3242423

มะเกลืือป่า่ ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Diospyros montana Roxb. ชื่่�อวงศ์์ : EBENACEAE ชื่่อ� อื่่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ขนาดเล็็กถึงึ ขนาดกลาง สูงู ถึงึ 15 ม. ตามปลายกิ่�ง่ เล็็ก ๆ มีีหนามแข็ง็ ๆ เปลือื กสีีดำ แตกเป็็น สะเก็็ด ใบ : เป็น็ ใบเดี่่�ยว เรีียงสลัับกันั รููปมน ขอบขนาน รูปู ไข่่ หรืือ รูปู ไข่่กลัับ และมักั เป็็นรููปห้า้ เหลี่�่ยม กลาย ๆ กว้้าง 1-5 ซม. ยาว 1.5-12 ซม. โคนใบมีีทั้้ง� สองแคบ กลม ตััด และเว้้าเข้้า ปลายใบทู่่�หรือื มน ใบแห้้งสีีเหลือื งอ่่อนปนเขีียว ใบอ่่อนมีีขนนุ่ม่� ทั้้�ง 2 ด้า้ น ขนเหล่่านี้้จ� ะค่่อย ๆ ร่่วงไปเมื่ อ� ใบแก่่ ขึ้น� เส้น้ ใบมีี 3-7 คู่� และจากจุุดโคนใบจะมีีเส้้นใบ 3-5 เส้้น ตามเส้น้ ใบด้้านบนเป็็นร่่อง ด้้านล่่างนูนู ก้า้ นใบยาว 2-10 มม. มีีขนประปราย การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : มีีรสเฝื่อ� น เค็็มกร่่อย และเบื่่�อเมา ชวนให้้อาเจีียน ใช้้เป็็นยาขับั พยาธิิ ผล : เป็น็ พิิษ ตำรวมกัับใบใช้เ้ บื่่�อปลา 101

มะขามป้อ้ ม ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Phyllanthus emblica L. ชื่�อวงศ์์ : PHYLLANTHACEAE ชื่�ออื่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้ต้้น ขนาดเล็็ก หรือื ไม้พ้ ุ่ม่� สูงู ได้ถ้ ึึง 15 ม. ใบ : ใบเดี่ย�่ ว ขนาดเล็ก็ รููปแถบแกมรููปขอบขนาน สีีเขีียวอ่่อน ฐานใบ รููปหััวใจหรืือเบี้้�ยวเล็็กน้อ้ ย ปลายใบ มน ขอบใบเรีียบ ผิิวใบเกลี้ย� ง ดอก : ดอก แยกเพศร่่วมช่อ่ แบบช่อ่ ซี่่ร� ่่มเชิิงประกอบ ออกตามซอกใบ ดอกเพศผู้�้ ขนาดเล็ก็ กลีีบ เลี้ย� ง 6 กลีีบ รููปขอบขนานแกมรูปู ไข่่กลัับ หรืือรูปู ช้อ้ น ดอกเพศเมีีย ก้้านดอกยาว 1 ซม. กลีีบ เลี้�ยง รููปขอบขนาน หรืือรูปู ช้อ้ นกว้า้ งกลีีบดอก ผล : ผลแบบแคปซููล รูปู ทรงกลม ขนาด 2-3 เมล็็ด ผลอ่่อน สีีเขีียวอ่่อน เมื่ อ� แก่่ สีีเขีียวอมเหลือื ง การนำไปใช้้ประโยชน์์ ผล : ตำผสมน้้ำผึ้�งลดเบาหวาน ลดความดันั ต้้มดื่่ม� ลดความดันั ตำผสมน้้ำผึ้�งแก้้ไอคั่ว� แล้้วใส่่น้้ำดื่ม� แก้้กระหาย และอ่่อนเพลีีย แก้้นิ่�่ว แก้เ้ จ็็บคอ ขับั ลมในท้อ้ ง แก้โ้ รคกระเพาะ ต้้มผสมน้้ำผึ้�งจิิบแก้้ไอ เป็็นยาถ่่ายพยาธิิ ต้้มกิินแก้้มะเร็ง็ เปลืือกต้น้ บำรุุงเลือื ด รัังแมลง ต้้มดื่่ม� แก้อ้ าการตกเลืือดไม่่หยุุด ห้้ามเลืือดประจำเดืือนที่ม่� ากเกิินไป และไม่่ค่่อยหยุุด กิินสดรัักษาอาการไอ กิินสดช่ว่ ยเป็น็ ยานอน หลับั ใบ : ต้้มอาบแก้้ไข้้ในเด็็ก ราก : ต้ม้ ดื่่�มแก้้ปวดท้้อง 102

มะเดื่่�อปล้อ้ ง ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ : Ficus hispidata ชื่�อวงศ์์ : MORACEAE ชื่อ� อื่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็็นไม้ย้ ืนื ต้้นไม่่ผลััดใบขนาดเล็ก็ ถึึงขนาดกลางหรือื ใหญ่่ มีีความสููงของต้น้ ได้ป้ ระมาณ 10 เมตร และอาจสููงได้้ถึงึ 12 เมตร ลำต้น้ ตั้ง� ตรง เปลือื กลำต้น้ เรีียบหนาเป็็นสีีน้้ำตาลหรืือสีีเทาปนดำ ตามลำต้น้ มีีรอยเป็็นข้อ้ ปล้้องห่่างๆ คล้า้ ยรอยควั่น� เป็็นข้้อ ๆ ตลอดถึงึ กิ่�่ง กิ่่�งก้า้ นอ้้วนสั้น� กิ่ง่� อ่่อน และลำต้น้ อ่่อนกลวง ทุุกส่่วนมีีน้้ำยางสีีขาวข้น้   ใบ : เป็็นใบเดี่่ย� ว ออกเรีียงตรงข้า้ มสลับั ตั้ง� ฉาก ลัักษณะของใบเป็็นรูปู รีียาว รูปู ไข่่แกมขอบขนาน หรืือรููปขอบขนานแกมรููปไข่่กลัับ ปลายใบมนมีีติ่ง่� แหลม โคนใบมน ส่่วนขอบใบหยัักถี่ๆ�่ ตลอดใบ โดยเฉพาะครึ่ง� ปลายบน ใบมีีขนาดกว้า้ งประมาณ 5-13 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 11-28 เซนติิเมตร เนื้้�อใบคล้า้ ยกระดาษ ผิิวใบด้้านบนมีีขนสากคายมืือ ส่่วนท้อ้ งใบด้้านล่่างมีีขนนุ่ม�่ ขึ้้น� ปกคลุุม ใบแก่่มีีขนหยาบ ๆ และบนเส้้นใบด้้านล่่าง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ใบ : ต้้มน้้ำดื่�ม รัักษาไข้้ ปัสั สาวะเป็น็ เลืือด รากและลำต้น้ ตัมั น้้ำดื่ม� กระตุ้�นการหลั่�งน้้ำนม แก้ห้ วััด รากและเปลืือกต้้นใช้ต้ ำแก้้ฝีี แก้้ผื่�นคัันตามผิิวหนังั 103

มะปราง ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Bouea macrophylla Griff ชื่อ�่ วงศ์์ : ANACARDIACEAE ชื่�่ออื่�น่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ ไม้้ผลที่ม่� ีีทรงของต้้นค่่อนข้า้ งแหลมหรือื ทรงกระบอก มีีรากแก้้วที่่�แข็ง็ แรง มีีกิ่ง�่ ก้้านสาขา ค่่อนข้้างทึบึ ลำต้้นประมาณ 15-30 ม. ใบ : ลักั ษณะของใบคล้า้ ยใบมะม่่วงแต่่มีีขนาดเล็ก็ กว่่า และใบเป็น็ ใบเรีียวยาว มีีสีีเขีียว ขอบใบ เรีียบ แผ่่นใบเหนีียว มีีเส้น้ ใบเห็็นเด่่นชัดั ใบอ่่อนมีีสีีม่่วงแดง ดอก : ออกดอกเป็็นช่อ่ บริิเวณปลายกิ่่ง� แขนง เมื่่อ� ดอกบานจะมีีสีีเหลือื ง เป็น็ ดอกสมบููรณ์์เพศ และช่อ่ ดอกจะยาวประมาณ 5-15 ซม. ผล : มีีลัักษณะคล้้ายรูปู ไข่่และกลม ปลายเรีียวแหลม โดยมะปราง 1 ช่อ่ จะมีีผลอยู่ป� ระมาณ 1-15 ผล ผลดิิบจะมีีสีีเขีียวอ่่อนถึึงเข้้ม ส่่วนผลสุุกจะมีีสีีเหลืืองถึึงเหลือื งอมส้้ม และลัักษณะของเปลือื ก จะนิ่่ม� เนื้้�อด้า้ นในสีีเหลืืองส้้มออกแดงขึ้น� อยู่ก� ับั สายพันั ธุ์�์ ในผลจะมีีเมล็ด็ 1 เมล็ด็ ลักั ษณะคล้า้ ยกับั เมล็ด็ มะม่่วง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : เป็น็ ยาแก้้อาการไข้ก้ ลับั ถอนพิิษสำแดง ใบ : ใช้ท้ ำเป็น็ ยาพอกแก้้อาการปวดศีีรษะผล : มีีวิิตามิินสููง ช่่วยต่่อต้า้ นอนุุมูลู อิิสระและเสริิมสร้า้ ง ภููมิิต้้านทานให้ก้ ัับร่่างกาย ช่ว่ ยป้้องกันั และลดความเสี่ย่� งของการเกิิดโรคต่่างๆ ช่่วยบำรุุงและ รักั ษาสายตา ช่่วยบำรุุงกระดูกู และฟันั ช่ว่ ยฟอกโลหิิต ช่่วยแก้้เสลดหางวัวั ช่่วยแก้้น้้ำลายเหนีียว 104

มะปริิง ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Bouea oppositifolia (Roxb.) Meisn ชื่่�อวงศ์์ : ANACARDIACEAE ชื่่อ� อื่�่น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็น็ ไม้ย้ ืนื ต้้นขนาดกลาง ไม่่ผลัดั ใบ มีีความสูงู ได้้ 8-20 ม. เรืือนยอดเป็น็ พุ่่�มกลมกว้้างๆ หรือื บางครั้ง� เป็น็ รูปู กรวย เปลือื กเรีียบสีีเทาปนดำ มีีน้้ำยางสีีเหลือื งซึึม ใบ : เป็็นใบเดี่่�ยว ออกตรงข้า้ มกันั เป็็นคู่�ๆ และแต่่ละคู่ส� ลับั ทิิศทางกััน ใบอ่่อนสีีม่่วง ห้้อยย้้อยลง รููปขอบขนานหรือื รูปู หอก โคนใบมนหรืือสอบเข้้าเล็ก็ น้อ้ ย ปลายใบเรีียวและเป็น็ ติ่ง่� ทู่่�ๆ เนื้้อ� ใบ หนาเกลี้�ยงเป็็นมันั เส้น้ แขนงใบโค้ง้ ขนานกันั ขอบใบเรีียบหรือื เป็็นคลื่น� ใบแก่่มักั มีีคราบขาวๆ ดอก : ออกเป็น็ ช่่อตามง่่ามใบและปลายกิ่่�ง มีีสีีเหลือื งอ่่อนหรือื ปนเขีียวอ่่อน มีีทั้้�งดอกแยกเพศและ สมบูรู ณ์์เพศ ดอกเพศผู้้�มีีจำนวนมากและขนาดเล็ก็ กว่่าดอกสมบูรู ณ์เ์ พศ กลีีบดอกและกลีีบรอง กลีีบดอกมีีอย่่างละ 5 กลีีบ โคนกลีีบรองกลีีบดอกเชื่อ� มติิดกันั เป็น็ รููปถ้้วย เกสรเพศผู้้�มี 4-5 อันั ผล : กลมรีี ผิิวบาง มีีเนื้้�อเยื่อ� หุ้้�ม ผลแก่่สีีเหลือื งมีีรสเปรี้้ย� วหรือื หวาน เมล็ด็ แข็็งมีีเสี้�ยนมาก เมล็ด็ ในมีีสีีม่่วง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เปลืือกต้น้ : แก้ไ้ ข้้ แก้พ้ ิิษร้อ้ น ขับั เสมหะ ผล : มีีรสเปรี้้ย� ว แก้้เสมหะ กััดเสมหะในคอ แก้้เสลดหางวััว แก้้น้้ำลายเหนีียว ฟอกโลหิิต ราก : มีีรสจืดื เย็็น ถอนพิิษผิิดสำแดง แก้ไ้ ข้ก้ ลัับ ไข้ซ้ ้้ำ แก้ไ้ ข้ต้ ัวั ร้้อน 105

มะพร้า้ วนกคุ่�ม ชื่่อ� วิิทยาศาสตร์์ : Curculigo megacarpa Raeusch. ชื่อ�่ วงศ์์ : HYPOXIDACEAE ชื่�่ออื่น่� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ ไม้้เตี้ย� หรืือไม้ล้ ้ม้ ลุุก ลักั ษณะคล้้ายพืชื จำพวกปาล์ม์ สููงประมาณ 30-40 ซม. ลำต้้นเหนือื ดิินมีีลักั ษณะกลมชุ่ม�่ น้้ำ มีีหัวั คล้า้ ยรากแทงลึึกลงไปในดิิน ตรงหัวั จะมีีรากเล็็กๆ ลึกึ ลงไปในดิินอีีก รากหนึ่่�ง ซึ่�งจะมีีลัักษณะคล้า้ ยกัับสากตำข้้าว หรือื เป็น็ รููปไข่่กลมรีี ใบ : เป็น็ ใบเดี่่�ยว ออกเรีียงสลัับตอดกัันที่โ่� คนต้น้ ลักั ษณะของใบเป็น็ รููปยาวรีีหรือื รููปขอบขนาน แกมรูปู หอก แผ่่นใบพัับเป็็นร่่องๆ ตามยาว ปลายใบเรีียวแหลม โคนใบสอบ ส่่วนขอบใบเรีียบเป็น็ คลื่�นเล็ก็ น้้อย แผ่่นใบเป็น็ สีีเขีียวเข้ม้ โคนแผ่่กว้า้ งหุ้้�มกัับลำต้น้ ดอก : ออกดอกเป็็นช่่อแทงขึ้น� มาจากหัวั ใต้้ดิิน ดอกมีี 6 กลีีบ สีีเหลือื ง โคนดอกเชื่�อมติิดกันั ดอก ออกรวมกันั แน่่น ลักั ษณะเป็็นช่่อรููปทรงกระบอกปลายแหลม ผล : มีีลัักษณะกลม มีีสีีเหลืืองอมเขีียวอ่่อน ส่่วนผลแก่่เป็็นสีีขาวถึงึ แดง ส่่วนที่่�ด้้านขั้ว� ป่่องออก มีี ขนาดเส้้นผ่่านศููนย์์กลางประมาณ 1 ซม. และค่่อยๆ เรีียวไปทางปลายผล การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : รสร้อ้ น ชัักมดลูกู ให้เ้ ข้้าอู่� แก้ม้ ดลููกอักั เสบ บำรุุงกำลังั ปรุุงยาขัดั ผิิด แก้ส้ ิิว ฝ้้า จุุดด่่างดำ 106

