Τα πάθη και η κατάθλιψη - Τι είναι και πώς θεραπεύονται - Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

ἑκατοντάδες ἀνθρώπων (ἀκόμη καὶ μικρὰ παιδιὰ μὲ ἄγχος!) στίς ψυχαναλύσεις καὶ στούς ψυχιάτρους καὶ κτίζει συνεχῶς Ψυχιατρεῖα καὶ μετεκπαιδεύει ψυχιάτρους, ἐνῶ πολλοὶ ψυχίατροι οὔτε Θεὸ πιστεύουν οὔτε ψυχὴ παραδέχονται. Ἑπομένως, πῶς εἶναι δυνατὸν αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι νά βοηθήσουν ψυχές, ἀφοῦ καὶ οἱ ἴδιοι εἶναι γεμάτοι ἀπὸ ἄγχος; Πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ ἄνθρωπος νά παρηγορηθῆ ἀληθινά, ἂν δέν πιστέψη στόν Θεὸ καὶ στήν ἀληθινὴ ζωή, τὴν μετὰ θάνατον, τὴν αἰώνια; Ὅταν συλλάβῃ ὁ ἄνθρωπος τὸ βαθυτερο νόημα τῆς ζωῆς τῆς ἀληθινῆς, τότε φεύγει ὅλο τὸ ἄγχος του καὶ ἔρχεται ἡ θεία παρηγορία, καὶ θεραπεύεται. Ἂν πήγαινε κανεὶς στό Ψυχιατρεῖο καὶ διαβαζε στούς ἀσθενεῖς τὸν Ἀββᾶ Ἰσαάκ, θὰ γίνονταν καλὰ ὅσοι πιστεύουν στόν Θεό, γιατὶ θὰ γνώριζαν τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς»86. Ἡ θεραπεία ὑπάρχει μόνο στό ἀληθινό Ψυχιατρεῖο, τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, καί παρέχεται δωρεάν ἀπό τόν Ἰατρό τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων μας, τόν Κύριο Ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό. Τό θέμα τῶν παθῶν, τῶν ἀποτελεσμάτων τους, καθώς καί τῆς θεραπείας των εἶναι τεράστιο καί φυσικά δέν μποροῦμε νά τό ἐξαντλήσουμε. Ταπεινά θά τραβήξουμε κάποιες πινελιές γιά νά βοηθηθοῦμε ὅλοι στόν καθημερινό πνευματικό μας ἀγῶνα, ἔχοντας μία ὅσο τό δυνατόν πληρέστερη εἰκόνα γιά τά πάθη καί τά ἀποτελέσματά τους, μέ κυρίαρχα τήν λύπη καί τήν κατάθλιψη. Ὁ ἀγώνας ἀφορᾶ στόν ἁγιασμό τοῦ «σκεύους» μας, τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματός μας. Ἡ ψυχική-πνευματική ὑγεία καί σωτηρία ἔχει τεράστιο ἀντίκτυπο στό σῶμα. Διότι ὅ,τι σχετίζεται μέ τήν ψυχή σχετίζεται καί μέ τό σῶμα, τό ὁποῖο οὐδόλως ἀπαξιώνεται μέσα στήν Ὀρθοδοξία. Κατάθλιψη: ἡ πιό καλπάζουσα νόσος στόν κόσμο Ἡ κατάθλιψη εἶναι ἡ νόσος μέ τήν πιό ραγδαία ἀνάπτυξη σ’ ὅλον τόν κόσμο. Ἡ αἰτία τῆς τεράστιας αὐτῆς αὔξησης εἶναι ὁ μεγάλος ἐγωισμός τῶν σύγχρονων ἀνθρώπων, ἡ ἀχαλίνωτη παράδοση τους στήν ὑπερηφάνεια καί σ’ ὅλα τά ὑπόλοιπα πάθη. Σύμφωνα μέ τίς ἐπίσημες προβλέψεις τοῦ Παγκόσμιου Ὀργανισμοῦ Ὑγείας, τό 2020 ἡ κατάθλιψη θά εἶναι ἡ πιό συχνή ἀσθένεια στόν ἀναπτυγμένο κόσμο87 καί θά ἀνέβει ἀπό τήν 5η στήν 2η θέση τῆς λίστας τῶν ἀσθενειῶν πού προκαλοῦν ἀπώλεια ἐτῶν ζωῆς, ἀναπηρίες καί κοινωνικές δυσλειτουργίες. Τήν 1η θέση θά κατέχουν οἱ ἰσχαιμικές 86Ὅ . π . 87Ἄρθρο στήν ἱ σ τ ο σ ε λ ί δ α τ ο ῦ Ε ὐ ρ ω π α ϊ κ ο ῦ Κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ στίς 11-02-09. http://www.europarl.europa.eu/news/public/story_page/066-48731-040-02-07-911- 20090206STO48710-2009-09-02-2009/default_el.htm. 51

καρδιοπάθειες88. Σήμερα (2011) «ἀπὸ κατάθλιψη πάσχει ἕνας στοὺς τρεῖς, ἄνω τῶν 45 ἐτῶν, ἀνθρώπους σὲ ὅλο τὸν κόσμο, ἐνῶ, σύμφωνα μὲ τὶς ἐκτιμήσεις τῶν εἰδικῶν, σὲ μία δεκαετία τὸ ποσοστὸ αὐτὸ θὰ αὐξηθεῖ στὸ 50%. Μάλιστα ἡ κατάθλιψη φαίνεται ὅτι προτιμάει τὶς γυναῖκες μετὰ τὴν ἡλικία τῶν 40-45, καθὼς ἡ συχνότητα ἐμφάνισής της στὸ “ἀσθενὲς φύλο” εἶναι τριπλάσια ἀπὸ ὅ,τι στοὺς ἄντρες»89. Ἡ κατάσταση ὅλο καί χειροτερεύει: «Ἔπειτα ἀπο μία νέα εὐρωπαϊκὴ ἔρευνα εὐρείας κλίμακας ἀποδείχτηκε πὼς 156.000.000 ἄνθρωποι – ἀριθμὸς ποὺ ἀντιστοιχεῖ στὰ 35% τῶν Εὐρωπαίων παρουσιάζουν κάθε χρόνο κάποια ψυχικὴ νευρολογικὴ διαταραχή. Τὰ παραπάνω συμπεράσματα, τὰ ὁποῖα δόθηκαν στὴν δημοσιότητα ἀπὸ τὸ Εὐρωπαϊκὸ Κολλέγιο Νευροψυχοφαρμακολογίας στὸ Λονδίνο, προέκυψαν ἔπειτα ἀπὸ τριετῆ ἔρευνα σὲ 30 εὐρωπαϊκὲς χῶρες, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ 27 εἶναι οἱ χῶρες – μέλη τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης. Οἱ ὑπόλοιπες τρεῖς εἶναι ἡ Ἑλβετία, ἡ Νορβηγία καὶ ἡ Ἰσλανδία» («Δημοκρατία» 6-9- 2011). Ἡ πιὸ συχνὴ ψυχικὴ ἀσθένεια εἶναι ἡ κατάθλιψη, στὴν ὁποία τὰ πρωτεῖα παρουσιάζονται νὰ τὰ ἔχουν οἱ γυναῖκες ἡλικίας 25 ἕως 40 ἐτῶν καὶ 88http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=208243. Αὐτά ἀνέφεραν εἰδικοί τοῦ Παγκόσμιου Ὀργανισμοῦ ὑγείας σέ συνέντευξή τους. Βλ. καί στό http://www.mohaw.gr/ministry/deltia_tupou/ab3913bd3bf3b33bf3c53bc3b5- 3c43bf Βλ. ἐπίσης στό φυλλάδιο : Ὑπουργεῖο Ὑγείας καί Κοινωνικῆς Ἀλληλεγγύης, Μ ο ν ά δ α Στρατηγικῆς καί Πολιτικῶν Ὑγείας. Ἐθνικό Σχέδιο Δράσης γιά τή Δημόσια Ὑγεία. Ἐθνικό Σχέδιο Δράσης γιά τήν κατάθλιψη, 2008-2012. Συντονιστής Μονάδας: Ἀλέξης Ζορμπάς: Στή σέλ. 5 γράφεται: Σύμφωνα μέ τά στοιχεῖα του ΠΟΥ (δείκτης DALY) ἡ κατάθλιψη παγκοσμίως κατέχει σήμερα τήν 4η θέση, ἀπό πλευρᾶς ἀπώλειας ἐτῶν ζωῆς, ἀναπηρίας καί κοινωνικῆς δυσλειτουργίας, ἐνῶ τό 2020, θά καταλάβει τή 2η θέση παγκοσμίως καί στίς δυτικές κοινωνίες τήν 1η ἀνεξαρτήτως φύλου καί ἡλικίας. Μία στίς πέντε γυναῖκες καί ἕνας στούς ὀκτώ ἄνδρες ἀναπτύσσουν κατάθλιψη κάποια στιγμή στή ζωή τους, σύμφωνα μέ τά ὑπάρχοντα διεθνῆ στοιχεῖα. Γιά τή χώρα μας, πρακτικά αὐτό σημαίνει ὅτι ἀνά πάσα στιγμή πάσχει ἀπό κατάθλιψη τό 8% τοῦ πληθυσμοῦ κατά μέσο ὅρο». Ἐπίσης στή σέλ. 15 διαβάζουμε: «Ἀπό ἐπιδημιολογικές ἔρευνες ὑπολογίζεται ὅτι τό 6%- 8% περίπου τοῦ παγκόσμιου πληθυσμοῦ πάσχει ἀπό κατάθλιψη, δηλαδή περισσότεροι ἀπό 450-500 ἑκατομμύρια ἄνθρωποι σ' ὅλον τόν κόσμο.Σύμφωνα μέ τά στοιχεῖα ἀπό τήν ἐπιδημιολογική μελέτη ΑΤΤΙΚΗ, πού πραγματοποιήθηκε ἀπό τήν Ἅ΄ Καρδιολογική Κλινική της Ἰατρικῆς Σχολῆς τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν μέ δεῖγμα πάνω ἀπό 3000 ἄνδρες καί γυναῖκες, ἄνω τῶν 18 ἐτῶν φαίνεται ὅτι τό 25% τῶν ἀνδρῶν (περίπου 850.000 Ἕλληνες) καί τό 33% τῶν γυναικών (περίπου 1,1 ἐκ Ἑλληνίδες) στή χώρα μᾶς πάσχουν ἀπό ἤπια ἕως σοβαρή κατάθλιψη, ἐνῶ τό 55% τῶν γυναικών καί τό 50% τῶν ἀνδρῶν ἔχουν ἔντονο ἄγχος». 89 Κ α τ ά θ λ ι ψ η : Ἡ μ ά σ τ ι γ α τ ο ῦ π λ α ν ή τ η μ α ς , http://www.cna.gr/?p=2456 52

«κυρίως ἐκεῖνες ποὺ καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες νὰ συνδυάσουν καριέρα καὶ οἰκογένεια». Τέσσερις στοὺς δέκα Εὐρωπαίους πάσχουν ἀπὸ κάποιο πρόβλημα ψυχικῆς ὑγείας. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν κατάθλιψη κυριαρχοῦν οἱ ἀγχώδεις διαταραχές, ἡ ἀϋπνία κλπ. πού φθάνουν μέχρι καί τή σχιζοφρένεια. Εἶναι πραγματικὰ θλιβερὲς αὐτες οἱ διαπιστώσεις. Τὸ σπουδαῖο εἶναι ὅτι δὲν ἀφοροῦν μόνο πολίτες πτωχῶν χωρῶν, ὅπως ἡ πατρίδα μας, ἀλλὰ κυρίως πλουσίων, ὅπως ἡ Ἑλβετία, ἡ Γερμανία, ἡ Γαλλία, ἡ Ἰταλία κλπ. Αὐτὸ ποὺ τονίζουν τὰ ἀποτελέσματα τῆς ἔρευνας αὐτῆς εἶναι ὅτι τὸ χρῆμα δὲν χαρίζει εὐτυχία στὸν ἄνθρωπο. Ἔχουν χρήματα οἱ χῶρες αὐτές, δὲν ἔχουν ὅμως οὐσιαστικὴ σχέση μὲ τὸν Θεό· ζοῦν στὴν ἀθεΐα, στὴν αἵρεση, στὴν ἁμαρτία. Γι᾽ αὐτὸ μόλις κάτι συμβεῖ στὴν οἰκονομία τους καὶ ὅταν δὲν μποροῦν νὰ διασκεδάζουν στὴν ζωή τους, οἱ κάτοικοί τους ἀπελπίζονται, ἀρρωσταίνουν ψυχικά. Δὲν ἔχουν ποῦ νὰ στηριχθοῦν. Ὁ θεός τους, τὸ χρῆμα, δὲν μπορεῖ νὰ τοὺς ἀσφαλίσει καὶ νὰ τοὺς σώσει. Μόνο ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς χαρίζει εἰρήνη καὶ ἀσφάλεια γιὰ τὸ παρὸν καὶ γιὰ τὸ μέλλον. Ὅσοι συνδέονται μαζί του, δὲν ἀπελπίζονται ποτέ»90. Ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεό καί ἡ ἀλλοτρίωσή του. Ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο, πού βουλιάζει ὅλο καί περισσότερο στήν θλίψη, στήν ἀνία, στήν σαρκικότητα, στήν μοναξιά. Εἶναι ὅλα αὐτά, τά πικρά ἀποτελέσματα τῆς ἀπομάκρυνσης ἀπό τόν Θεό. Δυστυχῶς, ἡ συντριπτική πλειοψηφία τῶν ἀνθρώπων ἔχουν ἀρνηθεῖ τόν Δημιουργό τους. «Ὅσο ἀπομακρύνονται οἱ ἄνθρωποι ἀπό τήν φυσική ζωή, τήν ἁπλή», παρατηρεῖ ὁ ὁσιώτατος Γέροντας Παΐσιος, «καί προχωροῦν στήν πολυτέλεια, τόσο αὐξάνει καί τό ἀνθρώπινο ἄγχος. Καί ὅσο ἀπομακρύνονται ἀπό τόν Θεό, ἑπόμενο εἶναι νά μή βρίσκουν πουθενά ἀνάπαυση. Γι' αὐτό γυρίζουν ἀνήσυχοι ἀκόμη καί γύρω ἀπό τό φεγγάρι – σάν τό λουρί τῆς μηχανῆς γύρω ἀπό τήν τρελλή ρόδα91–, γιατί ὁλόκληρος ὁ πλανήτης μας δέν χωράει τήν πολλή τους ἀνησυχία. 90 Περιοδικό: Ὁ Σ ω τ ή ρ , http://www.osotir.org/ καί: http://anastasiosk.blogspot.com/2011/10/blog-post_5372.html 91Στά παλιά μηχανοστάσια “τρελλή ρόδα” ὀνόμαζαν τήν ρόδα πού δέν παρῆγε ἔργο, ἀλλά τήν χρησιμοποιοῦσαν ἁπλῶς γιά νά περνοῦν τό λουρί τοῦ τροχοῦ, ὅταν ἤθελαν νά τόν ἀπενεργο-ποιήσουν. 53

Ἀπό τήν κοσμική καλοπέραση, ἀπό τήν κοσμική εὐτυχία, βγαίνει τό κοσμικό ἄγχος. Ἡ ἐξωτερική μόρφωση μέ τό ἄγχος ὁδηγεῖ καθημερινῶς ἑκατοντάδες ἀνθρώπων (ἀκόμη καί μικρά παιδιά μέ ἄγχος) στίς ψυχαναλύσεις καί στούς ψυχιάτρους καί κτίζει συνεχῶς Ψυχιατρεῖα καί μετεκπαιδεύει ψυχιάτρους ... Καί οἱ διάφοροι τουρίστες, πού ἔρχονται ἀπό ξένες χῶρες καί περπατοῦν στούς δρόμους, μέσα στόν ἥλιο, στήν ζέστη, μέσα στήν σκόνη, μέσα σέ τόση φασαρία, σκέψου πόσο ὑποφέρουν! Τί ζόρισμα, τί σφίξιμο ἐσωτερικό ἔχουν, ὥστε τό σκάσιμο αὐτό τό ἐξωτερικό τό θεωροῦν ἀνάσα! Πόσο τούς διώχνει ὁ ἐαυτός τους, πού θεωροῦν ἀνάπαυση ὅλη αὐτήν τήν ταλαιπωρία! Ὅταν δοῦμε ἄνθρωπο μέ μεγάλο ἄγχος, στενοχώρια καί λύπη, ἐνῶ τά ἔχει ὅλα –τίποτε δέν τοῦ λείπει–, πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι τοῦ λείπει ὁ Θεός»92. Ἔλεγε ὁ πατὴρ Πορφύριος ὅτι «ὅλος ὁ κόσμος καὶ ποὺ πιστεύουνε καὶ ποὺ δὲν πιστεύουνε, αὐτὸ τὸ πράγμα τοὺς ἐτρώει... ἡ ἀπομάκρυνσις ἀπὸ τὸν Θεό, ποὺ φέρνει τὴ μοναξιά. Καὶ ὅταν ἀρνεῖσαι ἕνα μυστήριο... ἕνα μυστήριο... Ἔχουνε γίνει τόσοι γιατροὶ ψυχίατροι, ψυχαναλυταί, ψυχολόγοι καὶ δέχονται ἀσθενεῖς... Ποιοὺς ἀσθενεῖς, βρέ, ποιὸς εἶσαι ἐσὺ πού θὰ δεχθεῖς ἀσθενεῖς; Καὶ στὸ τέλος πάει: Τί βλέπεις γιατρέ μου... «Δὲν ἔχεις τίποτα... Ἔχεις ἀνασφάλεια». Τί θὰ πεῖ ἀνασφάλεια; «δὲν ἔχεις τίποτα· πάρε αὐτό». Ἅμα δὲν δώσεις τὸν ἑαυτό σου στὸν Θεό, τί νὰ σοῦ κάνει αὐτό. Θὰ σὲ ναρκώσει σήμερα, αὔριο μπορεῖ νὰ σοῦ ’ρθεῖ πιὸ μεγάλη»93. Ὁ σύγχρονος καταθλιμμένος καί περίφροντις ἄνθρωπος τῆς Δύσης ζεῖ τήν δύση τοῦ πολιτισμοῦ του, διότι τόν στήριξε στήν αὐτονόμηση ἀπό τόν Θεό, στήν λογική καί στήν ἱκανοποίηση τῶν παθῶν του. «Μετάλλαξαν τήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ σέ ψέμμα94, καί ἐσεβάσθηκαν καί ἐλάτρευσαν τήν κτίση καί ὄχι τόν Κτίσαντα... Γι’ αυτό καί ὁ Θεός τούς παρέδωσε σέ πάθη ἀτιμίας»95. Ἄφησε ὁ Θεός νά μάθουμε ἀπό αὐτά πού θά πάθουμε. Ἀπό τό ἀνωτέρω ρητό τοῦ Ἀποστόλου Παύλου συνάγεται ὅτι ὁ ἄνθρωπος παραδίδεται –κατά 92Γέροντος Παΐσιου του Αγιορείτου, Λ ό γ ο ι Α ΄ - Δεύτερο Μέρος - Κεφάλαιο 3ον « Ἁ π λ ο π ο ι ῆ σ τ ε τ ή ν ζ ω ή σ α ς , γ ι ά ν ά φ ύ γ η τ ό ἄ γ χ ο ς » , ΙΕΡΟΝ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ \"ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ\", ΣΟΥΡΩΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2001. 93Ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, «Κοντ ὰ στ ὸν γέ ροντα Π ορφύριο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθῆναι, 1995, σελ. 199. 94Δηλ. διέστρεψαν τήν Εὐαγγελική Ἀλήθεια. 95Ρωμ . 1, 25-26:«Μετήλλαξαν τὴν ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ ψεύδει͵ καὶ ἐσεβάσθησαν καὶ ἐλάτρευσαν τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα͵ ὅς ἐστιν εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας· ἀμήν. Διὰ τοῦτο παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς εἰς πάθη ἀτιμίας». 54

παραχώρηση τοῦ Θεοῦ– στά διάφορα πάθη, τά ὁποῖα τόν ἀτιμάζουν καί τόν ἐξευτελίζουν. Ἡ αἰτία τῆς παιδαγωγικῆς αὐτῆς Θείας παραχώρησης εἶναι ἡ ἁμαρτία, εἶναι ἡ ραθυμία, εἶναι τό γεγονός ὅτι οἱ ἄνθρωποι δέν θέλησαν νά γνωρίσουν τόν Θεόν. Δέν ἐπιδίωξαν νά Τόν ἔχουν «ἐν ἐπιγνώσει»96, δηλ. νά ἔχουν γνήσια αἴσθηση καί γνώση τοῦ Θεοῦ μέσα τους, διά τῆς ὁλοκληρωτικῆς στροφῆς καί ἀγάπης πρός Αὐτόν. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι νά παραδοθοῦν ἀπό τόν Θεό στόν σκοτισμό τοῦ νοός, σ’ ἕναν νοῦ «ἀδόκιμον»97, ἀνίκανο νά διακρίνει τήν ἀλήθεια· ὁπότε καί τά ἔργα τους εἶναι ἄπρεπα καί ἁμαρτωλά, ἔργα σκότους. Τό ἐνεργήματα-ἀποτελέσματα τῶν παθῶν εἶναι φοβερές παρεκτροπές τῶν ἀνθρώπων, ἀλλοτρίωση-φθορά τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Οἱ ἄνθρωποι γέμισαν μέ «κάθε ἀδικία, πονηρία, πλεονεξία, φθόνο, φόνο, φιλόνεικη διάθεση, δόλο, κακοήθεια, ψιθυρισμό, καταλαλιά, μίσος πρός τόν Θεό, ὕβρι, ὑπερηφάνεια, ἀλαζονεία, ἀπείθεια πρός τούς γονεῖς, πανουργία, ἔλλειψη σύνεσης, ἀστοργία, ἀνελεημοσύνη, διχασμό καί ἀπομόνωση ἀπό ὅλους»98. Αὐτήν ἡ ἀπομόνωση ἀπό ὅλους, ἡ ἔλλειψη ἀγάπης καί κοινωνίας πραγματικῆς, δέν θεραπεύεται μέ χάπια ἤ ἠλεκτροσόκ ἀλλά μέ τήν ταπεινή ἐξομολόγηση καί τήν γνήσια μετάνοια. Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν μετανοήσει ὁδηγεῖται στόν ὑπαρξιακό θάνατο. Τό χειρότερο ἀποτέλεσμα τῆς ἀπομάκρυνσης ἀπό τόν Θεό: ἡ αὐτοκτονία. Τό τελικό ἀποτέλεσμα τῶν παθῶν, τῆς ἁμαρτίας, τῆς ἀπομάκρυνσης ἀπό τόν Θεό, εἶναι ὁ πνευματικός θάνατος· συνάμα καί ὁ πρόωρος σωματικός-βιολογικός θάνατος. Μᾶς διδάσκει ἡ Ἁγία Γραφή: «Τά ἀποτελέσματα τῆς ἁμαρτίας εἶναι ὁ θάνατος»99. Πράγματι, ἡ ὑποταγή στήν θνητή σάρκα καί στήν ἁμαρτία «καρποφορεῖ» τόν θάνατο. Αὐτό, τονίζει ὁ ἅγιος Ἀπόστολος Παῦλος, συνέβαινε, ἀπό τόν καιρό ἀκόμη τῆς Π. Διαθήκης· τότε πού οἱ ἄνθρωποι 96Ρωμ . 1, 28:«οὐκ ἐδοκίμασαν τὸν Θεὸν ἔχειν ἐν ἐπιγνώσει͵ παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς εἰς ἀδόκιμον νοῦν͵ ποιεῖν τὰ μὴ καθήκοντα». 97Ὅ . π. 98Πρβλ: Ρωμ. 1, 29- 1, 31:«πεπληρωμένους πάσῃ ἀδικίᾳ πονηρίᾳ πλεονεξίᾳ κακίᾳ͵ μεστοὺς φθόνου φόνου ἔριδος δόλου κακοηθείας͵ ψιθυριστάς͵ καταλάλους͵ θεοστυγεῖς͵ ὑβριστάς͵ ὑπερηφάνους͵ ἀλαζόνας͵ ἐφευρετὰς κακῶν͵ γονεῦσιν ἀπειθεῖς͵ ἀσυνέτους͵ ἀσυνθέτους͵ ἀστόργους͵ ἀνελεήμονας». 99Ρωμ . 6, 23: «τά γὰρ ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος». 55

ἦταν ὑποδουλωμένοι στό γράμμα τοῦ Νόμου καί στήν ἁμαρτία ζώντας «ἐν τῇ σαρκί»100. Ἡ αὐτοκτονία εἶναι ἀποτέλεσμα μεγάλου ἐγωισμοῦ, ἐκτός ἐάν ὁ ἄνθρωπος εἶναι «ἔκφρων» δηλ. δέν ἔχει σῶες τίς φρένες του. Κάποιος εἶχε τήν ἑξῆς συνομιλία μέ τόν μακαριστό π. Παΐσιο: «- Γέροντα, μερικοὶ ἄνθρωποι, ἂν συναντήσουν κάποια μεγάλη δυσκολία στὴν ζωή τους, ἀμέσως σκέφτονται νὰ αὐτοκτονήσουν; - Μπαίνει ὁ ἐγωισμὸς στὴν μέση. Οἱ περισσότεροι ποὺ αὐτοκτονοῦν, ἀκοῦν τὸν διάβολο, ποὺ τοὺς λέει πώς ἂν τερματίσουν τὴν ζωή τους θὰ γλυτώσουν ἀπὸ τὸ ἐσωτερικὸ βάσανο ποὺ περνοῦν, καὶ ἀπὸ ἐγωισμὸ αὐτοκτονοῦν. Ἂν λ.χ. κάνη κάποιος μία κλεψιὰ καὶ ἀποδειχθῆ ὅτι ἔκλεψε, «πάει, λέει, τώρα ἔγινα ρεζίλι» καί, ἀντὶ νὰ μετανοήση, νὰ ταπεινωθῆ καὶ νὰ ἐξομολογηθῆ γιὰ νὰ λυτρωθῆ, αὐτοκτονεῖ. Ἄλλος αὐτοκτονεῖ γιατί τὸ παιδὶ του εἶναι παράλυτο. «Πῶς νὰ ἔχω παράλυτο παιδὶ ἐγώ;» λέει καὶ ἀπελπίζεται. Ἂν εἶναι ὑπεύθυνος γι’ αὐτὸ καὶ τὸ ἀναγνωρίζη, ἂς μετανοήση. Πῶς βάζει τέρμα στὴν ζωή του καὶ ἀφήνει τὸ παιδί του στὸν δρόμο; Δὲν εἶναι πιὸ ὑπεύθυνος μετά; - Γέροντα, συχνὰ ἀκοῦμε γιὰ κάποιον ποὺ αὐτοκτόνησε ὅτι εἶχε ψυχολογικὰ προβλήματα. - Οἱ ψυχοπαθεῖς, ὅταν αὐτοκτονοῦν, ἔχουν ἐλαφρυντικά, γιατί εἶναι σαλεμένο τὸ μυαλό τους. Καὶ συννεφιὰ νὰ δοῦν, νιώθουν ἕνα πλάκωμα. Ἂν ἔχουν καὶ μία στενοχώρια, ἔχουν διπλὴ συννεφιά. Γι’ αὐτοὺς ὅμως ποὺ αὐτοκτονοῦν χωρὶς νὰ εἶναι ψυχοπαθεῖς –καθὼς καὶ γιὰ τοὺς αἱρετικοὺς– δὲν εὔχεται ἡ Ἐκκλησία, ἀλλὰ τοὺς ἀφήνει στὴν κρίση καὶ στὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἱερέας δὲν μνημονεύει τὰ ὀνόματά τους στὴν Προσκομιδὴ οὔτε τοὺς βγάζει μερίδα, γιατί μὲ τὴν αὐτοκτονία ἀρνοῦνται, περιφρονοῦν τὴν ζωὴ ποὺ εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ. Εἶναι σὰν νὰ τὰ πετοῦν ὅλα στὸ πρόσωπο τοῦ Θεοῦ»101. Σήμερα ἔχει αὐξηθεῖ πολύ ὁ ἐγωισμός μας, ἡ περιφρόνησή πρός τόν Θεό καί ἡ αὐτοπεποίθησή102 μας, μορφή καί αὐτήν τοῦ ἐγωισμοῦ. Γι’ αυτό καί «καρποφοροῦμε» τήν λύπη, τήν ἀγωνία, τό φαρμάκι, τό ἄγχος, τό ψυχικό ἄλγος, τήν κατάθλιψη καί τόν θάνατο. «Οἱ στατιστικὲς εἶναι λίαν λυπηρές. Σὲ ὅλο τὸν κόσμο 340.000.000 ἄνθρωποι ὑποφέρουν σήμερα ἀπὸ σοβαρὰ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας. Σὲ Εὐρώπη καὶ Ἀμερικὴ ἡ Παγκόσμια Ὀργάνωση Ὑγείας ἀναφέρει πὼς 100Ρωμ . 7, 5:«ὅτε γὰρ ἦμεν ἐν τῇ σαρκί͵ τὰ παθήματα τῶν ἁμαρτιῶν τὰ διὰ τοῦ νόμου ἐνηργεῖτο ἐν τοῖς μέλεσιν ἡμῶν εἰς τὸ καρποφορῆσαι τῷ θανάτῳ». 101Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Ε΄, Οἰκογε νε ιακή ζωή, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2004, σελ. 262- 3. 102Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Ε΄, Π άθ η καί ἀρε τέ ς, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2006, σελ. 69. 56

