สุขภาพผู้สูงอายุ

130 มโนทศั น์ใหมข่ องนยิ ามผูส้ ูงอายุ : มุมมองเชิงจิตวทิ ยาสังคม และสขุ ภาพ 4. ความแตกต่างระหว่างนยิ ามผสู้ ูงอายรุ ะหว่างชายกบั หญิง ลูกจ้างเอกชนในเขตเมือง ให้ความเห็นว่า ไม่มีความแตกต่างของการสูงอายุระหว่างผู้ชายและผู้หญิง เมื่ออายทุ ่ีเท่ากัน ในขณะที่ลกู จา้ งเอกชนในเขตชนบท เห็นว่ามคี วามแตกตา่ งกัน โดยใหเ้ หตผุ ลว่า ผ้หู ญงิ จะดู แก่กว่าผู้ชาย ทั้งนี้เกิดจากการที่ผู้หญิงมีเรื่องของการต้ังครรภ์ซ่ึงท�ำให้สุขภาพทรุดโทรมและแลดูแก่เร็วกว่า ผู้ชาย และด้วยผู้หญิงจะมีภาวะความเครียดมากกว่าผู้ชาย ท�ำงานหนักมากกว่าผู้ชาย จึงท�ำให้ผู้หญิงดูแก่ มากกวา่ ผู้ชาย อย่างไรก็ตาม ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ ลูกจ้างเอกชนท้ังสองเขตเห็นว่า แม้ความสูงอายุอาจจะ แลดแู ตกต่างกนั ระหวา่ งเพศชายและหญงิ แตก่ ารนิยามความเปน็ ผสู้ ูงอายุไมค่ วรแตกตา่ งกันระหวา่ งเพศ “โดยท่ัวไปถ้าเป็นวัยเดียวกันระหว่างหญิงกับชาย คิดว่าน่าจะแก่เท่ากัน ถ้าไม่มีโรค รมุ เร้านะครบั ” (ลกู จ้างเอกชน ชาย เขตเมือง เชยี งใหม่) “ผู้หญิงซิแก่กว่าผู้ชาย เพราะผู้หญิงเก่ียวกับการมีลูกด้วย ใช้ร่างกายมากท�ำให้เร่ือง กายโทรมมากกว่าชาย แล้วผู้หญงิ เร่อื งความเครียดจะมากกวา่ ผชู้ าย เรื่องเล็กๆ น้อยๆ ก็เก็บมาคิด” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ “ถึงผู้หญิงจะดแู กไ่ วกว่าผชู้ าย แต่การนิยามกใ็ หเ้ ท่ากัน เอา 60 ปี” (ลกู จา้ งเอกชน หญิง เขตชนบท เชยี งใหม่) 5. ความแตกตา่ งของนิยามผสู้ ูงอายรุ ะหวา่ งเมืองกบั ชนบท ในกลุ่มลูกจ้างเอกชนท้ังสองเขต ส่วนใหญ่ เห็นว่าความแตกต่างระหว่างคนในเมืองและชนบทอาจมี อยู่บ้างแต่เป็นการยากที่จะตัดสินได้ว่ากลุ่มใดแก่เร็วกว่า หรือ กลุ่มใดแก่ช้ากว่า เน่ืองจากถ้าพิจารณาจาก รปู รา่ งภายนอกแลว้ คนชนบทดแู กก่ วา่ คนเมอื ง เนอ่ื งจากทำ� งานหนกั มากกวา่ คนเมอื ง แตค่ นชนบทกม็ สี ขุ ภาพ จิตทีด่ กี วา่ คนเมอื งเน่ืองจากคนชนบทไดม้ โี อกาสไดไ้ ปพบปะสังสรรคก์ ับเพอ่ื นบา้ น คนเมอื งมีลักษณะการอยู่ อาศยั แบบตา่ งคนตา่ งอยู่ นอกจากนคี้ นชนบทจะมอี ายทุ ย่ี นื ยาวมากกวา่ เนอ่ื งจากไดอ้ อกกำ� ลงั กาย ซงึ่ เปน็ การ ออกกำ� ลังกายทเ่ี กดิ จากการท�ำงาน และได้อยใู่ นทอี่ ากาศบริสทุ ธ์ิ “วถิ ชี วี ติ ความเปน็ อยมู่ นั จะแตกตา่ งกนั คนชนบทเขาจะอายยุ นื กวา่ เพราะเขาทำ� งานได้ ออกกำ� ลงั กายตลอด ถงึ จะดแู กแ่ ตก่ แ็ ขง็ แรงกวา่ คนเมอื ง” (ลกู จา้ งเอกชน หญงิ เขตเมอื ง เชยี งใหม่) “ถ้าดูจากการแต่งตัว คนชนบทจะดูแก่กว่าคนเมือง แต่สุขภาพจิตดีกว่าคนเมือง เพราะคนเมืองอยู่แต่ในบ้าน ไม่เหมือนกับคนชนบทไปบ้านคนโน้นคนนี้บ้าง ไม่เหมือน คนเมอื งตวั ใครตัวมนั อยบู่ ้านใครบา้ นมนั ” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่

จงั หวัดเชยี งใหม่ 131 อย่างไรก็ตาม ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ เห็นว่าไม่ควรก�ำหนดให้แตกต่างกัน เพ่ือไม่ให้เกิดความ เท่าเทียมกนั และเพ่อื ไมใ่ หเ้ กดิ การแตกแยกกนั “นิยามผู้สูงอายุควรเป็นนิยามเดียวกัน เพราะถ้าเราไปแบ่งเป็นสองฝั่ง มันก็จะเกิด ความแตกต่างกันขึน้ มา ให้เทา่ กนั จะดกี ว่า” (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม่) “นยิ ามผสู้ งู อายคุ วรเปน็ นยิ ามเดยี วกนั เพราะถา้ แตกตา่ งกนั มนั กจ็ ะเกดิ การแตกแยกกนั ” (ลูกจา้ งเอกชน หญิง เขตเมอื ง เชยี งใหม่) “ในแงก่ ารใชช้ วี ติ คนเมอื งกบั คนชนบทมนั ตา่ งกนั ความสงู อายกุ เ็ ลยตา่ งกนั แตก่ ารนยิ าม ไม่ควรจะแตกต่างกันควรก�ำหนดท่ี 60 ปีเท่ากัน” (ลูกจ้างเอกชน หญิง เขตชนบท เชียงใหม่) 6. ผลกระทบหากมกี ารเปลย่ี นแปลงนยิ ามผูส้ ูงอายุ ลูกจ้างเอกชนทั้งสองเขต ให้ความเห็นว่า การเล่ือนอายุนิยามผู้สูงอายุออกไป ไม่น่าจะมีผลกระทบ ต่อบรรทัดฐานทางสังคม เกี่ยวกับการให้ความเคารพนับถือหรือความกตัญญูของเด็กรุ่นหลังท่ีมีต่อผู้สูงอายุ เนือ่ งจาก การให้ความเคารพ การให้เกยี รติและความกตญั ญู เปน็ วัฒนธรรมทค่ี นเหนอื จะยึดถอื ปฏิบัติกันอยู่ แล้ว นอกจากน้ีการท่ีเด็กจะให้ความเคารพหรือไม่ ปัจจัยหนึ่งก็ต้องข้ึนอยู่กับตัวบุคคลและการปฏิบัติตน ของบคุ คลนั้นๆ มากกว่า ไมใ่ ชก่ ารทจี่ ะเป็นหรอื ไมเ่ ปน็ ผูส้ ูงอายุ “การเคารพผใู้ หญ่มันเป็นประเพณีของคนทางเหนอื อยแู่ ล้ว มนั เป็นวฒั นธรรม ไมเ่ ก่ยี ว กับนิยามผู้สูงอายุหรอก บางครั้งคนท่ีอายุน้อยกว่าเราก็ยังต้องให้ความเคารพ เช่น ถ้าหน้าที่การงานเขาต�ำแหน่งสูงกว่าเรา อย่างกรณีบริษัทเอกชน ผู้จัดการย้ายมาใหม่ อายซุ กั 48 ปี มาเปน็ ผจู้ ดั การใหญ่ เรากต็ อ้ งใหค้ วามเคารพเขาถงึ แมว้ า่ เราจะอายมุ ากกวา่ เขากต็ าม” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม่) อย่างไรก็ตาม ส�ำหรับตัวบุคคลเองนั้น ลูกจ้างเอกชนท่ีอยู่ในเขตเมืองคิดว่า น่าจะมีผลกระทบ ในด้านบวกท่ีจะช่วยยืดโอกาสในการได้ท�ำงานให้ยาวขึ้น ท�ำให้มีรายได้ต่อไป และมีผลต่อสุขภาพจิต ท�ำให้ รู้สึกสดชื่น ยังมีไฟ สามารถยังท�ำอะไรได้อยู่ ยังมีคุณค่า แต่ลูกจ้างเอกชนท่ีอยู่ในเขตชนบท กลับคิดว่า การขยายนยิ ามผสู้ งู อายอุ อกไปเปน็ 65 ปไี มไ่ ดม้ ผี ลกระทบใดๆ ตอ่ การทำ� งานของพวกเขา เนอื่ งจากการทำ� งาน ของคนชนบทไมไ่ ดม้ อี ายมุ าเปน็ ตวั กำ� กบั จะทำ� งานไปจนกวา่ ตนเองไมส่ ามารถทำ� ไดแ้ ลว้ และการขยายนยิ าม จาก 60 ปีไปเปน็ 65 ปี ไมส่ ง่ ผลตอ่ สขุ ภาพกาย และสุขภาพจติ เนือ่ งจากยอมรบั ไดแ้ ล้ววา่ เมอื่ อายุ 60 ปี ก็เป็นผ้สู ูงอายุแลว้ จึงไมไ่ ด้ท�ำใหร้ ้สู ึกว่ามีความกระชุ่มกระชวยมากขึ้น “ขยายอายอุ อกไปเปน็ 65 มนั กด็ นี ะ ทำ� ใหร้ ู้สึกสดชนื่ ยังมีไฟ สามารถยงั ท�ำอะไรได้อยู่ ยังมีคณุ คา่ ” (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม)่

132 มโนทัศนใ์ หม่ของนยิ ามผู้สงู อายุ : มมุ มองเชงิ จิตวิทยาสงั คม และสุขภาพ “คนบ้านนอกยังไงก็ท�ำอยู่แล้ว ถึงแม้จะ 65 ปีเกษียณการท�ำงาน แต่จริงๆ บ้านเรา บา้ นนอกกย็ งั ท�ำอยู่” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่) “เลอ่ื นนยิ ามไปเป็น 65 ปี ไม่ไดท้ ำ� ใหเ้ รากระช่มุ กระชวย เพราะเรารับได้แลว้ 60 แล้วก็ เป็นผูส้ ูงอายุแลว้ ” (ลูกจ้างเอกชน หญงิ เขตชนบท เชียงใหม)่ สำ� หรับผลกระทบทม่ี ีตอ่ ระดับชุมชน สังคม พบว่า ถา้ การนิยามความเปน็ ผสู้ ูงอายจุ าก 60 ปี ไปเปน็ 65 ปี จะมผี ลกระทบตอ่ ตำ� แหนง่ งานของคนรนุ่ หลงั เนอ่ื งจากผสู้ งู อายอุ าจจะยงั คงทำ� งานตอ่ ไป อยา่ งไรกต็ าม การขยายนิยามออกไป ก็จะส่งผลดีต่อชุมชนเนื่องจากการเลื่อนนิยามออกไป ท�ำให้คนรู้สึกว่ายังไม่แก่ ยังมี พลังทีจ่ ะออกมารว่ มกิจกรรมในชุมชน มารว่ มทำ� ประโยชน์ใหก้ ับสังคม ไมเ่ กบ็ ตัวอยูแ่ ตใ่ นบ้าน “อันนี้ก็จะมีผลกระทบกับคนท�ำงานรุ่นหลัง 60 ยังไม่ออกเสียที เด็กก็ต้องไปเรียน ปริญญาโทหางานอื่นท�ำ ต�ำแหน่งงานก็จะน้อยลงไปเร่ือยๆ” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตเมือง เชยี งใหม)่ “การทำ� งานรว่ มกนั กจ็ ะเปน็ กลมุ่ เปน็ กอ้ นกนั ดี พอมนั แกแ่ ลว้ 60 กวา่ กจ็ ะไปแลว้ ไมเ่ อา อะไรแล้วเวลามงี านในชมุ ชน งานวดั งานประเพณี แตล่ ะคนก็จะมาชว่ ยกัน แตถ่ า้ เป็น 60 ปี กจ็ ะดเู ฒา่ แลว้ ไมห่ นมุ่ แลว้ เขากจ็ ะไมไ่ ป” (ลกู จา้ งเอกชน หญงิ เขตเมอื ง เชยี งใหม)่ 7. ความเปน็ ไปไดข้ องการเลื่อนนยิ ามผสู้ ูงอายุ ผู้เข้าร่วมสนทนากลุ่มทั้งเขตเมืองและชนบท ส่วนใหญ่เห็นว่า การขยายนิยามผู้สูงอายุจาก 60 ปี ไปเป็น 65 ปี คิดวา่ มีความเป็นไปได้ สงั คมไทยน่าจะยอมรบั ถา้ หากไมเ่ ก่ยี วข้องกับสทิ ธปิ ระโยชน์ทีผ่ ู้สูงอายุ ควรจะไดร้ บั ทงั้ นมี้ ขี อ้ เสนอแนะหากจะขยายนยิ ามเพมิ่ ขนึ้ จรงิ ควรมกี ารทำ� ประชาพจิ ารณ์ สอบถามความคดิ เหน็ จากประชาชนกอ่ น หรอื อาจจะทำ� ในรปู แบบของการแจกแบบสอบถามความคดิ เหน็ ในกลมุ่ คนอายรุ ะหวา่ ง 55–65 ปี ได้ข้อสรุปออกมาเป็นอย่างไร ก็ประกาศออกมาเป็นกฎหมาย หลังจากออกมาเป็นกฎหมายแล้ว ทุกคนก็ตอ้ งยอมรบั “เราต้องมีการทำ� ประชาพิจารณ์ ถามประชาชน ว่าสมควรท่ีจะขยายออกไปหรอื เปลา่ ” (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตเมือง เชียงใหม)่ “ถามความต้องการของเขาต้องการอย่างไร พอได้ข้อมูลตรงน้ีปุ๊บ ก็ให้รัฐบาลประชุม หรือท�ำประชาพิจารณ์ แลว้ กส็ รปุ ให้ชาวบ้านฟงั ท่ไี ด้จากแบบสอบถาม หรือโพลลก์ ็ได้ หลังจากนั้นก็ประกาศออกมาเป็นกฎหมาย หลังจากออกมาเป็นกฎหมายแล้ว มันก็คือ กฎหมายเนอะ ทุกคนก็ตอ้ งทำ� ตาม (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม)่

จังหวัดเชยี งใหม่ 133 กลุ่มข้าราชการและพนกั งานรัฐวิสาหกิจ จังหวัดเชียงใหม่ กลมุ่ ขา้ ราชการ และพนักงานรัฐวสิ าหกิจ ภาคเหนอื (จังหวัดเชียงใหม่) ท่รี ่วมสนทนากล่มุ ในแต่ละเขต พน้ื ที่ ซงึ่ ไดแ้ กเ่ ขตเมอื งและเขตชนบท ประกอบดว้ ย เกษตรกรชาย 4 คน และเกษตรกรหญงิ 4 คน รวมเขตละ 8 คน (รวม 16 คน ในทงั้ สองเขตพนื้ ท)ี่ ทงั้ หมดมอี ายรุ ะหวา่ ง 40–59 ปี ในแตล่ ะประเดน็ ของการสนทนากลมุ่ ผู้เขา้ รว่ มสนทนามแี นวคดิ หรอื ขอ้ อภปิ รายท่ีนา่ สนใจ สรปุ ไดด้ ังนี้ 1. การก�ำหนดนิยามผู้สงู อายุ ในมุมมองของกลุ่มข้าราชการและพนักงานรัฐวิสาหกิจ ทั้งในเขตเมืองและเขตชนบทมีมุมมอง ทคี่ ลา้ ยคลงึ กนั เมอื่ กลา่ วถงึ “ผสู้ งู อาย”ุ จะคำ� นงึ ถงึ เรอื่ งของสขุ ภาพเปน็ หลกั โดยสว่ นใหญผ่ สู้ งู อายจุ ะมสี ขุ ภาพ ท่ีทรดุ โทรม มโี รคประจ�ำตัว ดูจากรปู รา่ งภายนอก เสน้ ผมกจ็ ะหงอก ผวิ หนงั เหี่ยวย่น นอกจากนีเ้ ม่อื กล่าวถึง ผูส้ ูงอายุ กลมุ่ ข้าราชการ กจ็ ะนกึ ถึงคนที่มอี ายุ 60 ปขี ึน้ ไป และเป็นบุคคลทต่ี ้องไดร้ ับเบี้ยยงั ชีพ เม่ือสอบถามถึงการนยิ ามผสู้ งู อายุในเชิงบวก กลมุ่ ขา้ ราชการ ทอี่ ย่ใู นเขตชนบท เหน็ ว่า ผู้สงู อายุ คอื ผทู้ เี่ ปน็ เสาหลกั และมปี ระโยชนแ์ กค่ รอบครวั เปน็ ทป่ี รกึ ษา และเปน็ ทพี่ ง่ึ ทางเศรษฐกจิ แกบ่ ตุ รหลาน นอกจาก นั้นยังเป็นผู้น�ำเชิงวัฒนธรรมให้แก่ชุมชนและสังคม และเป็นปราชญ์ชาวบ้านในการถ่ายทอดความรู้ด้านงาน หตั ถกรรม งานจกั สาน ใหล้ กู หลานได้ ท่ีเรียกวา่ “ภมู ิปญั ญาชาวบ้าน” “เป็นผู้น�ำเชิงวัฒนธรรม เพราะวัฒนธรรมทางท้องถ่ินเร่ิมจะสูญหาย ต้องไปเผยแพร่ ใหล้ ูกหลาน” (ขา้ ราชการ ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่ “เปน็ เสาหลกั ของครอบครวั เปน็ ทพี่ ง่ึ ทางเศรษฐกจิ และดแู ลบตุ รหลานคอยเปน็ ทป่ี รกึ ษา กบั ลูกหลาน” (ขา้ ราชการ หญิง เขตชนบท เชียงใหม่) “เป็นปราชญ์ชาวบ้าน อย่างน�ำความรู้จากการท�ำของเล่นประดิษฐ์จากใบไม้ ใบตอง ใบลาน มาถ่ายทอดให้ลูกหลานได้ ที่เรียกว่า ภูมิปัญญาชาวบ้าน” (ข้าราชการ หญิง เขตชนบท เชียงใหม)่ สำ� หรบั กลมุ่ ขา้ ราชการ ทอี่ ยใู่ นเขตเมอื ง มคี วามคดิ เหน็ เกยี่ วกบั การเปน็ ผสู้ งู อายใุ นเชงิ บวกหลากหลาย ไดแ้ ก่ ผสู้ งู อายเุ ปน็ ผทู้ ม่ี ปี ระสบการณม์ าก มเี วลาวา่ งในการเขา้ รว่ มกจิ กรรมตา่ งๆ เพอื่ สงั คมได้ เปน็ ทยี่ ดึ เหนย่ี ว จติ ใจของครอบครวั ดแู ลลกู หลานได้ เป็นตวั อยา่ งแก่คนรุน่ หลังได้ เปน็ ผ้ทู ม่ี ีเกยี รติในสงั คม เป็นผูท้ ม่ี คี ุณค่า ของสังคม เป็นผู้ท่ีช่วยเหลือลูกหลานในเรื่องการเงินและความมั่นคงต่างๆ เป็นผู้ที่มีความเอ้ือเฟื้อเผ่ือแผ่ ทั้งแก่ครอบครัวและสงั คม ทั้งยังเปน็ ผทู้ ่ีช่วยสืบสานประเพณีใหแ้ กค่ นรุ่นหลงั “เขาไม่มีห่วงแล้ว ไม่เครียด ไม่ต้องรับผิดชอบงาน ทำ� ให้เขาร่าเริง จิตใจแจ่มใส และ สามารถท�ำกิจกรรมต่างๆ เพื่อสังคมได”้ (ขา้ ราชการ ชาย เขตเมือง เชยี งใหม)่

134 มโนทัศน์ใหม่ของนิยามผสู้ งู อายุ : มุมมองเชงิ จิตวิทยาสังคม และสขุ ภาพ “เป็นที่ยึดเหน่ียวจิตใจให้ครอบครัว เป็นบุคคลท่ีมีคุณค่าของสังคม มีความเอื้อเฟื้อ เผอ่ื แผแ่ กค่ รอบครวั และสงั คม” (ข้าราชการ ชาย เขตเมือง เชยี งใหม่) “มีหลักทรัพย์ มีความมั่นคงให้แก่ลูกหลาน และเป็นผู้สืบสานประเพณีให้คนรุ่นหลัง เพราะเดี๋ยวน้ีเวลามีงานประเพณีจะเห็นมีแต่ผู้สูงอายุที่เข้าร่วม เด็กๆ จะไม่ค่อย ไดเ้ ขา้ รว่ ม ประเพณีจะคอ่ ยๆ หายไป” (ข้าราชการ ชาย เขตเมอื ง เชยี งใหม่) “ดแู ลบตุ รหลาน ไดร้ บั เกยี รตใิ นสงั คม เผยแพรศ่ าสนา และเปน็ แบบอยา่ งในการเขา้ วดั ” (ข้าราชการชาย เขตเมือง เชียงใหม)่ เมื่อสอบถามเก่ียวกับการนิยามความเป็นผู้สูงอายุว่าเห็นควรหรือไม่ถ้าหากน�ำความหมายเชิงบวก นำ� มาเปน็ นยิ ามผสู้ งู อายุ ขา้ ราชการฯ ทอี่ ยใู่ นเขตเมอื งเกอื บทง้ั หมดเหน็ วา่ การนยิ ามผสู้ งู อายคุ วรใชเ้ กณฑอ์ ายุ อยา่ งเดยี ว เพราะเหน็ วา่ การนยิ ามโดยใชค้ วามหมายในเชงิ บวกไมช่ ดั เจน โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ถา้ จะกำ� หนดดว้ ย ค�ำวา่ “คณุ คา่ ” ดังน้ันคำ� วา่ คุณค่าจะต้องชัดเจนวา่ คอื อะไรบา้ ง “เลอื กอายอุ ยา่ งเดยี ว เพราะคณุ คา่ วดั ยาก และผสู้ งู อายบุ างคนกไ็ มม่ คี ณุ คา่ ” (ขา้ ราชการ หญิง เขตเมือง เชยี งใหม่) “อยากได้คณุ ค่าดว้ ย แตเ่ กณฑ์คณุ ค่ามันไมช่ ดั เจน จงึ เลือกอายุอยา่ งเดียว” (ข้าราชการ หญิง เขตเมอื ง เชียงใหม)่ ในขณะทบี่ างสว่ นเหน็ วา่ ควรใหม้ กี ารกำ� หนดนยิ ามโดยการใชอ้ ายรุ ว่ มกบั ความหมายในเชงิ บวก เพราะ จะทำ� ให้ผู้สูงอายหุ รอื ผทู้ ี่จะก้าวเข้าส่กู ารเป็นผ้สู ูงอายจุ ะไดเ้ ตรยี มตัวท�ำความดีใหไ้ ด้ตามเกณฑ์ ท�ำตวั เองให้ดี มีคุณคา่ โดยให้กำ� หนดอายทุ ี่ 65 ปี และได้ใหค้ วามหมายของคำ� วา่ “คุณคา่ ” ว่าคอื การมีจติ อาสา ตั้งชมรม หรอื มลู นธิ ิ เพอ่ื แนะนำ� ความรตู้ อ่ คนอนื่ ใหเ้ กดิ ประโยชนต์ อ่ สงั คม และหากตอ้ งการใหม้ กี ารยอมรบั เกณฑใ์ หม่ กข็ น้ึ อย่กู ับผสู้ ูงอายุว่าจะทำ� ตวั ดีเหมือนนิยามหรอื ไม่ จึงจะใหผ้ ้อู น่ื ยอมรับ “เลือกอายุบวกคุณค่า เพราะผู้ที่จะก้าวมาเป็นผู้สูงอายุจะได้เตรียมตัวท�ำความดี ให้ได้ ตามเกณฑ์คุณค่า..คุณค่า คือ การมีจิตอาสา ต้ังชมรม มูลนิธิ แนะน�ำความรู้ต่อคนอ่ืน ให้ประโยชน์ต่อสงั คม” (ข้าราชการชาย เขตเมือง เชยี งใหม่) ส�ำหรับขา้ ราชการ ท่ีอยใู่ นเขตชนบทส่วนใหญก่ ็เห็นเชน่ เดยี วกนั กับขา้ ราชการท่อี ยู่ในชนบท กล่าวคอื การนยิ ามความเป็นผู้สูงอายคุ วรกำ� หนดดว้ ยนิยามทเ่ี ปน็ ตัวเลขเพียงอยา่ งเดียว คอื ผู้อายุท่ี 60 ปี เพราะอายุ 60 ปี เริ่มมีความเสื่อมถอยทางร่างกาย ศักยภาพในด้านต่างๆ เริ่มลดลง การคิดและตัดสินใจช้า และการ พัฒนาในดา้ นตา่ งๆ นน้ั จะไมม่ แี ล้ว การใหเ้ หตผุ ลคำ� นยิ ามของผสู้ งู อายขุ องขา้ ราชการชนบททมี่ ตี วั เลขเพยี งอยา่ งเดยี ว เพราะการใชต้ วั เลข นนั้ เป็นมาตราฐาน ซึ่งการชี้วดั ทเี่ ปน็ ตวั อกั ษรนั้นจะท�ำการวดั ได้ยาก

จงั หวดั เชยี งใหม่ 135 นอกจากน้ีมีผู้ให้ความเห็นว่าควรใช้ค�ำนิยามที่มีความหมายเชิงบวกและมีตัวเลขก�ำกับด้วย เน่ืองจาก ถ้าให้ความหมายเชิงบวกเพียงอย่างเดียว แต่ไม่มีตัวเลขก�ำกับจะท�ำให้เกิดความเหล่ือมล้�ำ ถ้าบางคนคิดว่า ตวั เองไม่มีคุณสมบตั นิ น้ั “พออายุ 60 ปี เริม่ มโี รค ศักยภาพเรม่ิ ลดลง การคิดและตัดสนิ ใจชา้ การพัฒนาอะไร ก็ไมม่ ีแลว้ ” (ขา้ ราชการ หญงิ เขตชนบท เชียงใหม)่ “นยิ ามทเ่ี ป็นตัวอกั ษรจะวัดยาก ถา้ ตวั เลขจะเป็นมาตรฐาน” (ขา้ ราชการ หญิง ชนบท เชียงใหม)่ “การไม่มีตัวเลขก�ำกับ อาจจะเกิดความเหล่ือมล�้ำได้ ถ้าบางคนไม่มีคุณสมบัตินั้น” (ขา้ ราชการ หญงิ เขตชนบท เชยี งใหม)่ 2. ความแตกตา่ งของค�ำเรยี ก คนแก่/คนชรา/ผู้เฒ่าผู้แก่ แสดงถึงผู้ท่ีมีอายุมาก ไม่สามารถท�ำงานได้แล้ว อยู่แต่ในบ้าน ดูภายนอก ทรดุ โทรมมาก ผมหงอก ฟนั หลดุ แตส่ ำ� หรบั คำ� เรยี กวา่ “ผสู้ งู อาย”ุ เปน็ คำ� เรยี กของคนทอี่ ายมุ าก ไมไ่ ดท้ ำ� งานแลว้ แตย่ งั สามารถชว่ ยเหลอื ตวั เองได้ “ผอู้ าวโุ ส” แสดงถงึ ผทู้ มี่ คี วามรคู้ วามสามารถ “อยุ๊ ” เปน็ คำ� เรยี กทคี่ นภาคเหนอื ใช้เรียกแทน ปู่ ยา่ ตา ยาย 3. ความเหมาะสมของนิยามผสู้ ูงอายุที่ 60 ปี กลุ่มขา้ ราชการ ทอ่ี ยู่ในเขตเมือง เห็นควรว่าอายนุ ิยามผู้สูงอายุควรขยายเพม่ิ มากข้ึน อาจจะเป็นที่ 65 หรือ 70 ปี ทั้งนเี้ นอ่ื งจากปจั จบุ ัน คนอายุ 60 ปกี ็ยงั สามารถท�ำงานได้อยู่ ยงั ดูไม่แก่ ด้วยความทม่ี เี ทคโนโลยี ท่ีทันสมัยมากขึ้น ก็ท�ำให้คนแข็งแรงมากข้ึน มีการดูแลตัวเองมากข้ึน แต่อย่างไรก็ตามความแก่หรือไม่แก่ ก็ต้องข้ึนอยู่กับลักษณะของอาชีพท่ีท�ำด้วย ผู้ท่ีประกอบอาชีพท่ีหนักก็จะดูมีอายุมากกว่าคนที่ท�ำงานสบาย เช่น คนท�ำเกษตร จะดูแกม่ ากกว่าคนทำ� งานราชการ “ปัจจุบนั เทคโนโลยีมนั กท็ นั สมัยขนึ้ แข็งแรงมากข้นึ ดูแลตัวเองมากข้นึ นา่ จะขยายไป เป็นท่ีอายุ 70 ป”ี (ขา้ ราชการ หญงิ เขตเมอื ง เชียงใหม)่ ส�ำหรับข้าราชการที่อยู่ในเขตชนบทกลับเห็นต่าง คิดว่าการนิยามผู้สูงอายุท่ี 60 ปีที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน มีความเหมาะสมดีแลว้ ถ้าหากการนยิ ามผู้สูงอายไุ มไ่ ด้เกย่ี วข้องกับการนยิ ามการเกษยี ณอายุ โดยใหเ้ หตผุ ล เพม่ิ เตมิ วา่ เมอ่ื ยา่ งเขา้ อายุ 60 ปี ศกั ยภาพในการทำ� งาน การตดั สนิ ใจ จะลดลง การพฒั นาตนเองกเ็ รมิ่ ถดถอย นอกจากนค้ี นทอ่ี ายุ 60 ปกี เ็ รม่ิ เจบ็ ป่วยบ่อย มโี รคประจ�ำตวั ต้องพบแพทย์บ่อยๆ “ถ้าเราก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ คือดูในเรื่องท่ัวๆ ไป ไม่ได้มาดูในเร่ืองเกษียณ ค�ำนิยาม ผู้สูงน่าจะอยู่ที่ 60 ปีพอดีแล้วนะ เพราะว่าคนเราอายุ 60 ก็เร่ิมมีโรค ศักยภาพ

