1
2 เอกสารสรุปเนื้อหาท่ตี อ งรู รายวิชา การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย รหสั วิชา สค31003 หลักสูตรการศึกษานอกระบบระดบั การศกึ ษาขน้ั พ้ืนฐาน พุทธศกั ราช 2551 สํานักงานสงเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัย สํานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธกิ าร กระทรวงศึกษาธิการ หามจําหนาย หนังสอื เรยี นนจ้ี ดั พมิ พดวยเงินงบประมาณแผนดนิ เพื่อการศกึ ษาตลอดชีวติ สําหรบั ประชาชน ลิขสิทธิเ์ ปนของสํานกั งาน กศน.สาํ นักงานปลัดกระทรวงศึกษาธกิ าร
4 สารบัญ หนา คาํ นาํ 1 คําแนะนําการใชห นงั สอื เรียน 1 โครงสรางรายวชิ า 4 บทที่ 1 การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 7 เรอื่ งท่ี 1 การพัฒนาตนเอง เรื่องท่ี 2 การพฒั นาชมุ ชน เรอ่ื งท่ี 3 การพัฒนาสงั คม บทท่ี 2 ขอมลู ตนเอง ครอบครวั ชมุ ชน สังคม 10 เรื่องที่ 1 ความหมาย ความสําคญั และประโยชนของขอมูล 10 เรอ่ื งท่ี 2 ขอมลู ตนเอง ครอบครัว 13 เร่ืองท่ี 3 ขอ มลู ชุมชน สังคม 13 บทท่ี 3 การจดั เกบ็ ขอ มูล และวเิ คราะหข อ มูล 15 เรอ่ื งที่ 1 การจัดเก็บขอมูล 15 เรอ่ื งที่ 2 การวิเคราะหขอ มลู 17 เรื่องท่ี 3 การนาํ เสนอขอ มลู 18 บทที่ 4 การมีสวนรวมในการวางแผนพัฒนาตนเอง ครอบครัว ชุมชน สังคม 22 เรือ่ งที่ 1 การวางแผน 22 เรอื่ งที่ 2 การมีสวนรว มในการวางแผนพัฒนาตนเอง ครอบครวั ชมุ ชน สังคม24 บทท่ี 5 เทคนิคการมีสว นรวมในการจดั ทําแผน 28 เรื่องที่ 1 เทคนิคการมีสว นรวมในการจัดทาํ แผน 28 เรอ่ื งที่ 2 การจดั ทําแผน 38 เรื่องท่ี 3 การเผยแพรสูการปฏบิ ัติ 44
5 สารบญั (ตอ) หนา บทท่ี 6 บทบาท หนา ทีข่ องผนู ํา/สมาชิกทดี่ ขี องชมุ ชน สงั คม 47 เร่อื งท่ี 1 ผนู ําและผตู าม 47 เรอ่ื งที่ 2 ผนู ํา ผูตามในการจัดทาํ แผนพัฒนาชุมชน สงั คม 55 เรือ่ งท่ี 3 ผนู ํา ผตู ามในการขบั เคลอื่ นแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม 58 กิจกรรมทา ยเลม 60 แนวเฉลยกจิ กรรม 63 บรรณานกุ รม 65 คณะทาํ งาน 72
6 คาํ แนะนาํ ในการใชเอกสารสรุปเนื้อหาทต่ี อ งรู หนงั สอื เรยี นสาระการพัฒนาสงั คมรายวิชาการพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม ระดับ มัธยมศึกษาตอนปลาย เปนหนงั สอื เรียนทจ่ี ัดทาํ ขึ้น สําหรบั ผเู รียนทเี่ ปน นักศกึ ษาการศกึ ษา นอกระบบ ในการศึกษาหนังสือเรียนสาระการพัฒนาสังคม รายวิชาการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม ผเู รียนควรปฏิบตั ิดังนี้ 1. ศึกษาโครงสรางรายวิชาใหเขาใจในหัวขอสาระสําคัญ ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง และขอบขายเนอ้ื หา 2. ศึกษารายละเอียดเนื้อหาของแตละบทอยางละเอียด และทํากิจกรรมตามท่ี กาํ หนด แลวตรวจสอบกับแนวเฉลยกจิ กรรมทา ยเลม ถาผเู รียนตอบผดิ ควรกลบั ไปศกึ ษาและทํา ความเขาใจ ในเนื้อหานัน้ ใหม ใหเ ขาใจกอนทจ่ี ะศกึ ษาเร่อื งตอ ไป 3. ปฏิบัติกิจกรรมทายบทของแตละบท เพื่อเปนการสรุปความรู ความเขาใจของ เน้ือหาในเร่อื งนน้ั ๆ อีกครัง้ 4. หนงั สอื เรียนเลม นี้มี 6 บท คอื บทที่ 1 การพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม บทท่ี 2 ขอมลู ตนเอง ครอบครัว ชุมชน สังคม บทท่ี 3 การจัดเก็บขอมูล และวิเคราะหขอ มลู บทที่ 4 การมสี ว นรว มในการวางแผนพัฒนาตนเอง ครอบครวั ชมุ ชน สังคม บทท่ี 5 เทคนิคการมสี ว นรวมในการจดั ทําแผน บทท่ี 6 บทบาท หนา ทข่ี องผูนํา/สมาชิกทดี่ ขี องชุมชน สังคม
7 โครงสรา งรายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย สาระสาํ คญั การพัฒนาตนเอง เปนการพัฒนาความสามารถของตนเองใหมศี ักยภาพ สมรรถนะที่ทัน ตอสภาพความจําเปน ตามความกาวหนา และการเปล่ยี นแปลงของสังคม เพ่ือใหตนเองมีชีวิต ที่ดีข้ึน ดังนั้น การที่จะพัฒนาตนเอง ครอบครัว ชุมชน และสังคมได จะตองมีความรู ความ เขาใจหลักการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม ความสําคัญของขอมูล ประโยชนของขอมูลตนเอง ครอบครวั ชุมชน สงั คม ในดานตา ง ๆ รูว ิธกี ารจดั เก็บ วิเคราะหขอมูลดวยวิธีการท่ีหลากหลาย และการเผยแพรขอมลู ความสามารถในการวางแผนพัฒนาตนเองและครอบครวั รเู ทคนิคการมี สวนรว มในการจัดทําแผนพัฒนาชุมชนและสังคม เขาใจบทบาทหนาท่ีของผูนําชุมชน ในฐานะ ผนู ํา และผูตาม ในการจดั ทาํ และขบั เคลือ่ นแผนพฒั นาชุมชนและสงั คม ผลการเรยี นรทู ี่คาดหวงั 1. เพอ่ื ใหผ ูเรยี นมีความรู ความเขา ใจหลกั การพฒั นาชมุ ชน สงั คม 2. บอกความหมายและความสําคัญของแผนชวี ิต และแผนชมุ ชน สังคม 3. วิเคราะหและนาํ เสนอขอ มลู ตนเอง ครอบครัว ชุมชน/สงั คม ดวยเทคนิคและวิธีการ ท่ีหลากหลาย 4. จงู ใจใหส มาชกิ ของชุมชนมีสว นรวมในการจดั ทําแผนชีวติ และแผนชุมชน สังคมได 5. เปนผนู าํ ผตู ามในการจดั ทาํ ประชาคม ประชาพจิ ารณข องชมุ ชน 6. กําหนดแนวทางในการดําเนินการเพ่ือนําไปสูการทําแผนชีวิตครอบครัว ชุมชน สังคม 7. รวมพฒั นาแผนชมุ ชนตามขั้นตอน ขอบขา ยเน้ือหา บทท่ี 1 การพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม บทที่ 2 ขอมลู ตนเอง ครอบครัว ชมุ ชน สงั คม บทท่ี 3 การจัดเก็บขอมูล และวเิ คราะหขอมูล บทที่ 4 การมีสว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ครอบครัว ชุมชน สงั คม บทท่ี 5 เทคนคิ การมีสว นรวมในการจดั ทําแผน บทที่ 6 บทบาท หนาท่ขี องผนู าํ และสมาชกิ ทด่ี ีของชมุ ชน สงั คม
1 บทที่ 1 การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม เรื่องที่ 1 การพฒั นาตนเอง 1.1 ความหมายของ “การพฒั นา” การพัฒนา (Development) หมายถึง การทําใหดีข้ึน เจริญข้ึน เปนการทํา ใหส งิ่ ตาง ๆ มคี ณุ คา เพ่ิมข้นึ ในการพัฒนา อาจพัฒนาจากสิ่งที่มีอยูเดิม หรือสรางสรรคสิ่งใหม ขนึ้ มาก็ได 1.2ความหมายของ “การพัฒนาตนเอง” การพัฒนาตนเอง (Self Development) หมายถึง ความตองการของบคุ คล ในการที่จะเพิ่มพูนความรู ความสามารถของตนจากที่เปนอยู ใหมีความรู ความสามารถ เพม่ิ ข้นึ เกิดประโยชนต อตนเอง ครอบครวั และหนวยงาน ในการพัฒนาตนเองสามารถทาํ ได ท้ังการพัฒนาทางรางกาย จิตใจ อารมณ สังคม และสตปิ ญ ญา เพอื่ จะไดเ ปน สมาชกิ ทม่ี คี ณุ ภาพ ของสงั คม สามารถดําเนนิ ชีวติ อยใู นชมุ ทชนและสงั คมรว มกับผอู ืน่ ไดอ ยา งมคี วามสขุ 1.3 ข้ันตอนการพฒั นาตนเอง การพัฒนาตนเองเปนการพัฒนาคณุ สมบตั ิท่ีอยูในตวั บคุ คล เปนการจดั การ ตนเองใหม ีเปาหมายชีวิตที่ดี ทง้ั ในปจ จุบนั และอนาคต การพัฒนาตนเอง จะทาํ ใหบ คุ คลสํานึก ในคณุ คาความเปน คนไดม ากย่ิงข้ึน ปราณี รามสูต และจาํ รสั ดวงสุวรรณ (2545 : 125-129) ไดกลาวถึง หลักการ พัฒนาตนเอง แบงออกเปน 3 ขัน้ ตอน ดงั น้ี ขัน้ ที่ 1 การตระหนักรถู ึงความจาํ เปนในการปรบั ปรุงตนเอง เปนความตองการ ในการท่ีจะพัฒนาตนเอง เพ่ือใหช วี ติ ประสบความสําเร็จ ความจาํ เปนในการปรบั ปรงุ ตนเอง มีทั้งดานรางกาย จิตใจ อารมณ สงั คม และสตปิ ญ ญา ขั้นที่ 2 การวิเคราะหต นเอง โดยการสังเกตตนเอง ประเมินตนเอง และสังเกต พฤตกิ รรมของผอู ่นื รวมท้ังเปรียบเทยี บบุคลกิ ภาพทส่ี ังคมตอ งการ ขนั้ ที่ 3 การวางแผนพฒั นาตนเองและการตง้ั เปาหมาย
2 1.4 แนวทางการพฒั นาตนเอง ในการพฒั นาตนเอง มีแนวทางการพฒั นาในแตล ะดาน ดงั น้ี 1.4.1 การพฒั นาดานจติ ใจ ควรพฒั นาสภาพของจิตท่ีมคี วามรูสึกท่ดี ี ตอ ตนเองและสงิ่ แวดลอม มองโลกในแงดี เชิงสรางสรรค 1.4.2 การพัฒนาดานรา งกาย ควรพัฒนารปู รา งหนา ตา กริ ิยาทา ทาง การแสดงออก น้ําเสียงวาจา การสื่อความหมาย รวมไปถึงสุขภาพอนามัย และการแตงกาย เหมาะกับกาลเทศะ รูปรางและผิวพรรณ 1.4.3 การพัฒนาดานอารมณและความเฉลียวฉลาดทางอารมณ ควรพัฒนา ความสามารถในการควบคุมความรูสึกนึกคิดและการแสดงออก ควบคุมอารมณที่เปนโทษตอ ตนเองและผูอ นื่ 1.4.4 การพัฒนาดานสติปญญา ควรพัฒนาความรอบรู ความฉลาด ไหวพริบ ปฏภิ าณ การวเิ คราะห การตดั สินใจ ความสามารถในการแสวงหาความรู และฝกทักษะใหม ๆ เรียนรวู ถิ ที างการดําเนนิ ชีวติ ท่ีดี 1.4.5 การพัฒนาดานสังคม ควรพัฒนาการปฏิบัติตน ทาทีตอส่ิงแวดลอม ประพฤติตนตามบรรทดั ฐานทางสังคม 1.4.6 การพัฒนาดา นความรู ความสามารถ ควรพฒั นาความรู ความสามารถ ท่ีมีอยใู หก าวหนาย่งิ ขึ้น 1.4.7 การพัฒนาตนเองสูความตองการของตลาดแรงงาน ควรพัฒนาความรู ความสามารถ ทักษะ ความชํานาญทางอาชพี ใหส อดคลอ งกบั ความตองการของตลาดแรงงาน 1.5 วธิ ีการพฒั นาตนเอง วิธีในการพัฒนาตนเองสามารถกระทําไดหลายวิธี ท้ังน้ีขึ้นอยูกับความสนใจ ความถนัด ศักยภาพและความพรอมของแตละบุคคล สิ่งสําคัญคือตองลงมือปฏิบัติเพื่อเพ่ิมพูน ความรแู ละประสบการณข องตนเองอยเู สมอ ท้ังนีเ้ พ่ือใหบ รรลวุ ัตถปุ ระสงคของชีวิตตาม ท่กี าํ หนดไว วิธกี ารในการพัฒนาความรแู ละประสบการณ มดี งั น้ี 1.5.1 การหาความรเู พม่ิ เตมิ อาจใชว ิธีการ ดงั ตอไปน้ี 1) การอานหนังสอื เปน ประจาํ และอยา งตอ เนอ่ื ง 2) การเขา รว มประชมุ หรือเขารับการฝก อบรม 3) การสอนหนงั สอื หรอื การบรรยายตา ง ๆ 4) การรว มกิจกรรมตา ง ๆ ของชุมชนหรือองคการตาง ๆ
3 5) การรว มเปน ทปี่ รึกษาแกบ คุ คลหรือหนว ยงาน 6) การศกึ ษาตอ หรอื เพมิ่ เติมจากสถาบันการศกึ ษาหรือมหาวทิ ยาลัยเปด 7) การพบปะเยีย่ มเยียนบคุ คลหรอื หนว ยงานตาง ๆ 8) การเปน ผูแทนในการประชุมตา ง ๆ 9) การจัดทาํ โครงการพิเศษ 10) การปฏบิ ตั งิ านแทนหวั หนางาน 11) การคนควา หรอื วจิ ยั 12) การศึกษาดงู าน 1.5.2 การเพ่ิมความสามารถและประสบการณ อาจใชวิธกี าร ดังตอ ไปน้ี 1) การลงมอื ปฏิบตั จิ ริง 2) การฝกฝนโดยผูท รงคุณวุฒหิ รือหัวหนางาน 3) การอาน เอกสาร การฟง และการถามผูทรงคณุ วฒุ ิหรอื หัวหนางาน 4) การทาํ งานรว มกับบคุ คลอ่ืน 5) การคน ควาวิจัย 6) การหมุนเวียนเปลย่ี นงานหรือหนาที่ความรบั ผดิ ชอบ 1.6 ประโยชนข องการพัฒนาตนเอง บุคคลท่ีพัฒนาตนเองอยูเสมอ จะไดรับประโยชนทั้งที่เกิดกับตนเองโดยตรง รวมถงึ ประโยชนจากการเก่ยี วขอ งกบั บุคคลอนื่ และสังคม ดังนี้ 1.6.1 ประโยชนท ี่จะเกิดขน้ึ กับตนเอง 1) ประสบความสาํ เร็จในการดํารงชีวิต 2) ประสบความสําเรจ็ ในการประกอบอาชีพการงาน 3) มสี ุขภาพอนามยั สมบรู ณ 4) มคี วามเช่ือมน่ั ในตนเอง 5) มคี วามสงบสุขทางจิตใจ 6) มีความเปนอยแู ละสภาพแวดลอ มทด่ี ี 1.6.2 ประโยชนจ ากการเก่ยี วของกบั บุคคลอน่ื และสงั คม 1) ไดร บั ความเชอื่ ถอื และไววางใจจากเพือ่ นรวมงานและบคุ คลอ่นื 2) สามารถรวมมือและประสานงานกบั บคุ คลอน่ื 3) มคี วามรับผดิ ชอบและความมานะอดทนในการปฏบิ ตั ิงาน