มะไฟ ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Baccaurea ramiflora Lour. ชื่อ่� วงศ์์ : EUPHORBIACEAE ชื่่อ� อื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้ต้น้ ขนาดกลาง ไม่่ผลัดั ใบ สูงู 10-15 เมตร ใบ : เป็น็ ใบเดี่�่ยว เรีียงสลัับกันั รููปรีีแกมหอก โคนใบสอบ ขอบใบเรีียบ หรืือหยัักตื้�นๆ ปลายใบ เรีียวแหลม กว้า้ ง 5-8 ซม. ยาว 10-22 ซม. เส้้นแขนงใบมีี 5-8 คู่� ด้้านล่่างนูนู เนื้้�อใบค่่อนข้า้ งบาง เกลี้ย� ง ก้า้ นใบยาว 5-7.5 ซม. ดอก : เป็น็ ช่อ่ กลีีบรองกลีีบดอกมีี 4-5 กลีีบ ขนาดไม่่เท่่ากันั เกสรผู้้�มี 4-8 อััน ดอกเพศเมีียออก เป็น็ ช่อ่ ยาวมาก ใบประดัับขนาดเล็็กอยู่�ที่่�โคนก้า้ นดอก กลีีบรองกลีีบดอกรููปขอบขนานแคบๆ ยาว ประมาณ 1.2 ซม. รัังไข่่มีีขน ผล : ค่่อนข้้างกลมหรือื รีี วััดผ่่าศูนู ย์์กลางประมาณ 1-1.5 ซม. สีีผิิวเหลือื งถึึงแดง ผิิวเกลี้ย� ง มีี 1-3 เมล็็ด เนื้้�อหุ้้�มเมล็ด็ สีีขาวขุ่่�น รสเปรี้้�ยวอมหวาน การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : น้้ำต้ม้ ราก รวมกัับสมุุนไพรอื่่น� ๆ ดื่�มแก้ท้ ้้องร่่วง แก้้บวมอักั เสบ เผาไฟกิินเป็็นยาถอนพิิษ ดับั พิิษร้อ้ น ต้้น : เปลืือก ทำเป็็นยาทาภายนอก แก้้บวมอักั เสบ ผล : ทานเป็็นผลไม้ส้ ด รสเปรี่�ย่ ว 107

มะม่่วง ชื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์์ : Mangifera indica L.  ชื่อ� วงศ์์ : ANACARDIACEAE ชื่อ� อื่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ย้ ืืนต้น้ มีีความสูงู ประมาณ 10-30 เมตร หรืือมีีขนาดกลางถึงึ ขนาดใหญ่่ เปลือื กมีีสีีน้้ำตาล อมดำ พื้้น� ผิิวขรุุขระ แตกเป็น็ ร่่อง ใบ : ใบเดี่่�ยวสีีเขีียวลักั ษณะคล้า้ ยหอก ออกเรีียงกันั เป็็นคู่� ๆ ตามก้้านใบ ขอบใบเรีียบไม่่มีีหยักั ฐานใบมน ปลายใบแหลม เนื้้�อใบหนา ดอก : ออกเป็็นช่อ่ ช่อ่ หนึ่่�งมีีประมาณ 15-20 ดอก เป็น็ ดอกที่่�มีีขนาดเล็ก็ มีีสีีเหลืืองอ่่อน ผล : ขึ้น� อยู่�กัับพรรณ บ้้างมีีรููปมนรีี ยาวรีี หรือื กลมป้้อม ผลอ่่อนหรือื ดิิบมีีสีีเขีียว เมื่่�อแก่่หรืือสุุกจะ ค่่อย ๆ เปลี่ย่� นเป็น็ สีีเหลืือง ผลหนึ่่�งมีีเมล็็ดเดีียว  การนำไปใช้้ประโยชน์์ ผล : ใช้้ประกอบอาหารหรืือรัับประทานเป็็นของว่่าง นำมาแปรรููปเป็็นมะม่่วงกวน แช่่อิ่�ม เปลืือกลำต้น้ และใบ : นำมาต้ม้ เป็น็ ยาแก้้ไอ เมล็็ด : นำมาต้้มเป็็นยาถ่่ายพยาธิิ 108

มะม่ว่ งหิมิ พานต์์ ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Anacardium occidentale Linn. ชื่่�อวงศ์์ : ANACARDIACEAE ชื่อ่� อื่น่� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ย้ ืืนต้้นขนาดกลาง สููงได้ถ้ ึงึ 10 ม. เปลืือกหนา ผิิวเรีียบ สีีน้้ำตาล มีีกิ่ง่� แขนงแตกออกเป็็น พุ่่ม� แน่่นทรงกลมถึงึ กระจาย ใบ : เป็น็ ใบเดี่�่ยว สีีเขีียวเข้ม้ ออกสลัับกััน รููปไข่่กลัับ โคนใบสอบ ปลายใบมนป้้าน กว้า้ ง 7.5-10 ซม. ยาว 7.5-20 ซม. ใบหนาเกลี้�ยงคล้า้ ยแผ่่นหนััง ดอก : ออกเป็น็ ช่่อหลวมๆ สีีแดงอมม่่วงหรืือสีีครีีม กลิ่�่นหอมเอีียน ช่่อดอกยาว 15-20 ซม. ดอก ย่่อยมีีขนาดเส้้นผ่่านศููนย์ก์ ลางประมาณ 1 ซม. กลีีบดอก 5 กลีีบ เกสรเพศผู้�้ 8-10 อััน มีีหนึ่่�งอันั ที่่� ยาวกว่่าอัันอื่ น� ผล : มีีลักั ษณะเด่่นคือื เมื่่อ� แก่่ฐานรองดอกจะขยายขึ้น� เป็็นลัักษณะคล้า้ ยผลชมพู่่� ยาว 6-7 ซม. สีี เหลืืองอมชมพูู เมื่่�อแก่่จััดจะมีีสีีแดงและมีีกลิ่�น่ หอม เมล็็ด : มีี 1 เมล็ด็ ติิดอยู่ท� ี่�่ส่่วนปลาย ลักั ษณะเป็็นรููปไต ยาว 2.5-3 ซม. มีีสีีน้้ำตาลอมเทา มีีเปลือื ก แข็็งหุ้้�ม การนำไปใช้้ประโยชน์์ ใบอ่อ่ น : ใช้ร้ ัับประทานเป็น็ ผััก ผลสุุก : รัับประทานเป็น็ ยาบำรุุงกำลังั และเป็น็ ยาระบายอ่่อนๆ เมล็ด็ : เนื้้อ� ในเมล็ด็ รัับประทานแก้้ท้อ้ งร่่วง บิิด อาเจีียน ยางจากผลสด ยางจากต้้น : เป็็นยารัักษาหูดู 109

มะเม่่าควาย ชื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์์ :Antidesma velutinosum Blume. ชื่่อ� วงศ์์ : PHYLLANTHACEAE ชื่อ�่ อื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นไม้พ้ ุ่่�มหรืือไม้้ต้น้ สููงได้้ถึึง 15 ม. กิ่่�งอ่่อนมีีขนสีีน้้ำตาลนุ่่ม� ใบ : หูใู บรููปใบหอกถึึงเรีียวยาว ติิดทน ใบเดี่�่ยว รูปู ขอบขนานถึงึ รูปู รีีแคบ กว้้าง 4-6 ซม. ยาว 12- 18 ซม. ปลายเรีียวแหลม โคนแหลมถึงึ มน ขอบเรีียบ เส้น้ ใบมีีขน ดอก : ออกดอกเป็็นช่อ่ ช่อ่ ดอกแยกเพศร่่วมต้น้ ช่่อดอกเพศผู้้�ยาว 5-10 ซม. ออกที่่ซ� อกใบ ดอก เพศผู้ข้� นาดเล็ก็ กลีีบเลี้�ยง 5-7 กลีีบ มีีขนด้้านนอก เกสรเพศผู้้� 4-8 อันั เกสรเพศเมีียเป็็นหมันั รููป กระบอกหรือื กลม มีี 3 พูู ช่อ่ ดอกเพศเมีียออกที่ป�่ ลายกิ่่ง� ดอกเพศเมีียมีีกลีีบเลี้ย� ง 5-8 กลีีบ แยก กััน มีีขน รัังไข่่รูปู กลม ก้า้ นเกสรหนา ยอดเกสรเพศเมีีย มีี 3-5 แฉก ผล : ช่่อผล ยาว 6-15 ซม. ผลสดรููปรีีเบี้้ย� ว กว้า้ ง 4-6 มม. ยาว 4-7 มม. การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ผล : ออกฤทธิ์์ต� ้้านอนุุมููลอิิสระ ช่่วยชะลอความแก่่,ช่ว่ ยบำรุุงผิิวทำให้ผ้ ิิวดูเู ปร่่งปรั่่�ง,ช่่วยป้อ้ งกันั มะเร็็ง,ช่ว่ ยบำรุุงสายตา,ช่ว่ ยขจัดั สารพิิษออกจากร่่างกาย, ช่ว่ ยเป็็นยาระบาย เนื้้อ� ไม้้ : ใช้ท้ ำที่่�อยู่�อาศััยหรืือทำเฟอร์์นิิเจอร์์ 110

มะเมื่�อ่ ย ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Gnetum montanum ชื่�อ่ วงศ์์ : GNETACEAE ชื่่อ� อื่�่น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็น็ ไม้้เถาเนื้้�อแข็ง็ หรือื เป็น็ ไม้้พุ่�่มรอเลื้อ� ยขนาดใหญ่่ เลื้อ� ยพัันไปตามต้น้ ไม้้ใหญ่่ มีีความสูงู ได้้ ประมาณ 5-10 เมตร ลำต้้นแตกกิ่�่งก้า้ นมาก เปลือื กนอกแตกเป็็นสะเก็ด็ เปลือื กต้้นเรีียบเป็็นสีี น้้ำตาลปนดำ กิ่�่งเป็น็ ข้้อต่่อกันั และตามข้อ้ พองบวม ลักั ษณะเป็็นข้้อปล้้อง ใบ : ใบเป็็นใบเดี่ย่� ว ออกเรีียงตรงข้้ามสลับั กับั ตั้�งฉาก ลักั ษณะของใบเป็น็ รููปไข่่ถึึงรููปขอบขนาน แกมรููปไข่่ มีีขนาดแตกต่่างกัันมาก ปลายใบเป็็นติ่ง�่ แหลม โคนใบกลม มน หรือื แหลม ส่่วนขอบใบ เรีียบ ใบมีีขนาดกว้า้ งประมาณ 5-6 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 13-16 เซนติิเมตร แผ่่นใบหนา และเหนีียว เมื่่�อแห้ง้ จะเป็น็ สีีออกดำ เส้้นใบมีีลักั ษณะโค้ง้ มีีเส้น้ ใบประมาณ 6-8 คู่� ส่่วนก้้านใบ ยาวประมาณ 1-1.5 เซนติิเมตร ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่อ่ เชิิงลดที่่�ปลายยอดและตามลำต้น้ ช่อ่ ดอกแตกแขนงมากและมีีดอกย่่อยอยู่� เป็น็ จำนวนมาก ช่่อดอกแยกเป็น็ ช่่อดอกเพศผู้้�และช่อ่ ดอกเพศเมีีย แต่่อยู่�บนต้น้ เดีียว สร้้างโคน หรืือสตรอบิิลัสั ออกเป็็นช่่อแกน มีีลัักษณะเป็็นกลุ่�ม่ โดยจะออกเรีียงกันั เป็น็ ชั้�น ๆ ตามซอกใบ มีีสีี เขีียวปนเหลือื ง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ 111

มะลิปิ ่า่ ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ : Jasminum syringifolium ชื่่�อวงศ์์ : OLEACEAE ชื่อ่� อื่่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : มีีต้น้ หรืือเถาขนาดเล็็กกลมเกลี้�ยงสีีน้้ำตาลอ่่อน สามารถเลื้อ� ยพัันไม้อ้ื่�นได้้ ใบ : ใบสีีเขีียวอมเหลืือง ลัักษณะใบบางแต่่แข็็ง เป็็นรูปู มนรีี ปลายใบแหลม แตกใบเป็น็ คู่� ดอก : ดอกเป็น็ สีีขาว ก้้านดอกสีีน้้ำตาลอ่่อน การนำไปใช้้ประโยชน์์ ราก : ถอนพิิษต่่างๆ ได้้รวมทั้้ง� ถอนพิิษยาก็็ได้ถ้ ้้าแพ้ย้ า ดอก มาปรุุงผสมกัับสมุุนไพรอื่่�นๆ เป็น็ ยา หอม ใช้้เป็น็ ยาแก้้ไข้้ แก้ร้ ้้อนใน เป็็นยาบำรุุง หัวั ใจ 112

มะแว้ง้ ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Solanum incanum ชื่อ�่ วงศ์์ : SOLANACEAE ชื่่�ออื่น่� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้พุ่ม่� ขนาดเล็็กสููงประมาณ 1 เมตร ตามลำต้น้ และกิ่ง�่ ก้้าน มีีขนสีีเทา และหนามโค้ง้ แหลมๆ ทั่่�วไป ใบเป็็นใบเดี่ย�่ ว เรีียงสลับั หรือื เยื้อ� งกัันเล็ก็ น้อ้ ย และมัักเป็น็ กระจุุกตามปลายกิ่่�ง  ใบ : ใบมนรููปไข่่ กว้้าง 2-6 เซนติิเมตร ยาว 3-10 เซนติิเมตร หลัังใบสีีเขีียวมีีขน ส่่วนท้อ้ งใบสีีเทา เกืือบขาว มีีขนหนาแน่่น มีีหนามแหลม ตามแนวเส้้นกลางใบ เนื้้อ� ใบค่่อนข้า้ งหนา โคนใบกว้า้ ง และค่่อยๆ สอบแคบไปทางปลายใบ ขอบใบหยักั เว้า้ ๆ แหว่่ง ๆ  ดอก : ดอก สีีขาวอมม่่วง มีีเกสรตััวผู้้�สีเหลือื งเป็น็ กระจุุกอยู่ต� รงกลาง ดอกออกรวมกันั เป็น็ ช่อ่ เป็น็ พวงสั้�น ตามข้้อ ตามก้า้ นช่่อมีีหนามแหลมประปราย กลีีบรองดอกแหลมมีี 5 กลีีบ และมีีกลีีบดอก 5 กลีีบเช่น่ กันั กลีีบดอกส่่วนที่�่ค่่อนไปทางโคนแฉกจะติิดกัันแบบง่ามตีีนเป็็ด ส่่วนก้้านชููละออง เกสรตัวั เมีียยาวยื่�นมากกว่่าเกสรตััวผู้เ้� ล็ก็ น้อ้ ย ผล : ผล กลมเกลี้ย� ง มีีเส้น้ ผ่่าศููนย์์กลางประมาณ 1 เซนติิเมตร ผลสุุกสีีแดงเมล็ด็ เกลี้ย� ง สีีเหลืือง ขนาดประมาณ 3.0 มิิลลิิเมตร การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ลููกมะแว้ง้ ใช้เ้ ป็น็ ผักั ได้้ ลูกู มะแว้ง้ มีีวิิตามิินเอ ค่่อนข้้างสูงู ใช้้เป็น็ ยาขมเจริิญอาหาร แก้้ไอ และแก้้ โรคหอบหืดื 113