136 มโนทัศนใ์ หม่ของนิยามผู้สงู อายุ : มมุ มองเชิงจติ วทิ ยาสงั คม และสุขภาพ เรม่ิ ลดลง การคดิ ตดั สนิ ใจกช็ า้ ลง สงั เกตดคู นอายุ 60 การพฒั นาอะไรกจ็ ะไมม่ ี ศกั ยภาพ จะลดลง” (ขา้ ราชการ หญิง เขตชนบท เชยี งใหม่) 4. ความแตกตา่ งระหว่างนิยามผ้สู ูงอายุระหว่างชายกบั หญิง ข้าราชการทั้งสองเขตแสดงความคิดเห็น ระหว่างผู้หญิงกับผู้ชาย ลักษณะของความเป็นผู้สูงอายุ ไม่นา่ แตกต่างกัน เมอ่ื อายทุ เี่ ท่ากนั ดังน้นั กลุ่มข้าราชการในจังหวดั เชียงใหม่ เห็นควรว่าการนิยามความเป็น ผูส้ ูงอายุ ระหว่างหญิงกบั ชาย ก็ไมค่ วรจะแตกต่างเชน่ กนั ทั้งน้เี พื่อให้เกดิ ความเท่าเทยี มกนั 5. ความแตกต่างของนิยามผสู้ ูงอายุระหว่างเมอื งกับชนบท ผู้ร่วมสนทนาทั้งในเมืองและชนบทเห็นตรงกันว่า คนชนบทจะมีลักษณะภายนอกท่ีดูสูงอายุมากกว่า คนเมอื ง เนอ่ื งจากตอ้ งทำ� งานหนกั ท�ำงานกลางแจง้ ผดิ กบั คนเมอื งท�ำงานในทสี่ บายน่ังตดิ โตะ๊ อยใู่ นห้องแอร์ แตถ่ า้ เปรยี บเทยี บเรอื่ งสขุ ภาพแลว้ คนชนบทจะมคี วามแขง็ แรงของรา่ งกายรวมถงึ สขุ ภาพทวั่ ไปทน่ี า่ จะดกี วา่ คนในเมอื ง เพราะได้มีการออกกำ� ลังกาย ส�ำหรบั การกำ� หนดนยิ ามผูส้ งู อายุ ขา้ ราชการทั้งสองเขตเหน็ ควรให้ กำ� หนดนยิ ามทเ่ี กณฑอ์ ายเุ ดยี วกนั ทงั้ สำ� หรบั ประชากรในเขตเมอื งและประชากรในเขตชนบท เพอื่ ใหเ้ กดิ เปน็ มาตรฐานเดียวกัน เพื่อไมใ่ ห้เกิดปัญหาต่างๆ ตามมา เชน่ การย้ายถนิ่ เพอ่ื ผลประโยชน์ เป็นต้น “อนั นี้แนน่ อน ความแข็งแรงของคนเมอื งสคู้ นชนบทไมไ่ ด้ แตเ่ ราดูสภาพแล้ว คนชนบท จะดูแก่กว่าคนเมือง เพราะท�ำงานหนัก คนในเมืองส่วนใหญ่ จะท�ำงานนั่งโต๊ะ นั่งแต่ หอ้ งแอรไ์ ม่ค่อยออกไปโดนแดด” (ข้าราชการ ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) “แตส่ ขุ ภาพคนชนบทดกี วา่ คนชนบทไดอ้ อกกำ� ลงั กาย ทำ� โนน่ ทำ� น่ี แตค่ นในเมอื งไมค่ อ่ ย ได้ออกไปไหนน่ังอยู่กับที่ ถ้าจะไปก็ไปศูนย์การค้า” (ข้าราชการ หญิง เขตชนบท เชยี งใหม)่ “อย่างคนชนบทจะดูแก่กว่าคนเมือง เพราะว่าท�ำงานหนักกว่า” (ข้าราชการ ชาย เขตเมอื ง เชยี งใหม่) “ต้องเป็นมาตรฐานเดียวกัน เด๋ียวคนชนบทเขาจะคิดว่าท�ำไมคนเมืองถึงเป็นอย่างน้ี เกดิ แห่กนั ยา้ ยตามมา เพ่อื ผลประโยชนต์ ามมาอย่างนี้อีกคะ เกดิ ปัญหานะคะ น่าจะเปน็ มาตรฐานเดียวกัน ไม่ควรจะแยกคนเมืองคนชนบท” (ข้าราชการ หญิง เขตเมือง เชียงใหม)่ 6. ผลกระทบหากมกี ารเปลย่ี นแปลงนยิ ามผู้สูงอายุ ขา้ ราชการฯ ทงั้ สองเขต ใหค้ วามเหน็ วา่ หากมกี ารเปลยี่ นแปลงนยิ ามผสู้ งู อายจุ รงิ โดยนยิ ามความเปน็ ผู้สูงอายุด้วยนิยามเชิงบวก เช่น ผู้สูงอายุคือผู้ท่ีมีประสบการณ์ชีวิต สามารถถ่ายถอดความรู้ให้กับลูกหลาน

จังหวดั เชยี งใหม่ 137 การนิยามดังกล่าว อาจจะส่งผลกระทบต่อการด�ำเนินชีวิตที่เปลี่ยนแปลงไป กล่าวคือ การนิยามโดยใช้ ความหมายในเชงิ บวก ดงั กลา่ ว จะทำ� ใหผ้ สู้ งู อายเุ ปดิ ตวั เองเพมิ่ มากขนึ้ ไมซ่ มึ เศรา้ อยกู่ บั บา้ น ไมร่ สู้ กึ วา่ ตนเอง เป็นภาระ พยายามปฏิบัติตัวตามค�ำนิยาม ท�ำตัวให้เป็นประโยชน์ โดยการถ่ายทอดความรู้ให้กับลูกหลาน หรอื คนร่นุ หลงั ทำ� ใหเ้ กิดการมีปฏิสัมพนั ธก์ นั ระหวา่ งครอบครวั และชนุ ชนมากขึ้น “ผู้สูงอายุจะเริ่มรู้สึกว่าเรามีความส�ำคัญ ไม่ซึมเศร้าอยู่ท่ีบ้าน ไม่คิดว่าตัวเองเป็นภาระ คดิ จะทำ� ประโยชนใ์ หก้ บั ชมุ ชนมากขนึ้ การดำ� เนนิ ชวี ติ กจ็ ะเปลยี่ นแปลงไป” (ขา้ ราชการ ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่ “ความสัมพันธ์ระหว่างครอบครัวกับชุมชนจะดีข้ึน เพราะได้มีการถ่ายทอดภูมิปัญญา ผู้สูงอายุก็จะมีความกระตือรือร้นที่จะถ่ายทอดภูมิปัญญาท่ีเขามี ก็จะเกิดความใกล้ชิด เกิดความสัมพันธ์ จากท่ีผู้สูงอายุต้องเฝ้าบ้านเล้ียงหลานอย่างเดียว ก็จะได้ออกไป ถ่ายทอดความรู้” (ข้าราชการ หญิง เขตชนบท เชียงใหม)่ “การเปล่ียนแปลงนิยามผู้สูงอายุ โดยนิยามด้วยความหมายเชิงบวก จะส่งผลให้ตัว ผู้สงู อายุเองหรือผู้ทจี่ ะก้าวเข้าสู่การเป็นผู้สูงอายุ ได้เตรยี มตัวทำ� ความดีให้ได้ตามเกณฑ์ ที่กำ� หนดไว”้ (ขา้ ราชการ ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม)่ 7. ความเป็นไปได้ของการเลือ่ นนยิ ามผสู้ ูงอายุ ข้าราชการ ทั้งในเขตเมอื งและชนบท สว่ นใหญเ่ ห็นวา่ การขยายอายุนิยามผู้สูงอายสุ ามารถดำ� เนินการ ได้ หากการเลอื่ นนยิ ามผสู้ งู อายไุ มส่ ง่ ผลกระทบตอ่ การไดร้ บั สวสั ดกิ าร/เบยี้ ยงั ชพี และดว้ ยเหตผุ ลทวี่ า่ ปจั จบุ นั คนอายทุ ่ี 60 ปสี ว่ นใหญย่ งั คงมสี ขุ ภาพรา่ งกายทแี่ ขง็ แรง การเลอ่ื นนยิ ามออกไปเปน็ 65 ปกี น็ า่ จะเปน็ ทยี่ อมรบั ได้ อย่างไรก็ตามหากมีการเลื่อนนิยามออกไปจริงกลุ่มข้าราชการ มีข้อแนะน�ำถึงวิธีการที่จะท�ำให้คนยอมรับได้ โดยการประชาสัมพนั ธ์ชี้แจงข้อมลู ทีเ่ กีย่ วขอ้ ง และบอกเหตผุ ลถงึ การเลอ่ื นนยิ ามใหช้ ดั เจน “คิดว่าเป็นไปได้ น่าจะ 65 ปีขึ้นไปถึงจะเป็นผู้สูงอายุ เพราะโดยทั่วไปคนอายุ 60 ปี ก็ยังแข็งแรงอยู่ ยังท�ำมาหากินได้อยู่ น่าจะขยายออกไปเป็น 65 ปี” (ขา้ ราชการ ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่) “ต้องแจ้งเหตุผลที่เราเปล่ียนแปลงนิยามเพิ่มข้ึนเป็นเพราะอะไร แล้วคนเราถ้ารู้เหตุผล วา่ เปลยี่ นแปลงนยิ ามเปน็ อยา่ งนเ้ี พราะเหตนุ ้ี ถา้ เขาเหน็ เหตผุ ล กจ็ ะสามารถยอมรบั ได”้ (ขา้ ราชการ หญงิ เขตชนบท เชียงใหม)่ “คิดว่าประมาณ 70 เปอร์เซ็นต์ ท่ีจะยอมรับได้ หากมีการขยายนิยามผู้สูงอายุ เพมิ่ มากข้ึน” (ข้าราชการหญงิ เขตเมอื ง เชยี งใหม)่

138 มโนทัศน์ใหม่ของนยิ ามผูส้ ูงอายุ : มุมมองเชิงจิตวทิ ยาสงั คม และสุขภาพ กลมุ่ ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั จังหวดั เชยี งใหม่ กลุ่มผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว ภาคเหนือ (จังหวัดเชียงใหม่) ที่ร่วมสนทนากลุ่มในแต่ละเขตพื้นท่ี ทงั้ เขตเมอื งและเขตชนบท ประกอบดว้ ย ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ชาย 4 คน และผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั หญงิ 4 คน รวมเขตละ 8 คน (รวม 16 คน ในท้งั สองเขตพื้นที)่ ทั้งหมดมอี ายุระหวา่ ง 39–59 ปี จากการสนทนา กล่มุ สามารถสรุปประเด็นเน้อื หาสาระทสี่ �ำคญั ได้ดังนี้ 1. การก�ำหนดนิยามผู้สงู อายุ ในมุมมองของผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว ความคิดแรกเก่ียวกับความหมายของผู้สูงอายุ คือ การนึกถึง สขุ ภาพ เนอื่ งจากผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญจ่ ะมสี ขุ ภาพทไี่ มค่ อ่ ยแขง็ แรง รา่ งกายเสอื่ มโทรม ไมส่ ามารถไปไหนมาไหนได้ ดจู ากลกั ษณะภายนอกแลว้ ผวิ หนงั กจ็ ะเหยี่ วยน่ มรี วิ้ รอย เปน็ ผทู้ ไ่ี มส่ ามารถทำ� งานไดแ้ ลว้ อยใู่ นภาวะตอ้ งการ ความพึ่งพิง หรือเป็นวัยท่ีควรจะได้รับการผักผ่อนอยู่กับบ้าน เข้าวัดศึกษาทางธรรม นอกจากนี้ถ้านึกถึง ผูส้ งู อายุ กจ็ ะหมายถึง คนท่มี ีอายุ 60 ปีข้ึนไป ตามทรี่ ัฐบาลไดก้ �ำหนดไว้ นอกจากนก้ี ารมองผูส้ งู อายุในเชงิ บวก ผู้ประกอบธุรกิจสว่ นตวั ท่ีอย่ใู นชนบท ใหค้ วามเห็นวา่ ผู้สูงอายุ คือ คนที่เป็นท่ีเคารพนับถือของคนรุ่นหลัง และมีคุณค่าส�ำหรับลูกหลานในด้านวัฒนธรรม งานฝีมือต่างๆ มีความรู้ในเร่ืองประวัติศาสตร์ และเป็นปราชญ์ชาวบ้านท่ีมีความรู้สะสมอยู่ในตัวเอง นอกจากน้ียังมีคุณค่า ตอ่ ครอบครวั ในแง่การท�ำประโยชน์ เช่น สามารถท�ำงานและชว่ ยดูแลลูกหลานได้ “ในแต่ละบ้านจะมีปราชญ์ชาวบ้าน ที่เป็นผู้เฒ่าผู้แก่รู้เร่ืองราวต่างๆ ในประวัติศาสตร์ มาเล่าให้ลูกๆ หลานๆ ฟังในเรื่องการครองชีพ วิถีชีวิตเป็นอย่างไร” (ผู้ประกอบธุรกิจ สว่ นตวั ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่) “ถา้ สงู อายขุ น้ึ ไปแลว้ คนเชยี งใหมจ่ ะยกใหเ้ ปน็ คนทเี่ ราเคารพนบั ถอื และมคี ณุ คา่ สำ� หรบั ลกู หลาน” (ผปู้ ระกอบธรุ กจิ ส่วนตวั หญิง เขตชนบท เชยี งใหม)่ “ในชมุ ชนเวลามงี านประเพณตี า่ งๆ ผสู้ งู อายจุ ะมฝี มี อื ในการทำ� งานปะดดิ ปะดอย บายศรี จกั สาน” (ผปู้ ระกอบธุรกจิ สว่ นตัว หญงิ เขตชนบท เชียงใหม่) ส�ำหรับกลุ่มธุรกิจส่วนตัว ที่อยู่ในเมือง ให้นิยามความเป็นผู้สูงอายุในเชิงบวกว่า เป็นบุคคลที่มี ประสบการณช์ วี ติ มภี มู ปิ ญั ญา แมจ้ ะมอี ายมุ ากแตย่ งั คงมคี ณุ คา่ ในตวั เอง ความรแู้ ละประสบการณท์ สี่ ะสมมา ตลอดชีวิตสามารถนำ� มาถ่ายทอดให้ลกู หลานได้ ท้งั ในเร่ืองของการประกอบอาชีพ เช่น การแกะสลกั จักสาน เย็บฟูก และการถ่ายทอดความรู้ในเรื่องของประเพณี ศิลปวัฒนธรรมพ้ืนบ้าน เป็นตัวอย่างที่ดีให้กับเด็ก รนุ่ หลงั โดยเฉพาะในด้านศาสนา การเขา้ วัดท�ำบุญ นอกจากน้ี ผสู้ งู อายยุ งั เปน็ ทีพ่ ึ่งทางจติ ใจใหก้ บั ลูกหลาน ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี คอยเปน็ ทป่ี รกึ ษา เปน็ กำ� ลงั ใจใหก้ บั ลกู หลานเวลาเกดิ ปญั หาหรอื มคี วามขดั แยง้ ขน้ึ ในครอบครวั

จังหวดั เชียงใหม่ 139 “ผู้สูงอายุ เป็นผู้ท่ีมีประสบการณ์ แล้วก็ต้องเป็นท่ีปรึกษา เป็นที่พึ่งของลูกหลาน คอยเป็นกำ� ลังใจ ผูส้ งู อายมุ ีประสบการณ์เยอะ” (ผปู้ ระกอบธุรกจิ สว่ นตวั ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม)่ “คุณค่าของผู้สูงอายุ คือถ่ายทอดความรู้ให้ลูกหลาน เช่น สะล้อซอซึง เป็นประเพณี พืน้ บา้ น เป็นดนตรพี ้ืนเมืองสอนเดก็ ๆ ถอื ว่าเปน็ คุณคา่ ได้เหมอื นกนั ” (ผ้ปู ระกอบธรุ กิจ ส่วนตัว หญิง เขตเมือง เชยี งใหม)่ “การเขา้ วัด เปน็ ตวั อยา่ งใหล้ กู หลาน ให้เดก็ ๆ รุ่นต่อมาไดเ้ จริญรอยตาม ใหร้ ู้จกั เขา้ วัด รู้จักธรรมเนียมประเพณี ว่าเขาท�ำกันอย่างไร เพราะว่าถ้าไม่มีคนเหล่านั้นก็จะท�ำกัน ไมเ่ ป็น” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตวั หญงิ เขตเมือง เชยี งใหม่) ในประเด็นเกี่ยวกับการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุด้วยความหมายเชิงบวก ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวท่ีอยู่ ในชนบทมคี วามคดิ ทห่ี ลากหลาย แตส่ ว่ นใหญค่ ดิ วา่ การใหค้ ำ� นยิ ามผสู้ งู อายคุ วรจะมที งั้ ตวั เลข และความหมาย เชงิ บวกมากำ� กบั เพราะการมตี วั เลขกำ� กับน้นั เปน็ การระบทุ ีแ่ น่ชดั ว่าใครเปน็ ผสู้ ูงอายุ ซงึ่ อายุที่เหมาะสมสว่ น ใหญ่ยังคงคิดว่าอายุ 60 ปีข้ึนไป เป็นอายุที่เหมาะสมแล้ว เพราะสภาพร่างกายและสุขภาพไม่ค่อยดี อีกทั้ง ในคนชนบทมสี ภาพความเปน็ อยู่ และการทำ� งานท่หี นัก ทำ� ให้ร่างกายทรดุ โทรม ซงึ่ สภาพรา่ งกายอาจจะไป ตามการท�ำงาน อยา่ งไรกต็ ามประเดน็ เร่ืองอายุผ้ทู ่ีเห็นต่างเห็นควรขยายไปเป็นอายุท่ี 65 ปี เพราะอายุ 60 ปี ยังคงแข็งแรงและสามารถท�ำงานได้ และมีบางท่านที่คิดว่าการให้ค�ำนิยามเชิงบวกอย่างเดียวน้ันเหมาะสม เพราะไมอ่ ยากถกู จำ� กัดดว้ ยอายุ “คนชนบทอายุ 60 ปี ดแู กแ่ ล้ว เพราะทำ� งานหนกั บางคนอาจจะเสยี ชีวิตไปกอ่ นท่อี ายุ 65 ป”ี (ผปู้ ระกอบธุรกจิ สว่ นตัว ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ “สมมุติว่าพ่อแม่เราอายุ 40 ปี ถ้ามีคุณสมบัติแบบค�ำนิยามก็อาจจะกลายเป็น ผู้สูงอายุไป ทั้งที่อายุไม่ได้ แต่ถ้าระบุอายุด้วยก็จะบอกได้ว่าคนน้ีเป็นผู้สูงอายุแล้ว” (ผู้ประกอบธรุ กิจสว่ นตวั หญิง เขตชนบท เชียงใหม)่ “ไม่อยากเอาอายุมาจำ� กัด เพราะอายุเป็นเพียงตวั เลข” (ผปู้ ระกอบธุรกิจส่วนตวั หญิง เขตชนบท เชยี งใหม่) สำ� หรบั ความคดิ เหน็ เกยี่ วกบั การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายขุ องผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ทอ่ี ยใู่ นเขตเมอื ง มคี วามคดิ เหน็ แบง่ ออกเปน็ สองแนวทาง คอื แนวทางท่ี หนง่ึ เหน็ วา่ การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ ควรใชเ้ กณฑ์ อายทุ เี่ ปน็ ตวั เลขเปน็ ตวั กำ� หนดเพยี งอยา่ งเดยี ว ดว้ ยเหตผุ ลวา่ เกณฑก์ ำ� หนดในดา้ นอนื่ อาจไมเ่ หมาะสมเพราะ บคุ คลแต่ละคนมลี กั ษณะและเงอื่ นไขการใชช้ ีวิตทตี่ ่างกัน และเกณฑ์อายทุ ี่กำ� หนด ณ ปจั จุบนั ท่อี ายุ 60 ปี ถือว่ามีความเหมาะสมดีแล้ว เพราะปัจจุบันคนไทยไม่ได้มีอายุท่ียืนขึ้นแต่มีแนวโน้มส้ันลงด้วยซ้�ำจากสภาพ แวดล้อมและมลพิษท่แี ย่ลงกว่าในอดตี

140 มโนทัศน์ใหมข่ องนิยามผ้สู งู อายุ : มุมมองเชงิ จิตวิทยาสังคม และสุขภาพ แนวทางที่ สอง เห็นดว้ ยวา่ การนยิ ามความเป็นผสู้ ูงอายุ สามารถนิยามดว้ ยการก�ำหนดอายุเป็นเกณฑ์ ผนวกความหมายเชิงบวกหรือเชิงคุณค่าของผู้สูงอายุควบคู่ไปด้วย เช่น การให้นิยามผู้สูงอายุว่า เป็นผู้ท่ีมี ประสบการณ์ มภี ูมิปัญญา เป็นผู้ทรงคุณวฒุ ิ มคี วามรอบรู้ ยังคงมีสุขภาพร่างกายทแี่ ขง็ แรง ควบคู่ไปด้วย “ประสบการณ์ หรือภูมิปัญญา น่าจะเอามาเป็นตัวก�ำหนดความหมาย ถ้าจะให้นิยาม ผู้สูงอายุ คอื เป็นผทู้ รงคณุ วฒุ ิรอบรู้ ท่สี ามารถถา่ ยทอดความรูใ้ หก้ บั คนรุ่นหลังได้อยู่” (ผู้ประกอบธุรกจิ ส่วนตัว หญิง เขตเมอื ง เชียงใหม)่ “การกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายุ นา่ จะเอาเรอื่ งของสขุ ภาพเขา้ มาดว้ ย บางคนกย็ งั แขง็ แรงอยู่ ยังสวยยงั ป๊งิ อยู่ พอ 60 ก็ตอ้ งเกษียณแล้ว ดงั นน้ั การนิยาม ควรมอี ายุ และสุขภาพดว้ ย คือบางคนสุขภาพเขายังดีอยู่ 60 70 มองแล้วสุขภาพเขายังดีดูไม่ออกเหมือนคนอายุ 40–50 คือเขาดูแลสุขภาพด”ี (ผู้ประกอบธรุ กจิ สว่ นตวั หญิง เขตเมือง เชยี งใหม)่ “เหน็ ควรใหม้ กี ารนยิ ามผสู้ งู อายุ โดยเอาอายเุ ปน็ เกณฑห์ ลกั เราตอ้ งเอาอายเุ ปน็ ตวั กำ� หนด เพื่อท่ีเขาจะได้ตีกรอบ แล้วก็มีนิยามเชิงบวกเป็นตัวเลือกว่าเขาตรงกับความหมาย อนั ไหน” (ผู้ประกอบธรุ กจิ สว่ นตวั หญงิ เขตเมือง เชียงใหม่) “การนิยามความเปน็ ผู้สงู อายุ ตอ้ งกำ� หนดดว้ ยอายุ และตอ้ งควบคมุ ด้วยนิยามเชงิ บวก ด้วย หรือจะอายุอย่างเดยี ว หรือจะมที ้งั อายุหรอื นิยาม แตต่ อ้ งมอี ายุมาเปน็ กรอบ จะได้ รวู้ า่ ใครเปน็ ผสู้ งู อายแุ ลว้ แตถ่ า้ ไมม่ เี กณฑอ์ ายุ แลว้ เราจะรไู้ ดย้ งั ไงวา่ เขาเปน็ ผสู้ งู อายแุ ลว้ ” (ผูป้ ระกอบธุรกจิ ส่วนตวั ชาย เขตเมือง เชยี งใหม)่ “ผู้สูงอายุ คือ 60 ปีข้ึนไป แล้วมีภูมิปัญญาในตัวเอง สืบทอดความรู้สู่ลูกหลานได้ เช่น เร่ืองสะล้อซอซึง เร่ืองดนตรีไทย หรือว่าเครื่องจักสาน ที่ถ่ายถอดให้ลูกหลาน เป็นประสบการณ์ชวี ิตท่ีผา่ นมา” (ผูป้ ระกอบธรุ กิจส่วนตวั หญิง เขตเมอื ง เชียงใหม่) 2. ความแตกตา่ งของคำ� เรียก ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ทง้ั สองเขต มคี วามเหน็ คลา้ ยคลงึ กนั วา่ คำ� เรยี ก “ผสู้ งู อาย”ุ นนั้ ใหค้ วามหมาย กลางๆ หมายถึงคนท่ีมีอายุ 60 ปี “คนชรา” หมายถึง คนที่อายุมากแล้วจนช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ ผมขาว เดนิ ไมค่ ่อยจะไหว ตอ้ งถือไม้เทา้ อายุอยใู่ นช่วงอายุ 70 ปี หรือ 80 ปขี ึ้นไป “อุ๊ย” เป็นคำ� เรยี กที่คนภาคเหนือ ใช้เรียกแทน ปู่ ย่า ตา ยาย ซึ่งจะมีอายุไม่ถึง 60 ปกี เ็ ป็นได้ “ผอู้ าวุโส” อาจไมจ่ ำ� เปน็ ต้องเกย่ี วกับการมอี ายุ มากเสมอไป แต่หมายถงึ คนที่มีความรู้ มปี ระสบการณซ์ ึ่งอาจเปน็ ผทู้ มี่ ีอายเุ พียง 40 หรือ 50 ปี

จังหวดั เชียงใหม่ 141 3. ความเหมาะสมของนยิ ามผสู้ ูงอายทุ ี่ 60 ปี กลุ่มธุรกจิ ส่วนตวั ทัง้ ในเขตเมืองและชนบท เห็นควรวา่ นยิ ามผ้สู งู อายทุ ใ่ี ชอ้ ยูใ่ นปจั จบุ นั เหมาะสมแล้ว โดยให้เหตุผลหลักว่า ปัจจุบันคนอายุสั้นลง เนื่องจากเป็นโรคกันมาก เช่น ความดัน เบาหวาน อายุที่ 60 กเ็ ป็นตัวเลขทีเ่ ลยครงึ่ ชวี ติ แลว้ ถ้าจะขยายนิยามผ้สู ูงอายุเพิม่ ข้นึ เกรงว่าจะใช้ชีวิตอยู่ไมถ่ ึงค�ำนิยาม “คนสมัยน้ีอายุส้ัน ถ้าผู้สูงอายุตัดซักประมาณ 70–80 ก็คงอยู่ไม่ถึงกันแล้ว เพราะว่า ช่วงนี้เรื่องอาหารการกินเป็นโรคเบาหวานอะไรกันเยอะ เด๋ียวน้ีคนไทยอายุสั้นลง” (ผู้ประกอบธรุ กิจสว่ นตัว ชาย เขตเมือง เชยี งใหม่) “ถ้าอยู่ในหมู่ราชการ 60 ดูดีนะ แข็งแรง แต่ถ้าเป็นชาวไร่ ชาวนา จะดูแก่นะครับ ไมเ่ หมอื นกบั พวกนง่ั โตะ๊ ทำ� งานอยแู่ ตใ่ นหอ้ งแอร์ อยา่ ง ผอ.ทผ่ี า่ นมาแขง็ แรงมาก แตพ่ วก ทใ่ี ชก้ ำ� ลงั รบั จา้ ง กจ็ ะอยอู่ กี กลมุ่ หนงึ่ ถา้ เปน็ ไปไดผ้ มกไ็ มอ่ ยากใหเ้ ลอื่ นนะ เพราะบางคน 60 ก็ยังแข็งแรง แต่ชาวบ้านบางคนท่ีต้องท�ำงานหนักก็อาจจะไม่แข็งแรง อีกอย่าง คนสมยั นอ้ี ายสุ น้ั โรคภยั ไขเ้ จบ็ กเ็ ยอะ” (ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ชาย เขตเมอื ง เชยี งใหม)่ “เม่ือก่อนนี้ผู้สูงอายุจะสูงถึงร้อยกว่าปี แต่เดี๋ยวน้ีมันส้ันลง มันเกี่ยวกับการบริโภค ไขมันเยอะ สะสมมากมาย สง่ิ ล่อใจมันเยอะ เปน็ ส่ิงท่ไี มเ่ ปน็ ธรรมชาติ เม่ือกอ่ นน้ตี ามรวั้ มาปรงุ เป็นอาหารได้ ไม่ตอ้ งใสส่ าร “(ผูป้ ระกอบธรุ กิจสว่ นตวั ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) “ผมว่า เม่ือก่อนถ้าโรคฝีดาษ ไม่ระบาด ผมว่าอายุไม่ส้ัน แต่คนสมัยนี้อายุ 60 กว่า กต็ ายแลว้ โรครมุ เรา้ มไี ขมนั ความดนั เมอ่ื กอ่ นไมเ่ คยรจู้ กั เลยวา่ โรคเบาหวานมนั เปน็ ยงั ไง โรคความดันมนั เปน็ ยังไง ตอนนร้ี หู้ มด เดก็ เล็กๆ ก็ยังเปน็ ” (ผปู้ ระกอบธุรกิจส่วนตัว ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) 4. ความแตกต่างระหว่างนิยามผู้สงู อายรุ ะหวา่ งชายกับหญงิ ในทัง้ สองเขต ผู้ประกอบธุรกิจสว่ นตัวเห็นวา่ ผู้ชายจะดแู กก่ ว่าผหู้ ญิง เน่ืองจากผหู้ ญงิ มกี ารดูแลตัวเอง รักษาสุขภาพมากกว่าผู้ชาย ผู้หญิงมีการแต่งหน้า แต่งตัว ท�ำให้ดูไม่แก่ ส่วนผู้ชายมีนิสัยเที่ยวเตร่ ด่ืมสุรา จึงท�ำให้ดูแก่เร็วกว่าผู้หญิง อย่างไรก็ตามถึงลักษณะของความดูมีอายุของผู้ชายจะมากกว่าผู้หญิงเมื่ออายุ ท่เี ท่ากนั แต่เกณฑน์ ิยามความเป็นผ้สู งู อายุระหวา่ งชายกับหญิงส่วนใหญเ่ หน็ ควรว่าจะตอ้ งเท่ากนั “ผู้ชายน่าจะดูแก่กว่า ถ้าอายุเท่ากัน เพราะว่าผู้หญิงเขาแต่งตัว ทาแป้ง เขียนค้ิว... แตน่ ยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายกุ ไ็ มค่ วรแตกตา่ งกนั ” (ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม่)