περίπου ὁ μισὸς πληθυσμὸς πάσχει ἀπὸ κατάθλιψη, μελαγχολία καὶ τὴν ἐλαφρότερη δυσθυμία»103. Ἡ προσπάθεια, διά μέσου τῆς ψυχολογίας καί τῶν βιβλίων της, νά θερπευθεῖ τό ψυχικό ἄλγος καί νά καλυφθεῖ τό ψυχικό κενό, πολλές φορές ὁδηγεῖ στήν ἀπογοήτευση καί τήν αὐτοκτονία. «Πολλοὶ ποὺ τὰ διαβάζουν (τὰ ψυχολογικὰ βιβλία)», παρατηρεῖ ὁ σεβαστός Γέροντας Παΐσιος, «καταδικάζουν τὸν ἑαυτό τους (καί ὁδηγοῦνται στήν αὐτοκτονία), ἐνῶ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ διώχνει καὶ τὰ κληρονομικὰ καὶ σκορπάει καὶ χαρά»104. Ἡ αὐτονομημένη ἀπό τόν Θεό ζωή καί ἡ προσπάθεια γιά αὐτο- βοήθεια μέσῳ τῆς ψυχολογίας ὁδηγεῖ στόν ψυχικό καί σωματικό πολλές φορές θάνατο. «Ὅπως ἐπεσήμανε ὁ διευθυντής τοῦ Τομέα Ψυχικῆς Ὑγείας τοῦ Παγκόσμιου Ὀργανισμοῦ Ὑγείας, τό 25% ὅλων τῶν ἀνθρώπων κινδυνεύουν νά ἐκδηλώσουν κάποια στιγμή τῆς ζωῆς τούς μία ἤ περισσότερες ψυχικές καί συμπεριφοριστικές διαταραχές, ἐνῶ μία στίς τέσσερις οἰκογένειες ἔχει τουλάχιστον ἕνα μέλος-ἀσθενῆ, μέ ὅλες τίς ἀρνητικές ἐπιπτώσεις πού αὐτό ἐπιφέρει, κυρίως ἐξαιτίας τοῦ στίγματος καί τῶν διακρίσεων. Αὐτήν τήν στιγμή περισσότεροι ἀπό 120 ἑκατομμύρια ἄνθρωποι πάσχουν ἀπό κατάθλιψη ἡ ὁποία ἀναμένεται τό 2020 νά εἶναι ἡ 2η πιό συχνή ἀσθένεια! Ἕνα ἑκατομμύριο ἄτομα αὐτοκτονοῦν κάθε χρόνο λόγω αὐτοῦ, ἐνῶ 10-20 ἑκατομμύρια ἀποπειρῶνται νά αὐτοκτονήσουν!»105. Κάθε χρόνο στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση 59.000 ἄνθρωποι αὐτοκτονοῦν, ἐνῶ 10πλάσιος ἀριθμός ἀποπειρᾶται νά θέσει τέρμα στήν ζωή του. Τό 90% τῶν αὐτοκτονιῶν ὁφείλονται σέ ψυχικές διαταραχές. «Σύμφωνα μέ τόν Εὐρωπαῖο Ἐπίτροπο, γιά τήν Ὑγεία καί τήν Προστασία τῶν Καταναλωτῶν, κ. Μάρκο Κυπριανοῦ «οἱ ψυχικές ἀσθένειες ἀποτελοῦν τόν ἀθέατο δολοφόνο τῆς Εὐρώπης. Εἶναι ἐξίσου θανατηφόρες μέ σωματικές ἀσθένειες, ὅπως ὁ καρκίνος, καί ὁ ἀριθμός τῶν Εὐρωπαίων πού αὐτοκτονοῦν ὑπερβαίνει τόν ἀριθμό τῶν θυμάτων τροχαίων ἡ δολοφονιῶν». Περίπου 44 αὐτοκτονίες/100.000 κατοίκους συμβαίνουν κάθε χρόνο στήν Λιθουανία»106. 80Μον. Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Τ ό ἀ ν τ ί δ ο τ ο τ ο ῦ ψ υ χ ι κ ο ῦ π ό ν ο υ , http://www.makthes.gr/news/opinions/69853/ 104http://1myblog.pblogs.gr/tags/katathlipsi-gr.html 105Ἡ ἐ π έ λ α σ η τ ῆ ς ψ υ χ α σ θ έ ν ε ι α ς , http://www.koryfes.gr/coll8.html. 106ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ, Μένη Μαλλιώρη, Έπ. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής, http://www.mentalhealthpromotion.co.uk/ umsprkl1ds0npkl2idl9tsmtrs3mkn8mprs4nkn7lsthl5knrvtn6tsxrn/urpnmhpedctnlprgrmsdnl dedctnlmtrl/malliori_2005_12_07.pdf. 57

Τό ἄγχος, ἡ κατάθλιψη, οἱ ποικίλες φοβίες καί ἀνασφάλειες εἶναι ἀπό τίς σοβαρότερες ἐπιπτώσεις τῆς ἁμαρτίας καί τῶν παθῶν. Ὁ μεγάλος ἐγωισμός, ἡ ὑπερηφάνεια, ἡ φιλαυτία ὁδηγοῦν στήν κατάθλιψη καί τήν ψυχική ἀποδόμηση τῶν ἀνθρώπων107. Τά ἀποτελέσματα τῆς αὐτονόμησης ἀπό τόν Θεό, τῆς ἀπιστίας καί τῆς ἔπαρσης εἶναι ὀδυνηρά: «Τό 28% τῶν ὑπαλλήλων στήν Εὐρώπη δηλώνουν ὅτι ὑποφέρουν ἀπό ἐργασιακό ἄγχος. Στήν Ἑλλάδα τό ποσοστό ἀνέρχεται σέ 55%. Ἡ κακή ψυχική ὑγεία πλήττει 1 στούς 4 πολίτες. Τό 2020 ἡ κατάθλιψη θά ἀποτελεῖ, • τήν συχνότερη αἰτία ἀσθένειας στόν ἀναπτυγμένο κόσμο καί • τήν δεύτερη αἰτία ἀνικανότητας παγκοσμίως»108. Τά λεγόμενα «ψυχολογικά» εἶναι κατ’ οὐσίαν πνευματικά προβλήματα. Ἡ κουλτούρα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι μία «κουλτούρα τῆς πτώσης»109 καί τῶν παθῶν. Ἡ ὑποδούλωση στήν ὕλη καί στόν αἰσθησιασμό ἔφερε τήν λύπη110 καί τήν ἀπελπισία. «Ἡ ἀπελπισία» παρατηροῦσε ὁ μακαριστός π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ «εἶναι ἡ ἀπώλεια τῆς συνειδήσεως ὅτι ὁ Θεὸς θέλει νὰ μᾶς δώσει τὴν αἰώνια ζωή. Ὁ κόσμος ζεῖ στὴν ἀπελπισία. Οἱ ἄνθρωποι ἔχουν καταδικάσει οἱ ἴδιοι τὸν ἑαυτὸ τοὺς στὸν θάνατο. Πρέπει νὰ παλέψουμε σῶμα πρὸς σῶμα μὲ τὴν ἀκηδία»111. Σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος: «Ἀκηδία σημαίνει παράλυσις τῆς ψυχῆς καὶ ἔκλυσις τοῦ νοῦ, ὀκνηρία καὶ ἀδιαφορία πρὸς τὴν ἄσκηση, μίσος πρὸς τὶς μοναστικὲς ὑποσχέσεις. (Ἡ ἀκηδία εἶναι ἀκόμη) αὐτὴ ποὺ μακαρίζει τοὺς κοσμικούς, ποὺ κατηγορεῖ τὸν Θεὸ ὅτι 107Σ υ ν ο μ ι λ ί α μ έ τ ό ν γ έ ρ ο ν τ α Π ο ρ φ ύ ρ ι ο γ ι ά τ ή ν Κ α τ ά θ λ ι ψ η http://sureness.oodegr.com/oode/psyxotherap/katathlipsi1.htm. 108http://www.malliori.gr/gr/Contents.aspx?lang=gr&CatId=15&Action=ShowSingle&ContId= 38299 109Ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ: «Μὴν ἔχετε ὑπερβολικὴ ἐμπιστοσύνη στὴν ἀνώτερη μόρφωση ποὺ ἀποκτήσατε στὸν κόσμο. Ὁ πολιτισμὸς στὸν ὁποῖο ζοῦμε εἶναι κουλτούρα τῆς πτώσεως». http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm#3 110Ὁ λογισμός τῆς λύπης εἶναι ἕνας ἀπό τούς ὀκτώ θανάσιμους καί βασικούς ἐμπαθεῖς λογισμούς. 111Ὁ π. Σωφρόνιος πέρασε μεγάλο μέρος τῆς ζωῆς του στήν Δυτική Εὐρώπη καί γνωρίζει ἄριστα τήν κατάσταση τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου τῆς Δύσης. http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm#3 58

δὲν εἶναι εὐσπλαγχνικὸς καὶ φιλάνθρωπος, ποὺ φέρνει ἀτονία τὴν ὥρα τῆς ψαλμῳδίας καὶ ἀδυναμία τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς»112 Ἡ σωματική ἄνεση καί ἡ ἀχαλίνωτη ἱκανοποίηση τῶν παθῶν ἔφερε τήν ἀνία, τήν ἀκηδία καί τήν διάχυτη ἀπογοήτευση. Ὁ πλοῦτος καί ἡ εὐμάρεια δέν ἔλυσαν τά λεγόμενα ψυχολογικά προβλήματα, ἀλλά τά αὔξησαν. «Τελικά, οἱ ἄνθρωποι», παρατηρεῖ ὁ Γέροντας Παΐσιος, «βασανίζονται καί ἀπό τόν πλοῦτο, γιατί τά ὑλικά ἀγαθά δέν τούς γεμίζουν, εἶναι διπλό βάσανο. Ξέρω ἀνθρώπους πλούσιους, πού τά ἔχουν ὅλα, δέν ἔχουν καί παιδιά καί βασανίζονται. Βαριοῦνται πού κοιμοῦνται, βαριοῦνται νά περπατήσουν, βασανίζονται ἀπό ὅλα. “Ἐντάξει, ἀφοῦ ἔχεις ἐλεύθερο χρόνο, λέω σέ κάποιον, κάνε πνευματικά. Διάβασε μία Ὥρα, διάβασε λίγο ἀπό τό Εὐαγγέλιο”. “Δέν μπορῶ”, λέει. “Κάνε ἕνα καλό, πήγαινε σέ κανένα νοσοκομεῖο καί δές κανέναν ἄρρωστο”. “Ποῦ νά πάω ὡς ἐκεῖ, σοῦ λέει, καί τί θά βγῆ;” “Πήγαινε νά βοηθήσης κανέναν φτωχό στήν γειτονιά σου”. “Όχι, δέν μ' εὐχαριστεῖ, λέει, οὔτε αὐτό”. Νά ἔχη ἐλεύθερο χρόνο, νά ἔχη ἕναν σωρό σπίτια, νά ἔχη ὅλα τά καλά, καί νά βασανίζεται! Ξέρετε πόσοι τέτοιοι ἄνθρωποι ὑπάρχουν; Καί βασανίζονται, μέχρι νά τούς στρίψη τό μυαλό. Φοβερό! Καί ἄν τυχόν δέν δουλεύουν, ἀλλά μόνον ἀπό τίς περιουσίες ἔχουν εἰσοδήματα, εἶναι οἱ πιό βασανισμένοι ἄνθρωποι. Ἐνῶ, ἄν ἔχουν τουλάχιστον μία δουλειά, εἶναι καλύτερα»113. Ἡ ἀπελπισία καί ἡ αὐτοκτονία, λόγῳ τῆς ἀπουσίας τῆς ἀληθινῆς χαρᾶς καί τοῦ ὑπαρξιακοῦ κενοῦ, τείνει νά γίνει μόδα114. Μέσῳ ἐπιφανῶν ἐκπροσώπων του ὁ σύγχρονος κόσμος διακηρύττει ὅτι δέν ὑπάρχει εὐτυχία. Πρόσφατα κάποιος μεγάλος ἐπώ- νυμος συγγραφέας δήλωσε: «Δεν πιστεύω στήν εὐτυχία. Πιστεύω μόνο στήν ἀνησυχία. …Ὅσοι λένε ὅτι εἶναι εὐτυχισμένοι στήν ζωή τους εἶναι ἠλίθιοι… Ἡ πραγματική εὐτυχία εἶναι ἡ ἀνησυχία». (Οὐμπέρτο Ἔκο, Ἐλευθεροτυπία 9-4-2008). Ἄν ἡ εὐτυχία εἶναι ἡ ἀνησυχία τότε ὅλος ὁ κόσμος θά ἔπρεπε νά πλέει σέ ...πελάγη εὐτυχίας ἀφοῦ ἡ ἀνησυχία, τό ἄγχος καί ἡ ταραχή εἶναι χαρακτηριστικά τῶν περισσότερων σύγχρονων ἀνθρώπων. Ἀντίθετα 112Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος, Κλῖμ αξ, Ἱ Μ. Παρακλήτου ,1999, Λόγος 13, Περὶ Ἀκηδίας, στ. 10. 113Γέροντος Παΐσιου του Αγιορείτου, Λόγοι Α ΄ - Δεύτερο Μέρος - Κεφάλαιο 3ον «Ἁπλοποιῆστε τήν ζωή σας, γιά νά φύγη τό ἄγχος», ΙΕΡΟΝ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ \"ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ\", ΣΟΥΡΩΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2001. 114Πρβλ. Κίνηση Emo στό: http://neataksi.blogspot.com/search/label/, Ἡ Ν ε ολαία στήν Ἑλλάδα σήμερα.......Ἡ μεγάλη πλάνη της Μόδας emo - trendy - Κάγκουρες – Γκοθάδες. 59

ὅμως, ἡ ἀληθινή εὐτυχία δύσκολα συναντᾶται σήμερα, γιά νά μήν ποῦμε ὅτι εἶναι σχεδόν ἀνύπαρκτη... ἰδιαίτερα στούς ἡλικιακά νεώτερους. Ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο πού δημιουργεῖ γηρασμένες ψυχές. Πρόσφατα πάλι μία ἐπώνυμη ἠθοποιός, θλιμμένη δήλωσε: «Μέ φοβίζει ἡ δική μου κούραση. Ἡ δική μου ἀπάθεια. Προσπαθῶ τουλάχιστον σ’ ἕναν ἰδιωτικό χῶρο ν’ ἀνταποκριθῶ ὅσο πιο ἀνθρώπινα μπορῶ. Τό κατορθώνω; Περισσότερο μέ θλίβει τό γῆρας τῆς ψυχῆς. Ὁ μαρασμός της». (Ἀννέζα Παπαδοπούλου, Ἐλευθεροτυπία 12-4-2008). Τό γῆρας τῆς ψυχῆς δημιουργεῖ καί τό γῆρας τοῦ σώματος... Οἱ δηλώσεις αὐτές ἐπιβεβαιώνουν τό γεγονός ὅτι ὅποιος θέλει νά «ἀνήκει» σ’ αὐτόν τόν «κόσμο», βασανίζεται καί τελικά πεθαίνει. Ζώντας σύμφωνα μέ τήν κοσμική νοοτροπία του, ὑποτασσόμενος στά πάθη, πού συνιστοῦν αὐτό πού λέμε «κόσμο» (φιληδονία, φιλοδοξία, φιλαργυρία), ζεῖ ἀναγκαστικά καί τά ἀποτελέσματα τῶν παθῶν, πού εἶναι ἡ λύπη, ἡ κατάθλιψη, ἡ ἀνία, ἡ ψυχική γήρανση, ὁ ψυχικός θάνατος! Ἡ ἀγάπη πρός τόν «κόσμο» (κοσμικό φρόνημα) ὁδηγεῖ στήν θλίψη καί τήν Κατάθλιψη Ὁ Ἀββᾶς Ἰσαάκ ὁ Σύρος ταυτίζει τόν κόσμο μέ τά πάθη. Νά τί μᾶς διδάσκει: «Ὅταν θέλουμε νά ὀνομάσουμε ὅλα τά πάθη μαζί, τά λέμε «κόσμο». Καί ὅταν θέλουμε νά ξεχωρίσουμε καί νά δώσουμε στό καθένα τό ὄνομά του, τά ὀνομάζουμε «πάθη». Καί τά πάθη, καθώς διαδέχονται τό ἕνα τό ἄλλο, σχηματίζουν τόν δρόμο τοῦ κόσμου, καί ὅπου τελειώνουν τά πάθη, ἐκεῖ παύει νά ὑπάρχει ὁ δρόμος τοῦ κόσμου... Ὅπου πάψει ἡ ἐνέργεια τῶν παθῶν, ἐκεῖ πεθαίνει μαζί τους καί ὁ κόσμος. Εἶπε κάποιος σοφός γιά τούς ἁγίους ὅτι ὅταν ζοῦσαν ἦταν ἤδη πεθαμένοι, διότι, ἐνῶ ζοῦσαν μέ τό σῶμα τους, δέν ζοῦσαν ζωή σαρκική. Καί σύ πρόσεξε νά δεῖς ποιά πάθη ζοῦνε μέσα σου, γιά νά καταλάβεις πόσο ἀνήκεις στόν κόσμο καί ἐξ αἰτίας ποιῶν παθῶν εἶσαι δεμένος μαζί του καί ἀπό ποιά ἐλευθερώθηκες... Μέ δύο λόγια, κόσμος εἶναι ἡ ἐμπαθής ζωή καί τό σαρκικό φρόνημα. Ὅποιος ἀπαλλαγεῖ ἀπό τά πάθη του, ἔχει ἐξέλθει ἀπό τόν κόσμο»115. (132) 115Ἀββᾶ Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, Ἀ σκητικά, ἐπιμ. Νικηφόρου Ἱερομονάχου, ἐκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1977, σελ. 132. 60

Ὁ χριστιανός καλεῖται νά ἐξέλθει τοῦ κόσμου δηλ. νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τά πάθη του. Ὅποιος θέλει νά εἶναι φίλος τοῦ κόσμου «ἐχθρός τοῦ Θεοῦ καθίσταται»116...ἀλλά καί τοῦ ἑαυτοῦ του. Ζεῖ ὑποδουλωμένος σέ μία ἀβάσταχτη θλίψη... Ὅσο δέν θέλει νά μετανοήσει, νά «ἐξέλθει τοῦ κόσμου»117 καί νά ἀγαπήσει τόν Θεό, παραμένει δεμένος μέ τά «ἀγαπώμενα δεσμά τῶν παθῶν». Τό συμπέρασμα βγαίνει ἀβίαστα: Ἡ ὑποταγή στά πάθη ὁδηγεῖ στήν λύπη καί κατάθλιψη Ἡ ἀμέλεια, ἡ ραθυμία, ἡ τεμπελιά, ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ καθώς καί ἡ ἄγνοια ὁδηγοῦν στήν διαμόρφωση τῶν διαφόρων παθῶν μέσα μας. Τά πάθη, ὅταν ἐνεργοῦν, ἔχουν σάν ἀποτέλεσμα τήν λύπη καί τήν κατάθλιψη. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζεῖ σύμφωνα μέ τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, μέσα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία (ἐννοεῖται ὅτι εἶναι βαπτισμένος) μέ ἀληθινή μετάνοια, τότε ἔχει ἐνεργό τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος. Ἔχει φανερό τότε τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού εἶναι «ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια»118. Ὅταν ἡ Χάρη ἀπουσιάζει ἤ εἶναι ἀπενεργοποιημένη λόγῳ τῶν παθῶν, τότε πράγματι ἀπουσιάζουν τά ἀνωτέρω χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ὁ ἄνθρωπος ἔχει τά ἀντίθετα ἀπό αὐτά δηλ. μίσος, λύπη, ταραχή, ἄγχος, ἀνυπομονησία, κακότητα, ἀπιστία, θυμό, ἀκρασία. Τά πάθη λειτουργοῦν ὡς ἑξῆς: 1. «Αἰχμαλωτίζουν καὶ ὑποδουλώνουν τὸν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος χάνει τὴν ἐλευθερία του καὶ γίνεται δοῦλος τους, 2. Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου ἀσθενεῖ. Δὲν αἰσθάνεται τὰ πνευματικά του χαρίσματα οὔτε μπορεῖ νὰ τὰ ἐπιθυμήση. Βέβαια, \"δὲν εἶναι δυνατὸν ὅλοι νὰ φθάσουν στὴν ἀπάθεια\", μποροῦν ὅμως ὅλοι νὰ σωθοῦν, ὅλοι νὰ συμφιλιωθοῦν μὲ τὸν Θεὸ\" (Κλΐμαξ. ΚΣΤ, παρ. νδ), 3. Τὰ πάθη στέκονται σὰν διάφραγμα καὶ μεσότοιχος μπροστὰ στήν Βαπτισματική Θεία Χάρη καί τίς δοσμένες ἀπό τόν Θεό ἀρετὲς τῆς ψυχῆς. Ἄν δὲν γκρεμιστοῦν αὐτὰ τὰ τείχη μὲ τήν μετάνοια καί τήν 116Ἰ ακ. 4, 4: «Οὐκ οἴδατε ὅτι ἡ φιλία τοῦ κόσμου ἔχθρα τοῦ Θεοῦ ἐστιν; ὃς ἐὰν οὖν βουληθῇ φίλος εἶναι τοῦ κόσμου͵ ἐχθρὸς τοῦ Θεοῦ καθίσταται». 117Πρβλ. τό Β ΄ Κορ. 6, 17-18: «Διὸ ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καὶ ἀφορίσθητε͵ λέγει Κύριος͵ καὶ ἀκαθάρτου μὴ ἅπτεσθε· κἀγὼ εἰσδέξομαι ὑμᾶς͵ καὶ ἔσομαι ὑμῖν εἰς Πατέρα͵ καὶ ὑμεῖς ἔσεσθέ μοι εἰς υἱοὺς καὶ θυγατέρας͵ λέγει Κύριος Παντοκράτωρ». 118Γ α λ . 5, 22-23 61

τήρηση τῶν ἐντολῶν, δὲν μποροῦν νὰ φανοῦν τὰ πνευματικὰ χαρίσματα πού βρίσκονται πίσω ἀπὸ αὐτά. Ὅπως δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ βλέπη τὸν ἥλιο ὅταν ὑπάρχει ὀμίχλη, ἔτσι δὲν μπορεῖ νὰ δεῖ καὶ τὸ κάλλος τῆς ψυχῆς ὅταν αὐτὸ καλύπτεται ἀπὸ τὴν ὁμίχλη τῶν παθῶν. Τὰ πάθη εἶναι σὰν κάποια σκληρὴ οὐσία πού ἐμποδίζει νὰ λειτουργήσουν τὰ διάφορα πνευματικὰ χαρίσματα στὸν ἄνθρωπο. Ἔτσι, ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται συνέχεια μέσα στὸ σκοτάδι, στήν θλίψη, στήν κατάθλιψη καὶ δὲν μπορεῖ νὰ βγεῖ στὴν χώρα τῆς ζωῆς, τῆς χαρᾶς καὶ τοῦ φωτός. Ἕνας φιλάργυρος π.χ. δὲν γνωρίζει τὴν χαρὰ τῆς ἐλεημοσύνης οὔτε ὁ φιλοκόσμος τὴν χάρη τῶν δακρύων καὶ τοῦ πένθους. Ὅλοι αὐτοὶ βρίσκονται σὰν σὲ μία νυκτομαχία καὶ ψηλαφοῦν τὸ σκότος. Διότι τὸ φῶς ἀνήκει στοὺς ἀγαθοὺς καὶ σ' ἐκείνους πού ἔχουν καθαρίσει τὴν ψυχή τους ἀπὸ τὰ πάθη. 4. Τελικά τὰ πάθη μᾶς διώχνουν ἀπὸ τὸ φῶς καὶ τὴν ζωή. Καὶ, ἐπειδὴ τὸ φῶς καὶ ἡ ζωὴ εἶναι ὁ Χριστός, τὰ πάθη μᾶς διώχνουν ἀπὸ τὸν Θεό, πού εἶναι ἡ Ζωή, καὶ μᾶς ὁδηγοῦν στὸν θάνατο119. Οἱ ἀληθινοί «ἀντιεξουσιαστές». Ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο ἄκοσμο μέ πλῆθος νεκρωμένες ψυχές καί ζωντανά σώματα. Τά πάθη, ὑποκινούμενα ἀπό τόν πονηρό, μᾶς κυριεύουν καί τά ἀποτελέσματα τους τά βιώνουμε ὀδυνηρά. Αὐτά εἶναι πάντα τό ἄγχος, ἡ λύπη, ἡ κατάθλιψη, ὁ πνευματικός θάνατος. «Τὰ πάθη σας ὑπερδυναμώνουν», γράφει σέ μία ψυχή ὁ Στάρετς Ζαχαρίας, «ἡ προσευχὴ ἀσθενεῖ καὶ οὔτε κἂν θέλει κανεὶς νὰ προσεύχεται. Ἡ προσοχή μας καταναλώνεται ἀπὸ διάφορες ἐπιθυμίες καὶ πάθη. Ἀκριβῶς τότε, σὰν ἐπὶ σκοποῦ, συναντῶνται τέτοιες ἐσωτερικὲς καὶ ἐξωτερικὲς ἀποτυχίες, ποὺ κάνουν ἕναν ἀδύνατο ἄνθρωπο νὰ πέση στὴν κατάθλιψη. Αὐτὸ τὸ πάθος, ἡ κατάθλιψη, σκοτώνει κάθε τί τὸ ἅγιο, κάθε τί τὸ ζωντανὸ καὶ ἀνθρώπινο»120. Ὁ πονηρός προσπαθεῖ νά μᾶς πεῖ ὅτι «δέν ὑπάρχει μετάνοια» ἤ ὅτι «ὁ Θεός πλέον δέν μᾶς ἀγαπάει». Θά πρέπει ν’ ἀντισταθοῦμε σέ κάθε τέτοια δαιμονική ὑποβολή, γιά νά μήν πέσουμε στήν ἀδράνεια καί ἀπελπισία λόγῳ τῶν ἁμαρτιῶν καί τῶν παθῶν μας. 119Πρβλ. Βενεδίκτου Ιερομονάχου Αγιορείτου, Τ ά π ά θ η κ α ί ἡ θ ε ρ α π ε ί α τους, http://www.pigizois.net/pneumatikoi_logoi/pathi_kai_therapia.htm 120Ἀ π ο φ θ έ γ μ α τ α Ρ ώ σ ω ν Ἁ γ ί ω ν κ α ὶ Γ ε ρ ό ν τ ω ν Προέλευση: http://www.geocities.com/lelefty/Russians.htm http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm 62