มะหาด ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ : Artocarpus lacucha Roxb. ex Buch.-Ham. ชื่�่อวงศ์์ : MORACEAE ชื่่�ออื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ต้ ้น้ ไม่่ผลััดใบ สููง 15-25 เมตร เปลือื กสีีเทาเรีียบ เรือื นยอดทรงกลมหรือื รูปู ไข่่ ลำต้น้ มีี ลัักษณะเปลาตรง ต้น้ แก่่ผิิวเปลืือกจะค่่อนข้า้ งหยาบ ขรุุขระและแตกเป็็นสะเก็็ดเล็็กๆ ใบ : ใบเรีียงสลัับระนาบเดีียว โคนมนหรือื เว้้าตื้�น แผ่่นใบหนา สากทั้้�งสองด้า้ น ดอก : ออกดอกเดี่ย่� วๆ ขนาดเล็็กจำนวนมาก กลีีบรวม 2–3 แฉก ผล : มีีลัักษณะกลม เบี้้ย� ว ผลสุุกมีีสีีเหลือื ง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เนื้้อ� ไม้้ : ใช้้ทำเสา หมอนรองรางรถไฟ สะพาน ด้า้ มเครื่อ� งมือื ทางการเกษตร ผืืนระนาดเอก ผืนื ระนาดทุ้้�ม และลููกโปงลาง เป็็นไม้เ้ นื้้�อหยาบแข็ง็ เหนีียวและทนทาน ปลวกและมอดไม่่ขึ้้น� สามารถ เลื่อ� ย ไส ตบแต่่งได้ง้่าย แก่่น : มีีรสร้อ้ น สรรพคุุณเป็็นยาแก้้กษัยั กระจายโลหิิต ช่่วยแก้อ้ าการเบื่่�ออาหาร แก้อ้ าการนอน ไม่่หลับั เป็็นยาแก้ล้ ม เปลืือกต้้นและราก : นำมาต้ม้ กับั น้้ำกิินเป็็นยาแก้ไ้ ข้้ 114

มังั เร,โคลงเคลง ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Melastoma malabathricum L. ชื่�อ่ วงศ์์ : MELASTOMATACEAE ชื่่อ� อื่่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้พุ่�ม่ มีีความสูงู ประมาณ 1-3 เมตร ลำต้้นและกิ่ง�่ ก้้านเป็น็ สีีน้้ำตาลแดง กิ่่�งเป็น็ เหลี่ย�่ ม ทุุก ส่่วนของลำต้้นมีีขนละเอีียดสีีน้้ำตาลอ่่อนปกคลุุม ใบ : เป็น็ ใบเดี่่�ยว ออกเรีียงตรงข้า้ มกันั เป็น็ คู่� ๆ สลัับตั้�งฉาก ลัแั ละกษณะของใบเป็น็ รููปใบหอก ปลายใบและโคนใบแหลม แผ่่นใบค่่อนข้า้ งแข็็ง ผิิวใบมีีเกล็็ดเล็็กแหลม มีีเส้น้ ใบออกจากโคนใบไป จรดกันั ที่่ป� ลายใบประมาณ 3-5 เส้้น ส่่วนเส้น้ ใบย่่อยเรีียงแบบขั้น� บัันไดและไม่่มีีหููใบ ดอก : ออกเป็็นช่่อที่�่ปลายยอด ช่อ่ ละประมาณ 3-5 ดอก ดอกเป็น็ สีีม่่วงอมสีีชมพูู โดยทั่่ว� ไปดอก จะมีีกลีีบดอก 5 กลีีบ หรือื มีีกลีีบ 4 กลีีบ หรืือ 6 กลีีบก็ม็ ีี ส่่วนกลีีบเลี้�ยงดอกมีี 5 กลีีบ มีีถ้้วยรอง ดอกปกคลุุมด้้วยเกล็็ดแบนเรีียบ ผล : ผลมีีลักั ษณะคล้้ายลููกข่่าง และมีีขนปกคลุุม เนื้้�อในผลเป็็นสีีแดงอมสีีม่่วง ผลเมื่่อ� แก่่เปลืือกผล จะแห้้งแล้ว้ แตกออกตามขวาง ภายในผลมีีเมล็็ดขนาดเล็ก็ จำนวนมาก หรืือผลมีีเนื้้อ� นุ่�่มอยู่ห� ลาย เมล็ด็ การนำไปใช้้ประโยชน์์ ดอก : เป็น็ ยาระงัับประสาท ช่่วยบำรุุงธาตุุในร่่างกาย ช่่วยบำรุุงร่่างกาย ใบอ่อ่ น : ใช้้เป็น็ อาหาร รับั ประทานเป็น็ ผัักสดทั่่�วไป ใบนำมาใช้ร้ ููดปลาไหล ช่ว่ ยขััดเมือื กได้ด้ ีี ผลสุกุ : ใช้้รับั ประทานได้้ โดยจะมีีรสหวานอมฝาด ปััจจุุบัันต้้นโคลงเคลงเริ่�่มได้้รัับความนิิยมใช้้ปลููกเป็็นไม้้ดอกไม้้ประดัับเพื่่�อตกแต่่งในสวนหย่่อม เนื่่�องจากมีีทรงพุ่ม�่ และดอกที่่�สวยงาม 115

เม่า่ ไข่่ปลา ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Antidesma ghaesembilla Gaertn. ชื่่�อวงศ์์ :PHYLLANTHACEAE ชื่่อ� อื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นไม้พ้ ุ่�่มกึ่่�งไม้ย้ ืนื ต้น้ ขนาดเล็ก็ แตกกิ่ง่� ก้า้ นต่่ำเป็น็ พุ่่�ม สููงได้ป้ ระมาณ 2-6 ม. เปลือื กต้้นเป็็น สีีน้้ำตาลอ่่อนแตกเป็น็ สะเก็ด็ เล็ก็ ๆ กิ่�ง่ อ่่อนและยอดอ่่อนมีีขนสั้�นนุ่่�มสีีน้้ำตาล ใบ : เป็็นใบเดี่่�ยว ออกเรีียงสลัับในระนาบเดีียวกััน ลัักษณะของใบเป็็นรููปรีีค่่อนข้า้ งกลม รููปรีีแกม ขอบขนาน หรืือรููปไข่่กว้้างถึึงรีี ปลายใบมนกลมหรืือเป็็นติ่ง�่ แหลมเล็ก็ น้อ้ ย โคนใบมนกลมถึงึ หยักั เว้้า ส่่วนขอบใบเรีียบ หลังั ใบและท้อ้ งใบเรีียบเกลี้ย� ง หรืือมีีขนตามเส้น้ ใบด้้านท้้องใบ หููใบเป็น็ รููป ลิ่่�มแคบ การนำไปใช้้ประโยชน์์ ต้น้ และราก : เป็็นยาแก้้กษััย เป็น็ ยาแก้ม้ ดลููกพิิการ มดลูกู ช้้ำบวม อาการตกขาวของสตรีี เป็็นยา ขับั ปัสั สาวะ ช่่วยบำรุุงไต ใบ : เป็น็ ยาแก้้ไข้้ แก้อ้ าการท้้องอืดื แก้อ้ าการท้อ้ งบวม เป็็นยาทาแก้โ้ รคผิิวหนังั ผล : ต้้มน้้ำอาบแก้อ้ าการโลหิิตจาง ซีีดเหลืือง เลืือดไหลเวีียนไม่่ดีี แก้้อาการไข้้ แก้้อาการปวด ศีีรษะ เป็็นยาระบาย แก้ค้ อแห้้ง แก้้อาการกระหายน้้ำ 116

ยมหินิ ชื่่อ� วิิทยาศาสตร์์ : Chikaskia velutina ชื่อ�่ วงศ์์ : MELIACEAE ชื่�อ่ อื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ย้ ืนื ต้้นขนาดกลางถึงึ ขนาดใหญ่่ เป็น็ ไม้ผ้ ลัดั ใบแต่่ผลิิใบใหม่่เร็็ว เรือื นยอดเป็น็ ทรงพุ่�ม่ รููป กรวยต่่ำ มีีความสููงของต้้นประมาณ 15-25 เมตร ลำต้น้ เปลาตรง มีีพูพู อนที่่โ� คนต้้น เปลืือกต้้นเป็็น สีีน้้ำตาลคล้้ำ สีีเทา ใบ : ใบประกอบแบบขนนกออกเยื้อ� งกัันเล็ก็ น้้อย ก้า้ นใบยาวประมาณ 30-60 เซนติิเมตร มีีใบ ย่่อยประมาณ 6-20 คู่� จััดเรีียงตััวกันั แบบสลับั แต่่ใบย่่อย 2 คู่ล� ักั ษณะของใบย่่อยเป็น็ รููปรีี รููปไข่่ หรือื รููปขอบขนาน ปลายใบแหลม ดอก : ดอกเป็็นช่่อตามมุุมกิ่ง�่ อ่่อนหรืือตามปลายยอด ยาวประมาณ 10-30 เซนติิเมตร ดอกยมหิิน มีีขนาดเล็ก็ และมีีกลิ่�่นหอม มีีความยาวประมาณ 1.5 เซนติิเมตร ผล : เป็็นพวง ลัักษณะของผลเป็็นรููปทรงรีีหรือื รููปไข่่ ผลเป็็นแบบผลแห้้งมีีเปลือื กแข็ง็ สีีน้้ำตาล ผล เป็็นสีีน้้ำตาล เมื่่�อสุุกจะเปลี่ย�่ นสีีดำ เมื่่�อแห้้งหรืือแก่่จะแตกเป็็น 3-5 เสี่�ย่ ง การนำไปใช้้ประโยชน์์ เปลืือก : ใช้้ผสมเป็็นยาปรุุงแก้้ไข้เ้ ปลี่่�ยนฤดูู หนาว ๆ ร้อ้ น ๆ ไข้้จัับสั่�น และใช้้เป็น็ ยาสมานแผล เนื้้อ� ไม้้ : ใช้ง้ านก่่อสร้้าง ก่่อสร้้างอื่�นๆ จักั สาน 117

ยอป่า่ ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ : Morinda coreia Buch.-Ham. ชื่อ�่ วงศ์์ : RUBIACEAE ชื่�อ่ อื่�น่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : จััดเป็น็ ไม้ย้ ืนื ต้น้ มีีความสููงของต้้นประมาณ 5-10 เมตรและอาจสูงู ได้ถ้ ึงึ 15 เมตร ลำต้น้ ตั้�ง ตรง เรืือนยอดเป็น็ พุ่�ม่ รีี กิ่่ง� ก้้านมัักคดงอและหักั ง่าย ตามผิิวกิ่่�งมีีปุ่�่ มปมมาก ส่่วนเปลือื กต้น้ เป็น็ สีี น้้ำตาลอมเทา เปลืือกหนาแตกเป็น็ ร่่องตามยาวและแนวขนาน หรืือแตกเป็็นสะเก็ด็ สี่เ�่ หลี่�่ยมเล็็ก ๆ ใบ : เป็็นใบเดี่่ย� วออกเรีียงตััวแบบตรงข้า้ มสลับั กับั ตั้ง� ฉาก ใบมัักออกรวมกัันที่่ป� ลายกิ่�ง่ ลักั ษณะ ของใบเป็น็ รููปรีีหรือื รููปไข่่กลับั ปลายใบมนหรือื แหลม โคนใบแหลมหรืือเบี้้�ยว ส่่วนขอบใบเรีียบ และเป็น็ คลื่น� ใบมีีขนาดกว้้างประมาณ 4-7 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 8-17 เซนติิเมตร หลัังใบ เป็็นสีีเขีียวมันั ส่่วนท้อ้ งใบมีีสีีอ่่อนกว่่า ใบแก่่จะบางและเหนีียว ดอก : ออกดอกเป็็นช่่อ โดยจะออกรวมกันั เป็็นกลุ่�ม่ ตามซอกใบหรือื ที่ป�่ ลายกิ่่ง� ดอกมีีกลิ่น�่ หอม แบบอ่่อน ๆ กลีีบดอกหนาและเป็็นสีีขาว กลีีบดอกเชื่�อมติิดกันั เป็น็ หลอด ๆ ปลายเป็็นกลีีบแหลม แยกเป็น็ กลีีบ 5 กลีีบ ลัักษณะเป็น็ รูปู สามเหลี่่�ยม เมื่่�อดอกบานจะแผ่่กว้า้ งออก ผล : ผลเป็็นผลรวมรูปู ร่่างค่่อนข้้างกลม ผลอ่่อนเป็็นสีีเขีียว เนื้้อ� ในผลอ่่อนนุ่�่ม ฉ่่ำน้้ำ และเป็็นสีีขาว ส่่วนผลแก่่เป็็นสีีดำ ภายในผลมีีเมล็ด็ มาก เมล็ด็ เป็น็ สีีน้้ำตาล โดยมีีเมล็็ดแบน 1 เมล็็ดต่่อหนึ่่�งผล ย่่อย การนำไปใช้้ประโยชน์์ ยอดอ่่อนและผลอ่อ่ น : ลวก หรือื ลวกกะทิิจิ้้ม� น้้ำพริิก หรืือนำไปปรุุงอาหาร เช่น่ แกงเลีียง แกง กะทิิ แกงเผ็็ด มีีรสชาติิขมอมหวาน 118

ยางนา ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Dipterocarpus alatus Roxb. ชื่�อ่ วงศ์์ : DIPTEROCAPACEAE ชื่อ�่ อื่่น� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ยางนาเป็น็ ไม้้ยืนื ต้น้ ขนาดใหญ่่ อาจสููง 40-45 เมตร และเส้้นผ่่าศููนย์์กลางระดับั อก 1.2-1.5 เมตร โดยมีีความเปลาตรงไม้ถ้ ึงึ 20-30 เมตร เเปลือื กเรีียบค่่อนข้้างหนา สีีเทาฝนขาวเนื้้�อไม้้สีี น้้ำตาลแดง และมีียางเหนีียวสีีน้้ำตาลไหม้้ ใบ : ใบเป็็นรููปไข่่แกมรูปู หอก กว้า้ งระหว่่าง 8-15 เซนติิเมตร และยาวระหว่่าง 20-35 เซนติิเมตร ยางนาจะทิ้้ง� ใบในช่ว่ งต้้นฤดููหนาวประมาณปลายเดือื นพฤศจิิกายนถึึงธัันวาคม แล้้วจะมีีใบอ่่อนที่�่ มีีกาบหุ้้�มสีีแดงออกทัันทีี ใบอ่่อนเมื่่�อแตกใหม่่ๆ จะมีีกาบสีีแดงมีีขนหุ้้�มใบมีีขนอ่่อนๆ สีีน้้ำตาล ดอก : เป็็นช่่อสั้น� ๆ สีีชมพูู กลีีบดอกมีี 5 กลีีบ ปลายกลีีบบิิดเรีียบตามกัันแบบกังั หััน ตรงกลางกลีีบ ดอกจะมีีสีีชมพูู ขอบของกลีีบดอกจะมีีสีีขาว ยางนาจะมีีดอกในช่ว่ งเดือื น ธันั วาคม-มกราคม ผล :เป็น็ ครีีบตามความยาวเป็็นจำนวน 5 ครีีบ ปีกี ยาว 2 ปีกี ขนาดกว้้าง 2.5-3 เซนติิเมตร ยาว 10-12 เซนติิเมตร และปีกี สั้�นๆ รูปู หููหนูู 3 ปีกี การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เปลืือก : เป็็นยาบำรุุงร่่างกาย ฟอกเลือื ด บำรุุงโลหิิต แก้ต้ ัับอักั เสบ น้้ำมัันยาง : ใช้้ผสมกับั เมล็็ดกุุยช่่าย นำมาคั่�วให้เ้ กรีียม บดให้ล้ ะเอีียด ใช้เ้ ป็็นยาอุุดฟันั แก้้ฟัันผุุ เมล็็ดและใบ : มีีรสฝาดร้อ้ น นำมาต้ม้ ใส่่เกลือื ใช้อ้ มแก้้ปวดฟััน ฟันั โยกคลอนเนื้้�อไม้้ยางนา สามารถนำมาใช้ป้ ระโยชน์ใ์ นการก่่อสร้า้ งอาคารบ้้านเรืือนได้ด้ ีี 119

