3242423

ชมุ เห็ดไทย , ชุมเห็ดนา ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Senna tora (L.) Roxb. ชื่อ่� วงศ์์ : FABACEAE ชื่�อ่ อื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้พุ่�ม่ ขนาดเล็็ก สููงประมาณ 0.3-1.3 ม. มีีเส้้นผ่่านศูนู ย์์กลางของลำต้้นประมาณ 12.3-17.4 มม. มีีสีีเขีียวอมน้้ำตาลแดง มีีขนปกคลุุม ใบ : ใบประกอบแบบขนนก มีีใบย่่อย 3 คู่� ตรงกลางใบย่่อยที่่�เชื่�อมกันั จะพบตุ่่ม� ตารองน้้ำ 1 คู่� ลักั ษณะใบย่่อยเป็น็ รููปไข่่กลัับ ปลายใบมนและมีีติ่่ง� หนาม โคนใบแหลม ขอบใบมีีรอยหยักั แบบขน ครุุย แผ่่นใบเป็็นสีีเขีียวเข้ม้ หลังั ใบเรีียบเนีียนไม่่มีีขน ท้อ้ งใบมีีขนละเอีียดอ่่อนนุ่�ม่ ปกคลุุมอยู่�หนา แน่่น ใบมีีกลิ่�น่ ฉุุน ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่อ่ ตามซอกใบและปลายกิ่ง�่ หนึ่่�งช่อ่ จะมีีดอกประมาณ 2-4 ดอก มีีสีีเหลืืองสด กลีีบดอก 5 กลีีบ และมีีกลีีบเลี้ย� งสีีเขีียว 5 กลีีบ เกสรเพศผู้้�จำนวน 10 อันั ปลายเกสรเพศเมีียจะ เป็็นตุ่�่มสั้้น� ๆ ก้้านดอกมีีขนปกคลุุม ผล : เป็น็ ฝักั ยาวโค้้งเล็ก็ น้้อย ฝัักแบนทั้้ง� สองด้า้ น และมีีขนอ่่อนนุ่ม�่ สั้้�นๆ ปกคลุุม ภายในฝักั มีี เมล็ด็ ประมาณ 20-30 เมล็ด็ เมล็ด็ : เป็น็ สีีน้้ำตาลเหลืือง สีีน้้ำตาล หรืือสีีเขีียวอมเทา ผิิวเรีียบเงาเป็็นมััน เมล็ด็ แข็ง็ และแบน การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เมล็ด็ : มีีรสขม เป็น็ ยาระบายอ่่อนๆ ขับั อุุจจาระ แก้้ไอ รัักษาโรคผิิวหนังั บำรุุงประสาท เป็น็ ยา ระงับั ประสาทแก้้นอน ไม่่หลับั แก้ก้ ระษัยั แก้้ตาแดง ตามัวั แก้ต้ ับั อัักเสบ ตับั แข็ง็ บำรุุงกำลังั ลด ความดัันเลืือดชั่ว� คราว บดผสมน้้ำมัันพืืชทาแก้ห้ ิิด กลากเกลื้อ� น บำรุุงหัวั ใจ ทำให้ช้ ุุมชื่่น� ทำให้้ หลัับสบาย ขับั ปััสสาวะ ต้น้ : มีีรสเมา แก้ไ้ ข้้ ขัับพยาธิิในท้อ้ ง แก้ไ้ ข้ห้ วััด กล่่อมตับั ทำให้ต้ าสว่่าง 51

เชีียด,อบเชย ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Cinnamomum iners ชื่่�อวงศ์์ : LAURACEAE ชื่อ่� อื่น่� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ต้ ้้นขนาดใหญ่่ สููง 15-20 ม. ขนาดทรงพุ่�่ม 6-8ม.ไม่่ผลัดั ใบทรงพุ่�ม่ กลมทึบึ หรืือรูปู เจดีีย์์ต่่ำ เปลืือกต้น้ สีีน้้ำตาลอมเทาหรือื สีีนํ้้า� ตาลอ่่อน ค่่อนข้้างเรีียบ หรืือแตกเป็็นสะเก็ด็ เล็ก็ บางๆ ใบ : ใบเดี่�ย่ ว เยื้�องกัันเล็ก็ น้้อย รููปขอบขนากว้้าง 2.5-7.5 ซม. ยาว 7.5-25 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบมน ขอบใบเรีียบ แผ่่นใบค่่อนข้้างหนาและแข็ง็ กรอบ สีีเขีียวสดเป็็นมันั ใบมีีกลิ่�น่ หอมอบเชย ดอก : สีีเหลือื งอ่่อนงอมเขีียว มีีกลิ่น่� หอม ออกเป็น็ ช่อ่ แยกแขนงที่่�ปลายกิ่�่ง ดอกตูมู ทรงกลม กลีีบ รวมเรีียง 2 ชั้�นๆ ละ 3 กลีีบ สีีเขีียวรููปช้้อนสั้น� ๆ เกสรเพศผู้้� 12 อััน เส้น้ ผ่่านศููนย์์กลางดอก 0.3- 0.4 ซม. ออกดอกเดืือน ม.ค.-เม.ย. ผล : ผลสดแบบมีีเนื้้�อเมล็็ดเดีียว ทรงกลมรีีหรือื รููปไข่่ สีีเขีียวเข้้ม เมื่่อ� สุุกสีีนํ้้�าเงินเข้ม้ มีีคราบสีีขาว ฐาน รองรับั ผลเป็็นรูปู ถ้้วย ปลายแยกเป็็น 6 แฉก เมล็ด็ รูปู ไข่่ สีีนํ้้�าตาล การนำไปใช้้ประโยชน์์ ราก : แก้้ไข้เ้ ปลืือกต้น้ ขัับลม บำรุุงหัวั ใจ แก้อ้ ่่อนเพลีีย แก้้โรคหนองใน ขับั นํ้้า� คาวปลา แก้ป้ วด ศีีรษะ บำรุุงกำลััง แก้้ลมวิิงเวีียน แก้บ้ ิิด แก้ไ้ ข้ส้ ัันนิิบาต เปลืือกต้น้ และเนื้้�อไม้้ : มีีรสเผ็ด็ หวานชุ่่ม� มีีกลิ่่�นหอม เป็น็ ยาร้อ้ นออกฤทธิ์์ต� ่่อไต ม้้าม และ กระเพาะปัสั สาวะ ใช้้เป็็นยาบำรุุงร่่างกายใบ บำรุุงกำลังั แก้้จุุกแน่่น 52

แซะ ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ : Callerya atropurpurea (Wall.) Schot ชื่�่อวงศ์์ : FABACEAE ชื่�อ่ อื่่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ต้ ้้นผลัดั ใบ ยืนื ต้น้ สููง 20–30 เมตร เรือื นยอดเป็็นพุ่ม�่ ทึึบ เปลืือกลำต้้นเรีียบ ผิิวสีีน้้ำตาล หรืือเทา มีีพููพอน ใบ : ใบประกอบแบบขนนก ใบย่่อยออกตรงกัันข้า้ ม มีีใบย่่อย ปลายก้้านอีีก 1 ใบ แผ่่นใบรูปู ขอบ ขนานแกมรููปหอก ดอก : ออกเป็็นช่่อตามปลายกิ่่�งหรืือง่ามใบ ทรงดอกถั่ว� กลีีบเลี้�ยง สีีเขีียว เชื่อ� มติิดกัันเป็็นรูปู ถ้ว้ ย กลีีบดอกสีีแดงแกมม่่วง เกสรตััวผู้้�สีเหลืืองอยู่ก� ลางดอก กลิ่น�่ หอม ออกดอกช่ว่ งเดืือนมกราคม- เมษายน ผล : เป็็นผลเดี่�ย่ ว ผลอ่่อนแบน เมื่่�อผลแก่่ เมล็็ดขยายใหญ่่จนเกืือบเป็็นทรงกระบอก มีี 1-3 เมล็ด็ การนำไปใช้้ประโยชน์์ เนื้้อ� ไม้้ : ใช้ก้ ่่อสร้้างทั่่ว� ไปแต่่ไม่่ได้ร้ ัับความนิิยมเพราะเนื้้�อไม้เ้ ป็็นที่่ช� อบของมอดและแมลง โดยมาก มักั ใช้ท้ ำฟืนื และถ่่าน ใบ : ยอดอ่่อนนิิยมรับั ประทานเป็น็ ผักั สด ผล : ใช้เ้ ป็น็ อาหารสััตว์์ 53

ดัังหวาย ชื่่อ� วิิทยาศาสตร์์ : Leea indica (Burm. f.) Merr. ชื่อ�่ วงศ์์ : LEEACEAE ชื่�่ออื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้พุ่�่มสูงู สูงู ประมาณ 7 เมตร กิ่�ง่ โปร่่ง สีีเขีียวอมน้้ำตาล ใบ : ใบประกอบ 1-3 ชั้�น ใบประกอบย่่อยมีีได้ถ้ ึงึ 4 คู่� ใบย่่อยรูปู ไข่่ แกมรููปขอบขนานหรือื รูปู ใบ หอก ปลายมน โคนมนหรืือป้้าน ขอบจักั ซี่่ฟ� ันั แผ่่นใบสีีเขีียวเข้ม้ หููใบรููปไข่่กลับั ยาวประมาณ 6 เซนติิเมตร ดอก : ดอกเป็็นช่่อ ออกตามซอกใบ ดอกย่่อยจำนวนมาก สีีเขีียวอ่่อน โคนกลีีบเลี้�ยงเชื่�อมติิดกััน ปลายแยกเป็็นแฉกแหลม 5 แฉก โคนกลีีบดอกเชื่�อมติิดกััน ปลายแยก 5 แฉก ดอกตูมู รููปทรงกลม สีีแดงเข้ม้ เมื่่�อบานเปลี่ย�่ นเป็็นสีีขาว เกสรเพศผู้้� 5 เกสร ปลายอับั เรณููโผล่่พ้น้ หลอดออกไปเป็น็ แฉกมน ปลายแฉกเว้้า ออกดอกช่ว่ งเดือื นมิิถุุนายนถึึงเดืือนกันั ยายนผล : จะมีีลัักษณะเป็น็ รูปู ไข่่ ข้้างในผลประกอบไปด้้วยเนื้้�อและเมล็ด็ ขนาดเล็ก็ แทรกอยู่� เมล็ด็ เบา ไม่่มีีเปลืือกหุ้้�ม โดยเมล็็ดจะมีี สีีส้้มอมน้้ำตาล และเมล็็ดเป็็นเมือื กเหนีียว ผล : กลม แป้้น ผิิวบาง มีีเนื้้อ� นุ่ม�่ ผลอ่่อนมีีสีีเขีียวพอแก่่จัดั มีีสีีแดงเข้้มจนถึงึ สีีม่่วงดำ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : ต้ม้ น้้ำดื่�มแก้้ปวดท้อ้ ง ท้้องเสีีย แก้บ้ ิิด ขัับเหงื่�อ และเป็น็ ยาเย็น็ แก้อ้ าการกระหายน้้ำ แก้ไ้ ข้้ แก้ไ้ ข้ร้ ากสาด แก้้ปวดเมื่่อ� ยตามร่่างกาย 54

ดำ ,มะลิติ ้้น ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Diospyros brandisiana ชื่อ่� วงศ์์ : EBENACEAE ชื่�่ออื่น่� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ต้ ้้นขนาดเล็็ก ทรงพุ่ม�่ โปร่่ง ชอบขึ้�นริิมลำธารใกล้้น้้ำตกที่ม่� ีีความชุ่่ม� ชื้้�นสููง ใบ : ใบเดี่ย�่ ว เรีียงสลัับ ใบรูปู ขอบขนานหรือื รูปู ไข่่แกมรูปู ใบหอก ปลายใบเรีียวแหลม โคนใบมน ดอก : ออกดอกและติิดผลตามลำต้้น โคนต้น้ และกิ่�ง่ ใหญ่.่ ..ดอกขาวพรููออกเป็น็ กลุ่่�มคล้้ายมะลิิ มีี กลิ่�่นหอม กลีีบเลี้ย� ง 5 กลีีบแหลม มีีขนสีีน้้ำตาลดำด้้านนอก กลีีบดอกสีีขาว 5 กลีีบ ดอกกว้้าง 2.5-3 ซม. ผล : ผลสดแบบมีีเนื้้อ� หลายเมล็็ด ทรงกลมหััวท้า้ ยแบนทู่่� สีีน้้ำตาลปนดำ มีีขน เนื้้�อสีีเหลืือง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ปลูกู เป็น็ ไม้้ประดัับ 55

เดืือยบิดิ ชื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์์ : Aganosma marginata (Roxb.) G.Don ชื่่�อวงศ์์ : APOCYNACEAE ชื่�อ่ อื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้เ้ ถาเนื้้�อแข็็งขนาดเล็็กถึึงขนาดกลาง ลำต้น้ สูงู 5-12 เมตร แตกกิ่�่งก้้านน้้อย เลื้อ� ยพัันต้้นไม้้ อื่�น ไม่่มีีมืือเกาะ เถาอ่่อนสีีน้้ำตาลแดง เถาแก่่สีีเทา ตามลำต้น้ มีีช่อ่ งอากาศกระจายทั่่�วไป ทุุกส่่วน มีีน้้ำยางสีีขาวขุ่น่� ใบ : ใบเดี่ย�่ ว เรีียงตรงข้้าม กว้้าง 1.5-2.5 เซนติิเมตร ยาว 6.5-8.5 เซนติิเมตร ก้า้ นใบเรีียวเล็ก็ ยาว 2.5 มิิลลิิเมตร เส้้นใบชัดั เจน เชื่�อมปิิดที่�ข่ อบใบ ใบรูปู ขอบขนาน หรืือรูปู รีี ปลายใบแหลม โคนใบ สอบ ขอบใบเป็น็ คลื่น� ดอก : ออกเป็น็ ช่่อกระจะที่ป่� ลายกิ่ง�่ กลีีบดอกเชื่�อมติิดกันั เป็น็ รููปกรวย ปลายกลีีบแยก ดอกย่่อยสีี ขาวเกลี้ย� ง ขนาดเส้้นผ่่าศูนู ย์์กลาง 1-1.5 เซนติิเมตร มีีกลีีบดอก 5 กลีีบ เรีียงเวีียนกััน ดอกตููมกลีีบ ออกบิิดไปทางเดีียวกััน กลีีบเลี้�ยงมีี 5 กลีีบ รูปู รีีแกมรููปหอก สีีเขีียวอ่่อน โคนเชื่อ� มติิดกััน ผล : เป็น็ ฝัักคู่� เรีียวยาว ทรงกลม ปลายแหลม กว้า้ ง 0.5-1.2 ซม. ยาว 30-50 เซนติิเมตร เกลี้�ยง เมื่่อ� แห้ง้ แตกตามยาวตะเข็บ็ เดีียว เมล็ด็ จำนวนมากสีีน้้ำตาล แต่่ละผลมีี 35-62 เมล็็ด การนำไปใช้้ประโยชน์์ เถา : มีีรสเฝื่�อนฝาด ใช้้ทาฝีี แก้เ้ มื่่�อยขบ แก้ผ้ ดผื่�นคััน  นำมาผสมกัับผลมะตููมอ่่อน เถาสิิงโต และ ว่่านมหากาฬ ต้้มน้้ำดื่�มรัักษาโรคเบาหวาน เข้า้ ยารัักษาประดง แก้พ้ ิิษภายใน  ราก : ต้้มดื่่�มแก้้โรคทางเดิินปััสสาวะ แก้ไ้ ตและตัับพิิการ บำรุุงกำลัังตอนฟื้้น� ไข้้ ช่่วยเจริิญอาหาร เป็็นยาระบาย ขัับระดูู หรืือผสมกับั แก่่นลั่�นทม ต้้มน้้ำดื่ม� เป็็นยาระบาย  ยอด : ใช้แ้ ก้้ท้้องเสีีย ใบ แก้้เมื่่�อยขบ เข้า้ ยาทารัักษาฝีี และริิดสีีดวงทวาร 56

