3242423

หลาวชะโอน,ลิบิ ง ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ : Oncosperma tigillaria (Jack) Ridl. ชื่่�อวงศ์์ : ARECACEAE ชื่อ่� อื่น่� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ปาล์ม์ ต้้นเดี่�่ยวหรืือแตกกอลำต้้นขนาด 20-25 ซม. สููงได้ถ้ ึึง 20 ม. คอยาว 60 ซม. สีีเขีียวอ่่อน มีีหนามสีีดำที่่ล� ำต้้นและคอ ใบ : ใบประกอบแบบขนนกละเอีียด กว้้าง 50-100 ซม. ยาว 250-400 ซม. โค้ง้ ลง ใบย่่อยรููปเรีียว แคบ สู่�ห้้อยลง ที่�่ปลายใบย่่อย มีีเส้้นใยเรีียวเล็็กยาวใบย่่อยอยู่�ชิิดกันั มีีจำนวนมาก เรีียงเป็็น ระเบีียบ ก้า้ นใบมีีหนามแหลมยาว แข็ง็ สีีดำ ยอดเป็็นลำแหลมหุ้้�มด้ว้ ยกาบ ใบสีีเขีียวนวล ดอก : สีีขาวถึงึ เหลือื งนวล ช่อ่ ดอกมีีขนาดใหญ่่ ออกดอกเป็็นช่่อ แยกแขนงข้้างลำต้น้ ต่่ำกว่่ากาบ ใบ ช่อ่ ดอกห้อ้ ยลง ยาว 50-60 ซม. มีีกาบหุ้้�มช่่อดอกรููปเรือื ซ้้อนกััน 2 กาบ ดอกออกเป็น็ กลุ่�ม่ กลุ่�ม่ ละ 3 ดอก ดอกเพศเมีียอยู่�ตรงกลาง ขนาบข้้างด้้วยดอกเพศผู้�้ ผล : ผลเนื้้�อนุ่่�ม ค่่อนข้า้ งกลม เส้้นผ่่านศูนู ย์ก์ ลาง 0.7-1.3 ซม. ผิิวผลเรีียบ ระยะแรกสีีแดงแต่่เมื่ �อ สุุกจะเปลี่ย่� นเป็็นสีีม่่วงดำ และก้า้ นช่่อ ผลสีีแดงอมม่่วง 1 เมล็็ดต่่อผล ออกดอกและผลเดือื น มีี.ค.- ส.ค. การนำไปใช้้ประโยชน์์ เปลืือกต้น้ : มีีรสฝาดร้้อน ใช้้ต้ม้ กับั น้้ำดื่ม� เป็็นยาชูกู ำลัังหรืือบำรุุงกำลััง เนื้้อ� ไม้้ : มีีรสฝาดเฝื่�อน ใช้ต้ ้ม้ กับั น้้ำดื่ม� เป็็นยาคุุมธาตุุ ถอนพิิษยาเมาเบื่่�อทั้้�งปวง ใบ : นำมาตำให้ล้ ะเอีียดแล้้วคั้�นเอาน้้ำดื่�มเป็น็ ยาเบื่่�อ 151

หว้า้ ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Syzygium cumini (L.) Skeels ชื่�่อวงศ์์ : MYRTCEAE ชื่อ�่ อื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้ย้ ืืนต้้นขนาดกลางถึึงใหญ่่ เปลือื กหนาขรุุขระ ลำต้น้ สีีน้้ำตาล ใบ : ใบเดี่ย่� ว เรีียงสลัับ ไม่่มีีหููใบ ก้า้ นใบยาว 0.5-2 เซนติิเมตร ใบรููปรีีหรือื รููปไข่่แกมรีี ขนาด กว้า้ ง 2-10 เซนติิเมตร ยาว 4-21 เซนติิเมตร โคนใบรูปู ลิ่�ม่ ถึงึ สอบเรีียว มีีน้้อยที่เ�่ ป็็นรูปู มน ขอบใบหยักั หรือื มนถึึงจักั ฟัันเลื่อ� ย ปลายใบเรีียวแหลมถึงึ ปลายแหลม ดอก : เป็็นช่อ่ ดอกย่่อยขนาดเล็็ก มีีเกสรเป็น็ พู่่�ยื่น� ออกจากกลีีบเลี้�ยง ก้้านดอกสั้น� ผล : รูปู ไข่่เป็น็ พวง ขนาด 1-2 เซนติิเมตร ผลแก่่สุุกสีีม่่วงถึงึ ดำ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ใบ : แก้บ้ ิิดมููกเลือื ด ต้ม้ ชะล้้างบาดแผล ตำทาแก้้โรคผิิวหนังั เมล็็ด : ต้ม้ หรืือบดรัับประทานแก้โ้ รคเบาหวาน แก้้บิิดท้้องร่่วง เปลือื กต้้น แก้ท้ ้้องร่่วง แก้้น้้ำลาย เหนีียว ต้้มชะล้า้ งบาดแผล 152

