ສັງຄົມສຶກສາ ປ.4 (Soc_4)

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດບົດທີ 18 ເມອື ງລາວບຮູ ານ 1 ຄວາມເປນັ ມາຂອງເມືອງລາວບຮູ ານ ອ່ານເນ້ືອໃນ ແລະ ຕອບຄໍາຖາມ ການຄົນ້ ພົບບນັ ດາຫັກຼ ຖານທເ່ີ ປນັ ເຄອ່ື ງມື, ເຄອ່ື ງໃຊຂ້ ອງຄນົ ບຮູ ານປາກົດຢໃູ່ ນດນິ ແດນທ່ເີ ປັນປະເທດລາວປດັ ຈຸບັນ ສະແດງໃຫເ້ ຫັນວາ່ ປະເທດລາວມມີ ະນຸດອາໄສຢູ່ມາແຕສ່ ະ ໄໝບຮູ ານ ແລະ ມີພດັ ທະນາການຢ່າງຕໍ່ເນອ່ື ງຕ້ງັ ແຕຍ່ ກຸ ຫນີ ເປັນຕົ້ນມາ. ການຕງັ້ ຖນ່ິ ຖານເປນັ 18 ເມືອງ, ນະຄອນລັດ ແລະ ອານາຈກັ ຂອງຄົນລາວມຄີ ວາມເປນັ ມາອັນຍາວນານ ແລະ ສະຫຼບັ ຊັບຊອ້ ນ, ກມຸ່ ຄົນທຕ່ີ ້ງັ ຖນິ່ ຖານໃນແຜນ່ ດນິ ລາວປະກອບດວ້ ຍຫາຼ ຍຊນົ ເຜາົ່ ເຊ່ນັ : ມອນ-ຂະ ແມ, ລາວ-ໄຕ, ຈີນ-ຕິເບດ ແລະ ມ້ງົ -ອວິ ມຽນ ປະສມົ ປະສານເຂາົ້ ກັນກາຍເປັນຊົນຊາດລາວ, ມີທງັ ກຸມ່ ຄົນທີ່ກາໍ ເນີດຢູ່ທນີ່ ີ້ ແລະ ເຄ່ືອນຍາ້ ຍໄປມາໃນຂງົ ເຂດໃກຄ້ ຽງ. ບນັ ດາກຸ່ມຄນົ ເຫຼ່າົ ນ້ີ ດາໍ ລງົ ຊວີ ດິ ຮວ່ ມກນັ ແລວ້ ພອ້ ມກນັ ສາ້ ງຕງ້ັ ເມອື ງລາວບຮູ ານຂນ້ຶ ຫາຼ ຍແຫງ່ ແຕເ່ ໜອື ຮອດໃຕຕ້ າມ ສອງຝ່ັງແມ່ນໍາ້ ຂອງ ແລະ ສາຂາຂອງມນັ . ສຸດທາ້ ຍກເໍ ຕາົ້ ໂຮມເຂ້ົາກນັ ກາຍເປນັ ອານາຈກັ ໃນ ໄລຍະກາງສະຕະວັດທີ 14 ເອີນ້ ວາ່ ອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງ. ຮອ່ ງຮອຍເສາົ ຫນີ ຕັງ້ ແຂວງຫົວພນັ 96 ໙໖

ຄໍາຖາມ: 1. ຍ້ອນຫຍັງຈງ່ຶ ວາ່ ດນິ ແດນທີ່ເປັນປະເທດລາວມມີ ະນດຸ ອາໄສມາຕງັ້ ແຕ່ບູຮານ? 2. ກມຸ່ ຄົນທ່ຕີ ງ້ັ ຖ່ິນຖານໃນແຜ່ນດິນລາວປະກອບດວ້ ຍຊົນເຜົາ່ ໃດແດ?່ 3. ບນັ ດາກມຸ່ ຄນົ ເຫາຼົ່ ນັ້ນໄດເ້ ຮດັ ຫຍັງແດ?່ 2 ເມືອງລາວບຮູ ານ ອ່ານເນື້ອໃນ, ຕອບຄໍາຖາມ ແລະ ເຮັດບດົ ຝຶກຫັດ ການສາ້ ງຕງັ້ ບນັ ດາເມອື ງລາວບຮູ ານມາເປນັ ເມືອງ ແລະ ອານາຈັກຂອງຄນົ ລາວ ແມ່ນມປີ ະຫວດັ ຄວາມເປນັ ມາທສ່ີ ະຫບັຼ ຊບັ ຊ້ອນ ມີທັງການຕງ້ັ ລັດຂອງກຸ່ມຄນົ ລາວນອກດນິ 18 ແດນລາວ ກອ່ ນຈະມກີ ານຍ້າຍເຂ້າົ ມາສດູ່ ິນແດນລາວປດັ ຈຸບນັ ເຊນ່ັ : ອານາຈກັ ອ້າຍລາວ, ອານາຈັກໜອງແສ. ສ່ວນການສ້າງຕງັ້ ລັດບູຮານໃນດິນແດນລາວ ແມ່ນຕງ້ັ ຢູ່ກະແຈກກະຈາຍຢູ່ ຕາມທົ່ງພຽງລ້ອງແມນ່ າ້ໍ ຂອງ ແລະ ສາຂາຂອງມັນ ເຊນ່ັ : ອານາຈກັ ສໂີ ຄດຕະບອງ, ເມອື ງແຖນ, ເມືອງຊວາ, ເມອື ງວຽງຈນັ , ເມືອງສໂີ ຄດຕະບອງ, ເມືອງພວນ, ເມືອງຈາໍ ປານະຄອນ. ນອກນນັ້ ຍັງມເີ ມອື ງລາວບູຮານຈໍານວນໜ່ງຶ ຢູ່ທາງດິນແດນຝ່ັງຂວາແມນ່ ໍ້າຂອງ. ຄນົ ລາວມີການເຊ່ອື ມສານກນັ ຢ່າງກົມກຽວຈນົ ກາຍມາເປັນຊາດລາວ ແລະ ໄດກ້ ່ໍ ສ້າງແຫງຼ່ ອະລິຍະທໍາຂ້ນຶ ຫາຼ ຍແຫງ່ . ເມອ່ື ຮອດສະຕະວັດທີ 10 ກໄໍ ດຕ້ ກົ ຢູໃ່ ນອໍານາດຂອງພວກ ຂອມແຫ່ງອງັ ກໍ ແລະ ຊາດອ່ນື ໆ. ຈົນມາຮອດສະຕະວັດທີ 13 ຈ່ງຶ ສາມາດແຍກຕນົ ອອກເປັນ ເອກະລາດ. ແຕ່ບັນດາເມອື ງເຫົາຼ່ ນັນ້ ມກີ ານປກົ ຄອງພໍໃຜພໍລາວ. ມາເຖງິ ກາງສະຕະວດັ ທີ 14 ເຈ້ົາຟ້າງຸ່ມຈຶ່ງໄດ້ທ້ອນໂຮມເອົາບັນດາເມືອງລາວບູຮານເຂ້ົາເປັນອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງເປັນ ເອກະລາດ ແລະ ເອກະພາບອນັ ໜງ່ຶ ອນັ ດຽວທມີ່ ີຄວາມຈະເລນີ ເຂມ້ັ ແຂງ. ຄໍາຖາມ: 1. ການສ້າງຕັ້ງເມອື ງລາວບູຮານມີຢໃູ່ ສແດ?່ 2. ເມອື ງລາວບູຮານທສີ່ າໍ ຄັນມເີ ມອື ງໃດແດ?່ 3. ແມ່ນໃຜເປນັ ຜູທ້ ອ້ ນໂຮມບນັ ດາເມອື ງລາວບູຮານ? ໙໗ 97

ບົດຝກຶ ຫັດ: ໃຫນ້ ັກຮຽນອ່ານເນື້ອໃນບົດຮຽນຂໍ້ທີ 2 ແລວ້ ຕມ່ື ຂ້ມໍ ູນໃສ່ແຜນວາດ ການຕ້ງັ ລດັ ຂອງກມຸ່ ຄົນລາວ ......................................................... ......................................................... 18 1. ......................................... 1. ....................................... 2. ....................................... 2. ......................................... 3. ...................................... ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ 4. ...................................... 5. ...................................... 6. ...................................... 7. ....................................... 8. ....................................... ການຕັ້ງຖິ່ນຖານເປນັ ເມອື ງ, ນະຄອນລັດ ແລະ ອານາຈກັ ຂອງຄນົ ລາວມຄີ ວາມ ເປັນມາອັນຍາວນານ, ກມຸ່ ຄົນທ່ຕີ ງັ້ ຖິ່ນຖານໃນແຜ່ນດນິ ລາວປະກອບດວ້ ຍຫຼາຍຊນົ ເຜ່ົາ, ມີ ທັງກມຸ່ ຄນົ ທ່ີກາໍ ເນດີ ຢທູ່ ນີ່ ີ້ ແລະ ເຄ່ືອນຍາ້ ຍໄປມາໃນຂົງເຂດໃກຄ້ ຽງ. ພວກເຂາົ ພອ້ ມກນັ ສາ້ ງຕັ້ງເມືອງລາວບູຮານຂນຶ້ ຕາມສອງຝງັ່ ແມນ່ ້າໍ ຂອງ ແລະ ສາຂາຂອງມນັ . ບັນດາເມອື ງລາວບູຮານມກີ ານສາ້ ງຕງ້ັ ຂ້ຶນທງັ ຢູ່ນອກ ແລະ ໃນດນິ ແດນລາວ ຊງິ່ຶ ກະ ແຈກກະຈາຍຢຕູ່ າມທ່ງົ ພຽງລອ້ ງແມນ່ ໍ້າຂອງ ແລະ ສາຂາຂອງມັນ. ນອກນ້ັນຍັງມເີ ມືອງລາວ ບຮູ ານຈໍານວນໜຶ່ງຢ່ທູ າງດນິ ແດນຝງ່ັ ຂວາແມ່ນາໍ້ ຂອງ. 98 ໙໘

ບົດທີ 19 ການທ້ອນໂຮມແຜນ່ ດນິ ລາວລ້ານຊາ້ ງ 1 ປະຫວັດຫຍ້ໍຂອງເຈົາ້ ຟາ້ ງມຸ່ ອາ່ ນເນື້ອໃນ, ຕອບຄາໍ ຖາມ ແລະ ເຮດັ ບດົ ຝກຶ ຫດັ ເຈາ້ົ ຟ້າງມຸ່ ເກດີ ເມອ່ື ປີ ຄສ 1316 19 ທນ່ີ ະຄອນຊຽງທອງ (ແຂວງຫວຼ ງພະບາງ ປັດຈບຸ ັນ) ເປັນລູກຊາຍຂອງເຈ້ົາຟ້າ ງຽ້ ວ. ເຈົ້າຟາ້ ງ່ມຸ ກາໍ ເນີດຂ້ນຶ ໃນໄລຍະທ່ີ ສະພາບການບ້ານເມືອງກໍາລັງສັບສົນ, ປັ່ນປ່ວນເນື່ອງຈາກຄວາມຂັດແຍ່ງຢ່າງ ຮຸນແຮງລະຫວ່າງກຸ່ມສັກດິນາເພ່ືອຊີງ ເອົາອໍານາດຊ່ຶງກນັ ແລະ ກນັ . ດ່ງັ ນັນ້ ເຈ້ົາຟາ້ ງ່ມຸ ພອ້ ມດວ້ ຍພີ່ນອ້ ງ ແລະ ໄພ່ ພົນຈໍານວນໜ່ຶງໄດ້ພາກັນລົງໄປພາກ ໃຕ້ ເພອ່ື ກຽມກາໍ ລງັ ທອ້ ນໂຮມເອາົ ເມອື ງ ລາວບຮູ ານເຂາ້ົ ເປນັ ເອກະພາບ, ມອີ າໍ ນາດລວມສນູ ຄກື ບັ ອານາຈກັ ອອ້ ມຂາ້ ງ. ຮບູ ຫເໍຼ່ ຈ້າົ ຟາ້ ງມຸ່ ການລົງພາກໃຕ້ຄງ້ັ ນັ້ນ ເຈົ້າຟ້າງມຸ່ ໄດ້ໄປສກຶ ສາຮ່າໍ ຮຽນເອົາວຊິ າຄວາມຮູ້ໃນພະລາຊະ ວັງຂອງເຈ້າົ ຊວີ ິດຂະເໝນ (ກໍາປູເຈຍ). ພະອົງເປນັ ຄົນທ່ີສະຫຽຼ ວສະຫາຼ ດຈົນໄດ້ຮັບການຍອ້ ງຍໍ ສັນລະເສນີ ຈາກເຈົ້າຊວີ ດິ ຂະເໝນ ແລວ້ ເພນ່ິ ຍັງໄດຍ້ ກົ ລູກສາວ ຊວ່ື ່າ ນາງແກວ້ ເກງຍາ ໃຫ້ເຈົ້າ ຟາ້ ງມຸ່ ມາເປນັ ພັນລະຍາ. ໙໙ 99

