สุขภาพผู้สูงอายุ

80 มโนทศั น์ใหมข่ องนิยามผสู้ ูงอายุ : มมุ มองเชงิ จติ วทิ ยาสังคม และสุขภาพ คนเมอื ง แตเ่ มอื่ ดจู ากรปู รา่ งหนา้ ตา คนชนบทจะดแู กก่ วา่ คนเมอื ง ทง้ั นเี้ นอื่ งจากคนชนบทไมแ่ ตง่ ตวั เหมอื นกบั คนเมอื ง “เค้าแต่งตัวสวย คนในเมือง เค้าต้องเข้าสังคม แต่ความแข็งแรง เราแข็งแรงกว่า” (ผ้สู งู อายุ หญงิ เขตชนบท นครปฐม) “คนชนบทเคา้ ไมค่ อ่ ยไดส้ มั ผสั กบั พวกเครอ่ื งสำ� อาง แตค่ นในเมอื งเคา้ แตง่ หนา้ แตง่ ตาเลย ยงั สวย แตค่ นชนบทเคา้ ไมค่ อ่ ยไดส้ มั ผสั เรอ่ื งนี้ กแ็ ลดแู กเ่ รว็ กวา่ คนเมอื ง” (ผสู้ งู อายุ ชาย เขตเมอื ง นครปฐม) 7. การแยกนยิ ามต่างๆ (นิยามผ้สู ูงอายุ และอายุเกษยี ณ) ความคดิ เหน็ เกย่ี วกบั การแยกนยิ ามผสู้ งู อายุ และอายเุ กษยี ณ พบวา่ มที ง้ั ผทู้ เี่ หน็ วา่ ควรแยก และไมค่ วร แยกออกจากกัน ส�ำหรับผู้สูงอายุทั้งเขตเมือง และเขตชนบท ที่เห็นควรให้แยก โดยก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ อาจจะอยู่ท่ี 65 ปี และนิยามเกษียณอายุอาจจะก�ำหนดอยู่ที่อายุเท่าไหร่ก็ได้ข้ึนอยู่กับหน่วยงานนั้นๆ จะก�ำหนด ไม่เกย่ี วข้องกับนยิ ามผ้สู งู อายุ อย่างไรก็ตามมีผู้สูงอายุบางส่วนเห็นว่า ไม่ควรแยกนิยามออกจากกัน ควรนิยามท่ีอายุเท่ากัน คือ 60 ปี โดยใหเ้ หตุผลวา่ คนท่อี ายุ 60 ปี ถือไดว้ า่ เปน็ ผสู้ งู อายแุ ล้ว ความสามารถในการท�ำงานกจ็ ะไม่เหมอื น เดมิ แลว้ ดังนัน้ ก็ควรจะเกษียณอายุที่ 60 ปเี ชน่ กนั 8. ควรมนี ิยามผสู้ ูงอายหุ รอื ไม่ ความคิดเห็นเก่ียวกับการนิยามผู้สูงอายุ มีทั้งผู้ที่เห็นควรให้นิยาม และไม่เห็นควรให้นิยาม ผู้สูงอายุ ที่อยู่ทั้งในเขตเมือง และเขตชนบท ที่เห็นควรว่านิยาม ให้เหตุผลเชื่อโยงกับเร่ืองสิทธิประโยชน์ที่จะได้รับ การก�ำหนดนิยามจึงมีความจ�ำเป็นต้องก�ำหนดไว้เพ่ือเป็นกฎเกณฑ์ ส�ำหรับผู้สูงอายุเพ่ือการรับบริการ ในโครงการตา่ งๆ นอกจากนกี้ ารมนี ยิ ามผสู้ งู อายไุ ว้ เพอ่ื เปน็ ขอ้ เตอื นใจวา่ ไดเ้ ขา้ สวู่ ยั สงู อายแุ ลว้ และเปน็ นยิ าม เพอ่ื ใหท้ ราบว่าเปน็ อายุทสี่ มควรแกก่ ารเกษียณแล้ว “ต้องก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุไว้ให้เป็นกฎเกณฑ์ เพื่อการรับบริการในโครงการต่างๆ” (ผูส้ งู อายุ ชาย เขตเมือง นครปฐม) “ถ้าสมยั ก่อนนะ มนั ไม่ได้เบย้ี ยังชีพ มนั ไม่จำ� เป็นต้องมนี ยิ ามผสู้ งู อายุ แต่เดีย๋ วน้ีจำ� เป็น ตอ้ งมี เพราะมีเบยี้ ยังชพี 60 ปขี ึ้นไป” (ผสู้ ูงอายุ ชาย เขตชนบท นครปฐม) สำ� หรบั ผทู้ ไ่ี ม่เหน็ ควรใหม้ กี ารกำ� หนดนิยามผ้สู ูงอายุ โดยให้เหตผุ ลว่าไมต่ อ้ งการพูดถึงเรื่องความแก่

จังหวัดนครปฐม 81 “ถ้าเป็นตัวเอง เห็นว่าไม่ควรก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ ถ้าก�ำหนดแล้ว มันไม่อยากพูดถึง เรอ่ื งแก”่ (ผู้สูงอายุ หญงิ เขตเมอื ง นครปฐม) ส�ำหรับข้อคิดเห็นเกี่ยวกับผลกระทบถ้ามีการเล่ือนนิยามผู้สูงอายุให้สูงข้ึน ซึ่งมีทั้งทางบวกและ ทางลบ มดี ังนี้ 9. ผลกระทบด้านบรรทัดฐานทางสังคม การกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายใุ หส้ งู ขน้ึ เหน็ วา่ มผี ลดตี อ่ ความเคารพนบั ถอื ทเ่ี ดก็ มตี อ่ ผสู้ งู อายุ เนอ่ื งจากการ ก�ำหนดนิยามให้สูงขึ้นอาจเช่ือมโยงกับการท�ำงานที่ยาวนานข้ึน ผู้สูงอายุก็มีโอกาสท่ีจะสามารถท�ำงานต่อไป ได้อีก เด็กจะเห็นคุณค่าในตัวผู้สูงอายุและให้ความเคารพมากกว่าผู้สูงอายุท่ีไม่ได้ท�ำงาน มีลูกหลานบางคน จะมีความรสู้ กึ ว่า ผสู้ ูงอายุหมดสภาพแล้ว และไมใ่ ห้ความนับถอื ทั้งน้คี วามคิดเหน็ ดังกลา่ วเป็นความคิดเห็น ของผูส้ ูงอายุทอี่ ย่ใู นชนบทเทา่ นนั้ “การกำ� หนดนยิ ามใหส้ งู ขนึ้ มนั กน็ า่ จะมผี ลดนี ะ เพราะวา่ คนอายุ 60 ปบี างคนทวี่ า่ เกษยี ณแลว้ ลูกหลานจะมีความรู้สึก คนน้ีหมดสภาพแล้ว ความเคารพนับถือมันก็ไม่เหมือนคนที่ว่า ยงั อย่ใู นวัยทำ� งาน” (ผสู้ ูงอายุ หญงิ เขตชนบท นครปฐม) นอกจากน้ี มผี สู้ งู อายทุ อ่ี ยทู่ ง้ั เขตเมอื งและเขตชนบท บางสว่ นคดิ วา่ การกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายใุ หส้ งู ขนึ้ ไมม่ ผี ลตอ่ ความเคารพนบั ถอื ทเ่ี ดก็ มตี อ่ ผสู้ งู อายุ มกี ารยกตวั อยา่ งกรณวี นั สงกรานต์ การหาตวั แทนเพอื่ เขา้ พธิ ี รดน�้ำด�ำหัวผู้สูงอายุนั้น ไม่ได้ก�ำหนดว่าผู้สูงอายุจะต้องมีอายุท่ีเท่าไหร่ จะพิจารณาจากลักษณะภายนอกว่า ดแู ก่ หรอื ดอู าวโุ สกวา่ เทา่ นนั้ และใหเ้ หตผุ ลเพม่ิ เตมิ วา่ การทเี่ ดก็ จะเคารพหรอื ไมเ่ คารพ อยทู่ ต่ี วั บคุ คลมากกวา่ อายุห่างกันเพียงแค่ 1 ปี ก็ให้ความเคารพกันได้ ย่ิงในสังคมปัจจุบันความเคารพนับถือ ยึดเร่ืองการศึกษา เป็นหลกั ใครมกี ารศกึ ษาสูงกว่าก็ย่อมได้รบั ความเคารพนับถือมากกวา่ “ปัจจุบนั นี้ เคา้ เคารพกันท่คี วามรู้ การศกึ ษา อยา่ งเรานเ่ี ป็น อสม.แก่ๆ ไม่ค่อยมคี วามรู้ เดก็ บางคนกย็ อ้ นกลบั มาวา่ ตวั เองนะดแู ลตวั เองหรอื ยงั ความรแู้ คน่ ้ี จะมาดแู ลชว่ ยเหลอื อะไร” (ผูส้ งู อายุ หญิง เขตชนบท นครปฐม) “พดู งา่ ยๆ อยา่ งผมนีจ่ บป.4 แล้วน่ีจบปริญญา พอไปส่ังสอนเคา้ จบแค่น้ี จะมาสง่ั สอน” (ผสู้ งู อายุ ชาย เขตชนบท นครปฐม) “ผมว่าอายุไม่เก่ียวนะ ผมว่ามันอยู่ท่ีการนอบน้อมหรือว่าเคารพของเด็ก มันอยู่ท่ีการ อบรม เร่ิมต้นจากพ่อแม่กอ่ น” (ผูส้ ูงอายุ ชาย เขตเมือง นครปฐม)

82 มโนทศั นใ์ หมข่ องนยิ ามผ้สู งู อายุ : มุมมองเชิงจิตวทิ ยาสังคม และสุขภาพ 10. ผลกระทบตอ่ บุคคล ครอบครวั และสงั คมในวงกว้าง การกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายใุ หส้ งู ขน้ึ สง่ ผลดถี า้ เปน็ การขยายเวลาในการทำ� งานไดน้ านขนึ้ ทำ� ใหผ้ สู้ งู อายุ รูส้ กึ มคี ณุ คา่ ในตวั เอง เนอื่ งจากยังสามารถทำ� ประโยชน์ได้อยู่ และยังไม่แก่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผสู้ ูงอายทุ ไี่ มม่ ี ลูกหลานคอยดูแล การกำ� หนดนิยามผู้สงู อายุใหส้ ูงขน้ึ อาจจะทำ� ให้ได้มโี อกาสทำ� งานตอ่ ไป จะรู้สึกมีความสขุ มากกว่าการกลับไปอยู่บ้าน โดยไม่มีลูกหลานคอยดูแล ท�ำให้รู้สึกเหงา ไม่เหมือนกับผู้สูงอายุบางคนที่มี ลูกหลาน เมอ่ื ไมไ่ ดท้ ำ� งานแล้วกส็ ามารถไปอย่กู บั ลกู กับหลานได้ “ถา้ คนไมม่ ลี กู หลานนี่ ถา้ เคา้ ไดท้ ำ� งานจะรสู้ กึ มคี วามสขุ กวา่ ทอ่ี ยบู่ า้ นเฉยๆ ถา้ ยดึ อายไุ ป เค้าจะรู้สึกว่าตัวเค้านี่ไม่แก่เลย เค้ายังมีสมองท่ียังท�ำงานได้ถึง 65” (ผู้สูงอายุ หญิง เขตเมอื ง นครปฐม) “นยิ ามอายุให้สงู ขึน้ ก็จะท�ำงานได้มากขน้ึ รสู้ กึ มีคุณคา่ ในตัวเองมากขึน้ เพราะยงั คิดว่า ยังมปี ระโยชนอ์ ยู่ ยังท�ำงานได้” (ผู้สงู อายุ ชาย เขตเมือง นครปฐม) สำ� หรบั ผสู้ งู อายใุ นเขตชนบทใหค้ วามเหน็ วา่ การกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายใุ หส้ งู ขน้ึ ไมไ่ ดม้ ผี ลตอ่ การทำ� งาน เน่ืองจากเป็นผู้ที่ท�ำงานอยู่ภาคเกษตร การจะก�ำหนดนิยามให้สูงข้ึนก็ไม่ได้มีผลอะไร เน่ืองจากเกษตรกร จะทำ� งานไปเรอ่ื ยๆ จนกวา่ จะทำ� ไมไ่ หว “ไอ้พวกผมท�ำงานตามท้องนา ไม่มผี ลอะไร เพราะวา่ ท�ำงานตามอสิ ระ สว่ นราชการนะ มผี ลในการท�ำงาน” (ผสู้ งู อายุ ชาย เขตชนบท นครปฐม) ความคดิ เหน็ ของผสู้ ูงอายุทอ่ี ย่ใู นเขตเมอื งคิดวา่ ไม่มผี ลกระทบตอ่ ชุมชน และสังคม ทง้ั น้ีใหเ้ หตุผลวา่ หากมีการก�ำหนดข้ึนมาจรงิ ก็ต้องยอมรับในเงอ่ื นไขทก่ี �ำหนดมาให้ “ถ้าจะนิยามอายุให้สูงขึ้น ไม่น่ามีปัญหา เพราะว่าเค้าก็ต้องยอมรับเง่ือนไขท่ีได้มา” (ผูส้ งู อายุ หญิง เขตเมือง นครปฐม) แต่ส�ำหรับผสู้ ูงอายทุ อี่ ยู่ในเขตชนบท คิดว่าจะมผี ลกระทบตอ่ การทำ� งานของเดก็ รุ่นใหม่ หากผ้สู งู อายุ ยังมีโอกาสท่ีจะท�ำงานต่อไปไดอ้ ีก “ถา้ อยู่ในอายุราชการ 60 ปนี ่ีกน็ า่ จะพอแล้ว เพราะวา่ เดก็ ร่นุ ใหมๆ่ ท่จี บออกมาจะได้ มีงานท�ำต่อ ไม่อย่างน้ัน 60 ฉันยังท�ำไหว ฉันยังท�ำต่อ เด็กที่จบมาก็ไม่มีงานท�ำกัน” (ผู้สงู อายุ หญงิ เขตชนบท นครปฐม)

จังหวัดนครปฐม 83 11. ผลกระทบตอ่ สุขภาพกายและสุขภาพจติ การกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายใุ หส้ งู ขนึ้ มผี ลตอ่ สขุ ภาพกายและสขุ ภาพจติ ในแงข่ องสขุ ภาพกายทำ� ใหร้ สู้ กึ วา่ สุขภาพกายดีข้ึน ท�ำใหล้ มื ปว่ ยได้ และสง่ ผลตอ่ สขุ ภาพจติ ท�ำใหจ้ ติ ใจดีข้ึน เชน่ กัน “มันเกี่ยวกันคะ ถ้าเลื่อนอายุไปแล้วยังไม่แก่ คือเราจะลืมหมดว่าเราปวดเข่าไหม เรามีความดนั หรอื เปลา่ อะไรอยา่ งนี้ ลมื ป่วย” (ผสู้ ูงอายุ หญิง เขตเมือง นครปฐม) “คดิ ว่าการที่เรามคี วามรูส้ ึกทเ่ี รายังหนมุ่ ยงั สาวอย่นู ี่ ทำ� ใหเ้ ราสุขภาพดีขนึ้ และจิตใจกด็ ี ข้นึ ดว้ ย” (ผสู้ ูงอายุ หญิง เขตเมอื ง นครปฐม) “ถ้าเปล่ียน 60 ปีไปเป็น 65 ปีคิดว่าก�ำลังใจเราดีขึ้นนะ” (ผู้สูงอายุ หญิง เขตชนบท นครปฐม)



บทท่ี 5 จงั หวดั ขอนแกน่ บทสรปุ สนทนากลมุ่ การเก็บข้อมูลภาคสนามด้วยการสนทนากลุ่มในประเด็นการให้ความหมายและค�านิยามของผู้สูงอายุ ในกลุ่มตัวอย่างภาคตะวันออกเฉียงเหนือด�าเนินการในช่วงเดือนตุลาคม 2555 ในพ้ืนที่จังหวัดขอนแก่น ทงั้ ในเขตเมอื งและเขตชนบท เขตละ 5 กลมุ่ (รวมทง้ั สน้ิ 10 กลมุ่ ) ประกอบดว้ ย กลมุ่ เกษตรกร กลมุ่ ขา้ ราชการ/ รัฐวิสาหกิจ กลุ่มลูกจ้างเอกชน กลุ่มธุรกิจส่วนตัว และกลุ่มผู้สูงอายุ โดยใน 4 กลุ่มแรก ผู้เข้าร่วมสนทนา เป็นประชากรหญิงและชายในวัยท�างานอายุระหว่าง 40–59 ปี และกลุ่มผู้สูงอายุ เป็นผู้ท่ีมีอายุระหว่าง 60–77 ปี กลุ่มละประมาณ 6–8 คน ผลการสนทนากลุ่มในภาพรวม สามารถสรุปได้ในแต่ละประเด็น การสนทนา ดงั นี้ 1. การก�าหนดนยิ ามผสู้ งู อายุ ในภาพรวมของผรู้ ว่ มสนทนาในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ความคดิ เหน็ เกย่ี วกบั ปจั จยั หรอื เกณฑท์ เี่ ปน็ ตัวช้ีวัดถึง “ความสูงอายุ” ของบุคคลแม้จะมีมุมมองว่ามีลักษณะที่หลากหลายและแตกต่างกันไปในแต่ละ บุคคล แตม่ ีลกั ษณะรว่ มของความคดิ เหน็ ว่าประกอบดว้ ย เกณฑอ์ ายตุ ามปปี ฏทิ นิ ทใี่ ชอ้ ยใู่ นปจั จบุ นั ซง่ึ เปน็ เกณฑท์ ม่ี คี วามเปน็ มาตรฐาน ใชช้ ว้ี ดั ความสงู อายแุ ละ เปรียบเทียบระหว่างบุคคลไดช้ ัดเจน เช่น อายุที่ 60 ปี ลักษณะภายนอกของบุคคล ซึ่งอาจพิจารณาได้จาก หน้าตาที่แลดูมีอายุหรือแก่ ลักษณะของผิวหนัง ทเี่ หีย่ วย่น เส้นผมหงอกมีสีขาว สขุ ภาพ ชว้ี ดั จากความแขง็ แรงของรา่ งกาย ความสามารถในการทา� งาน ความสามารถในการทา� กจิ วตั ร ประจา� วนั ตา่ งๆ ดว้ ยตนเองโดยไมต่ อ้ งพง่ึ พงิ ผดู้ แู ล การม/ี ไมม่ โี รคประจา� ตวั ความจา� เปน็ ในการตอ้ งไปหาหมอ เปน็ ประจ�าหรือไม่ ความจา� รวมถึง ลกั ษณะของการเปลย่ี นแปลงทางอารมณ์และพฤตกิ รรมด้านต่างๆ

86 มโนทัศน์ใหม่ของนิยามผสู้ งู อายุ : มมุ มองเชงิ จติ วทิ ยาสงั คม และสุขภาพ การเปล่ียนแปลงในบทบาทและการมีส่วนร่วมทางสังคม จากการเปล่ียนแปลงของสุขภาพและ ความสามารถในด้านต่างๆ บทบาทและการมีส่วนร่วมทางสังคมของบุคคลท่ีเข้าสู่ความสูงอายุมักจะ เปลีย่ นแปลง และมีแนวโน้มลดลง การเปลย่ี นสถานภาพทางสงั คม ซงึ่ อาจไมข่ น้ึ กบั อายขุ องบคุ คลนนั้ เชน่ การมสี ถานะเปน็ ปู่ ยา่ ตา ยาย ซ่ึงในมุมมองทางสังคมถือว่าเป็นการสูงอายุแม้บุคคลน้ันอาจมีอายุเพียง 40 ปี ปลายๆ หรือ 50 ปี ต้นๆ ซึง่ ในภาษาอีสานจะเรียกว่า พอ่ เฒ่า แมเ่ ฒ่า คณุ คา่ ของบคุ คลและความนา่ นบั ถอื ในสงั คม กลมุ่ เกษตรกร และกลมุ่ ผสู้ งู อายไุ ดใ้ หค้ วามหมายผสู้ งู อายุ ในเชิงบวกไว้ด้วย ไม่จ�ำเป็นต้องเก่ียวข้องกับอายุ แต่เก่ียวกับการท�ำหน้าท่ีเป็นผู้ถ่ายทอดประสบการณ์ชีวิต ภูมิปัญญา ประเพณีและวัฒนธรรมท้องถิ่นอีสานให้แก่ลูกหลานเพื่อสืบทอดต่อไป และคุณค่าในการเป็น เสาหลักและแบบอยา่ งท่ีดีแก่สงั คมและคนรุน่ หลงั 2. ความแตกต่างของคำ� เรียก ค�ำเรียกที่สะท้อน “ความสูงอายุ” ของบุคคลที่มีการพูดหรือใช้กันอยู่ในปัจจุบัน สามารถเรียงล�ำดับ ตามล�ำดบั ขั้นความสงู อายุ ที่ใชเ้ รยี กจากนอ้ ยไปมาก ไดด้ งั น้ี คนแก,่ ผ้สู งู อายุ เปน็ ค�ำเรียกที่มคี วามหมายกลางๆ สำ� หรบั ผูท้ ม่ี ีอายปุ ระมาณ 60–70 ปี คนชรา เป็นค�ำเรียกส�ำหรับผู้ท่ีมีอายุค่อนข้างมาก หรือ แก่มาก ช่วยเหลือตนเองไม่ได้เป็นไม้ใกล้ฝั่ง ที่อายุประมาณ 70–80 ปี อย่างไรกต็ าม ผรู้ ว่ มสนทนาบางกลุ่มไดแ้ สดงความเหน็ ว่า คำ� เรยี กตา่ งๆ เชน่ ผู้สูงอายุ คนแก่ คนชรา น้ัน เป็นค�ำเรียกตามแนวคิดของคนไทยในภาคกลาง ซึ่งแตกต่างกับคนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือดั้งเดิม ทจี่ ะใชค้ ำ� เรียก “ผู้เฒา่ ” เท่านัน้ ส�ำหรบั ผทู้ ่มี ีอายุมาก เป็นท่เี คารพนบั ถอื เปน็ ปู่ ย่า ตา ยายในครอบครัว ส�ำหรับ ค�ำว่า “ผู้อาวุโส” กลุ่มสนทนาให้ความเห็นว่า เป็นค�ำท่ีใช้ไม่แพร่หลายมากนักในภาคอีสาน มกั เปน็ คำ� เรยี กทใ่ี ชส้ ะทอ้ น ภมู ปิ ญั ญา ประสบการณช์ วี ติ ความทรงภมู ิ หรอื คณุ วฒุ ิ ควบคกู่ บั “ความสงู อาย”ุ ของบคุ คลนั้น ซึ่งอาจระบไุ มไ่ ด้ชดั เจนวา่ เรม่ิ ทจ่ี �ำนวนปีอายทุ ี่เท่าใด นอกจากนี้ ค�ำเรยี กบางกลมุ่ เชน่ ตา ยาย (ภาษากลาง) พ่อเฒ่า แม่เฒ่า พ่อใหญ่ แม่ใหญ่ พ่อตู้ แม่ตู้ (ภาษาถิ่น ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ) เป็น คำ� เรยี กทส่ี ะทอ้ น สถานภาพทางสงั คมทเี่ ปลย่ี นไปของบคุ คล เชน่ การเปน็ ปู่ ยา่ ตา ยายของหลาน ซงึ่ คำ� กลมุ่ นี้ มกั ถูกใช้ในลักษณะเปน็ “สรรพนาม” แทนบุคคลมากกวา่ ท่จี ะสะทอ้ นความหมายของการมีอายโุ ดยตรง 3. ความเหมาะสมของนยิ ามผู้สงู อายทุ ี่ 60 ปี ส�ำหรับความคิดเห็นในประเด็นความเหมาะสมของนิยามผู้สูงอายุที่ 60 ปี มีความคิดเห็นออกเป็น 3 แนวทาง คอื

จงั หวัดขอนแก่น 87 กลุ่มที่เห็นว่าเหมาะสม ส่วนใหญ่เป็นกลุ่มที่ให้ความเห็นเชื่อมโยงไปกับเรื่องของการท�ำงานและการ เกษียณอายุ ซึ่งเห็นว่า ในความหมายท่ีเป็นนัยยะของการเป็นผู้สูงอายุ ท่ีอายุ 60 ปีนั้น บุคคลควรจะหยุด ทำ� งานและพักผ่อนได้แล้ว ซึง่ หากเปน็ ทีอ่ ายนุ ้อยกวา่ เช่น ทอ่ี ายุ 55 ปี กถ็ อื วา่ เรว็ เกินไป และหากเปน็ ท่อี ายุ ที่สงู ขน้ึ เชน่ ที่ 65 ปี หรอื 70 ปี กน็ ่าจะช้าเกนิ ไป ท�ำงานไมไ่ หวแล้ว ขณะท่บี างความคดิ เห็น โดยเฉพาะ ในกลมุ่ เกษตรกรทง้ั ในเขตเมอื งและชนบท กม็ มี มุ มองวา่ อายขุ องคนไทยคอ่ นขา้ งสน้ั ลงกวา่ แตก่ อ่ น จากปญั หา มลภาวะ และปัจจัยเส่ยี งตา่ งๆ ทางสขุ ภาพ กลุ่มทีเ่ หน็ ว่าไมเ่ หมาะสม หรือไม่เหน็ ด้วย ซึง่ เห็นวา่ นิยามผ้สู งู อายคุ วรทีจ่ ะขยายไปในช่วงอายทุ ่สี ูงข้ึน ที่ 65 ปี หรอื 70 ปขี นึ้ ไป สว่ นใหญเ่ ปน็ กลมุ่ ทใ่ี หค้ วามเหน็ เชอ่ื มโยงไปกบั เรอื่ งสขุ ภาพของบคุ คลวา่ ในปจั จบุ นั คนไทยยืนยาวขึ้น คนอายุ 60 ปี จ�ำนวนมาก ยังคงแข็งแรง มีความสามารถในการท�ำงาน พ่ึงตนเองหรือ ท�ำประโยชน์ได้ต่อท้ังตนเอง ครอบครัวและสังคมอีกมาก ดังน้ันจึงน่าท่ีจะถูกจัดเป็นกลุ่มท่ียังอยู่ในวัย ทำ� งานได้ อยา่ งไรกต็ าม ผรู้ ว่ มสนทนาจำ� นวนหนง่ึ เหน็ วา่ นยิ ามผสู้ งู อายคุ วรเรม่ิ ตง้ั แตท่ อ่ี ายุ 55 ปี ความคดิ เหน็ ของกลมุ่ นซี้ ่ึงมจี �ำนวนนอ้ ยคอ่ นขา้ งเช่ือมโยงไปกบั เรอื่ งอายขุ องการเริ่มได้รับเบี้ยยงั ชีพผู้สูงอายุ คอื ควรจะได้ รบั เบ้ียยงั ชพี เร็วขนึ้ กลุ่มทม่ี คี วามเหน็ ไมช่ ดั เจนหรือไม่แนใ่ จ ส่วนใหญ่เป็นผรู้ ่วมสนทนาท่ีชี้แจงว่า ไม่เหน็ หรือ ไมต่ ะหนกั ถงึ ความสำ� คญั และความจำ� เปน็ ในการทตี่ อ้ งมกี ารนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ และกลมุ่ ทเ่ี หน็ วา่ การสงู อายุ หรอื การสงู วยั มคี วามแตกตา่ งในแตล่ ะบคุ คล เพศและสถานะทางสขุ ภาพ ซง่ึ ทำ� ใหก้ ารกำ� หนดเกณฑอ์ ายผุ สู้ งู อายุ ที่เปน็ เกณฑ์มาตรฐาน ท�ำไดย้ าก และอาจไมเ่ หมาะสม 4. ความแตกต่างของนยิ ามผูส้ ูงอายุระหว่างชายกบั หญิง ในประเดน็ ความแตกต่างของความสงู อายรุ ะหว่างเพศ ความคดิ เหน็ สรุปออกไดเ้ ปน็ 3 ประเด็น คือ 1) ผู้ชายแลดูสูงอายุกว่าผู้หญิง ด้วยเหตุผลว่าผู้ชายเป็นเพศท่ีใช้ก�ำลังร่างกายในการท�ำงานหนักกว่า และมกั มพี ฤติกรรมทางสขุ ภาพที่ไม่เหมาะสมหลายอยา่ ง เช่น เรอื่ งเหล้าและบุหรี่ 2) ผู้หญิงแลดูแกกวา่ ผชู้ าย ด้วยเหตุผลทางธรรมชาติ อยา่ งไรกต็ าม มผี ู้รว่ มสนทนาจ�ำนวนนอ้ ยท่ใี ห้ ความคิดเห็นในแนวทางน้ี 3) ผู้ชายและผู้หญิง สูงอายุไม่แตกต่างกัน ด้วยเหตุผลว่าลักษณะของการสูงอายุเป็นลักษณะท่ี แตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล ขึน้ อยู่กบั ปจั จัยของบคุ คลนั้นๆ ในดา้ นตา่ งๆ ซงึ่ เพศอาจเปน็ เพยี งปัจจยั หนง่ึ เม่ือสอบถามเกย่ี วกบั การกำ� หนดเกณฑ์หรือนยิ ามผ้สู งู อายวุ ่าควรแตกตา่ งกนั หรอื ไมร่ ะหว่างเพศชาย และเพศหญงิ เกอื บทง้ั หมดของผรู้ ว่ มสนทนาในทุกกลุม่ เหน็ ว่า ไมค่ วรแบ่งแยกหรือ แตกต่างกนั ระหว่างเพศ เนอ่ื งจากจะท�ำใหเ้ กิดความยงุ่ ยาก ไมเ่ ท่าเทียม ความสบั สน และ ไมเ่ กดิ ประโยชนใ์ ดๆ