«Μὴν καταθλίβεσθε σὲ καμιὰ περίπτωση», ἔγραφε ὁ Στάρετς Ζαχαρίας, «ἢ κάτω ἀπὸ ὁποιαδήποτε περίσταση. Ἡ κατάθλιψη εἶναι ὁ δήμιος ποὺ σκοτώνει τὴν ἐνέργεια, ἀπαραίτητη γιὰ τὴν ὑποδοχὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στὴν καρδιά. ‘Ενας καταθλιμμένος ἄνθρωπος χάνει τὴν δυνατότητα νὰ προσεύχεται καὶ εἶναι νεκρὸς ὅσον ἀφορᾷ τοὺς πνευματικοὺς ἀγῶνας»121. Αὐτή ἡ κατάθλιψη καί ἡ ἀπελπισία πού ἐμπεριέχει τήν ἀπουσία πνευματικοῦ ἀγώνα εἶναι ἡ μεγαλύτερη χαρά τοῦ πονηροῦ. Ὅταν ἀποφεύγουμε τά αἴτια καί τις ἀφορμές τῶν παθῶν, τότε γλυτώνουμε τόν πόλεμο τοῦ πονηροῦ. Ὅταν ὑποκύπτουμε ἔστω μόνο κατά διάνοιαν στούς λογισμούς, ὁ διάβολος σπέρνει ἐλεγκτικούς λογισμούς, γιά νά μᾶς λυπήσει καί νά μᾶς ἀπελπίσει. Θά πρέπει νά ἀντιστεκόμαστε σ’ αὐτήν τήν δαιμονική λύπη καί νά μετανοοῦμε χωρίς χρονοτριβή, γιά νά ἐπανέλθει ἡ ἐλπίδα καί ἡ χαρά. Μποροῦμε νά λέμε: «Κύριε τό ἔκανα πάλι τό λάθος· συγχώρησέ με καί βοήθησέ με νά μήν τό ξανακάνω». Ὁ Γέροντας Παΐσιος τόνιζε ὅτι ποτέ δέν πρέπει νά ἀπελπιζόμαστε ἀλλά νά ἀγωνιζόμαστε μέ σύνεση καί σοφία: «Ὁ «πόλεμος» δὲν ἔρχεται», ἔλεγε, «μόνος του, δηλαδή ἐὰν δὲν δώσουμε ἐμεῖς αἰτία. Φταῖνε τὰ πάθη μας, πού τὰ ἀφήνουμε καὶ δὲν τὰ πολεμᾶμε. Ἀφοῦ δὲν ἀποφεύγουμε τὶς αἰτίες, δὲν μπορεῖ, θά ’ρθη πόλεμος. Πρόσεχε πολὺ τὸν νοῦ σου. Μὴν τὸν βαρύνεις μὲ λύπη ἢ ἄσκοπα προβλήματα καὶ ἄλλα πολλὰ. Τὸ νερό, ὅταν εἶναι καθαρὸ καὶ ἥσυχο, βλέπεις μέσα στὸν βυθό του καὶ τὴν καρφίτσα. Ἔτσι εἶναι καὶ ὁ νοῦς. Πρέπει νὰ μαθαίνεις τὶς πανουργίες τοῦ πειρασμοῦ, γιὰ νὰ γλυτώσεις, γιὰ νὰ μὴν δύναται νὰ σὲ βλάψει. Καὶ προσοχή: Ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς ρίξει στὶς πράξεις, μᾶς ρίχνει μὲ τοὺς λογισμούς. Προσπαθεῖ νὰ ρίχνει τὸν ἄνθρωπο καὶ μετὰ τοῦ φέρνει ἐλεγκτικοὺς λογισμούς, γιὰ νὰ τὸν ρίξει στὴν ἀπελπισία. Νὰ τὰ γνωρίζεις αὐτὰ. Ποτέ, τὸ τονίζω, νὰ μὴ δεχθεῖς ἀπελπισία καὶ γιὰ τίποτε. Καὶ στοὺς λογισμοὺς πού ἀπὸ τὸν πειρασμὸ ἔρχονται, νὰ λέγεις: «Καὶ στὴν κόλασιν νὰ πάω, σὲ καλύτερη θέση ἀπὸ σένα θὰ εἶμαι! Δὲν φοβᾶμαι, διότι ἐγὼ δύναμαι νὰ μετανοήσω καὶ ὁ Θεὸς εἶναι ὅλος Ἀγάπη. Ποτέ, καὶ διὰ τίποτα ἀπελπισία». Μὴν δέχεσαι θλίψεις. Μὴ σκέπτεσαι μὲ λύπη καὶ βαρύνεις τὸν νοῦν σου. Νὰ λέγεις μόνον: «Χριστέ μου, σὲ παρακαλῶ, μὴ μὲ ἐγκατάλειψης». Ὅ,τι καὶ νὰ σοῦ συμβεῖ, μὴν λυπηθεῖς πολύ, μόνον αὐτὸ νὰ λέγεις: 121Ἀ π ο φ θ έ γ μ α τ α Ρ ώ σ ω ν Ἁ γ ί ω ν κ α ὶ Γ ε ρ ό ν τ ω ν Προέλευση: http://www.geocities.com/lelefty/Russians.htm http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/gerontikon5_russians.htm 63

«Χριστέ μου, Σὺ μὴ μὲ ἐγκατάλειψης». Καὶ νά ’χης ἡρεμία, γαλήνη στὴν ψυχήν σου. Οὔτε ἡ χαρὰ, οὔτε ἡ λύπη νὰ μὴ σὲ κυριέψουν»122. Σ’ ἕναν τοῖχο σχολείου διάβασα, ἴσως ἄθελά μου: «Πεθαίνουμε στά 18, μᾶς θάβουν στά 80». Δηλ. «ὁμολογοῦν» οἱ ἄνθρωποι σήμερα ὅτι «εἴμαστε ζωντανοί νεκροί». Κυκλοφοροῦμε μέ νεκρωμένες ψυχές ἀνάμεσα σέ κινούμενα πτώματα. – Καί τό ἐρώτημα εἶναι «Γιατί;» – Διότι ὑποκύπτουμε στήν χειρότερη ἐξουσία πού μπορεῖ νά ὑπάρχει: Στήν τυραννίδα τῶν παθῶν, πού δημιουργοῦμε καί ἐγκαθιστοῦμε μόνοι μας, μέσα μας. Τά πάθη μᾶς ὑποδουλώνουν: μᾶς καταθλίβουν, μᾶς γερνοῦν, μᾶς σκοτώνουν ψυχικά καί σωματικά. Ἀσκοῦν τήν χειρότερη τυραννική ἐξουσία πάνω μας. Αὐτή ἡ ἐξουσία εἶναι πού «πρέπει νά πέσει». Μ’ αὐτήν τήν ἔννοια ὁ Χριστιανός, ἐπειδή ἀκριβῶς ἀγωνίζεται ἐναντίον τῶν παθῶν του, εἶναι γνήσιος, ἀληθινός «ἀντιεξουσιαστής» καί νικητής τῆς κατάθλιψης. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ νικᾶ τά πάθη του, τότε εἶναι στόν σωστό δρόμο γιά τήν ἀληθινή ὁλοκλήρωσή του ὡς πρόσωπο καί γιά τήν βίωση τῆς ἀληθινῆς θεϊκῆς χαρᾶς. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά γίνει πρόσωπο. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πράγματι πλασμένος μέ τήν προοπτική νά γίνει πρόσωπο, δηλ. νά τελειωθεῖ διά τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης, διά τῆς τέλειας κοινωνίας καί ἕνωσης μέ τόν Θεό καί τόν πλησίον. Γιά νά τό ἐπιτύχει ὅμως αὐτό πρέπει νά ταπεινωθεῖ ὥστε νά γίνει δεκτικός τῆς Θείας βοήθειας (Θείας Χάρης). Πρόσωπο γίνεται ὁ ἄνθρωπος ἀληθινά ὅταν αὐτόν πού ἔχει ἀπέναντί του [πρός + ὤψ(ὀφθαλμός)], τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο, τόν ἀγαπᾶ ἀληθινά, ὁπότε κοινωνεῖ ἀληθινά μαζί του διά τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης καί τελικά γίνεται ἕνα μαζί Του. «Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, μιλώντας γιὰ τὴν ἕνωση καὶ τὴν κοινωνία τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό, χρησιμοποιεῖ τὴν ἔκφραση «πρόσωπον πρὸς πρόσωπον». Λέγει: «βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον» (Α΄Κορινθίους 13: 12). Ἂν σκεφθοῦμε ὅτι τὸ χωρίο αὐτὸ ἀναφέρεται στὴν νοερὰ προσευχή, δηλαδὴ στὸν φωτισμὸ τοῦ νοῦ («δι΄ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι») καὶ τὴν θέωση, δηλαδὴ τὴν θεωρία τοῦ Θεοῦ («πρόσωπον πρὸς πρόσωπον»123), τότε μποροῦμε νὰ καταλάβουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ 122Π. Παΐσιος, Ο ὔ τ ε ἡ χ α ρ ὰ , ο ὔ τ ε ἡ λ ύ π η ν ὰ μ ὴ σ ὲ κυριέψουν, 1myblog.pblogs.gr 123 Ἰω. Ρωμανίδου: Π ρ ο π α τ ο ρ ι κ ὸ ν ἁ μ ά ρ τ η μ α ἐκδ. Δόμος σελ. 29. 64

νὰ χαρακτηρισθεῖ πρόσωπο, ὅταν ἑνωθεῖ μὲ τὸν Θεὸ διὰ τῆς θεώσεως καὶ στὴν κατάσταση τῆς θεώσεως. Αὐτός, ἄλλωστε, εἶναι καὶ ὁ πραγματικὸς ἄνθρωπος... Ἐφόσον ὁ Θεὸς εἶναι Πρόσωπο σημαίνει πὼς ὁ ἄνθρωπος γίνεται πρόσωπο, ὅταν ἑνωθεῖ μὲ τὸν Θεό»124. Ὁ ἄνθρωπος γίνεται πρόσωπο ὅταν βρίσκεται σέ ἀληθινή σχέση μέ τόν ἄλλο καί τόν τελείως Ἄλλον, τόν Θεόν. Ὅταν μετέχει τῆς Ἀκτίστου Θεοποιοῦ Ἐνεργείας Του. Ὅταν προχωρεῖ πρός τήν Θέωση. Ὁλοκληρώνεται ὁ ἄνθρωπος ὅταν εὑρίσκεται σέ κοινωνία ἀληθινῆς ἀγάπης μέ τό Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ καί τοῦ πλησίον. Ἡ αὐτοφυλάκιση, ἡ αὐτοαπασχόληση, ὁ ἐγωκεντρικός τρόπος ὑπάρξεως, διαλύει τό ἀνθρώπινο πρόσωπο, πού εἶναι ἀπαίτηση τῆς ὕπαρξής μας νά δημιουργηθεῖ (ἀφοῦ ἔχουμε μέσα μας τό ἐσωτερικό πρόγραμμα τοῦ Δημιουργοῦ, τό «καθ’ ὁμοίωσιν», πού μᾶς ὠθεῖ στό νά ὁμοιάσουμε τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ τῆς Ἀγάπης). Αὐτή ἡ διάλυση, ἡ ἀντίσταση στό πρόγραμμα τοῦ Θείου Κατασκευαστῆ μας125, ἡ «ὑποστατική αὐτοκτονία», στήν ὁποία καταδικάζουμε τόν ἑαυτό μας, διά τοῦ ἐγωισμοῦ, μᾶς ὁδηγεῖ στήν ἀπογοήτευση, λύπη καί κατάθλιψη. Ὁ ἐγωιστής ἄνθρωπος εἶναι πράγματι πνευματικά ἄρρωστος. Ὁδηγεῖται στήν λύπη καί τήν κατάθλιψη στόν βαθμό πού ἀγαπάει ἄρρωστα τόν ἑαυτό του. Ἐπειδή δέν ὑπηρετεῖ τόν Θεό, γι’ αυτό καί ὑποφέρει. Δέν κοινωνεῖ ἀληθινά οὔτε μέ τόν Θεό οὔτε μέ τούς ἄλλους. «Οἱ ἀπομακρυσμένοι ἄνθρωποι ἀπό τόν Θεό», ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας Παΐσιος, «πάντα ἀπαρηγόρητοι βρίσκονται καί διπλᾶ βασανίζονται. Ὅποιος δέν πιστεύει στόν Θεό καί στήν μέλλουσα ζωή, ἐκτός πού μένει ἀπαρηγόρητος, καταδικάζει καί τήν ψυχή του αἰώνια. Σέ ὅποιο ἀφεντικό δουλεύεις, ἀπό αὐτό θά πληρωθῆς. Ἄν δουλεύης στό 124 Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱερόθεου Βλάχου, Τ ό π ρ ό σ ω π ο σ τ ή ν Ὀ ρ θ ό δ ο ξ η π α ρ ά δ ο σ η , σελ. 76-80: «Ὅπως τὸν ὅρο ἄνθρωπο, κατὰ τοὺς Πατέρες δὲν μποροῦμε νὰ τὸν ἀποδώσουμε μόνον σὲ ὅλους ἐκείνους ποὺ ζοῦν, ἀλλὰ κυρίως σὲ ὅσους μετέχουν τῆς καθαρτικῆς, φωτιστικῆς καὶ θεοποιοῦ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ἔτσι καὶ τὸν ὅρο πρόσωπο, μποροῦμε νὰ χρησιμοποιοῦμε γι’ αὐτοὺς ποὺ πορεύονται πρὸς τὴν κατὰ Χάριν θέωση καὶ εἶναι θεούμενοι. Ὅπως τὸ «κατ’ εἰκόνα» εἶναι δυνάμει ὁμοίωσις καὶ ἡ ὁμοίωσις ἐνεργείᾳ «εἰκόνα», ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος μὲ τὴν βιολογική του ὕπαρξη εἶναι δυνάμει ἄνθρωπος καὶ πρόσωπο. Θὰ γίνει πραγματικὰ ἄνθρωπος, ὅταν μεθέξη τῆς Ἀκτίστου Ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ. Ἐφόσον ὁ Θεὸς εἶναι Πρόσωπο σημαίνει πὼς ὁ ἄνθρωπος γίνεται πρόσωπο, ὅταν ἑνωθεῖ μὲ τὸν Θεό». 125Πρβλ.: «Ὁ ἄνθρωπος εἶναι θετικὸ δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, ἀποτελεῖται ἀπὸ ψυχὴ καὶ σῶμα καὶ εἶναι περίληψη ὅλης της δημιουργίας. Ἀποτελεῖται ἀπὸ νοερὸ καὶ αἰσθητὸ καὶ μέσα του ὑπάρχει ἡ ἐντελέχεια, δηλαδὴ μία ἀρχὴ ποὺ ὁδηγεῖται πρὸς τὸ τέλος. Αὐτὸ λέγεται καὶ ὑποστατικὴ ἀρχὴ (Γέροντας Σωφρόνιος). Εἶναι τὸ κατ΄ εἰκόνα καί τὸ κὰθ΄ ὁμοίωση. Τὸ παρουσιάζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στὸν ὁρισμὸ περὶ τοῦ ἀνθρώπου· ὁ ἄνθρωπος εἶναι: “ζῶον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον, καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου, τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον”».(Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου, Ἡ Ὀ ρ θ ό δ ο ξ η ν η π τ ι κ ὴ θ ε ο λ ο γ ί α τ ῆ ς Ἐ κ κ λ η σ ί α ς ὡ ς μ έ θ ο δ ο ς θ ε ρ α π ε ί α ς ( Β ΄ ) , http://www.parembasis.gr/2004/04_04_12.htm). 65

μαῦρο ἀφεντικό, σοῦ κάνει τήν ζωή μαύρη ἀπό ἐδῶ. Ἄν δουλεύης στήν ἁμαρτία, θά πληρωθῆς ἀπό τόν διάβολο. Ἄν ἐργάζεσαι τήν ἀρετή, θά πληρωθεῖς ἀπό τόν Χριστό. Καί ὅσο ἐργάζεσαι στόν Χριστό, τόσο θά λαμπικάρεσαι, θά ἀγάλλεσαι»126. Ἡ ὑπέρμετρη καί παθολογική ἀγάπη πού ἔχει ὁ ἐγωιστής γιά τόν ἑαυτό του, τόν ἐμποδίζει νά ἀγαπήσει, ἑπομένως καί νά κοινωνήσει οὐσιαστικά, μέ τόν ὁποιονδήποτε ἄλλον καί πρό πάντων μέ τόν Θεό. Γι’ αυτό καί δέν μπορεῖ ὁ ἐγωιστής νά ὀνομαστεῖ ἀληθινά ὁλοκληρωμένο πρόσωπο. Ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἀληθινά πρόσωπο, ὅταν ἀρνεῖται τόν ἐγωισμό του καί ἀγαπάει ἐν Χριστῷ ὅλους. Στόν ἐγωκεντρικό-καταθλιπτικό ἄνθρωπο, ἡ ψυχή του, ὁ νοῦς του (ὁ ὀφθαλμός τῆς ψυχῆς) δέν λειτουργεῖ σωστά: Ἀντί νά βλέπει πρός τόν Θεόν, βλέπει ἐμπαθῶς πρός τόν ἑαυτό του καί μάλιστα πρός τό σῶμα του (φιλαυτία), ὁπότε καί βασανίζεται ἀπό τήν λύπη, τό κενό, τό ἀνικανοποίητο, τήν κατάθλιψη. Τά τέσσερα εἴδη τῆς λύπης Σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό ὑπάρχουν τέσσερα εἴδη λύπης: α) Τό ἄχος (θλίψη τῆς ψυχῆς-κατάθλιψη), β) τό ἄχθος (βάρος τῆς ψυχῆς-στενοχώρια), γ) ὁ φθόνος καί δ) τό ἔλεος. «Τό ἄχος εἶναι λύπη πού προξενεῖ ἀφωνία (κόβει τήν φωνή). Τό ἄχθος εἶναι λύπη πού προξενεῖ βάρος στήν ψυχή. Φθόνος εἶναι λύπη γιά τά ξένα ἀγαθά. Ἔλεος (= συμπάθεια) εἶναι λύπη γιά τά ξένα κακά»127. Τί εἶναι ἡ λύπη καί ἡ κατάθλιψη κατά τούς Ἁγίους Πατέρες Πρέπει νά τονιστεῖ ὅτι ἡ λύπη εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ· μᾶς δόθηκε μετά τήν πτώση καί κατατάσσεται στά ἀδιάβλητα πάθη. 126Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λ ό γ ο ι Α ΄ , Μέρος Α΄, Σ έ ὅ π ο ι ο ἀ φ ε ν τ ι κ ό δ ο υ λ ε ύ ε ι ς ἀ π ό α ὐ τ ό θ ά π λ η ρ ω θ ῆ ς , Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2001. 127Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔ κ δ ο σ ι ς ἀ κ ρ ι β ή ς τ ῆ ς ὀ ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ί σ τ ε ω ς , Π ε ρ ὶ λ ύ π η ς , Expositio fidei Section 28, line t1: «Τῆς δὲ λύπης εἴδη τέσσαρα· ἄχος, ἄχθος, φθόνος, ἔλεος. Ἄχος μὲν οὖν ἐστι λύπη ἀφωνίαν ἐμποιοῦσα, ἄχθος δὲ λύπη βαρύνουσα, φθόνος δὲ λύπη ἐπὶ ἀλλοτρίοις ἀγαθοῖς, ἔλεος δὲ λύπη ἐπὶ ἀλλοτρίοις κακοῖς». 66

«Τὴν λύπη», διδάσκει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «τὴν ἔβαλε μέσα μας ὁ Θεός. Ὄχι ὅμως γιὰ νὰ τὴν μεταχειριζόμαστε ἄσκοπα ἢ καὶ βλαπτικά, σὲ ἀκατάλληλο χρόνο καὶ σὲ ἀντίθετες στὴν φύση μας περιστάσεις, κλονίζοντας ἔτσι τὴν ὑγεία τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος, ἀλλὰ γιὰ ν’ ἀποκομίζουμε ἀπ’ αὐτὴν ὅσο γίνεται μεγαλύτερο πνευματικὸ κέρδος. Γι’ αὐτό, δὲν πρέπει νὰ λυπόμαστε ὅταν παθαίνουμε κάτι κακό, μὰ ὅταν κάνουμε κάτι κακό. Ἐμεῖς, ὡστόσο, ἔχουμε ἀντιστρέψει τὰ πράγματα. Ἔτσι, καὶ ἀμέτρητα κακὰ νὰ διαπράξουμε, οὔτε λυπόμαστε οὔτε ντρεπόμαστε. Ἄν ὅμως πάθουμε καὶ τὸ παραμικρὸ κακὸ ἀπὸ κάποιον, τότε τὰ χάνουμε, βαριοθυμοῦμε, γινόμαστε συντρίμμια καὶ δὲν συλλογιζόμαστε πὼς οἱ θλίψεις καὶ οἱ πειρασμοὶ φανερώνουν τὴ φροντίδα τοῦ Θεοῦ γιὰ μᾶς περισσότερο ἀπὸ τὰ εὐχάριστα περιστατικά»128. Εἶναι ἡ λύπη μία δύναμη τῆς ψυχῆς πού μᾶς δόθηκε ἀπό τόν Θεό ὡς βοηθός στήν μετάνοιά μας129. Ἡ κατά Θεόν λύπη ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή καί «ἀμεταμέλητο μετάνοια». «Γι’ αὐτό λοιπόν ὑπάρχουν ἡ λύπη καὶ ἡ ἀθυμία», τονίζει ὁ Χρυσορρήμων· «ὄχι γιὰ νὰ μᾶς κυριεύουν ὅταν πεθαίνει ἕνα ἀγαπημένο μας πρόσωπο ἢ ὅταν χάνουμε χρήματα ἢ ὅταν δοκιμάζουμε κάποια ἀποτυχία, ἀλλὰ γιὰ νὰ μᾶς βοηθοῦν στὸν πνευματικό μας ἀγώνα. Ἂς λυπόμαστε ὄχι γιὰ τὴν θλίψη ἢ τὴν βλάβη ποὺ μᾶς προξενεῖ κάποιος, ἀλλὰ γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας, μὲ τὶς ὁποῖες λυποῦμε τὸν Θεό. Γιατί οἱ ἁμαρτίες διώχνουν μακριὰ μας τὸν Θεό, ἐνῶ οἱ θλίψεις, ποὺ δοκιμάζουμε ἀπὸ ἄλλους ἀνθρώπους, Τὸν κάνουν νὰ μένει κοντά μας ὡς προστάτης»130. Ὅταν ὅμως τήν Θεόσδοτη αὐτήν δύναμη τῆς λύπης τήν κυριεύσει ὁ πονηρός, τότε γίνεται μέσο γιά τήν ἀπώλεια μας, ἀφοῦ δι’ αὐτῆς ὁδηγούμαστε στήν ἀδιαφορία, στήν ἀκηδία, στήν κατάθλιψη, στήν 128Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θ έ μ α τ α ζ ω ῆ ς . Κ ε ί μ ε ν α τ ο ῦ Ἁ γ ί ο υ Ἰ ω ά ν ν ο υ τ ο ῦ Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο υ », σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645 . Βλ. καί: Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Π ρ ό ς Σ τ α γ ε ί ρ ι ο ν , 3, 14,PG 47, 491. «Καιρός δ’ ἀθυμίας οὐχ ὅταν πάσχωμεν κακῶς, ἀλλ’ ὅταν δρῶμεν κακῶς· ἡμεῖς δέ τήν τάξιν ἀνεστρέψαμεν, καί τούς καιρούς ἀντηλλαξάμερθα, καί ποιοῦντες μέν μυρία κακά, οὐδέ πρός βραχύ συστελλόμεθα· ἤν δέ μικρόν τι παρ’ ὁτουοῦν πάθωμεν, καταπίπτομεν, ἰλιγγιῶμεν, ἀπαλλαγῆναι καί ἀποστῆναι τοῦ βίου σπεύδομεν». 129 Jean Claude Larchet, Ἡ θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή τ ῶ ν π ν ε υ μ α τ ι κ ῶ ν ν ο σ η μ ά τ ω ν , τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ.299-300. 130Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θ έ μ α τ α ζ ω ῆ ς . Κ ε ί μ ε ν α τ ο ῦ Ἁ γ ί ο υ Ἰ ω ά ν ν ο υ τ ο ῦ Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο υ », σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645. 67

ἀμετανοησία, στήν ἀπελπισία, στόν πνευματικό ἤ καί σωματικό θάνατο- αὐτοκτονία. Μέ τήν ὁρολογία τῶν ἁγίων Πατέρων ἡ κατάθλιψη θά μποροῦσε νά ὁρισθεῖ ὡς δαιμονική λύπη- ἐνέργεια, ἀθυμία, ἀκηδία, αἰχμαλωσία ἀπό τούς λογισμούς, ἀπώλεια τῆς ἐργασίας γιά τήν πραγμάτωση τοῦ καθ’ ὁμοίωσιν131. Ἐντάσσεται στήν γενικότερη κατηγορία τῆς παθολογικῆς λύπης, τῆς μή κατά Θεόν λύπης. «Πέρα ἀπ’ αὐτό πού ἡ ἴδια ἡ λέξη πιθανόν φανερώνει», παρατηρεῖ ὁ Jean Claude Larchet, «ἡ λύπη ἐμφανίζεται ὡς κατάσταση τῆς ψυχῆς πού περιλαμβάνει ἀποθάρρυνση καί ἀθυμία, ἀτονία καί ἀδυναμία, ψυχική ἐπιβάρυνση καί πόνο, κατάπτωση, στενόχωρη διάθεση, καταπίεση, κατάθλιψη, πού συχνότατα συνοδεύονται ἀπό ἔντονη ἀνυπομονησία ἀκόμη καί ἀγωνία»132. Λύπη ὠφέλιμη καί λύπη δαιμονική. Ὁ διάβολος καταφέρνει νά παραπλανήσει τόν ἄνθρωπο, ὥστε νά κάνει κακή διαχείρηση τῆς δύναμης πού λέγεται λύπη. Δημιουργεῖ δαιμονική λύπη καί κατάθλιψη στόν ἄνθρωπο. Ἰδιαίτερα πολεμᾶ αὐτούς πού τόν πολεμοῦν καί προσπαθοῦν νά ἀγαπήσουν τόν Θεό. «Ὁ ἐχθρός» δίδασκε ὁ Στάρετς Παρθένιος «φέρνει κατάθλιψη σέ κάθε ψυχή πού θέλει νά σωθεῖ»133. Ἡ δαιμονική λύπη-κατάθλιψη ἐπέρχεται μέ ἀφορμές εἴτε ἐσωτερικά γεγονότα καί πειρασμούς εἴτε ἐξωτερικά συμβάντα (ἀτυχήματα, θάνατοι, συκοφαντίες, κακολογίες, ἀδικίες). Θά πρέπει ὁ πνευματικός ἀγωνιστής νά τήν πολεμᾶ μέ κάθε τρόπο. «Δὲν πρέπει», παρατηρεῖ ὁ Χρυσορρήμων, « νὰ στενοχωριοῦνται καὶ νὰ θλίβονται ἐκεῖνοι ποὺ κακολογοῦνται, μὰ ἐκεῖνοι ποὺ κακολογοῦν. Γιατί δὲν θ’ ἀπολογηθοῦν οἱ πρῶτοι γιὰ ὅσα λέγονται σὲ βάρος ἄλλων. Ἐκεῖνοι ποὺ πρέπει νὰ τρέμουν καὶ ν’ ἀνησυχοῦν εἶναι οἱ δεύτεροι, γιατί ἀργὰ ἢ γρήγορα θὰ συρθοῦν στὸ φοβερὸ Δικαστήριο τοῦ Θεοῦ, ὅπου θὰ λογοδοτήσουν γιὰ ὅσες κακολογίες ξεστόμισαν. Κι ἐκεῖνοι ποὺ κακολογοῦνται, πάντως, πρέπει ν’ ἀνησυχοῦν, ἂν ὅσα λένε γι’ αὐτοὺς εἶναι ἀληθινά»134. 131 Βλ. παρακάτω στό κεφάλαιο: Λ ύ π η ὠ φ έ λ ι μ η κ α ί λ ύ π η δ α ι μ ο ν ι κ ή . 132Jean Claude Larchet, Ἡ θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή τ ῶ ν π ν ε υ μ α τ ι κ ῶ ν ν ο σ η μ ά τ ω ν , τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ. 301-2. 133Στ άρ ε τ ς Παρ θ έ νι ος, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου, ἔκδ. 9η, 2007, σελ. 84. 134Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θ έ μ α τ α ζ ω ῆ ς . Κ ε ί μ ε ν α τ ο ῦ Ἁ γ ί ο υ Ἰ ω ά ν ν ο υ τ ο ῦ Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο υ », σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645. 68