ตะขบน้้ำ ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Scolopia macrophylla ชื่อ่� วงศ์์ : FLACOURTIACEAE ชื่อ�่ อื่่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็น็ ไม้้พุ่ม�่ กึ่่�งไม้้ยืืนต้น้ ขนาดเล็็ก บางครั้�งรอเลื้�อย สููง 3-6 เมตร ลำต้้นมีีหนามขนาดใหญ่่ ขนาดเล็ก็ แหลม แข้ง้ ยาว 3-5 เมตรบางครั้�งหนามนี้้จ� ะแตกเป็น็ หนามย่่อยๆ ที่�ป่ ลาย 4-5 อััน เปลืือกเรีียบสีีน้้ำตาล เปลือื กในสีีเหลือื ง ส่่วนต่่างไม่่มีีขน ยกเว้้นดอก ใบ : เป็น็ ใบเดี่�่ยวเรีียงสลัับแผ่่นใบหนารููปไข่่ถึงึ รูปู ขอบขนานขนาด4-8x10-15ซม.ผิิวใบเกลี้�ยงทั้้�ง สองด้้านปลายใบเรีียวแหลม ฐานใบกว้า้ งมนถึงึ สอบขอบใบหยััก เส้้นใบ 6-7 คู่� เส้้นร่่างแหเด่่นชััด ทั้้�งด้า้ นของแผ่่นใบ ก้า้ นใบยาว 1-1.5 ซม. มีีต่่อม 1 คู่� ที่่�ปลายก้้าน ใบอ่่อนมีีสีีแดง ดอก : ออกเป็็นช่อ่ ตามง่่ามใบ และปลายกิ่ง�่ แต่่ละช่่อยาว 5-10 ซม. กลีีบเลี้ย� ง 4 กลีีบโคนกลีีบติิด กันั กลีีบดอก 4 กลีีบ โคนกลีีบติิดกััน กลีีบดอก 4 กลีีบ สีีขาว ไม่่ติิดกัันใหญ่ก่ ว่่ากลีีบเลี้�ยงเล็็กน้อ้ ย ดอกบานเส้น้ ผ่่านศูนู ย์ก์ ลาง 1 ซม. เกสรเพศผู้้�มีีมากก้า้ นชูอู ัับเรณููยาว ก้้านเกสรเพศเมีีย ผล : เป็็นผลเนื้้�อนุ่่�ม รููปค่่อนข้า้ งกลม เส้้นผ่่านศููนย์ก์ ลาง 0.8 ซม. ปลายผลมีีมีีก้า้ นเกสรเพศเมีีย ยาว 0.3 ซม. ผลอ่่อนสีีเขีียว เมื่่�อแก่่จะเป็น็ สีีดำ มีี 2-6 เมล็ด็ การนำไปใช้้ประโยชน์์ 57

ตะแบก ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Lagerstroemia cuspidata ชื่�่อวงศ์์ : LYTHRACEAE ชื่่�ออื่�น่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ต้ ้น้ สููง 4-25 ม. เปลือื กเรีียบเป็น็ มันั สีีเทาอมขาว แตกร่่อนเป็็นหลุุมตื้้น� ๆ ใบ : ใบเดี่�ย่ ว เรีียงตรงข้า้ มหรืือเกือื บตรงข้้าม รููปรีี รูปู ขอบขนาน หรืือรููปใบหอก กว้้าง 2-10 ซม. ยาว 6-20 ซม. ปลายมนหรืือเป็็นติ่�่งแหลม โคนรูปู ลอมหรือื มน ก้า้ นใบยาว 2 -7 มม. ใบอ่่อนมีีขน รูปู ดาว ดอก : ช่่อดอกแบบช่อ่ แยกแขนง ออกตามปลายกิ่�่ง ยาว 20-50 ซม. หลอดกลีีบเลี้�ยงยาว 5-6 มม. มีีสััน 12 สัันชัดั เจน กลีีบเลี้ย� งมีี 6 กลีีบ มีีติ่�่งคล้า้ ยหูู (auricle) ระหว่่างแฉกกลีีบ กลีีบดอกสีีม่่วง หรืือสีีชมพูู เปลี่ย�่ นเป็น็ สีีขาว ก่่อนร่่วง รูปู ขอบขนาน ยาว 8-15 มม. ผล : ผลแบบ ผลแห้ง้ แตก รูปู ทรงรีี เกลี้ย� ง มีีขนที่่ป� ลายผล เมื่ อ� แห้ง้ แตกเป็น็ 5-6 ซีีก เมล็็ดขนาด เล็ก็ มีีปีีก การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เนื้้อ� ไม้ล้ ะเอีียดแข็็ง ใจกลางมัักเป็็นโพรง ใช้้ทำสิ่่ง� ปลููกสร้า้ งที่่�รัับน้้ำหนักั เสา กระดานพื้้น� และ เครื่�องมืือการเกษตร และนิิยมปลูกู เป็น็ ไม้้ประดับั 58

ตังั หน ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ : Calophyllum calaba L. ชื่อ่� วงศ์์ : GUTTIFERAE ชื่�อ่ อื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็็นไม้้ต้้นขนาดกลางถึึงขนาดใหญ่่ สูงู ถึงึ 20 เมตร ไม่่ผลัดั ใบ เรืือนยอดเป็น็ พุ่�ม่ กลมค่่อนข้้าง ทึึบ กิ่ง�่ ก้า้ นมีีขนสีีน้้ำตาล เปลืือกสีีน้้ำตาลปนเทา แตกเป็็นร่่องเป็็นสะเก็ด็ ทั่่ว� ลำต้น้ ใบ : ใบเดี่่ย� ว เรีียงตรงข้า้ ม ใบรููปไข่่หรืือรูปู กลมมน กว้า้ ง 3-6 ซม. ยาว 4.5-8 ซม. ปลายใบแหลม หรือื เว้า้ เข้า้ ฐานใบมน ขอบใบเรีียบ แผ่่นใบหนา ผิิวใบด้้านบนสีีเขีียวเข้ม้ เป็็นมันั ด้้านล่่างสีีเขีียว อ่่อน เส้้นกลางใบมีีขน เส้้นแขนงใบขนานตรงถี่่�จำนวนมากไม่่ชัดั เจน มีีขนสีีน้้ำตาล ดอก : สีีขาว กลิ่น�่ หอมเย็น็ ออกเป็็นช่อ่ แบบกระจะตามซอกใบและตามกิ่่ง� ที่ใ�่ บหลุุดไปแล้้ว มีี 5-10 ดอก กลีีบเลี้�ยง 4 กลีีบ รูปู ขอบขนานลู่�ลง มีีขนทั้้�งสองด้า้ น ไม่่มีีกลีีบดอก เกสรเพศผู้้�จำนวนมากสีี ขาว เกสรเพศเมีียสีีเหลืือง โคนก้้านช่อ่ ดอกร่่วมมีีใบประดัับ 2 ใบ มีีขนสีีน้้ำตาลทั้้�งสองด้า้ น ผล : ผลสดเมล็็ดเดีียว สีีเขีียว ค่่อนข้้างกลม ผลสุุกสีีเหลือื ง เมื่่อ� แห้ง้ จะเป็็นสีีน้้ำตาลแดง ปลายผล เป็็นติ่่�งแหลม การนำไปใช้้ประโยชน์์ เนื้้�อไม้้ : เนื้้อ� ไม้้แข็็ง เหนีียว และทนทานมาก ใช้ท้ ำเสา กระโดงเรืือ และใช้ก้ ่่อสร้้าง 59

ตานหม่อ่ น ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Vernonia elliptica DC. ชื่�อ่ วงศ์์ : COMPOSITEA ชื่อ่� อื่น่� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้เถาเลื้อ� ยพาดพัันกับั ต้น้ ไม้อ้ื่�นและพยุุงตัวั ขึ้�นไป เปลืือกเถาเรีียบเป็็นสีีน้้ำตาล ตามกิ่่ง� อ่่อน และยอดอ่่อนมีีขนสีีขาวปกคลุุมอยู่ห� นาแน่่น ลำต้น้ แตกกิ่�่งก้า้ นยาวเรีียว แตกลำได้้ใหม่่จากลำต้้นที่�่ ทอดไปตามพื้้น� ดิิน ใบ : เป็น็ ใบเดี่�่ยวออกเรีียงสลัับ ลักั ษณะของใบเป็็นรูปู รีีแกมรููปไข่่กลัับ ปลายใบแหลม โคนใบสอบ ขอบใบเรีียบหรืือบางครั้�งเป็็นหยักั ห่่าง ๆ ใบมีีขนาดกว้า้ งประมาณ 3-4 เซนติิเมตรและยาว ประมาณ 6-10 เซนติิเมตร ใบเป็็นสีีเขีียวเข้้ม แผ่่นใบเรีียบหนาคล้า้ ยหนััง หลัังใบเกลี้ย� ง ส่่วนท้้อง ใบมีีขนสีีเงินหรือื สีีขาวนวล ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่อ่ กระจุุกแน่่นตามซอกใบหรืือที่่�ปลายยอด ดอกย่่อยเป็็นสีีขาวนวล กลีีบดอก เป็น็ เส้น้ เล็ก็ ๆ จำนวนมาก ดอกมีีกลีีบเลี้�ยง 5 กลีีบ โคนกลีีบเชื่อ� มติิดกััน ด้า้ นนอกมีีขน ผล : ผลเป็็นผลแห้ง้ ไม่่แตก ผลมีีสััน 5 สันั เมล็ด็ ล่่อนเป็็นสีีดำ ลักั ษณะเป็น็ รููปกระสวย การนำไปใช้้ประโยชน์์ รากตานหม่่อนช่ว่ ยคุุมธาตุุในร่่างกาย ต้้นช่ว่ ยแก้้ตานซาง รากช่ว่ ยแก้้พิิษตานซาง ส่่วนราก ดอก และใบช่ว่ ยแก้ต้ านซางในเด็็ก ช่ว่ ยรักั ษาลำไส้้ ต้้นมีีรสเบื่่�อเอีียน ใช้เ้ ป็็นยาขับั พยาธิิ ส่่วนรากมีีรส หวานชุ่่�ม ใช้้เป็น็ ยาขับั พยาธิิไส้้เดือื น ส่่วนราก ดอก และใบมีีสรรพคุุณช่ว่ ยฆ่า่ พยาธิิ ยอดอ่่อนตาน หม่่อนสามารถนำมาต้ม้ ลวก หรืือนึ่่�ง รัับประทานเป็็นผัักกัับน้้ำพริิกหรืือลาบ 60

ตาเป็ดตาไก่ ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Ardisia colorata Roxb. ชื่อ�่ วงศ์์ : MYRSINACEAE ชื่อ�่ อื่่น� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้พ้ ุ่ม่� ขนาดใหญ่่หรืือไม้ย้ ืืนต้น้ ขนาดเล็็ก สููงได้้ประมาณ 1-4 ม. พบขึ้น� ทั่่ว� ไปบริิเวณริิมลำธาร หรือื ตามทุ่�่งหญ้้าที่ช�่ื้น� ใบ : เป็น็ ใบเดี่่�ยว ออกเรีียงตรงข้้ามสลัับตั้�งฉาก ลัักษณะของใบ เป็็นใบรููปหอกกลัับหรือื รูปู ไข่่ ปลายใบแหลมหรืือเป็็นติ่่�งแหลม โคนใบสอบ ขอบใบเรีียบ ใบกว้า้ ง 3.8-7.5 ซม. ยาว 12.5-25 ซม. แผ่่นใบหนา แข็ง็ เป็น็ มััน ผิิวใบเรีียบสีีเขีียว ใบอ่่อนเป็น็ สีีแดง ดอก : ออกเป็น็ ช่อ่ แยกแขนงรููปพีีระมิิด โดยจะออกที่ป�่ ลายกิ่ง�่ หรือื ตามส่่วนยอด ช่่อดอกย่่อยออก เป็็นกระจุุกคล้า้ ยซี่่ร� ่่ม กลีีบดอกมีี 5 กลีีบ เป็น็ สีีขาวแกมชมพูจู างๆ รูปู รีีแกมรููปขอบขนาน โคน กลีีบเชื่�อมติิดกันั ส่่วนกลีีบเลี้�ยงมีี 5 กลีีบ ลัักษณะเป็็นรููปสามเหลี่�่ยมมีีจุุดสีีดำหรืือมีีขนสั้�น ก้้านช่อ่ ดอกเป็น็ สีีม่่วงแดง เกสรเพศผู้เ้� ป็น็ สีีเหลืือง ผล : เป็็นผลสดแบบมีีเนื้้อ� เมล็็ดเดี่่ย� ว ลัักษณะกลม ผลอ่่อนเป็็นสีีแดง เมื่่�อสุุกหรือื แก่่จะเปลี่ย�่ นเป็็น สีีม่่วงดำหรืือสีีดำ และเมล็็ดมีีลักั ษณะกลม การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ต้น้ : ใช้้เป็น็ ยาแก้ก้ ระษััย แก้้โรคเรื้อ� น แก้น้ ิ่่ว� แก้้ปััสสาวะขุ่�่นข้น้ ใบ : แก้อ้ าการไอ แก้ท้ ้อ้ งเสีีย แก้โ้ รคตับั พิิการ ดอก : เป็น็ ยาฆ่่าเชื้�อโรค ผล : เป็น็ ยาแก้้ธาตุุพิิการ แก้้ซาง เป็็นยาแก้้ไข้้ เป็็นยาแก้้ท้อ้ งเสีีย เป็็นยาแก้้ลมพิิษ ราก : เป็น็ ยาแก้้กามโรคและหนองใน 61

ตาเสืือใบเล็็ก ชื่อ�่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Aglaia spectabilis (Miq.) S.Jain & Bennet ชื่�อ่ วงศ์์ : MELIACEAE ชื่อ�่ อื่น่� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้ยืนื ต้น้ ขนาดเล็็ก-กลาง อาจสููงถึึง 18 เมตร ไม่่ผลััดใบ เปลืือกเรีียบ สีีชมพููอมเทา ใบ : เป็็นใบประกอบแบบขนนกชั้น� เดีียว ยาว 20-40 ซม. ขอบใบรููปขอบขนานแกมรูปู ไข่่ ไม่่ สมมาตรกันั ขนาด 3-6 x 8-17 ซม. ปลายใบแหลมถึงึ มน ฐานใบมน ขอบใบเรีียบ แผ่่นใบเกลี้�ยงทั้้ง� สองด้้าน ผิิวใบด้้านบนเป็็นมันั ดอก : เป็็นช่่อ เพศผู้้เ� ป็็นแบบช่อ่ แยกแขนง ช่อ่ ดอกห้้อยลง แต่่ละ ดอกมีีเส้น้ ผ่่าศููนย์์กลาง 0.3-0.4 ซม. สีีเหลือื ง ดอกเพศเมีียเป็็นแบบช่อ่ กระจะ มีีดอกจำนวนน้้อย วงกลีีบเลี้ย� งแยกเป็น็ 3 แฉก กลีีบดอก 3 กลีีบ ผล : ค่่อนข้้างกลม เส้น้ ผ่่าศูนู ย์ก์ ลาง 5-7 ซม. มีี 3 พลูู ผลแก่่แห้ง้ แตกกลางพลูู เมล็็ด มีีเยื่อ� อ่่อนนุ่่ม� สีีแดงหุ้้�ม การนำไปใช้้ประโยชน์์ เปลืือกต้้น : รสฝาด กล่่อมเสมหะ ขับั โลหิิต เนื้้�อไม้้ : รสฝาด แก้้ธาตุุพิิการ แก้ท้ ้อ้ งเสีีย ผล ; แก้ป้ วดตามข้้อต่่างๆ ในร่่างกาย ใบ : แก้้บวม  62