ຄໍາຖາມ: 1. ເຈາົ້ ຟາ້ ງ່ມຸ ເກດີ ປໃີ ດ? ຢໃູ່ ສ? ແລະ ເປນັ ລກູ ຂອງໃຜ? 2. ຍ້ອນຫຍັງເຈາ້ົ ຟ້າງຸມ່ ຈ່ງຶ ລົງໄປພາກໃຕ?້ 3. ເມ່ອື ໄປຢູ່ພາກໃຕເ້ ຈາ້ົ ຟ້າງ່ມຸ ໄດເ້ ຮັດຫຍັງແດ່? ບດົ ຝຶກຫັດ: ໃຫນ້ ກັ ຮຽນຂຽນປະຫວດັ ບຸກຄນົ ທີສ່ າໍ ຄັນໃນທ້ອງຖິນ່ ຂອງຕົນເອງຕາມຮາ່ ງລຸ່ມນ້ີ: ຊຂື່ ອງບກຸ ຄົນທສີ່ າໍ ຄນັ ໃນທ້ອງຖນ່ິ :................................................................. 19 ປະຫວັດຫຍ້ໍ (ວນັ , ເດືອນ, ປີ, ສະຖານທ່ີເກີດ, ເປັນລກູ ຂອງ...): ........................ ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ຜົນງານທ່ພີ ້ນົ ເດ່ນັ : .................................................................................... ........................................................................................................................... 2 ຜົນງານທພີ່ ນ້ົ ເດນ່ັ ຂອງເຈ້ົາຟ້າງ່ມຸ ອ່ານເນ້ອື ໃນ, ຕອບຄໍາຖາມ ແລະ ເຮັດບດົ ຝກຶ ຫັດ ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ 100 ການເຄອ່ື ນທບັ ທອ້ ນໂຮມບັນດາເມືອງລາວບຮູ ານ ນາໍ ພາໂດຍເຈ້າົ ຟ້າງຸ່ມ ໑໐໐

ຜນົ ງານທພ່ີ ນ້ົ ເດນ່ັ ແລະ ສາໍ ຄນັ ທສ່ີ ດຸ ຂອງເຈາ້ົ ຟາ້ ງມຸ່ ແມນ່ ການທອ້ ນໂຮມບນັ ດາເມອື ງ ລາວບູຮານເຂ້າົ ເປນັ ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງໂດຍ ເລມ່ີ ແຕ່ໃນປີ ຄສ 1343 ເຈ້າົ ຟ້າງມຸ່ ກບັ ນາງ ແກວ້ ເກງຍາ ພ້ອມທັງນາໍ ໄພ່ພົນຍກົ ກາໍ ລັງຂຶ້ນມາທອ້ ນໂຮມເອົາບັນດາຫວົ ເມືອງຕາ່ ງໆທາງ ພາກໃຕ,້ ພາກເໜອື , ບນັ ດາເມອື ງໃນແຄວນ້ ສບິ ສອງປັນນາລ້,ື ສບື ຕເໍ່ ຄອື່ ນທບັ ລົງມາທາງໃຕ້ ກຽມເຂົ້າຢຶດເມືອງຊຽງທອງຈນົ ສໍາເລັດ. ບັນດາເສນາອາມາດທັງຫຼາຍຈ່ງຶ ໄດ້ໄປເຊີນເອົາເຈົ້າຟ້າ ງຸ່ມຂຶ້ນຄອງລາດຢ່ນູ ະຄອນຊຽງທອງ. ຫງັຼ ຈາກນນ້ັ ເພິ່ນກໍສະຖາປະນາເປັນອານາຈັກລາວລ້ານ ຊາ້ ງ ໂດຍກໍານດົ ເອາົ ນະຄອນຊຽງທອງເປັນນະຄອນຫຼວງ ແລວ້ ແຕ່ງຕັ້ງເອາົ ບນັ ດາບກຸ ຄົນທ່ີມີ ຜົນງານໃຫ້ເຂົ້າຮັບຕາໍ ແໜ່ງສໍາຄນັ ຕ່າງໆ. ຫງຼັ ຈາກນນັ້ ກໍສບື ຕທ່ໍ ້ອນໂຮມໄປທາງພາກຕາເວັນ 19 ອອກສ່ຽງເໜືອເພື່ອທ້ອນໂຮມເອົາບັນດາເມືອງຕາ່ ງໆຈນົ ສໍາເລັດ. ເພອ່ື ໃຫບ້ າ້ ນເມອື ງມຄີ ວາມສະຫງບົ ຮຽບຮອ້ ຍ, ເຈາ້ົ ຟາ້ ງມຸ່ ໄດອ້ ອກກດົ ໝາຍຕາ່ ງໆ ແລະ ໄດ້ນໍາເອົາສາສະໜາພຸດນິກາຍຫິນະຍານຈາກຂະເໝນເຂົ້າມາເຜີຍແຜ່ໃນອານາຈັກລາວລ້ານ ຊາ້ ງ. ເຈາ້ົ ຊວີ ດິ ຂະເໝນກໄໍ ດສ້ ງ່ົ ຄະນະສງົ ຈາໍ ນວນໜງ່ຶ ມາເຜຍີ ແຜ,່ ສດິ ສອນທາໍ ມະໃຫຊ້ າວລາວ ແລະ ໄດ້ມອບພະບາງໃຫ້ແກ່ລາວ. ແຕ່ນນ້ັ ມາພະບາງກເໍ ປນັ ພະພຸດທະຮູບອົງສັກສດິ ຄູ່ບ້ານຄູ່ ເມອື ງຂອງລາວຈົນເຖິງທກຸ ວັນນ.້ີ ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງໃນສະໄໝເຈົ້າຟາ້ ງຸ່ມມີອານາເຂດກວາ້ ງໃຫຍໄ່ ພສານ ແລະ ອຸດມົ ສົມບູນ. ເຈ້ົາຟ້າງມຸ່ ເປນັ ວິລະບລຸ ດຸ ລາວທີມ່ ີຄວາມເກງັ່ ກາ້ ສາມາດ, ສະຫຽຼ ວສະຫຼາດໃນ ການນາໍ ພາປະຊາຊົນລາວຕສໍ່ ູ້ທ້ອນໂຮມແຜນ່ ດິນລາວທງັ ໝດົ ໃຫ້ເປັນເອກະພາບ ແລະ ສ້າງສາ ບາ້ ນເມອື ງໃຫ້ມີຄວາມສະຫງົບ, ເຂ້ມັ ແຂງ. ຄໍາຖາມ: 1. ເຈາົ້ ຟ້າງມຸ່ ທອ້ ນໂຮມແຜນ່ ດິນລາວລາ້ ນຊ້າງຄືແນວໃດ? 2. ເຈົາ້ ຟ້າງຸ່ມໄດ້ພັດທະນາບາ້ ນເມອື ງຄແື ນວໃດ? 3. ເຈາ້ົ ຟ້າງຸ່ມມບີ ົດບາດສໍາຄນັ ແນວໃດ? ໑໐໑ 101

ບດົ ຝຶກຫັດ: ໃຫ້ນກັ ຮຽນອາ່ ນເນອ້ື ໃນບດົ ຮຽນຂໍ້ທີ 2 ແລວ້ ຕືມ່ ຂ້ໍມນູ ໃສ່ແຜນວາດ ......................................................... ຜນົ ງານທພ່ີ ົນ້ ເດ່ນັ ຂອງ ......................................................... ......................................................... 19 ເຈົ້າຟ້າງຸມ່ ......................................................... ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ......................................................... ເຈ້າົ ຟາ້ ງຸ່ມເປນັ ວລິ ະບຸລດຸ ລາວທ່ີມີຄວາມເກັ່ງກ້າສາມາດ, ສະຫຼຽວສະຫາຼ ດໃນ ການນໍາພາປະຊາຊົນລາວຕໍ່ສທູ້ ້ອນໂຮມແຜນ່ ດິນລາວທງັ ໝົດໃຫ້ເປນັ ເອກະພາບ ແລະ ສ້າງ ສາບາ້ ນເມືອງໃຫມ້ ີຄວາມສະຫງບົ , ເຂ້ັມແຂງ ເຮັດໃຫອ້ ານາຈກັ ລາວລ້ານຊ້າງມີອານາເຂດ ກວ້າງໃຫຍໄ່ ພສານ ແລະ ອຸດມົ ສມົ ບູນ. ຜົນງານທີ່ພນ້ົ ເດັນ່ ແລະ ສາໍ ຄັນທ່ີສດຸ ຂອງເຈົ້າຟ້າງມຸ່ ແມ່ນການທ້ອນໂຮມບນັ ດາເມືອງ ລາວບູຮານເຂົ້າເປັນອານາຈັກລາວລານຊ້າງ, ແຕງ່ ຕັ້ງເອາົ ບັນດາບກຸ ຄນົ ທີ່ມີຜນົ ງານໃຫເ້ ຂ້ົາ ຮບັ ຕາໍ ແໜງ່ ສາໍ ຄນັ ຕາ່ ງໆ, ອອກກດົ ໝາຍຕາ່ ງໆ, ນາໍ ເອົາສາສະໜາພດຸ ນກິ າຍຫນິ ະຍານຈາກ ຂະເໝນເຂາ້ົ ມາເຜີຍແຜໃ່ ນອານາຈກັ ລາວລ້ານຊ້າງ. 102 ໑໐໒

ບດົ ທີ 20 ພະຍາສາມແສນໄທ ແລະ ເຈາົ້ ໂພທິສາລະລາດ 1 ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງໃນລັດຊະການຂອງພະຍາສາມແສນໄທ ອ່ານເນອ້ື ໃນ ແລະ ຕອບຄໍາຖາມ ພະຍາສາມແສນໄທມີຊື່ວ່າ 20 ທ້າວອນຸ່ ເຮອື ນ ທີເ່ ປັນລກູ ຊາຍກົກ ຂອງເຈາ້ົ ຟາ້ ງມຸ່ . ພະຍາສາມແສນໄທ ໄດຂ້ ນ້ຶ ເປນັ ກະສດັ ປກົ ຄອງອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນປີ ຄສ 1374. ພະ ອົງໄດ້ສືບຕ່ໍຈາກເຈ້ົາຟ້າງຸ່ມນໍາພາ ປະຊາຊນົ ລາວສາ້ ງສາພດັ ທະນາຫວົ ເມອື ງຕາ່ ງໆໃຫ້ໝັ້ນຄົງ, ບາໍ ລງຸ ພຸດ ທະສາສະໜາ ແລະ ກສ່ໍ າ້ ງວດັ ວາອາ ຮາມໄວ້ຫຼາຍແຫ່ງ. ນອກນີ້ ພະອງົ ໄດ້ຜູກສໍາພັນທະໄມຕີກັບອານາຈັກ ອອ້ ມຂາ້ ງຢາ່ ງສະໜດິ ແໜນ້ . ພະຍາສາມແສນໄທ ສ່ິງສໍາຄັນໃນລັດຊະການຂອງພະຍາສາມແສນໄທແມ່ນໄດ້ປ່ຽນແປງລະບຽບຕໍາແໜ່ງ ຂາ້ ລາຊະການໃໝ່ ແລະ ສໍາຫຼວດຄືນບນັ ຊກີ ໍາລງັ ພນົ ເສິກທງັ ໝດົ ຂອງລາວມີ 300.000 ຄນົ ດ້ວຍເຫດນ້ີ ພະອົງຈງຶ່ ມີນາມວ່າ: ພະຍາສາມແສນໄທ ຍອ້ ນມຄີ ວາມສາມາດໃນການປົກຄອງ ແລະ ປະຕິບດັ ກດົ ລະບຽບວໄິ ນຢ່າງເຄັງ່ ຄດັ ຈງຶ່ ເຮັດໃຫ້ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງມີຄວາມຈະເລນີ ເຂ້ັມແຂງຈົນເປັນທ່ຢີ ໍາເກງຂອງອານາຈັກໃກຄ້ ຽງ. ຄາໍ ຖາມ: ຜົນງານທ່ພີ ນົ້ ເດັ່ນໃນລດັ ຊະການພະຍາສາມແສນໄທມີຫຍງັ ແດ່? ໑໐໓ 103

