Τα πάθη και η κατάθλιψη - Τι είναι και πώς θεραπεύονται - Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

Ἡ ζωή μέσα στήν Ἐκκλησία δέν εἶναι θεωρητική, οὔτε μία αἰθέρια πτήση σέ ἰδέες. Ἀντίθετα, εἶναι μία πολύ συγκεκριμένη ἐφαρμογἡ τῶν ὁδηγιῶν-ἐντολῶν τοῦ Κατασκευαστῆ μας Θεοῦ γιά τήν ἐκπλήρωση τοῦ προορισμοῦ μας, δηλ. τοῦ «καθ’ ὁμοίωσιν». Ἡ θεωρητική ἀποδοχή τῆς Ἀλήθειας δέν θεραπεύει τόν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος παραμένει ἀθεράπευτος, μπερδεμένος καί ἄρρωστος ψυχικά, ἄν δέν προχωρήσει ἀπό τήν θεωρητική πίστη (τήν ὁποία ἔχει καί ὁ διάβολος) στήν ἐνδιάθετο καί ζωντανἡ πίστη, πού δημιουργεῖται διά τῆς μετανοίας (καθάρσεως καί φωτισμοῦ). Ὁ Γέροντας Πορφύριος τόνιζε πώς δέν ἀρκεῖ νά μήν ἀρνεῖσαι τήν ἀλήθεια γιά νά εἶσαι πνευματικά ὑγιής. Ὑπάρχουν κάποιοι οἱ ὁποῖοι, ἐνῶ δέν ἀπορρίπτουν τόν Θεό καί τά τῆς πίστεως, «ἐν τούτοις εἶναι μπερδεμένοι κι’ ἄρρωστοι ψυχικά»210. Ἡ ζωντανή πίστη ἡ «δι’ ἀγάπης ἐνεργουμένη»211 εἶναι αὐτή πού θεραπεύει τόν ἄνθρωπο. 4) Ἀγάπη πρός τόν Θεό (Θεῖος Ἔρωτας) 4α) Ἡ θεραπεία τῶν παθῶν καί τῆς κατάθλιψης ἔγκειται στό νά ἀγαπήσουμε τόν Θεό «ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς καί καρδίας καί διανοίας»212. «Εἶναι ἀπαίτηση τῆς ψυχῆς μας»213, ἔλεγε ὁ Γέροντας, νά ἔχουμε τόν Θεῖο Ἔρωτα, νά ζοῦμε τήν θεία τρέλα. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος δέν ἱκανοποιεῖ αὐτήν τήν ἀπαίτηση τῆς ψυχῆς νά ζήσει τήν Ὀρθοδοξία, πού «εἶναι ἀγάπη, εἶναι ἔρωτας, εἶναι ἐνθουσιασμός, εἶναι τρέλα, εἶναι λαχτάρα τοῦ θείου»214, παραμένει μόνιμα ἄρρωστος καί ἀθεράπευτος, ἀγχωμένος, κενός, ἀνικανοποίητος, μέσα στήν μαυρίλα, στήν μελαγχολία, στήν κατάθλιψη. Ἡ ἐν Χριστῷ ἀγάπη, ἡ αὐτάπάρνηση, ἡ «ἔξοδος» ἀπό τήν φιλαυτία, εἶναι τό ἀντίδοτο τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς Κατάθλιψης. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά ἀγαπήσει τόν Θεό, σύμφωνα μέ τήν πρώτη ἐντολή. Καλεῖται ἐπίσης νά ἀγαπήσει τόν πλησίον του, «βγαίνοντας» ἀπό τήν ἄρρωστη ἀγάπη πού ἔχει πρός τόν ἑαυτό του καί πρός τά κτίσματα. Τότε, σύμφωνα μέ τόν σοφό ψυχ-ίατρο π. Πορφύριο, «βγαίνει» καί ἀπό τήν κατάθλιψη. Τόνιζε ὁ μακαριστός Γέροντας Πορφύριος ὅτι ἡ θεραπεία τῆς κατάθλιψης εἶναι ὁ Θεῖος Ἔρωτας : «Ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό», ἔλεγε, 210Β ίος κα ί Λ όγοι , Ζ΄, σελ. 208. 211Γ α λ . 5, 6. 212Πρβλ. Μ α ρ κ . 12, 30 213Β ίος κα ί Λ όγοι , Ζ΄ , σελ. 205. 214Ὅ . π . , σελ. 205. 101

«εἶναι τό μεγαλύτερο πράγμα, πού αἰχμαλωτίζει τήν ψυχή, διότι δέν εἶναι ἁπλῶς μία ἐνέργεια τῆς ψυχῆς πρός τόν Θεό, ἀλλά εἶναι τό σπουδαῖο ὅτι εἶναι ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, πού γεμίζει ἔπειτα τήν ψυχή καί τήν κάνει ἄλλο»215. Ὁ Γέροντας εἶναι πολύ ἀκριβής θεολογικά. Μᾶς λέγει ὅτι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος θελήσει νά κινηθεῖ πρός τόν Θεό καί νά Τόν ἀγαπήσει, τότε ἔρχεται ὁ Θεός καί γεμίζει τήν ψυχή αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν ἄκτιστη Θεία Ἐνέργεια Του, πού ὀνομάζεται Ἀγάπη πρός τόν Θεόν ἤ Θεῖος Ἔρωτας. Τότε αἰχμαλωτίζεται ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν πρός τόν Θεόν ἀγάπη, ἐνῶ συνάμα ἐλευθερώνεται ἀπό τήν αἰχμαλωσία σέ μία ἰδέα (σ’ ἕναν λογισμό), ἡ ὁποία εἶναι τό βασικό στοιχεῖο-συστατικό- ὑπόβαθρο τῆς κατάθλιψης. Ἡ κατάθλιψη εἶναι σκοτάδι δαιμονικό, στό ὁποῖο ὅμως συγκατατίθεται καί ὁ ἄνθρωπος καί συμβάλλει στήν δημιουργία καί ἀποδοχή του. «Τί νά λέω», διερωτᾶται ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, «γιά τά περί τῆς λύπης καί τῆς ἀκηδίας, τήν ὁποία ἐγώ ὀνομάζω σκοτάδι, τά εὑρήματα τοῦ νοῦ;»216. Στήν κατάθλιψη, δίδασκε ὁ π. Πορφύριος, ἡ ψυχή εἶναι αἰχμάλωτη σέ μία ἰδέα (πού ὑποβάλλει βεβαίως ὁ πονηρός ἤ καί ἐφευρίσκει- δημιουργεῖ μόνος του ὁ ἐμπαθής ἄνθρωπος). Θά μπορούσαμε νά τίς ἀντιστοιχίσουμε μέ τίς γνωστές «ἔμμονες ἰδέες» ἤ «ἐμμονές» τῶν «λεγόμενων» ψυχιάτρων. «Ὁ ἔρως μέ ἔρωτα νικᾶται» μᾶς λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Ἡ ἀρρωστημένη ἀγάπη πρός τόν ἑαυτό μας (φιλαυτία-ἐγωισμός), πού εἶναι ἡ ρίζα τῆς κατάθλιψης νικιέται ἀπό τήν ὑγιή ἀγάπη πρός τόν Θεό καί πρός τόν πλησίον. 4β) Ἡ πρός τόν Θεό ἀγάπη ἐλευθερώνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν ἐγωιστική αὐτοφυλάκιση τῆς κατάθλιψης. Ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο αἰχμαλωτίζει τήν ψυχή διά τῆς Θείας Χάριτος. Ἀπαιχμαλωτίζεται ἔτσι ἡ ψυχή ἀπό τήν κατάθλιψη, πού εἶναι ἡ κακή κατεύθυνση τῆς ψυχικῆς δύναμης ἐξ’ αἰτίας τοῦ διαβόλου. Στήν κατάθλιψη ὁ ἄνθρωπος, ἀντί νά 215Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 11-12. 216Ἅγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, T LG, ΛΟΓΟΣ Ι.1 Εἰς ἑαυτὸν͵ καὶ εἰς τὸν πατέρα καὶ Βασίλειον τὸν μέγαν͵ μετὰ τὴν ἐπάνοδον ἐκ φυγῆς. Work #023 35.829.16 to Work #023 35.829.17 «Τί μοι πάντα λέγειν τὰ τῆς λύπης καὶ τῆς ἀκηδίας͵ ἥν ζόφον ἐγὼ καλῶ͵ τοῦ νοῦ εὑρήματα;» 102

χρησιμοποιήσει τίς ψυχικές του δυνάμεις γιά νά ἀγαπήσει ἀληθινά καί ἀνιδιοτελῶς τόν Θεό, τίς χρησιμοποιεῖ γιά νά λατρέψει τό ἐγώ του. Δέν εἶναι ὅμως φτιαγμένος γιά νά λειτουργεῖ αὐτοερωτικά ἀλλά γιά νά φθάσει στόν Θεῖο Ἔρωτα, κινούμενος ἀγαπητικά πρός τό ‘Υπέρτατον Ἀγαθόν, τόν Θεό. Ἡ παράχρηση (κακή χρήση) τῶν ψυχικῶν του δυνάμεων τόν ὁδηγεῖ στήν καταστροφή, στήν λύπη καί στήν κατάθλιψη. Ὁ Γέροντας θέλοντας νά βοηθήσει μία καταθλιπτική γυναίκα τήν συμβούλεψε νά κάνει ἀρχικά κάτι πού τῆς ἀρέσει (π.χ. νά ἀσχοληθεῖ μέ τήν μουσική) ἀλλά πρό πάντων νά ἀγαπήσει τόν Θεό. Νά τά λόγια του: «Λοιπόν τῆς εἶπα πολλά πράγματα γιά τά μουσικά καί περισσότερο τῆς εἶπα, ἀπ’ὅλα, εἶναι ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό. Εἶναι τό μεγαλύτερο πράγμα, πού αἰχμαλωτίζει τήν ψυχή, διότι δέν εἶναι ἁπλῶς μία ἐνέργεια τῆς ψυχῆς πρός τόν Θεό, ἀλλά εἶναι τό σπουδαῖο ὅτι εἶναι ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, πού γεμίζει ἔπειτα τήν ψυχή καί τήν κάνει ἄλλο. Δηλαδή αὐτό τό ὁποῖο τήν εἶχε καταλάβει ἤτανε μία ψυχική δύναμις καί ἀντί νά γίνει κάτι καλό, ὁ διάβολος, τήν δύναμη αὐτήν τήν ψυχική τήν ἔκανε κατάθλιψη καί βασάνιζε τόν ἄνθρωπο»217. Ἡ πρός τόν Θεό ἀγάπη, γιά νά ἐπιτευχθεῖ, προαπαιτεῖ τήν κατά Χριστόν Ταπείνωση, τήν αὐταπάρνηση καί τήν μετάνοια. Γιά νά μπορέσει ὅμως ὁ ἄνθρωπος νά ἀρνηθεῖ τόν ἑαυτό του, τήν φιλαυτία καί τά ἐγωιστικά θελήματά του, θά πρέπει πρῶτα νά βρεῖ τόν αὐθεντικό ἑαυτόν του, τήν βαθεῖα καρδία, τό κέντρο τῆς ψυχοσωματικῆς του ὑποστάσεως, τήν οὐσία τοῦ νοῦ του. Ἡ εὕρεση τοῦ «ὑποστατικοῦ του κέντρου» γίνεται διά τῆς «καθόδου» τῆς νοερᾶς ἐνεργείας ἐντός τῆς βαθείας καρδίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἐκεῖ θά πρέπει ἡ νοερά ἐνέργεια νά συγκεντρωθεῖ καί ἐκεῖ νά βρίσκεται ὁ νοῦς προσευχόμενος ἀδιαλείπτως. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τήν ἀμέλεια, πού τόν ὁδηγεῖ στήν ραθυμία καί ἐκείνη στήν λήθη τοῦ Θεοῦ. Ὀφείλει νά σταματήσει τόν μετεωρισμό-περιπλάνηση τοῦ νοός του στά κτίσματα. Ἡ μνήμη τοῦ Θεοῦ, τό νά «βαστάζει τό Ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ», θά πρέπει νά γίνει ἡ μόνη καί ἀποκλειστική φροντίδα του218. 217Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 11-12. 218Πρβλ. Ἀρχιμανδρίτου Ζαχαρία Ζαχάρου, Ἡ ε ὐ χ ὴ τ ο ῦ Ἰ η σ ο ῦ : «Τὸ Ὄνομα Ἰησοῦς δόθηκε μὲ ἀποκάλυψη Ἄνωθεν. Προέρχεται ἀπὸ τὴν ἄναρχη ἐνέργεια τοῦ θείου Ὄντος καὶ δὲν εἶναι καθόλου ἀνθρώπινη ἐπινόηση. Ἡ ἀποκάλυψη αὐτὴ εἶναι ἐνέργεια τῆς θεότητος καὶ προσδίδει στὸ ὄνομα ὑπερκόσμια δόξα. Τὸ ὄνομα αὐτὸ συνδέεται ὀντολογικὰ μὲ τὸ ὀνομαζόμενο Πρόσωπο, τὸν Χριστό. Ἡ προσευχὴ διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ἔχει ὡς θεμέλιο λίθο τοὺς λόγους τοῦ Κυρίου ποῦ πρόφερε λίγο πρὶν ἀνέβει στὸ Γολγοθὰ : ἕως ἄρτι οὐκ ἠτήσατε οὐδὲν ἐν τῷ ὀνόματί Μου· αἰτεῖτε καὶ λήψεσθε, ἵνα ἡ χαρὰ ὑμῶν ᾖ πεπληρωμένη... Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὅσα ἂν αἰτήσητε τὸν Πατέρα ἐν 103

Πράγματι, «ἡ ἀποστολὴ τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Κυρίου συνίσταται στὸ νὰ βαστάζουν τὸ ὄνομα αὐτό, νὰ πάσχουν ὑπὲρ αὐτοῦ, νὰ θεωροῦν προνόμιο τὸν ὀνειδισμό, γι' αὐτὸ καὶ νὰ εἶναι ἕτοιμοι νὰ πεθάνουν γιὰ τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Μέλη τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἐκεῖνοι πάνω ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἔχει ἐπικληθεῖ τὸ ὄνομά Του καὶ οἱ ἴδιοι ἐπικαλοῦνται τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μὲ ἕναν λόγο, τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ σφραγίζει τὸν πιστὸ καὶ τὸν ἀπεργάζεται ναὸ τῆς Θεότητος, τόπο τῆς χαρισματικῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος»219. Γιά νά ἔχει μνήμη τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος, θά πρέπει νά «σχολάσει» (νά ἀπομακρυνθεῖ καί νά παύσει) ἀπό ὅποια ἄλλη κοσμική μνήμη καί ἀγωνιώδη φροντίδα. Ὀφείλει ὁ ἄνθρωπος νά «ἡσυχάσει», ἀπομακρυνόμενος ἀπό τίς μάταιες μέριμνες γιά νά μπορέσει νά καθαριστεῖ. 5) Ἡσυχία «Ἡσυχία - ἀρχή καθάρσεως»220 καί θεραπείας. Διά τῆς ἐκκοπῆς τοῦ περισπασμοῦ καί τῆς διάχυσης στό περιβάλλον, ἡ ὁποία ἐνεργεῖται διά τῶν αἰσθήσεων, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά ἔλθει «εἰς ἑαυτόν». Ὅταν βρεῖ ὁ ἄνθρωπος τόν ἑαυτό του, ὅπως ὁ ἄσωτος, τότε θυμᾶται τήν Πατρική στέγη· τότε σκέπτεται: «πορεύσομαι πρός τόν Πατέρα μου»221. τῷ ὀνόματί Μου, δώσει ὑμῖν\". Οἱ λόγοι αὐτοὶ τοῦ Χριστοῦ εἶναι ταυτόχρονα ἐντολὴ καὶ ὑπόσχεση. Ἡ ἐπάξια ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος Του ἐκπληρώνει τὴν ἐντολὴ καὶ ζωοποιεῖ τὴν παρουσία Του. Ὁ προσευχόμενος ἀδιάλειπτα τοποθετεῖ τὸν ἑαυτό του στὴν ὁδὸ τῶν ἐντολῶν, στὴν ὁδὸ τοῦ Κυρίου, καὶ ὁδὸς εἶναι ὁ Ἴδιος. Συνεπῶς βρίσκει Αὐτὸν ὡς συνοδοιπόρο καὶ ἑνώνεται μαζί Του. Τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ γίνεται ὁ τρόπος καὶ ὁ τόπος τῆς ἑνώσεως τοῦ πιστοῦ μὲ τὸν Σωτῆρα Θεό. Ὅταν ἐπικαλεῖται τὸ ὄνομα αὐτὸ θεοπρεπῶς, ἀποκομίζει τὴν εὐδοκία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ζεῖ \"διαπαντὸς\" ἐνώπιόν του Προσώπου τοῦ Κυρίου» (Πανοσ. Ἀρχιμανδρίτου Ζαχαρία Ζαχάρου, τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας: Ἡ ε ὐ χ ὴ τ ο ῦ Ἰ η σ ο ῦ . Ἀπὸ τὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Θυατείρων καὶ Μεγάλης Βρετανίας, «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΗΡΥΞ», Ἰούλιος – Αὐγουστὸς 2001, Ἀριθμὸς Τεύχους 154 – 155, http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=764&Itemid=1). 219Ὅ . π . 220Μ. Βασιλείου, T L G , Work #004 2.2.52 to Work #004 2.2.58 : «Ἡσυχία οὖν ἀρχὴ καθάρσεως τῇ ψυχῇ͵ μήτε γλώττης λαλούσης τὰ τῶν ἀνθρώπων͵ μήτε ὀφθαλμῶν εὐχροίας σωμά των καὶ συμμετρίας περισκοπούντων͵ μήτε ἀκοῆς τὸν τόνον τῆς ψυχῆς ἐκλυούσης ἐν ἀκροάμασι μελῶν πρὸς ἡδονὴν πεποιημένων͵ μήτε ἐν ῥήμασιν εὐτραπέλων καὶ γελοιαστῶν ἀνθρώπων͵ ὃ μάλιστα λύειν τῆς ψυχῆς τὸν τόνον πέφυκε». 221Λ κ . 15, 18. 104

Τότε, ἔχοντας βρεῖ τόν ἑαυτό του, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά κινηθεῖ πρός τόν Θεό. Τότε ἐπιτυγχάνει νά κοινωνήσει ἀληθινά μέ τόν Θεό. Μόνο «βγαίνοντας» ἀπό τόν παλαιό ἄνθρωπο, τόν ἄνθρωπο τῆς ἀμέλειας-ραθυμίας, τῆς λήθης καί τῆς ἄγνοιας τοῦ Θεοῦ, μόνο «ἀπεκδυόμενος» αὐτόν, τότε καί μόνον τότε, μπορεῖ νά ἐνδυθεῖ τόν νέον ἄνθρωπο, τόν κατά Χριστόν κτισθέντα. Ἀρνούμενος, ὁ μετανοών ἄνθρωπος, τόν παλαιό ἑαυτό του, ἀδειάζοντας τήν καρδιά ἀπό τό ἐγώ του, δημιουργεῖ τόπον γιά νά κατοικήσει ὁ Θεός. Ὁ ἄνθρωπος, μέ τήν ἀδιάλειπτη νοερά καρδιακή προσευχή, μπορεῖ νά ἀγαπήσει τόν Θεό. Τότε μπορεῖ νά ἀγαπήσει γνήσια καί τόν πλησίον ὡς τέκνο Θεοῦ. Τότε, ἡ καρδιά καθαρίζεται ἀπό κάθε λογισμό καί κάθε ἐπιθυμία ἄλογη καί ἐμπαθή. Μένει μόνο ἕνας λογισμός καί μία ἐπιθυμία καί ἕνας πόθος στήν καρδία τοῦ κεκαθαρμένου ἀνθρώπου: Ἡ ἐπιθυμία τοῦ νά εἶναι ὁ ἄνθρωπος αὐτός συνεχῶς μέσα στόν Χριστό καί ὁ Χριστός μέσα του. Μ’ αὐτήν λοιπόν τήν ἔννοια καλεῖται ὁ ἄνθρωπος νά «βγεῖ» ἀπό τόν ἑαυτό του: νά βγεῖ ἀπό τήν φιλαυτία του, τόν ἐγωισμό του, τόν ναρκισσισμό του, τήν αὐτολατρεία του, τό θέλημά του222. Ὀφείλει ὁ ἄνθρωπος νά πάψει νά ἀγαπάει τά κτίσματα καί τόν ἑαυτό του. Ἔτσι θά δημιουργηθεῖ χῶρος καί καθαρότητα στήν καρδιά του, ὥστε αὐτή νά «χωρέσει» ἐντός της τόν Θεό καί διά τοῦ Θεοῦ ὅλον τόν κόσμο. Πρέπει νά καθαρθεῖ ἀπό τά πάθη του ὁ ἄνθρωπος, νά φωτιστεῖ ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα καί τελικά νά γίνει ναός, δηλ. κατοικητήριο, τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἔτσι γίνεται ὁ ἄνθρωπος «Χώρα τοῦ Ἀχωρήτου». 6) Προσευχή 6α) Ἡ «προσευχή μέ λαχτάρα» εἶναι τό ἀντιφάρμακο στήν κατάθλιψη. Ὁ καλλίτερος καί ὁ πιό ἀποτελεσματικός τρόπος γιά νά ἀγαπήσει ὁ ἄνθρωπος τόν Θεό, ὥστε νά βγεῖ ἀπό τήν κατάθλιψη, εἶναι, σύμφωνα μέ τόν πολυχαρισματοῦχο Γέροντα Πορφύριο, ἡ «προσευχή μέ λαχτάρα». Πρέπει ν’ ἀγαπήσουμε τόν Χριστό, δίδασκε ὁ σοφός καθοδηγητής π. Πορφύριος, ὅπως ἡ μάννα τό παιδάκι της· νά Τόν ἀγαπήσουμε μέ λαχτάρα. Ἡ προσευχή θεραπεύει τόν καταθλιπτικό, διότι ὁδηγεῖ στήν πρός τόν Θεό ἀγάπη καί στήν γνήσια ταπείνωση. Στόν ταπεινό ἔρχεται ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού αἰχμαλωτίζει τήν ψυχή του στό καλό, ἐλευθερώνοντάς τον ἀπό τήν κατάθλιψη. 222Πρβλ. Π ά θ η κ α ί ἀ ρ ε τ έ ς , σελ. 41. 105

Οἱ πειρασμοί καί οἱ διάφορες θλίψεις καί ἀδικίες πού μᾶς συμβαίνουν τείνουν νά ρίξουν τήν ψυχή σέ ἀκηδία. Τότε ἐπίσης θά πρέπει νά προσευχόμαστε. Λέγει ὁ Μ. Ἀθανάσιος ὅτι πρέπει νά ἀκολουθοῦμε τό πρότυπο καί τήν πρακτική τοῦ Χριστοῦ μας, πού ἀποτυπώνεται στό ψαλμικό: ««Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς... Σὺ δὲ͵ Κύριε͵ μὴ μακρύνῃς τὴν βοήθειάν σου ἀπ΄ ἐμοῦ». Ὁ Κύριος μᾶς διδάσκει μέσα ἀπό αὐτά ὅτι ὅταν πέφτουμε σέ πειρασμούς θά πρέπει νά ἐπικαλούμεθα τόν Θεό καί νά μήν καταπίπτουμε σέ ἀκηδία, οὔτε νά ἀποκάμνουμε ἀπό τίς ὅποιες θλίψεις»223. Ἀκόμη καί ἄν «διαμοιράζουν τά ἱμάτια μας», ἐσύ Κύριε μή μακρύνης τήν βοήθειάν Σου ἀπό ἐμᾶς. Εἶναι ἑπομένως ἡ προσευχή σπουδαῖο μέσο πρόληψης τῆς ἀκηδίας καί τῆς κατάθλιψης, στήν ὁποία τείνει νά μᾶς ρίξει ὁ πονηρός ὅταν μᾶς συμβαίνουν θλίψεις-ἀδικίες. Ἡ προσευχή εἶναι ἐπίσης σπουδαιότατο καί ἀπαραίτητο θεραπευτικό μέσο-ὅπλο γιά νά ἀπελευθερωθεῖ ἤ γιά νά «βγεῖ», ὅπως συνήθως λέγεται, κάποιος ἀπό τήν ἀκηδία-κατάθλιψη. Ὅμως γιά νά εἶναι σωστή καί ἀποτελεσματική ἡ προσευχή θά πρέπει νά γίνεται μέ λαχτάρα, μέ Θεῖο Ἔρωτα. Οἱ δαίμονες λέγει ὁ Μ. Ἀθανάσιος «προσπαθοῦν νά μᾶς ρίξουν σέ ἀπρεπεῖς λογισμούς καί ἀκηδία, ὅταν θά μᾶς δοῦν νά στεκόμαστε γιά νά προσευχηθοῦμε»224. Ἡ νήψη, ἡ προσπάθεια γιά συγκέντρωση στόν ἑαυτό μας, ἀλλά πρό πάντων ὁ Θεῖος Ἔρωτας καί ἡ ταπείνωση, θά μᾶς βοηθήσει ὥστε νά νικήσουμε τήν δαιμονική προσβολή καί νά κάνουμε σωστή προσευχή. Αὐτή ἡ προσευχή θά ἀνάψει ἀκόμη περισσότερο μέσα μας τόν Θεῖο ζῆλο, τήν πρός τόν Θεό ἀγάπη, ἐνῶ συγχρόνως θά αὐξήσει τήν ταπείνωση. Ὁ Θεῖος Ἔρωτας (ἀγάπη) καί ἡ ταπείνωση εἶναι τά κύρια χαρακτηριστικά πού ἔχει ὁ πνευματικά θεραπευμένος ἄνθρωπος. Αὐτή (ἡ ἀγάπη καί ἡ ταπείνωση) εἶναι «ἡ συχνότητα τοῦ Θεοῦ», ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός π. Παΐσιος, μέσῳ τῆς ὁποίας ἐπικοινωνοῦμε μέ τόν Θεό καί Τόν ἑλκύουμε. 223Μεγάλου Ἀθανασίου, T L G , Work #061 27.136.8 to Work #061 27.136.16 «Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς. Σαφῶς ταῦτα ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἐγράφη. Σὺ δὲ͵ Κύριε͵ μὴ μακρύνῃς τὴν βοήθειάν σου ἀπ΄ ἐμοῦ. Μεθίστησι τοὺς λόγους εἰς προσευχήν. [Σοῦ͵ φησὶ͵ βοηθοῦντος καὶ ἀντιλαμβανομένου͵ τρι ταῖος ἀναστὰς͵ ματαίαν αὐτῶν τὴν ἐπιβουλὴν ἀπο δείξω.] Ὑποτύπωσις ἡμῖν γενόμενος͵ ὡς δεῖ ἐν τοῖς πειρασμοῖς ἐπικαλεῖσθαι Θεὸν͵ καὶ μὴ καταπίπτειν εἰς ἀκηδίαν͵ μηδὲ ἐκλύεσθαι ὑπὸ τῶν θλίψεων». Στίς θλίψεις δέν πρέπει νά ἀποκάμνουμε ἀλλά νά προσευχόμεθα. Πρότυπο μας ὁ Κύριος. Κι ἄν μᾶς διαμοιράζουν τά ἱμάτια ἐσύ Κύριε μή μακρύνης τήν βοήθειάν Σου ἀπό μένα 224Μεγάλου Ἀθανασίου, T L G , Work #085 28.852.24 to Work #085 28.852.27 «συνεπιτιθεμένων καὶ τῶν πονηρῶν πνευμάτων͵ οἳ͵ ἐπειδὴ ἂν ἴδωσιν ἡμᾶς εἰς προσευχὴν ἱσταμένους͵ λογισμοῖς ἀπρεπέσι καὶ ἀκηδίᾳ τὴν ψυχὴν καταβαρύνουσι». 106