88 มโนทศั นใ์ หมข่ องนยิ ามผสู้ ูงอายุ : มมุ มองเชิงจติ วิทยาสังคม และสขุ ภาพ 5. ความแตกตา่ งของนิยามผ้สู ูงอายุระหว่างเมืองกับชนบท โดยส่วนใหญ่ของผู้ร่วมสนทนา มีความเห็นว่าคนในเมืองและในชนบทมีลักษณะของความสูงอายุ “แตกต่างกัน” โดยความคิดเห็นไปในแนวทางที่ว่า คนในชนบทมี “ลักษณะภายนอก” แลดูแก่หรือสูงอายุ กวา่ คนในเมือง เพราะทำ� งานหนักและท�ำงานกลางแจง้ เป็นหลกั โดยเฉพาะงานเกษตรกรรม แตม่ ี “ลักษณะ ภายใน หรือ สขุ ภาพ” เชน่ ในเร่อื งของกำ� ลงั วังชา ความแขง็ แรงของรา่ งกาย ทด่ี ีกว่า คนในเมอื งมีลกั ษณะ ภายนอกทแ่ี ลดดู ี ออ่ นเยาว์ ผวิ พรรณดกี วา่ แตส่ ขุ ภาพภายในอาจแยก่ วา่ และในเรอื่ งกำ� ลงั วงั ชา ความแขง็ แรง ของร่างกายมักไม่เทียบเทา่ คนในชนบท อย่างไรก็ตาม เม่ือสอบถามเกี่ยวกับ การก�ำหนดเกณฑ์หรือนิยามผู้สูงอายุว่าควรแตกต่างกันหรือไม่ ระหว่างคนในเมืองและคนในชนบท โดยส่วนใหญ่ เห็นว่าไม่ควรแตกต่างกัน โดยให้เหตุผลท่ีคล้ายคลึง กับประเดน็ ความแตกต่างระหวา่ งเพศ คอื ควรมคี วามเสมอภาค 6. การแยกนยิ ามผู้สูงอายุ อายุเกษียณและอายุทไี่ ดร้ ับสวัสดิการ (เชน่ เบยี้ ยังชีพ) ในประเด็นนี้ ผรู้ ว่ มสนทนาโดยสว่ นใหญ่ในทุกกล่มุ เห็นวา่ ควรแยกออกจากกนั สำ� หรับนยิ ามผ้สู ูงอายุ จากการท่ีคนไทยโดยทั่วไปเม่ือเทียบกับอดีต แลดูแก่ช้าลงและมีสุขภาพดีข้ึน อาจเพ่ิมหรือขยายเป็นในช่วง อายทุ ีส่ งู ข้ึน เช่นทีอ่ ายุ 65 ปี ถงึ 70 ปี ส�ำหรับอายเุ กษียณของทางราชการ ควรปรับเพ่ิมเปน็ 65 ปี หรือ เน่ืองจากผู้ที่มีอายุ 60 ปีจ�ำนวนมากยังคงท�ำงานได้ดี และ ยังต้องการที่จะท�ำงาน อย่างไรก็ตาม ควรต้อง ระมดั ระวงั และมมี าตรการเพอื่ รองรบั ผลกระทบทอ่ี าจมตี อ่ ตำ� แหนง่ งานของขา้ ราชการรนุ่ ใหม่ และกลมุ่ บณั ฑติ จบใหม่ดว้ ย ผรู้ ่วมสนทนาจ�ำนวนหนง่ึ เห็นวา่ อายุเกษียณที่ 60 ปีในปัจจบุ นั น้ันมคี วามเหมาะสมแล้ว หากจะ มีการขยายอายุเกษียณไปที่อายุที่สูงข้ึน การขยายหรือปรับเพิ่มควรเป็นไปตามความสมัครใจในการท�ำงาน ต่อไปและมกี ารประเมนิ ศักยภาพในการทำ� งานของแตล่ ะบคุ คล ส�ำหรับอายุที่ได้รับสวัสดิการ โดยเฉพาะเบ้ียยังชีพนั้น โดยส่วนใหญ่เห็นว่า ที่อายุ 60 ปี มีความ เหมาะสมแล้วและ ไม่ควรขยายอายุออกไป มีจ�ำนวนหนึ่งที่เห็นว่า ควรขยายไปท่ีอายุ 65 ปี หรือ 70 ปี เพื่อไม่ใหเ้ ปน็ ภาระแก่ภาครัฐมากเกนิ ไป และอีกจำ� นวนหน่ึงซึง่ เปน็ จำ� นวนน้อย เห็นว่าควรจะเลื่อนมาทอ่ี ายุ ซึ่งเร็วข้ึน เช่นที่อายุ 55 ปี เน่ืองจาก คนงานส่วนใหญ่ โดยเฉพาะในภาคเอกชน มักถูกปลดหรือให้ออก จากงาน หรอื ท�ำงานไม่ไหวแล้ว ทอี่ ายกุ ่อน 60 ปี 7. ควรมีนยิ ามผู้สูงอายหุ รือไม่ หากก�ำหนดให้นิยามผู้สูงอายุไม่เก่ียวข้องกับเกณฑ์อายุในการเร่ิมรับเบี้ยยังชีพหรือสวัสดิการผู้สูงอายุ ต่างๆ ท่ีมใี นปจั จุบัน เมอ่ื สอบถามผู้เขา้ ร่วมสนทนาว่า ในสังคมไทยยังมคี วามจำ� เปน็ ท่ตี อ้ งมกี ารก�ำหนดนิยาม ผสู้ งู อายไุ วห้ รอื ไม่ ความคดิ เหน็ ทไ่ี ดจ้ ากกลมุ่ สนทนาเปน็ ไปในสองแนวทาง คอื หนง่ึ กลมุ่ ทเ่ี หน็ วา่ มคี วามจำ� เปน็

จงั หวดั ขอนแกน่ 89 โดยใหเ้ หตผุ ลวา่ เพอื่ ใหเ้ กดิ ความชดั เจนในการแบง่ ชว่ งวยั ของแตล่ ะกลมุ่ ประชากร สามารถแยกกลมุ่ ประชากร สูงอายุ ออกจากกลุ่มวัยท�ำงานได้ ซ่ึงยังคงเป็นประโยชน์ต่อการก�ำหนดนโยบายในด้านอ่ืนๆ ท่ีส�ำคัญ นอกเหนือไปจากเรื่องของสวัสดิการเท่าน้ัน สอง กลุ่มที่เห็นว่าไม่จ�ำเป็นหรือไม่แน่ใจว่าจ�ำเป็นหรือไม่ โดยกลุ่มน้ีเป็นผู้ร่วมสนทนาท่ีเห็นว่านิยามผู้สูงอายุเป็นเพียงเกณฑ์ท่ีใช้ในการก�ำหนดอายุที่เริ่มรับสิทธิ สวสั ดิการต่างๆ ดังนัน้ หากการก�ำหนดนยิ ามผูส้ งู อายไุ ม่มีความเชอื่ มโยงกับ การไดร้ บั “สวสั ดกิ าร หรือเบย้ี ยังชีพ” การมี หรือ ไม่มีนิยามก็ไม่น่าที่จะท�ำให้เกิดผลกระทบใดๆ ซ่ึงการไม่มีนิยามอาจจะเป็นข้อดีท่ีท�ำให้ ไมเ่ กดิ การแบง่ แยกและกดี กนั ผสู้ งู อายุ อยา่ งไรกต็ าม โดยทวั่ ไป กลมุ่ ทเ่ี หน็ วา่ มคี วามจำ� เปน็ คอ่ นขา้ งมมี ากกวา่ กลุม่ ที่เห็นวา่ ไมจ่ �ำเป็นหรอื ไมแ่ นใ่ จ 8. ผลกระทบหากมีการเปล่ียนแปลงนิยามผู้สงู อายุ ส�ำหรับผลกระทบท่ีจะเกิดขึ้นหากมีการเปล่ียนแปลงนิยามผู้สูงอายุไปยังช่วงอายุที่สูงขึ้น เช่น ท่ีอายุ 65 ปี ประเด็นการสนทนากลมุ่ แบง่ ออกเปน็ ผลกระทบที่จะมีตอ่ บรรทัดฐานทางสงั คมของสงั คมไทยเกยี่ วกับ ผู้สูงอายุ ผลกระทบต่อบุคคลครอบครัวและสังคมไทยในวงกว้าง และผลกระทบต่อสุขภาพ ทั้งสุขภาพกาย และสุขภาพจิตของผู้ที่จะได้รับผลกระทบโดยตรง ซ่ึงได้แก่ผู้ที่มีอายุ 60–64 ปี ซึ่งจะยังคงไม่เป็นผู้สูงอายุ หากมกี ารเลือ่ นนิยามผู้สูงอายุ • ผลกระทบตอ่ บรรทดั ฐานสงั คม ผู้ร่วมสนทนาโดยส่วนใหญ่เห็นว่าการเล่ือนอายุของนิยามผู้สูงอายุ จะไม่ส่งผลกระทบต่อบรรทัดฐาน สังคม ในเรื่องความกตัญญู และความเคารพของเด็กรุ่นหลังที่มีต่อผู้สูงอายุ เนื่องจาก ในสังคมไทย การให้ความเคารพและกตัญญูมักเป็นเร่ืองที่เกี่ยวข้องกับ “ความอาวุโส” (อายุมากกว่าหรือแก่กว่า) และ “ความสมั พนั ธใ์ นดา้ นสถานภาพ” (เป็นพอ่ แม่ ป่ยู า่ ตายาย) ของบุคคลท่ีได้รบั การเคารพกตญั ญู กบั บุคคล ทใี่ หค้ วามเคารพกตญั ญู มากกวา่ เรอ่ื ง การเป็นผ้สู ูงอายุ หรือไม่เปน็ ผู้สงู อายุซ่ึงถกู กำ� หนดจากนิยามผสู้ ูงอายุ ที่ 60 ปี หรอื 65 ปเี ทา่ น้ัน ขอ้ สงั เกตทน่ี า่ สนใจจากกลมุ่ สนทนาผสู้ งู อายุ คอื ความคดิ เหน็ ทว่ี า่ คนสมยั น้ี ใหค้ วามเคารพกนั ทร่ี ะดบั การศึกษา หรอื ฐานะทางการเงิน มากกว่าจะเป็นที่อายทุ ม่ี ากกวา่ เหมอื นในอดีต อีกทง้ั การใหค้ วามเคารพ กันและกันน้ันเปน็ เร่อื งที่ข้ึนอยู่กับแต่ละบุคคล ทั้งผู้ถกู เคารพและผใู้ หก้ ารเคารพ • ผลกระทบต่อบคุ คลและครอบครัว ผู้ร่วมสนทนาในหลายกลุ่มเห็นว่า การเลื่อนนิยามผู้สูงอายุจะก่อให้เกิดผลกระทบจิตวิทยาเชิงบวก ตอ่ บคุ คลทม่ี อี ายุ 60–64 ปี เชน่ ทำ� ใหม้ คี วามรสู้ กึ กระชมุ่ กระชวย เหน็ คณุ คา่ ของตนเองมากขนึ้ รสู้ กึ วา่ ตนเอง ยังไม่แก่ชรา สามารถท�ำอะไรต่างๆ ได้อีกมาก ซึ่งจะท�ำให้เกิดความรู้สึกอยากที่จะท�ำงานต่อไป เกิดความ ภาคภมู ใิ จในตนเองเพม่ิ มากขนึ้ (ในประเดน็ เรอ่ื งของการทำ� งาน ความเหน็ สว่ นใหญย่ งั เหน็ วา่ ขน้ึ อยกู่ บั สขุ ภาพ และปจั จัยด้านอืน่ ๆ ของแต่ละบคุ คล)

90 มโนทัศน์ใหม่ของนยิ ามผู้สูงอายุ : มมุ มองเชิงจติ วทิ ยาสังคม และสุขภาพ ผลสืบเน่ืองจากการท่ีบุคคลอายุ 60–64 ปีต้องการท�ำงานเพิ่มขึ้น ผู้ร่วมสนทนาจ�ำนวนหนึ่งเห็นว่า จะเป็นผลดีต่อครอบครัวของบุคคลนั้น รวมถึงเศรษฐกิจและสังคมของประเทศโดยรวม จากการท่ีมีก�ำลัง แรงงานเพม่ิ ขน้ึ และการพงึ่ พงิ จากกลมุ่ ผสู้ งู อายทุ ไ่ี มท่ ำ� งานลดลง แตค่ วามคดิ เหน็ จำ� นวนหนง่ึ กม็ องวา่ อาจเกดิ ผลกระทบในดา้ นลบตอ่ คนวยั ทำ� งานตอนตน้ ทจ่ี ะมตี ำ� แหนง่ งานใหมห่ รอื โอกาสในการเลอ่ื นขนั้ ไปแทนทล่ี ดลง อยา่ งไรกต็ าม ความคดิ เหน็ จำ� นวนไม่นอ้ ยกร็ ะบุว่าการเลื่อนอายุนยิ ามไม่น่าท่จี ะมีผลกระทบตอ่ ชุมชน หรือสงั คมไทยในภาพกวา้ งมากนกั จำ� นวนหน่งึ เห็นว่าอาจจะไม่มีผลกระทบใดเลย • ผลกระทบตอ่ สุขภาพกาย สขุ ภาพจิต ผู้ร่วมสนทนาจ�ำนวนมาก เช่ือว่าการเลื่อนนิยามผู้สูงอายุ จะท�ำให้เกิดแรงกระตุ้นทางความรู้สึกของ บุคคลในชว่ งอายุ50 ปีขึน้ ไปให้ดแู ลสขุ ภาพของตนเองใหด้ ีย่งิ ขึน้ เพราะการเลื่อนอายุนยิ าม จะทำ� ใหค้ นอายุ 60–64 ปี ยังไมส่ ูงอายุ คนทอ่ี ายุ 50–59 ปี กย็ ังมเี วลาอีกหลายปถี งึ จะเข้าส่วู ยั สูงอายุ คนท่ีอายุ 65 ปีขนึ้ ไป ก็เพ่งิ เข้าสูว่ ัยสูงอายุตอนต้น และยังนา่ จะสามารถมชี วี ิตอยู่ต่อไปได้อีกหลายปี ซงึ่ ในทกุ กลุ่มจะเกิดความร้สู ึก ว่าจ�ำเป็นต้องดูแลและสร้างเสริมสุขภาพตนเองให้ดียิ่งข้ึน ซ่ึงเมื่อสุขภาพกายดีขึ้น สุขภาพจิตก็ย่อมดีขึ้น ตามไปด้วย ในอีกมุมมองหน่ึง ผู้ร่วมสนทนาเห็นว่าการเลื่อนอายุนิยามมีแนวโน้มท�ำให้บุคคลมีความ กระชุ่มกระชวย รสู้ กึ มีคุณค่ามากขึ้น และสุขภาพจิตในภาพรวมดีขึ้น ซึง่ กจ็ ะส่งผลให้บุคคลน้ันมีสขุ ภาพกาย ที่ดตี ามข้ึนไปดว้ ย 9. ความเป็นไปได้ของการเล่อื นอายุนยิ ามผู้สงู อายุ เมื่อสอบถามถึงความเป็นไปไดน้ ี้ ผู้ร่วมสนทนาส่วนใหญใ่ นทกุ กลมุ่ เห็นวา่ หากการเลื่อนอายนุ ิยามไม่ ถูกน�ำไปผูกติดกับอายุเริ่มรับเบี้ยยังชีพหรือท�ำให้เกิดผลกระทบใดกับการได้รับเบ้ียยังชีพของบุคคลอายุ 60–64 ปี การเลือ่ นอายนุ ิยามไปทอ่ี ายุ 65 ปี หรือ แม้แตท่ ่ี 70 ปกี ไ็ ม่น่าจะมีปญั หาหรอื แรงต่อตา้ นใดมากนกั จากสังคม อยา่ งไรกต็ าม ความคดิ เหน็ จำ� นวนหนึ่ง มองวา่ การเล่อื นอายุนยิ ามแมจ้ ะทำ� ใหเ้ กิดการเล่อื นอายุ ของการเร่ิมรับเบ้ียยังชีพไปด้วยและมีแรงต้านจากสังคม แต่หากภาครัฐจะด�ำเนินการจริง ประชาชนก็ต้อง สามารถยอมรับได้ เพียงแต่การด�ำเนินการควรต้องมีการท�ำประชาพิจารณ์ก่อน มีการประชาสัมพันธ์ชี้แจง ถึงเหตุผลและความจ�ำเป็นแก่ประชาชน รวมถึงผู้ท่ีจะได้รับผลกระทบในกลุ่มต่างๆ ให้ทราบถึงข้อดีและ ขอ้ เสีย การดำ� เนินการเล่อื นอายนุ ยิ าม สามารถท่ีจะด�ำเนินการได้อย่างทันที แตก่ ารเลือ่ นอายเุ ร่มิ ต้นในการ รับเบ้ียยังชีพควรท่ีจะด�ำเนินการอย่างค่อยเป็นค่อยไป (ถ้าต้องการเล่ือนอายุผู้ที่เร่ิมได้รับเบ้ียยังชีพด้วย) มีแผนงานล่วงหน้าและการประชาสัมพันธ์ที่ดีให้สังคมรับทราบอย่างต่อเนื่อง การปรับเปล่ียนทัศนคติต่อ ความหมายและเกณฑอ์ ายขุ องผสู้ งู อายุ เปน็ กระบวนการทต่ี อ้ งใชเ้ วลาและควรมงุ่ ไปยงั กลมุ่ คนรนุ่ ใหม่ มากกวา่ คนรุ่นปจั จุบันซึ่งคอ่ นขา้ งยดึ ตดิ กบั ความหมายและเกณฑ์อายเุ ดิม

จงั หวดั ขอนแกน่ 91 กลมุ่ เกษตรกร จังหวดั ขอนแกน่ กลุ่มเกษตรกรภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (จังหวัดขอนแก่น) ที่ร่วมสนทนากลุ่มในแต่ละเขตพื้นที่ ซงึ่ ได้แกเ่ ขตเมืองและเขตชนบท ประกอบดว้ ย เกษตรกรชาย 4 คน และเกษตรกรหญิง 4 คน รวมเขตละ 8 คน (รวม 16 คน ในทง้ั สองเขตพน้ื ท)ี่ ทงั้ หมดมอี ายรุ ะหวา่ ง 45–59 ปี ในแตล่ ะประเดน็ ของการสนทนากลมุ่ ผ้เู ข้าร่วมสนทนามแี นวคดิ หรือขอ้ อภิปรายท่นี า่ สนใจ สรุปไดด้ ังน้ี 1. การกำ� หนดนยิ ามผ้สู งู อายุ ในภาพรวมทงั้ สองเขต เมอ่ื กลา่ วถงึ “ผสู้ งู อาย”ุ เกษตรกรสว่ นใหญใ่ หน้ ยิ ามความหมายตามเกณฑอ์ ายุ ทก่ี ำ� หนด ณ อายุ 60 ปขี นึ้ ไป ซงึ่ เปน็ เกณฑก์ ำ� หนดของราชการและเปน็ เกณฑก์ ารเกษยี ณอายขุ องภาคราชการ โดยมีเหตุผลอ่ืนท่ีควรน�ำมาพิจารณาประกอบด้วย ได้แก่ ความสามารถและความคล่องตัวในการท�ำงาน ท่ีน้อยลง สุขภาพท่ีถดถอยและการมีโรคประจ�ำตัว ข้อจ�ำกัดเกี่ยวกับความสามารถในการช่วยเหลือตนเอง ในกิจวตั รประจ�ำวัน หรือ อาจจะเป็นสถานภาพทางสงั คมทเ่ี ปลย่ี นไปของบคุ คล เกษตรกรหลายคนให้ความเหน็ ว่า ณ อายุ 60 ปี คนท่วั ไปยงั แลดูไมแ่ ก่ แข็งแรงและยังสามารถท�ำงาน ได้อยู่ อย่างไรก็ตาม บางคนกใ็ หข้ อ้ สงั เกตวา่ ในหม่บู า้ นท่ีอาศยั อยู่ คนทีม่ ีชีวิตอยูจ่ นถึง 60 ปี หรือ 70 ปีนั้น มีจำ� นวนค่อนขา้ งนอ้ ย หลายคนเสยี ชวี ิตในช่วงอายุ 50 ปีปลายๆ ซ่ึงอาจมสี าเหตมุ าจากมลพิษหรือสารเคมี ที่ไดร้ ับจากการทำ� การเกษตรก็เป็นได้ท�ำให้มีอายสุ ้นั ลง เกษตรกรทรี่ ่วมสนทนาในเขตเมอื งจำ� นวนหน่งึ ให้ความเห็นวา่ การนยิ ามผสู้ งู อายอุ าจไม่จำ� เปน็ ตอ้ งใช้ เกณฑอ์ ายเุ ปน็ ตวั กำ� หนดกไ็ ด้ นา่ ทจ่ี ะพจิ ารณาจากคณุ คา่ ทม่ี ใี นตวั ผสู้ งู อายมุ ากกวา่ ทง้ั คณุ คา่ ในดา้ นการสง่ั สม ประสบการณ์และความสามารถในการถ่ายทอดวิถีชีวิต ภูมิปัญญา ประเพณีและวัฒนธรรมท้องถ่ินอีสาน ใหแ้ กล่ กู หลานเพ่อื สืบตอ่ ไป และคณุ ค่าในการเปน็ เสาหลกั และแบบอย่างทด่ี แี ก่สังคมและคนรุน่ หลงั “ผู้สูงอายุ ไม่ต้องดูที่อายุหรอก ให้ดูที่ว่าเค้ามีความสามารถ ท่ีจะถ่ายทอดวัฒนธรรม อีสาน...เป็นวัฒนธรรมโบราณเก่า ประเพณีของอีสานของเรา ก็น่าจะอนุรักษ์ตรงน้ีไว้ สืบสานประเพณตี อ่ ลกู ๆ หลานๆ หรอื สบื ต่อรุน่ ลกู หลานไว”้ (เกษตรกร ชาย เขตเมือง ขอนแก่น) “บ่มีคนแก่หลาย คือมันก็บ่มีอบอุ่น คนแก่น�ำทางเฮา…ร่มโพธ์ิร่มไทร เป็นแบบอย่าง ให้สังคมของเรา แบบอย่างของชุมชน ก็ให้ลูกให้หลานเราคอยปฏิบัติตาม รุ่นสู่รุ่น” (เกษตรกร หญงิ เขตชนบท ขอนแกน่ )

92 มโนทศั นใ์ หม่ของนยิ ามผสู้ งู อายุ : มมุ มองเชิงจติ วิทยาสงั คม และสุขภาพ 2. ความแตกตา่ งของคำ� เรยี ก โดยสรุป เกษตรกรท่ีร่วมสนทนาในทั้งสองเขตให้ความเห็นว่า คนสูงอายุคือคนท่ี “ยังไม่แก่” มีอายุ ประมาณ 60–70 ปี ยังท�ำงานไหว คนแก่ คือ คนท่ีมีอายุสูงขึ้นไปที่ประมาณ 70 ปีกว่าๆ ส�ำหรับคนชรา ซ่ึงมีความหมายคล้ายคลึงกับ คนเฒ่าหรือผู้เฒ่า หมายถึงคนท่ีมีอายุประมาณ 80 ปีขึ้นไป หรือ 90 ปีกว่า สว่ นใหญไ่ ปไหนมาไหนเองไมไ่ ด้ ตอ้ งไดร้ บั การชว่ ยเหลอื จากลกู หลานหรอื ผอู้ น่ื แตก่ เ็ ปน็ ทเ่ี คารพของลกู หลาน ส�ำหรบั “ผู้อาวโุ ส” เกษตรกรส่วนใหญเ่ ห็นว่าเปน็ ค�ำทีม่ าจากภาคกลางซง่ึ ใหค้ วามหมายไม่แตกต่างจากค�ำวา่ ผสู้ ูงอายุ ค�ำว่า “ผเู้ ฒ่า” ในความหมายหนงึ่ (ตามภาษากลาง) ค่อนข้างคล้ายคลึงกบั คำ� เรยี กคนแก่และคนชรา หรือในบางคร้ัง ก็เรียกแทนผู้สูงอายุหรือผู้ท่ีมีอายุมากรวมไปหมด แต่ในอีกความหมายหนึ่งของภาษาถ่ิน ก็เป็นค�ำเรียกทั่วไป เช่น พ่อเฒ่า แม่เฒ่า หมายถึง คนท่ีมีหลาน หรือเป็นตาเป็นยายคน ซ่ึงไม่จ�ำเป็นต้อง สูงอายุ หรือมอี ายุมากเสมอไปก็ได้ “คือ 60 เปน็ ผสู้ งู อายุ แต่ยังไมแ่ ก่ ยงั ท�ำงานได.้ .. คนอายุ 60 น่ี สงกรานต์ยงั ไมไ่ หวน้ ะ กไ็ ปไหว้คนชราอายุ 80 หรอื เป็น 100 ปีน่นั ” (เกษตรกร หญิง เขตเมือง ขอนแกน่ ) “ผู้สูงอายุก็ 60 ยังแข็งแรงอยู่... 60 น่ีมันยังน้อยอยู่ ร่างกายยังแข็งแรงท�ำงานท�ำการ ได้อย่”ู (เกษตรกร หญงิ เขตชนบท ขอนแก่น) 3. ความเหมาะสมของนิยามผสู้ งู อายุท่ี 60 ปี เมื่อสอบถามถึงความเหมาะสมของการใช้เกณฑ์อายุ ณ 60 ปี เป็นเกณฑ์ก�ำหนดความเป็นผู้สูงอายุ ในปัจจบุ ัน เกษตรกรเกือบทัง้ หมดในสองเขตเห็นว่า มคี วามเหมาะสมแล้ว โดยให้เหตผุ ลว่า ส�ำหรับเกษตรกร เมอื่ ยา่ งเขา้ อายุ 60 ปี สว่ นใหญท่ ำ� งานไดไ้ มเ่ หมอื นเดมิ แลว้ สขุ ภาพกเ็ รม่ิ ถดถอย มโี รคประจำ� ตวั และโรคเรอื้ รงั อีกท้ังเห็นว่าเป็นอายุท่ีควรพักผ่อนท�ำงานน้อยลง หรือหยุดท�ำงานเพ่ืออยู่ดูแลบ้าน ดูแลลูกหลานได้แล้ว จำ� นวนหนง่ึ แสดงความเห็นวา่ เกษตรกรใช้กำ� ลังแรงงานคอ่ นขา้ งหนักในการท�ำงาน ปจั จุบนั มกี ารใช้สารเคมี ในการเกษตรค่อนข้างสูง รวมถึง ผลกระทบจากมลภาวะต่างๆ ท�ำให้ส่วนใหญ่มีอายุไม่ยืนยาว การท่ีมีชีวิต อยู่รอดจนถึงอายุ 60 ปีก็ถือว่าโชคดีและเหมาะสมที่จะเป็นผู้สูงอายุแล้ว ผู้เข้าร่วมสนทนาจ�ำนวนน้อย (เขตชนบท) เหน็ ว่า อายุ 60 ปี ยังค่อนขา้ งนอ้ ยและน่าที่จะขยายไปทีอ่ ายุ 65 ปีได้ “ถ้าตามปัจจุบัน ตามการท�ำงาน ตามอะไรน่ี ผมคิดว่า 55–60 อาจจะเหมาะสมกว่า ถ้า 60 ขึ้นไปผมว่าไม่เหมาะสม เพราะว่าคนทุกวันนี้คนมันอายุส้ันลง มันมีผลจาก ส่ิงแวดล้อมเยอะ บางทีก็รถชน บางทีก็กินเหล้าเป็นอะไรไป เดี๋ยวน้ีคนประเทศไทยนี่ อายไุ ม่คอ่ ยเยอะ แต่ก่อนเยอะนะครับ 100 เยอะ แตเ่ ด๋ียวนีไ้ มไ่ ด้ 100” (เกษตรกร ชาย เขตเมือง ขอนแกน่ )

จงั หวัดขอนแกน่ 93 4. ความแตกต่างระหวา่ งนยิ ามผสู้ ูงอายรุ ะหวา่ งชายกบั หญงิ สว่ นใหญเ่ หน็ วา่ ผหู้ ญงิ มอี ายทุ ยี่ นื ยาวกว่าผชู้ าย ซ่งึ สะท้อนวา่ ณ อายเุ ดียวกันผหู้ ญงิ นา่ ที่จะมีสุขภาพ โดยรวมดกี วา่ สาเหตทุ ี่ผชู้ ายมีอายุสั้นกวา่ มาจากการทำ� งานทห่ี นกั กว่า ใชแ้ รงงานมากกวา่ และมพี ฤตกิ รรม กินเหล้าและสูบบุหรี่มากกว่าผู้หญิง อย่างไรก็ตาม ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ เกษตรกรท่ีร่วมสนทนา เหน็ ว่าไม่ควรแบ่งแยกหรือทำ� ให้แตกต่างระหว่างหญิงชาย ควรมีความเท่าเทยี มกนั ระหวา่ งเพศ 5. ความแตกตา่ งของนยิ ามผสู้ งู อายุระหว่างเมืองกบั ชนบท เกษตรกรในชนบทเห็นว่า ด้วยสภาพท่ีอยู่อาศัย ลักษณะการท�ำงาน และวิถีชีวิตท่ีแตกต่างกัน คนในเมืองและคนในชนบทจึงมีสุขภาพและลักษณะภายนอกของความสูงอายุที่แตกต่างกัน คนในชนบท ตากแดด ตากลมและท�ำงานหนักท�ำให้มีลักษณะท่ีแลดูแก่กว่าคนในเมือง แต่อาจจะมีสุขภาพที่ดีกว่าเพราะ อยูก่ บั ธรรมชาติทปี่ ลอดภัยกว่าในเมอื ง เปน็ ไปได้วา่ คนชนบทจะแลดูแก่กวา่ แต่คนในเมืองก็อาจจะมอี ายุส้นั กว่าคนชนบทกเ็ ปน็ ได้ อย่างไรกต็ าม ในการก�ำหนดนยิ ามผูส้ ูงอายุ เห็นวา่ ไม่ควรแบ่งแยกหรือท�ำให้แตกต่าง ระหวา่ งคนในเมืองและคนในชนบท ควรเท่าเทยี มกนั “แตกต่างนะ คนชนบทจะท�ำงานหนัก แต่คนเมืองก็ท�ำงานอยู่ แต่ว่าไม่หนัก ห้องแอร์ อะไรอย่างนี้ คนชนบทของเราตอ้ งทำ� นา ทำ� ไร่...คนชนบทเคา้ ทำ� งานหนกั แล้วกส็ ภาพ ท่ีอยูอ่ าศยั ใชจ่ รงิ ที่ในเมอื งเคา้ รับสารพิษอะไรตา่ งๆ แตว่ ่าในชนบทเคา้ ต้องทำ� งานหนกั แล้วบางอย่างรบั สารพษิ ต่างๆ เชน่ พวกการเกษตรของเรา ยาเยอะเดยี๋ วนี้ ใช้ป๋ยุ ใชย้ า สารพิษเยอะ คนบ้านนอกเราจะไดร้ ับมากกว่า” (เกษตรกร หญิง เขตชนบท ขอนแก่น) 6. การแยกนิยามผูส้ งู อายุ อายเุ กษียณ อายุท่ีไดร้ ับสวสั ดกิ าร (เช่น เบยี้ ยังชีพ) เกษตรกรจำ� นวนหนงึ่ ในเขตเมอื งและชนบท เหน็ วา่ ไมค่ วรแยกนยิ ามผสู้ งู อายแุ ละอายเุ รมิ่ รบั สวสั ดกิ าร หรอื เบยี้ ยงั ชพี ออกจากกนั เนอ่ื งจากสวสั ดกิ ารและเบย้ี ฯ ทรี่ ฐั ให้ เปน็ สวสั ดกิ ารแกผ่ ทู้ เ่ี ปน็ ผสู้ งู อายุ เพราะฉะนนั้ กค็ วรเปน็ ทอี่ ายเุ ดยี วกนั ซงึ่ เหน็ วา่ ในปจั จบุ นั ยงั ไมค่ วรมกี ารขยายอายผุ สู้ งู อายุ ไปมากกวา่ ทอ่ี ายุ 60 ปี อยา่ งไร ก็ตาม หากรฐั ต้องการท่จี ะขยายอายุนยิ ามผสู้ งู อายไุ ปทีอ่ ายทุ ่ีสูงกวา่ ผรู้ ว่ มสนทนาไม่เหน็ ดว้ ยท่จี ะเลื่อนอายุ ในการรับสวัสดิการเบ้ียยังชีพไปด้วย ในอีกความหมายหนึ่ง คือ เห็นว่าควรแยกนิยามผู้สูงอายุออกจากอายุ ท่ีได้รับสวัสดิการ เกษตรกรอีกจ�ำนวนหน่ึง ให้ความเห็นว่า หากรัฐต้องการจะก�ำหนดอายุทั้ง 3 ประเภทนี้ ที่เกณฑ์อายุท่ีต่างกัน ก็น่าท่ีจะเป็นไปได้ โดยดูความเหมาะสมของแต่ละเกณฑ์ไป บางเกณฑ์เช่นก�ำหนด เกษียณอายุ หรอื เกณฑน์ ิยามผู้สูงอายุก็อาจพจิ ารณาขยายออกไป “ไม่ควรแยกอายุนิยามผู้สูงอายุออกจากอายุที่รับเบ้ียยังชีพ ถ้าไม่สูงอายุเค้าก็ไม่เรียก คนแก่ ถ้าไม่ไดร้ ับเบี้ย เค้ากไ็ มไ่ ดเ้ รยี กคนแก่ (เกษตรกร หญิง เขตเมือง ขอนแก่น)