Πότε λοιπόν ἐπιτρέπεται νά λυπᾶται ὁ Χριστιανός; «Γιὰ δύο μονάχα λόγους», ἀπαντᾶ ἐπίσης ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Ὅταν εἴτε ὁ ἴδιος εἴτε ὁ πλησίον του ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸ ἅγιο θέλημά Του»135. Ὅταν μᾶς ἀδικοῦν θά πρέπει νά χαιρόμαστε. «Σὲ κάθε περίπτωση», διδάσκει ὁ Χρυσορρήμων, « ἂς μὴ νοιαζόμαστε γιὰ τὸ ἂν μᾶς κατηγοροῦν κάποιοι, ἀλλὰ γιὰ τὸ ἂν μᾶς κατηγοροῦν δικαιολογημένα. Ἄν, λοιπόν, δικαιολογημένα μᾶς κατηγοροῦν, πρέπει νὰ κλαῖμε καὶ νὰ μετανοοῦμε. Ἄν, πάλι, μᾶς κατηγοροῦν ἄδικα, πρέπει ἐκείνους νὰ κλαῖμε καὶ τοὺς ἑαυτούς μας νὰ μακαρίζουμε, φέροντας στὸν νοῦ μας τὰ λόγια του Κυρίου: «Μακάριοι εἶστε ὅταν σᾶς χλευάσουν καὶ σᾶς καταδιώξουν καὶ σᾶς κακολογήσουν μὲ κάθε ψεύτικη κατηγορία» (Μάτθ. 5:11). Ὄχι λύπη καὶ ἀθυμία, ἀλλὰ χαρὰ καὶ ἀγαλλίαση ἂς αἰσθανόμαστε τότε, γιατί ἡ ἀνταμοιβή μας στοὺς οὐρανοὺς θὰ εἶναι μεγάλη»136. Στόν βίο τῆς ἁγίας Συγκλητικῆς διαβάζουμε ὅτι ἡ μακαρία Συγκλητικὴ ἔλεγε στίς ἀδελφές, πού εἶχαν συγκεντρωθεῖ κοντὰ της: «Ὑπάρχει λύπη ὠφελίμη καὶ λύπη βλαπτική. Ὠφέλιμη εἶναι ἡ λύπη, ὅταν ὁ ἄνθρωπος θρηνεῖ για τὶς ἁμαρτίες του, ὅταν θλίβεται για τὴν (πνευματικὴ) ἄγνοια τοῦ πλησίον, ὅταν ἀνησυχεῖ μήπως ξεφύγει ἀπὸ τὸν σκοπὸ του καὶ ὅταν ἔχει ἀγωνία νά κατακτήσει τὴν τέλεια ἀρετή. Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἡ λύπη πού ὑποβάλλει ὁ ἐχθρός, κι αὐτὴ εἶναι ἐντελῶς παραλόγη. Ἀπὸ μερικοὺς ὀνομάζεται καὶ ἀκηδία. Τήν λύπη αὐτήν πρέπει να τὴν ἀποδιώχνουμε μὲ τὴν προσευχὴ κυρίως καὶ τὴν ψαλμωδία, κάνοντας τήν σκέψη ὅτι στήν παροῦσα ζωὴ κανένας ἀσύνετος δεν εἶναι χωρὶς (τέτοιες) λύπες»137. «Ἂς μὴν ἀφήνουμε τὴν λύπη», διδάσκει ὁ Χρυσορρήμων, «νὰ μᾶς κυριεύει τόσο, ὥστε νὰ μᾶς ὁδηγεῖ σὲ παράλογες ἐνέργειες εἴτε σὲ ἀδιάκριτη ἐσωστρέφεια. Μᾶς βρῆκε ἕνας πειρασμός, μιὰ δοκιμασία, μιὰ συμφορά; Ὁ Θεός, ποὺ παραχώρησε τὸν πειρασμό, γνωρίζει καὶ πότε πρέπει νὰ λήξει. Αὐτός, ὡς παντοδύναμος, μπορεῖ νὰ μᾶς ἀπαλλάξει ἀπὸ κάθε κακό, ὅταν ἔρθει ἡ κατάλληλη ὥρα, προπαντὸς ὅταν μετανοήσουμε γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας καὶ ἐπιστρέψουμε κοντά Του»138. 135Ὅ . π. 136Ὅ . π. 137 Μικρός Ε ὐε ργε τινός, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄. Ν ΄ ἀντιστε κόμ αστε μέ γενναιότητα στήν ἀκηδία καί τήν λύπη πού μᾶς προξενοῦν οἱ δαίμονες. http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm. 138 Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θέ μ ατ α ζωῆς. Κείμ ε να τ οῦ Ἁ γίου Ἰ ωάννου τ οῦ Χρυσόστομ ου», σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645 69

Ἡ βλαπτική λύπη-ἀκηδία Γράφει ὁ ἀββᾶς Κασσιανός: «Τὸ φοβερὸ πνεῦμα τῆς λύπης, ὅταν κυριεύσει τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν σκοτίσει ὁλοκληρωτικά, τὴν ἐμποδίζει ἀπὸ κάθε ἀγαθὴ ἐργασία καὶ τὴν γεμίζει μὲ κάθε κακία. Γιατί δὲν τῆς ἐπιτρέπει νὰ προσεύχεται μὲ προθυμία, δὲν τὴν ἀφήνει νὰ ἐγκαρτερεῖ στὴν ὠφέλεια τῶν ἱερῶν ἀναγνωσμάτων, κάνει τὸν ἄνθρωπο ὀργίλο καὶ ἐπιθετικὸ πρὸς τοὺς ἀδελφούς, γεννάει τὸ μίσος καὶ ἐναντίον ἀκόμα τοῦ μοναχικοῦ σχήματος. Καὶ γενικὰ ἡ λύπη, ἀφοῦ δημιουργήσει σύγχυση σ' ὅλες τὶς σωτήριες σκέψεις τῆς ψυχῆς καὶ παραλύσει τὴ δραστηριότητα καὶ τὴν καρτερία της, τὴν φέρνει σὲ σημεῖο νὰ εἶναι σὰν ἀνόητη καὶ μανιακή, δένοντάς την μὲ τὸν λογισμὸ τῆς ἀπελπισίας. Ὅπως ὁ σκόρος τρώει τὸ ροῦχο καὶ τὸ σκουλήκι τὸ ξύλο, ἔτσι καὶ ἡ λύπη κατατρώει τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου. Πείθει τὸν ἄνθρωπο ν' ἀποφεύγει κάθε καλὴ πνευματικὴ συναναστροφή, καὶ δὲν τοῦ ἐπιτρέπει οὔτε ἀπὸ γνήσιους φίλους νὰ δέχεται συμβουλὴ, οὔτε καλὴ καὶ εἰρηνικὴ ἀπάντηση νὰ τοὺς δίνει, ἀλλ' ἀφοῦ κυριαρχήσει σ' ὅλη τὴν ψυχή, τὴν γεμίζει μὲ δυσαρέσκεια καὶ ἀκηδία. Καὶ τότε τὴ βάζει ν' ἀποφεύγει τοὺς ἀνθρώπους, γιατί γίνονται σ' αὐτὴν αἴτιοι ταραχῆς. Καὶ δὲν τὴν ἀφήνει νὰ καταλάβει, πώς ἡ ἀρρώστια δὲν ὀφείλεται σὲ ἐξωτερικὰ αἴτια, ἀλλὰ τὴν ἔχει ἀπὸ μέσα της καὶ φανερώνεται τότε, πού θὰ ἔρθουν οἱ πειρασμοὶ καὶ μὲ τὴ δοκιμασία θὰ τὴν φέρουν στὴν ἐπιφάνεια. Γιατί ποτὲ δὲν μπορεῖ νὰ ὑποστεῖ βλάβη ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ ἄλλον, ἂν δὲν ἔχει μέσα του ἀποθηκευμένες τὶς ἀφορμὲς τῶν παθῶν. Γι' αὐτὸ καὶ ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Γιατρὸς τῶν ψυχῶν, ὁ μόνος πού γνωρίζει ἀκριβῶς, ὡς Δημιουργός, τὰ ψυχικὰ τραύματα καὶ καθορίζει γι' αὐτὰ τὶς κατάλληλες θεραπεῖες, δὲν παραγγέλλει ν' ἀποφεύγουμε τὶς συναναστροφὲς τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ νὰ κόβουμε τὶς αἰτίες τῆς κακίας πού εἶναι μέσα μας. Γιατί γνωρίζει πὼς ἡ ὑγεία τῆς ψυχῆς δὲν κατορθώνεται μὲ τὸν χωρισμὸ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ μὲ τὴν συναναστροφὴ τῶν ἐνάρετων καὶ τὴν συνεχή ἐξάσκηση. Ἐκεῖνος λοιπὸν πού, γιὰ κάποιες εὔλογες τάχα προφάσεις, ἐγκαταλείπει τοὺς ἀδελφούς, ἂς εἶναι βέβαιος ὅτι δὲν κόβει μὲ τὴν ἀναχώρησή του τὶς ἀφορμὲς τῆς λύπης ἀλλὰ μόνο ἔκανε μίαν ἐναλλαγή τους, γιατί ἡ ἀρρώστια πού ἔχει μέσα του θὰ τὶς ἀνακινήσει πάλι, ἐξαιτίας ἄλλων περιστατικῶν»139. Ἐδῶ ὁ ἅγιος ἀπαντᾶ σ’ αὐτούς πού «κλείνονται στόν ἑαυτό τους», διότι δέν τολμοῦν ν΄ «ἀντιμετωπίσουν» τούς ἄλλους. Οἱ καταθλιπτικοί, προκειμένου ν’ ἀποφύγουν τίς λύπες πού τούς προξενοῦν οἱ ἄλλοι, ἀπομονώνονται χωρίς ὅμως νά 139 Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γε τιν ό ς , Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄. Ν ΄ ἀ ν τ ι σ τ ε κ ό μ α σ τ ε μ έ γενναιότητα στήν ἀκηδία καί τήν λύπη πού μᾶς προξενοῦν οἱ δ α ί μ ο ν ε ς , http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm. 70

γλυτώνουν καί ἀπό τήν λύπη, ἡ ὁποία ἔχει ὡς αἰτία ὄχι τούς ἄλλους ἀνθρώπους ἀλλά τά πάθη πού ὑπάρχουν μέσα στόν καταθλιβόμενο ἄνθρωπο. «Γι' αὐτὸ», συνεχίζει ὁ ἀββᾶς Κασσιανός, «ἂς μὴν θεωροῦμε κανέναν ἀπὸ τοὺς ἄλλους σὰν αἴτιο τῶν ἀναταραχῶν τῶν παθῶν μας, ἀλλὰ μονάχα τὸν ἑαυτό μας· καὶ ὅλος ὁ πόλεμός μας ἂς γίνεται ἐναντίον τῶν παθῶν πού εἶναι μέσα μας. Γιατί ἂν αὐτά, μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, βγοῦν ἀπὸ μέσα μας, ὄχι μόνο μὲ ἀνθρώπους ἀλλὰ καὶ μὲ ἄγρια θηρία εὔκολα θὰ μποροῦμε νὰ ζήσουμε, ὅπως εἶπε ὁ μακάριος Ἰώβ: \"Θῆρες ἄγριοι εἰρηνεύσουσί σοι\" (Ἰὼβ 5:23)»140. Τό πνεῦμα τῆς λύπης καί ἡ ἀντιμετώπισή του «Ἡ συνεχής προσβολή ἀπό τήν ἁμαρτία», παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «διαλύει πολλές φορές τόν τόνο τῶν λογισμῶν, κάνει τόν πνευματικό ἀθλητή νά ἀπαυδήσει καί προξενεῖ τήν λεγόμενη ἀκηδία»141. Πράγματι, ὁ διάβολος μέ τά «πυρφόρα βέλη του» μᾶς πειράζει καί προσπαθεῖ εἴτε νά μᾶς κάνει νά συγκατατεθοῦμε στήν ὑποβολή του ἤ νά ἀπαυδήσουμε καί νά πέσουμε στήν λύπη-ἀκηδία λόγῳ τοῦ συνεχοῦς καί ἔντονου πολέμου. Δέν θά πρέπει νά δειλιάσουμε ἀλλά νά ἀντισταθοῦμε. «Πρῶτα-πρῶτα λοιπὸν», μᾶς διδάσκει ὁ ἀββᾶς Κασσιανός, «ἂς ἀγωνιστοῦμε ἐναντίον τοῦ πνεύματος τῆς λύπης, πού μᾶς φέρνει τὴν ἀπελπισία, ἀπομακρύνοντάς το ἀπὸ τὴν καρδιά μας μὲ τὴν ἐλπίδα στὸν Θεό. Γιατί αὐτὸ τὸ πνεῦμα δὲν ἄφησε τὸν Κάιν νὰ μετανοήσει μετὰ τὴν ἀδελφοκτονία, οὔτε τὸν Ἰούδα μετὰ τὴν προδοσία τοῦ Κυρίου. Ἐκείνην μόνο τὴν λύπη νὰ καλλιεργήσουμε, πού συνίσταται στὴν μετάνοια γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας ἑνωμένη μὲ τὴν ἀγαθὴ ἐλπίδα, καὶ πού μᾶς προετοιμάζει ν' ἀποκτήσουμε τὰ οὐράνια ἀγαθά. Αὐτὴ εἶναι πού μακαρίζεται καὶ ἀπὸ τὸν Χριστὸ μὲ τὸν λόγο, \"μακάριοι οἱ πενθοῦντες, κ.λπ.\" (Μάτθ. 5:4). Αὐτὴ εἶναι πού ἐγκωμιάζεται καὶ ἀπὸ τὸν ἀπόστολο μὲ τὴν φράση, \"ἡ κατὰ Θεὸν λύπη μετάνοια εἰς σωτήριαν ἀμεταμέλητον κατεργάζεται\" (Β' Κόρ. 7:10). Αὐτὴ λοιπὸν ἡ σωτήρια λύπη, τρέφοντας τὴν ψυχὴ μὲ τὴν ἐλπίδα πού ἀκολουθεῖ τὴ μετάνοια, εἶναι ἀνάμικτη μὲ χαρά. Γι' αὐτὸ καὶ κάνει τὸν ἄνθρωπο πρόθυμο καὶ ὑπάκουο γιὰ κάθε καλὸ ἔργο, εὐκολοπλησίαστο, πράο, ἀνεξίκακο, ὑπομονετικὸ σὲ κάθε ἀγαθὸ κόπο, ἀφοῦ εἶναι λύπη κατὰ Θεόν. Καὶ μ' αὐτὸ γίνονται πιὰ φανεροὶ οἱ καρποὶ 140 Ὅ . π . 141Ἅγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου:T LG, Work #207 55.682.24 to Work #207 55.682.27 :«Ἡ συνεχὴς προσβολὴ τῆς ἁμαρτίας διαλύει πολλάκις τὸν τόνον τῶν λογισμῶν͵ καὶ ἀπαυδῆσαι παρα σκευάζει τὸν ἀθλητὴν͵ καὶ τὴν καλουμένην ἀκηδίαν ἐργάζεται». 71

τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὸν ἄνθρωπο, δηλαδὴ ἡ ἀγάπη, ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη, ἡ μακροθυμία, ἡ ἀγαθότητα, ἡ πίστη, ἡ ἐγκράτεια (βλ. Γαλ. 5:22). Τῆς ἀντίθετης πάλι λύπης οἱ καρποὶ εἶναι οἱ ἑξῆς: ἡ ἀκηδία, ἡ ἀνυπομονησία, ὁ θυμός, τό μίσος, ἡ ἀντιλογία, ἡ ἀπελπισία, ἡ ὀκνηρία στὴν προσευχὴ καὶ στὴν ψαλμωδία. Αὐτὴν τὴν λύπη πρέπει νὰ ἀποφεύγουμε ὅπως τὴν πορνεία καὶ τὴ φιλαργυρία καὶ τὸν θυμὸ καὶ τὰ ὑπόλοιπα πάθη. Αὐτὴ ἡ λύπη θεραπεύεται μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν ψαλμωδία, μὲ τὴν ἐλπίδα στὸν Θεό, μὲ τὴ μελέτη τῶν θείων λόγων καὶ μὲ τὴν ὑπομονὴ στοὺς πειρασμούς. Γιατί, ἂν δὲν βρεῖ τὸν μοναχὸ ἀσφαλισμένο μ' αὐτὰ τὰ ὅπλα, τὸν κάνει ἄστατο καὶ ὀνειροπόλο καὶ ράθυμο καὶ ἄεργο καὶ τὸν ὁδηγεῖ νὰ ἐπισκέπτεται πολλὰ μοναστήρια· καὶ νὰ μὴ φροντίζει γιὰ τίποτε ἄλλο παρὰ ποῦ γίνονται τραπέζια καὶ συμπόσια. Γιατί ἡ διάνοια αὐτοῦ πού ἔπεσε σὲ ἀκηδία τίποτε ἄλλο δὲν φαντάζεται παρὰ τὶς ὀνειροπολήσεις ὅσων ἀναφέραμε. Ἀπ' αὐτὰ τὸν δεσμεύει καὶ σὲ κοσμικὰ πράγματα. Καὶ τὸν δελεάζει λίγο-λίγο σὲ ἐπιβλαβεῖς ἀσχολίες, ὥσπου νὰ τὸν διώξει κι ἀπ' αὐτὴν τὴν μοναχικὴ ζωή. Ὁ ἀπόστολος, γνωρίζοντας πόσο βαρειά εἶναι τούτη ἡ ἀρρώστια καὶ θέλοντας νὰ τὴν ξερριζώσει ἀπὸ τὶς ψυχές μας, φανερώνει τὶς αἰτίες ἀπὸ τὶς ὁποῖες γεννιέται καὶ λέει: «Παραγγέλλομεν δὲ εἰς σᾶς, ἀδελφοί, ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, νά κρατᾶτε τὸν ἑαυτό σας σὲ ἀπόσταση ἀπὸ κάθε ἀδελφό, ὁ ὁποῖος συμπεριφέρεται ἄτακτα καὶ δέν πορεύεται σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, τὴν ὁποία καὶ αὐτοὶ ποὺ ἀτακτοῦν ἔχουν παραλάβει ἀπὸ μᾶς. Σεῖς δὲ οἱ ἴδιοι γνωρίζετε καλά πὼς πρέπει νά μᾶς μιμῆσθε, διότι δὲν φερθήκαμε ποτὲ μὲ ἀταξία ἀνάμεσά σας. Οὔτε καὶ δωρεὰν φάγαμε τὸ ψωμί μας οὔτε καὶ συντηρηθήκαμε ἀπὸ κανέναν, ἀλλὰ προμηθευόμασταν αὐτά ποὺ μᾶς χρειάζονται γιὰ τὴν συντήρησή μας, μὲ κόπο καὶ μόχθο, ἐργαζόμενοι νύκτα καὶ μέρα, γιὰ νά μὴν ἐπιβαρύνουμε κανέναν ἀπὸ σᾶς. Καὶ τοῦτο, ὄχι διότι δέν εἴχαμε ἐξουσία καὶ δικαίωμα νά ζητήσουμε ἀπὸ σᾶς τὰ μέσα τῆς συντηρήσεώς μας, ἀλλὰ γιὰ νά δώσουμε τὸν ἑαυτὸ μας παράδειγμα, ὥστε νά μᾶς μιμεῖστε. Διότι, καὶ ὅταν ἤμασταν μεταξὺ σας, αὐτὴν τὴν ἐντολὴ καὶ νουθεσία σᾶς δίναμε, ὅτι, ἐὰν κανεὶς δέν θέλει να ἐργάζεται, δέν πρέπει οὔτε καὶ νά τρώγει. Σᾶς ὑπενθυμίζουμε πάλι αὐτὴν τὴν ἐντολή, διότι ἀκούμε ὅτι μερικοὶ φέρονται μεταξὺ σας κατὰ τρόπο ἄτακτο, ὅτι δὲν κάμνουν καμμίαν ἐργασία, ἀλλὰ περιεργάζονται τοὺς ἄλλους καὶ τὶς ὑποθέσεις τῶν ἄλλων. Σὲ αὐτοὺς παραγγέλλουμε καὶ τοὺς παρακαλοῦμε, ἐξ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, νὰ ἐργάζονται μὲ ἡσυχία καὶ τρώγουν εἰρηνικοὶ τὸ ψωμί ποὺ θὰ κερδίζουν μὲ τὴν ἐργασία τους»142. 142Β ' Θε σ. 3, 6 -12.Ἡ ἐρμηνευτικὴ ἀπόδοση (ἐκδημοτικισμένη ἀπὸ μᾶς) ἀνήκει στόν Ἰωάννῃ Θ. Κολιτσάρα. 72

Οἱ αἰτίες τῆς ἀκηδίας-λύπης καί ἡ θεραπεία της διά τῆς ἐργασίας. «Ἂς ἀκούσουμε», συνεχίζει ὁ ἀββᾶς Κασσιανός, «πόσο καθαρά μᾶς ἀποκαλύπτει ὁ ἀπόστολος τὶς αἰτίες τῆς ἀκηδίας. Ἐκείνους πού δὲν ἐργάζονται, τοὺς ὀνομάζει ἄτακτους, φανερώνοντας μὲ μία λέξη πολλὴ κακία. Γιατί ὁ ἄτακτος εἶναι καὶ ἀνευλαβὴς καὶ αὐθάδης στὰ λόγια καὶ πρόχειρος σὲ κατηγορίες, καὶ γι' αὐτὸ εἶναι ἀκατάλληλος γιὰ τὴν ἡσυχία καὶ δοῦλος τῆς ἀκηδίας. Παραγγέλλει λοιπὸν νὰ τοὺς ἀποφεύγουμε, δηλαδὴ νὰ φεύγουμε μακριά τους, σὰν νὰ ἔχουν μεταδοτικὴ ἀρρώστια. Κι ἔπειτα, μὲ τὴ φράση \"καὶ μὴ κατὰ τὴν παράδοσιν ἥν παρέλαβον παρ' ἡμῶν\", φανερώνει πώς αὐτοὶ εἶναι ὑπερήφανοι καὶ καταφρονητὲς καὶ ἀνατροπεῖς τῶν ἀποστολικῶν παραδόσεων. Καὶ στὴν συνέχεια λέει: \"οὐδὲ δωρεὰν ἄρτον ἐφάγομεν παρὰ τινος, ἂλλ' ἐν κόπῳ καί μόχθῳ, νύκτα καὶ ἥμεραν ἐργαζόμενοι, πρὸς τὸ μὴ ἐπιβαρῆσαι τίνα ὑμῶν\". Πώ πώ! Ὁ διδάσκαλος τῶν ἐθνῶν, ὁ κήρυκας τοῦ Εὐαγγελίου, πού ἀνέβηκε ὡς τὸν τρίτο οὐρανό, αὐτὸς πού λέει ὅτι ὁ Κύριος πρόσταξε τοὺς κήρυκες τοῦ Εὐαγγελίου νὰ ζοῦν ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιο (Α' Κορ. 9:14), ἐργαζόταν ὁ ἴδιος νύχτα καὶ μέρα, μὲ κόπο καὶ μόχθο, γιὰ νὰ μὴν ἐπιβαρύνει κανέναν! Τί λοιπὸν θὰ κάνουμε ἐμεῖς, πού εἴμαστε στὴν ἐργασία ὀκνηροὶ καὶ ἐπιδιώκουμε τὴ σωματικὴ ἀνάπαυση, ἐμεῖς, πού οὔτε κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου μᾶς ἔχει ἀνατεθεῖ, οὔτε ἡ μέριμνα γιὰ τὶς Ἐκκλησίες (ἀλλὰ μόνον ἡ φροντίδα γιὰ τὴν ψυχή μας); Γιὰ νὰ δείξει ὅμως πιὸ καθαρὰ τὴ βλάβη πού φέρνει ἡ ἀργία, καταλήγει: \"μηδὲν ἐργαζομένους, ἀλλὰ περιεργαζομένους\". Γιατί ἀπὸ τὴν ἀργία γεννιέται (ἡ περιέργεια, ἀπὸ τὴν περιέργεια) ἡ ἀταξία καὶ ἀπὸ τὴν ἀταξία κάθε κακία. (καὶ γιὰ νὰ καθορίσει τὴ θεραπεία τους, συμπληρώνει: \"τοῖς δὲ τοιούτοις (Ἔχει ληφθεῖ ἀπὸ τὴν ἱστοσελίδα http://www.bibles.gr). Τό κείμενο:\"Παραγγέλλομεν δὲ ὑμῖν, ἀδελφοί, ἐν ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, στέλλεσθαι ὑμᾶς ἀπὸ παντὸς ἀδελφοῦ ἀτάκτως περιπατοῦντος καὶ μὴ κατὰ τὴν παράδοσιν ἥν παρέλαβον παρ' ἡμῶν. Αὐτοὶ γὰρ οἴδατε πῶς δεῖ μιμεῖσθαι ἡμᾶς, ὅτι οὐκ ἤτακτησαμεν ἐν ὑμῖν, οὐδὲ δωρεὰν ἄρτον ἔφαγομεν παρὰ τινος, ἂλλ' ἐν κόπῳ καὶ μόχθῳ, νύκταν καὶ ἥμεραν ἐργαζόμενοι, πρὸς τὸ μὴ ἐπιβαρῆσαι τίνα ὑμῶν οὒχ ὅτι οὐκ ἐχομεν ἐξουσίαν, ἂλλ' ἵνα ἑαυτοὺς τύπον δῶμεν ὑμῖν εἰς τὸ μιμεῖσθαι ἡμᾶς. Καὶ γὰρ ὅτε ἦμεν πρὸς ὑμᾶς, τοῦτο παρηγγέλλομεν ὑμῖν, ὅτι εἴτις οὐ θέλει ἐργάζεσθαι, μηδὲ ἐσθιέτω. Ἄκουομεν γὰρ τίνας περιπατούντας ἐν ὑμῖν ἀτάκτως, μηδὲν ἐργαζομένους, ἄλλα περιεργαζομένους· τοῖς δὲ τοιούτοις παραγγέλλομεν καὶ παρακαλοῦμεν διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἵνα μετὰ ἡσυχίας ἐργαζόμενοι τὸν ἑαυτῶν ἄρτον ἐσθίωσιν\". Τό ὅλο κείμενο τοῦ κεφαλαίου βρίσκεται στό: Μικρός Εὐεργετινός, Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄. Ν ΄ ἀ ν τ ι σ τ ε κ ό μ α σ τ ε μ έ γ ε ν ν α ι ό τ η τ α σ τ ή ν ἀ κ η δ ί α κ α ί τήν λύπη πού μᾶς προξενοῦν οἱ δαίμονες, http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm. 73