ชื่อ�่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Vitex pinnata L. ตีีนนก ชื่อ�่ วงศ์์ : LAMIACEAE ชื่่�ออื่่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้ยืืนต้น้ ผลัดั ใบขนาดเล็ก็ ถึึงขนาดกลาง ผลิิใบใหม่่ได้ไ้ ว ลำต้น้ เปลาตรง มีีความสูงู ได้้ ประมาณ 5-10 เมตร เรือื นยอดเป็็นพุ่่ม� แผ่่กว้้างทึบึ เปลือื กต้้นเป็น็ สีีน้้ำตาลปนเทา แตกเป็็นสะเก็ด็ ยาว ตามกิ่ง่� อ่่อนเป็น็ เหลี่�ย่ มสี่ม�่ ุุมตามยาว ทั้้�งกิ่ง�่ อ่่อนและยอดอ่่อนมีีขนนุ่�่มขึ้้น� ปกคลุุม ใบ : ใบเป็็นใบประกอบแบบฝ่่ามือื มีีใบย่่อย 3-5 ใบ ออกจากจุุดเดีียวกันั เรีียงแบบตรงข้า้ มและตั้ง� ฉาก ก้า้ นช่อ่ ใบยาวประมาณ 5-14 เซนติิเมตร ส่่วนก้า้ นใบย่่อยไม่่มีี ลัักษณะของใบย่่อยเป็็นรูปู ใบ หอกถึึงรููปไข่่แกมใบหอก ใบมีีขนาดกว้า้ งประมาณ 4-6 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 10-13 เซนติิเมตร ใบย่่อยตรงกลางจะมีีขนาดใหญ่่กว่่าใบย่่อยด้า้ นข้า้ ง ปลายใบแหลม โคนใบแหลม ส่่วน ขอบใบเรีียบ ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่่อแบบช่อ่ แยกแขนง โดยจะออกที่ซ�่ อกใบและที่ป�่ ลายกิ่�ง่ ยาวประมาณ 7-20 เซนติิเมตร ดอกย่่อยมีีจำนวนมาก กลีีบดอกมีี 5 กลีีบ กลีีบบนมีี 4 กลีีบ ส่่วนกลีีบล่่างมีี 1 กลีีบ กลีีบดอกเป็็นสีีน้้ำเงินหรือื สีีม่่วงอ่่อน โคนกลีีบดอกเชื่�อมติิดกัันเป็น็ หลอดรูปู ถ้้วย ปลายแยกออก เป็น็ 2 ปาก ดอกมีีเกสรเพศผู้�้ 4 อันั ติิดกัับหลอดกลีีบดอก แบ่่งเป็็นอันั ยาว 2 อันั สั้น� 2 อััน ผล : เป็็นผลเดี่่ย� ว สด ลักั ษณะของผลเป็น็ รูปู ทรงกลม มีีขนาดเส้น้ ผ่่านศูนู ย์ก์ ลางประมาณ 1 เซนติิเมตร มีีกลีีบเลี้ย� งติิดคงทน ผลอ่่อนเป็็นสีีเขีียว เมื่่�อแก่่จะเปลี่ย�่ นเป็น็ สีีม่่วงถึึงดำ ภายในมีี เมล็ด็ เดีียวแข็็ง การนำไปใช้้ประโยชน์์ 63

เตยพรุุ ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Pandanus humilis Lour. ชื่�่อวงศ์์ : PANDANACEAE ชื่อ�่ อื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้พุ่่�มขนาดเล็ก็ ถึงึ ขนาดกลาง ลำต้น้ ทอดเอน ยาว 50-100 เซนติิเมตร เส้้นผ่่านศูนู ย์ก์ ลางต้้น 1.5-2 เซนติิเมตร ใบ : ใบเดี่่ย� ว เรีียงเวีียนเป็็นเกลีียวขึ้น� ไปจนถึึงยอด แผ่่นใบรููปแถบ เรีียวยาว กว้้าง 0.5-2 เซนติิเมตร ยาว 100-150 เซนติิเมตร ปลายเรีียวแหลม โคนแผ่่เป็น็ กาบสั้�นๆ ขอบมีีสัันและมีีหนามแหลม ดอก :ดอกออกเป็็นช่่อแยกแขนง ออกที่�ป่ ลายกิ่่ง� ยาว 4-5 เซนติิเมตร ใบประดับั หุ้้�มช่อ่ ดอกและ ช่อ่ ดอกย่่อย ดอกย่่อยขนาดเล็ก็ สีีขาว ดอกแยกเพศต่่างต้น้ ผล : ผลรูปู รีี ผิิวเป็็นตุ่ม�่ มีีหนามแหลมทั่่�วผล การนำไปใช้้ประโยชน์์ ไม้ด้ อกไม้ป้ ระดัับ 64

เต่่าร้้างแดง ชื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์์ : Caryota mitis Lour. ชื่่อ� วงศ์์ : PALMAE หรือื PALMACEAE ชื่�อ่ อื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ต้้นแตกกอมีีความสููงได้้ประมาณ 5-10 ม. และลำต้น้ มีีขนาดเส้น้ ผ่่านศูนู ย์์กลางประมาณ 10- 20 ซม. มัักขึ้�นเดี่่�ยวๆ หรืือแตกกอเป็น็ 2-4 ต้น้ ลำต้้นตั้ง� ตรง ไม่่แตกกิ่�ง่ ลำต้น้ เกลี้ย� งมีีสีีเขีียวถึึงสีี เทาอมเขีียว ใบ : ใบประกอบแบบขนนกสองชั้�น ออกเรีียงเวีียนสลัับรอบลำต้น้ ช่่อใบมีีลัักษณะเป็น็ รูปู สามเหลี่�่ยมกว้้าง แผ่่แบน แตกแขนงออกเป็็นช่อ่ ใบย่่อยข้า้ งละ 7-23 ช่อ่ ใบย่่อยมีีลัักษณะพับั เป็น็ จีีบคล้้ายรููปตัวั วีี แผ่่นใบมีีลัักษณะเป็น็ รููปสามเหลี่ย่� มหยักั เว้า้ ปลายใบแหลมคล้า้ ยหางปลา โคนใบ เป็น็ รูปู ลิ่ม่� แผ่่นใบเป็น็ สีีเขีียวเป็็นมััน ใบย่่อยคู่ส� ุุดท้้ายเป็็นรููปสามเหลี่่�ยมข่่าวหลามตัดั ผิิวใบเรีียบ เกลี้ย� งทั้้�งสองด้า้ น มีีกาบโอบรอบลำต้น้ โคนกาบใบมีีขนสีีน้้ำตาลแดงปนเทาหรือื สีีดำ ดอก : เป็น็ แบบแยกเพศร่่วมต้้น ออกดอกเป็็นช่อ่ เชิิงลดไม่่มีีก้้าน ช่่อดอกยาวประมาณ 60-80 ซม. ก้้านช่อ่ ดอกอวบ ห่่อหุ้้�มด้้วยกาบสีีเขีียวขนาดใหญ่่ ช่อ่ ดอกมีีลัักษณะย้้อยห้้อยลงมา ออกดอก เป็็นกลุ่ม่� กลุ่�ม่ ละ 3 ดอก เรีียงเวีียนสลับั ดอกเพศผู้้�มีสีเขีียวอ่่อนไม่่มีีก้้าน ดอกตููมเป็น็ รููปทรงขอบ ขนาน เมื่่�อบานจะเป็็นสีีเหลืืองนวล ส่่วนดอกเพศเมีียมีีสีีเขีียวอ่่อน มีีกลีีบดอก 3 กลีีบ โคนกลีีบ เชื่อ� มติิดกันั ดอกที่�่บานเต็ม็ ที่จ่� ะมีีขนาด 2 ซม ผล : เป็น็ ผลสดแบบมีีเนื้้อ� เมล็็ดเดีียว สีีเขีียวแกมเหลือื ง เป็็นพวงๆ ลัักษณะเป็็นรูปู ทรงกลมหรือื กลมแป้้น ขนาด 1-2 ซม. ผลสุุกจะมีีสีีส้ม้ หรืือสีีแดงเข้ม้ ถึึงสีีม่่วงคล้้ำหรืือดำ มีีเมล็ด็ 1 เมล็็ด การนำไปใช้้ประโยชน์์ 65

แตงหนูู ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Mukia maderaspatana Roem. ชื่อ่� วงศ์์ : CUCURBITACEAE ชื่อ่� อื่่น� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ ไม้้เถาเลื้�อยล้ม้ ลุุก ลำต้น้ เป็น็ เหลี่�่ยม มือื เกาะไม่่แยกแขนง ใบ : เป็น็ ใบ เดี่ย�่ ว เรีียงสลับั กััน รููปไข่่ป้้อม 3-5 เหลี่่ย� ม หรืือ 3-5 แฉก กว้า้ งประมาณ 3-7 ซม. ยาว ประมาณ 4-8 เซนติิเมตร ปลายใบแหลม ขอบใบหยักั ฐานใบเว้้าเป็็นรูปู หััวใจ มีีขนหนาแน่่นทั้้ง� ด้า้ นบน และด้า้ นล่่าง ก้้านใบยาวประมาณ 1-5 เซนติิเมตร ดอก : ออกดอกเดี่ย่� ว ดอกขนาดเล็ก็ สีีเหลือื ง ดอกเพศผู้�้ และดอกเพศเมีีย อยู่บ� นต้้นเดีียวกันั และ มักั จะออกที่�ง่่ามใบเดีียวกันั ดอกเพศผู้้� ออกเป็็นช่อ่ กลีีบรองกลีีบดอกเชื่อ� มติิดกัันเป็็นหลอด ยาว ประมาณ 2 มิิลลิิเมตร ปลายแยกเป็็น 5 แฉก แฉกยาวประมาณ 1-1.5 มิิลลิิเมตร ปลายแหลม มีีขน กลีีบดอกสีีเหลือื ง มีี 5 กลีีบ รููปไข่่แกมขอบขนา ยาวประมาณ 2 มิิลลิิเมตร เกสรผู้�้ 3 อััน อัับ เรณููตรงหรือื โค้ง้ เล็็กน้อ้ ยไม่่ติิดกันั ดอกเพศเมีีย ออกเดี่ย�่ ว ๆ ไม่่ค่่อยพบที่เ�่ ป็น็ กระจุุก กลีีบรองกลีีบ ดอก และกลีีบดอก มีีลักั ษณะเหมือื นดอกเพศผู้้� รัังไข่่มีีขน ผล : ลัักษณะผลกลม เส้น้ ผ่่าศููนย์ก์ ลางประมาณ 7-12 มิิลลิิเมตร มีีเนื้้อ� แก่่จัดั สีีแดงสด ก้้านผลสั้้�น มาก เมล็ด็ รูปู ไข่่ แบน ผิิวหยาบ การนำไปใช้้ประโยชน์์ เถา : รสขื่่น� ขม สรรพคุุณ ขับั เสมหะ   ใบ : ลูกู รสขื่่น� ขม สรรพคุุณ แก้้ไขจัับสะท้า้ นร้้อนสะท้้านหนาว ดอก : รสขม สรรพคุุณ ขัับโลหิิต ราก : รสขมเย็็น สรรพคุุณ ขับั ปัสั สาวะ แก้ล้ ม แก้ค้ ุุดทะราด แก้เ้ สมหะ 66

แต้้ว ชื่อ�่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Cratoxylum formosum (Jack) Dyer. ชื่อ�่ วงศ์์ : GUTTIFERAE ชื่่�ออื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้ยืืนต้น้ ขนาดเล็็กถึึงขนาดกลาง ผลัดั ใบ และผลิิใบใหม่่พร้้อมกัับออกดอก ลำต้น้ มีีหนามร อบๆ แผ่่กิ่่ง� ก้า้ นออกเป็น็ ทรงพุ่�ม่ เนื้้�อไม้ค้ ่่อนข้้างเหนีียว กระพี้้�ขาว แก่่นสีีน้้ำตาลปนเหลือื ง มีีน้้ำ ยางเหนีียวซึมึ ความสููง 8-15 ม. ใบ : มีีลักั ษณะเรีียวยาว ปลายแหลม เรีียงเป็น็ คู่�ตรงข้้ามกััน ใบกว้้าง 1.5-5 ซม. ขอบใบเรีียบ มีี ต่่อมอยู่ใ� ต้ใ้ บทั่่ว� โคนและปลายสอบ หลัังใบเป็็นมััน มีีสีีเข้ม้ กว่่าท้อ้ งใบ เส้น้ แขนงใบมีี 6-8 คู่� ใบแก่่ มีีสีีแสดหรือื แดง ดอก : มีีสีีชมพูหู รืือสีีขาว เป็น็ ดอกสมบูรู ณ์์เพศ ออกเป็็นดอกเดี่่�ยวๆ หรืือเป็น็ กระจุุกตามง่่าม มีี กลีีบเลี้�ยงและมารวมกันั เป็น็ กลุ่�ม่ กลีีบดอกรููปไข่่ ผล : ผลแข็ง็ รูปู กระสวยสีีน้้ำตาลถึงึ น้้ำตาลดำ มีีนวลขาวติิดบริิเวณผิิวผล เมื่่อ� แก่่จัดั จะแตกตาม รอยประสานเป็็นสามแฉก มองเห็น็ เมล็็ดซึ่�งมีีปีีกเป็็นรููปโค้ง้ เรีียงอััดแน่่น ก้า้ นผลยาวประมาณ 1 ซม. การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เนื้้อ� ไม้้ : ใช้เ้ ผาถ่่าน ให้้ความร้อ้ นได้้ดีี ยอดอ่่อน : ใช้เ้ ป็็นผัักสด น้้ำยาง : ใช้ท้ ารอยแตกของส้้นเท้้า ดอก : ใช้ป้ ระกอบอาหาร 67

ถอบแถบ ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Connarus monocarpus Linn. Ssp. Malayensis Leenh. ชื่่�อวงศ์์ : CONNARACEAE ชื่�่ออื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็็นไม้้พุ่ม�่ แกมเถา สููงประมาณ 2-3 ม. เมื่่�อต้น้ สูงู จะไปพาดพิิงต้น้ ไม้้อื่�น ลำต้้นสีีน้้ำตาล กิ่ง�่ ก้้านเกลี้ย� ง มัักมีีช่อ่ งหายใจ ใบ : เป็็นใบประกอบ ช่อ่ หนึ่่ง� มีีใบย่่อย 5-9 ใบ รููปรีีแกมรููปไข่่หรืือรูปู หอก ปลายใบค่่อนข้า้ งเรีียว แหลม โคนใบสอบแคบเป็น็ รููปลิ่่�มหรืือกลม เนื้้�อใบบางคล้า้ ยกระดาษหรือื หนาคล้า้ ยแผ่่นหนังั เส้้น ใบ 3-8 คู่� ดอก : ออกดอกเป็็นช่อ่ แผ่่กระจายที่ป�่ ลายยอด หรืือใกล้้ปลายยอด ช่่อดอกยาว 15 ซม. มีีขนนุ่ม�่ หนาแน่่น ใบประดับั มีีขนาดเล็็ก กลีีบรองกลีีบดอกรูปู ไข่่ ปลายแหลม ค่่อนข้้างโค้ง้ ด้า้ นนอกขนนุ่�ม่ ด้้านในเกลี้�ยง กลีีบดอกรููปหอกหรืือรููปขอบขนานแคบ ปลายทู่่� ขนนุ่ม�่ หนาแน่่นทั้้ง� ด้า้ นนอกและ ด้า้ นใน มีีต่่อมใส เกสรเพศผู้้� 10 อััน โคนเชื่อ� มติิดกันั เกสรเพศเมีีย 1 อััน รังั ไข่่กลม ผล : รูปู รีี เรีียวทั้้�งสองด้้าน เบี้้�ยว มีีจะงอยแหลม สีีเหลืืองสดหรืือสีีส้้ม ก้้านสั้น� เปลือื กบาง เมล็็ด มีี เนื้้�อสีีเหลืืองหุ้้�มที่โ�่ คน การนำไปใช้้ประโยชน์์ เปลืือก : ต้ม้ ดื่่�มแก้ป้ วดท้้อง ราก : ตำเป็น็ ยาพอก แก้โ้ รคหิิด 68