142 มโนทัศน์ใหมข่ องนยิ ามผสู้ งู อายุ : มมุ มองเชิงจิตวิทยาสงั คม และสขุ ภาพ “ผหู้ ญงิ กบั ผชู้ าย แกต่ า่ งกนั คะ ผหู้ ญงิ จะดแู ลสขุ ภาพดกี วา่ ผชู้ าย ผชู้ ายจะแกไ่ วกวา่ ผหู้ ญงิ บางครง้ั ผ้ชู ายกช็ อบเทย่ี วเตร่ ไม่ดูแลตวั เอง” (ผ้ปู ระกอบธุรกิจสว่ นตัว หญงิ เขตชนบท เชียงใหม)่ “จริงครับ ผู้ชายไม่ค่อยดูแลสุขภาพร่างกายตัวเอง เลยท�ำให้ดูแก่กว่าผู้หญิง” (ผู้ประกอบธรุ กิจส่วนตวั ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่ 5. ความแตกต่างของนิยามผสู้ ูงอายรุ ะหว่างเมืองกับชนบท ผูป้ ระกอบธรุ กจิ ส่วนตวั ท้ังเขตเมืองและเขตชนบท ส่วนใหญ่เหน็ วา่ คนชนบทจะดูแข็งแรง และมีอายุ ทย่ี นื ยาวกวา่ คนในเมอื ง แตด่ จู ากรปู ลกั ษณภ์ ายนอกแลว้ คนชนบทจะดมู อี ายมุ ากกวา่ คนเมอื ง ทงั้ นเ้ี นอื่ งจาก มีวิถีชีวิตการด�ำเนินชีวิตท่ีแตกต่างกัน โดยเฉพาะอย่างย่ิงรูปแบบของการท�ำงน คนชนบทจะท�ำงานหนัก แต่การท�ำงานหนักก็เหมือนเป็นการออกก�ำลังกายไปในตัว จึงท�ำให้แข็งแรง นอกจากนี้เรื่องอาหารการกิน คนชนบทจะได้กินอาหารท่ีปลอดสารพิษ และได้อยู่ในสภาพแวดล้อมมีอากาศบริสุทธิ์มากกว่าคนท่ีอาศัย อยู่ในเมือง เนื่องจากคนชนบทอยู่ในส่ิงแวดล้อมที่ดี อากาศดี ได้กินอาหารท่ีปลอดจากสารพิษ ด้วยเหตุนี้ จึงท�ำให้คนชนบทดูแข็งแรงกว่าคนเมือง ส�ำหรับการนิยามความเป็นผู้สูงอายุระหว่างคนเมืองกับคนชนบท กลมุ่ ธรุ กจิ สว่ นตวั เหน็ วา่ ควรนยิ ามทอี่ ายเุ ทา่ กนั ไมค่ วรแบง่ แยกเพอ่ื ใหเ้ กดิ ความเทา่ เทยี มกนั ระหวา่ งคนเมอื ง กับคนชนบท “คนชนบทจะมีอายุยืนยาวกว่า แข็งแรงกว่า คนเมืองนี่อยู่ในสิ่งแวดล้อมไม่ดี มีแต่ แสงสี หมอกควัน มลพิษเยอะ อยู่ในป่าในเขามันไม่มีมลพิษอะไร ปลูกผักกินเอง ถึงคนชนบทดูสูงอายุกวา่ แตเ่ ขาแขง็ แรงกวา่ ” (ผปู้ ระกอบธรุ กจิ ส่วนตวั หญิง เขตเมอื ง เชียงใหม)่ “เห็นชัด คนเมืองการบริโภคก็เสี่ยงกว่าคนบ้านนอก เพราะว่าคนบ้านนอกจะหากิน ตามร้ัว ไม่มีสารพิษ คนชนบทจึงแข็งแรงกว่า นอกจากน้ีคนเมืองก็อยู่ในอากาศท่ี ไมค่ ่อยดี มีแตม่ ลพษิ ” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตวั ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) “ลองสังเกตดูส่วนใหญ่คนเมืองจะนั่งอยู่แต่ในบ้าน แต่ถ้าคนบ้านนอกแข็งแรง ออกก�ำลงั กายแบบทำ� งาน” (ผูป้ ระกอบธรุ กจิ ส่วนตวั ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่ 6. ผลกระทบหากมกี ารเปล่ียนแปลงนิยามผู้สงู อายุ การขยายนิยามผสู้ งู อายุทเี่ พม่ิ มากขน้ึ จะสง่ ผลกระทบทด่ี ีตอ่ ตวั บุคคลในดา้ นสขุ ภาพจติ และสขุ ภาพ กาย เนอื่ งจากยงั ไมถ่ ูกก�ำหนดวา่ เป็นผู้สงู อายุ ท�ำใหม้ ีกำ� ลงั ใจ ยงั มคี ณุ คา่ เน่ืองจากรู้สึกว่ายงั สามารถท�ำงาน มีรายได้ช่วยเหลือครอบครัวได้อยู่ ส�ำหรับทางด้านสุขภาพกายเมื่อขยายนิยามเพ่ิมขึ้นเป็น 65 ปี ก็จะท�ำให้

จงั หวัดเชียงใหม่ 143 รสู้ ึกได้วา่ จะต้องดูแลรกั ษาตัวเองใหม้ ากขึ้นให้อยจู่ นถึงอายุ 65 ปี แต่การขยายนิยาม ไมก่ อ่ ให้เกิดผลกระทบ ด้านบรรทดั ฐานทางสงั คม ที่เดก็ มตี อ่ ผู้ใหญ่ ในเรอื่ งของการใหค้ วามเคารพนบั ถือและความกตญั ญูทเ่ี ด็กมตี อ่ ผใู้ หญ่ เนอ่ื งจากสงั คมไทยจะใหค้ วามเคารพกบั ผทู้ อี่ าวโุ สกวา่ อยแู่ ลว้ อาวโุ สกวา่ ในทนี่ คี้ อื คนทมี่ อี ายมุ ากกวา่ “นา่ จะเปน็ ขอ้ ดดี ้วยซ้ำ� เพราะวา่ เขาก็ยงั มรี ายได้ อาจจะไดม้ าช่วยจุนเจือ ไมเ่ ป็นภาระ ครอบครัว” (ผ้ปู ระกอบธรุ กจิ ส่วนตวั หญิง เขตเมือง เชียงใหม่) “ก็มีผลด้านสุขภาพเหมือนกันนะ พยายามรักษาสุขภาพให้ดีขึ้น ทุกคนก็คิดว่า 60 เด๋ียวก็ไปแล้ว แต่ถ้าขยายเพิ่มมากขึ้นเป็น 65 ปี เขาจะได้รักษาสุขภาพให้ถึง 65 ปี” (ผูป้ ระกอบธุรกิจส่วนตวั หญิง เขตชนบท เชยี งใหม)่ “ในแง่ของบรรทัดฐานทางสงั คม ถ้าเล่อื นจาก 60 ไปเป็น 65 ปี ก็ไมม่ ผี ลกระทบต่อการ ให้ความเคารพของคนที่อายุ 61–64 ปี ซึ่งยังไม่เป็นผู้สูงอายุ…เพราะคนไทย เจอใคร ก็ยกมือไหว้อยูแ่ ล้ว ถ้าเหน็ ว่าเขาอายเุ ยอะกวา่ 1 ปกี ็ยกมอื ไหวแ้ ล้ว ไมจ่ �ำเป็นต้องเปน็ ผู้สงู อาย”ุ (ผปู้ ระกอบธุรกจิ สว่ นตวั ชาย เขตเมือง เชยี งใหม่) นอกจากนี้กลุ่มธุรกิจส่วนตัวท่ีอยู่ในชนบท ให้ความเห็นเพิ่มเติมเกี่ยวกับการนิยามความเป็นผู้สูงอายุ ด้วยความหมายเชิงบวก จะสง่ ผลใหผ้ ู้สูงอายุมีก�ำลงั ใจ ทถ่ี กู ยกยอ่ งวา่ ยงั มคี ณุ ค่าตอ่ ลูกหลาน ยงั ท�ำประโยชน์ ใหก้ ับลกู หลานได้ หรือเป็นปราชญช์ าวบ้าน ทำ� ประโยชนใ์ ห้สงั คมตอ่ ไป “เหมือนกับเป็นก�ำลังใจให้ผู้สูงอายุ หรือคนท�ำงานที่เกษียณออกไปแล้ว คือว่าเกษียณ ออกไปแลว้ ตอ้ งอยบู่ า้ นมนั เหงา ถา้ นยิ ามดว้ ยความหมายเชงิ บวกกจ็ ะทำ� ใหร้ สู้ กึ วา่ ตนเอง มคี ณุ ค่ามากขนึ้ ” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตวั หญิง เขตชนบท เชยี งใหม่) 7. ความเป็นไปไดข้ องการเลื่อนนยิ ามผสู้ ูงอายุ ในทั้งสองเขต ผู้สนทนาเห็นว่า หากการขยายนิยามผู้สูงอายุไม่ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในเรื่อง สวัสดิการหรือเบ้ียยังชีพ ก็น่าที่จะสามารถด�ำเนินการได้ ทั้งน้ีการท่ีจะให้สังคมยอมรับถึงการขยายอายุ ออกไป หรือการนิยามด้วยความหมายเชิงบวก ควรมีการท�ำประชาพิจารณ์ เน้นการประชาสัมพันธ์ให้มาก หรือออกเป็นกฎหมาย ซงึ่ การออกมาเปน็ กฎหมายกจ็ ะเปน็ การท�ำให้สังคมยอมรบั ไปเอง “ถ้ามกี ารเลื่อนนยิ ามออกไปเปน็ 65 ปีก็ต้องยอม ใจผมคิดว่านา่ จะยอม ถา้ ไมเ่ ก่ียวกับ เบย้ี ยังชพี ผู้สูงอายนุ ะ” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตวั หญงิ เขตเมือง เชยี งใหม่) “ถ้าจะเล่ือนจริงๆ ต้องมีการท�ำประชาพิจารณ์ ว่าเหมาะสมท่ีอายุเท่าไหร่ ต้องท�ำ ทว่ั ประเทศ” (ผปู้ ระกอบธุรกิจสว่ นตวั ชาย เขตเมือง เชียงใหม)่

144 มโนทศั นใ์ หมข่ องนยิ ามผู้สงู อายุ : มมุ มองเชิงจิตวทิ ยาสังคม และสขุ ภาพ “ถา้ เราเอากฎหมายเขา้ ไปบงั คบั ทกุ คนกต็ อ้ งยอมรบั ทกุ คนทอ่ี ยใู่ ตก้ ฎหมายกต็ อ้ งยอมรบั เม่อื ก่อนยงั ไมม่ เี ลยเร่อื งเบยี้ ยังชีพ พอรฐั บาลให้เบ้ียยังชีพต้งั แตต่ อนน้นั ก็มีขึ้นมา ถงึ คุณ จะรวยเปน็ รอ้ ยลา้ นคณุ กไ็ ดเ้ หมอื นกนั หมด เพราะมนั เปน็ กฎหมายรองรบั ถา้ มกี ฎหมาย รองรับ ทุกอยา่ งสามารถด�ำเนินการได้หมด” (ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตัว ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่ “ก็ประกาศออกไปบอ่ ยๆ ตดิ ปา้ ย คนฟงั ทุกวันๆ มนั กจ็ ะซึม ทำ� ใหต้ ัวเองละอายใจวา่ เรา 60 แล้วนะ จะตอ้ งท�ำอะไรให้ลูกหลานนับถอื เหมือนกับเป็นการเตรยี มตัว พูดให้เขาฟัง บอ่ ยๆ เอาออกมาบ่อยๆ ให้คนรบั ร้เู ยอะ ท�ำการประชาสัมพนั ธไ์ ปเรือ่ ยๆ” (ผูป้ ระกอบ ธุรกิจส่วนตวั หญงิ เขตชนบท เชยี งใหม่) “ผมคิดว่ามันก็ควรจะใช้กฎหมายครับ แล้วก็ประชาสัมพันธ์มากๆ แล้วคนก็จะเข้าใจ กนั ไปเอง” (ผปู้ ระกอบธรุ กิจส่วนตัว ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่)

จังหวัดเชยี งใหม่ 145 กลมุ่ ผ้สู งู อายุ จงั หวดั เชียงใหม่ กลุ่มผู้สูงอายุ ภาคเหนือ (จังหวัดเชียงใหม่) ท่ีร่วมสนทนากลุ่มทั้งในเขตเมืองและเขตชนบท ประกอบดว้ ย ผสู้ งู อายุ ชาย 4 คน และผูส้ ูงอายหุ ญิง 4 คน รวมเขตละ 8 คน (รวม 16 คน) ท้งั หมดมอี ายุ ตงั้ แต่ 60 ปขี นึ้ ไป โดยผทู้ ม่ี อี ายมุ ากทส่ี ดุ มอี ายุ 67 ปี ความคดิ เหน็ ของผรู้ ว่ มสนทนาในแตป่ ระเดน็ การสนทนา สามารถสรปุ ประเด็นไดด้ ังตอ่ ไปน้ี 1. การกำ� หนดนิยามผ้สู ูงอายุ เม่ือกล่าวถึง ค�ำว่าผู้สูงอายุ จากความคิดเห็นของผู้สูงอายุที่ร่วมสนทนา หมายถึง บุคคลท่ีมีอายุ ตามปีปฏิทินตามที่ก�ำหนดโดยทางการท่ีอายุ 60 ปีขึ้นไป มีสุขภาพไม่แข็งแรง มีโรคประจ�ำตัว เบ่ืออาหาร ทานไดไ้ มม่ าก ความจำ� ไมด่ ี ขห้ี ลงขล้ี มื สรรี ะภายนอกเปลยี่ นแปลง ผวิ หนงั เหยี่ วยน่ รา่ งกายทรดุ โทรม ศกั ยภาพ ในการท�ำงานลดลง พึ่งพาตนเองไดน้ ้อยลง จากความคิดเห็นข้างต้นจะเห็นได้ว่าการนิยามถึงผู้สูงอายุส่วนใหญ่เป็นไปในทิศทางติดลบ แต่เม่ือ สอบถามถึงความหมายของผู้สูงอายุในเชิงบวก กลุ่มผู้สูงอายุที่อยู่ในเขตเมืองมองว่า ผู้สูงอายุ คือ ผู้ที่มี ประสบการณ์ชีวิตในด้านต่างๆ เช่น วัฒนธรรม ประเพณี วิชาความรู้ในด้านอาชีพท่ีสามารถสั่งสอนและ ถ่ายทอดประสบการณ์ท่ีผ่านมาให้แก่ลูกหลานในรุ่นต่อๆ ไป อีกทั้งยังเป็นผู้ท่ีมีส่วนร่วมในชุมชนและมีจิตใจ ฝกั ใฝใ่ นธรรมะมากขน้ึ “เวลาที่มีงานในชุมชน เช่น สงกรานต์ ลอยกระทงในหมู่บ้าน ผู้สูงอายุต้องไปก่อน แลว้ พอเยาวชนไป เรากบ็ อกพวกเขาวา่ ตอ้ งทำ� แบบนนี้ ะ สง่ั สอนเดก็ และทำ� ใหเ้ ดก็ เหน็ ” (ผสู้ ูงอายุ ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม)่ “เปน็ คนทีเ่ ข้าวดั เข้าวา ทำ� บุญมาก” (ผูส้ ูงอายุ หญิง เขตเมอื ง เชียงใหม่) “เป็นผู้ท่ีรู้ถึงการใช้ชีวิตว่าอะไรควรท�ำ ไม่ควรท�ำ มีความคิด รู้ว่าอะไรดี ไม่ดี จากประสบการณข์ องตนเอง” (ผสู้ งู อายุ หญงิ เขตเมอื ง เชียงใหม)่ สำ� หรบั กลมุ่ ผสู้ งู อายทุ อ่ี ยใู่ นเขตชนบท เหน็ วา่ การเปน็ ผสู้ งู อายตุ อ้ งเปน็ ทน่ี บั ถอื ของคนรนุ่ หลงั สามารถ สั่งสอนและเป็นแบบอย่างให้ลูกหลานได้ ท้ังในเร่ืองการท�ำกิจกรรมทางศาสนา การสืบทอดประเพณีและ ภมู ิปัญญาทอ้ งถ่นิ เช่น ประเพณียเ่ี ปง สงกรานต์ หรอื เทศกาลปีใหม่ เปน็ ต้น เน่ืองจากคนรุ่นหลงั ในสมยั น้ี ไม่ได้อาศัยอยู่กับครอบครัว ส่วนใหญ่จะออกไปเรียนหนังสือหรือท�ำงานในกรุงเทพฯ นานๆ ครั้งจะกลับมา ผสู้ งู อายจุ งึ ตอ้ งชว่ ยสง่ั สอนเกยี่ วกบั ประเพณดี ง้ั เดมิ ตา่ งๆ ใหค้ นรนุ่ หลงั ไดร้ ู้ เพอื่ รกั ษาขนบธรรมเนยี มประเพณี ไว้ และผู้สูงอายุในภาคเหนือจะชอบการเข้าวัดท�ำบุญ เน่ืองจากคนเหนือเป็นคนที่ชอบท�ำบุญ และเห็นว่า เมอ่ื อายมุ ากแลว้ กค็ วรจะเขา้ วดั ทำ� บญุ เพราะไมต่ อ้ งรบั ผดิ ชอบอะไรแลว้ ทง้ั ยงั ตอ้ งเปน็ ผทู้ น่ี ำ� พาเดก็ ๆ รนุ่ หลงั

146 มโนทัศนใ์ หมข่ องนิยามผสู้ ูงอายุ : มมุ มองเชงิ จิตวิทยาสงั คม และสุขภาพ ใหเ้ ขา้ วดั ทำ� บญุ เพอื่ ใหไ้ ดร้ บั ฟงั ธรรมะ และทำ� ใหเ้ ดก็ ๆ รสู้ งิ่ ถกู ผดิ รวมทง้ั เพอื่ ทำ� บญุ อทุ ศิ สว่ นกศุ ลใหก้ บั พอ่ แม่ ปู่ ยา่ ตา ยาย ท่ีล่วงลบั ไปแล้ว “เวลามีงานวัดก็จะได้พวกผู้สูงอายุที่จะพาละอ่อนไปท�ำกิจกรรม เป็นเย่ียงอย่าง ให้รุ่นลูกหลานสืบต่อประเพณี เป็นภูมิปัญญา เช่น ประเพณีย่ีเปง สงกรานต์ ปีใหม่” (ผ้สู ูงอายุ ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) “เวลาสอนละออ่ น ก็สอนใหเ้ ปน็ คนดี ท�ำบุญไว้เยอะๆ พาไปไหวพ้ ระท�ำบุญ เราต้องไป ถวายสงั ฆทานใหพ้ อ่ อยุ๊ แมอ่ ุ๊ย ท่ีตายไปด้วย” (ผู้สูงอายุ หญิง เขตชนบท เชยี งใหม)่ “เด็กรุ่นน้ีท�ำงานที่อ่ืน ไม่ท�ำไร่ท�ำนาแล้ว ปีหนึ่งเวลามีงานประเพณีทางเหนือก็จะ กลับมาซักครั้ง เราก็สอนเก่ียวกับประเพณี สอนท�ำนาไม่ไหวแล้ว” (ผู้สูงอายุ ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่ “พาลูกหลานเข้าวดั เขาจะได้ธรรมะ เขาจะได้เป็นเด็กดี รใู้ นสงิ่ ถูกผิด” (ผสู้ งู อายุ ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) เม่ือสอบถามถึงการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุโดยก�ำกับด้วยความหมายเชิงบวกต่างๆ ดังกล่าวข้างต้น ผู้สูงอายใุ นเขตเมอื งส่วนใหญเ่ หน็ ดว้ ยกบั การให้คำ� นยิ ามท่มี ีความหมายเฉพาะเชงิ บวกอยา่ งเดียว โดยไมต่ อ้ ง ก�ำกับด้วยตวั เลข เพราะการกำ� หนดตัวเลขจะมากน้อยเท่าไรก็ได้ ขึน้ อยู่กับจติ ใจของแต่ละบุคคล และการให้ ความหมายนยิ ามเชิงบวกยงั เป็นการสร้างก�ำลังใจและยกยอ่ งผสู้ งู อายุ ทำ� ให้ผสู้ ูงอายเุ กดิ ความรสู้ ึกภาคภมู ิใจ ในตนเอง แตม่ ผี สู้ งู อายบุ างทา่ นไดใ้ หค้ วามคดิ เหน็ วา่ ถา้ มแี ตน่ ยิ ามเชงิ บวกโดยไมม่ ตี วั เลขกำ� กบั นนั้ จะไมม่ คี วาม ชัดเจนวา่ คนๆ นั้นเป็นผู้สูงอายุ “ให้ความหมายว่าเปน็ ผ้ทู ีม่ ีคณุ คา่ และประสบการณ์ เรารู้สึกภมู ิใจ เหมือนกับวา่ เราเปน็ ครูบาอาจารย”์ (ผู้สงู อายุ ชาย เขตเมือง เชียงใหม่) ส�ำหรับกลุม่ ผู้สงู อายทุ ีอ่ ยใู่ นชนบท เห็นด้วยกับการนยิ ามค�ำว่าผสู้ ูงอายใุ หม่ โดยกำ� กับด้วยความหมาย เชงิ บวก เพราะจะทำ� ใหม้ กี ำ� ลงั ใจในการสรา้ งบญุ สรา้ งกศุ ล ไดร้ บั ความภาคภมู ใิ จ ไดท้ ำ� ความดี และยงั สามารถ ท�ำให้คนอื่นได้เป็นคนดี เพราะมีส่วนช่วยในการท�ำให้ลูกหลานมีคุณธรรม เอื้อเฟื้อเผ่ือแผ่ รู้จักช่วยเหลือ คนอื่น และมีจิตใจเมตตากรุณา และมีบางท่านเห็นว่า การนิยามในเชิงบวกจะต้องไม่ยาวมาก อาจใช้ค�ำว่า “คนเฒ่าเข้าวัด” แทนการนิยามยาวๆ หรือบางท่านเห็นว่าควรใช้ค�ำว่า “ผู้ทรงคุณวุฒิ” ซ่ึงมาจากค�ำว่า “มีความร”ู้ (วฒุ )ิ รวมกบั คำ� วา่ “อาย”ุ แทนการใชค้ ำ� วา่ ผู้สูงอายุ เพราะคดิ ว่าผู้สูงอายคุ ือผทู้ ่ีมีประสบการณ์ มคี วามรู้ และสามารถถา่ ยทอดสง่ ตอ่ ลกู หลานได้ “การเปล่ียนนิยามก็ท�ำให้เรามีก�ำลังใจ ได้สร้างบุญ ได้สร้างกุศล ได้ความภูมิใจ ได้ท�ำความดี และได้ท�ำคนให้เป็นคนดี เพราะถ้าเราไม่สอนเขาก็จะไม่รู้” (ผู้สูงอายุ หญิง เขตชนบท เชียงใหม)่

จังหวัดเชยี งใหม่ 147 “การนิยามในเชิงบวก ไม่ควรนิยามทีย่ าวมากเกินไป ควรหาค�ำส้นั ๆ พอ เช่น “คนเฒา่ เข้าวัด” ก็พอแล้ว” (ผ้สู ูงอายุ ชาย เขตชนบท เชียงใหม่) “ผู้สูงอายุ คือ ผู้มีประสบการณ์ มีความรู้ ถ่ายทอดสู่ลูกหลานได้ มีความรู้และมีอายุ ก็ใชค้ ำ� ว่า “ผทู้ รงคณุ วุฒ”ิ ดกี วา่ ” (ผสู้ งู อายุ ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ 2. ความแตกตา่ งของค�ำเรยี ก เกยี่ วกับคำ� เรียก คำ� ว่า “ผสู้ ูงอายุ” เป็นคำ� เรยี กกลางๆ ตามความหมายของราชการ หมายถงึ ผู้ที่มอี ายุ 60 ปีขึ้นไป “ผู้อาวุโส” คือคนท่ีมีความรู้ มีประสบการณ์ อายุไม่ต้องมากก็ได้ “คนแก่ คนชรา คนเฒ่า” อยใู่ นกลุ่มค�ำเรยี กท่มี ีความหมายใกลเ้ คยี งกนั โดยหมายถึงคนทีม่ ีอายุ 80 ปี สขุ ภาพไมด่ แี ล้ว สำ� หรับค�ำวา่ อ๊ยุ ในภาษาเหนือ หมายถงึ ตา ยาย ซง่ึ ไมจ่ ำ� เป็นตอ้ งมีอายุมากกเ็ ป็นได้ 3. ความเหมาะสมของนิยามผูส้ ูงอายุท่ี 60 ปี ผสู้ งู อายหุ ญงิ ทง้ั ในเขตเมอื ง และเขตชนบท สว่ นใหญเ่ หน็ วา่ การกำ� หนดเกณฑอ์ ายทุ ี่ 60 ปมี คี วามเหมาะ สมดีแล้วและไม่ควรขยายอายุของนิยามออกไป เนื่องจากคนท่ีมีอายุอยู่ถึง 60 ปี เริ่มมีปัญหาเรื่องสุขภาพ ร่างกายแลว้ เชน่ ปญั หา เรือ่ ง ตา หู ความจ�ำ และท�ำงานหนกั ไมไ่ ด้แล้ว โดยเฉพาะผหู้ ญิง สภาพรา่ งกาย ไม่เอื้อต่อการท�ำงานหนักแล้ว แต่ส�ำหรับความคิดเห็นของผู้ชายทั้งในเขตเมือง และเขตชนบท กลับคิดว่า เกณฑ์อายทุ ่ี 60 ปียังไมเ่ หมาะสม เพราะเมอื่ ย่างเขา้ อายุ 60 ปีกย็ ังสามารถท�ำงานไดอ้ ยเู่ หมอื นกับตอนที่อายุ ยังไม่ถึง 60 ปี ยังมีความกระฉับกระเฉง สามารถไปไหนมาไหนได้อยู่ เห็นควรขยายนิยามอายุเพ่ิมมากขึ้น เป็นทีอ่ ายุ 65 ปี หรือ 70 ปี “60 กเ็ หมาะแลว้ เพราะทำ� งานหนกั ไมไ่ ดแ้ ลว้ ผหู้ ญงิ จะทำ� ไมไ่ หวแลว้ เจบ็ เอว” (ผสู้ งู อายุ หญิง เขตชนบท เชยี งใหม)่ “นยิ ามอายุท่ี 60 ปเี หมาะแล้วคะ่ เพราะวา่ หตู ามนั ไปแลว้ ไมค่ อ่ ยดีแล้ว 60 ปมี นั กด็ วู ่า เปน็ ผู้สงู อายุ มนั กแ็ ก่แล้ว ข้หี ลงขีล้ ืม” (ผสู้ งู อายุ หญิง เขตเมอื ง เชียงใหม)่ “คดิ วา่ 60 บา้ นเรามนั ยงั ดหู นมุ่ ไป 60 ยงั รบั จา้ งได้ 70 กน็ า่ จะเปน็ ผสู้ งู อายุ รบั จา้ งทำ� งาน ไมไ่ หวแลว้ ” (ผ้สู งู อายุ ชาย เขตชนบท เชยี งใหม่) “ผมวา่ อายทุ ี่ 60 ปี การงานอะไรมนั ไดท้ กุ อยา่ ง เวลาไปไหนมาไหนมนั ยงั กระฉบั กระแฉง งานในบา้ นเรายังทำ� ไดด้ อี ยู่ การงานทเ่ี ราทำ� อยูท่ ุกวันยงั ไม่ถงึ 60 กย็ งั ท�ำได้ พอถงึ อายุ 60 ปกี ย็ งั ท�ำได้อยู่ น่าจะขยายไปเป็นอายทุ ่ี 65 ป”ี (ผู้สงู อายุ ชาย เขตเมือง เชียงใหม่)

148 มโนทัศนใ์ หมข่ องนิยามผูส้ ูงอายุ : มุมมองเชงิ จติ วิทยาสังคม และสขุ ภาพ 4. ความแตกต่างระหว่างนยิ ามผูส้ งู อายรุ ะหว่างชายกบั หญงิ ผู้สูงอายุท้ังสองเขต เห็นว่าเม่ืออายุท่ีเท่ากัน ผู้หญิงจะดูแก่มากกว่าผู้ชาย โดยผู้สูงอายุที่อยู่ในเมือง ใหค้ วามเหน็ วา่ เนอื่ งจากผหู้ ญงิ มคี วามเครยี ดมากกวา่ ผชู้ าย เปน็ คนคดิ เลก็ คดิ นอ้ ย ตอ้ งแบกรบั ภาระการดแู ล ครอบครวั ไม่ว่าจะเป็นเรอื่ งการเลยี้ งลกู ดแู ลบา้ น ท�ำกบั ข้าว ซง่ึ ผิดกลับผชู้ ายจะไมค่ อ่ ยคิดมาก ทำ� ให้ดแู ก่ นอ้ ยกว่าผหู้ ญงิ ส�ำหรับผู้สูงอายทุ อ่ี ยใู่ นเมืองให้ความเหน็ ว่า ด้วยความทเี่ ปน็ ผู้ชายจะตอ้ งมสี ภาพร่างกายท่ีดู แข็งแรงมากกวา่ ผู้หญิง เม่อื อายุท่ี 60 ปผี ชู้ ายยังท�ำงานหนักไดอ้ ย่แู ต่ผู้หญิงไม่สามารถท�ำไดแ้ ลว้ “ผู้หญิงแก่เร็วเพราะว่าใช้ความคิดเยอะ เครียด มันมีภาระเนอะท้ังเลี้ยงลูก ดูแลบ้าน แลว้ เขากเ็ ลยเครยี ดผู้ชายมนั ก็รา่ เรงิ ผู้หญงิ มนั ท�ำกบั ข้าวดว้ ย มันท�ำไปแลว้ ก็คิดไปมันก็ เครียดแล้วมันก็จะแก่ “(ผ้สู งู อายุ ชาย เขตเมือง เชยี งใหม)่ “ผู้หญงิ กับผชู้ าย อายุเทา่ กนั ผูช้ ายจะดูแขง็ แรงกวา่ ผู้หญิง เพราะผ้ชู ายเขายังแขง็ แรง อยู่อายุ 60 ปี แต่ผู้หญิงท�ำอะไรไม่ได้แล้ว แต่ผู้ชายท�ำได้อยู่ งานหนักก็ยังท�ำได้” (ผูส้ งู อายุ หญิง เขตชนบท เชียงใหม่) อย่างไรก็ตามถึงแม้ว่าผู้หญิงจะดูแก่มากกว่าผู้ชายเมื่ออายุท่ีเท่ากัน แต่ผู้สูงอายุในเมืองส่วนใหญ่ ก็เห็นควรว่าการก�ำหนดนิยามควรจะก�ำหนดที่อายุเท่ากัน แต่มีผู้สูงอายุท่ีอยู่ในชนบทบางท่านเห็นต่าง เหน็ ควรว่าหากมีการนิยามอายุของผสู้ งู อายุ ขอใหแ้ บ่งเป็นชายอายุ 70 ปี และหญงิ อายุ 60 ปี เพราะเห็นวา่ ผู้ชายจะไดส้ ามารถท�ำงานดูแลผู้หญงิ ต่อไปได้ เพราะส่วนใหญ่ผ้หู ญิงเม่ืออายุ 60 ปีก็จะท�ำงานไม่ไหวแลว้ “ผู้ชายก�ำลังเยอะกว่าผู้หญิง การนิยามต้องให้ต่าง เพราะผู้ชายเขาต้องเล้ียงดูผู้หญิง อาจก�ำหนดให้ผู้ชายสูงอายุท่ีอายุ 70 ปีแต่ผู้หญิงท่ีอายุ 60 ปีถึงจะเรียกว่าผู้สูงอายุ” (ผ้สู งู อายุ หญงิ เขตชนบท เชยี งใหม่) 5. ความแตกต่างของนยิ ามผสู้ ูงอายรุ ะหวา่ งเมอื งกับชนบท ผู้สูงอายุท้ังสองเขต ส่วนใหญ่เห็นว่าคนเมืองและคนชนบทมีลักษณะความสูงอายุต่างกัน เห็นได้ว่า คนชนบทจะดสู ูงอายมุ ากกว่าคนเมอื ง เนอ่ื งจากคนชนบทต้องท�ำงานหนัก และคนเมืองมกี ารแต่งตวั มากกว่า คนชนบท อยา่ งไรก็ตามถึงแม้วา่ คนชนบทจะดสู งู อายุกว่าคนเมอื ง แต่สุขภาพร่างกายจะแข็งแรงกว่าคนเมือง จากเหตุผลดังกล่าวจึงเป็นการยากท่ีจะตัดสินว่า คนเมืองหรือคนชนบท ใครดูสูงอายุมากกว่ากัน ดังน้ัน การนยิ ามความเป็นผ้สู งู อายุก็ไม่ควรแตกต่างกนั “คนชนบทดูแก่กว่าท�ำงานหนัก แต่คนในเมืองไม่ค่อยท�ำอะไร ท�ำทุกอย่างเลย ชาวนา ตอ้ งทำ� ทกุ อยา่ ง คนในชนบทตสี ตี่ หี า้ ตอ้ งไปอยกู่ ลางไรก่ ลางสวนกลางทงุ่ นา กลบั บา้ นอกี ทกี ็ทุ่มสองทมุ่ แล้ว” (ผสู้ งู อายุ ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม่) “คนชนบทจะมโี รคภยั ไขเ้ จบ็ นอ้ ย จะมรี า่ งกายแขง็ แรง เพราะถกู แดด คนในเมอื งจะออก ไปไหนกก็ ลัวแดด แล้วกอ็ ยู่แต่ในรม่ วติ ามินไมค่ รบ” (ผสู้ งู อายุ ชาย เขตเมอื ง เชียงใหม)่