παραγγέλλομεν..., Ἵνα μετὰ ἡσυχίας ἐργαζόμενοι τὸν ἑαυτῶν ἄρτον ἐσθίωσιν\". Κάνει μάλιστα καὶ μία βαρύτερη ἐπίπληξη: \"εἴ τις οὐ θέλει ἐργάζεσθαι, μηδὲ ἐσθιέτω\". Αὐτὲς τὶς ἀποστολικὲς παραγγελίες ἔχοντας ὑπόψη οἱ ἅγιοι πατέρες τῆς Αἰγύπτου, δὲν ἀφήνουν ποτὲ νὰ μένουν ἀργοὶ οἱ μοναχοί, καὶ μάλιστα οἱ νεώτεροι, ἐπειδὴ γνωρίζουν ὅτι, μὲ τὴν ὑπομονὴ στὴν ἐργασία, καὶ τὴν ἀκηδία διώχνουν καὶ τὴν τροφὴ τους προμηθεύονται καὶ ὅσους ἔχουν ἀνάγκη βοηθοῦν. Γιατί δὲν ἐργάζονται μόνο γιὰ τὶς δικές τους ἀνάγκες ἀλλὰ καὶ σὲ ξένους καὶ σὲ φτωχοὺς καὶ σὲ φυλακισμένους δίνουν ἀπὸ τὴν ἐργασία τους, πιστεύοντας ὅτι ἡ ἀγαθοεργία αὐτὴ εἶναι θυσία ἅγια καὶ εὐάρεστη στὸν Θεό, καὶ λένε ἐπίσης οἱ πατέρες ὅτι ὁ ἐργαζόμενος πολεμάει μ' ἕναν δαίμονα πολλὲς φορὲς καὶ στενοχωρεῖται ἀπ' αὐτόν, ἐνῶ ὁ ἀργὸς αἰχμαλωτίζεται ἀπὸ χιλιάδες πονηρὰ πνεύματα»143. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες, βαθεῖς γνῶστες τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς κάνουν τήν σωστήν «διαφορική διάγνωση» μεταξύ τῶν δύο μορφῶν λύπης καί μᾶς δίνουν τήν θεραπεία τῆς κατάθλιψης, πού εἶναι ἡ καταπολέμηση τῶν παθῶν διά τῆς προσευχῆς, τῆς ψαλμωδίας, τῆς ἐργασίας καί τῆς ἀσκητικῆς-μυστηριακῆς ζωῆς γενικότερα. Ὁ θεραπευμένος ἄνθρωπος διαχειρίζεται σωστά τήν λύπη. Ἀντίθετα ὁ ἐμπαθής τήν χρησιμοποιεῖ κακῶς καί πέφτει σέ κατάθλιψη144. Ἄν ἡ κατάθλιψη δέν ἀντιμετωπιστεῖ τά ἀποτελέσματα εἶναι ὀδυνηρά. Τά ἀποτελέσματα τῆς κατάθλιψης Οἱ καταθλιπτικοί κατηγοροῦν τόν Θεό. Ἡ δαιμονική λύπη-κατάθλιψη ἔχει πράγματι ὀδυνηρά ἀποτελέσματα. «Ἡ ψυχὴ ποὺ ὑποφέρει ἀπὸ λύπη καὶ ἀθυμία», παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «δὲν μπορεῖ οὔτε ἀπ’ ὅσα τῆς λὲς νὰ ὠφεληθεῖ οὔτε κάτι ὠφέλιμο νὰ πεῖ. Ὅπως ἕνα πυκνὸ σύννεφο, ποὺ σκεπάζει τὸν ἥλιο, ἐμποδίζει τὶς ἀκτίνες του νὰ φθάσουν στὴ γῆ, ἔτσι καὶ ἡ λύπη, ποὺ σὰν ἄλλο σύννεφο σκεπάζει τὴν ψυχή, δὲν ἀφήνει τὶς ἀκτίνες τῆς λογικῆς νὰ τὴν φωτίσουν. Γι’ αὐτὸ ὁ ὑπερβολικὰ λυπημένος ἄνθρωπος συνήθως, εἴτε παραλογίζεται, εἴτε βυθίζεται σὲ σιωπή. Μὰ καὶ οἱ ἄλλοι, ποὺ τὸν βλέπουν, προτιμοῦν κι αὐτοὶ νὰ σωπάσουν»145. 143Μ ι κ ρ ό ς Ε ὐ ε ρ γ ε τ ι ν ό ς , Ἔκδ. Ἱ. Μ. Παρακλήτου κεφ να΄. Ν ΄ ἀ ν τ ι σ τ ε κ ό μ α σ τ ε μ έ γενναιότητα στήν ἀκηδία καί τήν λύπη πού μᾶς προξενοῦν οἱ δ α ί μ ο ν ε ς , http://www.pigizois.net/I.M.paraklytoy/evergetinos/na_akidia.htm. 144Βλ. παρακάτω στό κεφάλαιο: Π ῶ ς δ η μ ι ο υ ρ γ ε ῖ τ α ι ἡ κ α τ ά θ λ ι ψ η . 145Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο «Θέ μ ατα ζωῆς. Κε ίμ ε να τ οῦ Ἁ γίου Ἰ ωάννου τ οῦ Χρυσόστομ ου», σελ. 85-93. Ἡ ἐπεξεργασία καὶ μετάφραση τῶν κειμένων καθὼς καὶ ἡ 74

Εἶναι παραδεκτό ὅτι: «Oἱ λεγόμενοι νηπτικοὶ πατέρες τῆς περισπούδαστης Φιλοκαλίας ἀναφέρονται συχνὰ στ' ἀποτελέσματα τῆς βαθιᾶς θλίψης, τῆς ἀκηδίας, τῆς ἀνυπόφορης στενοχώριας, ποὺ μαστίζει καὶ ταλαιπωρεῖ τόσο τόν ἀνθρωπο καὶ μεῖς σήμερα τήν ὀνομάζουμε κατάθλιψη. Η κατάθλιψη σκοτεινιάζει την ψυχή, ἐμποδίζει νὰ σκεφθεῖ ὀρθὰ ὁ νοῦς καὶ νὰ ἐργασθεῖ δημιουργικά. Δεν τόν ἀφήνει στὴν μελέτη καὶ τὴν διδαχή, στήν πραότητα καὶ την ὑπομονή, ἀλλὰ τόν παρακινεῖ στὴν νευρικότητα στὸ ἄγχος καὶ τήν ἀπομόνωση. Μάλιστα θεωρεῖ τούς ἄλλους μόνο ὑπαίτιους τοῦ προβλήματός του καὶ ἀπαλλάσσει ἀπὸ τίς εὐθύνες τόν ἑαυτὸ του, κι ἔτσι δέν ἀγωνίζεται νὰ τόν διορθώσει καὶ νὰ τόν θεραπεύσει. Ἡ κατάσταση αὐτὴ τῆς βαριᾶς καὶ ἀσήκωτης θλίψης, συνεχίζουν παραστατικὰ νὰ λέγουν οἱ θεοκίνητοι Ἅγιοι Πατέρες, παραλύει τήν ψυχή, χαλαρώνει τὸν νοῦ, δημιουργεῖ νωχέλεια κι ἀδιαφορία γιά κάθε ἀγωνιστικότητα, ἔχθρα γιά τήν ἐργασία. Ὁ ὅσιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος τούς ἔτσι πάσχοντες τούς χαρακτηρίζει ὡς κατηγόρους τοῦ Θεοῦ ὅτι δέν εἶναι δῆθεν εὔσπλαχνος, δέν θέλουν νὰ προσεύχονται, νὰ μελετοῦν, παραπονοῦνται συχνὰ γιά πονοκεφάλους, πυρετοὺς καὶ στομαχόπονους...»146. Ὁ καταθλιπτικός βασανίζει τόν ἑαυτό του καί τό περιβάλλον του. Οἱ καταθλιπτικοί βασανίζουν αὐτούς πού γνωρίζουν χωρίς νά τό θέλουν. Εὐχαριστιοῦνται ἀπ’ αὐτό, διότι ἐνεργοῦνται ὑπό τοῦ μισανθρώπου διαβόλου. Φανερώνεται ἀπ’ αὐτό ἡ αἰτία τῆς κατάθλιψης, πού εἶναι τά πάθη καί οἱ ἀντίστοιχοι μ’ αὐτά δαίμονες πού τά ὑποκινοῦν. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Οἱ ἄνθρωποι πού ἔχουνε αὐτά τά ἀντιδραστικά, αὐτήν τήν συνήθεια,... τούς ἀνθρώπους πού γνωρίζουνε ἐννοοῦν νά τούς παιδεύουνε μέ διάφορα καμώματα, δηλαδή «ἄχ, δέν μπορῶ τοῦτο, ἐκεῖνο, ξεύρω κι ἐγώ...», καί οἱ γύρω τούς βλέπουνε αὐτουνούς πού ὑποφέρουν καί καταθλίβονται καί αὐτοί ὑποφέρουν. Καταλάβατε; Ἀλλά αὐτοί πού πάσχουν ὅμως, ὅταν βλέπουν τούς ἄλλους νά ὑποφέρουν μαζί τους, εὐχαριστιοῦνται καί τό κάνουνε ἔκδοση τῶν βιβλίων ἔχουν γίνει ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου Ὠρωποῦ http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1645 146Γέροντος Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Κατάθ λιψη, http://1myblog.pblogs.gr/tags/katathlipsi- gr.html 75

πιό πολύ. Θά πεῖς, μωρέ, γίνεται αὐτό; Ἔ, γίνεται, ὅμως χωρίς νά τό καταλαβαίνουμε· ὁ διάβολος τό ἐνεργεῖ»147. Οἱ καταθλιπτικοί ταλαιπωροῦν τούς γύρω τους, ὅταν δέν τούς κάνουν τό θέλημα. Ἐνεργοῦνται ὑπό τοῦ πονηροῦ πνεύματος. Τό πονηρό πνεῦμα μπορεῖ νά κάνει καί ζημιές. Ἔλεγε ὁ Γέροντας σχετικά: «Νά βλέπεις τόν ἄλλον νά πέφτει κάτω, νά παθαίνει τάχα ἐπιληψία γιά νά τούς κάνει νά ἐντυπωσιαστοῦν, νά τόν λυπηθοῦν, ἤ νά καταλάβουν ὅτι γιατί νά δώσουνε στόν ἀδελφό του καλά παπούτσια... Ἄν τοῦ δίνανε καί μικρή ἀφορμή, ἄρχιζε νά πετάει τίς καρέκλες, νά σπάει τά τζάμια, πάει... Δηλαδή αὐτά γίνονται μ’ ἕναν τρόπο μυστηριώδη»148, δηλ. δαιμονικό. Οἱ καταθλιπτικοί, οἱ κλειστοφοβικοί, ταλαιπωροῦνται καί ταλαιπωροῦν τούς ἄλλους χωρίς νά τό θέλουν. «Γίνεται αὐτό... χωρίς νά τό καταλαβαίνουν»149. Ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος γιά μιά περίπτωση : «Ἤθελε νά παιδεύει τούς γονεῖς του πολύ... τό σπίτι του, τ’ ἀδέλφια του... Λοιπόν, νά δεῖτε, εἶχε ἕνα δαιμόνιον, φοβότανε νά μπεῖ μέσα στό τράμ. Καί τόν πατέρα του, ὅταν πηγαίνανε κάτω, διαρκῶς τόν ἔβαζε καί πλήρωνε καί τόν ἐγύριζε μέ ταξί, καί ἄλλα πολλά... Ἐν πάσῃ περιπτώσει, ἐνῷ ἐγώ τόν ἐκανόνισα νά πάει νά φύγει ἀπό τούς γονεῖς του, γιά νά ἐλευθερωθεῖ ἀπ’ αὐτά τά πράγματα. Ἔ, μέ τήν εὐλάβεια ὅλη, πού ἐδόθηκε εἰς τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, τά πέταξε ὅλα. Καταλάβατε; Καί τό ἔχω δεῖ σέ πολλούς αὐτό τό πράγμα. Βρέ παιδιά, αὐτό βασανίζει σήμερα τόν κόσμο, αὐτά τά πράγματα, τά πειρασμικά, πού πιάνουνε σάν... σάν διαβολικά πράγματα τούς νέους καί φεύγουνε ἀπό τά σπίτια τους καί τά βάζουνε μέ τούς γονεῖς τους, καί παρατᾶνε τά γράμματα καί αὐτό»150. Ὁ ἄνθρωπος «ἀνοίγει πόρτα» στόν πονηρό, ὁπότε ἐνεργεῖται ὑπ’ αὐτοῦ, καί μπορεῖ νά φαίνεται ὅτι πάσχει ἀκόμη καί ἀπό ἐπιληψία. Ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος σέ ἕνα πνευματικό του παιδί (πού φαινόταν νά πάσχει ἀπό ἐπιληψία, ἀλλά στήν πραγματικότητα γινόταν ἐνεργούμενο ὑπό πονηροῦ πνεύματος) ὅτι εἶχε πολύ μεγάλο ἐγωισμό, πρᾶγμα πού ἐκδηλωνόταν μέ τήν ἐπιθυμία της νά τήν ἀγαπούν ὅλοι. Γενικά, ὁ πνευματικά ὑγιής ἄνθρωπος ἀναπαύει τούς γύρω του, ἐνῶ ὁ ἀσθενής καί δαιμονοκρατούμενος ταλαιπωρεῖ τό περιβάλλον του χωρίς νά τό θέλει. Β2) ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ 147Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 19. 148Ὅ . π . , σελ. 18. 149Ὅ . π . , σελ. 19. 150Ὅ . π . , σελ. 22-23. 76

Πῶς δημιουργεῖται ἡ κατάθλιψη. «Πολλές εἶναι ἐνδεχομένως οἱ αἰτίες τῆς θλίψης· συνήθως ἀποτελεῖ συνισταμένη τῆς παθολογικῆς δράσης τῆς θυμοειδοῦς ἤ καί τῆς ἐπιθυμητικῆς δύναμης τῆς ψυχῆς· συνδέεται λοιπόν οὐσιαστικά: (1) μέ τήν ἐπιθυμία ἤ καί (2) τήν ὀργή... Ἐξίσου μπορεῖ νά παράγεται στήν ψυχή μέ (3) ἄμεση δαιμονική ἐνέργεια ἤ καί (4) νά γεννᾶται ἐκεῖ χωρίς προφανές κίνητρο. Ἡ συχνότερη αἰτία τῆς λύπης εἶναι ἡ ματαίωση μιᾶς ἤ περισσοτέρων ἐπιθυμιῶν... καθώς καί τῆς ἡδονῆς πού συνάπτεται μέ αὐτήν»151. Ἀποδεικνύει ἔτσι (ἡ κακή αὐτήν λύπη) προσκόλληση (τοῦ προσώπου τό ὁποῖο προσβάλλει) στά αἰσθητά ἀγαθά καί τίς ἀξίες τοῦ κόσμου. Γι’ αυτό καί συνδέεται μέ ὅλα τά πάθη, καθώς αὐτά περιλαμβάνουν (ἐμπεριέχουν, εἶναι συνυφασμένα μέ) τήν σφοδρή ἐπιθυμία152. Νά, λοιπόν, πῶς στό βάθος τῆς κατάθλιψης, τῆς μή κατά Θεόν λύπης, κρύβονται ὅλα τά πάθη καί πίσω τους οἱ δαίμονες. Ἡ κατάθλιψη εἶναι κακή διαχείρηση τῆς λύπης λόγῳ δαιμονικῆς ἐπήρρειας. Ἡ λύπη, ὅπως ἀναφέρθηκε, εἶναι μία δύναμη πού μᾶς δόθηκε ἀπό τόν Θεό μετά τήν πτώση, γιά νά βοηθηθοῦμε στήν μετάνοια. Ἐμεῖς ὅμως (λόγῳ τῶν παθῶν μας καί μέ τήν ὑποβολή-ἐπήρρεια τοῦ πονηροῦ) τήν χρησιμοποιοῦμε κακῶς καί πέφτουμε στήν κατάσταση τῆς κατάθλιψης. «Ὅσο ὁ ἄνθρωπος ζοῦσε στόν Παράδεισο», γράφει ὁ Jean Claude Larchet, «δέν γνώριζε τήν λύπη, πού ἐμφανίστηκε μετά τό ἀδαμικό παράπτωμα... Ὀφείλουμε νά διακρίνουμε δύο μορφές λύπης. Ἡ πρώτη ἀποτελεῖ τμῆμα αὐτοῦ πού οἱ Πατέρες ὀνομάζουν «ἀδιάβλητα καί φυσικά πάθη», δηλαδή ὅσα ἔχουν ἐνσωματωθεῖ στήν φύση τοῦ ἀνθρώπου μετά τό προπατορικό ἁμάρτημα καί τά ὁποῖα δέν εἶναι κακά, μολονότι παρέχουν μαρτυρία τῆς πτώσης του ἀπό τήν προηγούμενη κατάσταση τελειότητας. Ἡ μορφή τῆς λύπης, πού ἀποτελεῖ τμῆμα τῶν φυσικῶν παθῶν, ὄχι μόνο εἶναι «ἀδιάβλητη» ἀλλά μπορεῖ καί ὀφείλει νά χρησιμεύει ὡς βάση μιᾶς ἀρετῆς: τῆς «κατά Θεόν λύπης» (Β΄Κορ. 7, 10). Ἡ συγκεκριμένη ἀρετή ἐπιτρέπει στόν ἄνθρωπο νά θλίβεται γιά τήν 151Jean Claude Larchet, Ἡ θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή τ ῶ ν π ν ε υ μ α τ ι κ ῶ ν ν ο σ η μ ά τ ω ν , τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ.302-3. 152Πρβλ. Jean Claude Larchet, Ἡ θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή τ ῶ ν π ν ε υ μ α τ ι κ ῶ ν ν ο σ η μ ά τ ω ν , τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ. 303. 77

πτώση του, νά κλαίει τίς ἁμαρτίες του, νά λυπᾶται γιά τήν ἀπώλεια τῆς πρώτης τελειότητας, νά ὀδυνᾶται γιά τήν ἀπομάκρυνσή του ἀπό τόν Θεό, καί ἡ ὁποία συνιστᾶ τήν κατάσταση τῆς μετάνοιας, τοῦ πνευματικοῦ πένθους, τῆς κατάνυξης καί βρίσκει τήν πραγμάτωσή της στό χάρισμα τῶν δακρύων. Εἶναι ἀπόλυτα ἀπαραίτητη γιά τόν πεπτωκότα ἄνθρωπο, ὥστε νά ξαναβρεῖ τήν ὁδό τῆς Βασιλείας καί τήν ἐδεμική κατάσταση στήν ἐν Χριστῷ ἐπανολοκλήρωσή του. Νά γιατί ὁ Ἅγιος Μάξιμος γράφει: «τά πάθη γίνονται καλά στούς σπουδαίους, ὅταν... τά μεταχειρίζονται γιά τήν ἀπόκτηση τῶν οὐρανίων, ὅπως τήν λύπη ὡς διορθωτική μεταμέλεια σέ κάποιο παρόν κακό»153. Ἀντίθετα, ἡ δεύτερη μορφή λύπης (ἰσοδύναμη νοηματικά ἡ λέξη ἀθυμία),... εἶναι πάθος καί νόσος τῆς ψυχῆς: συνίσταται στήν ἐσφαλμένη χρήση τῆς λύπης... Ἀντί νά χρησιμοποιεῖ τήν λύπη γιά νά κλαίει τίς ἁμαρτίες του, νά ὀδυνᾶται γιά τήν ἀπομάκρυνσή του ἀπό τόν Θεό καί τήν ἀπώλεια τῶν πνευματικῶν ἀγαθῶν, ὁ ἄνθρωπος τήν χρησιμοποιεῖ ἀντίθετα: κλαίει γιά τήν ἀπώλεια τῶν αἰσθητῶν ἀγαθῶν154, ὀδυνᾶται γιά τήν ἀδυναμία του νά ἱκανοποιήσει τήν ὅποια ἐπιθυμία καί ν’ ἀπολαύσει τήν ὅποια ἀναμενόμενη ἠδονή ἤ ἀκόμη καί γιά τό γεγονός ὅτι ἔχει ὑποστεῖ ὄχληση στίς σχέσεις του μέ τούς ὁμοίους του. Χρησιμοποιεῖ λοιπόν τήν λύπη ὄχι φυσιολογικά ἀλλά παρά φύσιν. «Στό πάθος αὐτό», παρατηρεῖ ὁ Jean Claude Larchet, «ὁ ἄνθρωπος ἐκδηλώνει διπλή παθολογική συμπεριφορά: ἀφενός μέν δέν θλίβεται, ὅπως θά ὄφειλε νά πράττει μόνιμα γι’ αὐτό πού συνιστᾶ πραγματικά θλιβερή κατάσταση –τό καθεστώς πτώσης, ἁμαρτίας, νόσου– καί ἀφετέρου λυπᾶται γιά ἀντικείμενα, καταστάσεις, συνθῆκες κ.λπ. πού δέν τό ἀξίζουν. Ἡ δύναμη τῆς θλίψης, πού διαθέτει ὁ ἄνθρωπος, ὄχι μόνο δέν τοῦ χρησιμεύει (σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ὅταν τοῦ τήν δώρισε) γιά νά ἀποστασιοποιεῖται ἀπό τήν ἁμαρτία, ἀλλ’ ἀντίθετα χρησιμοποιεῖται ἄκαιρα, παράλογα καί ἀφρόνως σέ σχέση μέ τόν φυσικό σκοπό της, γιά νά ἐκδηλώσει τήν προσκόλλησή του στόν κόσμο· καί τελικά τίθεται στήν ὑπηρεσία τῆς ἁμαρτίας κατά παράδοξο τρόπο»155. Τά πάθη (καί οἱ δαίμονες πού τά ὑποκινοῦν) εἶναι ἐκεῖνα πού διαστρέφουν τόν ἄνθρωπο καί τόν ὁδηγοῦν στό νά κάνει κακή διαχείρηση τῆς λύπης του. Τό κύριο πάθος πού παρακινεῖ τόν ἄνθρωπο σέ λύπη διαβλητή, ἔνοχη καί ἁμαρτωλή εἶναι ὁ ἐγωισμός-ὑπερηφάνεια γι’ αὐτό καί ὁδηγεῖ στήν κατάθλιψη. 153Ἁγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Π ρ ό ς Θ α λ ά σ σ ι ο ν , 1, PG 90, 269B :«...καλά γίνεται καί τά πάθη ἐν τοῖς σπουδαίοις ὁπηνίκα... πρός τήν τῶν οὐρανίων μεταχειρίζονται κτῆσιν, οἷον...τήν λύπην διορθωτικήν ἐπί παρόντι κακῷ μεταμέλειαν». 154Ἁγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Π ρ ό ς Θ α λ ά σ σ ι ο ν , 58, PG 90, 592D.593B.596A 155Jean Claude Larchet, Ἡ θε ραπε υτική τ ῶν πνε υματικῶν νοσημ άτων ,τομ. Α΄, ἐκδ. Ἀποστολική Διακονία, 2008, σελ. 299-301. 78

Ἐγωισμός-‘Υπερηφάνεια: τό κύριο αἴτιο τῆς κατάθλιψης καί τῶν ἄλλων «ψυχολογικῶν»156. Ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο γεμάτο πάθη ψυχικά καί σωματικά. Ἀπό τά κυριότερα πάθη τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι τό πάθος τῆς ὑπερηφανείας. Εἶναι «τό Γενικό Ἐπιτελεῖο ὅλων τῶν παθῶν»157, ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός π. Παΐσιος. «Ἡ ὑπερηφάνεια, ὁ ἐγωισμός, ἡ κενοδοξία κ.λπ. ἐκτός ἀπό τήν ἔπαρση, πού εἶναι ἑωσφορικός βαθμός, εἶναι τό ἴδιο πάθος μέ μικρές διαφορές καί διαβαθμίσεις. Ὁ ἐγωισμός εἶναι τό ἀναρχικό παιδί τῆς ὑπερηφανείας· δέν τό βάζει κάτω, ἐπιμένει. Ὅπως ὅμως τά δένδρα πού δέν λυγίζουν σπάζουν τελικά ἀπό τόν ἀέρα, ἔτσι καί ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει ἐγωισμό, ἐπειδή δέν κάμπτεται, σπάζει τελικά τά μοῦτρα του. Μεγάλο κακό ὁ ἐγωισμός! Ἐνῶ καί ἀνάπαυση δέν ἔχει ὁ ἐγωιστής, πάλι ἐπιμένει!...»158. Ὁ ἐγωισμός διαφέρει κάπως ἀπό τήν μητέρα του τήν ὑπερηφάνεια στίς ἐξωτερικές ἐκδηλώσεις του. «Ὁ ἐγωιστής», δίδασκε ὁ π. Παΐσιος, «ἔχει θέλημα, πεῖσμα, ἐνῶ ὁ ὑπερήφανος μπορεῖ νά μήν ἔχει οὔτε θέλημα, οὔτε πεῖσμα. Ἄς πούμε ἕνα παράδειγμα: Στήν Ἐκκλησία προσκυνᾶτε τίς εἰκόνες μέ μιά σειρά· ἡ καθεμιά ξέρει τήν σειρά της. Μιά ἀδελφή, ἄν ἔχη ἐγωισμό καί τῆς πάρη κάποια ἄλλη τήν σειρά, θά κατεβάσει τά μοῦτρα καί μπορεῖ νά μήν πάει οὔτε νά προσκυνήση. «Ἀφοῦ προσκύνησε ἐκείνη πρίν ἀπό μένα, θά πῆ, δέν πάω νά προσκυνήσω». Ἐνῶ, ἄν ἔχη ὑπερηφάνεια, πάλι θά πειραχθῆ, ἀλλά δέν θά ἀντιδράση ἔτσι· μπορεῖ μάλιστα νά πῆ καί στίς ἑπόμενες, δῆθεν μέ εὐγένεια: «Περάστε! Πέρνα κι ἐσύ, πέρνα κι ἐσύ!»159. Καί οἱ δύο πειράζονται (θίγονται-λυπούνται), ἀλλά ἡ ἐγωίστρια τό ἐκδηλώνει ἐξωτερικά μέ τήν κατάθλιψη-πεῖσμα ἐνῶ ἡ ὑπερήφανη μέ τήν εἰρωνία- περιφρόνηση-ἀπαξίωση. Τό ἀποτέλεσμα τῆς ὑπερηφάνειας-ἐγωισμοῦ εἶναι (σύμφωνα μέ τούς σύγχρονους χαρισματούχους Γέροντες π. Παΐσιο καί π. Πορφύριο) ἡ κατάθλιψη καί τά ἄλλα λεγόμενα «ψυχολογικά» προβλήματα, τά ὁποῖα στήν πραγματικότητα εἶναι πνευματικά. 156Ὁ ἐγωισμός καί τά συναφῆ μ’ αὐτόν πάθη (φιλαυτία, ὑπερηφάνεια, φιληδονία, φιλαργυρία, φιλοδοξία) εἶναι ἡ κύρια αἰτία καί ὅλων τῶν ἄλλων λεγόμενων «ψυχολογικῶν» προβλημάτων ὅπως θά καταδειχθεῖ στή συνέχεια. 157Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λ ό γ ο ι Ε ΄ , Π ά θ η κ α ί ἀ ρ ε τ έ ς , Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2006,(Στό ἑξῆς: Π ά θ η κ α ί ἀ ρ ε τ έ ς ) σελ. 59. 158Ὅ . π. , σελ. 67. 159Ὅ . π. , σελ. 67. 79

«Ὁ ἐγωισμός φέρνει πάντα λύπη καί ἄγχος» «Ὁ ἐγωισμός φέρνει πάντα λύπη καί ἄγχος»160, ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος. Ὁ πονηρός «θέλει νά μᾶς βλέπει λυπημένους καί νά χαίρεται... τό ταγκαλάκι δέν θέλει κανένας νά χαίρεται»161. Ὁ ἐγωισμός ὁδηγεῖ στήν λύπη· σ' ἐκείνη τήν λύπη πού δέν εἶναι κατά Θεόν. Ὁδηγεῖ στήν βαθειά ἀπαρηγόρητη λύπη, ἡ ὁποία μέ τήν σειρά της συχνά ὁδηγεῖ στήν ἀπελπισία, τήν ἀπόγνωση, ἀκόμη καί τήν αὐτοκτονία. Ἀντίθετα, ἡ κατά Θεόν λύπη ὁδηγεῖ στήν μετάνοια. Ἡ μετάνοια φέρνει τήν ἀληθινή χαρά στόν ἄνθρωπο, πού εἶναι τό ἀποτέλεσμα τῆς ἀποκατάστασης τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό καί τῆς ἐνεργοποίησης τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τό Ἅγιο Πνεῦμα φανερώνει στόν μετανοημένο ἄνθρωπο τόν καρπό Του, πού εἶναι «ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη κ.λπ.»162. Ὁ ἐγωιστής –καί ἄρα ἀμετανόητος– εἶναι πάντα λυπημένος. Ὁ ἐγωισμός ἀνοίγει τήν πόρτα στό ταγκαλάκι, τό ὁποῖο καί ἐπηρρεάζει τόν ἄνθρωπο, ρίχνοντάς τον στήν λύπη-κατάθλιψη καί τά διάφορα λεγόμενα «ψυχολογικά προβλήματα». Καταλυτικό ρόλο στήν δημιουργία τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς κατάθλιψης παίζει ἡ κακή ἀγωγή, πού κατά κανόνα ὑφίστανται ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ὅταν οἱ γονεῖς τους εἶναι μή πνευματικοί καί μή κεκαθαρμένοι. Εἶναι ἀποδεκτά τά κάτωθι: «Ἀπὸ μικροὶ μεγαλώνουμε μὲ μία λαθεμένη ἀγωγή. Τῶν περισσοτέρων ἡ ἀνατροφὴ, ἀπὸ μικρὰ παιδιὰ, εἶναι μία ἐπιμελὴς καλλιέργεια ἑνὸς λίαν ἐγωιστικοῦ πνεύματος. Γεννιέται ἀπὸ νωρὶς ἡ σφοδρὴ ἐπιθυμία γιὰ διάκριση, ἔπαινο, ἐντυπωσιασμὸ καὶ πρωτοκαθεδρία. Γεννιέται ἕνα ὑπερβολικὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τὴν ἐνδυμασία, τὴν κόμμωση καὶ τὴν ἐπίδοση σὲ ἀνάξια λόγου πράγματα. Ὁ πολὺς ἐγωισμὸς ὁδηγεῖ στὸν πρωταγωνιστισμό, τὴν ἀπόρριψη τῶν ἄλλων, τὴ χρησιμοποίηση ὑπερβολῶν, ψευδῶν καὶ ὕβρεων. Ὁρισμένοι φθάνουν μάλιστα νὰ ὑπηρετοῦν τὸ ἄσχημο καὶ τὸ κακὸ, μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ συζητιοῦνται καὶ νὰ προβάλλονται. Μὲ μιά τέτοια πλεύση καὶ προοπτικὴ, τί συμβαίνει; Πολὺ συχνά, ἐπειδὴ τὰ πράγματα δὲν μᾶς ἔρχονται ὅπως ἀκριβῶς θέλουμε, ἀμέσως στεναχωριόμαστε, ταραζόμαστε, ἀγχωνόμαστε, ἀπογοητευόμαστε καὶ κλεινόμαστε στὸν ἑαυτό μας. Παρουσιάζεται μία βαθιὰ θλίψη μέσα μας ὅτι δὲν μᾶς προσέχουν πολύ, δὲν μᾶς ἀγαπᾶνε ὅσο 160Ὅ . π. , σελ. 139. 161Ὅ . π. , σελ. 143. 162Γ α λ . 5, 22: «Ὁ δὲ καρπὸς τοῦ πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια· κατὰ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστιν νόμος». 80