ถอบแถบน้้ำ,หยีีน้้ำ ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Derris trifoliata ชื่่�อวงศ์์ : PAPILIONACEAE ชื่่อ� อื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : จัดั เป็็นไม้้เถาขนาดใหญ่่ ลำต้น้ มักั ทอดเลื้�อยไปตามพื้้�นดิิน ยาวได้ป้ ระมาณ 5-10 เมตร กิ่ง�่ เรีียวยาว มัักขึ้น� ตามฝั่่ง� แม่่น้้ำและพื้้�นที่พ่� รุุใกล้ก้ ับั ทะเล ใบ : ใบเป็น็ ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่�่ ออกเรีียงเวีียน มีีใบย่่อยประมาณ 1-2 คู่� และที่่�ปลาย อีีก 1 ใบ ก้้านใบยาวประมาณ 10-15 เซนติิเมตร ส่่วนก้า้ นใบย่่อยมีีขนาดสั้�น ลัักษณะของใบย่่อย เป็็นรููปไข่่แกมรูปู ขอบขนาน หรือื เป็็นรููปรีีแกมรููปขอบขนานถึงึ รููปขอบขนานแกมรููปไข่่กลัับ ปลาย ใบแหลมถึงึ เรีียวแหลม โคนใบทู่่�ถึงึ มนกลม ใบมีีขนาดกว้้างประมาณ 1.5-5 เซนติิเมตร และยาว ประมาณ 3-10 เซนติิเมตร ผิิวใบเกลี้�ยงทั้้�งสองด้้าน มีีเส้น้ ใบประมาณ 8-10 คู่� ดอก : ออกดอกเป็็นช่อ่ เดี่�่ยวตามง่่ามใบ ช่อ่ ดอกยาวประมาณ 5-15 เซนติิเมตร ดอกมีีขนาดเส้้น ผ่่านศูนู ย์์กลางประมาณ 1 เซนติิเมตร ดอกเป็น็ สีีขาวก่่อน และจะเปลี่�ย่ นเป็น็ สีีชมพูอู ่่อน ผล : ออกผลเป็็นฝักั เบี้้ย� ว ลัักษณะของฝัักเป็็นรููปขอบขนาน ขอบฝักั เป็น็ สัันบางแคบ ๆ สัันฝักั ด้้าน บนกว้า้ งกว่่าด้้านล่่างสองเท่่า ฝัักมีีขนาดประมาณ 3 x 3.5 เซนติิเมตร ฝัักเป็น็ สีีเขีียว เมื่ อ� แก่่จะ เป็็นสีีเหลืือง มีีเมล็็ดเดี่่ย� ว ซึ่ง� เมล็ด็ มีีลัักษณะแบนเป็น็ รูปู ไต มีีขนาดยาวประมาณ 1-1.2 เซนติิเมตร การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : ใช้เ้ ป็็นยาแก้้พิิษตานซาง มีีสรรพคุุณช่ว่ ยขัับเสมหะ ถ่่ายเสมหะ เถา : ใช้เ้ ป็็นยาแก้ต้ านขโมย ช่่วยถอนพิิษสำแดง ทั้้ง� ต้น้ : ช่่วยระบายพิิษไข้้ 69

เถาว์ข์ มันั ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Poikilospermum suaveolens (Blume) Merr. ชื่อ�่ วงศ์์ : URTICACEAE ชื่่อ� อื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็น็ ไม้้เถาไม่่มีีเนื้้อ� ไม้้ มีีช่่องอากาศตามผิิวเปลืือก ตามข้้อเถามีีรากอากาศงอห้อ้ ยลงมา กิ่ง่� อ่่อนและลำต้น้ มีีตุ่�ม่ ระบายอากาศตามผิิว เปลืือกต้น้ เป็น็ สีีเทาและมีียางเหนีียวใส ใบ : เป็น็ ใบเดี่�ย่ ว ออกเรีียงสลัับ หรือื เรีียงเวีียนเป็น็ กระจุุกไปตามปลายกิ่�่ง ลักั ษณะของใบเป็น็ รููป ไข่่หรือื รูปู รีีกว้้าง ก้า้ นใบมีีสีีน้้ำตาลอมแดง มีีเกล็ด็ ประปราย มีีหูใู บขนาดใหญ่่ ยอดอ่่อนเป็น็ สีี น้้ำตาลแดง ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่่อตามกิ่่�ง ดอกเป็็นแบบแยกเพศ ดอกเพศผู้้�จะออกรวมกันั เป็็นช่่อกลมหรือื เป็น็ ก้อ้ นสีีชมพููอมแดง ที่�่โคนกลีีบดอกจะเชื่�อมติิดกันั เป็็นหลอดเล็ก็ ๆ ปลายแยกเป็็นแฉก 4 แฉก มีีเกสรเพศผู้�้ 2-4 อันั รังั ไข่่มีี 1 ช่่อง มีีไข่่อ่่อน 1 หน่่วย การนำไปใช้้ประโยชน์์ ปลูกู เป็็นซุ้้�มไม้ป้ ระดัับ,เปลืือกจากเนื้้�อไม้้ย่่านงด นำมาผสมปรุุงเป็น็ ยาบำรุุงประสาท บำรุุงหััวใจ และบำรุุงครรภ์์รักั ษาสำหรัับสตรีีที่่ก� ำลังั ตั้�งครรภ์์ 70

เถาว์์ย่า่ นาง ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Tiliacora triandra Diels. ชื่อ�่ วงศ์์ : MENISPERMACEAE ชื่่อ� อื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้เลื้อ� ย เถาผอมบางแต่่เหนีียว ใบ : ใบเดี่ย่� ว เรีียงเวีียนเป็น็ ระยะค่่อนข้า้ งห่่าง รููปไข่่ รูปู ไข่่แกมรูปู ใบหอก หรือื รูปู ขอบขนานแกม รููปใบหอก กว้้าง 2-4(-8.5) เซนติิเมตร ยาว 6.5-11(-17) เซนติิเมตร ปลายแหลมถึึงเรีียวแหลม โคนมน ขอบเป็น็ คลื่น� เล็ก็ น้อ้ ย สีีเขีียวเข้้ม ดอก : ดอกแยกเพศและแยกต้น้ ช่อ่ ดอกเพศผู้�แ้ ละช่่อดอกเพศเมีียคล้า้ ยกันั ยาว 2-4 เซนติิเมตร ออกตามซอกใบ ดอกเล็ก็ สีีนวลหรือื สีีเหลือื ง ขนาดประมาณ 2 มิิลลิิเมตร ผล : ผลทรงรูปู ไข่่กลัับ สุุกสีีแดงหรืือแดงแสด การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ มีีสารต่่อต้า้ นอนุุมูลู อิิสระจำนวนมาก จึึงช่ว่ ยลดและชะลอการเกิิดริ้�วและความแก่่ชราอย่่างได้้ ผล : ช่ว่ ยเสริิมสร้้างภููมิิต้า้ นทานโรคในร่่างกาย ช่่วยเพิ่่�มความสดชื่�นให้้กับั ร่่างกาย ช่ว่ ยฟื้้�นฟููเซลล์์ ต่่าง ๆ ในร่่างกาย ช่่วยในการปรับั สมดุุลของร่่างกาย เป็็นสมุุนไพรที่่ช� ่่วยในการลดความอ้้วนได้้ อย่่างเห็น็ ผลและปลอดภััย ช่ว่ ยในการเผาผลาญไขมันั และนำไปใช้้เป็น็ พลัังงาน ช่่วยป้อ้ งกัันและ ลดอัตั ราการเกิิดโรคมะเร็็งชนิิดต่่าง ๆ เป็น็ สมุุนไพรที่่�มีีฤทธิ์์เ� ย็น็ เหมาะสำหรัับผู้�ท้ ี่เ�่ ป็็นมะเร็ง็ อย่่าง มาก 71

ทัังใบใหญ่่ ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ : Litsea grandis Hook.f. ชื่�อ่ วงศ์์ : LAURACEAE ชื่�อ่ อื่่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ลำต้้นของกระทังั นั้้�นมีีความสููง 20-30 เมตร เป็น็ พันั ธุ์ไ�์ ม้ท้ ี่�่เปลืือกเรีียบหรือื แตกสะเก็ด็ สีี น้้ำตาลแกมเหลืืองหรืือเทา มีีตุ่�ม่ ขระขระบ้า้ งประปรายตามลำต้น้ กิ่ง่� อ่่อนมีีขนนุ่่ม� ๆ สีีน้้ำตาลอม เหลืือง ก้า้ นช่อ่ ดอกและยอดอ่่อนก็ม็ ีีสีีน้้ำตาลอมเหลือื งด้ว้ ยเช่่นเดีียวกััน ใบ : เป็็นใบเดี่่�ยวเรีียงเวีียนสลับั กันั ลักั ษณะของใบเป็น็ รูปู วงรีีหรืือรููปไข่่ ปลายมนหรืือมีีติ่�ง่ เล็ก็ ๆ สั้น� ๆ ที่บ�่ ริิเวณปลายใบ ด้า้ นล่่างมีีสีีจางกว่่าด้้านบน ที่ใ�่ บมีีขนนุ่่ม� ๆ สีีน้้ำตาลอมเหลือื ง และมีีเส้น้ แขนงอยู่บ� นใบ ดอก : เป็น็ ดอกรูปู ร่่างเล็ก็ ๆ มีีสีีเหลือื ง ออกดอกเป็น็ กลุ่่�ม ๆ ตามก้า้ นใบและกิ่ง่� แกนช่่อดอกมีี ความยาวประมาณ 1 เซนติิเมตร แต่่ละช่่อมีีดอกจำนวนมาก ดอกเพศผู้้�มีเกสรเพศผู้�ท้ ี่อ่� ยู่�กัันเป็็นก ระจุุก ๆ ผล : มีีลักั ษณะเป็็นรููปทรงไข่่ มีีขนาดความกว้า้ งและความยาวประมาณ 1-2 เซนติิเมตร เมล็็ดของ ต้น้ กระทังั สามารถนำมาสกัดั เอาน้้ำมัันไปใช้้ประโยชน์์ได้้ การนำไปใช้้ประโยชน์์ เนื้้�อไม้้ : สามารถทำมาเป็น็ วัสั ดุุก่่อสร้า้ งได้้ เช่น่ นำมาสร้้างบ้้าน เฟอร์น์ ิิเจอร์์ และของใช้้ต่่าง ๆ เมล็ด็ : นำมาสกััดน้้ำมัันทำน้้ำมันั บำรุุงผม ดอกเป็็นยาสมุุนไพรขัับพิิษนร่่างกาย 72

ไทรย้้อยใบทู่ � ชื่่อ� วิิทยาศาสตร์์ : Ficus microcarpa ชื่อ�่ วงศ์์ : MORACEAE ชื่่อ� อื่่น� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ต้ ้้น บางครั้ง� รอเลื้อ� ย กึ่�งอาศััยหรือื ขึ้�นบนพื้้น� ดิิน สูงู ได้้ถึงึ 30 ม. มีีรากอากาศ ใบ : ใบเดี่่ย� ว ออกสลับั รูปู กลมเเกมรูปู ไข่่หรืือรููปไข่่กลับั กว้้าง ๓ - ๕ เซนติิเมตร ยาว ๖ - ๑๐ เซนติิเมตร ปลายทู่่�โคนสอบ ใบเป็็นมัันเส้้นใบออกจากโคนใบ ๓ เส้น้ ดอก : ขนาดเล็็ก เกิิดภายในฐานรองดอกที่�ม่ ีีรูปู ร่่างกลมคล้า้ ยผล ออกเป็็นคู่จ� ากข้้างกิ่่ง� ตััวผู้้�และ ดอกตัวั เมีียไม่่มีีกลีีบ ผล : กลมแบน ขนาดเส้้นผ่่านศูนู ย์ก์ ลาง ๑ เซนติิเมตร สีีเหลือื ง เมื่่อ� สุุกสีีแดง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : ต้ม้ ดื่่�มขัับปััสสาวะ แก้้ขััดเบา แก้้นิ่�่ว บำรุุงน้้ำนม รากสมานลำไส้้ แก้อ้ ุุจจาระเสีีย แก้ไ้ ตพิิการ ซูบู ผอมโลหิิตจาง ปวดเมื่่�อย 73

นนทรีี ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Peltophorpum pterocarum ชื่่�อวงศ์์ : CAESALPINIACEAE ชื่่อ� อื่่น� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นไม้ย้ ืืนต้น้ ขนาดกลาง ลำต้้นค่่อนข้า้ งเปลาตรง มีีความสูงู ของต้้นประมาณ 8-15 เมตร ลำต้น้ แตกกิ่่�งก้้านเป็น็ พุ่่ม� ทรงเรือื นยอดแผ่่กว้้างเป็็นรููปร่่มหรืือเป็็นทรงกลมกลาย ๆ เปลือื กลำต้น้ เป็็นสีีเทาอมสีีดำ เปลืือกค่่อนข้้างเรีียบ และอาจแตกเป็็นสะเก็็ดเล็็ก ๆ ใบ : ใบออกเป็น็ ช่่อเรีียงสลัับเวีียนกันั ถี่�่ ๆ ใบเป็็นใบประกอบแบบขนนกสองชั้น� ออกเรีียงเวีียน สลับั หนาแน่่นที่�ป่ ลายกิ่่�ง ช่อ่ หนึ่่�งยาวประมาณ 20-27 เซนติิเมตร มีีใบย่่อยที่อ่� อกตรงข้า้ มกัันเป็น็ คู่� ๆ ประมาณ 9-13 คู่� แขนงย่่อยคู่�ต้น้ ๆ จะสั้น� กว่่าคู่ถ� ััดไป และคู่ท� ี่อ�่ ยู่ป� ลายช่่อก็จ็ ะสั้น� เช่่นกััน ลัักษณะของใบย่่อยเป็็นรูปู ขอบขนาน ปลายใบมนหรืือหยักั เว้า้ เล็็กน้อ้ ย โคนใบมนเบี้้�ยว ส่่วนขอบ ใบเรีียบ ใบมีีขนาดกว้้างประมาณ 0.5 เซนติิเมตรและยาวประมาณ 1-1.5 เซนติิเมตรหลังั ใบเรีียบ เป็็นสีีเขีียวเข้ม้ ส่่วนท้อ้ งใบเรีียบเป็็นสีีเขีียวอ่่อน ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่่อขนาดใหญ่่ตั้ง� ขึ้�น โดยจะออกตามง่่ามใบหรือื ที่่�ปลายกิ่่�ง มีีกิ่�่งแขนงในช่อ่ ดอก ช่อ่ ดอกมีีความยาวประมาณ 20-30 เซนติิเมตรและกว้า้ งประมาณ 20 เซนติิเมตร ดอกย่่อย เป็็นสีีเหลืืองสด กลีีบดอกมีี 5 กลีีบ กลีีบดอกมีีลักั ษณะบางและค่่อนข้้างยับั ย่่น โคนกลีีบมีีขนสีี น้้ำตาลอยู่ป� ระปราย ดอกเมื่่อ� บานเต็ม็ ที่่�จะกว้้างประมาณ 1.6-1.8 เซนติิเมตร ส่่วนกลีีบเลี้�ยงดอกมีี 5 กลีีบ ขอบกลีีบวางเกยทับั กััน ผล : ผลเป็น็ ฝััก ฝัักมีีลัักษณะแบนเป็็นรููปหอก ปลายฝักั และโคนฝักั เรีียวแหลม มีีขนาดกว้้าง ประมาณ 2 เซนติิเมตรและยาวประมาณ 5-12 เซนติิเมตร ฝัักสดเป็น็ สีีเขีียวพอแห้้งแล้้วจะเปลี่�ย่ น เป็็นสีีน้้ำตาล ภายในฝักั มีีเมล็็ดวางตัวั เรีียงขวางกับั ฝัักประมาณ 1-4 เมล็็ด เมล็็ดมีีความแข็็งแรง มีี รููปร่่างและขนาดเท่่าใบย่่อย โดยฝัักจะแก่่ในช่่วงเดืือนพฤศจิิกายน 74