94 มโนทศั น์ใหม่ของนยิ ามผสู้ งู อายุ : มุมมองเชงิ จิตวทิ ยาสังคม และสขุ ภาพ “แยกอิสระเลยดี ในส่วนอายุเกษียณ ถ้าเค้าจะเกษียณก็ขอให้ยืดเป็น 65 ...ก็เหมือน เมืองนอกท่เี คา้ ยืดเกษยี ณออกไป” (เกษตรกร หญงิ เขตชนบท ขอนแก่น) 7. ผลกระทบหากมกี ารเปลย่ี นแปลงนยิ ามผู้สงู อายุ ในกลมุ่ เกษตรกรทงั้ สองเขต เหน็ วา่ หากมกี ารเลอ่ื นนยิ ามผสู้ งู อายอุ อกไปทอี่ ายุ 65 ปี โดยทเี่ กณฑอ์ ายุ ในการรับเบี้ยยังชีพยังเหมือนเดิม ไม่น่าที่จะมีผลกระทบใดมากนักต่อตัวผู้สูงอายุ เพราะเป็นเพียงตัวเลข ท่กี ำ� หนดเปน็ ทางการเทา่ น้นั ไปทกั ท้วงเปลีย่ นแปลงอะไรไม่ได้ ท่สี ำ� คญั กว่าน่าจะเปน็ เรือ่ งสุขภาพของแตล่ ะ บคุ คล หากสขุ ภาพยงั ดอี ยู่ แมจ้ ะขยายอายนุ ยิ ามผสู้ งู อายไุ ปกป่ี กี ต็ าม กไ็ มน่ า่ จะเกดิ ผลกระทบใดตอ่ บคุ คลนน้ั อย่างไรกต็ าม เกษตรกรในเขตชนบทจ�ำนวนหนง่ึ เหน็ ว่า กอ็ าจจะเป็นผลดใี นด้านจิตใจของบคุ คลน้นั ท่ีจะช่วยให้รู้สึกว่ายังมีคุณค่า ท�ำงานได้และเป็นประโยชน์ต่อสังคมได้อยู่ แต่ในผลกระทบต่อชุมชนอาจเป็น ด้านลบกไ็ ด้ จากการทีจ่ ำ� นวนผ้สู ูงอายุซึ่งเปรยี บเปน็ ร่มโพธิ์ รม่ ไทรลดลง เป็นผใู้ ห้ความรู้สกึ อบอุน่ แกช่ มุ ชน จะมลี ดลงกวา่ แต่เดิม “มีแต่หนุ่มสาว บ่มีคนแก่หลาย คือมันก็บ่มีอบอุ่น...ถ้าเราขาดไปเยอะๆ เราก็เศร้านะ ..รม่ โพธ์ริ ่มไทร” (เกษตรกร หญงิ เขตชนบท ขอนแก่น) 8. ความเปน็ ไปได้ของการเล่ือนนิยามผู้สูงอายุ เกษตรกรส่วนใหญ่ในทั้งสองเขต เห็นว่าไม่ควรเลื่อนอายุนิยามผู้สูงอายุออกไปจากปัจจุบันท่ี 60 ปี โดยเฉพาะเม่ือไปเกี่ยวพันกับเรื่องเบี้ยยังชีพ หรือแม้จะไม่เกี่ยวกัน ก็เห็นว่าอาจจะไม่เหมาะสมด้วยเห็นว่า ในปจั จุบนั คนอายุส้นั ลง มลพษิ สิง่ แวดล้อมเยอะ อบุ ัติเหตุและความเสย่ี งต่อการเสียชวี ิตมีมาก การมอี ายุถงึ 60 ปีก็น่าจะสูงอายุแล้ว ในระหว่างการสนทนา แม้ผู้น�ำการสนทนาจะชี้แจงว่าไม่เก่ียวกันกับเบ้ียยังชีพ ผ้รู ว่ มสนทนาสว่ นใหญ่ก็ยังรู้สกึ วา่ ท้งั สองสิง่ นตี้ ้องไปด้วยกนั ทำ� ใหก้ ารทจ่ี ะเลือ่ นอายนุ ิยามผสู้ งู อายุไม่น่าทจี่ ะ เหมาะสม (และอาจเปน็ ไปไมไ่ ด)้ “ถ้าความคิดของผมนะ ถ้าตามปัจจุบัน ตามท�ำงาน ตามอะไรน่ี ผมคิดว่า 55–60 อาจจะเหมาะสมกว่า ถ้า 60 ขึ้นไปผมว่าไม่เหมาะสม เพราะว่าคนทุกวันนี้คนมันอายุ สั้นลง มันมีปัญหาสิ่งแวดล้อมเยอะ บางทีก็รถชน บางทีก็กินเหล้าเป็นอะไรไป เดี๋ยวนี้ คนประเทศไทยน่ี อายไุ มค่ อ่ ยเยอะ” (เกษตรกร ชาย เขตเมอื ง ขอนแกน่ ) “ไม่เกี่ยว ตรงนีไ้ ม่เกี่ยวกับเงนิ หรอื เบย้ี ยงั ชีพ จะเลอ่ื นผูส้ งู อายุไปที่ 65 ปี ..อายุคนเรา มันจะอย่ถู ึงไหมละ 65 ป.ี ..ถ้าเปลีย่ นลงมา “ได้” แตถ่ ้าถอยหลงั นี่ “ไมไ่ ด้”” (เกษตรกร หญิง เขตชนบท ขอนแกน่ )

จังหวัดขอนแก่น 95 กล่มุ ลกู จา้ งเอกชน จงั หวัดขอนแกน่ กล่มุ ลูกจา้ งเอกชน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (จังหวดั ขอนแก่น) ที่ร่วมสนทนา ประกอบด้วย ลูกจ้าง เอกชนชาย 7 คน และลูกจ้างเอกชนหญิง 8 คน รวม 15 คน ในทั้งสองเขตพื้นท่ี ซ่ึงได้แก่เขตเมืองและ เขตชนบท ท้ังหมดมอี ายรุ ะหว่าง 45–59 ปี ในแตล่ ะประเด็นของการสนทนากลุม่ ผเู้ ข้าร่วมสนทนามแี นวคดิ หรอื ข้ออภปิ รายทน่ี า่ สนใจ สรุปไดด้ ังนี้ 1. การกำ� หนดนยิ ามผูส้ ูงอายุ เมื่อกล่าวถึงความหมายของ “ผู้สูงอายุ” ลูกจ้างเอกชนท้ังสองเขตให้ค�ำจ�ำกัดความตามเกณฑ์ ลักษณะของ 1) อายุตามปฏิทินท่ีอายุ 60 ปี 2) สุขภาพร่างกาย 3) ความสามารถในการช่วยเหลือตนเอง 4) ความสามารถในการทำ� งาน และ 5) ลกั ษณะภายนอกจากการมองด้วยตาเปล่า ลูกจา้ งเอกชนสว่ นใหญ่ เหน็ วา่ ควรตอ้ งใชเ้ กณฑอ์ ายเุ ปน็ สำ� คญั เพราะ “สงู อาย”ุ กค็ อื มอี ายมุ าก แตเ่ นอ่ื งจากคนแตล่ ะคนกไ็ มเ่ หมอื นกนั ทำ� งานตา่ งกนั อาชพี และฐานะตา่ งกนั มสี ภาพแวดลอ้ มในการดำ� รงชพี ทตี่ า่ งกนั ดงั นน้ั ในการพจิ ารณาวา่ ใคร เป็นผสู้ งู อายบุ า้ ง กอ็ าจใช้เกณฑ์อืน่ พิจารณาประกอบดว้ ย เชน่ ในเรอื่ งสุขภาพ ความสามารถในการทำ� งาน หรือลกั ษณะงานทีท่ �ำ (เชน่ เกษตรกร ลกู จ้างในโรงงานซ่งึ ใชแ้ รงงานมาก หรือ พนักงานออฟฟิศ) ลูกจ้างเอกชนแสดงความคิดเห็นว่าเกณฑผ์ สู้ งู อายนุ ้นั ผกู ติดกบั อายเุ กษยี ณราชการ ซ่ึงในปัจจบุ ันน่าที่ จะปรบั เปล่ยี นขยายสงู ขึ้นได้ เพราะคนอายุ 60 ปีท่เี กษียณหลายคนมีศักยภาพยังท�ำงานได้อยู่ การก�ำหนด ความเปน็ ผสู้ ูงอายกุ น็ า่ จะเปลีย่ นให้สงู ขึน้ ได้ด้วยเช่นกนั “ก็ส่วนมากก็ดทู ี่อายเุ นอะ แต่วา่ ถ้าบางคนน่ี 60 ปแี ตด่ ูสรรี ะร่างกายอะไรตา่ งๆ เท่าเดก็ อายุ 40 ปี 50 ปี แต่อายุคือ 60 ปีเป็นผู้สูงอายุไปแล้ว แต่ว่าอาจจะมีอย่างอ่ืนเข้ามา รวมด้วย เกณฑ์ต้องมีด้าน สุขภาพร่างกาย หรือ ว่าการช่วยเหลือตัวเองได้ระดับไหน อะไรประมาณน้”ี (ลกู จ้างเอกชน หญิง เขตชนบท ขอนแกน่ ) “ค�ำว่าสูงอายกุ ็คือ 60 ข้ึน แต่วา่ สังขารนแี่ ตล่ ะคนก็จะไม่เหมือนกัน อย่างเช่น พวกเรา ท่ีน่ังกันอยู่ท่ีนี่ บางคนก็สุขภาพดี บางคนก็เร่ิมจะไปแล้ว มันเลยก�ำหนดที่ตัวอายุไม่ได้ ส�ำหรับการท่ีท�ำงานไหวไหม เราต้องไปมองว่าบุคคลน้ีหรือคนนี้ประกอบอาชีพอะไร มหี น้าทอี่ ะไร ใชแ้ รงงานแบบไหน ก็คอื ความเหมาะสมข้นึ อยูก่ ับหน้าทก่ี ารงานดว้ ย คอื บางครั้งถึงสุขภาพถึงจะไม่ไหว แต่สมองยังไหวก็มีนะครับ ถึงแม้นว่าจะอายุ 65 กว่า แต่สมองยังใช้ได้ ยังท�ำอะไร มีความคิดที่ดี ตรงน้ีถ้าท�ำงานด้านความคิด ก็จะสามารถ ทำ� ไดต้ อ่ ไป แตถ่ า้ ใหม้ าทำ� ดา้ นแรงงานกค็ งจะไมไ่ หว กค็ อื ตอ้ งแยกแยะออกเปน็ บางสว่ น” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตเมือง ขอนแกน่ )

96 มโนทศั นใ์ หม่ของนิยามผู้สงู อายุ : มมุ มองเชิงจิตวิทยาสังคม และสุขภาพ 2. ความแตกต่างของค�ำเรยี ก ลกู จา้ งเอกชนทร่ี ่วมสนทนาใหค้ วามเหน็ ว่า คำ� วา่ “ผูส้ งู อาย”ุ เป็นค�ำที่ใช้เกณฑอ์ ายุ 60 ปีของทางการ เป็นตวั ก�ำหนด สว่ น “คนแก่” อายุ 60–70 ปี คนแก่บางคน กย็ งั สุขภาพดี สามารถท�ำงานได้ ชว่ ยตนเองได้ ส่วน “คนชรา” เปน็ ค�ำทมี่ าจากภาษากลาง หมายถงึ คนแกท่ แ่ี กม่ าก สขุ ภาพไมด่ แี ล้ว ช่วยเหลอื ตนเองไม่ได้ อายปุ ระมาณ 80–90 ปขี ้นึ ไป (หรอื อาจจะตำ�่ กวา่ กไ็ ด้ หากช่วยเหลอื ตนเองไม่ได้แล้ว) อย่างไรกต็ าม ค�ำวา่ “ผู้เฒ่า” ในภาษาอีสานให้ความหมายเหมือนกับค�ำว่าคนแก่ แต่ ในบางความหมายก็ใช้เป็นสรรพนามเรียก บุคคลในครอบครัว ซึ่งหมายถึง “ตา ยาย” ได้เช่นกัน ส่วน ค�ำว่า “ผู้อาวุโส” เป็นค�ำทางการเช่นกันท่ีใช้ ในการเรียกบุคคลเพ่ือแสดงความนับถือ ใช้ในการบอกต�ำแหน่งในอาชีพการงาน หรือแสดงความเคารพ แก่ผู้ทมี่ ปี ระสบการณ์ มคี ามรมู้ ากกวา่ อาจไม่เก่ยี วกบั อายุ “คนแกก่ ค็ อื อายแุ ก่ สขุ ภาพดี ทำ� งานได้ ชรานี่ อาจจะอายุ 70 เทา่ กนั กไ็ ด้ แตไ่ มส่ ามารถ ทำ� อะไรไดแ้ ล้ว” (ลูกจ้างเอกชน หญิง เขตเมือง ขอนแก่น) “คนแกก่ ค็ อื เฒา่ ภาษาอสี านกค็ อื ไมเ่ กนิ นี้ ตรงน้ี เปน็ ลกั ษณะของการนบั ถอื กนั ..พอ่ ใหญ่ แม่ใหญค่ อื ตายาย ถา้ เปน็ ผเู้ ฒา่ ภาษากลางเรียก คนแกค่ นชรา” (ลูกจา้ งเอกชน หญงิ เขตชนบท ขอนแกน่ ) 3. ความเหมาะสมของนิยามผ้สู งู อายุท่ี 60 ปี เกยี่ วกบั ความเหมาะสมของการใช้เกณฑ์อายุ ณ 60 ปี เป็นเกณฑก์ �ำหนดความเปน็ ผสู้ งู อายุ ลูกจา้ ง เอกชนจ�ำนวนหน่ึงท้ังในเขตเมืองและชนบทเห็นว่า เกณฑ์ดังกล่าวอาจไม่เหมาะสมในปัจจุบันที่คนท�ำงาน มีสุขภาพดีขึ้น มีอาหารการกินและยารักษาโรคต่างๆ ยามเจ็บป่วยที่มีประสิทธิภาพ น่าท่ีจะสามารถท�ำงาน ได้ยาวนานกวา่ ท่อี ายุ 60 ปี ซ่งึ สะท้อนวา่ ท่อี ายุ 60 ปี นา่ จะยังไม่แก่ อยา่ งไรกต็ าม ลกู จา้ งจำ� นวนหนงึ่ ใหค้ วามเหน็ วา่ สขุ ภาพและความสามารถในการทำ� งานนนั้ มเี งอื่ นไข ทแ่ี ตกตา่ งไปในแตล่ ะคน บางคนอาจมีสุขภาพดี 60 ปี ยงั ไม่แกแ่ ละท�ำงานตอ่ ไปไดจ้ นถึง 70 ปี แตส่ �ำหรับ บางคน ท่ีอายุ 55 ปีก็ท�ำงานไม่ไหวแล้วและต้องพ่ึงพาผู้อ่ืน ดังนั้น เกณฑ์อายุเดิมที่ 60 ปีน้ี ก็อาจจะยัง เหมาะสมอย่กู ับคนบางกลมุ่ โดยเฉพาะกลุ่มทท่ี ำ� งานไมโ่ ก้หรือไม่ไหวแลว้ “นยิ ามของคำ� ว่าผสู้ ูงอายุ สงู กค็ ือตอ้ งมาก อายกุ ค็ อื อายุ “มาก” มนั ก็นา่ จะที่ 60 ขน้ึ น่ีคือนิยามของค�ำว่าผู้สูงอายุ แต่ว่าโลกปัจจุบันจะไม่เหมือนเดิม ซ่ึงแต่ก่อนนี้อายุคน มันกเ็ ฉลยี่ ที่ 60 แต่วา่ ทกุ วนั นี้ มียารักษาโรค มีวิวัฒนาการ มเี ทคโนโลยี มอี ะไรมาชว่ ย ให้คนอายยุ ืนขึ้น ค�ำวา่ ผสู้ ูงอายุ มนั กน็ ่าจะมกี ารขยายเพ่มิ ขน้ึ ไปจาก 60 อกี ” (ลกู จ้าง เอกชนชาย เขตเมือง ขอนแก่น) “อยทู่ ่สี ขุ ภาพ ถ้าสขุ ภาพไม่ดี ที่ 60 ก็พอแล้ว...อยทู่ ส่ี ขุ ภาพของเรานะ” (ลูกจ้างเอกชน หญงิ เขตเมือง ขอนแกน่ )

จังหวัดขอนแกน่ 97 4. ความแตกตา่ งระหวา่ งนยิ ามผสู้ ูงอายุระหว่างชายกับหญิง ลูกจ้างเอกชนในเขตเมือง ให้ความเห็นว่า ไม่มีความแตกต่างของการสูงอายุระหว่างผู้ชายและผู้หญิง แม้ผู้หญงิ จะมีอายทุ ี่ยืนยาวกว่า ในขณะทลี่ ูกจ้างเอกชนในเขตชนบท เห็นว่า แตกต่าง จำ� นวนหนึง่ ใหเ้ หตุผล ว่า ผู้ชายมีการดูแลสุขภาพตนเองในช่วงอายุ 45 ปีข้ึนไปที่ดีกว่าผู้หญิง อีกทั้งผู้หญิงมีเร่ืองของการตั้งครรภ์ ซง่ึ ทำ� ใหส้ ขุ ภาพทรดุ โทรมและแลดแู กเ่ รว็ กวา่ ผชู้ าย แตจ่ ำ� นวนหนงึ่ กเ็ หน็ วา่ ผชู้ ายแลดแู กก่ วา่ หญงิ โดยเฉพาะ ในสังคมชนบทหรอื เกษตรกรรมทผ่ี ้ชู ายใชแ้ รงงานค่อนขา้ งมาก อยา่ งไรก็ตาม ในการกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายุ ลกู จา้ งเอกชนทง้ั สองเขตเหน็ วา่ แมค้ วามสงู อายอุ าจจะแล ดูแตกต่างกันระหว่างเพศชายและหญิง แต่การช้ีวัดเปรียบเทียบอย่างชัดเจนก็ท�ำได้ยาก เพราะฉะนั้นนิยาม ผูส้ ูงอายจุ ึงควรเหมือนกันและไมแ่ ตกตา่ งระหว่างเพศ 5. ความแตกต่างของนิยามผู้สงู อายุระหว่างเมืองกับชนบท ในกลุ่มลูกจ้างเอกชนท้ังสองเขต ส่วนใหญ่ เห็นว่าความแตกต่างระหว่างคนในเมืองและชนบทอาจมี อยู่บ้างแต่เป็นการยากท่ีจะตัดสินได้ว่ากลุ่มใดแก่เร็วกว่า หรือ กลุ่มใดแก่ช้ากว่า คนในเมืองแลดูไม่ค่อยแก่ แตอ่ าจจะออ่ นแอจากมลพษิ และการไมม่ โี อกาสไดอ้ อกกำ� ลงั กาย เหมอื นกบั คนในชนบททใี่ ชแ้ รงงานเปน็ ประจำ� อีกทั้ง ปัจจบุ นั เขตชนบทของไทยเร่มิ ไมม่ คี วามแตกตา่ งกบั เขตเมอื งเทา่ ไรนกั หากใช้เกณฑ์เทศบาลเป็นตัว ชว้ี ดั เขตเทศบาลหลายทก่ี ็คือเขตชนบทท่ียกระดบั ขึน้ มา ดงั นัน้ เกณฑ์นยิ ามผสู้ ูงอายุจึงไม่ควรแตกต่างกัน 6. การแยกนยิ ามผสู้ ูงอายุ อายุเกษยี ณ อายทุ ่ไี ดร้ บั สวัสดิการ (เช่น เบี้ยยงั ชีพ) ผรู้ ว่ มสนทนาสว่ นใหญ่ ให้ความเห็นว่าเกณฑ์ทงั้ สามเกณฑไ์ ม่จำ� เป็นต้องก�ำหนดท่อี ายุเดียวกันท่ี 60 ปี เหมือนในปจั จุบัน บางทา่ นเสนอให้มีการขยายอายเุ กษยี ณออกไปทอ่ี ายุ 65 ปี (โดยต้องพิจารณาผลกระทบ ที่อาจมีตอ่ ตำ� แหน่งงานของขา้ ราชการร่นุ ใหม่ควบคู่ไปด้วย) ในขณะที่อายุนยิ ามสูงอายุและอายรุ ับเบย้ี ยงั ชพี คงเดิมท่ี 60 ปี เพอื่ ท่ีขา้ ราชการที่ยงั มศี กั ยภาพจะสามารถท�ำงานได้ยาวนานขึน้ บางทา่ นเหน็ ว่า อายเุ กษยี ณ อาจจะเลอื่ นไป ในขณะทอี่ ายรุ บั เบย้ี ยงั ชพี ขยบั ตำ�่ ลงมาทอี่ ายทุ ่ี 55 ปี เพอ่ื ชว่ ยคนทที่ ำ� งานไมไ่ หวไมม่ รี ายไดแ้ ลว้ ในขณะที่บางท่านก็เห็นว่า เพ่ือเป็นการลดภาระให้แก่รัฐบาล อายุนิยามผู้สูงอายุและอายุเร่ิมรับเบี้ยยังชีพ อาจจะขยับสงู ข้นึ ไปทีอ่ ายุ 65 ปี หรอื 70 ปี “มนั มีสองแง่ ปจั จบุ นั มนั คอื 60 ปี อันนีพ้ ูดถงึ ในสว่ นทเี่ ปน็ ขา้ ราชการ มันก็เหมาะสม ในสว่ นหนง่ึ เพราะวา่ ยงิ่ เกษยี ณชา้ เดก็ รนุ่ หลงั ทเ่ี กดิ มาใหม่ กจ็ ะไมม่ โี อกาสไดเ้ ขา้ ทำ� งานเลย แต่ถ้าคิดอีกแง่หนึ่งคือ แง่ท่ีเราอายุขนาดนั้น เราคิดว่า 60 น่ีถ้าเราท�ำงานท่ีไม่หนัก อยา่ งเปน็ อาจารยเ์ ปน็ อะไรนี่ มนั นา่ จะทำ� ไดอ้ ยู่ แลว้ สมมตุ วิ า่ คนอายยุ นื ตอ่ ไปอกี 70, 80 ระยะเวลาอีกต้ัง 10 กว่าปี 20 กว่าปี ก็คงจะเหงา” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตเมือง ขอนแกน่ )

98 มโนทศั น์ใหม่ของนยิ ามผู้สงู อายุ : มมุ มองเชิงจติ วทิ ยาสงั คม และสุขภาพ 7. ผลกระทบหากมกี ารเปล่ยี นแปลงนิยามผสู้ ูงอายุ ลูกจ้างเอกชนทั้งสองเขต ให้ความเห็นว่า การเลื่อนอายุนิยามผู้สูงอายุออกไป ไม่น่าจะมีผลกระทบ ต่อบรรทัดฐานทางสังคม เก่ียวกับการให้ความเคารพนับถือหรือความกตัญญูของเด็กรุ่นหลังต่อผู้ท่ีมีอายุ 60–64 ปี ซึ่งจะไม่เป็นผู้สูงอายุอีกต่อไป เน่ืองจาก การให้ความเคารพ การให้เกียรติและความกตัญญู เป็นเร่อื งที่ขน้ึ อย่กู ับตัวบุคคลและการปฏบิ ัติตนของบคุ คลนั้นๆ มากกวา่ การทจี่ ะเปน็ หรอื ไม่เปน็ ผ้สู งู อายุ อย่างไรก็ตาม ส�ำหรับตัวบุคคลเองนั้น น่าจะมีผลกระทบในด้านบวกท่ีอาจจะช่วยยืดโอกาสในการได้ ทำ� งานใหย้ าวขนึ้ มรี ายไดต้ อ่ ไป และเกดิ ความรสู้ กึ วา่ ตนเองยงั คงมคี ณุ คา่ อยตู่ อ่ ทง้ั ครอบครวั สงั คมและชมุ ชน การที่รูส้ กึ ว่าตนเองยังไม่แก่ ยงั ไมเ่ ปน็ ผสู้ งู อายุ คาดว่าจะเป็นผลดีต่อสขุ ภาพจิตด้วย ชว่ ยใหจ้ ิตใจไม่ห่อเหี่ยว “ถงึ จะไม่แก่มาก ถ้าเค้าเคารพ เคา้ ก็เคารพเหมือนเดิม การเคารพนบั ถือกนั นี่ มนั กไ็ มไ่ ด้ เกย่ี วกบั อายสุ กั เทา่ ไร อยกู่ บั การวางตวั การอยา่ งอนื่ มากกวา่ ถงึ จะอายมุ าก แตท่ ำ� ตวั ไมน่ า่ นบั ถอื ผมกไ็ ม่เรียกคณุ ตาคณุ ยายเหมอื นกัน” (ลูกจา้ งเอกชน หญงิ เขตเมือง ขอนแกน่ ) “อายเุ กษียณน่าจะเล่อื นไปท่ี 65 คิดว่าเราจะทำ� ประโยชนใ์ ห้กบั ชาติบา้ นเมือง หรอื ให้ กบั สงั คม ใหก้ บั คนในครอบครัว อะไรอย่างนี้ได้ ยงั สามารถทำ� งานต่อไปได้อีก ไมต่ ้องให้ ใครมาเดอื ดรอ้ นกบั เรา...ชวี ติ เรามคี า่ มคี ณุ คา่ ” (ลกู จา้ งเอกชน หญงิ เขตชนบท ขอนแกน่ ) 8. ความเป็นไปได้ของการเลอ่ื นนิยามผสู้ งู อายุ ผรู้ ว่ มสนทนาเกอื บทกุ คนเหน็ วา่ ในภาพรวมของประเทศ การเลอื่ นอายนุ ยิ ามผสู้ งู อายอุ อกไปเปน็ เรอ่ื ง ทดี่ แี ละเหมาะสม เนอื่ งจาก ในปจั จบุ นั ผสู้ งู อายกุ ำ� ลงั มจี ำ� นวนเพม่ิ ขน้ึ อยา่ งรวดเรว็ ซงึ่ จะเปน็ ผลเสยี ตอ่ ประเทศ ในระยะยาว อกี ทงั้ คนไทยมสี ขุ ภาพทแี่ ขง็ แรงดขี น้ึ มยี ารกั ษาโรคและระบบบรกิ ารสขุ ภาพทดี่ ี ทำ� ใหอ้ ายยุ นื ยาว การเลื่อนนยิ ามอย่างไรกต็ าม ไมค่ วรเกย่ี วกับเกณฑ์อายเุ รมิ่ รบั เบยี้ ยังชพี ซงึ่ หากปรบั เปลยี่ นในส่วนนต้ี ามไป ดว้ ยจะท�ำใหเ้ กดิ ผลกระทบและแรงตอ่ ตา้ นจากผู้ที่เฝา้ รอเบ้ียยังชพี ทีอ่ ายุ 60 ปแี ละเสียผลประโยชน์ อย่างไรก็ตาม ในการปรับเปล่ียนนิยาม การส่ือสารประชาสัมพันธ์ถึงเหตุและผลที่ต้องเปล่ียนแปลง ให้ข้อเท็จจริงเพื่อปรับความคิด ทัศนคติความรู้สึกเดิมๆ และสร้างความเข้าใจท่ีถูกต้องให้แก่สังคมเกี่ยวกับ ประโยชน์และผลดีต่างๆ ท่จี ะเกิดขน้ึ จากการเปลยี่ นแปลง เปน็ เรอื่ งทสี่ �ำคัญอยา่ งยงิ่ “อยา่ งแรกกป็ ระชาสมั พนั ธเ์ กยี่ วกบั ขอ้ ดตี า่ งๆ ทจี่ ะไดม้ า ทเ่ี รานงั่ พดู คยุ กนั อยตู่ อนน้ี เชน่ ว่า ท�ำใหร้ สู้ ึกวา่ เป็นคนหนุ่มสาวขึน้ รูส้ ึกวา่ มปี ระโยชนใ์ นสังคมมากขนึ้ ไมไ่ ดม้ องว่าเรา เปน็ คนแก่ ที่ไม่สามารถที่จะท�ำงานได้ ไร้ค่า ถงึ คุณจะอายุเกนิ 60 แลว้ คุณยังมีค่า... คอื การทเ่ี คา้ เลอื่ นไปน่ี เคา้ สรา้ งคณุ คา่ ใหค้ ณุ นะ ไมไ่ ดไ้ ปหกั เบย้ี สงู อายอุ ะไร แคน่ เ่ี คา้ กแ็ ฮปป้ี แล้ว เค้ากลวั อยา่ งเดียว เรอ่ื งนเี้ ทา่ นัน้ ละ” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตเมือง ขอนแกน่ )