θέλουμε, δὲν ἀναγνωρίζουν τὴν ἀξία μας καὶ δὲν ἐκτιμοῦν τὰ προσόντα καὶ τὶς δυνατότητές μας. Μία λοιπὸν μὴ ἀναγνώριση, μία παρατήρηση, μία ἐπίπληξη, μᾶς θυμώνει, μᾶς ντροπιάζει, μᾶς ἀναστατώνει, μᾶς θλίβει. Τοῦτο συμβαίνει γιατί ἔχει θιγεῖ ὁ ἐγωισμός, ἔχει ἀνατραπεῖ ἡ ὡραία ἰδέα ποὺ ὑπῆρχε γιὰ τὸν ἑαυτό μας, τὴν ὁποία ἐπιθυμοῦμε νὰ ἔχουν ὁπωσδήποτε καὶ οἱ ἄλλοι. Εἶναι μεγάλη λύπη ἄξιοι, νέοι ἄνθρωποι νὰ φθάνουν καὶ σ' αὐτὴν τὴν ἀποτρόπαιη αὐτοχειρία, γιατί δὲν ἀντέχουν μία ἀποτυχία, μία ἀπογοήτευση, μία ὑποτίμηση, μία προσβολή, μία ξαφνικὴ πτώχευση. Ἕνας ταπεινός, ἕνας ἀληθινὸς Χριστιανός, ὅλα αὐτὰ τὰ πικρὰ γεγονότα τὰ ἀντιμετωπίζει πιὸ ψύχραιμα, πιὸ αἰσιόδοξα, πιὸ καρτερικὰ καὶ πιὸ ἐλπιδοφόρα. Μάλιστα, μερικὲς φορὲς μποροῦν νὰ γίνουν δυνατὲς ἀφορμὲς πνευματικῆς ὡρίμανσης καὶ ψυχικῆς καλλιέργειας. Μία παρατεινόμενη στενοχώρια φέρνει θλίψη καὶ αὐτὴ πάλι τὴν φοβερὴ κατάθλιψη, ποὺ σήμερα μαστίζει πολλούς. Ἡ κατάθλιψη μπορεῖ νὰ ἀδρανοποιήσει τὸν ἄνθρωπο κουραστικά. Ἡ κατάθλιψη ἔχει συνήθη αἰτία τὸν ἄφθονο ἐγωισμό. Ὁ ταπεινὸς ἔχει ἰσχυρὰ ἀντισώματα, δὲν εἶναι εὔκολο νὰ κυριευθεῖ ἀπὸ τὴν κατάθλιψη. Τελικά, πιστεύουμε πὼς ὁ ὑπερβολικὸς ἐγωισμὸς εἶναι μία σκέτη ἀνοησία καὶ ἡ γνήσια ταπείνωση μία ἐπιλογὴ ἑνὸς ὑψηλοῦ πνευματικοῦ κέρδους. Ὁ ἐγωιστὴς εἶναι πάντοτε ἀχόρταγος, ἀνικανοποίητος, ἀνασφαλὴς καὶ ἀγχώδης. Ἀντίθετα, ὁ ταπεινὸς εἶναι ἥσυχος, ἱκανοποιημένος, εὐχαριστημένος, ἄφοβος καὶ ἤρεμος. Ὁ ἐγωιστὴς πάσχει νὰ ξέρει πῶς τὸν βλέπουν, πῶς τὸν ἐκτιμοῦν καὶ πόσο τὸν θαυμάζουν. Ἔτσι, εἶναι συνεχῶς ἀνήσυχος... Οἱ ἄλλοι ὅμως ἔχουν τὰ δικά τους προβλήματα καὶ δὲν ἀσχολοῦνται τόσο μ' αὐτόν. Αὐτοβασανιζόμενος καὶ ταλαιπωρούμενος ἀπὸ νοσηρὲς ἐπιθυμίες, φαντασίες καὶ ἰδέες, πονᾶ πολύ»163. Ἡ ἔλλειψη ταπείνωσης καί ταπεινῆς μαθητείας τῶν γονέων στήν Ἱερά Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας διαιωνίζει τό πρόβλημα καί ὁδηγεῖ στήν διαμόρφωση νέων γενιῶν παιδιῶν ὅλο καί πιό προβληματικῶν, γεμάτων ἐγωισμό. «Κύριον αἴτιον εἰς τήν κατάθλιψη», ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας Πορφύριος, «καί σέ ὅλα αὐτά πού τά λένε πειρασμικά, σατανικά, ὅπως εἶναι ἡ νωθρότης, ἡ ἀκηδία, ἡ τεμπελιά, πού μαζί μ’αὐτά εἶναι τόσα ἄλλα ψυχολογικά, δηλαδή πειρασμικά πράγματα, εἶναι ὅτι ἔχεις μεγάλον ἐγωισμό μέσα σου»164. 163Μοναχοῦ Μωϋσέως Ἁγιορείτου, Θλίψη και κατάθ λιψη, \"ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ\", 13/6/2010, http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1505 164 Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η σελ. 12. 81

Ὁ ρόλος τοῦ πονηροῦ καί οἱ «λεγόμενοι» ψυχίατροι. Κάνει ἐντύπωση, πού ὁ Γέροντας Πορφύριος ὅλα τά ἀνωτέρω «ψυχολογικά» τά ἀποκαλεῖ πειρασμικά, δηλ. δαιμονικά. Διακηρύσσει ὅτι εἶναι ἀποτελέσματα δαιμονικῶν ἐνεργειῶν, δαιμονικῶν ἐπηρρειῶν, τίς ὁποῖες βέβαια «ἐγκολπώνεται» ὁ ἄνθρωπος μέ τήν ἐλεύθερη συγκατάθεση τοῦ αὐτεξουσίου του. Ἔλεγε πάλι ὁ μακαριστός Γέροντας, ἀναφερόμενος σέ μία γυναίκα πού εἶχε κατάθλιψη: «Αὐτήν τυλιγμένη στό πάπλωμα –σοῦ λέω, ὅπως μοῦ τά ἔλεγε– νηστική, ζοῦσε, ἄς πούμε, τήν κατάθλιψη. Εἶναι ἕνα αἴσθημα δυσάρεστο, τό ὁποῖο σέ καταλαμβάνει, καί σέ καθηλώνει. Οὔτε νά σκεφθεῖς, οὔτε... Σκέφτεσαι αὐτό. Νομίζεις ὅτι ἐσύ σκέφτεσαι σοβαρά πράγματα, ἐνῶ ἐσύ εἶσαι αἰχμάλωτος μιᾶς ἰδέας165. Ἔχω πολλά νά σᾶς πῶ πάνω σ’ αὐτά πού ἔχω ἰδεῖ στήν ζωή μου, ἀπό ἀνθρώπους, πού κατείχοντο ἀπό τέτοια συναισθήματα, δηλαδή σατανικά συναισθήματα. Δηλαδή ὁ διάβολος, ὁ κακός ἑαυτός μας, κατορθώνει καί παίρνει ἀπό τήν μπαταρία τῆς ψυχῆς μας, πού ἔχει τήν δύναμη γιά νά κάνομε τό καλό, τήν προσευχή, τήν ἀγάπη, τήν χαρά, τήν εἰρήνη, τήν ἕνωση μας μέ τόν Θεό. Αὐτός κατορθώνει καί μᾶς παίρνει αὐτήν τήν ἐνέργεια καί τήν κάνει θλίψη, κατάθλιψη, καί ξέρω κι ἐγώ πῶς τά λένε οἱ λεγόμενοι ψυχίατροι. Ἐμεῖς δέν τά λέμε ἔτσι· τά λέμε σατανική ἐνέργεια. Λέμε ἀκηδία, λέμε λογισμοί, καί λέμε ὁ διάβολος τῆς ἀκηδίας, ὁ διάβολος τῆς πορνείας, ὁ διάβολος, ὁ διάβολος, ὁ διάβολος... Διάφοροι διάβολοι, γιά κάθε σατανική ἐνέργεια πού μᾶς δημιουργοῦν»166. Τόνιζε δέ ὅτι «πραγματικά, ἡ θρησκεία μας τόν διάβολο τόν ἔχει κάνει δόγμα. Ἅμα βγάλεις τόν διάβολο,... πᾶνε ὅλα τῆς θρησκείας μας»167. Μάλιστα ἐπεσήμαινε ὁ Γέροντας ὅτι «τά ἄυλα μικρόβια τῆς νευρασθένειας (ὑπονοόντας προφανῶς τούς δαίμονες, οἱ ὁποῖοι δέν ἔχουν ὑλική ὑπόσταση, ἀφοῦ εἶναι πνεύματα-ἐκπεσθέντες ἄγγελοι) πετᾶνε· πετᾶνε ὅπως τά κουνούπια καί προσβάλλουν τήν ψυχή. (Ἔκανε ἀναπαράσταση τῆς πτήσεως τῶν μικροβίων αὐτῶν, κινώντας ἐκφραστικά τά δάχτυλα τοῦ χεριοῦ του)»168. 165 Κατάθλιψη εἶναι ἡ αἰχμαλωσία σέ μία ἰδέα, σέ ἕναν λογισμό, σέ μία δαιμονική ὑποβολή. 166Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η σελ. 10 καί Σ υ ν ο μ ι λ ί α μ ε τ ο ν Γ έ ρ ο ν τ α Π ο ρ φ ύ ρ ι ο , http://www.orthodox-answers.gr/synomilia-me-geronta-porfyrio. 167Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η σελ. 16 καί http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/11/5-video.html 168Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, «Κοντά στον γέ ροντα Π ορφύριο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθήναι, 1995, σελ. 201. 82

Συμβούλευε δέ πνευματικό του παιδί, πού ἐξυπηρετοῦσε ἕναν νευροπαθῆ, νά προσέχει ὥστε νά μήν μολυνθεῖ καί αὐτό, λέγοντας: «Καλό εἶναι νά βοηθᾶς τόν νευροπαθή, ἀλλά πρέπει νά προστατεύεις καί τήν δική σου ψυχή μέ τήν χάρη τοῦ Χριστοῦ». Τό πνευματικό παιδί του θά ἔπρεπε νά προσέχει, γιά νά μήν «κολλήσει» τήν ἴδια ἀρρώστεια. Προφανῶς ὑπονοεῖ ὁ Γέροντας τήν δαιμονική ἐπήρεια, πού θά μποροῦσε νά δεχτεῖ ἄν δέν ἔχει νήψη καί προσευχή· ἄν δέν φροντίζει νά βρίσκεται σέ συνεχή κατάσταση ταπείνωσης καί ἐν Χριστῷ ἀγάπης. Ὁμιλοῦσε ἑπομένως, ὁ διακριτικότατος καί πολυχαρισματοῦχος Γέροντας, γιά δαιμόνια, τά ὁποῖα ἐπηρεάζουν τόν νευροπαθῆ ἀλλά καί αὐτούς πού βρίσκονται κοντά τους, διεγείροντας τά πάθη καί μάλιστα τόν ἐγωισμό. Ἡ ὑπερηφάνεια-ἐγωισμός εἶναι ἡ νόσος τοῦ ξεπεσμένου Ἑωσφόρου. Ἐξ αἰτίας της ἔπεσε ἀπό τήν θέση του ὡς ἀρχαγγέλου, συμπαρασύροντας καί πολλούς ἄλλους ἀγγέλους, οἱ ὁποῖοι ἔγιναν δαίμονες. Αὐτήν τήν ἰδέα τῆς ὑπερηφάνειας-ἐγωισμοῦ τήν ὑποβάλλει ὁ διάβολος καί στόν ἄνθρωπο. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος τήν ἀποδεχθεῖ, τότε συγγενεύει μέ τόν πονηρό· τότε δέχεται τήν δαιμονική ἐνέργεια στήν ὕπαρξή του· γίνεται ὑπερήφανος-ἐγωιστής καί ψυχικά ἄρρωστος. Οἱ «λεγόμενοι» ψυχίατροι ὅμως –σύμφωνα μέ τήν ὁρολογία τοῦ ἴδιου Γέροντα– παραποιοῦν τήν ἀλήθεια, ἀφοῦ δέν λένε ὅτι ἡ αἰτία τῆς κατάθλιψης καί τῶν ἄλλων «ψυχολογικῶν» εἶναι: α) οἱ δαίμονες, πού παραπλανοῦν τόν ἄνθρωπο ὥστε νά κάνει κακή χρήση τῆς λύπης του καί β) τά πάθη, τά ὁποῖα πάλι δημιουργοῦνται καί ἐρεθίζονται ἀπό τούς δαίμονες (οἱ ὁποῖοι συνεργάζονται μέ τήν ἀνθρώπινη θέληση!). Ὁ Γέροντας ὀρθά ὁμιλεῖ γιά «λεγόμενους» ψυχιάτρους καί ὄχι γιά ἀληθινούς ψυχιάτρους, ἀφοῦ μόνον ὁ Χριστός καί ἡ Ἁγία Του Ἐκκλησία εἶναι ὁ ἀληθινός ἰατρός τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ «ἄλλη γλώσσα» καί ὁρολογία τῶν «λεγομένων» ψυχιάτρων ὑπάρχει, διότι ἀρνοῦνται τήν ὕπαρξη τοῦ διαβόλου καί τῶν ἐνεργειῶν του. Ἡ πραγματικότητα εἶναι ὅτι κατορθώνει ὁ διάβολος νά παραπλανήσει τόν ἄνθρωπο (νά διαβάλει «τάς ὁδούς Κυρίου τάς εὐθείας») καί νά τόν ὁδηγήσει στό νά κάνει κακή διαχείρηση τῆς ψυχικῆς του ἐνέργειας. Ὁ ἄνθρωπος «παραδίδει» ἑκουσίως τήν ψυχική του δύναμη στόν ἐχθρό. Κάνει κακή χρήση τῆς λύπης, πού εἶναι δύναμη δοσμένη ἀπό τόν Θεό γιά νά μετανοήσει. Ὁ ἄνθρωπος, ἀντί νά τήν χρησιμοποιήσει κατά Θεόν καί νά ὁδηγηθεῖ στήν μετάνοια, κλείνεται (μέ παρακίνηση τοῦ πονηροῦ) στόν ἑαυτό του, τρέφοντας τόν ἐγωισμό του, καί ὁδηγεῖται στήν κατάθλιψη. 83

«Ὅλοι οἱ ψυχικὰ ἀσθενεῖς ἔχουν ὡς κέντρο τὸν ἑαυτό τους». Ἕνας ἀκόμη σύγχρονος Στάρετς, ὁ Στάρετς Σέργιος, συμφωνεῖ μέ τά λεγόμενα τοῦ Γέροντος Πορφυρίου καί τοῦ Γέροντος Παϊσίου, πού μόλις παρουσιάσαμε: «Στὴ βάση τῶν ψυχικῶν ἀσθενειῶν», παρατηρεῖ ὁ Στάρετς Σέργιος, «βρίσκεται ἡ ὑπερηφάνεια. Θεμέλιο τῶν ψυχικῶν ἀσθενειῶν εἶναι ἡ θεώρηση τοῦ ἑαυτοῦ μας ὡς κέντρου τῶν πραγμάτων. Ὅλοι οἱ ψυχικὰ ἀσθενεῖς ἔχουν ὡς κέντρο τὸν ἑαυτό τους»169. Ἐδῶ ὁ Γέροντας ταυτίζεται πλήρως μέ τόν Γέροντα Πορφύριο, πού ὁμιλεῖ γιά τόν ἐγωισμό ὡς αἰτία τῆς κατάθλιψης. Καί συνεχίζει: «Αὐτό, βεβαίως, δέν σημαίνει ὅτι οἱ ἴδιοι εἶναι ὑπεύθυνοι για τὴν ἀσθένειά τους. Ἡ ὑπερηφάνεια, ὅπως καὶ τὰ ἄλλα πάθη, ἔχουν στο ἄτομο ποικίλες προελεύσεις: τὴν προσωπικὴ βουλήσῃ, ἀλλὰ καὶ τὴν κληρονομικότητα, τὸ οἰκογενειακὸ περιβάλλον, τὴν κοινωνία, τὶς προσωπικὲς σχέσεις καὶ τὴν ἱστορία τοῦ καθενός. Κάθε πνευματικὸς Πατέρας πρέπει να εἶναι ταυτόχρονα καὶ ψυχίατρος. Κάθε ψυχικὴ ἀσθένεια ἔχει στήν βάση της πνευματικὰ προβλήματα»170. Καί ἐδῶ ὁ Γέροντας Σέργιος ταυτίζεται μέ τόν Γέροντα Πορφύριο πού διδάσκει ὅτι πίσω ἀπό τά λεγόμενα «ψυχολογικά» κρύβονται πνευματικά προβλήματα καί δαιμόνια. «Ἡ πνευματικότητα», παρατηρεῖ ἐπίσης ὁ Στάρετς Σέργιος, «καλύπτει καὶ περιλαμβάνει τὰ πάντα. Ἑπομένως, μία πνευματικὴ πράξη μπορεῖ να θεραπεύσει»171. Ἐδῶ ὁ Γέροντας ἀπαντᾶ σ’ αὐτούς πού λένε ὅτι (τάχα) χρειάζεται Πνευματικός γιά τά πνευματικά καί ψυχολόγος-ψυχίατρος γιά τά ψυχολογικά προβλήματα. Ὅλα εἶναι πνευματικά προβλήματα καί χρήζουν τήν Θεία Χάρη γιά νά θεραπευθοῦν. «Ὁ ψυχίατρος που δεν εἶναι πνευματικὸς ἄνθρωπος», σημειώνει εὔστοχα ὁ Γέροντας Σέργιος, «μπορεῖ νά ἀνακουφίσει τὸν ἀσθενῆ, νά τὸν βοηθήσει νά ξαναβρεῖ τὸν ἑαυτὸ του, νά βελτιώσει τίς σχέσεις του μὲ τοὺς ἄλλους. Ἀλλὰ κατὰ βάθος τὸν ἀφήνει ἄδειο, γιατὶ δέν τοῦ λέει πῶς νά 169Larchet, 2006, Ἀκρίτας, σσ. 167-169, http://fdathanasiou.wordpress.com/2011/02/07. Ὁ στάρετς(1903-1987) Σέργιος εἶναι ἕνας ἀδάμας πραγματικὸς “γέροντας μὲ ὑψηλὴ πνευματικότητα”(=στάρετς, στὴν ρωσσική γλῶσσα) τῆς ρωσσικῆς διασπορᾶς στὴ Γαλλία. Λόγιος ἐπίσης, καὶ μὲ μεγάλη ἀποδοχὴ στοὺς κύκλους τῶν Χριστιανῶν Ὑπαρξιστῶν ἐν Γαλλία, μίλησε ἐκτενῶς γιὰ τὶς ψυχιατρικὲς θεωρίες τῆς ἐποχῆς του. Ο Jean -Claude Larchet, καθηγητὴς Φιλοσοφίας καὶ Θεολογίας στὸ Στρασβοῦργο, μὲ ἀνώτατες σπουδὲς σὲ ἀνθρωπιστικὲς ἐπιστῆμες καὶ ψυχολογία, καταγράφει κάποιες ρήσεις του, ποὺ παραθέτουμε ἄνευ περιττολογιῶν… 170Ὅ . π 171Ὅ . π. 84

βρεῖ ἕνα νόημα στήν ὑπάρξή του. Κάτι πού, ἀντιθέτως, κάνει ὁ πνευματικὸς Πατέρας»172. Νά ἡ τεράστια διαφορά προσφορᾶς τῶν μέν ἀπό τούς δέ. Ἡ «ἀπουσία νοήματος ζωῆς» εἶναι τό μεγαλύτερο πρόβλημα στόν σημερινό σύγχρονο «πολιτισμένο» ἄνθρωπο. Ἡ θεραπεία ἐπίσης ἀπό τούς ψυχιάτρους δέν γίνεται στό βάθος ἀλλά στήν ἐπιφάνεια τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης· εἶναι μία θεραπεία κυρίως στήν συμπεριφορά καί ὄχι στό «εἶναι», στήν οὐσία τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Οἱ ψυχίατροι καί οἱ ψυχολόγοι ἀγνοοῦν τήν ἀνθρώπινη ψυχή καί ἐν πολλοῖς ἀρνοῦνται τήν ὕπαρξή της. «Ἀντίθετα μὲ ὅ,τι ἰσχυρίζεται ὁ Φρόυντ», ὑπογραμμίζει ὁ Στάρετς, «ἡ βάση τῶν ψυχικῶν ἀσθενειῶν δεν εἶναι ἡ σεξουαλικότητα, ἀλλὰ ἡ ὑπερηφάνεια»173. Ἡ νόσος τοῦ διαβόλου (ἡ ἀλαζονεία-ὑπερηφάνεια) εἶναι αὐτήν πού ἀρρωσταίνει καί τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη. «Ἡ ὑπερηφάνεια», ὅπως παρατηρεῖ ὁ π. Παΐσιος, «γεννᾶ τόν ἐγωισμό»174. Ὁ διάβολος, μπαίνοντας στήν ὑπερήφανη-ἐγωκεντρική ψυχή, τήν γεμίζει μέ λύπη, κόπωση καί ἀπόγνωση. Κάποιος ρώτησε τόν Γέροντα Παΐσιο σχετικά μέ τήν στενοχώρια πού τοῦ ἐρχόταν γιά τίς πτώσεις του: «Γέροντα, κάμπτομαι ἀπό τήν στενοχώρια γιά τίς πτώσεις μου καί κουράζομαι στόν ἀγώνα μου. – Ἀπό τόν ἐγωισμό εἶναι. Ἐπειδή δέν «κάμπτεις», γι’ αὐτό ἀποκάμνεις μετά. Δέν ὑπάρχει ταπείνωση, μετάνοια, συντριβή· ὑπάρχει ἐγωισμός καί ὁ ἐγωισμός πάντα φέρνει λύπη καί ἄγχος. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει μετάνοια, ἀλλά στενοχωριέται ἀπό ἐγωισμό, ἀπό ἀνθρωπαρέσκεια, ἐπειδή ξέπεσε στά μάτια τῶν ἄλλων, τότε ὑπάρχει μέσα του ἀγωνία, φαρμάκι, πόνος»175. Ὁ καταθλιπτικός ἄνθρωπος βιώνει ἀκριβῶς τήν λύπη, τό φαρμάκι, τόν πόνο, διότι δέν «κάμπτει», δέν ταπεινώνεται, δέν μετανοεῖ ἀλλά στενοχωριέται, ἐξ αἰτίας τοῦ πληγωμένου του ἐγωισμοῦ καί τῆς ἀνθρωπαρέσκειας. Πολλές φορές ἡ ὑπερβολική στενοχώρια γιά τά πάθη καί τίς πτώσεις μας ὑποκρύπτει μία αὐτονομημένη ἀπό τόν Θεό προσπάθεια ἠθικῆς βελτίωσής μας καί ἕναν μεγάλο ἐγωισμό. Ὁ στάρετς Μακάριος ἔγραφε σὲ ἕνα προφανῶς καταθλιπτικὸ πρόσωπο: «Λὲς ὅτι ἡ ἀδυναμία σου νὰ ἀντισταθεῖς στὸν πειρασμό, ἡ βραδύτητά σου νὰ νικήσεις τὰ πάθη σου καὶ ἡ γενικὴ ἠθικὴ ἀδυναμία 172Ὅ . π. 173Ὅ . π. 174Π ά θ η κ α ί ἀ ρ ε τ έ ς , σελ. 67. 175Ὅ . π. , σελ. 139. 85

σου σὲ πιέζει πολύ, πράγμα ποὺ ἁπλὰ ἀποδεικνύει ὅτι στηρίζεις τὴν σωτηρία σου στὶς δικές σου δυνάμεις… Πῶς ἀλλιῶς θὰ ἀποκτήσουμε τὴν ταπείνωση, παρὰ μόνο ἂν ἀντικρίζουμε συνεχῶς τὸν ἑαυτό μας ὅπως πραγματικὰ εἶναι – ὁ χειρότερος τῶν ἁμαρτωλῶν». Ἡ Ρωσία τῶν στάρετς τοῦ 19ου αἰώνα ἦταν ἀρκετὰ ἐξοικειωμένη μὲ τὴν κατάθλιψη... (Ἡ κατάθλιψη) θεωρεῖτο σύμπτωμα τῆς ὑπερηφάνειας, καὶ ἡ θεραπεία του ἦταν ἡ ταπείνωση176. Ἑπομένως: Τά πάθη καί κυρίως ὁ ἐγωισμός-ὑπερηφάνεια προξενοῦν τήν τόσο διαδεδομένη στήν ἐποχή μας κατάθλιψη. Ἡ σωματική ἀδυναμία ἐπίσης δημιουργεῖ ἀθυμία και μελαγχολία. Ὁ ὑπερβολικός σωματικός κόπος καθώς καί ἡ σωματική ἀδυναμία μπορεῖ κάποτε νά ὁδηγήσει σέ κατάσταση ἀκηδίας καί μελαγχολίας. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος προσωποποιώντας τήν ἀκηδία τήν βάζει νά ὁμολογεῖ: «Οἱ ἰδικές μου μητέρες εἶναι πολλὲς καὶ διάφορες: Ἄλλοτε ἡ ψυχικὴ ἀναισθησία, ἄλλοτε ἡ λησμοσύνη τῶν ἄνω, καὶ μερικὲς φορὲς ἡ ὑπερβολικὴ κόπωσις (εἴτε ψυχικὴ εἴτε σωματική)»177. Τό ἴδιο γράφει καί ὁ Ἅγιος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος σέ πνευματικό του παιδί πού εἶχε σωματική ἀδυναμία: «Ὁ Θεός, μὲ τὴν πανάγαθη καὶ πάνσοφη βουλή Του, τὰ οἰκονομεῖ ὅλα γιὰ τὸ συμφέρον μας. Ὅσο γιὰ τὴν ἀθυμία ποὺ σᾶς κυριεύει καμιὰ φορά, αὐτὴ ὀφείλεται στὴ σωματική σας ἀδυναμία. Ἡ ἀδυναμία, ὅταν διαρκεῖ γιὰ πολύ, δημιουργεῖ στὴν ψυχὴ μία αἴσθηση ἐγκαταλείψεως ἀπ’ ὅλους, αἴσθηση ποὺ γεννάει στὴν καρδιὰ φόβο καὶ μελαγχολία»178. Β3) ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ, ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ. Ἡ σύγχρονη ψυχιατρική ὁμολογεῖ τήν ἄγνοια καί τήν ἀδυναμία της γιά μία οὐσιαστική θεραπεία τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. «Ὁ Καθηγητὴς τῆς Ψυχιατρικῆς Στεφανῆς στὸ βιβλίο τοῦ «Θέματα Ψυχιατρικῆς» γράφει: «Πολλῶν ψυχικῶν παθήσεων ἀγνοοῦμε τὴν αἰτιολογία. Καὶ γιὰ ὅσες βάσιμα πιθανολογοῦμε τὴν ὕπαρξη βιολογικῶν παραγόντων, κατὰ κανόνα δὲν πρόκειται γιὰ ἕναν εἰδικὸ, ἀλλὰ γιὰ πλέγμα ἀλληλοεξαρτημένων παραγόντων, μὲ κυριότερους τὴν γενετικὴ 176Michael Lopukhin, Μπορε ῖ ἡ κατάθ λιψη νά ἀποτε λέ σε ι ε ὐκαιρία; , στό: http://www.xfd. 177Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος, Κλῖμ αξ, Ἱ Μ. Παρακλήτου ,1999, Λόγος 13, Περὶ Ἀκηδίας, στ. 10. 178Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, «Χε ιραγωγία στήν Π νε υμ ατική ζωή» , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 86