นมควาย ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Uvaria cordata (Dunal) Alston ชื่อ่� วงศ์์ : ANNONACEAE ชื่�่ออื่�่น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้เ้ ถาขนาดใหญ่่ สามารถเลื้อ� ยไปได้้ไกลถึงึ 20 เมตร เนื้้�อไม้แ้ ข็ง็ กิ่่ง� อ่่อนและยอดอ่่อนมีีขนสีี น้้ำตาลขึ้้�นปกคลุุม ใบ : ใบเป็น็ เดี่�ย่ ว ออกเรีียงสลัับ ลัักษณะของใบเป็็นรูปู ไข่่หรือื รููปวงรีีแกมขอบขนาน ปลายใบมน หรืือแหลม โคนใบมนหรือื หยัักเว้า้ เล็็กน้อ้ ยคล้้ายรูปู หััวใจ ส่่วนขอบใบเรีียบ ใบมีีขนาดกว้้าง ประมาณ 6-13 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 14-23 เซนติิเมตร แผ่่นใบหนาแข็ง็ ท้อ้ งใบมีีขนสีี น้้ำตาล เส้น้ ใบค่่อนข้า้ งถี่�่ ก้้านใบยาวประมาณ 1 เซนติิเมตร มีีขน ดอก : ออกดอกเดี่่�ยวหรืือออกเป็็นกระจุุกประมาณ 1-3 ดอก โดยจะออกบริิเวณซอกใบใกล้ก้ ับั ปลายยอด ดอกเป็น็ สีีแดงเข้ม้ มีีกลีีบดอก 6 กลีีบ แบ่่งออกเป็น็ 2 ชั้�น ชั้�นละ 3 กลีีบ กลีีบดอกเป็น็ รูปู เกือื บกลม ปลายมน สีีแดงเข้ม้ ยาวประมาณ 1.2 เซนติิเมตร กลีีบดอกมีีขนทั้้�งด้า้ นนอกและ ด้้านใน ส่่วนกลีีบเลี้�ยงดอกมีี 3 กลีีบ ลักั ษณะเป็น็ รูปู ไข่่ กว้า้ งเกือื บกลม ปลายมน และมีีขนสั้�นหนา นุ่�่มทั้้ง� สองด้า้ น ดอกมีีเกสรเพศผู้้�จำนวนมาก รููปทรงกลม ปลายมน ผล : ออกผลเป็น็ กลุ่�ม่ ๆ มีีผลย่่อยประมาณ 20-35 ผล ลัักษณะของผลเป็็นรูปู ทรงกระบอกแกมรีี ยาวประมาณ 2-3 เซนติิเมตร ผิิวผลเรีียบ ผลอ่่อนเป็น็ สีีเขีียวอมเหลือื ง ส่่วนผลสุุกเป็น็ สีีเหลืืองอม ส้ม้ หรืือสีีม่่วงแดง ภายในผลมีีเมล็ด็ จำนวนมาก เมล็็ดเป็็นสีีน้้ำตาลเข้้ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ 75

นมตำเลีีย ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Hoya latifolia G.Don ชื่อ�่ วงศ์์ : ASCLEPIDACEAE ชื่อ�่ อื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ พรรณไม้้เลื้�อยอิิงอาศัยั ขนาดเล็ก็ ถึึงขนาดกลางที่่�ลำต้น้ ต้้องอาศัยั เกาะกับั ต้้นไม้ใ้ หญ่่อื่�น ๆ มีีรากตามข้อ้ ลำต้้น ทุุกส่่วนของต้น้ มีีน้้ำยางสีีขาว ใบ : เป็น็ ใบเดี่�ย่ ว ออกเรีียงตรงข้้ามเป็น็ คู่� ๆ ไปตามข้้อต้้น ลักั ษณะของใบเป็็นรููปไข่่ถึึงรููปรีี แผ่่นใบ หนา อวบน้้ำ และเป็็นมััน ปลายใบแหลม โคนใบมนหรือื บางทีีเว้า้ เป็น็ รููปหััวใจ ส่่วนขอบใบเรีียบ ใบมีีขนาดกว้้างประมาณ 4-10 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 5-12 เซนติิเมตร แผ่่นใบเป็็นสีีเขีียว เข้ม้ หรืือสีีเขีียวอมแดง ผิิวใบเกลี้�ยงทั้้ง� สองด้า้ น ก้้านใบใหญ่ย่ าวประมาณ 0.6-1.2 เซนติิเมตร ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่่อตามซอกใบ ช่อ่ ดอกค่่อนข้า้ งกลมคล้้ายซี่่�ร่่ม ก้า้ นช่อ่ ดอกยาวประมาณ 1-2 นิ้้ว� ดอกย่่อยมีีขนาดเล็็ก ประมาณ 0.6-0.8 เซนติิเมตร กลีีบดอกมีี 5 กลีีบ ผล : ออกผลเป็็นฝัักยาว และมีีขนขึ้น� ปกคลุุมทั่่ว� ฝักั ฝักั มีีขนาดกว้า้ งประมาณ 0.5 เซนติิเมตร และ ยาวประมาณ 14-15 เซนติิเมตร ภายในมีีเมล็ด็ ขนาดเล็็ก แบน รููปไข่่ มีีขนเป็น็ พู่่ท� ี่�ป่ ลาย การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ - ยางจากต้น้ ใช้้ปรุุงเป็น็ ยาขัับปัสั สาวะ - นิิยมนำมาปลููกเป็น็ ไม้ป้ ระดัับทั่่�วไป รููปทรงของต้้น ใบ และดอก ดูกู ะทัดั รัดั และงดงาม 76

นมแมว ชื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์์ : Melodorum siamense (Scheff.) Ban ชื่�อ่ วงศ์์ : ANNONACEAE ชื่่อ� อื่น่� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้พุ่่ม� รอเลื้อ� ย ส่่วนที่่ย� ังั อ่่อนจะมีีขนปกคลุุมและมีีช่่องอากาศกระจายทั่่�วไป ใบ : ใบเดี่�ย่ ว เรีียงสลัับ รูปู รีีแกมรููปหอกหรือื รููปขอบขนานแกมรูปู หอก ปลายทู่่� โคนมนหรือื เว้า้ เล็ก็ น้อ้ ย ขอบใบเรีียบ แผ่่นใบค่่อนข้า้ งหนา ผิิวใบด้า้ นบนเกลี้ย� งเป็น็ มันั ด้า้ นล่่างมีีขนหรืือเกืือบ เกลี้ �ยง ดอก : ดอกเดี่่�ยวหรืือออกเป็็นช่อ่ กระจุุก 2-3 ดอก กลีีบดอกสีีเหลือื งนวล มีีกลิ่�น่ หอม กลีีบเลี้�ยง 3 กลีีบรููปไข่่ โคนเชื่อ� มติิดกัันผิิวมีีขนสั้น� ทั้้ง� สองด้า้ น กลีีบดอก 6 กลีีบ เรีียงเป็น็ 2 ชั้น� ชั้�นละ 3 กลีีบ กลีีบชั้น� นอกใหญ่ก่ ว่่ากลีีบชั้�นในเล็ก็ น้อ้ ย ผล : ผล เป็น็ ผลกลุ่ม�่ ผลย่่อยรูปู กลมรีี ผิิวมีีขนสั้น� ๆ ผลแก่่สีีเหลืือง มีี เมล็็ดจำนวน 6-8 เมล็ด็ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : ตำผสมน้้ำปูนู ใสทา แก้พ้ ิิษแมลงกัดั ต่่อย ต้้มน้้ำดื่�ม แก้้ประจำเดือื นมาไม่่ปรกติิ ผสมรากไส้ไ้ ก่่ และรากหนามพรม ต้ม้ น้้ำดื่ม� แก้้ริิดสีีดวงจมูกู - ปลูกู เป็็นไม้ป้ ระดับั ผลสุุกทานได้ร้ สหวาน 77

นางแย้้มป่า่ , ขี้้�ขม ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ : Clerodendrum viscosum Vent. ชื่อ�่ วงศ์์ : VERBENACEAE ชื่่อ� อื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็น็ ไม้้พุ่�ม่ สููงประมาณ 0.5-4 ม. ลำต้้นตั้ง� ตรง กิ่�่งอ่่อนและต้น้ เปราะ เป็็นสัันสี่่เ� หลี่�่ยมตาม ลำต้น้ และกิ่่�งอ่่อนเป็็นสีีแดงหรือื สีีดำอมน้้ำตาล ใบ : เป็็นใบเดี่�่ยว ออกเรีียงสลับั ตามข้อ้ เป็น็ คู่�ตั้ง� ฉากกััน ลักั ษณะของใบเป็็นรูปู รีีหรืือรููปหัวั ใจ ปลายใบสอบแหลม โคนใบสอบหรืือเว้า้ ส่่วนขอบใบหยัักเป็น็ ซี่�่ฟันั ตื้น� ๆ แผ่่นใบแข็็งเป็็นสีีเขีียวเข้้ม มีีขนสากระคายมืือ มองเห็น็ เส้้นใบได้ช้ ััดเจน ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่่อที่่�ปลายกิ่�่ง กลีีบดอกเป็็นสีีขาว ดอกจะรวมกลุ่�่มกัันเป็็นช่่อแน่่น กลีีบรอง ดอกเชื่�อมกันั เป็็นรููปถ้้วย ปลายแยกเป็็นแฉก 5 แฉก ส่่วนกลีีบดอกเป็็นสีีขาว โคนกลีีบเชื่�อมกันั เป็น็ หลอด ปลายแยกเป็น็ 5 กลีีบ กลางดอกเป็น็ สีีชมพููม่่วงหรืือสีีม่่วงเข้ม้ มีีขน ดอกมีีเกสรเพศผู้้� จำนวน 4-5 อััน ลัักษณะเป็น็ เส้้นยาวออกมาให้้เห็น็ ชัดั เจน ดอกจะมีีกลิ่�่นหอมในตอนเช้า้ ผล : มีีลักั ษณะเป็็นรููปทรงกลม ผลอ่่อนเป็็นสีีเขีียว ผิิวผลมันั เมื่่อ� สุุกแล้้วจะเปลี่�่ยนเป็น็ สีีน้้ำเงินเข้ม้ หรืือดำ ผลมีีกลีีบเลี้ย� งสีีแดงหุ้้�มอยู่� ภายในผลมีี 1 เมล็ด็ การนำไปใช้้ประโยชน์์ ราก : เป็น็ ยาแก้้ไข รักั ษาลำไส้้อักั เสบ ช่ว่ ยขับั ปััสสาวะ ช่่วยแก้้ไตพิิการ (โรคที่่�เกี่่ย� วกับั ระบบทาง เดิินปััสสาวะ ปัสั สาวะขุ่่น� ข้น้ ปัสั สาวะเหลืืองหรืือแดง และมัักมีีอาการแน่่นท้อ้ งรับั ประทานอาหาร ไม่่ได้้ร่่วมด้ว้ ย) ต้้มกัับน้้ำดื่ม� หรือื ใช้ฝ้ นกัับน้้ำกิิน เป็็นยาบำรุุงน้้ำนมของสตรีี  78

น้้ำใจใคร่่ , จอกทอก ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Olax scandens Roxb ชื่่�อวงศ์์ : OLACACEAE ชื่อ�่ อื่่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : จัดั เป็็นไม้เ้ ถาหรืือไม้้พุ่่�มรอเลื้อ� ย มีีความสููงได้้ประมาณ 2-5 เมตร มีีกิ่�่งก้้านมาก เปลือื กลำต้้น เป็็นสีีเขีียวเข้้มหรือื สีีขาวอมน้้ำตาล แตกเป็น็ แนวยาวห่่าง ๆ กันั กิ่ง่� มักั ห้้อยลง ตามกิ่่�งอ่่อนมีีขน ละเอีียดสีีขาวขึ้�นปกคลุุม มัักมีีหนามแข็็งเล็็ก ๆ ทั่่ว� ไป ส่่วนกิ่ง�่ แก่่เกืือบเกลี้�ยง มีีหนามโค้ง้ ส่่วนเนื้้�อ ไม้เ้ ป็น็ สีีขาวนวลใบ : ใบเป็็นใบเดี่ย�่ ว ออกเรีียงสลัับ ลักั ษณะของใบเป็น็ รูปู รีี รููปขอบขนานแกมใบ หอก หรืือรููปไข่่แกมขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบมนเว้้าเล็ก็ น้อ้ ย สองข้า้ งไม่่เท่่ากััน ส่่วนขอบ ใบเรีียบ ใบมีีขนาดกว้า้ งประมาณ 2-3 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 5-7 เซนติิเมตร แผ่่นใบเรีียบ หนาคล้้ายแผ่่นหนังั หลัังใบเป็น็ สีีเขีียวเข้ม้ ส่่วนท้้องใบมีีสีีอ่่อนกว่่า หลัังใบและท้อ้ งใบมีีขนนุ่�่ม ด้้าน บนเกลี้ย� ง ดอก : ดอกเป็น็ ช่อ่ กระจุุก โดยจะออกตามซอกใบ มีี 1-3 ช่อ่ ต่่อซอกใบ ดอกมีีกลิ่น�่ หอม มีีขนสั้�น หนาแน่่น ดอกย่่อยเป็น็ สีีขาวมีีขนาดเล็็ก กลีีบดอกมีี 3 กลีีบ ลัักษณะของกลีีบเป็็นรููปแถบแกมรูปู ขอบขนาน เกลี้�ยง กลีีบดอก 2 ใน 3 กลีีบ มักั จะมีีแฉกย่่อยที่่�ปลาย ทำให้ด้ ููคล้า้ ยว่่ามีีกลีีบดอก 5 กลีีบ โคนกลีีบดอกเชื่อ� มติิดกันั เป็น็ หลอดสั้น� ๆ ปลายดอกแหลม แยกออกเป็น็ แฉก 5-6 แฉก การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เปลืือกต้้น : มีีรสฝาดร้อ้ น ใช้ต้ ้ม้ กับั น้้ำดื่�มเป็น็ ยาชูกู ำลังั หรือื บำรุุงกำลังั เนื้้อ� ไม้้ : มีีรสฝาดเฝื่�อน ใช้้ต้ม้ กับั น้้ำดื่�มเป็็นยาคุุมธาตุุ ถอนพิิษยาเมาเบื่่�อทั้้ง� ปวง 79

นุ่ �น ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ : Ceiba pentandra Gaertn. ชื่่�อวงศ์์ : BOMBACACEAE ชื่อ่� อื่น่� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้ยืืนต้้นขนาดเล็ก็ ถึงึ ขนากลาง สููง 10-20 ม. ลำต้น้ ตรงแตกกิ่�ง่ ต่่ำ เปลือื กสีีน้้ำตาลอมเทา มีี หนามขึ้้น� อยู่�ทั่่�วไปบริิเวณโคนต้น้ ใบ : เป็็นใบประกอบแบบนิ้้ว� มืือ ออกเรีียงสลัับ มีีใบย่่อยประมาณ 5-11 ใบ ก้า้ นใบย่่อยยาว ประมาณ 0.3-0.5 ซม. ส่่วนก้้านใบร่่วมยาวประมาณ 8-20 ซม. ลัักษณะของใบย่่อยเป็น็ รููปขอบ ขนานแกมใบหอกหรืือรููปหอกเรีียวแหลม ปลายใบและโคนใบเรีียวแหลม ขอบใบเรีียบ แผ่่นใบ เป็็นสีีเขีียว ก้า้ นใบและเส้้นก้้านใบเป็็นสีีแดงอมน้้ำตาล ดอก : ออกดอกเป็็นช่่อกระจะบริิเวณซอกใบ ขนาดประมาณ 2-3.5 ซม. ดอกย่่อยมีีจำนวนมาก หรือื ช่่อหนึ่่ง� มีีดอกประมาณ 1-5 ดอก ลักั ษณะดอกเป็็นรููปถ้้วย ปลายดอกแยกออกเป็็นกลีีบ 5 กลีีบ กลีีบดอกเป็็นสีีขาวแกมเหลืือง กลีีบดอกติิดกันั ที่ฐ่� าน กลีีบด้า้ นนอกเป็น็ สีีขาวนวลและมีีขน ส่่วนด้า้ นในกลีีบเป็็นสีีเหลืือง ผล : เป็็นรููปยาวรีี ปลายและโคนผลแหลม เปลืือกแข็ง็ ผลมีีขนาดกว้า้ งประมาณ 2 นิ้้ว� และยาว ประมาณ 4-5 นิ้้�ว เมื่่อ� แห้้งจะแตกออกได้เ้ ป็น็ 5 พูู ภายในผลจะมีีนุ่่�นสีีขาวเป็น็ ปุุย และมีีเมล็็ด จำนวนมาก เมล็็ด : เป็็นสีีดำ มีีเส้น้ ใยสีีขาวคล้้ายเส้น้ ไหมยาวหุ้้�มเมล็็ดเป็น็ ปุุย การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : เป็น็ ยาแก้้โรคเบาหวาน แก้ท้ ้อ้ งเสีีย แก้บ้ ิิด ใบ : แก้โ้ รคเรื้�อน แก้้ฟกช้้ำ แก้เ้ คล็็ด เปลืือก : เป็็นยาแก้้ร้อ้ นใน แก้ห้ วัดั ในเด็ก็ ทั้้ง� ต้น้ : เป็น็ ยาแก้ไ้ อ แก้้หวััดลงคอ 80