4 4) มคี วามคิดริเรมิ่ สรางสรรคเพอ่ื พฒั นางาน 5) มีความจริงใจ ความเสยี สละ และความซ่อื สตั ยส จุ ริต 6) รักและเคารพหมูคณะ และการทาํ ประโยชนเพ่ือสวนรวม 7) ไดร บั การยกยอง และยอมรบั จากเพือ่ นรวมงาน เรอื่ งท่ี 2 การพฒั นาชุมชน การพฒั นาชุมชน เปน การนาํ คาํ สองคาํ มารวมกัน คือ คําวา “การพัฒนา” กับคําวา “ชมุ ชน” ซึง่ ความหมายของคําวา “การพัฒนา” ไดกลาวถึงแลวในเรื่องของการพัฒนาตนเอง ในที่น้ีจะกลาวถึงความหมายของชุมชน 2.1 ความหมายของ “ชุมชน” ชมุ ชน (Community) หมายถึง กลมุ คนที่อาศยั อยูในอาณาเขตเดยี วกัน มีความรูสึกเปนพวกเดียวกัน มีความศรัทธา ความเชื่อ เชื้อชาติ การงาน มีความสนใจ และ ปฏิบตั ติ นในวถิ ชี ีวิตประจาํ วันทีค่ ลา ยคลึงกัน มคี วามเออ้ื อาทรตอ กัน 2.2 ความหมายของ “การพฒั นาชมุ ชน” การพฒั นาชุมชน (Community Development) หมายถึง การทําใหชุมชนมี ความเปลี่ยนแปลงไปในทางท่ีดีข้ึน หรือเจริญขึ้น ท้ังในดานการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และ วัฒนธรรม ชว ยยกระดบั ใหคุณภาพชีวิตของประชาชนในชุมชนดีขึ้น โดยท่ีประชาชนในชุมชน รวมกันวเิ คราะหปญหาและความตองการ วางแผน ลงมือดําเนินการ ติดตามผล ถอดบทเรียน และรว มรบั ประโยชน ทง้ั นีโ้ ดยใชทรัพยากรที่มีอยูในชุมชนใหมากท่ีสุด และขอความชวยเหลือ จากรัฐบาลและองคกรตาง ๆ สนับสนุนในกรณีเทาท่ีจําเปน 2.3 ปรัชญาขั้นมลู ฐานของงานพฒั นาชุมชน ในการพัฒนาชุมชน มีปรัชญาซ่ึงเปนความเชื่อพื้นฐานท่ีสําคัญของการ ดําเนินงาน สรปุ ได ดงั นี้ 2.3.1 บุคคลแตละคนยอมมีความสําคัญ และมีความเปนเอกลักษณที่ไม เหมือนกัน จึงมีสิทธิอันพึงไดรับการปฏิบัติดวยความยุติธรรม และไดรับการปฏิบัติอยางมี เกยี รติ โดยไมเลอื กปฏิบัติ 2.3.2 บุคคลแตละคนยอมมีสิทธิ และสามารถที่จะกําหนดวิธีการดํารงชีวิต ของตนไปในทิศทางที่ตนตองการ
5 2.3.3 บุคคลแตละคนถาหากมีโอกาสแลว ยอมมีความสามารถท่ีจะเรียนรู เปล่ยี นแปลงทัศนะ ประพฤติปฏบิ ตั ิ และพัฒนาขดี ความสามารถ ใหมีความรับผิดชอบตอสังคม สูงขน้ึ ได 2.3.4 มนุษยทุกคนมีพลังในเร่ืองความเปนผูนํา ความคิดริเริ่มและความคิด ใหม ๆ ซึ่งซอนเรนอยู ขณะเดียวกัน พลังความสามารถเหลาน้ีสามารถเจริญเติบโต และนํา ออกมาใชได ถาพลังท่ซี อนเรน เหลาน้ไี ดร ับการพัฒนา 2.3.5 การพัฒนาพลังและขีดความสามารถของชุมชนในทุกดานเปนส่ิงที่พึง ปรารถนา และมีความสาํ คัญย่งิ ตอชีวติ ของบคุ คล ชมุ ชน และรัฐ 2.4 แนวคิดพน้ื ฐานของการพัฒนาชมุ ชน แนวคิดพน้ื ฐานของการพัฒนาชมุ ชน มคี วามสาํ คญั ตอ การพัฒนาชมุ ชน ซึ่งสมาชกิ ของชุมชน ผนู าํ ชมุ ชน หรอื นักพัฒนาจากภายนอกชุมชนควรนํามาใชเปนหลักในการ กําหนดแนวทางการพัฒนาชุมชน แนวคิดพ้ืนฐานของการพัฒนาชมุ ชน มดี ังนี้ 2.4.1 การมีสวนรวมของประชาชน (People’s Participation) เปนหัวใจของ การพัฒนาชุมชน โดยยึดหลักของการมีสวนรวมท่ีวา ประชาชนมีสวนรวมในการคิด ตัดสินใจ วางแผนปฏบิ ัตกิ าร บาํ รงุ รกั ษา ติดตาม ประเมนิ ผล และรบั ประโยชน 2.4.2 การพ่ึงตนเอง (Self-reliance) เปนแนวทางในการพัฒนาที่สําคัญ ประการหนึ่ง ท่ีตองพัฒนาใหประชาชนสามารถพ่ึงตนเองไดมากข้ึน โดยมีรัฐคอยใหการ ชว ยเหลือสนับสนุน ในสวนทีเ่ กนิ ขีดความสามารถของประชาชน ตามโอกาสและหลักเกณฑ ทเ่ี หมาะสม 2.4.3 ความคิดริเริ่มของประชาชน (People’s Initiative) ในการทํางานกับ ประชาชนตองยึดหลักการที่วา ความคิดริเริ่มตองมาจากประชาชน ซึ่งตองใชวิถีแหง ประชาธิปไตย และหาโอกาสกระตุนใหการศึกษา ใหประชาชนเกิดความคิด และแสดงออก ซงึ่ ความคิดเห็นอันเปนประโยชนต อ ชมุ ชน หมบู า น ตําบล ของตน 2.4.4 ความตอ งการของชมุ ชน (Community Needs) ในการพัฒนาชุมชนตอง ใหประชาชน และองคกรประชาชน คิด และตัดสินใจบนพ้ืนฐานความตองการท่ีแทจริงของ ชุมชน เพ่ือใหเกิดความคิดท่ีวางานพัฒนาชุมชนเปนของประชาชน และจะชวยกันดูแลรักษา ตอ ไป
6 2.4.5 การศึกษาตลอดชีวิต (Life-long Education) การทํางานพัฒนาชุมชน ถือเปนกระบวนการใหการศึกษาตลอดชีวิตแกประชาชน เพื่อนําไปสูการพัฒนาคน การให การศึกษาดังกลาวตองดําเนินการอยา งตอ เน่ืองไปตราบเทาทบี่ คุ คลยงั ดาํ รงชวี ติ อยใู นชมุ ชน 2.5 หลักการพฒั นาชุมชน จากปรชั ญา และแนวคดิ พนื้ ฐานของการพฒั นาชุมชน ไดนํามาใชเปนหลักการ พฒั นาชุมชน ซึง่ นกั พฒั นาตองยดึ เปนแนวทางปฏิบัติ ดงั นี้ 2.5.1 หลกั ความมีศักดิ์ศรี และศักยภาพของประชาชน และเปดโอกาส ใหประชาชนใชศักยภาพท่ีมีอยูใหมากท่ีสุด จึงตองใหโอกาสประชาชนในการคิด วางแผนเพื่อ แกป ญหาชุมชนดวยตัวของเขาเอง นกั พฒั นาควรเปน ผกู ระตุน แนะนาํ สงเสรมิ 2.5.2 หลักการพ่ึงตนเองของประชาชน ตองสนับสนุนใหประชาชนพ่ึงตนเอง ได โดยการสรางพลังชุมชนเพ่ือพัฒนาชุมชน สวนหนวยงานของรัฐหรือองคกรภายนอกจะ สนบั สนุนอยูเบอ้ื งหลัง และชว ยเหลือในสว นท่ีเกินความสามารถของประชาชนและชุมชน 2.5.3 หลักการมีสวนรวมของประชาชน เปนการเปดโอกาสใหประชาชนรวม คดิ ตดั สินใจ วางแผน ปฏิบัติตามแผน และติดตามประเมินผลในกิจกรรม หรอื โครงการใด ๆ ที่จะทําในชุมชน เพ่ือใหประชาชนไดมีสวนรวมอยางแทจริงในการดําเนินงาน อันเปนการ ปลกู ฝง จิตสาํ นึก ในเรอ่ื งความเปนเจาของโครงการและกิจกรรมพัฒนา 2.5.4 หลกั ประชาธิปไตย ในการทาํ งานพัฒนาชมุ ชนจะตอ งเร่ิมดวยการพูดคุย ประชุมหารอื รว มกนั คดิ รว มกนั ตัดสนิ ใจ และทํารวมกัน รวมถึงรับผิดชอบรวมกันภายใตความ ชวยเหลือซึง่ กนั และกัน ตามวิถที างแหงประชาธปิ ไตย นอกจากหลกั การพัฒนาชมุ ชนทีก่ ลาวมาแลว องคก ารสหประชาชาติ ยังไดกาํ หนด หลกั การดําเนินงานพัฒนาชมุ ชนไว 10 ประการ ดังนี้ 1. ตองสอดคลอ งกับความตองการท่แี ทจ ริงของประชาชน 2. ตองเปน โครงการเอนกประสงคที่ชว ยแกปญ หาไดหลายดาน 3. ตอ งเปลย่ี นแปลงทศั นคติไปพรอม ๆ กับการดาํ เนนิ งาน 4. ตองใหประชาชนมีสว นรว มอยา งเตม็ ที่ 5. ตอ งแสวงหาและพฒั นาใหเกิดผนู ําในทองถนิ่ 6. ตอ งยอมรับใหโอกาสสตรี และเยาวชนมสี วนรวมในโครงการ 7. รัฐตองเตรียมจัดบรกิ ารใหก ารสนบั สนนุ
7 8. ตอ งวางแผนอยางเปน ระบบ และมปี ระสิทธภิ าพทุกระดบั 9. สนบั สนนุ ใหองคก รเอกชน อาสาสมัครตาง ๆ เขา มามีสว นรว ม 10. ตองมกี ารวางแผนใหเ กิดความเจรญิ แกช ุมชนทส่ี อดคลอ งกบั ความเจรญิ ในระดบั ชาติ เรื่องที่ 3 การพฒั นาสงั คม 3.1 ความหมายของการพฒั นาสงั คม การพัฒนาสังคม (Social Development) หมายถึง กระบวนการ เปล่ียนแปลงที่ดีทั้งในดานเศรษฐกิจ สังคม การเมือง การปกครอง และวัฒนธรรม เพื่อให ประชาชนมีชีวิตความเปนอยูท่ีดีขึ้น ทั้งดานที่อยูอาศัย อาหาร เคร่ืองนุงหม สุขภาพอนามัย การศกึ ษา การมงี านทาํ มรี ายไดเพยี งพอตอ การครองชีพ ประชาชนไดรับความเสมอภาค ความ ยุติธรรม มีคุณภาพชีวิตที่ดี ท้ังน้ี ประชาชนตองมีสวนรวมในกระบวนการเปลี่ยนแปลงในทุก ขั้นตอน อยา งมีระบบ 3.2 ความสําคัญของการพัฒนาสงั คม เม่ือบุคคลมาอยูรวมกันเปนสังคม ปญหาตาง ๆ มักจะเกิดตามมาเสมอ ยิ่งสังคม มีขนาดใหญ ปญหาก็ยิ่งจะมีมากและมีความสลับซับซอนเปนเงาตามตัว ปญหาหนึ่ง อาจจะกลายเปนสาเหตุของอีกหลายปญหาหนึ่ง เก่ียวโยงกันเปนลูกโซ ถาปลอยไวก็จะเพ่ิม ความรุนแรง เพ่ิมความสลับซับซอน และขยายวงกวางออกไปเรื่อย ๆ ยากตอการแกไข ประชาชนในสังคมน้ันกจ็ ะไมม ี ความสงบสขุ ดังนนั้ ความสําคญั ของการพัฒนาสังคม อาจกลาว เปนขอ ๆ ได ดังน้ี 3.2.1 ทาํ ใหป ญหาของสังคมลดนอ ยลง และหมดไปในทส่ี ดุ 3.2.2 ปองกันไมใ หปญ หานั้นหรอื ปญ หาในลกั ษณะเดียวกันเกิดข้ึนอีก 3.2.3 ทาํ ใหส ังคมเกดิ ความเจรญิ กา วหนา 3.2.4 ทําใหประชาชนในสังคมสมานสามัคคีและอยูรวมกันอยางมีความสุข ตาม ฐานะของแตล ะบคุ คล 3.2.5 ทาํ ใหสังคมเกดิ ความเปนปกแผน มคี วามมัน่ คง 3.3 แนวคิดในการพัฒนาสังคม การพัฒนาสังคมมีขอบเขตกวางขวาง เพราะปญหาของสังคมมีมาก และ สลับซับซอน การแกปญหาสังคมจึงตองทําอยางรอบคอบ และตองอาศัยความรวมมือกันของ บุคคลจากหลาย ๆ ฝา ย และโดยเฉพาะอยางย่งิ ประชาชนในสังคมนน้ั ๆ จะตองรับรู พรอมท่ีจะ
8 ใหขอมูลท่ีถูกตอง และเขามามีสวนรวมในการพัฒนา การพัฒนาสังคมจึงเปนท้ังกระบวนการ วธิ กี าร กรรมวิธเี ปลีย่ นแปลง และแผนการดําเนนิ งาน ซง่ึ มรี ายละเอยี ด ดังน้ี 3.3.1 กระบวนการ (Process) การพัฒนาสงั คมตอ งกระทาํ ตอ เนื่องกันอยางมีระบบ เพ่ือใหเกิดการเปล่ียนแปลงจากลักษณะหน่ึงไปสูอีกลักษณะหนึ่ง ซึ่งตองเปนลักษณะที่ดี กวาเดิม 3.3.2 วิธกี าร (Method) การพัฒนาสังคมตองกาํ หนดวิธกี ารในการดําเนินงาน โดยเนนความรวมมือของประชาชนในสังคมน้ันกับเจาหนาที่ของรัฐบาลท่ีจะทํางานรวมกัน วิธีการดังกลา วนต้ี อ งเปน ท่ียอมรบั รวมกนั วา สามารถนําการเปลย่ี นแปลงมาสสู งั คมไดอยางถาวร และมีประโยชนต อสงั คม 3.3.3 กรรมวิธีเปล่ียนแปลง (Movement) การพัฒนาสังคมตองทําใหเกิดการ เปลี่ยนแปลง ใหได และจะตองเปล่ียนแปลงไปในทางท่ีดีข้ึน โดยเฉพาะอยางยิ่งคือการ เปลีย่ นแปลงทศั นคติ เพ่ือใหคนในสังคมเกิดสํานึกในการมีสวนรวมรับผิดชอบตอผลประโยชน ของสวนรวม และรักความเจริญกา วหนาอนั จะนาํ ไปสูการเปล่ียนแปลงทางวัตถุตอ ไป 3.3.4 แผนการดําเนินงาน (Plan) การพัฒนาสังคมตองทําอยางมีแผน มีข้ันตอน สามารถตรวจสอบ และประเมินผลได แผนงานน้ีจะตองมีทุกระดับ นับต้ังแตแผนระดับชาติ หรอื แผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ ลงมาจนถงึ แผนพฒั นาระดับผปู ฏิบตั ใิ นระดับพ้นื ที่ 3.4 การพฒั นาสังคมไทย การพัฒนาสังคมไทย สามารถกระทําทั้งการพัฒนาสังคมในเมืองและการ พฒั นาสงั คมชนบทควบคูกันไป แตเ นือ่ งจากสังคมชนบทเปนท่ีอยูอาศัยของประชาชนสวนใหญ ของประเทศ ดังน้ัน การพัฒนาจึงทุมเทไปท่ีชนบทมากกวาในเมือง การพัฒนาสังคมสามารถ ดําเนนิ การพัฒนาหลาย ๆ ดาน ไปพรอ ม ๆ กนั โดยเฉพาะดานท่ีสงผลตอการพัฒนาดานอื่น ๆ ไดแก การศึกษา และการสาธารณสขุ การพฒั นาดานการศกึ ษา การศกึ ษาเปน ปจจัยสาํ คญั ทีส่ ุดในการวดั ความเจริญของ สงั คม สาํ หรบั ประเทศไทย การพัฒนาดา นการศกึ ษายงั ไมเจริญกาวหนา อยา งเต็มที่ โดยเฉพาะ อยางยิง่ สงั คม ในชนบทของไทยยังมีประชาชนที่ไมรูหนังสือและไมจบการศึกษาภาคบังคับ อยูคอ นขา งมาก ความสําคญั ของการศกึ ษาท่ีมีตอบุคคลและสังคม การศึกษากอใหเกิดความเปล่ียนแปลงไปในทางท่ีดี ทําใหคนมีความรู ความเขาใจ ในวิทยาการใหม ๆ กระตนุ ใหเกิดความคดิ สรางสรรค ปรบั ปรงุ เปลี่ยนแปลง ตลอดทั้งมีเหตุผล