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ2 ລດັ ຊະການພະຍາລາ້ ນຄໍາແດງເຖງິ ລັດຊະການເຈ້ົາໂພທສິ າລະລາດ ອາ່ ນເນອື້ ໃນ, ຕອບຄາໍ ຖາມ ແລະ ເຮດັ ບົດຝກຶ ຫັດ ເມອ່ື ພະຍາສາມແສນໄທເສຍຊວີ ດິ ແລວ້ , ພະຍາລາ້ ນຄາໍ ແດງຜເູ້ ປນັ ລກູ ຊາຍກໄໍ ດຂ້ ນ້ຶ ປກົ ຄອງແທນພະອງົ ສບື ຕສ່ໍ າ້ ງສາບລູ ະນະສອ້ ມແປງບາ້ ນເມອື ງ, ສາ້ ງສາວດັ ວາອາຮາມເຊນ່ັ : ວດັ ສວນແຖນ ແລະ ວດັ ໂບດ ຊງ່ຶ ວັດສວນແຖນໄດສ້ າ້ ງກວມເອາົ ທາດທບີ່ ັນຈຸອັດຖິ (ກະດູກ) ຂອງ ພະຍາສາມແສນໄທ. ພະຍາລາ້ ນຄາໍ ແດງປົກຄອງໄດ້ 11 ປີ ກເໍ ສຍຊວີ ິດ, ເສນາອາມາດໄດສ້ າ້ ງວັດມະໂນ 20 ລມົ ກວມເອາົ ທາດທີບ່ ັນຈຸອດັ ຖິຂອງພະຍາລາ້ ນຄາໍ ແດງ. ພາຍຫງັຼ ພະຍາລາ້ ນຄໍາແດງໄດ້ເສຍຊີ ວດິ ແລວ້ ອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງກພໍ ົບຄວາມຫຍງຸ້ ຍາກວ້ນຸ ວາຍ. ອາໍ ນາດທງັ ໝດົ ຕົກຢູ່ໃນກໍາມື ຂອງນາງມະຫາເທວີ (ແກວ້ ພມິ ພາ) ພຽງຜູດ້ ຽວ. ວັດມະໂນລົມ ທ່ີຫຼວງພະບາງ ຄໍາຖາມ: ຜົນງານທ່ີພົ້ນເດ່ັນໃນລດັ ຊະການຂອງພະຍາລາ້ ນຄໍາແດງເຖິງພະຍາໂພທິ ສາລະລາດມີຫຍງັ ແດ່? ບດົ ຝກຶ ຫດັ : ໃຫນ້ ກັ ຮຽນແຍກຄາໍ ສບັ ທກ່ີ ຽ່ ວຂອ້ ງກບັ ພະຍາສາມແສນໄທ ແລະ ເຈາ້ົ ໂພທສິ າລະລາດ ລມຸ່ ນໃ້ີ ສຕ່ າຕະລາງໃຫຖ້ ກື ຕ້ອງ. 104 ໑໐໔

• ປົກຄອງອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງໃນປີ ຄສ 1374 20 • ສ້າງສາບູລະນະສອ້ ມແປງບ້ານເມືອງ • ປກົ ຄອງສບື ຕໍ່ຈາກເຈົ້າຟາ້ ງຸ່ມ • ສາ້ ງວດັ ສວນແຖນ ແລະ ວດັ ໂບດ • ບໍາລຸງພດຸ ທະສາສະໜາ ແລະ ກໍ່ສ້າງວດັ ວາອາຮາມໄວ້ຫາຼ ຍແຫ່ງ • ຜກູ ສໍາພັນທະໄມຕກີ ບັ ອານາຈກັ ອອ້ ມຂາ້ ງຢາ່ ງສະນດິ ແໜ້ນ • ປົກຄອງອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງໄດ້ 11 ປີ • ປຽ່ ນແປງລະບຽບຕໍາແໜ່ງຂາ້ ລາຊະການໃໝ່ • ສາໍ ຫວຼ ດຄນື ບນັ ຊກີ າໍ ລັງພນົ ເສກິ ທງັ ໝົດ • ປກົ ຄອງສບື ຕໍຈ່ າກທ້າວອນຸ່ ເຮືອນ ພະຍາສາມແສນໄທ ເຈົ້າໂພທິສາລະລາດ • • • • • • • • 3 ສະພາບການໃນອານາຈກັ ລາວລ້ານຊ້າງ ປີ ຄສ 1428-1438 ອາ່ ນເນື້ອໃນ, ຕອບຄໍາຖາມ ແລະ ເຮັດບົດຝກຶ ຫັດ ສະພາບການໃນອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນໄລຍະ 10 ປີ (1428-1438) ໄດສ້ ບັ ປຽ່ ນ ກະສັດເຖິງ 7 ອງົ ຂນ້ຶ ປກົ ຄອງບາ້ ນເມືອງ ຊ່ງິຶ ແຕ່ລະອງົ ລວ້ ນແຕຖ່ ືກນາງມະຫາເທວໃີ ຊ້ກນົ ອຸ ບາຍສງັ ຫານ. ນາງມະຫາເທວີເປນັ ຄົນໂຫດຮ້າຍເຮັດໃຫ້ບາ້ ນເມອື ງບໍ່ມຄີ ວາມສະຫງົບ. ສະນນ້ັ , ພວກເສນາອາມາດຈງ່ຶ ພາກນັ ຈບັ ນາງມະຫາເທວີ ແລະ ແສນຫວຼ ງຊຽງລຜໍ ເູ້ ປນັ ຜວົ ໄປປະຫານຊີ ວດິ . ຈາກນນ້ັ ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງໄດ້ກ້າວເຂົາ້ ສຄູ່ ວາມສະຫງົບອີກໄລຍະໜງຶ່ . ຫງຼັ ຈາກນ້ັນ ລາຊະທດູ ກໍໄດລ້ ງົ ມາເຊນີ ເອົາເຈ້ົາວງັ ບລູ ີ (ລກູ ຊາຍຂອງພະຍາສາມແສນໄທ) ທ່ປີ ກົ ຄອງເມອື ງ ວຽງຈນັ ຂນ້ຶ ໄປປກົ ຄອງຊຽງທອງ ແລວ້ ໃສຊ່ ວ່ື າ່ ສມົ ເດດັ ພະໄຊຍະຈກັ ກະພດັ ແຜນ່ ແຜວ້ . ໑໐໕ 105

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດມາຮອດປີຄສ 1438 ໃນລັດຊະການຂອງເຈ້າົ ໄຊຍະຈັກກະພດັ ແຜນ່ ແຜ້ວ, ເຈ້າົ ບົວ ຫວຼ ງ ຊ່ງຶ ເປນັ ພະເຈ້ົາແຜ່ນດນິ ດາຍຫວຽດໄດ້ສງົ່ ກອງທັບມາຕອີ ານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງໃນເບ້ອື ງ ຕ້ົນກອງທັບຂອງລາວຖືກຕີແຕກຕໍ່ມາເຈົ້າແທ່ນຄໍາຜູ້ເປັນລູກຊາຍໄດ້ນໍາເອົາກອງທັບບຸກໂຈມຕີ ຂັບໄລທ່ ະຫານຂອງດາຍຫວຽດອອກຈາກອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງ. ດັງ່ ນັນ້ ບ້ານເມອື ງຈງ່ຶ ໄດ້ຮັບການສ້າງສາສືບຕ່ກໍ ນັ ມາຈົນຮອດລດັ ຊະການຂອງເຈາ້ົ ວິ ຊຸນນະລາດ. ໃນລັດຊະການນີ້ ສັງຄມົ , ວດັ ທະນະທາໍ ມີການຂະຫຍາຍຕວົ ສງູ , ພາສາຂອງຊາດ ໄດ້ມກີ ານພັດທະນາ, ກິດຈະການກສ່ໍ ້າງວດັ ວາອາຮາມກໍໄດ້ສາ້ ງຂ້ຶນ ເຊັນ່ : ວດັ ວຊິ ນຸ ນະລາດ. 20 ວັດວຊິ ຸນນະລາດ ພາຍຫັຼງເຈາ້ົ ວິຊນຸ ນະລາດເສຍຊີວິດ, ເຈາ້ົ ໂພທສິ າລະລາດຜເູ້ ປນັ ລູກ ກໍຂນ້ຶ ຄອງລາດ ແທນ ໃນໄລຍະນ້ີສາສະໜາພດຸ ໄດຂ້ ະຫຍາຍຕົວສູງ, ພະອງົ ໄດ້ປະກາດລບົ ລາ້ ງການເຊອ່ື ຜີ ສາງນາງໄມ້ ແລະ ສາ້ ງວັດສະຫວັນຄະໂລກ (ປດັ ຈຸບນັ ຢູ່ບ້ານສັງຄະໂລກ, ນະຄອນຫຼວງພະ ບາງ). ນອກນັ້ນ ພະອງົ ຍງັ ໄດ້ສ້າງສໍາພັນແກ່ວດອງກັບລາຊະທິດາຂອງກະສດັ ແຫ່ງອານາຈັກ ລ້ານນາຊຽງໃໝອ່ ກີ ດວ້ ຍ. 106 ໑໐໖

20 ວດັ ສະຫວັນຄະໂລກ ຄາໍ ຖາມ: ສະພາບການໃນອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງ ໃນໄລຍະປີ ຄສ 1428-1438 ເປັນ ແນວໃດ? ບົດຝກຶ ຫັດ: ໃຫນ້ ກັ ຮຽນອ່ານເນື້ອໃນບດົ ຮຽນຂ້ທໍ ີ 2 ແລ້ວຈດັ ລຽງເຫດການໃສເ່ ສນ້ັ ສະແດງລ່ມຸ ນ້ີ ໃຫ້ຖກື ຕອ້ ງຕາມລໍາດັບ: ນາງມະຫາເທວີມອີ າໍ ນາດ ສັບປ່ຽນກະສັດ ເຖິງ 7 ອົງຂຶ້ນປົກຄອງ ເຈົາ້ ວງັ ບູລຂີ ຶ້ນມາປົກຄອງຊຽງທອງ ເຈົ້າບົວຫຼວງສ່ົງກອງທັບມາຕີລາວລ້ານຊ້າງ ເຈາ້ົ ວິຊຸນນະລາດປກົ ຄອງຊຽງທອງ ເຈາົ້ ໂພທິສາລະລາດຂນ້ຶ ຄອງລາດ ສ້າງວດັ ສະຫວນັ ຄະໂລກ ປະກາດລບົ ລາ້ ງການເຊ່ືອຜສີ າງນາງໄມ້ ສ້າງວດັ ວຊິ ນຸ ສາ້ ງສາໍ ພນັ ກບັ ອານາຈັກລາ້ ນນາຊຽງໃໝ ່ ຈັບນາງມະຫາເທວີ ແລະ ແສນຫຼວງຊຽງລໍໄປປະຫານຊີວິດ ເຈົ້າແທນ່ ຄໍາເອົາກອງທັບບກຸ ໂຈມຕທີ ະຫານຂອງດາຍຫວຽດ ໑໐໗ 107