หว้า้ น้้ำ ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ : Cleistocalyx nervosum var. paniala ชื่อ�่ วงศ์์ : MYRTACEAE ชื่อ�่ อื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ต้ ้น้ ขนาดกลางถึึงขนาดใหญ่่ สูงู ได้้ถึงึ 10-15 ม. ลำต้้นแตกกิ่�่งมาก เปลือื กลำต้น้ มีีสีีเทาหรืือ สีีน้้ำตาลอมเทา เปลือื กแก่่ด้า้ นนอกหลุุดล่่อนออกเป็น็ แผ่่น เมื่ อ� ใช้้มีีดสับั เปลือื กด้า้ นในจะมีีสีี น้้ำตาลอมชมพูู แต่่เมื่่อ� แห้ง้ จะมีีสีีน้้ำตาล ส่่วนเนื้้อ� ไม้ค้ ่่อนข้้างแข็ง็ มีีสีีขาวนวลหรืือเหลือื งอ่่อน และ มีีเสี้ย� นค่่อนข้้างมาก ใบ : ออกเป็็นใบเดี่ย�่ วตรงข้า้ มกัันเป็น็ คู่�บนกิ่�ง่ ย่่อย จำนวน 4-6 คู่� ใบแต่่ละกิ่�่งย่่อย ใบมีีรููปรีีถึึงรูปู หอก แผ่่นใบและขอบใบเรีียบ ใบมีีลัักษณะเป็น็ คลื่น� และเป็น็ มันั เล็ก็ น้อ้ ย แผ่่นใบด้า้ นบีีสีีเขีียวเข้้ม ส่่วนด้้านล่่างสีีเขีียวอ่่อน มีีเส้้นกลางใบด้้านบนเป็น็ ร่่องตื้น� ส่่วนเส้้นกลางใบด้้านล่่างนููนขึ้น� มีีเส้น้ แขนงใบแยกออกซ้้ายขวาสลัับกััน ภายในใบมีีจุุดสีีเหลืืองกระจายทั่่�วใบ ใบอ่่อนมีีสีีเขีียวอมแดง ใบ แก่่มีีสีีเขีียว ดอก : เป็น็ ดอกสมบููรณ์เ์ พศ แทงออกเป็็นช่่อบริิเวณปลายกิ่�ง่ แต่่ละกิ่ง่� มีีจำนวน 5-15 ช่่อดอก ช่่อ ดอกมีีดอกประมาณ 20-80 ดอก ดอกมีีสีีขาวอมเหลืือง มีีกลีีบเลี้ย� ง 4 กลีีบ และมีีกลีีบดอก 4 กลีีบ เกสรเพศผู้้�ประมาณ 150-300 อันั มีีรัังไข่่อยู่บ� ริิเวณฐานดอก ผล : มีีลัักษณะเป็น็ รููปไข่่คล้า้ ยผลหว้้าแต่่เล็็กและป้้อม มีีเปลือื กบาง ผลอ่่อนมีีสีีเขีียวอมเหลือื ง และค่่อยๆ เปลี่ย�่ นเป็็นสีีเหลืืองอมชมพูู ต่่อมาเป็น็ สีีแดงเมื่่อ� ห่่าม เมื่่�อสุุกเป็น็ สีีแดงม่่วง และสุุกมาก เป็็นสีีดำ เนื้้�อผลมีีสีีขาว ตรงกลางมีีเมล็็ด 1 เมล็ด็ เมล็็ด : มีีลักั ษณะกลมหรือื ค่่อนข้า้ งเป็น็ รููปไข่่ เปลือื กเมล็็ดมีีสีีน้้ำตาลอ่่อน เนื้้�อเมล็็ดภายในมีีสีีเขีียว การนำไปใช้้ประโยชน์์ 153