Νά τί συμβούλεψε ὁ Γέροντας Πορφύριος μιά καταθλιπτική γυναίκα: «Περισσότερο ἀπ’ ὅλα, τῆς εἶπα, νά ἀσχοληθεῖ μέ τήν προσευχή καί νά δώσει σημασία στήν ἔννοια ὅτι πρέπει νά γνωρίσει καί νά ἀγαπήσει τόν Χριστό. Τῆς εἶπα παραδείγματα, πῶς βλέπουμε πολλές φορές μιά μητέρα νά λαχταράει τό παιδάκι της, πού τό ’χει στήν ἀγκαλιά, νά τό φιλεῖ μέ μιά λαχτάρα»225. Ποῖον εἶναι τό κύριον αἴτιον τῆς κατάθλιψης, τῆς νωθρότητος, τῆς ἀκηδίας, τῆς τεμπελιᾶς καί γενικά τῶν λεγόμενων ψυχολογικῶν; Ὁ Γέροντας ἀπαντᾶ: Ὁ ἐγωισμός226. Ὁ γέροντας ὅλα τά «ψυχολογικά», τά ἀποκαλεῖ πειρασμικά, δηλ. δαιμονικά. Τά θεωρεῖ –ὅπως καί πράγματι εἶναι– δαιμονικές ἐνέργειες, δαιμονικές ἐπήρρειες227. Οἱ «λεγόμενοι ψυχίατροι», γιά νά μήν χρησιμοποιοῦν τήν λέξη διάβολος (ὁ ὁποῖος ὑποκινεῖ τόν ἄνθρωπο ὥστε νά φέρεται ἐγωιστικά), ἔχουν ἐφεύρει ἄλλες λέξεις, ὅπως ἀνασφάλεια, ἄγχος, στρές, μειωμένη αὐτοεκτίμηση, φοβίες, νεύρωση, ψύχωση κ.λπ. Ἔλεγε: «Ἰδίως ...ὅλα αὐτά τά συναισθήματα, τά σατανικά πού τά λέμε τεμπελιά, νωθρότης, ἀκηδία, ἀπελπισία, ἀπογοήτευση, πῶς τά λένε, βρέ παιδί μου; Τά λένε ἀνασφάλεια, τά λένε πολλές ὀνομασίες ... αὐτοί οἱ λεγόμενοι ψυχίατροι, καί τά ἔχουνε βγάλει ἔτσι γιά νά μήν λένε τόν διάβολο, ... καί πραγματικά ἡ θρησκεία μας τόν διάβολο ἔχει κάνει δόγμα»228. Ἄν ἀφαιρέσουμε ὅμως τά δογματικά, τά σχετικά μέ τόν διάβολο, καταστρέφεται ἡ ὀρθή πίστη. Ἔλεγε χαριτωμένα: «Ἄμα βγάλεις τόν διάβολο, πᾶνε ὅλα τῆς θρησκείας μας»229. Ἡ ψυχιατρική, ὕπουλα πολεμεῖ τήν ὀρθή πίστη διότι δέν παραδέχεται τήν ὕπαρξη τοῦ διαβόλου. Ὁ διάβολος καλλιεργεῖ στόν ἄνθρωπο τόν ἐγωισμό, τήν φιλαυτία, τήν ἀτομοκεντρικότητα. Ὁ ἐγωισμός, ὁ μεγάλος ἐγωισμός (ὁ ὁποῖος «ἀνοίγει τήν πόρτα» στόν διάβολο γιά νά ἐπηρρεάσει τόν ἄνθρωπο), εἶναι ἡ βάση, ἡ αἰτία τῆς εἰσόδου καί δράσης τοῦ πονηροῦ στόν ἄνθρωπο. Εἶναι ἡ αἰτία τῆς κατάθλιψης. Θεραπεία τῆς κατάθλιψης εἶναι ὅ,τι ἐξολοθρεύει τόν ἐγωισμό: ἡ ταπείνωση, ἡ ἀφάνεια, ἡ ὑπομονή, τό πένθος, τά δάκρυα, ἡ μετάνοια, ἡ νηστεία, ἡ ἀγρυπνία, ἡ σωματική κακοπάθεια, τό νά 225Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 12. 226Ὅ . π . , σελ. 12. 227Ὅ . π . , σελ. 12. 228Ὅ . π . , σελ. 16. 229Ὅ . π . , σελ. 16. 107

βάζει ὁ ἄνθρωπος τόν ἑαυτό του κάτω ἀπό ὅλους (θεωρώντας τον ἁμαρτωλότερο ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους, κατώτερο ἀπό ὅλους τούς δαίμονες καί αἰσχρότερο ἀπό ὅλα τά κτίσματα, ὅπως μᾶς διδάσκει ὁ ὅσιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης) καί τέλος ἡ ἀδιάλειπτη νοερά προσευχή. 6β) Ἡ προσευχή μεταβάλλει τήν κατάθλιψη σέ χαρά Ἡ συσταύρωση μέ τόν Χριστό, διά τῆς προσευχῆς, τῆς ἐκκοπῆς τοῦ θελήματος καί τῆς ἀντίστασης στά πάθη, διώχνει τήν κατάθλιψη. «Πιὸ γρήγορα θὰ σταυρωθῆτε», δίδασκε ὁ Στάρετς Ζαχαρίας, «ἐπάνω στὸν σταυρό, ὅταν προσεύχεσθε, ὅπως προσευχόντουσαν πολλοὶ ἀπὸ τοὺς πνευματικούς μας ἥρωες τὸν παλαιὸ καιρό. Νὰ λέτε: «Ἀναστήτω ὁ Θεὸς καὶ διασκορπισθήτωσαν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ καὶ φυγέτωσαν ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ οἱ μισοῦντες αὐτόν». Ἂν τὸν ἔχῃ κανείς, νὰ τὸν διαβάζῃ τὸν κανόνα στὸν Τίμιο καὶ Ζωοποιὸ Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ, καὶ τότε θὰ σταυρωθῆ ξανὰ ἐπάνω στὸν σταυρό. Παρακαλέσατε τὸν Παρηγορητὴ τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων μας, νὰ σᾶς μαλακώνῃ, νὰ σᾶς συγχωρῇ, νὰ μπαίνει μέσα στὴν ψυχή σας καὶ νὰ διώχνῃ μακριὰ τὴν φοβερὴ κατάθλιψη ποὺ σᾶς πλακώνει»230. Οἱ Ἅγιοι, δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «εἶχαν εὕρει τρόπο νά μεταβάλλουν τήν κατάθλιψη σέ χαρά»231. Τό κάνανε μέ τό δόσιμο στόν Θεό. «Μέ τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό, μέ τήν προσευχή καί γι’ αὐτό ἐφώναζαν μέ καύχημα οἱ Ἀπόστολοι καί ἔλεγον, «χαίρω ἐν τοῖς παθήμασί μου». Τόσο δυνατό, πού ἤτανε τό αἴσθημα τῆς καταθλίψεως γιά νά τούς συντρίψει, αὐτό τό αἴσθημα τό πολύ δυνατό πού ἤτανε, ἄς ποῦμε, μία ψυχική δύναμη δική τους, τό παίρνανε αὐτοί, τό δίνανε στόν Θεό, τό κάνανε προσευχή, τό κάνανε χαρά καί ἀγαλλίαση ἐν Κυρίῳ»232. Τό αἴσθημα τῆς κατάθλιψης πού εἶναι μιά δική μας ψυχική δύναμη (ἡ ὁποία τείνει νά χρησιμοποιηθεῖ ἀπό τόν Πονηρό), ὅπως λέγει ὁ Γέροντας, πρέπει νά τό δώσουμε στόν Θεό. Ἄν προσέξουμε πολύ τί λέει ὁ Γέροντας καταλαβαίνουμε τί συμβαίνει στήν κατάθλιψη. Ὁ γέροντας λέει: «ἤτανε, ἄς πούμε, μία ψυχική δύναμη δική τους», ἀλλά ἔχει πάρει ἤ τείνει νά πάρει ἤ μπορεῖ νά πάρει μιά κακή κατεύθυνση καί νά συνρίψει τόν ἄνθρωπο. – Πότε; 230Ἀ π ο φ θ έ γ μ α τ α Ρ ώ σ ω ν Ἁ γ ί ω ν κ α ὶ Γ ε ρ ό ν τ ω ν Προέλευση: http://www.geocities.com/lelefty/Russians.htm http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm 231Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 12. 232Ὅ . π . , σελ. 12. 108

– Ἄν ὁ ἄνθρωπος «ἀνοίξει πόρτα» στόν πονηρό μέ τόν ἐγωισμό του. Ἄν, ἀντίθετα, αὐτήν τήν ψυχική δύναμη ὁ ἄνθρωπος τήν δώσει στόν Θεό, τότε αὐτό γίνεται προσευχή θερμή, «χαρά καί ἀγαλλίαση ἐν Κυρίῳ». Ἡ ψυχή μας ἔχει τήν δύναμη γιά νά κάνομε τό καλό, τήν προσευχή, τήν ἀγάπη, τήν χαρά, τήν εἰρήνη, τήν ἕνωσή μας μέ τόν Θεό. Ὁ διάβολος μᾶς παίρνει αὐτήν δύναμη, αὐτήν τήν ἐνέργεια καί τήν κάνει θλίψη, κατάθλιψη233. Ὁ Γέροντας τό λέει σαφῶς ὅτι εἶναι «σατανικά» αὐτά τά συναισθήματα τῆς κατάθλιψης. Οἱ «λεγόμενοι» ψυχίατροι παραποιοῦν τήν ἀλήθεια, ἀφοῦ δέν λένε ὅτι ἡ αἰτία τῆς κατάθλιψης καί των ἄλλων «ψυχολογικῶν» εἶναι τά πάθη καί τελικά οἱ δαίμονες234. Ἀντίθετα, ὁμιλοῦν γιά μειωμένη αὐτοεκτίμηση καί αὐτοπεποίθηση συνιστώντας οὐσιαστικά νά αὐξήσει ὁ ἄνθρωπος τόν ἐγωισμό του. Πράττοντας ἔτσι ὅμως ὁ ταλαίπωρος καταθλιπτικός ἀρρωσταίνει χειρότερα. Ὁ πνευματικά ὑγιής ἄνθρωπος μεταβάλλει τήν κατάθλιψη σέ χαρά μέ τήν προσευχή τήν γεμάτη ἀγάπη πρός τόν Θεό. 6γ) Ἀδιάλειπτη προσευχή Ὁ θυμός, ἡ ἀκηδία, ἡ λύπη καί γενικά ὅλα τά πάθη καταστέλλονται μέ τήν ἀδιάλειπτη ταπεινή προσευχή. «Ἀλήθεια, πῶς (τά κατάφερναν) οἱ παλαιοὶ ἀσκητὲς», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος, «πού ζοῦσαν κλεισμένοι σ’ ἕνα κελλί, πού κανέναν δὲν ἔβλεπαν, πού τίποτα δὲν ἄκουγαν, πού καμιὰ παρηγοριὰ δὲν εἶχαν; Μὲ τὴ χάρη τοῦ Κυρίου. Καὶ πῶς κατόρθωναν νὰ ἑλκύουν τὴ χάρη; Μὲ τὴν ἀδιάλειπτη προσευχή. Νὰ τὸ πιὸ ἀποτελεσματικὸ ὅπλο ἐναντίον τῆς ἀκηδίας. Ἐμεῖς ὄχι μόνο ἀδιάλειπτα δὲν προσευχόμαστε, μὰ οὔτε καν συχνά. Καὶ ἡ προσευχή μας, ὅποτε γίνεται, εἶναι ἀπρόσεκτη, ψυχρὴ»235. Πρέπει κανείς εὐθύς περευθύς νά «κλείνει τήν πόρτα» στόν πονηρό διά τῆς προσευχῆς. Ἡ συνεχής προσπάθεια γιά προσευχή κρατᾶ τόν ἄνθρωπο σέ ἑτοιμότητα ὥστε νά ἀντιμετωπίζει νικηφόρα τίς προσβολές τῶν κακῶν λογισμῶν. Διηγεῖται ὁ Γέροντας Πορφύριος: «Ἔλεγα στόν κύριο… νά κάνει κάτι. Μοῦ λέει, δέν μπορῶ. Τοῦ λέω, ρέ παιδί μου κάνε μου τήν χάρη καί 233Ὅ . π . , σελ. 13. 234Ὅ . π . , σελ. 13. 235Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, « Χ ε ι ρ α γ ω γ ί α σ τ ή ν Π ν ε υ μ α τ ι κ ή ζ ω ή » , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 109

ἐγώ, γέρος παπᾶς εἶμαι, θέλω νά μοῦ κάνεις αὐτό τό πράγμα. Ὄχι, δέν μπορῶ. Ἤμασταν κάτω στό ὑπόγειο. Λοιπόν, μοῦ λέει, δέν τό λέει ἡ ἐπιστήμη αὐτό. Τοῦ λέω, ρέ παιδί μου, τί τήν θές τήν ἐπιστήμη; Νά πᾶς νά κάνεις αὐτό τό πράγμα, εἶναι ἀνάγκη, δέν ἔχω ἄλλονε. Ἐγώ δέν μπορῶ. Ἐκείνην τήν στιγμή, ρέ παιδιά, ἔτσι μοῦ ἦρθε, πῶς νά σοῦ πῶ, κάτι κακό. Δηλαδή, ν’ ἀγανακτήσω ἐναντίον του. Λοιπόν, τό κατάλαβα. Τό μυστικό εἶναι νά τό προλαβαίνεις. Ἄμα τό ἀφήσεις καί σέ πιάσει, πάει σ’ ἔπιασε. Λοιπόν, ἐκεῖ πού ἤθελα, λοιπόν, νά φωνάξω μέ ἀγανάκτηση καί τέλος πάντων, ξέρω κι’ ἐγώ τί νά τοῦ κάνω, ἐνεπνεύσθηκα ὡραία προσευχή, ἐκείνην τήν στιγμή»236. Ἀκόμη καί ὁ γέροντας κινδύνεψε ἀπό τόν θυμό, τήν ἀγανάκτηση καί τό νά πέσει σέ ἀντιπάθεια πρός τόν πλησίον. Χρειάζεται πολύ νά προσέχουμε (ἀπαραίτητη ἡ νήψη). Ὁ πνευματικά ὑγιής προσεύχεται ἀδιάλειπτα, ὁπότε ἐμποδίζει τόν πονηρό νά κυριαρχήσει ἐπάνω του. Στήν ἀρχή τῆς δαιμονικῆς προσβολῆς ἀντί νά ταραχθεῖ, προσεύχεται καί ὁ πονηρός ἀπομακρύνεται. 7) Ταπεινοφροσύνη-Ταπείνωση 7α) Ταπείνωση: ἡ ἀπαραίτητη προετοιμασία τῆς ψυχῆς γιά νά ξεφύγει ἀπό τήν κατάθλιψη Στήν κατάθλιψη ὁ ἄνθρωπος εἶναι αἰχμάλωτος τοῦ λογισμοῦ του. Σύμφωνα μέ τήν κοσμική ψυχιατρική, στόν ὑποψήφιο γιά κατάθλιψη γεννιοῦνται κάποιες «αὐτόματες» σκέψεις μέ ἀφορμή ὁποιοδήποτε σημαντικό ἤ καί ἀσήμαντο γεγονός. Αὐτές ἐνεργοποιοῦν τίς διάφορες «ἀρνητικές ἀντιλήψεις (Beck, 2004). Τέτοιες σκέψεις μπορεῖ νά εἶναι π.χ. ὅτι «κανείς δέν μ’ ἀγαπάει» ἤ «ποτέ δέν καταφέρνω τίποτα». Ὅταν δεχθεῖ κανείς μιά τέτοιου εἴδους «αὐτόματη σκέψη», ἀρχίζει νά τον «παίρνει ἀπό κάτω» καί νά τον φέρνει σέ κατάσταση ἀπελπισίας καί κατάθλιψης»237. Μέ τήν Πατερική ὁρολογία, αὐτές οἱ «αὐτόματες» σκέψεις ὀνομάζονται λογισμοί. Ὁ ἄνθρωπος ὅταν τίς ἀποδεχθεῖ ἀρρωσταίνει. Γίνεται αἰχμάλωτός τους. Τό ἐρώτημα, εἶναι, πῶς ὁ ἄνθρωπος θά μπορέσει νά ἀλλάξει κατεύθυνση στήν πορεία πού τείνει νά πάρει ἡ δύναμη τῆς ψυχῆς του ὅταν αὐτή τείνει νά αἰχμαλωτιστεῖ ἀπό τόν πονηρό (οἱ «αὐτόματες» σκέψεις, σύμφωνα μέ τήν Πατερική θεραπευτική, δέν εἶναι στήν πραγματικότητα αὐτόματες, ἀλλά ἔχουν 236Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 22. 237Μοναχῆς Εἰρήνης, Ἀντιμέτωποι μέ τήν Κατάθλιψη, http://www.alopsis.gr/alopsis/katathl2.htm 110

πηγή τους: α)τόν πονηρό καί β) στά πάθη τά ὁποῖα ὑποκρύπτουν δαίμονες) γιά νά μήν πέσει στήν κατάσταση πού ὀνομάζεται κατάθλιψη. «Ἡ γνωσιακή θεραπεία (ἡ καλλίτερη ἀπό κοσμική ἄποψη θεραπευτική) ἀποσκοπεῖ στό νά βοηθήσει τό ἄτομο σέ ἕνα πρῶτο ἐπίπεδο νά μάθει νά ἀναγνωρίζει ἄμεσα τίς «αὐτόματες σκέψεις» του καί νά μή τίς ἀποδέχεται σάν ἀληθινές, καί σέ ἕνα πιο προχωρημένο ἐπίπεδο νά καταλάβει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις του αὐτές εἶναι ἐσφαλμένες, ὅτι δέν τόν ἐξυπηρετοῦν, καί νά μπορέσει ἔτσι νά τις ἀλλάξει καί νά τίς ἀντικαταστήσει μέ ἄλλες πιό «ὑγιεῖς», πού θά τον ὁδηγήσουν σέ μεγαλύτερη αὐτοεκτίμηση καί αὐτοαποδοχή»238. Ἀληθινή αὐτοεκτίμηση ὅμως ἔχει ὁ ἄνθρωπος πού φανερώνει τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καί ὁμοιοῦται μέ Αὐτόν. Ἀληθινή αὐτοεκτίμηση καί γνήσια αὐτοαποδοχή ἔχει μόνον ὁ ταπεινός. Σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες, ρίζα ὅλων τῶν νοσηρῶν πνευματικῶν καταστάσεων εἶναι ἡ ὑπερηφάνεια, μέ ἄμεσα τέκνα της τόν ἐγωισμό καί τήν κατάθλιψη. Γιά νά κτυπήσει κανείς τήν Ὑπερηφάνεια καί νά ἀποφύγει τήν κατάθλιψη θά πρέπει νά ἔχει μηδενική κοσμική αὐτοπεποίθηση καί πλήρη Θεοπεποίθηση. Θά πρέπει νά γνωρίσει ἀληθινά τόν ἑαυτό του ὁ ἄνθρωπος καί νά καταλάβει ὅτι εἶναι τό «οὐδέν»239. Ὁ θεῖος Χρυσόστομος διδάσκει σαφῶς ὅτι ἐκεῖνος πού «νομίζει τὸν ἑαυτό του ὅτι δὲν εἶναι τίποτα, ἐκεῖνος περισσότερο ἀπὸ ὅλους γνωρίζει τὸν ἑαυτόν του· «οὗτος μάλιστα ἐστὶν ὁ ἑαυτὸν εἰδώς, ὁ μηδὲν ἑαυτὸν εἶναι νομίζων»240.. Νά μήν ἔχει ἐμπιστοσύνη στίς δυνάμεις του, ἀλλά τέλεια ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Δύναμη καί Βοήθεια. Θά πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά εἶναι πάντα σέ ἑτοιμότητα, σέ ἐγρήγορση ὥστε νά μήν δέχεται τούς διάφορους λογισμούς (τίς κατά τήν κοσμική ψυχιατρική «αὐτόματες σκέψεις», οἱ ὁποῖες ὅταν γίνουν ἀποδεκτές δημιουργοῦν λανθασμένες ἀντιλήψεις) οἱ ὁποῖοι, ὅταν γίνουν ἀποδεκτοί («συγκατάθεση» σ’ αὐτούς), αἰχμαλωτίζουν τόν ἄνθρωπο καί τόν ὁδηγοῦν στήν κατάθλιψη. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει αὐτοεκτίμηση καί αὐτοπεποίθηση, ἀλλά ἀντίθετα εἶναι ταπεινός (ἔχει πλήρη ἀπελπισία ἀπό τόν ἑαυτό του καί πλήρη ἐλπίδα στόν Θεό), τότε μπορεῖ νά ἀντιμετωπίσει τούς διάφορους λογισμούς. 238Ὅ . π . 239Ἱερομονάχου Κλεόπα Ἤλιε, Πνευματικοί λόγοι , Περὶ ἀσκήσεως καὶ πνευματικοῦ πολέμου τῶν μοναχῶν καὶ χριστιανῶν, Ἐκδόσεις Ὀρθόδοξος Κυψέλη, http://www.pigizois.net/pneumatikoi_logoi/ peri_askiseos_kai_pneumatikou_polemou_monaxon_xristianon.htm. 240Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, I n M a t t h a e u m (homiliae 1-90), Vol 57, pg 332, ln 46: «Οὗτος γὰρ μάλιστά ἐστιν ὁ ἑαυτὸν εἰδὼς, ὁ μηδὲν εἶναι ἑαυτὸν νομίζων». 111

«Πολλούς αἰῶνες πρίν οἱ γνωσιακοί θεραπευτές κάνουν λόγο για ἀρνητικές «αὐτόματες σκέψεις» καί ἀντίστοιχα συναισθήματα οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας εἶχαν μελετήσει αὐτά τά φαινόμενα, τά ὁποῖα ὀνόμαζαν «λογισμούς». Ὅπως γιά τήν σύγχρονη γνωσιακή θεραπεία εἶναι σημαντικό σάν πρῶτο στάδιο νά ἀναγνωρίζει κανείς τίς αὐτόματες σκέψεις καί νά μή τίς ἀποδέχεται σάν ἀληθινές, οἱ νηπτικοί πατέρες μιλοῦσαν γιά ἐπαγρύπνηση, ὥστε μόλις ἔρχεται στο νοῦ ἕνας κακός λογισμός νά μή «συγκατατεθοῦμε» πρός αὐτόν, νά μήν ὑποκύψουμε σ’ αὐτόν μέ τό θέλημά μας, γιατί στήν συνέχεια μᾶς κάνει ὅ,τι θέλει, χωρίς ἐμεῖς νά μποροῦμε νά ἐλέγξουμε τήν κατάσταση. Τότε καταλαμβανόμαστε ἀπό τό ἀντίστοιχο «πάθος». Ὁ γέρων Πορφύριος τό ἐκφράζει αὐτό μέ πολύ ἁπλά λόγια: «Τό μυστικό εἶναι νά τό προλαβαίνεις. Ἅμα τό ἀφήσεις καί σέ πιάσει, πάει, σ’ ἔπιασε»»241. Γιά νά μή σέ «πιάσει», θά πρέπει νά εἶσαι ταπεινός (ταπεινόφρων). Ἡ ταπείνωση εἶναι, σύμφωνα μέ τόν Γέροντα Πορφύριο, ἡ προετοιμαστική κίνηση καί κατάσταση πού ἀπαιτεῖται γιά νά ἀντιστραφεῖ ἡ κακή πορεία τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου λόγῳ τῶν λογισμῶν. «Λοιπόν», παρατηρεῖ ὁ Γέροντας, «αὐτό εἶναι τό μυστικό. Πῶς θά μπορέσει κανείς νά γυρίσει: Ἐκεῖ πού τόν ἔχει καταλάβει κάτι κακό, νά σκεφτεῖ κάτι ἄλλο. Εἶναι λίγο δύσκολο, ἀλλά ὅταν προετοιμαστεῖ… Προετοιμασία εἶναι ἡ ταπείνωση, ἔ! αὐτό εἶναι»242. Γιά νά γίνει ἡ στροφή στό καλό, χρειάζεται νά ἑλκυσθεῖ καί ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἡ Θεία Χάρη, ὅμως, ἔρχεται στόν ταπεινό. Τότε, ὁ ἄνθρωπος βρίσκει τήν δύναμη νά στραφεῖ πρός τόν Θεό. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Θέλω νά πῶ, δέν εἶναι εὔκολο πράγμα ὅμως, λέμε νά τό γυρίσεις ἔτσι. Ἐκεῖ εἶναι ἡ τέχνη, πού δέν εἶναι νά τό γυρίσεις, εἶναι νά ἔχεις καί τήν δύναμη ν’ ἀποσπάσεις τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Νά σέ κάνει νά ἑνωθεῖς μαζί Του»243. Χρειάζεται συνέργεια τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό γιά τήν μεταστροφή, γιά τήν «ἔξοδο» τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν κατάθλιψη. Ὅταν ἑλκύσει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ τόν ἄνθρωπο, ὁ ἄνθρωπος φεύγει, «βγαίνει» ἀπό τήν κατάθλιψη, χωρίς νά τό καταλάβει. Ἔλεγε: «Καί ὅταν ἑνωθεῖς μέ τόν Θεό καί ὅταν δοθεῖς στόν Θεό, δέν πρόκειται νά κοιτάζεις οὔτε νά θυμηθεῖς ὅτι ἦρθε καί σέ τραβοῦσε ἀπό πίσω τό ἀντίθετο πνεύμα· ἔ, πάει, ἔφυγε ἐκεῖνο, καταλάβατε; Αὐτό ἐδῶ μπορεῖτε νά τό καταλάβετε; Δηλαδή τό διώχνεις χωρίς νά τό 241Εἰρήνη (Μοναχή), Ἀντιμέτωποι μὲ τὴν Κατάθλιψη http://www.agiazoni.gr/article.php?id=58535611428192633065&PHPSESSID=a2f72a5a8667b7d 212ce06a0de3ccf1b 242Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 15. 243Ὅ . π . , σελ. 16. 112