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ20 ນາງມະຫາເທວມີ ີອໍານາດ ສະພາບການໃນອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນໄລຍະ 10 ປີ (1428-1438) ພະຍາສາມແສນໄທປກົ ຄອງອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນປີ ຄສ 1374. ພະອງົ ໄດ້ ສບື ຕໍຈ່ າກເຈ້ົາຟ້າງມຸ່ ນາໍ ພາປະຊາຊນົ ລາວສາ້ ງສາພດັ ທະນາຫົວເມອື ງຕາ່ ງໆ, ບໍາລຸງພດຸ ທະ ສາສະໜາ ແລະ ກໍ່ສ້າງວດັ ວາອາຮາມໄວຫ້ ຼາຍແຫງ່ , ຜູກສໍາພັນທະໄມຕກີ ັບອານາຈັກອ້ອມ ຂ້າງ, ປຽ່ ນແປງລະບຽບຕໍາແໜ່ງຂ້າລາຊະການໃໝ່, ສາໍ ຫວຼ ດຄນື ບນັ ຊີກໍາລງັ ພນົ ເສິກ. ຕມ່ໍ າ ພະຍາລາ້ ນຄາໍ ແດງຂ້ຶນປກົ ຄອງແທນ ແລະ ສບື ຕສໍ່ າ້ ງສາບລູ ະນະສອ້ ມແປງບາ້ ນເມອື ງ, ສ້າງສາວັດວາອາຮາມ ເຊນ່ັ : ວັດສວນແຖນ ແລະ ວັດໂບດ. ສະພາບການໃນອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນໄລຍະ ປີ 1428-1438 ນາງມະຫາເທວີ ມອີ ໍານາດ, ມີການສບັ ປຽ່ ນກະສດັ ເຖິງ 7 ອົງຂນຶ້ ປົກຄອງ ຈາໍ ຕ້ອງຈັບນາງມະຫາເທວີ ແລະ ແສນຫວຼ ງຊຽງລໄໍ ປປະຫານຊີວິດ ແລວ້ ເອາົ ເຈາ້ົ ວງັ ບູລີຂຶນ້ ມາປົກຄອງຊຽງທອງ. ຕມ່ໍ າເຈົ້າ ບົວຫວຼ ງສົ່ງກອງທັບມາຕີລາວລາ້ ນຊ້າງ, ເຈົ້າແທ່ນຄາໍ ເອາົ ກອງທັບບຸກໂຈມຕຂີ ບັ ໄລ່ສາໍ ເລດັ . ຈາກນັ້ນ ກໍສືບຕ່ໍປກົ ຄອງມາເຖງິ ລາຊະການຂອງເຈ້າົ ວິຊຸນນະລາດມກີ ານສ້າງວັດວຊິ ຸນ ແລະ ເຈົາ້ ໂພທິສາລະລາດຂນ້ຶ ຄອງລາດຈງຶ່ ໄດສ້ ້າງວດັ ສະຫວັນຄະໂລກ, ປະກາດລົບລ້າງການ ເຊອ່ື ຜີສາງນາງໄມ້ ແລະ ສາ້ ງສໍາພນັ ກັບອານາຈັກລ້ານນາຊຽງໃໝ.່ 108 ໑໐໘

ບົດທີ 21 ເຈົ້າໄຊຍະເຊດຖາທິລາດ 1 ເຈົ້າໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດບູລະນະສ້າງສາປະເທດຊາດ ອາ່ ນເນືອ້ ໃນ, ຕອບຄໍາຖາມ ແລະ ເຮັດບດົ ຝກຶ ຫດັ 21 ເຈາ້ົ ໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດ ເຈາົ້ ໄຊຍະເຊດຖາທິລາດເກີດໃນປີ ຄສ 1534 ເປນັ ລກູ ຊາຍກກົ ຂອງເຈ້າົ ໂພທິສາລະ ລາດ, ແມ່ເປັນລູກສາວຂອງເຈົ້າແຜນ່ ດິນນະຄອນຊຽງໃໝ່. ເຈ້ົາໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດມອີ າຍຸ 14 ປີ ໄດ້ຖກື ແຕ່ງຕັງ້ ຂນຶ້ ເປັນເຈ້າົ ແຜນ່ ດິນນະຄອນຊຽງໃໝໃ່ ນປີ ຄສ 1548. ມາຮອດປີ 1550 ພໍ່ຜູ້ ເປັນເຈາົ້ ແຜນ່ ດນິ ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງໄດ້ເສຍຊີວິດ ເສນາອາມາດທງັ ຫາຼ ຍໃນຝ່າຍນະຄອນ ຊຽງທອງໄດ້ເຊີນເຈ້ົາໄຊຍະເຊດຖາທິລາດຂຶ້ນເປັນເຈ້ົາແຜ່ນດິນປົກຄອງນະຄອນຊຽງທອງ. ດັ່ງນນ້ັ ພະອົງໄດປ້ ົກຄອງທັງສອງພະນະຄອນໃນເວລາດຽວກັນ. ເມື່ອເຈ້ົາໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດຂ້ຶນປົກຄອງອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງ ກໍໄດ້ສ້າງສາບ້ານ ເມືອງໃຫ້ມີຄວາມຈະເລີນເຂ້ັມແຂງ. ເຫດການທເ່ີ ດ່ນັ ໃນລັດຊະການຂອງພະອົງແມ່ນໄດ້ຍ້າຍ ໑໐໙ 109

ນະຄອນຫຼວງຈາກຊຽງທອງມາຕັງ້ ຢູ່ວຽງຈນັ ໃນປີ ຄສ 1560 ຍ້ອນວ່າວຽງຈນັ ເປັນດນິ ແດນທີ່ ກວ້າງຂວາງ, ອຸດົມສົມບນູ ໄປດ້ວຍພືດພັນທນັ ຍາຫານ, ສະດວກໃນການຕດິ ຕພ່ໍ ວົ ພນັ ກບັ ຫົວ ເມືອງຕາ່ ງໆນບັ ທັງພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກ. ອກີ ດ້ານໜງ່ຶ ນະຄອນຊຽງທອງແມ່ນຢູ່ໃກ້ກັບພະ ມາ້ ກວ່າ ຊຶງ່ ໄລຍະນນ້ັ ພະມາ້ ເປນັ ສັດຕກູ ັບນະຄອນຊຽງທອງ. ພ້ອມດຽວກັນນນັ້ , ພະອງົ ໄດກ້ ່ສໍ າ້ ງກໍາແພງອ້ອມເມອື ງວຽງຈັນ, ພະລາຊະວັງ ແລະ ວັດວາອາຮາມໃໝ່ຂຶນ້ ຫາຼ ຍແຫງ່ ເຊນັ່ : ຫພໍ ະແກ້ວ (ວັດຫພໍ ະແກວ້ ) ໃນປີ 1565, ພະທາດຫຼວງ ໃນປີ ຄສ 1566, ວັດສີເມອື ງ, ວດັ ອງົ ຕ້,ື ວດັ ສສີ ັງວອນ ເປັນຕ້ນົ . ນອກນນັ້ ຍັງໄດ້ຫພໍ່ຼ ະອົງຕື,້ ພະ 21 ສກຸ , ພະເສມີ ແລະ ພະໃສ. ຈາກນ້ນັ ພະອົງຍັງໄດຜ້ ກູ ສໍາພນັ ທະໄມຕີກັບອານາຈກັ ອະຍຸດທະ ຍາ ແລະ ອານາຈັກອນ່ື ໆອກີ . ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ວັດສີສະເກດ ວດັ ຫພໍ ະແກ້ວ ເຈາ້ົ ໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດເປນັ ວລິ ະກະສດັ ທມ່ີ ຄີ ວາມຮກັ ຊາດຢາ່ ງແຮງກາ້ , ພະອງົ ໄດສ້ ະ ຫຼະເລືອດເນອ້ື ແລະ ຊວີ ິດອອກຕ່ສໍ ້ຕູ ້ານສດັ ຕຮູ ຸກຮານຮ່ວມກັບປະຊາຊົນສາມາດປກົ ປັກຮັກສາ ບ້ານເມອື ງໄວ້ຢ່າງປອດໄພ ແລະ ເຂ້ັມແຂງ. ຄໍາຖາມ: 1. ເຈາ້ົ ໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດແມນ່ ໃຜ? 2. ຍອ້ ນຫຍັງເຈາົ້ ໄຊຍະເຊດຖາທິລາດຈຶ່ງມາຕ້ັງນະຄອນຫວຼ ງຢູ່ວຽງຈັນ? 3. ຜນົ ງານທ່ີເດນ່ັ ຂອງເຈົາ້ ໄຊຍະເຊດຖາທິລາດມີຫຍງັ ແດ່? 4. ເຈ້ົາໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດມບີ ດົ ບາດສໍາຄັນແນວໃດຕອໍ່ ານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງ? 110 ໑໑໐

ບດົ ຝຶກຫດັ : ໃຫນ້ ັກຮຽນອ່ານເນອື້ ໃນບົດຮຽນຂທໍ້ ີ 2 ແລ້ວຂດີ ລູກສອນໃສຂ່ ຄ້ໍ ວາມທີ່ກ່ຽວຂອ້ ງກນັ . ເຈ້ົາໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດເກດີ ເຈາ້ົ ໂພທິສາລະລາດ ເຈ້ົາໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດເປນັ ລູກຂອງ ປີ ຄສ 1566 ຂ້ຶນຄອງນະຄອນຊຽງໃໝ ່ ໃນປີ 1565 ປີ 1550 ໃນປີ ຄສ 1548 ຍາ້ ຍນະຄອນຫຼວງມາຕ້ັງຢ່ວູ ຽງຈັນ ອານາຈັກອະຍດຸ ທະຍາ ສ້າງຫພໍ ະແກວ້ (ວັດຫໍພະແກ້ວ) ເປນັ ເຈົ້າແຜ່ນດນິ ນະຄອນຊຽງທອງ 21 ສາ້ ງພະທາດຫວຼ ງໃນ ປີ ຄສ 1534 ຜູກສາໍ ພນັ ທະໄມຕກີ ບັ ປີ ຄສ 1560 2 ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງພາຍຫຼັງລດັ ຊະການເຈ້ົາໄຊຍະເຊດຖາທິລາດ ອ່ານເນື້ອໃນ, ຕອບຄາໍ ຖາມ ແລະ ເຮັດບດົ ຝຶກຫັດ ຫງັຼ ຈາກເຈາ້ົ ໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດໄດເ້ ສຍຊວີ ດິ , ພະຍາແສນສລຸ ນິ ທະລໄື ຊໄດປ້ ະກາດ ຕນົ ເອງເປນັ ເຈາ້ົ ແຜນ່ ດນິ ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງແທນ, ສະພາບການໃນອານາຈກັ ເກດີ ມຄີ ວາມ ວນຸ້ ວາຍຂຶ້ນ ຍ້ອນກຸ່ມສັກດິນາລາວຂັດແຍ່ງກນັ ໃນເລ່ອື ງການຂຶ້ນຄອງອໍານາດ. ສວຍໂອກາດນີ້ ສກັ ດິນາພະມ້າ ກໄໍ ດຍ້ ົກກໍາລງັ ມາບຸກໂຈມຕີວຽງຈັນອີກ, ພະຍາແສນສລຸ ິນໄດ້ທໍາການປອ້ ງກນັ ຕົວເມອື ງວຽງຈັນ ແລະ ຕສໍ່ ູ້ຢາ່ ງອົງອາດກ້າຫານ. ແຕຍ່ ້ອນກໍາລງັ ໜ້ອຍກວາ່ ຈຶງ່ ບໍ່ສາມາດເອາົ ຊະນະພະມາ້ ຊ້ໍາບໍ່ໜາໍ່ ພະຍາແສນສລຸ ນິ ແລະ ພະໜໍ່ເມືອງ (ລກູ ຊາຍຂອງເຈ້ົາໄຊຍະເຊດຖາ ທິລາດ) ຍັງຖກື ຈັບໄປປະເທດພະມາ້ . ແຕນ່ ັ້ນມາ ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງກໍຕກົ ເປັນເມອື ງສ່ວຍ ຂອງພະມ້າ. ພາຍໃຕກ້ ານປກົ ຄອງຂອງສກັ ດນິ າພະມາ້ ຕະຫອຼ ດ 24 ປີ (1574-1598) ປະຊາຊນົ ລາວໄດ້ພາກັນລຸກຂນ້ຶ ຕ່ສໍ ເູ້ ພອື່ ຄວາມເປັນເອກະລາດ, ຕາ້ ນການກົດຂີ່ຂດູ ຮດີ ຂອງສັກດນິ າພະ ມາ້ ໂດຍຕະຫອຼ ດ ຈນົ ເຖງິ ລດັ ຊະການຂອງເຈາ້ົ ໜເ່ໍ ມອື ງຂນ້ຶ ປກົ ຄອງ, ບາ້ ນເມອື ງຈງ່ຶ ມຄີ ວາມສະ ຫງບົ ຮຽບຮອ້ ຍ ແລະ ກໍເປັນໂອກາດດີໃນການປບັ ປງຸ ປະເທດຊາດ ເພ່ອື ຫຸຼດພ້ນົ ຈາກການເປັນ ເມອື ງສວ່ ຍຂອງພະມາ້ . ເມອ່ື ເຈາ້ົ ໜເ່ໍ ມອື ງເສຍຊວີ ດິ ແລວ້ ພະວລໍ ະປຕິ າກຂໍ ນ້ຶ ປກົ ຄອງບາ້ ນເມອື ງ. ຕໍ່ມາພະວໍລະວົງຂ້ຶນຄອງລາດແລ້ວປະກາດເປັນອິດສະຫຼະບ່ໍຍອມເປັນຫົວເມືອງສ່ວຍຂອງປະ ເທດພະມາ້ ຕ່ໍໄປ. ໑໑໑ 111