หวายขี้�้ไก่่ ชื่่�อวิิทยาศาสตร์์ : Calamus myrianthus Becc. ชื่อ่� วงศ์์ : ARECACEAE ชื่่�ออื่่�น : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : หวายขนาดกลางขึ้�นเป็็นกอ กาบหุ้้�มลำมีีสีีเขีียวอ่่อน มีีหนามแบนรูปู สามเหลี่�ย่ ม ปลายหนาม สีีน้้ำตาล ใบ : ด้้านล่่างและที่ข่� อบของก้า้ นใบและทางใบ มีีหนามรููปเล็บ็ เหยี่�ย่ วสีีเหลือื งปลายสีีดำ ขึ้น� อยู่� เดี่่�ยวๆ ห่่างกันั เป็น็ ระยะๆ ทางใบมีีสีีเหลือื งออกเขีียว มีีร่่องตื้�นๆ ตลอดความยาว โคนสีีเหลือื ง ขึ้�น กระจายเดี่�่ยวๆ ห่่างกััน และมีีหนามขนาดเล็็กลัักษณะเดีียวกันั กระจายทั่่ว� ไป ปากกาบหุ้้�มลำ มีี หนามข้า้ งละ 1 อันั ใบย่่อยรูปู ยาวรีี หลังั ใบมีีหนามรูปู ขนบนเส้้นกลางใบ ท้้องใบมีีหนามรููปขนบน เส้้นใบ แต่่ละข้า้ งของทางใบ เรีียงตััวแบบสลับั ดอก : ออกดอกเป็็นช่อ่ ช่อ่ ดอกมีีลักั ษณะเป็็นพวงสีีขาว ช่อ่ ดอกที่�แ่ ทงออกใหม่่จะมีีปลีีหุ้้�ม เมื่ อ� ดอกแก่่ปลีีจะคลี่อ�่ อก มองเห็็นลููกหวายเป็็นตุ่่�มสีีขาวนวลภายใน ผล : มีีลักั ษณะเป็็นเกล็็ดเรีียงซ้อ้ นกันั ในทิิศปลายผลมายังั ฐานผล ผลอ่่อนจะมีีสีีเขีียวอ่่อน และ เขีียวเข้ม้ เมื่่�อแก่่ และเมื่่อ� ผลสุุกจะเปลี่�ย่ นได้ห้ ลายสีี เมื่่อ� ผลสุุกจััดจะมีีสีีคล้้ำดำ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ลำต้้น : ใช้้จักั สานเป็น็ เฟอร์น์ ิิเจอร์ห์ รืือเครื่�องเรืือน ยอดอ่อ่ น ดอกอ่่อน หน่่ออ่อ่ น : นำมาปรุุงอาหารได้ห้ ลายเมนูู ราก ใบ แก่่น : เป็น็ ยาสมุุนไพร รักั ษาไข้้ลดพิิษจากสััตว์ต์ ่่อย ใช้้ขับั พยาธิิ แก้อ้ าการชััก แก้้เป็น็ ลม แก้ห้ อบหืดื ช่่วยขับั ปัสั สาวะ รัักษาโรคท้อ้ งร่่วงท้้องเสีีย และช่่วยเจริิญอาหาร 154

หวายตะมอย ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Pothos scandens L. ชื่่อ� วงศ์์ : ARACEAE ชื่่อ� อื่่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ใช้ร้ ากเกาะเลื้�อยตามเปลือื กไม้ห้ รืือโขดหิิน ใบ : ใบเดี่�ย่ ว รูปู หอกกลัับหรืือไข่่กลัับ ปบายแหลม โคนมนหรืือสอบรูปู ลิ่ม่� ขอบใบเรีียบ แผ่่นใบ เกลี้�ยงมัันทั้้ง� สองด้้าน ด้า้ นบนเขีียวเข้ม้ ด้้านล่่างสีีซีีดกว่่า ก้้านใบแผ่่เป็น็ ครีีบ เรีียงสลับั ดอก : ช่อ่ ดอกแบบดอกบอน รููปกลมมีีใบประดัับ ออกตามซอกใบที่ป�่ ลายเถา มีีดอกย่่อยจำนวน มาก ดอกสมบููรณ์เ์ พศ สีีเหลืืองอ่่อน ผล : ผลสดรูปู รีี การนำไปใช้้ประโยชน์์ ต้้นเป็น็ ยาสมุุนไพร, ใบ สวยงาม เหมาะกับั ปลูกู เป็น็ ไม้้ประดับั ในร่่ม 155