καταλάβεις. Ἀπό ἐκεῖ καί πέρα, τόσο ἀφοσιώνεσαι στό ἄλλο καί τό ζεῖς, ὥστε δέν κοιτάζεις νά δεῖς τί κάνει, εἶναι πίσω σου; Θά σέ τραβήξει;»244. 7β) Ταπείνωση: Τό μεγάλο θεραπευτικό φάρμακο Ἡ ταπείνωση εἶναι τό μεγάλο μυστικό φάρμακο γιά τήν θεραπεία τῶν διαφόρων λεγομένων «ψυχολογικῶν», ὅπως καί τῆς κατάθλιψης. Εἶναι ἡ ταπείνωση, τό ἀντίθετο τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς ὑπερηφανείας, γι’ αυτό καί καταπολεμεῖ τήν κατάθλιψη, ἡ ὁποία, ὅπως ἐλέχθη, πηγάζει ἀπ’ αὐτά. Διδάσκει ὁ π. Κλεόπας Ἠλίε –βασιζόμενος στό βιβλίο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου Ἀόρατος Πόλεμος– περί ταπεινοφροσύνης ὅτι πρέπει: 1) Νά μήν ἔχουμε ποτέ ἐμπιστοσύνη καί ἐλπίδα στόν ἑαυτό μας καί στήν δύναμή μας καί 2) Νά ἔχουμε μία τέλεια ἐμπιστοσύνη καί ἐλπίδα στόν Θεό. Λέγει: «1) Ποτὲ νὰ μὴν ἔχομε ἐμπιστοσύνη στὸν ἑαυτό μας. Ἡ Ἁγία Γραφὴ μᾶς λέγει:«Ἐπικατάρατος εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος, ποὺ ἔχει τάς ἐλπίδας του εἰς ἄλλον ἄνθρωπον καὶ στηρίζει τὴν ἀδυναμίαν του εἰς αὐτόν, ἡ δὲ καρδία του ἔχει ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὸν Κύριον». (Ἱερεμ. 17,5)245. Ὁ Προφήτης Ἠσαΐας λέγει: «Ἀλλοίμονο σ’ αὐτούς πού θεωροῦν τόν ἑαυτό τους συνετό καί θεωροῦνται ἀπό μόνοι τους ἐπιστήμονες» (5,21)246 καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μᾶς διδάσκει τὰ ἴδια: «Μή θεωρεῖτε τόν ἑαυτό σας σοφό (Ρωμ. 12,16)247, ἐνῶ ὁ Σολομῶν λέγει: «Μή θεωρεῖς τόν ἑαυτό σου σοφό ἀπό μόνος σου· νά φοβᾶσαι τόν Θεό καί νά φεύγεις μακρυά ἀπό κάθε κακό» (Παροιμ. 3,7)248. Ἑπομένως, τὸ πρῶτο ἔργο στὸν πνευματικό μας ἀγώνα εἶναι νὰ γνωρίσουμε τὴν ἀδυναμία μας καὶ τὴν μηδαμινότητά μας. Αὐτὸς ποὺ θεωρεῖ τὸν ἑαυτό του ὡς τὸ οὐδέν, λέγει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, γνωρίζει τὸν ἑαυτὸ του καλλίτερα ἀπὸ κάθε τί ἄλλο, ἐνῶ ὁ ἅγιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνὸς λέγει ὅτι «τίποτε δὲν εἶναι ἀνώτερο ἀπὸ τὸ νὰ γνωρίσει ὁ ἄνθρωπος τὴν ἀδυναμία καὶ τὴν ἀγνωσία του». 2) Νὰ ἔχουμε ἐλπίδα καὶ ἐμπιστοσύνη μόνο στὸν Θεό. Σέ συνδυασμό μὲ τὴν τελεία ἀπιστία καὶ ἀπελπισία τοῦ ἑαυτοῦ μας νὰ ἔχουμε τελεία ἐμπιστοσύνη μόνο στὸν Θεὸ, πρὸς τὸν ὁποῖον νὰ κράζουμε: «Μὴ ἐγκαταλείπεις με, Κύριε ὁ Θεός μου, μὴ ἀποστῆς ἀπ’ 244Ὅ . π . , σελ. 16. 245«Ἐπικατάρατος ὁ ἄνθρωπος, ὃς τὴν ἐλπίδα ἔχει ἐπ’ ἄνθρωπον καὶ στηρίζει σάρκα βραχίονος αὐτοῦ ἐπ’ αὐτὸν καὶ ἀπὸ Κυρίου ἀποστῆ ἡ καρδία αὐτοῦ» (Ἱερεμ. 17,5). Ἡ μετάφραση εἶναι τοῦ Ἰω. Κολιτσάρα. 246«Οὐαὶ οἱ συνετοὶ ἐν ἑαυτοῖς καὶ ἐνώπιον αὐτῶν ἐπιστήμονες». 247«Μὴ γίνεσθε φρόνιμοι παρ’ ἑαυτοῖς». 248«Μὴ ἴσθι φρόνιμος παρὰ σεαυτῶ, φοβοῦ δὲ τὸν Θεὸν καὶ ἔκλινε ἀπὸ παντὸς κακοῦ» 113

ἐμοῦ, πρόσχες εἰς τὴν βοήθειάν μου, Κύριε τῆς σωτηρίας μου» (Ψάλμ. 37,22). Αὐτὴ ἡ τελεία ἐμπιστοσύνη μας στὸν Θεὸ βασίζεται σὲ τέσσερεις λόγους καὶ συγκεκριμένα: α) Ἐμπιστευόμαστε στὸν Θεό, διότι εἶναι Παντοκράτωρ, μᾶς προσφέρει ὅ,τι εἶναι ὠφέλιμο γιὰ τὴν σωτηρία μας καὶ μᾶς βοηθᾶ ὁπουδήποτε καὶ ὁποτεδήποτε. β) Ἐμπιστευόμαστε στὸν Θεὸ, διότι εἶναι Παντογνώστης καὶ γνωρίζει τὰ ὅσα συμβαίνουν καὶ ὅσα θὰ συμβοῦν στὴν ζωή μας. γ) Ἐμπιστευόμαστε στὸν Θεὸ τὸν ἑαυτό μας, διότι εἶναι Πανάγαθος καὶ μᾶς ἀγαπᾶ μὲ μία δυσπερίγραπτη ἀγάπη, ἕτοιμος πάντα νὰ μᾶς βοηθήσει. δ) Ὅποιος ἐλπίζει στὸν Θεὸ δὲν καταισχύνεται (Ρώμ. 5,5), διότι «λυτρώσεται Κύριος ψυχάς δούλων αὐτοῦ καὶ οὐ μὴ πλημμελήσουσι πάντες οἱ ἐλπίζοντες ἐπ’ αὐτὸν», δηλαδή «Ὁ Κύριος θὰ σώσει τὶς ζωὲς τῶν δούλων του καὶ δὲν θὰ ἀποτύχουν (στὴν ζωή τους) ὅλοι ὅσοι ἐλπίσουν σ’ αὐτόν» (Ψάλμ. 33,23)249. Ὅταν ὑπάρχουν αὐτά τά δύο, ἡ τέλεια ἀπελπισία ἀπό τόν ἑαυτό μας καί ἡ τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό, συνδυασμένα μέ τά ἐπόμενα τρία: 1) Τήν συνεχή ἄσκηση καί προσπάθεια ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά πολεμεῖ καί νά ἀντιστρατεύεται στά πάθη του, 2) Τήν ἀδιάλειπτη προσευχή καί 3) Τήν τακτική ἐξομολόγηση (τουλάχιστον μία φορά τόν μήνα) καί τήν συχνή Θεία Κοινωνία, τότε ὁ ἄνθρωπος νικᾶ τά διάφορα λεγόμενα «ψυχολογικά», καθώς καί τήν κατάθλιψη. Ὅλα τά ἀνθρώπινα μέσα καί τεχνικές δέν ὠφελοῦν καθόλου ἄν δέν συνυπάρξει ἡ ταπείνωση. «Λοιπόν, αὐτήν εἶναι ἡ μεγάλη τέχνη», λέγει ὁ π. Πορφύριος, «πῶς... θά δοθεῖς στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Περισσότερο ἀπ’ ὅλα. Βέβαια μπορεῖς νά κάνεις πολλά πράγματα, ἀλλά ἀνθρώπινα. Ἄ! Τό πιό μεγάλο εἶναι νά δοθεῖς εἰς τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ... στήν λατρεία τοῦ Θεοῦ, στήν προσευχή... ἀλλά ὅ,τι καί ἄν κάνεις, ἐάν δέν κατορθώσεις ν’ ἀποκτήσεις ταπείνωση τίποτα δέν κάνεις. Μόνο μέ τά ναρκωτικά θά προσπαθεῖς καί νά κοιμηθεῖς καί νά ἡρεμήσεις καί ὅλα... Τίποτε δέν γίνεται· μήν βάνετε στό μυαλό σας ὅτι θά κάνετε κάτι μέ καλούς γιατρούς ἤ μέ καλά φάρμακα. Μπορεῖ, πρός στιγμήν, ἄν σοῦ ποῦνε, «εἶναι καλό», νά ἐντυπωσιαστεῖς... νά σοῦ δώσει ἕνα φάρμακο, κάτι νά γίνει. Ἀλλά σέ βουτάει πάλι ὁ πειρασμός. Τό μεγάλο μυστικό εἶναι ἡ ταπείνωση»250. 249 Ἱερομονάχου Κλεόπα Ἤλιε, Π ν ε υ μ α τ ι κ ο ί λ ό γ ο ι , Ἐκδόσεις Ὀρθόδοξος Κυψέλη, anavaseis.blogspot.com/2010/11/blog-post_7320.html, pigizois.net, Μετάφραση ἀπό «ΤΟ ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ» τοῦ Ἀθανασίου Ἰ. Δεληκωστόπουλου. 250Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 16-17. 114

Τρία πράγματα ὁδηγοῦν στήν ταπείνωση σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες: Α) Τό νά βάζουμε τόν ἑαυτό μας κάτω ἀπό ὅλους, Β) Τό νά ἀγαπήσουμε τόν σωματικό κόπο καί Γ) Τό νά προσευχόμαστε πάντοτε. Αὐτά, ὅταν γίνονται μέ ὑπακοή σέ Πνευματικό ὁδηγό, βοηθοῦν ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά ἀποβάλλει τό μάταιο φρόνημα: τήν ἰδέα ὅτι εἶναι κάτι (οἴηση). 7γ) Ἀποβολή τῆς οἴησης Ἡ ταπείνωση κατορθώνεται διά τῆς ἐκκοπῆς τῆς οἴησης, δηλ. τῆς ἰδέας πού ὑπάρχει βαθειά στήν ψυχή τοῦ ἐμπαθοῦς καί ἐγωιστή ἀνθρώπου ὅτι «εἶναι κάτι» (εἶναι κάποιον τι). Ἡ οἴηση εἶναι, κατά τόν Ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη, ἡ πικρή ρίζα, ἡ ὁποία πρέπει νά ξερριζωθεῖ γιά νά ἐλευθερωθεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν ὑπερηφάνεια καί τήν φιλαυτία, πού εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν παθῶν. «Τὸ νὰ νομίζουμε ὅτι εἴμαστε κάποιοι», γράφει ὁ Ἅγιος Νικόδημος στόν Ἀόρατο πόλεμο, «αὐτὸ ὀνομάζεται ὑπερηφάνεια (οἴησις), ἡ ὁποία εἶναι ἕνα πάθος ποὺ γεννιέται μὲν ἀπὸ τὴν φιλαυτία, γεννᾶ δὲ αὐτό πάλι καὶ γίνεται ρίζα καὶ ἀρχὴ καὶ αἰτία ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν· τόσο δὲ λεπτὸ καὶ κρυφὸ πάθος εἶναι ἡ οἴησις αὐτή, σὲ τρόπο πού, γιὰ τὴν πολλὴ λεπτότητά του, οὔτε τὸ αἰσθάνονται καθόλου ἐκεῖνοι ποὺ τὸ ἔχουν· ὅσο ὅμως εἶναι λεπτὸ καὶ κρυφό, τόσο εἶναι καὶ μεγάλο κακό. Γιατί τὴν πρώτη ἐκείνη πόρτα τοῦ νοῦ, ἀπὸ τὴν ὁποία πρόκειται νὰ μπῆ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ κατοικήση στὸν ἄνθρωπον, αὐτὸ τὸ καταραμένο πάθος στέκεται καὶ τὴν κλείνει, καὶ δὲν ἀφήνει τὴν χάρι νὰ μπῆ, ἡ ὁποία δίκαια ἀναχωρεὶ· γιατί πῶς μπορεῖ νὰ ἔρθει ἡ χάρις νὰ φωτίση ἢ νὰ βοηθήση τὸν ἄνθρωπο ἐκεῖνον πού νομίζει πώς εἶναι κάτι μεγάλο; πώς εἶναι σοφός; καὶ πώς δὲν ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ ἄλλη βοήθεια; Ὁ Κύριος νὰ μᾶς λυτρώση ἀπὸ τέτοιο ἑωσφορικὸ πάθος καὶ ἀρρώστια»251. 8) Ὑπακοή 8α)Ὑπακοή: Ἡ ἐφαρμοσμένη ταπείνωση. Γιά νά φύγει ἡ οἴηση, εἶναι ἀναγκαία ἡ ὑπακοή σέ πνευματικό ὁδηγό. 251Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἀ ό ρ α τ ο ς Π ό λ ε μ ο ς , Ἀπόδοση στή νεοελληνική Βενεδίκτου ἱερομονάχου, Ἰανουάριος 2010, 8η ἔκδοση, σελ. 29. 115

«Ἡ ὑπακοὴ ἔχει ἀναγνωριστεῖ», διδάσκει ὁ Ἅγιος Διάδοχος Φωτικῆς, «ὡς τὸ πρῶτο καλὸ ἀνάμεσα σ' ὅλες τὶς βασικὲς ἀρετές, γιατί διώχνει τὴν οἴηση (δηλαδὴ τὴ μεγάλη ἰδέα ποῦ ἔχει κανεὶς γιὰ τὸν ἑαυτό του) καὶ γεννάει μέσα μας τὴν ταπεινοφροσύνη. Γι' αὐτὸ καὶ σ' ἐκείνους πού τὴ δέχονται μὲ εὐχαρίστηση γίνεται θύρα πού ὁδηγεῖ στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Τὴν ὑπακοὴ ἀθέτησε ὁ Ἀδάμ, καὶ κατρακύλησε στὸν ἀβυσσαλέο τάρταρο. Τὴν ὑπακοὴ ἀγάπησε ὁ Κύριος, καί, οἰκονομώντας τὴ δική μας σωτηρία, ἔγινε ἄνθρωπος καὶ ὑπάκουσε στὸν Πατέρα Του μέχρι θανάτου –κι αὐτό, ἐνῶ δὲν ἦταν καθόλου κατώτερος ἀπὸ τὴ μεγαλωσύνη Ἐκείνου– γιὰ νὰ καταργήσει τὸ ἔγκλημα τῆς ἀνθρώπινης παρακοῆς μὲ τὴ δική Του ὑπακοὴ καὶ νὰ ἐπαναφέρει στὴ μακάρια καὶ αἰώνια ζωὴ ἐκείνους πού θὰ ζήσουν μὲ ὑπακοή. Πρῶτα, λοιπὸν, γι' αὐτὴ τὴν ἀρετὴ πρέπει νὰ φροντίζουν ὅσοι θέλουν νὰ πολεμήσουν τὴ διαβολικὴ οἴηση. Καὶ αὐτὴ ἡ ἀρετή, μὲ τὸν καιρό, θὰ μᾶς δείξει ἀλάθητα ὅλους τούς δρόμους τῶν ἀρετῶν»252. Ὁ ἐγωισμός, τό ἀντίθετο τῆς ταπείνωσης, φαίνεται ἀπό τό ὅτι ὁ ἄνθρωπος πού εἶναι κυριευμένος ἀπό αὐτόν δέν θέλει νά βγεῖ ἀπό τό θέλημα του, δέν δέχεται ἐντολές, ὑποδείξεις, δέν κάνει ὑπακοή. Ἔχει βαθειά, μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό του καί γι’ αυτό δέν ἀποβάλλει εὔκολα τίς ἰδέες του καί τίς ἐπιθυμίες του. «Αὐτοί οἱ καταθλιπτικοί», δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «καί ὅλοι αὐτοί πού ἔχουνε ἀντιδραστικά μέσα τους καί βασανίζονται· τό βλέπουνε ὅτι ὅταν τοῦ πεῖς κάτι γιά νά κόψει τό θέλημά του, ἐκεῖ πέρα, σέ βουτάει, ἀντιδρᾶ, κατάλαβες»253. Αὐτοί πού ἔχουν κατάθλιψη καί ἀντίδραση, ἔχουν ἐγωισμό καί ἐπιτίθενται ἐναντίον ἐκείνου πού τούς «κόβει» τό θέλημα. Ὅποιος δέν κόβει διά τῆς ὑπακοῆς τό θέλημά του, ἀλλά κάνει ὅ,τι θέλει, αὐτός ζεῖ μέσα στό κακό πνεῦμα καί βασανίζεται. Ἔλεγε ὁ Γέροντας σ’ ἕναν τέτοιον «θεληματάρη» ὑποτακτικό - ἀνυπότακτο, πού ἔπασχε καί ἀπό κατάθλιψη: «Κάνεις... ὅ,τι θέλεις καί ἔτσι ἰσχυροποιήθηκε τό θέλημά σου, καί ζεῖς μέσα στό κακό πνεύμα καί βασανίζεσαι»254. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος κάνει τό θέλημά του, μπαίνει στήν κυριαρχία τοῦ πονηροῦ καί βασανίζεται. Ἡ ὑπακοή λυτρώνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν κυριαρχία τοῦ πονηροῦ πνεύματος. 252Παύλου μοναχοῦ Εὐεργετινοῦ, Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γ ε τ ι ν ό ς , Κεφ. Ἡ ἀναγκαιότητα τῆς ὑποταγῆς, Ἀπό τό Γεροντικό, Τ ο ῦ Ἁ γ ί ο υ Δ ι α δ ό χ ο υ , ἐκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου. http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/mikros_eyergetinos.htm 253Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 17. 254Ὅ . π . , σελ. 17. 116

Ὁ καταθλιπτικός ἔχει ἐγωισμό, πού φαίνεται ἀπό τό ἰσχυρό θέλημα πού ἔχει. Ὁ ταπεινός (θεραπευμένος) δέν ἔχει δικό του θέλημα, ἀλλά τό θέλημα τοῦ Θεοῦ προσπαθεῖ πάντα νά ἐφαρμόζει. Ποτέ δέν στενοχωριέται καί δέν καταθλίβεται, γιατί ἔχει ὑπακοή πού εἶναι ἐφαρμοσμένη ταπείνωση. Πάντα μέ τήν ζωή του καταφάσκει στήν Κυριακή προσευχή καί μάλιστα στό αἴτημα της: «Γεννηθήτω τό θέλημά Σου». Διηγεῖτο ὁ σοφός π. Πορφύριος σέ πνευματικό του παιδί: «Ὅταν ἀκόμη ἤμουν μοναχός καί εἶχα σχεδόν τήν ἡλικία σου, πληροφορήθηκα ὅτι σέ ἕνα κελί ζοῦσε ἕνας παράξενος γέροντας. Ὅποιος ὑποτακτικός πήγαινε νά τόν ὑπηρετήσει δέν ἄντεχε τήν γκρίνια του καί τήν ἰδιοτροπία του, καί μέσα σέ 2-3 μέρες τόν ἐγκατέλειπε καί ἔφευγε. Αὐτό συνέβαινε γιά πολύ καιρό. Στό τέλος, δέν ἐδέχετο κανείς νά πάει νά τόν ὑπηρετήσει. Τότε ἀποφάσισα νά πάω ἐγώ. Ἔκανα τήν πρόθεσή μου γνωστήν στούς ἄλλους μοναχούς καί ἐκεῖνοι προσπάθησαν νά μέ ἐμποδίσουν. Μήν τολμήσεις, μοῦ εἶπαν, γιατί θά ἀποτύχεις καί θά ἀπογοητευτεῖς καί εἶσαι πολύ νέος καί δέν κάνει νά ἀρχίσεις τήν μοναχική σου ζωή μέ μία τόσο κακή ἐμπειρία. Ἐδῶ προσπάθησαν τόσοι καί τόσοι μοναχοί, μέ ὑπομονή πρωτόγνωρη καί καλοσύνη πρωτοφανῆ, καί ἀπέτυχαν καί θά κατορθώσεις ἐσύ νά συνεργαστεῖς μέ τόν γεροπαράξενο; Μή προσπαθεῖς. Ἄδικα θά ὑποβληθεῖς σέ μία ταλαιπωρία πού δέν θά διαφέρει σέ τίποτα ἀπό τίς δικές μας, ἀφοῦ τό ἀποτέλεσμά της θά εἶναι ἀρνητικό. Μάταια, ὅμως, προσπάθησαν νά μέ πείσουν. «Ἐγώ», τούς εἶπα, «θά πάω, καί ἄς ἀποτύχω». Πράγματι! Χωρίς νά χάσω καιρό ξεκίνησα γιά τό κελλί πού ἔμενε ὁ Γέροντας. Χτύπησα τήν πόρτα καί μοῦ εἶπε νά περάσω. Τόν καλημέρισα καί συγχρόνως ὑποκλίνομαι. Τήν εὐχή σᾶς γέροντα. – Τί θέλεις ἐσύ ἐδῶ; – Νά, ἔμαθα, ὅτι εἶσαι μόνος σου καί ἀνήμπορος, καί ἦλθα νά σέ ὑπηρετήσω.. – Νά πᾶς ἀπό ἐκεῖ πού ἦρθες! Φύγε γρήγορα. – Λέγοντας αὐτά, μου ἔδειξε τό παράθυρο. Νά φύγω, δηλαδή, ἀπό τό παράθυρο καί ὄχι ἀπό τήν πόρτα. Καί ἐγώ, ὅπως πάντα, ἔκανα ἄκρα ὑπακοή! Βγῆκα ἀπό τό παράθυρο! Αὐτό θά πεῖ ὑπακοή!» 255. Ἡ ὑπακοή εἶναι ἐφαρμοσμένη ταπείνωση. Ἡ ταπείνωση καί ἡ ὑπακοή ἑλκύουν τήν Θεία Χάρη, ἡ ὁποία θεραπεύει τόν ἄνθρωπο. Τόν ἀπαλάσσει ἀπ’ ὅλα τά πάθη καί τήν κατάθλιψη. Ἐπισημαίνει τό ἴδιο πνευματικό 255Ἀνάργυρου Ι. Καλιάτσου, Ὁ Π α τ ή ρ Π ο ρ φ ύ ρ ι ο ς : Ὁ Δ ι ο ρ α τ ι κ ό ς , ὁ Π ρ ο ο ρ α τ ι κ ό ς , ὁ Ἰ α μ α τ ι κ ό ς , Ἑπτάλοφος 1996 . Παράθεση στό: http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/monasticism/porfyrios1.htm 117

παιδί τοῦ Γέροντα: «Γεγονός εἶναι ὅτι ὁ παππούλης ἐπέμενε πολύ στό θέμα τῆς ὑπακοῆς καί τήν θεωροῦσε καθῆκον καί ὑποχρέωση συνάμα κάθε πνευματικοῦ παιδιοῦ. Ὁ ἴδιος, θέλοντας νά δείξει τό μέγεθος τῆς σημασίας πού εἶχε γιά ἐκεῖνον ἡ ὑπακοή, ἀναφέρει στήν Ἐπιστολή-Διαθήκη του, πού ἄφησε σέ ὅλους ἐμᾶς, τά ἑξῆς: «…Ἔφυγα ἀπό τούς γονεῖς μου κρυφά καί ἦλθα στά Καυσοκαλύβια τοῦ Ἁγίου Ὅρους καί ὑποτάχτηκα σέ δύο γεροντάδες αὐταδέλφους, Παντελεήμονα καί Ἰωαννίκιο. Μοῦ ἔτυχε νά εἶναι πολύ εὐσεβεῖς καί ἐνάρετοι καί τούς ἀγάπησα πάρα πολύ καί γι’ αὐτό, μέ τήν εὐχή τους, τούς ἔκανα ἄ κ ρ α ὑ π α κ ο ή. Αὐτό μέ βοήθησε πάρα πολύ, αἰσθάνθηκα καί μεγάλη ἀγάπη καί πρός τόν Θεό καί πέρασα καί πάρα πολύ καλά»»256. Ἡ σωστή ὑπακοή κάνει τήν ζωή ἄλυπη, γεμάτη εὐφροσύνη καί ἀμεριμνία, γεμάτη χαρά. Εἶπε ὁ ἀββὰς Μωυσῆς σ' ἕναν ἀδελφό:«Ἔλα, ἀδελφέ μου, στὴν ἀληθινὴ ὑπακοή, ὅπου ὑπάρχει ταπείνωση, ὅπου ὑπάρχει δύναμη, ὅπου ὑπάρχει χαρά, ὅπου ὑπάρχει ὑπομονή, ὅπου ὑπάρχει μακροθυμία, ὅπου ὑπάρχει φιλαδελφία, ὅπου ὑπάρχει κατάνυξη, ὅπου ὑπάρχει ἀγάπη. Γιατί ὅποιος κάνει καθαρὴ ὑπακοή, ἔχει ἀποκτήσει ὅλες τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ»257. 8β) Ἐκκοπή τοῦ θελήματος Ὅποιος «ἔχει θέλημα» καί δέν τό καταπολεμᾶ διά τῆς ὑπακοῆς σέ Πνευματικό πατέρα, ζεῖ ζωή ὑπό τήν ἐπήρρεια τοῦ πονηροῦ πνεύματος καί βασανίζεται. Οἱ ἄνθρωποι ταλαιπωροῦνται καί ταλαιπωροῦν, διότι δέν κόβουν τό θέλημά τους ὁ ἕνας στόν ἄλλο, κατά τό «Ὑπακούετε ἀλλήλοις». Αὐτό, τό θέλημα εἶναι, σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες, τό χάλκινο τεῖχος πού μᾶς χωρίζει ἀπό τόν Θεό, διότι μᾶς ἐμποδίζει νά κάνουμε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Διαβάζουμε στό Γεροντικό: «Ὁ ἀββᾶς Ποιμὴν εἶπε ὅτι τὸ θέλημα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τεῖχος χάλκινο ἀνάμεσα σ᾿ αὐτὸν καὶ τὸν Θεό, καὶ πέτρα ποὺ (γυρίζει) καὶ χτυπάει τὸν ἴδιο (τὸν ἄνθρωπο). Ἂν λοιπὸν τὸ ἐγκαταλείψει, θὰ λέει κι αὐτὸς (ὅπως ὁ προφήτης Δαβίδ): «Ἐν τῷ Θεῷ μου ὑπερβήσομαι τεῖχος» (Ψαλμ. 17:30). Ἂν πάλι τὸ δικαίωμα συνεργαστεῖ μὲ τὸ θέλημα, τότε ὁ ἄνθρωπος νικιέται»258. 256Ὅ . π . 257Παύλου μοναχοῦ Εὐεργετινοῦ, Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γ ε τ ι ν ό ς , Κεφ. Ἡ ἀ ν α γ κ α ι ό τ η τ α τ ῆ ς ὑ π ο τ α γ ῆ ς , ἐκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/mikros_eyergetinos.htm. 258 Παύλου μοναχοῦ Εὐεργετινοῦ, Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γ ε τ ι ν ό ς , Κεφ. Ν ὰ μ ὴ ν ἀντιλέγουμε ἐ ρ ι σ τ ι κ ὰ , ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/mikros_eyergetinos.htm. 118

