการพัฒนาในแงเ่ ศรษฐกจิ 2. ความหมายของการพัฒนาในมุมมองของความทนั สมยั 3. ความหมายของการพฒั นาในด้านเพ่ือเกิดความเท่าเทียม 4. ความหมายของการพัฒนาในแงข่ องการสรา้ ง ฮารท์ (Hart, 1999 อา้ งถงึ ใน พิมพ์ระวี โรจนร์ งุ่ สัตย์, 2553 ) ยงั อธิบายความหมายของการพฒั นาว่า คือ “การนามาซ่ึงศักยภาพ โอกาส ความก้าวหน้า หรือประสิทธิภาพท่ีเพ่ิมขึ้น” และฮอลล์ (Hall, 1998 อ้าง ถึงใน พิมพ์ระวี โรจน์รุ่งสัตย์, 2553) “การสร้างประสบการณ์ท่ีดีแก่นักท่องเที่ยวและส่งผลถึงประโยชน์ด้าน เศรษฐกิจ สงั คมและส่ิงแวดลอ้ ม สาหรบั รัฐ เอกชนและชมุ ชน” สนธยา พลศรี (2547) กล่าวไว้ว่า“การพัฒนา” ในความหมายทั่วไปหมายถึง การเปลี่ยนแปลงส่ิงใด สิ่งหนึง่ ใหค้ ณุ ภาพดีข้ึนกวา่ เดิม ชานาญ วัฒนศิริ (2543) กล่าวไว้ในวารสารพัฒนาชุมชนว่า “กระบวนการพัฒนาชุมชน” คือ “กระบวนการพัฒนาประชาคมหรือความเป็นประชาคม ด้วยการทาไห้เกิดการรวมตัวกัน การทางานร่วมกัน การเรียนรู้ร่วมกัน และจะมีการจัดการ และการเอื้ออาทรต่อกันและกันของประชาชนในชุมชนขึ้นตามมา ” กระบวนการทจ่ี ะพัฒนาให้เกิดชมุ ชนเข้มแขง็ มีขั้นตอนโดยสรุป คอื

32 1. สร้างแนวคดิ ใหมใ่ ห้กับผ้นู าชมุ ชนทีจ่ ะเป็นกลุ่มแกนในการดาเนนิ การ 2. กล่มุ แกนรว่ มกับประชาชนศึกษาศกั ยภาพของชุนชน 3. กลุ่มแกนรว่ มกบั ประชาชน กาหนดแผนการพฒั นาชมุ ชน 4. กลุ่มแกนร่วมกบั ประชาชน ดาเนนิ กจิ กรมตามแผน 5. กล่มุ แกนร่วมกบั ประชาชน ตดิ ตามและประเมนิ ผล การพัฒนาชุมชน เป็นการทางานของพนักงานของนักพัฒนาเป็นคนนอกชุมชน หรือ กลุ่มแกนนา หรือผูน้ าชุมชน ซ่งึ ต้องสรา้ งความตระหนกั ใหก้ บั ประชาชนในปญั หาและความต้องการของชุมชน เพราะปญั หา ชุมชนต้องแก้ด้วยความร่วมมือร่วมใจของประชาชนเอง จึงจะสาเรจ็ และจะทาให้ประชาชน (หรือ เรียกรวมๆ “ชมุ ชน”) เกิดการเรียนรู้ ความเอ้อื อาทรต่อกัน และความคิดและความม่นั ใจทีจ่ ะพ่ึงตนเอง ซึง่ สดุ ท้ายจะสง่ ผล ให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืนได้ แต่ต้องภายใต้เงื่อนไข 2 ประการคือ การมีส่วนร่วมของประชาชนสูง และ กิจกรรมร่วมกัน มีอยอู่ ย่างตอ่ เน่ือง จากการทบทวนแนวคิดในการพัฒนาชุมชน พบว่าในการพัฒนาชนบทที่จะทาให้ชมุ ชนมกี ารพัฒนา ที่ยังยืนนั้น จะต้องมีองค์ประกอบหลายด้าน ท้ังด้านเศรษฐกิจ การเมือง สังคมวัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อม ซึ่ง การท่องเท่ียวโดยชุมชนเองก็เป็นส่วนหน่ึงของกิจกรรมท่ีจะไป เสริมให้การพัฒนาชุมชนสร้างการเรียนรู้และ สร้างให้ชุมชนได้เข้ามามีส่วนรว่ มในการพัฒนาชมุ ชนของตนเอง โดยพจนา สวนศรี (2546) ได้แสดงให้เห็นถึง ตวั ชี้วัดด้านตา่ ง ๆของการท่องเทย่ี วโดยชมุ ชนทเ่ี ป็นตวั บง่ ชถี้ ึงการพัฒนาในมติ ิตา่ งๆ ดา้ นเศรษฐกิจ ด้านสังคม  มีรายไดจ้ าการผลิต ชุม  คนเปน็ ศนู ย์กลางในการพัฒนา ชน  