จังหวดั เชียงใหม่ 149 “บ้านนอกนซี่ ิแก่ แตใ่ นเมืองดูหนุ่ม เพราะวา่ บ้านนอกก็เป็นเกษตรกันหมด ตอ้ งท�ำสวน ทำ� นา ตากแดด แตใ่ นเมืองไม่ตอ้ งทำ� ” (ผ้สู ูงอายุ ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ 6. ผลกระทบหากมีการเปลย่ี นแปลงนยิ ามผูส้ งู อายุ ในกลุ่มผู้สงู อายุท้สั องเขต เหน็ วา่ การเปล่ียนแปลงนยิ ามผูส้ งู อายุ โดยการขยายอายุเพ่มิ มากขนึ้ หรอื การนยิ ามโดยใชค้ วามหมายเชงิ บวก จะมผี ลดตี อ่ ตัวบคุ คล ทำ� ให้รูส้ ึกกระชุ่มกระชวย มีคุณคา่ มกี ำ� ลงั ใจที่จะ ท�ำความดีใหส้ มกบั คำ� นยิ ามเชิงบวกทก่ี �ำหนดไว้ อย่างไรก็ตาม ผู้เข้าร่วมสนทนาเห็นว่าการขยายอายุนิยามไม่น่าจะส่งผลกระทบต่อบรรทัดฐาน ทางสังคม เก่ียวกับการให้ความเคารพและความกตัญญูของคนรุ่นใหม่ท่ีมีต่อผู้สูงอายุ เนื่องจากสังคมไทย สว่ นใหญ่ใหค้ วามเคารพและความกตัญญตู อ่ ผูท้ ่ีอาวุโสกวา่ “ไม่ต้องเป็นผู้สูงอายุ ถ้าอายุเรามากหรือเป็นผู้ใหญ่ เขาก็นับถือ” (ผู้สูงอายุ หญิง เขตเมอื ง เชียงใหม)่ “ถา้ เปน็ นยิ ามเชงิ บวก ผสู้ งู อายคุ อื ผทู้ มี่ ปี ระสบการณ์ เรากจ็ ะมกี ำ� ลงั ใจด”ี (ผสู้ งู อายุ ชาย เขตเมือง เชยี งใหม)่ “ถ้าเปล่ยี นเป็นอายุ 70 เปน็ ผสู้ งู อายุ มนั ก็ท�ำให้เรามกี ำ� ลงั ใจวา่ ยงั ไม่แก”่ (ผ้สู งู อายุ ชาย เขตชนบท เชียงใหม)่ 7. ความเปน็ ไปได้ของการเลอื่ นนิยามผ้สู ูงอายุ กลมุ่ ผูส้ ูงอายุท้ังสองพนื้ ท่ี เห็นว่า ในการเลอ่ื นนิยามผสู้ งู อายนุ ้ัน มคี วามเป็นไปได้ แตจ่ ะตอ้ งไม่กระทบ กับสิทธิประโยชน์ที่ผู้สูงอายุควรจะได้รับ ส�ำหรับการนิยามผู้สูงอายุโดยใช้ความหมายเชิงบวกก�ำกับ คิดว่า เปน็ ไปไดเ้ ชน่ กนั ทง้ั นไี้ ดเ้ สนอแนะถงึ วธิ กี ารทจ่ี ะทำ� ใหส้ งั คมยอมรบั โดยเนน้ ไปทก่ี ลมุ่ เดก็ ผา่ นชอ่ งทางโรงเรยี น “ถ้าเปลี่ยนผู้สูงอายุ จาก 60 ไปเป็น 65 ปีมันก็น่าจะเปล่ียนได้อยู่นะ เพราะว่า 60 มันกย็ งั ดูดอี ยู่ ยอมรับได”้ (ผสู้ งู อายุ หญงิ เขตเมือง เชียงใหม)่ “ถา้ นยิ ามผูส้ ูงอายเุ พิ่มเป็น 65 ปี กพ็ อจะยอมรับได้นะ เพราะตอนอายุ 60 ปี ยงั ท�ำงาน ไหวอยู่” (ผ้สู งู อายุ ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่ “กค็ งตอ้ งเปลย่ี นกบั คนรนุ่ ใหมก่ อ่ น อาจจะเรม่ิ ทโ่ี รงเรยี น เพราะรนุ่ นม้ี นั จะชา้ ไปแลว้ มนั ต้องเริ่มต้นทีโ่ รงเรียน วา่ ผสู้ งู อายุคืออยา่ งนอ้ี ย่างนี้ ก็ตอ้ งไปทีโ่ รงเรยี น” (ผ้สู ูงอายุ ชาย เขตชนบท เชยี งใหม)่



บทท่ี 7 จงั หวัดสงขลา บทสรุปสนทนากล่มุ การเกบ็ ขอ้ มลู ภาคสนามดว้ ยการสนทนากลมุ่ ในกลมุ่ ตวั อยา่ งภาคใตด้ า� เนนิ การในชว่ งเดอื นกมุ ภาพนั ธ์ พ.ศ. 2556 ในพนื้ ทจี่ งั หวดั สงขลา ทง้ั ในเขตเมอื งและเขตชนบท เขตละ 5 กลมุ่ (รวมทง้ั สนิ้ 10 กลมุ่ ) ประกอบดว้ ย กลุม่ เกษตรกร กลมุ่ ขา้ ราชการ/รัฐวิสาหกจิ กลมุ่ ลกู จ้างเอกชน กลุ่มธรุ กิจส่วนตวั และกล่มุ ผู้สงู อายุ กลุ่มละ ประมาณ 7–8 คน ประเดน็ ขอ้ คิดเห็นในภาพรวมจากการสนทนาในทกุ กลมุ่ สามารถสรปุ ได้ ดังน้ี 1. การก�าหนดนยิ ามผู้สงู อายุ ผ้รู ว่ มสนทนาในภาคใตใ้ หค้ า� จ�ากัดความหมายของการเปน็ “ผู้สูงอายุ” โดยพิจารณาจากลกั ษณะของ บุคคลใน 3 ด้านด้วยกัน ได้แก่ อายุ (ตามปปี ฏทิ นิ ) ลักษณะเชิงลบ และลักษณะเชิงบวก (หรอื ความหมายใน เชิงคุณค่า) เก่ียวกบั อายุ “ผ้สู งู อายุ” คอื ผู้ทีม่ อี ายุมาก ซึ่งในภาพรวมผูร้ ว่ มสนทนาส่วนใหญ่ยงั คงอ้างอิงท่อี ายุ 60 ปี เน่ืองจากเป็นกรอบนิยามผู้สูงอายุท่ีใช้อยู่ในปัจจุบัน อย่างไรก็ตาม โดยส่วนใหญ่ของกลุ่มสนทนา เกษตรกร (เขตเมอื งและชนบท) กลมุ่ ลกู จา้ งเอกชน (เฉพาะเขตเมอื ง) กลมุ่ ขา้ ราชการและพนกั งานรฐั วสิ าหกจิ (เขตเมอื งและชนบท) กลุ่มผู้ประกอบธุรกิจสว่ นตวั (เขตเมืองและชนบท) เหน็ ว่าเกณฑ์อายุทีเ่ หมาะสมในการ กา� หนดความเปน็ ผสู้ งู อายหุ รอื การมอี ายมุ ากของบคุ คล ควรมกี ารปรบั เพม่ิ ไปเปน็ ชว่ งอายทุ สี่ งู กวา่ เชน่ ทอ่ี ายุ 65 ปี หรือ 70 ปี ลักษณะเชงิ ลบ ของผสู้ ูงอายซุ ่ึงได้จากการสนทนาในเกอื บทุกกลุ่ม ประกอบดว้ ย ความเสอ่ื มถอยทาง รา่ งกาย (เช่น สายตา ความจ�า) และสุขภาพ การเจบ็ ปว่ ยและมีโรคประจา� ตัว การเปลีย่ นแปลงทางอารมณ์ และพฤติกรรม (เช่น นอ้ ยใจงา่ ย ข้เี หงา ต้องการคนเอาใจ) สมรรถภาพในการท�างานทล่ี ดลงและมขี ้อจา� กดั

152 มโนทัศนใ์ หมข่ องนยิ ามผู้สูงอายุ : มุมมองเชิงจติ วทิ ยาสังคม และสุขภาพ มากขน้ึ ลกั ษณะภายนอกและบคุ คลกิ ทา่ ทางทดี่ แู กช่ รา (เชน่ ผวิ หนงั เหยี่ วยน่ ผมหงอก) ความสามารถในการ ดแู ลพง่ึ พาตนเองในชวี ติ ประจำ� วนั ทนี่ อ้ ยลง ตอ้ งการการดแู ลและพงึ่ พงิ ผอู้ นื่ มากขนึ้ การมกี จิ กรรมและสว่ นรว่ ม ทางสงั คมลดลง ลกั ษณะเชงิ บวกของผสู้ งู อายุ ผรู้ ว่ มสนทนาในภาคใตไ้ ดใ้ หม้ มุ มองไวใ้ นหลายดา้ น โดยสรปุ ประกอบดว้ ย เป็นผู้มีประสบการณ์มาก อาบน้�ำร้อนมาก่อน เป็นคลังความรู้และฐานข้อมูลของภูมิปัญญาท้องถิ่น (เช่น ในเรอื่ งสมนุ ไพรและการแพทยแ์ ผนไทย) พธิ กี รรมพน้ื บา้ น การละเลน่ ดนตรพี น้ื บา้ น ขนบธรรมเนยี มประเพณี วฒั นธรรมตา่ งๆ เพอ่ื สบื สานถา่ ยทอดสคู่ นรนุ่ ถดั ไป เปน็ ผชู้ แ้ี นะแนวทางการดำ� รงชวี ติ และการประกอบอาชพี ให้แก่ลูกหลาน เป็นร่มโพธ์ิร่มไทรท่ียึดเหนี่ยวและท่ีพึ่งทางใจแก่ลูกหลาน เป็นบุคคลท่ีคนในชุมชนให้ความ เคารพและเช่ือถือ เป็นที่ปรึกษา เป็นผู้น�ำของครอบครัวและชุมชน ผู้ให้ค�ำตัดสินและไกล่เกล่ียเมื่อเกิด ข้อขัดแย้งในชมุ ชน เปน็ แบบอย่างท่ดี ใี นด้านคณุ ธรรม จรยิ ธรรม ผรู้ ่วมสนทนาจำ� นวนหนงึ่ เชน่ ในกลมุ่ ผู้สูงอายุ ใหค้ วามเหน็ วา่ ผสู้ งู อายุจำ� นวนมากยังคงมสี ขุ ภาพท่ดี ี และมีศักยภาพในการท�ำงาน สามารถหารายได้ พ่ึงพาตนเองและยังสามารถเป็นท่ีพ่ึงทางการเงินให้แก่ ลกู หลานได้ ซึ่งนบั เปน็ อกี หน่งึ ลักษณะเชิงบวกของผสู้ ูงอายดุ ้วย ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ เห็นว่าควรนิยามด้วยเกณฑ์อายุ ควบคู่กับ ค�ำจ�ำกัดความลักษณะของ ผสู้ งู อายใุ นดา้ นอนื่ ๆ สำ� หรบั เกณฑอ์ ายใุ นเกอื บทกุ กลมุ่ (ยกเวน้ ผรู้ ว่ มสนทนาจำ� นวนหนง่ึ ในกลมุ่ ลกู จา้ งเอกชน ทง้ั เขตเมืองและชนบท กลมุ่ ผูป้ ระกอบธุรกจิ สว่ นตวั เขตชนบท และผู้สงู อายเุ ขตชนบท) เห็นวา่ ยงั คงมคี วาม จ�ำเป็นที่ต้องก�ำหนดในนิยามผู้สูงอายุเนื่องจากเป็นตัวช้ีวัดที่ชัดเจน วัดและเปรียบเทียบระหว่างบุคคลได้ อย่างไรก็ตาม อาจต้องมีการปรับอายุในการนิยามความเป็นผู้สูงอายุจากเกณฑ์อายุ 60 ปีให้เหมาะสม มากข้ึนตามบริบทปัจจุบัน ลักษณะในด้านอ่ืนๆ ของผู้สูงอายุที่ควรน�ำมาขยายความในนิยาม เช่น ในเรื่อง สุขภาพและความสามารถในการท�ำงานพึ่งพาตนเอง คุณค่าของผู้สูงอายุในด้านต่าง (ตามท่ีสรุปข้างต้น ในลักษณะเชิงบวกของผู้สูงอายุ) โดยผู้ร่วมสนทนาส่วนใหญ่เห็นว่า ควรเป็นค�ำจ�ำกัดความหรือความหมาย ในเชงิ บวกหรือเชงิ คณุ คา่ มากกว่าความหมายในเชิงลบ 2. ความแตกต่างของคำ� เรยี ก เกือบทุกกลุ่มสนทนา ให้ความเห็นว่าค�ำเรียก “ผู้สูงอายุ” “คนแก่” “ผู้เฒ่า (พ่อเฒ่า/แม่เฒ่า)” “คนชรา” เป็นค�ำที่บ่งบอกถึงความมีอายุของบุคคล มีความหมายใกล้เคียงกันแต่ไม่เหมือนกัน ผู้สูงอายุ เป็นค�ำกลางๆ หมายถึงคนท่ีมีอายุตามเกณฑ์กฎหมายก�ำหนดที่ 60 ปี เช่นเดียวกับค�ำว่า คนแก่ แต่คนแก่ ไม่ได้มีเกณฑ์อายุก�ำกับท่ีชัดเจน อาจหมายถึง คนท่ีอายุ 70–80 ปีขึ้นไป ข้ึนอยู่กับบริบทของผู้เรียก ซง่ึ ในบางครง้ั อาจถกู ใชใ้ นความหมายเชงิ ลบ ขณะที่ ผเู้ ฒา่ และคนชรา มคี วามหมายถงึ คนทม่ี อี ายคุ อ่ นขา้ งมาก เม่ือเทียบกับค�ำเรยี กอนื่ ๆ มขี อ้ จำ� กัดทางกายภาพในการเดนิ หรอื ชว่ ยเหลือตนเองในด้านต่างๆ และตอ้ งการ การดแู ลจากผอู้ น่ื อยา่ งไรกต็ าม คำ� วา่ ผเู้ ฒา่ บางครง้ั กใ็ ชใ้ นความหมายอน่ื ซงึ่ หมายถงึ ผมู้ ปี ระสบการณ์ สะสม ภูมิปัญญาท้องถ่ิน เป็นที่เคารพนับถือของคนในชุมชน ส่วน ค�ำว่า “ผู้อาวุโส” เป็นค�ำเรียกที่ต่างจากค�ำอ่ืน

จังหวดั สงขลา 153 เนอ่ื งจากไมใ่ ชค่ ำ� ทสี่ อ่ื ถงึ การมอี ายมุ ากเสมอไป แตอ่ าจสอ่ื ถงึ การมวี ยั วฒุ ิ คณุ วฒุ ิ ประสบการณ์ ตำ� แหนง่ หนา้ ท่ี การงาน ของผถู้ กู เรยี กที่สูงกว่าผูเ้ รยี กโดยเปรียบเทยี บ 3. ความเหมาะสมของนยิ ามผูส้ ูงอายทุ ่ี 60 ปี จากกลมุ่ สนทนาทงั้ หมดในภาคใต้ 10 กลมุ่ ผรู้ ว่ มสนทนาโดยสว่ นใหญใ่ น 7 กลมุ่ ซง่ึ ไดแ้ ก่ กลมุ่ สนทนา เกษตรกร (เขตเมืองและชนบท) กลุ่มลูกจ้างเอกชน (เขตเมือง) กลุ่มข้าราชการและพนักงานรัฐวิสาหกิจ (เขตเมืองและชนบท) กลุ่มผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว (เขตเมืองและชนบท) นิยามผู้สูงอายุที่อายุ 60 ปี อาจไมเ่ หมาะสมแลว้ ในบรบิ ทของสังคมไทยในปจั จบุ นั เนื่องจาก คนไทยในช่วงอายุ 60 ปี จ�ำนวนมากยังคง มสี ขุ ภาพทด่ี ี มคี วามสามารถในการทำ� งาน หารายไดแ้ ละพง่ึ พงิ ตนเองไดย้ าวนานขนึ้ เกณฑอ์ ายนุ ยิ ามผสู้ งู อายุ ควรมกี ารปรับหรอื ขยายไปชว่ งอายุท่ีสงู ข้นึ เชน่ ทอ่ี ายุ 65 ปี หรอื 70 ปี ในกลุ่มข้าราชการ ผ้รู ่วมสนทนาท่านหน่ึง แสดงความเห็นว่า เกณฑ์อายุนยิ ามอาจขยายออกไปท่ีอายุ 65 ปี แต่ควรปรับให้มีความยืดหยุ่นด้วย โดยการพิจารณาควบคู่ไปกับปัจจัยอื่น เช่น ปัจจัยในด้านสุขภาพ กล่าวคือ หากบคุ คลมสี ขุ ภาพทด่ี ี ก็ใหข้ ยายนยิ ามออกไปทอ่ี ายุ 65 ปี แต่หากสขุ ภาพไมด่ กี ็ใหใ้ ช่ทเ่ี กณฑอ์ ายุ 60 ปตี ามเดมิ กลุม่ สนทนาที่ผรู้ ่วมสนทนาสว่ นใหญเ่ ห็นวา่ อายุท่ี 60 ปี ยงั คงเหมาะสมในการนยิ ามผู้สงู อายุ ไดแ้ ก่ กลุ่มลูกจ้างเอกชน (เขตชนบท) และกลุ่มผสู้ งู อายุ (เขตเมอื งและชนบท) 4. ความแตกต่างของนิยามผสู้ งู อายุระหว่างชายกับหญิง ทุกกลุ่มสนทนาเห็นว่า ลักษณะของการสูงอายุมีความแตกต่างกันระหว่างเพศหญิงและเพศชาย ดว้ ยเหตผุ ลทห่ี ลากหลาย อยา่ งไรกต็ าม โดยสว่ นใหญส่ นบั สนนุ ใหก้ ารกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายไุ มม่ คี วามแตกตา่ งกนั ระหว่างเพศ ยกเว้น กลุ่มสนทนาผูป้ ระกอบธุรกิจส่วนตวั เขตชนบท ท่ีเห็นว่านิยามผสู้ งู อายุสำ� หรับเพศหญิง ควรมเี กณฑอ์ ายุที่ต่ำ� กว่านยิ ามของเพศชาย ประมาณ 5 ปี และอีกกลุม่ หน่ึง คือ กลุ่มผู้สงู อายเุ ขตเมอื ง ทีเ่ หน็ ตรงกนั ข้ามว่านิยามผูส้ งู อายุส�ำหรับเพศหญิงควรมีเกณฑ์อายุที่สูงกว่านิยามของเพศชาย 5. ความแตกตา่ งของนิยามผู้สูงอายรุ ะหวา่ งเมืองกบั ชนบท เชน่ เดยี วกนั เกอื บทกุ กลมุ่ สนทนาเหน็ วา่ ลกั ษณะของการสงู อายมุ คี วามแตกตา่ งกนั ระหวา่ งคนทอ่ี าศยั ในเมืองและคนที่อาศัยในชนบท อย่างไรก็ตาม นิยามของผู้สูงอายุไม่ควรมีความแตกต่างกัน ยกเว้น กลุ่ม ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตัว เขตชนบท ทเ่ี ห็นวา่ นิยามผสู้ งู อายุสำ� หรบั คนในชนบทควรมเี กณฑอ์ ายทุ ีส่ ูงกวา่ นยิ าม ของคนในเมือง ประมาณ 5 ปี กลุ่มลูกจ้างเอกชน เขตชนบทให้ความเห็นว่าด้วยบริบทท่ีเปล่ียนแปลงตาม

154 มโนทศั นใ์ หมข่ องนยิ ามผูส้ งู อายุ : มุมมองเชงิ จิตวิทยาสังคม และสุขภาพ ความเจรญิ ของการพฒั นา คนในเมอื งและคนในชนบทมคี วามแตกตา่ งในดา้ นตา่ งๆ นอ้ ยลงมาก รวมถงึ ลกั ษณะ ของการสูงอายุทแ่ี ทบไมแ่ ตกตา่ งกันในปจั จุบนั ดงั น้ัน นยิ ามผู้สงู อายจุ งึ ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งมีความแตกต่าง 6. ผลกระทบหากมีการเปล่ยี นแปลงนยิ ามผ้สู งู อายุ ในภาพรวม หากการขยายนยิ ามไมก่ ระทบตอ่ อายเุ รม่ิ ตน้ ในการรบั เบย้ี ยงั ชพี สว่ นใหญใ่ นเกอื บทกุ กลมุ่ สนทนาเหน็ วา่ จะเปน็ ผลกระทบในดา้ นบวกตอ่ ตวั บคุ คล ในดา้ นจติ ใจและกำ� ลงั ใจ เปน็ แรงกระตนุ้ ในการดแู ล สุขภาพที่ดีข้ึน เข้ามามีส่วนร่วมกิจกรรมทางสังคมในชุมชนมากข้ึน ท�ำงานมีรายได้เพ่ือสะสมเงินออมไว้ใช้ และพ่ึงพาตนเองในยามเป็นผู้สูงอายุได้นานขึ้น ซ่ึงจะช่วยสร้างความภาคภูมิใจให้แก่บุคคล ลดภาระ แกค่ รอบครวั อกี ทง้ั เปน็ ผลดีต่อเศรษฐกิจและประเทศในภาพรวม อย่างไรก็ตาม กลมุ่ สนทนาบางกลมุ่ แสดง ความเห็นว่า การขยายอายุนิยามผู้สูงอายุจะท�ำให้เกิดผลกระทบในด้านบวกต่อการท�ำงานท่ียาวนานข้ึน ของผสู้ งู อายุ กต็ อ่ เมอื่ นายจา้ งหรอื สถานประกอบการเหน็ ความสำ� คญั และใหก้ ารสนบั สนนุ การจา้ งงานแรงงาน สูงวยั ซึง่ จำ� เป็นตอ้ งไดร้ ับการสนบุ สนนุ จากภาครัฐดว้ ยเชน่ กนั กลมุ่ ผสู้ งู อายทุ งั้ เขตเมอื งและเขตชนบท เหน็ วา่ การขยายอายนุ ยิ ามผสู้ งู อายุ อาจจะเปน็ ผลดตี อ่ กำ� ลงั ใจ และจติ ใจของผสู้ งู อายุ แตไ่ มน่ า่ จะมผี ลอะไรในดา้ นอน่ื เชน่ ดา้ นสขุ ภาพหรอื ความสามารถในการทำ� งานเพราะ อยา่ งไรสุขภาพและความสามารถก็ถดถอยไปตามอายุคงเดิม ส�ำหรับผลกระทบในด้านลบ มีเพียงเรื่องเดียวที่เป็นข้อกังวลว่าอาจมีการขยายอายุตามนิยามไปด้วย ซงึ่ ไดแ้ ก่ เรอื่ งเบย้ี ยงั ชพี และสวสั ดกิ ารตา่ งๆ ทก่ี ลมุ่ ผสู้ งู อายุ 60 ปขี นึ้ ไปเคยได้ ซง่ึ หากการขยายนยิ ามไมก่ ระทบ ต่อเบ้ียยงั ชพี และสวสั ดิการ กลุม่ สนทนาสว่ นใหญ่เหน็ ว่า ก็ไม่นา่ ทจ่ี ะมผี ลกระทบในด้านลบอน่ื ๆ อย่างไรกต็ าม กลุ่มสนทนาบางกลุ่ม (เชน่ กลุ่มลูกจ้างเอกชน) เสนอว่าเพือ่ เปน็ การป้องกนั ผลกระทบ ในด้านลบท่ีอาจเกิดขึ้นตามมา การขยายอายุนิยามควรมีการวางแผนล่วงหน้า ท�ำการศึกษาเพ่ือประเมินผล กระทบเชงิ ประจกั ษล์ ว่ งหนา้ และมกี ารชแ้ี จงถงึ เหตแุ ละผลของการทตี่ อ้ งขยายใหแ้ กส่ งั คมและประชาชนเขา้ ใจ 7. ความเปน็ ไปไดข้ องการเลือ่ นอายุนิยามผู้สูงอายุ ทุกกลุ่มสนทนา เห็นว่า การขยายอายุนิยามผู้สูงอายุมีความเป็นไปได้ท่ีจะด�ำเนินการโดยได้รับการ ยอมรบั จากสงั คมไทย หากไมก่ ระทบตอ่ อายเุ รม่ิ ตน้ ในการรบั สทิ ธสิ วสั ดกิ ารผสู้ งู อายทุ ม่ี ใี นปจั จบุ นั โดยเฉพาะ เบ้ียยังชีพ อย่างไรก็ตาม ควรมีการศึกษาเพื่อประเมินสถานการณ์และผลกระทบท่ีจะตามมา การท�ำ ประชาพจิ ารณก์ บั ประชาชนกลมุ่ ตา่ งๆ การสรา้ งความเขา้ ใจของสงั คมเกย่ี วกบั ความจำ� เปน็ และหลกั การเหตผุ ล ของการขยายอายนุ ยิ ามผสู้ งู อายเุ พอื่ ใหเ้ กดิ ความชดั เจนและปอ้ งกนั ความสบั สนทอี่ าจเกดิ ขน้ึ การวางแผนและ ประกาศแผนให้สังคมรับทราบล่วงหน้า นอกจากนี้ควรมีการวางมาตรการรองรับกลุ่มที่อาจได้รับผลกระทบ ในด้านลบจากการขยายอายุนิยาม โดยเฉพาะกลุ่มผู้มีอายุ 60 ปีขึ้นไปและอยู่ในภาวะพ่ึงพา สุขภาพไม่ดี ไม่สามารถทำ� งานได้ ซ่งึ ตอ้ งการความชว่ ยเหลือจากภาครฐั