9 ในการแกปญหาตาง ๆ การพัฒนาดานการศึกษา ก็คือ การพัฒนาคุณภาพและประสิทธิภาพ ของบคุ คล และเมื่อบุคคลซ่ึงเปนสมาชิกของสังคมมีคุณภาพแลว ก็จะทําใหสังคมมีการพัฒนา ตามไปดวย สถาบนั ทีส่ าํ คญั ในการพฒั นาการศกึ ษา ไดแ ก บาน วดั โรงเรยี น หนว ยงาน อน่ื ๆ ทั้งของรฐั และเอกชน การพัฒนาดานสาธารณสุข การสาธารณสุข เปนการปองกันและรักษาโรค ทํานุ บํารงุ ใหป ระชาชนมีสุขภาพและพลานามัยท่ีดี มีความสมบูรณทั้งทางรางกายและจิตใจ สังคม จะเจริญรุงเรืองกาวหนาได จําเปนตองมีพลเมืองที่มีสุขภาพอนามัยดี ดังนั้น ในการพัฒนา ประเทศจงึ จําเปน ตอ งจัดใหม ีการพฒั นาดา นสาธารณสุข เพราะการพัฒนาดานนี้มีความสําคัญ ทั้งตอ ตัวบคุ คลและสงั คม การบริหารงานของทุกรัฐบาล มเี ปา หมายมงุ ไปทีก่ ารสรา งความกนิ ดอี ยดู ี มีคุณภาพ ชีวติ ทีด่ ีใหแกป ระชาชน เพื่อใหคนมคี วามสุข มรี ายไดม ่ันคง มีสขุ ภาพดี ครอบครัวอบอุน ชุมชน เขมแข็ง และสังคมอยเู ย็นเปน สขุ มคี วามสมานฉนั ท และเอ้ืออาทรตอกัน ในดานการพัฒนาทาง สังคมน้นั อาจกลา วไดวา มีความมงุ หมายเพื่อใหคนมีความเจรญิ มั่นคงใน 10 ดาน ดงั นี้ 1. ดานการมงี านทําและรายได 2. ดา นครอบครัว 3. ดา นสุขภาพอนามยั 4. ดา นการศึกษา 5. ดา นความปลอดภยั ในชีวิตและทรพั ยส นิ (สวนบุคคล) 6. ดานที่อยูอ าศัยและสงิ่ แวดลอ ม 7. ดานสิทธิและความเปนธรรม 8. ดานสังคม วฒั นธรรม 9. ดา นการสนบั สนุนทางสงั คม 10. ดานการเมือง ธรรมาภิบาล และความมนั่ คงของสงั คม
10 บทที่ 2 ขอ มูลตนเอง ครอบครัว ชมุ ชน สังคม เร่ืองที่ 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และประโยชนข องขอ มูล 1.1 ความหมายและชนิดของขอ มลู ขอมูล (Data) หมายถึง ขอเท็จจริง (Facts) หรือปรากฏการณ (Phenomena) หรือ เหตุการณ (Events) ที่เกิดขึ้น หรือมีอยู เปนอยูเองแลวตามปกติ ซ่ึงถูกตรวจพบและ ไดรับการบันทึกหรือเก็บรวบรวมไวใชประโยชน หากขอเท็จจริง หรือปรากฏการณ หรือ เหตุการณ เหลาน้ันไมมีผูใดพบเห็น และไมไดมีการบันทึกรวบรวมไวดวยวิธีการใด ๆ ก็ตาม ความเปน ขอมูลก็ไมเกิดขึ้น ไพโรจน ชลารักษ (2552 : 1) ชนิดของขอมูลสามารถจําแนกได หลายแบบ ดงั น้ี 1.1.1 จําแนกตามลักษณะของขอ มูล จาํ แนกออกเปน 2 ชนิด ดงั น้ี 1) ขอมลู เชิงคณุ ภาพ หมายถงึ ขอมลู ทีไ่ มส ามารถบอกไดวามีคามากหรือนอย แตส ามารถบอกไดว าดหี รือไมด ี หรอื บอกลักษณะความเปนกลมุ ของขอ มูล เชน เพศ ศาสนา สีผม อาชพี คุณภาพสนิ คา ความพึงพอใจ ฯลฯ 2) ขอมลู เชิงปริมาณ หมายถึง ขอ มูลทีส่ ามารถวัดคา ไดว า มีคา มากหรอื นอย ซงึ่ สามารถวดั คา ออกมาเปนตัวเลขได เชน อายุ สว นสงู น้ําหนกั อณุ หภูมิ ฯลฯ 1.1.2. จําแนกตามแหลง ท่ีมาของขอมูล แบง ออกไดเปน 2 ชนดิ ดังนี้ 1) ขอมูลปฐมภมู ิ หมายถงึ ขอมูลท่ีผใู ชเปนผเู กบ็ รวบรวมขอมูลเอง เชน การสอบถาม การทดลองในหอ งทดลอง การสงั เกต การสมั ภาษณ เปน ตน 2) ขอมูลทตุ ิยภมู ิ หมายถงึ ขอ มลู ท่ผี ูใชน ํามาจากหนวยงานอื่นหรือผูอื่นท่ีไดทํา การเก็บรวบรวมไวแลวในอดตี เชน รายงานประจาํ ปข องหนวยงานตา ง ๆ ขอ มูลทอ งถน่ิ ซงึ่ แตล ะ อบต. เปน ผรู วบรวมไว เปน ตน 1.1.3 จําแนกตามเนื้อหาสาระของขอ มูล จาํ แนกเปน ชนิด ดังนี้ 1) ขอ มลู ดา นภมู ศิ าสตร คือ ขอมูลเก่ียวกับสภาพพ้ืนท่ีและสภาพแวดลอมทาง ธรรมชาติ เชน ลักษณะของภูมิประเทศ ลักษณะภูมิอากาศ ลักษณะทางกายภาพของ สภาพแวดลอมทางธรรมชาติ เปน ตน
11 2) ขอมูลดานประวัติศาสตร คือ ขอมูลเหตุการณที่เปนท่ีมาหรือเรื่องราวของ ชุมชน สังคม ประเทศชาติตามที่บันทึกไวเปนหลักฐาน เชน ประวัติความเปนมาของหมูบาน/ ชุมชน/ตําบล/ จังหวัด สภาพความเปนอยูของคนในอดีต การปกครองในอดีต สถานที่สําคัญ ทางประวตั ศิ าสตร เปน ตน 3) ขอมูลดา นเศรษฐกจิ คอื ขอ มลู เกี่ยวกับการผลิต การบรโิ ภค การซอื้ ขาย การกระจายสินคาและบริการ รายได รายจา ย ที่มาของรายได ที่ไปของรายจา ย 4) ขอ มลู ดา นการเมืองการปกครอง ขอมูลดานการเมือง คือ ขอมลู เกยี่ วกับการ ไดมาซ่ึงอํานาจในการปกครองและการบริหารราชการแผนดิน และการใชอํานาจที่ไดมาเพื่อ สรางความผาสุกใหแกประชาชน เชน ระบอบการปกครอง ระบบการเลือกต้ัง การแบงเขต เลอื กตั้ง พรรคการเมือง คณะกรรมการเลอื กตั้ง การออกเสียงเลอื กตัง้ เปนตน สวนขอมูลการ ปกครอง หมายถึง ขอมูลการทํางานของ เจาหนาท่ีของรัฐซึ่งจะดําเนินการตามกฎหมายและ นโยบายท่ีรัฐมอบใหดําเนินการ โดยมุงท่ีจะสราง ความผาสุก ความเปนระเบียบ ความสงบ เรียบรอ ยใหเกิดขึ้นในสังคม เชน การแบง เขตการปกครอง ท่ตี ้ังและอาณาเขตของการปกครอง ผูนําทอ งถน่ิ องคกรปกครองสวนทอ งถ่ิน เปนตน 5) ขอมูลดานศาสนาและวัฒนธรรม คือขอมูลเกี่ยวกับ ศาสนาท่ีประชาชนนับ ถอื ศาสนสถาน ท่ีตั้งศาสนสถาน วันสําคัญทางศาสนา ความเชื่อ ประเพณี ภาษา วรรณกรรม ดนตรี นาฏศลิ ป ศิลปกรรม เปนตน 6) ขอมูลดานหนาที่พลเมือง คือ ขอมูลเก่ียวกับ หนาที่ความรับผิดชอบของ บคุ คลทีต่ อ งปฏบิ ตั ิกิจทีต่ อ งทาํ เชน การปกปองสถาบนั ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย การปฏิบตั ิตนตามกฎหมาย การไปใชส ทิ ธเ์ิ ลอื กต้ัง การมีสว นรวมในการพัฒนาประเทศ การปอ งกนั ประเทศ การรับราชการทหาร การเสียภาษีอากร การชวยเหลือราชการ การศึกษา อบรม การพิทักษปกปองและสืบสานศิลปวัฒนธรรมและภูมิปญญาของชาติ การอนุรักษ ทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ ม การรักษาสาธารณสมบัติ การเสียสละ การมีจิตอาสาเพื่อ ประโยชนของสวนรวม เปนตน 7) ขอ มลู ดานสิ่งแวดลอมและทรัพยากรธรรมชาติ คือ ขอมูลเก่ียวกับส่ิงตาง ๆ ที่อยูรอบตัวเรา เชน ดนิ น้าํ พืชพรรณ ปา ไม ทุงหญา สัตว แรธ าตุ พลังงาน แมน ํ้า ทะเล เปนตน
12 8) ขอมูลดานสาธารณสุข เชน จํานวนโรงพยาบาลของรัฐและเอกชน สถานี อนามัยประจําตําบล จํานวนแพทย พยาบาล เจาหนาท่ีสาธารณสุข จํานวนคนเกิดคนตาย สาเหตุการตาย โรคทพ่ี บบอ ย โรคระบาด เปน ตน 9) ขอ มูลดา นการศกึ ษา เชน จํานวนสถานศกึ ษา รายชื่อสถานศึกษา จํานวนครู จํานวนนกั เรยี นในสถานศกึ ษา จาํ นวนผจู บการศกึ ษา สภาพปญ หาดา นการศกึ ษา เปนตน 1.2 ความสําคัญของขอมลู ขอ มลู มคี วามสําคัญและมีประโยชนตอการดําเนินชีวิตของบุคคล และการดํารงอยู ของชุมชนและสังคม เพราะขอมูลสามารถนํามาใชเพื่อการส่ือสาร การตัดสินใจ การเรียนรู การศึกษาคนควา การกําหนดแนวทางในการพัฒนา การปรับปรุงแกไข ตลอดจนใชเปน หลักฐานสาํ คัญตา ง ๆ ในทน่ี จ้ี ะจําแนกความสําคญั ของขอ มลู ออกเปน 2 ระดับ คือ ความสําคัญ ของขอมลู ท่ีมตี อปจ เจกบุคคล และความสาํ คัญทม่ี ีตอ ชมุ ชนและสงั คม 1.2.1 ความสาํ คัญของขอมลู ที่มตี อปจเจกบคุ คล 1) ทําใหมนุษยสามารถดํารงชีวิตอยูรอดปลอดภัย เพราะมนุษยรูจักนําขอมูล มาใชใ นการดํารงชีวติ แตโบราณแลว มนุษยรูจักสังเกตสิ่งตางๆ ท่ีอยูรอบตัว เชน สังเกตวา ดิน อากาศ ฤดูกาลใด ที่เหมาะสมกับการปลูกพืช ผักกินไดชนิดใด พืชชนิดใดใชเปนยารักษา โรคได เปนตน การสะสม ขอมูลตางๆ แลวถายทอดสืบตอกันมา ทําใหมนุษยสามารถนํา ทรพั ยากรธรรมชาตมิ าใชเ ปนอาหาร สิ่งของเครื่องใช ท่อี ยอู าศัย และยารักษาโรคเพื่อการดํารง ชพี ได 2) ชว ยใหมีความรคู วามเขา ใจเรื่องราวตา ง ๆ ท่ีเกิดข้ึนรอบตัว เชน ความเขาใจ เก่ยี วกบั รางกาย จิตใจ ความตองการ และพฤติกรรมของมนุษย เปนตน ทําใหมนุษยสามารถ ปรบั ตวั เอง ใหอ ยูรวมกับคนอ่นื ในครอบครัวและสังคมไดอ ยางมคี วามสขุ 3) ชวยใหการตัดสินใจในการแกปญหาตาง ๆ มีประสิทธิภาพ ท้ังที่เปนการ ตดั สนิ ใจตอการกระทําหรือไมกระทําส่ิงใด เพราะการตัดสินใจโดยที่ไมมีขอมูลหรือมีขอมูลไม ถกู ตอ งอาจทาํ ใหเกดิ การผดิ พลาดและเสียหายได 1.2.2 ความสําคัญของขอมูลท่ีมีตอ ชมุ ชนสงั คม
13 1) ขอมูลทําใหเกิดการศึกษาเรียนรู ซ่ึงการศึกษาเปนสิ่งจําเปนตอการพัฒนา ชมุ ชนและสงั คมเปน อยา งยิง่ ทั้งนี้เนอ่ื งจากชุมชนและสังคมใดมสี มาชิกของชมุ ชนและสังคมเปน ผูม กี ารศกึ ษา การพัฒนาก็จะเขา ไปสูชุมชนและสงั คมนัน้ ไดง ายและรวดเร็วขึ้น 2) ขอ มลู ทส่ี ะสมเปนองคค วามรสู ามารถรกั ษาไวและถายทอดความรูไปสูคนรุน ตอไปของชมุ ชนและสังคม ทําใหเกิดความรูความเขาใจระหวางคนในชุมชนและสังคมเดียวกัน และคนตางชุมชนและสังคม กอใหเกิดการอยูรวมกันไดอยางสงบสุข ทั้งในปจจุบันและใน อนาคต 3) ขอมูลชวยเสริมสรางความรู ความสามารถใหม ๆ ในดานตาง ๆ ท้ังดาน การเกษตร การคา การพาณชิ ย เทคโนโลยี การคมนาคม อตุ สาหกรรม และอื่นๆ ที่เปนพ้ืนฐาน เพอ่ื การพฒั นาชมุ ชนและสงั คม 1.3 ความสมั พันธของขอมูล ขอมลู ในดา นตางๆ มกั มคี วามเกีย่ วขอ ง สมั พันธและเชื่อมโยงกัน ในการนําขอมูลมา ใชในการวางแผนการดําเนินงานพัฒนาชุมชนและสังคมน้ัน ผูใชขอมูลจึงตองนําขอมูลในทุก องคประกอบ ทุกประเภท ตลอดจนขอมูลที่มีความเปนปจจุบัน มาประกอบการพิจารณา ตัดสินใจ ทั้งนี้ เพื่อใหการวางแผนมีความสอดคลองกับวัตถุประสงค เปาหมายของการพัฒนา ลดหรือขจัดความเส่ียงท่ีจะเกิดผลกระทบในดานลบ และกอเกิดประโยชนสูงสุดตอชุมชนและ สังคม เร่อื งท่ี 2 ขอ มูลตนเอง ครอบครัว 2.1 ขอมลู ตนเอง คือ ขอ มูลความเปน ตัวเราซงึ่ มสี ิ่งทแ่ี สดงใหเห็นถึงความแตกตาง จากผูอน่ื ทง้ั ภายนอกทีส่ ามารถมองเหน็ ได เชน ช่ือ – นามสกุล วัน เดือน ปเกิด อายุ สัญชาติ เชอื้ ชาติ สถานภาพ สผี ิว รปู รา ง สว นสงู นาํ้ หนกั อาชีพ รายได และภายในตัวเรา เชน อารมณ บคุ ลิกลักษณะ ความคิดความรสู กึ และความเชื่อ เปน ตน 2.2 ขอมลู ครอบครวั เ ป น ข อ มู ล ข อ ง ก ลุ ม ค น ตั้ ง แ ต 2 ค น ขึ้ น ไ ป ท่ี มี ความสัมพันธเก่ียวของกันทางสายโลหิต การสมรส หรือการรับผูอื่นไวในความอุปการะ เชน บตุ รบญุ ธรรม คนใช ญาตพิ นี่ อง มาอาศยั อยดู ว ยกนั ในครัวเรือนเดยี วกัน เปนตน ขอมูลครอบครัว เชน จํานวนสมาชิกในครอบครัว ขอมูลตนเองของสมาชิกใน ครอบครัว สภาพที่พักอาศัยและสภาพแวดลอม ระยะเวลาท่ีอาศัยอยูในชุมชน รายได – รายจา ยรวมตอ เดือน หรอื ตอป ของครอบครวั เปน ตน
14 เร่อื งที่ 3 ขอ มูลชุมชน สงั คม 3.1 ขอ มูลชุมชน ดังไดกลาวามาแลววา ชมุ ชน หมายถงึ กลมุ คนทีอ่ าศยั อยูในอาณาเขตเดียวกนั มีวัฒนธรรม ความเชื่อ จารีตประเพณีเดียวกัน มีความสัมพันธ และมีวิถีชีวิตประจําวัน คลา ยคลึงกนั ชุมชนมลี กั ษณะหลายประการเหมือนกับสังคม แตมีขนาดเล็กกวา มีความสนใจ รวมท่ีประสานสัมพันธกันในวงแคบกวาขอมูลชุมชน จึงเปนขอมูลเก่ียวกับส่ิงตางๆ ในชุมชน เชน ขอมูลดานภูมิศาสตร ขอมูลดานประวัติศาสตรและความเปนมา ขอมูลดานเศรษฐกิจ ขอมูลดานการเมืองและการปกครอง ขอมูลดานการศึกษา ขอมูลดานศาสนาและวัฒนธรรม และขอ มูลดา นทรัพยากรและสิง่ แวดลอ ม เปนตน 3.2 ขอ มลู สงั คม สังคม มีลักษณะคลายกับชุมชน แตมีขนาดใหญกวา ขอบเขตของขอมูลมีขนาด กวางกวา สังคมมีที่มาจากการท่ีกลุมคนมากกวาสองคนข้ึนไปอยูอาศัยรวมกันเปนเวลาอัน ยาวนานในพ้ืนที่เดียวกัน คนในกลุมมีความสัมพันธเกี่ยวของกัน มีระเบียบแบบแผนรวมกัน เพอ่ื ใหการดาํ รงอยูเ ปนไปดว ยดี มีกิจกรรมรว มกนั มีประเพณีและวฒั นธรรมท่ใี ชเปนแนวทางใน การดําเนินชีวิตอยูรว มกันในสังคมอยา งสงบสขุ คลา ยคลงึ กัน ขอมูลทางสังคมมีลักษณะคลายกับขอมูลชุมชน แตมีจํานวนหรือปริมาณมากกวา ขอ มูลดงั กลา วประกอบดว ย ขอมลู ดานภูมิศาสตร ขอมูลดานประวัติศาสตรและความเปนมา ขอมูลดานเศรษฐกิจ ขอมูลดานการเมืองและการปกครอง ขอมูลดานการศึกษา ขอมูลดาน ศาสนาและวัฒนธรรม และขอมูลดานทรัพยากรและสิ่งแวดลอม ขอมูลดานความม่ันคง และ ขอ มูลดานสาธารณสขุ