«Αἱματηρός» ἀγώνας ἀπαιτεῖται γιά τήν ἀποβολη τοῦ ἰδίου θελήματος. «Ἡ Πατερικὴ πείρα χαρακτήρισε ...τὸν ἀγώνα (τοῦ ἀνθρώπου) γιὰ τὴν ἐκκοπὴ τοῦ ἰδίου θελήματος, σὰν μαρτύριο καὶ σταυρό. Ὁ ἀγώνας αὐτὸς ἀποτελεῖ βασικὸ στοιχεῖο τῆς ὀρθόδοξης πνευματικότητας. Διότι, ὅταν κανεὶς ἱκανοποιεῖ τὸ θέλημά του, ἀρχικὰ ἀπολαμβάνει τὴν τέρψη τῆς ἡδονῆς, ἡ ὁποία ὅμως εἶναι ἐφήμερη, παραπλανητικὴ καὶ καταλήγει γρήγορα σὲ ἀπογοήτευση καὶ πίκρα. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ ἐκκοπὴ τοῦ θελήματος ἀξιολογεῖται περισσότερο ἀπὸ τὴ νηστεία καὶ τὴν προσευχή, oἱ ὁποῖες χωρὶς τὴν ὑπακοὴ αὐξάνουν τὸν ἐγωκεντρισμὸ καὶ ἐνισχύουν τὴ φιλαυτία. Αὐτὸς ποὺ ἐπιμένει στὸ θέλημά του, ἔχει μεγάλη ἐμπιστοσύνη στὸν ἑαυτό του καὶ δὲν μπορεῖ νὰ γνωρίσει τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ»259. Ὅσοι δέν ἀρνοῦνται τό θέλημά τους, νοσοῦν ἀπό ὑπερηφάνεια καί αὐτοπεποίθηση. « Ὁ ὑπερήφανος», γράφει ὁ Ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης, «δὲν ἀναζητεῖ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ προτιμᾶ νὰ κατευθύνει ὁ ἴδιος τὴν ζωή του (ἐνν. κάνοντας τό θέλημά του). Καὶ δὲν καταλαβαίνει πώς χωρὶς τὸν Θεὸ δὲν ἐπαρκεῖ τὸ λογικό τοῦ ἀνθρώπου γιὰ νὰ τὸν καθοδηγεῖ . Κι ἐγὼ, ὅταν ἐζοῦσα στὸν κόσμο προτοῦ νὰ γνωρίσω τὸν Κύριο καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ἐστηριζόμουν στὸ λογικό μου. Ὅταν ὅμως ἐγνώρισα μὲ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα τὸν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστὸ, τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ, τότε παραδόθηκε ἡ ψυχή μου στὸν Θεὸ καὶ δέχομαι ὁ,τιδήποτε θλιβερό μοῦ συμβεῖ καὶ λέω : «Ὁ Κύριος μὲ βλέπει ... Τί νὰ φοβηθῶ;» Προηγουμένως ὅμως δὲν μποροῦσα νὰ ζῶ κὰτ’ αὐτὸν τὸν τρόπο. Γιὰ ὅποιον παραδόθηκε στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ ἡ ζωὴ γίνεται πολὺ εὐκολότερη, γιατί στὶς ἀρρώστιες, στὴν φτώχεια καὶ στὸν διωγμὸ σκέφτεται: «Ἔτσι εὐδόκησε ὁ Θεὸς, καὶ πρέπει νὰ ὑπομείνω γιὰ τὶς ἁμαρτίες μου»260 . Ὁ πνευματικά ὑγιής ἄνθρωπος ἀφήνεται στόν Θεό. Κάνει ὑπακοή καί ὅλα τοῦ γίνονται ὅπως τά θέλει, διότι δέν θέλει τίποτα δικό του, ἀλλά πάντα αὐτό πού θέλει ὁ Θεός. Ὅποιος ἔχει θέλημα καί ἐπιθυμίες αὐτός βασανίζεται καί βασανίζει. Ὁ Γέροντας Πορφύριος ἦταν πολύ αὐστηρός ἀπέναντι στόν ἄνθρωπο, πού δέν ἤθελε νά κάνει ὑπακοή. Χαρακτηριστικά ἔλεγε γιά κάποιον «ἀνυπότακτο ὑποτακτικό»: «Εἶχε ἔρθει ὁ … Τόν ἐκάλεσα, γιατί εἶπε ὅτι δέν πηγαίνει στήν ἐκκλησία, διότι στήν ἐκκλησία παθαίνει κακό, ὅταν αισθάνεται κλεισμένο χῶρο καί δέν μπορεῖ. 259π. Γεώργιος Κουγιουμτζόγλου, Λ α τ ρ ε υ τ ι κ ὸ Ἐ γ χ ε ι ρ ί δ ι ο . Σ τ ο ι χ ε ῖ α ἀ γ ω γ ῆ ς γ ι ὰ τ ὴ ν τ ά ξ η κ α ὶ τ ὴ λ α τ ρ ε ί α τ ῆ ς Ἐ κ κ λ η σ ί α ς , ἐκδόσεις Συναξάρι, Θεσσαλονίκη 1998, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/leitoyrgika/glossary.htm 260Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Ὁ Ἅ γ ι ο ς Σ ι λ ο υ α ν ό ς , Τ ό θ έ λ η μ α τ ο ῦ Θ ε ο ῦ κ α ί ἡ ἐ λ ε υ θ ε ρ ί α , σ.408. 119

Τοῦ λέω: «Τώρα, τί εἶναι αὐτό, βρέ,! Ἐγώ θέλω νά πᾶς στήν ἐκκλησία· νά σηκωθεῖς πρωί, γιά νά ἔρθεις νά φυτέψουμε τά δέντρα. Κι’ ἐσύ μοῦ λές αὐτό;» «Ἄ μπά», λέει, «δέν μπορῶ». Τοῦ λέω, «ἄκου νά σοῦ πῶ, νά ξέρεις ὅτι σ’ ἔχω ἀφήσει ἐλεύθερο, δέν σοῦ μιλάω, ἀλλά αἰσθάνομαι καί τύψεις, διότι ἐσύ, ἀντί νά συμμορφωθεῖς, πιό πολύ ἐγωιστής γίνεσαι... γιατί ὅπου θέλεις πηγαίνεις, ὅπου σοῦ καπνίσει, καί κάνεις καί ὅ,τι θέλεις, καί ἔτσι ἰσχυροποίηθηκε τό θέλημά σου καί ζεῖς μέσα στό κακό πνεῦμα καί βασανίζεσαι. Ἐγώ», λέω, «θ’ ἀρχίσω νά ἐφαρμόζω κανόνες. Δέν ἔχεις διαβάσει περί ὑπακοῆς;» Λέει, «ἔχω διαβάσει». «Πού διάβασες;» – Στήν Κλίμακα. «Ἔ, δέν θυμᾶσαι τί λέει;» «Ἔ», λέει, «θυμᾶμαι. Ἀλλά τώρα, ἔτσι πού μοῦ τά λές, μ’ἐκβιάζεις καί δέν μπορῶ ἐγώ». «Ἐγώ», λέω «σ’ἐκβιάζω» – Γιατί μοῦ εἶπες ὅτι θά μοῦ δίνεις τρία παξιμάδια τήν ἡμέρα νά τρώγω καί θά μέ διώξεις ἀπ’ἐδῶ. Δέν εἶναι ἐκβιασμός; «Ὄχι, εἶναι κανόνας αὐτός, γέροντας εἶμαι, μπορῶ νά σοῦ πῶ αὐτό. Τί θέλεις ἐσύ, νά σέ πηγαίνουμε ὄπα ὄπα ὄπα; μή μοῦ ἄπτου, καί νά λέμε, πρόσεχε μήν τό στενοχωρέσουμε τό παιδί; Νά μήν τό τραυματίσουμε, νά μήν τοῦ ποῦμε τίποτα καί τό πιάσουν τά νεῦρα του, ἡ μελαγχολία του; Τ’ ἀντιδραστικά του; Δηλαδή, νά κοιτάζουμε ἐσένανε καί νά σέ φοβούμαστε, μήπως σοῦ πούμε καμιά λέξη καί στενοχωρηθεῖς. Αὐτό εἶναι μεγάλος ἐγωισμός», τοῦ λέω. «Τί μοῦ κουβεντιάζεις;» – Μ’ἐκβιάζεις, μοῦ λέει. «Πῶς σ’ἐκβιάζω;» – Νά, πού μοῦ λές αὐτά. «Δέν εἶμαι πνευματικός σου; Δέν ἔρχεσαι ἐδῶ, δέν ἐξομολογεῖσαι, δέν σοῦ διαβάζω εὐχή καί πηγαίνεις καί μεταλαβαίνεις; Δέν ἔχω ὑποχρέωση νά σοῦ πῶ ἔτσι; Τί θά πεῖ σ’ ἐκβιάζω; Πρέπει νά μάθεις νά ὑπακούεις, νά ταπεινώνεσαι»261. Ὁ Γέροντας ἔχει ὑποχρέωση νά κόβει τό θέλημα τοῦ ὑποτακτικοῦ του, προκειμένου νά τόν βοηθήσει πνευματικά. Ἔτσι θεραπεύεται ὁ ἄνθρωπος, διότι φεύγει ὁ ἐγωισμός, ἡ φιλαυτία, πού εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν παθῶν. …Ἔτσι φεύγει καί ἡ κατάθλιψη! 261Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 17-18. 120

9) Ἀποβολή τῆς ἀθυμίας καί Πνευματική χαρά Ἀποβολή τῆς ἀθυμίας μέ τήν καλλιέργεια τῆς πνευματικῆς χαρᾶς Γιά νά διώξουμε τήν δαιμονική λύπη-κατάθλιψη, θά πρέπει νά καλλιεργοῦμε τήν πνευματική χαρά. Δέν πρέπει νά ἀφηνόμαστε νοσηρά στήν κατάσταση τῆς ἀθυμίας, ἀλλά ἐνεργητικά νά τήν ἐκδιώκουμε. Αὐτό θά τό πετύχουμε εἴτε λέγοντας τήν εὐχή τοῦ Ἰησοῦ εἴτε ψέλνοντας ἤ σκεπτόμενοι τήν Θεία Ἀγάπη, πού μᾶς ἔβαλε στόν δρόμο τῆς σωτηρίας. Ἄς εὐγνωμονοῦμε τόν Χριστό Μας, πού μᾶς ἔσωσε μέ τήν Θεία Οἰκονομία καί μᾶς ἔκανε πολίτες τῆς Ἁγίας ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. «Γιά νά διατηρήσης τήν ψυχική εἰρήνη», διδάσκει ὁ Ἅγιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ, «πρέπει νά διώξης μακριά τήν ἀθυμία καί νά προσπαθῆς νά εἶσαι χαρούμενος, κατά τόν λόγο τοῦ σοφοῦ Σειράχ: Πολλούς ἀπώλεσεν ἡ λύπη, καί οὐκ ἔστιν ὡφέλεια ἐν αὐτῇ»(Σοφ. Σειρ. λ΄25)»262. 10) Ἐργασία Ἐργασία μέ ἐνθουσιασμό καί ὑπακοή: Ἕνα σπουδαῖο φάρμακο Ἡ ἐργασία, τό ἐργόχειρο, ὁ σωματικός κόπος (κακοπάθεια), εἶναι θεοδίδακτο φάρμακο κατά τῆς ἀκηδίας, τῆς κατάθλιψης. Στό Γεροντικό ἀναφέρονται τά ἑξῆς: «Ἐκεῖ ποῦ καθόταν στὴν ἔρημο, ὁ ἀββᾶς Ἀντώνιος ἔπεσε κάποτε σὲ ἀκηδία καὶ σὲ μεγάλο σκοτισμὸ ἀπὸ τοὺς λογισμούς καὶ ἔλεγε στὸν Θεό: «Κύριε, θέλω νὰ σωθῶ καὶ δὲν μ' ἀφήνουν οἱ λογισμοί. Δίδαξέ με, τί νὰ κάνω στὴ θλίψη μου; Πῶς θὰ σωθῶ;» Σηκώθηκε λοιπὸν καὶ ἀπομακρύνθηκε λίγο ἀπὸ τὸ κελί του. Βλέπει τότε κάποιον πού τοῦ ἐμοίαζε νὰ κάθεται καὶ νὰ ἐργάζεται· ἔπειτα νὰ σηκώνεται ἀπὸ τὸ ἐργόχειρό του καὶ νὰ προσεύχεται· μετὰ πάλι νὰ κάθεται καὶ νὰ πλέκει τὴν σειρὰ –γιατί αὐτὸ τὸ ἐργόχειρο ἔκανε– καὶ ἀφοῦ πάλι ἐργάστηκε ἀρκετά, νὰ σηκώνεται καὶ νὰ ξαναπροσεύχεται. Ἦταν ἄγγελος Κυρίου, σταλμένος γιὰ νὰ διορθώσει καὶ νὰ στηρίξει τὸν Ἀντώνιο. Στράφηκε μάλιστα καὶ τοῦ εἶπε: «Ἔτσι νὰ κάνεις καὶ θὰ σωθεῖς». 262Ὅ σιος Σε ρ αφε ίμ τ οῦ Σάρ ωφ, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου , ἔκδ. 12η, 2008, σελ. 332-3. 121

Μόλις τὸ ἄκουσε αὐτὸ ὁ ἀββᾶς Ἀντώνιος, ἔνιωσε πολλὴ χαρὰ καὶ θάρρος. Ἀπαλλάχθηκε ἀπὸ τὴν ἀκηδία, ἔκανε ἔτσι (πού τοῦ εἶπε ὁ ἄγγελος) καὶ προχωροῦσε στὸν δρόμο τῆς σωτηρίας»263. Γιά νά θεραπευθεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν δαιμονική κυριαρχία, ἀπό τό πάθος τοῦ ἐγωισμοῦ, πού ὁδηγεῖ στήν κατάθλιψη, ὁ Γέροντας Πορφύριος ὑπεδείκνυε, ὅπως ἐλέχθη, τό φάρμακο τοῦ Θείου Ἔρωτα. Ἄλλα βοηθητικά μέσα πού πρότεινε καί χρησιμοποιοῦσε ὁ Γέροντας εἶναι ἡ ἐνθουσιαστική ἐργασία, ἡ ἐνασχόληση μέ τήν μουσική ἤ κάτι ἄλλο, πού ἀρέσει στόν ἄρρωστο. Ὁ ἐνθουσιαστικός τρόπος δράσης, ἐργασίας κ.λπ. βοηθᾶ στό νά βγεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν δαιμονική κυριαρχία τῶν παθῶν καί τήν κατάθλιψη. Ἔλεγε σέ ἕναν τέτοιον καταθλιπτικό ὑποτακτικό: «Νά πᾶς αὔριο, νά ξυπνήσεις, στόν Παράκλητο νά λειτουργηθεῖτε καί νά ἔρθετε νά φυτέψουμε». Καί ἔτσι τό ἔκανε. Καί τοῦ λέω, «Κοίταξε ἐδῶ. Αὔριο στήν ἐργασία θά πᾶς, ἀλλά ξέρεις», λέω, «πῶς θά δουλεύεις; Θά μέ θυμᾶσαι ἔμένανε καί θά λές: Ὁ γέροντας μοῦ εἶπε νά δουλεύω σάν τρελός. Θά παίρνεις τό φτυάρι προύπ, προύπ, νά πετᾶς τήν πέτρα ἔξω, ὅταν δεῖς ξεύρω καί ἐγώ… Μοῦ λέει, «Τί; Νά δουλεύω σάν τρελός;» «Σάν τρελός», τοῦ λέω. «Ἅμα ἔχει ὁ ἄνθρωπος ἐνθουσιασμό», τοῦ λέω, «κάνει κάτι πού οἱ ἄλλοι τόν βλέπουνε καί γελοῦνε, ἐνῶ αὐτός ζεῖ μιά ζωή ἔτσι ἐνθουσιαστική»264. Ὁ ἐνθουσιασμός –ἔστω καί ἐξωτερικός–, δηλ. ἡ ἐνεργητική συμμετοχή (ἔστω μέ τό σῶμα) στήν ὑπακοή, προκαλεῖ μιά πρώτη ἔξοδο ἀπό τήν κατάθλιψη. Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ θά συμπληρώσει τό ἔργο τοῦ ἀνθρώπου, ἄν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ. Ἡ ταπείνωση τοῦ σώματος λόγω τῆς ὑπακοῆς καί τῆς κοπιαστικῆς σωματικῆς ἐνθουσιαστικῆς ἐργασίας, συνταπεινώνει τήν ψυχή. Ἡ κακοπάθεια καί ἡ ταπείνωση θεραπεύουν τόν ἄνθρωπο πνευματικά, διότι διώχνουν –διά τῆς Θείας Χάριτος πού ἑλκύουν– τά πάθη. «Ἡ ταπείνωσις καὶ ἡ κακοπάθεια», γράφει ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, «ἐλευθερώνουν τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ κάθε ἁμαρτία. Ἡ μὲν πρώτη ἀποκόβει τὰ πάθη τῆς ψυχῆς, ἐνῶ ἡ δεύτερη τοῦ σώματος. Γι' αὐτὸ καὶ ὁ μακάριος Δαυΐδ, ἐφαρμόζοντας αὐτό, λέει στὸν Θεὸ μέσα στὴ προσευχή του: δές, Κύριε, τὴν ταπείνωσι καὶ τὴ κακοπάθειά μου, καὶ συγχώρησέ μου ὅλες τὶς ἁμαρτίες. (Ψάλμ. 24, 18)»265. 263Μικρός Ε ὐε ργε τινός, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄, Ν΄ ἀντιστε κόμ αστε μέ γενναιότητα στήν ἀκηδία καί τήν λύπη πού μᾶς προξενοῦν οἱ δαίμονες. Ἀπὸ τὸ Γ ε ροντικὸ, http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm 264Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 18. 265Ἁγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Κ ε φ ά λ α ι α π ε ρ ί ἀ γ ά π η ς , Α΄ ἑκατοντάς, οστ΄, Ἀπόδοση : Αρχιμ. Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη (Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος), 122

Ἔτσι, διά τῆς ταπεινώσεως, ὁ ἄνθρωπος κάνει τήν προετοιμασία γιά νά ἔλθει ἡ Θεία Χάρη, ὥστε νά φθάσει στήν ἀγάπη πρός τόν Θεό. Τότε καί θεραπεύεται. Ἡ ἐργασία, τό ἐνδιαφέρον γιά τήν ζωή, ἀλλά κυρίως τό ἐνδιαφέρον γιά τήν Θρησκεία καί ἡ ταπείνωση θεραπεύουν τήν κατάθλιψη. 11)Πνευματική μελέτη Μέ τήν μελέτη τῶν Θείων Γραφῶν διώχνουμε τήν ἀκηδία- μελαγχολία-κατάθλιψη. Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἑρμηνεύοντας τό ψαλμικό:«Ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μου ἀπὸ ἀκηδίας» μᾶς ἐπισημαίνει ὅτι «δέν εἶναι δυνατόν μέ ἄλλον τρόπο νά ἐκβάλλουμε τό πνεῦμα τῆς ἀκηδίας παρά μέ τήν μελέτη τῶν θείων λογίων»266. Ἡ μελέτη τονώνει τήν νήψη, ἀνδρειώνει τό φρόνημα, προστατεύει ἀπό τούς κακούς λογισμούς, δίνει «ὑλικό» γιά προσευχή, γεμίζει μέ πνευματική εὐφροσύνη τήν καταθλιμμένη ψυχή. Τό κύριο φάρμακο τῆς κατάθλιψης, ὅπως ἐγράφη, εἶναι ἡ ταπείνωση καί ὁ θεῖος ἔρωτας. Τόνωση σπουδαία καί ἐνίσχυση στόν Θεῖο Ἔρωτα παρέχει ἡ μελέτη τῶν θείων λογίων. Ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἔχει ἐγκεκρυμμένη μυστική, ἀναπλαστική, δημιουργική, καθαρτική καί φωτιστική δύναμη. Ὅταν τόν μελετοῦμε, γεμίζουμε μέ χαρά καί φῶς. Ἡ ψυχή καθαρίζεται ἀπό τούς λογισμούς καί ἀπαλλάσσεται ἀπό τήν ἄγνοια. Διά τῆς «ἐν ταπεινώσει» μελέτης τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ κοινωνοῦμε μέ τόν Ἐνυπόστατο Λόγο, τόν Χριστό. Ἡ μελέτη τοῦ Θείου Λόγου εἶναι τρόπος Θεοκοινωνίας καί ἕνωσης μετά τοῦ Θεοῦ267. Ὅταν ἐπιτευχθεῖ αὐτήν ἡ ἕνωση, τότε φυσικά ἐξαφανίζεται ἡ ἀκηδία-κατάθλιψη. 12) Ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, τήν τέχνη. Ἀπὸ τὸ «Χριστιανικὸν Συμπόσιον» Β’, Ἀθῆναι 1968, http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/maximos_agapi.htm. 266Μεγάλου Ἀθανασίου, T L G , Work #061 27.484.56 to Work #061 27.485.2 :«Ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μου ἀπὸ ἀκηδίας. Διδάσκει͵ ὡς τὸ πνεῦμα τῆς ἀκηδίας οὐκ ἔστιν ἄλλως ἐκβάλλειν ἢ ἐκ τῆς μελέτης τῶν θείων λογίων. Νήφειν οὖν καὶ γρηγορεῖν χρὴ διὰ τὸν εἰπόντα· Γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε». 267Γι’ αὐτό ἄλλωστε καί στή Θεία Λειτουργία τό Α΄ μέρος της εἶναι ἡ «Λειτουργία τοῦ Λόγου» τοῦ Θεοῦ, ὅπου καί ἀκροώμεθα τοῦ ἀποστολικοῦ -εὐαγγελικοῦ ἀναγνώσματος καθώς καί τοῦ σχετικοῦ μέ αὐτά ἑρμηνευτικοῦ κηρύγματος. 123

Ἡ μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ καθώς καί ἡ ἐνασχόληση μέ τήν τέχνη, τόν κῆπο κ.λπ. διώχνει τήν ἀκηδία-κατάθλιψη Τήν μελέτη τῶν θείων λογίων καθώς καί τήν ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, τήν τέχνη κ.λπ. ὡς θεραπευτικά μέσα γιά τήν κατάθλιψη συνιστοῦσε καί ὁ Γέροντας Πορφύριος. «Ἔπειτα, ἕνα ἄλλο πράγμα πού ἤθελα νά σᾶς πῶ», ἔλεγε (συμπληρωματικά μέ τά ὅσα ἔλεγε γιά τόν Θεῖο Ἔρωτα πού τόν θεωροῦσε ὡς τό κύριο φάρμακο γιά τήν κατάθλιψη), «εἶναι ἡ ἐργασία, εἶναι τό ἐνδιαφέρον γιά τήν ζωή. Ἡ τέχνη, ὁ κῆπος, τά λουλούδια... πολύ σπουδαῖα πράγματα. Ἡ μελέτη στήν Ἁγία γραφή, τά ἐνδιαφέροντα στήν Θρησκεία, στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ... Τί νά τούς κάνεις τούς ψυχιάτρους καί τούς ψυχαναλυτάς καί τά ψυχοφάρμακα καί τά ναρκωτικά»268. Δέν χρειάζονται οἱ ψυχίατροι καί τά φάρμακα, παρά μόνον ἐάν ἔχει βλαφθεῖ τό νευρικό σύστημα τοῦ ἀνθρώπου λόγῳ τῆς βαριᾶς ψυχικῆς νόσου. Σέ πρώτη φάση, γιά νά «βγεῖ» κάποιος ἀπό τήν κατάθλιψη, βοηθοῦν ἡ ἐνθουσιαστική ἐργασία καθώς καί ἡ ἐνασχόληση μέ κάτι πού θά κινήσει τό ἐνδιαφέρον τοῦ ἀνθρώπου, μέ κάτι πού θά κινητοποιήσει τό σῶμα του. Τέτοια μπορεῖ νά εἶναι ἡ ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, ἤ μέ τήν τέχνη κ.λπ. Ἡ χαρούμενη «ἔξοδος» τοῦ σώματος ἀπό τήν καταθλιπτική ἀπραξία καί ἡ κόπωση πού αὐτό συνεπάγεται τό ταπεινώνει. Ἡ ταπείνωση τοῦ σώματος βοηθεῖ ὥστε καί ἡ ψυχή νά ταπεινωθεῖ καί νά κινηθεῖ πρός τόν Θεό. 13)Περίπατος καί ἀνάμνηση ὡραίων στιγμῶν Ὁ θεραπευτικός περίπατος στό βουνό καί ἡ ἀνάμνηση ὡραίων στιγμῶν τοῦ παρελθόντος. Ἕνα σπουδαῖο φάρμακο ἐνάντια στήν κατάθλιψη εἶναι ἡ ζωή στήν φύση, ὁ περίπατος στό δάσος καί ἡ ἀνάμνηση τῶν ὡραίων στιγμῶν τοῦ παρελθόντος. Διηγεῖται μία κυρία, τῆς ὁποίας πρόσφατα εἶχε κοιμηθεῖ ὁ σύζυγος, τί τῆς εἶχε ὑποδείξει ὁ Γέροντας Πορφύριος νά κάνει ὅταν μελαγχολοῦσε καί καταθλιβόταν γιά τόν θεωρούμενο ἀπ’ αὐτήν «πρόωρο» θάνατο τοῦ συζύγου της: «Μέ βοήθησε πάρα πολύ ὁ Γέροντας τίς στιγμές ἐκεῖνες πού εἶναι φυσικό νά σέ πιάνει ἡ κατάθλιψη κι ἀρχίζουν νά σέ βασανίζουν τά ἐρωτηματικά: «Γιατί, Θεέ μου, γιατί τόσο 268Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 23. 124