จังหวดั สงขลา 155 กลุม่ เกษตรกร จังหวดั สงขลา กลุ่มเกษตรกรภาคใต้ (จังหวัดสงขลา) ท่ีร่วมสนทนากลุ่มในแต่ละเขตพื้นที่ ซ่ึงได้แก่เขตเมือง ประกอบดว้ ย เกษตรกรชาย 4 คน และเกษตรกรหญงิ 5 คน รวม 9 คน และเขตชนบท ประกอบดว้ ย เกษตรกร ชาย 4 คน และเกษตรกรหญงิ 4 คน รวม 8 คน (รวม 17 คน ในทงั้ สองเขตพ้ืนที)่ ท้งั หมดมีอายรุ ะหว่าง 40–59 ปี ในแต่ละประเดน็ ของการสนทนากลุม่ ได้แนวคิดและข้ออภิปรายท่ีน่าสนใจ สรุปไดด้ ังน้ี 1. การก�ำหนดนิยามผ้สู งู อายุ เมอื่ กลา่ วถงึ “ผสู้ งู อาย”ุ ภาพรวมของเกษตรกรทง้ั ในเขตเมอื งและเขตชนบท ใหค้ ำ� จำ� กดั ความในขนั้ ตน้ ว่าหมายถึง คนทีเ่ กิดมานาน มอี ายุมาก โดยอา้ งถึงเกณฑอ์ ายุ ที่ 60 ปี อยา่ งไรกต็ าม เกษตรกรส่วนใหญแ่ สดง ความเหน็ วา่ ควรต้องพิจารณาลักษณะดา้ นอนื่ ๆ ประกอบดว้ ย เช่น สุขภาพ ความรู้และความสามารถในการ ท�ำงาน ประสบการณ์ชีวิต ความสามารถในการดูแลตนเองโดยไม่ต้องพึ่งพาผู้อ่ืน โดยเฉพาะลูกหลานหรือ ครอบครวั ลกั ษณะรปู รา่ งหนา้ ตา ในความคดิ เหน็ แรก เมอื่ ถามวา่ ผสู้ งู อายหุ มายถงึ ผทู้ มี่ ลี กั ษณะขา้ งตน้ เชน่ ไร ผู้ร่วมสนทนาส่วนใหญ่จ�ำกัดความลักษณะของผู้สูงอายุไปในด้านลบ (ยกเว้นเร่ือง ประสบการณ์ชีวิต ที่เป็น ลกั ษณะในเชงิ บวกของผสู้ งู อาย)ุ เชน่ หมายถงึ ผทู้ มี่ สี ขุ ภาพไมด่ ี มโี รคประจำ� ตวั เจบ็ และปวดเมอื่ ยตามรา่ งกาย เหน่ือยง่าย เกษียณหรือหยุดท�ำงานแล้ว เป็นผู้ที่อยู่ในวัยพักผ่อนอยู่กับบ้าน ดูแลลูกหลาน หรือบางครั้ง ก็ชว่ ยเหลอื ตนเองไมไ่ ด้จ�ำเป็นต้องพึ่งพาลกู หลานใหด้ ูแล ผรู้ ว่ มสนทนาบางคนเสรมิ วา่ ทอ่ี ายุ 60 ปี ผสู้ งู อายหุ ลายคนกย็ งั สขุ ภาพดี มคี วามรคู้ วามสามารถในการ ท�ำงานดีอยู่ ในขณะท่ีบางคนอายุเพียง 50 ปี ก็ท�ำงานไม่ได้แล้ว ดังนั้น การสูงอายุ (ในนัยยะของการ มีอายุมาก) กับการเกษียณอายุหรือหยุดท�ำงานก็ไม่จ�ำเป็นต้องเป็นเรื่องเดียวกัน หรือท่ีเกณฑ์อายุเดียวกัน เสมอไป “แบบว่าประกอบอาชพี หรอื ว่าท�ำอะไรไม่สะดวกแลว้ ต้องอยใู่ นความดแู ลของลูกหลาน ก็เป็นผู้สูงอายุ ..สภาพการท�ำงานหรือว่าสภาพของเค้าเอง ไม่สามารถพึ่งตัวเองได้ ต้องมีคนดูแล” (เกษตรกร หญงิ เขตเมือง สงขลา) “ผู้สูงอายุก็คืออายุ 60 ขึ้นไป แล้วก็เว้นจากการท�ำงาน คือพัก ช่วงเค้าพักผ่อนแล้ว อยกู่ บั ลูกกับหลาน มลี ูกคอยดแู ลแลว้ สว่ นเรือ่ งสขุ ภาพ แล้วแตว่ ่าทุกคนสขุ ภาพร่างกาย ไม่เหมือนกัน” (เกษตรกร ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “บางครั้งไม่ใช่คน 60 เสมอไป ..ไม่ใช่คน 70 ด้วย บางครั้งคน 70 ก็ยังมีความรู้ ความสามารถ บริหารงานได”้ (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา) “เปน็ ผสู้ งู อายุ แตไ่ มใ่ ชผ่ เู้ กษยี ณ .. บางครงั้ อายุ 60 ทางราชการคอื เกษยี ณ แตว่ า่ บางคน 70 ก็ยังท�ำงานได้อยู”่ (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา)

156 มโนทัศน์ใหม่ของนิยามผ้สู งู อายุ : มุมมองเชงิ จติ วทิ ยาสังคม และสุขภาพ เกษตรกรในเขตเมือง สว่ นใหญ่ ให้ความคดิ เหน็ เก่ยี วกบั ความหมายเชงิ บวกของผสู้ ูงอายวุ า่ ผู้สงู อายุ เป็นผู้ทีม่ อี ายุ 70 ปขี ้นึ ไป และมปี ระสบการณ์มาก สามารถนำ� เอาประสบการณช์ ีวิต มาถ่ายทอดใหล้ กู หลาน ในรุ่นต่อไปได้ แตม่ ีบางทา่ นให้ความหมายเชงิ บวกว่า คอื ผทู้ ่มี อี ายุ 60 ปีขนึ้ ไป แตร่ ่างกายยังคงแข็งแรงอยู่ ในเขตชนบท กลมุ่ เกษตรกรชาย มองคณุ คา่ ของความเปน็ ผสู้ งู อายุ เปรยี บเสมอื นแหลง่ รวบรวมความรู้ ประสบการณ์ เป็นบุคคลท่ีควรให้ความเคารพ และเป็นบุคคลที่น่าเชื่อถือ หากในครอบครัวหรือชุมชน เกิดปัญหาทะเลาะวิวาท หรือมีความคิดเห็นขัดแย้งกัน ผู้สูงอายุสามารถเป็นตัวกลางในการไกล่เกลี่ยปัญหา นั้นๆ ได้ ส�ำหรับในมุมมองของเกษตรกรหญิง คิดว่าคุณค่าของผู้สูงอายุ คือการอยู่ด้วยแล้วรู้สึกอบอุ่น และสบายใจ คอยใหค้ �ำปรกึ ษาและอบรมสัง่ สอน “ผู้สูงอายุเป็นผู้ท่ีสามารถน�ำเอาประสบการณ์ชีวิต ความคิด ความอ่านมาถ่ายทอด ให้ลูกหลานในรุ่นตอ่ ไปได้ เช่น ด้านการปกครอง อาชพี และการศกึ ษา” (เกษตรกร ชาย เขตเมือง สงขลา) “ผสู้ งู อายเุ ปน็ ผทู้ เ่ี ปน็ แบบอยา่ งในการทำ� งานทดี่ ี และเปน็ ผทู้ มี่ ปี ระสบการณใ์ นดา้ นตา่ งๆ มามาก” (เกษตรกร หญงิ เขตเมือง สงขลา) “ผู้สูงอายุเป็นผู้ที่เกิดมานานมีความรู้เยอะ ดังนั้นจึงเป็นท่ีรวบรวมความรู้ เป็นที่เก็บ ประสบการณ์ ความรูแ้ ละประสบการณท์ กุ สิ่งทกุ อยา่ งอยทู่ ต่ี วั ผ้สู งู อาย”ุ (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา) “ผู้สงู อายุสามารถไกล่เกลยี่ ปญั หาได้ เวลาเกิดเร่ืองอะไรตอ้ งเอาผูส้ งู อายุมาอยูด่ ้วยแล้ว คุยกัน เด็กสมัยน้ีพูดไม่รู้ฟัง แต่ถ้าผู้สูงอายุอยู่ด้วยจะฟัง” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา) “อยกู่ บั ผสู้ งู อายมุ คี วามอบอนุ่ และสบายใจ เขาสง่ั สอนเรา ถอื ไดว้ า่ เขาเปน็ ผหู้ ลกั ผใู้ หญ”่ (กลุ่มเกษตรกร หญิง เขตชนบท สงขลา) เกย่ี วกบั คณุ คา่ ของผสู้ งู อายุ เกษตรกรในเขตเมอื ง ทงั้ ชายและหญงิ สว่ นใหญใ่ หค้ วามคดิ เหน็ วา่ ผสู้ งู อายุ เป็นผู้ท่ีมีประสบการณ์มากหลังจากที่ผ่านการท�ำงานมาเป็นระยะเวลายาวนาน ท�ำให้มีความรู้และความ สามารถในการถา่ ยทอดประสบการณค์ วามรใู้ หแ้ กล่ กู หลาน นอกจากนน้ั ยงั เปน็ ผทู้ คี่ นในชมุ ชนใหค้ วามเคารพ นบั หนา้ ถอื ตา และยงั ดำ� รงตำ� แหนง่ เปน็ ผทู้ รงคณุ วฒุ ใิ นดา้ นตา่ งๆ ของชมุ ชนดว้ ย สว่ นเกษตรกรในชนบท มอง ว่าผู้สูงอายุ คือ ปราชญ์ชาวบ้าน มีความรู้รอบตัว และมีประสบการณ์ชีวิตมาก เป็นท่ีปรึกษาของลูกหลาน ได้เป็นอย่างดี เช่น ใหค้ �ำปรกึ ษาในเร่อื งของการประกอบอาชีพ แนะน�ำเกีย่ วกับการทำ� งานฝมี อื เช่น การสาน กระด้ง งานประดิษฐ์ท่ีเป็นของพื้นบ้าน ซึ่งในปัจจุบันน้ีเด็กๆ ยุคใหม่จะท�ำกันไม่เป็น นอกจากนี้ ผู้สูงอายุ ถอื ไดว้ า่ เป็นนกั จิตวิทยา หากใครพบเจอปญั หาต่างๆ ผ้สู งู อายสุ ามารถคลี่คลายปญั หาเหลา่ น้นั ใหไ้ ด้

จงั หวัดสงขลา 157 ดว้ ยสงั คมไทยในปจั จุบัน ได้เล็งเห็นความสำ� คัญของผู้สูงอายุ จงึ มกี ารจัดกจิ กรรมต่างๆ ให้กบั ผสู้ ูงอายุ โดยกิจกรรมบางกิจกรรมก็เป็นกิจกรรมที่ท�ำประโยชน์ให้กับสังคมได้ด้วยเช่นกัน นอกจากประโยชน์ท่ีมี ตอ่ สงั คมแลว้ ภายในครวั เรอื นผสู้ งู อายยุ งั ชว่ ยแบง่ เบาภาระหนา้ ทใี่ นครอบครวั โดยการเลย้ี งดหู ลาน เนอื่ งจาก ลกู ๆ ออกไปท�ำงานนอกบา้ นกันหมด “คณุ คา่ ของผสู้ งู อายุ คอื ผทู้ ส่ี รา้ งความปรองดองในชมุ ชน และเปน็ ทปี่ รกึ ษาใหก้ บั ชมุ ชน และครอบครวั (เกษตรกร ชาย เขตเมือง สงขลา) “คุณค่าของผู้สูงอายุ คือ ผู้ที่อยู่เป็นร่มโพธ์ิร่มไทรของครอบครัว ท�ำให้ลูกหลานอบอุ่น ที่ได้อยู่กันพร้อมหน้าพร้อมตาในทุกๆ รุ่นอายุ และเปรียบเสมือนเป็นปูชนียบุคคล ของครอบครัวและชุมชน (เกษตรกร หญงิ เขตเมือง สงขลา) “ผู้สูงอายุถือได้ว่าเป็นนักจิตวิทยา เวลาจะทำ� อะไร หรือมีปัญหาอะไร จะเชิญผู้สูงอายุ มาช่วยแกป้ ญั หาไดเ้ ป็นอย่างด”ี (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา) เกย่ี วกบั การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ เกษตรกรทง้ั ในเมอื งและชนบท สว่ นใหญย่ งั คงมองวา่ ตอ้ งนำ� เกณฑ์ อายุมาเป็นตัวก�ำกับด้วย เพราะการบ่งบอกด้วยตัวเลขเป็นสิ่งท่ีชัดเจนที่สุดและเพื่อไม่ให้เกิดปัญหาในการ ท�ำงานของหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องกับผู้สูงอายุ แต่การนิยาม ก็ควรพิจารณาเรื่องของสุขภาพ ความสมบูรณ์ ของร่างกาย และความสามารถในการท�ำงาน ควบคู่กันไปด้วย แต่ถ้าจะใช้สุขภาพมาเป็นตัวก�ำหนดนิยาม เพียงอยา่ งเดียว ไม่นา่ จะสามารถทำ� ได้ เนอื่ งจากบุคคลแตล่ ะคนมสี ุขภาพไม่เหมอื นกนั “บางครงั้ ถา้ เราเอาแตค่ ำ� ขยายนยิ ามมาใช้ แตไ่ มม่ อี ายกุ ำ� กบั กอ็ าจจะทำ� ใหน้ ยิ ามผสู้ งู อายุ ไมช่ ดั เจน เพราะบางทคี นอายนุ อ้ ย แตไ่ มแ่ ขง็ แรงกม็ ี ดงั นนั้ คำ� นยิ ามควรมอี ายกุ ำ� กบั และ ตามด้วยคำ� ขยายน่าจะดที ีส่ ุด” (เกษตรกร หญิง เขตเมอื ง สงขลา) “ถา้ ไมก่ ำ� หนดอายเุ ปน็ เกณฑ์ มนั จะมปี ญั หาในการทำ� งานของภาครฐั บาลอยา่ งแนน่ อน” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา) 2. ความแตกต่างของคำ� เรียก โดยรวมในท้ังสองเขต เกษตรกรท่ีร่วมสนทนาให้ความเห็นว่า ค�ำว่า ผู้สูงอายุ คนแก่ คนชรา ผู้เฒ่า ผู้อาวุโส มีความหมายที่แตกต่างกัน โดย คนแก่ คนชรามีความหมายคลา้ ยคลึงกนั หมายถึง คนทม่ี ีอายุมาก จนอาจเรียกไดว้ า่ หมดสภาพ ทำ� งานไม่ไหว พงึ่ พาตนเองไม่ได้แลว้ และตอ้ งมีคนดแู ล ขณะที่ ผเู้ ฒ่าก็หมายถงึ ผู้ที่มีอายุมาก แต่ยังเป็นที่เคารพนับถือ สามารถดูแลตนเองได้ยังไม่เป็นภาระที่ต้องดูแลของลูกหลาน ค�ำว่า ผู้อาวุโส เป็นค�ำท่ีให้ความหมายในด้านบวกมากท่ีสุด เป็นค�ำที่ไม่ได้จ�ำกัดเฉพาะหมายถึงการมีอายุมาก เพียงอย่างเดียว แต่กินความถึงการมีประสบการณ์ชีวิตและมีความรู้มากด้วยเช่นกัน ส่วนค�ำว่า ผู้สูงอายุ หมายถึง คนท่ีมีอายุตามเกณฑ์ทางการท่ีกำ� หนด 60 ปีขน้ึ ไป ซึ่งอาจยังไมถ่ งึ ข้ันเป็นคนแก่ หรอื คนชรา

158 มโนทัศนใ์ หม่ของนิยามผสู้ ูงอายุ : มมุ มองเชิงจติ วิทยาสังคม และสุขภาพ “คนแก่คือท�ำอะไรไม่ได้แล้ว ถ้าพูดถึงคนแก่คือหมดสภาพ... หมดสภาพคือ ทุกอย่าง ทงั้ รา่ งกายจติ ใจ คอื ทำ� อะไรไมไ่ ดแ้ ลว้ ...คนแก่ คนชราความหมายกใ็ กลเ้ คยี ง” (เกษตรกร หญงิ เขตเมือง สงขลา) “อาวุโสผมคิดว่าไม่ใช่เรื่องอายุอย่างเดียวนะ ไปในด้านความรู้ ประสบการณ์ชีวิต มากกวา่ ” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา) 3. ความเหมาะสมของนยิ ามผู้สูงอายุที่ 60 ปี เมอื่ ถามถงึ ความเหมาะสมของการใชเ้ กณฑอ์ ายุ ณ 60 ปี เปน็ เกณฑก์ ำ� หนดความเปน็ ผสู้ งู อายุ เกษตรกร ทั้งสองเขตเหน็ ว่า อาจไมเ่ หมาะสมในปจั จบุ ัน โดยมเี หตผุ ลว่าแม้ปัจจยั ดา้ นสขุ ภาพและความสามารถในการ ทำ� งานจะแตกตา่ งกนั ในแตล่ ะบคุ คล แตใ่ นภาพรวมปจั จบุ นั คนไทยอายุ 60 ปี สว่ นใหญย่ งั คงแขง็ แรง สามารถ ท�ำงานหลายๆ อย่างได้ดีอยู่ โดยเฉพาะคนที่ท�ำงานในส�ำนักงาน ใช้วิชาความรู้มากกว่าก�ำลังแรงงาน หรือ แมแ้ ตใ่ นกลุม่ เกษตรกรเอง ก็มจี ำ� นวนมากที่มีอายุ 60 ปขี น้ึ ไปและยงั สามารถท�ำงานเกษตรไดด้ ีอยู่ โดยรวม เกษตรกรในเขตเมอื งเหน็ วา่ เกณฑอ์ ายผุ สู้ งู อายสุ ามารถเลอื่ นออกไปไดถ้ งึ ทอี่ ายุ 70 ปี ขณะทเี่ กษตรกรในเขต ชนบทเห็นว่าสามารถเลอ่ื นออกไปได้ถึงอายุ 65 ปี “70 เพราะว่า 60 ยังแจว๋ อยู่ แขง็ แรง แลว้ ก็เดีย๋ วนก้ี ท็ างการแพทยก์ เ็ จรญิ ก้าวหนา้ ขึน้ เยอะนะคะ กค็ ือมีอายุยืนขนึ้ แล้วก็แขง็ แรงขึน้ มีสขุ ภาพข้นึ ” (เกษตรกร หญิง เขตเมอื ง สงขลา) “ผมว่าความรู้ความสามารถ แต่ละคนไม่เหมือนกันอย่างท่ีบอก การท�ำงานบางชนิด บางอย่าง ความรคู้ วามสามารถคงเดมิ อย่างเป็นอย่างอาจารยอ์ ย่างน้ี 75 กย็ งั สอนได.้ . อย่าง 60 นี่อาจารย์ต้องเกษียณแล้วนะ แต่ว่ายังคล่องแคล่วอยู่...น่าจะเพ่ิม น่าจะเพิ่ม เปน็ 65 อะไรอยา่ งนน้ั ” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา) 4. ความแตกต่างระหวา่ งนิยามผู้สงู อายรุ ะหวา่ งชายกบั หญิง ผรู้ ว่ มสนทนาสว่ นใหญเ่ หน็ วา่ ชายกบั หญงิ มคี วามแตกตา่ งกนั ในหลายลกั ษณะ เชน่ สรรี ะทางกายภาพ พละกำ� ลงั ลกั ษณะการทำ� งาน การดแู ลตนเอง ซงึ่ มผี ลทำ� ใหส้ ถานะสขุ ภาพ ลกั ษณะภายนอกและความสามารถ ในการทำ� งานซง่ึ เปน็ ตวั บง่ ชถ้ี งึ ความสงู อายแุ ตกตา่ งกนั ไปดว้ ย บา้ งกเ็ หน็ วา่ ผหู้ ญงิ สงู อายหุ รอื แกเ่ รว็ กวา่ ผชู้ าย ด้วยสรีระทางกายภาพท่ีอ่อนแอกว่าและเป็นผลจากการมีบุตร แต่บ้างก็มีความคิดเห็นไปในทางตรงข้ามว่า ผชู้ ายสูงอายเุ รว็ กวา่ ผหู้ ญิง เนอ่ื งจากท�ำงานหนัก ใช้แรงงาน และไมค่ อ่ ยดแู ลสุขภาพเท่าผ้หู ญงิ อยา่ งไรก็ตาม เก่ยี วกับเกณฑ์อายหุ รือก�ำหนดนยิ ามผสู้ ูงอายุ เกษตรกรทัง้ สองเขตเหน็ พ้องว่าไม่ควรแตกตา่ งกนั ระหว่างเพศ แต่นา่ จะอยใู่ นชว่ งอายทุ มี่ ากกว่า 60 ปี

จงั หวัดสงขลา 159 “ถา้ เปน็ ผหู้ ญิงทด่ี แู ลรกั ษาสุขภาพนะ และถา้ ผชู้ ายที่รับผดิ ชอบงานเยอะ ก็จะดูแก่กวา่ ..ผู้ชายจะอายสุ น้ั กว่าผ้หู ญงิ ” (เกษตรกร หญิง เขตเมอื ง สงขลา) “ในบางครง้ั ความแขง็ แรงของผหู้ ญงิ ไปเปรยี บเทยี บกบั ผชู้ าย ไมเ่ หมอื นกนั มนั ไมเ่ หมอื น กันตั้งแต่ต้นแล้ว แต่ว่าพออายุมากแล้ว ผู้หญิงความอ่อนแอของร่างกาย อ่อนแอกว่า ผู้ชายมาก” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา) 5. ความแตกตา่ งของนิยามผสู้ งู อายุระหว่างเมอื งกบั ชนบท เกษตรกรทั้งในเขตเมืองและเขตชนบท เห็นว่า สภาพการสูงอายุของคนในชนบทและในเมืองมีความ แตกต่างกัน เนื่องมาจากความแตกต่างในลักษณะการท�ำงาน การดูแลสุขภาพ การแต่งตวั รูปลักษณ์ภายนอก สภาพแวดลอ้ มและมลพษิ คนชนบทอาจมลี กั ษณะภายนอกทแี่ ลดสู งู อายกุ วา่ คนในเมอื ง แตส่ ว่ นใหญแ่ ขง็ แรง และมีพละก�ำลังดีกว่า อย่างไรก็ตามในการก�ำหนดเกณฑ์นิยามผู้สูงอายุ ไม่ควรมีความแตกต่างระหว่างคน ในเมืองและชนบท 6. ผลกระทบหากมีการเปล่ียนแปลงนยิ ามผสู้ งู อายุ ในกล่มุ เกษตรกรทง้ั สองเขต เหน็ ว่า การขยายนยิ ามอายุผสู้ งู ออกไปที่อายมุ ากกวา่ 60 ปี จะเปน็ ผลดี ตอ่ ตวั ผู้สูงอายุ ต่อสงั คม และเศรษฐกิจของประเทศในภาพรวม ส�ำหรบั ผูส้ ูงอายุ การขยายอายนุ ิยามออกไป เชื่อว่าอนั ดบั แรกจะเปน็ ผลดีตอ่ สภาพจิตใจของผู้ท่ีมีอายุ 60 ปกี วา่ ท่ีจะยงั รูส้ ึกว่าตนเองยังเปน็ หนุ่มเปน็ สาว กระชมุ่ กระชวย มคี ณุ คา่ ภาคภมู ใิ จทย่ี งั พง่ึ ตนเองได้ ซง่ึ จะเปน็ ผลใหส้ ขุ ภาพกายและความพยายามในการดแู ล สุขภาพตนเองดีขึ้นด้วย การที่บุคคลรู้สึกว่าตนเองยังไม่แก่หรือสูงอายุ เกษตรกรส่วนใหญ่เชื่อว่าจะท�ำให้ คนคนนนั้ มคี วามตอ้ งการทจี่ ะทำ� งานตอ่ ไป และจะเปน็ แรงผลกั ดนั ใหเ้ กดิ การขยายอายเุ กษยี ณในภาคราชการ ตามไปด้วย ซ่งึ จะเปน็ ผลดีต่อเศรษฐกจิ และสงั คมไทย ท่จี ะยงั คงมกี ำ� ลังแรงงานทม่ี คี วามรู้ ความสามารถและ ประสบการณส์ งู ทำ� งานตอ่ ไป นอกจากนี้ การทบี่ คุ คลยงั ไมเ่ ขา้ สวู่ ยั สงู อายุ จะทำ� ใหบ้ คุ คลนนั้ มแี นวโนม้ เขา้ รว่ ม กจิ กรรมทางสังคมเพมิ่ มากขึน้ ซึ่งเปน็ ประโยชน์ต่อทั้งตนเอง ต่อหมูบ่ ้านและชมุ ชน อยา่ งไรก็ตาม ผูร้ ่วมสนทนา เหน็ วา่ การขยายอายุนยิ ามไม่น่าจะส่งผลกระทบต่อบรรทัดฐานทางสงั คม เกี่ยวกับการให้ความเคารพและความกตัญญูของคนรุ่นใหม่ต่อผู้สูงอายุ เนื่องจากเป็นเร่ืองเฉพาะบุคคลและ เฉพาะครอบครัวจากการเลี้ยวดูเป็นหลัก อีกท้ัง ในสังคมไทยส่วนใหญ่ให้ความเคารพและความกตัญญู ตามความอาวุโสมากกวา่ ท่จี ะยึดตามการเป็นผสู้ ูงอายุ กลุ่มสนทนาเห็นพ้องว่า การขยายอายุนิยามผู้สูงอายุจะก่อให้เกิดผลดี ต่อการขยายก็ไม่ควรกระทบ ตอ่ อายุท่สี ามารถเริ่มรบั เบ้ยี ยังชีพผ้สู ูงอายุ “อายุ 60 ปี ยงั ไมแ่ ก่ ความสามารถกย็ งั มอี กี อยา่ งนอ้ ยๆ ถา้ สว่ นกลางยงั เหน็ ความสำ� คญั ใหค้ ำ� นยิ ามเปน็ 70 เคา้ กค็ งเหน็ แลว้ วา่ ยงั มคี วามสามารถอยู่ ยงั สามารถดงึ เอามาทำ� งาน ไดอ้ กี ” (เกษตรกร หญิง เขตเมือง สงขลา)

160 มโนทัศน์ใหมข่ องนยิ ามผสู้ งู อายุ : มุมมองเชิงจติ วิทยาสงั คม และสขุ ภาพ “น่าจะดีด้านบวก สุขภาพจิตจะดีขึ้น ..ไม่แก่ 65 ปีก็ยังไม่แก่ ยังแข็งแรงอยู่ เป็นยา ชูกำ� ลงั ใจ” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา) 7. ความเปน็ ไปได้ของการเลือ่ นนยิ ามผู้สงู อายุ เกษตรกรในทง้ั สองเขต เหน็ วา่ หากสามารถอธบิ ายเหตแุ ละผลทช่ี ดั เจนแกส่ งั คมได้ การเลอ่ื นอายนุ ยิ าม ผสู้ ูงอายุออกไปไดท้ อี่ ายุ 65 ปี หรือ 70 ปี ก็น่าจะสามารถด�ำเนนิ การได้ และนา่ จะเปน็ ประโยชนต์ ่อประเทศ โดยรวม อยา่ งไรกต็ าม ตอ้ งคำ� นงึ ถงึ การปรบั ปลย่ี นขอ้ กฎหมายทเ่ี กย่ี วขอ้ งใหช้ ดั เจนถงึ หลกั เกณฑแ์ ละผลกระทบ ทจี่ ะตามมา โดยเฉพาะในเร่อื งเบ้ยี ยังชีพ การให้ขอ้ มลู และสรา้ งความเขา้ ใจแก่คนไทยเปน็ ส่ิงสำ� คัญที่จะช่วย ไม่ให้เกดิ การสับสนและการตอ่ ต้านจากสงั คม “รับได้ คิดว่าเค้าน่าจะรับได้ ก็เหมือนกับที่พูดไปแล้วว่า ผู้สูงอายุแม้นอายุ 70 ปีก็ยัง ทำ� ประโยชน์ใหไ้ ดอ้ ย่”ู (เกษตรกร หญงิ เขตเมอื ง สงขลา) “กลวั วา่ ประเดน็ ชาวบา้ นจะไมเ่ ขา้ ใจ ผสู้ งู อายกุ บั คนอายุ 60 ถา้ หากเลอื่ นขนึ้ ไปใหส้ งู ขนึ้ เค้ากลวั จะไม่ได้เบ้ียตวั นี้ ..ถ้าเขา้ ใจตรงน้ี ผมว่าไมม่ ีปญั หา” (เกษตรกร ชาย เขตชนบท สงขลา)

จงั หวดั สงขลา 161 กลุ่มลูกจา้ งเอกชน จังหวัดสงขลา ผรู้ ว่ มสนทนากลมุ่ ลกู จา้ งเอกชน ภาคใต้ (จังหวดั สงขลา) ในเขตเมือง ประกอบด้วย ลกู จ้างชาย 6 คน ลกู จา้ งหญงิ 3 คน รวม 9 คน ในเขตชนบท ประกอบด้วย ลูกจ้างชาย 4 คน ลูกจ้างหญิง 4 คน รวม 8 คน (รวมทงั้ หมด 17 คนในสองเขตพื้นท)่ี ทั้งหมดมีอายุระหว่าง 40–59 ปี ในแตล่ ะประเดน็ ของการสนทนากลมุ่ สรุปแนวคดิ และข้ออภิปรายท่ีนา่ สนใจได้ดงั นี้ 1. การก�ำหนดนยิ ามผสู้ งู อายุ เมือ่ ถามถงึ ค�ำจำ� กัดความ “ผู้สูงอายุ” ลูกจ้างเอกชนในท้งั สองเขต แสดงความคิดเหน็ ว่า พจิ ารณาได้ จากเกณฑอ์ ายทุ ม่ี าก อยมู่ านาน สภาพรา่ งกายและสขุ ภาพทเี่ รมิ่ มปี ญั หา การเจบ็ ปว่ ยและการมโี รคประจำ� ตวั ความสามารถและพละกำ� ลังในการทำ� งานทถ่ี ดถอย การเกษียณจากการงานหรือหยุดทำ� งาน ความสามารถ ในการเล้ียงดูพึ่งพาตนเองที่น้อยลง ที่น่าสนใจ คือ ลูกจ้างเอกชนจ�ำนวนหน่ึงทั้งในเมืองและชนบท เห็นว่า เกณฑ์อายุ 60 ปี อาจไม่เหมาะสมท่ีจะใช้เป็นเกณฑ์อายุของผู้สูงอายุในปัจจุบัน เนื่องจากคนอายุ 60 ปี จ�ำนวนมากยังคงมีสุขภาพร่างกายที่ดี แข็งแรงและยังสามารถท�ำงานได้ดีอยู่ การก�ำหนดเกณฑ์อายุ ควรพจิ ารณาควบคไู่ ปพรอ้ มกับปจั จยั ดา้ นสุขภาพและความสามารถในการทำ� งานดว้ ย นอกจากน้ี มีผรู้ ่วมสนทนา เขตเมอื ง บางคนแสดงความเหน็ วา่ การใชเ้ กณฑ์อายุเปน็ ตวั ก�ำหนดนยิ าม ผูส้ งู อายเุ พยี งอยา่ งเดยี วก็ไม่เหมาะสม เน่อื งจาก คนท่ีมีลกั ษณะการท�ำงานต่างกัน (เชน่ คนใช้ความร้ใู นการ ท�ำงาน กับ คนใชแ้ รงงานในการทำ� งาน) มีสถานะสขุ ภาพทีต่ า่ งกนั แม้มีอายุเทา่ กัน กไ็ ม่ได้หมายความวา่ จะมี ลกั ษณะหรอื ความเปน็ ผสู้ งู อายทุ เี่ หมอื นกนั ดงั นน้ั การพจิ ารณาความสงู อายนุ า่ ทจี่ ะพจิ ารณาจากความสามารถ ในการประกอบอาชีพหรือการท�ำงานมากกว่า โดยผู้สูงอายุน่าจะหมายถึง คนที่มีอายุมากแล้วและท�ำงาน ไม่ไหวแลว้ มขี อ้ จ�ำกดั ซ่ึงอายทุ ม่ี ากนอี้ าจหมายถงึ ท่อี ายุ 50 ปี หรือ 70 ปีก็เป็นได้ “จะเอาอายุเป็นตัวชี้วัดอย่างเดียวไม่ได้ เพราะบางทีคนที่อายุ 70 ปี ก็ยังมีสุขภาพ แข็งแรง พอทจ่ี ะทำ� งานได.้ .ผู้สูงอายทุ ่ีเหน็ ภาพชดั กค็ ือ อายทุ ่ีชรา อยู่กับบา้ น หรอื ไม่ ก็ทำ� งานอะไรไม่ได้ ตรงน้ันตา่ งหาก” (ลกู จ้างเอกชน หญิง เขตเมอื ง สงขลา) “มันน่าจะเป็นแนวทางการประกอบอาชีพ เป็นตัวก�ำหนด บางคน 60, 65, 70 ก็ยัง สามารถประกอบอาชีพหาเลี้ยงตัวเองได้อยู่ แต่บางคนที่อยู่ในภาคเกษตร หรือท�ำงาน โรงงาน ต้องใช้แรงงาน ใช้จนตัวช�้ำไปแล้ว บางคนไม่ถึง 60 ก็ได้ หากไม่สามารถ เล้ียงตัวเองไดแ้ ลว้ ” (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “มองผสู้ งู อายนุ ่าจะอยู่ท่ี 70 เพราะวา่ ปจั จบุ ัน 65 หรอื วา่ 70 ยังทำ� งานได้ ..น่าจะอยู่ที่ 70 มากกวา่ ” (ลกู จ้างเอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา)