ยางพารา ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Hevea brasiliensis ชื่อ่� วงศ์์ : EUPHORBIACEAE ชื่่อ� อื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ราก : มีีระบบรากแก้้ว (tap root system) เมื่�อยางอายุุ 3 ปีี รากแก้ว้ จะหยั่ง� ลงดิินมีีความยาว ประมาณ 2.5 เมตร มีีรากแขนงที่�แ่ ผ่่ไปทางด้า้ นข้้าง ยาว 7-10 เมตร ต้้น : ป็็นพวกไม้้ยืืนต้น้ ถ้า้ ปลููกจากเมล็็ดจะมีีลักั ษณะเป็็นรููปกรวย แต่่ถ้้าปลููกโดยใช้ต้ ้น้ ติิดตาจะมีี ลักั ษณะเป็น็ ทรงกระบอก ความสููง 30-40 เมตร ต้น้ อ่่อนเจริิญเร็็วมากทำให้้เกิิดช่่วงปล้้องยาว เมื่ อ� อายุุน้อ้ ยเปลืือกสีีเขีียว แต่่เมื่่�ออายุุมากขึ้�นสีีของเปลืือกเปลี่ย่� นเป็็นสีีเทาอ่่อน เทาดำ หรืือน้้ำตาล ใบ : เกิิดเวีียนเป็็นเกลีียว เป็็นกลุ่�ม่ และท่่อกลุ่่�มเรีียกว่่า ฉััตรใบ (leaf storey) ใบเป็็นใบประกอบ มีี ใบย่่อย 3 ใบ มีีต่่อมน้้ำหวานที่โ่� คนก้้านใบ แต่่ละใบรูปู ร่่างแบบ ovate หรืือ elliptical ยางพารา จะผลัดั ใบในช่่วงต้้นฤดูแู ล้้ง ในภาคใต้้จะผลััดใบในเดืือนมีีนาคมถึงึ เดือื นพฤษภาคม ส่่วนภาคตะวััน ออกจะผลััดใบในเดืือนกุุมภาพัันธ์์ถึงึ เดืือนเมษายน ดอก : ยางพารามีีช่อ่ ดอกเกิิดตามปลายกิ่่�ง เป็็นแบบ panicle มีีกิ่ง่� แขนงมาก ช่่อดอกเกิิดขึ้�นพร้้อม กัับใบใหม่่ที่�ผ่ ลััดหลัังจากผลัดั ใบ มีีดอกตััวผู้แ้� ละดอกตััวเมีียแยกกันั แต่่อยู่�บนช่่อเดีียวกััน ผล : ผลเป็น็ แบบ capsule โดยทั่่ว� ไปมีี 3 เมล็็ด เมื่่อ� แก่่ผลจะแตกออก เกิิดเสีียงดััง เปลือื กหุ้้�ม เมล็็ดจะมีีลาย เมล็็ดมีีทั้้�งส่่วนของเอนโดสเปิิร์์มและใบเลี้�ยง ใบเลี้ย� งมีีโปรตีีนประมาณ 18 เปอร์เ์ ซ็น็ ต์์ และมีีน้้ำมัันสููงถึงึ 40 เปอร์์เซ็น็ ต์์ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ น้้ำยาง : ใช้ใ้ นด้า้ นอุุตสาหกรรมยางยนต์์ ใบ : ใช้้นำมาประดิิษฐ์์เป็น็ ดอกไม้้แห้้ง ลำต้น้ : ใช้ท้ ำเฟอนิิเจอร์์ 120

ย่า่ นตองแห้้ง ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Hedyotis capitellata ชื่อ่� วงศ์์ : RUBIACEAE ชื่อ่� อื่�น่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : จัดั เป็็นไม้้ล้้มลุุกรอเลื้�อย มีีอายุุหลายปีี ยาวประมาณ 2-3 เมตร ลำต้้นมีีลักั ษณะเป็็นสััน สี่�เ่ หลี่�ย่ ม แตกกิ่�ง่ ก้า้ นมาก ตามลำต้้นและใบมีีขนนุ่่ม� สีีเหลือื ง พบขึ้น� บริิเวณที่โ่� ล่่งในป่า่ ผลัดั ใบ ใบ : ใบเป็็นใบเดี่ย�่ ว ออกเรีียงตรงข้้าม ลัักษณะของใบเป็็นรููปใบหอกถึงึ รูปู ไข่่แกมใบหอก ใบมีี ขนาดกว้้างประมาณ 1.5-4 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 6-10 เซนติิเมตร ผิิวใบเรีียบ มีีหููใบอยู่� ระหว่่างก้า้ นใบ ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่อ่ กระจุุกแน่่นแยกแขนง โดยจะออกที่บ�่ ริิเวณซอกใบและที่่�ปลายกิ่�่ง ก้้านสั้น� ดอกย่่อยมีีจำนวนมาก กลีีบเลี้�ยงเชื่อ� มกันั เป็น็ หลอด แฉกกลีีบตั้ง� ตรง กลีีบดอกเป็็นสีีขาวหรืือสีี เหลืือง เชื่อ� มกันั เป็็นหลอด แฉกกลีีบมีีลัักษณะม้้วนออกด้้านนอก ออกดอกในช่ว่ งเดืือนมีีนาคม ผล : ผลเป็น็ ผลแห้้ง ลัักษณะของผลเป็็นรููปไข่่กลับั แตกตามพูหู รือื ตามตะเข็บ็ เป็น็ 2 ฝา การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ทั้้�งต้้น : นำมาต้ม้ กัับน้้ำอาบหรืืออบไอน้้ำบรรเทาอาการชามือื ชาเท้้า หรือื อัมั พาต ราก : เป็็นยาแก้้โรคธาตุุพิิการ เป็็นยาบำรุุงกำลััง แก้อ้ าการมึนึ เวีียนศีีรษะ แก้้บิิด ใบ : เป็็นยาแก้ไ้ ข้ป้ ่า่ ใบใช้้ตำพอกแผลสดลดการอัักเสบจากพิิษงูกู ัดั แผลฟกบวม โรคบวมตามข้้อ และกล้า้ มเนื้้อ� โรคปวดเอว กระดูกู หััก กระดููกแตก 121

ย่่านปด ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Tetracera loureiri (Finet & Gagnep.) Pierre ชื่อ�่ วงศ์์ : DILLENIACEAE ชื่�อ่ อื่่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้เถาว์เ์ ลื้�อยมีีอายุุหลายปีี มีีเนื้้�อไม้้แข็ง็ ลำต้น้ สีีน้้ำตาลแตกกิ่�ง่ ก้า้ นมากใบ (Foliage) ใบ : ใบเดี่ย�่ ว รููปรีีถึงึ รูปู ขอบขนาน ยาว 5-10 เซนติิเมตร กว้้าง 4-6 เซนติิเมตร ปลายใบเรีียว แหลมเป็็นติ่�่งหรือื มน   โคนใบแหลมหรืือมน ขอบใบจัักรผิิวใบด้า้ นบนสีีเขีียวเข้ม้ และสาก   เส้น้ ใบ เป็็นร่่องลึกึ ก้้านใบยาวประมาณ 1.5 เซนติิเมตร เรีียงเวีียนสลัับ ดอก : ดอกเป็น็ ช่อ่ ดอก ออกเป็น็ ช่อ่ กระจุุกตามซอกใบใกล้้ปลายกิ่่�งและปลายกิ่่ง� ดอกสีีขาวครีีมมีี กลิ่่�นหอมกลีีบดอกบางมีี 5 กลีีบหลุุดร่่วงง่ ายกลีีบเลี้ �ยงสีีเขีียวติิดทน (persistentcalyx)  เกสร เพศผู้้�มีีจำนวน ผล : ผลเป็น็ ผลแห้้งแก่่แล้้วแตก (dehiscent capsule) ค่่อนข้า้ งกลม เมล็ด็ มีี 3-5 เมล็็ด สีีดำ ผิิว มันั และมีีเนื้้�อเยื่�อรกสีีแดงสดเจริิญหุ้้�มเมล็ด็  (arillated seed) การนำไปใช้้ประโยชน์์ ดอกตูมู อบแห้ง้ ใช้้บด เข้้ายารักั ษาโรคเอดส์ ์ 122

ย่่านลิเิ ภา ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Lygodium flexuosum (L.) Sw. ชื่�อวงศ์์ : LYGODIACEAE ชื่�ออื่น� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นเฟิิร์์นทอดเลื้�อยพาดพัันกัับต้น้ ไม้้อื่น� ยาวได้้หลายเมตร ลำต้้นเป็็นเหง้า้ สั้น� มีีขนสีีน้้ำตาล เข้้มหนาแน่่น ไม่่มีีเกล็ด็ ลำต้น้ เมื่อ� แก่่จะมีีสีีดำและเป็็นมััน ขยายพันั ธุ์์�โดยใช้ส้ ปอร์แ์ ละวิิธีีการปัักชำ ใบ : ใบเป็็นใบประกอบแบบขนนกสองชั้น� แกนกลางมีีลักั ษณะเป็็นเถาเลื้อ� ย แกนกลางใบประกอบ ชั้น� ที่่�ชััดเจน ใบย่่อยออกเรีียงบนแกนกลางของใบ แผ่่นใบเป็็นรูปู ใบหอก ปลายใบมนหรืือแหลม โคนใบเป็น็ รููปหััวใจ ส่่วนขอบใบหยักั เว้า้ เป็็นฟันั ปลา แผ่่นใบบางคล้้ายกระดาษ ผิิวใบมีีขนใส หลังั ใบเกลี้�ยง ส่่วนท้อ้ งใบมีีขนขึ้�นประปรายตามเส้น้ ใบ วนใบย่่อยที่่�สร้้างสปอร์ท์ ี่อ่� ยู่�กลางเถาขึ้�นไปนั้้�น แอนนูลู ัสั จะประกอบด้ว้ ยเซลล์์เพีียงแถวเดีียว เรีียงตััวในแนวขวางและอยู่�ตรงยอดของอัับสปอร์์ เยื่อ� คลุุมกลุ่่ม� อัับสปอร์์เทีียมจะมีีลักั ษณะเป็น็ ถุุงเรีียงซ้้อนกัันและมีีขนใส กลุ่�่มสปอร์น์ ั้้น� จะเกิิดที่�่ ขอบใบย่่อย การนำไปใช้้ประโยชน์์ ใบอ่อ่ นและยอด : อ่่อนสามารถนำมาใช้้ประกอบอาหารได้้ ต้น้ : สามารถนำมาใช้้ทำเชือื กได้้ เพราะเถามีีความเหนีียวคงทน หรืือนำมาทำเครื่อ� งจัักสานต่่าง ๆ เช่่น สานตะกร้้า กำไล ทำกระเป๋า๋ เครื่�องประดัับ ฯลฯ ตำรายาไทยจะใช้ท้ ั้้ง� ต้้นปรุุงเป็น็ ยาแก้้พิิษฝีี ภายใน ฝีภี ายนอก 123

ยาร่ว่ งพรุุ ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ : Buchanania arborescens (Blume) Blume ชื่่อ� วงศ์์ : ANACARDIACEAE ชื่อ�่ อื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ ไม้ต้ ้้น สููง 4-27 ม. อาจผลัดั ใบบางส่่วน มีีพูพู อนใหญ่่ตามอายุุ เปลือื ก สีีเทาอ่่อนถึึงสีี น้้ำตาลอมชมพูู ผิิวเรีียบหรืือค่่อนข้า้ งขรุุขระ เปลือื กในสีีชมพูถู ึึงน้้ำตาลอมแดง มีีน้้ำเลี้�ยงเป็น็ น้้ำ ยางใส ใบ : เป็็นใบเดี่ย่� ว ออกเวีียนสลับั ดกที่�่ปลายกิ่่�ง รูปู ขอบขนานถึงึ รูปู ไข่่กลับั กว้า้ ง 2.5-7 ซม. ยาว 6-20 ซม. ปลายกลมถึงึ ทู่่ห� รือื แหลมสั้้�น โคนรูลู ิ่�่ม ขอบเรีียบแต่่มักั เป็็นคลื่น� ใบอ่่อนสีีอมแดง มีีขน ละเอีียด โดยเฉพาะบนเส้น้ ใบ ใบแก่่หนาคล้้ายหนังั บาง เป็น็ มันั ด้า้ นบนเส้น้ กลางใบนููนด้้านบน เส้น้ ใบสั้�นนูนู ทั้้�งสองด้้าน เส้น้ ใบย่่อยเป็็นร่่างแหหรือื ขั้น� บัันได ก้้านใบเล็็กเรีียวยาว 1.5-3 ซม. ค่่อน ข้้างแบนหรือื มีีปีกี แคบ บางทีีมีีสีีแดงแต้้ม กิ่ง่� เล็็กเรีียว เกลี้�ยง มีีรอยแผลเป็็นที่่�ใบหลุุดร่่วงไป ดอก : ออกเป็็นช่่อแตกแขนง ยาว 8-20 ซม. ที่่ซ� อกใบบนหรือื เป็น็ กลุ่ม่� อยู่�ที่่ป� ลายกิ่�ง่ มีีดอกเล็็กยาว ประมาณ 0.8 ซม. สีีขาวหรืือสีีครีีม ดอกสมบูรู ณ์์เพศ กลิ่น�่ หอมอ่่อน ก้้านดอกยาว 2-4 มม. สีีขาว หรือื สีีอมแดง กลีีบเลี้ย� งปลายมีีพู่่ร� ูปู ไข่่ กลีีบดอกรููปรีี ปลายทู่่�หรืือกลม ผล : กลมหรืือรููปไข่่เบี้้ย� ว ยาว 0.8-1.2 ซม. สุุกสีีม่่วงอมแดง แล้ว้ เป็น็ สีีดำ เนื้้�อบางนุ่่ม� ผนัังผลชั้้�น ในดำ มีี 1 เมล็็ดแข็ง็ การนำไปใช้้ประโยชน์์ เนื้้�อไม้้ : ใช้ใ้ นงานก่่อสร้้าง 124