νωρίς;» Ἐνίωθα τότε μία ἀκηδία κι ἕνα βούλιαγμα στό κάθισμα καί δέν μποροῦσα νά σηκωθῶ. Μέ συμβούλευσε τότε: «Μόλις αἰσθάνεσαι αὐτό τό πράγμα, νά πετάγεσαι ὄρθια, καί νά πηγαίνεις μία βόλτα στό βουνό». Κι ὅταν τόν ρώτησα πῶς νά ἔβγαινα ἔξω ἅμα ἦταν βράδυ, μοῦ ἀπάντησε: «Ἅμα δέν μπορεῖς νά βγεῖς, νά φέρνεις στό νοῦ σου ὅλο ὡραῖες εἰκόνες, ὅπως, ἄς ποῦμε, ἐκεῖνο τό πάρκο πού εἴχατε ἐπισκεφθεῖ μέ τόν ἄνδρα σου καί τά παιδιά σου ἤ ἐκεῖνο τό ὡραῖο ἡλιοβασίλεμα πού ἀπολαύσατε στήν θάλασσα. Θά διώχνεις τούς ἄσχημους λογισμούς καί θά λές: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησε τόν ἄνδρα μου, ἐλέησε κι ἐμᾶς». Μοῦ ἐμφύσησε, ἀκριβῶς, αὐτήν τήν πεποίθηση ὅτι ὑπάρχει ἐπικοινωνία μεταξύ τῆς ζώσας (Σ. σ.: ἐνν. τῆς στρατευομένης) καί τῆς θριαμβεύουσας Ἐκκλησίας»269. 14)Βυζαντινή μουσική Ἡ Βυζαντινή μουσική θεραπεύει τήν κατάθλιψη Ἡ Βυζαντινή μουσική εἶναι ἡ μουσική τῆς Ἐκκλησίας, ἡ μουσική τῶν Ἀγγέλων. Ἡ καταθλιμμένη ψυχή θεραπεύεται καί ἁγιάζεται ἀπ’ αὐτήν. «Μιά φορά» διηγεῖται ὁ π. Πορφύριος, «εἶχε κάποιος δαιμόνιο, ὁ βασιλιάς Σαούλ, καί πήγαινε ὁ Δαβίδ καί τοῦ ἔψαλλε καί ὁ δαίμονας ἔφευγε. Πήγαινε μέ τό ψαλτήρι-τό ψαλτήρι ἦταν ὄργανο. Ὅταν τόν ἔπιανε τό δαιμόνιο τῆς μελαγχολίας, πήγαινε ὁ Δαβίδ καί τοῦ 'παιζε τό ψαλτήρι κι ἔτσι ἔφευγε ὁ δαίμονας. Ποῦ 'ναι αὐτοί πού τρέχουνε νά βροῦνε θεραπεία γιά τήν κατάθλιψη. Ὅταν μάθουνε βυζαντινή μουσική καί ἰδοῦνε τήν μαυρίλα νά 'ρχεται, πάπ! ἕνα δοξαστικό κι ἡ μαυρίλα πού ἔρχεται νά σέ καταλάβει, ὡς ἕνα εἶδος ψυχικῆς μελαγχολίας, γίνεται ὕμνος πρός τόν Θεό. Ἐγώ τό πιστεύω αὐτό. Ἀπόλυτα τό πιστεύω. Σᾶς τό λέω ὅτι ἕνας μουσικός, πού ἀγαπάει τήν μουσική, πού εἶναι εὐσεβής, μπορεῖ μιά δυσκολία του νά τήνε κάνει ἔργο μουσικό ἤ ἕνα ἕτοιμο ἔργο νά τό ψάλει, νά τό ἀποδώσει. Ἔτσι, προκειμένου νά κλαίει καί νά καταπιέζεται, προσφέρει μιά δοξολογία στόν Θεό»270. Οἱ Πατέρες τῆς ἐκκλησίας τονίζουν συχνὰ στὰ κείμενά τους τὸν ρόλο τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς στὴν διαμόρφωση καὶ τὴν καλλιέργεια τοῦ χριστιανικοῦ ἤθους καὶ παροτρύνουν τοὺς χριστιανοὺς νὰ ὑμνοῦν μὲ τὴν μουσικὴ τὸν Θεό. Ἡ μουσικὴ, γιὰ τοὺς Ἁγίους Πατέρες, 269Γέροντος Πορφυρίου, Ὅταν σέ πιάνει κατάθλιψη http://1myblog.pblogs.gr/2008/08/otan-se-pianei-katathlipsh-pathr-porfyrios.html. 270Β ί ο ς κ α ί Λ ό γ ο ι Ζ ΄ , σελ. 572. 125

εἶναι μέσο κατευνασμοῦ τῶν παθῶν, ψυχικῆς κάθαρσης, πνευματικῆς ἀγαλλίασης. Γράφει ὁ Μέγας Βασίλειος: «Ἡ ψαλμωδία γαληνεύει τίς ψυχές, προξενεῖ τήν εἰρήνη, καταστέλλει τόν θόρυβο καί τά κύματα τῶν λογισμῶν». Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, ἐπίσης, γράφει τὰ ἑξῆς: «Μέ τήν ψαλμωδία ἡ ταραχή καί ἡ ἀγριότητα καί ἡ ἀταξία πού ὑπάρχει στήν ψυχή ἐξομαλύνεται, ἐνῶ ἡ λύπη θεραπεύεται». Τέλος, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος παρατηρεῖ: «Γίνεται ἅγιος καί ὁ ἀέρας μέ τήν ψαλμωδία... Ἡ διάνοια ἀκούει τήν φωνή καί ἀλλάζει· εἰσέρχεται ἡ μελωδία καί δραπετεύουν τά πάθη τῆς πλεονεξίας»271. Ἡ βυζαντινή μουσική, ὅταν τήν χρησιμοποιοῦμε, μᾶς ἁγιάζει χωρίς πολύ κόπο. «Ἡ βυζαντινή μουσική», δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «εἶναι πάρα πολύ ὠφέλιμη. Κανένας χριστιανός δέν πρέπει νά ὑπάρχει χωρίς νά ξέρει βυζαντινή μουσική. Πρέπει ὅλοι νά μάθομε. Ἔχει ἄμεση σχέση μέ τήν ψυχή. Ἡ μουσική ἁγιάζει τόν ἄνθρωπο ἀναίμακτα. Χωρίς κόπο, ἀγαλλόμενος, γίνεσαι ἅγιος»272. «Ὅταν μελαγχολεῖτε», ἔγραφε πρὸς πνευματικό του παιδὶ ὁ Ὅσιος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος, «νὰ ψάλλετε τὰ δυὸ τοῦτα τροπάριά Της: «Μακαρίζομεν σὲ πᾶσαι αἱ γενεαί, Θεοτόκε Παρθένε· ἐν Σοί γὰρ ὁ ἀχώρητος Χριστὸς ὁ Θεὸς Ἡμῶν χωρηθῆναι ηὐδόκησε. Μακάριοι ἐσμέν καὶ ἡμεῖς προστασίαν Σὲ ἔχοντες· ἡμέρας γὰρ καὶ νυκτὸς πρεσβεύεις ὑπὲρ ἠμῶν καὶ τὰ σκῆπτρα τῆς βασιλείας ταῖς Σαῖς ἱκεσίαις κρατύνονται διὸ ἀνυμνοῦντες βοῶμεν Σοί· Χαῖρε κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετά Σοῦ». «Σὲ τὸ ἀπόρθητον τεῖχος, τὸ τῆς σωτηρίας ὀχύρωμα, Θεοτόκε Παρθένε, ἱκετεύομεν. Τὰς τῶν ἐναντίων βουλάς διασκέδασον, τοῦ λαοῦ Σου τὴν λύπην εἰς χαρὰν μετάβαλε· ὑπὲρ εἰρήνης τοῦ κόσμου πρέσβευε· ὅτι Σὺ εἶ, Θεοτόκε, ἡ ἐλπὶς Ἡμῶν»»273. 271Δέσποινας Κωνσταντίνου, Ἡ β υζαντιν ὴ μ ουσικ ὴ ὡς μ έ σο ψυχ αγωγίας κα ὶ ψυχ οθ ε ραπε ίας στ ὰ πατε ρικὰ κε ίμ ε να, στὸ: Ἡ β υζαντιν ὴ μ ουσικὴ ὡς θεραπαινίδα τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας, τῆς θρησκευτικῆς ποίησης καὶ ποιμαντικὸ μέσο ψυχαγωγίας και ψυχοθεραπείας, http://vatopaidi.wordpress.com/2011/01/07/ Μ. Βασίλειος: «Ψαλμὸς γαλήνη ψυχῶν, βραβευτής εἰρήνης, τὸ θορυβοῦν καὶ κυμαῖνον τῶν λογισμῶν καταστέλλων». Μέγας Ἀθανάσιος: «Οὕτως τὸ μὲν ἐν αὐτῇ (τῇ ψυχῇ) ταραχῶδες καὶ τραχὺ καὶ ἄτακτον ἐξομαλίζεται, τὸ δὲ λυποῦν θεραπεύεται». Ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος: «Γίνεται γὰρ καὶ ὁ ἀὴρ ἅγιος ἀπὸ ψαλμωδίας… Ἀκούει τῆς φωνῆς καὶ μεταρρυθμίζεται ἡ διάνοια, εἰσέρχεται ἡ μελωδία καὶ δραπετεύει τῆς πλεονεξίας τὰ πάθη». 272Β ί ο ς κ α ί Λ ό γ ο ι Ζ ΄, σελ. 571. 273Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, «Χε ιραγωγία στήν Π νε υμ ατική ζωή» , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 126

15) Ἀποβολή ὅλων τῶν λογισμῶν ἐξ ἀρχῆς Ἡ μή ἀποδοχή τοῦ κακοῦ λογισμοῦ ἐξ ἀρχῆς. Ὁ λογισμός εἶναι ἡ ἀρχική αἰτία τῆς ἁμαρτίας, τοῦ πάθους, τῆς κατάθλιψης καί τελικά τῆς πνευματικῆς ἀσθένειας καί τοῦ πνευματικοῦ θανάτου. Πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά μήν ὑποκύψει στόν κακό λογισμό ἐξ ἀρχῆς. Ἐπίσης καί τούς καλούς λογισμούς πρέπει νά τούς κόβουμε διά τῆς εὐχῆς, ὥστε ἡ καρδιά νά παραμένει ἐλεύθερη καί καθαρή. Ὁ Ἀββᾶς Δωρόθεος, ἑρμηνεύοντας τό ψαλμικό «Μακάριος εἶναι ἐκεῖνος πού θά πιάσει τά βρέφη σου καί θά τά κτυπήσει στήν πέτρα», λέει:« Μακάριος εἶναι ἐκεῖνος πού τά γεννήματά σου –δηλαδή τούς πονηρούς λογισμούς–οὔτε στήν ἀρχή δέν τούς δίνει τήν εὐκαιρία νά μεγαλώσουν μέσα του καί ἔτσι νά πραγματοποιηθεῖ τό κακό. Ἀντίθετα, γρήγορα, ὅταν ἀκόμα εἶναι ἀδύνατοι οἱ λογισμοί, πρίν τραφοῦν καί γιγαντωθοῦν ἐναντίον του, θά τούς πιάσει καί θά τούς ρίξει στήν πέτρα πού εἶναι ὁ Χριστός καί θά τούς ἐξολοθρέψει μέ τήν καταφυγή του στόν Χριστό. Νά πῶς καί οἱ Γέροντες καί ἡ Ἁγία Γραφή, ὅλοι συμφωνοῦν καί μακαρίζουν ἐκείνους πού ἀγωνίζονται νά κόψουν τά πάθη, ὅσο ἀκόμη εἶναι μικρά, πρίν δοκιμάσουν τόν πόνο καί τήν πίκρα τους»274. Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν κόψει ἐξ ἀρχῆς τόν κακό λογισμό, τότε γίνεται ὑποχείριο τοῦ πονηροῦ πνεύματος. «Πολλές φορές ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἐνεργούμενος κακῶν σκέψεων, εἴτε δικῶν του εἴτε ὑποβολιμαίων ἀπό τό πονηρό πνεῦμα, χωρίς νά τό καταλαβαίνει, καί τότε παρασύρεται χωρίς αὐτοέλεγχο καί κάνει αὐτό πού κάνει, πού ἀργότερα νομίζει ὅτι δέν τό ἤθελε, ἀλλά πού στήν πραγματικότητα τό θέλησε καί αὐτός. Συνεργάζεται μέ τόν κακό λογισμό, λέει μέσα του γιά μιά στιγμή τό ναί καί ὕστερα ἀφήνεται καί δρᾶ ἀνεξέλεγκτα καί κάνει πράγματα πού ἴσως καί νά μήν τά θυμᾶται μετά. Ὅμως, στήν ἀρχική στιγμή ὑπέκυψε μέ τό θέλημά του καί ἔτσι κατελήφθη ἀπό τό πάθος του. Αὐτό ὁ Γέροντας (Πορφύριος) τό ὀνομάζει μυστηριώδη τρόπο. Γιατί δέν εἶναι ἀμέσως ἀπό ὅλους ἀντιληπτό, εἶναι ὅμως ἀλήθεια ὅτι συμβαίνει. Γι’ αὐτό χρειάζεται προσοχή στήν πρώτη στιγμή πού ἔρχεται ὁ κακός λογισμός, νά τόν περιφρονήσουμε καί νά στραφοῦμε ἀμέσως στόν Χριστό, γιά νά μή μᾶς πιάσει καί μᾶς αἰχμαλωτίσει τήν θέληση καί 274Ἀββᾶ Δωροθέου, Ἀ σ κ η τ ι κ ά , Ι Α ΄ Δ ι δ α σ κ α λ ί α , Ἐκδόσεις Ἑτοιμασία, Ζ΄ἔκδοση, Καρέας 2005, σελ. 275. 127

μᾶς κάνει ὅ,τι θέλει μετά χωρίς νά ἐλέγχουμε τήν κατάσταση»275. Ὁ πνευματικά ὑγιής δέν ὑποκύπτει στόν κακό λογισμό ἐξ ἀρχῆς. 16) Ἀποβολή τῆς ζήλειας καί τοῦ φθόνου Ἡ καταπολέμηση τῆς ζήλειας τοῦ φθόνου. Ὁ ἐγωισμός ἔχει ποικίλες μορφές καί ἀποτελέσματα. Φοβερά τέκνα του, πού δημιουργοῦν μεγάλη θλίψη καί κατάθλιψη στόν ἄνθρωπο, εἶναι ἡ ζήλεια, ὁ φθόνος καί ἡ ἐπιθυμία νά μᾶς ἀγαπούν. «Ὁ φθόνος», παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «εἶναι ἕνα ἄγριο θηρίο, πού δέν βλάπτει μόνο τούς ἄλλους ἀλλά καί τόν ἴδιο τόν φθονερό. Αὐτός πρῶτα-πρῶτα βασανίζεται καί λιώνει καί ὑποφέρει ψυχικά καί σωματικά. «Ὤ φθόνε, ρίζα θανάτου!» ἀναφωνεῖ ὁ Ἱερός Χρυσόστομος\". «Ὤ φθόνε, πολύπλοκη ἀρρώστια! Ἄσβεστη φωτιά! Μυτερό καρφί μπηγμένο στήν καρδιά!» Ποιό καρφί, ἀλήθεια, πληγώνει καί πονάει τόσο πολύ ὅσο ὁ φθόνος τήν καρδιά τοῦ φθονεροῦ;\" Πράγματι, ὁ φθόνος ἀφαιρεῖ ἀπό τόν ἄνθρωπο τήν ἐσωτερική εἰρήνη, τόν ἀναστατώνει, τόν ταράζει, τόν γεμίζει θλίψη καί ὀδύνη, τόν κάνει ἔξαλλο. Ὅταν μάλιστα ὁ φθόνος εἶναι πολύ μεγάλος καί κατακυριεύσει τόν ἄνθρωπο, τότε τόν ἀλλοιώνει καί ἐξωτερικά: Χλωμιάζει, ἀδυνατίζει, μαραίνεται, λιώνει...; Ὅπως ὁ σκόρος τρώει τά ροῦχα καί τά καταστρέφει, ἔτσι τρώει καί ὁ φθόνος τόν φθονερό»276. Ὁ Γέροντας Πορφύριος τόνιζε ὅτι ὁ πνευματικός ἄνθρωπος πρέπει ὅλα αὐτά νά τά καταπολεμᾶ. Ἔλεγε σέ πνευματικό του παιδί: ««Μακριά ἀπό τήν ζήλεια. Τόν κατατρώγει τόν ἄνθρωπο. Ἀπό φθόνο, μία Μοναχή πρός ἄλλη, τήν φαντάστηκε νά ἀσχημονεῖ μέ τόν πνευματικό, καί τό ἔλεγε σάν πραγματικότητα. Ὅλα γίνονται στό φθονερό ἄνθρωπο. Ἐγώ τά ἔζησα. Οἱ ἄνθρωποι μέ εἶχαν γιά καλό καί ἐρχόντουσαν πολλοί γιά νά ἐξομολογηθοῦν. Καί μοῦ τά ἔλεγαν μέ εἰλικρίνεια. Μακριά ἀπό αὐτά τά γυναικίστικα παράπονα. Τόν Χριστό μωρέ, τόν Χριστό νά ἀγαπήσουμε μέ πάθος, μέ Θεῖο Ἔρωτα. Εὐτυχισμένος ὁ μοναχός πού ἔμαθε νά ἀγαπάει ὅλους μυστικά. Δέν ζητᾶ ἀπό τούς ἄλλους ἀγάπη, οὔτε τόν νοιάζει νά τόν ἀγαπούν. 275Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 19-20. 276Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, T L G , Work #294 61.708.15 to Work #294 61.708.21 «Ὦ φθόνε ῥίζα θανάτου͵ ἡ πολύπλοκος νόσος καρδίας͵ ὀξύ τατε ἧλε ποῖος γὰρ ἧλος ὀξύτατος οὕτω κεντᾷ͵ ὡς ὁ φθόνος τὴν ἔχουσαν αὐτὸν καρδίαν τιτρώσκει; ποία δὲ νόσος οὕτω τὸ τῆς ὄψεως κάλλος ἀφανίζει͵ ὡς ὁ φθόνος τὸ τῆς ψυχῆς καλλίπνοον ἄνθος͵ τὴν ἀγάπην͵ μαραίνει; Τὸ πῦρ ὕδωρ σβέννυσι͵ τὸν δὲ φθόνον μυρίαι πηγαὶ...» 128

Ἐσύ ἀγάπα ὅλους, καί προσεύχου μυστικά μέσα σου. Ξεχύνε τήν ἀγάπη σου πρός ὅλους. Καί θά ἔλθει ὥρα πού θά ἀγαπᾶς ἀβίαστα. Καί θά νιώθεις, ὅτι ὅλοι σ' ἀγαπούν. Ἕνα κοσμικό τραγούδι λέει: «Μή μοῦ ζητᾶς νά σ' ἀγαπῶ. Ἡ ἀγάπη δέν ζητιέται. Μέσα στά φύλλα τῆς καρδιᾶς μονάχη της γεννιέται». Πάρ' το πνευματικά. Ἐσύ σκόρπα φυσικά, ἀπό τήν καρδιά σου, τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Μερικοί μοναχοί, ἰδίως γυναῖκες, λένε: - Μ' ἀγαπᾶς; - Γιατί δέν μ' ἀγαπᾶς; Πώ πώ! Πόσο μακριά εἶναι ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ! Φτώχεια... πνευματική φτώχεια. Μή σέ νοιάζει ἄν σ' ἀγαπούν. Ἐσύ μόνο ξεχείλιζε ἀπό ἀγάπη Χριστοῦ πρός ὅλους. Καί τότε μυστικά ἔρχεται μία μεταβολή, μία ἀλλαγή σ' ὅλο τό σύνολο. Αὐτό πού σοῦ λέω εἶναι ἡ καλύτερη ἱεραποστολή»277. 17) Καταπολέμηση τῆς ἐπιθυμίας νά μᾶς ἀγαποῦν. Ἡ ταπείνωση, ὅπως ἤδη ἐλέχθη, εἶναι κορυφαῖο φάρμακο κατά τῆς κατάθλιψης. Ἕνας κύριος τρόπος –σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες– γιά νά τήν φθάσουμε εἶναι τό νά βάζουμε πάντα τόν ἑαυτό μας κάτω ἀπό ὅλους. Γιά νά πετύχουμε δέ στήν προσπάθεια νά βάλουμε τόν ἑαυτό μας στήν «ἔσχατη θέση» –κάτω ἀπό ὅλους–, θά πρέπει νά καταπολεμήσουμε μιά βαθειά μέσα μας ριζωμένη ἐπιθυμία: τήν ἐπιθυμία νά μᾶς ἀγαποῦν καί νά μᾶς ἀποδέχονται. Ὅταν θέλουμε νά μᾶς ἀγαποῦν, φανερώνουμε τήν ἄρρωστη ἀγάπη πού ἔχουμε στόν ἑαυτό μας, τόν ἐγωκεντρισμό μας. Νά τί μᾶς συμβουλεύει ὁ Γέροντας Παΐσιος: «Νά προσεύχεσαι καί νά ἀγαπᾶς. Νά ἀγαπᾶς τόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους. Δέν βλέπεις ἐδῶ τί κάνει ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ; Νά μή λές μέσα σου «μέ ἀγαποῦν οἱ ἄλλοι;». Ἄν τούς ἀγαπᾶς ἐσύ πρῶτα, νά ξέρεις ὅτι καί αὐτοί σέ ἀγαποῦν τό ἴδιο”»278. 277Γέροντος Πορφυρίου, Μ ή ζ η τ ᾶ ς ν ά σ ' ἀ γ α π ο ῦ ν , http://1myblog.pblogs.gr/2008/08/mh-zhtas-na-s-agapoyn-p-porfyrios.html 278Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λ ό γ ο ι τ ο ῦ Γ έ ρ ο ν τ α γ ι ά τ ή ν Ο ἰ κ ο γ ε ν ε ι α κ ή Ζ ω ή , http://www.agiosgeorgioshaidarioy.gr/gerontas_paisios.html 129

Ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει μεγάλο ἐγωισμό θέλει νά εἶναι τό ἐπίκεντρο τῆς προσοχῆς ὅλων. Ἐπίσης, ζηλεύει ὅταν ἀγαποῦν ἄλλους αὐτοί ἀπό τούς ὁποίους περιμένει νά τόν ἀγαποῦν. Ὁ σοφός π. Πορφύριος ἔλεγε σέ πνευματική του θυγατέρα, γιά τήν ὁποίαν νόμιζαν ὅτι πάσχει ἀπό κρίσεις ἐπιληψίας: «Ἐσύ ἔχεις μεγάλο ἐγωισμό μέσα σου, θέλεις νά σ’ ἀγαποῦνε ὅλοι. Καί, πολλές φορές, ὅταν δεῖς τούς γονεῖς σου νά περιποιοῦνται κάποιον ἀδερφό σου, ἔ! Τό κάνεις μόνη σου. Ξεύρεις πῶς γίνεται αὐτό τά πράγμα, καί κάνεις ἔτσι καί τό κάνεις. Δηλαδή, ἀνοίγεις, σέ κυριεύει ὁ δαίμονας καί ἀπό κεῖ καί πέρα τά χάνεις. Πέφτεις κάτω, ἀφρίζεις, χτυπιέσαι, δαγκάνεις τά χείλη σου, γιά θυμήσου το, τῆς λέω, ρέ κόρη; «Ἔ! αὐτό τό κάνω», μοῦ λέει. Λέω: «πῶς τό κάνεις, γιατί τό κάνεις;» «Νά, ὅταν μέ στενοχωρήσουν, δέν ἔχω τίποτ’ ἄλλο νά κάνω· κάνω αὐτό γιά νά τό καταλάβουν νά μή μέ στενοχωροῦν, νά μ’ ἀγαποῦν καί νά μοῦ φέρνουνε ἐκεῖνο πού θέλω»279. Οἱ φαινομενικές κρίσεις ἐπιληψίας σ’ αὐτήν τήν κοπέλα δέν ἦταν παρά ἐκδηλώσεις ζήλειας καί πληγωμένου ἐγωισμοῦ. Ὁ ἄνθρωπος δέν τό καταλαβαίνει, πολλές φορές, ὅτι ἐνεργεῖ μέ πολύ ἐγωισμό, διότι καταλαμβάνεται καί αἰχμαλωτίζεται ἀπό τόν πονηρό. Ἀρχικά ὅμως ἑκούσια ὑποχωρεῖ στόν πονηρό. Ὁ πνευματικά ὑγιής δέν ἀποζητᾶ τήν ἀγάπη τῶν ἄλλων, οὔτε τό ἐνδιαφέρον τους γι’ αυτόν, ὁπότε καί δέν πάσχει ὅταν ἀδιαφοροῦν γι’ αὐτόν ἤ ἀκόμη καί ὅταν τόν ἀδικοῦν μέ ὁποιονδήποτε τρόπο. 18) Ὑπομονή - Ἀναθέρμανση τοῦ πνευματικοῦ ζήλου Ἡ καταπολέμηση τῆς ἀκηδίας-ψυχικῆς ἀτονίας μέ τήν ὑπομονή, τήν εὕρεση τρόπων ἀναθέρμανσης τοῦ ζήλου καί τήν ἐργασία. Δέν πρέπει νά μένουμε ἀδρανεῖς, ἀλλά νά καταπολεμοῦμε τήν ἀκηδία καί τήν ψυχική ἀτονία. Γιά τήν καταπολέμησή τους, θά πρέπει νά ἐπινοοῦμε τρόπους ἀναθέρμανσης τοῦ ζήλου μας γιά τά πνευματικά, γιά τόν Θεό. Ἡ ἐργασία καί ἡ ὑπομονή βοηθοῦν. Ἡ προσευχή στήν ‘Υπεραγία Θεοτόκο πρέπει νά μᾶς συνοδεύει πάντα καί ἰδιαίτερα ὅταν πειραζόμαστε ἀπό τήν ἀκηδία-κατάθλιψη. «Σᾶς κυριεύει ἡ ἀκηδία. Τί νὰ κάνετε; Νὰ ἐπινοήσετε», συμβουλεύει ὁ Ἅγιος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος, «τρόπους ἀναθερμάνσεως τοῦ ζήλου καὶ τῆς φιλοπονίας σας. Ποιὸς δὲν ἔχει βασανιστεῖ ἀπ’ αὐτὴ τὴ ψυχικὴ ἀτονία; Τσακιζόμαστε γιὰ νὰ τὴν νικήσουμε. Ἀλλὰ βλέπουμε ὅτι ματαιοπονοῦμε. Ἔτσι, δὲν μᾶς ἀπομένει 279Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 21. 130