15 บทท่ี 3 การเก็บรวบรวมขอมูล และการวเิ คราะหขอ มูล เร่อื งท่ี 1 การเก็บรวบรวมขอมูล การเก็บรวบรวมขอมูล เปนขั้นตอนท่ีใหไดมาซึ่งขอมูลที่ตองการ มีความหมาย รวมทงั้ การเกบ็ ขอมลู ข้ึนมาใหม และการรวบรวมขอ มูลจากผูอ่ืนท่ีไดเก็บไวแลว หรือไดรายงาน ไวในเอกสารตา ง ๆ ซ่งึ การเกบ็ รวบรวมขอมูลมีเทคนคิ และวิธีการหลายวิธี ดงั น้ี 1.1. การเกบ็ รวบรวมขอ มูลจากระบบรายงาน (Reporting System) เปน ผล พลอยไดจากระบบการบรหิ ารงาน เปน การเก็บรวบรวมขอ มลู จากรายงานหรือจากเอกสารที่ ทําไวประกอบการทํางานซึ่งการเก็บรวบรวมขอมูลจากรายงานสวนมากใชเพียงครั้งเดียว จากรายงานดังกลาว อาจมีขอมูลเบ้ืองตน บางประเภทที่สามารถนํามาประมวลเปนยอดรวม ขอ มูลสถติ ไิ ด วธิ เี กบ็ รวบรวมขอ มูลจากรายงานของหนว ยบริหาร เปนวธิ ีการรวบรวมขอมูลสถิติ ท่ไี มส้นิ เปลืองคา ใชจายในการดําเนินงานมากนัก คาใชจายที่ใชสวนใหญก็เพ่ือการประมวลผล พมิ พแบบฟอรมตาง ๆ ตลอดจนการพิมพรายงาน วิธีการนใ้ี ชกันมากท้งั ในหนวยงานของรัฐและ เอกชน หนวยงานทมี่ กี ารเกบ็ รวบรวมขอมูลสถติ ใิ นระดบั ประเทศ ประกอบดวย สํานักงานสถิติ แหง ชาติ สาํ นักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ ตลาดหลักทรัพยแหง ประเทศไทย และกระทรวง ทบวง กรม ตา งๆ 1.2การเกบ็ รวบรวมขอมลู จากทะเบยี น (Registration) เปน ขอ มูลสถติ ทิ รี่ วบรวม จากระบบทะเบียน มีลักษณะคลายกับการรวบรวมจากรายงานตรงที่เปนผลพลอยได เชนเดียวกัน จะตางกันตรงที่ แหลงเบื้องตนของขอมูลเปนเอกสารการทะเบียน ซ่ึงการเก็บมี ลักษณะตอเน่ือง มีการปรับแกหรือเปล่ียนแปลง ใหถูกตองทันสมัย ทําใหไดสถิติท่ีตอเน่ืองเปน อนกุ รมเวลา ขอมูลที่เก็บโดยวิธีการทะเบียน มีขอรายการไมมากนัก เนื่องจากระบบทะเบียน เปนระบบขอมูลท่ีคอนขางใหญ ตัวอยางขอมูลสถิติท่ีรวบรวมจากระบบทะเบียน ไดแก สถิติ จํานวนประชากรท่กี รมการปกครอง ดาํ เนนิ การเกบ็ รวบรวมจากทะเบียนราษฎร ประกอบดวย จํานวนประชากร จาํ แนกตามเพศเปนรายจงั หวดั อําเภอ ตําบล ขอ มลู ทะเบยี นยานพาหนะของ กรมการขนสงทางบก ที่จะใหไดขอมูลสถิติจํานวนรถยนต จําแนกตามชนิดหรือประเภทของ รถยนต เปนตน
16 1.3การเกบ็ รวบรวมขอ มลู โดยวิธีสํามะโน (Census) เปนการเก็บรวบรวมขอ มลู สถติ ขิ องทุก ๆ หนว ยของประชากรที่สนใจศกึ ษาภายในพ้ืนท่ีท่ีกําหนด และภายในระยะเวลาที่ กําหนด การเก็บรวบรวมขอมูลสถิติดวยวิธีน้ี จะทําใหไดขอมูลในระดับพื้นที่ยอยในระดับ หมบู าน ตําบล อําเภอ และจังหวดั ตามพระราชบัญญัติสถิติ พ.ศ.2508 ไดบัญญัติไววา สํานักงานสถิติแหงชาติเปน หนวยงานเดยี วทสี่ ามารถจัดทาํ สาํ มะโนได และการเก็บรวบรวมขอมูลสถิติดวยวิธีการสํามะโน เปนงานที่ตองใชเงินงบประมาณ เวลาและกําลังคนเปนจํานวนมาก สวนใหญจะจัดทําสํามะโน ทกุ ๆ 10 ป หรอื 5 ป 1.4การเก็บรวบรวมขอมลู โดยวธิ สี าํ รวจ (Sample Survey) เปนการเกบ็ รวบรวม ขอมลู สถิติ จากบางหนวยของประชากรดวยวธิ ีการเลือกสุม ตัวอยาง การเก็บรวบรวมขอมูลสถิติ ดว ยวิธีนี้ จะทาํ ใหไดขอ มูลในระดบั รวม เชน จังหวดั ภาค เขตการปกครอง และรวมท่ัวประเทศ และขอ มูลท่ไี ดจ ะเปนคาโดยประมาณ การสํารวจเปนวธิ กี ารเก็บรวบรวมขอมูลที่ใชงบประมาณ เวลา และกําลังคนไมมากนัก จึงสามารถจัดทําไดเปนประจําทุกป หรือทุก 2 ป ปจจุบันการ สาํ รวจเปนวิธีการเกบ็ รวบรวมขอมลู สถติ ิทมี่ ีความสาํ คญั และใชกันอยางแพรห ลายมากที่สดุ ทั้งในวงการราชการและเอกชน ไมวาจะเปนการสํารวจเพ่ือหาขอมูลทางดานการเกษตร อุตสาหกรรม สาธารณสุข การคมนาคม การศกึ ษา และขอ มลู ทางเศรษฐกจิ และสังคมอนื่ ๆ 1.5 การเก็บรวบรวมขอมูลโดยวิธีการสังเกต (Observation) เปนวิธีเก็บขอมูล โดยการสังเกตโดยตรงจากปฏิกิรยิ า ทา ทาง หรอื เหตกุ ารณ หรอื ปรากฏการณ ที่เกิดข้ึนในขณะ ใดขณะหนงึ่ และจดบันทึกไวโดยไมมีการสัมภาษณ วิธีนี้ใชกันอยางกวางขวางในการวิจัย เชน การใหเจา หนาทสี่ ังเกตปฏิกิรยิ าของผูขับรถยนตบ นทอ งถนนภายใตสภาพการจราจรตาง ๆ กัน การใหเ จาหนาทพี่ ฒั นาชมุ ชนสังเกตการประชุมและการมีสวนรวมในการออกความคิดเห็นของ สมาชกิ อบต. เปน ตน 1.6 การเก็บรวบรวมขอมูลโดยวิธีการบันทึกขอมูลจากการวัดหรือนับ (Counting) วิธนี ้ีจะมีอปุ กรณเพื่อใชใ นการวดั หรือนบั ตามความจาํ เปนและความเหมาะสม เชน การนบั จาํ นวนรถยนตท ีแ่ ลน ผานที่จดุ ใดจุดหนึ่ง ก็อาจใชเคร่ืองนับโดยใหรถแลนผานเครื่องนับ หรอื การเก็บขอมูลจํานวนผูมาใชบริการในหองสมุดประชาชน ก็ใชเครื่องนับเม่ือมีคนเดินผาน เครือ่ ง เปนตน
17 เร่อื งที่ 2 การวิเคราะหข อ มูล การวิเคราะหข อมลู เปนขนั้ ตอนการนาํ ขอมลู ทเี่ ก็บรวบรวมไดมาประมวลผลและทํา การวิเคราะห โดยเลือกคาสถิติท่ีนํามาใชในการวิเคราะหใหเหมาะสม คาสถิติท่ีนิยมใชในการ วิเคราะหขอ มูล ไดแ ก 2.1 ยอดรวม (Total) คือ การนําขอมูลสถิติมารวมกันเปนผลรวมทั้งหมด เชน จํานวนนักศกึ ษา กศน. ระดับมัธยมศึกษาตอนตนในจังหวัดตราด จํานวนประชากรท้ังหมดใน จังหวัดระยอง จํานวนคนท่ีเปนไขเลือดออกในภาคตะวันออก จํานวนคนวางงานทั้งประเทศ เปนตน 2.2 คาเฉลี่ย (Average, Mean) หมายถึง คาเฉลี่ยซ่ึงเกิดจากขอมูลของผลรวม ท้ังหมดหารดวยจํานวนรายการของขอมูล เชน การวัดสวนสูงของนักศึกษา กศน. ระดับ ประถมศกึ ษา จาํ นวน 10 คน วัดไดเ ปนเซนตเิ มตร มดี งั น้ี คนที่ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 สว นสงู 155 165 152 170 163 158 160 168 167 171 สวนสูงโดยเฉลย่ี ของนักศกึ ษา กศน. ระดบั ประถมศกึ ษา คอื = 155 165 152 170 163 158 160 168 167 171 10 = 1629 10 = 162.9 เซนตเิ มตร 2.3 สัดสวน (Proportion) คือ ความสมั พันธของจํานวนยอยกบั จาํ นวนรวม ทั้งหมด โดยใหถือวาจํานวนรวมทั้งหมดเปน 1 สวน เชน การสํารวจการลงทะเบียนเรียนของ นักศึกษา กศน. ระดับมัธยมศึกษาตอนตน จํานวน 500 คน ลงทะเบียนเรียนในหมวดวิชา ภาษาไทย จํานวน 300 คน ลงทะเบียนเรียนในหมวดวิชาภาษาอังกฤษ จํานวน 200 คน ดังนั้น สัดสวนของนักศึกษาท่ีลงทะเบียนเรียนในหมวดวิชาภาษาไทย = 300 = 0.60 และ 500 สัดสวนของนักศึกษาท่ีลงทะเบียนเรียนในหมวดวิชาภาษาอังกฤษ = 200 หรือ 1- 0.60 = 500 0.40
18 2.4 รอยละหรือเปอรเซ็นต (Percentage or Percent) คือ สัดสวน เม่ือเทียบตอ 100 สามารถคํานวณได โดยนํา 100 ไปคูณสัดสวนที่ตองการหาผลลัพธก็จะออกมาเปนรอยละ หรอื เปอรเซ็นต ตวั อยา ง ใน กศน. อําเภอแหงหน่ึง มีนักศึกษาทั้งหมด 650 คน แยกเปนนักศึกษา ระดับประถมศึกษา จํานวน 118 คน นักศึกษาระดับมัธยมศึกษาตอนตน จํานวน 250 คน และนักศึกษาระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย จํานวน 282 คน เราจะหารอยละหรือเปอรเซ็นต ของนักศึกษาแตล ะระดบั ไดด ังน้ี ระดับประถมศึกษา = 118 100 = 18.15 % ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนตน 650 = 38.46 % ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย = 43.38 % = 250 100 100 % รวมท้ังหมด 650 = 282 100 650 เร่ืองท่ี 3 การนาํ เสนอขอ มูล โดยท่ัวไปแลวการนําเสนอขอ มลู แบง เปน 2 วธิ ี คือ การนําเสนอขอ มูลอยางไม เปน แบบแผน และการนําเสนอขอมลู อยางเปน แบบแผน ซ่งึ มีรายละเอยี ด ดังน้ี 3.1การนาํ เสนอขอ มลู อยางไมเ ปน แบบแผน การนําเสนอขอมูลอยางไมเปนแบบแผน เปนการนําเสนอขอมลู ทีไ่ มตอ งยึดมั่น ตามกฎเกณฑแ ละแบบแผนอะไรมากนัก มีวิธยี อยที่นิยมใช 2 วิธี คอื 3.1.1 การนาํ เสนอขอมลู ในรูปขอ ความ เปนการนําเสนอขอ มูลโดยการ บรรยายเก่ียวกับขอ มูลนั้น ๆ เชน ในระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ประเภทอาชีวศึกษา อัตราสวนนักเรียนตอ อาจารยในปการศกึ ษา 2556 คอื 19 ตอ 1 ในปการศึกษา 2557 อัตราสวน คือ 21 ตอ 1 และ ในปก ารศกึ ษา 2558 อตั ราสว น คือ 22 ตอ 1 จะเหน็ ไดวา อตั ราสวนของนักเรียนตออาจารย มี แนวโนม เพิ่มข้นึ อยา งเหน็ ไดช ดั
19 3.1.2 การนาํ เสนอขอมูลในรปู ขอความก่งึ ตาราง เปนการนาํ เสนอขอ มลู โดย การแยกขอ ความและตวั เลขออกจากกนั เพ่ือไดเปรียบเทียบความแตกตางของขอมูลไดชัดเจน ยงิ่ ข้นึ เชน จากการสาํ รวจตลาดสดแหงหนงึ่ ผลไมบางชนิดขายในราคา ดังตอไปน้ี สม เขียวหวาน กิโลกรมั ละ 35 บาท ชมพู กโิ ลกรมั ละ 25 บาท มะมวง กโิ ลกรมั ละ 40 บาท สับปะรด กิโลกรัมละ 25 บาท เงาะ กโิ ลกรัมละ 15 บาท มังคุด กโิ ลกรัมละ 25 บาท 3.2การนําเสนอขอ มลู อยางเปน แบบแผน การนําเสนอขอมูลอยางเปนแบบแผน เปนการนําเสนอท่ีจะตองปฏิบัติตาม หลักเกณฑที่ไดกําหนดไวเปนมาตรฐาน ตัวอยางการนําเสนอแบบนี้ เชน การนําเสนอในรูป ตาราง กราฟ และแผนภมู ิ เปนตน 3.2.1 การนําเสนอในรปู ตาราง ขอมูลตาง ๆ ท่ีเกบ็ รวบรวมมาไดเม่อื ทําการ ประมวลผลแลวจะอยูใ นรปู ตาราง สวนการนําเสนออยางอื่นเปนการนาํ เสนอโดยใชขอมูลจาก ตาราง จํานวนขา ราชการ ในโรงเรียนแหงหนึง่ มี 22 คน จาํ แนกตามระดับการศกึ ษาสูงสดุ ดังน้ี ระดับการศกึ ษาสูงสดุ จาํ นวนขาราชการ(คน) ปริญญาเอก 1 ปรญิ ญาโท 16 ปรญิ ญาตรี 5 ต่าํ กวาปริญญาตรี 0 22 รวม
20 3.2.2 การนําเสนอดวยกราฟเสน เปน แบบทีร่ ูจกั กนั ดีและใชก ันมากท่ีสดุ แบบ หนึ่ง เหมาะสาํ หรับขอ มลู ทอี่ ยใู นรปู ของอนุกรมเวลา เชน ราคาขาวเปลอื กในเดือนตาง ๆ ปรมิ าณสนิ คาสง ออกรายป ราคาผลไมแ ตล ะป เปนตน ตวั อยาง : ราคาขายปลีกลองกอง ทต่ี ลาดกลางผลไมแ หง หน่ึง ในระยะเวลา 5 ป มดี งั นี้ ป พ.ศ. 2548 2549 2550 2551 2552 ราคา (บาท) : 120.- 95.- 80.- 65.- 40.- กิโลกรัม จากขอมลู ทีก่ ลา วมา สามารถนําเสนอแนวโนมของราคาขายปลกี ลองกอง 5 ป ดวยกราฟเสนไดด งั น้ี ราคา ราคาลองกอง 140 120 100 80 60 40 20 0 พ.ศ. 2548 พ.ศ.2549 พ.ศ.2550 พ.ศ.2551 พ.ศ.2552 3.2.3 การนําเสนอดว ยแผนภูมแิ ทง ประกอบดว ยรูปแทงสเี่ หล่ยี มผืนผา ซ่ึง แตล ะ แทงมี ความหนาเทา ๆ กนั โดยจะวางตามแนวตง้ั หรือแนวนอนของแกนพกิ ดั ฉากก็ได
21 ตัวอยา ง: นกั ศกึ ษา กศน. ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนตน ทส่ี อบผา นในหมวดวชิ า คณิตศาสตร วิทยาศาสตร ภาษาองั กฤษ ภาษาไทย และพัฒนาสงั คมและชุมชน นกั ศกึ ษา กศน .ม.ตน้ ทสี อบผา่ น คน 8000 2350 2135 2035 6734 7000 5600 6000 5000 หมวดวชิ า 4000 คณิตศาสตร์ 3000 วิทยาศาสตร์ 2000 ภร์าษาอังกฤษ 1000 ษ ภาษาไทย 0 ัพฒนาสังคมฯ 3.2.4 การนาํ เสนอดว ยรปู แผนภูมวิ งกลม เปน การแบงวงกลมออกเปนสวนตา ง ๆ ตัวอยาง: แผนภมู แิ สดงผลการสอบของนกั ศึกษาที่สอบผา นจาํ แนกตามหมวดวชิ า พัฒนาสังคมฯ นกั ศึกษา กศน.ม.ตน้ ทีสอบผา่ น คณติ ศาสตร์ วทิ ยาศาสตร์ 36% คณติ ศาสตร์ ภาษาองั กฤษ ภาษาไทย 12% พฒั นาสังคมฯ วิทยาศาสตร์ 11% ภาษาองั กฤษ 11% ภาษาไทย 30%