จงั หวดั ขอนแกน่ 99 “มันก็น่าจะมีวิธีการเร่ืองของการส่ือสารหรือประชาสัมพันธ์ ในเรื่องของนิยามตรงนี้ ด้วยเหตุของตรงน้ี ท�ำไมผู้สูงอายุ มันน่าจะอายุอย่างน้ีข้ึนไป มันก็ต้องใช้วิธีการ ประชาสัมพันธ์ไปเร่ือยๆ … ความรู้สึกเดิมๆ ความนึกคิดเดิมๆ มันก็จะเปล่ียนไปตาม จากสภาพความเป็นจริงในปัจจุบัน จนไปข้างหน้า แล้วคนรุ่นหลังๆ มันก็จะค่อยๆ เห็นตาม คิดว่ามันไม่น่าจะมีปัญหา…แต่มันก็ต้องใช้เวลา สักช่วงหนึ่งตรงน้ีในการที่จะ เปลี่ยนทัศนคติตรงน้ี น่าจะเริ่มกับคนรุ่นใหม่ ท่ีอาจจะเปล่ียนไปตามเวลาท่ีผ่านไป” (ลกู จา้ งเอกชน หญงิ เขตชนบท ขอนแกน่ )

100 มโนทศั น์ใหม่ของนิยามผ้สู งู อายุ : มมุ มองเชงิ จิตวิทยาสังคม และสขุ ภาพ กลุม่ ข้าราชการและพนกั งานรฐั วิสาหกิจ จงั หวดั ขอนแกน่ กล่มุ ข้าราชการ และพนักงานรฐั วสิ าหกจิ ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื (จงั หวัดขอนแกน่ ) ท่ีร่วมสนทนา กล่มุ ในแตล่ ะเขตพน้ื ที่ ซึง่ ได้แกเ่ ขตเมืองและเขตชนบท ประกอบดว้ ย ชาย 4 คน และหญงิ 4 คน รวมเขตละ 8 คน (รวม 16 คน ในทงั้ สองเขตพน้ื ท)ี่ ทง้ั หมดมอี ายรุ ะหวา่ ง 45–59 ปี ในแตล่ ะประเดน็ ของการสนทนากลมุ่ ผเู้ ข้าร่วมสนทนามแี นวคดิ หรือข้ออภปิ รายทีน่ ่าสนใจ สรปุ ไดด้ งั น้ี 1. การกำ� หนดนิยามผูส้ ูงอายุ เมื่อถามถึง ความหมายและนิยามในการก�ำหนดความเป็นผู้สูงอายุ ข้าราชการ ทั้งสองเขตกล่าวถึง ประเดน็ ของการเกษยี ณอายจุ ากการทำ� งานทอี่ ายุ 60 ปี ของภาคราชการเปน็ หลกั วา่ เปน็ เกณฑใ์ นการบอกวา่ บคุ คลนนั้ กา้ วสคู่ วามเปน็ ผสู้ งู อายุ จำ� นวนหนงึ่ แสดงความคดิ เหน็ วา่ อาจไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งเปน็ ทอ่ี ายุ 60 ปเี สมอไป ขนึ้ อยกู่ บั แตล่ ะบคุ คลวา่ จะหยดุ หรอื ไม่สามารถทำ� งานต่อไปไดเ้ มอื่ อายเุ ทา่ ใด อยา่ งไรกต็ าม การมีอายเุ ปน็ ตวั กำ� หนดเพอื่ เปน็ เกณฑม์ าตรฐานซ่งึ อาจเป็นที่ 60 ปี ต่�ำกวา่ หรอื มากกว่าน้ัน ก็เปน็ ส่งิ ท่จี ำ� เปน็ นอกเหนอื จาก เกณฑ์อายุซึ่งอิงกับการเกษียณอายุจากภาคราชการและเร่ืองความสามารถในการท�ำงานแล้ว กลุ่มสนทนา ระบวุ า่ ปจั จยั ด้านอ่ืนทอ่ี าจใช้ในการนิยามความเป็นผู้สงู อายปุ ระกอบดว้ ย สุขภาพและความกระฉับกระเฉง ในการด�ำเนินชีวิตประจ�ำวัน ลักษณะบุคลิกภายนอกที่ดูสูงอายุหรือแก่ชรา สมรรถภาพทางสมอง ลักษณะ อาชีพและตำ� แหน่งหน้าท่ีการงาน “สุขภาพเป็นตวั บง่ ช้ี แล้วความหมายน่าจะคล้ายๆ กับเรื่องของวยั ทอง...ตัวบ่งบอกท่ีจะ คิดว่าเป็นผู้สูงอายุ มันก็คือวัยท่ีไม่สามารถท�ำงานได้แล้ว อะไรประมาณน้ัน...มองว่า ท�ำงานไม่ไหวแล้ว หรือว่าไม่ทันกับข้อมูล หรือว่าเหตุการณ์ปัจจุบัน หรือว่า ตามสถานการณ์ในสถานทท่ี ำ� งาน หรอื อะไรก็แลว้ แต่ ไม่สามารถท่จี ะไปต่อได.้ ..มันอย่ทู ี่ บรบิ ทกบั อาชพี กบั การทำ� งานของแตล่ ะคน มองวา่ บางทดี จู ากบคุ ลกิ คนนดี้ เู ปน็ ผสู้ งู อายุ จริงๆ อาจจะไมใ่ ช่ก็ได้ คือดทู อี่ าชพี เค้า อยา่ งเกษตรกรสัก 40 บางทีเคา้ ก็ดูเหมือนเป็น ผู้สงู อายกุ ็ได้ มันอย่ทู ค่ี ำ� จ�ำกัดความ แลว้ ก็อาชพี ของเคา้ แล้วกส็ ่ิงที่เคา้ เป็นในปจั จุบัน” (ข้าราชการ หญิง เขตเมอื ง ขอนแกน่ ) “วัยเกษียณ ไม่ได้ท�ำงานแล้ว ไม่มีรายได้ประจ�ำ...ในส่วนตัวผมก็ดูที่สภาพร่างกาย เปน็ หลัก คือบางคนอายุ 60 กท็ �ำงานไมไ่ หว บางคนอายุ 60 กย็ งั กระชมุ่ กระชวยก็ยงั มี ไฟอยู่ บางคนท่ีมีอาชีพระดับล่างลงมา อย่างแบกหามอย่างน้ีมันจะไม่ไหวแล้ว ก็ดูที่ รา่ งกายอาชพี การงานเป็นหลกั ” (ข้าราชการ ชาย เขตชนบท ขอนแกน่ )

จงั หวัดขอนแก่น 101 2. ความแตกตา่ งของคำ� เรยี ก ข้าราชการ ที่ร่วมสนทนาในเขตเมืองให้ความเห็นว่า ค�ำว่า “คนแก่” เป็นค�ำเรียกคนท่ีมีอายุมาก โดยทว่ั ไป เปน็ คำ� ทใ่ี ชใ้ นความหมายพนื้ ๆ ในภาษาพดู แตค่ ำ� วา่ “ผสู้ งู อาย”ุ เปน็ คำ� เรยี กในภาษาทเ่ี ปน็ ทางการ ซง่ึ ใหค้ วามรสู้ กึ ในการถกู เรยี กทดี่ กี วา่ แมจ้ ะความหมายในดา้ นระดบั ของอายทุ ไ่ี มแ่ ตกตา่ งกนั คำ� วา่ “ผอู้ าวโุ ส” เป็นค�ำเรียกถึงบุคคลที่มีความรู้ ความสามารถ มีภูมิปัญญาหรือประสบการณ์มากซ่ึงไม่จ�ำเป็นต้องหมายถึง ผู้มอี ายุมากเสมอไป ในภาคอสี านมีค�ำเรียกอน่ื เชน่ พอ่ ใหญ่ แม่ใหญ่ พ่อเฒ่า แมเ่ ฒา่ เช่นกนั เปน็ ค�ำเรียก สรรพนามแทนคนทีม่ ีอายุมาก มลี กู มีหลานแลว้ แต่ไมจ่ ำ� เป็นตอ้ งมอี ายถุ ึง 60 ปีเสมอไป ในเขตชนบท ผู้ร่วมสนทนาแสดงความเห็นว่า “ผู้สูงอายุ” หมายถึง ผู้ท่ีมีอายุมากระดับหน่ึง หรือ อาจเรยี กไดว้ า่ “คนแก”่ ซง่ึ สว่ นใหญย่ งั สามารถทำ� งานหรอื ชว่ ยเหลอื ตนเองไดอ้ ยู่ หากไมส่ ามารถทำ� งานหรอื พง่ึ ตนเองไดแ้ ลว้ จะเขา้ ความหมายของผทู้ ม่ี อี ายมุ ากหรอื คนแกท่ เี่ ปน็ “ผเู้ ฒา่ ผชู้ รา” แลว้ สว่ นคำ� วา่ “ผอู้ าวโุ ส” เป็นค�ำเรียกท่ีเป็นการแสดงความนับถือต่อตัวบุคคลซ่ึงพิจารณาจากท้ังอายุและความสามารถในหน้าท่ี การงานเขา้ ด้วยกนั “คนแก่มันเป็นค�ำพูดพ้ืนๆ แต่สูงอายุนี่ทางการหน่อย ฟังดูดี ระดับของความแก่น่ี เท่ากัน...แต่ถ้าผเู้ ฒา่ นี่อกี ระดับหนง่ึ ” (ขา้ ราชการ หญิง เขตเมือง ขอนแกน่ ) “สูงอายุน่าจะระดับหน่ึง ชราก็แก่ไม่สามารถท�ำอะไรได้แล้ว ช่วยตัวเองไม่ได้ ชราคือ หมดแล้ว ต้องมีคนช่วย…คือผู้สูงอายนี่ยังท�ำงานได้ แต่ว่าคนชรานี่ ท�ำอะไรไม่ไหว หมดสภาพแลว้ ” (ข้าราชการหญงิ เขตชนบท ขอนแกน่ ) 3. ความเหมาะสมของนยิ ามผสู้ งู อายทุ ่ี 60 ปี ในทง้ั สองเขตพน้ื ที่ ขา้ ราชการ สว่ นใหญเ่ หน็ ควรวา่ อายนุ ยิ ามผสู้ งู อายคุ วรจะปรบั สงู ขน้ึ กวา่ ทอี่ ายุ 60 ปี โดยให้เหตุผลว่าปัจจุบันคนไทยมีอายุยืนยาวและมีสุขภาพที่ดีข้ึน มีอาหารการกิน การรักษาพยบาลรวมถึง พฤติกรรมการดูแลสุขภาพท่ีดีข้ึน คนท่ีอายุ 60 ปี ยังคงมีสมรรถภาพและความสามารถในการท�ำงานและ พง่ึ พงิ ตนเองไดด้ กี วา่ แตก่ อ่ น การเกษยี ณอายรุ าชการจงึ นา่ ทจ่ี ะขยายออกไปไดม้ ากกวา่ ทอี่ ายุ 60 ปี เชน่ เดยี วกบั อายใุ นการนยิ ามผสู้ งู อายุ ผรู้ ว่ มสนทนาเหน็ วา่ การกำ� หนดนยิ ามทอี่ ายุ 60 ปเี ปน็ เพยี งกรอบอายทุ ม่ี กี ารกำ� หนด มานานแล้ว ซ่งึ น่าจะปรบั เปล่ียนใหเ้ ข้ากับสถานการณ์ปจั จุบันได้ อยา่ งไรกต็ าม ขา้ ราชการ จำ� นวนหนง่ึ กเ็ หน็ ตา่ งไปบา้ งวา่ นยิ ามผสู้ งู อายทุ อ่ี ายุ 60 ปยี งั คงเหมาะสมอยู่ เน่อื งจากแมค้ นไทยมีอายุยืนยาวขึ้น แตจ่ �ำนวนมากก็มีโรคประจำ� ตัวและโรคเร้ือรงั และแต่ละคนกม็ สี ุขภาพ และขอ้ จำ� กัดในด้านต่างๆ เม่อื อายุสูงข้นึ ทแ่ี ตกตา่ งกนั “มนั สามารถเขยบิ ขน้ึ ไดเ้ นอะ ปจั จบุ นั คนอายมุ ากขนึ้ สขุ ภาพดขี นึ้ มนั กเ็ ลยอาจจะเขยบิ ขน้ึ นา่ จะ 65 หรือไม่เกนิ 70...ความทเ่ี ราคนุ้ เคยมาตลอด มนั กเ็ ลยตดิ ภาพวา่ ต้อง 60 แต่ใน ความเป็นจริงแลว้ ในทางปฏบิ ตั ิ ณ ปัจจบุ นั น้ี คนทม่ี ีประสบการณห์ รอื วา่ อะไรก็แล้วแต่ มกั จะเปน็ คนที่ 60 กวา่ ขน้ึ ไปหรือที่ 65” (ข้าราชการ หญงิ เขตเมอื ง ขอนแก่น)

102 มโนทศั นใ์ หมข่ องนิยามผสู้ ูงอายุ : มมุ มองเชิงจติ วทิ ยาสังคม และสขุ ภาพ “ก็คิดว่าควรจะอยู่ท่ีอายุ 60 ถึงแม้นว่าปัจจุบันคนจะอายุยืน เพราะว่าจะเป็นคนท่ี อายุยนื ที่อมโรค จะมีโรคภัยไขเ้ จ็บเข้ามา พร้อมกับการบรโิ ภค วิธีการกินอาหาร อย่าง ชาวบ้านเรานี่ ตอนนส้ี ถติ เิ ปน็ โรคเบาหวานคอ่ นขา้ งเยอะ เมอ่ื ก่อนจะไม่เป็น แต่เดยี๋ วนี้ เป็นเกือบทุกหมู่บ้าน อยู่สถานีอนามัย ทุกๆ วันศุกร์เค้าจะมาเจาะเบาหวาน คนไข้ เบาหวานน่ีจะเต็มเลย คืออายุยืนแต่ยืนอย่างอมโรคมีโรคประจ�ำตัวค่อนข้างเยอะ” (ข้าราชการ หญิง เขตชนบท ขอนแก่น) 4. ความแตกต่างระหวา่ งนิยามผูส้ ูงอายุระหวา่ งชายกับหญิง ขา้ ราชการทง้ั สองเขตแสดงความคดิ เหน็ ทห่ี ลากหลาย โดยสว่ นใหญเ่ หน็ วา่ ผหู้ ญงิ มอี ายยุ นื ยาวกวา่ ผชู้ าย สุขภาพดีกว่าเน่ืองจากมีพฤติกรรมเส่ียงเหล้า บุหรี่ น้อยกว่า ดูแลสุขภาพตนเองดีกว่า ท�ำให้มีแนวโน้ม จะแลดูออ่ นเยาวก์ วา่ ผู้ชายที่อายเุ ท่ากัน อยา่ งไรกต็ าม ในการกำ� หนดนยิ ามผูส้ ูงอายทุ ุกคนเหน็ ว่าควรก�ำหนด เกณฑ์อายทุ เี่ ท่ากนั ทง้ั ส�ำหรบั ผู้หญงิ ผู้ชาย อาจจะเปน็ ท่อี ายุ 60 ปหี รอื 65 ปีก็แลว้ แต่ เพื่อความเทา่ เทยี ม ของสทิ ธติ ามรฐั ธรรมนญู และความเปน็ มาตรฐานเดยี วในการบรหิ ารจดั การและวางแผนของรฐั ในเชงิ นโยบาย “ก็โอเค เพื่อให้อะไรหลายๆ อย่างมนั ง่าย ตอ่ การบรหิ ารจัดการ ท้งั เชงิ นโยบาย ท้งั อะไร ทกุ อย่าง มนั ก็นา่ จะเท่ากัน 65 อะไรอย่างนี้” (ขา้ ราชการ หญงิ เขตเมือง ขอนแกน่ ) “ในความเท่าเทยี ม ผมว่าต้องเหมือน เพราะวา่ ระบุตามความเสมอภาคตามรัฐธรรมนญู มนั ไดส้ ิทธ์เิ ท่ากัน” (ข้าราชการ ชาย เขตชนบท ขอนแก่น) 5. ความแตกตา่ งของนิยามผสู้ ูงอายรุ ะหวา่ งเมืองกบั ชนบท ในความคดิ เหน็ แรก ผรู้ ว่ มสนทนาสว่ นใหญใ่ หค้ วามเหน็ วา่ คนในชนบทโดยเปรยี บเทยี บมคี วามแขง็ แรง ของร่างกายรวมถึงสุขภาพท่ัวไปท่ีน่าจะดีกว่าคนในเมือง แต่มีลักษณะภายนอกที่แลดูสูงอายุและทรุดโทรม กว่าคนในเมือง แต่การอภิปรายก็น�ำไปสู่ข้อสังเกตว่า ในปัจจุบันคนในเมืองและคนในชนบท อาจจะไม่ได้มี ความแตกตา่ งกนั มากนกั เมอื่ เทยี บกบั ในอดตี เนอ่ื งจากการเดนิ ทางไปมาหาสรู่ ะหวา่ งพน้ื ทส่ี ะดวกมากขน้ึ พน้ื ที่ ส่วนใหญ่การพฒั นาเข้าไปถึงทั่วทำ� ใหว้ ิถชี ิวติ และมาตรฐานการดำ� รงชพี ไมแ่ ตกตา่ งกันมากนกั ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ ข้าราชการท้ังสองเขตเห็นควรให้ก�ำหนดนิยามที่เกณฑ์อายุเดียวกัน ท้งั ส�ำหรบั ประชากรในเขตเมอื งและประชากรในเขตชนบท เพราะควรจะมีความเท่าเทียมกัน 6. การแยกนิยามผู้สูงอายุ อายเุ กษยี ณ อายุท่ไี ด้รบั สวัสดกิ าร (เช่น เบย้ี ยงั ชพี ) ข้าราชการส่วนใหญ่ท้ังในเขตเมืองและเขตชนบท เห็นว่าเกณฑ์อายุแต่ละเกณฑ์ สามารถก�ำหนด แยกออกจากกนั หรอื แตกตา่ งกนั ได้ จำ� นวหนงึ่ แสดงความเหน็ วา่ อายใุ นการเรม่ิ รบั สวสั ดกิ าร รวมถงึ เบยี้ ยงั ชพี

จังหวัดขอนแก่น 103 สามารถปรับลงมาในช่วงอายุท่ีต�่ำลง เช่นที่อายุ 55 ปีได้ ในขณะท่ีนิยามผู้สูงอายุและก�ำหนดเกษียณอายุ ราชการขยายออกไปท่ีอายุที่สูงข้ึนได้เช่นท่ีอายุ 65–66 ปี การขยายก�ำหนดเกษียณอายุ ควรก�ำหนดที่อายุ ที่แตกต่างกันส�ำหรับข้าราชการท่ีมีลักษณะงานแตกต่างกัน และควรมีการคัดกรองตามความสามารถและ ประสิทธิภาพการท�ำงาน อยา่ งไรกต็ าม ผูเ้ ขา้ ร่วมสนทนาจ�ำนวนหน่ึงเหน็ ว่า หากมกี ารขยายเกณฑอ์ ายุตวั ใด ตัวหนง่ึ ออกไป ก็ควรขยายเกณฑ์อายทุ ่ีเหลอื ด้วย “ถ้าให้ต่อมันก็ดี แต่ว่าประสิทธิภาพในการท�ำงานมันก็น้อยลง สู้เอาคนใหม่มาท�ำไม่ได้ แต่คนที่ดีจริงมันก็ต้องถูกคัด แต่มันต้องแยกเป็นเปอร์เซ็นต์ไหม คงลงรายละเอียด ลึกกว่าน้ี ต้องลงลกึ ไปอีกทหี นง่ึ นะ ท่ีขยายนะ “ดี” แตก่ ารใหผ้ ูส้ ูงอายุท�ำงานหลังจาก 60 ปี มันต้องคัด” (ข้าราชการ หญิง เขตเมือง ขอนแก่น) “เรือ่ งการเกษยี ณตามอายุราชการ อาจจะมกี ารปรบั เปล่ยี นตามความเหมาะสม คือก็ดู ทคี่ วามสามารถในการท�ำงาน การจะก�ำหนดเกษยี ณตายตวั ของแตล่ ะหน่วยงานอาจจะ ไมเ่ หมือนกันก็ได”้ (ขา้ ราชการ ชาย เขตชนบท ขอนแก่น) “ตัวสวัสดิการมันน่าจะเร่ิมให้ได้สักที่ 55 เพราะว่า 55 มันจะมีภาระเยอะนะ เท่าที่ดู โดยเฉพาะภาระทางสังคมภาระมันจะเยอะข้ึน...พอถึงตรงน้ีเงินเดือนมันค่อนข้างจะต�่ำ แลว้ พวกท่ีอยู่ในแวดวงอตุ สาหกรรมทัง้ หลาย ออกจากโรงงานแล้วก็หยุด ไม่มเี งินแต่คา่ ใชจ้ ่ายก็ยงั บานเบิก...เกษียณผมวา่ ไปที่ 65 ได้ การบอกวา่ เป็นผู้สูงอายุก็นา่ จะ 65 ได”้ (ข้าราชการ ชาย เขตเมอื ง ขอนแกน่ ) 7. ผลกระทบหากมีการเปล่ียนแปลงนยิ ามผสู้ ูงอายุ ข้าราชการ ทัง้ สองเขต แสดงความเห็นว่าการขยายนิยามผสู้ งู อายุ ไมน่ า่ ก่อใหเ้ กิดผลกระทบใดในดา้ น บรรทดั ฐานทางสงั คม การใหค้ วามเคารพนบั ถอื และความกตญั ญขู องเดก็ รนุ่ หลงั เนอื่ งจากมองวา่ ในสงั คมไทย การใหค้ วามเคารพเป็นลกั ษณะของการเคารพโดยบคุ คลตามอายหุ รือศกั ด์ิความสัมพนั ธท์ ี่สูงกว่า ไม่เก่ยี วกบั ความเป็นผู้สูงอายุ ส�ำหรับผลกระทบต่อบุคคล น่าจะเป็นผลกระทบในด้านดีท่ีท�ำให้คนใกล้วัยสูงอายุ (อายุ 60–64ป)ี มกี ำ� ลงั ใจและรสู้ กึ วา่ ยงั มแี รงทำ� งานตอ่ ไป มคี ณุ คา่ ตอ่ สงั คม เมอื่ สขุ ภาพจติ ดี สขุ ภาพกายกจ็ ะดตี าม ไปด้วย ซึ่งจะเป็นผลดีเช่นกันต่อการพัฒนาท้ังทางเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ จากการมีโครงสร้าง ประชากรในวยั ท�ำงานเพ่มิ ข้นึ และผ้สู ูงอายุลดลง อยา่ งไรกต็ าม หากการขยายนยิ ามผสู้ งู อายนุ ำ� ไปสกู่ ารเลอ่ื นการจา่ ยเบยี้ ยงั ชพี กจ็ ะกอ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบ ด้านลบต่อกลุ่มแรงงานภาคเอกชนที่ท�ำงานไม่ไหวแล้วและไม่มีหลักประกันรายได้ในยามชรา เหมือนกับ ขา้ ราชการ

104 มโนทศั น์ใหม่ของนิยามผูส้ ูงอายุ : มุมมองเชิงจติ วทิ ยาสงั คม และสขุ ภาพ “เรื่องของความสามารถในการผลิต ยังคิดว่าถ้าเกิดว่าเราเขยิบช่วงอย่างน้ี มันท�ำให้ รู้สึกว่าประเทศยังผลิตได้อีกเยอะ หมายถึงการผลิตทางเศรษฐกิจ ก็น่าจะท�ำให้ดีข้ึน ในภาพลกั ษณ์ของประเทศ...ในแงค่ วามรสู้ ึก มันเหมือนกับมีกำ� ลัง มีก�ำลังมากข้ึน คิดว่า มนั จะมผี ลเยอะตอ่ เรอื่ งเศรษฐกจิ โดยรวมของประเทศ มนั นา่ จะสง่ เสรมิ ใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพด”ี (ขา้ ราชการ ชาย เขตเมือง ขอนแกน่ ) “ก็คงดีข้ึน เพราะว่าคนสูงอายุก็คือคนท่ีต้องให้การดูแล คือเค้าช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ ถ้าสดั ส่วนประเทศของเรามนี อ้ ยลง ก็แสดงว่ามคี นวยั ทำ� งานเยอะ วัยเด็กเยอะ ก็คงจะ เปน็ สงิ่ ดี ถงึ แมน้ วา่ จะเปน็ แคต่ วั เลขเทา่ นนั้ แตว่ า่ แสดงวา่ คนวยั ทำ� งานเยอะ (ขา้ ราชการ หญิง เขตชนบท ขอนแกน่ ) 8. ความเป็นไปไดข้ องการเล่ือนนยิ ามผู้สงู อายุ ข้าราชการที่ร่วมสนทนาท้ังสองเขต แสดงความเห็นว่า ตราบใดที่การเลื่อนนิยามผู้สูงอายุไม่ส่งผล กระทบอายเุ รม่ิ ตน้ ในการรบั สวสั ดกิ าร/เบยี้ ยงั ชพี การเลอื่ นหรอื ขยายนยิ ามกน็ า่ จะสามารถดำ� เนนิ การไดโ้ ดย ไมม่ ีแรงตอ่ ตา้ นจากสังคม การดำ� เนินการควรมีการทำ� ประชาพิจารณ์ รบั ฟงั ความคดิ เห็นจากสังคม ก�ำหนด แผนระยะเวลาล่วงหน้าทชี่ ดั เจนวา่ จะขยายเมอ่ื ไร อยา่ งไร และภายในปไี หน ควรมีการประชาสมั พนั ธ์ช้ีแจง เหตุและผล รวมถึงปรับเปล่ยี นทศั นคติแกค่ นไทย (โดยเฉพาะกลุม่ คนรุ่นหลัง) ว่า หากยงั ไม่ 65 ปี ถอื วา่ ยังไม่ นับว่าแก่ การชแี้ จงใหป้ ระชาชนเขา้ ใจเกยี่ วกบั ผลกระทบทีจ่ ะมีหรอื ไมม่ ีต่อสวสั ดิการ/เบยี้ ยังชีพ เป็นอกี เรอื่ ง ทีม่ คี วามสำ� คัญ “ถ้าเกิดวา่ เค้าทำ� อยา่ งนข้ี นึ้ มาได้ ค�ำนิยามประกาศออกไป เชอื่ ว่าไมม่ ใี ครตอ่ ต้าน แตว่ ่า ในหลกั การตอ่ ไป คณุ จะตอ้ งแจงรายละเอยี ด ใหช้ ดั เจนเขา้ ใจวา่ ในการเลอื่ นของเราตอ้ ง มอี ยา่ งนัน้ อย่างน้นี ะ เงอ่ื นไขตอ้ งต้งั ” (ขา้ ราชการ หญิง เขตเมือง ขอนแก่น) “ตอ้ งเดก็ รนุ่ หลงั จากเราลงไป ถา้ รนุ่ เราถามใครก็ 60 ทง้ั นน้ั ...คอื รนุ่ เรานเี่ ปลยี่ นยากแลว้ ” (ขา้ ราชการ ชาย เขตชนบท ขอนแก่น)

จังหวัดขอนแก่น 105 กลมุ่ ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตวั จงั หวัดขอนแก่น กลมุ่ ผปู้ ระกอบธุรกิจส่วนตัว ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื (จังหวดั ขอนแกน่ ) ท่ีรว่ มสนทนากลุ่มในแต่ละ เขตพ้นื ท่ี ทั้งเขตเมืองและเขตชนบท ประกอบด้วย ผู้ประกอบธุรกจิ สว่ นตัวชาย 4 คน และผู้ประกอบธุรกจิ ส่วนตวั หญิง 4 คน รวมเขตละ 8 คน (รวม 16 คน ในทง้ั สองเขตพน้ื ท่ี) ทั้งหมดมีอายรุ ะหว่าง 45–59 ปี จาก การสนทนากลุ่ม สามารถสรปุ ประเด็นเนอื้ หาสาระทส่ี ำ� คัญไดด้ ังนี้ 1. การกำ� หนดนยิ ามผู้สงู อายุ ในมมุ มองของผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ความคดิ แรกเกย่ี วกบั ความหมายของผสู้ งู อายุ คอื การนกึ ถงึ บดิ า มารดา หรอื ปู่ ยา่ ตา ยาย ของตนเอง ซงึ่ ตคี วามไปถงึ ผทู้ อ่ี ยใู่ นวยั ทค่ี วรพกั ผอ่ น อยสู่ บายๆ ไมค่ วรตอ้ งมภี าระ อะไรมากมาย เข้าวัดฟังธรรม ดูแลลูกหลานเด็กเล็กอยู่ที่บ้าน เป็นวัยท่ีควรได้รับการช่วยเหลือจากภาครัฐ ได้รับเบี้ยยังชีพ เนื่องจากเป็นวัยที่จะมีข้อจ�ำกัดด้านสุขภาพและการท�ำงาน อย่างไรก็ตาม ผู้ประกอบธุรกิจ ส่วนตัว โดยส่วนใหญ่เห็นว่า ผู้สูงอายุเป็นผู้ท่ีมีคุณค่าในด้านประสบการณ์ชีวิตและการสะสมภูมิปัญญา เป็นปราชญ์ชาวบ้าน ซึ่งเป็นผู้มีบทบาทที่ส�ำคัญในการถ่ายทอดให้คนรุ่นต่อไป ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ แมว้ า่ เกณฑอ์ ายุ (ท่ี 60 ปใี นปจั จบุ นั ) อาจจะไมเ่ หมาะสมเสยี ทเี ดยี วในการระบวุ า่ บคุ คลเปน็ ผสู้ งู อายแุ ลว้ และ ควรพิจารณาองคป์ ระกอบอน่ื ร่วมด้วยเชน่ ในเรื่องสรีระร่างกาย ศักยภาพความร้คู วามสามารถในการท�ำงาน และพงึ่ พาตนเอง แตผ่ รู้ ว่ มสนทนาสว่ นใหญท่ งั้ สองเขต กย็ งั เหน็ ควรใหม้ กี ารกำ� กบั ดว้ ยเกณฑอ์ ายเุ ชน่ ทเี่ ปน็ อยู่ เพ่ือใหม้ คี วามชดั เจน เขา้ ใจไดต้ รงกนั และไม่วนุ่ วายในการตคี วามหมาย “เหมือนคนเข้าวัดฟังธรรมไปแล้ว เป็นวัยนั้นไปแล้ว เป็นวัยที่สบายๆ …คือเป็นวัย ที่ไม่ต้องมาท�ำงานแล้ว คือถ้าผมเห็นสูงอายุ ก็คือไปเลี้ยงหลาน” (ผู้ประกอบธุรกิจ สว่ นตวั ชาย เขตเมอื ง ขอนแก่น) “จริงๆ 60 ก็ไม่ใช่จะฟันธงว่าเป็นผู้สูงอายุ คือเราอาจจะมองในหลายๆ บริบท เช่น บรบิ ทของสรรี ะรา่ งกายของกลุม่ บคุ คลคนนั้นดว้ ย อนั ทีส่ อง คือในส่วนขององคก์ รที่เขา ท�ำงานอยู่ อันท่ีสามคือ ศักยภาพของตัวบุคคล เช่นศักยภาพทางด้านร่างกาย ความรู้ ความสามารถ แลว้ กค็ วามต้องการขององค์กร สมมุติว่าถ้าเรามองในบรบิ ทของสุขภาพ ร่างกาย” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตวั ชาย เขตเมือง ขอนแก่น) “...บางทเี ราไปน่ังคยุ กบั ปราชญช์ าวบ้าน คนแกๆ่ น่ังฟงั ได้เปน็ วันสองวนั ฟังไดไ้ มซ่ ำ้� กัน เลย จริงๆ แกจะพูดบางคร้ังมันมีหลักการในการใช้ชีวิตอะไรประมาณน้ี หลักในการ ด�ำเนินชีวิต ซ่ึงเค้าไม่ใช่เจ้านาย ไม่ใช่ข้าราชการ แต่มันสอดแทรกหลักการใช้ชีวิต ท่ีอยู่สายกลาง” (ผู้ประกอบธรุ กิจสว่ นตัว ชาย เขตชนบท ขอนแก่น)