τίποτ’ ἄλλο ἀπὸ τὸ νὰ τὴν ὑπομείνουμε καρτερικά, περιμένοντας τὴν ἐπέμβαση τοῦ Κυρίου. Ὅταν Ἐκεῖνος εὐδοκήσει, θὰ μᾶς δώσει νέα ζωή, θὰ μᾶς παρηγορήσει καὶ θὰ μᾶς δυναμώσει. Δοκιμάστε, πάντως, καὶ τοῦτον τὸν τρόπο: Καταπιαστεῖτε μὲ μία δουλειὰ ποὺ ἀπαιτεῖ κόπο καὶ θυσία. Ἴσως ἔτσι νὰ κινητοποιηθεῖ ἡ ψυχή σας. Διαφορετικά, δὲν ἔχετε παρὰ νὰ κάνετε ὑπομονή, ὅπως σᾶς εἶπα. Αὐτὸ τὸ αἴσθημα τῆς ἀκηδίας καὶ τῆς ἀτονίας εἶναι παροδικό. Καμιὰ φορά προέρχεται ἀπὸ σωματικὴ κόπωση ἢ ἀδυναμία. Ἄλλοτε πάλι ὀφείλεται σὲ κάποια κατάσταση ἀναμονῆς. Ἡ Κυρία Θεοτόκος ἂς μεσιτεύει στὸν Υἱό Της γιὰ τὴν ἐνίσχυσή μας…»280 19) Κλείσιμο τῆς τηλεόρασης καί τῶν βιντεοπαιγνιδιῶν. Ἐκτός τῶν φοβερῶν ἄλλων κακῶν (ἀνηθικότητα, βία, παθητικότητα, μή ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, πλύση ἐγκεφάλου, καταλαλιά καί κατάκριση) πού φέρνει μαζί της ἡ τηλεόραση –τό «κουτί τοῦ διαβόλου» ὅπως τό ἔλεγε προφητικά ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός– τώρα προστέθηκε καί μία ἐπιπλέον ἐπιστημονική γνώση: Ὅτι ἡ τηλεόραση καί τά βιντεοπαιγνίδια προξενοῦν ἐφηβική κατάθλιψη. Ἡ πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης ἤ βιντεοπαιχνιδιῶν μπορεῖ νά ὁδηγήσει σέ κατάθλιψη τούς ἐφήβους, σύμφωνα μέ νέα ἐπιστημονική μελέτη, πού κρούει τόν κώδωνα τοῦ κινδύνου γιά τίς ἐπιπτώσεις στήν ψυχική ὑγεία τῶν παιδιῶν ἀπό τήν συνεχῆ ἐπίδραση τῶν ἡλεκτρονικῶν μέσων. Ὅπως ἀναφέρει τό Γαλλικό Πρακτορεῖο, ἡ ἔρευνα τῆς Ἰατρικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Πίτσμπεργκ τῶν ΗΠΑ, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Μπράιαν Πρίμακ καί δημοσιεύτηκε στό ἐπιστημονικό ἔντυπο «Archives of General Psychiatry». Ἐξετάστηκαν χιλιάδες ἔφηβοι πού δέν εἶχαν ἐμφανίσει κατάθλιψη τό 1995, πρίν ἐμφανιστοῦν εὐρέως τό Ἴντερνετ καί τά DVD, ἀλλά ἑπτά χρόνια μετά, ὅταν οἱ συμμετέχοντες ἦταν πιά 22 ἐτῶν κατά μέσο ὅρο, τό 7,4% εἶχε ἐμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης. Οἱ ἔφηβοι ἀνέφεραν ὅτι κάθε μέρα κατά μέσο ὅρο παρακολουθοῦσαν 2,3 ὧρες τηλεόρασης, 2,34 ὧρες ραδιόφωνο, 0,62 ὧρες βιντεοκασέτες καί 0,4 ὧρες ἔπαιζαν παιχνίδια στόν ὑπολογιστή (ἄλλες ἔρευνες ἔχουν δείξει ὅτι σήμερα πιά αὐτές οἱ ὧρες ἔχουν αὐξηθεῖ κι ἄλλο). 280Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, « Χ ε ι ρ α γ ω γ ί α σ τ ή ν Π ν ε υ μ α τ ι κ ή ζ ω ή » , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 131

Οἱ ὧρες αὐτές ἀφαιρέθηκαν ἀπό ἄλλες ὠφέλιμες δραστηριότητες, ὅπως ἡ ἄθληση, οἱ παρέες, τό διάβασμα κ.ἄ., πού προστατεύουν ἀπό τήν κατάθλιψη. Διαπιστώθηκε ὅτι οἱ κοπέλες καί νεαρές γυναῖκες εἶναι λιγότερο πιθανό νά ἀναπτύξουν κατάθλιψη σέ σχέση μέ τούς νεαρούς, ὅταν ἀφιερώνουν τόν ἴδιο χρόνο στά ἡλεκτρονικά μέσα. Σύμφωνα μέ τήν ἔρευνα, ἡ κατάθλιψη, πού συχνά σχετίζεται μέ τήν τρίτη ἡλικία, στήν πραγματικότητα ἀρχίζει στήν ἐφηβεία ἤ στά πρῶτα χρόνια της ἐνήλικης ζωῆς. Οἱ ἐρευνητές ἐπισημαίνουν ἐπίσης ὅτι ἡ συχνή ἔκθεση στά ἡλεκτρονικά μέσα μπορεῖ νά ἐνθαρρύνει τήν ἐπιθετικότητα, τό ἄγχος, τίς φοβίες καί νά παρεμποδίσει τήν ἀνάπτυξη τῆς ταυτότητας τοῦ παιδιοῦ, ἐνῶ, ἄν οἱ ὧρες παρακολούθησης εἶναι νυχτερινές, διαταράσσεται καί ἡ ἱκανότητα τοῦ ὕπνου. Ἡ ἔρευνα προτρέπει τούς γονεῖς νά παρέμβουν καί νά ἐνθαρρύνουν, μεταξύ ἄλλων, τήν κοινωνική δικτύωση τοῦ παιδιοῦ. ΑΠΕ-ΜΠΕ»281. Βέβαια, ἐμεῖς γνωρίζουμε ὅτι ἡ κοινωνική δικτύωση τοῦ παιδιοῦ ὄχι μόνο δέν θά προφυλάξει τό παιδί ἀπό τήν κατάθλιψη καί τά ὅσα προαναφέραμε, ἄλλά θά τό ἐκθέσει καί σε ἀκόμη πιό πολλούς κινδύνους πού ἀνεφύησαν πρόσφατα. Μόνον ἡ «Ἐκκλησιαστική δικτύωση», δηλ. ἡ ἔνταξη τοῦ παιδιοῦ –ὡς ζωντανοῦ μέλους– στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μπορεῖ νά φέρει τά ἐπιθυμητά καί πρό πάντων τά κατά Θεόν ἀποτελέσματα. Ἡ τακτική Ἐξομολόγηση (ἀπό τήν ἡλικία τῶν 4-5 ἐτῶν τοῦ παιδιοῦ), ἡ μέ μέτρο πνευματική ἄσκηση (μετάνοιες, κομποσχοίνι, νηστεία), ἡ τακτική Θεία Κοινωνία, ἡ καθημερινή μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῶν Βίων τῶν Ἁγίων καί τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας (προσαρμοσμένη στήν ἡλικία τοῦ κάθε παιδιοῦ), ἡ διδασκαλία τῆς νοερᾶς ἀδιάλειπτης «εὐχῆς» (τοῦ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με») εἶναι ἀπαραίτητα στοιχεῖα γιά τήν σωστή ἀγωγή τοῦ παιδιοῦ, ὥστε νά ζεῖ τήν χαρά τοῦ Παραδείσου ἀπό αὐτήν τήν ζωή. Διαφορετικά θά ζεῖ τήν ἀνία, τήν πλήξη, τήν κατάθλιψη καί τήν πρόγευση τῆς Κολάσεως, διά μέσου τῶν ΜΜΕ, τῶν διαφόρων βιντεοπαιγνιδιῶν, τῶν ναρκωτικῶν, τῆς ποικίλης ἁμαρτίας καί τοῦ πνευματικοῦ θανάτου, πού εἶναι τό ἀποτέλεσμα τῆς ἐκτός Ἐκκλησίας ζωῆς. 20) Μετάνοια καί Ἱερά Ἐξομολόγηση 20α) Τό ἱερό Μυστήριο τῆς Μετανοίας καί Ἐξομολογήσεως. 281http://www.paidiatros.gr/index.php?cid=10&id=1192&st=2. 132

«Ὁ σύγχρονος μεγάλος Θεολόγος π. Ἰουστίνος Πόποβιτς στὸ ἔργο του «Ὁδὸς Θεογνωσίας» γράφει : «ἡ ψυχὴ κάθε ἀνθρώπου, κάθε ἀνθρωπίνου προσώπου καὶ ἡ ψυχὴ τῆς ἀνθρωπότητος εἶναι ἀνίατα τραυματισμένες. Τὸ τραῦμα τους αὐτὸ δὲν μποροῦν νὰ τὸ θεραπεύσουν οὔτε ὁ Νόμος, οὔτε οἱ Προφῆτες. Κανεὶς, ἐκτός τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Χριστὸς ἦρθε στὸν κόσμο γιὰ νὰ θεραπεύσει τὸν ἄνθρωπο, νὰ καταργήσει τὴν ἁμαρτία, νὰ ἐπανασυνδέσει τὸν ἄνθρωπο μὲ τὴν πηγὴ τῆς ζωῆς, ποὺ εἶναι ὁ Θεὸς, νὰ τὸν ἐπαναφέρει στὴν προπτωτικὴ ἀκεραιότητα. Ἡ διὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι ἡ μεγίστη δωρεὰ τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο, εἶναι τὸ Εὐαγγέλιο»»282. Αὐτή ἡ τόσο ψυχοθεραπευτική συγχώρηση καθώς καί ἡ πλούσια δόση τῆς Θείας Χάρης κατ’ ἐξοχήν παρέχονται μέ τό Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Μετανοίας καί Ἐξομολογήσεως. 20β) Ἡ Μετάνοια-Ἐξομολόγηση: Ἡ τέλεια θεραπευτική τῶν παθῶν καί τῆς κατάθλιψης. Ἡ θεραπεία τοῦ ἀσθενοῦς πνευματικά ἀνθρώπου ἀρχίζει μέ τήν μετάνοια καί τήν ἐξομολόγηση. Μάταια οἱ ἄνθρωποι ψάχνουν τήν ἀνακούφιση στούς ψυχολόγους καί ψυχιάτρους. Ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος: «Οἱ ἄνθρωποι ἔχουν ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ τὸν πνευματικό τους καὶ τοὺς ἔχουν πνίξει οἱ λογισμοὶ καὶ τὰ πάθη καὶ καταλήγουν νὰ κάνουν ἐξομολόγηση στοὺς ψυχιάτρους... Νὰ ξεχάσουν τὸ πρόβλημα ποὺ τοὺς ἀπασχολεῖ... μόλις περάσει λοιπὸν λίγο διάστημα καὶ ξαναεμφανιστεῖ, ξανὰ πάλι τὰ ἴδια. Αὐτὴ ἡ δουλειὰ γίνεται. Ἐνῶ, ἂν τακτοποιηθεῖ κανεὶς ἐσωτερικά, κοιμᾶται σὰν ἀρνάκι καὶ δὲ θέλει οὔτε χάπια οὔτε τίποτα»283 «Τὴν ἀδυναμία νὰ θεραπεύσουν τὰ φάρμακα τὶς ψυχικὲς δυσκολίες», παρατηρεῖ ὁ ἰατρός Σωτήρης Ἀδαμίδης, «μοῦ τὴν εἶχε τονίσει ὁ γέροντας Πορφύριος, πάρα πολλὲς φορὲς μὲ τὸν πιὸ κατηγορηματικὸ τρόπο. «Ε, τί... τὸ πιστεύεις αὐτὸ ποῦ σου λέω; Τὸ ἔχεις ἰδεῖ;» «... δὲν λύνονται μ’ αὐτὰ τὰ προβλήματα τῶν ἀνθρώπων». «Δὲν τὰ θέλω ἐγὼ αὐτά...», ἔλεγε, (ψυχαναλυτικὲς καὶ ψυχιατρικὲς ἑρμηνεῖες καὶ θεραπεῖες, ἀνθρωποκεντρικὲς θεωρήσεις τῶν προβλημάτων μας). Τὸ νὰ ἀκούσει κανεὶς αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους καὶ μόνο εἶναι τὶς πιὸ πολλὲς φορὲς ἀνακουφιστικό. Ἂν ἐξηγήσουμε ὅτι ἡ κεφαλαλγία δὲν ὀφείλεται σὲ ὄγκο τοῦ ἐγκεφάλου καὶ ὅτι οἱ προκάρδιοι παλμοὶ εἶναι ἀκίνδυνοι, εἶναι ἀρκετὸ, λένε τὰ βιβλία. Δὲν τὸ λέει ὅμως ἡ κλινικὴ πείρα. 282Στό: Ἀρχιμ. Μεθοδίου Κρητικοῦ, Ἡ ἁμ αρτία καί οἱ ψυχ ικέ ς διαταραχ ές, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/methodios_kritikos_amartia html. 283Ἀ θ ω ν ι κ ό Ἡ μ ε ρ ο λ ό γ ι ο , του π. Δ. Τάτση, ἔκδ. γ’, σελ. 35. 133

Οἱ ἀσθενεῖς αὐτοὶ δὲν ἀνταποκρίνονται εὔκολα σὲ ἰατρικὲς παρεμβάσεις, παρὰ μόνο ἂν δεῖ κανεὶς πιὸ πέρα ἀπὸ τὸ σύμπτωμα καὶ δώσει ἄλλη σημασία στὴ ζωὴ τοῦ ἀσθενοῦς, ἄλλο νόημα. Καὶ φυσικὰ δὲν λύνεται τὸ πρόβλημα μὲ τὰ ἀγχολυτικὰ ἢ τὰ ἀντικαταθλιπτικά, ἢ τὶς ἀνοησίες τύπου ὕπνωσης, ποὺ ἐφαρμόζουν ἀρκετοὶ ψυχίατροι-ψυχαναλυτές284. «Πᾶνε καὶ χάνουν τόσες ὧρες... καὶ ξοδεύουν τόσα λεπτά... δὲν ἔρχονται στὴν ἐκκλησία μας, στὸν πνευματικό, νὰ τοὺς πεῖ τί κρύβεται πίσω ἀπὸ τὰ ὅσα ὑποφέρουν καὶ νὰ γίνουν πραγματικὰ καλά...», μᾶς ἔλεγε ὁ πατὴρ Πορφύριος»285. Εἰδικά οἱ ἄνθρωποι πού πάσχουν ἀπό Κατάθλιψη, ἀλλά καί ὅποιοι ἄλλοι ἀληθινά θέλουν νά μετανοήσουν, θά πρέπει νά ἀρχίζουν τήν θεραπεία τῆς ψυχῆς τους μέ μία καλή Γενική Ἐξομολόγηση. 20γ) Ἡ θεραπεία τῆς Κατάθλιψης ἀρχίζει μέ μία καλή Γενική Ἐξομολόγηση «Ἔχουν ἀπομακρυνθῆ οἱ ἄνθρωποι», τόνιζε ὁ σεβαστός Γέροντας Παΐσιος, «ἀπὸ τὸ μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, γι’ αὐτὸ καὶ πνίγονται ἀπὸ τοὺς λογισμοὺς καὶ τὰ πάθη. Πόσοι ἔρχονται καὶ ζητοῦν νὰ τοὺς βοηθήσω σὲ κάποιο πρόβλημά τους, καὶ οὔτε ἐξομολογοῦνται οὔτε ἐκκλησιάζονται! «Ἐκκλησιάζεσαι καθόλου;», τοὺς ρωτάω. «Ὄχι», μοῦ λένε. «Ἐξομολογήθηκες καμμιὰ φορᾶ;». «Ὄχι. Ἦρθα νὰ μὲ κάνης καλά». «Μὰ πῶς; Πρέπει νὰ μετανοήσης γιὰ τὰ σφάλματά σου, νὰ ἐξομολογῆσαι, νὰ ἐκκλησιάζεσαι, νὰ κοινωνᾶς –ὅταν ἔχης εὐλογία ἀπὸ τὸν πνευματικό σου– καὶ ἐγὼ θὰ κάνω προσευχὴ νὰ γίνης καλά. Ξεχνᾶς ὅτι ὑπάρχει καὶ ἄλλη ζωὴ καὶ πρέπει νὰ ἑτοιμασθοῦμε γιὰ ‘κεῖ;». «Κοίταξε, πάτερ, αὐτὰ ποὺ λές, ἐκκλησίες, ἄλλη ζωὴ κ.λπ., ἐμένα δὲν μὲ ἀπασχολοῦν. Αὐτὰ εἶναι παραμύθια. Ἔχω πάει σὲ μάγους, σὲ μέντιουμ καὶ δὲν μπόρεσαν νὰ μὲ κάνουν καλά. Ἔμαθα ὅτι ἐσὺ μπορεῖς νὰ μὲ κάνης καλά». Ἄντε τώρα! Τοὺς μιλᾶς γιὰ ἐξομολόγηση, γιὰ τὴν μέλλουσα ζωή, καὶ σοῦ λένε «αὐτὰ εἶναι παραμύθια», καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά: «Βοήθησέ με, παίρνω χάπια». Ἒμ πῶς, μὲ μαγικὸ τρόπο θὰ γίνουν καλά; »286 Ὁ Γέροντας Πορφύριος τόνιζε ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀπαλλάσσεται ἀπό τό κακό μέ τήν βίωση τοῦ φιλανθρωποτάτου μυστηρίου τῆς μετανοίας. 284Γιά τήν ὕπνωση βλέπε στό βιβλίο τοῦ Σωτήρη Ἀδαμίδη, Θε ρ απε υτ ική τ ῶν Π ατέ ρων καί ψυχ ανάλυση , Ἐκδόσεις Σταμούλη. 285Σωτήρη Ἀδαμίδη, Θε ρ απε υτ ική τ ῶν Π ατ έ ρ ων καί ψυχ ανάλυση , Ἐκδόσεις Σταμούλη. 286Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Γ΄, Π νε υμ ατικός Ἀ γώνας, Σουρωτή 2010, σελ. 243-244. 134

Ἔλεγε: «Δέν ὑπάρχει ἀνώτερο πράγμα ἀπ' αὐτό πού λέγεται μετάνοια καί ἐξομολόγηση»287. Στήν ἐξομολόγηση αἰσθάνεται ὁ ἄνθρωπος τήν συνδιαλλαγή μέ τόν Θεό, ἀπαλλάσσεται ἀπό τήν ἐνοχή γιά τίς ἁμαρτίες του, γεμίζει μέ χαρά. «Αὐτό τό μυστήριο εἶναι ἡ προσφορά τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο»288. Καταλαβαίνουμε πόσο ὁ Θεός μᾶς ἀγαπάει, μελετώντας αὐτό τό μυστήριο. Γιά τόν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ δέν ὑπάρχουν ἀδιέξοδα καί καταθλιπτικές καταστάσεις, διότι ὑπάρχει ὁ Πνευματικός, πού –μέ τήν ἐξουσία τήν ὁποία ἔχει λάβει ἀπό τόν Θεό τοῦ «δεσμεῖν καί λύειν»- συγχωρεῖ τά πάντα καί καθοδηγεῖ. Χωρίς μετάνοια δέν μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά ζήσει ἀληθινά τήν ὄντως Ζωή, δέν μπορεῖ νά εὐαρεστήσει στόν Θεό. Ἡ μετάνοια ἡ ἀληθινή εἶναι αὐτήν πού λεπταίνει τήν ψυχή καί τήν ἁγιάζει. Ἐπισήμαινε ὁ Γέροντας ὅτι ἄν ἁμαρτήσει ὁ ἄνθρωπος, «ἄν στραπατσαρισθεῖ ἡ ψυχή καί γίνει ἀνάξια τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ, διακόπτει ὁ Χριστός τίς σχέσεις»289. «Μέ τήν ἐξομολόγηση», ἔλεγε, «γίνεται ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη, ἡ ἀπονέκρωση»290. Σύμφωνα μέ ὅλους τούς Ἁγίους Πατέρες, ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη γίνεται ὄχι μέ τήν ἀνθρώπινη προσπάθεια καί σπουδή μόνο, ἀλλά κυρίως μέ τήν μυστηριακή ζωή καί μάλιστα μέ τήν ἀδιάλειπτη μετάνοια-ἐξομολόγηση. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς προέτρεπε τούς ἀνθρώπους: «Καί ἄν ἡμπορεῖτε νά ἐξομολογᾶσθε κάθε ἡμέραν, καλόν καί ἅγιον εἶναι. Εἰδέ καί δέν ἡμπορεῖτε καθ' ἡμέραν, ἄς εἶναι μία φορά τήν ἑβδομάδα καί μία φορά τόν μῆνα ἤ τό ὀλιγώτερον τέσσαρες φορές τόν χρόνον»291. Μέ τήν ἐξομολόγηση ἀποφεύγεται ἐπίσης καί ἡ ἀπώθηση τῶν ἁμαρτημάτων στό βάθος τῆς ψυχῆς καί ἡ ἐσωτερική, ὕπουλη φθορά ἀπό αὐτά. Ἄν ἤδη αὐτό ἔχει συμβεῖ ἡ γενική ἐξομολόγηση καί ἡ πνευματική ζωή τά ἐξαλείφουν. Σημειώνει πνευματικό παιδί τοῦ Γέροντα Πορφύριου: «Μία κυρία θυμήθηκε καὶ μοῦ ἀνέφερε τὰ ἑξῆς: Κάποτε ὁ γέροντάς μοῦ εἶπε: «Πολλὲς ἀπὸ σᾶς τὶς γυναῖκες, ὅ,τι κατεστραμμένο καὶ ἄχρηστο ἔχετε, παλιὰ καὶ τρύπια κατσαρολικά, ἔπιπλα, παπούτσια καὶ ἄλλα φθαρμένα πράγματα, πᾶτε καὶ τὰ πετᾶτε σὲ κάποια ἀπόμερη ἀποθήκη σας, κλειδώνετε τὴν πόρτα καὶ ἡσυχάζετε. Δὲν ξέρετε ὅμως, ὅτι θὰ ἔρθει 287Β ίος κα ί Λ όγοι , Ζ΄, σελ. 367. 288Ὅ . π . , σελ. 367. 289Ὅ . π . , σελ. 235 290Ὅ . π . , σελ. 285. 291Δ ιδαχ ή Γ ΄ 173-4, ἔκδ. Ἰω. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, Δ ιδαχ έ ς, Ἀθήνα 1979, σ. 231. 135

στιγμή, ποὺ αὐτὸ τὸ παλιατζίδικό σας θὰ τὸ βροῦν καὶ θὰ ἐκτεθεῖτε».Ἔμεινα ἔκπληκτος ἀπὸ τὰ λόγια του Γέροντα. Ἦταν σαφὴς ὁ συμβολισμός, ὁ ἀναφερόμενος στὰ ἁμαρτήματά μας, ποὺ δὲν ἐξαλείψαμε μὲ τὴ μετάνοια καὶ τὴν ἐξομολόγησή μας, ἀλλὰ τὰ πετάξαμε βιαστικὰ στὴν ἀποθήκη τῆς λήθης, γιὰ νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τὴν ἐνοχλητικὴ παρουσία τους, καὶ ποὺ θὰ τὰ «βρεῖ» ὁ Θεός, γιὰ νὰ τὰ ἐπαναφέρει στὴ μνήμη μας, «ἐν ἡμέρα κρίσεως». Ἤδη τὰ γνωρίζει, ἐνῶ ἐμεῖς τὰ ἀγνοοῦμε»292. Ὅταν ἀπωθοῦμε τίς ἁμαρτίες μας, αὐτές κάποτε θά μᾶς ἐκθέσουν, θά μᾶς ἐκδικηθοῦν. Τό δημόσιο «ρεζίλεμα» θά γίνει κατά τήν Β΄ Παρουσία τοῦ Κυρίου, ὅπου θά φανερωθοῦν ὅλα τά κεκρυμμένα. Γι’ αυτό, ἄς φροντίσουμε ἀπό τώρα νά ἀδειάσουμε τό «παλιατζίδικό» μας ὥστε νά μήν ἔχει τίποτε νά βρεῖ ὁ «ἀντίδικος ἡμῶν διάβολος» κατά τήν ἡμέρα τῆς Κρίσεως γιά τό ὁποῖο θά μπορεῖ νά μᾶς κατηγορήσει μπροστά στόν Θεό. Μέ τήν ἐξομολόγηση «κόβονται» τά δικαιώματα τοῦ διαβόλου καί ὁ ἄνθρωπος ἀπαλλάσσεται ἀπό τό καταθλιπτικό βάρος τῆς ἁμαρτίας καί τῶν ἐνοχῶν πού αὐτή δημιουργεῖ. «Νά πᾶνε τουλάχιστον οἱ ἄνθρωποι», ἔλεγε ὁ Γέροντας Παΐσιος, «σέ ἕναν Πνευματικό νά ἐξομολογηθοῦν, νά φύγει ἡ δαιμονική ἐπίδραση, γιά νά μποροῦν νά σκέφτονται λιγάκι. Τώρα δέν μποροῦν, οὔτε νά σκεφτοῦν ἀπό τήν δαιμονική ἐπίδραση. Ἡ μετάνοια, ἡ ἐξομολόγηση, κόβει τό δικαίωμα τοῦ διαβόλου»293. Ὅταν ἐξομολογούμαστε μία ἁμαρτία δέν πρέπει νά τήν ξαναθυμόμαστε μέ λεπτομέρειες. Πρέπει ὅμως γενικά νά θυμόμαστε ὁ καθένας ὅτι: «εἶμαι ὁ πιό ἁμαρτωλός ἄνθρωπος στόν κόσμο». 20δ) Ἡ μή ἐνθύμηση τῶν ἤδη ἐξομολογημένων ἁμαρτημάτων. Δέν πρέπει, δίδασκε ὁ μακαριστός καί πάντοτε ἐξομολογούμενος Γέροντας Πορφύριος, νά ξαναθυμόμαστε τίς ἁμαρτίες πού ἐξομολογηθήκαμε. «Ἡ ἀνάμνηση τῶν ἁμαρτιῶν κάνει κακό»294. Μέ τήν ἐξομολόγηση συγχωροῦνται οἱ ἁμαρτίες. Ὅταν κανείς ἐξομολογηθεῖ σωστά μέ εἰλικρίνεια, χωρίς νά κρύψει τίποτε, εἶναι περισσότερο ἀπό βέβαιο ὅτι πῆρε τήν ἄφεση ἀπό τόν Θεό. Ἄν ἀφήσει τόν πονηρό νά τόν ταράσσει μέ τήν σκέψη: «Ἄραγε συγχωρήθηκα;» καί 292Κον τ ά στ ό Γ έ ρ ον τ α Π ορ φύρ ιο , σελ. 255. 293Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο: Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Α΄: Μέ πόνο καί ἀγάπη γ ιά τόν σύγχ ρονο ἄνθ ρωπ ο, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2001, σελ. 53-54. 294Β ίος κα ί Λ όγοι, Ζ΄ , σελ. 372. 136