22 บทที่ 4 การมีสวนรวมในการวางแผนพฒั นาตนเอง ครอบครัว ชมุ ชน สังคม เรอื่ งที่ 1 การวางแผน การวางแผน (Planning) หมายถึง กระบวนการในการกําหนดวัตถุประสงค เพือ่ การตดั สินใจ เลอื กแนวทางในการทํางานใหด ที ีส่ ดุ เพ่ือใหบรรลุตามท่ีตองการในระยะเวลา ทก่ี ําหนด ความสําคัญของการวางแผน 1. เพือ่ ลดความไมแ นนอนและความเสยี่ งใหเหลอื นอ ยที่สุด 2. สรางการยอมรบั ในแนวคดิ ใหม ๆ 3. เพือ่ ใหการดาํ เนนิ งานบรรลเุ ปา หมาย 4. ลดข้ันตอนการทํางานทซี่ าํ้ ซอ น 5. ทาํ ใหเ กิดความชดั เจนในการทาํ งาน วัตถุประสงคในการวางแผน 1. ทําใหรูทศิ ทางในการทํางาน 2. ทําใหความไมแนน อนลดลง 3. ลดความเสียหายหรือการซํ้าซอ นของงานทีท่ ํา 4. ทําใหรมู าตรฐานในการควบคมุ ใหเปนไปตามที่กําหนด ขอดีของการวางแผน 1. ทาํ ใหเกิดการปรบั ปรงุ การทาํ งานใหดขี น้ึ 2. ทําใหเ กิดการประสานงานดียิง่ ขนึ้ 3. ทาํ ใหการปรับปรงุ และการควบคมุ ดีข้ึน 4. ทําใหเกดิ การปรบั ปรงุ การบรหิ ารเวลาใหด ขี ึ้น หลักพ้นื ฐานการวางแผน 1. ตอ งสนบั สนนุ เปาหมายและวตั ถปุ ระสงคข ององคก ร 2. เปน งานอันดับแรกของกระบวนการจัดการ 3. เปน หนา ทข่ี องผบู รหิ ารทกุ คน 4. ตองคํานงึ ถงึ ประสิทธภิ าพของแผนงาน
กระบวนการในการวางแผน 23 กําหนดวตั ถปุ ระสงค์ กําหนดข้อตกลงตา่ ง ๆ ที เป็ นขอบเขตในการวางแผน พิจารณาข้อจํากดั ตา่ ง ๆ ทีอาจเกดิ ขนึ ในการวางแผน นําแผนสกู่ ารปฏิบตั ิ พฒั นาทางเลอื ก - ทําตารางการปฏบิ ตั ิงาน (แสวงหาทางเลือก) - มาตรฐานการทํางาน - ปรบั ปรุง / แก้ไข ประเมินทางเลอื ก (พิจารณาความเสยี ง) ลกั ษณะของแผนทด่ี ี 1. มีลักษณะชเ้ี ฉพาะมากกวามลี ักษณะกวา ง ๆ หรอื กลาวท่ัว ๆ ไป 2. มกี ารจําแนกความแตกตา งระหวางสง่ิ ที่รแู ละไมรใู หชัดเจน 3. มีการเชอ่ื มโยงอยา งเปนเหตเุ ปนผล และสามารถนําไปปฏิบัติได 4. มลี กั ษณะยืดหยนุ สามารถปรบั ปรุงและพฒั นาได 5. ไดรบั การยอมรับจากผทู เี่ ก่ยี วขอ งทุกฝา ย
24 เร่ืองท่ี 2 การมสี ว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ครอบครวั ชุมชน สงั คม การมีสวนรวม หมายถึง การเปดโอกาสใหประชาชนไดมีสวนรวมในทุกข้ันตอน ของการพัฒนาทัง้ ในการแกไขปญ หาและปองกันปญหา โดยเปดโอกาสใหมีสวนรวมในการคิด ริเร่ิมรวมกําหนดนโยบาย รวมวางแผน ตัดสินใจและปฏิบัติตามแผน รวมตรวจสอบการใช อํานาจรัฐทุกระดับรวมติดตามประเมินผลรับผิดชอบในเร่ืองตาง ๆ อันมีผลกระทบกับ ประชาชน ชมุ ชนและภาคสวนตา งๆ ในพ้นื ท่ี การมีสวนรวมของประชาชน เปนกระบวนการที่ประชาชนและผูท่ีเก่ียวของมี โอกาสไดเขารวมในการแสดงทัศนะ รวมเสนอปญหา ประเด็นสําคัญท่ีเกี่ยวของ รวมคิด รว มตัดสินใจ รว มแกไ ขปญ หา รว มติดตาม และรวมรับประโยชน ประชาชนกับการมสี ว นรวมในการพฒั นาสังคม มนุษยถูกจัดใหเปนทรัพยากรท่ีมีคุณภาพที่สุดในสังคม และยังเปนองคประกอบ ท่ีถูกจัดใหเปนหนวยยอยของสังคม สังคมจะเจริญหรือมีการพัฒนาไปไดหรือไมขึ้นอยูกับ คณุ ภาพของประชาชนที่เปน องคประกอบในสงั คมนนั้ ๆ การท่ีสังคมจะพัฒนาไดอยางมีคุณภาพจําเปนอยางย่ิงที่จะตองเร่ิมตนลําดับแรก ท่กี ารพฒั นาหนว ยที่ยอยที่สุดของสังคมกอนคือ การพัฒนาคน และการพัฒนาในลําดับตอมา เร่มิ กนั ท่คี รอบครวั แลวตอ ยอดไปจนถงึ ระดบั ชมุ ชน สงั คม และประเทศ ตอ ไป 2.1. การพัฒนาตนเอง และครอบครัว การพัฒนาตนเอง เปนการพัฒนาตนเองดวยตนเอง เปนการเสริมสราง เพ่ิมพูน ความรู ประสบการณ บุคลิก ลักษณะ อุปนิสัยท่ีดี ตลอดจนความสามารถในการจัดการดาน อารมณ ซึ่งจะสง ผลใหเกิดประโยชนต อ ตนเองและผอู นื่ และมสี วนชวยทําใหส ังคมเกิดความ สงบสุข การจะใหทุกคน ทุกกลุมในหมูบานมีบทบาทในการตัดสินใจที่จะดําเนินการใด ๆ เพ่ือหมูบานได ประชาชนแตละคนควรชวยกันแสดงความคิดเห็นท่ีเปนประโยชนแกสวนรวม และตองเพมิ่ ความรู ความสามารถพฒั นาตนเองใหเปนผูรอบรูอยูเ สมอ มีขอ มูลเพียงพอ เปน ประโยชน และมสี าระสาํ คัญสอดคลอ งกบั เร่ืองที่จะดําเนินการ การพัฒนาตนเองจึงถือเปน จดุ เรมิ่ ตน ท่สี าํ คญั ของการพัฒนาครอบครัว ชมุ ชน และสังคม การพัฒนาครอบครัว คือการที่สมาชิกของครอบครัวรวมกันพัฒนาชีวิตความ เปนอยูของสมาชิกของครอบครัวใหดีข้ึน สมาชิกแตละคนของครอบครัวตองรับผิดชอบตอ หนาท่ีของตน มีความเอื้อเฟอ มีคณุ ธรรม รจู กั การพ่ึงพาตนเอง มีความรว มมือรว มใจ
25 มีความคิดริเร่ิมสรางสรรค มีความเช่ือมั่น เอื้ออาทรตอกัน และพัฒนาตนเองในทุกๆ ดานอยู เสมอ สถาบันครอบครัวเปนหนวยท่ีเล็กที่สุดในการพัฒนา ดังน้ัน การพัฒนาครอบครัวอยาง ตอเน่ืองและมีคุณภาพ จะสงผลดีตอการพัฒนาชุมชนและสังคม และเปนตัวขับเคลื่อนความ เจริญกาวหนา ใหแกประเทศในอนาคต ในการพฒั นาชนบทหรือการพฒั นาเมอื งนนั้ การแสวงหาแนวทางและวธิ กี ารเพ่ิมพูน ความรู ประสบการณ ใหค นในพืน้ ท่นี ัน้ ๆ มีความสามารถและเรยี นรทู ีจ่ ะเขามามีสวนรว มในการ ดําเนินงาน ถือเปนปจจัยพื้นฐานที่สําคัญ ทั้งน้ี การพัฒนาคนท่ีดีท่ีสุด คือ การรวมกลุม ประชาชนใหเปนองคกรเพื่อพัฒนาคนในกลุม เพราะกลุมคนเหลาน้ันจะกอใหเกิดการเรียนรู ฝก การคดิ และการแกป ญ หา และสรางเสริมบุคลิกภาพ ผานกระบวนการทํางานรวมกัน ซึ่งจะ ชว ยใหค นไดร ับการพัฒนาในดา นความคิด ทัศนคติ ความมีเหตุผล ซึ่งเปนรากฐานท่ีสําคัญของ ระบอบประชาธปิ ไตย 1.2 การพฒั นาชุมชน และสงั คม การพัฒนาชมุ ชน และสังคม หมายถงึ การทํากิจกรรมท่ีมผี ลตอคุณภาพชีวิตของทุก คนในชุมชนรวมกนั ดงั นัน้ การพฒั นาชุมชนและสังคม จึงตองใชการมีสวนรวมของประชาชนใน ชุมชนและสังคม รวมกันคิดเก่ียวกับปญหาตางๆ ตัดสินใจและลงมือปฏิบัติรวมกันในกิจกรรม เพอ่ื แกป ญหาทเ่ี ปนปญ หาสวนรวม เหตทุ ีต่ องใหประชาชนเขา มามีสว นรว ม เนือ่ งจากประชาชน รวู าความตองการของตนเองคืออะไร ปญหาคืออะไร จะแกป ญหาน้ันอยา งไร 1.3 หลักการพัฒนากับการมีสวนรวมของประชาชน 1.3.1 การมสี วนรว มในการคน หาปญหาและสาเหตุของปญ หา เปน ข้ันตอนทส่ี ําคัญทีส่ ุด เพราะถา ประชาชนไมเขาใจปญหาและวิเคราะหหา สาเหตุของปญหาดวยตนเองไมได กิจกรรมตาง ๆ ท่ีตามมาก็จะไมเกิดประโยชน เนื่องจาก ประชาชนขาดความรู ความเขาใจ และไมสามารถมองเหน็ ความสาํ คญั ของกจิ กรรมนนั้ สง่ิ ทส่ี ําคญั ท่สี ุด คอื ประชาชนทอี่ ยกู บั ปญ หาและรูจักปญหาของตนเองดีท่ีสุด แตใ นกรณที ีม่ องปญ หาไมอ อกก็อาจจะขอความรวมมือจากเพื่อน ประชาชนในชุมชนใกลเคียง หรอื เจา หนาทีข่ องรัฐทรี่ ับผิดชอบในเรอ่ื งนนั้ ๆ มาชว ยวเิ คราะหป ญหาและหาสาเหตุของปญหา กไ็ ด
26 1.3.2 การมสี วนรวมในการวางแผนการดาํ เนนิ งาน ในการวางแผนการดําเนนิ งานหรือกิจกรรม เจาหนาท่ีของรัฐควรที่จะตองเขาใจ ประชาชนและเขาไปมีสวนรวมในการวางแผน โดยคอยใหคําแนะนํา ปรึกษา หรือชี้แนะ กระบวนการดาํ เนนิ งานใหก ับประชาชนจนกวาจะเสรจ็ สิ้นกระบวนการ 1.3.3 การมีสว นรวมในการลงทนุ และปฏบิ ตั ิงาน เจาหนา ทีร่ ัฐควรจะชวยสรา งแรงบนั ดาลใจและจิตสาํ นึกใหประชาชน โดยใหรูสึกถึง ความเปนเจาของ ใหเกิดสํานึกในการดูแล รักษา หวงแหนสิ่งน้ัน ถาการลงทุนและการ ปฏิบัติงานทั้งหมดมาจากภายนอก ในกรณีท่ีเกิดความเสียหายประชาชน จะไมรูสํานึกหรือ เดอื ดรอ นตอความเสยี หายท่เี กิดขนึ้ เน่อื งจากไมใชของตนเองจงึ ไมมีการบํารงุ รกั ษา ไมตอง หวงแหน นอกจากจะมีการเขามามีสวนรวมในการปฏิบัติงานดวยตนเอง จะทําใหเกิด ประสบการณต รง โดยเรยี นรจู ากการดาํ เนนิ กิจกรรมอยางใกลชิดและสามารถดําเนินกิจกรรม ชนดิ นั้นดว ยตนเอง ตอ ไปได ขณะเดยี วกัน บคุ คลควรมคี า นยิ มทเี่ ก้ือหนุนในการพัฒนาสังคมอีก ดวย ไดแก การเสียสละ การมีระเบียบวินัย ความอดทน ขยันขันแข็ง มานะอดออม ไมสุรุยสรุ าย ซอ่ื สัตย การเออ้ื เฟอ เผอื่ แผ ตรงตอเวลา ฯลฯ 1.3.4 การมีสว นรวมในการติดตามและประเมินผลงาน ควรใหประชาชนไดเขามามีสวนรวมในการติดตามและประเมินผลงาน เพ่อื ทีจ่ ะสามารถบอกไดว างานท่ีทําไปนน้ั เปน ไปตามแผนหรือไมเพียงใด ผลที่เกิดข้ึนสอดคลอง กับเปาหมายและวัตถุประสงคท่ีกําหนดไวหรือไม เพียงใด มีปญหาอุปสรรคในการดําเนินงาน หรือไม ควรปรับปรุงแกไขอยางไร ดังนั้น ในการติดตามและประเมินผลควรใหประชาชนใน ชุมชนน้นั และบุคคลภายนอกชุมชนมีสวนรวมอยางเต็มที่ ซึ่งจะทําใหประชาชนเห็นคุณคาของ การทํากิจกรรมนนั้ รวมกนั ตวั อยา งท่ี 1: การมสี ว นรว มของประชาชนในการอนรุ ักษวัฒนธรรม ในการอนุรักษวัฒนธรรมดั้งเดิมของหมูบานวัฒนธรรมถลาง บานแขนน หมูบาน วัฒนธรรมถลาง จังหวัดภูเก็ต จัดเปนหมูบานที่สืบสานความรูด้ังเดิมของภูเก็ตต้ังแตสมัยทาว เทพกระษัตรี อีกทั้งวฒั นธรรมในการปรงุ อาหารซ่งึ เปนอาหารตํารับเจาเมืองในสมัยโบราณของ ภเู ก็ต และศิลปวัฒนธรรมดานนาฏศิลปของภูเก็ต เชน การรํามโนราห ไดมีการถายทอดและ เปด โอกาสใหผูท่ีสนใจเขารวมสืบสานวัฒนธรรมดั้งเดิม และสามารถที่จะพัฒนาเปนชุมชนที่มี
27 ความเขม แขง็ ซ่งึ เปน ผลสบื เน่ืองมาจากการสงเสรมิ การมีสวนรวมของประชาชนในการสืบสาน วฒั นธรรมทองถนิ่ ใหด าํ รงอยอู ยางยัง่ ยนื ตัวอยางท่ี 2: การมีสวนรวมของประชาชนในการอนุรักษสิ่งแวดลอมในเขตวน อุทยานแหงชาติ สริ นิ าถ จงั หวัดภูเก็ต เปนผลสืบเน่อื งจากการบกุ รกุ ทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม โดยการ เขา ไปขุดคลอง การปลอ ยน้ําเสยี จากสถานประกอบการ สง ผลใหป ระชาชนทีอ่ ยูบริเวณโดยรอบ ไดรับผลกระทบ และเสียหาย จากการทําลายทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ทําให ประชาชนและภาครัฐไดเขามามีสวนรวมในการจัดระบบการบําบัดน้ําเสีย และการขุดลอกคู คลอง เพอ่ื ปองกนั และอนุรกั ษสิ่งแวดลอมใหค งอยูใ นสภาพท่เี ปน ธรรมชาติตอ ไป ตัวอยางท่ี 3: การบริหารจดั การของเสยี โดยเตาเผาขยะและการบาํ บัดของเสียของ เทศบาลนครภเู ก็ต จงั หวดั ภเู กต็ สืบเน่ืองจากปริมาณขยะที่มีมากถึง 500 ตันตอวัน ซ่ึงเกินความสามารถในการ กําจัด โดยเตาเผาทมี่ อี ยูสามารถกําจดั ขยะได 250 ตนั ตอ วนั หลมุ ฝงกลบของเทศบาลมีเพียง 5 บอ ซ่งึ ถกู ใชงานจนหมด และไมส ามารถรองรับขยะไดอ กี ประชาชนไดเ ขา ไปมสี วนรวมโดยใหค วามรวมมือในการคัดแยกขยะกอนท้ิง ซ่ึงแยก ตามลกั ษณะของขยะ เชน 1. ขยะอินทรยี หรอื ขยะเปยกท่สี ามารถยอยไดตามธรรมชาติ เทศบาลนครภูเก็ต ได นาํ ไปทาํ ปยุ หมักสาํ หรับเกษตรกร 2. ขยะรีไซเคิล เชน แกว พลาสติก กระดาษ ทองแดง เปนตน นําไปจําหนา ย 3. ขยะอันตราย เชน ถา นไฟฉาย หลอดไฟ เปนตน นําไปฝงกลบและทาํ ลาย 4. ขยะทวั่ ไป นาํ เขาเตาเผาขยะเพอื่ ทําลาย ในการจัดกระบวนการดังกลาว สงผลใหประชาชนมีสวนรวมในการสงเสริม สิ่งแวดลอมท่ีดีใหกับจังหวัดภูเก็ต อีกท้ังเปนการบูรณาการในการดําเนินกิจกรรมรวมกัน ระหวางสวนราชการ เทศบาลนครภูเก็ต และภาคประชาชน เปนการสรางการมีสวนรวม ระหวางองคกรปกครองสวนทองถ่ินกับประชาชนในการรวมกันสรางสรรคส่ิงแวดลอมท่ีดี เพอ่ื คนในภูเก็ต