προικοδότηση, τὴν προσωπικότητα, τὶς εἰδικὲς ἐμπειρίες ζωῆς, τὸ κοινωνικὸ-πολιτισμικὸ περιβάλλον τοῦ ἀτόμου». (Κ. Στεφανὴ «Θέματα Ψυχιατρικῆς» Ἀθήνα 1991 σελ. 9). Ὁ ἴδιος Καθηγητὴς σὲ ἄλλο σημεῖο τοῦ βιβλίου του γράφει: «Οἱ ἀρχικὲς ὑπέρμετρες προσδοκίες, ὅτι τὰ ψυχοφάρμακα θὰ θεράπευαν τὴν ψυχικὴ διαταραχὴ, ὅπως τὰ ἀντιβιοτικὰ τὶς λοιμώξεις διαψεύσθηκαν. Γιὰ τὴν μεγάλη μάζα τῶν ἀσθενῶν δὲν ἔφεραν ποτὲ τὴν ἴαση, ἀλλὰ μόνο μία κατὰ τὸ μᾶλλον ἧττον σημαντικὴ βελτίωση ἢ ἀναστολὴ τῶν συμπτωμάτων. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ, τὴν πλευρὰ τῆς ψυχοθεραπείας, ποὺ ἀναπτύχθηκαν καὶ χρησιμοποιοῦνται στηριγμένες πάνω σὲ διάφορες ἀντιλήψεις, ἰδέες καὶ συστήματα ἀξιῶν συχνὰ ἀλληλοσυγκρουομένων καὶ ἀλληλοαναιρεμένων ἀποδεικνύει καὶ φανερώνει, ὅτι ὁ τρόπος αὐτὸς ἀντιμετωπίσεως βρίσκεται ἀκόμη τουλάχιστον στὸ στάδιο τοῦ πειραματισμοῦ»»179. Πράγματι, τά διάφορα ψυχοφάρμακα δέν ἡρεμοῦν πραγματικά τήν ἐγωπαθή ἀνθρώπινη ψυχή οὔτε τήν θεραπεύουν. Ἡ ἀληθινή θεραπεία ἐπιτυγχάνεται ὅταν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ καί ἀγαπήσει τόν Θεό. Μία ἁπλῆ ἑρμηνεία τῆς κατάθλιψης μέ βάση τούς ἁγίους Πατέρες Ὁ ταπεινός ἄνθρωπος δέχεται τήν Θεία Χάρη στήν ψυχή του καί αὐτή ζωοποιεῖ τήν ψυχή καί τό σῶμα του, ἀφοῦ « Ὁ Θεός ταπεινοῖς δίδωσι Χάριν»180. Ἀντίθετα, ὁ ἄνθρωπος πού πάσχει ἀπό ὑπερηφάνεια-ἐγωισμό δέν δέχεται καθόλου στήν ψυχή του τήν Θεία Χάρη, ἀφοῦ «ὁ Θεός ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται». Ἡ ὑπερηφάνεια ἀπομονώνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τόν Θεό181. Ὁ νοῦς τοῦ καταθλιπτικοῦ δέν κοινωνεῖ μέ τόν Θεό, δέν προσεύχεται. Ἀσχολεῖται νοσηρά μέ τόν ἑαυτό του καί μάλιστα μέ τό σῶμα, ἔχοντας αὐτήν τήν ἄρρωστη ἀγάπη πρός αὐτό πού λέγεται φιλαυτία. Προσπαθεῖ νά «ζήσει» ἡ ψυχή-νοῦς, «ἀπομυζώντας» τό σῶμα. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι ὁ ὅλος ἄνθρωπος νά «μαραζώνει» νά καταπίπτει. Ἡ τροφή τῆς ψυχῆς δέν μπορεῖ νά ἀντληθεῖ ἀπό τά ὑλικά στοιχεῖα. Ὡς πνευματική πού εἶναι ἡ ψυχή-νοῦς, ἀπαιτεῖ πνευματική τροφή. Τρέφεται μέ τήν Θεία Ἐνέργεια, μέ τήν Θεία Χάρη. Ὅταν ὅμως ὁ ἄνθρωπος δέν κινεῖται ἀγαπητικά πρός τόν Θεόν, ὅταν δέν ἔχει 179Στό: Ἀρχιμ. Μεθοδίου Κρητικοῦ, Ἡ ἁμ αρτία καί οἱ ψυχ ικέ ς διαταραχ ές, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/methodios_kritikos_amartia. Html. 180Ἁγίου Ἰακώβου, Καθ ολική Ἐπιστ ολή, κεφ. 4, 6. 181Πρβλ. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λ ό γ ο ι Ε ΄ , Π άθ η καί ἀρε τέ ς, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2006, σελ. 79. 87

ταπείνωση, τότε δέν εἶναι δεκτικός τῆς Θείας Χάρης, πού ἐκχέεται μέν πλούσια πρός ὅλους, ἀλλά λαμβάνεται ἀπό τούς ταπεινούς,τούς πράους καί τούς ἡσύχιους182. Ἡ ἐλάχιστη ἀνθρώπινη φυσική ἐνέργεια, πού διοχετεύεται πρός τήν ψυχή καί προσπαθεῖ νά τήν ζωογονήσει, κάποτε ἐξαντλεῖται. Τό σῶμα ἀπρακτεῖ καί ἡ ψυχή καταθλίβεται χωρίς ἐνέργεια καί ζωή. Ὁ ἄνθρωπος ἀργοπεθαίνει, διότι δέν θέλει νά κοινωνήσει μέ τήν ρίζα τῆς ὕπαρξής του, πού εἶναι ὁ Θεός. Τά μονωτικά τῶν παθῶν, τῆς φιλαυτίας, τῆς ὑπερηφάνειας, τοῦ ἐγωισμοῦ ἐμποδίζουν τήν Θεία Χάρη νά φθάσει στήν καταθλιμμένη ψυχή καί στό «μαραμένο» σῶμα. Ὅταν τά «μονωτικά» τῶν παθῶν καί μάλιστα τοῦ ἐγωισμοῦ- ὑπερηφανείας, ἀπομακρυνθοῦν μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ διά τῆς μετανοίας καί τῆς ἀληθινά ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, τότε ὁ ἄνθρωπος νικᾶ τήν κατάθλιψη, τότε θεραπεύεται ἀληθινά. «Κύριον αἴτιον εἰς τὴν κατάθλιψη», ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος σὲ μία γυναίκα ποὺ ἔπασχε, «καὶ σ’ ὅλα αὐτὰ ποὺ τὰ λέμε πειρασμικὰ, σατανικὰ, ὅπως εἶναι ἡ νωθρότης, ἡ ἀκηδία, ἡ τεμπελιὰ, ποὺ μαζὶ μὲ αὐτὰ εἶναι τόσα ἄλλα ψυχολογικὰ, δηλαδὴ πειρασμικὰ πράγματα, εἶναι ὅτι ἔχεις μεγάλο ἐγωισμὸ μέσα σου. Λοιπὸν, αὐτὴ εἶναι ἡ μεγάλη τέχνη», συνεχίζει, «πῶς, ἂς ποῦμε, θὰ δοθεῖς στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, στὴν λατρεία τοῦ Θεοῦ, στὴν προσευχή. Ἀλλὰ, ὅ,τι κι ἂν κάνεις, ἂν δὲν κατορθώσεις νὰ ἀποκτήσεις ταπείνωση, τίποτα δὲν κάνεις. Μόνο μὲ τὰ ναρκωτικὰ θὰ προσπαθεῖς νὰ κοιμηθεῖς καὶ νὰ ἡρεμήσεις. Τίποτα δὲν γίνεται. Μὴν βάζετε στὸ μυαλό σας ὅτι θὰ κάνετε κάτι μὲ καλοὺς γιατροὺς ἢ μέ καλὰ φάρμακα. Μπορεῖ πρός στιγμὴν νὰ σοῦ δώσει ἕνα φάρμακο, κάτι νὰ γίνει, ἀλλὰ θὰ σὲ βουτήξει πάλι ὁ πειρασμός. Τὸ μυστικὸ εἶναι ἡ ταπείνωση»183. Ἡ ἀληθινή ταπείνωση ὅμως, καθώς καί ἡ γνήσια πρός Θεόν ἀγάπη, ἐπιτυγχάνεται μόνον ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζεῖ ὡς ζωντανό κύτταρο τῆς Ἐκκλησίας καί διά τῆς Θείας Χάρης πού ὑπάρχει ἐντός Της. Τότε πραγματώνεται ἡ πορεία τοῦ ἐκπεσμένου ἀνθρώπου πρός τό «καθ’ ὁμοίωσιν» τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι μιά θεραπευτική διαδικασία. Πρόκειται γιά μιά πραγματικά ὁλοκληρωμένη θεραπεία, πού ἔχει σάν πρῶτο στάδιο τήν κάθαρση τῆς ψυχῆς ἀπό τά πάθη. Μέσα σ’ αὐτήν τήν γενικότερη θεραπεία πραγματώνεται καί ἡ ἀπαλλαγή τῆς ψυχῆς ἀπό τό πάθος τῆς δαιμονικῆς λύπης-ἀκηδίας- κατάθλιψης184. 182Πρβλ: Π ρ ο φ ή τ η ς Ἡ σ α ΐ α ς , T LG: «λέγει Κύριος· καὶ ἐπὶ τίνα ἐπιβλέψω ἀλλ΄ ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν καὶ ἡσύχιον καὶ τρέμοντα τοὺς λόγους μου;». 183Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 16-17. 184Πρβλ. Μοναχῆς Εἰρήνης, Ἀ ντ ιμ έ τ ωποι μ έ τ ήν Κατ άθ λιψιν, http://www.pmeletios.com/pdf/antimetopoi_me_thn_kata8lipsin.pdf. 88

Θεραπευτικές ἀρχές καί θεραπευτικά μέσα γιά τήν κατάθλιψη σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες Σύμφωνα μέ τόν Γέροντα Πορφύριο ὁ διάβολος κατορθώνει νά πάρει τήν Θεόσδοτη δύναμη τῆς ψυχῆς πού λέγεται πόνος (λύπη) καί νά τήν μεταβάλλει σέ θλίψη καί κατάθλιψη (σατανική ἐνέργεια-ἐπήρεια). Ὡστόσο, «ὑπάρχει ἕνα μυστικὸ», δίδασκε, γιά «νὰ μεταβάλετε τὴ σατανικὴ ἐνέργεια σὲ καλή. Εἶναι δύσκολο καὶ χρειάζεται καὶ κάποια προετοιμασία. Προετοιμασία εἶναι ἡ ταπείνωση. Μὲ τὴν ταπείνωση ἀποσπᾶτε τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ. Δίνεστε (τότε) στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, στὴ λατρεία Του, στὴν προσευχή. Ἀλλὰ κι ὅλα ἂν τὰ κάνετε, τίποτα δὲν ἔχετε καταφέρει, ἂν δὲν ἔχετε ἀποκτήσει ταπείνωση»185. Τό δόσιμο στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ διά τῆς λατρείας καί τῆς προσευχῆς εἶναι ἡ πλήρης θεραπεία τῆς κατάθλιψης. Τά θεραπευτικά μέσα- φάρμακα τῆς κατάθλιψης: Γενικά θεραπευτικά μέσα: 1. Ζωή ἐντός τῆς Ἐκκλησίας-Ὀρθόδοξη Παράδοση 2. Θεία Χάρη 3. Ἀνθρώπινη συνέργεια Εἰδικά θεραπευτικά μέσα: 1. Ὀρθή πίστη (Ὀρθοδοξία) 2. Ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Ἀγάπη καί στήν Θεία Πρόνοια 3. Ἐφαρμογή τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν. 4. Ἀγάπη πρός τόν Θεό (Θεῖος Ἔρωτας). 5. Ἡσυχία 6. Προσευχή 7. Ταπεινοφροσύνη-ταπείνωση 8. Ὑπακοή 9. Ἀποβολή τῆς ἀθυμίας καί πνευματική χαρά 10. Ἐργασία 11. Πνευματική μελέτη 12. Ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, τήν τέχνη. 13. Βυζαντινή μουσική 14. Περίπατος καί ὡραῖες ἀναμνήσεις 15. Ἀποβολή ὅλων τῶν λογισμῶν ἐξ ἀρχῆς 16. Ἀποβολή τῆς ζήλειας καί τοῦ φθόνου 185Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β ίος καί Λόγοι , Ἔκδοσις Θ΄, Ἱερά Μονή Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2008, (στό ἑξῆς: Β ίος καί Λόγοι , Θ΄), σελ. 377-8. 89

17. Καταπολέμηση τῆς ἐπιθυμίας νά μᾶς ἀγαποῦν 18. Ὑπομονή 19. Ἀναθέρμανση τοῦ πνευματικοῦ ζήλου 20. Κλείσιμο τηλεόρασης καί βιντεοπαιχνιδιῶν 21. Μετάνοια καί Ἱερά Ἐξομολόγηση Γενικά θεραπευτικά μέσα 1. Ζωή ἐντός τῆς Ἐκκλησίας-Ὀρθόδοξη Παράδοση 2. Θεία Χάρη 3. Ἀνθρώπινη συνέργεια 1) Ζωή ἐντός τῆς Ἐκκλησίας-Ὀρθόδοξη Παράδοση 1α) Μόνο ἡ Ἐκκλησία μᾶς θεραπεύει ἀληθινά. Μᾶς ἀπαλάσσει ἀπό τά πάθη καί τήν κατάθλιψη Ἀπό τήν στιγμή τῆς πτώσεως καί μετά, μόνον ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διά τοῦ Χριστοῦ θεραπεύει τόν ἄνθρωπο. Ἀλλοίμονο!... Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι δέν φυλάξαμε τόν θησαυρό τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος καί τοῦ Ἁγίου Χρίσματος. Πέσαμε οἰκτρά στόν βόθρο τῆς φιλαυτίας, τῆς φιληδονίας, τῆς φιλαργυρίας καί τῆς κενοδοξίας. Αἰτία τῆς πτώσης μας ἡ κακή χρήση τοῦ αὐτεξουσίου, τῆς ἐλευθερίας μας. Ὁ ἄνθρωπος ἔπεσε στήν φιλαυτία, στόν ἐγωισμό. Ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ, ἡ ἄγνοια καί ἡ ραθυμία μᾶς κυρίευσαν. Ἡ Ἐκκλησία, σάν στοργική νοσοκόμα-μάννα, ἀνέλαβε ρόλο θεραπευτικό. Μᾶς ζωογονεῖ μέ τήν μετάνοια καί τήν προσευχή Της, μέ τά ἅγια Μυστήρια καί τήν ἀσκητική Της θεραπευτική ἐπιστήμη. Χωρίς αὐτά εἶναι ἀδύνατο νά θεραπευθεῖ ἡ πεσμένη ἀνθρώπινη φύση, ἡ γεμάτη ἀπό τά λεγόμενα «ψυχολογικά προβλήματα» ψυχή (κατάθλιψη, φοβίες, ἀνασφάλειες κ.λ.π.). Χωρίς τήν θεραπεία τῆς ψυχῆς ἀπό τά πάθη δέν μπορεῖ νά ἔχει ὑγεία καί τό καταρρακωμένο ἀπό τήν ἁμαρτία ἀνθρώπινο σῶμα. 1β) Μόνο τό ἐνδιαφέρον γιά τήν Ἐκκλησία θεραπεύει τόν ἄνθρωπο. 90

Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι παραμένουν ἄρρωστοι ψυχικά (μέ πλῆθος ψυχολογικά καί σωματικά προβλήματα) ἐφ’ ὅσον συνεχίζουν νά ζοῦν στήν τόσο σήμερα διαδεδομένη κατάσταση τῆς ἀκηδίας, δηλ. τῆς ἀφροντισιᾶς γιά τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς τους. Μόνον ἐάν ὁ ἄνθρωπος ἐνδιαφερθεῖ γιά τήν ὀρθόδοξο πίστη καί ἐνταχθεῖ σωστά στήν Ἐκκλησία, τότε θεραπεύεται ἀπό τά πάθη καί τήν κατάθλιψη. «Εἶπεν ὁ Κύριος: «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν» (Ματθ. κεφ. 11, στ. 29). Ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος ποὺ ζητάει ἀληθινά, πραγματικὰ, νὰ ἀπαλλαγῇ ἀπὸ τὴν κατάθλιψη καὶ ὅλα τὰ ἄλλα ποὺ τυρρανοῦν τὴν ψυχή του, ὀφείλει νὰ συνάψει συγγενικὴ σχέση μὲ τὸν Χριστό, ὥστε νὰ μάθει, νὰ διδαχθεῖ, αὐτὰ τὰ πολὺ ἁπλὰ λόγια. Δηλαδὴ ἀπόκτηση, γνώση τῆς πραότητος καὶ ταπεινώσεως τοῦ Χριστοῦ. Γιὰ τὸ πῶς μπορεῖ κάποιος νὰ συγγενέψει μὲ τὸν Χριστὸ μᾶς τὸ λέει ὁ ἴδιος ὁ Κύριος: «Ὅστις γὰρ ἂν ποιήσῃ τὸ θέλημα τοῦ Πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς, αὐτός μου ἀδελφὸς καὶ ἀδελφὴ καὶ μήτηρ ἐστίν.» (Ματθ. κεφ. 12, στιχ. 50.) Ἂς δοῦμε λοιπὸν τί μᾶς παραγγέλει ὁ Θεὸς Πατέρες τόσο στὸ Θαβώριον Ὄρος ὅσο καὶ στὸν Ἰορδάνη Ποταμό, ἤτοι στὴ Θεία Μεταμόρφωση καὶ Ἁγίαν Βάπτιση ἀντίστοιχα. «Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· αὐτοῦ ἀκούετε» (Ματθ. κεφ. 17, στ. 5). Πῶς ἀρχίζει λοιπὸν ὁ Κύριός μας τὴν ἐπίγειον διδασκαλίαν Του; Μὲ τὰ ἴδια λόγια ποὺ καὶ ὁ Τίμιος Πρόδρομος ἑτοίμαζε τὴν ὁδόν Του γιὰ νὰ περπατήσει ἀνάμεσά μας. «Μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. κεφ. 4, στ. 17), «μετανοεῖτε καὶ πιστεύετε ἐν τῷ εὐαγγελίῳ» (Μάρκ. κεφ. 1, στ. 15.) Αὐτὸ πρακτικὰ κατανοεῖται ὡς ἑξῆς: Ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος πιστεύσει μὲ ὅλην του τὴν καρδιὰ καὶ τὴν διάνοια τὸν Ἰησοῦ ὡς μοναδικὸν Σωτῆρα καὶ Λυτρωτὴ καὶ γίνει μέλος τῆς Ἁγίας Του Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας διὰ τοὺ Ἁγίου Ὀρθοδόξου Βαπτίσματος καὶ Χρίσματος, τότε καθημερινὰ μὲ πλήρη γνώση καὶ ἁγία προσπάθεια τήρησης τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ, χρησιμοποιεῖ πυκνὰ συχνὰ (κυρίως στὴν ἀρχὴ) τὴν ἁγία Ἐξομολόγηση, χωρὶς τῆς ὁποίας δὲν ὑπάρχει ἀνάπαυση. Ἔτσι μὲ τὴν καθοδήγηση ἔμπειρου πνευματικοῦ πατέρα διὰ τῆς μετανοίας ἀπεκδύεται τὰ πάθη, ἀποκτᾷ σιγὰ σιγὰ καθαρὰ καὶ ἁγνὴ ψυχή, ἁγνὸ καὶ παρθενικὸ σῶμα. Γίνεται κατὰ Χάριν ναὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐπειδὴ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ὁ Παράκλητος καὶ ὁ Χριστός μας φῶς ἐκ φωτός, ἡ ψυχὴ καὶ ἡ καρδιὰ τοῦ μετανοοῦντος γεμίζουν παράκληση καὶ φῶς. Ποῦ νὰ βροῦν θέση τότε λύπη, στεναγμός, ἀγωνία, θλίψη, κατάθλιψη ἢ ἄλλοι λογισμοί, ποὺ ταλαιπωροῦν τὸν νοῦ καὶ τὸ σῶμα; Ἐξαφανίζονται χωρὶς καμμία ἄλλη προσπάθεια, χωρὶς χάπια. Ἡ καρδιὰ γίνεται Παράδεισος καὶ ὅποιες ἐπιθέσεις μὲ διάφορες φοβίες φέρνει ὁ Σατανᾶς ἀχρηστεύονται, γίνονται καταγέλαστες. Θεέ μου, εἶναι ὅλα τόσο ἁπλά, ὅταν Σὲ ἀγαπήσουμε 91

ἀληθινὰ καὶ Σοῦ ἐμπιστευθοῦμε τὰ πάντα στὴν ζωή μας! Ἡ ἄγνοια ὅμως τῶν πολλῶν εἶναι αὐτή, ποὺ δυσκολεύει καὶ πολλὲς φορὲς καταστρέφει τὴν χαρά, τὴν ἀνάπαυσή μας»186. 1γ) Ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἡ ὀρθόδοξη Παράδοση μεταβάλλει τόν ἄνθρωπο καί τόν θεραπεύει. Ζώντας μέσα στήν Ἐκκλησία καθαριζόμαστε, φωτιζόμαστε καί θεωνόμαστε. Διά τῆς μετανοίας καί τῆς ἄσκησης, τῆς ὑπακοῆς καί τῆς ἡσυχίας, προπάντων δέ διά τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς καί τῆς μυστηριακῆς ζωῆς, ἀλλάζουμε ὀντολογικά, θεραπευόμαστε ὑπαρξιακά, ζοῦμε τήν ὄντως Ζωή. Ὁ Γέροντας Πορφύριος ἔβλεπε τήν Ἐκκλησία σάν ἕνα μεγάλο ψυχικό θεραπευτήριο. Γι’ αὐτό καί ἔλεγε: «Στήν πραγματικότητα, ἡ χριστιανική θρησκεία μεταβάλλει τόν ἄνθρωπο καί τόν θεραπεύει»187. Μέσα στήν Ἐκκλησία ἀλλάζουμε ὀντολογικά, δέν γινόμαστε ἁπλῶς «καλοί» ἤ «καλλίτεροι ἄνθρωποι», βελτιούμενοι ἠθικά· ἀντίθετα, γινόμεθα «καινή κτίσις»188, καινούργια δημιουργία, «θεοί κατά χάριν». 2) Θεία Χάρη 2α) Ἡ Θεία Χάρη πού δίδεται διά τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας θεραπεύει τόν ἄνθρωπο ψυχικά ἀλλά καί σωματικά. Ἡ ἀληθινή ὑγεία, ἡ ὑπαρξιακή, αὐτήν πού ἀγκαλιάζει τόν ὅλο ἄνθρωπο, δέν εἶναι δυνατήν παρά μόνο μέσα στήν Ἐκκλησία. Ἡ θεραπεία γίνεται διά τῆς Θείας Χάριτος. Εἶναι τό παντοφάρμακο, ἡ πανάκεια γιά ὅλα τά ψυχικά ἀλλά καί γιά τά σωματικά νοσήματα. Δίδασκε ὁ θεραπευμένος ἀπό τήν Θεία Χάρη Γέροντας: «Ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἀλλάζει τόν ἄνθρωπο, τόν μεταμορφώνει ψυχικά καί σωματικά. Πᾶνε τότε ὅλες οἱ ἄρρώστιες»189. Μέ τήν Θεία Χάρη, ἔλεγε, «μεταστοιχειώνουμε»190 τό κακό σέ καλό. Αὐτό εἶναι τό ἔργο τοῦ πνευματικοῦ ἀγωνιστοῦ. Ὅταν κανείς προσεύχεται ταπεινά καί μέ ἐγρήγορση, τότε ἑλκύει τήν Θεία Χάρη. 186Πρεσβυτέρου Ἀθανασίου Μηνᾶ, Λίγα λόγια β ο η θ ητικά, θ ε ραπε υτικ ὰ γιὰ τοὺς Ἔχοντας καταθλίψη, ἄγχος φοβία καὶ ἀνασφάλεια, http://www.orthros.org/Greek/Keimena/K_PeriKatathlipsews.htm 187Β ίος κα ί Λ όγοι, Ζ΄ , σελ. 207. 188Β ΄ Κ ορ ι ν θ. 5, 17. 189Β ίος καί Λ όγοι , Ζ΄, σελ. 374-375. 190Β ίος κα ί Λ όγοι , Θ΄, σελ. 312. 92

Αὐτό ὁ Κύριος μᾶς εἶπε νά τό κάνουμε ἀδιαλείπτως· κατ' ἐξοχήν δέ στήν ὥρα τοῦ πειρασμοῦ. «Γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε͵ ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν· τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής»191. Τότε τό κακό δέν μπορεῖ νά μᾶς βλάψει, ὁ πειρασμός ἀποκρούεται, ἡ δύναμη τῆς ψυχῆς, τήν ὁποῖα πῆγε νά κλέψει ὁ πονηρός, διοχετεύεται πρός τόν «καινό» ἄνθρωπο. Ἡ Θεία Χάρη, πού ἑλκύεται ἀπό τόν νήφοντα καί ταπεινά προσευχόμενο ἄνθρωπο, «ἀνακατευθύνει» τήν ψυχική δύναμη τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τό κακό πρός τό καλό. Ἔτσι ἐξαλείφονται ὅλα τά πάθη καί ἡ Κατάθλιψη. 2β) Τά στάδια θεραπείας ἀπό τά διάφορα πάθη καί τήν κατάθλιψη γενικά Ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη δέν θεραπεύεται, παρά διά τῆς ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ (τῆς Θείας Χάρης), ἡ ὁποία ὑπάρχει μόνο στήν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Μόνο ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μπορεῖ νά θεραπεύσει τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, διότι μόνο αὐτήν τήν γνωρίζει. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες «ὅλην συλλεξάμενοι τήν τῆς ψυχῆς ἐπιστήμην» εἶναι οἱ ἀληθινοί καί μόνοι ψυχ-ίατροί μας, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Χριστό μας, ὁ Ὁποῖος ἀποκαλεῖται στά ἱερά μας κείμενα: «ὁ ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν». Ἡ ἀνθρώπινη ψυχή δέν θεραπεύεται μέ φιλοσοφικές προσεγγίσεις, ὅπως εἶναι ὅλες οἱ λεγόμενες «ψυχοθεραπευτικές» μέθοδοι (μία τῶν ὁποίων εἶναι καί ἡ ψυχανάλυση) ἀλλά μέ «τήν τῆς ψυχῆς ἐπιστήμη», πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη πατερική παράδοση. Αὐτήν ἔχει σάν κεντρικό θεραπευτικό ἄξονα τά τρία στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς: 1ον) Κάθαρση ἀπό τά πάθη διά τῆς μετανοίας (ἄσκηση, μυστηριακή ζωή, ἀδιάλειπτη προσευχή, ἀποβολή ὅλων τῶν λογισμῶν ἀπό τήν καρδιά γιά νά καθαρθεῖ ἡ νοερά ἐνέργεια τῆς ψυχῆς), 2ον) Φωτισμός διά τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί 3ον) Θέωσις πάλιν διά τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὁ π. Ἱερόθεος μᾶς διδάσκει: «Γιὰ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, κατὰ τὴν διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν ὅλη θεραπευτικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας, ἀπαιτεῖται συνδυασμὸς μεταξὺ μυστηρίων καὶ ἀσκήσεως. Ἡ ἄσκηση ὡς ἐφαρμογὴ τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ προηγεῖται τῶν μυστηρίων καὶ ἀκολουθεῖ τὰ μυστήρια. Συγκεκριμένα, τὸ Βάπτισμα, εἶναι κάθαρση τοῦ κατ΄ εἰκόνα καὶ ἔνταξη τοῦ ἀνθρώπου στὴν Ἐκκλησία· εἶναι γέννηση. Τὸ Χρίσμα, εἶναι ἡ κίνηση-φωτισμὸς τοῦ νοῦ, ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ τὴν προσευχὴ 191Μα τ θ . 26, 41. 93