ξαναθυμᾶται τίς ἐξομολογημένες ἁμαρτίες του, σάν νά μήν εἶναι ἀκόμη συγχωρημένες, τότε αὐτό εἶναι ἀπιστία στό μυστήριο. Εἶναι παγίδα τοῦ πονηροῦ, γιά νά μᾶς κρατεῖ σέ ταραχή καί νά μᾶς ρίξει στήν ἀκηδία καί τήν ἀπελπισία. Ἡ ὑπερβολική λύπη γιά τά λάθη τοῦ παρελθόντος εἶναι δαιμονική παγίδα. «Δέν εἶναι ὑγιές», παρατηρεῖ ὁ π. Πορφύριος, «νά λυπᾶται κανείς ὑπερβολικά γιά τίς ἀμαρτίες του καί νά ἐπαναστατεῖ ἐναντίον τοῦ κακοῦ ἑαυτοῦ του φτάνοντας μέχρι τήν ἀπελπισία»295. Ὑπάρχουν κάποιοι πού ταπεινολογοῦν καί οἰκτίρουν τόν ἑαυτό τους γυρίζοντας στό παρελθόν, ἀπελπιζόμενοι. Αὐτοί δυστυχῶς δέν μετανοοῦν. Αὐτοεξευτελίζονται, ψευτοταπεινώνονται, μεταμελοῦνται, ἀλλά δέν διορθώνονται. Βιώνουν ἕνα αἴσθημα κατωτερότητος, πού δέν εἶναι τίποτε περισσότερο ἀπό πληγωμένος ἐγωισμός. «Σημασία ἔχει», ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «τί θά κάνουμε τώρα, ἀπ’ αὐτήν τήν στιγμή κι ἔπειτα»296. Δέν πρέπει νά γυρίζουμε πίσω καί νά ἀσχολούμαστε μέ τό τί δέν κάναμε στό παρελθόν. 20ε) ἩἘξομολόγηση μέ θάρρος, ἀπομακρύνοντας τήν δαιμονική ντροπή. Ὅλοι οἱ Ἅγιοι μᾶς προτρέπουν νά ἐξομολογούμαστε χωρίς ντροπή. «Δὲν εἶναι ντροπὴ», διδάσκει ὁ Χρυσορρήμων «τὸ νὰ κατηγορεῖς τὰ ἁμαρτήματα, ἀλλὰ δικαιοσύνη καὶ ἀρετή· ἐὰν δὲν ἦταν δικαιοσύνη καὶ ἀρετὴ δὲν θὰ ἔδινε γι’ αὐτὴν ὁ Θεὸς ἀμοιβή. Τὸ ὅτι πράγματι ἔχει ἀμοιβὲς ἡ ἐξομολόγηση, ἄκουσε τί λέγει· «Λέγε πρῶτος ἐσὺ τὰ ἁμαρτήματά σου γιὰ νὰ δικαιωθεῖς». Ποιὸς ντρέπεται νὰ πράξει κάτι ἀπὸ τὸ ὁποῖο θὰ γίνει δίκαιος; Ποιὸς ντρέπεται νὰ ὁμολογήσει τὰ ἁμαρτήματα, γιὰ νὰ ἀπαλλάξει τὸν ἑαυτόν του ἀπὸ τὰ ἁμαρτήματα; Μήπως σὲ προτρέπει νὰ τὰ ὁμολογήσεις γιὰ νὰ σὲ τιμωρήσει; Ὄχι βέβαια γιὰ νὰ τιμωρήσει, ἀλλὰ γιὰ νὰ συγχωρήσει. Στὰ κοσμικὰ δικαστήρια συμβαίνει νὰ ἐπέρχεται ἡ τιμωρία μετὰ τὴν ὁμολογία τῆς ἔνοχης. Γιὰ τοῦτο καὶ ὁ ψαλμὸς ὑποπτευόμενος ἀκριβῶς αὐτό, μὴ τυχὸν δηλαδὴ φοβούμενος κανεὶς τιμωρία μετὰ τὴν ἐξομολόγηση ἀρνηθεῖ νὰ ἐξομολογηθεῖ τὰ ἁμαρτήματά του, λέγει· «ἐξομολογηθεῖτε στὸν Κύριο τὰ ἁμαρτήματά σας, διότι εἶναι ἀγαθός, διότι τὸ ἔλεος Αὐτοῦ μένει εἰς τὸν αἰώνα». Μήπως δὲν γνωρίζει τὰ ἁμαρτήματά σου, ἐὰν ἐσὺ δὲν τὰ ὁμολογήσεις; Λοιπὸν τί περισσότερο γίνεται σὲ σένα ὅταν δὲν τὰ ὁμολογεῖς; Μήπως μπορεῖς νὰ διαφύγεις τὴν προσοχή Του; Καὶ ἂν ἀκόμα δὲν τὰ πεῖς ἐσύ, Ἐκεῖνος τὰ εἶδε· ἂν ὅμως τὰ 295Β ίος κα ί Λ όγοι, Ζ΄ , σελ. 372. 296Β ίος κα ί Λ όγοι, Ζ΄ , σελ. 373. 137

πεῖς ἐσὺ, Ἐκεῖνος τὰ λησμονεῖ. Διότι λέγει· «Ἰδοὺ ἐγὼ εἶμαι ὁ Θεὸς ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἀπὸ ἀγάπη ἐξαλείφω τὶς ἁμαρτίες σου, καὶ δὲν τὶς ἐνθυμοῦμαι». Βλέπεις; «Ἐγὼ δὲν θὰ τὶς ἐνθυμηθῶ» λέγει· διότι τοῦτο εἶναι ἴδιον της φιλανθρωπίας· σὺ νὰ τὶς θυμηθεῖς γιὰ νὰ σοῦ γίνει ἀφορμὴ σωφρονισμοῦ»297. Ὁ Γέροντας Πορφύριος βίωνε τήν μετάνοια καί τήν ἐξομολόγηση χωρίς ντροπή. Προσέτρεχε μέ θάρρος, ἔπειτα ἀπό κάθε πτώση του, στόν Χριστό (ἐξομολογούμενος στόν Πνευματικό του), διότι τόν ἔνιωθε σάν φίλο του. Τό τόνιζε, ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ὁ φίλος μας. «Σάν φίλο νά Τόν ἀτενίζομε καί νά Τόν πλησιάζομε»298. Ἡ ἁμαρτία δέν πρέπει νά μᾶς χωρίζει ἀπό τόν Θεό. Ἀντίθετα θά πρέπει νά προστρέχουμε μέ παρρησία, μέ οἰκειότητα, μέ ἐμπιστοσύνη. Δέν πρέπει νά «αἰσθανόμαστε ξένοι καί χωρισμένοι ἀπ' Αὐτόν, οὔτε ὅταν ἁμαρτάνομε»299. Θά πρέπει νά ἀπομακρύνουμε τήν δαιμονική ντροπή καί νά ἐξομολογούμαστε ὅλες τίς ἁμαρτίες μας μέ πᾶσα εἰλικρίνεια. «Ντρέπεσαι καὶ κοκκινίζεις», λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομο,ς «νὰ ὁμολογήσεις τὶς ἁμαρτίες σου; Καὶ ἂν ἀκόμα ἔπρεπε νὰ τὶς ὁμολογεῖς μπροστὰ στοὺς ἀνθρώπους καὶ νὰ ἐξευτελίζεσαι, οὔτε τότε ἔπρεπε νὰ ντρέπεσαι· διότι ντροπὴ καὶ αἰσχύνη εἶναι τὸ νὰ ἁμαρτάνεις καὶ ὄχι τὸ νὰ ὁμολογεῖς τὶς ἁμαρτίες σου»300. 297Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, No n esse a d gra ti a m co nci o na ndum Vol 50, pg 658, ln 37t, Ὁμιλία «Ὅ τι ἐ πικίνδυνον κα ὶ τοῖς λέ γου σι, κ α ὶ τοῖς ἀκ ούουσ ι τ ὸ πρ ὸς χ άριν δημηγορεῖν, καὶ ὅτι χρήσιμον καὶ δικαιοσύνη μεγίστη τὸ κατηγορεῖν τῶν οἰκε ίων ἁμ αρτημ άτων .» Αἰσχύνῃ ὁμολογῆσαι ἁμαρτήματα; αἰσχύνου πρᾶξαι ἁμαρτήματα. Ἡμεῖς δὲ ὅταν αὐτὰ πράττωμεν, ἰταμῶς καὶ ἀναισχύντως τολμῶμεν· ὅταν δὲ ὁμολογῆσαι δέῃ, τότε αἰσχυνόμεθα καὶ ὀκνοῦμεν, δέον μετὰ προθυμίας τοῦτο ποιεῖν. Οὐ γάρ ἐστιν αἰσχύνη κατηγορεῖν ἁμαρτημάτων, ἀλλὰ δικαιοσύνη καὶ ἀρετή· εἰ μὴ δικαιοσύνη καὶ ἀρετὴ ἦν, οὐκ ἂν μισθὸν ἔθηκεν αὐτῇ ὁ Θεός. Ὅτι γὰρ μισθοὺς ἔχει ἡ ἐξομολόγησις, ἄκουσον τί φησι· Λέγε σὺ τὰς ἀνομίας σου πρῶτος, ἵνα δικαιωθῇς. Τίς αἰσχύνεται ἔργον, ἀφ' οὗ γίνεται δίκαιος; τίς αἰσχύνεται ὁμολογῆσαι ἁμαρτήματα, ἵνα λύσῃ ἁμαρτήματα; Μὴ γὰρ διὰ τοῦτο κελεύει ὁμολογῆσαι, ἵνα κολάσῃ; οὐχ ἵνα κολάσῃ, ἀλλ' ἵνα συγχωρήσῃ. δʹ. Ἐπὶ γὰρ τῶν ἔξω δικαστηρίων μετὰ τὴν ὁμολογίαν κόλασις. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ ψαλμὸς αὐτὸ τοῦτο ὑφορώμενος, μή τις δεδοικὼς κόλασιν μετὰ τὴν ἐξομολόγησιν, ἀρνήσηται τὰ ἁμαρτήματα, φησίν· Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ, ὅτι χρηστὸς, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ. Μὴ γὰρ οὐκ οἶδε τὰ ἁμαρτήματά σου, ἐὰν μὴ σὺ ὁμολογήσῃς; Τί οὖν σοι γίνεται πλέον ἐκ τοῦ μὴ ὁμολογεῖν; μὴ γὰρ δύνασαι λαθεῖν; Κἂν μὴ εἴπῃς, Ἐκεῖνος εἶδεν· ἂν δὲ σὺ εἴπῃς, Ἐκεῖνος ἐπιλανθάνεται. Ἰδοὺ γὰρ ἐγὼ Θεός εἰμι ἐξαλείφων τὰς ἀνομίας σου, καὶ οὐ μὴ μνησθῶ. Ὁρᾷς; Ἐγὼ οὐ μὴ μνησθῶ, φησί· φιλανθρωπίας γὰρ τοῦτο· σὺ δὲ μνήσθητι, ἵνα σωφρονισμοῦ λάβῃς ὑπόθεσιν». 298Β ίος κα ί Λ όγοι, Ζ΄ , σελ. 228. 299Β ίος κα ί Λ όγοι, Ζ΄ , σελ. 229. 300Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Non esse ad gratiam concionandum Vol 50, pg 653, ln 16t, Ὁμιλία «Ὅ τι ἐ πικίνδυνον κα ὶ τοῖς λέ γου σι, κ α ὶ τοῖς ἀκ ούουσ ι τ ὸ πρ ὸς χ άριν δημηγορεῖν, καὶ ὅτι χρήσιμον καὶ δικαιοσύνη μεγίστη τὸ κατηγορεῖν τῶν οἰκε ίων ἁμ αρτημ άτων.»: « Ἀλλ' αἰσχύνῃ καὶ ἐρυθριᾷς τὰ ἁμαρτήματα ἐξειπεῖν; 138

Ὁ διάβολος μᾶς παίρνει τήν ντροπή ὅταν ἁμαρτάνουμε καί μᾶς τήν ξαναφέρνει ὅταν πρόκειται νά ἐξομολογηθοῦμε. Μᾶς ὑποβάλλει τήν ἀπόγνωση γιά τήν σωτηρία μας καί τήν ἰδέα ὅτι «πλέον δέν ὑπάρχει γιά μᾶς μετάνοια». Θά πρέπει ὅμως νά γνωρίζουμε ὅτι ὁ Θεός, σάν στοργικός Πατέρας, συνεχίζει νά μᾶς ἀγαπᾶ, παρ’ ὅλες τίς μέχρι τώρα πτώσεις μας. 20στ) Ποτέ ἀπόγνωση! Ὁ Θεός μᾶς ἀγαπᾶ πάντοτε ἄπειρα. Ὁ Θεός δέν ἀλλάζει ποτέ διαθέσεις ἀπέναντί μας. Ἐμεῖς ἀλλάζουμε. Ἐκεῖνος δέν παύει ποτέ νά μᾶς ἀγαπάει ὅ,τι καί ἄν Τοῦ κάνουμε. Εἶναι αἱρετική ἡ θεολογία πού θέλει τόν Θεό καλό ὅταν ἐμεῖς εἴμαστε καλοί καί κακό ὅταν ἐμεῖς ἁμαρτάνουμε. Ὁ Χριστός ὅμως εἶναι πάντα ἀναλλοίωτος καί «ἀποκαλεῖται», παρατηρεῖ ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, «ἐπανειλημμένως μέσα στὶς εὐχὲς καὶ στὰ τροπάρια τῆς Ἐκκλησίας ὡς ὁ «ἰατρὸς τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων ἡμῶν»301. Ὁ Χριστός εἶναι πάντοτε ἀγαθός καί προσπαθεῖ ὡς ἰατρός νά θεραπεύσει τόν ἄνθρωπο, ὄχι νά τόν τιμωρήσει ἤ νά τόν τρομοκρατήσει. Ἡ κακή ἀντίληψη γιά ἕναν Θεό πού ἀλλάζει μᾶς ἦρθε ἀπό τήν Δύση καί ἐμπνέει ἕναν ἄκαρπο φόβο στόν ἄνθρωπο. «Ἂν ψάξετε στὴν Παπικὴ ἢ στὴν Προτεσταντικὴ παράδοσι», διδάσκει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, «αὐτὴ ἡ ἐπωνυμία γιὰ τὸν Χριστό, ὡς ἰατρό, δὲν ὑπάρχει πουθενά! Ὁ Χριστὸς μόνο στὴν Ὀρθόδοξη παράδοσι ἀποκαλεῖται ἰατρός. Γιατί ὅμως αὐτὴ ἡ παράδοσις ἔσβησε ἀπὸ τοὺς Παπικοὺς καὶ τοὺς Προτεστάντες καί ὅταν τοὺς μιλᾶμε γιὰ θεραπευτικὴ ἀγωγή ξαφνιάζονται; Διότι ἡ ἀνάγκη τῆς καθάρσεως καὶ τοῦ φωτισμοῦ, ἡ ἀνάγκη τῆς ἐσωτερικῆς ἀλλαγῆς ἔφυγε ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους αὐτοὺς στὴν δική τους Θεολογία. Γι’ αὐτοὺς ἐκεῖνος ποὺ ἀλλάζει δὲν εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἀλλὰ ὁ Θεός! Ὁ ἄνθρωπος γι’ αὐτοὺς δὲν ἀλλάζει. Τὸ μόνο πράγμα ποὺ κάνει ὁ ἄνθρωπος γι’ αὐτοὺς εἶναι ὅτι γίνεται καλὸ παιδί. Καὶ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ κακὸ παιδὶ ποὺ ἦταν γίνη καλὸ παιδί, τότε ὁ Θεὸς τὸν ἀγαπᾶ. Διαφορετικά, τὸν ἀποστρέφεται! Ἂν παραμένη ἢ γίνεται κακὸ παιδί, τότε ὁ Θεὸς δὲν τὸν ἀγαπᾶ! Δηλαδή, ἂν ὁ ἄνθρωπος γίνη καλὸ παιδί, τότε ἀλλάζει καὶ ὁ Θεὸς καὶ γίνεται καλός. Καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ δὲν τὸν ἀγαποῦσε, τώρα τὸν ἀγαπᾶ ! Ὅταν ὁ ἄνθρωπος γίνεται κακὸ παιδί, ὁ Θεὸς θυμώνει καί ὅταν ὁ ἄνθρωπος γίνεται καλὸ παιδί, ὁ Θεὸς χαίρεται! Αὐτὸ δυστυχῶς γίνεται στὴν Εὐρώπη. Μάλιστα μὲν εἰ καὶ ἐπ' ἀνθρώπων ἔδει ταῦτα λέγειν καὶ ἐκπομπεύειν, οὐδὲ οὕτως αἰσχύνεσθαι ἔδει· αἰσχύνη γὰρ τὸ ἁμαρτάνειν, οὐ τὸ ὁμολογῆσαι τὰ ἁμαρτηθέντα». 301Π. Ἰωάννου Ρωμανίδου, Π ατερική Θε ολο γία, Ἐπιμέλεια – σχόλια: Μοναχοῦ Δαμασκηνοῦ Ἁγιορείτου, Ἐκδόσεις ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ, Θεσσαλονίκη 2004. 139

Ἀλλὰ τὸ κακὸ εἶναι ὅτι αὐτὸ δὲν γίνεται μόνο στὴν Εὐρώπη, ἀλλὰ γίνεται καὶ στὴν Ἑλλάδα καὶ σὲ πολλοὺς μέσα στὴν Ἐκκλησία αὐτὸ τὸ πνεῦμα ἐπικρατεῖ. Ἔχει καταντήσει νὰ εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία μία θρησκεία, ποὺ ὁ Θεὸς ἀλλάζει διαθέσεις! Ὅταν ὁ ἄνθρωπος εἶναι καλός, ὁ Θεὸς τὸν ἀγαπάει. Καὶ, ὅταν εἶναι κακός, ὁ Θεὸς δὲν τὸν ἀγαπάει. Ὁ Θεὸς δηλαδὴ τιμωρεῖ καὶ βραβεύει!»302. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ἀκριβῶς τό ἀντίθετο: Ὁ Θεός μᾶς ἀγαπάει πάντα. «Ἔχομε ἐξασφαλίσει τήν ἀγάπη Του κι ὅπως καί νά φερθοῦμε», δίδασκε ὁ σεβαστός Γέροντας Πορφύριος, «ξέρομε ὅτι μᾶς ἀγαπάει»303. Ὅταν ἁμαρτάνουμε, νά μήν διστάζουμε, ἀλλά νά προσερχόμαστε λέγοντας: «Κύριε, τό ἔκανα, ἔπεσα, συγχώρεσέ με»304. Αὐτό τό θάρρος θά βασίζεται στό διαρκές καί ἀναφαίρετο αἴσθημα ὅτι ὁ Θεός μᾶς δέχεται καί μᾶς ἀγκαλιάζει τρυφερά ὅπως ὁ Πατέρας τόν ἄσωτο. Δέν εἶναι μία κατάργηση τοῦ σεβασμοῦ μας πρός τόν Θεό, ἀλλά ἡ βεβαιότητα τῆς ἀγάπης, τήν ὁποῖα τίποτα δέν εἶναι ἱκανό νά καταστρέψει, σύμφωνα μέ τό Ἀποστολικό: «Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπό τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλίψις ἤ στενοχωρία... πέπεισμαι γάρ ὅτι οὔτε θάνατος, οὔτε ζωή... οὔτε ὕψωμα, οὔτε βάθος... δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπό τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ, τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν»305. Ὁ Χριστός μᾶς ἀγαπάει πάντα καί «εἶναι τό πᾶν»306. Αὐτά τά λόγια τοῦ Γέροντα θυμίζουν ἐκεῖνα τά λόγια τοῦ μεγάλου Πατέρα τῆς Ἐκκλησίας Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, πού τά βάζει στό στόμα τοῦ Χριστοῦ. Λέγει ὁ Κύριος, ἀπευθυνόμενος πρὸς ἡμᾶς, διά τοῦ Χρυσορρήμονος: «Ἐγώ πατέρας, ἐγώ ἀδελφός, ἐγώ σπίτι, ἐγώ τροφή, ἐγώ ἱμάτιο, ἐγώ ρίζα, ἐγώ θεμέλιο, ὅ,τι θέλεις ἐγώ· τίποτε νά μή σοῦ λείψει· Ἐγώ καί θά ὑπηρετήσω· γιατί ἦλθα γιά νά διακονήσω, ὄχι νά διακονηθῶ· Ἐγώ καί φίλος καί μέλος καί κεφαλή καί ἀδελφός καί ἀδελφή καί μητέρα, ὅλα ἐγώ· μόνο νά εἶσαι δικός μου. Ἐγώ φτωχός γιά σένα· καί ἀλήτης γιά σένα· σέ σταυρό γιά σένα· σέ τάφο γιά σένα· πάνω γιά σένα παρακαλῶ τόν Πατέρα, κάτω γιά σένα ἦλθα πρεσβευτής ἀπό τόν Πατέρα. Εἶσαι τά πάντα γιά μένα, καί ἀδελφός καί συγκληρονόμος καί φίλος καί μέλος. Τί πιό πολύ θέλεις; Γιατί ἀποστρέφεσαι Αὐτόν πού σέ ἀγαπᾶ; Γιατί βασανίζεσαι μέ τόν κόσμο; Γιατί ἀντλεῖς σέ τρύπιο πιθάρι;»307 302Ὅ . π. 303Β ίος κα ί Λ όγοι , Ζ΄,σελ. 229. 304Ὅ . π . , σελ. 229. 305Ρ ωμ . 8, 35· 38-39. 306Β ίος κα ί Λ όγοι , Ζ΄,σελ. 219. 307Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου, T LG, Work #152 58.700.33-44. «Ἐγὼ πατὴρ͵ ἐγὼ ἀδελφὸς͵ ἐγὼ νυμφίος͵ ἐγὼ οἰκία͵ ἐγὼ τροφὴ͵ ἐγὼ ἱμάτιον͵ ἐγὼ ῥίζα͵ ἐγὼ θεμέλιος͵ πᾶν ὅπερ ἂν θέλῃς ἐγώ· μηδενὸς ἐν χρείᾳ καταστῇς. Ἐγὼ καὶ δουλεύσω· ἦλθον γὰρ διακονῆσαι͵ οὐ διακονηθῆναι. Ἐγὼ καὶ φίλος͵ καὶ μέλος͵ καὶ κεφαλὴ͵ καὶ ἀδελφὸς͵ καὶ ἀδελφὴ͵ καὶ 140

Ὑπάρχει Κάποιος, πού ἔχει πεθάνει γιά μᾶς, πού μᾶς ἀγαπάει ἄπειρα. Αὐτός ὁ Κάποιος δέν εἶναι οὔτε ὁ Πατέρας μας οὔτε ἡ μητέρα μας οὔτε ὁ ἀδελφός μας οὔτε ἡ ἀδελφή μας οὔτε κάποιος ἄλλος συγγενής ἤ φίλος μας, ἀλλά ὁ Εἶς τῆς Τριάδος. Πῶς λοιπόν δικαιολογεῖται νά ντρεπόμασθε νά πᾶμε κοντά Του; Πῶς νά μήν Τόν βλέπομε σάν τόν κατ' ἐξοχήν Φίλο μας. «Εἴμαστε τό Πᾶν γι' Αὐτόν». Τί ἄλλη μεγαλύτερη παρηγοριά μποροῦμε νά ποθήσουμε γιά τόν ἑαυτό μας; Πῶς μποροῦμε νά νιώθουμε μόνοι, «πεταμένοι μέσα στό κρύο, ἀφιλόξενο καί ἀπρόσωπο σύμπαν»308, μελαγχολικοί, ἐγκαταλελειμμένοι, ὀρφανοί, χωρίς πατέρα; Ὁ Γέροντας Πορφύριος ζοῦσε αὐτήν τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, γι’ αὐτό καί διακήρυσσε: «Ἔτσι πρέπει νά βλέπουμε τόν Χριστό. Εἶναι φίλος μας, εἶναι ἀδελφός μας, εἶναι ὅ,τι καλό καί ὡραῖο. Εἶναι τό πᾶν. Εἶναι φίλος καί τό φωνάζει: ‘’Σᾶς ἔχω φίλους, βρέ, δέν τό καταλαβαίνετε; Εἴμαστε ἀδέλφια. Ἐγώ, βρέ, δέ βαστάω τήν κόλαση στό χέρι, δέ σᾶς φοβερίζω, σᾶς ἀγαπάω. Σᾶς θέλω νά χαίρεστε μαζί μου τήν ζωή’’. Ἔτσι εἶναι ὁ Χριστός. Δέν εἶναι κατήφεια, οὔτε μελαγχολία, οὔτε ἐνδοστρέφεια. Ὁ Χριστός εἶναι τό πᾶν. Εἶναι ἡ χαρά, εἶναι τό φῶς το ἀληθινό, πού κάνει τόν ἄνθρωπο νά πετάει, νά βλέπει ὅλα, νά βλέπει ὅλους, νά πονάει γιά ὅλους, νά θέλει ὅλους μαζί Του, ὅλους κοντά Του. Ἀγαπήσατε τόν Χριστό καί μηδέν προτιμῆστε τῆς ἀγάπης Αὐτοῦ»309. 20ζ) Γενική ἐξομολόγηση: «Ἡ Θεία Ψυχανάλυση» Τό μυστήριο τῆς Μετανοίας εἶναι τό μυστήριο τῆς ἀληθινῆς ψυχο- θεραπείας. Ὁ μετανοῶν αὐτομέμφεται, αὐτοκατηγορεῖται, ταπεινώνεται ὁπότε ἑλκύει τήν Θεία Χάρη. Ἡ κορύφωση τῆς μετάνοιας εἶναι ἡ ἐξομολόγηση σέ Πνευματικό Ὁδηγό ὅλης μας τῆς ζωῆς. Ἡ προσοχή μετά τήν ἐξομολόγηση ὥστε νά μήν ἐπαναλάβουμε τά λάθη τοῦ παρελθόντος καί ἡ προσπάθεια νά πράξουμε τά ἀντίθετα καλά καί σωστά ὁλοκληρώνει τήν ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Ἡ ἐξομολόγηση ὅλης μας τῆς ζωῆς, καλό εἶναι νά ἐπαναλαμβάνεται ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν. Ἡ γενική αὐτήν ἐξομολόγηση, δίδασκε ὁ πολυχαρισματοῦχος καί σοφός Γέροντας Πορφύριος, θεραπεύει τόν ἄνθρωπο ὄχι μόνο ἀπό τίς βλάβες τῶν προσωπικῶν του μήτηρ͵ πάντα ἐγώ· μόνον οἰκείως ἔχε πρὸς ἐμέ. Ἐγὼ πένης διὰ σέ· καὶ ἀλήτης διὰ σέ· ἐπὶ σταυροῦ διὰ σὲ͵ ἐπὶ τάφου διὰ σέ· ἄνω ὑπὲρ σοῦ ἐντυγχάνω τῷ Πατρὶ͵ κάτω ὑπὲρ σοῦ πρεσβευτὴς παραγέγονα παρὰ τοῦ Πατρός. Πάντα μοι σὺ͵ καὶ ἀδελφὸς͵ καὶ συγκληρονόμος͵ καὶ φίλος͵ καὶ μέλος. Τί πλέον θέλεις; τί τὸν φιλοῦντα ἀποστρέφῃ; τί τῷ κόσμῳ κάμνεις; τί εἰς πίθον ἀντλεῖς τετρημένον;». 308Ὅπως λένε κάποιοι ἄθεοι. 309Γ. Σ. Κρουσταλάκη, Ὁ Γ έ ρων Π ορφύριος, ἐκδ. Ἰχνηλασία, Ἀθήνα 1997, σελ. 51. 141