106 มโนทัศน์ใหมข่ องนิยามผ้สู งู อายุ : มมุ มองเชิงจิตวิทยาสงั คม และสขุ ภาพ 2. ความแตกตา่ งของค�ำเรียก ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ทงั้ สองเขต มคี วามเหน็ คลา้ ยคลงึ กนั วา่ คำ� เรยี ก “ผสู้ งู อาย”ุ นนั้ ใหค้ วามหมาย กลางๆ หมายถงึ คนทมี่ อี ายสุ งู ขนึ้ ในชว่ ง 60–70 ปี กำ� ลงั อยใู่ นชว่ งเปลย่ี นผา่ นเขา้ สวู่ ยั ชราหรอื การเปน็ คนชรา หมายถึง คนท่ีอายุมากแล้วจนช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ ผมขาวหมดหัว เดินไม่ค่อยจะไหว ซ่ึงอยู่ในช่วงอายุ 70 ปี หรือ 80 ปีขึ้นไป ค�ำว่าคนแก่ ให้ความหมายของความสูงอายุที่อยู่ระหว่าง ค�ำว่าผู้สูงอายุและค�ำว่า คนชรา คำ� วา่ ผอู้ าวโุ ส อาจไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งเกย่ี วกบั การมอี ายมุ ากเสมอไป แตห่ มายถงึ คนทม่ี คี วามรู้ ความคดิ ความอา่ น มากและมีประสบการณ์ซ่งึ อาจเปน็ ผ้ทู ี่มอี ายเุ พียง 40 หรอื 50 ปี กไ็ ด้ ในภาษาอีสาน มีคำ� เรยี กวา่ พ่อตู้แม่ตู้ หรือ พ่อเฒ่าแม่เฒา่ ซง่ึ เปน็ สรพพนามเรียก ตายาย ไมจ่ ำ� เป็นต้องมอี ายุ 60 ปขี ้ึนไป 3. ความเหมาะสมของนยิ ามผสู้ งู อายทุ ี่ 60 ปี ในเขตเมอื ง ผูป้ ระกอบธุรกิจสว่ นตวั เห็นตรงกันว่าอายุนยิ ามผสู้ ูงอายคุ วรท่ีจะขยายออกไปในช่วงอายุ ท่ีสูงข้นึ ถงึ อายุ 65 ปี หรือ บางที 70 ปี เนื่องจากสขุ ภาพของคนไทยทัว่ ไปดีข้นึ อย่างไรกต็ ามเบี้ยยังชพี และ สวัสดิการท่ีมีแก่ผู้สูงอายุในปัจจุบันยังควรก�ำหนดที่อายุ 60ปีตามเดิม เนื่องจากผู้สูงอายุหลายคนอาจจะมี สุขภาพที่ดี แต่ความสามารถในการหารายได้ก็ลดน้อยลง หลายคนต้องหยุดท�ำงานหรือออกจากงาน ซ่ึงก็ จ�ำเป็นตอ้ งได้รับการชว่ ยเหลือจากรฐั ในเขตชนบท ในเบอ้ื งตน้ ผู้ร่วมสนทนาส่วนใหญ่เห็นว่านยิ ามท่อี ายุ 60 ปีนน้ั เหมาะสมดแี ลว้ เป็นวยั ที่ คนเราควรจะไดพ้ กั ผอ่ นแลว้ แตใ่ นดา้ นการทำ� งาน กค็ วรตอ้ งดตู ามศกั ยภาพของแตล่ ะคน หากยงั ทำ� ไหวกค็ วร ท่ีจะได้ท�ำงานต่อไป ดังนั้นการเกษียณอายุการท�ำงานในภาครัฐรวมถึงภาคเอกชนน่าท่ีจะขยายออกไปได้ อย่างไรก็ดี ผู้ส่วนสนทนาท่านหน่ึงเห็นว่า นิยามอายุที่ 60 ปีน้ันต่�ำเกินไปซ่ึงท�ำให้ผู้สูงอายุรู้สึกว่าตนเอง หมดประโยชน์และหมดคุณคา่ คอ่ นข้างเรว็ เกนิ ไป ทงั้ ๆ ที่คุณค่าของผู้สูงอายมุ อี ยู่หลายด้าน ดงั นนั้ การขยาย อายนุ ิยามออกไปทปี่ ระมาณ 65–67 ปี น่าจะเปน็ เรื่องทด่ี ีท่ีจะช่วยในการเปลยี่ นทศั นคติตอ่ การเป็นผูส้ งู อายุ “นา่ จะขยายข้ึนนะ ซัก 65 กำ� ลงั ดี ตอนพี่เป็นสาว พีค่ ดิ วา่ อยแู่ คน่ นั้ ก็พอ เพราะพีค่ ดิ วา่ ตวั เองจะตายเร็วไง พอถึงตอนนตี้ วั เองจะ 50 ปีเรายงั ไม่แกน่ ห่ี วา่ เรายงั คดิ วา่ คนแกม่ นั แคไ่ หน เรายงั คดิ ในใจอยู่นะ เรา 48 ยงั ไม่แก่ มันยังเหมือนวนั ทผ่ี ่านมาอยู่ ยงั ชว่ ยเหลอื ตัวเองได้อย”ู่ (ผ้ปู ระกอบธรุ กจิ ส่วนตัว หญงิ เขตเมือง ขอนแก่น) “อยากจะให้มองในเร่ืองทัศนคติของคน 60 ให้มันขยายซะ มันก็จะท�ำให้เค้ามีคุณค่า ให้ชีวิตเค้ามคี ณุ ค่า ความภูมิใจในการใชช้ วี ิต การดำ� รงอยู่ อาจจะมกี ารเสริมการอยูร่ ว่ ม กันกับคนที่คิดว่าก�ำลังจะเกษียณ เปลี่ยนทัศนคติซะ ..สวัสดิการรัฐได้ก็ดี” (ผู้ประกอบ ธรุ กจิ สว่ นตัว ชาย เขตชนบท ขอนแกน่ )

จังหวัดขอนแก่น 107 4. ความแตกตา่ งระหวา่ งนิยามผสู้ ูงอายรุ ะหวา่ งชายกบั หญงิ ในท้ังสองเขต ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวเห็นว่าผู้ชายและผู้หญิงมีความแตกต่างกันในด้านสรีระและ สุขภาพซ่ึงมีผลต่อลักษณะของการสูงอายุ ช่วยเหลือตนเองได้หรือไม่ได้ท่ีแตกต่างกัน อย่างไรก็ตาม เพศ ไม่ควรถูกน�ำมาใช้ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุท่ีแตกต่างกันเพื่อไม่ให้เกิดความแตกต่างกันในด้านสิทธิต่างๆ ซึ่งจะเกิดเป็นปัญหาได้ หากจะมีการใช้เกณฑ์อื่นประกอบในการก�ำนดนิยาม เกณฑ์นั้นน่าจะเป็นในเรื่อง “สุขภาพ” มากกวา่ เรื่องความแตกตา่ งระหวา่ งเพศ “ถ้าจะแยกระหว่างหญิงกับชาย พ่ีว่าน่าจะแยกในเร่ืองของสุขภาพไปเลย สุขภาพ แข็งแรงหรอื ไม่แข็งแรง” (ผู้ประกอบธรุ กจิ สว่ นตวั หญงิ เขตเมอื ง ขอนแก่น) 5. ความแตกต่างของนยิ ามผสู้ งู อายุระหวา่ งเมอื งกับชนบท ในเขตเมอื ง ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั หลายคนเหน็ วา่ นยิ ามผสู้ งู อายุ ควรมคี วามแตกตา่ งระหวา่ งบคุ คล ทอี่ าศัยในเขตเมืองและเขตชนบท โดยในเขตเมืองนิยามควรจะเรม่ิ ต้นทอ่ี ายุประมาณ 65 หรือ 70 ปขี นึ้ ไป ในขณะท่ีในเขตชนบท นิยามควรจะเริ่มท่ีอายุต�่ำกว่า ท่ีประมาณ 55 ปีข้ึนไป เน่ืองจาก คนในสองพื้นที่ มวี ถิ ชี วี ติ รปู แบบการทำ� งาน ระดบั การศกึ ษา ฐานะ ทต่ี า่ งกนั ซงึ่ ทำ� ใหค้ วามสงู อายมุ คี วามแตกตา่ งกนั อยา่ งไร ก็ตาม ในทางปฏิบัติ การแยกนิยามผู้สูงอายุระหว่างเขตเมืองและชนบทมีความเป็นไปได้ยากเนื่องจาก การเดนิ ทางในปัจจุบันมีความสะดวกท�ำใหค้ นย้ายถิ่นไปมาระหว่างเมืองและชนบทได้โดยงา่ ย ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ในเขตชนบทกลบั เหน็ วา่ แมผ้ คู้ นในสองเขตจะมคี วามแตกตา่ งกนั แตน่ ยิ ามหรอื เกณฑ์อายทุ ี่ใช้ในการกำ� หนดความเป็นผสู้ งู อายุกย็ ังควรเทา่ กนั ไม่แตกต่างกนั “บางครง้ั เราอยใู่ นสงั คมชนบท ผสู้ งู อายใุ นเมอื งกบั ชนบทเราจะมองตา่ งกนั ถา้ ในบา้ นเรา เขาจะตอ้ งเลยี้ งลูกเลย้ี งหลาน ไม่ต้องทำ� งาน ปกติตอ้ งทำ� ไรท่ ำ� นา ผูส้ งู อายุแถวบ้านผม ปกตจิ ะเลย้ี งหลานอยบู่ า้ น สว่ นมากพอ่ กบั แมจ่ ะไปทำ� งานกรงุ เทพฯ แลว้ ผสู้ งู อายจุ ะมอง ไปในมมุ มองตอ้ งอยบู่ า้ นเลย้ี งหลาน แลว้ กไ็ มค่ อ่ ยทำ� งานหนกั แตม่ องคนกรงุ เทพฯ ในเมอื ง เขายงั มีประสทิ ธิภาพในการท�ำงาน “(ผปู้ ระกอบธุรกิจสว่ นตวั ชาย เขตเมือง ขอนแก่น) “เราสมั ผสั ไดว้ า่ คนอยใู่ นเมอื ง 60 เขายงั ไมแ่ กน่ ะ จะเปน็ ผสู้ งู อายกุ น็ า่ จะซกั 70 แตช่ นบท นี่ 50 กแ็ กน่ ะ เขาทำ� งานตากแดดตากลม...นยิ ามมนั ควรจะแยกอยู่ แตว่ า่ มนั จะแยกยาก คนในเมอื งกบั คนชนบท ไปมาหาสกู่ นั มนั กจ็ ะสลับกันไปมาได้ ถ้าจะมาเป๊ะวา่ อายเุ ทา่ น้ี อยใู่ นเมือง มนั จะแยกยาก” (ผ้ปู ระกอบธุรกิจสว่ นตัว หญิง เขตเมือง ขอนแก่น) “คนชนบทแข็งแรง แต่ว่าคนในเมืองก็จะเหมือนหนุ่มกว่า ดูสุขภาพดูดีกว่า ถึงร่างกาย จะไม่แข็งแรงเท่ากับคนชนบท เค้ารู้จักแต่งตัวอะไรอย่างน้ี แต่ก�ำลังสู้คนชนบท ไมไ่ ดห้ รอก” (ผู้ประกอบธรุ กิจสว่ นตวั ชาย เขตชนบท ขอนแก่น)

108 มโนทัศนใ์ หม่ของนยิ ามผสู้ งู อายุ : มมุ มองเชงิ จติ วทิ ยาสังคม และสขุ ภาพ 6. การแยกนยิ ามผ้สู งู อายุ อายุเกษียณ อายุทไี่ ดร้ ับสวสั ดกิ าร (เช่น เบ้ียยงั ชพี ) ในท้ังสองเขต ผู้ร่วมสนทนาเห็นว่าเกณฑ์อายุท้ังสามควรท่ีจะแยกออกจากกัน อายุเกษียณสามารถ ท่ีจะขยายออกไปได้ถึงท่ีอายุ 65 ปี หรือ 70 ปี โดยพิจารณาตามศักยภาพการท�ำงานและความเหมาะสม ของลกั ษณะงาน ในขณะที่อายุรบั สวสั ดิการ โดยเฉพาะเบี้ยยังชีพ น่าจะคงท่ีอายุ 60 ปี หรือ อาจจะลดต�ำ่ ลง มาท่ีอายุ 55 ปี (สำ� หรับเขตชนบท) เนือ่ งจาก ในชว่ งอายดุ งั กลา่ วเป็นวัยท่ีคนทำ� งานไมค่ ่อยไหวแล้วและเร่ิม เปน็ ภาระแก่ครอบครัว ส่วนนิยามผู้สูงอายุก็อาจจะปรบั เพิม่ เป็นทอ่ี ายุ 65 ปี หรอื 70 ปกี ็ได้ หรอื บางคน คดิ ว่าไมจ่ ำ� เป็นต้องเปลย่ี นแปลง “65 คอื เกษียณ นัน่ ละ แต่ 60 คือผู้สูงอายุ คือไมอ่ ยากให้มาคู่กัน คอื ตอ้ งแยกออก ..คอื 60 เราจะได้รู้ว่า ผู้สูงอายุแล้วนะ วันรดน้�ำคนแก่ 60 ก็เรียกมารดน�้ำอะไรอย่างน้ี แต่ เกษยี ณกถ็ กู เลอ่ื นไปที่ 65 ได้ คนกต็ อ้ งมพี ลังในการทำ� งานอย”ู่ (ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ชาย เขตชนบท ขอนแก่น) 7. ผลกระทบหากมีการเปล่ียนแปลงนิยามผ้สู ูงอายุ เช่นเดียวกับกลุ่มสนทนาอื่นๆ ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวเห็นว่าการขยายนิยามจะไม่ส่งผลกระทบใด ต่อบรรทัดฐานทางสังคมในเร่ืองการให้ความเคารพหรือการกตัญญูแก่ผู้สูงอายุของเด็กรุ่นใหม่ แต่การขยาย นยิ ามนา่ จะสง่ ผลดตี อ่ ตวั บคุ คลในวยั สงู อายใุ นดา้ นจติ ใจและความรสู้ กึ ทย่ี งั ไมถ่ กู กำ� หนดวา่ เปน็ ผสู้ งู อายุ ทำ� ให้ รูส้ ึกวา่ ยังมีคุณคา่ และมีความสามารถอยู่ เกิดความภูมิใจในการมีชีวติ อยมู่ ากขน้ึ มคี วามรสู้ ึกต้องดแู ลสุขภาพ ของตนเองให้ดีขึ้น ยังขยันท�ำงานต่อไปอีก เพราะว่ามีระยะเวลานานขึ้นกว่าจะเป็นผู้สูงอายุหรือในวัยท่ีควร พกั ผอ่ นหรอื ทำ� งานนอ้ ยลง สขุ ภาพจติ กด็ ขี น้ึ ทำ� ใหส้ ขุ ภาพในภาพรวมของคน นา่ จะดขี น้ึ อยา่ งไรกต็ าม จำ� นวน หนงึ่ แสดงความเหน็ วา่ การขยายนยิ ามไมน่ า่ จะกอ่ ใหเ้ กดิ ผลใดๆ ตอ่ คนทวั่ ไป เพราะมเี รอ่ื งทค่ี นเรารบั รแู้ ละให้ สำ� คญั มากกวา่ เชน่ เรอื่ งสขุ ภาพ และการเจบ็ ปว่ ย ความทรดุ โทรมของรา่ งกาย ซง่ึ ไมเ่ กยี่ วกบั นยิ ามหรอื เกณฑ์ อายวุ า่ สูงอายแุ ลว้ หรือยงั ไม่สงู อายุ ส�ำหรบั ผลกระทบในด้านลบ หากการขยายนิยามไม่นำ� ไปสูก่ ารเล่ือนอายุ เรมิ่ รบั เบี้ยยังชพี ผูร้ ว่ มสนทนาเหน็ ว่า ไมน่ า่ มีผลกระทบในด้านลบใดๆ “ไม่มีนะ อย่างคนอีสาน 50 เขาก็นับถือกัน ก็ยังเรียกกันว่าแม่ๆ ตรงน้ีมันข้ึนอยู่กับ ประเพณี วัฒนธรรมด้วย โดยตัวของพี่ไม่ได้เคารพคนท่ีว่าคนนี้เป็นผู้สูงอายุ เพราะว่า ไม่รู้เลยด้วยซ�้ำไปว่าผู้สูงอายุคืออะไร เราเห็นคนแก่เราก็ยกมือไหว้อยู่แล้ว มันเป็น วฒั นธรรมของคนอสี าน” (ผปู้ ระกอบธุรกจิ ส่วนตัว หญงิ เขตเมือง ขอนแกน่ ) “มันยงั ไม่แก่ เพราะถา้ แก่ มนั เหมอื นกบั ว่าเรามนั หมดประสทิ ธภิ าพไปแล้ว มนั จะหมด ความหมาย ทางดา้ นสังคม...ดา้ นลบไม่น่าจะมี ถ้า 60 ยงั ได้สวัสดกิ ารตา่ งๆ เหมอื นเดิม ถา้ เลอื่ นไปเป็น 65 น่าจะแฮปป้ี” (ผปู้ ระกอบธรุ กิจสว่ นตัว หญงิ เขตเมอื ง ขอนแก่น)

จงั หวดั ขอนแกน่ 109 “ก็ต้องท�ำให้ตัวเองดูดีอยู่ ต้องหม่ันดูแลตัวเองเร่ือยๆ เพื่อที่ว่าพอถึงจุดน้ันแล้วจะยัง ไมแ่ ก.่ ..มนั เปน็ แรงเสรมิ แรงกระตนุ้ สมมตุ วิ า่ ผมจะเกษยี ณเดอื นหนา้ เดอื นนผ้ี มไมอ่ ยาก ท�ำอะไรแล้ว ถ้าเพ่ิมไปอีก 5 ปี ก็ต้องคิดตรงจุดน้ีอีก มีแรงกระตุ้นอีก มันเหมือนเป็น ก�ำลังใจให้คนว่าเรายังไม่สูงอายุนะ ถ้าผู้สูงอายุเป็น 70 นะ แสดงว่ามันท�ำให้เรา อยากอายยุ นื ขน้ึ เปน็ ไปไดท้ ำ� ใหค้ นอยากรกั ษาสขุ ภาพมากขนึ้ ” (ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ชาย เขตเมอื ง ขอนแก่น) 8. ความเป็นไปไดข้ องการเลอ่ื นนิยามผ้สู งู อายุ ในทั้งสองเขต ผู้สนทนาเห็นว่า หากการขยายนิยามผู้สูงอายุไม่ก่อให้เกิดการเปล่ียนแปลงในเร่ือง สวสั ดกิ ารหรอื เบย้ี ยงั ชพี กน็ า่ ทจี่ ะสามารถดำ� เนนิ การไดโ้ ดยไมม่ กี ารตอ่ ตา้ น อยา่ งไรกต็ าม แมร้ ฐั อาจจะยนื ยนั ว่าจะไม่มีผลกระทบใดกับเบี้ยยังชีพ แต่คนไทยโดยท่ัวไปโดยเฉพาะผู้ที่มีอายุใกล้รับเบ้ียยังชีพก็ยังมีแนวโน้ม ที่จะมีความกังวลใจอยู่ซ่ึงอาจน�ำไปสู่การต่อต้านได้ ดังนั้น การท�ำประชามติ การประชาสัมพันธ์ ช้ีแจง หลกั การและเหตผุ ลของการขยายอายนุ ยิ าม เพอ่ื สรา้ งความเขา้ ใจและความชดั เจนของขน้ั ตอนการดำ� เนนิ การ กับประชาชนจึงเป็นเร่ืองที่ต้องให้ความส�ำคัญ กระบวนการในการเปล่ียนทัศนคติและเปล่ียนความคิด ของคนไทยว่าอายุ 60 ปี ยังไม่แก่ รวมถึงข้อก�ำหนดหรือเกณฑ์นิยามอายุอ่ืนๆ ท่ีเกี่ยวกับนิยามผู้สูงอายุ ซงึ่ กค็ วรตอ้ งปรบั เปลยี่ นใหล้ อ้ กนั ไปเปน็ อกี เรอื่ งสำ� คญั ทตี่ อ้ งพจิ ารณาควบคกู่ นั ไป โดยเฉพาะกบั กลมุ่ ประชากร เด็กและคนรนุ่ ใหม่ “การขยายนิยามไปท่ี 65 จะต้องปรับทัศนคติหมด ต้องให้มันซึมซับไปเรื่อยๆ ให้คน หันมามองที่คุณค่าของตัวเองมากกว่า...การปรับเปลี่ยนมันก็ยากอยู่ แต่ก็ตอกย�้ำได้ ถ้าโปรโมทหนกั ๆ ตอ่ เนอ่ื งให้เห็นความส�ำคญั เหมอื นแต่ก่อนลูกมากจะยากจน โปรโมท จนคนไม่มีลูก หรืออย่างถุงยางอนามัย ไปซื้อก็อาย แต่ทุกวันนี้ไปซ้ือตะโกนเรียกซื้อ เสียงดัง เหมือนสร้างแนวคิดใหม่ เปล่ียนทัศนคติ” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว ชาย เขตชนบท ขอนแกน่ )

110 มโนทัศนใ์ หมข่ องนิยามผสู้ ูงอายุ : มุมมองเชิงจติ วิทยาสังคม และสขุ ภาพ กลุม่ ผูส้ งู อายุ จังหวัดขอนแกน่ กลุ่มผู้สูงอายุ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (จังหวัดขอนแก่น) ท่ีร่วมสนทนากลุ่มทั้งในเขตเมืองและเขต ชนบท ประกอบดว้ ย ผสู้ ูงอายุ ชาย 4 คน และผู้สูงอายุหญงิ 4 คน รวมเขตละ 8 คน (รวม 16 คน) ทัง้ หมด มีอายุต้ังแต่ 60 ปีข้ึนไป โดยผู้ท่ีมีอายุมากท่ีสุดมีอายุ 73 ปี ความคิดเห็นของผู้ร่วมสนทนาในแต่ประเด็น การสนทนา สามารถสรปุ ประเด็นไดด้ ังตอ่ ไปน้ี 1. การกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายุ เมื่อกล่าวถึง ค�ำว่าผู้สูงอายุ จากความคิดเห็นของผู้สูงอายุท่ีร่วมสนทนา หมายถึง บุคคลท่ีมีอายุ ตามปีปฏทิ ินตามท่ีก�ำหนดโดยทางการทีอ่ ายุ 60 ปขี ้ึนไป มีสุขภาพไม่แข็งแรง มีโรคประจ�ำตวั สรรี ะภายนอก เปลี่ยนแปลง ผิวหนังเห่ียวย่น มีศักยภาพในการท�ำงานลดลง พ่ึงพาตนเองได้น้อยลง อยู่บ้านดูแลลูกหลาน ในความหมายด้านบวก ผู้สูงอายุหมายถึงผู้ที่มีประสบการณ์มาก เป็นผู้รวบรวมภูมิปัญญาของสังคม เช่น เกยี่ วกบั การประกอบพธิ กี รรมตา่ งๆ หรอื ยาสมนุ ไพร ผสู้ งู อายจุ ำ� นวนหนง่ึ แสดงความเหน็ วา่ บางครง้ั ผสู้ งู อายุ อาจไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งมีอายุ 60 ปขี ้นึ ไปแตเ่ ปน็ ไปตามสถานภาพในครอบครัวที่เปลีย่ นไป เช่น คนท่ีมีหลานแล้ว แมจ้ ะมอี ายุ 50 ปี ก็นับวา่ เป็นผู้สูงอายแุ ล้วในครอบครัวน้ัน นอกจากนี้ การนิยามผ้สู ูงอายกุ ็ควรตอ้ งพจิ ารณา ความร้สู ึกของคนทส่ี งู อายุด้วย บางครั้ง คนท่ีมอี ายุ 60 ปี หรอื 70 ปีข้ึนไปแลว้ ก็อาจไมร่ ูส้ กึ วา่ ตนเองเป็น ผู้สงู อายุ หรอื แก่แลว้ กเ็ ปน็ ได้ แตใ่ นกรอบขอ้ กำ� หนดของสงั คม คนคนนน้ั ก็ตอ้ งยอมรบั วา่ ตนเองเปน็ ผู้สูงอายุ “ภาคอสี านนเ้ี นอะ พ่อแม่ ญาตพิ ี่น้อง ปู่ ย่า ตา ยาย ก็จะรวมอยเู่ ปน็ ก้อน ไม่ถงึ 60 ปี ก็จะเปน็ ผ้สู งู อายุได้ เป็นครอบครวั เพราะว่าเค้าจะนับถือคนท่ีอายสุ ูงกวา่ แบบว่าพ่อแม่ อยา่ งนี้ เคา้ จะนบั ถอื แบบน้ี ลกู หลานกจ็ ะพากนั นบั ถอื ไมถ่ งึ 60 ปกี เ็ ปน็ ได้ สำ� หรบั สถาบนั ครอบครัวนะ” (ผูส้ งู อายุ หญิง เขตเมือง ขอนแก่น) “ในความหมายของผู้เฒ่าก็คือ ผู้ที่มีภูมิปัญญาชาวบ้าน ก็อย่างเช่น ถ้าผู้ชายก็จะเป็น พราหมณ์ พราหมณ์สวดสู่ขวัญ พราหมณ์แต่งงาน อะไรพวกน้ันนั่นก็คือผู้เฒ่า ถ้าเป็น ผู้หญิงก็มีความสามารถในเรื่องเป็นหมอต�ำแย ท�ำคลอด ท�ำบายศรีได้ ท�ำยาสมุนไพร อะไรพวกนี้ ..พ่อเฒ่าแม่เฒ่า ถ้ามีอายุมากๆ ขึ้นไปความขลังของที่มีอายุน่ี จะท�ำให้ ผู้แก่นี่มีประสบการณ์เร่ืองยาสมุนไพร มีประสบการณ์ในเร่ืองภูมิปัญญาชาวบ้าน” (ผู้สงู อายุ หญิง เขตเมือง ขอนแกน่ )