บุุหรง ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Dasymaschalon blumei Finet & Gagnap ชื่่อ� วงศ์์ : ANNONACEAE ชื่�่ออื่�่น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ ไม้้ต้น้ หรือื ไม้พ้ ุ่่�มขนาดเล็็ก สูงู 2-6 ม. แตกกิ่ง่� จำนวนมาก เปลืือกเรีียบ สีีเทาอมดำมีีกลิ่�น่ ฉุุน เนื้้�อไม้เ้ หนีียว ใบ : รูปู รีีแกมรููปขอบขนาน โคนใบมน ปลายใบเรีียวแหลม ขอบใบเรีียบ ใบหนา แข็็ง ด้า้ นบนสีี เขีียวเข้้ม ด้้านล่่างสีีขาวอมฟ้า้ เส้น้ แขนงใบ 12-16คู่� ก้า้ นใบยาว ดอก : ดอกเดี่�ย่ ว ออกดอกใกล้ป้ ลายยอด ดอกอ่่อนมีีสีีเขีียว เมื่่อ� บานเปลี่ย่� นเป็น็ สีีเหลือื งขาวนวล หรือื ชมพูู ก้า้ นดอกสีีม่่วง กลีีบเลี้ย� งเป็็นรูปู สามเหลี่�ย่ มสีีม่่วงหรือื สีีเขีียว กลีีบดอกมีี 3 กลีีบติิดกััน และบิิดเป็็นเกลีียวคล้า้ ยเหล็็กขูดู ชาร์ป์ เมื่่อ� โรยกลีีบดอกจะหลุุดร่่วงพร้อ้ มกัันทั้้ง� สามกลีีบ ผล : เป็น็ ผลกลุ่�ม่ รูปู ทรงกระบอก ผิิวผลเรีียบเป็น็ มันั มีีรอยคอดในแต่่ละช่่วงเมล็ด็ ผลแก่่สีีแดง ไม่่มีีก้า้ นผลย่่อย ผลรููปเรีียวยาวคล้า้ ยพริิก เปลือื กเรีียบ คอดตามรอยเมล็็ด ผลแก่่สีีแดง มีี 2-6 เมล็ด็ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ดอกสวยงาม สามารถนำมาปลููกเป็น็ ไม้้ประดับั 81

ปลาไหลเผืือก ชื่่อ� วิิทยาศาสตร์์ : Eurycoma longifolia Jack ชื่อ่� วงศ์์ : SIMAROUBACEAE ชื่่�ออื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : จัดั เป็น็ ไม้พ้ ุ่ม�่ หรือื ไม้้ต้น้ ขนาดเล็็ก ลำต้้นตั้�งตรง มีีความสููงตั้ง� แต่่ 1-10 เมตร เปลืือกต้น้ เป็็นสีี น้้ำตาล แตกกิ่�่งก้้านน้อ้ ย กิ่�ง่ อ่่อนมีีขนสีีน้้ำตาล ก้า้ นใบออกจากลำต้น้ ตรงส่่วนปลายของลำต้น้ เรีียงกัันหนาแน่่นช่ว่ งปลายกิ่่ง� กิ่ง�่ ก้า้ นสั้น� เป็น็ กระจุุกที่่ป� ลายยอดของลำต้น้ ราก : รากมีีลักั ษณะยาวและหยั่�งลึกึ ลงไปใต้้ดิิน กลมโต สีีขาวนวล รากยิ่่ง� มีีอายุุหลายปีกี ็จ็ ะยิ่่ง� ยาว มาก โดยอาจมีีความยาวได้้มากกว่่า 2 เมตรใบ : ใบเป็น็ ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่่� ออกเรีียง เวีียนจากลำต้น้ ใบประกอบมีีความยาวได้ก้ ว่่า 35 เซนติิเมตร มีีใบย่่อยประมาณ 8-13 คู่� ออกเรีียง ตรงข้้ามหรืือเกือื บตรงข้้าม ลัักษณะของใบเป็็นรููปใบหอกแกมรููปไข่่กลับั หรืือเป็น็ รูปู ขอบขนาน แกมรููปไข่่เรีียวยาว ใบย่่อยมีีขนาดกว้้างประมาณ 1-3 เซติิเมตรและยาวประมาณ 5-10 เมตร ปลายใบแหลม โคนใบมน ส่่วนขอบใบเรีียบ ใบมีีเส้น้ แขนงใบข้้างละประมาณ 8-12 เส้้น การนำไปใช้้ประโยชน์์ ใช้เ้ ป็น็ ยาบำรุุงร่่างกาย ยาบำรุุงโลหิิต ช่่วยแก้ท้ อมซิิลอัักเสบ แก้ท้ ้้องผููก แก้้ฝีีในปาก รักั ษาผิิวหนััง ที่เ่� กิิดจากการติิดเชื้�อ 82

ปุุดคางคก ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Etlingera littoralis ชื่อ�่ วงศ์์ : ZINGIBERACEAE ชื่�อ่ อื่่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้ล้ม้ ลุุกหลายปีี ลำต้น้ ใต้ด้ ิินเป็็นเหง้า้ ขนาดใหญ่่และแข็ง็ ลำต้น้ เหนือื ดิินสูงู 2-3.5 ม. ใบ : ใบเดี่ย่� ว เรีียงสลัับระนาบเดีียว รูปู ขอบขนานถึงึ รููปใบหอกแกมรููปขอบขนาน กว้า้ ง 9-15 ซม. ยาว 50-70 ซม. ปลายเรีียวแหลมสั้้น� โคนเกือื บกลมหรือื สอบเรีียวหรืือเฉีียง ขอบเรีียบหรือื เป็น็ คลื่น� ขอบใบและตามยาวของเส้น้ กลางใบมีีขนสั้น� นุ่่�มปกคลุุม ลิ้�นใบรููปขอบขนาน ขนาด 0.6-1.3 ซม. ปลายเรีียวแหลม ก้้านใบขนาด 0.5-3 ซม. การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ รากและเหง้้า ขับั ลม แก้ป้ วดท้อ้ ง แก้อ้ าหารไม่่ย่่อย รักั ษาโรคกระเพาะอาหาร แก้้อาหารเป็็นพิิษ 83

ปุุดใหญ่่ ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Etlingera coccinea ชื่�อ่ วงศ์์ : ZINGIBERACEAE ชื่่อ� อื่่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ป็็นไม้ล้ ้้มลุุกขนาดใหญ่่ มีีอายุุได้้หลายปีี ลำต้น้ มีีลักั ษณะตั้ง� ตรง สูงู ได้้ประมาณ 1.5-3 เมตร มีี เหง้า้ อยู่ใ� ต้ด้ ิิน ลักั ษณะของเหง้้าเป็น็ แท่่งรูปู ทรงกระบอกยาว มีีกลิ่�น่ หอม ใบ :ใบเป็็นใบเดี่่ย� ว ออกเรีียงสลัับ ลักั ษณะของใบเป็็นรูปู ขอบขนาน รููปขอบขนานแกมใบหอก หรืือรูปู วงรีีแกมขอบขนาน ปลายใบแคบเป็็นติ่�่งแหลม โคนใบมน ใบมีีขนาดกว้้างประมาณ 15-20 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 40-60 เซนติิเมตร ผิิวใบเรีียบเป็น็ มััน ก้้านใบยาว โคนก้้านใบแผ่่ออก เป็น็ กาบหุ้้�ม ดอก :ออกดอกเป็็นช่อ่ สั้น� ๆ ใกล้้กัับโคนต้น้ ซึ่ง� จะแทงขึ้น� มาจากเหง้้าเหนือื พื้้น� ดิิน ดอกย่่อยมีี หลายดอก (ช่อ่ หนึ่่�งมีีดอกย่่อยประมาณ 4-10 ดอกย่่อย) ออกเรีียงตัวั อััดกันั แน่่น มีีใบประดับั กลีีบ ดอกเป็น็ สีีแดงสด ส่่วนขอบกลีีบเป็น็ สีีเหลืืองอ่่อน ออกดอกได้้ตลอดทั้้�งปีี ผล : ผลแห้้งและแตกได้้ ลัักษณะของผลเป็น็ รููปทรงกลม การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เหง้า้ :ช่ว่ ยให้เ้ จริิญอาหาร ถ้า้ นำมาตำให้้แหลกใช้้ปิดิ แผลสดและแผลไฟไหม้้ ราก : นำมาต้้มดื่่�มเป็็นยาแก้ป้ วดท้อ้ ง แก้้โรคกระเพาะอาหาร อาหารไม่่ย่่อย อาหารเป็น็ พิิษ ใบ : ใช้ป้ ิดิ แผลเป็น็ ยาห้ม้ เลือื ด 84

เปล้้าเงินิ ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ : Croton cascarilloides Raeusch. ชื่่�อวงศ์์ : EUPHORBIACEAE ชื่อ�่ อื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็็นไม้ต้ ้้นหรืือไม้พ้ ุ่่ม� ขนาดเล็ก็ สููง 1-3 ม. กิ่�ง่ ก้า้ นเรีียวเล็ก็ ใบ : เป็็นใบเดี่�่ยว ติิดหนาแน่่นเป็น็ ช่ว่ งๆ ใกล้ป้ ลายกิ่ง่� รูปู ขอบขนานแกมรูปู หอก ขอบใบเรีียบหรือื หยักั เพีียงเล็็กน้้อย โคนใบสอบแคบ ปลายใบแหลม ด้า้ นล่่างปกคลุุมด้้วยเกล็ด็ สีีเงินปนสีีน้้ำตาล หนาแน่่น ดอก : ออกดอกเป็น็ แกนช่อ่ ที่่ป� ลายยอด มีีสีีขาวครีีม ทั้้ง� ดอกมีีสองเพศอยู่�บนช่่อดอกเดีียวกััน ดอก เพศผู้้�รูปกลม กลีีบดอก 5 กลีีบ รูปู ไข่่กลัับ ดอกเพศเมีียขนาดใหญ่่กว่่าดอกเพศผู้�้ กลีีบดอก 5 กลีีบ ลักั ษณะคล้้ายเส้้นด้้ายยามประมาณ 2 มม. ผล : มีีลัักษณะเป็น็ 3 พูตู ิิดกันั ขนาดเส้้นผ่่านศูนู ย์์กลาง 6-7 มม. มีีสีีเขีียว เมล็็ด : รูปู รีี ด้้านหนึ่่ง� แบน ยาวประมาณ 4 มม. การนำไปใช้้ประโยชน์์ เปลืือกต้้นและราก : รสเฝื่อ� น ต้้มดื่่ม� แก้ไ้ ข้้ แก้้อาเจีียน เปลืือกต้น้ และแก่่น : ต้้มดื่่ม� บำรุุงโลหิิตสตรีีให้้สมบููรณ์์ 85

ผกากรอง ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Lantana camara Linn ชื่�่อวงศ์์ : VERBENACEAE ชื่อ่� อื่น่� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้พ้ ุ่�่ม สูงู 1-2 เมตร แตกกิ่�่งหนาแน่่นไม่่เป็น็ ระเบีียบ กิ่�่งเป็น็ ร่่องมีีหนามเล็็กน้อ้ ยและขน ปกคลุุม ใบ : ใบเดี่ย่� ว เรีียงตรงข้้ามสลับั ตั้ง� ฉาก ใบรููปไข่่ ปลายเรีียวแหลม โคนมน ขอบหยัักมน สีีเขีียวเข้้ม มีีขนปกคลุุมตลอดทั้้�งใบ เห็็นเส้น้ ใบชัดั เจน ดอก : ช่อ่ ดอกแบบช่่อกระจุุกแน่่น ออกที่�่ปลายกิ่�่ง ดอกรอบนอกจะบานก่่อน มีีหลายสีี เช่น่ สีีส้ม้ สีีชมพูู สีีขาว สีีแสด และหลายสีีในช่่อดอกเดีียวกันั กลีีบเลี้�ยงสีีเขีียวอ่่อน รููปร่่างเรีียวยาวขอบเป็็น หยักั กลีีบดอกโคนเชื่�อมกันั เป็็นหลอดยาว ปลายแยกเป็็น 5 แฉก ปลายมนขอบเป็็นริ้ว� เล็ก็ น้อ้ ย ผล : ผลกลมขนาดเล็ก็ ผลอ่่อนมีีสีีเขีียว เมื่�อแก่่จะมีีสีีน้้ำเงินเข้ม้ เกืือบดำ การนำไปใช้้ประโยชน์์ ใบ : ใบสด มีีรสขม ใช้้ประมาณ 15-20 กรััม นำมาต้้มดื่่�ม ช่่วยขัับลม แก้อ้ าการบวม หรือื นำใบสด นำมาตำ คั้�นเอาแต่่น้้ำ ผสมกัับเหล้า้ พอกบรรเทาอาการปวด บวม ฟกช้้ำ ถอนพิิษ ช่ว่ ยรัักษาฝีี รักั ษาโรคผิิวหนััง ผื่�นคันั และสามารถนำมาใช้เ้ ป็็นสมุุนไพรไล่่แมลงศััตรูพู ืืช ดอก : นำมาต้้มดื่่�ม ช่ว่ ยบรรเทาอาการปวดท้้อง อาเจีียน อาเจีียนเป็น็ เลือื ด ราก : ใช้้รากแห้ง้ ประมาณ 15-30 กรััม หรืือรากสดประมาณ 35-70 กรััม นำมาต้้มดื่่ม� ช่่วยบรรเทา อาการเวีียนศีีรษะ ปวดศีีรษะ แก้ไ้ ข้ห้ วััด 86

ผัักปลาบ ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Commelina diffusa Burm.f. ชื่่�อวงศ์์ : COMMELINACEAE ชื่่�ออื่่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็็นไม้้ล้้มลุุก ลำต้้นแตกกิ่่�งก้า้ นทอดเลื้อ� ยแผ่่ไปตามพื้้น� ดิินหรือื รมชายน้้ำ และชููยอดขึ้�นสูงู ได้้ ประมาณ 30-155 ซม. ลำต้น้ มีีลักั ษณะกลมอวบน้้ำไม่่มีีขน มีีรากออกตามข้อ้ ใบ : เป็น็ ใบเดี่�ย่ ว ออกเรีียงสลัับ ลัักษณะของใบเป็็นรููปขอบขนาน หรืือรููปขอบขนานแกมใบหอก ขอบใบจักั ฟันั เลื่อ� ย จะสัังเกตได้เ้ มื่�อใช้้เลนส์ข์ ยาย ผิิวใบเรีียบหรืือมีีขนเล็็กน้อ้ ย หน้้าใบไม่่มีีขน ผิิว หน้้าใบสากมือื ส่่วนหลังั ใบนุ่่ม� ไม่่มีีขนถึึงมีีขนน้้อยมาก ดอก : ออกดอกเป็็นช่่อกระจุุกตามซอกใบและที่�่ปลายกิ่่�ง ประกอบด้้วยดอกย่่อย 1-3 ดอก กลีีบ ดอกเป็น็ สีีม่่วงน้้ำเงินหรือื สีีม่่วงคราม มีีใบประดัับสีีเขีียวหุ้้�มช่อ่ ดอกหลัังใบประดัับมีีขนขึ้น� ปกคลุุม ปานกลาง ส่่วนกลีีบเลี้ย� งมีี 3 กลีีบ สีีเขีียวอ่่อนใสถึงึ สีีม่่วงอ่่อนใส อับั เรณููมีี 6 อันั ซึ่ง� 4 อัันเป็น็ หมััน จะเป็น็ สีีเหลือื งสด ส่่วนอีีก 2 อัันไม่่เป็็นหมันั จะมีีสีีม่่วงคราม ยอดเกสรเพศเมีียเป็็นสีีม่่วงคราม ก้า้ นเกสรเพศเมีียและก้้านชูอู ัับเรณููเป็น็ สีีม่่วงอ่่อนใส ผล : เป็น็ ผลแห้้งและแตกตามพูหู รือื ตามตะเข็็บ ลัักษณะเป็น็ รูปู ไข่่ปลายแหลม ยาวประมาณ 0.5 ซม. ภายในมีีเมล็็ดลักั ษณะค่่อนข้า้ งกลม ผิิวเมล็ด็ เรีียบ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ทั้้�งต้้น : เป็็นยาช่่วยเจริิญอาหาร เป็น็ ยาระบาย ทาแก้โ้ รคเรื้�อน แก้้อาการระคายเคืืองผิิวหนััง ยา แก้ไ้ อมีีน้้ำมููกข้น้ ยาแก้้อาการหูอูื้�อ ปวดหูู เป็็นยาช่่วยบรรเทาอาการปวด เป็น็ ยาทารักั ษาแผลสด แผลถลอก และใช้้เป็็นยาห้้ามเลืือด 87