หวายน้้ำ ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Calamus godefroyi Becc. ชื่�อ่ วงศ์์ : Arecaceae ชื่�่ออื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้เ้ ลื้�อย ขึ้น� เป็็นกอหนาแน่่น ยาวได้้ถึงึ 10 ม. เถามีีกาบสีีเขีียวหุ้้�ม ผิิวกาบมีีสะเก็ด็ สีีน้้ำตาล อ่่อนปกคลุุมเล็ก็ น้้อย และมีีหนามแบนสีีน้้ำตาลอมม่่วงจำนวนมาก ขึ้น� กระจัดั กระจาย โคนหนาม บวมสีีเหลือื ง ใบ : เป็น็ ใบประกอบแบบขนนก มีีแกนใบเป็น็ เหลี่�่ยมไม่่มีีก้้านใบ มีีรอยบวมพองที่ก�่ าบใบใต้้โคน ก้า้ นใบ ไม่่มีีแส้้ยื่น� ออกมาที่่ป� ลายแกนใบ ใบย่่อยเรีียงสลับั ระนาบเดีียว ใบรููปใบหอกแกมรููปแถบ ปลายใบเรีียวแหลม ผิิวใบเกลี้ย� ง ขอบใบและแกนใบมีีหนาม ดอก : ช่่อดอกยาวได้ถ้ ึึง 1.3 ม. ผล : รููปทรงกลม กว้า้ ง 1-1.3 ซม. ผิิวมีีเกล็ด็ แข็็งซ้้อนกััน 17 แถวตามแนวตั้�ง สีีเหลืืองอ่่อน ปลาย เกล็ด็ สีีเข้้มกว่่า เมล็ด็ : มีี 1 เมล็็ดต่่อ 1 ผล รูปู กลมและแบนด้้านข้้าง การนำไปใช้้ประโยชน์์ ยอดอ่่อนหรืือหน่่อ : มีีรสมันั ปนขมและฝาดใช้้แกง ผลสุุก : รสเปรี้้ย� ว กิินเป็น็ ผลไม้้ เถา/ลำหวาย : เนื้้อ� เหนีียว ใช้จ้ ักั รสานตะกร้า้ หรืือภาชนะต่่างๆ 156

หวายลิิง ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Flagellaria indica ชื่�่อวงศ์์ : FLAGELLARIACEAE ชื่่อ� อื่น�่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ ไม้เ้ ลื้อ� ย ลำต้น้ แข็็งคล้า้ ยหวาย เส้น้ ผ่่านศูนู ย์ก์ ลาง 0.3-0.8 ซม. แตกกิ่ง่� 3-5 เมตร หรืือ บางครั้�งอาจยาวได้้ถึึง 10 เมตร ลำต้น้ มีีสีีเขีียว แต่่เมื่อ� ลำต้น้ แก่่ จะเปลี่่�ยนเป็็นสีีเทา ใบ : เดี่่ย� ว เรีียงสลับั ถึงึ เวีียนสลัับเรีียวยาว รูปู ขอบขนานแกมรููปไข่่ ถึงึ รููปใบหอกขนาด 0.5-2 x 7.5-20 ซม.ปลายใบเรีียวยาวม้้วนงอ และ แข็ง็ ทำหน้้าที่�เ่ กาะไม้้อื่�น เพื่่�อพยุุงลำต้้นให้เ้ ลื้�อยทอดสูงู ขึ้�น ฐานใบกว้้างมีีกาบใบหุ้้�มรอบลำต้น้ เรีียงเวีียนซ้้อนทับั กันั เป็็นระยะคล้้ายกาบหวาย ไม่่มีีหนาม ดอก : เล็ก็ สีีขาวอมเหลืือง ออกเป็น็ ช่่อแยกแขนงสั้น� ๆ ที่่�ปลายกิ่ง�่ แต่่ละช่่อประกอบด้ว้ ยดอก จำนวนมาก ผล : กลม ปลายผลมีีติ่ง่� แหลม ผิิวเรีียบมันั ผลอ่่อนสีีเขีียว และเปลี่ย�่ นเป็็นสีีเหลือื ง เมื่่อ� แก่่จััดจะ เป็น็ สีีชมพููอมแดงเส้้นผ่่านศูนู ย์์กลาง 0.5 ซม. แต่่ละผลมีี 1 เมล็็ด พบมากในพื้้�นที่่ป� ่า่ ชายเลนที่�เ่ ป็น็ ดิินเลนแข็ง็ มีีระดับั น้้ำท่่วมถึึงเป็น็ ครั้�งคราว การนำไปใช้้ประโยชน์์ - แก้้โรคเกี่ย�่ วกัับทางเดิินปััสสาวะ แก้้พยาธิิ แก้ไ้ ข้้ดีีซ่่าน ใช้เ้ ป็็นยาเบื่่�อ ลดไข้้ ไข้้กาฬ(แผลกดทับั ) รักั ษาถุุงน้้ำดีีและโลหิิต - ลำต้น้ เหนีียวใช้ท้ ำเชืือกและทำเครื่�องจัักสาน 157