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດຄາໍ ຖາມ: 1. ສະພາບການຂອງອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງເປນັ ແນວໃດ?. 2. ອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງສາມາດປະກາດເອກະລາດສັກດິນາພະມ້າໃນລັດຊະ ການໃດ? ຍອ້ ນຫຍງັ ? ບົດຝຶກຫດັ : ໃຫນ້ ກັ ຮຽນອາ່ ນເນອ້ື ໃນບດົ ຮຽນຂທ້ໍ ີ 2 ແລວ້ ສງັ ລວມເຫດການທສ່ີ າໍ ຄນັ ໃສແ່ ຜນວາດ ລມຸ່ ນ:້ີ 21 ອານາຈັກ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງຫຼງັ ລັດຊະການຂອງ ເຈາົ້ ໄຊຍະເຊດ ຖາທິລາດ ເຈ້າົ ໄຊຍະເຊດຖາທິລາດເກດີ ໃນປີ ຄສ 1534 ເປັນລກູ ຂອງເຈ້ົາໂພທິສາລະ ລາດ, ຂນຶ້ ເປນັ ເຈົ້າແຜນ່ ດນິ ນະຄອນຊຽງໃໝໃ່ ນປີ ຄສ 1548 ແລະ ປີ ຄສ 1550 ໄດເ້ ປນັ ເຈາ້ົ ແຜນ່ ດິນອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງ. ເຈົາ້ ໄຊຍະເຊດຖາທິລາດໄດຍ້ ້າຍນະຄອນຫຼວງມາຕັງ້ ຢູ່ ວຽງຈັນໃນປີ ຄສ 1560. ພະອົງໄດກ້ ່ສໍ ້າງກໍາແພງອ້ອມເມືອງວຽງຈນັ , ພະລາຊະວັງ, ວດັ ວາ ອາຮາມໃໝຂ່ ຶ້ນຫຼາຍແຫງ່ ພ້ອມທງັ ຫໍ່ພຼ ະພຸດທະຮູບທ່ີສໍາຄັນ ແລະ ຜູກສາໍ ພັນທະໄມຕກີ ັບອາ ນາຈກັ ອະຍດຸ ທະຍາ ແລະ ອານາຈກັ ອນື່ ໆ. ຫຼັງຈາກເຈ້າົ ໄຊຍະເຊດຖາທິລາດໄດເ້ ສຍຊວີ ດິ , ພະຍາແສນສລຸ ິນທະລໄື ຊໄດ້ປະ ກາດຕົນເອງເປັນເຈົາ້ ແຜ່ນດິນອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງ, ສກັ ດິນາພະມາ້ ກໄໍ ດ້ຍົກກາໍ ລັງມາບກຸ ໂຈມຕີວຽງຈນັ ອີກ, ພະໜໍ່ເມອື ງຖກື ຈບັ ໄປປະເທດພະມາ້ . ແຕນ່ ນ້ັ ມາ ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງ ກໍຕກົ ເປັນເມອື ງສ່ວຍຂອງພະມ້າ. ສວ່ ນປະຊາຊນົ ລາວໄດ້ພາກນັ ລຸກຂນ້ຶ ຕໍ່ສເູ້ ພອື່ ຄວາມເປນັ ເອກະລາດ, ຕມ່ໍ າພະວໍລະວງົ ຂ້ຶນຄອງລາດຈງ່ຶ ໄດ້ປະກາດເປັນອດິ ສະຫະຼ . 112 ໑໑໒

ບົດທີ 22 ເຈາ້ົ ສຸລິຍະວງົ ສາ 1 ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງໃນລາຊະການຂອງເຈົ້າສຸລິຍະວງົ ສາ ອາ່ ນເນື້ອໃນ ແລະ ຕອບຄາໍ ຖາມ 22 ເຈາ້ົ ສຸລຍິ ະວົງສາ (1613-1695) ພາຍຫຼງັ ທີເ່ ຈາົ້ ວໍລະວົງສາ ທາໍ ມກິ ະລາດ ເສຍຊວີ ດິ , ກຸ່ມສກັ ດິນາຕາ່ ງໆໄດ້ມກີ ານແຍງ່ ຊີງອໍານາດກນັ . ຈົນເຖງິ ປີ ຄສ 1638 ຈ່ຶງແຕ່ງຕງ້ັ ເຈົາ້ ສຸລິຍະກຸມມານ ຂຶ້ນເປນັ ເຈາົ້ ແຜນ່ ດິນ ແລ້ວ ໃສ່ຊ່ວື າ່ ພະເຈ້ົາສລຸ ິຍະວົງສາ ທໍາມກິ ະລາດ. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງໃນໄລຍະນີແ້ ມ່ນມຄີ ວາມ ຈະເລນີ ຮງຸ່ ເຮອື ງກວາ່ ໝູ່ ເນອ່ື ງຈາກວາ່ ເປນັ ໄລຍະທ່ີມຄີ ວາມສະຫງົບ, ເປນັ ລະບຽບຮຽບຮອ້ ຍ ແລະ ບມ່ໍ ສີ ງົ ຄາມ ຈງ່ຶ ເປນັ ໂອກາດດໃີ ຫແ້ ກກ່ ານສາ້ ງສາພດັ ທະນາອານາຈກັ ໃຫມ້ ຄີ ວາມເຂມ້ັ ແຂງ ແລະ ກາ້ ວໜ້າໃນທຸກດາ້ ນ ໂດຍສະເພາະແມ່ນດ້ານການປກົ ຄອງ, ເສດຖະກິດ-ສັງຄົມ ແລະ ໑໑໓ 113

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດການພວົ ພນັ ກບັ ຕາ່ ງປະເທດ. ຕະຫອຼ ດການຄອງລາດ 57 ປີ (ຄສ 1638-1695) ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງແມນ່ ມີ ຄວາມຈະເລນີ ຮງຸ່ ເຮອື ງທສ່ີ ດຸ ຍອ້ ນເຈາ້ົ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາມກີ ານປກົ ຄອງແບບທຽ່ ງທາໍ ແລະ ເດດັ ຂາດ ຕກ່ໍ ານປະຕບິ ດັ ຕາມກດົ ລະບຽບຂອງບາ້ ນເມອື ງ ຈງ່ຶ ເຮດັ ໃຫອ້ ານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງມຄີ ວາມຈະ ເລນີ ຮງຸ່ ເຮອື ງ, ເຂມ້ັ ແຂງ ແລະ ອດຸ ມົ ສມົ ບນູ . ສວ່ ນປະຊາລາຊະດອນກມໍ ຄີ ວາມຢເູ່ ຢນັ ເປນັ ສກຸ ແລະ ເບກີ ບານມວ່ ນຊນ່ື . ຄາໍ ຖາມ: 22 1. ພະເຈ້ົາສຸລິຍະວົງສາ ທາໍ ມກິ ະລາດ ມີຊື່ເດມີ ວ່າແນວໃດ? 2. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງໄລຍະນ້ີມຄີ ວາມເຂ້ັມແຂງໃນດາ້ ນໃດແດ່? 3. ຍ້ອນຫຍງັ ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊ້າງໃນໄລຍະນຈີ້ ຶ່ງມຄີ ວາມຮຸ່ງເຮືອງທສ່ີ ຸດ? 2 ຜນົ ງານທີ່ພ້ນົ ເດນັ່ ຂອງເຈົາ້ ສຸລິຍະວງົ ສາ ອາ່ ນເນ້ືອໃນ, ຕອບຄາໍ ຖາມ ແລະ ເຮັດບົດຝກຶ ຫດັ ເຈ້ົາສຸລິຍະວົງສາໄດ້ດໍາເນີນການປັບປຸງລະບົບການປົກຄອງຄືນໃໝ່ໃນບາງດ້ານ ເຊັ່ນ: ໄດ້ມີການປັບປຸງອາໍ ນາດສັກດນິ າລວມສນູ , ກົງຈັກຊ່ວຍວຽກຂອງກະສດັ . ພ້ອມດຽວກັນ ນ້ີ ກໍໄດ້ກໍາຈດັ ແລະ ເນລະເທດບກຸ ຄົນທເີ່ ປນັ ປໍລະປັກອອກຈາກກົງຈັກການປົກຄອງ. ດໍາເນີນ ການຈັດແບ່ງອານາຈກັ ອອກເປນັ ຫາຼ ຍຫວົ ເມືອງນອ້ ຍໃຫຍ່ ຫຼດຸ ຜ່ອນສດິ ອໍານາດຂອງຜູ້ປົກຄອງ ເມອື ງຕາ່ ງໆລົງ ແລວ້ ໄປຂຶ້ນກບັ ອໍານາດສນູ ກາງໃຫຫ້ າຼ ຍຂ້ນຶ , ປັບປງຸ ລະບຽບການປກົ ຄອງບ້ານ ເມືອງຕາ່ ງໆທມີ່ ຢີ ູໃ່ ນກົດໝາຍ ເພື່ອເປັນການຫຼດຸ ຜ່ອນອິດທພິ ົນ ແລະ ສດິ ອາໍ ນາດໃນການຕັດ ສິນຊຂີ້ າດພຽງຄົນດຽວຂອງບນັ ດາຜູ້ທມີ່ ີອດິ ທພິ ົນ ແລະ ກາໍ ຈດັ ການກົດຂ່ີຂດູ ຮດີ ຊັ້ນຄນົ ອນື່ ໆ ໃຫນ້ ັບມ້ຫື ຼດຸ ໜ້ອຍຖອຍລງົ ; ສງ່ົ ເສມີ ການປກູ ເຂາົ້ ແລະ ຂະຫຍາຍເນ້ືອທ່ກີ ານຜະລິດໃຫກ້ ວາ້ ງ ອອກ, ຫດຼຸ ຜອ່ ນການເກບັ ພາສເີ ຂາ້ົ , ສ່ງົ ເສີມວິຊາການກສ່ໍ າ້ ງ, ແຕ້ມ, ປ້ນັ ຫ,ໍຼ່ ຕີເງນິ -ຄໍາ, ຕ່ໍາຫກູ ແລະ ວຊິ າສ້າງເຮືອເປນັ ຕ້ນົ . ສວ່ ນດ້ານການຄ້າກມໍ ກີ ານພວົ ພນັ ຄາ້ ຂາຍຢູ່ພາຍໃນ ແລະ ອານາ ຈັກອອ້ ມຂ້າງ. ນອກຈາກນ,້ີ ພະເຈົ້າສຸລຍິ ະວົງສາໄດ້ມີການສງ່ົ ເສີມຄວາມຮູ້ ແລະ ຄໍາສອນທາງສາ ສະໜາໃຫກ້ ັບປະຊາຊົນ ຊງຶ່ ໃນເວລານ້ັນພດຸ ທະສາສະໜາຂອງລາວໄດມ້ ີຊສ່ື ຽງໂດງ່ ດງັ ຈຶ່ງມີ ພະພຂິ ຸສົງ ທ່ີເປນັ ຄົນລາວ ແລະ ຄົນຕາ່ ງປະເທດພາກນັ ຫ່ຼງັ ໄຫຼເຂ້ົາມາຮຽນຢູ່ນະຄອນວຽງຈັນ ເປັນຈາໍ ນວນຫຼວງຫາຼ ຍ, ມກີ ານຕບົ ແຕ່ງ ແລະ ກ່ໍສາ້ ງວດັ ວາອາຮາມຫຼາຍແຫ່ງ ເຊັ່ນ: ພະທາດ ຫຼວງ, ຫພໍ ະແກວ້ ແລະ ອ່ືນໆ. ສ່ວນພາສາ, ວນັ ນະຄະດີ ແລະ ສລິ ະປະລວ້ ນແຕ່ໄດ້ຮບັ ການ 114 ໑໑໔