รสสุคุ นธ์์ ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ : Tetracera loureiri (Finet & Gagnep.) Pierre ex W. G. Craib ชื่�่อวงศ์์ : DILLENIACEAE ชื่อ�่ อื่่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้ยืนื ต้้นขนาดกลาง มีีเนื้้อ� ไม้้แข็ง็ ไม่่ผลัดั ใบ เป็็นไม้เ้ ถามีีเนื้้อ� แข็ง็ เลื้�อยได้ไ้ กล 5-8 เมตร กิ่่�ง อ่่อนมีีขนขุุยสีีน้้ำตาลแก่่ปกคลุุมอยู่� แตกกิ่�่งเลื้�อยทอดยาว เปลืือกเถามีีสีีเขีียวเมื่ �อยังั อ่่อน เมื่ �อเถา แก่่จะเปลี่่�ยนเป็็นสีีน้้ำตาลเทา เปลือื กบางเรีียบ ใบ : มีีใบเป็็นใบเดี่ย�่ ว ใบออกเรีียงแบบสลับั กััน ถึึงรููปขอบขนาน ใบกว้า้ งประมาณ 3-5 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 6-10 เซนติิเมตร ที่โ�่ คนใบและปลายใบมนถึงึ แหลม ปลายใบโต โคนใบเรีียว ขอบใบเป็็นจัักห่่าง ๆ เนื้้�อใบค่่อนข้้างหนา มีีสีีเขีียวเข้ม้ เส้น้ ใบชััด ลักั ษณะคล้้ายลิ้�นวัวั ผิิวใบด้า้ น บนเห็็นเป็็นเส้น้ แขนงใบเป็็นร่่อง ส่่วนผิิวใต้้ท้้องใบสากคาย ดอก : ดอกเป็็นช่อ่ แบบแยกแขนง ออกดอกตามซอกใบหรือื ปลายยอด ช่อ่ ดอกมีีความยาว ประมาณ 10-15 เซนติิเมตร และมีีเส้้นผ่่านศูนู ย์์กลางของดอกเมื่่�อบานประมาณ 0.8 เซนติิเมตร มีีดอกย่่อยจำนวนมาก มีีลักั ษณะทรงกลม สีีขาว มีีอยู่� 5 กลีีบ มักั หลุุดร่่วงได้ง้่าย ดอกมีีกลิ่�น่ หอม และมัักบานไม่่พร้้อมกันั ผล : ลัักษณะของผลเป็็นรููปไข่่เบี้้ย� ว ผลมีีสีีเขีียว มีีขนาดประมาณ 0.7 เซนติิเมตร และมีีจะงอยที่่� ส่่วนปลาย เมื่่�อผลแก่่จะแตกออกเป็็นแนวเดีียว ภายในผลจะมีีเมล็็ดสีีดำอยู่� 1-2 เมล็ด็ การนำไปใช้้ประโยชน์์ ประโยชน์ข์ องต้น้ รสสุุคนธ์ห์ ลััก ๆ แล้้วคืือการนำมาปลูกู ไว้เ้ ป็น็ ไม้ด้ อกไม้้ประดับั ที่่ใ� ห้้ทั้้ง� ความ สวยงามและกลิ่น�่ หอม โดยนิิยมปลูกู ไว้เ้ ป็็นไม้้เลื้อ� ยคลุุมซุ้้�มเป็็นร่่มเงาหรืือพันั รั้ว� ต่่าง ๆ ใช้เ้ ป็น็ เครื่�องยาหอม ช่ว่ ยบำรุุงหััวใจ แก้้แผลในปาก 125

ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Salacca rumphii ระกำ ชื่�อ่ วงศ์์ : RUBIACEAE ชื่�อ่ อื่น่� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นพรรณไม้ป้ าล์์มชนิิดหนึ่่ง� ที่�่แตกหน่่อออกมาเป็็นกอ มีีลำต้น้ อยู่�ใต้ด้ ิิน นอกจากต้้นทีีแก่่ ๆ เท่่านั้้�นจะมีีลำต้้นสููงขึ้น� มาเหนืือผิิวดิิน และโดยทั่่ว� ไปแล้ว้ จะสููงไม่่เกิิน 2 เมตรตามลำต้้น และกิ่�่ง ก้้านจะเต็็มไปด้ว้ ยหนามยาว และแข็็งปกคลุุม ใบ : จะแตกใบออกเป็น็ กอใหญ่่ เป็น็ สีีเขีียวแก่่ ทางใบนั้้�นจะยาวมีีลัักษณะคล้า้ ยกัับใบขนนก ก้า้ น ใบจะมีีแต่่หนาม ใบนั้้น� จะออกเป็น็ ช่่อ ๆ ใบย่่อยจะเรีียกกันั ตามก้้านช่อ่ ซึ่ง� ใบย่่อยนี้้�จะมีีความยาว ประมาณ 2 ฟุุต และกว้า้ งประมาณ 2 นิ้้�ว มีีใบดกมาก ดอก : เป็็นดอกสมบูรู ณ์์เพศ คืือเพศผู้้�กับเพศเมีีย จะไม่่อยู่�ในดอกเดีียวกััน แตกดอกตรงระหว่่าง โคนก้า้ นใบ ผล : เมื่�อดอกร่่วงโรย จะกลายเป็็นผลรวมกันั เป็็นกระจุุก แบบทะลาย ลักั ษณะของผลกลมโต ตรง ปลายผลแหลม เปลืือกผลจะเป็น็ เกล็ด็ ผลทีีอ่่อนจะมีีสีีน้้ำตาล พอผลแก่่หรือื สุุกก็จ็ ะเป็็นสีีแดงสด ใช้้กิินได้้ ผลจะมีีรสเปรี้้ย� วบ้้าง หวานบ้า้ งแล้ว้ แต่่พรรณนั้้น� การนำไปใช้้ประโยชน์์ ผล : ใช้ก้ ิินเป็น็ ยารักั ษาอาการไอ และขับั เสมหะ แก่่น จะมีีรสขมหวาน ใช้เ้ ป็็นยาขัับเสมหะ รัักษา เลือื ด รัักษากำเดา และรัักษาอาการไข้้สำประชวร 126

ระงดกล้ว้ ย ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Epipremnum giganteum ชื่�อ่ วงศ์์ : ARACEAE ชื่อ�่ อื่่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้เถา พวกบอนขนาดใหญ่่ มัักขึ้น� เป็น็ กลุ่่ม� คลุุมผิิวดิิน แล้้วเลื้อ� ยพันั ต้้นไม้อ้ื่�นเมื่ อ� อายุุมากขึ้�น โดยอาศัยั รากยึึดเกาะ บางครั้�งลำต้้นยาวถึึง 60 เมตร ลำต้้นอวบหนา เกลี้�ยง สีีเขีียวเข้้มเป็็นมััน แล้้วค่่อยๆ เปลี่่ย� นเป็น็ สีีน้้ำตาลเมื่่�อแก่่ ลำต้้นที่่�แก่่จัดั เป็น็ ข้อ้ ปล้อ้ งแข็็งคล้า้ ยมีีเนื้้�อไม้้ ใบ : ใบเดี่่�ยว เรีียงเวีียนสลัับ แผ่่นใบรููปขอบขนานแกมรูปู รีีถึงึ คล้้ายรูปู ใบดาบ โคนใบกลม ไม่่ สมมาตร ขอบใบเรีียบ ใสและเป็น็ คลื่น� ปลายใบมนถึึงเป็น็ ติ่่�งแหลม เส้้นใบแบบขนานขนนก ผิิวใบ เกลี้ย� งทั้้�งสองด้้าน เนื้้อ� ใบแข็ง็ กระด้า้ งคล้า้ ยแผ่่นหนััง ด้า้ นบนสีีเขีียวเข้ม้ เป็็นมัันวาว ก้้านใบเป็น็ แผ่่นกาบเรีียบ มีีครีีบแคบ สีีเขีียวคล้้ำ ยาว 20-30 เซนติิเมตร โคนก้า้ นใบแผ่่เป็น็ กาบหุ้้�มลำต้้น ส่่วนปลายเป็็นข้้อ หัักงอขึ้น� ดอก : ดอกแบบช่่อเชิิงลดมีีกาบ ออกดอกตามง่่าม ช่่อดอกทรงกระบอก มีีใบประดัับรูปู เรือื เป็็น กาบหุ้้�ม แผ่่นใบประดับั แข็็งคล้้ายแผ่่นหนังั สีีเขีียวอ่่อนแล้้วเปลี่ย�่ นเป็็นสีีเหลืืองเมื่่อ� แก่่ ดอก สมบููรณ์์เพศ อยู่�บน ช่อ่ ดอกเดีียวกันั ดอกขนาดเล็็ก สีีเหลืือง กลีีบรวมลดรููปหายไป เกสรเพศผู้�้ 4 อันั ผล : ผลมีีเนื้้อ� นุ่�ม่ ภายในมีีเมล็็ดแข็ง็ สีีเขีียวสด ผลแก่่สีีส้ม้ หม่่น เมล็ด็ โค้้งเล็็กน้อ้ ย สีีน้้ำตาลอ่่อน เป็็นมััน การนำไปใช้้ประโยชน์์ 127

รักั ป่่า ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Semecarpus curtisii King ชื่อ�่ วงศ์์ : ANACARDIACEAE ชื่อ่� อื่่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ต้ ้้น สูงู ถึึง 15 เมตร เรืือนยอดแคบ แตกกิ่่ง� น้อ้ ย เปลือื กสีีน้้ำตาลเทาถึึงค่่อนข้้างคล้้ำ เรีียบ หรืือแตกสะเก็็ดเปลืือกชั้น� ในสีีน้้ำตาลแกมเหลืือง ใบ : แผ่่นใบรูปู ขอบขนานแกมรููปไข่่กลัับถึึงรููปหอกกลับั กว้้าง 7-12 (-20) เซนติิเมตร ยาว 23.5- 47 (-100) เซนติิเมตร ผิิวใบด้้านล่่างขาวนวล ปลายใบเป็็นติ่ง่� แหลม โคนใบสอบ เส้น้ แขนงใบ 14- 38 คู่� ก้้านใบยาว 2.5-7.5 เซนติิเมตร แต่่บางครั้�งสั้น� มาก ดอก : ดอกสีีขาวนวลถึึงเหลือื งอ่่อน มีีลายเส้้นสีีน้้ำตาล ออกเป็น็ ช่อ่ แยกแขนงตามปลายกิ่่�ง ผล ค่่อนข้า้ งกลมถึึงรีี กว้้างประมาณ 1.5 เซนติิเมตร ยาวประมาณ 1.75 เซนติิเมตร ผล : มีีฐานผลบวมเป็็นเนื้้�อ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เครื่อ� งจัักสานและเครื่�องใช้้สอย 128

รางจืืด ชื่อ�่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Thunbergia laurifolia Lindl. ชื่�อวงศ์์ : ACANTACEAE ชื่อ� อื่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นไม้้เลื้อ� ยหรือื ไม้้เถาที่ม่� ีีเนื้้�อแข็็ง ลำต้้นหรือื เถานั้้น� จะกลมเป็น็ ปล้้อง มีีสีีเขีียวสดหรือื สีีเขีียว เข้้ม ลำต้น้ ไม่่มีีขนและไม่่มีีมืือจัับเหมือื นกับั ตำลึงึ และมะระ แต่่อาศัยั ลำต้น้ ในการพัันรัดั ขึ้น� ไป ใบ : เป็็นใบเดี่ย่� วออกตรงข้า้ มกันั ลักั ษณะของใบคล้า้ ยรูปู หััวใจหรืือรููปใบขอบขนานหรือื เป็น็ รููปไข่่ โคนใบมนเว้้า ปลายใบเรีียวแหลม ใบกว้า้ งประมาณ 4-7 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 8-14 เซนติิเมตร มีีเส้้นอยู่� 3 เส้้นออกจากโคนใบ ดอก :ดอกออกเป็น็ ช่อ่ ห้อ้ ยลงมาตามซอกใบ ช่่อละ 3-4 ดอก ดอกมีีสีีม่่วงอมฟ้้า มีีใบประดับั สีีเขีียว ประแดง มีีกลีีบเลี้�ยงรููปจาน ดอกเป็น็ รููปแตรสั้้�น โคนกลีีบดอกมีีสีีเหลืืองอ่่อน โคนดอกเป็็นหลอด กรวยยาวประมาณ 1 เซนติิเมตร เชื่�อมติิดกันั เป็็นหลอด และมักั มีีน้้ำหวานบรรจุุอยู่ภ� ายในหลอด กลีีบดอกมีีปลายแยกเป็็น 5 กลีีบ มีีเกสรตััวผู้้� 4 อันั ผล : ลัักษณะเป็็นฝักั กลม ปลายเป็็นจะงอย เมื่่อ� แก่่จะแตกออกเป็น็ 2 ซีีก การนำไปใช้้ประโยชน์์ รากและเถาของรางจืืดสามารถใช้้รัับประทานเป็็นยาแก้้ร้้อนในรางจืืดมีีสรรพคุุณช่่วยแก้้อาการ กระหายน้้ำ ใบและรากของรางจืืดมีีสรรพคุุณใช้้ปรุุงเป็น็ ยาถอนพิิษไข้ไ้ ด้้ ใบรางจืดื มีีสรรพคุุณใช้้ เป็น็ ยาพอกบาดแผล ช่่วยรัักษาแผลไฟไหม้้ น้้ำร้อ้ นลวก ยอดอ่่อน ดอกอ่่อนเป็น็ ผัักได้้ โดยจะใช้้ ลวกกิิน แกงกิิน ก็็ทำได้้เหมืือนกัับผัักพื้้น� บ้า้ นทั่่�ว ๆ ไป 129

ราม ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Ardisia lanceolata Roxb. ชื่อ�่ วงศ์์ : MYRSIMACEAE ชื่�อ่ อื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้พุ่่ม� หรืือไม้้ยืืนต้น้ ขนาดเล็ก็ สูงู ประมาณ 3-8 ม. แตกกิ่ง�่ ชั้น� เดีียว โคนกิ่่�งส่่วนที่ต�่ ิิดกับั ลำต้้น นููนเด่่นเป็น็ รูปู สามเหลี่ย�่ ม ใบ : ใบเดี่�่ยว เรีียงเวีียนสลัับ แผ่่นใบรููปหอกรูปู รีีแกมรููปขอบขนาน ถึึงรููปหอกแกมรูปู ไข่่กลับั ยาว 15-25 ซม. กว้้าง 6-8 ซม. ผิิวใบเกลี้�ยง มีีจุุดสีีเขีียวคลํ้า� ทั่่ว� ไป ปลายใบแหลมถึงึ เรีียวแหลม โคนใบ สอบแคบ เส้น้ แขนงใบบาง 12-15 คู่� ก้า้ นใบยาว 1-1.5 ซม. ดอก : สีีชมพููเกสรสีีเหลืือง กลีีบดอก มีี 5 กลีีบ เส้้นผ่่านศููนย์์กลางดอก 1.5 ซม. ออกเป็น็ ช่อ่ แยก แขนงตามปลายกิ่ง�่ ผล : ผล กลมเกลี้�ยง ผลแก่่สีีแดงคลํ้า� ถึึงดำ เส้น้ ผ่่านศููนย์ก์ ลาง 0.8 ซม. มีี 1 เมล็ด็ ต่่อผล การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ใบอ่อ่ น ยอดอ่อ่ น : รัับประทานเป็็นผักั สด จิ้�มน้้ำพริิก 130