ผัักแมะ ตรอม ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Momordica subangulata Blume. ชื่่�อวงศ์์ : CUCURBITACEAE ชื่่อ� อื่่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ล้ ้ม้ ลุุกกึ่�งเถาเลื้�อย ไม้เ้ ถา ยาว 1–3 ม. มีีหัวั ใต้้ดิิน ใบ : ใบจักั 3–5 แฉกตื้�น ๆ หรือื เรีียบ รูปู ไข่่ ยาวได้้ถึึง 20 ซม. ปลายแหลมหรืือแหลมยาว โคนรูปู หัวั ใจ ขอบจักั ฟันั เลื่อ� ย ปลายขอบจัักมีีติ่�่ง ก้า้ นใบยาว 2–6 ซม. ดอก : ดอกสีีเหลือื งขนาดเล็ก็ ประมาณ 1.5 ซม. คล้า้ ยดอกบวบแต่่เล็ก็ กว่่าออกจากข้อ้ ผล : ผลทรงรีี  มีีหนามเล็็กน้อ้ ยที่่�ผิิวผล ผลดิิบสีีเขีียวเมื่�อสุุกสีีส้ม้ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ผลสุุก : ใช้้รัับประทานได้้ ใบอ่่อนและยอดอ่่อน : ใช้ล้ วกหรือื ต้ม้ ให้้สุุกจิ้ม� กับั น้้ำพริิกรับั ประทานได้้ โดยจะมีีรสขมมันั เนื้้�อไม้้ : สามารถนำมาใช้้ทำเป็น็ เครื่�องเรืือนหรือื เครื่�องใช้้ต่่าง ๆ ได้้ 88

ผัักหวานบ้้าน ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Sauropus androgynus  (L.) Merr. ชื่อ� วงศ์์ : EUPHORBIACEAE ชื่อ� อื่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้พ้ ุ่่�มขนาดกลาง มีีความสููงของต้้นประมาณ 0.5-3เมตร ลำต้้นแข็ง็ แตกกิ่่�งก้้านระนาบไปกับั พื้้�นหรือื เกืือบปรกดิิน ลำต้้นอ่่อน กลม หรืือเป็น็ เหลี่่�ยม เปลือื กต้้นขรุุขระเป็น็ สีีน้้ำตาล ส่่วนกิ่่�งอ่่อน เป็็นสีีเขีียวเข้้มผิิวเรีียบ ใบ : ใบเป็็นใบเดี่่ย� วออกเรีียงสลับั ลักั ษณะของใบเป็น็ รููปไข่่ รูปู ไข่่แกมขอบขนาน รูปู ขอบขนาน หรือื รูปู คล้้ายขนมเปีียกปููน ปลายใบแหลม โคนใบมน ส่่วนขอบใบเรีียบ ใบเกลี้ย� งทั้้�งสองด้้าน ดอก : ดอกเป็็นช่่อ โดยจะออกเป็็นกระจุุกตามซอกใบ เรีียงไปตามก้า้ นใบ ดอกเป็็นดอกเดี่�่ยวแบบ แยกเพศแต่่อยู่บ� นต้้นเดีียว มีีใบปรกอยู่�ด้้านบน ดอกมีีขนาดเล็ก็ มีี 2 ชนิิด โดยตอนบนของกิ่ง�่ ก้้าน จะเป็น็ ดอกเพศเมีีย ส่่วนตอนล่่างเป็น็ ดอกเพศผู้�้ ผล : ผลเป็น็ รูปู ทรงกลมแป้น้ มีีขนาดเส้้นผ่่านศููนย์ก์ ลางประมาณ 1.5-1.8 เซนติิเมตร และยาว ประมาณ 1-1.3 เซนติิเมตร ผลฉ่่ำน้้ำ ผิิวผลเป็็นพููเล็็กน้้อย ผลเป็น็ สีีเขีียวถึึงสีีขาว เมื่ �อแก่่เต็ม็ ที่�จ่ ะ เป็็นสีีขาวอมเหลือื ง เมื่่�อแห้้งแล้ว้ จะแตกได้้ ผลมีีกลีีบเลี้�ยงสีีแดงติิดคงทนห้อ้ ยลงใต้ใ้ บ ภายในผล แบ่่งเป็น็ พูู 6 พูู การนำไปใช้้ประโยชน์์ ใบและยอดอ่่อนเมื่่อ� นำมาลวก ต้้ม หรือื นึ่่ง� กิินเป็็นผัักจิ้�มน้้ำพริิก ลาบ ปลานึ่่ง� หรืือจะนำมา ประกอบอาหาร หรือื ใช้้เพื่่�อเพิ่ม�่ รสชาติิให้อ้ าหารมีีรสหวานตามธรรมชาติิ มีีวิิตามิินเอมากเป็น็ พิิเศษ คือื ใน 100 กรััมจะมีีวิิตามิินเออยู่ส� ููงถึงึ 16,590 หน่่วยสากล ช่ว่ ยให้เ้ ลืือดแข็็งตััวเมื่ อ� มีี บาดแผลแล้ว้ เลืือดออก ทำให้้ตัับทำงานได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ 89

ไผ่่สีีสุุก ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Bambusa flexuosa Munro ชื่�อ่ วงศ์์ : POACEAE ชื่�่ออื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็็นไม้้ล้ม้ ลุุก อายุุหลายปีี ขึ้�นเป็็นกอ สูงู 5-15 ม. กอหนึ่่�งมีีประมาณ 20-50 ต้้น ลำต้น้ เป็น็ ข้้อปล้้อง ผิิวเกลี้�ยงแข็ง็ มีีสีีเขีียวหรืือเหลือื งแถบเขีียว ใบ : เป็น็ ใบเดี่่�ยว รููปแถบหรือื ขอบขนาน ขอบใบเรีียบ ผิิวใบสีีเขีียว มีีขนอ่่อนๆ คลุุมบนผิิวใบ ดอก : ออกดอกเป็็นช่อ่ แยกแขนงตามปลายยอด ไม่่มีีวงกลีีบดอก ช่อ่ ดอกย่่อยมีีใบประดับั ที่่�โคน ช่่อสองใบ เกสรเพศผู้้�มี 3 อันั รังั ไข่่มีี 1 อันั ปลายแยกเป็น็ สองแฉก ผล : แห้ง้ เมล็ด็ เดีียว มีีเปลือื กหุ้้�มเมล็็ด การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ลำต้น้ : ป้้องกันั การพังั ทลายของดิินตามริิมฝั่่ง� ช่่วยชะลอความเร็็วของกระแสน้้ำ ใช้้เป็น็ วัสั ดุุเสริิม ในงานคอนกรีีตเป็็นผลิิตภัณั ฑ์์จักั สานจากเส้้นตอก เนื้้อ� ไผ่่ : ใช้บ้ ดเป็็นเยื่อ� กระดาษหน่่อไม้้ : นำมาทำเป็น็ อาหาร 90

พระเจ้้าห้า้ พระองค์์ ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Dracontomelon dao (Blanco) Merr. & Rolfe ชื่�อ่ วงศ์์ : ANACARDIACEAE ชื่่�ออื่่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็น็ ไม้้ยืืนต้้น สููง 25 - 40 เมตร มักั มีีพูพู อนขนาดใหญ่่ ส่่วนต่่างๆ เมื่ �อยัังอ่่อนอยู่ม� ีีขนนุ่�ม่ สีี ออกแดงปกคลุุม ใบ : ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่่� มีีใบย่่อย 6 - 9 คู่� แผ่่นใบย่่อยรูปู ขอบขนานแกมรูปู ไข่่เมื่่อ� อ่่อนสีีออกชมพูู ด้้านล่่างมีีขน ปลายเรีียวแหลม ฐานเบ้ี�ยว เส้น้ แขนงใบย่่อย 7 - 14 เส้น้ ดอก : ดอกเล็ก็ สีีขาวอมเขีียว ออกเป็็นช่อ่ แยกแขนง ผล : ผลกลมมีีรอย 5 รอยอยู่�ตรงกลาง เส้้นผ่่านศูนู ย์์กลางประมาณ 2.5 เซนติิเมตร เมื่่อ� สุุกสีี เหลืือง เมล็็ดมีีรอยเป็็นแอ่่งบบุ๋๋�ม 5 รอย การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ เนื้้อ� ไม้้ : มีีประโยชน์์ใช้ท้ ำไม้้บางประกอบทำไม้อ้ ัดั ช้ั�นใน มุุงหลัังคาบ้้านได้ด้ ีี และใช้้ทำเฟอร์น์ ิิเจอร์์ ตกแต่่งภายในบ้้าน ผล : ฝนกัับหิินลัับมีีด หรือื หิินฝนยาสมุุนไพร ผสมกัับน้้ำ แล้ว้ เอาน้้ำที่่�ฝนได้ท้ าบริิเวณที่เ่� ป็น็ “หิิด” เพื่่อ� รักั ษา 91

พลอง ชื่อ�่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Memecylon ovatum Sm. ชื่อ่� วงศ์์ : MELASTOMATACEAE ชื่่อ� อื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้พ้ ุ่ม�่ หรืือไม้้ยืืนต้้นขนาดเล็ก็ ที่่ม� ีีความสููงของต้้นได้ป้ ระมาณ 3-12 เมตร แตกกิ่ง่� ก้า้ นโปร่่ง กิ่ง่� เล็็กเป็็นสีีน้้ำตาล มีีเขตการกระจายพัันธุ์�ก์ ว้้าง ใบ : เป็น็ ใบเดี่่ย� ว ออกเรีียงตรงข้้ามกันั ลัักษณะของใบเป็น็ รููปรีี ปลายใบแหลมหรืือมน โคนใบเป็็น รูปู ลิ่�่มหรือื กลม ส่่วนขอบใบเรีียบ ใบมีีขนาดยาวประมาณ 8-16 เซนติิเมตร แผ่่นใบค่่อนข้้างหนา เรีียบเกลี้ย� งทั้้ง� สองด้า้ น ผิิวใบด้า้ นบนเป็็นสีีเขีียวเข้้มและเป็็นมััน ดอก : ดอกเป็น็ ช่่อกระจุุกสั้�น ๆ ตามซอกใบ ดอกเป็็นสีีม่่วงแกมสีีน้้ำเงิน ใบประดัับมีีขนาดเล็ก็ ยาว ประมาณ 0.5 มิิลลิิเมตร ฐานรองดอกเป็็นรููปถ้ว้ ยตื้�น ๆ กลีีบเลี้�ยงจักั ตื้�น ๆ 4 กลีีบ กลีีบดอกมีี ลัักษณะย่่น มีี 4 กลีีบ สีีม่่วง ลัักษณะเป็น็ รููปไข่่ ปลายแหลม ผล : ผลคล้้ายผลสดมีีเมล็็ดเดีียวที่เ�่ จริิญ ลัักษณะของผลเป็็นรููปไข่่รีี ๆ มีีขนาดเส้้นผ่่านศููนย์ก์ ลาง ประมาณ 1-1.5 เซนติิเมตร ผิิวผลเรีียบเกลี้�ยง ผลอ่่อนเป็น็ สีีเขีียวหรืือสีีชมพููอมม่่วง พอเป็็นสีีม่่วง เข้ม้ หรือื สีีม่่วงดำ การนำไปใช้้ประโยชน์์ เนื้้�อไม้แ้ ละรากใช้ฝ้ นหรืือต้้มดื่่ม� เป็น็ ยาแก้้ไข้้ แก้ไ้ ข้พ้ ิิษ ไข้ห้ ััด เนื้้�อไม้แ้ ละรากใช้ฝ้ นหรืือต้ม้ ดื่่ม� เป็็นยา ถอนพิิษผิิดสำแดง ดัับพิิษร้้อน และดับั พิิษภายในต่่าง ๆ ใบใช้เ้ ป็น็ ยาแก้ไ้ ฟไหม้น้ ้้ำร้้อนลวก ไม่่ ทำให้้เกิิดเป็น็ แผลเป็็น และช่ว่ ยดับั พิิษปวดแสบปวดร้อ้ น 92

พลองขี้้�ควาย ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Memecylon caeruleum Jack ชื่่อ� วงศ์์ : MELASTOMATACEAE ชื่�อ่ อื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้พุ่�ม่ หรืือไม้ย้ ืืนต้้นขนาดเล็ก็ ที่่�มีีความสูงู ของต้้นได้ป้ ระมาณ 3-12 เมตร แตกกิ่�ง่ ก้า้ นโปร่่ง กิ่่ง� เล็็กเป็น็ สีีน้้ำตาล มีีเขตการกระจายพันั ธุ์�ก์ ว้้าง ใบ : เป็น็ ใบเดี่ย�่ ว ออกเรีียงตรงข้้ามกััน ลักั ษณะของใบเป็็นรูปู รีี ปลายใบแหลมหรืือมน โคนใบเป็น็ รูปู ลิ่ม่� หรือื กลม ส่่วนขอบใบเรีียบ ใบมีีขนาดยาวประมาณ 8-16 เซนติิเมตร แผ่่นใบค่่อนข้า้ งหนา เรีียบเกลี้ย� งทั้้ง� สองด้า้ น ผิิวใบด้า้ นบนเป็็นสีีเขีียวเข้ม้ และเป็็นมััน ดอก : ดอกเป็็นช่่อกระจุุกสั้น� ๆ ตามซอกใบ ดอกเป็น็ สีีม่่วงแกมสีีน้้ำเงิน ใบประดับั มีีขนาดเล็็ก ยาว ประมาณ 0.5 มิิลลิิเมตร ฐานรองดอกเป็น็ รูปู ถ้้วยตื้น� ๆ กลีีบเลี้ย� งจักั ตื้น� ๆ 4 กลีีบ กลีีบดอกมีี ลัักษณะย่่น มีี 4 กลีีบ สีีม่่วง ลัักษณะเป็็นรูปู ไข่่ ปลายแหลม ผล : ผลคล้า้ ยผลสดมีีเมล็ด็ เดีียวที่เ่� จริิญ ลัักษณะของผลเป็น็ รููปไข่่รีี ๆ มีีขนาดเส้น้ ผ่่านศููนย์์กลาง ประมาณ 1-1.5 เซนติิเมตร ผิิวผลเรีียบเกลี้ย� ง ผลอ่่อนเป็น็ สีีเขีียวหรืือสีีชมพููอมม่่วง พอเป็็นสีีม่่วง เข้้มหรือื สีีม่่วงดำ การนำไปใช้้ประโยชน์์ ราก : ใช้ผ้ สมกับั รากพลองเหมืือด นำมาต้้มกัับน้้ำดื่�มเป็น็ ยาแก้้ผิิดสำแดงหรือื อาหารเป็็นพิิษ 93