เหมืือดตััวผู้้� ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Heliciopsis sp. ชื่อ�่ วงศ์์ : PROTEACEAE ชื่่�ออื่่�น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้้ต้้น สูงู 5-15 เมตร ใบ : ใบมีีสองรูปู ร่่าง ใบเดี่่�ยวหรือื ใบประกอบแบบสามใบย่่อย ฐานใบรูปู ลิ่่�มหรือื ฐานใบแหลม ขอบ ใบเรีียบ ปลายใบมีีติ่�่งแหลมสั้้�นหรืือมน แผ่่นใบรูปู หอกกลับั หรือื ขอบขนาน 12-35 x 4-10 เซนติิเมตร แผ่่นใบ 25-60 x 15-50 เซนติิเมตร ดอก : ดอกออกเป็็นช่อ่ เกิิดที่่�กิ่ง�่ หรืือง่ามใบ พบยากที่�เ่ กิิดที่่ป� ลายยอด วงกลีีบรวมสีีขาวหรือื สีี เหลืือง ช่อ่ ดอกเพศผู้�้ 10-20 เซนติิเมตร ช่่อดอกเพศเมีีย 15-22เซนติิเมตร ดอกเพศผู้�้ ก้า้ นดอกยาว 5-7 มิิลลิิเมตร พบเกสรเพศเมีียเป็็นหมัันลักั ษณะเรีียบเกลี้�ยง ดอกเพศเมีีย ก้้านดอกยาว 8-10 มิิลลิิเมตร พบเกสรเพศผู้้�เป็็นหมันั ผล : ผลสีีน้้ำตาล รูปู ไข่่ ขนาด 3-4.5 x 1.7-3 เซนติิเมตร การนำไปใช้้ประโยชน์์ 158

องนุ่ เถาว์,ส้มปูน ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ : Tetrastigma obovatum Gagnep. ชื่�่อวงศ์์ : VITACEAE ชื่อ�่ อื่�น่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็็นไม้้เถาเนื้้�ออ่่อนมีีแป้ง้ สีีขาวเคลืือบอยู่� เถามีีลักั ษณะเป็็นปล้อ้ งๆ และมีีหนวดไว้ย้ ึดึ พััน ต้้นไม้อ้ ื่ �น ใบ : มีีลัักษณะคล้า้ ยใบพลูู กว้้างประมาณ 5 เซนติิเมตร ยาว 7 เซนติิเมตร ขอบใบหยััก หน้้าใบ เขีียวหลัังใบขาว ใบกรอบเกรีียมหนา ดอก : ดอกเป็็นช่่อสีีชมพููมีีกลีีบเลี้�ยงสีีขาว เกสรสีีเหลือื งช่อ่ ละ 4-5 ดอก ผล : เป็น็ พวงคล้า้ ยผลมะเขืือพวง แต่่มีีขนาดโตกว่่าเมล็็ดพริิกไทย 1 พวง มีีผลประมาณ 5-30 ผล การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ใบ ยอด ผล ใช้้ทำอาหาร ทั้้�งต้น้ แก้้เสมหะ ฟอกโลหิิต เป็็นยาระบายอ่่อนๆ 159