162 มโนทัศน์ใหมข่ องนิยามผู้สงู อายุ : มมุ มองเชงิ จติ วิทยาสังคม และสุขภาพ เม่ือสอบถามถึงความหมายของผู้สูงอายุในเชิงบวก ลูกจ้างเอกชนเมือง ให้ความหมายถึง ผู้ท่ีมี ประสบการณ์ เป็นผูท้ ีม่ ีภมู ปิ ัญญา และเป็นผถู้ ่ายทอดภมู ปิ ัญญาทม่ี ีอยใู่ ห้กับรุ่นลูก รุ่นหลาน สามารถเปน็ ที่ พึ่งพาของลูกหลาน หรือคนในชุมชนได้ นอกจากน้ีได้ให้ความหมายเพ่ิมเติมในประเด็นเรื่องการท�ำงานว่า ผู้สูงอายุมีวุฒิภาวะในการท�ำงานกลุ่มได้ดีกว่าคนวัยเด็กกว่า เป็นบุคคลที่มีความสุขุม รอบคอบ และ ความน่าเช่ือถอื ลกู จ้างเอกชนเขตชนบท ให้ความหมายโดยเปรยี บผู้สงู อายุเสมือนเปน็ ฐานขอ้ มูล ภูมิปญั ญา และประสบการณ์ชีวิตในด้านต่างๆ เช่น ประวัติศาสตร์ การประกอบอาชีพ การละเล่นต่างๆ และดนตรี พนื้ บา้ น ทส่ี ามารถถา่ ยทอดใหแ้ กล่ กู หลานไดเ้ รยี นรู้ แตใ่ นปจั จบุ นั สงิ่ ตา่ งๆ เหลา่ นก้ี ำ� ลงั จะสญู หาย เพราะไมม่ ี ใครส่งเสริมและสนใจมากนกั เกี่ยวกับคณุ คา่ ของความเปน็ ผสู้ งู อายุ ลูกจ้างเอกชนเมอื ง ให้ความคดิ เห็นว่า ผสู้ งู อายุเป็นบุคคลทคี่ น ใหค้ วามเชอื่ ถอื สามารถเจรจาไกลเ่ กลย่ี ปญั หาตา่ งๆ ทเ่ี กดิ ขนึ้ เปน็ บคุ คลทคี่ อยสมานฉนั ท์ กรณเี กดิ เหตทุ ะเลาะ ววิ าทกนั ในครอบครวั หรอื ชมุ ชน เปน็ ตวั อยา่ งทด่ี ใี หก้ บั ลกู หลาน และสงั คม เปน็ รม่ โพธร์ิ ม่ ไทรใหก้ บั ลกู หลาน เปน็ ทพี่ งึ่ ของคนรนุ่ ใหมไ่ ด้ รวมถงึ การเปน็ แกนนำ� ทางดา้ นคณุ ธรรม จรยิ ธรรม นอกจากนคี้ ณุ คา่ ของความเปน็ ผู้สูงอายุ ยังพิจารณาได้จากการมีสมบัติอยู่ในความครอบครอง ส�ำหรับผู้เข้าร่วมสนทนาท่ีเป็นหญิงให้ความ เหน็ เพม่ิ เติมวา่ การเป็นผสู้ งู อายุสามารถใหค้ ุณคา่ ทางด้านจิตใจ กลา่ วคือท�ำใหร้ ู้สกึ อบอุน่ สว่ นลกู จา้ งเอกชน ชนบท ท้งั ชายและหญงิ ส่วนใหญใ่ หค้ วามคดิ เห็นวา่ ผสู้ งู อายเุ ปน็ ผทู้ ี่เป็นแบบอย่างที่ดีให้แก่ลูกหลาน เปน็ คน ที่มคี ณุ ธรรมและคนในสงั คมยอมรับ และสามารถถ่ายทอดประเพณี วฒั นธรรมเกา่ ๆ ให้แก่ลูกหลานได้ “ผสู้ งู อายุ คอื ผทู้ มี่ ภี มู ปิ ญั ญาเพอื่ ทจี่ ะใหร้ นุ่ ลกู รนุ่ หลาน ไดส้ บื ทอดตอ่ ไป” (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “คุณค่าของผู้สูงอายุ คือ ผู้ที่มีคุณค่าทางจิตใจ เป็นที่ปรึกษา และลูกหลานสามารถ ขอคำ� แนะน�ำได้” (ลูกจ้างเอกชน หญิง เขตชนบท สงขลา) “คุณค่าของผู้สูงอายุ คือ เป็นผู้ท่ีความรู้ทางพิธีกรรมต่างๆ ผู้น�ำทางศาสนา และผู้น�ำ ท้องถิ่น นอกจากน้ันยังเป็นภูมิปัญญาของชุมชน และถ้าผู้สูงอายุมีการวางแผนหรือ ท�ำตัวอย่างท่ีดี ลูกหลานก็จะเห็นเป็นตัวอย่างและปฏิบัติตาม” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา) “คุณค่าของผู้สูงอายุ เหมือนหนังสือท่ีมีคุณภาพหลายๆ เล่ม และเป็นบทเรียนที่สอน ลกู หลานได้” (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา) เก่ยี วกับการนิยามความเปน็ ผู้สงู อายุ ลกู จา้ งเอกชนเมือง มีความคดิ เห็นออกเป็น 2 แนวทาง กลา่ วคอื การนิยามความเป็นผ้สู ูงอายุ ไมเ่ ห็นควรที่จะตอ้ งก�ำหนดดว้ ยอายุ แต่เหน็ ควรวา่ การนยิ ามความเป็นผูส้ งู อายุ ควรพิจารณาจากความสามารถในการประกอบอาชีพมากกว่า ทั้งนี้หากยังสามารถท�ำงาน หาเลี้ยงชีพ ของตวั เองไดอ้ ยกู่ ไ็ มถ่ อื วา่ บคุ คลนนั้ เปน็ ผสู้ งู อายุ อยา่ งไรกต็ ามการทจ่ี ะบอกวา่ ใครคอื ผสู้ งู อายแุ ลว้ ยงั สามารถ พิจารณาจากสุขภาพร่างกาย ประกอบดว้ ย หากสขุ ภาพไม่ดี ช่วยเหลอื ตวั เองไมไ่ ด้ ตอ้ งไดร้ ับความช่วยเหลือ จากผูอ้ ่นื ก็ถอื ได้ว่าเป็นผ้สู งู อายุเช่นกัน

จังหวดั สงขลา 163 อยา่ งไรกต็ าม มผี ทู้ เ่ี หน็ ตา่ งใหเ้ หตผุ ลวา่ การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ ควรทจี่ ะกำ� หนดดว้ ยอายุ เหมอื น ที่มอี ยใู่ นปจั จบุ ัน และควรพิจารณาควบค่ไู ปกบั เร่อื งความสามารถในการทำ� งาน และสขุ ภาพ นอกจากเกณฑ์ ในเรื่องสุขภาพและความสามารถในการประกอบอาชีพ ผู้เข้าร่วมสนทนากลุ่มจ�ำนวนหนึ่งให้ความเห็นว่า อาจน�ำความหมายในเชิงบวกเก่ียวกับผู้สูงอายุมาเป็นเกณฑ์พิจารณานิยามผู้สูงอายุด้วย เช่น เป็นผู้มี ประสบการณ์ มีภมู ิปญั ญา นา่ เคารพนบั ถือ สำ� หรบั ลกู จา้ งเอกชนในชนบท เกย่ี วกบั นยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ สว่ นใหญใ่ หค้ วามคดิ เหน็ วา่ การนยิ าม ความเป็นผู้สูงอายุ ควรนิยามโดยก�ำหนดอายุเป็นเกณฑ์ เพราะการใช้อายุจะชัดเจนกว่า สมมุติถ้าวัดด้วย สุขภาพในแต่ละคนก็ไม่เหมือนกัน หรือถ้าใช้ค�ำนิยามของประสบการณ์ชีวิตภูมิปัญญาท้องถิ่นมานิยาม ผู้สงู อายุ ในกรณเี ช่นน้ผี ูม้ ีประสบการณห์ รอื มคี วามรู้ทอ้ งถนิ่ ทอ่ี ายยุ ังไมถ่ งึ 60 ปแี ล้ว ในท่นี ้ี เขาจะถูกจดั เปน็ ผู้สงู อายุ ซงึ่ เปน็ ไปได้วา่ บุคคลผู้น้ันอาจไม่ยอมรบั ตวั เองวา่ เป็นผ้สู งู อายุ “เอาอายุเป็นตัวช้ีวัดไม่ได้ คนที่เป็นผู้สูงอายุ คือคนที่ท�ำอะไรไม่ได้แล้ว และต้องดูท่ี สุขภาพว่ามคี วามสมบูรณแ์ ขง็ แรงหรือไม่” (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “การนิยามผู้สูงอายุ ตัวอายุก็ยังต้องมี และก็ต้องดูประสิทธิภาพในการท�ำงานด้วย” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตเมือง สงขลา) “คนท่ีมภี มู ิปัญญา ความรเู้ กี่ยวกับประเพณี วฒั นธรรมท้องถนิ่ ในพ้ืนท่ี ถ้าเราไมก่ �ำหนด อายุแล้วไปเรียกคนพวกน้ีโดยใช้ค�ำนิยามประสบการณ์ชีวิต หรือผู้มีภูมิปัญญาท้องถ่ิน มานิยาม ซ่ึงคนพวกน้ีอาจจะอายุ 40 ปี แต่เขามีความรู้ เราไปใช้เกณฑ์น้ีมันไม่ได้ ซง่ึ บคุ คลพวกนจี้ ะมคี ำ� เรยี กเขาอยู่ เชน่ อยใู่ นองคก์ รตา่ งๆ ของชมุ ชน จะเรยี กวา่ ปราชญ์ ชาวบ้าน แล้วถ้าเอาคนกลุ่มน้ีไปรวมกับผู้สูงอายุ เขาอาจจะรับตัวเองไม่ได้” (ลูกจ้าง เอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา) “ควรเอาอายุมาก�ำกับ ส่วนค�ำนิยามท่ีขยายเพิ่มเติมเป็นส่ิงที่ช่วยสร้างความภูมิใจให้แก่ ผูส้ งู อาย”ุ (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา) 2. ความแตกต่างของคำ� เรียก เก่ียวกับค�ำเรียก ผู้สูงอายุ คนแก่ คนชรา ผู้เฒ่าและผู้อาวุโส ลูกจ้างเอกชนในเมืองให้ความเห็นว่า ผ้สู งู อายเุ ปน็ ค�ำเรียกที่คอ่ นข้างเป็นทางการ โดยดจู ากเกณฑ์อายุ 60 ปี ในขณะท่ี คนแก่ คนชราเปน็ ลักษณะ ของค�ำเรียกในลักษณะภาษาพูด ซึ่งโดยรวมหมายถึงผู้ที่มีอายุมากแล้ว สมรรถภาพด้านต่างๆ เริ่มไม่ดีแล้ว (ซึ่งอาจจะมากกวา่ ที่ 60 ป)ี ผูเ้ ฒา่ เป็นคำ� เรยี กคนที่มีอายมุ ากในลักษณะภาษาพูดเช่นกัน แตใ่ ห้ความหมาย ที่มีนัยการให้ความเคารพด้วย ส่วนผู้อาวุโส เป็นค�ำเรียกถึงคนที่มีอายุประมาณหน่ึงอาจไม่สูงมาก แต่มี นัยการมคี ณุ ค่าทางสังคมของคนคนนัน้ ด้วย

164 มโนทศั นใ์ หมข่ องนยิ ามผู้สงู อายุ : มุมมองเชิงจติ วทิ ยาสังคม และสขุ ภาพ ลูกจ้างเอกชนในชนบท แบ่งค�ำเรียกออกเป็น 3 กลุ่ม คนแก่ คนชรา คนเฒ่า อยู่ในกลุ่มค�ำเรียกท่ีมี ความหมายใกลก้ ัน โดยหมายถึงคนทอ่ี ายุมากตงั้ แต่ 60 ปี ทีม่ สี ุขภาพ ร่างกายตา่ งๆ ไม่สมบรู ณ์แลว้ กล่าวคือ เปน็ ผู้ท่มี ี “โรคชรา” ช่วยเหลือตนเองไมไ่ ดแ้ ลว้ ตอ้ งเฝา้ ระวัง ใหค้ วามช่วยเหลอื ผอู้ าวุโสเป็นค�ำเรียกอกี กล่มุ ที่ให้ความหมายถึง บุคคลที่มีอายุสูงกว่าผู้ท่ีเรียก แต่ไม่จ�ำเป็นว่าต้องเป็นผู้ท่ีมีอายุมาก ส่วนค�ำว่า ผู้สูงอายุ กเ็ ป็นอีกกลุม่ คำ� เรยี กท่หี มายถงึ บคุ คลที่มีอายุมากตามเกณฑก์ �ำหนดท่ี 60 ปี “ผอู้ าวโุ สนา่ จะใช.้ . มคี ณุ คา่ คนแกแ่ ลว้ กม็ คี ณุ คา่ ทางสงั คม เรยี กผอู้ าวโุ ส” (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตเมือง สงขลา) “มนั เปน็ ทางการนะ ..ผสู้ งู อายเุ ปน็ คำ� ทใี่ ชเ้ ปน็ ทางการมากกวา่ แตถ่ า้ คนแกน่ คี่ นทวั่ ๆ ไป ก็ใช้” (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “ถ้าเรามาแยกเป็นค�ำ คนชรา ผู้เฒ่า คนแก่ 3 ค�ำน้ี อยู่รวมกันได้..สูงอายุ อาวุโสน้ี จัดมาอยู่อกี หมู่หน่งึ ได้ ..คนชรานตี่ อ้ งเกือบๆ 80, หรอื 80 อัพ ชว่ ยเหลือตวั เองไมค่ อ่ ย ได้ ชรา เฒา่ คนแก่ เปน็ คนท่ตี ้องคอยระวัง คอยช่วยเหลอื .. อยา่ งผม 45 แล้วพ่ีเคา้ 48 อนั นผี้ มถอื วา่ อาวโุ ส อาวโุ สกวา่ กถ็ อื วา่ ไมแ่ กม่ าก ใชเ้ รยี กคนทว่ี า่ อายสุ งู กวา่ เรานดิ หนง่ึ ” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา) 3. ความเหมาะสมของนิยามผสู้ ูงอายทุ ี่ 60 ปี เก่ียวกับความเหมาะสมของการใช้เกณฑ์อายุ ณ 60 ปี เป็นเกณฑ์ก�ำหนดความเปน็ ผูส้ งู อายุ ภาพรวม ของลกู จา้ งภาคเอกชนในเขตเมอื ง เหน็ วา่ ควรมกี ารขยายอายอุ อกไปทมี่ ากกวา่ อายุ 60 ปี อาจเปน็ ทอ่ี ายุ 65 ปี หรือถึง 70 ปี เนื่องจากคนไทยมีสุขภาพที่ดีขึ้น มีความสามารถในการท�ำงานได้ยาวนานขึ้นกว่าแต่ก่อน อย่างไรก็ตาม จ�ำนวนหน่ึงให้ข้อคิดว่าหากจะมีการขยายอายุนิยามก็ควรต้องค�ำนึงถึงกลุ่มคนที่อายุ 60 ปี แลว้ และมสี ขุ ภาพไมด่ ี ทจ่ี ำ� เปน็ ตอ้ งไดร้ บั การชว่ ยเหลอื จากภาครฐั ดว้ ย ผรู้ ว่ มสนทนาบางคนเหน็ วา่ ควรมกี าร ขยายอายุนยิ ามแตอ่ าจยงั ไม่มคี วามจำ� เป็นมากถงึ ขนาดตอ้ งเร่งดำ� เนินการในช่วง 1–2 ปนี ้ี ในเขตชนบท ลูกจ้างหญิงส่วนใหญ่เห็นว่าอายุ 60 ปีมีความเหมาะสมดีแล้ว ในขณะท่ีลูกจ้างชาย สว่ นใหญก่ ลบั เหน็ วา่ ควรตอ้ งขยายออกไปทอ่ี ายุ 65–70 ปี ดว้ ยเหตผุ ลวา่ ทอี่ ายุ 60 ปี ในภาพรวม คนจำ� นวนมาก ยังคงท�ำงานได้อยู่ สุขภาพรา่ งกายยงั คงแขง็ แรง อย่างไรกต็ าม ดว้ ยลกั ษณะการท�ำงานของแต่ละคนทีต่ า่ งกนั เชน่ ระหวา่ งขา้ ราชการทที่ ำ� งานในสำ� นกั งานเปรยี บเทยี บกบั เกษตรกรทท่ี ำ� งานใชแ้ รงงานกลางแจง้ อายนุ ยิ าม ผูส้ งู อายุไม่ควรขยายออกไปมากจนเกนิ ไป เน่ืองจากจะทำ� ให้เกิดความไม่เป็นธรรมกบั คนในกลมุ่ หลัง “เอาโดยเฉลี่ยท้ังหมดก็ต้องขยายนะ ก็โอเค. คนอายุยืนยาวขึ้น แต่ในกลุ่มที่มีปัญหา คอื ชว่ ยตัวเองไม่ได้ ก็อาจจะต้องเจาะจงลงไป ช่วยเหลือในตรงน”ี้ (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตเมอื ง สงขลา)

จงั หวัดสงขลา 165 “มุมมองผมนา่ จะอย่ทู ี่ 70 ครบั เรามาดคู นท่รี บั ราชการ เกษียณ 60 เกษียณแลว้ ยังขยนั ท�ำงานอีก ก็ไปเล่นการเมืองอีก นักการเมืองส่วนใหญ่ 70 กว่า..ถ้าเราคิดว่าผู้สูงอายุ จะ 60 แสดงว่านักการเมืองที่ไปท�ำงานบริหารประเทศ ก็ไม่ควรไปเล่นการเมืองแล้ว” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา) “ตามเดิมนั่นดีแล้ว 60 ปี ..พวกอาชีพราชการ ก็ท�ำงานแบบสบาย ใช้ชีวิตจับปากกา ใช้สมองเล็กน้อย แต่คนที่ใช้แรงกายต้ังแต่ต้นๆ ตั้งแต่มีครอบครัวมา ตรากตร�ำท�ำงาน รา่ งกายก็ไม่ไหว ออ่ นลา้ แลว้ ” (ลกู จา้ งเอกชน หญงิ เขตชนบท สงขลา) 4. ความแตกตา่ งระหว่างนิยามผ้สู ูงอายุระหวา่ งชายกับหญิง เม่ือถามเกี่ยวกับการนิยามความเป็นผู้สูงอายุว่าควรแตกต่างกันหรือไม่ระหว่างผู้ชายและผู้หญิง ค�ำตอบแรกที่ได้จากการสนทนากล่มุ ลูกจ้างเอกชนท้ังในเมืองและชนบท คือเกณฑอ์ ายขุ องผ้หู ญิงในการเป็น ผ้สู ูงอายคุ วรท่ีจะเรว็ กว่าผู้ชาย เชน่ สำ� หรบั ผหู้ ญงิ เป็นทอี่ ายุ 60 ปี ขณะทส่ี ำ� หรับเพศชายเปน็ ทอี่ ายุ 65 ปี โดยลกู จา้ งหลายคนมองวา่ ผหู้ ญงิ มลี กั ษณะทางกายภาพสงู อายเุ รว็ กวา่ ผชู้ าย อยา่ งไรกต็ ามเมอ่ื สนทนาไปเรอ่ื ยๆ เพื่อเป็นข้อสรุปของวงสนทนา ลูกจ้างภาคเอกชนทั้งหมดให้ข้อสรุปว่าเกณฑ์อายุนิยามผู้สูงอายุ ไม่ควร แตกตา่ งกันระหวา่ งเพศชายและเพศหญงิ ด้วยเหตุผลเพือ่ ความเทา่ เทยี มไม่แบง่ แยก 5. ความแตกต่างของนยิ ามผสู้ ูงอายรุ ะหว่างเมอื งกบั ชนบท สำ� หรบั ลกู จา้ งเอกชนเขตเมอื ง สว่ นใหญม่ องวา่ คนในเมอื งและชนบทมลี กั ษณะของการสงู อายทุ ต่ี า่ งกนั แมจ้ ะมีอายเุ ทา่ กัน เน่อื งจากลักษณะอาชพี และการท�ำงานท่ีแตกต่างกนั อยา่ งไรก็ตาม ในการก�ำหนดนยิ าม ผู้สูงอายุไม่ควรก�ำหนดเกณฑ์อายุท่ีแตกต่างกัน ส่วนลูกจ้างเอกชนเขตชนบท แสดงความเห็นว่าปัจจุบัน ความเป็นเมืองและความเป็นชนบทในสังคมไทยมีความแตกต่างกันไม่มาก ดังนั้นนิยามผู้สูงอายุจึงไม่ควร ทจ่ี ะกำ� หนดแตกต่างกัน “สุขภาพของคนในเมอื งกับชนบทไม่เหมือนกนั ตา่ งกนั ..คนชนบทเจอแสงแดด แสงลม เจอเยอะกว่า แต่ค�ำนยิ ามไม่นา่ จะตา่ งกนั ” (ลกู จ้างเอกชน ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “ชนบทกับเมืองมนั เกอื บเท่าๆ กัน มาดใู นชนบทน่.ี ..โครงสร้างพน้ื ฐาน เช่น ถนน ไฟฟา้ เทคโนโลยกี ารส่ือสารอะไร แถวบ้านก็มีความรสู้ กึ เท่าๆ กนั ความรู้ ประสบการณ์ สังคม ก็เท่ากนั ” (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา) 6. ผลกระทบหากมีการเปลยี่ นแปลงนิยามผ้สู งู อายุ ลกู จา้ งเอกชนในเมอื ง ใหม้ มุ มองทคี่ อ่ นขา้ งเปน็ บวกเกยี่ วกบั ผลกระทบทจี่ ะเกดิ ขน้ึ จากการขยายนยิ าม อายุผู้สูงอายุออกไปท่ีอายุมากกว่า 60 ปี โดยมองว่า ในเบื้องต้นการขยายนิยามน่าจะเป็นผลดีต่อตัวบุคคล

166 มโนทัศน์ใหม่ของนิยามผู้สงู อายุ : มุมมองเชิงจติ วทิ ยาสงั คม และสุขภาพ ทีม่ อี ายุ 60 ปหี รือกวา่ เล็กน้อย ทีย่ งั จะไม่เป็นผู้สูงอายุ ในดา้ นเศรษฐกิจ คอื มีแนวโนม้ ที่คนกลมุ่ นี้จะท�ำงาน ตอ่ ไปยาวนานข้นึ มีโอกาสเขา้ ถงึ แหล่งเงนิ กู้เพื่อลงทนุ ประกอบอาชพี ได้ดกี วา่ เดิม (ผู้สนทนากลุม่ ใหข้ ้อมลู วา่ ปัจจุบัน หากบุคคลมีอายุ 60 ปีข้ึนไป กล่าวคือเป็นผู้สูงอายุแล้ว จะถูกปฏิเสธการให้กู้จากสถาบันการเงิน) และมผี ลดีในดา้ นจติ ใจทจี่ ะรูส้ กึ กระชุ่มกระชวย มีกำ� ลังใจมากข้นึ ทำ� ใหร้ สู้ ึกอยากมสี ่วนร่วมในกจิ กรรมทาง สังคมต่างๆ เพิ่มมากขึ้น ซึ่งก็เป็นผลดีต่อสุขภาพจิตผู้สูงอายุ ในด้านชุมชนและสังคมก็จะได้รับผลกระทบ เชิงบวกจากการท่ีมีสัดส่วนประชากรหนุ่มสาวเพิ่มมากข้ึน อย่างไรก็ตาม ลูกจ้างเอกชนจ�ำนวนหน่ึงให้ ข้อเสนอแนะว่า ผลกระทบทางลบก็อาจจะมีจากการต่อต้านของคนในสังคมที่ไม่เห็นด้วย ดังนั้น การชี้แจง ถงึ เหตแุ ละผลประกอบด้วยข้อมูลสนับสนนุ เชิงประจักษ์แก่สังคม นบั วา่ มคี วามส�ำคัญย่ิง สำ� หรบั ลกู จา้ งเอกชนในชนบท มคี วามเหน็ วา่ การขยายอายนุ ยิ ามจะเปน็ ผลดตี อ่ ผสู้ งู อายแุ ละครอบครวั ในดา้ นจติ ใจ โดยเฉพาะความรสู้ กึ ของการมคี ณุ คา่ ในตนเองทจ่ี ะเพมิ่ ขน้ึ ดา้ นการทำ� งาน (มแี นวโนม้ ทจี่ ะทำ� งาน นานขนึ้ ) และการมรี ายไดเ้ พอ่ื สะสมเงนิ ออมไวเ้ ลยี้ งชพี เมอ่ื หยดุ ทำ� งานไดย้ าวนานขน้ึ อยา่ งไรกต็ าม กลมุ่ สนทนา ให้ขอ้ คิดวา่ ในด้านการทำ� งานน้นั อาจมขี ้อจ�ำกดั ในฝ่ังของนายจ้างทม่ี ีแนวโน้มไมต่ อ้ งการจา้ งแรงงานสูงอายุ มาทำ� งานตอ่ ซงึ่ กจ็ ะทำ� ใหผ้ สู้ งู อายตุ อ้ งออกจากงานในทา้ ยทสี่ ดุ แมน้ ยิ ามผสู้ งู อายจุ ะถกู ขยายออกไป การสรา้ ง โอกาสทางอาชีพในลักษณะอ่ืนที่เหมาะสมกับคนมีอายุมาก และการสร้างระบบการออมเงินเพื่อยังชีพ หลังเกษียณให้กับผู้สงู อายเุ ปน็ เร่อื งที่ทางกลุ่มสนทนาเห็นวา่ รฐั บาลควรเขา้ มาดูแลให้การสนับสนุน ลูกจ้างเอกชนทั้งสองเขต เห็นว่าการขยายนิยามผู้สูงอายุ ไม่มีผลกระทบต่อบรรทัดฐานทางสังคม ในดา้ นการใหค้ วามเคารพและความกตัญญูแก่ผสู้ งู อายขุ องเด็กรุ่นหลัง “ผลดีมากกว่า...คนสว่ นใหญเ่ คา้ ยงั มีกำ� ลงั อยู่ แตพ่ ออายุ 60 ป๊บุ เค้าถกู กระเดน็ ออกไป เลย แต่ตอนนี้ (ถา้ มกี ารขยายอายุนิยาม) เคา้ ยงั ไม่จำ� เป็นต้องกระเดน็ เคา้ ยังอยูใ่ นกลุ่ม อยู่ เค้ายงั มคี วามสามารถ ยังใช้สมองอยู่ในกลมุ่ ในหมูบ่ า้ น ในชมุ ชน เค้ายังใช้ไดอ้ ย”ู่ (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตเมือง สงขลา) “คนอายุ 70 ปี บางหน่วยงานเค้าก็ไม่รับ มันเรื่องประสิทธิภาพในการท�ำงาน งานจะ ไมต่ ามเปา้ ทเี่ คา้ วางไว้ ..จรงิ ๆ ผสู้ งู อายตุ อ้ งการทำ� งานเลยี้ งชพี ตวั เองอยู่ อาจจะมอี งคก์ ร ทวี่ า่ ผสู้ งู อายุ มงี านลกั ษณะทวี่ า่ งา่ ยๆ ไมต่ อ้ งหนกั อยา่ งงานจกั สาน” (ลกู จา้ งเอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา) “ผู้สูงอายุจะต้องมีเงินเก็บไว้ ออมไว้ส่วนหนึ่ง เพราะว่าอนาคตข้างหน้าเราต้องดูแล ตัวเอง ..ผู้สูงอายุของเราจน ต่างกับสิงค์โปร์ ของเค้าจะรวย ต้องแก้ไขตรงว่า ท�ำยังไง ให้ผู้สูงอายุไทยเรามีเงินเก็บ น่าจะจัดระบบข้ึนมา” (ลูกจ้างเอกชน ชาย เขตชนบท สงขลา)

จงั หวัดสงขลา 167 7. ความเป็นไปได้ของการเลอ่ื นนิยามผู้สูงอายุ ผรู้ ว่ มสนทนาจำ� นวนหนง่ึ แสดงความเหน็ วา่ การขยายอายนุ ยิ ามผสู้ งู อายมุ คี วามเปน็ ไปไดท้ จี่ ะดำ� เนนิ การ หากภาครัฐสามารถแสดงและช้ีแจงข้อมูลสนับสนุนเชิงประจักษ์ให้แก่สังคมเห็นได้ว่า ยุคสมัยได้เปล่ียนไป คนไทยอายุยืนนานข้ึน สุขภาพดีขึ้น การเปล่ียนนิยามผู้สูงอายุจึงเป็นเร่ืองเหมาะสม กลุ่มสนทนาย้�ำว่า “การมขี ้อมูลทจ่ี ะใช้ชีแ้ จงแก่สังคม” เป็นเร่ืองทีส่ ำ� คัญ โดยในการช้ีแจงนอกจากตอ้ งอธิบายเหตผุ ลแลว้ ตอ้ ง มกี ารอธบิ ายผลกระทบทงั้ เชงิ บวกและเชงิ ลบทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ ตามมาแกป่ ระชาชนซง่ึ เปน็ ผมู้ สี ว่ นไดแ้ ตล่ ะกลมุ่ ดว้ ย นอกจากน้ี การด�ำเนินการคงไม่สามารถกระท�ำได้ทันที ภาครัฐจ�ำเป็นต้องมีการแจ้งแผนการและก�ำหนด ระยะเวลาล่วงหน้า อาจจะ 5 ถึง 10 ปีใหส้ งั คมรบั ทราบและเตรียมตัว “คือถ้าไม่มีฐานข้อมูลพวกน้ี ที่จะมาพูดบอกว่า เราจะขอขยับ 60 เป็น 65 นี่ ถามว่า มตี ่อตา้ นไหม “นา่ จะมี” ถ้าไมม่ พี วกนี้” (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “ผมว่าน่าจะต้องประกาศล่วงหน้า เช่น ปี 2565 จะขยับตรงน้ีนะ คือต้องแจ้งให้รู้ ลว่ งหนา้ ใครจะเสียผลประโยชนอ์ ะไร กับไดผ้ ลประโยชนอ์ ะไร มนั กต็ ้องช้แี จง ต้องไมใ่ ช่ ปุ๊บปบ๊ั นะ” (ลูกจา้ งเอกชน ชาย เขตเมอื ง สงขลา)