28 บทท่ี 5 เทคนิคการมสี วนรวมในการจดั ทําแผน เรือ่ งท่ี 1 เทคนคิ การมสี ว นรวมในการจดั ทาํ แผน 1.1 การมสี วนรวมของประชาชนในการจดั ทาํ แผน การเปด โอกาสใหป ระชาชนมสี วนรวมในการจดั ทาํ แผน ตัดสินใจ ในการ วางโครงการสาํ หรับประชาชนเอง มีวัตถุประสงคเพอื่ 1.1.1 ใหป ระชาชนยอมรบั ในแผนการดาํ เนินงาน และพรอมจะรวมมอื เปนการลด การตอ ตา น และลดความรูส ึกแตกแยกจากโครงการ 1.1.2 ใหประชาชนไดรวมตดั สนิ ใจเกย่ี วกับสถานการณ ปญหาความตอ งการ ทิศทางของการแกปญ หา และผลลพั ธท จ่ี ะเกิดขน้ึ 1.1.3 ใหประชาชนมีประสบการณต รงในการรว มแกปญ หาของประชาชนเอง ทําใหประชาชนเกดิ การเรยี นรใู นกระบวนการแกป ญ หา 1.2 การจัดทําเวทีประชาคม เวทีประชาคม เปนวิธีการกระตุนใหเกิดการเรียนรูอยางมีสวนรวม ระหวางคนที่มี ประเด็นหรือปญหารวมกันโดยใชเวทีในการสื่อสารเพื่อการรับรูและเขาใจในประเด็น/ปญหา และชวยกันหาแนวทางแกไขประเด็นปญหานั้น ๆ ซ่ึงมีขั้นตอนในกระบวนการจัดทําเวที ประชาคม ดังน้ี 1.2.1 เตรยี มการ การเตรยี มทีมงานจดั เวทปี ระชาคม ควรแบง เปน 2 สวน คอื 1) ผูอาํ นวยการเรยี นรหู ลักหรอื วิทยากรกระบวนการหลกั ท่ีมหี นาที่ ขบั เคลือ่ นการมีสวนรวมเวทีประชาสงั คมทงั้ กระบวน และเปน วิทยากรหลักทที่ ําใหเกิดการ แสดงความคดิ เหน็ รวมกันระหวางผูเขา รว มอภิปรายในเวทปี ระชาคม 2) ผูสนบั สนุนวิทยากรกระบวนการ ซึง่ อาจจะแสดงบทบาทเปนวิทยากรเอง หรือผจู ดบนั ทึกการประชมุ ผสู นับสนนุ ฯ มหี นาทีเ่ ตมิ คาํ ถามในเวทีเพื่อใหประเด็นบางประเด็น สมบูรณมากย่ิงข้ึน สังเกตลักษณะทาทีและบรรยากาศของการอภิปราย สรุปประเด็นท่ี อภปิ รายไปแลว และใหขอมูลเพ่มิ เตมิ ทเ่ี กีย่ วกับกลุมและบรรยากาศแกว ทิ ยากรหลัก หากพบวา ทิศทางของกระบวนการเบย่ี งเบนไปจากวัตถปุ ระสงค หรอื ประเด็นทีต่ ้งั ไว
29 1.2.2 ดําเนินการเวทปี ระชาคม ในกระบวนการนผี้ ูอ ํานวยการเรยี นรหู รอื วิทยากรกระบวนการหลกั มบี ทบาท มากที่สดุ ขนั้ ตอนในกระบวนการน้ปี ระกอบดวย 1) การทําความรจู ักกันระหวางผูเขา รวมอภิปราย คอื การละลายพฤตกิ รรมใน กลุมและระหวางกลุมกบั ทมี งาน เพ่ือสรา งบรรยากาศทด่ี รี ะหวางการอภปิ ราย 2) บอกวัตถุประสงคของการจัดเวทีประชาคม เพื่อใหผูเขาอภิปรายไดเตรียม ตัว ในฐานะผูมีสวนเก่ียวของกับประเด็น/ปญหา การบอกวัตถุประสงคของการจัดเวที ประชาคมนีส้ ามารถทาํ ไดหลายวิธี อยางไรกต็ ามการทีจ่ ะเลอื กใชวิธีไหนน้ันตองคํานึงถึงความ ถนัดและทักษะของวิทยากรกระบวนการ และการกระตุนใหเกิดการมีสวนรวมของผูรวม อภปิ ราย ควรใชภาษาท่สี อดคลองกบั ภมู หิ ลงั ของผเู ขา รวมอภิปราย และตอ งใหผ ูร วมอภิปราย ในเวทปี ระชาคมรสู กึ ไวใจตั้งแตเ ร่ิมตน 3) การเกริ่นนําเขา สทู ีม่ าท่ีไปของประเด็นการอภปิ รายในเวทีประชาคม เพื่อให ผูเขารวมอภิปรายไดเขาใจที่ไปที่มา และความสําคัญของประเด็นตอการดําเนินชีวิต หรือวิถี ชีวิต ทั้งนี้จุดมุงหมายของข้ันตอนน้ีคือกระตุนใหผูเขารวมอภิปรายในฐานะผูมีสวนเก่ียวของ โดยตรงตอประเด็น/ปญหา ตองชวยกันผลักดันหรือมีสวนรวมในกระบวนการแกไขปญหาท่ี สง ผลกระทบโดยตรง 4) การวางกฎ และระเบียบของการจัดเวทีประชาคมรวมกัน ขั้นตอนน้ีเปน ขั้นตอนกอนการเร่ิมอภิปรายในประเด็นท่ตี งั้ ไว มีจุดมุงหมายเพื่อรวมกันกําหนดขอบเขต และ การวางระเบียบของการจัดทําเวทีประชาคมรวมกันระหวางผูดําเนินการอภิปรายและผูรวม อภิปราย ท้ังน้ีเพ่ือปองกันความขัดแยงระหวางการอภิปราย อยางไรก็ตามหากกติกา ท่ีผูเขารวมไดเสนอแตเปนกฎพื้นฐานท่ีจําเปนสําหรับกิจกรรมระดมสมอง เชน เวทีประชาคม นั้น วทิ ยากรกระบวนการจําเปน ท่ีตองเสนอในทปี่ ระชมุ ซึ่งอาจจะเสนอเพ่ิมเติมภายหลังจากท่ี ผเู ขารวมเวทปี ระชาคมไดเ สนอมาแลว กฎพน้ื ฐาน คอื (1) ทุกคนตองแสดงความคิดเห็น (หรือหากเปนกลุมใหญ ตัวแทนของแต ละกลมุ ตอ งแสดงความคิดเห็น) (2) กาํ หนดเวลาทแ่ี นนอนในการพดู แตละครงั้ (3) ไมแทรกพดู ระหวางคนอนื่ กําลังอภปิ ราย
30 (4) ทกุ คนในเวทีประชาคมมีความเทา เทยี มกันในการแสดงความคิดเห็นไม วาผูเขารว มจะมีสถานะทางสงั คม หรือสถานภาพทตี่ า งกนั เชน ลูกบา น ผใู หญบาน ผูรบั บริการ ผูใหบรกิ าร ผูหญงิ ผูช าย เปนตน (5) ทุกคนสามารถเสนอประเด็นใหม ๆ ได แตตองตรงกบั ประเดน็ หลกั ที่ เปนประเด็นอภปิ ราย (6) วิทยากรหลักเปน เพยี งคนกลางท่ชี วยกระตนุ ใหเ กดิ การพูดคุย และ สรุปประเด็นทเ่ี กิดจากการอภปิ ราย ไมใ ชผเู ชี่ยวชาญในการแกป ญ หา 5) การอภิปรายประเด็นหรือปญหา ในขั้นตอนน้ีวิทยากรกระบวนการ/ ผูอาํ นวยการเรยี นรตู อ งดําเนนิ การอภิปรายใหบรรลุตามวัตถุประสงค ตามกระบวนการ และ ตามแผนท่ีวางไว นอกจากน้ัน ทีมงานเองก็ตองชวยสนับสนุนใหเวทีประชาคมดําเนินการไป อยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ และตามแผนทไี่ ดต กลงกนั ไว วิทยากรหลกั สามารถใชว ธิ ีการอ่ืน ๆ เขามา ชวยสนบั สนนุ การซกั ถามเพ่อื กระตุน การมสี ว นรวมในเวทีใหมากท่สี ดุ 6) การสรุป เปนข้ันตอนสุดทายของการจัดเวทีประชาคม ซ่ึงวิทยากรหลัก/ ผูอํานวยการเรียนรูตองสรุปผลของการอภิปราย โดยแยกเปนผลท่ีไดจากการพูดคุยกันเพื่อ นําไปเปนแนวทางในการแกปญหาตอไป ผลท่ีไมสามารถสรุปไดในเวทีและจําเปนตอง ดําเนินการอยางใดอยางหน่ึงตอไป ในขั้นตอนนี้จําเปนตองมีการทบทวนรวมกัน และทําเปน ขอตกลงรวมกันวาจะตองมีการดําเนินการอยางไรกับผลท่ีไดจากเวทีประชาคม โดยเฉพาะ อยางยิ่งอาจระบุอยางชัดเจนวาใครจะตองไปทําอะไรตอ และจะนัดหมายกลับมาพบกัน เพือ่ ติดตามความคืบหนา กนั เมอ่ื ไร อยา งไร 1.2.3 ติดตาม-ประเมนิ ผล เปน กระบวนการตอเนอื่ งหลงั จากการจัดเวทปี ระชาคมเสรจ็ สิ้นแลว ซงึ่ สามารถแบง กระบวนการนีเ้ ปน 2 ข้นั ตอนใหญ คือ การตดิ ตาม และการประเมินผล 1) ขั้นตอนการติดตาม เปนการตามไปดูวามีการดําเนินการอยางใดอยาง หนึ่งหรือไมตามท่ีไดตกลงกันไว ขั้นตอนนี้จําเปนตองเปดโอกาสใหประชาชนหรือผูที่มีสวน เกี่ยวของไดเขามามีสวนรวมในการติดตามผล โดยอาจจะกําหนดบทบาทหนาที่ทําแผนการ ตดิ ตาม และกาํ หนดวธิ ีการติดตามรว มกนั และมีการติดตามรวมกันอยางสมํ่าเสมอตามแผนที่ วางไว ขนั้ ตอนนีจ้ ะชวยใหผ เู ขารว ม ในเวทีประชาคม เขาใจความสําคัญของการทํางานรวมกัน ในฐานะเจาของประเด็น/ปญหาและเรียนรูจากประสบการณการติดตามเพ่ือนําไปเพิ่มทักษะ การจัดการปญหาของชาวบา นเองในอนาคต
31 2) ขั้นตอนของการประเมินผล คือ (1) เพ่ือตรวจสอบการเปล่ียนแปลงภายหลังการจัดเวทีประชาคมวา ประชาชน มีคุณภาพชีวิตท่ีดีข้ึนหรือไม เม่ือมีการจัดการอยางใดอยางหนึ่งแลว เชน เมื่อมี การผลักดันประเด็นใดประเด็นหน่ึงท่ีเปนปญหาเขาสูความสนใจของผูมีอํานาจในการกําหนด นโยบาย หรือบรรจุอยใู นนโยบายของรฐั แลว เปนตน (2) เพ่ือประเมินทั้งประสิทธิภาพและประสิทธิผลของกระบวนการจัด เวทปี ระชาคมท้ังหมดวา ไดรับความรวมมือมากนอยเพียงใด ลักษณะและกระบวนการท่ีทํา เอ้ือตอ การแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกันหรือไม ผลท่ีไดรับคุมคาหรือไมและบรรลุตาม วตั ถุประสงคท ่วี างไวหรอื ไมอยา งไร การสรปุ ขอ มูลที่ไดจ ากการติดตามและการประเมินผล จะชวยใหท ั้งผจู ัดเวที ประชาคมและเขารว มไดมีบทเรียนรวมกนั และสามารถนาํ ประสบการณท ่ีไดไปใชพ ฒั นาใน การจัดกจิ กรรมประชาคมอื่น ๆ ตอ ไป 1.3 การประชมุ กลุมยอย หรือการสนทนากลมุ การสนทนากลุม หมายถงึ การรวบรวมขอ มลู จากการสนทนากับกลุมผูใหขอมูลใน ประเดน็ ปญ หาทเี่ ฉพาะเจาะจง โดยมผี ูด ําเนินการสนทนา (Moderator) เปนผูคอยจุดประเด็น ในการสนทนา เพื่อชกั จูงใหก ลมุ เกิดแนวคิดและแสดงความคิดเห็นตอประเด็นหรือแนวทางการ สนทนาอยางกวา งขวางละเอียดลึกซ้ึง โดยมีผูเขารวมสนทนาในแตละกลุมประมาณ 6-10 คน ซง่ึ เลือกมาจากประชากรเปาหมายทก่ี าํ หนดเอาไว (สํานักงานกองทนุ สนบั สนุนการวิจยั , 2549) 1.3.1 ข้ันตอนการจัดสนทนากลุม นักวชิ าการทา นหนงึ่ ชื่อ จูดติ ชาเกน ไซมอน (Judith Sharken Simon) กลาววา การสนทนากลุม ไมไ ดจ ัดทาํ ไดใ นระยะเวลาอันสัน้ กอนทจี่ ะมีการประชมุ ควรมกี าร เตรียมการไมนอยกวา 4 สปั ดาห บางครัง้ กวา ท่จี ะปฏบิ ตั ิไดจริงอาจใชเวลาถงึ 6-8 สปั ดาห กอ นท่ีจะมกี ารดาํ เนินงาน ผูรว มงานควรมกี ารตกลง ทําความเขาใจเกีย่ วกับหวั ขอ การสนทนา และทดสอบคําถาม เพอ่ื ใหม ีความเขา ใจตรงกัน เพ่ือใหก ารสนทนาที่เกดิ ข้ึนเปนไปตาม ระยะเวลาทก่ี าํ หนด ซ่งึ มีข้นั ตอนในการจดั สนทนากลมุ ดงั น้ี 1) กาํ หนดวตั ถปุ ระสงค (6-8 สปั ดาหกอ นการสนทนากลมุ ) 2) กาํ หนดกลุมผรู ว มงานและบุคคลกลุม เปา หมาย (6-8 สัปดาหกอ นการสนทนา กลมุ )
32 3) รวบรวมท่ีอยูและเบอรโทรศัพทของผูรวมงาน (6-8 สัปดาหกอนการสนทนา กลุม) 4) ตดั สนิ ใจวา จะทําการสนทนาเปนจํานวนก่ีกลุม (4-5 สัปดาหกอนการสนทนา กลมุ ) 5) วางแผนเรือ่ งระยะเวลาและตารางเวลาการสนทนา (4-5 สัปดาหก อนการ สนทนากลุม) 6) ออกแบบแนวคําถามที่จะใช (4-5 สัปดาหกอนการสนทนากลุม ) 7) ทดสอบแนวคาํ ถามท่สี รา งข้ึน (4-5 สปั ดาหก อ นการสนทนากลมุ ) 8) ทาํ ความเขาใจกับผูด าํ เนินการสนทนา และผูจดบนั ทึก (4-5 สปั ดาหกอ นการ สนทนากลมุ ) 9) คัดเลือกผเู ขารวมกลุม สนทนา และจัดทาํ บัตรเชิญสง ใหผูรว มสนทนา (3-4 สัปดาหก อ นการสนทนากลุม) 10) โทรศัพทเ พอ่ื ติดตามผลและสง บตั รเชญิ ใหผูรวมงาน (3-4 สัปดาหก อน การสนทนากลมุ ) 11) การจัดการเพ่ือเตรยี มการทําสนทนากลุม เชน จัดตาํ แหนงท่ีนั่ง จดั เตรียม เคร่อื งมืออุปกรณ เปนตน 12) แจง สถานทใี่ หผูเ ขารวมสนทนาทราบลว งหนา 2 วนั 13) จัดกลุมสนทนา และหลังจากการประชมุ ควรมีการสง จดหมายขอบคณุ ผรู วมงานดว ย 14) สรปุ ผลการประชุม วเิ คราะหขอมูลและสงใหผ รู ว มประชุมทุกคน 15) การเขยี นรายงาน 1.3.2 การดาํ เนนิ การสนทนากลมุ 1) แนะนําตนเองและทมี งาน ประกอบดวย พิธกี ร ผูจดบันทกึ และผูบริการทว่ั ไป โดยปกตไิ มควรใหม ผี สู ังเกตการณ อาจมีผลตอการแสดงออก 2) อธบิ ายถงึ จุดมุงหมายในการมาทําสนทนากลุม วตั ถุประสงคข องการศึกษา 3) เร่มิ เกริ่นนาํ ดวยคาํ ถามอุนเครื่องสรา งบรรยากาศเปนกนั เอง 4) เมอื่ เรมิ่ คุนเคย เรม่ิ คําถามในแนวการสนทนาทจี่ ัดเตรียมไวท ง้ิ ชว งใหม ีการถก ประเด็น และโตแ ยง กันใหพอสมควร