พลับั พลา ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Microcos tomentosa Sm. ชื่�อ่ วงศ์์ : TILIACEAE ชื่อ่� อื่น่� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้ยืืนต้้นหรือื เป็็นไม้พ้ ุ่ม�่ ขนาดกลาง มีีความสูงู ประมาณ 15 เมตร ลำต้้นตั้�งตรง เปลือื กลำต้น้ เป็น็ สีีเทาและแตกล่่อนเป็น็ สะเก็็ดบาง ๆ เปลือื กด้า้ นในเป็็นสีีชมพููและมีีเส้้นใยเรีียงตัวั เป็็นชั้น� ใบ : ใบเป็็นใบเดี่ย�่ วเรีียงสลัับกััน ลัักษณะของใบเป็็นรูปู วงรีีแกมรูปู ขอบขนาน หรือื เป็น็ รููปวงรีีแกม รูปู ไข่่กลัับ โคนใบสอบมน ส่่วนปลายใบแหลม ขอบใบเป็น็ หยักั แบบฟัันเลื่�อยและไม่่เป็็นระเบีียบที่่� ปลายใบส่่วนกลางและโคนใบ ขอบเรีียบ ปลายใบมีีติ่ง�่ แหลมสั้้น� ๆ ดอก : ดอกเป็็นช่อ่ กระจุุกแยกแขนงตามซอกใบ ดอกตูมู กลม มีีดอกย่่อยจำนวนมาก กลีีบดอกเป็็น สีีเหลืือง ส่่วนก้้านและแกนช่่อดอกมีีขนอยู่ห� นาแน่่น ส่่วนใบประดับั เป็็นรููปแถบหรืือเป็น็ รูปู ใบหอก และมีีขนอยู่ห� นาแน่่น ผล : เป็น็ รูปู ทรงกลม มีีขนาดกว้า้ งประมาณ 0.6-1 เซนติิเมตร ผลผนังั ชั้น� ในแข็็ง ผนังั ของผล ลัักษณะคล้า้ ยแผ่่นหนังั มีีขน ผลเมื่่�อแก่่เป็็นสีีเขีียว ส่่วนผลสุุกเป็็นสีีม่่วงดำ ภายในผลมีีเมล็็ดแข็็ง 1 เมล็็ด การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ผลสุกุ : ทานได้้ เปลืือก : ใช้้เป็็นยากระจายโลหิิต เปลืือกใช้้ผสมยาบำรุุงโลหิิตสตรีี ลำต้น้ : ใช้้เป็็นตัวั ยาประกอบรัักษาโรคลำไส้้ เนื้้�อไม้้ : นิิยมนำมาทำเฟอนิิเจอร์์ 94

ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Garcinia speciosa พะวา ชื่�อ่ วงศ์์ : GUTTIFERAE ชื่่�ออื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้ต้น้ มีีขนาดสูงู ประมาณ 10-15 เมตร ใบ : ใบเดี่่ย� ว ออกเป็น็ คู่� ๆ ตรงข้า้ ม กว้า้ ง 4-8 เซนติิเมตร ยาว 8-15 เซนติิเมตร ใบรูปู ไข่่กลับั ปลายใบมนกว้า้ ง เนื้้อ� ใบค่่อนข้า้ งหนาผิิวมััน เส้น้ แขนงใบถี่่� เส้น้ กลางใบเป็็นร่่องทางด้้านหลัังใบ ดอก : ดอกเดี่ย่� ว ดอกเพศเมีียขนาดเส้น้ ผ่่าศููนย์์กลางเท่่าดอกตัวั ผู้�้ มีีกลีีบเลี้ย� งสีีเหลืือง 4 กลีีบ กลีีบดอกสีีเหลืือง 4 กลีีบ ตรงกลางเป็็นที่�ต่ั้�งของรัังไข่่ ซึ่ง� พััฒนาต่่อไปเป็น็ ผล ปลายรัังไข่่มีียอด เกสรตััวเมีียมีีลักั ษณะเป็น็ แฉก 6-8 แฉก ดอกเพศผู้้� ขนาดเส้น้ ผ่่าศููนย์ก์ ลาง 2 เซนติิเมตร (เมื่่�อดอก บาน) ประกอบด้ว้ ยกลีีบเลี้ย� งสีีเหลือื งถึงึ เหลือื งเข้้ม 4 กลีีบ กลีีบดอกสีีเหลืือง 4 กลีีบ เมื่ อ� บานจะมีี เกสรตััวผู้เ้� ป็น็ วงล้้อมขอบยอดเกสรตััวเมีีย ผล : ผลทรงรููปไข่่ผิิวเรีียบ พััฒนาโดยไม่่มีีการผสมเกสร เมื่่�อเป็็นผลอ่่อนมีีสีีเขีียว เมื่ �อสุุกจะค่่อยๆ เปลี่่�ยนเป็น็ สีีเหลือื ง สีีส้้มและแดงในที่�่สุุด เนื้้�อหุ้้�มเมล็ด็ ในผลมีีลักั ษณะเป็น็ กลีีบใสและมีีเส้น้ ขาว ขุ่น่� มีีรสชาติิฝาดอมเปรี้้ย� ว การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ อาหาร,สมุุนไพร,ที่่อ� ยู่�อาศััย,ผลสุุกรับั ประทานได้้ ผลใช้เ้ ป็น็ ยาระบายอ่่อนๆ 95

พัังเเหร ชื่่อ� วิิทยาศาสตร์์ : Trema orientalis (L.) Blume ชื่อ�่ วงศ์์ : CANNABACEAE ชื่อ่� อื่�่น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ย้ ืืนต้น้ ไม่่ผลัดั ใบขนาดเล็็กถึึงขนาดกลาง มีีความสูงู ได้้ประมาณ 4-12 เมตร เป็็นไม้เ้ นื้้อ� อ่่อน โตเร็็ว เรือื นยอดโปร่่งเป็็นพุ่ม่� แผ่่กว้า้ ง กิ่่�งก้้านออกในแนวขนานกัับพื้้�นดิิน ปลายกิ่�ง่ ลู่ล� ง ตามกิ่�ง่ อ่่อนมีีขนขึ้�นปกคลุุม เปลือื กต้้นเป็็นสีีเขีียวอมเทาอ่่อนหรือื น้้ำตาล ใบ : เป็็นใบเดี่่ย� ว ออกเรีียงสลัับ ลัักษณะของใบเป็็นรููปไข่่แกมรูปู ใบหอก รููปขอบขนาน ปลายใบ เรีียวแหลม โคนใบเบี้้ย� วไม่่สมมาตรกันั ส่่วนขอบใบจักั รููปหัวั ใจนฟัันเลื่อ� ยละเอีียด ใบมีีขนาดกว้า้ ง ประมาณ 3-5 เซนติิเมตร และยาวประมาณ 7-12 เซนติิเมตร ยอดอ่่อนมีีขนสีีเงินขึ้�นหนาแน่่น ผิิว ใบสากคาย ดอก : ดอกเป็็นช่อ่ สั้�น ๆ เป็็นกระจุุกตามซอกใบ ดอกย่่อยมีีขนาดเล็็กสีีขาวอมเขีียว โดยจะมีีขนาด ประมาณ 0.3 เซนติิเมตร ดอกเพศผู้�้และดอกเพศเมีียจะอยู่บ� นต้น้ เดีียวกันั แต่่แยกช่อ่ โดยดอก เพศผู้้�จะมีีจำนวนดอกมากกว่่า 20 ดอก ผล : เป็น็ ผลสด มีีลักั ษณะกลมแข็็ง มีีขนาดกว้้างประมาณ 2-4 มิิลลิิเมตร และยาวประมาณ 3-5 มิิลลิิเมตร ผลเป็น็ สีีเขีียวเข้้ม เมื่่อ� สุุกแล้ว้ จะเปลี่่ย� นเป็็นสีีดำหรือื สีีม่่วงดำ มีีชั้้น� กลีีบเลี้ย� งติิดที่่ฐ� าน การนำไปใช้้ประโยชน์์ 96

พิิกุุล ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Mimusops elengi L. ชื่อ� วงศ์์ : SAPOTACEAE ชื่อ� อื่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ย้ ืนื ต้น้ ขนาดกลางถึงึ ขนาดใหญ่่ไม่่ผลัดั ใบ ลำต้้นแตกกิ่่ง� ก้า้ นเป็็นพุ่ม�่ กว้า้ งหนาทึึบ เปลืือก ต้้นเป็น็ สีีเทาอมสีีน้้ำตาลและแตกเป็็นรอยแตกระแหงตามแนวยาว ทั้้ง� ต้้นมีีน้้ำยางสีีขาว ใบ : เป็น็ ใบเดี่ย่� ว ออกเรีียงสลัับกันั แบบห่่าง ๆ ลัักษณะของใบเป็็นรูปู ไข่่หรืือรูปู รีี ปลายใบเรีียว แหลมหรือื หยักั เป็น็ ติ่�่งสั้�น ๆ โคนใบมน ส่่วนขอบใบเรีียบและเป็็นคลื่�นเล็็กน้้อย หลังั ใบเป็็นสีีเขีียว เรีียบเป็น็ มััน ท้อ้ งใบจะเป็น็ สีีเขีียวอ่่อน ดอก : ออกดอกเป็น็ ดอกเดี่่�ยวหรือื เป็น็ กระจุุกประมาณ 2-6 ดอก โดยจะออกตามซอกใบหรืือตาม ปลายกิ่�่ง ดอกพิิกุุลจะมีีขนาดเล็ก็ สีีขาวนวล มีีกลิ่�่นหอม ผล : ผลเป็น็ รููปไข่่ถึงึ รีี ผิิวผลมีีลัักษณะเรีียบ ผลอ่่อนเป็น็ สีีเขีียวมีีขนสั้น� นุ่่ม� เมื่่อ� สุุกแล้้วจะเปลี่ย�่ น เป็็นสีีแสด ที่่�ขั้�วผลมีีกลีีบเลี้ย� งติิดคงทน การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ 97

พุดุ น้้ำบุศุ ย์์ ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Gardenia carinata Wall. ชื่อ�่ วงศ์์ : RUBIACEAE ชื่่�ออื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็น็ ไม้้พุ่ม�่ ใบหนาทึึบที่�ม่ ีีความสูงู อยู่�ที่่�ประมาณ 1-2 เมตร ขนาดลำต้น้ ไม่่ใหญ่่มากนััก ผิิวนอก มีีสีีน้้ำตาลอมเทาและอาจมีีรอยด่่างขาวให้เ้ ห็็นบ้า้ งประปราย ผิิวสััมผััสมีีความขรุุขระเพีียงเล็็ก น้้อย กิ่�่งก้้านแตกออกแบบไม่่เป็็นระเบีียบนักั กิ่ง่� เล็็กและหักั ได้้ง่าย ใบ : ใบเดี่่�ยวหน้้ากว้้าง โคนใบสอบเข้า้ ปลายใบมีีทั้้ง� แบบปลายแหลมและโค้้งมน เนื้้�อใบหนามีีสีี เขีียวเข้ม้ ขอบใบเรีียบ หลังั ใบเป็น็ มัันเงามากกว่่าท้อ้ งใบ มองเห็็นเส้น้ แขนงใบได้อ้ ย่่างชัดั เจน ดอก : เป็น็ ดอกเดี่่�ยวที่่�มีีรูปู ร่่างไม่่ซับั ซ้้อน กลีีบดอกชั้น� เดีียวกระจายตััวออกเป็น็ วงกลม แต่่ละดอก มีีกลีีบประมาณ 6-9 กลีีบ ปลายกลีีบโค้ง้ มน แรกเริ่่ม� จะเป็็นดอกสีีขาว แล้ว้ ค่่อยๆ เปลี่�ย่ นเป็็นสีี เหลือื งและส้ม้ ตามลำดับั ดอกแต่่ละชุุดจะบานอยู่บ� นต้้นได้้แค่่ไม่่กี่�ว่ ัันก็็ร่่วงโรย ผล : ผลมีีขนาดเล็ก็ ลัักษณะคล้า้ ยกับั รููปทรงวงรีี มีีเมล็็ดด้า้ นในค่่อนข้้างมาก เมื่ �อแก่่จัดั จะมีีผิิว นอกเป็น็ สีีเหลืืองส้้มและแตกออกได้เ้ อง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ นิิยมปลููกไว้เ้ พื่่อ� ประดัับภายในเขตรั้้�วหรือื เพาะลงกระถางตั้ง� ตามมุุมต่่างๆ นอกตัวั บ้้าน ส่่วนของ ดอกสามารถใช้้ถวายพระหรืือนำมาวางเพื่่อ� เพิ่ม�่ กลิ่่น� หอมภายในบ้า้ นได้้ นอกจากนี้้�ยัังมีีการนำ ดอกไปเป็็นส่่วนผสมสำคัญั ในผลิิตภัณั ฑ์์ที่�ต่ ้อ้ งการความหอมด้ว้ ย เช่น่ น้้ำหอมกลิ่่�นดอกพุุดน้้ำบุุศย์์ เจลอาบน้้ำ แชมพูู ถุุงหอม เป็็นต้น้ 98

แฟบ ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Hymenocardia wallichii Tul. ชื่�อวงศ์์ : HYMENOCARDIACEAE ชื่�ออื่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้พ้ ุ่ม่� หรืือไม้ต้ ้้น สููงได้้ถึงึ 5 ม. ใบ : ใบเดี่�ย่ วรูปู ไข่่ ขอบใบเรีียบ ปลายใบแหลม แผ่่นใบเรีียบ ผิิวใบมััน ค่่อนข้้างหนา สีีเขีียวเข้ม้ ผิิว มััน เส้้นใบเหลือื ง ดอก : ดอกช่อ่ แยกเพศ ช่อ่ ดอกเพศผู้้ค� ล้า้ ยหางกระรอก ดอกเพศผู้้�มีสีแดงหรืือสีีม่่วง เกสรเพศผู้้� 4-5 อััน ช่อ่ ดอกเพศเมีียแบบช่อ่ กระจะ ใบประดับั ร่่วงง่าย ดอกเพศเมีียสีีน้้ำตาล รัังไข่่สีีเขีียว รููป สามเหลี่�ย่ ม ผล : ผลไม่่มีีปีีก รููปหัวั ใจ สีีน้้ำตาลหรือื สีีเหลืือง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ แก่่น : แกพิิษไข้เ้ ซื่อ� งซึมึ เป็น็ ยาถอนพิิษ แก้ป้ วดเมื่อ� ยตามร่่างกาย ปวดหลังั ปวดเอว ลำต้้นและใบ : นำมาเผาให้้เกิิดควันั ไฟ ช่ว่ ยรักั ษาฝีีหนองในสััตว์เ์ ลี้�ยงได้ค้ ้ะ้ หรือื นำลำต้้นกับั ขมิ้้�น ต้้น ต้ม้ น้้ำดื่ม� ช่ว่ ยแก้้ซางเด็ก็ ราก : แก้ไ้ ขมาลาเรีีย โดยนำรากฝนกับั น้้ำดื่ม� 99

มะกอก ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Spondias pinnata ชื่่�อวงศ์์ : ANACARDIACEAE ชื่่�ออื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้ต้้น สูงู 7-12 เมตร เปลือื กลำต้น้ สีีเทาหรืือน้้ำตาลแดง  ใบ : ใบ เป็น็ ใบประกอบแบบขนนก ก้้านใบยาว ใบย่่อยรููปไข่่ค่่อนข้า้ งเรีียวแหลม ขอบใบหยักั เล็ก็ น้้อย  ดอก : ดอก ออกเป็็นช่่อแบบเพนิิเคิิล ตามปลายยอด ดอกย่่อยมีีกลีีบดอก 5 กลีีบ สีีขาว ฐานรอง ดอกมีีสีีเหลือื ง เป็น็ ดอกสมบููรณ์์เพศ ผล : รููปไข่่หรืือรููปกระสวย มีียางคล้า้ ยไรไข่่ปลา ผลอ่่อนมีีสีีเขีียวเข้ม้ ผลแก่่มีีสีีเขีียวอมเหลือื ง สุุกมีี สีีส้ม้ เมล็ด็ กลมรีี เปลือื กหุ้้�มเมล็ด็ แข็็ง และมีีขนแข็็งที่เ่� ปลือื กหุ้้�มเมล็็ด การนำไปใช้้ประโยชน์์ เนื้้�อผลมะกอก : มีีรสเปรี้้�ยวฝาด หวานชุ่ม่� คอ บำบััดโรคธาตุุพิิการ โดยน้้ำดีีไม่่ปกติิ และมีีประโยชน์์ แก้้โรคบิิดได้้ด้้วย น้้ำคั้้น� ใบมะกอก : ใช้้หยอดหูู แก้้ปวดหููดีี ผลมะกอกสุกุ  : รสเปรี้้�ยว อมหวาน รัับประทานทำให้ช้ ุ่ม่� คอ แก้้กระหายน้้ำได้ด้ ีี เช่น่ ผลมะขาม ป้้อม เปลืือก : ฝาด เย็็นเปรี้้ย� ว ดัับพิิษกาฬ แก้้ร้้อนในอย่่างแรง แก้้ลงท้้องปวดมวน แก้้สะอึึก เมล็็ดมะกอก : สุุมไปให้้เป็็นถ่่าน แช่่น้้ำ เอาน้้ำรับั ประทานแก้้ร้้อนใน แก้ห้ อบ แก้ส้ ะอึกึ ดีีมาก ใช้้ ผสมยามหานิิล ใบอ่่อน : รับั ประทานเป็น็ อาหาร 100