καὶ γι’ αὐτὸ στὴν λατινικὴ γλώσσα χαρακτηρίζεται confirmatio- ἐπιβεβαίωση, δηλαδὴ ἐπιβεβαίωση ὅτι ὁ βαπτισθεῖς εἶναι ναὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι ζωή, γιατί ὁ βαπτισθείς κοινωνεῖ τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἐν Χριστῷ ἄσκηση, συνίσταται στὴν διέλευση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τοὺς βαθμοὺς τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ποὺ εἶναι ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμὸς καὶ ἡ θέωση. Κάθαρση, κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο τὸν Ὁμολογητή, εἶναι ἡ ὑπέρβαση τῆς ἡδονῆς καὶ τῆς ὀδύνης, φωτισμὸς εἶναι ἡ ὑπέρβαση τῆς λήθης καὶ τῆς ἄγνοιας καὶ θέωση εἶναι ἡ ἀπαλλαγὴ καὶ ἀπὸ τὴν φαντασία. Τὸν συντονισμὸ μεταξὺ μυστηρίων καὶ ἀσκήσεως τὸν κάνει ὁ θεούμενος Πνευματικὸς Πατέρες. Στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία, ὅπως ὑπῆρχε ἰδιαίτερη τάξη κατηχουμένων, ἔτσι ὑπῆρχε καὶ ἰδιαίτερη τάξη μετανοούντων, οἱ ὁποῖοι χωρίζονταν στοὺς προσκλαίοντες, τοὺς προσπίπτοντες, τοὺς συνιστάμενους καὶ τοὺς κοινωνοῦντες. Τὸ βλέπουμε στοὺς κανόνες τοῦ Μ. Βασιλείου, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης καὶ ἄλλων Πατέρων. Ἀπ’ ὅλα τὰ κείμενα τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας φαίνεται καθαρὰ ὅτι ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου ἐπιτυγχάνεται στὴν Ἐκκλησία, ἡ ὁποία εἶναι μία ἰδιαίτερη ἐκκλησιαστικὴ κοινότητα-οἰκογένεια. Δὲν πρόκειται γιὰ ἕναν ἰδεολογοποιημένο χῶρο, ἀλλὰ μία πνευματικὴ οἰκογένεια, στὴν ὁποία ὑπάρχουν πατέρες, ἀδελφοί, κοινωνία ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων, ἐπικρατεῖ κοινοτικὴ ζωὴ μὲ τὰ μυστήρια καὶ τὴν κοινὴ λατρεία. Ἡ προσωπικὴ ζωὴ συνδέεται μὲ τὴν κοινοτικὴ ζωή, ὅποτε δὲν μποροῦν νὰ καλλιεργηθοῦν ἀτομοκεντρικὲς ἀπόψεις θεραπείας καὶ σωτηρίας»192. 2γ) «Τήν πρώτη κίνηση τήν κάνει ὁ Χριστός»193. Πρῶτος κινεῖται πρός ἐμᾶς –μέ σκοπό νά μᾶς θεραπεύσει– ὁ Ἀγαθός Κύριος, ἔλεγε ὁ ἀδιαλείπτως προσευχόμενος Γέροντας π. Πορφύριος. Ὁ Κύριος μᾶς καλεῖ, λέγοντας: «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες...»194. Ἐάν ὁ ἄνθρωπος ἀνταποκριθεῖ σωστά στήν πρόσκληση αὐτήν τοῦ Θεοῦ, θεραπεύεται. Ἡ ἀνταπόκριση ἔγκειται στόν νά Τόν ἀγαπήσουμε, νά προσευχόμαστε, νά συμμετέχουμε στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας διά τῶν Μυστηρίων195 καί τῆς ἀσκητικῆς-ἡσυχαστικῆς ζωῆς. Ἡ ἀσκηση-ἡσυχία μᾶς προετοιμάζει κατάλληλα, ὥστε νά γίνουμε 192Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου, Ἡ Ὀρθ όδοξη νηπτικ ὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας ὡς μέθοδος θεραπείας (Β΄), http://www.parembasis.gr/2004/04_04_12.htm. 193Β ίος κα ί Λ όγοι , Θ΄,σελ. 208. 194Μα τ θ . 11, 28. 195Β ίος κα ί Λ όγοι , Θ΄, σελ. 208 94

δεκτικοί τῆς Θείας Χάρης, πού ἔρχεται διά τῶν Μυστηρίων, τῆς νοερᾶς προσευχῆς καί τῆς μελέτης τοῦ Θείου Λόγου. 2δ) Ὁ Χριστός μέ τήν Χάρη Του θεραπεύει τόν ὅλο ἄνθρωπο, ἀκόμη καί τά βάθη τῆς ψυχῆς. Τά ἄδυτα τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου (ἀκόμη καί τό λεγόμενο ἀσυνείδητο), τά βαρυφορτωμένα ἀπό διάφορα ὀδυνηρά βιώματα, ἐνοχές καί κατάθλιψη, εἶναι γνωστά μόνο στόν Θεό. Μέ τήν Θεία Χάρη Του, ὅπως ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος, θεραπεύονται καί αὐτά. «Μωρέ», ἔλεγε σέ ἀνάλογη περίπτωση ὁ Γέροντας, «τί εἶναι αὐτὰ τὰ ἀπωθημένα, πού γράφει (κάποιος γιατρὸς ὑπέβαλε τὴν γραπτὴ ἐρώτηση), ἂν ἔχουν σχέση μὲ τὸ ψυχικό του πρόβλημα; Τί εἶναι αὐτὰ τὰ κληρονομικά; Ὅλα αὐτὰ ποὺ γράφει εἶναι ἀπὸ τὸν παλαιὸν ἄνθρωπο ποὺ ἔχουμε μέσα μας. Ὅταν ὅμως ἀγαπήσουμε τὸν Χριστό μὲ ὅλη μας τὴν ψυχή, ὅταν ἔρθει ὁ θεῖος ἔρωτας μέσα μας, τότε ὅλα τὰ προβλήματα φεύγουν καὶ γεμίζουμε μὲ πνευματικὴ χαρά. Ἐσύ, μωρὲ (ἀπευθυνόμενος στὸν συγγραφέα τοῦ βιβλίου196), τὰ ξέρεις αὐτά, σοῦ τὰ εἶπα τόσες φορές. Οἱ ψυχίατροι καὶ οἱ ψυχολόγοι μιλοῦνε γιὰ ἀπωθημένα καὶ κληρονομικά, γιατί δὲν γνωρίζουν τὴν ἀνθρώπινη ψυχή, ποὺ μόνο μὲ τὸν θεῖο ἔρωτα θεραπεύεται καὶ ζεῖ τὴν ἐν Χριστῷ χαρά. Οἱ ἀσθένειες ὀφείλονται στὴν ἁμαρτία. Ὅταν ὅμως κατοικήσει μέσα σ’ ὅλη τὴν ψυχὴ ὁ Χριστός, τότε φεύγει ἡ ἁμαρτία, φεύγει καὶ ἡ ἀσθένεια»197. Ἡ Θεία Χάρη, ὁ Χριστός, ἔρχεται στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν ἀσκητική καί τήν μυστηριακή ζωή. Ἰδιαίτερα βοηθοῦν ἡ ἐξομολόγηση καί ἡ νοερά προσευχή. Ἡ «εὐχή», τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ ἐλέησόν με» συντελεῖ πολύ στήν ἐπιτυχία αὐτοῦ τοῦ ἔργου. «Ἡ εὐχή καθαρίζει τήν ψυχή καί κρατάει τόν νοῦ»198. 2ε)Ἡ θεία ψυχανάλυση Περιοχές τῆς ψυχῆς πού θεωροῦνται δυσπροσπέλαστες καί ἐν πολλοῖς ἄγνωστες, ὅπως τό ἀσυνείδητο, μποροῦν πράγματι νά θεραπευθοῦν μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἡ «θεία ψυχανάλυση», ὅπως τήν ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας, εἶναι πολύ ἀνώτερη καί ἀποτελεσματικότερη ἀπό τήν ἀνθρώπινη, ἡ ὁποία, ἀντιθέτως, βλάπτει πολύ. Ὁ Γέροντας Παΐσιος ὁμιλεῖ ἐπίσης γιά ἀπωθημένες ἐνοχές, πού πρέπει νά ἐξαλειφθοῦν μέ τήν ἐξομολόγηση. Ἡ «καπακωμένη 196Κωνσταντίνου Γιαννιτσιώτη, «Κοντά στον γέ ροντα Π ορφύριο». Ἔκδοση Ἱεροῦ Γυναικείου Ἡσυχαστηρίου Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Ἀθήναι, 1995, σελ. 199. 197Ὅ . π. 198Β ίος κα ί Λ όγοι , Θ΄, σελ. 265. 95

συνείδηση» εἶναι σάν τό σκουλήκι πού φθείρει ἐσωτερικά τήν ψυχή. «Ἂν βλέπεις ὅτι δὲν ἔχεις γαλήνη ἀλλὰ στεναχώρια», διδάσκει ὁ Γέροντας, «νὰ ξέρεις ὅτι ὑπάρχει μέσα σου κάτι ἀτακτοποίητο καὶ πρέπει νὰ τὸ βρεῖς, γιὰ νὰ τὸ διορθώσεις. Κάνεις, ἂς ὑποθέσουμε, ἕνα σφάλμα, στεναχωριέσαι, ἀλλὰ δὲν τὸ ἐξομολογεῖσαι. Σοῦ συμβαίνει μετὰ ἕνα εὐχάριστο γεγονὸς καὶ νιώθεις χαρά. Αὐτὴ ἡ χαρὰ σκεπάζει τὴν στεναχώρια γιὰ τὸ σφάλμα σου καὶ σιγὰ-σιγὰ τὸ ξεχνᾶς, δὲν τὸ βλέπεις, ἐπειδὴ καπακώθηκε ἀπὸ τὴν χαρά. Ἀλλὰ ἐκεῖνο ἐσωτερικὰ δουλεύει...»199. Δέν εἶναι ἀρκετό νά βρεῖς τήν ξεχασμένη ἁμαρτία. Θά πρέπει καί νά τήν ἐξομολογηθεῖς γιά νά θεραπευθεῖ ἡ ψυχή ἀπό τήν θλίψη καί τήν κατάθλιψη πού ἐκείνη δημιουργεῖ. «Πολλοὶ σήμερα διδάσκουν», παρατηρεῖ ὁ Σεβασμιώτατος Ἱερόθεος Βλάχος, «ὅτι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ ἔλθει σὲ γνώση τοῦ ἑαυτοῦ του μὲ τὴν αὐτοανάλυση καὶ τὴν ψυχανάλυση. Ἀλλὰ αὐτὸ εἶναι πλάνη καὶ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει τὸν ἄνθρωπο σὲ φρικτὰ ἀποτελέσματα. Ὅταν κανεὶς αὐτοαναλύεται, τότε τὸ πιθανότερο εἶναι νὰ καταλήξει στὴν σχιζοφρένεια. Ἡ ἀσκητικὴ μέθοδος εἶναι ἁπλή. Ἐπιδιώκουμε –μὲ τὴν τήρηση τοῦ νοῦ, μὲ τὴν κάθαρση καὶ τὴν ἐπιστροφή του στὴν καρδιὰ διὰ τῆς μετανοίας καὶ τῆς νοερᾶς προσευχῆς, μὲ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ– νὰ ἐλευθερώσουμε τὸν νοῦ ἀπὸ τὶς εἰκόνες καὶ τὴν αἰχμαλωσία στὰ αἰσθητὰ πράγματα καὶ ἔτσι, ἐπιστρέφοντας στὴν καρδιά, νὰ δεῖ τὴν ἐρήμωσή του τὴν ἐσωτερική. Ἡ γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας γίνεται μὲ τὴν ἐνέργεια τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Μόνον ὅταν ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, μὲ τὴν δικιά μας ἐργασία, φωτίσει τὴν ψυχή, γνωρίζουμε κάθε λεπτομέρεια τοῦ «εἶναι» μας μὲ ἀκρίβεια. Γι’ αὐτὸ ἡ θεραπεία τοῦ νοῦ μᾶς φανερώνει τὴν ὕπαρξη τῶν παθῶν, ὅποτε, φωτιζόμενοι ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ ἐνδυναμούμενοι ἀπὸ Αὐτό, μποροῦμε νὰ πολεμήσουμε ἐναντίον τους»200. «Ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς εἶναι κυρίως καὶ προπαντὸς ἡ ζωοποίηση καὶ ὁ φωτισμὸς τοῦ νοός. Δὲν εἶναι ἁπλῶς ἡ εὕρεση τῶν ἀπωθημένων βιωμάτων. Ὁ ἅγιος Διάδοχος ὁ Φωτικὴς τὸ λέγει σαφῶς: νοῦν καθαρίσαι μόνου του Ἁγίου Πνεύματος ἐστὶν» (μὲ τὸν Θεὸ ἐνεργοῦντα καὶ τὸν ἄνθρωπο συνεργοῦντα)»201. Ἡ ἀληθινή ψυχανάλυση καί ψυχοθεραπεία πραγματοποιεῖται στό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Κατ’ ἐξοχήν δε, ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος, ἡ ψυχή θεραπεύεται μέ τήν Γενική Ἐξομολόγηση, 199Γέροντος Παϊσίου, Λόγοι Γ ΄ , σελ. 128, http://orthodox-world.pblogs.gr/2008/04/. 200Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἰεροθέου: Συζητήσε ις γι ὰ τ ὴν ὀρθ όδοξη ψυχ οθ ε ραπε ία, τόμος γ’, σέλ. 90-91. Ἔκδοση Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας). 201Σωτήρη Ἀδαμίδη, Θε ρ απε υτ ική τ ῶν Π ατ έ ρ ων καί ψυχ ανάλυση , Ἐκδόσεις Σταμούλη. 96

πού θά πρέπει νά κάνει ὁ θεραπευόμενος πνευματικά ἄνθρωπος ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν (βλ. παρακάτω). 3)Ἀνθρώπινη συνέργεια 3α)Εἶναι ἀπαραίτητη ἡ συνεργασία Θεοῦ καί ἀνθρώπου γιά τό «ξεμπέρδεμα» τοῦ ἀνθρώπου. Χωρίς τήν συνεργασία τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν Θεία Χάρη δέν ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀποβολή τοῦ ἐγωισμοῦ καί γενικότερα ἡ θεραπεία τοῦ ὅλου ἀνθρώπου. Ὁ πνευματικός ἄνθρωπος εἶναι αὐτός πού «δουλεύει μέ τήν Χάρη», ὅπως ἔλεγε χαρακτηριστικά ὁ μακαριστός Ἁγιορείτης Γέροντας π. Παΐσιος. Ὁ Θεός δέν ἔρχεται στόν ἄνθρωπο πού ἔχει πολλές γνώσεις κοσμικές ἤ πνευματικές, ἀλλά σ' αὐτόν πού ἔχει πολλή ταπείνωση· σ' αὐτόν πού ἔχει καταλάβει καί ζεῖ βιωματικά τόν λόγο Του: «Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»202. Αὐτός ὁ ἄνθρωπος νιώθει σάν ἀπόλυτη ἀνάγκη τήν συνεχή ἐκζήτηση τῆς Θεϊκῆς βοήθειας, πού εἶναι ἡ Θεία Ἐνέργεια (= Θεία Χάρη: Ἡ κοινή ἄκτιστη Θεοποιός Ἐνέργεια τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία ὀνομάζεται καί Ἅγιο Πνεῦμα). Βλέποντας τά πνευματικά του «χάλια», τό ἐσωτερικό του «μπέρδεμα», στρέφεται –μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή– στόν Θεό καί τόν καλεῖ σέ βοήθεια. Ἔτσι θεραπεύεται, «ξεμπερδεύεται», ἀπαλάσσεται ἀπό τά πάθη καί τήν Κατάθλιψη πού αὐτά προκαλοῦν. 3β) Ὁ θεραπευόμενος ἀπό τήν Ἐκκλησία ἄνθρωπος, ἐπειδή συνεργάζεται μέ τήν Θεία Χάρη, δέν βασανίζεται ἀπό τά λεγόμενα ψυχολογικά νοσήματα καί προβλήματα (κατάθλιψη, φοβίες, ἀνασφάλειες, στρές κ.λ.π.) Σήμερα, ὅπως ἀναφέρθηκε προηγουμένως, κατ’ ἐξοχήν οἱ ἄνθρωποι βασανιζόμαστε ἀπό τήν κατάθλιψη, τό ἄγχος, τίς φοβίες, τίς ἀνασφάλειες. Αἰτία εἶναι τό ὅτι δέν προσπαθοῦμε ν’ ἀγαπήσουμε τόν Θεό καί κλειστήκαμε στόν ἑαυτό μας. 202Ἰ ω . 15, 5. 97

Οἱ Ἅγιοι, πού εἶναι οἱ ἀληθινά ὑγιεῖς ἄνθρωποι, μᾶς δείχνουν τόν δρόμο τῆς ἐπιστροφῆς στόν Θεό. Οἱ ἴδιοι θεραπεύτηκαν μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί ἀποτελοῦν πρότυπα γιά τήν δική μας θεραπεία. Ὁ θεραπευμένος, ὑγιής πνευματικά ἄνθρωπος, δέν πάσχει ἀπό τά λεγόμενα ψυχολογικά προβλήματα καί μάλιστα ἀπό τήν κατάθλιψη. Ὁ Γέροντας γνώριζε πάρα πολλά γύρω ἀπό αὐτά τά λεγόμενα ψυχολογικά καί τούς λεγόμενους ψυχιάτρους. Ἔλεγε: «Ἡ κατάθλιψη εἶναι ἕνα αἴσθημα δυσάρεστο, πού σέ καταλαμβάνει καί σέ καθηλώνει»203. Ἡ κατάθλιψη εἶναι μία αὐταπάτη, εἶναι ἡ αἰχμαλωσία τοῦ ἀνθρώπου σέ μιά ἰδέα. Νομίζει ὅτι ἡ σκέψη εἶναι δική του, ἀλλά στήν πραγματικότητα εἶναι ἀπό τόν Πονηρό204. Οἱ καταθλιπτικοί, νευρικοί, στενόχωροι ἔχουν ἐγωισμό, δαιμονική ἐπήρρεια. Ἔλεγε: «Τέτοιοι ἄνθρωποι, καταθλιπτικοί, νευρικοί, στενόχωροι, δέν δέχονται, δέν δέχονται νά τούς θίξεις, νά τούς πεῖς «αὐτό θά τό κάνεις ἔτσι». «Μά δέν μπορῶ», τό λέει ἡ ἐπιστήμη. -Βρέ, τοῦ λέω, κάντο καημένε καί ἄς τό λέει ἡ ἐπιστήμη. Πές: Ἐγώ θά κάνω ὑπακοή στόν γέροντα. «Δέν μπορῶ νά τό κάνω». Κατάλαβες; Αὐτό εἶναι κάτι, ἄς πούμε, διαβολικό καί κάτι πού ὁ ἄνθρωπος, δέν ξεύρω, τό ἔχει σάν ὁ ἄγριος μέσα στήν ἔρημο»205. Ὁ ἐγωισμός, πού ὁδηγεῖ στά «ψυχολογικά» καί τήν κατάθλιψη, εἶναι ἡ κατάσταση τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου, τοῦ μεταπτωτικοῦ, τοῦ «ἀγριεμένου» ἀπό τά πάθη, τοῦ «ἀντάρτη» τῆς Θείας Μεγαλειότητος. Γιά νά θεραπευθεῖ καί νά σωθεῖ, πρέπει νά ἑνωθεῖ μέ τόν Θεό. Ἐπειδή ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά «ἀνέβει» στόν Θεό, γι’ αυτό θά πρέπει νά συνεργαστεῖ μέ τήν Θεία Χάρη, ταπεινώνοντας τόν ἑαυτό του καί ὑπακούοντας στίς Θεῖες Ἐντολές. Εἰδικά θεραπευτικά μέσα γιά τήν κατάθλιψη 1. Ὀρθή πίστη (Ὀρθοδοξία) 2. Ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Ἀγάπη καί στήν Θεία Πρόνοια 3. Ἐφαρμογή τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν. 4. Ἀγάπη πρός τόν Θεό (Θεῖος Ἔρωτας). 5. Ἡσυχία 203Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 10. 204Πρβλ. Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 10. 205Σ υ ν ο μ ι λ ί α γ ι ά τ ή ν κ α τ ά θ λ ι ψ η , σελ. 15-16. 98

6. Προσευχή 7. Ταπεινοφροσύνη-ταπείνωση 8. Ὑπακοή 9. Ἀποβολή τῆς ἀθυμίας καί πνευματική χαρά 10. Ἐργασία 11. Πνευματική μελέτη 12. Ἐνασχόληση μέ τόν κῆπο, τά λουλούδια, τήν τέχνη. 13. Βυζαντινή μουσική 14. Περίπατος καί ὡραῖες ἀναμνήσεις 15. Ἀποβολή ὅλων τῶν λογισμῶν ἐξ ἀρχῆς 16. Ἀποβολή τῆς ζήλειας καί τοῦ φθόνου 17. Καταπολέμηση τῆς ἐπιθυμίας νά μᾶς ἀγαποῦν 18. Ὑπομονή 19. Ἀναθέρμανση τοῦ πνευματικοῦ ζήλου 20. Κλείσιμο τηλεόρασης καί βιντεοπαιχνιδιῶν 21. Μετάνοια καί Ἱερά Ἐξομολόγηση 1) Ὀρθή πίστη (Ὀρθοδοξία) Ἀρχή τήν θεραπείας εἶναι ἡ ὀρθή πίστη ἡ ὁποία σαρκώνεται στήν ζωή μας. Βεβαίως, δέν μπορεῖ κανείς νά θεραπευθεῖ, ἄν δέν πιστέψει ἔμπρακτα στήν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί στήν διδασκαλία τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ μας. Λέγει ὁ Μ. Ἀθανάσιος: «Οἱ Πατέρες –ὅλοι μέ μία γνώμη– μᾶς παρέδωκαν ὅτι δέν μποροῦμε νά καταβάλλουμε διαφορετικά ἀσφαλές θεμέλιο γιά τήν τελείωση τῆς ἀρετῆς, παρά διά μέσου τῆς ταπείνωσης, ἡ ὁποία προξενεῖται ἀπό τήν πίστη καί τήν πραότητα καί τήν τέλεια ἀκτημοσύνη. Μέσῳ αὐτῶν ἡ τέλεια ἀγάπη κατορθώνεται μέ τήν χάρη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ»206. Ὅταν πραγματοποιηθοῦν αὐτά, τότε ἀληθινά ἀλλάζει ὁ ἄνθρωπος, βρίσκει τήν ρίζα τῆς ὕπαρξής του, τό ἀληθινό θεμέλιο, πού δέν εἶναι ἄλλο παρά «ὁ Κείμενος... ὁ Ἰησοῦς Χριστός»207. Τότε 206Μ. Ἀθανασίου, T LG, Athanasius Theol., E p i s t u l a e a d C a s t o r e m [Sp.] Volume 28, page 905, line 16 «οἱ Πατέρες ἡμῶν ἐπιστάμενοι, πάντες μιᾷ γνώμῃ παραδεδώκασι μὴ ἄλλως δύνασθαι ἡμᾶς θεμέλιον ἀσφαλῆ πρὸς τελείωσιν ἀρετῆς καταβάλλεσθαι, εἰ μὴ διὰ ταπεινώσεως, ἥτις ἀπὸ πίστεως καὶ πραότητος, καὶ τελείας ἀκτημοσύνης προσγίνεσθαι πέφυκε, δι' ὧν ἡ τελεία ἀγάπη κατορθοῦται χάριτι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ». 207Α ΄ Κ ο ρ . 3, 11:«Θεμέλιον γὰρ ἄλλον οὐδεὶς δύναται θεῖναι παρὰ τὸν κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός». 99

θεραπεύεται πνευματικά, διασώζει τήν ὑπόστασή του, πραγματώνει τόν σκοπό τῆς ὕπαρξής του, δηλαδή τό νά γίνει «καθ' ὁμοίωσιν» τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ. 2) Ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Ἀγάπη καί στήν Θεία Πρόνοια Ἡ ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Πρόνοια ὄχι μόνο διώχνει τήν διαβολική ἀκηδία-κατάθλιψη, πού παραλύει τήν ψυχή καί τήν νεκρώνει, ἀλλά ἀντίθετα: γεμίζει τήν ψυχή μέ τό ἀντίδοτο τῆς λύπης-κατάθλιψης, πού εἶναι ἡ πνευματική χαρά. «Ὅπως ἀκριβῶς τὸ ποτάμι», λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος «διακλαδιζόμενο σὲ ἀμέτρητα μέρη, ποτίζει τὴν ἐκτεταμένη γῆ πάνω στὴν ὁποία ἁπλώνεται, ἔτσι ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ παντοῦ ξεχύνεται, σκορπίζεται μὲ ἀφθονία, ἔρχεται μὲ ὁρμὴ καὶ ὅλα τὰ γεμίζει. Δὲν μᾶς χαρίζει δὲ μόνο ἀσφάλεια οὔτε βοήθεια παντοδύναμη ἀλλὰ καὶ πνευματικὴ χαρά»208. Ἔγραφε ὁ Ὅσιος Θεοφάνης ὁ ἔγκλειστος πρός πνευματικό του παιδί πού ἔπασχε ἀπό ἀκηδία: «Ἀλλὰ μὴν ξεχνᾶτε ποτὲ πὼς ὁ Θεὸς εἶναι κοντά σας. Ὅλοι εἴμαστε παιδιά Του. Ἀποπαίδια δὲν ἔχει. Καὶ κανέναν δὲν ἀφήνει. Ὅλα γιὰ τὸ καλό μας τὰ παραχωρεῖ, ἀκόμα καὶ τὶς πιὸ μεγάλες συμφορές. Νομίζω πὼς τὸ ἔχετε ἀντιληφθεῖ. Γι’ αὐτὸ παραδώσατε ἤδη μὲ ἐμπιστοσύνη τὸν ἑαυτό σας καὶ τὴ ζωή σας στὰ χέρια Του. Ὅποιος ἐλπίζει στὸν Θεό, ἀξιώνεται νὰ λάβει τὸ ἔλεός Του. Νὰ ἐπικαλεῖστε τὴν μεσιτεία τῆς Κυρίας Θεοτόκου»209. 3) Ἐφαρμογἠ τῶν Εὐαγγελικῶν Ἐντολῶν Ἡ ἐφαρμογή τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν, δηλ. τῶν συγκεκριμένων θεραπευτικῶν ὁδηγιῶν τοῦ Κυρίου, εἶναι αὐτό πού μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ μᾶς θεραπεύει ἐντός τῆς Ἐκκλησίας. 208Ἅγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ε ἰς Ψαλμ ὸ ME ', 1 ΕΠΕ 6, 92- MG 55, 205: «Ὥσπερ ποταμὸς εἰς μυρία σχιζόμενος μέρη, τὴν ὑποκείμενη ἄρδει χώραν, οὕτως ἡ τοῦ Θεοῦ πρόνοια πανταχόθεν ἐπιρρεῖ, δαψιλῶς φερομένη καὶ ροιζηδὸν ἐπιούσα καὶ πάντα πληροῦσα. Οὐκ ἀσφάλεια δὲ παρέχει μόνο ἡμῖν, οὐδὲ βοήθεια ἀρραγῆ, ἀλλὰ καὶ πνευματικὴ χαράν»(3435). ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Δ. ΧΑΡΩΝΗ- ΟΥΡΑΝΙΑΣ Α. ΛΑΝΑΡΑ, Π Α Ι Δ Α Γ Ω Γ Ι Κ Η Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Λ Ο Γ Ι Α Ι Ω . Χ Ρ Υ Σ Ο Σ Τ Ο Μ Ο Υ , ΤΟΜΟΣ Γ’ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ-ΠΙΣΤΗ -ΑΘΗΝΑ 1995, ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΟΝ ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ. 209Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, « Χ ε ι ρ α γ ω γ ί α σ τ ή ν Π ν ε υ μ α τ ι κ ή ζ ω ή » , ἐκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, http://hristospanagia3.blogspot.com/2010/12/. 100