33 5) สรา งบรรยากาศใหเกิดการแลกเปล่ียนความคดิ เห็นตอ กัน ควบคมุ เกมไมให หยุดน่ิง อยาซักถามคนใดคนหน่ึงจนเกินไป คําถามท่ีถามไมควรถามคนเดียว อยาซักถาม รายตัว 6) ในการน่ังสนทนา พยายามอยาใหเ กดิ การขมทางความคิด หรือชักนําผอู ่นื ให เห็นคลอ ยตามกับผทู ีพ่ ูดเกง ควรสรางบรรยากาศใหค นทไ่ี มคอ ยพูดใหแสดงความคดิ เห็นออกมา ใหไ ด 7) พธิ ีกรควรเปน ผูคุยเกงซกั ถามเกง มีพรสวรรคใ นการพูดคยุ จังหวะการถามดี ถามชา ๆ ละเอียด ควรมกี ารพดู แทรกตลกอยา งเหมาะสมดวย 1.3.3 ขอ ดขี องการจัดสนทนากลุม 1) ผเู กบ็ ขอ มูล เปนผูไดรบั การฝกอบรมเปนอยางดี 2) เปนการน่งั สนทนาระหวางผูดาํ เนนิ การกับผรู ู ผใู หข อมลู หลายคนทเ่ี ปน กลมุ จงึ กอ ใหเ กิดการเสวนาในเร่อื งที่สนใจ ไมม ีการปดบัง คําตอบท่ีไดจากการถกประเดน็ ซึง่ กนั และกัน ถอื วาเปนการกล่นั กรองซึ่งแนวความคดิ และเหตผุ ล โดยไมม ีการตปี ระเด็นปญหาผดิ ไป เปน อยา งอ่ืน 3) การสนทนากลมุ เปนการสรางบรรยากาศเสวนาใหเ ปนกนั เองระหวางผนู ํา การสนทนาของกลุมกับสมาชิกกลุมสนทนาหลาย ๆ คนพรอมกัน จึงลดสภาวการณเขินอาย ออกไปทําใหสมาชิกกลมุ กลาคุยกลา แสดงความคิดเหน็ 4) การใชว ิธีการสนทนากลุม ไดขอมูลละเอียดและสอดคลองกับวัตถุประสงคของ การศึกษาไดสาํ เร็จหรือไดด ีย่งิ ขึน้ 5) คําตอบจากการสนทนากลมุ มีลกั ษณะเปนคําตอบเชิงเหตุผลคลา ย ๆ กบั การรวบรวมขอ มูลแบบคณุ ภาพ 6) ประหยัดเวลาและงบประมาณของผดู าํ เนนิ การในการศึกษา 7) ทําใหไ ดร ายละเอียด สามารถตอบคําถามประเภททาํ ไมและอยางไรไดอยาง แตกฉาน ลึกซงึ้ และในประเดน็ หรอื เร่ืองท่ไี มไดค ิดหรือเตรียมไวกอนกไ็ ด 8) เปนการเผชิญหนา กนั ในลกั ษณะกลมุ มากกวา การสัมภาษณตวั ตอตัว ทาํ ใหมี ปฏกิ ริ ยิ าโตต อบกันได 9) การสนทนากลุม จะชวยบง ช้ีอทิ ธิพลของวัฒนธรรมและคุณคา ตา ง ๆ ของสงั คม นัน้ ได เน่อื งจากสมาชกิ ของกลุมมาจากวัฒนธรรมเดียวกนั 10) สภาพของการสนทนากลุม ชวยใหเ กิดและไดข อมูลที่เปน จรงิ
34 1.4 การสมั มนา “สัมมนา” แปลวา รวมใจ เปนศัพทบัญญัติใหตรงกับ คําวา Seminar ความหมายของการสัมมนาคอื การประชุมของกลมุ บคุ คลทีม่ คี วามรู ความสนใจ ประสบการณ ในเรอื่ งเดยี วกัน ทม่ี จี ดุ มุงหมายเพ่ือรวมกันวิเคราะหและหาแนวทางการแกปญหาที่ประสบอยู ตามหลกั การของประชาธปิ ไตย 1.4.1 ประโยชนข องการสัมมนา 1) ผูจดั สามารถดําเนนิ การจดั สัมมนาไดอ ยางมปี ระสิทธิภาพ 2) ผเู ขา รว มสัมมนาไดรับความรู แนวคิดจากการเขา รว มสัมมนา 3) ชว ยทาํ ใหระบบและวิธกี ารทํางานมปี ระสิทธภิ าพสูงขนึ้ 4) ชว ยแบง เบาภาระการปฏิบัติงานของผบู งั คับบัญชา 5) เปนการพัฒนาและสง เสรมิ ความกา วหนา ของผปู ฏิบัติงาน 6) เกิดความริเริม่ สรา งสรรค 7) สามารถสรางความเขาใจอันดีตอเพือ่ นรวมงาน 8) สามารถรวมกนั แกป ญ หาในการทํางานได และฝก การเปนผนู ํา 1.4.2 องคป ระกอบของการสมั มนา 1) ผดู ําเนินการสัมมนา 2) วิทยากร 3) ผเู ขารวมสัมมนา 1.4.3 ลักษณะทวั่ ไปของการสมั มนา 1) เปนประเภทหนึ่งของการประชุม 2) มีการยดื หยุนตามความเหมาะสม 3) เปนองคความรูและปญ หาทางวชิ าการ 4) เปนกระบวนการรวมผทู ีส่ นใจในความรูทางวิชาการท่มี รี ะดับใกลเ คียงกัน หรือแตกตา งกนั มาสรา งสรรคองคความรใู หม 5) อาศยั หลกั กระบวนการกลมุ 6) เปน กิจกรรมทเี่ รงเรา ใหผ ูเขารว มสัมมนา มีความกระตือรอื รน 7) มโี อกาสนาํ เสนอ พดู คุย โตต อบซักถาม และแสดงความคดิ เห็นตอ กัน 8) ไดพ ัฒนาทกั ษะ การพูด การฟง การคิด และการนําเสนอความคิด ความ เช่ือ และความรอู ื่น ๆ ตลอดจนการเขียนรายงานหรือเอกสารประกอบการสมั มนา
35 9) ฝก การเปน ผนู าํ และผตู ามในกระบวนการเรียนรู 10) เล็งถึงกระบวนการเรียนรู (process) มากกวาผลท่ีไดรับ (product) จาก การสมั มนาโดยตรง 1.5 การสาํ รวจประชามติ ประชามติ (Referendum) หมายถึง การลงประชามติ, คะแนนเสียงท่ี ประชาชนลง ความหมายตามพจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 หมายถึง มติของ ประชาชน สวนใหญในประเทศที่แสดงออกในเรื่องใดเรื่องหน่ึงหรือในท่ีใดท่ีหนึ่ง มติของ ประชาชนท่รี ัฐใหส ทิ ธอิ อกเสยี งลงคะแนนรบั รองรา งกฎหมายท่สี ําคัญ ท่ผี า นสภานิติบัญญัติแลว หรอื ใหตัดสินปญ หาสําคญั ๆ ในการบริหารประเทศ 1.5.1 ประเภทการสํารวจประชามติ การสํารวจประชามตทิ างดานการเมือง สวนมากจะรจู ักกันในนามของ Public Opinion Polls หรอื การทําโพล ซึง่ เปน ทรี่ จู กั กันอยา งแพรหลาย คอื การทําโพลการเลอื กต้งั (Election Polls) แบง ได ดงั น้ี 1) Benchmark Survey เปน การทาํ การสาํ รวจเพอ่ื ตองการทราบความเห็น ของประชาชนเกยี่ วกบั การรับรเู ร่อื งราว ผลงานของผูสมัคร ชื่อผูสมัคร และคะแนนเสียง เปรยี บเทียบ 2) Trial Heat Survey เปนการหย่ังเสียงวา ประชาชนจะเลอื กใคร 3) Tracking Polls คือการถามเพ่ือดูแนวโนม การเปลี่ยนแปลง สว นมากจะทํา ตอนใกลเลือกตัง้ 4) Cross-sectional vs. Panel เปน การทาํ โพล ณ เวลาใดเวลาหน่ึง หลาย ๆ คร้งั เพ่อื ทําใหเ ห็นวาภาพผูสมคั รในแตละหวงเวลามีคะแนนความนยิ มเปนอยา งไร แตไ ม ทราบรปู แบบการเปลีย่ นแปลงทเ่ี กดิ ข้ึนในตัวคน ๆ เดียว จงึ ตอ งทาํ Panel Survey 5) Focus Groups ไมใ ช Polls แตเปน การไดขอ มูลทค่ี อนขา งนาเชือ่ ถือได เพราะจะเจาะถามเฉพาะกลมุ ทรี่ ูและใหค วามสําคญั กบั เรอื่ งน้ัน ๆ จรงิ จัง ปจ จบุ ันนิยมเชิญ ผูเชี่ยวชาญหลาย ๆ ดา นมาใหความเห็นหรอื บางครงั้ กเ็ ชิญกลุมตัวอยางมาถามโดยตรงเลย การทาํ ประชมุ กลมุ ยอ ยยังสามารถใชใ นการถามเพอ่ื ดูวา ทิศทางของคําถามท่ีควรถามควรเปน เชนไรดวย 6) Deliberative Opinion คือการรวมเอาการสํารวจท่ัวไป กับการทําการ ประชุมกลุม ยอ ยเขา ดวยกัน โดยการนําเอาตัวแทนประชาชนมารวมกัน แลวใหขอมูลขาวสาร
36 หรือโอกาสในการอภิปรายประเด็นปญหา แลวสํารวจความเห็นในประเด็นปญหาเพื่อวัด ประเดน็ ทปี่ ระชาชนคดิ 7) Exit Polls เปนการสัมภาษณผูใชสิทธ์ิออกเสียงเม่ือเขาออกจากคูหา เลือกตง้ั เพื่อดวู าเขาลงคะแนนใหใคร ปจจุบันในสังคมไทยนิยมมาก เพราะมีความนาเชื่อถือ มากกวา Polls ประเภทอ่นื ๆ การสํารวจทัศนคติและความคิดเห็นทางดานการตลาด (Marketing Research) สวนมากจะเนนการศึกษาความเห็นของผูใชสินคาและบริการตอคุณสมบัติอันพึงประสงคของ สินคาและบริการ รวมทั้งความคาดหวังในการไดรับการสงเสริมการขายที่สอดรับกับความ ตอ งการของผูใ ชส ินคาและบริการดวย การสาํ รวจความเหน็ เก่ียวกบั ประเด็นทเี่ กีย่ วขอ งกับการอยูรวมกันในสงั คม เปนการสาํ รวจความคิดเห็นของสาธารณชนในมิติท่ีเก่ียวของกับสภาพความเบ่ียงเบนจากการ จัดระเบียบสังคมที่มีอยูในสังคมใดสังคมหนึ่ง เพื่อนําขอมูลมากําหนดแนวทางในการแกไข ปญหาความสัมพันธที่เกิดขึ้นเปนวิธีการที่ใชมากในทางรัฐศาสตรและสังคมวิทยา เรียกวา การวิจยั นโยบายสาธารณะ(Policy Research) 1.5.2 กระบวนการสาํ รวจประชามติ 1) การกําหนดปญหาหรือขอมูลท่ีตองการสาํ รวจ คือ การเลือกส่ิงท่ีตองการจะ ทราบจากประชาชนเกี่ยวกบั นโยบาย บคุ คล คณะบุคคล เหตุการณ ผลงาน และสถานท่ีตาง ๆ เชน ดา นการเมอื ง มักเก่ียวของกับบุคคล นโยบายรัฐ ดานสังคมวิทยา เกี่ยวกับความสัมพันธ สภาพปญหาสงั คมทีเ่ กิดขน้ึ 2) กลมุ ตัวอยาง ตัวแทน คือ การกาํ หนดกลมุ ตัวอยา งของการสํารวจประชามติ ท่ีดีตองใหครอบคลุมทุกเพศ วัย อาชีพ ระดับการศึกษา และรายได เพ่ือใหไดเปนตัวแทนที่ แทจริง ซ่ึงจะมีผลตอการสรุปผล หากกลุมตัวอยางท่ีไดไมเปนตัวแทนที่แทจริงทั้งในดาน คณุ ภาพและปรมิ าณ การสรปุ อาจผิดพลาดได 3) การสรางแบบสอบถาม แบบสอบถาม คือ เครื่องมือวิจัยชนิดหน่ึงใชวัด คาตัวแปรในการวิจัย แบบสอบถามมีสภาพเหมือนมาตรหรือมิเตอรท่ีใชในทางวิทยาศาสตร หรือใชใ นชีวิตประจําวนั เชน มาตรวดั ความดันนํ้า มาตรวัดปริมาณไฟฟา แบบสอบถามที่ใชใน การทาํ ประชามติ คือ มาตรวัดคุณสมบัติของเหตกุ ารณท ีท่ าํ การศึกษา (Likert scale) เคร่ืองมือ วัดทัศนคติ หรือความคิดเห็นที่กําหนดคะแนนของคําตอบในแบบสอบถาม สวนใหญกําหนด นํา้ หนักความเหน็ ตอคําถามแตละขอเปน 5 ระดบั เชน “เห็นดวยอยางย่ิง” ใหมีคะแนนเทากับ
37 5 “เห็นดวย” ใหมีคะแนนเทากับ 4 “เฉย ๆ” หรือ “ไมแนใจ” หรือ “เห็นดวย ปานกลาง” ใหมีคะแนนเทากับ 3 “ไมเห็นดวย” ใหมีคะแนนเทากับ 2 และ ”ไมเห็นดวยอยางย่ิง” ใหมี คะแนนเทา กบั 1 คะแนนของคาํ ตอบเกี่ยวกบั ทัศนคติหรือความคดิ เห็นแตละชุด จะนํามาสราง เปนมาตรวัดระดับของทัศนคติหรือความคิดเห็นในเร่ืองนั้น ๆ การออกแบบสอบถามเปนทั้ง ศาสตรและศิลป การออกแบบสอบถามไดชัดเจน เขาใจงาย สามารถเปดโอกาสใหไดมีโอกาส คดิ ไดบาง เปน ส่ิงท่ีทําไดยาก เปนเร่ืองความสามารถในการเรียบเรียงขอความใหตรงกับความ เขาใจของคนตอบ และคนตอบตอ งเขาใจคลายกนั ดวย จึงจะทาํ ใหไดขอมูลที่มีความนาเช่ือถือ 4) ประชุมเจาหนาท่ีเก็บขอมูล เปนการประชุมเพื่อซักซอมความเขาใจใน ประเด็นคําถามที่ถามใหตรงกัน ความคาดหวังในคําตอบประเภทการใหคําแนะนําวิธีการ สัมภาษณ การจดบันทึกขอมลู การหาขอมลู เพิ่มเตมิ ในกรณที ่ียงั ไมไ ดค าํ ตอบ 5) การเก็บขอมูลภาคสนาม เจา หนาที่เก็บขอมูลจะไดรับการฝกในเรื่องวิธีการ สัมภาษณ การบันทึกขอมูล และการตรวจสอบความถูกตองของขอมูล การเก็บขอมูลการ สํารวจประชามติสามารถดําเนนิ การได 3 ทางคอื การสัมภาษณแบบเห็นหนา (Face to Face) การสมั ภาษณท างโทรศพั ท และการสง แบบสอบถามทางไปรษณยี 6) การวเิ คราะหข อมูล ในกรณีการสาํ รวจประชามติ การวเิ คราะหข อ มลู สวนมากไมส ลับซบั ซอนเปนขอมูลแบบรอยละ เพ่ือตีความและหยิบประเด็นท่ีสาํ คญั จัดลําดับ ความสาํ คัญ 7) การนําเสนอผลการสํารวจประชามติ มีโวหารท่ีใชนําเสนอผลการสํารวจ ประชามติ ดงั น้ี (1) โวหารท่ีเนนนัยสําคัญทางสถิติ นําเสนอผลโดยสรางความเช่ือม่ันจาก การอา งถงึ ผลท่ีมนี ัยสาํ คญั ทางสถติ ริ องรบั (2) โวหารวาดวยเปนวิทยาศาสตร การนําเสนอผลโดยการอางถึง กระบวนการไดมาซ่งึ ขอมลู ทเี่ นนการสงั เกตการณ การประมวลขอมูลดว ยวิธกี ารทเ่ี ปนกลาง (3) โวหารในเชิงปรมิ าณ นําเสนอผลโดยใชตัวเลขที่สํารวจไดมาสรางความ นาเช่ือถือ และความชอบธรรมในประเดน็ ท่ีศกึ ษา (4) โวหารวาดว ยความเปนตวั แทน การนาํ เสนอขอ มลู ในฐานะที่เปนตัวแทน ของกลมุ ตวั อยา งท่ที าํ การศกึ ษา