อรคนธ์์ ชื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์์ : Tetracera indica (Christm. & Panz.) Merr. ชื่อ�่ วงศ์์ : DILLENIACEAE ชื่อ่� อื่่น� : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้เ้ ถาเลื้�อยเนื้้อ� แข็ง็ ยาวได้้ถึึง 10 เมตร เถาสีีน้้ำตาลแดง ใบ : ใบเดี่�ย่ ว เรีียงสลับั รููปรีีถึงึ รููปขอบขนานหรืือรููปไข่่กลัับ กว้า้ ง 3-5 เซนติิเมตร ยาว 6-10 เซนติิเมตร ปลายใบมนถึงึ แหลม โคนใบแหลม ขอบใบจักั เป็็นซี่ห�่ ่่างๆ แผ่่นใบเรีียบ มีีขนตามเส้้นใบ ด้า้ นล่่าง ก้า้ นใบสั้�นสีีแดง ยาว 0.5-1 เซนติิเมตร ดอก : ดอกช่อ่ แบบช่อ่ แยกแขนง ออกที่�ป่ ลายยอด กลีีบเลี้�ยง 4 กลีีบ กลีีบดอก 4 กลีีบ สีีขาวแกม ชมพูู เกสรเพศผู้้�จำนวนมาก ปลายก้้านชููอับั เรณูสู ีีแดง ผล : ผลแบบแคปซููลแห้ง้ แตกแนวเดีียว คล้า้ ยทรงกลม กว้้างประมาณ 1 เซนติิเมตร ปลายผลมีี จะงอยแหลมยาว 2-6 มิิลลิิเมตร ผลมัักอยู่ร� วมกัันประมาณ 3 ผล ผลมีีขนาด 0.8 เซนติิเมตร สีีส้้ม ถึงึ สีีแดง การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : ต้้มน้้ำดื่�มขับั ปัสั สาวะ      ดอก : เข้า้ ยาหอมบำรุุงหัวั ใจ แก้ล้ ม มัักใช้้คู่ก� ัับรสสุุคนธ์์ขาว ต้้น นำมาต้้มน้้ำทั้้�งต้น้ น้้ำต้้มกิินแก้้ อาการตกเลือื ดภายในปอด และใช้อ้ มกลั้ว� คอแก้้แผลในปาก ใบ ราก ตำเป็น็ ยาพอกผิิวหนััง แก้้ผื่�น คันั 160

อโศกน้้ำ,โสกน้้ำ ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ : Saraca indica L. ชื่่�อวงศ์์ : FABACEAE หรือื LEGUMINOSAE ชื่อ�่ อื่�่น : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : ไม้้ยืืนต้้นไม่่ผลัดั ใบขนาดเล็ก็ ถึึงขนาดกลาง ที่ม่� ีีความสูงู ของต้้นได้ป้ ระมาณ 5-15 เมตร และ อาจสููงได้้ถึงึ 20 เมตร เรืือนยอดเป็น็ รูปู ทรงกลมพุ่ม่� ทึึบ เปลือื กต้้นเรีียบเป็็นสีีน้้ำตาลเข้ม้ หรือื แตก เป็น็ ร่่องตื้�นตามยาว ใบ : ใบเป็็นใบประกอบแบบขนนกปลายคู่� ออกเรีียงสลับั แกนกลางใบยาวประมาณ 10-15 เซนติิเมตร มีีใบย่่อยประมาณ 1-7 คู่� ลัักษณะของใบย่่อยเป็น็ รูปู รีี รููปไข่่ รูปู ขอบขนาน หรือื รููปใบ หอกปลายใบมนหรืือแหลม โคนใบกลม เป็น็ รูปู หััวใจ หรืือเป็น็ รูปู ลิ่่ม� แผ่่นใบบาง เกลี้ย� ง ใบอ่่อน เป็็นสีีเขีียวอ่่อนออกเหลืือ การนำไปใช้้ประโยชน์์ ดอกโสกมีีรสหอมเปรี้้�ยว มีีสรรพคุุณเป็น็ ยาบำรุุงธาตุุ แพทย์พ์ ื้้�นบ้้านในอิินเดีียจะนิิยมใช้เ้ ปลือื ก และราก นำมาปรุุงเป็็นยาบำรุุงโลหิิต ดอกใช้้เป็น็ ยาแก้้ไอ ดอกใช้ก้ ิินเป็็นยาขัับเสมหะ บางที่�่นิิยม นำมาปลููกเป็็นไม้ป้ ระดับั 161