ພດັ ທະນາໃຫ້ດຂີ ້ຶນ ແລະ ຍັງມກີ ານສ້າງສາຍພົວພນັ ທາງການທູດກບັ ຫາຼ ຍປະເທດ ເຊ່ນັ : ຂະ ເໝນ, ດາຍຫວຽດ, ກງຸ ສີອາຍຸດທະຍາ, ໂຮນລງັ ເປັນຕົນ້ . ຄາໍ ຖາມ: 1. ເຈົາ້ ສລຸ ິຍະວົງສາໄດ້ປັບປຸງການປກົ ຄອງຄແື ນວໃດ? 2. ຍ້ອນຫຍັງເຈາົ້ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາຈ່ງຶ ປັບປຸງກດົ ໝາຍ? 3. ນອກຈາກດາ້ ນການປົກຄອງເຈາົ້ ສຸລຍິ ະວົງສາໄດປ້ ັບປງຸ ຫຍັງຕມື່ ? 4. ຍ້ອນຫຍັງພດຸ ທະສາສະໜາຂອງລາວໄດ້ມີຊືສ່ ຽງໂດງ່ ດັງ? ບດົ ຝຶກຫດັ : 22 ໃຫນ້ ກັ ຮຽນຈດັ ລຽງຄໍາສັບລຸ່ມນໃີ້ ສ່ໃນຕາຕະລາງໃຫຖ້ ກື ກັບແຕ່ລະດ້ານທ່ີກ່ຽວຂອ້ ງ ສງົ່ ເສີມການປູກເຂ້າົ ປບັ ປຸງກົງຈັກຊວ່ ຍວຽກຂອງກະສດັ ສງ່ົ ເສມີ ວິຊາການກສ່ໍ ້າງ ກໍາຈັດ ແລະ ເນລະເທດບກຸ ຄົນທີເ່ ປັນປລໍ ະປັກ ປັບປຸງກດົ ໝາຍ ສ່ົງເສີມຄວາມຮູ້ ແລະ ຄາໍ ສອນທາງສາສະໜາ ຂະຫຍາຍເນ້ືອທີກ່ ານຜະລດິ ຫຼຸດຜອ່ ນການເກັບພາສີເຂາ້ົ ປັ້ນຫ ່ຼໍ ຕໍ່າຫກູ ຕບົ ແຕ່ງ ແລະ ກໍ່ສ້າງວັດວາອາຮາມ ສາ້ ງສາຍພົວພນັ ການທູດ ການປົກຄອງ ກະສກິ າໍ ຫັດຖະກໍາ ວັດທະນະທໍາ-ສງັ ຄົມ ເຈາົ້ ສຸລິຍະກມຸ ມານ ຂນ້ຶ ເປັນເຈົາ້ ແຜ່ນດິນ ປີ ຄສ 1638 ແລ້ວໃສຊ່ ່ືວ່າ ພະເຈາ້ົ ສຸລຍິ ະວງົ ສາ ທໍາມິກະລາດ. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງໃນໄລຍະນີ້ແມນ່ ມີຄວາມຈະເລີນຮຸ່ງ ເຮອື ງກວາ່ ໝ່.ູ ພະອົງໄດ້ດໍາເນນີ ການປັບປຸງລະບບົ ການປົກຄອງຄນື ໃໝໃ່ ນບາງດາ້ ນ, ສງ່ົ ເສີມທາງດາ້ ນກະສິກໍາ, ຫັດຖະກາໍ ແລະ ວດັ ທະນະທໍາ-ສງັ ຄມົ ເຮັດໃຫ້ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນ ຊາ້ ງໄລຍະນມີ້ ຄີ ວາມຈະເລນີ ຮຸ່ງເຮອື ງ, ເຂມັ້ ແຂງ ແລະ ອດຸ ມົ ສມົ ບນູ . ສວ່ ນປະຊາລາສະ ດອນກໍມີຄວາມຢເູ່ ຢັນເປັນສກຸ . ໑໑໕ 115

ບົດທີ 23 ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງພາຍຫຼງັ ລດັ ຊະການຂອງ ເຈົ້າສລຸ ຍິ ະວງົ ສາ 1 ການຂ້ຶນຄອງລາດ ແລະ ແຍກຕົວຂອງອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງ ອາ່ ນເນອື້ ໃນ, ຕອບຄໍາຖາມ ແລະ ເຮດັ ບດົ ຝຶກຫັດ 23 ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ແຜນທ່ອີ ານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງແບງ່ ອອກເປນັ 3 ອານາຈັກ ພາຍຫຼງັ ການເສຍຊີວດິ ຂອງພະເຈົາ້ ສຸລຍິ ະວົງສາ ທາໍ ມກິ ະລາດ (ປີ ຄສ 1695), ອາ ນາຈກັ ລາ້ ນຊ້າງໄດຕ້ ກົ ຢ່ໃູ ນສະພາບທ່ມີ ີຄວາມຫຍຸ້ງຍາກ ແລະ ສັບສນົ ວຸ້ນວາຍທາງດາ້ ນການ ເມືອງ. ເນ່ືອງຈາກວ່າພະອງົ ບມໍ່ ີຜສູ້ ືບທອດລາຊະບັນລງັ . ດ່ັງນັນ້ , ຈ່ງຶ ກາຍເປນັ ເຫດໃຫກ້ ຸ່ມສັກ ດນິ າພາຍໃນຍາດຊີງກນັ ຂຶນ້ ຄອງອາໍ ນາດຢ່າງຕໍເ່ ນືອ່ ງ. ພາຍຫງັຼ ການຂນ້ຶ ຄອງລາຊະບັນລງັ ຂອງເຈ້າົ ໄຊອົງເວ້ (ພະເຈາົ້ ໄຊຍະເຊດຖາທິລາດ ທີ 2). ບັນດາກ່ມຸ ສັກດນິ າຫຼວງພະບາງທນ່ີ າໍ ພາໂດຍເຈາົ້ ກິງ່ ກິດສະລາດ (ຫຼານຊາຍເຈົາ້ ສຸລຍິ ະ ວງົ ສາ) ໄດລ້ ກຸ ຂນ້ຶ ປະກາດແຍກຕນົ ອອກຈາກວຽງຈນັ ຈງ່ຶ ເຮດັ ໃຫອ້ ານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງຖກື 116 ໑໑໖

ແບງ່ ແຍກເປນັ 2 ອານາຈັກ ໃນປີ ຄສ 1707 ຄ:ື ອານາຈັກຫວຼ ງພະບາງປົກຄອງໂດຍເຈົາ້ ກງ່ິ ກິດສະລາດ ແລະ ອານາຈກັ ວຽງຈນັ ປກົ ຄອງໂດຍເຈາົ້ ໄຊອງົ ເວ.້ ປີ ຄສ 1713 ໄດມ້ ກີ ານສະຖາ ປະນາເຈົ້າສອ້ ຍສີສະໝຸດພດຸ ທະການ (ຫຼານຊາຍເຈ້ົາສຸລຍິ ະວົງສາ) ເປັນເຈົ້າແຜນ່ ດນິ ແຫ່ງຈໍາ ປາສັກ. ຈາກນນ້ັ ໄດ້ປະກາດແຍກຕົວບຍໍ່ ອມຂ້ນຶ ກບັ ວຽງຈັນ ແລວ້ ສະຖາປະນາອານາຈັກຈາໍ ປາ ສັກຂ້ຶນ. ຄາໍ ຖາມ: 1. ສະພາບອານາຈກັ ລາວລ້ານຊ້າງພາຍຫງັຼ ລັດຊະການຂອງເຈົາ້ ສຸລຍິ ະວງົ ສາເປັນຄື ແນວໃດ? 23 2. ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງແຕກອອກເປນັ 2 ແລະ 3 ອານາຈັກຄ​ ືແນວໃດ? ບດົ ຝກຶ ຫດັ : ໃຫ້ນກັ ຮຽນອ່ານເນ້ອື ໃນບົດຮຽນຂ້ໍທີ 2 ແລ້ວຈດັ ລຽງເຫດການລຸ່ມນີໃ້ ສເ່ ສນ້ັ ສະແດງ. ເຈ້າົ ກິງ່ ກິດສະລາດປະກາດແຍກຕນົ ອອກຈາກວຽງຈນັ ພະເຈ້າົ ສລຸ ິຍະວົງສາ ທາໍ ມກິ ະລາດເສຍຊວີ ດິ ສະຖາປະນາອານາຈກັ ຈໍາປາສັກ ສະຖາປະນາເຈ້ົາສ້ອຍສີສະໝດຸ ພຸດທະການ ເປນັ ເຈ້າົ ແຜ່ນດນິ ແຫງ່ ຈາໍ ປາສກັ ໑໑໗ 117