ดารงความยุตธิ รรมในสงั คม  มีการพฒั นาด้าน  มีคุณภาพชวี ติ ทีด่ ี เศรษฐกจิ ท่ี  มีองคก์ รชมุ ชน หลากหลาย  พงึ่ ตนเองได้ ด้านการเมือง ด้านสงิ่ แวดล้อม ดา้ นวฒั นธรรม  การมสี ว่ นรว่ มของชุมชน  สทิ ธิในการจดั การทรัพยากร  การศึกษา  การพัฒนาความต้องการ  การดูแลเอาใจใสส่ ่งิ แวดลอ้ ม  การอนรุ กั ษ์ทรพั ยากรธรรมชาติ  การรบั รู้ ถ่ายทอด ของประชากร วัฒนธรรม  ความเปน็ ประชาธปิ ไตย  การอนุรกั ษว์ ฒั นธรรม ภาพที่ 2.1 องคป์ ระกอบหลัก 5 ดา้ นของการพฒั นาชุมชน ที่มา : พจนา สวนศรี (2546) สรุปจากการค้นคว้าความหมายของการพัฒนา จึงหมายถึง การเปลยี่ นแปลงสิง่ ใดกต็ ามทีม่ ีอยเู่ ดิมให้ดี ข้ึนไปในทิศทางบวกและลดผลกระทบท่ีตามมาให้น้อยท่ีสุด เช่น การพัฒนาชุมชน การพัฒนาการท่องเท่ียว การพฒั นาทรัพยากรมนุษยเ์ ป็นตน้

33 ภาพท่ี 2.2 การพัฒนาการท่องเท่ียวอย่างยั่งยนื โดยร่วมประกอบอาหารประจากลุม่ ชาติพันธ์ไุ ทดา บา้ นนาป่าหนาด ตาบลเขาแก้ว อาเภอเชยี งคาน จังหวดั เลย ลักษณะของการพัฒนา ในการพัฒนาจะต้องคาถงึ ลักษณะของการพฒั นาเพือ่ ใหบ้ รรลวุ ัตถุประสงค์ทวี่ างแผนดาเดนิ การไว้ สนธยา พลศรี (2547) ไดอ้ ธิบายไวว้ ่าเมือ่ การพัฒนาถูกกาหนดความหมายจากหลายแหลง่ และ หลายสาขาวิชา ทาใหล้ กั ษณะของการพฒั นามหี ลายประการ แตล่ ะลักษณะทีส่ าคญั มดี ังต่อไปนี้ 1. เป็นการเปลี่ยนแปลงด้านต่างๆ เช่น ด้านคุณภาพ ปริมาณ และสิ่งแวดล้อมของส่ิงใดส่ิงหนึ่งให้ดี ข้ึนหรือให้มีความเหมาะสม อันเป็นการเปลี่ยนแปลงอย่างรอบด้าน ไม่ใช่เปล่ียนแปลงในด้านใดด้านหนึ่งเพียง อย่างเดียวเท่านั้น หรืออาจจะเรียกได้ว่าต้องเป็นการเปลี่ยนแปลงท้ังระบบ ซ่ึงเป็นลักษณะตามความหมาย ทางดา้ นพฒั นบริหารศาสตร์ 2. มีลักษณะเป็นกระบวนการ คอื เป็นการเปล่ียนแปลงที่เกิดข้ึนตามลาดบั ขนั้ ตอนและอยา่ งต่อเนื่อง โดยแต่ละขนั้ ตอนมีความเก่ียวข้องสัมพันธก์ นั เปน็ ลาดับ ไมส่ ามารถขา้ มขนั้ ตอนหนง่ึ ได้ 3. มลี ักษณะเปน็ พลวัต คือ เป็นการเปลี่ยนแปลงทเ่ี กดิ ขึ้นตลอดเวลาไม่หยุดนิ่ง แตก่ ารเปล่ยี นแปลงท่ี เกิดขนึ้ จะเปน็ แบบรวดเร็วหรอื ชา้ ๆ ปรมิ าณมากหรือน้อยก็ได้ 4. เป็นแผนและโครงการ คือ เกิดข้ึนจากการเตรียมการไว้ล่วงหน้าว่าจะเปลี่ยนแปลงใคร ด้านใด ด้วยวิธีการใด เม่ือไร ใช้งบประมาณเท่าใด ใครรับผิดชอบ เป็นต้น ไม่ใช่เป็นการเปล่ียนแปลงที่เกิดขึ้นโดยไม่มี การเตรยี มการไว้ล่วงหน้า 5. เป็นวิธีการ การพัฒนาเป็นมรรควิธีหรือกลวิธีที่นามาใช้ให้เกิดการเปล่ียนแปลงตามเป้าหมายที่ กาหนดไว้ เช่น การพฒั นาสังคม การพัฒนาชนบท การพัฒนาเมอื ง การพัฒนาเศรษฐกิจ การพฒั นาชุมชน ตา่ ง กเ็ ป็นวิธีการพฒั นาแบบหน่ึงที่มีลักษณะเฉพาะเป็นของตนเอง 6. เป็นปฏิบัติการ คือ เป็นสิ่งท่ีเกิดขึ้นจริง ไม่เป็นเพียงแนวความคิด หรือเป็นเพียงรายละเอียดของ แผนและโครงการเทา่ นน้ั เพราะการพัฒนาเป็นวธิ กี ารท่ตี ้องนามาใชป้ ฏบิ ตั จิ รงิ จึงจะเกดิ ผลตามทตี่ ้องการ 7. เป็นส่ิงที่เกิดขึ้นจากการกระทาของมนุษย์ เพื่อประโยชน์ของมนุษย์ เพราะมนุษย์เป็นสัตว์โลก ประเภทเดียวท่สี ามารถจดั ทาแผนโครงการและคิดค้นวิธีการพฒั นาตนเองและส่งิ ตา่ งๆได้ การเปลี่ยนแปลงใดก็ ตามถ้าไม่เกิดจากการกระทาของมนุษยแ์ ล้ว จะไม่ใช่การพัฒนา แม่ว่าจะมลี ักษณะอนื่ ๆ เหมอื นกับการพฒั นาก็ ตาม

34 8. ผลท่ีเกิดขึ้นมีความเหมาะสมหรือพึงพอใจ ทาให้มนุษย์และสังคมมีความสุข เพราะการพัฒนา เปน็ ส่งิ ท่ีเกยี่ วข้องกับมนษุ ย์และการอยู่รว่ มกันเปน็ สงั คมของมนุษยน์ นั่ เอง 9. มีเกณฑ์หรือเครื่องชี้วัด คือ สามารถบอกได้ว่าลักษณะที่เกิดขึ้นจากการเปล่ียนแปลงนั้น เป็นการ พัฒนาหรือไม่ ซ่ึงอาจดาเนินการได้หลายวิธี เช่น การเปรียบเทียบกับสภาพเดิมก่อนที่จะเกิดการเปล่ียนแปลง กาหนดเกณฑ์มาตรฐานในการชีว้ ัดในด้านต่างๆ โดยเฉพาะด้านคุณภาพ ปรมิ าณ สิ่งแวดล้อม ความคงทนถาวร การประเมินผลจากผทู้ ี่เก่ยี วข้องวา่ มีความเหมาะสมหรอื พึงพอใจหรอื ไม่ และระดับใด เปน็ ตน้ 10. สามารถเปล่ียนแปลงได้ การพัฒนานอกจากจะทาให้เกิดการเปล่ียนแปลงต่อมนุษย์ สังคม และ สิ่งต่างๆท่ีเก่ียวข้องกับมนุษย์แล้ว รูปแบบ กระบวนการ และวิธีการพัฒนาเองก็สามารถเปลี่ยนแปลงได้ เน่ืองจากมนุษย์และสังคมเกิดการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ทั้งการเปล่ียนแปลงที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ และการเปลยี่ นแปลงที่เป็นผลของการพัฒนา จงึ มีความจาเป็นตอ้ งปรับปรงุ เปลยี่ นแปลงกระบวนการพัฒนาให้ เหมาะสมกบั การเปลี่ยนแปลงทเ่ี กดิ ขึ้นด้วยการพัฒนาใหม่ๆจงึ เกดิ ข้นึ อย่เู สมอ ลักษณะท้ัง 10 ประการน้ี เป็นลักษณะรวมของการพัฒนา การเปลี่ยนแปลงที่ขาดลักษณะใดลักษณะ หน่ึงจะไม่ใช่การพัฒนา เป็นเพียงการเปลี่ยนแปลงในรูปแบบหนึ่งท่ีมีความหมายใกล้เคียงกบั การพัฒนาเทา่ น้ัน การเปล่ียนแปลงลักษณะน้ีมีอยู่ท่ัวไป และมีผู้นามาใช้แทนการพัฒนาซ่ึงไม่ถูกต้อง เพราะการพัฒนาต้องมี ลกั ษณะรวมกนั ท้งั 10 ประการ ดังกล่าวแลว้ ลักษณะของการพฒั นาอาจสรปุ ได้ ดงั น้ี การเปลี่ยนแปลงดา้ นตา่ งๆ เช่น ดา้ น คุณภาพ ปรมิ าณ สง่ิ แวดลอ้ มของ กระบวนการ พลวัต แผนและโครงการ ลกั ษณะของการพัฒนา วิธกี าร ปฏบิ ตั กิ าร การกระทาของมนุษย์ มคี วามเหมาะสม มีเกณฑช์ วี้ ัด เปลีย่ นแปลงได้ ภาพท่ี 2.3 ลกั ษณะของการพัฒนา ท่มี า : สนธยา พลศรี (2547) สรุปได้ว่า ลักษณะของการพัฒนา คือหลักการและขั้นตอนเป็นแนวทางในการนาไปปฏิบัติเพื่อให้การ พัฒนาบรรลุตามวัตถุประสงค์ท่ีตั้งไว้โดยคานึงถึง เป้าหมายหรือผลท่ีออกมาให้เกิดประโยชน์สูงสุดและชุมชน ได้รับประโยชน์สูงสุดโดยไม่ส่งผลกระทบต่อบริบทในด้านต่างๆของพ้ืนท่ี เช่น วัฒนธรรม ประเพณี วิถีชีวิต เป็นตน้