อุตุ พิิต ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ : Typhonium trilobatum (L.) Schott ชื่่อ� วงศ์์ : ARACEAE ชื่อ่� อื่่น� : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้น้ : เป็็นไม้้ล้ม้ ลุุก ที่ม่� ีีความสููงของต้้นประมาณ 10-45 เซนติิเมตร จััดเป็็นว่่านที่่�มีีหัวั ขนาดเล็็กอยู่� ใต้้ดิิน เมื่�อถึงึ ฤดูฝู นก็จ็ ะงอกขึ้น� มาใหม่่ ลัักษณะของหัวั ค่่อนข้้างกลมหรือื แป้้นเล็็กน้้อย ใบ : ใบเป็น็ ใบเดี่�ย่ ว ออกเรีียงสลัับเป็็นวงบริิเวณผิิวดิิน แผ่่นใบแผ่่ย่่นเป็็นลอนเล็ก็ น้อ้ ย ใบเป็น็ รูปู ไข่่ปลายแหลมหรืือเป็น็ รูปู ลููกศรแกมรูปู หัวั ใจ ขอบใบเรีียบหรืือหยักั เว้า้ แบ่่งออกเป็น็ แฉก 3 แฉก โคนใบเว้า้ ลึึกเข้า้ หาก้า้ นใบ มีีความกว้้างและยาวประมาณ 25-30 เซนติิเมตร ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่อ่ แทงมาจากหััวใต้ด้ ิินขึ้�นมาเป็น็ แท่่งยาว ๆ ก้้านช่อ่ ดอกเป็็นสีีเลือื ดนกปนสีี น้้ำตาลหรือื สีีแดงเข้ม้ ช่อ่ ดอกมีีกาบหุ้้�มยาวประมาณ 6-15 เซนติิเมตร กาบมีีสีีแดงเข้ม้ เมื่่อ� ดอก บานแล้้วจะเห็็นดอกสีีเหลืืองอ่่อนหรืือสีีขาว ดอกเป็็นแบบแยกเพศแต่่อยู่�ในช่่อเดีียวกััน โดยดอก เพศเมีียจะอยู่�ตรงโคนแท่่ง เหนือื ดอกเพศเมีียเป็็นดอกฝ่่อสีีขาว ถััดไปเป็็นที่�่ว่่าง เหนือื ที่�ว่ ่่างจะเป็็น ดอกเพศผู้้�สีีชมพูู ผล : ลักั ษณะของผลเป็็นรูปู ทรงกลมหรืือรููปขอบขนาน ภายในผลมีีเมล็็ด 1 เมล็ด็ การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ยอดอ่่อน ก้้านใบ นำมาเผาไฟ แล้้วนำไปทำแกงกะทิิได้้ กาบใบนำมาหั่่น� ให้้เป็น็ ฝอยละเอีียดใช้ด้ อง กิินเป็น็ อาหารผักั หรือื เครื่อ� งเคีียง ก้า้ นใบนำมาลอกเปลืือกออกใช้้แกงส้้มแบบเดีียวกัับแกงบอน หรือื นำไปทำแกงคั่ว� ก็ไ็ ด้้ หััวใช้้เป็น็ ยาแก้้ไอ แก้้หอบหืืด รากอุุตพิิตมีีฤทธิ์์�เป็น็ ยากระตุ้�น ใช้เ้ ป็น็ ยารัักษาโรคริิดสีีดวงทวาร 162

เอื้อ� งหมายนา ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ : Costus speciosus(Koen) Sm. ชื่อ�่ วงศ์์ : COSTACEAE ชื่อ�่ อื่�น่ : ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : เป็น็ พืชื ล้ม้ ลุุก มีีเหง้า้ ใต้้ดิิน มักั ขึ้น� เป็็นกอๆ สููงประมาณ 1-3 ม. ไม่่แตกกิ่ง่� ก้า้ น ลำต้้นกลมฉ่่ำ น้้ำและเป็น็ สีีแดง รากเป็น็ หััวยาว ที่โ�่ คนแข็ง็ เหมือื นไม้้ ใบ : เป็็นใบเดี่่�ยว ออกเวีียนสลับั