ἁμαρτιῶν ἀλλά καί ἀπό τά ποικίλα ψυχολογικά τραύματα καθώς καί ἀπό τά βιώματα τῶν προγόνων του. Αὐτήν ἡ σπουδαία λειτουργία τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης (δηλ. ἡ θεραπεία τῶν ψυχολογικῶν τραυμάτων τοῦ ἀνθρώπου), μᾶς ἀποκαλύφθηκε ἀπό τόν Γέροντα. Διηγεῖται πνευματικό του παιδί: «Ὁ Γέροντας ἔβλεπε μέσα στήν ψυχή τῶν ἀνθρώπων ὅ,τι τοῦ ἀποκάλυπτε ὁ Θεός. Γιά ἕναν γνωστό μου, μοῦ εἶπε: «Βλέπω μέσα στήν ψυχή του, ὄχι πολύ καθαρά, ἕνα κακό πρᾶγμα. Εἶναι τραῦμα· εἶναι παλιό, εἶναι δαιμονικό. Δέν ξέρω τί ἀκριβῶς εἶναι αὐτό. Μπορεῖ ὁ Θεός νά μοῦ τό φανερώσει ἀργότερα». Καί μετά ἀπό μερικές ἑβδομάδες: «Αὐτό τό κακό πρᾶγμα, πού εἶδα στήν ψυχή του, μπορεῖ νά φύγει, ἀλλά μόνο ἄν ἐκεῖνος ἁγιασθεῖ. Μέ τήν ἁγιότητα ἀλλάζει ὁ ἄνθρωπος. Ὅσο ἁμαρτωλός κι ἄν εἶναι, φεύγουν τά ψυχικά τραύματα. Σήμερα οἱ γιατροί τά λένε ψυχασθένειες, ἐνῶ στήν πραγματικότητα εἶναι δαιμονική ἐπίδραση καί ὀφείλεται στίς ἁμαρτίες»310. Μαζί μέ τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν του, ὁ ἄνθρωπος ὅταν ἐξομολογεῖται, μετανοεῖ καί διορθώνεται-ἐξαγιάζεται λαμβάνει τήν ἴαση ἀπό τίς πληγές, πού τοῦ προξένησε ὁ πονηρός, ὁ κόσμος καί ἡ δική του ἀμέλεια καί ραθυμία. «Δόξα τῷ ἐν Τριάδι Θεῷ» παρατηρεῖ ὁ π. Σαράντης Σαράντος, «πού θεσμοθέτησε αὐτόν τόν τρόπο συγχωρήσεως τῶν ἀνθρώπων καί ἐντάξεώς τους στήν ἁγία Ποίμνη τῆς Ἐκκλησίας μας. Δόξα τῷ ἐν Τριάδι Θεῷ, πού ἔδειξε καί ἀδιάκοπα δείχνει τό ἄμετρο ἔλεός Του καί προετοιμάζει τό φθαρτό πλάσμα του στήν αἰώνια προσωπική ἐπικοινωνία μαζί Του, ξεκινώντας ἀπό τόν λυτρωτικό διάλογο τῆς ἱερᾶς ἐξομολογήσεως. Ἄνθρωποι στιγματισμένοι μέ ἠθικά, ψυχολογικά, νευρολογικά, κοινωνικά, συζυγικά καί οἰκογενειακά ἤ ἄλλα προσωπικά προβλήματα θεραπεύονται καί προοδευτικά ἑτοιμάζονται γιά νά συμμετάσχουν στήν νέα ἀπέραντη οἰκογένεια τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν»311. Ἡ θεραπευτική ἐνέργεια τοῦ μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως ἀγκαλιάζει ὁλόκληρη τήν ψυχοσωματική ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου. «Τήν ὥρα πού τά λές στόν ἐξομολόγο» δίδασκε ὁ Γέροντας Πορφύριος, «ἔρχεται ἡ Θεία Χάρη καί σέ ἀπαλλάσει ἀπ΄ὅλα τά ἄσχημα βιώματα καί τίς πληγές καί τά ψυχικά τραύματα καί τίς 310Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, «Κοντά στον γέ ροντα Π ορφύριο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθήναι, 1995, σελ. 122. 311Ἀρχιμ. Σαράντη Σαράντου, ἐφημερίου Ἱ. Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἀμαρουσίου, Π ερί ἐξομολογήσεως,http://www.orthros.org/Greek/Keimena /K-PeriExomologisews.htm. 142

ἐνοχές, διότι, τήν ὥρα πού τά λές, ὁ ἐξομολόγος εὔχεται θερμά στόν Κύριο γιά τήν ἀπαλλαγή σου»312. Ὑπάρχουν καταστάσεις, πού ζεῖ ὁ ἄνθρωπος ἤ «συμπεριφορές» στίς ὁποῖες ὑποδουλώνεται, καί οἱ ὁποῖες ὁφείλονται σέ τραύματα τῆς ἐμβρυϊκῆς ἤ παιδικῆς του ἡλικίας. «Ὁ κάθε ἄνθρωπος ἔχει πάρει μέσα του καί τά βιώματα τῶν γονέων του καί εἰδικά τῆς μητέρας»313. Ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού «ἀκτινοβολεῖται» ἀπό τόν πνευματικό, στήν διάρκεια μιᾶς Γενικῆς Ἐξομολόγησης, ἐπουλώνει αὐτές τίς ἀνοιχτές αἱμορροοῦσες πληγές. «Ἡ Θεία Ψυχανάλυση», ὅπως ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας τήν ἀνωτέρω διαδικασία τῆς Γενικῆς ἐξομολόγησης, εἶναι αὐτή πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή ψυχοθεραπεία. Ἐξωτερικά ἡ Γενική Ἐξομολόγηση, ὅπως τήν περιγράφει ὁ Γέροντας, μοιάζει μέ τήν ψυχανάλυση. Στήν πραγματικότητα εἶναι κάτι πάρα πολύ ἀνώτερο καί ἀποτελεσματικότερο. Στήν «κοσμική ψυχανάλυση» γίνεται μία ἀναμόχλευση τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, χωρίς ὅμως δυνατότητα θεραπείας. Εἶναι μία «ἀτέλειωτη κουβέντα» πού δέν ὁδηγεῖ πουθενά, ἀλλά ἀντίθετα μπορεῖ καί νά βλάψει. Διά τῆς «κοσμικῆς ψυχανάλυσης» γίνεται καί ζημιά, ἀφοῦ, ὅταν κανείς: α) θυμᾶται τό παρελθόν καί β) ἀσχολεῖται μέ τά ὄνειρα (καί τά δύο αὐτά οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς ἀπαγορεύουν νά τά κάνουμε), δέν κάνει τίποτε ἄλλο ἀπό τό νά ἀνακατεύει τόν βοῦρκο. Σάν ἀποτέλεσμα, ἔχουμε τό θόλωμα τῆς ψυχῆς καί τήν ἀνάδοση δυσωδῶν ἀναθυμιάσεων, οἱ ὁποῖες μολύνουν ἀκόμη περισσότερο τόν ἄνθρωπο. Ἡ Γενική Ἐξομολόγηση ὅμως, ἐπειδή διοχετεύει τήν θεραπευτική Χάρη στό συνειδητό καί τό ἀσυνείδητο τοῦ ἀνθρώπου, ἐνεργεῖ σάν μία «θεία ψυχανάλυση καί ψυχοθεραπεία ἀληθινή». Ὁ π. Πορφύριος ἀναφέρει τέτοιες περιπτώσεις θεραπείας διά τῆς Γενικῆς Ἐξομολόγησης. Γιά μία κυρία πού τήν ἐξομολόγησε ἔλεγε: «Τήν παρακολουθοῦσα (τήν ὥρα πού τήν ἐξομολογοῦσε) μέσα στήν ψυχή της κι “ἔβλεπα” ὅτι πήγαινε Χάρη μέσα της, ὅπως τήνε κοίταζα ἐγώ»314. Ὁ πνευματικός, ὅταν εὔχεται, ἐκπέμπει ἀκτίνες θείας Χάρης πού θεραπεύουν τόν ἐξομολογούμενο. «Ὅλοι οἱ πνευματικοί, οἱ ἐξομολόγοι, ἔχουν αὐτήν τήν χάρη», ἔλεγε ὁ Γέροντας, «κι ὅταν εὔχονται τήν ἐκπέμπουν ὡς ἀγωγοί»315. 312Β ίος κα ί Λ όγοι Ζ΄, σελ. 370. 313Ὅ . π . , σελ. 369. 314Ὅ . π . , σελ. 371. 315Ὅ . π . , σελ. 372. 143

Συμβούλευε κάποτε πνευματικό του παιδί τά ἑξῆς: «Νά γίνεται, παιδί μου, κατά καιρούς στήν ζωή μας καί μιά γενική ἐξομολόγηση, διότι διάφορα ψυχολογικά τραύματα ἤ διάφορα σοβαρά συμβάντα μᾶς δημιουργοῦν σωματικές ἀσθένειες. Στήν ἐξομολόγηση νά μή λέμε μόνο τά ἁμαρτήματά μας ἀλλά καί τούς διάφορους λογισμούς, π.χ. φόβου, λύπης, χαρᾶς, στενοχώριας πού περνᾶμε ἀπό διάφορα γεγονότα ἤ συμβάντα, ὅπως σεισμούς, θανάτους, γάμους, ὀλιγοπιστίες κ.λπ.»316 Συμπερασματικά γιά τήν κατάθλιψη. Οἱ σύγχρονοι Χαρισματοῦχοι Γέροντες ἀλλά καί οἱ παλαιότεροι θεοφόροι Πατέρες, ὡς βαθεῖς γνῶστες τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς καί φωτισμένοι ἀπό τόν Θεό, μᾶς ἀποκάλυψαν τά μυστικά τῆς τόσο διαδεδομένης σήμερα στόν κόσμο κατάθλιψης. Αἰτία τῆς κατάθλιψης εἶναι ὁ μεγάλος ἐγωισμός. Ἡ Ἐκκλησία, καλλιεργώντας τήν ταπείνωση καί τήν ὑπακοή, μᾶς θεραπεύει Ἡ ἀσκητική καί ἡ μυστηριακή ζωή μᾶς ἀπαλάσσει ἀπό ὅλα τά πάθη καί ἀπό τήν κατάθλιψη. Ἰδιαίτερα τό Μυστήριον τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως ἐνεργεῖ στόν ἄνθρωπο τήν κάθαρση ἀπό τά πάθη καί ἑπομένως ἀπαλάσσει τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν κατάθλιψη. Χαρακτηριστικά, μάλιστα, ὁ Γέροντας ὀνόμαζε τήν Γενική ἐξομολόγηση «θεία ψυχανάλυση», διότι κατ’ ἐξοχήν δι’ αὐτῆς ὁ ἄνθρωπος θεραπεύεται ἀπ’ ὅλα τά λεγόμενα ψυχολογικά του προβλήματα καί ἀπό τήν κατάθλιψη. Ἀντί νά καταφεύγουν ἀνώφελα οἱ ἄνθρωποι στά ψυχιατρεῖα, στούς ψυχολόγους καί στούς ψυχιάτρους, οἱ ὁποῖοι ἀγνοοῦν τό τί εἶναι ἡ ψυχή –πολλές φορές δέν πιστεύουν κἄν στήν ὕπαρξή της–, θά πρέπει νά καταφεύγουν συχνά στό φιλανθρωπότατο Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Αὐτό τό Πανάγιο Μυστήριο δέν εἶναι μόνο ἀληθινή καί Θεία Ψυχανάλυση ἀλλά καί ἀληθινή Θεραπεία Ψυχῆς καί Σώματος. Ὁ ἅγιος Γεράσιμος ὁ Νέος ὁ ἐν Κεφαλληνίᾳ - προστάτης τῶν δαιμονιζομένων καί τῶν ψυχοπαθῶν. Ὁ ὅσιος Γεράσιμος ὁ Νέος ἀπό τήν Κεφαλληνία εἶναι ὁ προστάτης ἅγιος γιά τούς πάσχοντας ἀπό δαιμόνια καθώς καί γιά τούς ψυχοπαθεῖς. Εἶναι ὁ πολιοῦχος τῆς Κεφαλλονιᾶς. Γεννήθηκε στά 1509 στά Τρίκαλα τῆς Κορινθίας. Ὕστερα ἀπό πολλές περιπλανήσεις στήν Κωνσταντινούπολη, τό Ἅγιον Ὅρος, τά Ἱεροσόλυμα, τό Σινᾶ, τήν Αἴγυπτο, τήν Κρήτη καί τήν 316Ἀναστασίου Τζαβάρα, Ἀ ν α μ ν ή σ ε ι ς ἀ π ὸ τ ὸ ν γ έ ρ ο ν τ α Π ο ρ φ ύ ρ ι ο , Ἀθήνα 2001, σελ. 141. 144

Ζάκυνθο (ὅπου ἔζησε ἔξι χρόνια σέ μία σπηλιά), κατέληξε στήν Κεφαλλονιά ὅπου ἵδρυσε τό γυναικεῖο μοναστήρι Νέα Ἱερουσαλήμ καί ἀσκήτεψε ἐκεῖ μέχρι τό τέλος τῆς ζωῆς του. Ἐκοιμήθη τόν Δεκαπενταύγουστο τοῦ 1579. Στό μοναστήρι του σώζεται καί τό ἅγιο λείψανό του ἀκέραιο, ζεστό καί εὐωδιάζον. Ὁ Ἅγιος εἶναι θεραπευτής πολλῶν παθήσεων, ἀλλά κυρίως τῶν ψυχικῶν. Γιά τήν ἀκρίβεια εἶναι ἐκεῖνος πού γιατρεύει τούς δαιμονισμένους, καθώς καί τούς πάσχοντας ἀπό διάφορες ψυχικές παθήσεις. Οἱ θεραπεῖες αὐτές συχνά γίνονται μέ πέρασμα τοῦ ἱεροῦ σκηνώματος τοῦ Ἁγίου, πάνω ἀπό τούς ἀσθενεῖς, τίς ἡμέρες πού ἑορτάζει ὁ Ἅγιος (ἑορτάζει 16 Αυγούστου και 20 Ὀκτωβρίου). Ἐπιλογικά Εἴθε ὁ σύγχρονος καταθλιμμένος ἄνθρωπος νά κατανοήσει ὅτι μπορεῖ νά βρεῖ τήν θεραπεία του διά τῆς Ἐκκλησίας καί μόνο ζώντας σωστά μέσα σ’ Αὐτήν. Ἡ τακτική Ἐξομολόγηση, ἡ Θεία Κοινωνία συνδυασμένα μέ τήν ἀσκητική ζωή, τήν ἀδιάλειπτη προσευχή, τήν βαθειά ταπεινοφροσύνη, τόν Θεῖο Ἔρωτα καί τήν ἀγάπη γιά τούς ἀδελφούς, ἀπαλάσσει τόν ἄνθρωπο ἀπ΄ ὅλα τά πάθη καί ἀπό τήν κατάθλιψη, πού δημιουργοῦν. Ἄς προσευχόμαστε παρακαλώντας τόν Κύριο, τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, τόν Ἅγιο Γεράσιμο, πού εἶναι προστάτης τῶν ψυχικά πασχόντων, καί ὅλους τούς Ἁγίους νά μᾶς γλυτώνουν ἀπό τήν δουλεία στά πάθη, ἡ ὁποία δημιουργεῖ τήν κατάθλιψη καί τά ποικίλα ἄλλα λεγόμενα «ψυχολογικά» προβλήματα. 145

Γ΄ ΜΕΡΟΣ: ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Γ1)ΨΑΛΜΟΙ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΑΡΣΕΝΙΟΣ Ο ΚΑΠΠΑΔΟΚΗΣ Γ2)ΕΥΧΗ ΕΚΤΕΝΗΣ Γ3)ΕΥΧΗ ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΕΤΕΡΑ ΣΥΝΤΟΜΟΣ 146

Γ1) ΨΑΛΜΟΙ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΑΡΣΕΝΙΟΣ Ο ΚΑΠΠΑΔΟΚΗΣ 4ος: Γιά νά θεραπεύσει ὁ Θεός τούς εὐαίσθητους ἀνθρώπους, πού ἀρρώστησαν ἀπό μελαγχολία ἀπό τήν συμπεριφορά τῶν σκληρόκαρδων ἀνθρώπων. Δ 4. Εἰς τὸ τέλος, ἐν ψαλμοῖς· ᾠδὴ τῷ Δαυΐδ. 2 ΕΝ τῷ ἐπικαλεῖσθαί με εἰσήκουσάς μου, ὁ Θεὸς τῆς δικαιοσύνης μου· ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με. οἰκτείρησόν με καὶ εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου. 3 υἱοὶ ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι; ἱνατί ἀγαπᾶτε ματαιότητα καὶ ζητεῖτε ψεῦδος; (διάψαλμα). 4 καὶ γνῶτε ὅτι ἐθαυμάστωσε Κύριος τὸν ὅσιον αὐτοῦ· Κύριος εἰσακούσεταί μου ἐν τῷ κεκραγέναι με πρὸς αὐτόν. 5 ὀργίζεσθε, καὶ μὴ ἁμαρτάνετε· ἃ λέγετε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν, ἐπὶ ταῖς κοίταις ὑμῶν κατανύγητε. (διάψαλμα). 6 θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης καὶ ἐλπίσατε ἐπὶ Κύριον. 147

7 πολλοὶ λέγουσι· τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά; Ἐσημειώθη ἐφ’ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε. 8 ἔδωκας εὐφροσύνην εἰς τὴν καρδίαν μου· ἀπὸ καρπού σίτου, οἴνου καὶ ἐλαίου αὐτῶν ἐπληθύνθησαν. 9 ἐν εἰρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ κοιμηθήσομαι καὶ ὑπνώσω, ὅτι σύ, Κύριε, κατὰ μόνας ἐπ’ ἐλπίδι κατῴκισάς με. 27ος Γιά νά θεραπεύσει ὁ Θεός τούς νευρασθενεῖς καί τούς νευρόπονους. ΚΖ (ΚΗ) 27. Τοῦ Δαυΐδ. ΠΡΟΣ σέ, Κύριε, ἐκέκραξα, ὁ Θεός μου, μὴ παρασιωπήσῃς ἀπ’ ἐμοῦ, μήποτε παρασιωπήσῃς ἀπ’ ἐμοῦ καὶ ὁμοιωθήσομαι τοῖς καταβαίνουσιν εἰς λάκκον. 2 εἰσάκουσον τῆς φωνῆς τῆς δεήσεώς μου ἐν τῷ δέεσθαί με πρὸς σέ, ἐν τῷ αἴρειν με χεῖράς μου πρὸς ναὸν ἅγιόν σου. 3 μὴ συνελκύσῃς μετὰ ἁμαρτωλῶν τὴν ψυχήν μου καὶ μετὰ ἐργαζομένων ἀδικίαν μὴ συναπολέσῃς με τῶν λαλούντων εἰρήνην μετὰ τῶν πλησίον αὐτῶν, κακὰ δὲ ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν. 4 δὸς αὐτοῖς, Κύριε, κατὰ τὰ ἔργα αὐτῶν καὶ κατὰ τὴν πονηρίαν τῶν ἐπιτηδευμάτων αὐτῶν· κατὰ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτῶν δὸς αὐτοῖς, ἀπόδος τὸ ἀνταπόδομα αὐτῶν αὐτοῖς. 5 ὅτι οὐ συνῆκαν εἰς τὰ ἔργα Κυρίου καὶ εἰς τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ· καθελεῖς αὐτοὺς καὶ οὐ μὴ οἰκοδομήσεις αὐτούς. 6 εὐλογητὸς Κύριος, ὅτι εἰσήκουσε τῆς φωνῆς τῆς δεήσεώς μου. 7 Κύριος βοηθός μου καὶ ὑπερασπιστής μου· ἐπ’ αὐτῷ ἤλπισεν ἡ καρδία μου, καὶ ἐβοηθήθην, καὶ ἀνέθαλεν ἡ σάρξ μου· καὶ ἐκ θελήματός μου ἐξομολογήσομαι αὐτῷ. 8 Κύριος κραταίωμα τοῦ λαοῦ αὐτοῦ καὶ ὑπερασπιστὴς τῶν σωτηρίων τοῦ χριστοῦ αὐτοῦ ἐστι. 9 σῶσον τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου καὶ ποίμανον αὐτοὺς καὶ ἔπαρον αὐτοὺς ἕως τοῦ αἰῶνος. 55ος Σέ εὐαίσθητους, πού ἔχουν πληγωθεῖ ψυχικά ἀπό συνανθρώπους τους. ΝΕ (ΝΣΤ) 55. Εἰς τὸ τέλος, ὑπὲρ τοῦ λαοῦ τοῦ ἀπὸ τῶν ἁγίων μεμακρυμμένου· τῷ Δαυΐδ εἰς στηλογραφίαν, ὁπότε ἐκράτησαν αὐτὸν οἱ ἀλλόφυλοι ἐν Γέθ. 148

2 ΕΛΕΗΣΟΝ με, ὁ Θεός, ὅτι κατεπάτησέ με ἄνθρωπος, ὅλην τὴν ἡμέραν πολεμῶν ἔθλιψέ με. 3 κατεπάτησάν με οἱ ἐχθροί μου ὅλην τὴν ἡμέραν, ὅτι πολλοὶ οἱ πολεμοῦντες με ἀπὸ ὕψους. 4 ἡμέρας οὐ φοβηθήσομαι, ἐγὼ δὲ ἐλπιῶ ἐπὶ σέ. 5 ἐν τῷ Θεῷ ἐπαινέσω τοὺς λόγους μου, ἐπὶ τῷ Θεῷ ἤλπισα, οὐ φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοι σάρξ. 6 ὅλην τὴν ἡμέραν τοὺς λόγους μου ἐβδελύσσοντο, κατ’ ἐμοῦ πάντες οἱ διαλογισμοὶ αὐτῶν εἰς κακόν. 7 παροικήσουσι καὶ κατακρύψουσιν· αὐτοὶ τὴν πτέρναν μου φυλάξουσι, καθάπερ ὑπέμειναν τῇ ψυχῇ μου. 8 ὑπὲρ τοῦ μηθενὸς σώσεις αὐτούς, ἐν ὀργῇ λαοὺς κατάξεις. ὁ Θεός, 9 τὴν ζωήν μου ἐξήγγειλά σοι, ἔθου τὰ δάκρυά μου ἐνώπιόν σου ὡς καὶ ἐν τῇ ἐπαγγελίᾳ σου. 10 ἐπιστρέψουσιν οἱ ἐχθροί μου εἰς τὰ ὀπίσω, ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐπικαλέσωμαί σε· ἰδοὺ ἔγνων ὅτι Θεός μου εἶ σύ. 11 ἐπὶ τῷ Θεῷ αἰνέσω ρῆμα, ἐπὶ τῷ Κυρίῳ αἰνέσω λόγον. 12 ἐπὶ τῷ Θεῷ ἤλπισα, οὐ φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοι ἄνθρωπος. 13 ἐν ἐμοί, ὁ Θεός, εὐχαί, ἃς ἀποδώσω αἰνέσεώς σου, 14 ὅτι ἐρρύσω τὴν ψυχήν μου ἐκ θανάτου καὶ τοὺς πόδας μου ἐξ ὀλισθήματος· εὐαρεστήσω ἐνώπιον Κυρίου ἐν φωτὶ ζώντων. 56ος Γιά ἀνθρώπους πού ὑποφέρουν ἀπό πονοκέφαλο, ἀπό πολλή στεναχώρια. ΝΣΤ (ΝΖ) 56. Εἰς τὸ τέλος· μὴ διαφθείρῃς· τῷ Δαυΐδ εἰς στηλογραφίαν ἐν τῷ αὐτὸν ἀποδιδράσκειν ἀπὸ προσώπου Σαοὺλ εἰς τὸ σπήλαιον. 2 ΕΛΕΗΣΟΝ με, ὁ Θεός, ἐλέησόν με, ὅτι ἐπὶ σοὶ πέποιθεν ἡ ψυχή μου καὶ ἐν τῇ σκιᾷ τῶν πτερύγων σου ἐλπιῶ, ἕως οὗ παρέλθῃ ἡ ἀνομία. 3 κεκράξομαι πρὸς τὸν Θεὸν τὸν Ὕψιστον, τὸν Θεὸν τὸν εὐεργετήσαντά με. 4 ἐξαπέστειλεν ἐξ οὐρανοῦ καὶ ἔσωσέ με, ἔδωκεν εἰς ὄνειδος τοὺς καταπατοῦντάς με. (διάψαλμα). ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ 5 καὶ ἐρρύσατο τὴν ψυχήν μου ἐκ μέσου σκύμνων. ἐκοιμήθην τεταραγμένος· υἱοὶ ἀνθρώπων, οἱ ὀδόντες αὐτῶν ὅπλα καὶ βέλη, καὶ ἡ γλῶσσα αὐτῶν μάχαιρα ὀξεῖα. 6 ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς οὐρανούς, ὁ Θεός, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα σου. 149

7 παγίδα ἡτοίμασαν τοῖς ποσί μου καὶ κατέκαμψαν τὴν ψυχήν μου· ὤρυξαν πρὸ προσώπου μου βόθρον καὶ ἐνέπεσαν εἰς αὐτόν. (διάψαλμα). 8 ἑτοίμη ἡ καρδία μου, ὁ Θεός, ἑτοίμη ἡ καρδία μου, ᾄσομαι καὶ ψαλῶ ἐν τῇ δόξῃ μου. 9 ἐξεγέρθητι, ἡ δόξα μου· ἐξεγέρθητι, ψαλτήριον καὶ κιθάρα· ἐξεγερθήσομαι ὄρθρου. 10 ἐξομολογήσομαί σοι ἐν λαοῖς, Κύριε, ψαλῶ σοι ἐν ἔθνεσι, 11 ὅτι ἐμεγαλύνθη ἕως τῶν οὐρανῶν τὸ ἔλεός σου καὶ ἕως τῶν νεφελῶν ἡ ἀλήθειά σου. 12 ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς οὐρανούς, ὁ Θεός, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα σου. 97ος Γιά νά δώσει ὁ Θεός παρηγοριά στούς στεναχωρημένους ἀνθρώπους, νά μή θλίβονται. ϞΖ (ϞΗ) 97. Ψαλμὸς τῷ Δαυΐδ. ΑΣΑΤΕ τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινόν, ὅτι θαυμαστὰ ἐποίησεν ὁ Κύριος· ἔσωσεν αὐτὸν ἡ δεξιὰ αὐτοῦ καὶ ὁ βραχίων ὁ ἅγιος αὐτοῦ. 2 ἐγνώρισε Κύριος τὸ σωτήριον αὐτοῦ, ἐναντίον τῶν ἐθνῶν ἀπεκάλυψε τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ. 3 ἐμνήσθη τοῦ ἐλέους αὐτοῦ τῷ Ἰακὼβ καὶ τῆς ἀληθείας αὐτοῦ τῷ οἴκῳ Ἰσραήλ· εἴδοσαν πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. 4 ἀλαλάξατε τῷ Θεῷ, πᾶσα ἡ γῆ, ᾄσατε καὶ ἀγαλλιᾶσθε καὶ ψάλατε· 5 ψάλατε τῷ Κυρίῳ ἐν κιθάρᾳ, ἐν κιθάρᾳ καὶ φωνῇ ψαλμοῦ· 6 ἐν σάλπιγξιν ἐλαταῖς καὶ φωνῇ σάλπιγγος κερατίνης ἀλαλάξατε ἐνώπιον τοῦ Βασιλέως Κυρίου. 7 σαλευθήτω ἡ θάλασσα καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς, ἡ οἰκουμένη καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῇ. 8ποταμοὶ κροτήσουσι χειρὶ ἐπὶ τὸ αὐτό, τὰ ὄρη ἀγαλλιάσονται, 9 ὅτι ἥκει κρῖναι τὴν γῆν· κρινεῖ τὴν οἰκουμένην ἐν δικαιοσύνῃ καὶ λαοὺς ἐν εὐθύτητι. 7ος Γι’ αὐτούς πού ἔπαθαν φοβία ἀπό τίς φοβέρες καί τίς ἀπειλές τῶν κακῶν ἀνθρώπων. Ζ 7. 150