จังหวัดขอนแก่น 111 2. ความแตกตา่ งของคำ� เรยี ก เกี่ยวกับค�ำเรียก ค�ำว่าผู้สูงอายุ เป็นค�ำเรียกกลางๆ ตามความหมายของราชการ หมายถึงผู้ท่ีมีอายุ 60 ปีขึ้นไป ซึ่งอาจจะมีท้ังคนที่ยังช่วยตนเองได้ ท�ำงานได้ และคนท่ีช่วยตนเองไม่ได้ ท�ำงานไม่ไหวแล้ว ในกลุ่มหลังน้ี อาจถอื วา่ เปน็ ผ้ชู ราหรือคนชรา หรอื ผ้สู งู อายทุ ี่สขุ ภาพไม่ดีแล้ว อายุอาจจะมากถงึ 80 หรือ 90 ปี ส�ำหรับค�ำว่าผู้เฒ่าผู้แก่ ในภาษาอีสาน หมายถึง ตายาย ซึ่งไม่จ�ำเป็นต้องมีอายุ 60 ปีขึ้นไป หรือในอีก ความหมายกอ็ าจหมายถงึ ผทู้ มี่ ภี มู ปิ ญั ญา มภี มู ปิ ญั ญาชาวบา้ นในเรอ่ื งพธิ กี รรมหรอื ยาสมนุ ไพรทอ้ งถน่ิ คำ� วา่ ผูอ้ าวโุ ส เปน็ การเรียกบุคคลเพ่ือแสดงความเคารพนับถอื ผ้ทู ี่มีความรู้ มีประสบการณม์ าก เป็นครูบาอาจารย์ เปน็ แกนนำ� ในพธิ ีกรรมทางศาสนา “คนชรา นะมัน 100 กว่า 90 กว่า...ชรานี่มันก็หมดอายุขัยไปแล้ว ภาษาคนพูดเนอะ หมดอายุไปแล้ว เปน้ิ ชราไปแลว้ ” (ผูส้ งู อายุ ชาย เขตชนบท ขอนแกน่ ) “บางคน 50 ปี กไ็ ดเ้ ป็นปยู่ า/ตายายแล้วอยา่ งน้ี กเ็ ป็นผู้เฒ่า/ผู้แก.่ ..ภาษาอีสานพ่อเฒา่ แม่เฒา่ หมายถึงวา่ สมมุตนิ ะคะดิฉนั มีลูกสาว แลว้ ลกู สาวแต่งงาน ดฉิ นั จะเปน็ แมเ่ ฒา่ ไมส่ นใจวา่ อายุจะเป็นเท่าไร อายุ 30, 40 ก็เป็นแม่เฒา่ “จะซอื้ ขนมไปอะหยัง ซอ้ื ไปให้ แม่เฒ่าผม ไปให้พ่อเฒ่าผม” คือพ่อเฒ่าแม่เฒ่า..ถ้าเป็นแม่ของฝ่ายชาย ก็เรียกย่า “แมย่ ่า พ่อป่”ู นค่ี ือผู้เฒ่า..พ่อเฒ่าแม่เฒ่าก็คอื พอ่ ตาแม่ยายของลกู เขย” (ผู้สูงอายุ หญิง เขตเมือง ขอนแกน่ ) “ผู้อาวุโส ภาษาอีสานก็เรียกคนท่ีแก่ คนที่เคารพนับถือ เป็นผู้หลักผู้ใหญ่ในหมู่บ้าน หัวหน้าชมุ ชน หมายถึงวา่ เปน็ ผู้ปฏิบตั ิตามวัดวาอารามก็ดี เป็นแกนนำ� ในการไหวพ้ ระ... เป็นคนทมี่ เี คารพนบั ถือของชาวบ้าน” (ผู้สงู อายุ ชาย เขตชนบท ขอนแกน่ ) 3. ความเหมาะสมของนยิ ามผู้สงู อายทุ ่ี 60 ปี ในเขตชนบท ผู้สูงอายุทุกคนเห็นว่าการก�ำหนดเกณฑ์อายุท่ี 60 ปีมีความเหมาะสมดีแล้วและไม่ควร ขยายอายนุ ยิ ามออกไป เนอ่ื งจากคนทมี่ อี ายอุ ยถู่ งึ 60 ปี กม็ นี อ้ ยอยแู่ ลว้ คนในพน้ื ทเ่ี สยี ชวี ติ ในชว่ งอายุ 50–55 ปี เป็นจ�ำนวนมาก อีกทั้งที่มีชีวิตอยู่ก็มีโรคเร้ือรังและสุขภาพไม่ค่อยดี หากขยายนิยามอายุผู้สูงอายุออกไป น่าจะไม่เหมาะสม แต่ในเขตเมือง ผู้สูงอายุจ�ำนวนหน่ึงเห็นว่านิยามผู้สูงอายุควรขยายเกณฑ์อายุออกไปเป็นท่ีประมาณ อายุ 65 ปี เหตผุ ลเพราะผสู้ งู อายทุ ม่ี อี ายุ 60–64 ปจี ำ� นวนมากยงั แขง็ แรงมคี วามสามารถในการทำ� งานไมต่ า่ ง จากคนในวัยท�ำงาน การขยายอายุนิยามน่าจะช่วยให้ผู้สูงอายุกลุ่มนี้ สามารถท�ำงานได้ต่อไปยาวนานขึ้น พึ่งตนเองได้นานข้ึน นอกจากน้ี ผู้สูงอายุจ�ำนวนหน่ึงได้แบ่งปันประสบการณ์เกี่ยวกับบรรทัดฐานสังคมบาง เรอ่ื งตอ่ ผสู้ งู อายทุ เี่ ปลย่ี นไป เชน่ ในงานประเพณสี งกรานตท์ ปี่ กตจิ ะมกี ารเชญิ ผสู้ งู อายเุ พอื่ ขน้ึ รดนำ�้ ดำ� หวั และ รับของขวัญอวยพรจากลูกหลานในชุมชน ซึ่งในบางพ้ืนที่ด้วยจ�ำนวนผู้สูงอายุที่มีมาก เกณฑ์อายุท่ีใช้ในการ

112 มโนทัศนใ์ หมข่ องนยิ ามผ้สู งู อายุ : มุมมองเชิงจติ วิทยาสังคม และสขุ ภาพ เรยี กผสู้ งู อายุกใ็ ช้ท่เี กณฑ์อายุ 65 ปีขน้ึ ไป แทนที่เกณฑ์อายุ 60 ปี เหมือนแตก่ ่อน อย่างไรก็ตาม ผู้สูงอายุใน เขตเมอื งอกี จำ� นวนหนง่ึ กย็ งั คงเหน็ วา่ อายุ 60 ปเี หมาะสมแลว้ เนอ่ื งจากคนทเ่ี ขา้ สวู่ ยั ดงั กลา่ วนี้ แมจ้ ะแขง็ แรง อยแู่ ตค่ วามคลอ่ งตวั และความสามารถในดา้ นตา่ งๆ รวมถงึ การทำ� งานกล็ ดลงแลว้ ซง่ึ กเ็ หมาะทจี่ ะเปน็ ผสู้ งู อายุ ไดแ้ ล้ว “มนั กพ็ อดี 60 ปี นก่ี เ็ ปน็ ผสู้ งู อายแุ ลว้ ...ถา้ จะเอา 70 บางคนกไ็ มถ่ งึ กต็ ายกอ่ น...สว่ นมาก คนจะบ่ถึงอยู่เนอะ ตายก่อน” (ผู้สูงอายุ ชาย เขตชนบท ขอนแก่น) “ในความรู้สึก 60 ปีนี่ หลายท่านหลายคนยังมีค่าอยู่ ยังมีคุณค่าในการท�ำงาน ยังมี ความสามารถอยู่ ถ้าเกิดว่าเขยิบขึ้นไปสักนิดหนึ่ง ก็จะเป็นเร่ืองท่ีน่าคิด..ถ้าหากจะถือ เกณฑว์ ่าผู้สงู อายสุ กั 65 ปขี ้นึ ไป น่าจะพอฟังไดอ้ ยู”่ (ผู้สูงอายุ ชาย เขตเมือง ขอนแก่น) “ผู้สงู อายใุ นชุมชนนะมเี ยอะ งานสงกรานต์ เค้าใหข้ องขวญั ผสู้ ูงอายุ เค้าเรียกแต่ 65 ข้นึ ถา้ เปน็ 60 จะไม่มขี องแจกให้ มนั เยอะมาก ซ่งึ ตรงนเ้ี ปล่ียนมาหลายปีแลว้ ” (ผู้สงู อายุ หญิง เขตเมอื ง ขอนแก่น) 4. ความแตกตา่ งระหว่างนิยามผู้สงู อายรุ ะหวา่ งชายกับหญงิ ผ้สู ูงอายทุ ้งั ในเขตเมอื งและเขตชนบท เหน็ วา่ หากพจิ ารณาเป็นในภาพรวม การสูงอายขุ องผชู้ ายและ ผู้หญงิ ไม่แตกต่างกนั และการก�ำหนดนิยามผสู้ งู อายุก็ไม่ควรแตกตา่ งกัน ควรต้องเท่าเทียมกนั 5. ความแตกตา่ งของนิยามผู้สงู อายุระหวา่ งเมอื งกับชนบท ผู้ร่วมสนทนาส่วนใหญ่เห็นว่า ผู้สูงอายุในเมืองและในชนบทมีความแตกต่างกันบ้างจากวิถีชีวิตและ ลักษณะการท�ำงานท่ีต่างกัน แต่ในปัจจุบันความแตกต่างนี้ลดลงจากการที่คนเมืองและคนชนบทเดินทาง ไปมาหาสแู่ ละยา้ ยถน่ิ ปนกนั ไปมา การนยิ ามผสู้ งู อายไุ มค่ วรแตกตา่ งกนั ในสองเขตพนื้ ท่ี เพอื่ ความเทา่ เทยี มกนั 6. การแยกนิยามผ้สู งู อายุ อายุเกษียณ อายุท่ไี ดร้ บั สวัสดกิ าร (เช่น เบย้ี ยงั ชีพ) ผสู้ งู อายจุ ำ� นวนหนงึ่ เหน็ วา่ เกณฑอ์ ายทุ งั้ สามควรแยกออกจากกนั ใหช้ ดั เจน บางเกณฑเ์ ชน่ อายเุ กษยี ณ อาจให้มีความยืดหยุ่น บางอาชีพคงท่ีอายุ 60 ปี บางอาชีพอาจขยายออกไป อายุในการรับสวัสดิการซึ่ง เกี่ยวขอ้ งกับสทิ ธแิ ละผลประโยชนก์ เ็ ชน่ กนั อาจไมจ่ �ำเปน็ ตอ้ งผูกติดกับอายุนิยามผสู้ ูงอายุ ซ่งึ เปน็ เรือ่ งท่ตี ้อง พิจารณาต่อไปว่าแต่ละเกณฑ์ควรก�ำหนดท่ีอายุเท่าใด ส่ิงที่ส�ำคัญคือต้องปรับความเข้าใจของคนท่ัวไปและ ผ้สู ูงอายเุ กีย่ วกบั ความแตกต่างของแตล่ ะเกณฑอ์ ายดุ ว้ ย อยา่ งไรก็ดี ผ้สู งู อายุจำ� นวนหนงึ่ (โดยเฉพาะในเขต เมือง) เห็นว่าไม่จ�ำเป็นต้องแยกเกณฑ์อายุออกจากกัน การก�ำหนดที่เกณฑ์อายุเดียวกันเหมือนในปัจจุบัน มีความเหมาะสมดีแลว้ ซึง่ ผ้รู ่วมสนทนาไม่เข้าใจเหตแุ ละผลท่ีควรตอ้ งมีการกำ� หนดแยกเกณฑอ์ ายุ

จงั หวดั ขอนแกน่ 113 7. ผลกระทบหากมกี ารเปลย่ี นแปลงนยิ ามผสู้ ูงอายุ ผสู้ งู อายใุ นทงั้ สองเขต แสดงความเหน็ วา่ การขยายนยิ ามไมม่ ผี ลกระทบตอ่ การใหค้ วามเคารพหรอื การ ให้ความกตัญญูต่อผู้สูงอายุของเด็กรุ่นใหม่ เน่ืองจากเป็นเร่ืองเฉพาะบุคคลไม่เกี่ยวกับนิยามการเป็นผู้สูงอายุ เกี่ยวกับบรรทัดฐานและความเข้าใจของสังคมกับค�ำว่า “ผู้สูงอายุ” ผู้ร่วมสนทนาเห็นว่าคงไม่เปลี่ยนแปลง ส�ำหรับคนที่อยู่ในวัยใกล้สูงอายุ หรือเป็นผู้สูงอายุในปัจจุบันซึ่งคงอยู่ที่อายุ 60 ปี เช่นเดิม อย่างไรก็ตาม น่าจะมีผลกระทบตอ่ บรรทดั ฐานความเขา้ ใจของคนรุ่นใหม่หรือคนรนุ่ ถดั ไปทีน่ ่าจะเปลย่ี นแปลงได้ สำ� หรบั ผสู้ งู อายจุ ำ� นวนหนงึ่ (กลุ่มท่มี อี ายุ 60–64 ปี) การขยายนิยามผสู้ ูงอายุจะท�ำให้เกดิ ความร้สู ึก กระชมุ่ กระชวยขนึ้ รสู้ กึ ถงึ ความมคี ณุ คา่ และประโยชนข์ องตนเองมากขนึ้ ซงึ่ จะเปน็ ผลดตี อ่ จติ ใจและสขุ ภาพกาย อยา่ งไรกต็ าม ผสู้ งู อายอุ กี จำ� นวนหนงึ่ มคี วามกงั วลวา่ การขยายอายนุ ยิ ามผสู้ งู อายอุ าจจะสง่ ผลใหผ้ สู้ งู อายเุ ดมิ (ที่อายุ 60 ปี) ต้องเสียสิทธิประโยชน์หรือสิทธิพิเศษบางอย่างที่เคยได้รับในการอ�ำนวยความสะดวก จากภาครฐั ไป เชน่ ชอ่ งทางพเิ ศษหรอื ชอ่ งทางดว่ นของผสู้ งู อายใุ นการตรวจรบั การรกั ษา ซง่ึ ในสว่ นนกี้ จ็ ะเปน็ ผลกระทบในด้านลบตอ่ กลมุ่ ผสู้ งู อายุเดิม ผ้สู ูงอายุท่านหนงึ่ ให้ความเหน็ วา่ เมื่อตนเองอายุมากขน้ึ ก็ไม่ได้ใหค้ วามสนใจกบั เกณฑ์อายแุ ล้ว การมี กำ� หนดหรอื ไมม่ กี ำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายุ หรอื การขยายนยิ ามผสู้ งู อายกุ ไ็ มน่ า่ เปน็ เรอื่ งทส่ี ำ� คญั หรอื จำ� เปน็ ตอ้ งมี “เด็กมันไม่รู้อายุเราหรอก ถึงเราอายุมาก ตามเกณฑ์ท่ีบอกไว้นี่ มันก็ไม่มีหรอก เรอื่ งทว่ี า่ จะอนเุ คราะหเ์ รา ..คอื ยงั เคยเหน็ คณุ ยายผมขาวหมดแลว้ นี่ ยงั ไมส่ นใจ คณุ ยาย ก็เกาะไปซิ...เคา้ ก็ไมไ่ ด้สนใจตรงอายเุ รา” (ผู้สงู อายุ หญิง เขตเมือง ขอนแก่น) “ผลกระทบน่าจะเก่ียวกับส่วนที่รัฐจะเอื้ออ�ำนวยความสะดวกให้ อย่างน้อยท่ีสุด เชน่ เรอื่ งเสน้ สเี ขยี วและสเี หลอื งทเ่ี ดนิ เขา้ ไปรบั การรกั ษาพยาบาล ทใี่ หผ้ สู้ งู อายเุ ขา้ ไปได้ สะดวก ก็คงจะถอยลงมา เพราะว่าเลือ่ นท่ี 60 ไปเป็น 65 พูดง่ายๆ วา่ คนท่ี 60–64 กไ็ ป ตอ่ คิวอนั เกา่ ซึ่งสิง่ อำ� นวยความสะดวกอันนี้กจ็ ะลดลงไป และสว่ นอืน่ ๆ ทม่ี ขี องภาครัฐ ทพี่ งึ จะมพี งึ จะใหก้ บั ประชาชนในวนั ขา้ งหนา้ ซงึ่ เรายงั ไมท่ ราบวา่ เปน็ อะไรนน้ั อนั นก้ี จ็ ะ ลดน้อย” (ผูส้ ูงอายุ ชาย เขตเมือง ขอนแก่น) “มันอยู่ที่ครอบครัว บางครอบครัวน่ี แม่ 80, 90 ก็ไม่ดูแลเค้า มันเป็นอย่างนั้น แตบ่ า้ นเรากห็ ายากนะ คนทไ่ี มด่ แู ลพอ่ แมน่ จี่ ะนอ้ ย” (ผสู้ งู อายุ ชาย เขตชนบท ขอนแกน่ ) “มนั โยงกัน ยิง่ พอมอี ายุแล้ว ถา้ สุขภาพจติ ดี สุขภาพกายไมต่ ้องพดู ถงึ มนั กจ็ ะเอื้อถึงกัน มนั กล็ ้อพันกนั ไปเลย” (ผูส้ ูงอายุ หญิง เขตเมอื ง ขอนแก่น)

114 มโนทศั นใ์ หม่ของนยิ ามผสู้ งู อายุ : มมุ มองเชงิ จิตวทิ ยาสงั คม และสขุ ภาพ 8. ความเป็นไปไดข้ องการเลอ่ื นนิยามผูส้ งู อายุ ในเขตเมือง ผู้สูงอายุเห็นว่าการขยายอายุนิยามผู้สูงอายุน่าจะท�าได้ยาก ส่วนใหญ่ไม่เห็นด้วยกับการ เล่ือนนิยามผู้สูงอายุ ถึงแม้การเล่ือนนิยามจะไม่ไปเกี่ยวพันกับการรับเบ้ียยังชีพ ผู้ร่วมสนทนาก็เห็นว่าการ จะท�าให้ประชาชนท่ัวไปซ่ึงเป็นคนรุ่นเก่ายอมรับก็ค่อนข้างยากอยู่ เน่ืองจากยังคงกังวลว่าจะมีผลกระทบ ตอ่ เบย้ี ยังชพี อยดู่ ี แต่สา� หรบั กลมุ่ เด็กหรอื คนรุ่นใหมน่ า่ จะสามารถทา� ให้เปน็ ทย่ี อมรบั ได้ ในแง่การด�าเนนิ การ หากทางราชการต้องการขยาย ผสู้ นทนาเห็นวา่ ไม่วา่ จะอยา่ งไร ประชาชนส่วนใหญก่ ็คงตอ้ งยอมรับ ในเขตชนบท ผู้สูงอายุแสดงความเห็นว่าหากการขยายนิยามผู้สูงอายุไม่เกี่ยวพันกับการรับเบ้ียยังชีพ ประชาชนสว่ นใหญก่ ค็ งยอมรบั และสามารถดา� เนนิ การได้ “ถ้าเผื่อว่าจะให้ทุกคนรับคงเป็นเรื่องยาก แล้วผมว่าท�าไม่ได้ ท�าไม่ได้ในช่วงวัยพวกเรา อันน้ีก็ต้ังแต่ 40, 50 ปีก่อน เราก็รู้ว่าเกษียณ คือเค้ายึดโยงกันอยู่” (ผู้สูงอายุ ชาย เขตเมอื ง ขอนแก่น) “ไมต่ อ่ ตา้ นหรอกครบั ยอมรบั กนั ละ ถา้ เบยี้ มนั กอ็ ยนู่ เ่ี หมอื นเดมิ ...ถา้ ไปเกยี่ วกบั เบยี้ ละ.. ก็ต่อตา้ น” (ผู้สงู อายุ ชาย เขตชนบท ขอนแกน่ )

บทท่ี 6 จังหวดั เชยี งใหม่ บทสรปุ สนทนากลุ่ม การสนทนากลุ่มในประเด็นการให้ความหมายและค�านิยามของผู้สูงอายุ ในกลุ่มตัวอย่างภาคเหนือ (จงั หวดั เชยี งใหม)่ ดา� เนินการในช่วงเดอื นมนี าคม 2556 ทง้ั ในเขตเมอื งและชนบท เขตละ 5 กลุม่ รวมทั้งสิน้ 10 กลุ่ม (กลุ่มละ 8 คน) ประกอบด้วย กลุ่มเกษตรกร กลุ่มข้าราชการ/รัฐวิสาหกิจ กลุ่มลูกจ้างเอกชน กลุ่มธุรกิจส่วนตัว และกลุ่มผู้สูงอายุ โดยใน 4 กลุ่มแรก ผู้เข้าร่วมสนทนาเป็นหญิงและชายในวัยท�างาน อายรุ ะหว่าง 40–59 ปี และกลมุ่ ผูส้ งู อายุ เป็นผ้ทู ี่มอี ายรุ ะหวา่ ง 60–67 ปี ผลการสนทนากล่มุ ในภาพรวม สามารถสรปุ ได้ในแต่ละประเดน็ การสนทนา ดงั น้ี 1. การก�าหนดนิยามผู้สูงอายุ เม่ือสอบถามถึงใครคือ ผู้ที่ควรจะเรียกว่า “ผู้สูงอายุ” มีการให้นิยามที่หลากหลาย โดยพิจารณา จากลกั ษณะของบคุ คล แบ่งออกเปน็ 3 ประเดน็ หลัก ดงั น้ี 1) พิจารณาจากอายุตามปีปฏิทิน : ส่วนใหญ่จะนิยามที่อายุ 60 ปีข้ึนไป ซึ่งเป็นเกณฑ์ก�าหนด ของราชการ 2) พจิ ารณาจากลกั ษณะเชงิ ลบ : รา่ งกายเสอ่ื มถอย ทรดุ โทรม สขุ ภาพไมด่ ี มโี รคประจา� ตวั ไมส่ ามารถ ท�างานได้ ขบ้ี น่ จกุ จิก ข้ีหลงขลี้ ืม เบ่ืออาหาร ดูจากลักษณะภายนอก เส้นผมหงอก ผวิ หนังเหีย่ วยน่ เปน็ วยั ท่ี ตอ้ งการความพึ่งพิง ชว่ ยเหลือตัวเองไม่ได้ เป็นภาระตอ่ สงั คม 3) พิจารณาจากลักษณะเชิงบวก : ผู้ท่ีมีประสบการณ์มาก เป็นภูมิปัญญาชาวบ้าน เป็นศูนย์รวม ทางจิตใจของครอบครัว เป็นแบบอย่างท่ีดีให้กับลูกหลาน สามารถถ่ายทอดวิชาความรู้และเป็นท่ีปรึกษา เก่ียวกบั การประกอบอาชพี กับลกู หลานได้เป็นอย่างดี เปน็ ท่พี ึง่ ทางเศรษฐกจิ แกล่ กู หลาน เป็นคนมีคณุ ธรรม จริยธรรม เป็นแหลง่ รวบรวมเรื่องราวเก่ียวกับประวตั ศิ าสตร์ของชุมชน รวมถึงขนบธรรมเนยี มประเพณีต่างๆ และ ยงั เปน็ ผู้น�าเชิงวัฒนธรรมให้แกช่ มุ ชนและสังคม ชอบเข้าวดั ทา� บุญ

116 มโนทศั น์ใหม่ของนยิ ามผสู้ ูงอายุ : มุมมองเชิงจติ วิทยาสงั คม และสุขภาพ ขอ้ เสนอในการกำ� หนดนิยามผสู้ ูงอายุ มีความคิดเหน็ แตกต่างกนั ออกไป ดงั นี้ 1) เห็นควรให้ก�ำหนดด้วยอายุที่เป็นตัวเลขอย่างเดียว เน่ืองจากการก�ำหนดด้วยตัวเลขเป็นตัวชี้วัด ท่ชี ดั เจน และเป็นเกณฑ์สากลท่ใี ชก้ ันมานานแล้วคืออายุท่ี 60 ปี อย่างไรกต็ ามมีผเู้ สนอใหข้ ยายออกไปเป็น 65 ปีหรอื 70 ปี เนอื่ งจากปัจจบุ ันคนอายุยืนมากขึ้น และเม่ืออายุที่ 60 ปกี ย็ งั มีศกั ยภาพและสามารถท�ำงาน ได้อยู่ 2) เสนอให้นำ� คณุ ลกั ษณะเชิงบวก ดงั กลา่ วข้างต้น มาก�ำหนดใหเ้ ปน็ นิยามผ้สู งู อายุ ด้วยเหตุผลทีว่ า่ การน�ำคุณลักษณะเชิงบวก เช่น ผู้มีประสบการณ์ มีคุณธรรม จริยธรรม ฯลฯ ส่ิงเหล่านี้จะท�ำให้ผู้สูงอายุ มีความภมู ใิ จ มกี �ำลังใจมากขึน้ และทำ� ให้ลกู หลานคิดในแงบ่ วกกับผู้สูงอายุ นอกจากน้ีการตัง้ นยิ ามเชงิ บวก ดงั กลา่ วจะเป็นข้อคดิ ให้กับผู้สูงอายุได้ปฏบิ ัตติ ามหรือปรบั ปรุงตนเองให้มีคุณคา่ ตามคำ� นิยาม และกลายเปน็ คนที่มีประโยชน์มากขึ้น อย่างไรก็ตามมีผู้ให้ข้อคิดว่าการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุด้วยควาหมายเชิงบวก เป็นเกณฑ์ชว้ี ัดที่เปน็ ขอ้ ความยากตอ่ การวดั ไม่เหมือนกบั การนยิ ามดว้ ยตัวเลข 3) เสนอใหน้ ยิ าม โดยใชต้ วั เลข รว่ มกบั คณุ ลกั ษณะเชงิ บวก ดงั ทกี่ ลา่ วมาแลว้ การนยิ ามดว้ ยคณุ ลกั ษณะ เชิงบวก เกณฑ์ในการประเมินค่อนข้างยาก ดังน้ันจึงจ�ำเป็นต้องน�ำอายุมาเป็นตัวก�ำกับด้วย ถ้าก�ำหนดด้วย ความหมายเชงิ บวกเพยี งอยา่ งเดยี ว แตไ่ มม่ ตี วั เลขกำ� กบั จะทำ� ใหเ้ กดิ ความเหลอื่ มลำ้� ได้ ถา้ บางคนคดิ วา่ ตวั เอง ไมม่ คี ณุ สมบตั นิ ัน้ 2. ความแตกตา่ งของค�ำเรยี ก ค�ำเรียกท่ีสะท้อน “ความสูงอายุ” มีความหลากหลาย เช่น ผู้สูงอายุ คนชรา ผู้เฒ่าผู้แก่ ผู้อาวุโส ถา้ เปน็ คนภาคเหนอื ก็จะมีคำ� เรียกเฉพาะเช่น คำ� วา่ “อยุ๊ ” ซ่ึงใชเ้ รียกแทน ปู่ ยา่ ตา ยาย คำ� ต่างๆ เหลา่ นี้ สามารถเรียงลำ� ดบั ความสงู อายุ จากนอ้ ยไปมาก ได้ดงั นี้ ผู้สงู อายุ, ผอู้ าวุโส : เป็นบคุ คลทย่ี งั สามารถชว่ ยเหลือตัวเองไดอ้ ยู่ ยงั ท�ำงานได้ สว่ นใหญจ่ ะนกึ ถงึ คนท่ี มีอายุ 60 ปี คนชรา, คนเฒา่ คนแก,่ ผเู้ ฒา่ ผแู้ ก,่ อยุ๊ : แสดงถงึ คนทม่ี อี ายรุ ะหวา่ ง 70–80 ปขี นึ้ ไป ไมส่ ามารถทำ� งาน ไดแ้ ลว้ อยตู่ ดิ กบั บา้ น เปน็ บคุ คลทร่ี า่ งกายไมส่ มบรู ณ์ ไมส่ ามารถชว่ ยเหลอื ตวั เองได้ ตอ้ งไดร้ บั ความชว่ ยเหลอื จากผู้อ่ืน ส�ำหรับค�ำว่า อุ๊ย ในบางครั้งอาจไม่ได้จัดอยู่ในกลุ่มนี้ หากมีศักดิ์เป็น ปู่ ย่า ตา ยาย เม่ืออายุ ยงั ไม่มาก แตส่ ว่ นใหญ่กจ็ ะมีอายุมากแลว้

จงั หวดั เชียงใหม่ 117 3. ความเหมาะสมของนยิ ามผู้สูงอายุท่ี 60 ปี เม่ือสอบถามถึงความเหมาะสมของการใช้เกณฑ์อายุ ณ 60 ปี เป็นเกณฑ์ก�ำหนดความเป็นผู้สูงอายุ ในปัจจบุ ัน มีความคิดเห็นแบ่งออกเป็น 2 แนวทาง คอื เห็นควรว่าเหมาะสมแล้ว และเหน็ ควรวา่ ไมเ่ หมาะสม ในภาพรวมสว่ นใหญเ่ หน็ ควรวา่ เหมาะสมแลว้ โดยเชอ่ื มโยงกบั ลกั ษณะของอาชพี ความสามารถในการทำ� งาน และสขุ ภาพ เหมาะสม : เนอ่ื งจากคนเมือ่ อายทุ ่ี 60 ปี เปน็ วัยสมควรแก่การพักผ่อน เพราะทำ� งานมามากแลว้ โดย เฉพาะอย่างย่ิงผู้ท่ีประกอบอาชีพเกษตรกร เนื่องจากอาชีพเกษตรกรเป็นอาชีพที่ท�ำงานหนักมาโดยตลอด เม่ือเข้าอายุที่ 60 ปีสภาพร่างกายก็อ่อนล้าแล้ว และด้วยสังคมไทยในปัจจุบันคนเป็นโรคกันมากขึ้น เช่น ความดนั เบาหวาน อายุที่ 60 ก็เป็นตวั เลขท่ีเลยครึง่ ชีวิตแลว้ ถา้ จะขยายนิยามผู้สูงอายเุ พิ่มขนึ้ เกรงวา่ จะใช้ ชีวิตอยไู่ มถ่ ึงคำ� นิยาม ไมเ่ หมาะสม : เนอื่ งจากคนมีอายทุ ย่ี นื ยาวมากข้ึน อายุท่ี 60 ปยี ังแขง็ แรงอยู่ ยังสามารถทำ� งานได้อยู่ ดูไม่แก่ โดยเฉพาะอยา่ งยิ่งคนท่ที ำ� งานราชการ ดว้ ยความทมี่ เี ทคโนโลยีทที่ ันสมยั มากขน้ึ ก็ท�ำใหค้ นแข็งแรง มากขึน้ มีการดูแลตัวเองมากข้นึ เห็นควรใหข้ ยายไปเปน็ ท่อี ายุ 65 ปี หรือ 70 ปี 4. ความแตกต่างระหว่างนิยามผู้สงู อายุระหวา่ งชายกับหญงิ ท้ังหมดรายงานว่า การก�ำหนดนยิ ามผูส้ งู อายุ ระหว่างชายกบั หญิง “ไมค่ วรแตกต่างกัน” เนอื่ งจากคน จะดมู อี ายมุ ากหรอื อายนุ อ้ ย ขน้ึ อยกู่ บั ตวั บคุ คลมากกวา่ ดงั นนั้ การนยิ ามจงึ ไมค่ วรแตกตา่ งกนั ทง้ั นเ้ี พอื่ ใหเ้ กดิ ความเท่าเทียมกัน ถึงแม้ว่าลักษณะของความสูงอายุ “แตกต่างกัน” ด้วยเหตุผลท่ีหลากหลาย เช่น การที่ ผู้หญิงดูมีอายุมากกว่าผู้ชาย เนื่องจากผู้หญิงต้องรับภาระในการดูแลครอบครัว เป็นภาระที่จุกจิกท�ำให้เกิด ความเครยี ด เคยผา่ นการมบี ตุ รทำ� ใหส้ ภาพรา่ งกายเสอ่ื มโทรม หรอื การทผี่ ชู้ ายดมู อี ายมุ ากกวา่ ผหู้ ญงิ เนอื่ งจาก ผ้ชู ายไม่คอ่ ยดแู ลตัวเอง เที่ยวเตร่ ดื่มสรุ า ส่วนผหู้ ญิงมีการแต่งหนา้ แตง่ ตวั จึงท�ำให้ดูมีอายุน้อยกวา่ ผชู้ าย เม่ืออายุท่ีเท่ากัน อย่างไรก็ตามกลุ่มข้าราชการ เห็นว่าลักษณะของความสูงอายุของชายและหญิงไม่มีความ แตกตา่ งกนั 5. ความแตกต่างของนยิ ามผ้สู ูงอายรุ ะหวา่ งเมอื งกับชนบท ด้วยวิถีชีวิตที่แตกต่างกัน ท�ำให้ลักษณะของความสูงอายุระหว่างคนเมืองกับคนชนบท แตกต่างกัน กล่าวคอื เม่ือดจู ากลักษณะภายนอกแลว้ คนชนบทจะดูสงู อายุมากกว่าคนเมือง เพราะคนชนบทตอ้ งท�ำงาน กลางแดด ทำ� งานหนกั ต้ังแตเ่ ดก็ จนโต เนอื่ งจากฐานะทางครอบครัวไม่ส้ดู ีนัก อยา่ งไรก็ตามลักษณะภายนอก