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ2 ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງຖືກແຊກແຊງ ແລະ ຮກຸ ຮານ ອ່ານເນ້ອື ໃນ, ຕອບຄໍາຖາມ ແລະ ເຮັດບດົ ຝຶກຫດັ ພາຍຫຼງັ ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງແຕກແຍກ, ຄວາມຂດັ ແຍງ່ ລະຫວ່າງກຸ່ມສັກດິນາກໍ ຍງິ່ ເພ່ມີ ທະວີຄວາມຮຸນແຮງ ຈົນເກດີ ມີການສູ້ຮບົ ກນັ ລະຫວາ່ ງອານາຈກັ ຫວຼ ງພະບາງກັບອານາ ຈັກວຽງຈນັ . ດ່ັງນນ້ັ ອານາຈັກຫວຼ ງພະບາງຈຶງ່ ໄປຂໍຄວາມຊວ່ ຍເຫຼອື ຈາກພະມາ້ ສວ່ ນອານາຈກັ ວຽງຈນັ ໄດໄ້ ປຂຄໍ ວາມຊ່ວຍເຫືຼອຈາກສະຫຍາມ. ໃນປີ ຄສ 1778 ເຈ້າົ ຕາກສິນໄດ້ສ່ົງກອງທະຫານມາບກຸ ຕີ ແລະ ບຽດຢດຶ ອານາຈັກ 23 ລາວລ້ານຊ້າງ ແລວ້ ຈບັ ເອົາເຈ້າົ ໄຊຍະກຸມມານທ່ເີ ປນັ ເຈົາ້ ແຜນ່ ດິນຈາໍ ປາສັກໄປບາງກອກ. ໃນ ປີ ຄສ 1779 ເຈົ້າສລຸ ຍິ ະວງົ ແຫ່ງຫຼວງພະບາງ ໄດສ້ ົ່ງທະຫານມາຕີວຽງຈນັ ຊວ່ ຍສະຫຍາມ. ເຈາົ້ ນນັ ທະເສນ ຊ່ຶງິ ເປນັ ລາຊະໂອລົດ ຂອງເຈ້າົ ສລິ ບິ ຸນຍະສານ ໄດນ້ ໍາພາຕ່ຕໍ ້ານການຮກຸ ຮານຂອງ ສະຫຍາມແຕ່ບ່ໍສາມາດຕ້ານທານໄດ້ ຈງຶ່ ປອ່ ຍໃຫ້ສດັ ຕເູ ຂ້າົ ເມອື ງ ຈາກນັ້ນພວກເຂົາຈງ່ຶ ທໍາລາຍ ຕົວເມອື ງວຽງຈັນຢ່າງໂຫດຮ້າຍປ່າເຖ່ອື ນດ້ວຍການຈດູ ເຜາົ ແລະ ທາໍ ລາຍທຸກຢາ່ ງທີ່ຂວາງໜາ້ , ຈັບເອາົ ເຈາົ້ ນັນທະເສນ, ເຈົາ້ ອິນທະວົງ, ເຈົາ້ ອະນຸວົງ ແລະ ຍາດພນີ່ ອ້ ງຂອງເຊອື້ ເຈົ້າວຽງຈນັ ໄປເປນັ ຕົວປະກນັ ຢ່ບູ າງກອກ. ພ້ອມດຽວກນັ ນັ້ນກໍໄດ້ກວາດຕ້ອນເອາົ ຄົນລາວໄປເປນັ ຂ້ອຍ ຂ້າຮັບໃຊ້ ແລະ ປຸ້ນສະດົມເອົາສິ່ງຂອງມຄີ ່າ ເຊັ່ນ: ພະແກ້ວມລໍ ະກົດ, ພະບາງ, ຊັບສນິ ເງນິ ຄໍາ ແລະ ຂອງມຄີ າ່ ອ່ນື ໆນບັ ເປັນຈໍານວນຫຼວງຫາຼ ຍໄປບາງກອກ. ເມອ່ື ຢດຶ ຄອງອານາຈັກລ້ານຊາ້ ງ ໄດທ້ ັງໝົດ, ພວກເຂາົ ໄດດ້ ໍາເນນີ ການກົດຂີ່ຂູດຮີດປະຊາຊນົ ຊາວລ້ານຊາ້ ງຢາ່ ງໜກັ ໜວ່ ງ, ໃນ ແຕລ່ ະປີຕອ້ ງໄດສ້ ງົ່ ເຄອ່ື ງບນັ ນາການທີເ່ ປນັ ດອກໄມ້ເງນິ , ດອກໄມຄ້ າໍ ແລະ ວດັ ຖຸມຄີ ່າລາຄາ ແພງ ຕະຫອຼ ດເຖິງສ່ວຍສາອາກອນທີເ່ ກບັ ໄດ້ຈາກປະຊາຊົນລາວໄປຖວາຍໃຫແ້ ກເ່ ຈ້ົາຊວີ ິດສະ ຫຍາມ. ນອກນ້ັນ ຍັງເກັບເກນເອົາຄນົ ລາວໄປເຮດັ ວຽກຢູ່ສະຫຍາມ ເຊນ່ັ : ການຕັດຕນົ້ ຕານຢ່ສູ ຸ ພັນບລູ ີ ແລ້ວລາກແກໄ່ ປສະໝຸດປາການ, ການຂຸດຄອງແສນແສບເປັນຕ້ົນ. ນັບແຕ່ປີ ຄສ 1779 ເປັນຕົນ້ ມາປະຊາຊົນລາວໄດ້ຕກົ ຢ່ໃູ ຕ້ແອກປກົ ຄອງຂອງສະ ຫຍາມທໂີ່ ຫດຮ້າຍສາມານ ແລະ ໜັກໜວ່ ງທສີ່ ຸດ ຊຶ່ງມັນໄດເ້ ປນັ ການກົດໜ່ວງ ແລະ ທາໍ ລາຍ ຊວີ ດິ ຄວາມເປັນຢ່ຂູ ອງປະຊາຊນົ ລາວ. ດງ່ັ ນັນ້ , ປະຊາຊນົ ລາວຈຶງ່ ດາໍ ເນນີ ການຕ່ສໍ ກູ້ ຊູ້ າດຕ້ານ ການຮຸກຮານ ແລະ ຢດຶ ຄອງຂອງສັກດິນາສະຫຍາມຢາ່ ງລຽນຕິດ. ຄາໍ ຖາມ: 1. ສະພາບອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງກ່ອນສັກດິນາສະຫຍາມຮກຸ ຮານເປັນແນວໃດ? 2. ສັກດິນາສະຫຍາມໄດຮ້ ຸກຮານອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງ ຄືແນວໃດ? 3. ຍ້ອນຫຍງັ ປະຊາຊົນລາວຈ່ງຶ ຕສ່ໍ ູ້ກັບສັກດິນາສະຫຍາມ? 118 ໑໑໘

ບົດຝຶກຫັດ: ໃຫ້ນກັ ຮຽນອ່ານເນ້ອື ໃນບດົ ຮຽນຂ້ທໍ ີ 2 ແລວ້ ຂດີ ລກູ ສອນໃສ່ຂໍ້ຄວາມທ່ກີ ຽ່ ວຂ້ອງກນັ . ອານາຈກັ ຫວຼ ງພະບາງ ຈດູ ເຜົາ ແລະ ທໍາລາຍເມືອງວຽງຈນັ ອານາຈັກວຽງຈນັ ເຈາົ້ ຕາກສນິ ບກຸ ຕີລາວລາ້ ນຊາ້ ງ ປີ ຄສ 1778 ຂໍຄວາມຊ່ວຍເຫືອຼ ຈາກສະຫຍາມ ປີ ຄສ 1779 ເຈາ້ົ ສຣຸ ຍິ ະວງົ ສງ່ົ ທະຫານມາຕວີ ຽງຈນັ ເຈາ້ົ ນນັ ທະເສນ ສະຫຍາມ ສະຫຍາມ ຂໍຄວາມຊວ່ ຍເຫອືຼ ຈາກພະມ້າ 23 ເກບັ ເກນເອາົ ຄົນລາວໄປເຮດັ ວຽກ ນາໍ ພາຕ່ໍຕ້ານການຮກຸ ຮານຂອງສະຫຍາມ ພາຍຫງຼັ ການເສຍຊວີ ິດຂອງພະເຈົ້າສຸລຍິ ະວົງສາ ອານາຈັກລ້ານຊາ້ ງໄດຕ້ ົກຢູ່ ໃນສະພາບທມ່ີ ຄີ ວາມຫຍງຸ້ ຍາກ ແລະ ສບັ ສົນວ້ນຸ ວາຍທາງດາ້ ນການເມືອງເຮດັ ໃຫ້ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງຖກື ແບງ່ ແຍກອອກເປັນສາມອານາຈັກ. ພາຍຫັຼງແຍກຕົວເກີດມີການສູ້ຮົບກັນລະຫວ່າງອານາຈັກຫຼວງພະບາງກັບອານາຈັກ ວຽງຈນັ ຊ່ງຶ ໄດ້ເປີດໂອກາດໃຫ້ສັກດນິ າສະຫຍາມເຂົາ້ ມາແຊກແຊງ, ຮຸກຮານ ແລະ ຢດຶ ເອົາ ເປັນຫົວເມືອງຂນຶ້ ນບັ ແຕ່ປີ ຄສ 1779. ພວກເຂົາຈດູ ເຜົາຕົວເມືອງວຽງຈັນ ແລະ ທໍາລາຍ ທກຸ ຢ່າງທຂີ່ ວາງໜາ້ , ຈັບເອົາເຊອ້ື ສາຍກະສດັ ຂອງວຽງຈັນ, ກວາດຕອ້ ນ ແລະ ເກບັ ເກນເອາົ ຄົນລາວໄປບາງກອກ, ປນຸ້ ສະດມົ ເອາົ ສິງ່ ຂອງມຄີ າ່ , ກດົ ຂ່ຂີ ູດຮດີ ປະຊາຊົນຢ່າງໜກັ ໜວ່ ງ. ດ່ງັ ນັນ້ , ປະຊາຊົນລາວຈ່ຶງດາໍ ເນີນການຕສ່ໍ ູ້ກຊູ້ າດຕ້ານການຮກຸ ຮານ ແລະ ຢດຶ ຄອງຂອງສັກ ດນິ າສະຫຍາມຢ່າງລຽນຕິດ. ໑໑໙ 119

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດບົດທີ 24 ເຈ້າົ ອະນຸວົງ 1 ປະຫວັດຫຍໍຂ້ ອງເຈາົ້ ອະນວຸ ງົ ອ່ານເນ້ອື ໃນ, ຕອບຄາໍ ຖາມ ແລະ ເຮັດບົດຝກຶ ຫດັ 24 ຮູບຫໍຼເ່ ຈົ້າອະນວຸ ົງ ເຈົາ້ ອະນວຸ ົງ ເກີດເມືອ່ ປີ ຄສ 1767 ທ່ພີ ະລາຊະວງັ ນະຄອນວຽງຈນັ , ເປັນລກູ ຊາຍ ຂອງເຈາ້ົ ສລິ ບິ ນຸ ຍະສານ. ໃນປີ ຄສ 1779 ພະອງົ ພອ້ ມດວ້ ຍອາ້ ຍ, ນອ້ ງສາວ ແລະ ຜອູ້ ນ່ື ໆ ຖືກ ຈບັ ໄປເປນັ ຕວົ ປະກັນຢທູ່ ່ີບາງກອກ. ໃນປີ ຄສ 1782 ສັກດິນາສະຫຍາມ ໄດແ້ ຕງ່ ຕັ້ງເຈົາ້ ນນັ ທະເສນໃຫ້ເປັນເຈົາ້ ແຜນ່ ດິນອານາຈກັ ລາວລ້ານຊ້າງ ແລະ ແຕງ່ ຕ້ງັ ເຈ້າົ ອິນທະວົງເປນັ ມະຫາອຸ ປະລາດ. ພາຍຫຼງັ ເຈ້າົ ນັນທະເສນຖກື ປະຫານຊີວດິ ປີ ຄສ 1794 ສະຫຍາມກໍແຕງ່ ຕງ້ັ ເຈາົ້ ອິນ ທະວົງຂນ້ຶ ແທນ ແລະ ເຈາ້ົ ອະນວຸ ົງເປນັ ມະຫາອຸປະລາດ. ຕມ່ໍ າເມ່ືອເຈາ້ົ ອນິ ທະວົງ ເສຍຊີວດິ ເຈົາ້ ຊວີ ດິ ສະຫຍາມ ໄດແ້ ຕງ່ ຕ້ງັ ເຈ້ົາອະນຸວົງເປນັ ເຈົາ້ ແຜນ່ ດນິ ລ້ານຊາ້ ງວຽງຈັນແທນ ໃນຂະນະ ທພີ່ ະອງົ ມອີ າຍໄຸ ດ້ 37 ປີ ແລະ ປຽ່ ນຊວື່ ່າພະເຈາົ້ ໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດ 3. ເຈາ້ົ ອະນວຸ ງົ ໄດນ້ າໍ ພາປະຊາຊນົ ບລູ ະນະສອ້ ມແປງນະຄອນວຽງຈນັ ແລະ ແຫງ່ ອນ່ື ໆ ໃຫ້ ຄນື ສສູ່ ະພາບປົກກະຕິຢາ່ ງເປັນການຮີບດວ່ ນ ເຊ່ນັ : ນໍາພາປະຊາຊນົ ສ້າງພະລາຊະວງັ ຫັງຼ ໃໝ່ 120 ໑໒໐