ลำเท็ง็ ชื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์์ : Stenochlaena palustris (Burm. f) Bedd. ชื่�อ่ วงศ์์ : PTERIDACEAE ชื่�่ออื่�น่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็็นเฟินิ ดิิน ไรโซม เป็น็ เหง้า้ เลื้�อยเกาะตามไม้อ้ื่น� หรือื เลื้�อยไปตามดิิน เส้น้ ผ่่านศูนู ย์ก์ ลาง 1.0-2.0 เซนติิเมตร ใบ : ใบประกอบแบบขนนก เรีียงสลับั กว้า้ ง 15-30 ซม. ยาว 30-70 เซนติิเมตร ใบย่่อยมีีจำนวน 20-30 รููปเรีียวแคบ ก้้านสั้�น ใบย่่อยกว้้าง 2.5-3.5 ซม.ยาว 13-17ซม. แผ่่นใบเรีียบ ผิิวใบเรีียบ ขอบเป็็นกระจัักละเอีียด ลัักษณะคล้า้ ยหนามแหลม ปลายใบแหลม โคนใบสอบเรีียว เส้้นกลางใบ มีีลักั ษณะกลม เมื่่อ� แก่่จะมีีสีีน้้ำตาล ใบอ่่อนสีีน้้ำตาลแดง ใบแก่่สีีเขีียวก้า้ นใบยาว 40-50ซม. ก้้าน ใบย่่อยยาว 0.5-0.8ซม. กลุ่่�มอัับสปอร์์ เกิิดตรงขอบใบ โคนใบม้้วนขึ้น� ด้้านบน ด้า้ นล่่างมีีอัับสปอร์์ สีีน้้ำตาลเป็็นเม็็ดกลมๆจำนวนมากสีีน้้ำตาลเกาะติิดอยู่�อัดั กัันแน่่น การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ รัักษาอาการบวมของกล้้ามเนื้้�อและแผลฟกช้้ำดำเขีียวรัักษาอาการอัมั พาต แก้้นิ่่ว� ยอดอ่่อน : ตำให้ล้ ะเอีียดพอกบริิเวณแผลทั้้�ง 5 (ราก, ลำต้น้ , ใบ, ดอก, ผล) ต้ม้ ดื่่ม� เฉพาะน้้ำ  131

ลูกู ไอ , สีีฟัันกระบืือ ชื่อ�่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Bridelia tomentasa Blume ชื่อ�่ วงศ์์ : EUPHORBIACEAE ชื่่อ� อื่่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นไม้้ต้้นขนาดเล็ก็ สููง 3-5 เมตร หรือื อาจจะสูงู ถึงึ 18 เมตร ผลัดั ใบ เรืือนยอดแผ่่กว้า้ งแตก กิ่�่งต่่ำ ปลายกิ่่ง� และใบลู่ล� ง ลำต้น้ มีีขนละเอีียด ใบ : เป็็นใบเดี่�่ยว เรีียงสลัับ ใบรูปู รีีแกมรููปขอบขนาน รููปไข่่แกมรููปขอบขนาน กว้้าง 1.5-6.5 ซม. ยาว 4-11 ซม. ปลายใบแหลม ฐานใบรููปลิ่ม�่ ผิิวใบด้า้ นบนสีีเขีียวปนเทา ด้้านล่่างสีีขาวนวล ขอบ ใบเรีียบ แผ่่นใบบาง เส้น้ แขนงใบข้า้ งละ 9-14 เส้้น ดอก : สีีเหลืืองแกมเขีียว ออกเป็็นช่่อแบบกระจุุกตามซอกใบ ดอกแยกเพศอยู่�ร่่วมต้้น กลีีบเลี้�ยง โคนเชื่�อมติิดกันั ปลายแยกเป็็น 5 แฉก กลีีบดอกขนาดเล็็กมากมองด้ว้ ยตาเปล่่าไม่่เห็น็ ช่่อดอก เพศผู้้�สั้�นกว่่าช่อ่ ดอกเพศเมีีย ผล : ผลสดแบบมีีเนื้้อ� ทรงกลม เมื่อ� สุุกสีีแดง มีีหลายเมล็ด็ เปลืือก : เป็น็ สีีน้้ำตาล แตกเป็น็ ร่่องตื่�นตามยาวของลำต้้น การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : ต้้มเป็น็ ยาบำรุุงร่่างกายหลัังการคลอดบุุตร เปลืือกต้น้ และใบ : ต้ม้ น้้ำกิินแก้้ปวดท้้อง 132

เล็บ็ เหยี่�ยว ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Ziziphus oenoplia (L.) Mill. var. oeno- plia ชื่�่อวงศ์์ : RHAMNACEAE ชื่่�ออื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้เถาเลื้อ� ย เนื้้�อแข็็ง กิ่่�งมีีหนามแหลมโค้้ง ใบ : ใบเดี่�ย่ ว เรีียงสลัับ มีีเส้้นใบหลักั 3 เส้น้ ออกจากจุุดเดีียวกัันที่ฐ�่ านใบ ดอก : ดอกออกเป็น็ ช่่อกระจุุกที่ซ�่ อกใบ ดอกย่่อย มีี 3-15 ดอก ผล : ผลรูปู ร่่างกลมหรือื กลมรีีขนาด 4-6 มิิลลิิเมตร ผลเมล็ด็ เดีียวแข็ง็ ผลอ่่อนสีีเขีียว แล้้วเปลี่่�ยน เป็็นสีีเหลืือง เมื่่อ� สุุกเต็ม็ ที่่จ� ะเป็น็ สำดำ ผลสุุกกิินได้ร้ สหวานอมเปรี้้ย� ว การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ผล : สรรพคุุณ ขัับเสมหะ แก้้ไอ ผลสุุกทานได้้เป็็นยาระบาย เปลืือกและรากดื่�มเป็็นยาระบายขับั ระดูขู าว 133

เลืือดแรด,หันั ลัดั ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Knema globularia (Lam.) Warb. ชื่�อ่ วงศ์์ : MYRISTICACEAE ชื่อ่� อื่�่น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : มีีเปลือื กลำต้น้ สีีเทาเข้ม้ จนถึงึ สีีน้้ำตาล มักั แตกเป็น็ สะเก็็ด แตกกิ่ง�่ ก้า้ นสาขาเป็น็ ทรงพุ่ม่� กลม บริิเวณยอด ใบอ่่อน และช่อ่ ดอกจะมีีขนอ่่อนสีีน้้ำตาลปกคลุุม มีีขนาดความสููงของลำต้้นประมาณ 10-30 เมตร เปลืือกลำต้้นมีียางสีีแดงสด ใบ : ใบเดี่�ย่ วเรีียงสลัับกันั ที่ป่� ลายกิ่�ง่ รููปใบคล้้ายใบหอก หรือื แกมรููปขอบขนาน โคนใบมนแหลม ปลายใบเรีียวแหลม แผ่่นใบเรีียบค่่อนข้า้ งหนา มีีสีีเขีียวเข้ม้ เป็น็ มันั ส่่วนด้า้ นล่่างของใบมีีสีีอ่่อน กว่่าด้า้ นบนใบ ขอบใบเรีียบ ดอก : ช่่อกระจุุกสั้�นๆ ตามง่่ามใบหรืือกิ่�่งก้้าน ในแต่่ละช่อ่ ประกอบไปด้ว้ ยดอกย่่อยสีีเหลือื งอม น้้ำตาลขนาดเล็็กจำนวนหลายดอก กลางดอกมีีสีีแดงอมม่่วง  ผล : เป็็นทรงกลมรีี ผลอ่่อนมีีสีีเขีียว เมื่�อแก่่จะกลายเป็น็ สีีส้ม้ มีีขนสั้น� ๆ สีีน้้ำตาลปกคลุุมอยู่�ตาม เปลือื กผล และมีีสันั นูนู ไปตามความยาวของผลสามารถแตกออกได้้ การนำไปใช้้ประโยชน์์ เนื้้อ� ไม้้ : ใช้้ในการก่่อสร้า้ งได้้ ผล : สััตว์์ป่า่ นิิยมกิินเป็น็ อาหารน้้ำมัันจาก เมล็็ด : ใช้้ผสมเป็็นสบู่่ย� าได้้ เปลืือก : ใช้้ดองเหล้า้ รัับประทานเป็็นยาชููกำลััง น้้ำมัันจากเมล็็ด : ใช้ท้ าแก้โ้ รคผิิวหนังั ได้้ 134

ศิิลา, ไทรขี้ไ�้ ต้้ ชื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์์ : Ilex cymosa ชื่่�อวงศ์์ : AQUIFOLIACEAE ชื่�่ออื่�่น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ต้ ้น้ ขนาดเล็ก็ สููง 20 ม.ลำต้้นกลม เปลาตรง มีีพูพู อนเล็็กน้อ้ ย กิ่�่งสีีขาวนวล เปลือื กในสีี เหลือื ง เนื้้�อไม้้ผิิวขรุุขระ ใบ : ใบ เดี่่ย� ว เรีียงเวีียนสลัับ แผ่่นใบรููปรีีถึึงรูปู รีีแกมรูปู ขอบขนาน โคนใบสอบ ขอบใบเรีียบ ปลาย ใบเรีียวแหลม ผิิวใบเกลี้�ยงทั้้ง� สองด้า้ น เนื้้�อใบบางถึึงอวบน้้ำ ด้า้ บบนเป็็นร่่องตื้�น ดอก : ดอก แบบช่่อกระจุุกสองด้า้ นหลายชั้�น ออกตามง่่ามใบ ช่่อดอกโปร่่ง ดอกแยกเพศอยู่ต� ่่าง ต้้น ขนาดเล็็ก สีีขาวหรือื สีีขาวอมเขีียวอ่่อน ดอกเพศผู้้�มีกลีีบดอกและกลีีบเลี้�ยง อย่่างละ 4-5 กลีีบ เรีียงซ้้อนเหลื่�อมสลับั กันั เกสรเพศผู้้� 4 อันั ติิดอยู่ห� น้้ากลีีบเลี้�ยง ดอกเพศเมีียมีีกลีีบดอกและกลีีบ เลั้�ยงอย่่างละ 6-8 กลีีบ ยอดเกสรเพศเมีียเป็็นตุ่�ม่ กว้า้ ง ไม่่มีีก้า้ นเกสร ผล : แบบผลเมล็็ดเดีียวแข็็ง รููปทรงไข่่หรือื เกืือบกลม สีีเขีียวอมชมพูู เมื่ �อสุุกสีีแดงคล้้ำถึงึ เกือื บดำ เมล็็ดแบน มีีผนัังหุ้้�มแข็็ง เรีียงชิิดกััน 4-8 เมล็็ด การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ใบ : ใช้ร้ ัักษาอาการเคล็ด็ ขัดั ยอก ราก : ใช้้ต้้มดื่่�มรัักษาอาการไข่่ 135

สมอดีีงูู ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Terminalia citrina Roxb. ex Fleming ชื่อ� วงศ์์ : COMBRETACEAE ชื่อ� อื่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้ยืนื ต้้นขนาดกลาง แตกกิ่ง�่ ก้า้ นสาขาที่�เ่ รืือนยอดของต้น้ แผ่่ออกกว้า้ ง ต้้นมีีขนาดประมาณ 150-200 เซนติิเมตร และสููงได้้ประมาณ 20-30 เมตร โคนต้น้ เป็น็ พููพอนขนาดเล็็ก เปลืือกต้้น เรีียบเป็็นสีีน้้ำตาลแกมเทา ใบ : ใบเป็น็ ใบเดี่ย่� ว ออกตรงข้้ามกัันเป็น็ คู่� ๆ ลัักษณะของใบเป็็นรูปู มนรีีหรือื รูปู รีีแกมขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบสอบหรืือมน ส่่วนขอบใบเรีียบ ใบมีีขนาดกว้้างประมาณ 2-6 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 3-14 เซนติิเมตร แผ่่นใบค่่อนข้า้ งหนา ผิิวใบเกลี้�ยงเป็็นสีีเขีียว ดอก : ออกดอกเป็็นช่่อตามง่่ามใบและบริิเวณส่่วนยอดของลำต้น้ ช่อ่ ดอกยาวได้ป้ ระมาณ 2-6 เซนติิเมตร ส่่วนดอกย่่อยไม่่มีีก้้าน ลัักษณะของดอกย่่อยที่�โ่ คนกลีีบรองดอกจะเชื่อ� มติิดกัันเป็็น หลอด ส่่วนปลายแยกออกเป็็นรููปถ้ว้ ยตื้น� ๆ กลีีบเป็น็ รูปู สามเหลี่่�ยม มีี 5 กลีีบ ด้้านนอกเกลี้�ยง ส่่วนด้้านในมีีขน ไม่่มีีกลีีบดอก ผล : ลักั ษณะของผลเป็น็ รูปู มนรีีหรือื เป็็นรููปกระสวย ผิิวผลเกลี้ย� ง แต่่จะมีีสัันตื้น� ๆ อยู่� 5 สันั หัวั ท้้ายแหลม ผลสดเป็็นสีีแดงเข้ม้ มีีรสขมฝาด ขนาดเล็ก็ เรีียว ส่่วนผลแห้ง้ จะเป็น็ สีีดำเข้้ม ผลมีีขนาด กว้า้ งประมาณ 1-2 เซนติิเมตร การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ผล : มีีรสฝาด มีีสรรพคุุณเป็น็ ยาแก้้โลหิิตเป็็นพิิษ แก้้พิิษดีี พิิษเสมหะและโลหิิต ใช้เ้ ป็น็ ยาแก้ไ้ ข้้ ช่่วยแก้้อาการไอ แก้้เจ็็บคอ ผลมีีสรรพคุุณเป็็นยาแก้้ลม 136

ส้ม้ ออบแอบ , เถาคันั ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Cissus hastata Miq. ชื่อ�่ วงศ์์ : VITACEAE ชื่่�ออื่�น่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้เ้ ถาเลื้�อยเนื้้อ� อ่่อนพันั ต้้นไม้้อื่�น เถาเป็็นสี่เ�่ หลี่ย่� ม แบ่่งเป็็นข้อ้ ๆ ขอบเถามีีสีีม่่วงแดง และมีี มือื เกาะคล้้ายตำลึึงอยู่บ� ริิเวณข้้อ ใบ : ใบเดี่่ย� ว เรีียงสลัับออกตามข้อ้ รูปู ใบหอกแกมรููปหัวั ใจ ขอบใบจัักฟันั เลื่อ� ย ฐานใบเว้า้ ลึกึ หลังั ใบสีีเขีียว ท้อ้ งใบสีีม่่วง ดอก : ออกดอกเป็น็ กระจุุกเล็็กๆ แบบซี่ร่� ่่ม สีีขาว กลีีบเลี้�ยงสีีม่่วง ฐานรองดอกรูปู ถ้้วยสีีแดงออก ตามซอกใบและปลายกิ่ง�่ ผล : แบบผลสด รูปู ร่่างกลม ผลอ่่อนสีีเขีียว เมื่่อ� สุุกสีีแดงม่่วงเข้ม้ ถึงึ สีีดำ มีีเมล็็ดเดีียว การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : แก้้อัักเสบ เนื่่อ� งจากเป็น็ แผลในกระเพาะอาหาร ต้้มเป็น็ ยาขัับพยาธิิ ใบสด : ตำพอกแก้พ้ ิิษสุุนััขกััด ดับั พิิษตานซาง ขับั พยาธิิ 137