118 มโนทัศน์ใหมข่ องนยิ ามผสู้ ูงอายุ : มมุ มองเชงิ จิตวิทยาสังคม และสขุ ภาพ ของคนชนบทอาจจะดสู งู อายกุ วา่ คนเมอื ง แตส่ ขุ ภาพภายในจะดกี วา่ คนเมอื งเนอื่ งจาก คนชนบทจะมสี ขุ ภาพ ทแ่ี ขง็ แรงกวา่ ไดอ้ อกกำ� ลงั กายทเ่ี กดิ จากการทำ� งาน อยใู่ นสภาพแวดลอ้ มทมี่ อี ากาศบรสิ ทุ ธ์ิ ใชช้ วี ติ แบบเรยี บงา่ ย ไมร่ ีบเรง่ ไดม้ โี อกาสพบปะสงั สรรคก์ ับเพ่ือนบา้ น ทำ� ใหส้ ขุ ภาพจติ ดีกวา่ คนเมอื ง จากเหตผุ ลดงั กลา่ วจงึ เปน็ การยากทจ่ี ะตดั สนิ วา่ คนเมอื งหรอื คนชนบท ใครดสู งู อายมุ ากกวา่ กนั ดงั นน้ั ทกุ กลมุ่ อาชพี เหน็ ควรวา่ การนยิ าม ความเป็นผสู้ ูงอายไุ มค่ วรแตกต่างกนั 6. ผลกระทบหากมกี ารเปลย่ี นแปลงนยิ ามผ้สู งู อายุ ส�ำหรับผลกระทบท่ีจะเกิดข้ึนหากมีการเปลี่ยนแปลงนิยามผู้สูงอายุโดยขยายอายุออกไป เป็น 65 ปี หรือ 70 ปี หรือเปล่ียนแปลงนิยามโดยก�ำกับด้วยความหมายเชิงบวก ประเด็นของการสนทนากลุ่มท่ีได้ แบ่งออกเป็น ผลกระทบท่ีจะมีต่อบรรทัดฐานทางสังคมต่อตัวผู้สูงอายุ ผลกระทบต่อสุขภาพจิต ผลกระทบ ตอ่ ตัวบคุ คล ครอบครวั และสังคมในวงกว้าง ดงั มีรายละเอยี ดตอ่ ไปน้ี • ผลกระทบตอ่ บรรทัดฐานทางสังคม ผู้เข้าร่วมสนทนาส่วนใหญ่ เห็นว่าการเลื่อนอายุของนิยามผู้สูงอายุ จะไม่ส่งผลกระทบต่อบรรทัดฐาน ทางสงั คม ในเรอื่ งความกตญั ญแู ละความเคารพของเดก็ รนุ่ หลงั ทม่ี ตี อ่ ตวั ผสู้ งู อายุ เนอ่ื งจาก การใหค้ วามเคารพ การใหเ้ กยี รตแิ ละความกตญั ญู เปน็ วฒั นธรรมทคี่ นเหนอื จะยดึ ถอื ปฏบิ ตั กิ นั อยแู่ ลว้ นอกจากนกี้ ารทเี่ ดก็ จะให้ ความเคารพหรอื ไม่ ปัจจัยหน่งึ ก็ตอ้ งขึ้นอยู่กบั ตวั บุคคลและการปฏิบตั ิตนของบุคคลน้ันๆ มากกว่า ไมใ่ ช่การ ท่ีจะเป็นหรือไมเ่ ป็นผู้สูงอายุ • ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพจติ การก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุให้สูงขึ้น หรือการนิยามโดยใช้ความหมายเชิงบวก ส่งผลดีต่อสุขภาพจิต เน่ืองจากยังไม่ถูกก�ำหนดว่าต้องเป็นผู้สูงอายุ และโดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้าเป็นการนิยามโดยใช้ความหมาย เชิงบวกด้วยแลว้ เช่น เป็นผูม้ ากดว้ ยประสบการณ์ เปน็ คนมีคณุ ธรรม จรยิ ธรรม เปน็ ศนู ย์รวมทางดา้ นจติ ใจ ให้กับครอบครัว ฯลฯ การนิยามความหมายของผู้สูงอายุในเชิงบวกดังกล่าว ท�ำให้ผู้สูงอายุมีความภูมิใจ รสู้ กึ ดี มกี ำ� ลงั ใจทจ่ี ะทำ� ความดใี หส้ มกบั คำ� นยิ ามเชงิ บวกทกี่ ำ� หนดไว้ นอกจากนย้ี งั ทำ� ใหล้ กู หลานคดิ ในแงบ่ วก กับผสู้ งู อายเุ ช่นกัน • ผลกระทบตอ่ ตัวบุคคล ครอบครัว และสงั คมในวงกวา้ ง การก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุให้สูงข้ึน อาจจะส่งผลให้ผู้สูงอายุได้มีโอกาสในการท�ำงานต่อเน่ือง ท�ำให้ ตนเองรู้สึกมีคุณค่ามากขึ้น ไม่เป็นภาระต่อครอบครัว ส�ำหรับผลกระทบท่ีมีต่อระดับชุมชน สังคม พบว่า ถา้ การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายจุ าก 60 ปไี ปเปน็ 65 ปี จะมผี ลกระทบตอ่ ตำ� แหนง่ งานของคนรนุ่ หลงั เนอ่ื งจาก ผู้สูงอายุอาจจะยังคงท�ำงานต่อไป อย่างไรก็ตามการขยายนิยามออกไป ก็จะส่งผลดีต่อชุมชนเน่ืองจากการ เล่อื นนยิ ามออกไป ทำ� ให้คนรูส้ ึกวา่ ยงั ไม่แก่ ยงั มีพลังทจี่ ะออกมารว่ มกิจกรรมในชุมชน มารว่ มทำ� ประโยชน์ ใหก้ ับสังคม ไมเ่ กบ็ ตวั อยแู่ ตใ่ นบา้ น

จงั หวัดเชียงใหม่ 119 7. ความเปน็ ไปได้ของการเล่ือนนิยามผูส้ งู อายุ เม่ือสอบถามถึงความเป็นไปได้ในการเลื่อนนิยามผู้สูงอายุให้สูงขึ้น หรือการนิยามผู้สูงอายุด้วยความ หมายเชิงบวก ส่วนใหญ่คิดว่าสามารถยอมรับได้เนื่องจากการนิยามที่เป็นในเชิงบวกมีแต่ผลดี ไม่เกิดผลเสีย และเป็นข้อเตือนใจให้ผู้สูงอายุท�ำตัวให้ดีตามค�ำนิยามที่ก�ำหนดขึ้น แต่การขยายอายุให้เป็น 65 ปี อาจจะ ไม่เป็นท่ยี อมรับ เน่ืองจากผู้สงู อายสุ ่วนใหญ่จะเปน็ กังวลเร่ืองการไดร้ ับสทิ ธิประโยชน์ ทั้งน้วี ิธกี ารทจี่ ะให้คน ยอมรบั จะตอ้ งอธบิ ายเหตผุ ลของการเปลย่ี นแปลงนยิ าม และชแ้ี จงวา่ การเปลยี่ นแปลงนยิ ามนไ้ี มส่ ง่ ผลกระทบ ใดๆ กบั เรอื่ งสทิ ธปิ ระโยชนท์ ผี่ สู้ งู อายคุ วรจะไดร้ บั หรอื ตอ้ งควรมกี ารทำ� ประชาพจิ ารณ์ สอบถามความคดิ เหน็ จากประชาชนกอ่ น อาจจะทำ� ในรปู แบบของการแจกแบบสอบถามความคดิ เหน็ ในกลมุ่ คนอายรุ ะหวา่ ง 55–65 ปี ซงึ่ เปน็ กลมุ่ ชว่ งอายทุ ม่ี สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี มากทส่ี ดุ ไดข้ อ้ สรปุ ออกมาเปน็ อยา่ งไร ประกาศออกมาเปน็ กฎหมาย หลังจากออกมาเป็นกฎหมายแล้วทุกคนก็ต้องยอมรับ รวมถึงเน้นการประชาสัมพันธ์ให้มากๆ ช้ีแจงข้อมูล ที่เก่ียวข้อง และบอกเหตุผลถึงการเลื่อนนิยามให้ชัดเจน โดยแนะน�ำให้เน้นการประชาสัมพันธ์กับกลุ่มเด็ก โดยผ่านช่องทางโรงเรียน

120 มโนทศั นใ์ หม่ของนิยามผ้สู งู อายุ : มุมมองเชงิ จติ วทิ ยาสังคม และสขุ ภาพ กลมุ่ เกษตรกร จังหวดั เชยี งใหม่ กลมุ่ เกษตรกรภาคเหนอื (จังหวดั เชยี งใหม)่ ทรี่ ว่ มสนทนากลมุ่ ในแตล่ ะเขตพน้ื ท่ี ซ่งึ ไดแ้ ก่เขตเมอื งและ เขตชนบท ประกอบด้วย เกษตรกรชาย 4 คน และเกษตรกรหญิง 4 คน รวมเขตละ 8 คน (ท้งั สองเขตพน้ื ที่ รวม 16 คน) ทง้ั หมดมอี ายรุ ะหวา่ ง 42–56 ปี ในแตล่ ะประเดน็ ของการสนทนากลมุ่ ผเู้ ขา้ รว่ มสนทนามแี นวคดิ หรือข้ออภปิ รายสรปุ ไดด้ ังนี้ 1. การกำ� หนดนิยามผ้สู งู อายุ ในภาพรวมทั้งสองเขต เมื่อกล่าวถงึ “ผสู้ ูงอายุ” กลุ่มเกษตรกรให้นยิ ามผู้สงู อายุไว้ ดังน้ี 1) พจิ ารณา จากอายุตามปีปฏิทิน คือบุคคลท่ีมีอายุ 60 ปีขึ้นไป ซ่ึงเป็นเกณฑ์ก�ำหนดของราชการและเป็นเกณฑ์ การเกษียณอายุของภาคราชการ 2) พิจารณาจากการเปลี่ยนสถานภาพทางสังคม เช่น เปลี่ยนสถานภาพ เปน็ ปู่ ยา่ ตา ยาย 3) พิจารณาจากสุขภาพรา่ งกาย ผู้สูงอายสุ ว่ นใหญม่ ีรา่ งกายท่เี สือ่ มโทรม และ 4) ดจู าก การพ่ึงพิง ผู้สูงอายุเป็นกลุ่มที่ต้องการความพ่ึงพิงจากบุตรหลาน เนื่องจากไม่สามารถท�ำงานได้แล้วต้องอยู่ ตดิ บา้ น โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ผสู้ งู อายทุ อี่ ยคู่ นเดยี วขาดการดแู ลเอาใจใสจ่ ากลกู หลาน กลายเปน็ ภาระของสงั คม เม่ือสอบถามถึงการนิยามผู้สูงอายุในเชิงบวก ส่วนใหญ่เห็นว่าผู้สูงอายุ คือผู้ที่มีประสบการณ์ในการ ดำ� เนนิ ชวี ติ สามารถถา่ ยทอดประสบการณช์ วี ติ ทมี่ ปี ระโยชนใ์ หแ้ กล่ กู หลาน เปน็ ศนู ยร์ วมทางดา้ นจติ ใจใหก้ บั ครอบครวั เมอื่ เวลาลกู หลานพบเจอปญั หาสามารถแกไ้ ขปญั หาใหล้ กู หลานได้ เปน็ แบบอยา่ งทดี่ ใี หก้ บั ลกู หลาน นอกจากนผี้ สู้ งู อายยุ งั มกี ารรวมกลมุ่ กนั ทำ� กจิ กรรมในสงั คม เชน่ การออกกำ� ลงั กาย การไปวดั และทำ� ประโยชน์ ให้กบั สงั คม “ผู้สงู อายุ คอื ผ้ทู ี่มีประสบการณม์ ากในการดำ� เนนิ ชีวิต และถา่ ยทอดใหล้ กู หลาน เวลา เจอปัญหากส็ ามารถแกไ้ ขได้ บางคนก็ชอบไปวัด” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) “ผูส้ งู อายสุ มยั นี้มกี ารพบปะสงั สรรค์และรวมกลมุ่ กันจากการออกกำ� ลงั กายและการเข้า วดั และท�ำโนน่ ทำ� น่ีได้” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่) “ผ้สู ูงอายสุ ามารถสอนลูกหลาน ให้กำ� ลังใจลกู หลาน มีพ่อแม่อยู่ท่บี ้านกม็ ีความสุขแล้ว คอยสอนลกู สอนหลานทำ� ในสงิ่ ทถ่ี กู ตอ้ ง โดยทำ� ตวั เปน็ แบบอยา่ ง บางครงั้ เขาจะสอนเรา วา่ ทำ� อยา่ งนถี้ กู ทำ� อยา่ งนผี้ ดิ เพราะเขาเจอปญั หามากอ่ น พอเราแกเ่ รากต็ อ้ งเปน็ ตวั อยา่ ง ให้ลูกหลานเราต่อไป” (เกษตรกร ชาย เขตเมือง เชียงใหม)่ “ผู้สูงอายุชว่ ยสงั คมเยอะ ดูได้จากปา้ ยตา่ งๆ จะมขี ้าราชการเกษยี ณ หรือชมรมผสู้ งู อายุ ท่เี ขาจะท�ำกจิ กรรมต่างๆ เพือ่ สังคม” (เกษตรกร หญิง เขตเมอื ง เชยี งใหม)่

จงั หวดั เชยี งใหม่ 121 ท้งั นี้เมอ่ื สอบถามถึงเกณฑ์การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายจุ ำ� เป็นหรือไม่ทีต่ ้องก�ำหนดดว้ ยอายุ เป็นไปได้ หรอื ไมห่ ากมกี ารเปลยี่ นแปลงนยิ ามผสู้ งู อายขุ น้ึ มาใหม่ โดยนยิ ามในเชงิ บวกไมต่ อ้ งกำ� กบั ดว้ ยตวั เลข สว่ นใหญ่ เห็นว่าควรนิยามโดยใช้เกณฑ์อายุร่วมกับความหมายในเชิงบวก เพราะเห็นว่าการก�ำหนดเกณฑ์ด้วยอายุจะ ชดั เจน สว่ นการนยิ ามในเชงิ บวก เชน่ เปน็ ผทู้ มี่ ปี ระสบการณใ์ นการดำ� เนนิ ชวี ติ สามารถถา่ ยทอดประสบการณ์ ชีวติ ทมี่ ปี ระโยชนใ์ หแ้ ก่ลกู หลาน เปน็ ศนู ย์รวมทางดา้ นจติ ใจใหก้ บั ครอบครัว มกี ารรวมกลมุ่ ท�ำประโยชน์เพอ่ื สงั คม ส่งิ เหล่าน้จี ะทำ� ใหผ้ ูส้ ูงอายุมีความภูมใิ จ รสู้ กึ ดี มีก�ำลังใจมากข้ึน สง่ ผลดตี ่อตวั ผสู้ งู อายุ นอกจากน้ียงั ทำ� ใหล้ กู หลานคดิ ในแงบ่ วกกบั ผสู้ งู อายเุ ชน่ กนั การตงั้ นยิ ามเชงิ บวกดงั กลา่ วจะเปน็ ขอ้ คดิ ใหก้ บั ผสู้ งู อายใุ นการ ปรับปรุงตนเองให้มีคุณค่าตามค�ำนิยาม และกลายเป็นคนท่ีมีประโยชน์มากข้ึน อย่างไรก็ตามนิยามท่ีเป็นใน เชงิ บวกจะไดร้ บั การยอมรบั หรอื ไม่ บางทา่ นเหน็ วา่ กข็ นึ้ อยกู่ บั ตวั ผสู้ งู อายเุ องวา่ จะทำ� ตวั เองใหด้ อี ยา่ งไร เพอื่ ใหส้ ังคมยอมรับ “การนยิ ามผสู้ งู อายเุ ชงิ บวกแบบนด้ี ี เพราะคณุ คา่ ตรงนมี้ นั อยใู่ นใจอยแู่ ลว้ ดมู คี ณุ คา่ มาก ข้นึ ถ้าผสู้ งู อายไุ ด้ยนิ จะภูมิใจ รสู้ กึ ดขี นึ้ มีกำ� ลังใจมากขึ้น ลูกหลานก็จะคดิ ในแงบ่ วกกบั ผูส้ ูงอายุ” (เกษตรกร หญงิ เขตเมอื ง เชียงใหม่) “ถา้ คนทอี่ ายุ 60 ปี แตไ่ มม่ คี ณุ คา่ คนอน่ื กจ็ ะวา่ ได้ เราเคยเหน็ บางคนไมท่ ำ� อะไร แตบ่ าง คนกเ็ ปน็ ตวั อยา่ งได้ ถา้ เราตงั้ นยิ ามแบบนี้ จะไดท้ ำ� ใหค้ นเราเปลย่ี นแปลงปรบั ปรงุ ตวั เอง ใหม้ คี ณุ ค่าได้อยา่ งนิยาม ดเู ปน็ คนมปี ระโยชน์กวา่ ” (เกษตรกร ชาย เขตเมือง เชียงใหม)่ “คนเราน่าจะดีตั้งแต่แรก ไม่จ�ำเป็นต้องท�ำดีตอนอายุ 60 ปีก็ได้ คนเรามีท้ังดีและเสีย การตงั้ นยิ ามจะไดร้ บั การยอมรบั หรอื ไม่ กข็ นึ้ อยกู่ บั ผสู้ งู อายดุ ว้ ยวา่ จะตอ้ งทำ� ตวั ใหด้ ี เพอ่ื ให้สังคมยอมรบั ” (เกษตรกร ชาย เขตเมือง เชยี งใหม)่ 2. ความเหมาะสมของนิยามผ้สู งู อายทุ ี่ 60 ปี เม่ือสอบถามถึงความเหมาะสมของการใช้เกณฑ์อายุ ณ 60 ปี เป็นเกณฑ์ก�ำหนดความเป็นผู้สูงอายุ ในปัจจุบัน เกษตรกรที่อยู่ในเขตชนบทเห็นว่ายังไม่เหมาะสม ควรขยายออกไปเป็น 65 ปี โดยให้เหตุผลว่า ปจั จบุ นั คนอายมุ ากกวา่ 60 ปกี ย็ งั มสี ขุ ภาพรา่ งกายทแี่ ขง็ แรง ยงั สามารถทำ� งานไดอ้ ยู่ ถอื ไดว้ า่ คนอายทุ ่ี 60 ปี คอื วยั กลางคน แตเ่ มอื่ ยา่ งเขา้ อายุ 65 ปีกถ็ อื ว่าควรจะเป็นวัยทตี่ อ้ งพกั ผอ่ นไดแ้ ลว้ “เมื่อก่อนอายุ 60 ปีเป็นผู้สูงอายุ ตอนน้ีผมคิดว่าผู้สูงอายุน่าจะเป็นอายุ 65 ปีข้ึนไป อายุ 65 ปลี งมาไมน่ า่ จะใชผ่ สู้ งู อายแุ ลว้ นา่ จะเปน็ วยั กลางคน คอื ชว่ งนย้ี งั มคี วามสามารถ ยงั มไี ฟอยู่ จากประสบการณ์ที่ผา่ นมาอายุ 65 ปีเป็นชว่ งท่ีควรจะพกั ผ่อน” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่

122 มโนทัศนใ์ หม่ของนิยามผสู้ งู อายุ : มุมมองเชงิ จติ วิทยาสงั คม และสุขภาพ “อยา่ งพอ่ ผม 84 ปกี ย็ ังท�ำงานได้ บางทีขบั รถไถ กม็ าเปลย่ี นใหไ้ ด้ ไปซักรอบสองรอบ เราก็พักผ่อนได้ คนพวกนี้ถ้าเคยท�ำงานแล้ว ถ้าไปหยุดก็จะท�ำให้ปวดเม่ือย ไม่สบาย จะตอ้ งไปทำ� ทำ� ใหม้ ีสุขภาพจติ ดี ได้ออกก�ำลงั กายไปในตัว” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ “แฟนอายุ 67 ปจี ะ 68 ปแี ล้ว ยังท�ำนาได้อยสู่ บาย ไถนาไดอ้ ยู่ เหน็ ด้วยนะทจ่ี ะขยาย ไปเปน็ 65 ป”ี (เกษตรกร หญิง เขตชนบท เชียงใหม)่ สำ� หรบั เกษตรกรทอ่ี ยใู่ นเขตเมอื ง ใหค้ วามเหน็ เพมิ่ เตมิ วา่ การนยิ ามดว้ ยอายทุ ่ี 60 ปนี น้ั มคี วามเหมาะสม ดแี ลว้ ส�ำหรับกล่มุ อาชีพเกษตรกร เนอ่ื งจากอาชพี เกษตรกรเปน็ อาชพี ที่ทำ� งานหนักมาโดยตลอด เมอื่ เขา้ อายุ ที่ 60 ปี สภาพร่างกายกอ็ ่อนล้าแลว้ ซึ่งต่างกบั คนท�ำงานราชการเมือ่ อายุที่ 60 ปีกย็ งั ดูไม่แก่ ดังนนั้ อายทุ ี่ 60 ปี ถอื วา่ ยงั ไมเ่ หมาะสมสำ� หรบั คนทำ� อาชพี ราชการ เหน็ ควรใหข้ ยายเพม่ิ มากขนึ้ สรปุ ไดว้ า่ การนยิ ามทอี่ ายุ 60 ปี น้ันจะมคี วามเหมาะสมบางกลุม่ อาชีพเท่านนั้ “นิยามที่อายุ 60 ปี คดิ วา่ เหมาะสมแลว้ เพราะคนท�ำนา พอ 60 ปีกแ็ ก่ รา่ งกายมนั ก็ล้า ก�ำลังก็จะไม่มีแล้ว…เกษตรกรอย่างเรา 60 ปีจะท�ำอะไรมันก็จะปวดตามเน้ือตามตัว รา่ งกายกอ็ ่อนลา้ ” (เกษตรกร หญงิ เขตเมอื ง เชยี งใหม)่ “การนยิ ามท่ีอายุ 60 ปีเปน็ ผู้สูงอายุ มันไม่ได้เหมาะสมกบั ทุกอาชีพ แตค่ ดิ วา่ เกษตรกร เหมาะสมดแี ล้ว” (เกษตรกร ชาย เขตเมือง เชยี งใหม่) 3. ความแตกตา่ งระหว่างนยิ ามผสู้ งู อายรุ ะหว่างชายกับหญงิ เกษตรกรหญงิ และชาย ท่ีอยใู่ นเขตชนบท มคี วามคิดเหน็ ทแ่ี ตกต่างกัน กลา่ วคอื เกษตรกรชายคิดว่า เม่ือพิจารณาจากอายุท่ีเท่ากันแล้วเห็นว่า ผู้ชายจะมีลักษณะที่ดูแก่กว่าผู้หญิง โดยให้เหตุผลว่าผู้ชายจะมี ความเครียดมากกว่าผู้หญิงเน่ืองจากผู้ชายจะต้องเป็นผู้น�ำครอบครัว ต้องเป็นผู้วางแผนครอบครัว ส�ำหรับ ผหู้ ญงิ เปน็ ผปู้ ฏบิ ตั ติ ามเหมอื นกบั เปน็ ชา้ งเทา้ หลงั ดงั นน้ั ผชู้ ายจงึ ตอ้ งรบั ผดิ ชอบตอ่ ครอบครวั มาก ทำ� ใหผ้ ชู้ าย มคี วามเครียดมากกว่าผู้หญิงจงึ ทำ� ให้ดแู กก่ วา่ ผูห้ ญงิ แตส่ ำ� หรับเกษตรกรหญงิ และเกษตรชายบางคน กลับให้ ความเห็นต่าง กล่าวคือ เมื่ออายุที่เท่ากันผู้หญิงจะดูมีอายุมากกว่าเน่ืองจากผู้หญิงต้องรับภาระในการดูแล ครอบครวั เปน็ ภาระทจ่ี กุ จกิ ทำ� ใหเ้ กดิ ความเครยี ด ผนวกกบั ผหู้ ญงิ เปน็ เพศทค่ี ดิ เลก็ คดิ นอ้ ย ไมเ่ หมอื นกบั ผชู้ าย จะปล่อยวาง ด้วยเหตุผลดังกลา่ วจงึ ท�ำให้ผ้หู ญงิ ดูมีอายมุ ากกว่าผชู้ าย นอกจากน้ีเกษตรกรหญิงท่ีอยู่ในเมืองให้เหตุผลเพิ่มเติมว่า การท่ีผู้หญิงดูมีอายุมากกว่าผู้ชาย เป็นเพราะว่าผู้หญิงมีสุขภาพร่างกายท่ีแย่กว่าผู้ชาย เน่ืองจากผู้หญิงท�ำงานมากกว่าผู้ชาย และได้ผ่าน การมบี ตุ ร ท�ำให้สภาพร่างกายเส่อื มโทรม “มันมีความแตกต่าง ผู้ชายจะแก่เร็วกว่า เพราะผู้ชายต้องวางแผนครอบครัว ผู้หญิง เปน็ ช้างเทา้ หลัง” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่)

จังหวัดเชียงใหม่ 123 “ผู้หญิง ต้องดูครอบครัว กับลูกกับเต้าผู้หญิงมันหนัก มันต้องรับผิดชอบเร่ืองจุกจิก มันจะเครียดมากกว่า ไหนจะกับข้าว ไหนจะลูกไปโรงเรียน หลายเร่ืองหลายอย่าง” (เกษตรกร หญงิ เขตชนบท เชียงใหม่) “ผู้ชายบางทีจะปล่อยวาง แต่ผู้หญิงจะเก็บมาคิด สมมุติอย่างเงิน 100 บาท ผู้ชายถ้า เหลือขาดกช็ า่ งมนั เถอะ แต่ผู้หญิงไมไ่ ด้ร้อยตอ้ งหารห้าสบิ ” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ “ผู้หญิงจะแก่เร็วกว่าผู้ชาย เพราะว่าท�ำงานเยอะกว่าผู้ชาย แล้วเราก็มีลูก คลอดลูก สุขภาพก็แยก่ วา่ ผ้ชู าย เลยดูแก่กว่าผชู้ ายเยอะ” (เกษตรกร หญงิ เขตเมือง เชียงใหม่) อยา่ งไรกต็ ามเมอ่ื สอบถามถงึ การกำ� หนดนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายรุ ะหวา่ งผหู้ ญงิ กบั ผชู้ ายวา่ ควรแตกตา่ งกนั หรอื ไม่ ทกุ คนเหน็ ควรวา่ ควรกำ� หนดทอี่ ายเุ ทา่ กนั ทงั้ นเ้ี พอื่ ใหเ้ กดิ ความเทา่ เทยี มกนั และใหเ้ หตผุ ลเพมิ่ เตมิ วา่ ความแกห่ รอื ไม่แกน่ ั้นขึน้ อยกู่ บั ตวั บุคคลมากกว่าดงั นั้นการนิยามจงึ ควรเป็นนยิ ามที่เทา่ กนั “ควรก�ำหนดเท่ากัน เพราะว่าความแก่มันขึ้นอยู่กับคนมากกว่า” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ “ควรจะเหมือนกัน จะได้เท่าเทียมกัน ถึงแม้ว่าผู้หญิงจะดูโทรมกว่า” (เกษตรกร ชาย เขตเมือง เชียงใหม่) 4. ความแตกตา่ งของนยิ ามผู้สงู อายรุ ะหว่างเมอื งกับชนบท เกษตรกรในชนบทเห็นว่า คนเมืองกับคนชนบทมีวิถีชีวิตที่แตกต่างกัน คนชนบทใช้ชีวิตความเป็นอยู่ แบบเรยี บง่ายไมร่ ีบเร่ง ไม่เหมือนกับคนเมืองมีวิถชี วี ติ ทร่ี ีบเรง่ มกี ารแขง่ ขนั กันสูง ท�ำใหเ้ กิดความเครยี ด ทง้ั นี้ เมื่อเปรียบเทียบถึงรายรับ รายจ่าย ของคนเมืองกับคนชนบท จริงอยู่ท่ีว่าคนเมืองมีรายได้ดีกว่าคนชนบท แต่คา่ ครองชีพจะสงู กวา่ คนชนบทเช่นกนั คนเมืองบางครงั้ รายรบั ไมพ่ อกับรายจา่ ย ดว้ ยเหตุผลดงั ทีก่ ล่าวมา จึงทำ� ให้ คนทีอ่ ย่ใู นเมอื งจะดูแกก่ วา่ คนชนบท ท้ังนเี้ กดิ จากปจั จยั ทีส่ ่งผลตอ่ ความเครยี ดจึงท�ำใหด้ ูแก่กวา่ “แตกตา่ งครบั เพราะวา่ ชนบทจะทำ� งานไปเรอื่ ยๆ คนทำ� นาถา้ ขยนั กไ็ ดเ้ งนิ แตถ่ า้ ไมข่ ยนั ก็จะได้เงินน้อย แต่คนเมืองท�ำงานแบบเร่งรีบ ใช้สมองต้องแข่งกับเพื่อนร่วมงาน ว่าจะเอากี่ขั้น สองข้ัน สามขั้น ก็เลยแก่ว่าคนชนบท เพราะต้องแข่งขันกัน มันเครียด คนทำ� งานเกษตรไมต่ อ้ งไปแขง่ กบั ใคร แขง่ กบั เวลา” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ “เพอื่ นผม บางคนกเ็ ปน็ ผอ. บางคนกเ็ ปน็ หัวหนา้ บอกกบั ผมว่า ผมนะมชี วี ิตที่ดที ส่ี ดุ เงนิ ไมม่ ากพอมพี อกนิ แตเ่ ขาทำ� งานไดเ้ งนิ เดอื นสองหมน่ื ไมต่ อ้ งอจิ ฉา เพราะภาระสงั คม มนั จ่ายหนัก ถา้ เปน็ หัวหนา้ ระดับสูงก็ต้องมกี ระเช้าให้เขา ถ้าอยา่ งเราไม่มีกแ็ ค่หนึง่ รอ้ ย หรือไมก่ ห็ ้าสบิ ” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชียงใหม่)