38 1.6 การทําประชาพิจารณ การทําประชาพิจารณ หมายถึง การจัดเวทสี าธารณะเพอื่ ใหป ระชาชนโดยเฉพาะ ผเู ก่ยี วขอ งหรอื ผทู ี่มสี วนไดเสียโดยตรง ไดมีโอกาสทราบขอมลู ในรายละเอียดเพอื่ เปน การเปด โอกาสใหม สี วนในการแสดงความคดิ เห็น และมีสว นรวมในการใหขอ มูลและความคดิ เหน็ ตอ นโยบายหรอื โครงการน้ัน ๆ ไมว า จะเปนการเห็นดวยหรอื ไมเหน็ ดวยกต็ าม 1.6.1 ข้นั ตอนการทําประชาพิจารณ ในที่น้ีขอนําเสนอตัวอยางการทําประชาพิจารณของสภารางรัฐธรรมนูญ เพื่อใหรางรัฐธรรมนูญฉบับท่ีจะทําขึ้นน้ีเปนของประชาชนโดยแทจริง สภารางรัฐธรรมนูญได แตง ตั้งคณะกรรมาธกิ าร รับฟงความคิดเห็น และประชาพิจารณข้ึน เพื่อรวบรวมความคิดเห็น ของประชาชนเกย่ี วกับรางรฐั ธรรมนญู โดยมีขน้ั ตอนดงั นี้คอื 1) ขัน้ ตอนท่ี 1 สมาชิกสภารางรัฐธรรมนญู นาํ ประเด็นหลกั และหลักการ สาํ คญั ในการแกไขปญหา ซึ่งแยกเปน 3 ประเด็นคือ ประเด็นเร่ืองสิทธิและการมีสวนรวมของ พลเมือง ประเด็นเรื่องการตรวจสอบการใชอํานาจรัฐ และประเด็นเรื่องสถาบันการเมืองและ ความสัมพนั ธระหวางสถาบันการเมือง ออกไปรับฟงความคิดเห็นของประชาชนเบ้ืองตน และ นําขอมลู เสนอกรรมาธิการ ภายในชวงตนเดือนเมษายน 2) ขนั้ ตอนท่ี 2 กรรมาธกิ ารรับฟงความคดิ เห็นและประชาพจิ ารณอ อกรับฟง ความคดิ เห็นจากประชาชนจังหวดั ตาง ๆ จนถงึ เดือนมิถนุ ายน 3) ขั้นตอนท่ี 3 คณะกรรมาธิการรับฟงความคดิ เห็นและประชาพิจารณส งผล สรุปความคิดเห็นของประชาชนที่ไดจากการจัดทําสมัชชาระดับจังหวัดใหกรรมาธิการยกราง รฐั ธรรมนญู เร่อื งที่ 2 การจัดทาํ แผน 2.1 แผน แผน (Plan) หมายถงึ การตัดสนิ ใจท่กี ําหนดลว งหนา สาํ หรบั การเลือกใช แนวทาง การปฏบิ ตั ิการ ประกอบดวยปจ จัยสาํ คัญ คือ อนาคต ปฏบิ ตั กิ ารและสิ่งที่ตองการ ใหเกิดขึ้นนั่นคือ องคกร หรือแตละบุคคลท่ีตองรับผิดชอบ (ขรรคชัย คงเสนห และคณะ, 2545)
39 แผนแบง ออกเปน 2 ประเภท ตามขอบเขตของกจิ กรรมทท่ี ํา คือ 2.1.1 แผนกลยุทธ (Strategic plan) เปนแผนที่ทําข้ึน เพ่ือสนองความ ตองการในระยะยาวและรวมกิจกรรมทุกอยางของหนวยงาน ผูบริหารระดับสูงที่วางแผนกล ยุทธจะตองกําหนดวัตถุประสงคของท้ังหนวยงาน แลวตัดสินใจวาจะทําอยางไร และจะ จัดสรรทรัพยากรอยางไรจึงจะทําใหสําเร็จตามเปาหมายนั้น จะตองใชเวลาในการกําหนด กจิ กรรมทีแ่ ตกตา งกนั ในแตละหนวยงาน รวมท้ังทิศทางการดําเนินงานที่ไมเหมือนกัน ใหอยู ในแนวเดียวกนั การตดั สนิ ใจทส่ี าํ คัญของแผน กลยุทธก ค็ อื การเลือกวิธีการในการดําเนินงาน และการจัดสรรทรัพยากรท่ีมีอยูอยางจํากัดใหเหมาะสม เพื่อที่จะนําพาหนวยงานใหกาวไป ขา งหนา อยา งสอดคลอ งกับสถานการณแวดลอ มภายนอกทเี่ ปลี่ยนแปลงตลอดเวลา 2.1.2 แผนดาํ เนินงานหรือแผนปฏิบตั กิ าร (Operational plan) เปนแผนท่ี กําหนดข้ึนมาใชส าํ หรับแตละกจิ กรรมโดยเฉพาะ เพื่อใหบ รรลุเปาหมายของแตล ะกจิ กรรม ซง่ึ เทา กับเปนแผนงานเพ่อื ใหแ ผนกลยทุ ธบรรลผุ ลหรอื เปน การนําแผนกลยุทธไปใชนน่ั เอง แผนดําเนินงานท่แี ยกตามกจิ กรรม ไดแ ก แผนการผลติ แผนการเงนิ แผนการตลาด แผนทรพั ยากรมนุษยและแผนอปุ กรณ ปจ จบุ ันหนว ยงานไดนําแผนท่มี ีขอบขายความรับผิดชอบเช่อื มโยงนโยบายกับ แผนงาน เปน “ยทุ ธศาสตร” คือ การตัดสนิ ใจจากทางเลอื กท่ีเช่อื วาดที สี่ ุด และเปนไปไดท สี่ ดุ เรยี กวา แผนยุทธศาสตร แผนทด่ี ตี องประกอบดว ยคุณลกั ษณะสาํ คัญ คอื กาํ หนดวัตถปุ ระสงคข องแผน อยางชดั เจน สามารถนาํ ไปปฏิบัตงิ าย และสะดวกตอ การปฏิบตั ิ ยดื หยุนไดต ามสภาพการณ กาํ หนดมาตรฐานของการปฏิบัติงานไวลว งหนา มีความละเอยี ดถีถ่ ว น และเปนทย่ี อมรับและ เกิดประโยชนแกผเู ก่ยี วของ สามารถจูงใจใหท ุกคนปฏบิ ตั ิตามแผน 2.2 โครงการ โครงการ (Project) เปน สวนประกอบสว นหน่งึ ในการวางแผนพัฒนาท่ชี ว ยให เห็นภาพ และทิศทางการพัฒนา มีขอบเขตท่ีสามารถติดตามและประเมินผลได ถือเปน สวนประกอบสําคัญของแผน จัดทําขึ้นเพ่ือพัฒนาหรือแกปญหาใดปญหาหน่ึงขององคกร แผนงานที่ปราศจากโครงการยอมเปนแผนงานที่ไมสมบูรณ ไมสามารถนําไปปฏิบัติใหเปน รปู ธรรมได โครงการจึงมคี วามสัมพนั ธก บั แผนงาน
40 การเขียนโครงการขึ้นมารองรบั แผนงานเปน ส่ิงสําคญั และจําเปนยิ่ง เพราะจะทํา ใหงายในการปฏิบัติและงายตอการติดตามและประเมินผล เพราะถาโครงการบรรลุผลสําเร็จ น่ันหมายความวา แผนงานและนโยบายนั้นบรรลุผลสําเร็จดวย โครงการจึงเปรียบเสมือน พาหนะท่ีนําแผนปฏิบัติการไปสูการดําเนินงานใหเกิดผล เพ่ือไปสูจุดหมายปลายทางตามที่ ตอ งการ อกี ทัง้ ยังเปนจุดเชอ่ื มโยงจากแผนงานไปสแู ผนเงนิ และแผนคนอีกดวย โครงการมีลกั ษณะสําคัญ ดังนี้ 1. เปน ระบบ มขี ้นั ตอนการดําเนินงาน 2. มีวัตถปุ ระสงคเ ฉพาะเจาะจง ชัดเจน 3. มีระยะเวลาแนน อน (มจี ุดเรมิ่ ตนและจุดสิ้นสดุ ในการดําเนนิ งาน) 4. เปนเอกเทศและมีผรู บั ผดิ ชอบโครงการอยางชดั เจน 5. ตอ งใชทรัพยากรในการดําเนินการ 6. มเี จาของงานหรอื ผูจ ดั สรรงบประมาณ ในปจจบุ นั สาํ นกั งานสง เสริมการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั ได ใชวิธกี ารเขยี นโครงการแบบผสมผสานระหวางแบบประเพณีนิยม และแบบตารางเหตผุ ล ตอเนอ่ื ง ซงึ่ มีองคป ระกอบและรายละเอียด ดังน้ี หัวขอ ลกั ษณะ/รูปแบบ/แนวทางการเขียน 1. ชื่อโครงการ เปนชื่อท่ีส้ัน กระชับ เขาใจงาย และส่ือไดชัดเจนวาเน้ือหา ส า ร ะ ข อ ง ส่ิ ง ที่ จ ะ ทํ า คื อ อ ะ ไ ร โ ด ย ท่ั ว ไ ป ชื่ อ โ ค ร ง ก า ร มีองคประกอบ 2 สวน คือ สวนที่ 1 เปนประเภทของโครงการ เชน โครงการฝกอบรม โครงการสัมมนา โครงการประชุมเชิง ปฏิบัติการ สวนที่ 2 เปนลักษณะหรือความเกี่ยวของของ โครงการ วาเก่ียวกับเร่ืองอะไร หรือเก่ียวกับใคร เชน กําหนด ตามตาํ แหนง งานของผเู ขารวมโครงการ กาํ หนดตามลักษณะของ เนื้อหาวิชาหลักของหลักสูตรหรือประกอบกันท้ังสองสวน เชน โครงการอบรมอาชีพไมดอกไมประดับ โครงการสรางเสริม สขุ ภาพผูสูงอายุ โครงการจัดการขยะมลู ฝอยชุมชน เปน ตน 2. หลกั การและเหตผุ ล ความสําคญั ของโครงการ บอกสาเหตหุ รอื ปญ หาที่ทําใหเกิด โครงการนข้ี ึ้น และทีส่ ําคัญคอื ตอ งบอกไดว า ถาไดท ําโครงการ
หัวขอ 41 3. วัตถุประสงค ลกั ษณะ/รูปแบบ/แนวทางการเขยี น แลวจะแกไขปญ หานีต้ รงไหน การเขียนอธบิ ายปญ หาทีม่ า โครงการ ควรนําขอมลู สถานการณปญหาจากทอ งถน่ิ หรอื พน้ื ทท่ี ่ี จะทําโครงการมาแจกแจงใหผ ูอา นเกิดความเขา ใจชดั เจนขึน้ โดย มหี ลักการเขียน ดงั น้ี 1. เขียนในลักษณะบรรยายความ ไมน ยิ มเขียนเปนขอ ๆ 2. เขียนใหชดั เจน อา นเขาใจงา ย และมเี หตผุ ลสนับสนนุ เพยี งพอ ลําดับทีห่ นึง่ เปนการบรรยายถงึ เหตุผลและความจําเปน ในการจัดโครงการโดยบอกท่มี า และ ความสาํ คญั ของโครงการ นน้ั ๆ ลาํ ดบั ทีส่ อง เปนการอธิบายถงึ ปญหาขอ ขัดของ หรือ พฤติกรรมท่ีเบ่ียงเบนจากหลักการที่ควรจะเปน ซึ่งทําใหเกิด ความเสียหายในการปฏิบัติงาน(หรืออาจเขียนรวมไวใ นลําดับแรก ก็ได)สดุ ทายเปนการสรุปวาจากสภาพปญ หาที่เกิดข้นึ ผูรับผิดชอบจึงเหน็ ความจาํ เปนทจี่ ะตอ งจดั ทําโครงการข้นึ ในเรอื่ ง อะไรและสาํ หรบั ใครเพ่ือใหเกดิ ผลอยางไร ระบุสงิ่ ท่ีตอ งการใหเ กิดขึ้นเมือ่ ดาํ เนินการตามโครงการน้ีแลว โดย ตอบคําถามวา “จะทําเพอ่ื อะไร” หรือ “ทําแลว ไดอะไร” โดย ตองสอดคลอ งกบั หลักการและเหตผุ ล วตั ถปุ ระสงคท ี่ดคี วรเปน วตั ถุประสงคเ ชิงพฤตกิ รรม ซึง่ สามารถสังเกตไดและวดั ได องคประกอบของวตั ถุประสงคท ่ดี ี มีดังน้ี 1. เขาใจงา ย ชัดเจน ไมคลมุ เครือ 2. เฉพาะเจาะจง ไมกวางจนเกินไป 3. ระบถุ ึงผลลัพธท ต่ี อ งการ วาสิ่งท่ตี องการใหเกิดข้ึนคือ อะไร 4. สามารถวัดได ท้งั ในแงข องปรมิ าณและคุณภาพ 5. มคี วามเปนไปได ไมเล่อื นลอย หรือทาํ ไดยากเกินความเปน จรงิ คํากรยิ าทีค่ วรใชในการเขียนวตั ถุประสงคของโครงการ แลว ทาํ ใหส ามารถวัดและประเมินผลได ไดแก คําวา เพื่อให แสดง กระทาํ ดาํ เนินการ วดั เลือก แกไข สาธติ ตดั สนิ ใจ
หวั ขอ 42 4. เปาหมาย ลักษณะ/รูปแบบ/แนวทางการเขียน 5. กลุม เปาหมาย วิเคราะห วางแผน มอบหมาย จาํ แนก จัดลาํ ดับ ระบุ อธิบาย 6. วธิ ดี าํ เนินการ แกปญ หา ปรบั ปรงุ 7. งบประมาณ พัฒนา ตรวจสอบ ระบุสิ่งทต่ี อ งการใหเกิดข้ึนท้ังในเชิงปริมาณ และเชงิ คณุ ภาพใน แตละชวงเวลาจากการดําเนนิ การตามโครงการนแี้ ลว โดยตอบ คาํ ถามวา “จะทําเทาใด” ใครคอื กลุมเปาหมายของโครงการ หากกลมุ เปา หมายมหี ลาย กลุมใหบอกชดั ลงไปวา ใครคอื กลุม เปา หมายหลกั ใครคอื กลุมเปาหมายรอง บอกรายละเอยี ดวธิ ดี ําเนินการ โดยระบุเวลาและกิจกรรมการ ดําเนนิ โครงการ (ควรมรี ายละเอยี ดหวั ขอกจิ กรรม) เปนสว นที่แสดงยอดงบประมาณ พรอ มแจกแจงคาใชจา ย ในการดําเนินกจิ กรรมขั้นตา ง ๆ โดยท่วั ไปจะแจกแจงเปน หมวด ยอย ๆ เชน หมวดคา วัสดุ หมวดคาใชจาย หมวดคาตอบแทน หมวดคาครภุ ัณฑ ซึง่ การแจกแจงงบประมาณจะมปี ระโยชนใน การตรวจสอบความเปนไปไดแ ละความเหมาะสม นอกจากนีค้ วร ระบุแหลง ท่มี าของงบประมาณดว ยวา เปน งบประมาณแผน ดิน งบชว ยเหลือจากตางประเทศ เงินกูหรืองบบรจิ าค จํานวนเทา ไร ในการจดั ทํา ประมาณการคา ใชจ ายของโครงการ จะตอ ง ตระหนักวา คา ใชจ ายท้ังหมด แบง ออกไดเปน 2 สว น คอื คาใชจายจากโครงการ หรืองบประมาณสวนทจี่ า ยจริง และ คา ใชจ ายแฝง ไดแ ก คา ใชจายอื่น ๆ ท่ีเกิดขึน้ จริง หรือมีการใช จา ยอยูจรงิ แตไ มส ามารถระบุรายการคาใชจา ยน้ัน ๆ เปน จาํ นวนเงินไดอ ยางชัดเจน ดังน้นั ผูคิดประมาณการตอ งศกึ ษา และทาํ ความเขาใจในรายละเอยี ดโครงการหลักเกณฑและอตั รา การเบิกจายเงินงบประมาณตามระเบียบดวย
43 หวั ขอ ลกั ษณะ/รูปแบบ/แนวทางการเขยี น 8. ระยะเวลา ตอบคาํ ถามวา “ทาํ เม่อื ใด และนานเทา ใด” (ระบุเวลาเร่มิ ตน ดําเนินงาน และเวลาสน้ิ สุดโครงการอยา งชัดเจน)โดยจะตองระบุ วนั เดือน ป เชน เดยี วกบั การแสดงแผนภมู แิ กนท (Gantt Chart) 9. สถานท่ี เปนการระบุสถานทต่ี ัง้ ของโครงการหรือระบุวากจิ กรรมน้นั จะทาํ ณ สถานทแ่ี หงใด เพ่ือสะดวกตอการประสานงานและจดั เตรยี ม สถานทใ่ี หพรอ มกอ นท่จี ะทาํ กจิ กรรมนนั้ ๆ 10. ผูรับผิดชอบ เปน การระบเุ พ่อื ใหทราบวาหนว ยงานใดเปนเจาของ หรอื รบั ผิดชอบโครงการ โครงการยอ ย ๆ บางโครงการระบุเปน ชือ่ บุคคลผรู บั ผิดชอบเปนรายโครงการ 11. โครงการ/กจิ กรรม หลาย ๆ โครงการที่หนวยงานดาํ เนนิ งานอาจมคี วามเกีย่ วของกัน ทีเ่ กย่ี วขอ ง หรอื ในแตละแผนอาจมโี ครงการหลายโครงการ หรอื บาง โครงการเปน โครงการยอ ยในโครงการใหญ ดงั นนั้ จึงตองระบุ โครงการท่มี ีความเกย่ี วของดว ย 12. เครอื ขาย/ ในการดําเนินการโครงการ ควรจะประสานงานและขอ ความ หนว ยงานที่ใหการ รวมมือกับหนวยงานอื่น หากมีหนวยงานรวมดําเนินโครงการ สนับสนุน มากกวาหนึ่งหนวยงานตองระบุช่ือใหครบถวน และแจกแจงให ชัดเจนดวยวา หนวยงานท่ีรวมโครงการแตละฝายจะเขามามีสวน รวมโครงการใน สวนใด ซึ่งจะเปนขอมูลสะทอนใหเห็นวา โครงการจะประสบผลสําเร็จและเกดิ ผลตอเน่ือง 3. ผลทคี่ าดวา จะไดรับ เมือ่ โครงการนัน้ เสร็จสิ้นแลว จะเกิดผลอยางไรบา งใครเปน ผู ไดรับผลประโยชนโดยตรงและผลประโยชนในดา นผลกระทบของ โครงการ 14. การประเมิน บอกรายละเอียดการใหไดมาซงึ่ คําตอบวาโครงการท่ีจดั น้มี ี โครงการ ประโยชนแ ละคมุ คาอยางไร โดยบอกประเด็นการประเมนิ / ตัวชว้ี ัด แหลง ขอ มูล วิธีการประเมิน ใหส อดคลองกบั วัตถุประสงคห รอื เปาหมายของโครงการ
Search