168 มโนทศั น์ใหมข่ องนยิ ามผูส้ งู อายุ : มมุ มองเชิงจติ วทิ ยาสงั คม และสขุ ภาพ กล่มุ ขา้ ราชการและพนกั งานรัฐวิสาหกจิ จังหวดั สงขลา กลุ่มข้าราชการและพนักงานรัฐวิสาหกิจ ภาคใต้ (จังหวัดสงขลา) ท่ีร่วมสนทนากลุ่ม ประกอบด้วย ขา้ ราชการ ชาย 4 หญงิ 4 คน รวม 8 คนในเขตเมือง และข้าราชการชาย 4 คน หญิง 3 คน รวม 7 คน ในเขตชนบท (รวม 15 คน ในทั้งสองเขตพ้ืนที่) ทัง้ หมดมอี ายุระหวา่ ง 40–59 ปี แนวคิดและประเด็นอภปิ ราย ท่ไี ดจ้ ากการสนทนากลุ่มสรปุ ได้ดังน้ี 1. การก�ำหนดนิยามผ้สู ูงอายุ เมอื่ ถามถงึ คำ� จำ� กดั ความของบคุ คลทเี่ ปน็ ผสู้ งู อายุ ขา้ ราชการ ในเขตเมอื งใหค้ วามเหน็ วา่ ควรพจิ ารณา จากหลายมมุ มอง เชน่ หากพจิ ารณาในเรอื่ งของการทำ� งาน ผสู้ งู อายุ หมายถงึ คนทพ่ี น้ วยั ทำ� งานแลว้ และควร ต้องได้รับการดูแลจากลูกหลานหรือสมาชิกในครอบครัว แต่หากพิจารณาจากมุมมองของคนในครอบครัว ผสู้ งู อายคุ อื พอ่ แม่ หรอื ปู่ ยา่ ตา ยายทมี่ อี ายมุ ากแลว้ แตเ่ ปน็ บคุ คลทสี่ ามารถใหค้ ำ� ปรกึ ษาและเปน็ แบบอยา่ ง ในการใชช้ วี ติ ให้แกล่ ูกหลานได้ สว่ นในมุมมองทว่ั ไป ผู้สงู อายุคือคนที่มอี ายุมาก (60 ปขี ้นึ ไป) มีกริ ยิ าทา่ ทาง ต่างๆ เช่น การเดินที่ไม่คล่องแคล่ว มีลักษณะภายนอกและสรีระท่ีแลดูอายุมาก ในกลุ่มสนทนาเขตเมือง ขา้ ราชการทา่ นหนง่ึ ใหค้ ำ� จำ� กดั ความของผสู้ งู อายไุ วอ้ ยา่ งนา่ สนใจวา่ หมายถงึ บคุ คลทม่ี คี วามพรอ้ มในทกุ ดา้ น เป็นทปี่ รกึ ษาของทกุ คน และเปน็ ผทู้ ม่ี ีสุขภาพรา่ งกายสมบรู ณ์ตามวัย ส�ำหรับกลมุ่ สนทนาเขตชนบท ข้าราชการ เหน็ ว่า ผ้สู งู อายุ กค็ อื คนทมี่ ีอายมุ าก แตจ่ ะใช้อายุท่ีเกณฑ์ เท่าใดเป็นตัวก�ำหนด ก็ต้องดูตามข้อกฎหมายท่ีระบุไว้ โดยลักษณะของการสูงอายุก็คือ มีผมหงอก เดินหลังโค้ง ผิวหนังเหี่ยวย่น มีความสามารถในการท�ำงานลดลง จนถึงท�ำงานไม่ได้ มีการเปล่ียนแปลง ทง้ั ทางดา้ นรา่ งกายและจติ ใจ ทำ� อะไรและคดิ อะไรชา้ ลง ตอ้ งการคนคอยเอาใจดแู ล เหงาและขนี้ อ้ ยใจ อยา่ งไร ก็ตาม ผู้สูงอายุควรได้รับการดูแลช่วยเหลือจากภาครัฐ สังคม และคนในครอบครัว เน่ืองจากเป็นบุคคคล ทมี่ คี ณุ คา่ ทำ� ประโยชน์ให้กบั ครอบครัวและสังคมมานาน “ผู้สูงอายุคือคนท่ีเค้ามีความพร้อมในทุกๆ ด้าน แล้วก็คิดว่าเป็นท่ีปรึกษาของทุกคนได้ ทส่ี �ำคัญผสู้ ูงอายุต้องเปน็ ผทู้ ม่ี รี ่างกายแข็งแรงสมบูรณ์ด้วย” (ขา้ ราชการ หญิง เขตเมือง สงขลา) “ส�ำหรับผมคิดว่าน่าให้ค�ำจ�ำกัดความว่า ผู้สูงอายุน่าจะเป็นผู้ที่ผ่านวัยท�ำงานไปแล้ว เลยวัยท�ำงาน 60 ปีคิดว่าเป็นผู้สูงอายุ มีประสบการณ์อะไรต่างๆ มาเยอะ น่าจะเป็น ค�ำวา่ ผูส้ ูงอายุ” (ข้าราชการ ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “สำ� หรบั ภาพทวั่ ไปนะ ...ผสู้ งู อายุ คอื ผซู้ ง่ึ ควรไดร้ บั การดแู ลจากภาครฐั และสงั คม เพราะ ทำ� ประโยชนใ์ ห้กบั ชมุ ชนของเรามานาน” (ข้าราชการ ชาย เขตชนบท สงขลา)

จงั หวัดสงขลา 169 เกี่ยวกับความหมายในเชิงบวกและคุณค่าของผู้สูงอายุ ข้าราชการ เขตเมืองให้ความคิดเห็นเก่ียวกับ คุณค่าผสู้ ูงอายุทัง้ ในด้านของการท�ำงาน ครอบครัว จติ ใจ เศรษฐกิจ และสังคม โดยเห็นว่าผ้สู งู อายสุ ามารถ ชว่ ยลกู หลานใหม้ งี านทำ� ทดี่ โี ดยใชค้ วามดขี องผสู้ งู อายทุ ไี่ ดส้ งั่ สมมาจนเปน็ ทน่ี า่ เชอื่ ถอื ของสงั คม และสามารถ เป็นแบบอย่างที่ดีในการท�ำงาน นอกจากนี้ยังเป็นศูนย์รวมให้ครอบครัว เป็นตัวอย่างท่ีดีให้ลูกหลานในการ ด�ำเนินชีวติ และครองตน และเปน็ ผูท้ ่ีสืบสานประเพณีวฒั นธรรมทอ้ งถนิ่ เปน็ ภมู ปิ ญั ญาของท้องถนิ่ เป็นแหลง่ เรียนรู้ทสี่ ำ� คญั นอกจากนีผ้ ู้สูงอายุหรือท่เี รียกวา่ “ผูเ้ ฒ่า” หรอื “คนเฒา่ ” ยงั เป็นผู้แก้ไขความขดั แยง้ ในพ้นื ที่ ซง่ึ ผเู้ ฒา่ หรอื คนเฒา่ ในความหมายของคนใต้ คอื บคุ คลทไ่ี ดร้ บั ความเคารพนบั ถอื ไมเ่ กย่ี วกบั อายุ แตส่ ว่ นใหญ่ เป็นคนท่ีมอี ายมุ าก เพราะวา่ กวา่ จะสะสมความดใี หเ้ ปน็ ทป่ี ระจกั ษต์ อ้ งใชเ้ วลา ผู้เฒ่าจะได้รบั เชิญมาเขา้ รว่ ม ในพธิ ีตา่ งๆ ข้าราชการ เขตชนบทมองว่า ผู้สูงอายุเป็นผู้ท่ีมากด้วยประสบการณ์ เป็นผู้ท่ีมีคุณธรรม จริยธรรม สามารถเปน็ ตวั อยา่ งทด่ี ใี หก้ บั ลกู หลานในเรอื่ งของศาสนาและพธิ กี รรมตา่ งๆ นอกจากนผ้ี สู้ งู อายเุ ปรยี บเสมอื น ภูมิปัญญาท้องถิ่น ท่ีมากด้วยความรู้ความสามารถในด้าน การแพทย์แผนไทย เช่น การนวด การต่อข้อ ต่อกระดกู การใช้ยาสมนุ ไพรในการรกั ษา เป็นต้น ดว้ ยความทีเ่ ปน็ สงั คมไทย ส่วนใหญจ่ ะยกยอ่ งให้ผ้สู งู อายุ เปน็ ผนู้ ำ� ของครอบครวั ชมุ ชน ซง่ึ เปน็ การใหค้ วามเคารพกบั ผสู้ งู อายุ จนถอื ไดว้ า่ ผสู้ งู อายกุ ลายเปน็ ผนู้ ำ� ไปโดย ธรรมชาติ หากมปี ัญหาอะไรภายในครอบครวั หรือชุมชน ผสู้ งู อายุสามารถเป็นท่ีพ่ึงพงิ ไกลเ่ กลี่ย ตดั สนิ และ ชว่ ยแก้ปญั หาใหไ้ ด้ “ผ้เู ฒ่า คอื ผ้ทู รงคณุ วฒุ ิ มปี ระสบการณ์ ขอคำ� ปรึกษาได้ และมีอายุมาก เป็นผทู้ ไ่ี ดร้ บั ความเคารพนบั ถอื ” (ข้าราชการ ชาย เขตเมือง สงขลา) “ถ้ามองในแง่เศรษฐกิจ ผู้สูงอายุเป็นตัวเชื่อมให้ลูกหลานท�ำมาหากินได้สะดวก การมี เครดิตไม่ได้ดูจากเงินอย่างเดียว ต้องมองด้านอื่นด้วย ต้องอาศัยความดีของพ่อแม่ ที่ท�ำมา ทำ� ใหค้ นอนื่ เชอื่ ถอื ” (ข้าราชการ ชาย เขตเมือง สงขลา) “ในแงข่ องการทำ� งาน ผู้สูงอายมุ หี ลกั การเทคนิคทางวิชาการท่ีดี มปี ระสบการณใ์ นการ ทำ� งานมาก การแกไ้ ขปัญหาต่างๆ ต้องพึ่งพาผเู้ ฒา่ หรอื คนเฒา่ และปัญหาที่มีจะจบได้ ด้วยดี” (ขา้ ราชการ ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “ผู้เฒา่ เอาไว้หยุดความขดั แย้ง” (ขา้ ราชการ หญิง เขตเมอื ง สงขลา) “ผู้สูงอายุเป็นตัวอย่างที่ดีให้กับลูกหลานในเร่ืองของศาสนกิจ เนื่องจากผู้สูงอายุจะมี ความรู้มากกวา่ คนรนุ่ หลังๆ (ข้าราชการ หญงิ เขตชนบท สงขลา) “ผสู้ ูงอายุ เปน็ ภูมปิ ัญญาท้องถิ่น ในเรื่องแพทยแ์ ผนไทย การนวด การตอ่ ข้อต่อกระดกู การใชย้ าสมุนไพรในการรกั ษา” (ข้าราชการ หญิง เขตชนบท สงขลา)

170 มโนทศั นใ์ หม่ของนยิ ามผู้สงู อายุ : มุมมองเชงิ จติ วิทยาสงั คม และสุขภาพ “เวลามปี ญั ญาใดๆ หรอื มขี อ้ ขดั แยง้ กนั ตา่ งฝา่ ยกต็ า่ งเขา้ ไปหาผสู้ งู อายุ บางครง้ั เขากจ็ ะ ใหข้ ้อคิด ก็สามารถไกลเ่ กล่ียเจรจา ให้เราเข้าใจในเหตแุ ละผล ทำ� ใหเ้ ราสามารถอยู่ร่วม กนั ได”้ (ขา้ ราชการ ชาย เขตชนบท สงขลา) ในประเดน็ เกยี่ วกบั การกำ� หนดนยิ ามผสู้ งู อายดุ ว้ ยความหมายเชงิ บวกและคณุ คา่ ของผสู้ งู อายุ ขา้ ราชการ เขตเมอื งหลายทา่ นเหน็ ดว้ ย แตม่ คี วามเหน็ วา่ หากไมม่ กี ารกำ� หนดอายทุ ช่ี ดั เจนอาจทำ� ใหเ้ กดิ ความสบั สน และ อาจซับซ้อนกับค�ำว่า “ปราชญ์ชาวบ้าน” เพราะเป็นผู้ที่มีประสบการณ์และเป็นที่นับหน้าถือตาเช่นเดียวกัน และปราชญ์ชาวบ้านบางคนมีอายุน้อย การวัดจากคุณค่าอย่างเดียววัดได้ยาก และมีความหมายต่างกัน ส่วนใหญ่เห็นว่า หากจะน�ำเอาคุณค่าของผู้สูงอายุมาใช้ร่วมกับอายุในการนิยามก็ควรจะเป็นคุณค่าท่ีมี ความหมายอย่างกว้างไม่ลงลกึ มาก ท่ีผู้สงู อายุทกุ คนมี ทง้ั ดา้ นครอบครวั เศรษฐกิจ และสงั คม ขา้ ราชการ เขตชนบท สว่ นใหญเ่ หน็ คลา้ ยคลงึ กนั วา่ การนยิ ามความเปน็ ผสู้ งู อายุ อยา่ งไรกต็ อ้ งมเี กณฑ์ อายเุ ปน็ ตวั กำ� หนดดว้ ย เนอ่ื งจากคำ� เรยี ก “ผสู้ งู อาย”ุ นน้ั มคี ำ� วา่ อายกุ ำ� กบั อยู่ แตใ่ นการใหค้ ำ� นยิ ามกค็ วรตอ้ ง พจิ ารณาปจั จัยในด้านอนื่ ประกอบไปด้วย เช่น ปจั จัยในด้านสุขภาพ ความสามารถในการท�ำงาน หรือเร่อื ง ความน่าเชอ่ื ถือ การวางตวั ทเี่ หมาะสม การยอมรบั ของคนในชมุ ชน หรือสังคม “เห็นด้วยกับการนิยามโดยเน้นคุณค่าผู้สูงอายุ แต่ยังไงก็ต้องมีค�ำจ�ำกัดความเร่ืองอายุ ด้วย โดยเฉพาะในมมุ มองราชการ” (ข้าราชการ ชาย เขตเมือง สงขลา) “ถ้าไม่เอาอายุมาจับมันจะยุ่งยาก ถ้าไปเอาความรู้ความสามารถก็จะยุ่งยาก แต่ถ้าเอา อายุมาจบั กจ็ ะง่าย ไมย่ ่งุ ยาก ตอ้ งมอี ายุเป็นหลัก” (ขา้ ราชการ ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “การวัดด้วยความรู้สึกมันไม่ชัดเจน ยังคิดว่าอายุจะชัดเจนกว่า ควรก�ำหนดอายุด้วย เหมอื นเดิม และคดิ วา่ อายุ 60 ปีหรอื 65 ปีนา่ จะเหมาะสม” (ขา้ ราชการ ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “ถ้าคิดถึงหลักท่ัวๆ ไป การให้ความหมายหรือค�ำจ�ำกัดความของผู้สูงอายุ น่าจะมี หลายๆ ตัว อาจจะมีอายุ หรือถ้าไม่มีอายุก็ต้องมีประสบการณ์เยอะ วางตัวเหมาะสม บางคนอายุ 50 ตน้ ๆ ถา้ มปี ระสบการณม์ าก กถ็ อื ไดว้ า่ เปน็ ผสู้ งู อายุ กส็ ามารถเทยี บเทา่ กนั ได”้ (ข้าราชการ ชาย เขตชนบท สงขลา) 2. ความแตกตา่ งของคำ� เรยี ก ข้าราชการ ในท้ังสองเขตเห็นพ้องว่า ค�ำเรียกแต่ละคำ� มีความหมายแตกต่างกัน คนชรา หมายถึงผู้ท่ี มอี ายมุ ากจนไมส่ ามารถชว่ ยเหลอื ตนเองไดต้ ้องมผี ชู้ ว่ ยหรอื คนดูแล คนแกห่ มายถงึ ผู้มีอายุมากเชน่ กันอาจจะ ประมาณ 70 ปขี นึ้ ไป ทำ� งานไมไ่ หวแลว้ ตอ้ งอยบู่ า้ นแตย่ งั คงสามารถทจี่ ะดแู ลตนเองไดอ้ ยู่ สว่ นคำ� วา่ ผสู้ งู อายุ ให้ความหมายถึง คนที่มีอายุมากเช่นกัน ประมาณ 60 ปีขึ้นไป (ตามท่ีกฎหมายก�ำหนด) หรือ 70 ปี เป็น ค�ำกลางๆ ทไ่ี ม่ได้บ่งบอกว่าทำ� งานไมไ่ ด้ หรือชว่ ยเหลือตนเองไมไ่ ดเ้ หมือนคำ� วา่ คนแก่ กับคนชรา

จงั หวัดสงขลา 171 สว่ นคำ� วา่ ผอู้ าวโุ ส ขา้ ราชการสว่ นใหญเ่ หน็ วา่ เปน็ คำ� ทส่ี อ่ื ถงึ การมปี ระสบการณม์ ากกวา่ มคี ณุ วฒุ หิ รอื วัยวฒุ มิ ากกว่าของผทู้ ีถ่ ูกเรียก อาจไมจ่ ำ� เป็นตอ้ งหมายถงึ ผ้ทู ่ีมีอายุมากเสมอไป ค�ำวา่ พอ่ เฒา่ แมเ่ ฒา่ เป็นค�ำ ใช้เรยี กในครอบครวั ถงึ ผทู้ เี่ ปน็ ปู่ ยา่ ตา ยาย ซึ่งไม่มกี ำ� หนดเกณฑอ์ ายใุ ดๆ ตายตัว แตห่ ากเป็นค�ำว่า ผเู้ ฒ่า จะให้ความหมายถึง ผู้ท่ีมีอายุมาก มีประสบการณ์มาก มีความรู้เก่ียวกับพิธีกรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่น เปน็ ท่เี คารพเชือ่ ถือสามารถใหค้ �ำปรกึ ษากับคนในชมุ ชนได้ “ทางใต้นี่ ผู้เฒ่าเป็นผู้ทรงคุณวุฒิ เป็นหมอบ้าน...คือเราสามารถปรึกษาเค้าได้ เหมอื นกบั เปน็ คนกลางทตี่ ดั สนิ ปญั หาอะไร ..เปน็ คนทสี่ งั คมยงั ใหก้ ารนบั ถอื ” (ขา้ ราชการ ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “ที่จรงิ ทว่ี า่ แก่ประมาณ 80 อะนะ นา่ จะเรยี กคนแกไ่ ด้ 80 แล้ว... 60, 70 นา่ จะเรยี ก ผู้สูงอาย”ุ (ข้าราชการ ชาย เขตชนบท สงขลา) 3. ความเหมาะสมของนยิ ามผูส้ งู อายุท่ี 60 ปี ข้าราชการ ทั้งในเขตเมืองและเขตชนบท โดยเสียงส่วนใหญ่เห็นว่า เกณฑ์นิยามอายุผู้สูงอายุควรจะ ปรับขยายใหส้ งู ข้นึ ไปเปน็ ที่อายุ 65 ปี หรือไม่ก็ 70 ปี ด้วยเหตุผลว่าปัจจบุ ันคนไทยมีการดูแลสขุ ภาพตนเอง ดีขึ้น อาหารการกินการดูแลรักษาสุขอนามัยก็ดีกว่าแต่ก่อน ผู้ท่ีมีอายุ 60–65 ปี ส่วนใหญ่ยังคงสามารถ ทำ� กจิ กรรมตา่ งๆ ทำ� งานและชว่ ยเหลอื ตนเองไดค้ ลอ่ งแคลว่ อยู่ การเลอ่ื นอายนุ ยิ าม สามารถทจ่ี ะชว่ ยลดภาระ การดูแลจากภาครัฐได้ด้วยเช่นกัน เพราะคนจะมีแนวโนม้ ทอี่ ยากทำ� งานยาวนานขึ้น อยา่ งไรกต็ าม ขา้ ราชการจำ� นวนหนงึ่ กเ็ หน็ วา่ อายทุ ก่ี ำ� หนดยงั คงควรเปน็ ทอ่ี ายุ 60 ปี เนอ่ื งจากคนไทย จ�ำนวนมากโดยเฉพาะกลุ่มท่ีท�ำงานเกษตรในชนบทและกลุ่มใช้แรงงาน เม่ือย่างเข้าอายุ 60 ปีก็สูงอายุแล้ว ท�ำอะไรไม่ค่อยไหว ซ่ึงหากจะมีการขยายอายุออกไปก็อาจไม่เหมาะสม จากประเด็นนี้ ข้าราชการท่านหน่ึง จึงแสดงความเห็นว่า อายุนิยามผู้สูงอายุ ถ้าเป็นไปได้ น่าท่ีจะมีความยืดหยุ่นไม่ต้องก�ำหนดตายตัวว่าที่ 60 หรือ 65 ปี หรือ 70 ปี ให้ข้ึนอยู่กับลักษณะของแต่ละคน โดยเฉพาะลักษณะของการท�ำงานและสุขภาพ ยกตวั อยา่ งเชน่ ผสู้ งู อายุ อาจหมายถงึ ผทู้ มี่ อี ายุ 65 ปขี นึ้ ไป หรอื ผทู้ ม่ี อี ายุ 60 ปขี นึ้ ไป ซง่ึ มสี ขุ ภาพไมด่ /ี พง่ึ พา ตนเองไม่ได้ เป็นต้น “มีความเหน็ วา่ ตอนนี้คนทุกคนเริ่มดแู ลสุขภาพ แต่ก่อนน้เี รารู้สกึ ว่า 60 ปีนีแ้ ก่ ค�ำว่าแก่ สมัยเล็กๆ ถูกสอนว่าเป็นผู้สูงอายุ แต่ตอนนี้คนเริ่มดูแลสุขภาพมากขึ้น จะขยายค�ำ จำ� กดั ความหลงั เกษียณเปน็ 70 ปี จะเหน็ ว่าคน 60 ปี 70 ปี ยงั สรา้ งประโยชนใ์ หอ้ ยู่ เหมอื นอาจารยบ์ างคนเกษยี ณแลว้ กย็ งั อยใู่ นระบบ ยงั ทำ� งานอยู่ เพราะวา่ เคา้ ยงั แขง็ แรง ..ส�ำหรบั ฉนั ต้องหลัง 70 ไปแลว้ เพราะคนเรม่ิ ดแู ลสขุ ภาพมากขึน้ ” (ขา้ ราชการ หญิง เขตเมือง สงขลา)

172 มโนทัศน์ใหม่ของนิยามผ้สู งู อายุ : มมุ มองเชงิ จิตวทิ ยาสังคม และสุขภาพ “พดู ถงึ คน 60 กวา่ กย็ งั แขง็ แรง กย็ งั ทำ� งานได้ จะบอกวา่ เปน็ ผสู้ งู อายกุ ไ็ มใ่ ช่ แตถ่ า้ พดู วา่ วัยเกษียณยังเป็นมุมหน่ึง ถ้าผู้สูงอายุแบบน้ีนะ พ่ีก็ว่า 70 คือค�ำว่าผู้สูงอายุน่ี รู้สึกว่า เปน็ คนทไี่ มส่ ามารถชว่ ยเหลอื ตวั เองได้ แลว้ รฐั ตอ้ งดแู ล” (ขา้ ราชการ ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “โดยความรู้สึกส่วนตัวตอนนี้มองว่า น่าจะเพ่ิมเป็น 65 เหตุผลก็คือ โดยเฉล่ียตอนน้ี ผู้สงู อายจุ ะมีมากขึ้น จะโดยความเจริญทางการแพทย์หรอื อะไรก็ตาม หรือทกุ คนหนั มา ดแู ลสุขภาพ หรอื อะไรก็ตาม แลว้ กลายเปน็ คนในวัยทำ� งานขณะนี้มันจะลดลง คนในวยั ท�ำงานต้องรับภาระ คือผู้สูงอายุมากขึ้น แนวโน้มต่อไป รัฐจะต้องแบกภาระผู้สูงอายุ มากขนึ้ เพราะฉะนน้ั ถา้ เราปรบั เกณฑต์ รงนี้ ความเหมาะสมระหวา่ งคนวยั ทำ� งานกบั คน วยั ซง่ึ ควรไดร้ บั การดแู ลจากคนวยั ทำ� งาน จะไดบ้ าลานซก์ นั เหมาะสมกนั ..หลายประเทศ เคา้ มปี ญั หาแลว้ เรอ่ื งนี้ เพราะคนในวยั ทำ� งานเกอื บพอกบั คนในวยั ผสู้ งู อาย”ุ (ขา้ ราชการ ชาย เขตชนบท สงขลา) 4. ความแตกตา่ งระหว่างนยิ ามผสู้ ูงอายุระหว่างชายกับหญงิ ข้าราชการ ท้ังสองเขตเห็นว่า ชายกับหญิงที่มีอายุเท่ากัน มีลักษณะของการสูงอายุท่ีต่างกัน ในเขต เมอื งเหน็ วา่ ผหู้ ญงิ แลดแู กก่ วา่ ผชู้ าย เนอื่ งจากการมบี ตุ รและการตอ้ งรบั ผดิ ชอบเลย้ี งดบู ตุ ร ขณะทใ่ี นเขตชนบท เห็นวา่ ผู้ชายแลดแู ก่และสงู อายุกวา่ ผู้หญงิ จากการทีไ่ มค่ ่อยดแู ลตนเองและจากพฤตกิ รรมเสย่ี งทางสุขภาพ ต่างๆ มากกว่าผู้หญิง อย่างไรก็ตาม ผู้ร่วมสนทนาทุกคนเห็นว่า เกณฑ์ก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุไม่ควรมี ความแตกต่างกนั ระหวา่ งเพศ เพ่ือความเสมอภาคและเท่าเทียม 5. ความแตกตา่ งของนยิ ามผสู้ ูงอายรุ ะหว่างเมอื งกับชนบท โดยรวม ส่วนใหญ่เหน็ พ้องว่าคนในเมอื งมลี กั ษณะภายนอก การแต่งตัวที่แลดูแก่หรอื สูงอายุน้อยกว่า คนในชนบท อกี ทง้ั มสี ขุ ภาพและการดแู ลตนเองทดี่ กี วา่ อยา่ งไรกต็ ามในการกำ� หนดนยิ าม ขา้ ราชการในเมอื ง เห็นว่าไม่ควรสร้างความแตกต่างระหว่างคนในชนบทและคนในเมือง ขณะท่ีข้าราชการในชนบทท่านหน่ึง เหน็ วา่ หากทำ� ได้ เกณฑอ์ ายุผูส้ งู อายขุ องคนในเมือง (ทที่ �ำงานไมต่ ้องใช้แรงงาน) ควรทจ่ี ะขยายออกไปสงู ขนึ้ ท่ี 65 ปี ขณะท่ีเกณฑอ์ ายขุ องคนในชนบท (ทท่ี ำ� งานใช้แรงงาน) ยงั คงเดมิ ที่ 60 ปี “คือรูปร่างหน้าตาภายนอก คนบ้านๆ (ในชนบท) จะดูว่ามีอายุมากกว่าเรา ..คนอายุ 60 ปี คนท�ำงานราชการดูหนุ่มแน่นอะไรอย่างน้ี การแต่งกายภายนอกลักษณะท่าทาง จะดดู กี ว่า” (ขา้ ราชการ หญงิ เขตเมอื ง สงขลา) “นา่ จะตา่ งกนั เพราะวา่ การทำ� งานทนี่ งั่ โตะ๊ แลว้ กไ็ มไ่ ดอ้ อกกำ� ลงั กาย แลว้ กไ็ มไ่ ดท้ ำ� งาน หนักอะไรมากๆ 60 ปีก็ยังแข็งแรงอยู่ ก็ยังท�ำงานได้ต่ออีก ...อย่างคนในภาคเกษตร