124 มโนทศั นใ์ หม่ของนยิ ามผสู้ งู อายุ : มมุ มองเชงิ จติ วทิ ยาสงั คม และสขุ ภาพ ส�ำหรับเกษตรกรที่อยู่ในพื้นที่เขตเมืองบางท่านกลับเห็นต่างว่า คนที่อยู่ในชนบทจะดูแก่กว่าคนที่อยู่ ในเมือง ด้วยเหตุผลท่ีว่า คนชนบทต้องท�ำงานกลางแดด ท�ำงานหนักต้ังแต่เด็กจนโต เน่ืองจากฐานะ ทางครอบครัวไม่สู้ดีนัก ไม่ค่อยได้ดูแลรักษาสุขภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่งอาชีพเกษตรกรจะต้องได้รับสารเคมี จากการทำ� การเกษตร ผดิ กับคนเมืองที่ท�ำงานอยใู่ นสถานท่สี บายสว่ นใหญ่อย่แู ตใ่ นห้องแอร์ และไดม้ ีโอกาส คอยตรวจร่างกายอยู่เสมอ อย่างไรก็ตาม ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ เห็นว่าไม่ควรแบ่งแยกหรือท�ำให้ แตกต่างระหว่างคนในเมอื งและคนในชนบท ควรเท่าเทยี มกนั “บางคนอายุ 60 ปที ่ที �ำนา บางทยี ังจะแกก่ ว่าคนท่ที �ำงานราชการแล้วอายุ 60 ปเี ลย... คนท�ำงานราชการก็ท�ำงานอยู่แต่ในห้องแอร์ คนท�ำนาโรคภัยเยอะ ต้องเจอสารเคมี ท�ำแต่งาน ไม่ค่อยได้สนใจร่างกายเท่าไหร่ การดูแลร่างกายก็อาจจะไม่สมบูรณ์” (เกษตรกร ชาย เขตเมือง เชยี งใหม่) “คนจบแค่ ป.4 กต็ ้องท�ำงานตงั้ แตเ่ ล็กถงึ ใหญแ่ ล้ว มนั ก็ต้องโทรมกวา่ คนทเี่ รียนหนงั สอื ไดท้ �ำงานสบาย อาชีพท�ำนาต้องลำ� บาก ตอ้ งพยายามส่งลูกให้เรยี นสงู ๆ เชา้ มากต็ ้องไป ท�ำนาแลว้ ล�ำบาก เย็น 6 โมงถงึ ได้เขา้ บ้าน ไมอ่ ยากใหล้ กู ต้องมาลำ� บากเหมอื นพอ่ แม”่ (เกษตรกร หญงิ เขตเมือง เชียงใหม)่ “ถึงแม้ว่าคนเมืองจะดูแก่กว่าคนชนบท แต่การนิยามผู้สูงอายุควรก�ำหนดเท่ากัน เด๋ยี วมนั ไม่เสมอภาคกัน” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) 5. ผลกระทบหากมกี ารเปลยี่ นแปลงนิยามผู้สูงอายุ หากมกี ารเปลยี่ นแปลงนยิ ามผูส้ งู อายจุ รงิ โดยเปลีย่ นแปลงจากนิยามเดิมทใี่ ชอ้ ยู่ คอื อายุ 60 ปขี ึน้ ไป เป็นนิยามใหม่ท่ีกลุ่มเกษตรกรส่วนใหญ่เห็นด้วย คือการนิยามด้วยความหมายเชิงบวก และก�ำกับด้วยอายุ ทเี่ พิม่ ข้นึ เปน็ 65 ปีขน้ึ ไป การก�ำหนดท่ีอายทุ เ่ี พมิ่ มากข้นึ อาจจะสง่ ผลกระทบต่อความกงั วลในเรอื่ งของการ เสียสทิ ธปิ ระโยชน์ เชน่ การไดร้ บั เบ้ยี ยังชีพเมอื่ อายุ 60 ปี แต่การขยายอายทุ ีเ่ พมิ่ มากขนึ้ นกี้ ท็ ำ� ให้โอกาสใน การทำ� งานต่อมเี พิ่มมากขน้ึ และส่งผลตอ่ สุขภาพจติ ท่ีดีเนื่องจากท�ำให้รูส้ ึกวา่ ตนเองยงั ไม่แก่ อย่างไรกต็ ามเม่อื สอบถามถงึ ความคดิ เหน็ เกีย่ วกบั บรรทัดฐานทางสังคม ทเ่ี ดก็ มีตอ่ ผใู้ หญใ่ นเร่ืองของ การแสดงความเคารพนับถือต่อตัวผู้สูงอายุ พบว่าการเล่ือนอายุที่เพิ่มมากข้ึน ก็ไม่มีผลกระทบอะไร ต่อบรรทัดฐานทางสังคม ที่เด็กมีต่อผู้ใหญ่ การแสดงความเคารพของเด็กที่มีต่อผู้ใหญ่ก็ยังเหมือนเดิม ทั้งน้ี การทีเ่ ด็กจะเคารพหรอื ไมเ่ คารพนั้น ขึ้นอยกู่ ับการปฏิบตั ิตัวของตวั ผู้สูงอายเุ องมากกว่า “ทางลบจะมีเฉพาะคน แต่ทางบวกถ้าใครช�ำนาญในเร่ืองนั้นๆ 60 เสียดายความคิด ความอ่าน แทนที่จะยังสามารถเอาไปพัฒนาได้อยู่ เอาไป 65 ปีก็ยังสามารถไปเป็น ทีป่ รึกษาได้ แตถ่ า้ ก�ำหนด 60 แลว้ ตอ้ งออกมา” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่

จังหวดั เชยี งใหม่ 125 “แล้วแต่การปฏิบตั ติ วั ว่าท�ำตวั ให้เป็นทเ่ี คารพหรือเปลา่ ถ้าปากร้าย ก้าวรา้ ว ก็ไม่มใี คร เคารพนับถือ...แต่ถ้าเป็นคนในครอบครัวเราก็เคารพอยู่แล้ว อย่างผมถึงอายุยังไม่ถึง ก็มีคนเคารพนบั ถอื อยู่ท่ีตวั บุคคล” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่) สำ� หรบั ในสว่ นของการนยิ ามทก่ี ำ� กบั ดว้ ยความหมายเชงิ บวก เชน่ เปน็ ผทู้ มี่ ปี ระสบการณใ์ นการดำ� เนนิ ชวี ติ สามารถถ่ายทอดประสบการณ์ชีวิตท่ีมีประโยชน์ให้แก่ลูกหลาน เป็นศูนย์รวมทางด้านจิตใจให้กับครอบครัว การนิยามความหมายของผู้สูงอายุในเชิงบวกดังกล่าว ท�ำให้ผู้สูงอายุมีความภูมิใจ รู้สึกดี มีก�ำลังใจมากขึ้น นอกจากนยี้ งั ท�ำใหล้ กู หลานคดิ ในแง่บวกกับผู้สูงอายเุ ช่นกัน 6. ความเปน็ ไปได้ของการเล่อื นนิยามผู้สูงอายุ เกษตรกรสว่ นใหญใ่ นทง้ั สองเขต เหน็ วา่ หากมกี ารเปลยี่ นแปลงนยิ ามผสู้ งู อายโุ ดยกำ� กบั ดว้ ยความหมาย เชิงบวก และก�ำกับด้วยตัวเลขท่ีอายุเพ่ิมมากขึ้นเป็น 65 ปี จริงคนส่วนใหญ่ยอมรับได้เนื่องจากการนิยาม ท่ีเป็นในเชิงบวกมีแต่ผลดี ไม่เกิดผลเสีย และเป็นข้อเตือนใจให้ผู้สูงอายุท�ำตัวให้ดีตามค�ำนิยามที่ก�ำหนดข้ึน แต่การขยายอายุใหเ้ ปน็ 65 ปี อาจจะไม่เป็นทีย่ อมรบั เนอื่ งจากผู้สงู อายุสว่ นใหญ่จะเป็นกังวลเรอ่ื งการได้รบั สิทธิประโยชน์ ทั้งน้ีวิธีการท่ีจะให้คนยอมรับจะต้องอธิบายเหตุผลของการเปลี่ยนแปลงนิยาม และช้ีแจงว่า การเปลยี่ นแปลงนิยามนีไ้ มส่ ง่ ผลกระทบใดๆ กับเรือ่ งสทิ ธิประโยชนท์ ผ่ี ู้สูงอายคุ วรจะได้รบั “ถ้าจะนิยามผู้สูงอายุใหม่ โดยเอาความหมายเชิงบวกใส่เข้าไปน่าจะยอมรับนะ เพราะวา่ มนั ไมม่ ีข้อเสยี อะไรเลย มแี ต่ข้อด”ี (เกษตรกร หญิง เขตเมอื ง เชียงใหม)่ “ยอมรบั ได้ มนี ยิ ามอยา่ งนเ้ี ปน็ การสง่ เสรมิ ใหเ้ ปน็ ทร่ี กู้ นั ทวั่ ไปวา่ อายเุ ทา่ นแี้ ลว้ ตอ้ งทำ� ตวั ให้ดี เปน็ ตวั อย่างท่ีดใี หก้ ับลูกหลานตอ่ ไป” (เกษตรกร ชาย เขตเมอื ง เชยี งใหม)่ นอกจากนี้การขยายนิยามที่เพิ่มมากข้ึน อาจจะไม่เป็นที่ยอมรับของกลุ่มวัยแรงงานที่จะเข้ามาแทนท่ี เนอื่ งจากหากมกี ารเลือ่ นอายุออกไปจริงผสู้ งู อายุอาจจะยงั คงท�ำงานต่อไป “ที่จริงคนท่ีอายุ 60 ปี เขายอมรับ แต่คนท่ีจะต่อต้านก็คือคนท่ีต้องการจะท�ำงาน เล่ือนออกไปอีก 5 ปี คนรุ่นใหม่ท่ีจะเข้าไปก็ไม่ได้ คนพวกนี้จะเกิดการต่อต้าน” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่)

126 มโนทัศนใ์ หมข่ องนยิ ามผู้สูงอายุ : มุมมองเชงิ จติ วิทยาสังคม และสุขภาพ กลมุ่ ลกู จา้ งเอกชน จงั หวัดเชียงใหม่ กล่มุ ลกู จ้างเอกชน ภาคเหนอื (จังหวดั เชียงใหม)่ ท่รี ่วมสนทนา ประกอบด้วย ลูกจา้ งเอกชนชาย 8 คน และลกู จา้ งเอกชนหญิง 8 คน รวม 16 คน ในทงั้ สองเขตพ้ืนท่ี ซง่ึ ไดแ้ กเ่ ขตเมืองและเขตชนบท ทง้ั หมดมอี ายุ ระหวา่ ง 40–59 ปี ในแตล่ ะประเดน็ ของการสนทนากลมุ่ ผเู้ ขา้ รว่ มสนทนามแี นวคดิ หรอื ขอ้ อภปิ รายทนี่ า่ สนใจ สรปุ ได้ดังน้ี 1. การกำ� หนดนิยามผสู้ งู อายุ เมื่อกล่าวถงึ ความหมายของ “ผู้สงู อาย”ุ ลูกจ้างเอกชนท้งั สองเขตใหค้ ำ� จำ� กดั ความตามเกณฑล์ ักษณะ ของ 1) อายตุ ามปีปฏทิ นิ คือ อายุ 60 ปี 2) สุขภาพรา่ งกาย ผูส้ งู อายุจะมีสุขภาพรา่ งกายท่อี อ่ นแอ มีแต่ โรคภยั ไขเ้ จบ็ ถงึ แมว้ า่ อายจุ ะยงั ไมถ่ งึ 60 ปตี ามเกณฑผ์ สู้ งู อายใุ นปจั จบุ นั กส็ ามารถเปน็ ผสู้ งู อายไุ ด้ ถา้ มสี ขุ ภาพ ร่างกายท่ีไม่แข็งแรง 3) ความจ�ำไม่ดี หลงลืม 4) พฤติกรรมทางอารมณ์ เช่น ขี้บ่น จุกจิก พูดซ�้ำๆ ซากๆ 5) มคี วามยากลำ� บากในการชว่ ยเหลอื ตนเอง 6) ไมส่ ามารถทำ� งานไดแ้ ลว้ และ 7) ผสู้ งู อายชุ อบพดู ถงึ ความหลงั อา้ งอิงแตเ่ รื่องเก่าๆ เรอ่ื งราวท่ีทันสมยั จะไมเ่ ข้าใจ อย่างไรก็ตามการมองผู้สูงอายุดังกล่าวข้างต้น ส่วนใหญ่เป็นเพียงความหมายในเชิงลบเท่าน้ัน หาก พิจารณาถึงความหมายในเชิงบวกกลุ่มลูกจ้างเอกชน ที่อยู่ในเขตเมือง ให้นิยามความเป็นผู้สูงอายุเชิงบวก ท่ีเน้นในเร่ืองของการเป็นบุคคลที่มีประสบการณ์ชีวิตสูง มีคุณค่าเป็นท่ียึดเหนี่ยวจิตใจ สามารถถ่ายทอด วชิ าความรแู้ ละใหค้ ำ� ปรกึ ษาเกยี่ วกบั การประกอบอาชพี กบั ลกู หลานไดเ้ ปน็ อยา่ งดี (โดยเฉพาะ ในดา้ นงานฝมี อื และหตั ถกรรมพนื้ บา้ น) เปน็ ตวั อยา่ งของการมคี ณุ ธรรม จรยิ ธรรม และพฤตกิ รรมทเ่ี หมาะสม เชน่ การเขา้ วดั ท�ำบญุ อกี ทงั้ เป็นแหลง่ รวบรวมเรอื่ งราวเกี่ยวกับประวตั ิศาสตร์ของชมุ ชน รวมถึงขนบธรรมเนียมประเพณี ตา่ งๆ ซ่งึ หากไม่มกี ารถ่ายทอดตอ่ ไป เดก็ รุน่ หลงั ก็จะไมท่ ราบและลืมเลือนกันไป “พูดถึงผู้สูงอายุจะนึกถึงความมีช่ือเสียง พอเกษียณออกมาก็ยังมีพาวเวอร์ มีชื่อเสียง มีบารมีท่เี ขาสะสมมา เปน็ ผูม้ ีประสบการณ”์ (ลกู จ้างเอกชน ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม)่ “ผู้สูงอายุ ยังมีคุณค่า เพราะเป็นก�ำลังใจให้กับลูกหลาน มีความรู้ มีประสบการณ์ ท�ำงานฝีมือ จกั สาน ท�ำดอกไม้ สามารถสอนลกู สอนหลานได้ และยงั สืบทอดวัฒนธรรม การเขา้ วดั ทำ� บุญใหก้ ับลูกหลานไดอ้ กี ด้วย” (ลูกจ้างเอกชน หญิง เขตเมือง เชยี งใหม่) “ผู้สูงอายุ เป็นหลักท่ียึดเหนียวของลูกหลาน สามารถบอกเล่าเรื่องราวประวัติศาสตร์ ของชุมชน กิจกรรมเก่ียวกับศาสนา เช่นเล้ียงเจ้าท่ี คนเหนือจะมีพิธีกรรมมากมาย คนรุ่นหลังก็จะไม่มีแล้ว อันน้ีถือได้ว่าเป็นคุณค่าอันหนึ่ง เป็นหลักให้คนรุ่นหลัง เร่ือง ประเพณี พฤตกิ รรม” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตเมือง เชยี งใหม่)

จงั หวัดเชียงใหม่ 127 สำ� หรบั กลมุ่ ลกู จ้างเอกชน ในพ้นื ที่ชนบท ให้ความเหน็ ว่า ผู้สูงอายุ คอื ผู้ทีน่ ่าเคารพนบั ถอื มีคุณธรรม จริยธรรม เข้าวัดฟังธรรม ถอื ศีล เปน็ ผ้ทู ม่ี ปี ระสบการณ์ชีวติ มาก เป็นผทู้ ีม่ ีภมู ิปญั ญา สามารถเป็นที่ปรกึ ษา และเป็นตัวอยา่ งทดี่ ีให้กับลกู หลานได้ เปน็ ที่พ่ึงทางใจหรือยึดเหนีย่ วจิตใจของลกู หลาน ดว้ ยความท่ีผูส้ งู อายุ เป็นผู้ท่ีคนส่วนใหญ่ให้ความเคารพนับถือ ดังนั้นเวลาเกิดปัญหาต่างๆ ข้ึนในครอบครัว หรือชุมชน ผู้สูงอายุ จะสามารถเป็นตัวกลางคอยไกล่เกลี่ยปัญหาต่างๆ เหล่าน้ันได้เป็นอย่างดี นอกจากนี้ แม้ผู้สูงอายุจะเป็นผู้ที่ มีอายุมาก แต่ก็ยังสามารถท�ำประโยชน์และช่วยเหลือสมาชิกในครอบครัวได้อยู่ในหลายด้านเช่น ช่วยเหลือ เล้ียงดลู ูกหลาน และชว่ ยดูแลบ้าน เปน็ ตน้ “ถา้ พดู ถงึ คณุ ประโยชนข์ องผสู้ งู อายุ มมี ากเนอื่ งจากมปี ระสบการณม์ าก คำ� พดู บางอยา่ ง ทผ่ี ้สู ูงอายุพดู เราต้องคิด ตอ้ งฟังว่ามันเปน็ เรอื่ งจริง ต้องน�ำมาปฏิบตั ิ ตอนปใี หม่ก็ต้อง ไปรดนำ้� ดำ� หวั ผเู้ ฒา่ ผแู้ ก่ ตอ้ งใหค้ วามเคารพ” (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ “พูดง่ายๆ ผมเป็นพ่อหลวงบ้าน ต้องดูแลคนในหมู่บ้าน คือบางทีผู้หลักผู้ใหญ่ คนเฒ่า คนแก่ มาบอก เราตอ้ งฟงั แลว้ ตอ้ งเกบ็ มาคดิ บางทหี นุ หนั พนั แลน่ ไมไ่ ดฟ้ งั คนแกม่ นั ไมไ่ ด้ ทำ� ไมถ่ กู คนทางเหนอื ตอ้ งฟังผูส้ ูงอายุ บางทีมาบอกเราว่าทำ� อยา่ งน้ีไม่ถกู นะ เรากต็ อ้ ง เก็บมาคิด เป็นที่ปรึกษาได้สบายมาก เพราะมีประสบการณ์ ความรู้ไม่เก่ียวบางคน อาจจะจบ ป 1.แต่ประสบการณ์ท่ีผ่านมาได้น�ำมาสอนเรา บางทีคนที่เป็นครู ความรู้ ยงั ไมเ่ ทา่ กบั ผ้สู งู อายเุ ลย” (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) “เวลามเี รอ่ื งกนั ในครอบครวั ถา้ อยุ๊ บอกวา่ มอี ะไรกนั เรอ่ื งมนั แลว้ กใ็ หแ้ ลว้ กนั ไป ถา้ พดู มา อย่างนี้นะ ต่างคนต้องต่างหยุดเลย เวลามีปัญหากันในบ้านจะคอยไกล่เกลี่ยว่าอันไหน ถกู อันไหนผิด คนในหมู่บา้ นกเ็ หมอื นกนั ถ้ามปี ัญหาอะไรกนั ก็จะเปน็ คนมาไกลเ่ กลย่ี ให”้ (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) “ผู้สูงอายุนอกจากจะเป็นผู้ที่มีประสบการณ์ชีวิตมากแล้ว คุณค่าของผู้สูงอายุ คือช่วยเล้ียงลูก เล้ียงหลาน ช่วยเฝ้าบ้านก็ได้ คอยดูแลบ้าน” (ลูกจ้างเอกชน หญิง เขตชนบท เชยี งใหม)่ เมอื่ สอบถามถงึ เกณฑก์ ารนยิ ามความเปน็ ผ้สู งู อายุ กลมุ่ ลูกจา้ งเอกชน ในพื้นทช่ี นบท สว่ นใหญ่เหน็ ว่า การนิยามความเปน็ ผู้สงู อายุ อย่างไรกต็ อ้ งมเี กณฑอ์ ายเุ ปน็ ตวั ก�ำหนด แต่กค็ วรต้องพจิ ารณาปจั จยั ในด้านอ่ืน หรือใช้เกณฑ์ในด้านอ่ืนเป็นตัวก�ำหนดประกอบด้วย เช่น ปัจจัยในด้านสุขภาพ ความสามารถในการท�ำงาน หรือ เกณฑ์นยิ ามทีเ่ ป็นความหมายในดา้ นบวกของผู้สงู อายุ เช่น การเปน็ บคุ คลทม่ี ีความนา่ เช่ือถอื มีศลี ธรรม มคี ณุ คา่ ในดา้ นภมู ปิ ญั ญา มกี ารวางตวั ทเ่ี หมาะสม เปน็ ทยี่ อมรบั ของคนในชมุ ชน หรอื สงั คม ทง้ั นี้ ในดา้ นเกณฑ์ อายทุ ่เี หมาะสม ลกู จ้างเอกชนในกล่มุ ส่วนใหญ่ ยงั เห็นควรให้กำ� หนดอยู่ทีอ่ ายุ 60 ปี

128 มโนทศั น์ใหม่ของนิยามผสู้ ูงอายุ : มมุ มองเชงิ จติ วิทยาสงั คม และสขุ ภาพ จากประเดน็ ขา้ งตน้ มผี ใู้ หข้ อ้ คดิ เหน็ วา่ หากการนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ ถกู กำ� หนดดว้ ยอายเุ ปน็ ตวั ตงั้ ผนวกกบั นยิ ามเชงิ บวกหรอื ปจั จยั ในดา้ นอน่ื รว่ มดว้ ยแลว้ สงิ่ ทต่ี อ้ งพจิ ารณาตอ่ ไปกค็ อื นยิ ามเชงิ บวกหรอื ปจั จยั ท่ีเพ่ิมเข้ามานั้นจะใช้เกณฑ์มาตรฐานใดมาเป็นตัวตัดสินว่าบุคคลแต่ละคนมีคุณสมบัติดังกล่าวหรือ เขา้ ตามเกณฑก์ ำ� หนดที่เหมาะสมหรอื ไม่ อยา่ งไร “ถา้ เรานยิ ามความเป็นผู้สงู อายุ โดยกำ� หนดดว้ ยตวั เลข และรวมนิยามผ้สู ูงอายุเชงิ บวก เขา้ ไปดว้ ย กด็ ี แตก่ ารนยิ ามเชงิ บวก ใครจะมาตดั สนิ วา่ คนไหนดหี รอื ไมด่ ”ี (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่) “การนิยามความเป็นผู้สูงอายุ เห็นควรให้ก�ำหนดด้วยอายุ และดูเร่ืองการท�ำงาน และ สขุ ภาพควบคกู่ นั ไปดว้ ย เนอ่ื งจากบางคนกท็ ำ� งานได้ บางคนกท็ ำ� งานไมไ่ ด้ บางคนกด็ แู ก่ บางคนก็ดหู นุ่มสุขภาพยังแข็งแรงอยู่” (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่) “ผู้สูงอายุ คือ ผู้ที่มีอายุ 60 ปี ท�ำตัวเป็นประโยชน์ เป็นท่ีน่าเคารพนับถือ มีศีลธรรม มีภูมิปัญญา ประพฤติตัวดีให้เป็นแบบอย่าง ให้ลูกหลานนับถือ” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ ส�ำหรบั ลกู จา้ งเอกชนท่อี ยใู่ นเขตเมือง มีความคิดเห็นเกี่ยวกับการนยิ ามความเป็นผสู้ งู อายุ แบ่งออกได้ เปน็ 2 แนวทาง คือ แนวทางที่หนึ่ง เห็นว่าการนิยามความเป็นผู้สูงอายุด้วยเกณฑ์อายุที่เป็นตัวเลขเพียงอย่างเดียว เชน่ ทใ่ี ชอ้ ยใู่ นปจั จบุ นั มคี วามเหมาะสมดแี ลว้ โดยมผี ใู้ หค้ วามเหน็ วา่ เกณฑอ์ ายุ 60 ปกี ย็ งั คงเปน็ เกณฑก์ ำ� หนด ที่เหมาะสม เนื่องจากเป็นเกณฑ์นิยามผู้สูงอายุที่อยู่ในความเข้าใจของประชาชนท่ัวไปมานานแล้ว การเปลย่ี นแปลงเกณฑด์ งั กลา่ วนา่ จะเปน็ ไปไดย้ าก อยา่ งไรกต็ ามมผี เู้ หน็ ตา่ งจำ� นวนหนง่ึ เสนอใหเ้ ลอื่ นเกณฑ์ อายทุ ใ่ี ชอ้ อกไปทอี่ ายุ 65 ปี หรอื 70 ปี เนอื่ งจากเหน็ วา่ ปจั จบุ นั คนไทยทม่ี อี ายุ 60 ปี จำ� นวนมาก ยงั มศี กั ยภาพ และสามารถท�ำงานไดอ้ ย ู่ แนวทางทสี่ อง เหน็ วา่ การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ สามารถกำ� หนดดว้ ยเกณฑอ์ ายเุ หมอื นแนวทางแรก แต่ควรผนวกนิยามความหมายเชิงบวกของผู้สูงอายุควบคู่ไปด้วย เช่น ความหมายในแง่ของการเป็นบุคคล ทมี่ ากดว้ ยประสบการณ์ มีความน่าเชื่อถอื เปน็ ทเี่ คารพและยอมรบั ของคนในชุมชน หรอื สงั คม มีพฤติกรรม และการวางตัวทเ่ี ปน็ แบบอย่างทด่ี ี “การนิยามความเป็นผูส้ งู อายุ นา่ จะใชอ้ ายเุ ป็นเกณฑก์ ำ� หนดอย่างเดียว โดยขยายอายุ เพมิ่ มากขน้ึ จาก 60 ปเี ปน็ 70 ปี เนอ่ื งจากคนอายุ 60 ปยี งั สามารถทำ� งานไดอ้ ยู่ ถา้ 70 ปี ขึ้นไปแลว้ ไปท�ำงานกจ็ ะไม่สะดวกสบายแลว้ ” (ลกู จา้ งเอกชน หญิง เขตเมอื ง เชยี งใหม)่ “การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ เหน็ ควรเลอื กอายเุ ปน็ เกณฑอ์ ยา่ งเดยี ว เพราะวา่ สว่ นมาก ทไ่ี ดย้ นิ คือเกษียณอายรุ าชการคอื 60 ปี แล้วคนเรามันฝังใจวา่ 60 ปนี ี่จะต้องแก่ เพราะ

จังหวดั เชียงใหม่ 129 ว่าจะเกษียณอายทุ ุกรายมนั เลยฝังใจ” (ลกู จา้ งเอกชน หญิง เขตเมอื ง เชียงใหม)่ “การนิยามความเป็นผู้สูงอายุ ผมเห็นด้วยกับการเอาอายุเป็นเกณฑ์ รวมกับการนิยาม ความหมายในเชงิ บวก แตต่ อ้ งเอาอายุเปน็ ตัวหลักกอ่ น” (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตเมือง เชยี งใหม่) “การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ เหน็ ดว้ ยทจ่ี ะเอาทง้ั อายแุ ละนยิ ามการเปน็ ผสู้ งู อายเุ ชงิ บวก เพราะบางคนสูงอายแุ ลว้ กย็ ังทำ� งานได้อยนู่ ะ เอาอายุแล้วกค็ วามหมายทางบวกในเรือ่ ง ของการทำ� งาน มที กั ษะและความรู้ บางคนกย็ งั ทำ� งานได้ เพราะสว่ นมาก 60 ปจี ะทำ� งาน ได้อยู่ แล้วกต็ ้องดเู รอื่ งสุขภาพดว้ ย” (ลูกจ้างเอกชน หญิง เขตชนบท เชียงใหม)่ 2. ความแตกต่างของคำ� เรยี ก โดยรวมทง้ั สองเขต กลมุ่ ลกู จา้ งเอกชนทรี่ ว่ มสนทนากลมุ่ ใหค้ วามเหน็ วา่ ถา้ หากดอู ายตุ ามปปี ฏทิ นิ แลว้ คนเฒา่ คนแก่ และคนชรา คอื คนทมี่ อี ายุ 80 ปขี น้ึ ไป แตถ่ า้ เปน็ ผสู้ งู อายุ ผอู้ าวโุ ส นา่ จะอายุ 60 ปี นอกจากน้ี ลกั ษณะของคนเฒา่ คนแก่ และคนชรา คอื บคุ คลทต่ี ดิ อยกู่ บั บา้ น ตอ้ งถอื ไมเ้ ทา้ แลว้ รา่ งกายไมส่ มบรู ณ์ สำ� หรบั ค�ำว่าผู้อาวุโสแสดงถึงผู้มีความรู้ นอกจากนี้คนภาคเหนือมีภาษาท้องถ่ินที่ใช้เรียกแทน ปู่ ย่า ตา ยาย คือ ค�ำเรยี กวา่ อุ๊ย 3. ความเหมาะสมของนิยามผู้สูงอายุที่ 60 ปี เกีย่ วกบั ความเหมาะสมของการใช้เกณฑ์อายุ ณ 60 ปี เป็นเกณฑ์ก�ำหนดความเป็นผสู้ ูงอายุ ลกู จ้าง เอกชนส่วนใหญ่เห็นว่า เกณฑ์ดังกล่าวเหมาะสมแล้วเนื่องจากเมื่ออายุ 60 ปีเป็นวัยสมควรแก่การพักผ่อน ท�ำงานมามากแล้ว เป็นวยั ทีค่ วรพักผ่อนอยกู่ บั ครอบครวั ใหล้ กู หลานคอยเคารพนบั ถือ อยา่ งไรก็ตามมลี กู จา้ งเอกชนบางคน เหน็ วา่ เกณฑ์อายุที่ 60 ปี คอื ผสู้ งู อายนุ ้ันไมเ่ หมาะสมแล้วส�ำหรับ สงั คมไทยในปัจจบุ นั เนือ่ งจากคนมอี ายุทยี่ นื ยาวมากขึน้ อายทุ ่ี 60 ปยี งั แข็งแรงอยู่ เห็นควรให้ขยายเพมิ่ ข้นึ เป็น 70 ปี “บางคนก็ท�ำงานเนอะ ท�ำงานราชการมาต้ังก่ีปี 60 ก็น่าจะได้พักแล้วเนอะ” (ลูกจ้าง เอกชน หญงิ เขตชนบท เชยี งใหม)่ “60 ปีผมว่าเหมาะ โดยมากคนอายุ 60 ปกี ็จะมลี กู มีหลานแลว้ เนอะ ถา้ ลูกได้แตง่ งาน ก็จะมหี ลาน กจ็ ะได้อยู่กบั ครอบครัว ท�ำตวั ใหล้ กู เตา้ เคารพนบั ถอื ” (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่ “ผมมองว่าตอนน้ีคนอายุมากข้ึน เด๋ียวนี้คนอายุ 60 ก็ยังแข็งแรงอยู่ อย่างพ่อผมอายุ 90 ปี ก็ถือว่าอายุยืน ในมุมมองของผมว่าอายุ 70 ปีน่าจะดี” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่