สมุุย,หมุยุ ชื่่อ� วิิทยาศาสตร์์ : Micromelum falcatum ชื่�อ่ วงศ์์ : RUTACEAE ชื่่อ� อื่่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นไม้้พุ่�่มขนาดเล็ก็ ถึงึ ขนาดกลาง สููงประมาณ 3 เมตร เปลืือกลำต้้นสีีเทาคล้้ายต้น้ ส้้มโอ ใบ : ใบประกอบแบบขนนกชั้�นเดีียว ผิิวใบเรีียบ จัับดูแู ล้ว้ รู้้�สึกึ เหนีียว มีีกลิ่น�่ น้้ำมัันหอมระเหย ดอกช่่อดอก : ดอกช่อ่ ดอกบานเต็ม็ ที่�่กลีีบม้ว้ นไปด้้านหลังั เล็็กน้้อย กลีีบดอกสีีขาวแกมเหลืือง ผล : ผลเดี่�ย่ ว ผิิวเรีียบ มีีขนสั้น� สีีขาว ผิิวมีีน้้ำมัันจัับอยู่�ทั้้ง� ผล แก่่มีีสีีเขีียว สุุกสีีส้้ม รสหวานเล็็กน้้อย การนำไปใช้้ประโยชน์์ ราก : ใช้ผ้ สมกับั รากปลาไหลเผือื ก ใช้เ้ ป็น็ ยาแก้้นิ่�่ว แก้ห้ ืดื ขัับพยาธิิ 138

สะเดา ชื่่อ� วิิทยาศาสตร์์ : Azadirachta indica A. Juss. var. siamensis Valeton ชื่่�อวงศ์์ : MELIACEAE ชื่อ�่ อื่น่� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ต้ ้น้ ขนาดกลาง สููงประมาณ 5-15 ม. เปลืือกต้้นสีีน้้ำตาลเทาหรือื เทาปนดำ แตกเป็็นร่่อง ตามยาว แตกกิ่�่งก้า้ นสาขามากมาย ใบ : เป็็นใบประกอบแบบขนนก ออกเรีียงแบบสลัับ ใบรูปู ใบหอกแกมรููปไข่่ โคนใบเฉีียง ขอบใบ เป็็นจักั ฟันั เลื่อ� ย ปลายใบแหลมหรือื เรีียวแหลม ยอดอ่่อนมีีสีีน้้ำตาลแดง เส้้นกลางใบและเส้น้ แขนงใบสีีเขีียวปนขาว แผ่่นใบสีีเขีียวเข้้ม เป็น็ มััน ดอก : ออกเป็น็ ช่อ่ แบบช่อ่ แยกแขนงตามปลายกิ่่ง� ตรงซอกระหว่่างก้้านใบกับั กิ่�่ง ออกดอกพร้้อมใบ อ่่อน ดอกมีีขนาดเล็ก็ แบบสมมาตรตามรััศมีี รูปู กรวย มีีกลีีบดอก 5 กลีีบ สีีขาวนวล ก้้านชูเู กสร ตััวผู้้�รวมกันั เป็น็ เกสร ผล : เป็็นผลสดรููปทรงกลมรีี ผิิวเรีียบสีีเขีียวอ่่อน ผลแก่่สีีเหลือื งส้้ม เมล็ด็ แข็ง็ และมีีเมล็ด็ เดี่ย่� ว รููป รีี การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ใบแก่่ : มีีฤทธิ์์�ยับั ยั้ง� เชื้�อแบคทีีเรีีย ฆ่่าแมลงศัตั รููพืชื และรักั ษาเหา ดอก : แก้ร้ ิิดสีีดวง บำรุุงธาตุุ แก้้พิิษโลหิิต พิิษกำเดา ผล : บำรุุงหััวใจให้เ้ ต้้นเป็น็ ปกติิ ฆ่า่ แมลงศัตั รูพู ืืช เมล็ด็ : รัักษาโรคผิิวหนััง ขัับพยาธิิ เป็็นยาฆ่่าแมลง เป็น็ ยาถ่่ายพยาธิิและยาระบาย 139

สัักขีี ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ : Dalbergia candenatensis (Dennst.) Prain ชื่่�อวงศ์์ : FABACEAE ชื่�่ออื่น่� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ ไม้้พุ่�่ม สููง 5-10 ม. มีียางขาว ลำต้น้ เป็น็ สามเหลี่่ย� มมีีร่่องเล็็กน้้อย ใบ : เป็็นใบประกอบขนนกปลายใบคี่�่ เรีียงเวีียนสลับั แผ่่นใบย่่อยรูปู ไข่่กลัับแกมรูปู ขอบขนาน ด้้านบนเกลี้ย� ง สีีเขีียวเข้ม้ ด้้านท้้องใบมีีขนสั้�นๆ ปลายใบทู่่ถ� ึงึ หยัักเว้า้ ฐานใบทู่่�ถึงึ มน ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่่อแยกแขนงอััดกันั แน่่นตามง่่ามใบ แต่่ละช่อ่ ยาว 2-5 ซม. ดอกมีีขนาดเล็ก็ สีี ขาวรูปู ดอกถั่ว� กลีีบเลี้ย� งโคนเชื่�อมติิดกันั เป็น็ ระฆััง ปลายแยกเป็็นหยักั สั้�น 5 แฉก มีีใบประกอบ ย่่อยรูปู ไข่่กว้า้ ง 1 คู่� กลีีบดอก 5 กลีีบ มีีก้้านกลีีบยาว กลีีบบนคล้้ายรูปู โล่่ งุ้้�มลง กลีีบคู่�ข้้างรูปู ขอบ ขนาน ส่่วนล่่างของกลีีบคู่ล� ่่างเชื่อ� มติิดกันั เป็น็ รููปท้อ้ งเรือื เกสรเพศผู้้� 10 อััน ก้า้ นเกสรเชื่�อมติิดกันั เป็็นแผ่่น ผล : มีีลัักษณะเป็น็ ฝักั แบน งอโค้้ง หััวท้า้ ยแหลม สีีน้้ำตาลแดง เมล็ด็ แบนรูปู ไต การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : รสร้อ้ น ชักั มดลูกู ให้้เข้้าอู่� แก้้มดลูกู อัักเสบ บำรุุงกำลััง ปรุุงยาขััดผิิด แก้้สิิว ฝ้้า จุุดด่่างดำ 140

สังั วาลพระอินิ ทร์์ ชื่อ�่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Cassytha filiformis L. ชื่อ�่ วงศ์์ : LAURACEAE ชื่�อ่ อื่่น� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ ไม้้เถาเลื้อ� ยกึ่�งกาฝาก ลำต้น้ เลื้�อยพาดพัันกับั ต้้นไม้อ้ื่�น ยอดอ่่อนของเถามีีขนนุ่�ม่ ๆ สีี เหลืืองขึ้น� ปกคลุุม ลักั ษณะของลำต้น้ (เถา) เป็น็ เส้น้ กลมยาว สีีเขีียว สีีเขีียวอมเหลืือง หรืือสีีเขีียว ออกเทา ส่่วนกลางหรืือโคนไม่่มีีขน ใบ : ขนาดเล็ก็ มาก หรืือแทบไม่่มีี โดยใบจะมีีลัักษณะเป็น็ เกล็ด็ รููปสามเหลี่�ย่ ม ดอก : ออกดอกเป็็นช่่อ ก้า้ นช่่อยาว 2-5 ซม. ไม่่มีีก้า้ นดอก ดอกมีีขนาดเล็็กสีีขาว ในหนึ่่ง� ช่่อมีี 6 ดอก กลีีบดอกกลมมนเป็็นรููปไข่่ 6 กลีีบ แบ่่งออกเป็น็ 2 ชั้น� ชั้น� ละ 3 กลีีบ ส่่วนกลีีบเลี้�ยงมีีขนาด เล็็กสีีเขีียว เกสรเพศผู้้� 9 อันั และเกสรเพศเมีีย 1 อััน ผล : พบได้ใ้ นบริิเวณดอก ผลมีีขนาดเล็็กมาก มีีเส้้นผ่่านศููนย์์กลาง 7 มม. สีีเขีียว เป็น็ ทรงกลมมีี เนื้้�อนิ่ม่� อยู่ภ� ายในผล ภายในผลพบเมล็ด็ รูปู กลม 1 เมล็ด็ การนำไปใช้้ประโยชน์์ ต้น้ : ใช้้เป็็นยาขับั ความชื้้�นในร่่างกาย แก้้พิิษในเลือื ด ทำให้้เลืือดเย็็น ใช้แ้ ก้้เด็็กเป็็นดีีซ่่าน ใช้เ้ ป็น็ ยา แก้้เลือื ดกำเดา แก้ไ้ ข้้หวััด ยาขัับปัสั สาวะ บำรุุงตัับและไต รักั ษาแผลหกล้ม้ แผลไฟไหม้้ แผลเรื้�อรังั และแก้้โรคผิิวหนังั ผดผื่�นคันั ฝีหี นองอัักเสบ 141

สััตบรรณ , ตีีนเป็็ด ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Alstonia scholaris (L.) R. Br. ชื่่อ� วงศ์์ : APOCYNACEAE ชื่�อ่ อื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ย้ ืนื ต้น้ ขนาดใหญ่่ สูงู ประมาณ 7-10 ม. เปลืือกสีีเทาดำ มีียางสีีขาว และเปลืือกแตกเป็น็ ร่่องตื้น� ๆ ใบ : ใบเดี่่ย� ว ออกเป็็นวงรอบๆ ข้้อ แผ่่นใบเป็็นรูปู ไข่่กลับั ปลายใบมนเว้า้ เข้้าเล็็กน้อ้ ย เส้้นใบถี่�่ ขนานกันั เนื้้อ� ใบคล้า้ ยกรดาษ ด้้านบนแผ่่นใบเกลี้�ยงสีีเขีียวเข้ม้ ท้อ้ งใบสีีเขีียว ใบกว้้าง 2-6 ซม. ยาว 10-12 ซม. ดอก : ออกดอกเป็น็ กระจุุกช่่อใหญ่่สีขาวที่ป�่ ลายกิ่�ง่ ก้า้ นช่่อดอกออกซ้อ้ นกันั เหมือื นฉััตรประมาณ 2-3 ชั้�นกลีีบรองดอกมีีขนาดเล็็ก มีีขนสีีขาวอมเหลืืองนวล ผล : ผลเป็็นฝักั ยาวเหมือื นถั่ว� ฝักั ยาว เมื่�อแก่่จััดจัดั แตกเป็็น 2 ซีีก เมล็ด็ : รููปทรงกระบอกขอบขนาน ปลายโค้้งมน ขนาดประมาณ 4-7.5 มม. มีีขนละเอีียดนุ่ม�่ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เนื้้อ� ไม้้ : ใช้้ทำหีีบใส่่ของ ลูกู ทุ่่�นอวน เปลืือก : มีีรสขม ใช้เ้ ป็็นยาขมเจริิญอาหาร รักั ษาโรคบิิดท้้องร่่วง โรคลำไส้้ และรักั ษาอาการไข้้ ดอก : แก้้โลหิิตพิิการ ไข้้เหนืือ ไข้ต้ ัวั ร้้อน ใบ : ใช้พ้ อกดับั พิิษต่่างๆ หรืือใช้ใ้ บอ่่อนปรุุงเป็็นยารักั ษาโรคลักั ปิดิ ลัักเปิดิ โดยการชงดื่�ม ราก : เป็็นยาแก้้โรคมะเร็ง็ แก้้ลมในลำไส้้ น้้ำยาง : ใช้้ปรุุงเป็น็ ยารัักษาแผลเน่่าเปื่่�อย เป็็นยาบำรุุงกระเพาะ บำรุุงคนไข้ภ้ ายหลัังที่่เ� จ็็บป่ว่ ย 142

สัับปะรด ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ : Ananas comosus (L.) ชื่�่อวงศ์์ : BROMELIACEAE ชื่�่ออื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้ล้้มลุุก สูงู ประมาณ 100 เซนติิเมตร ลำต้น้ จะแตกออกมาเป็น็ กอ ไม่่มีีกิ่�ง่ ก้้านใดๆ จะมีีเพีียง กาบใบที่่ห� ่่อหุ้้�มลำต้น้ ไว้้ มีีปล้อ้ งสั้�นๆ ลำต้้นแก่่ค่่อนข้้างแข็ง็ แรง และออกหน่่อใหม่่ด้้านข้้าง ใบ : เป็น็ ใบเดี่�่ยว ไม่่มีีก้า้ นใบ แผ่่นเรีียวยาวคล้า้ ยดาบโค้้ง เนื้้อ� ใบแข็ง็ ปลายใบเรีียวแหลม ขอบใบ มีีหนามบ้้างเล็ก็ น้้อยที่ใ่� กล้ก้ ัับปลายใบและโคนใบ แผ่่นใบเรีียบสีีเขีียวเข้ม้ ท้้องใบสีีขาวปนสีีน้้ำเงิน ดอก : ออกดอกเป็็นช่อ่ ใหญ่ท่ ี่�่ยอดโผล่่ออกมาจากกลางกอ มีีดอกหนาแน่่น ก้า้ นช่อ่ ใหญ่แ่ ละยาว กลีีบดอกมีี 3 กลีีบ ด้า้ นบนสีีฟ้า้ อมม่่วง ด้า้ นล่่างสีีขาว ผล : เป็็นผลที่เ่� กิิดจากช่่อดอกทั้้�งช่อ่ เจริิญร่่วมกันั มีีผนังั เชื่อ� มติิดกััน ลักั ษณะผลรูปู ร่่างเกือื บกลม รููปไข่่ป้้อม หรือื ทรงกระบอก โคนกว้้างกว่่าปลาย มีีใบเป็น็ กระจุุกที่่�ปลายของผล การนำไปใช้้ประโยชน์์ ราก : รสเฝื่อ� น แก้้นิ่ว�่ ขับั ปััสสาวะ กัดั และล้้างทางเดิินปััสสาวะ แก้้ขัดั ข้้อ แก้ก้ ระษัยั ทำให้ไ้ ต สุุขภาพดีี แก้้หนองใน เปลือื กผล : แก้ก้ ษััย บำรุุงไต ขัับปัสั สาวะ ใบ : รสเฝื่�อน เป็็นยาถ่่ายและฆ่า่ พยาธิิในท้อ้ ง เป็็นยาขับั ปัสั สาวะ แก้้กษััย ทำให้ไ้ ตมีีสุุขภาพดีี ผล : รสเปรี้้ย� วอมหวาน แก้้เสมหะ แก้ไ้ อ ระงับั อาการอักั เสบบวมของเนื้้อ� เยื่อ� ฟอกโลหิิต ย่่อย อาหารกระเพาะลำไส้้ 143