รอบลำต้้น ลัักษณะของใบรูปู รีีแกมรููปขอบขนาน หรือื รูปู ใบหอก ปลายใบแหลม โคนใบมนเรีียวเข้า้ หาก้า้ นใบ ขอบใบเรีียบ กาบใบอวบเป็น็ สีีเขีียวหรืือสีีน้้ำตาลแดง โอบรอบลำต้้น แผ่่นใบค่่อนข้า้ งหนา หลังั ใบเรีียบเป็็นมััน ท้้องใบมีีขนนุ่่�มสั้้น� คล้า้ ยกำมะหยี่�่ เส้้นใบ ขนานกับั ขอบใบ เส้น้ ใบออกจากเส้น้ กลางใบแต่่จะสิ้�นสุุดที่่�จุุดเดีียวกันั ก้า้ นใบสั้�นหรือื ไม่่มีี ดอก : ออกดอกเป็น็ ช่อ่ จะออกที่ป่� ลายของลำต้น้ ลัักษณะเป็น็ รููปไข่่ กาบรองดอกเป็็นรูปู ไข่่ปลาย แหลม ปลายแข็ง็ คล้า้ ยหนาม สีีเขีียวปนแดง ในแต่่ละกาบรองดอกจะรับั ดอกย่่อย 1 ดอก กลีีบ เลี้ย� งเชื่�อมติิดกันั เป็น็ หลอดๆ และเป็็นสััน 3 สััน ปลายแยกเป็็น 3 กลีีบ กลีีบดอกมีี 3 กลีีบสีีขาว บริิเวณโคนกลีีบดอกจะเชื่อ� มติิดกััน ตรงกลางกลีีบด้้านในเป็น็ สีีเหลืือง มีีขนสีีเหลืืองปกคลุุม ผล : เป็น็ รูปู ทรงกลมหรือื รูปู ขอบขนานแกมรููปสามเหลี่�่ยม ผลยาวประมาณ 1-2.5 ซม. ผลเมื่ อ� แห้้งแล้้วจะแตก มีีเนื้้�อแข็็ง สุุกสีีแดงสด ปลายยอดมีีกลีีบเลี้ย� ง 1 กลีีบ หรืืออยู่�เป็น็ กระจุุกแหลม 3 แฉก กาบหุ้้�มผลเป็น็ สีีแดง ภายในผลมีีเมล็็ดสีีดำเป็็นมันั การนำไปใช้้ประโยชน์์ ราก : ยาบำรุุงกำลังั เป็็นยาแก้ไ้ ข้้หวัดั แก้้อาการไอ เป็น็ ยาขัับพยาธิิ รักั ษาพิิษงููกััด เป็น็ ยาแก้้โรค ผิิวหนังั ใบ : รักั ษาโรคหููเป็น็ หนอง เป็็นยาแก้ไ้ ข้้ รักั ษาริิดสีีดวงจมููก 163

ไอ,สีีฟันั กระบืือ ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ : Bridelia tomentosa Blume. ชื่่�อวงศ์์ : PHYLLANTACEAE ชื่่�ออื่น�่ : ลักั ษณะทางพฤกษศาสตร์์ ต้้น : ไม้ต้ ้้น สููงได้้ถึงึ 13 เมตร หรืือเป็น็ ไม้พ้ ุ่�่มรอเลื้อ� ย ใบ : ใบ เดี่่ย� ว เรีียงสลัับ รููปรีีหรืือรูปู ไข่่กลับั กว้้าง 1-6 ซม. ยาว 2.5-14 ซม. โคนใบมน ปลายใบ แหลม ขอบใบเรีียบหรือื หยักั มน หลัังใบมีีขนยาวห่่างๆ ดอก : ดอก ออกเป็น็ ช่่อกระจุุก ตามซอกใบสีีเขีียว กลีีบเลี้ย� ง 5 กลีีบ รูปู สามเหลี่่�ยม กลีีบดอก 5 กลีีบโคนเสอบแคบหรืือเป็น็ รููปช้อ้ น ปลายกลม เกสรเพศผู้้� 5 อััน ยอดเกสรเพศเมีียจักั เป็น็ 2 แฉก ผล : ผล ทรงกลม ปลายเว้า้ เป็็นสองพููเล็ก็ น้อ้ ย สีีดำ เมล็็ดค่่อนข้า้ งกลม มีีร่่องลึึกด้า้ นข้้าง สีีน้้ำตาล การนำไปใช้ป้ ระโยชน์์ ราก : ต้้มเป็็นยาบำรุุงร่่างกายหลังั การคลอดบุุตร เปลือื ก หรืือใบ ต้้มกิินแก้้ปวดท้อ้ ง 164