จงั หวัดสงขลา 173 อาจจะนอ้ ยหนอ่ ย อาจจะ 60 แตค่ นทไี่ มใ่ ชแ้ รงงาน กน็ า่ จะ 65 ปี ถงึ นา่ จะเปน็ ผสู้ งู อาย”ุ (ข้าราชการ หญิง เขตชนบท สงขลา) 6. ผลกระทบหากมีการเปลย่ี นแปลงนิยามผู้สงู อายุ ขา้ ราชการ ทง้ั สองเขต ให้ความเห็นว่า การขยายอายนุ ิยามผู้สงู อายุน่าจะก่อใหเ้ กิดผลดีในหลายดา้ น ส�ำหรับตัวผู้สงู อายุ ผลกระทบในด้านบวก คือ ในด้านจติ ใจและก�ำลังใจทจ่ี ะดขี นึ้ จากการทยี่ งั ไม่เป็นผสู้ งู อายุ การท�ำงานที่มแี นวโนม้ ยาวนานขนึ้ มีรายได้ชว่ ยเหลือตนเองได้นานขึ้น การท่ียังรู้สกึ ไมแ่ ก่ ยงั ไม่เปน็ ผูส้ ูงอายุ จะช่วยใหก้ ารมีส่วนร่วมในกจิ กรรมทางสังคมตา่ งๆ มีมากขึ้น ซึง่ จะยิง่ เปน็ ผลดีต่อสขุ ภาพกายและสุขภาพจิต การขยายนยิ ามอายทุ มี่ ากกวา่ เดมิ ทอี่ ายุ 60 ปี จะเปน็ การสรา้ งบรรทดั ฐานใหมใ่ หก้ บั นายจา้ งและองคก์ รเอกชน ที่จะจ้างงานคนงานสูงอายุให้ยาวนานข้ึนกว่าแต่ก่อนด้วย จากแต่เดิมท่ีภาคเอกชนจะหยุดการจ้างงาน โดยเฉลยี่ ท่ีอายุ 55 ปี ก็อาจมีบรรทัดฐานใหมข่ ยายตามไปเปน็ ทอี่ ายุ 60 ปไี ด้ ซ่ึงเปน็ ผลดีต่อทั้งนายจา้ งเอง ต่อลกู จ้างซ่งึ เป็นแรงงานสงู อายุ และต่อเศรษฐกจิ ของประเทศในภาพรวมดว้ ย ข้าราชการ ในชนบทท่านหน่ึงเห็นว่าการขยายอายุ หากกระทบต่อการขยายอายุในการรับสวัสดิการ ผู้สูงอายุด้วย ก็จะเป็นประโยชน์ต่อภาครัฐเพราะช่วยลดภาระในการดูแลเก้ือหนุนผู้สูงอายุ แต่ผลกระทบ ในด้านลบก็จะมีมากเช่นกัน ในด้านความรู้สึกของประชาชนท่ีจะเสียประโยชน์หรือได้รับประโยชน์จาก สวัสดิการช้าลง ในภาพรวมของข้าราชการทั้งสองเขตเห็นว่า การขยายอายุนิยามไม่น่าจะมีผลกระทบใด ต่อบรรทัดฐานทางสังคมในด้านการให้ความเคารพ ดูแลผู้สูงอายุ รวมถึงความกตัญญูของคนรุ่นหลังที่มี ต่อผูส้ ูงอายุ “งานบางอยา่ ง ไมใ่ ชง่ านบรษิ ทั กไ็ ด้ สมมตุ วิ า่ เคา้ จำ� กดั (นยิ ามผสู้ งู อาย)ุ วา่ 60 ปี เคา้ อาจ จะหยดุ จ้างท่ี 55 ปี แตพ่ อเปน็ 65 ปี ผลทางด้านบวกอาจจะจ้างต่อ อาจจะอยู่ต่อได้... ถา้ เคา้ กล้าขยาย 65 ปี บรษิ ัทก็อาจกลา้ ขยายกไ็ ด้” (ข้าราชการ หญงิ เขตเมอื ง สงขลา) “ด้านบวกเกิดประโยชน์กับภาครัฐ ในแง่ทั่วๆ ไป ด้านลบที่จะมีคือความรู้สึกของคน ท่ีตัวเองเสียประโยชน์จากการเปล่ียนตรงนี้ ถ้าเก่ียวข้องกับเรื่องสวัสดิการหรืออะไร อย่างนี”้ (ข้าราชการ ชาย เขตชนบท สงขลา) “ถ้าเราเอาคนไปปล่อยในกลุ่มผู้สูงวัย ยิ่งเยอะเท่าไร ภาระภาพรวมของประเทศ จะหนกั ขน้ึ จะมากขนึ้ ถา้ เราหาเกณฑเ์ หมาะสมตามความสามารถ ตามเฉลยี่ อายคุ นไทย หาที่เหมาะสมได้ มันก็จะดูดีเหมาะสม ไม่เป็นภาระซ่ึงกันและกัน” (ข้าราชการ ชาย เขตชนบท สงขลา)

174 มโนทศั น์ใหม่ของนยิ ามผูส้ ูงอายุ : มุมมองเชิงจติ วทิ ยาสังคม และสขุ ภาพ 7. ความเป็นไปได้ของการเล่อื นนยิ ามผสู้ งู อายุ ข้าราชการ ท้ังในเมืองและชนบท เห็นว่าการขยายอายุนิยามผู้สูงอายุสามารถด�ำเนินการได้ หาก ไม่ท�ำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงต่อสวัสดิการและเบ้ียยังชีพผู้สูงอายุ ซึ่งจะเป็นผลดีต่อตัวบุคคล สังคม ชุมชน และภาพรวมของประเทศ อย่างไรก็ตาม ในการด�ำเนินการ ควรมีการศึกษาข้อมูลเชิงประจักษ์ให้ชัดเจน ถึงความเหมาะสมจ�ำเป็น ผลกระทบที่จะเกิดข้ึนตามมา ควรมีการท�ำประชาพิจารณ์เพ่ือระดมความคิดเห็น จากภาคประชาสงั คม และทำ� การศกึ ษาเกยี่ วกบั การปรบั เปลยี่ นขอ้ กำ� หนดอน่ื ๆ ทเี่ กย่ี วขอ้ งตามตวั บทกฎหมาย ดว้ ยเชน่ กนั

จงั หวดั สงขลา 175 กล่มุ ผู้ประกอบธรุ กิจสว่ นตวั จังหวดั สงขลา กลุ่มผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว ภาคใต้ (จังหวัดสงขลา) ท่ีร่วมสนทนากลุ่มในเขตเมือง ประกอบด้วย ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวชาย 4 คน และผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวหญิง 4 คน รวม 8 คน ในเขตชนบท ประกอบดว้ ย ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ชาย 4 คน และผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั หญงิ 3 คน รวม 7 คน (รวม 15 คน ในทั้งสองเขตพื้นที่) ทั้งหมดมีอายุระหว่าง 40–59 ปี ประเด็นเน้ือหาสาระที่ส�ำคัญจากการสนทนากลุ่ม สรปุ ไดด้ งั น้ี 1. การก�ำหนดนยิ ามผสู้ ูงอายุ เมื่อสอบถามผู้รว่ มสนทนากลุม่ เก่ียวกบั ความหมาย ค�ำจำ� กดั ความของผู้สูงอายุ ความเห็นท่ไี ดม้ ีความ สอดคลอ้ งไปทางเดยี วกันท้ังในเขตเมืองและเขตชนบทวา่ ตอ้ งพจิ ารณาตามเกณฑ์อายุ สถานะสขุ ภาพ และ รปู รา่ งลกั ษณะภายนอก โดยผสู้ งู อายุ หมายถงึ ผทู้ มี่ อี ายมุ ากตง้ั แต่ 60 ปขี นึ้ ไป เรมิ่ มขี อ้ จำ� กดั ทางสขุ ภาพและ ความสามารถทางกาย เชน่ สายตาฝา้ ฟาง ผวิ หนงั เหยี่ วยน่ เกษยี ณอายหุ รอื หยดุ ทำ� งานแลว้ ควรไดร้ บั การพกั ผ่อน แตย่ งั สามารถเข้าร่วมกจิ กรรมทีเ่ ปน็ ประโยชน์ตอ่ สงั คมในด้านอื่นได้ “เร่ิมท่ีอายุ 60 ขึ้น...ไม่ได้หมายความว่าสมรรถภาพเค้าลดลง ไม่ได้หมายถึงแบบน้ัน ท่ีพูดถึงคือเอาอายุเป็นเกณฑ์มากกว่า ก็คือเร่ืองของงานประจ�ำ น่าจะยุติตรงน้ัน.. แต่อาจจะเป็นกิจกรรมสังคมต่างๆ ท่ียังสามารถท�ำได้” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว หญิง เขตเมือง สงขลา) “ในประเด็นน้ี ผมยังยึดหลักรัฐบาลว่า นิยามผมคือคนท่ีอายุเกิน 60 คือผู้สูงอายุ” (ผู้ประกอบธุรกจิ ส่วนตัว ชาย เขตชนบท สงขลา) เกย่ี วกับความหมายในเชงิ บวกและคุณค่าของผ้สู งู อายุ ผปู้ ระกอบธุรกิจสว่ นตวั ในเมอื งมองวา่ ผู้สงู อายุ เป็นบคุ คลที่เป็นเครือ่ งยึดเหนี่ยว เปน็ รม่ โพธริ์ ่มไทรของลูกหลาน มคี ุณค่าในตนเอง เพราะเห็นว่าการจะเป็น ผูส้ ูงอายุได้จะตอ้ งเป็นผทู้ มี่ ีประสบการณ์ ประสบความสำ� เร็จ ท�ำประโยชนใ์ หก้ ับสังคม เป็นตัวอย่างที่ดีและ เปน็ ทนี่ บั หนา้ ถอื ตาของลกู หลาน ของหมบู่ า้ นและชมุ ชน เปน็ ผสู้ บื ทอดรกั ษาประเพณใี หแ้ กล่ กู หลาน และเปน็ ตัวเช่ือมโยงเครือญาติเข้าด้วยกัน ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวในชนบท ให้ความเห็นว่า คุณค่าของผู้สูงอายุ คือ การเป็นคนท่ีมีประสบการณ์มาก เป็นแบบอย่างและแนวทางให้กับคนรุ่นใหม่หรือคนรุ่นหลังได้ นอกจากนี้ ยงั เปน็ แหล่งภูมปิ ัญญาให้กับคนรนุ่ หลงั และเปน็ เสาหลักให้กับครอบครัว “เป็นผู้มีความหมาย มีคุณค่าในตนเอง การเป็นผู้สูงอายุแสดงว่าเป็นผู้มีประสบการณ์ เป็นคนมีคุณค่า เป็นท่ีนับหน้าถือตาของลูกหลาน” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว หญิง เขตเมอื ง สงขลา)

176 มโนทัศนใ์ หม่ของนิยามผู้สงู อายุ : มมุ มองเชงิ จติ วิทยาสงั คม และสขุ ภาพ “อยูเ่ พ่ือใหล้ กู หลานนบั ถอื นบั ญาติ ท�ำใหล้ กู หลานจ�ำญาตไิ ด้ มปี ระโยชนเ์ ชื่อมระหวา่ ง ญาติพน่ี อ้ ง” (ผ้ปู ระกอบธรุ กิจสว่ นตวั ชาย เขตเมือง สงขลา) “หมายถึงคนท่ีมีประสบการณ์ ผ่านร้อนผ่านหนาวมาเยอะ เป็นแบบอย่างให้เยาวชน ร่นุ ใหม่และให้คนรุ่นหลังได”้ (ผ้ปู ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ชาย เขตชนบท สงขลา) “คนรุ่นเก่าสามารถน�ำประสบการณ์ในอดีตที่สะสมมานานมาส่ังสอนลูกหลานได้ เปรียบเทียบให้เห็นก่อน–หลัง และถ่ายทอดส่ิงดีๆ ให้กับลูกหลาน” (ผู้ประกอบธุรกิจ ส่วนตัว ชาย เขตชนบท สงขลา) “ความส�ำคัญของผู้สูงอายุ คือ เป็นแกน เป็นศูนย์รวมจิตใจของสถาบันครอบครัว ไมม่ ผี ู้สูงอายุก็เหมอื นไมม่ หี ลกั ชยั ” (ผู้ประกอบธรุ กิจสว่ นตวั ชาย เขตชนบท สงขลา) เกี่ยวกับการนิยามความเป็นผู้สูงอายุโดยใช้ความหมายเชิงบวกหรือคุณค่า ในเขตเมือง ผู้สนทนา กลุ่มหญิงท้ังหมด คิดว่าการต้ังนิยามในเชิงบวกเป็นผลในเชิงจิตวิทยาท�ำให้ผู้สูงอายุมีการปรับตัวให้เข้ากับ นิยาม ท�ำตัวให้เหมาะสมกับค�ำนิยามนั้นๆ เป็นผลดีกับครอบครัว และเห็นว่าไม่ควรมีการก�ำหนดอายุ ในนยิ าม เนอ่ื งจากผทู้ จ่ี ะเปน็ ผทู้ มี่ คี ณุ คา่ ตอ้ งมกี ารสงั่ สมประสบการณม์ ามาก และตอ้ งมอี ายมุ ากในระดบั หนง่ึ ถ้าเป็นวิถีของหมู่บ้านก็เรียกว่าเป็นพ่อเฒ่า แม่เฒ่า ขณะท่ีผู้สนทนากลุ่มชายทั้งหมดเห็นว่า อย่างไรก็ต้อง มีการก�ำหนดตัวเลขไว้ด้วย เพราะเป็นการก�ำหนดท่ีมีนิยามมานานมากแล้ว เปล่ียนแปลงได้ยาก และคิดว่า หากจะเปล่ียนแปลงนยิ ามกต็ อ้ งไปเปลี่ยนแปลงนยิ ามการเกษียณอายุราชการจาก 60 ปี เป็น 65 ปกี ่อน แลว้ นิยามผู้สูงอายุก็จะเปลี่ยนแปลงตามไปเอง เพราะมันเชื่อมโยงกันอยู่ และคิดว่าการวัดด้วยคุณงามความดี วัดได้ยาก ไม่มีเกณฑต์ ัดสนิ ทแ่ี นน่ อนแล้วแตต่ ัวบคุ คล ในเขตชนบท ความคิดเหน็ แบง่ เป็น 2 ทางคล้ายคลงึ กับในเขตเมอื ง บางทา่ นเหน็ ว่าควรยกเลกิ การใช้ อายุในการจ�ำกดั ความคำ� ว่าผูส้ ูงอายุ แตใ่ ห้ใช้การนยิ ามจากคุณค่าในเชงิ บวกของผ้สู งู อายแุ ทน แต่หากมกี าร จัดโครงการอะไรกอ็ าจใชร้ ะบอุ ายไุ ปเลย โดยท่ไี มต่ ้องบอกวา่ เปน็ ผสู้ ูงอายุ เช่น โครงการนเี้ พ่ือบุคคลทมี่ ีอายุ 60 หรือ 70 ปีข้ึนไป แต่ไม่ต้องพูดว่า “ผู้สูงอายุ” ขณะท่ีบางท่านเห็นว่าควรมีการนิยามอายุและคุณค่า ไปด้วยกัน เพราะถ้าไม่มีก�ำหนดอายุจะท�ำให้ไม่ชัดเจน ส�ำหรับคุณค่าผู้สูงอายุเห็นด้วยที่ควรก�ำหนดไว้ ไม่มี ขอ้ โต้แยง้ ใดๆ “ไม่ต้องก�ำหนดอายุก็ได้ เพราะกว่าจะส่ังสมประสบการณ์ตรงน้ีมา ก็ต้องเป็นผู้ท่ีมีอายุ มากระดับหน่งึ ” (ผ้ปู ระกอบธรุ กิจสว่ นตวั หญงิ เขตเมือง สงขลา) “ผสู้ ูงอายุบางคนเปน็ แบบอยา่ งทีด่ ี บางคนเปน็ แบบอย่างทไ่ี ม่ดี จะเอาอะไรมาวัด ยังไง กต็ ้องใชอ้ ายุนี่แหละเป็นตวั ตัดสิน” (ผปู้ ระกอบธุรกจิ สว่ นตัว ชาย เขตเมอื ง สงขลา)

จังหวดั สงขลา 177 “ใช้นิยามเป็นคุณค่าของผู้สูงอายุอย่างเดียวโดยไม่ต้องก�ำหนดอายุก็ดีเหมือนกัน เพราะทำ� ใหร้ สู้ ึกว่ามีผลในทางจติ ใจ ไม่รสู้ ึกวา่ ตวั เองแก”่ (ผ้ปู ระกอบธรุ กจิ สว่ นตัว ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “ในเรอื่ งของการจดั โครงการตา่ งๆ ใหก้ บั ผสู้ งู อายใุ นปจั จบุ นั เรากเ็ ปลยี่ นเปน็ วา่ โครงการ น้ีส�ำหรับผู้มีอายุ 60 ปีขึ้นไป หรือโครงการน้ีส�ำหรับผู้มีอายุ 65 ปีข้ึนไป โดยไม่ต้องมี ค�ำว่า “ผู้สูงอายุ” ผมว่าก็ดีนะ จะได้รู้สึกกระชุ่มกระชวย ไม่แก่” (ผู้ประกอบธุรกิจ สว่ นตัว ชาย เขตเมือง สงขลา) 2. ความแตกตา่ งของค�ำเรียก ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวในเขตเมือง แสดงความเห็นว่า ค�ำเรียก คนแก่ คนชรา คนเฒ่า ผู้สูงอายุ มคี วามหมายใกลเ้ คียงกัน ใชเ้ รียกบุคคลท่ีมีอายมุ าก โดยคำ� ว่า คนแกแ่ ละคนชรามีนยั ถงึ ผทู้ ่มี อี ายทุ ่ีค่อนข้าง มากกวา่ คำ� อน่ื ประมาณ 70–80 ปขี ึน้ ไป เปน็ บคุ คลท่ีมีแนวโน้มช่วยเหลือตนเองไดล้ �ำบาก ต้องการการดูแล จากผอู้ น่ื ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ในเขตชนบท ชแ้ี จงวา่ หากเทยี บกบั คำ� อนื่ ๆ คำ� วา่ “แก”่ ใหค้ วามหมายคอ่ น ไปทางลบมากกวา่ ค�ำว่า ผ้เู ฒ่า มคี วามหมายในทางบวก หมายถึง คนที่อาจยงั ไม่เข้าขา่ ยทเ่ี รียกว่า คนแก่ แต่ เป็นคนท่ีมีความสามารถเฉพาะด้าน เป็นคนส�ำคัญ เป็นท่ีเคารพนับถือของคนในชุมชน เป็นผู้น�ำ ในการท�ำพิธีกรรมหรอื ประเพณที อ้ งถิน่ ต่างๆ คล้ายกับค�ำว่า พ่อใหญ่ ในภาษาเหนอื ค�ำวา่ ผู้อาวุโส เป็นค�ำเรียกในลักษณะการเปรียบเทยี บผถู้ กู เรยี กที่มอี ายุ ประสบการณ์ชีวติ ภูมปิ ัญญา หรอื ตำ� แหนง่ หน้าทีก่ ารงานสูงกวา่ ผเู้ รยี ก ซ่ึงไมจ่ ำ� เปน็ ว่าผูถ้ ูกเรียกตอ้ งเปน็ ผู้ทม่ี อี ายุมากเสมอไป “คนชรากบั คนเฒา่ อยใู่ นกลมุ่ เดยี วกนั ..คนเฒา่ คนชรา...เฒา่ ชราแกช่ รา” (ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั หญงิ เขตเมือง สงขลา) “แบบเดียวกับค�ำว่าพ่อใหญ่คนเหนือ คนอีสาน แต่ถ้าว่าทางปักษ์ใต้เรียกว่าผู้เฒ่า ทางโนน่ เคา้ เรยี กว่าพอ่ ใหญ่ คอื ชาวบ้านใหค้ วามเคารพนบั ถอื ..ในวาระหรอื วา่ พิธีอะไร ต่างๆ จะตามพ่อเฒ่ามาเป็นหลักในงาน ความหมายมันเหมือนกัน” (ผู้ประกอบธุรกิจ สว่ นตัว ชาย เขตชนบท สงขลา) 3. ความเหมาะสมของนิยามผ้สู งู อายุที่ 60 ปี ในเขตเมอื ง ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั มคี วามเหน็ เกยี่ วกบั เกณฑอ์ ายนุ ยิ ามผสู้ งู อายทุ ห่ี ลากหลาย โดยสรปุ สว่ นใหญเ่ ห็นวา่ หากนิยามผู้สูงอายุไมเ่ กย่ี วพันกบั อายุของการเร่ิมจา่ ยเบีย้ ยังชพี เกณฑอ์ ายุมีความเหมาะสม ท่จี ะขยายออกไปที่อายมุ ากกว่า 60 ปีได้ ดว้ ยเหตุผลจาก อายุท่ียืนยาวขึ้น สุขภาพทดี่ ขี ึ้นและความสามารถ ในการทำ� งานทด่ี ขี นึ้ ของคนไทยในภาพรวมเมอื่ เทยี บกบั แตก่ อ่ น อยา่ งไรกต็ าม กลมุ่ สนทนาไมส่ ามารถระบไุ ด้

178 มโนทศั นใ์ หม่ของนยิ ามผู้สงู อายุ : มุมมองเชงิ จติ วทิ ยาสงั คม และสขุ ภาพ ชดั เจนวา่ อายทุ ข่ี ยายไปควรเปน็ ทอ่ี ายเุ ทา่ ใด อยา่ งไรกต็ าม ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั จำ� นวนหนงึ่ ยงั คงสนบั สนนุ ให้ใชอ้ ายุ 60 ปี เช่นเดมิ เป็นเกณฑ์นยิ าม ผู้ร่วมสนทนาท่านหน่ึงแสดงความคิดเห็นไว้ว่า อายุนิยามผู้สูงอายุน้ันมีความเชื่อมโยงกับอายุเกษียณ ของทางราชการ ตราบทีอ่ ายุเกษยี ณยังคงก�ำหนดท่ีอายุ 60 ปี ความรู้สกึ ของคนท่ัวไปเกยี่ วกับการก้าวสกู่ าร เปน็ ผูส้ งู อายุกจ็ ะยงั อยู่ท่ี 60 ปี แต่หากในอนาคต อายุเกษียณถกู ขยายออกไปท่ี 65 ปี หรอื 70 ปี ความเขา้ ใจ ในอายนุ ิยามผู้สงู อายุกจ็ ะถูกขยายตามออกไปด้วย อย่างไรก็ตาม ผู้สนทนาอกี ท่านมีความเห็นแย้งว่าการเปน็ ผู้สูงอายุ กบั เรอื่ งการทำ� งาน เปน็ คนละเรื่องกนั ในเขตชนบท ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวส่วนใหญ่เห็นด้วยท่ีควรขยายอายุนิยามผู้สูงอายุออกไปที่อายุ มากกวา่ 60 ปี เนอื่ งจากความรคู้ วามสามารถและประสบการณใ์ นการทำ� งานของคนในวยั 60 ปี ยงั มปี ระโยชน์ อย่มู าก อีกทัง้ สขุ ภาพโดยท่ัวไปกย็ งั ดอี ยู่ “ถา้ พดู ถึงไม่เกีย่ วกับเบ้ียยังชพี ผมก็วา่ 70 ขน้ึ ไปคอ่ ยเปน็ ผสู้ ูงอายุ” (ผ้ปู ระกอบธุรกิจ ส่วนตัว ชาย เขตเมอื ง สงขลา) “พก่ี ย็ ังวา่ 60 นะ เพราะว่า 60 เป็นชว่ งชีวติ ท่ีรีแล็คส์แล้วกับกิจวตั รประจำ� วัน สามารถ ที่จะใชช้ ีวติ ได้อย่างทตี่ วั เองต้องการ ณ เวลาน้นั ปลดระวางจากท่ีเค้าเรยี กวา่ ห่วง หรือ ว่าโซ่พันธนาการของชีวิตไปแล้วในช่วงน้ัน” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว หญิง เขตเมือง สงขลา) “ในความรสู้ กึ ของทกุ คน หลงั จากเกษยี ณราชการ 60 ปี หมายถงึ ผสู้ งู อายุ ถา้ เราจะเปลย่ี น ตรงนนั้ มนั กต็ อ้ งไปเปลยี่ นเรมิ่ ตน้ จาก การเกษยี ณอายรุ าชการ..ถา้ ไปเปลย่ี นอายรุ าชการ 65 กห็ มายความว่าผสู้ งู อายุ 65 ปี” (ผปู้ ระกอบธรุ กิจส่วนตัว ชาย เขตเมือง สงขลา) 4. ความแตกตา่ งระหว่างนยิ ามผสู้ งู อายุระหวา่ งชายกับหญงิ ในเขตเมือง ผรู้ ว่ มสนทนาเหน็ พอ้ งกนั วา่ ผูห้ ญิงและผูช้ ายท่ีอายเุ ท่ากัน มีความแตกตา่ งกนั ในลกั ษณะ ของการสูงอายุ บางทา่ นเห็นวา่ ผชู้ ายแลดสู งู อายุกวา่ ขณะทีบ่ างท่านก็เหน็ วา่ ผูห้ ญิงแลดสู ูงอายุกว่า อย่างไร ก็ตาม ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ โดยส่วนใหญ่เห็นพ้องให้ใช้นิยามหรือเกณฑ์อายุท่ีเหมือนกันท้ังส�ำหรับ ผ้หู ญงิ และผ้ชู าย ในเขตชนบท ความคดิ เหน็ ในประเดน็ ลกั ษณะความสงู อายรุ ะหวา่ งผหู้ ญงิ และผชู้ ายคอ่ นขา้ งคลา้ ยคลงึ กับกลุ่มสนทนาในเขตเมือง แต่ในประเด็นการก�ำหนดนิยามน้ัน เสียงส่วนใหญ่เห็นว่า ควรมีความแตกต่าง ระหว่างผู้หญงิ และผู้ชาย โดยเกณฑ์อายุนยิ ามผ้สู ูงอายุส�ำหรับผู้หญิงควรจะน้อยกวา่ ผชู้ ายประมาณ 5 ปี เช่น ผู้หญิงเป็นผูส้ ูงอายุทีอ่ ายุ 60 ปี ขณะที่ผู้ชายเป็นผสู้ ูงอายทุ ่อี ายุ 65 ปี “ตอนนี้ผู้หญิงหรือว่าผู้ชายก็เสมอภาค ถ้ามองภาพรวมก็คงจะให้ (นิยามผู้สูงอายุ) เหมอื นกัน” (ผูป้ ระกอบธุรกิจส่วนตัว ชาย เขตเมือง สงขลา)

จังหวัดสงขลา 179 “นิยามผู้สูงอายหุ ญิงชายควรจะไมเ่ หมอื นกนั ..ผู้หญิงต้องยอมรับเร่อื งการเหนด็ เหน่อื ย เรื่องการงานมากกว่า ร่างกายอ่อนแอกว่า ตรงนั้นเป็นเพศท่ีน่ายกย่องและให้เกียรติ อยูแ่ ลว้ ผมวา่ น่าจะยืนหยัดอยู่ที่ๆ เดิม 60 แลว้ ผชู้ ายเปน็ 65 ในความคดิ นะ ..ผหู้ ญงิ 60 กับผู้ชาย 65 ดูหน้าตาผิวเผินเท่ากัน ดูแก่เท่ากัน” (ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว ชาย เขตชนบท สงขลา) 5. ความแตกต่างของนยิ ามผู้สงู อายุระหว่างเมืองกับชนบท ในกลุ่มสนทนาทั้งเขตเมืองและเขตชนบท ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวส่วนใหญ่เห็นว่า ลักษณะภายนอก ความแข็งแรง สุขภาพ และส่ิงแวดล้อมในการด�ำรงชีวิต ซ่ึงมีผลต่อการสูงอายุของบุคคลในเขตเมืองและ เขตชนบทมีความแตกต่างกัน คนเมืองส่วนใหญ่แลดูอายุน้อยกว่าคนชนบท แต่มักอ่อนแอกว่าและมีปัญหา สุขภาพมากกว่าคนชนบท อย่างไรก็ตาม ในการก�ำหนดนิยามผู้สูงอายุ กลุ่มสนทนาในเมืองได้ข้อสรุปว่า นยิ ามผสู้ งู อายไุ มค่ วรแตกตา่ งกนั สำ� หรบั คนเมอื งและคนชนบท ขณะทก่ี ลมุ่ สนทนาในเขตชนบท ไดข้ อ้ สรปุ วา่ การนิยามผู้สูงอายุส�ำหรับคนในชนบทควรเป็นท่ีอายุ 65 ปี ขณะที่การนิยามผู้สูงอายุส�ำหรับคนในเมือง ควรเปน็ ท่อี ายุ 55 ปี หรอื 60 ปี เน่ืองดว้ ยกายภาพทางสงั คมทีแ่ ตกต่างกันระหวา่ งในเมืองและในชนบท “..จากสภาพ (นยิ าม) มนั ไมน่ า่ จะเหมอื น อยา่ งทค่ี ยุ กนั มา สงั คมชนบทกบั สงั คมเมอื งมนั แตกตา่ งกัน โดยหลักทางกายภาพ...ทางชนบท เปน็ ครอบครวั ใหญ่ ขณะท่ีในเมืองเป็น ครอบครวั เลก็ การเชอื่ มกนั ในครอบครวั มคี วามแตกตา่ งกนั ..ในชนบทเปน็ ครอบครวั ใหญ่ พอ่ แมพ่ น่ี อ้ งมคี วามผกู พนั กนั ตลอด...” (ผปู้ ระกอบธรุ กจิ สว่ นตวั ชาย เขตชนบท สงขลา) 6. ผลกระทบหากมกี ารเปล่ยี นแปลงนิยามผ้สู ูงอายุ ในเบ้ืองต้น ผู้ร่วมสนทนาทั้งในเมืองและชนบท แสดงความเห็นว่า ไม่สามารถคาดการณ์ผลกระทบ ทจี่ ะเกดิ ขน้ึ ตามมาไดห้ ากมกี ารขยายอายนุ ยิ ามเนอื่ งจากผรู้ ว่ มสนทนาสว่ นใหญย่ งั ไมอ่ ยใู่ นชว่ งวยั หรอื ชว่ งอายุ ทเ่ี ขา้ ใกลก้ ารเปน็ ผสู้ งู อายุ อยา่ งไรกต็ าม มคี วามเหน็ สนบั สนนุ วา่ การขยายอายจุ ะทำ� ใหเ้ กดิ ผลกระทบในดา้ น บวกตอ่ สขุ ภาพจติ กำ� ลงั ใจของคนทอี่ ายุ 60 ปกี วา่ ทยี่ งั ไมถ่ กู เรยี กวา่ เปน็ ผสู้ งู อายุ ทำ� ใหม้ คี วามกระชมุ่ กระชวย รสู้ ึกยังมีคณุ คา่ และมีประโยชน์ สามารถท�ำงาน ดแู ลพึง่ พาตนเองได้ยาวนานข้นึ ซึง่ เปน็ ผลดตี อ่ สังคม ชุมชน และประเทศชาติในภาพรวมด้วย ส่วนผลกระทบในด้านลบ ส่วนใหญค่ าดการณว์ า่ ไม่น่าจะมมี ากนกั หากการ ขยายนยิ ามไม่มีผลเช่ือมโยงไปยังเรือ่ งของสวัสดิการและเบยี้ ยังชีพผสู้ ูงอายุ แตห่ ากมีผลเช่อื มโยง ก็อาจมแี รง ตอ่ ตา้ นจากภาคสังคมอยูพ่ อสมควร ซึ่งหากพจิ ารณาในดา้ นบวก กน็ ่าจะเป็นผลดใี นระยะยาว เพราะเป็นการ ช่วยในการแบง่ เบาภาระทางการเงนิ ใหก้ ับรฐั บาลและประเทศชาติ “...คดิ ไมถ่ งึ เพราะตอนนคี้ นทอี่ ายุ 60 ผสู้ งู อายกุ ม็ คี วามรสู้ กึ อยา่ งนอ้ี ยู่ แลว้ ตอนอายุ 65 กจ็ ะมเี ปล่ียนแปลงแบบไหน ..ผมบอกความรูส้ ึกตอนนนั้ ไมไ่ ด้” (ผ้ปู ระกอบธรุ กจิ ส่วนตัว ชาย เขตเมอื ง สงขลา)