ส้า้ นใหญ่่ ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ : Dillennia indica ชื่่อ� วงศ์์ : DILLENIACEAE ชื่่อ� อื่น่� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ต้ ้น้ สูงู 10-20 เมตร ลำต้น้ ค่่อนข้า้ งคดงอ เรือื นยอดทรงพุ่�่มกลม ค่่อนข้้างทึบึ มีีปุ่�่ มอยู่� เปลือื กสีีน้้ำตาลอมแดง ใบ : ใบเดี่ย่� ว เรีียงสลัับ ออกตามปลายกิ่ง�่ รููปใบหอกหรือื รูปู ไข่่กลับั ปลายแหลมเป็็นติ่่ง� สั้�น โคน สอบแคบและมน ขอบจักั แผ่่นใบหนา แผ่่นใบเป็็นร่่องพัับจีีบตามเส้้นแขนง เส้้นแขนงใบข้า้ งละ 30-40 เส้้น ก้้านใบยาว 3-5 เซนติิเมตร ดอก : ดอกเดี่�่ยวหรือื ช่อ่ ดอกแบบช่อ่ กระจะ ออกตามง่่ามใบและปลายกิ่่�ง ดอกสีีขาว ก้้านดอกยาว 2-5 เซนติิเมตร มีีขน กลีีบเลี้ย� ง 5 กลีีบ รููปไข่่กลัับ กลีีบดอก 5 กลีีบ เกสรเพศผู้้�สีเหลือื งจำนวนมาก ล้้อมรอบเกสรเพศเมีีย เกสรเพศเมีียสีีขาว ยอดเกสรเพศเมีียแยกออกเป็็นแฉก รังั ไข่่มีี 20 ช่่อง ผล : ผลแบบแห้ง้ ไม่่แตก รููปทรงกลมใหญ่่ กลีีบเลี้ย� งขยายขนาดห่่อหุ้้�มอััดกัันแน่่น ผลอ่่อนสีีเขีียว เมื่่�อแก่่สีีเหลือื งเข้ม้ มีีกลิ่่น� มีีเมล็็ดจำนวนมาก เมล็็ดสีีน้้ำตาล กว้้างประมาณ 7 มิิลลิิเมตร เมล็็ดมีี เมือื กหุ้้�ม การนำไปใช้้ประโยชน์์ ผล : มีีฤทธิ์์�ช่่วยต่่อต้า้ นอนุุมููลอิิสระ รับั ประทานเป็น็ ยาบำรุุงร่่างกาย ลดระดัับน้้ำตาลในเลืือด แก้้ อาการไอ ขัับเสมหะ เป็็นยาแก้ป้ วดท้้อง ใบ : เป็็นยาระบายอ่่อนๆ แก้้ไข้้ ลดไข้้ เปลืือก : นำมาเคี้ย� วช่่วยทำให้้เหงือื กและฟันั กระชัับแน่่น ราก : เป็็นยาถอนพิิษจากแมลงสััตว์ก์ ัดั ต่่อย 144

สาบเสืือ ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Chromolaena odorata ชื่อ�่ วงศ์์ : COMPOSITAE ชื่่อ� อื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นพรรณไม้ล้ ้้มลุุก เป็็นพืชื ที่�่แตกกิ่่ง� ก้้านสาขามากจนเหมือื นทรงพุ่�่ม กิ่่�งก้้านและลำต้้นจะ ปกคลุุมไปด้ว้ ยขนนุ่�ม่ อ่่อน ๆ มีีลำต้น้ สููงประมาณ 1-2 เมตร ใบเป็น็ ใบเดี่ย่� วออกจากลำต้น้ ที่ข่� ้อ้ แบบตรงกันั ข้้าม ใบมีีสีีเขีียวอ่่อน ใบ : ลักั ษณะของใบคล้า้ ยรูปู รีีทรงรูปู สามเหลี่ย่� ม ปลายใบแหลม ฐานใบกว้้าง ใบเรีียวสอบเข้้าหา กััน มีีขอบใบหยััก ที่่�ใบเห็็นเส้้นชััดเจน 3 เส้้น ผิิวใบทั้้�งสองด้้านมีีขนอ่่อนปกคลุุม ใบและก้้านเมื่่อ� นำมาขยี้�จะมีีกลิ่น่� แรงคล้า้ ยกลิ่�น่ สาบเสือื ดอก : ดอกออกเป็็นช่อ่ มีีสีีขาวหรืือสีีฟ้า้ อมม่่วง มีีดอกย่่อยประมาณ 10-35 ดอก โดยดอกวงนอก จะบานก่่อนดอกวงใน ที่่�กลีีบดอกหลอมรวมกัันเป็น็ หลอด ผล : ผลขนาดเล็ก็ มีีรููปร่่างคล้้ายรูปู ห้า้ เหลี่ย�่ ม มีีสีีน้้ำตาลหรือื สีีดำ มีีหนามแข็็งบนเส้้นของผล ที่่� ปลายผลมีีขนสีีขาว ช่ว่ งพยุุงให้ผ้ ลและเมล็ด็ สามารถปลิิวตามลมได้้ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ต้้น : เป็็นยาแก้้ ปวดท้้อง ท้้องขึ้�น ท้้องเฟ้้อ แก้้บวม ดููดหนอง ใบ : ใช้เ้ ป็็นยารัักษาแผลสด สมานแผล ถอนพิิษแก้อ้ ักั เสบ แก้้พิิษน้้ำเหลืือง แก้้ตาฟาง แก้้ตาแฉะ แก้้ริิดสีีดวงทวารหนักั รัักษาแผลเปื่่อ� ย ดอก : เป็น็ ยาแก้้ร้อ้ นใน กระหายน้้ำ ชูกู ำลังั แก้อ้ ่่อนเพลีีย บำรุุงหััวใจ แก้ไ้ ข้้ 145

สำเภา , ขี้ห�้ นอน ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ : Chaetocarpus castanocarpus (Roxb.) Thwaites ชื่อ�่ วงศ์์ : PERACEAE ชื่�่ออื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้ต้น้ ขนาดเล็็กหรืือขนาดกลาง ไม่่ผลััดใบ สูงู ได้ถ้ ึงึ 22 ม. ลำต้น้ ตรง เรือื นยอดแน่่นไม่่เป็น็ ระเบีียบ เปลืือกสีีครีีมถึงึ สีีน้้ำตาลอมเทา หรือื สีีน้้ำตาลแดงเข้้ม เรีียบหรือื แตกเป็น็ รอยเล็ก็ และ ลอกเป็็นแผ่่น เปลือื กในสีีออกชมพููถึงึ แดงเข้ม้ หรืือน้้ำตาลแดง มัักมีีริ้้ว� ยาวสีีขาว ใบ : ออกสลัับหรือื แผ่่ระนาบเดีียวบนกิ่่ง� รููปไข่่หรืือรีี ปลายเรีียวแหลม โคนรููปลิ่่�ม ขอบเรีียบ ยอด อ่่อนสีีน้้ำตาลอมส้้ม ใบแก่่เนื้้�อคล้า้ ยหนังั สีีเขีียวออกดำเป็็นมันั ด้้านบน เกลี้ย� งไม่่มีีต่่อม เส้้นใบหลักั 1 เส้้นจากโคน เส้น้ ใบโค้้ง 5-9 คู่� ไปเชื่อ� มกัันจางๆ ใกล้ข้ อบ เส้้นใบย่่อยเป็็นร่่างแห ละเอีียดมาก เห็็นไม่่ชััดด้า้ นบน การนำไปใช้้ประโยชน์์ เปลืือกต้้น : แก้ไ้ ข้ต้ ัวั ร้้อน แก้้หวัดั คััดจมูกู น้้ำมููกไหล ใบอ่่อน : เป็น็ อาหาร 146

เสม็ด็ แดง ชื่่อ� วิิทยาศาสตร์์ : Syzygium antisepticum ชื่่�อวงศ์์ : MYRTCEAE ชื่�อ่ อื่�่น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็็นไม้้ยืืนต้น้ ไม่่ผลััดใบ ขนาดกลางมีีความสูงู โดยทั่่ว� ไป 7 เมตร เรือื นยอดเป็น็ พุ่ม่� กลม ใบ อ่่อนสีีแดง เปลืือกสีีน้้ำตาลแดง แตกสะเก็ด็ แผ่่นบางๆ โคนต้น้ ที่�่มีีอายุุมากมักั เป็็นพูพู อน ใบ : ใบเดี่่ย� วเรีียงตรงข้า้ ม ใบรูปู หอกแกมรูปู ไข่่สีีเขีียว ใบด้า้ นบนเป็็นมันั ขอบใบเรีียบ ปลายใบ แหลม ดอก : ดอกสีีขาว ออกเป็น็ ช่อ่ แบบช่่อกระจุุกแยกแขนงตามซอกใบและปลายกิ่่�ง ออกดอกเดือื น มีีนาคม-เมษายน ผล : ผลสีีขาวทรงกลมขนาดเล็ก็ มีีเนื้้อ� เมล็ด็ เดี่่ย� ว ออกผลเดือื นพฤษภาคม-มิิถุุนายน การนำไปใช้้ประโยชน์์ ต้้นอายุุน้้อยใช้ป้ ลูกู ในสวนสมุุนไพร ลำต้น้ ที่่�มีีอายุุมากใช้ป้ ระดับั สวน มีีผิิวที่ส�่ วยโดดเด่่น ให้ร้ ่่มเงา ในบ้า้ น แข็ง็ แรงและดูแู ลง่่าย สามารถเพาะพัันธุ์์�จากเมล็็ด และ ขยายพัันธุ์์�ด้วยการตอนกิ่่ง� ยอดอ่่อน ใบอ่่อน มีีรสเปรี้้�ยวอมฝาด ลวก หรือื ใช้้รับั ประทานเป็็นผักั สดกับั น้้ำพริิก ขนมจีีนหรือื ข้า้ วยำ ในใบเสม็็ดแดง (ผักั เม็็ก) มีีสารออกซาเลต (Oxalate) สูงู การรับั ประทานสดหรือื จำนวน มากอาจเสี่ย่� งต่่อการเป็น็ นิ่ว�่ ในไตได้้ 147

หญ้้าคมบางกลม ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Fuirena cliiaris (L.) Roxb. ชื่�อวงศ์์ : CYPERACEAE ชื่�ออื่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : หญ้้าคมบางกลมเป็น็ กกชนิิดหนึ่่�งมีีลัักษณะลำต้้นและใบคล้้ายหญ้า้ มีีอายุุปีเี ดีียว พบทั่่�วไปใน ที่น่� ้้ำท่่วมขัังหรือื ที่ช่�ื้�นแฉะ เช่น่ ในนาข้้าว มีีลำต้้นกลมเรีียบ สูงู 20-50 ซม.  ใบ : ใบเรีียงเวีียนสลัับเป็็นวงเว้น้ ระยะตามข้้อของลำต้น้ วงละ 3-5 ใบ แผ่่น ใบเรีียวแหลม ยาว 20-40 ซม. ใบแคบยาวปลายแหลม ขอบใบและแผ่่นใบด้า้ นบนมีีขน ดอก : ช่อ่ ดอก แยกแขนงออกตามง่่ามใบและที่�ป่ ลายลำ ยาว 10-20 ซม. กว้้าง 1-1.5 ซม. เส้้นผ่่าน ศููนย์์กลาง 5-10 ซม. กาบใบเป็น็ ปลอก ยาว 5-7 ซม. ดอกเล็ก็ มาก เรีียงสลับั กันั 2-3 ดอก ผล : กลม สีีแดงแต้้มดำที่�ป่ ลาย เส้้นผ่่านศูนู ย์ก์ ลางประมาณ 0.3 ซม. การนำไปใช้้ประโยชน์์ 148

หญ้า้ ลิิก ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Hypolytrum nemorum ชื่อ�่ วงศ์์ : CYPERACEAE ชื่่�ออื่่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ล้ ้ม้ ลุุก มีีเหง้า้ หรืือหัวั ใต้้ดิิน ลำต้้นแทงขึ้น� มาเป็น็ กอ ลำต้น้ ทรงสามเหลี่�่ยมตามยาว ใบ : ใบเรีียวแคบ เรีียงเวีียน โคนใบเป็็นกาบหุ้้�ม โคนลำต้้น ดอก : ดอกแยกเพศร่่วมช่่อ เกสรตัวั ผู้้�ปกติิมีี 3 อััน ผล : ผลแบบผลแห้ง้ เมล็็ดล่่อน การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ 149

หญ้้าหนูตู ้้น ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Dianella ensifolia (L.) DC. ชื่อ่� วงศ์์ : PHORMIACEAE ชื่อ่� อื่�น่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นไม้ล้ ้ม้ ลุุก มีีความสูงู จากพื้้น� ดิินประมาณ 30-60 เซนติิเมตร นอกจากส่่วนที่่�อยู่โ� ผล่่พ้้นดิิน แล้้ว หญ้้าหนูตู ้น้ ยังั มีีส่่วนที่�่เป็็นเหง้า้ ใต้ด้ ิินที่�ข่ึ้�นในลัักษณะเป็น็ กอขนาดเล็็กด้้วย ใบ : จะเป็็นใบเดี่�ย่ ว เรีียงสลับั แตกเป็น็ กระจุุกที่โ�่ คนต้น้ อยู่ใ� นระนาบเดีียวกันั และห่่อเรีียงสลัับกันั ขึ้น� มาจากโคนต้้นลักั ษณะใบเป็น็ รููปขอบขนานหรือื รููปหอก ขนาดกว้้างประมาณ 1-4 เซนติิเมตร ยาวประมาณ 20-60 เซนติิเมตร ฐานใบมน ปลายใบแหลม ขอบใบเรีียบ ก้า้ นใบแผ่่เป็็นแผ่่นและ หุ้้�มซ้อ้ นกััน ดอก :ออกเป็็นช่่อ โดยออกดอกบริิเวณซอกใบที่่โ� คนต้้นหรือื ออกที่ป่� ลายกิ่�ง่ มีีใบประดัับขนาดใหญ่่ รองรัับ กลีีบเลี้�ยงและกลีีบดอกมีีสีีขาวแกมม่่วงและมีีลักั ษณะที่�เ่ หมือื นกััน โดยมีีลักั ษณะเป็็นหล อดเล็็กๆ ปลายแยกเป็็นกลีีบ 6 กลีีบ ภายในดอกมีีเกสรเพศผู้้�สีเหลือื ง  6 อันั ผล : มีีลักั ษณะเป็น็ ทรงกลม ผลอ่่อนมีีสีีเขีียว  เมื่่�อสุุกจะเปลี่�ย่ นเป็็นสีีม่่วงอมน้้ำเงินหรืือสีีม่่วงเข้ม้ ผลมีี 3 พูู ขนาดเส้น้ ผ่่านศููนย์์กลางประมาณ 0.8 เซนติิเมตร ภายในผลมีีเมล็็ดเล็ก็ ๆ ลักั ษณะเมล็็ด เป็็นทรงรีีและปลายค่่อนข้้างแหลม การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ใบ : บำรุุงกำลัังทางเพศ ราก : แก้้อาการท้อ้ งผูกู ช่่วยขับั ลม บำรุุงกำลัังทางเพศ บำรุุงกำหนัดั และขัับปัสั สาวะ ทั้้ง� ต้น้  : รักั ษาโรคมะเร็็ง รักั ษาแผลเรื้�อรังั ที่เ�่ น่่าหรืือรัักษายาก 150