ທນ່ີ ະຄອນວຽງຈັນ (ປີ ຄສ 1807), ສາ້ ງວັດສີບນຸ ເຮອື ງທ່ໜີ ອງຄາຍ (ປີ ຄສ 1908), ບລູ ະນະ ພະທາດພະນົມ (ປີ ຄສ 1808), ສ້າງຂົວຂ້າມແມ່ນ້າໍ ຂອງລະຫວ່າງທ່າວດັ ອບຸ ມງຸ ກບັ ວັດຊາ້ ງ ເຜືອກໜອງຄາຍ (ປີ ຄສ 1812), ສ້າງກໍາແພງອັນໜາແໜ້ນອ້ອມຮອບນະຄອນວຽງຈັນ, ສ້າງ ວດັ ສີສະເກດ (ປີ ຄສ 1818). ນອກຈາກນ້ນັ , ເຈ້າົ ອະນຸວົງໄດ້ສາ້ ງສາຍສໍາພັນໄມຕກີ ັບປະເທດ ອານາມ (ຫວຽດນາມ), ເຮດັ ສັນຍາຜູກພນັ ໄມຕທີ າງລບັ ກັບເຈ້າົ ມັນທາຕຣຸ າດເຈົ້າແຜ່ນດນິ ຫວຼ ງ ພະບາງ ເພອ່ື ກະກຽມໃຫ້ແກ່ການກອບກເູ້ ອກະລາດ. ຄາໍ ຖາມ: 24 1. ຈງ່ົ ເວ້າົ ເຖິງປະຫວດັ ຫຍໍຂ້ ອງເຈົາ້ ອະນວຸ ງົ . 2. ເຈາ້ົ ອະນວຸ ງົ ໄດນ້ າໍ ພາປະຊາຊນົ ບລູ ະນະສອ້ ມແປງຫຍງັ ແດຢ່ ນູ່ ະຄອນວຽງຈນັ ? ບດົ ຝກຶ ຫດັ : ໃຫນ້ ກັ ຮຽນໃຊເ້ ຄອ່ື ງໝາຍ  ໃສຫ່ ອ້ ງທເ່ີ ຫນັ ວາ່ ຖກື ຕອ້ ງທສ່ີ ດຸ ປະຫວັດ ແລະ ຜນົ ງານຂອງເຈົາ້ ອະນຸວງົ ແມນ່ ບແໍ່ ມນ່ ເກດີ ເມອ່ື ປີ ຄສ 1767  ເປນັ ລູກຊາຍຂອງພະເຈົາ້ ສຸລິຍະວງົ ສາ ທໍາມກິ ະລາດ ສາ້ ງວັດສບີ ຸນເຮືອງທ່ີໜອງຄາຍ ສາ້ ງກາໍ ແພງອັນໜາແໜນ້ ອ້ອມຮອບນະຄອນວຽງຈັນ ເຮດັ ສນັ ຍາຜູກພນັ ໄມຕີທາງລບັ ກບັ ເຈົາ້ ມັນທາຕຸລາດ ປະກາດແຍກຕນົ ອອກຈາກວຽງຈນັ ຫຼັງຄອງລາດປຽ່ ນຊວື່ າ່ ພະເຈາົ້ ໄຊຍະເຊດຖາທລິ າດ 3 2 ການກອບກ້ເູ ອກະລາດຂອງເຈົ້າອະນວຸ ງົ ອ່ານເນ້ອື ໃນ, ຕອບຄາໍ ຖາມ ແລະ ເຮັດບດົ ຝຶກຫັດ ໃນປີ ຄສ 1824 ເຈ້ົາແຜ່ນດນິ ສະຫຍາມ ໄດເ້ ຜົາເຫັຼກຈົນແດງແລ້ວສັກໃສຄ່ ົນລາວ ເພ່ອື ເປນັ ສັນຍະລັກວາ່ ນຄ້ີ ຄື ນົ ສະຫຍາມ. ປີ ຄສ 1825 ເຈົ້າອະນວຸ ງົ ໄດ້ຂໍເອົາພະແກ້ວມລໍ ະ ກົດ, ເຈ້າົ ຍິງແກ້ວຍອດຟາ້ ກນັ ລະຍານ,ີ ພວກນັກລະຄອນລໍາ ແລະ ຄອບຄວົ ຊາວລາວທີ່ຖກື ກວາດຕອ້ ນໄປຕັ້ງແຕປ່ ີ ຄສ 1779 ກບັ ຄືນວຽງຈັນ. ແຕ່ເຈົ້າຊວີ ດິ ສະຫຍາມບຍໍ່ ອມເຮັດໃຫ້ເຈ້າົ ອະນວຸ ງົ ຍິ່ງມີຄວາມຄຽດແຄ້ນແໜ້ນໃຈ ແລະ ມຸ່ງໝນັ້ ຢາກກອບກເູ້ ອກະລາດຢ່າງແຮງກາ້ . ໑໒໑ 121

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດການຕສ່ໍ ້ກູ ອບກູ້ເອກະລາດຂອງເຈົາ້ ອະນຸວງົ ໄດເ້ ລີ່ມຕນົ້ ຂຶ້ນໃນປີ ຄສ 1827 ຢ່ໃູ ນ 4 ສະໜາມຮບົ ໃຫຍຄ່ ື: ສະໜາມຮບົ ທົ່ງສາໍ ລດິ , ໜອງບວົ ລາໍ ພູ, ຫມ່ົຼ ສກັ ແລະ ທງ່ົ ສົມ້ ປອ່ ຍ. ການ ຕ່ໍສ້ໄູ ດດ້ ໍາເນີນໄປຢ່າງດເຸ ດອື ດ, ທະຫານລາວລ້ານຊາ້ ງໄດຕ້ ່ໍສູ້ຢ່າງພິລະອາດຫານ ແຕ່ກບໍ ໍ່ ສາມາດຕ້ານທານໄດ້ ເນື່ອງຈາກວ່າກອງທັບສະຫຍາມມຈີ າໍ ນວນພົນ ແລະ ກໍາລງັ ທເີ່ ຂັ້ມແຂງ ກວາ່ ພ້ອມທັງໄດຝ້ ກຶ ແອບດາ້ ນການທະຫານມາຈາກຕາ່ ງປະເທດ ແລະ ພວກສະຫຍາມຍັງສບື ຕ່ໍເຂາ້ົ ມາຕເີ ອົາເມອື ງວຽງຈນັ , ໄດ້ປຸ້ນສະດມົ , ຢຶດເອົາຊບັ ສມົ ບດັ ເງິນ, ຄໍາ ແລະ ພະພດຸ ທະຮບູ ທ່ສີ ໍາຄັນຫາຼ ຍອງົ , ກວາດຕອ້ ນເອົາຊາວວຽງຈນັ ໄປບາງກອກ, ຈດູ ເຜົານະຄອນວຽງຈັນຢາ່ ງຮາບ 24 ກຽ້ ງເຮດັ ໃຫເ້ ມືອງວຽງຈັນກາຍເປນັ ເມືອງຮ້າງ. ປີ ຄສ 1827 ເຈົ້າອະນຸວງົ ແລະ ເຈົ້າລາຊະວົງ ໄດນ້ ໍາກາໍ ລງັ ກບັ ມາຢດຶ ເອາົ ວຽງຈັນຄືນ ໄດ້ສາໍ ເລດັ ແຕສ່ ດຸ ທາ້ ຍເຈາ້ົ ອະນຸວົງ ພອ້ ມດວ້ ຍໄພພ່ ົນຈາໍ ນວນຫຼວງຫຼາຍໄດ້ຖືກພວກສກັ ດນິ າ ສະຫຍາມຈບັ ກຸມໄປບາງກອກອີກ. ພວກເຂົາໄດ້ທລໍ ະມານພະອົງຢ່າງໂຫດຮ້າຍປາ່ ເຖ່ືອນ ເຮັດ ໃຫພ້ ະອງົ ໄດ້ເສຍຊີວດິ ໃນປີ ຄສ 1829. ຫພໍ ະແກ້ວຖືກທໍາລາຍຈາກສກັ ດິນາສະຫຍາມ ປີ ຄສ 1826 ເຖິງແມ່ນວາ່ ການຕສໍ່ ູ້ກອບກູເ້ ອກະລາດຂອງເຈ້າົ ອະນວຸ ງົ ພ້ອມດ້ວຍປະຊາຊນົ ລາວ ຜທູ້ ່ຮີ ກັ ຊາດ ບໍ່ສາມາດຍາດໄດໄ້ ຊຊະນະກໍຕາມ ແຕ່ມັນມີຄວາມໝາຍທາງດ້ານປະຫວັດສາດ ອນັ ເລິກເຊ່ິງ ແລະ ສໍາຄັນທ່ສີ ດຸ ຕໍປ່ ະເທດຊາດ. ມນູ ເຊ້ອື ການຕ່ສໍ ອູ້ ນັ ພິລະອາດຫານ ແລະ ວິລະ ກາໍ ອນັ ລາ້ໍ ເລດີ ໃນຄງັ້ ນັ້ນໄດ້ຝັງເລກິ ຢູ່ໃນຈດິ ໃຈຂອງຄນົ ລາວທກຸ ຄົນຕະຫອຼ ດມາ ແລະ ເປນັ 122 ໑໒໒

ແວນ່ ແຍງໃຫ້ແກນ່ ັກປະຕວິ ດັ ຜູຮ້ ັກຊາດ, ຮກັ ຄວາມເປັນເອກະລາດມາເຖງິ ເທ່າົ ທກຸ ວນັ ນ.້ີ 24 ຄໍາຖາມ: 1. ຍອ້ ນຫຍັງເຈ້າົ ອະນວຸ ງົ ຈຶ່ງຕອ້ ງນໍາພາປະຊາຊນົ ກອບກູ້ເອກະລາດ? 2. ສະໜາມຮບົ ທີ່ສໍາຄນັ ມສີ ະໜາມຮບົ ໃດແດ?່ 3. ການຕສ່ໍ ກູ້ ເູ້ ອກະລາດຂອງເຈາ້ົ ອະນວຸ ງົ ມຄີ ວາມໝາຍສໍາຄນັ ຄືແນວໃດ? ບົດຝກຶ ຫັດ: ໃຫນ້ ກັ ຮຽນອາ່ ນເນອ້ື ໃນບົດຮຽນຂທ້ໍ ີ 2 ແລວ້ ສັງລວມເນ້ືອໃນໃສ່ແຜນວາດລຸ່ມນີ:້ ສາເຫດ ການຕສ່ໍ ກູ້ ອບກເູ້ ອ ສະໜາມຮບົ ກະລາດຂອງເຈ້ົາ ອະນວຸ ງົ ຄວາມໝາຍຂອງການຕສໍ່ ູ້ ເຈົາ້ ອະນຸວົງ ເກີດເມື່ອປີ ຄສ 1767 ທ່ີພະລາຊະວງັ ນະຄອນວຽງຈນັ . ໃນປີ ຄສ 1779 ພະອງົ ພອ້ ມດວ້ ຍອາ້ ຍ, ນອ້ ງສາວ ແລະ ຜອູ້ ນ່ື ໆ ຖກື ຈັບໄປເປນັ ຕວົ ປະກັນຢູ່ທີ່ບາງ ກອກ. ເຈົ້າຊີວດິ ສະຫຍາມ ໄດ້ແຕງ່ ຕ້ງັ ໃຫເ້ ປັນເຈ້ົາແຜ່ນດິນລ້ານຊາ້ ງວຽງຈັນເມອ່ື ອາຍຸໄດ້ 37 ປີ. ເຈາ້ົ ອະນວຸ ງົ ໄດນ້ າໍ ພາປະຊາຊນົ ບລູ ະນະສອ້ ມແປງນະຄອນວຽງຈນັ ແລະ ແຫງ່ ອນ່ື ໆ ໃຫ້ ຄນື ສູ່ສະພາບປົກກະຕິຢ່າງເປັນການຮບີ ດ່ວນ. ສະຫຍາມໄດ້ກົດຂ່ີຂູດຮີດປະຊາຊົນລາວຢ່າງໂຫດຮ້າຍປ່າເຖື່ອນເຮັດໃຫ້ເຈ້ົາອະນຸວົງ ຍິ່ງມຄີ ວາມຄຽດແຄນ້ ແລະ ມງຸ່ ໝນັ້ ຢາກກອບກູ້ເອກະລາດຢາ່ ງແຮງກ້າ. ການຕໍສ່ ກູ້ ອບກູ້ ເອກະລາດຂອງເຈົ້າອະນວຸ ງົ ໄດເ້ ລ່ມີ ຕນ້ົ ຂນຶ້ ໃນປີ ຄສ 1827 ຢູ່ໃນ 4 ສະໜາມຮບົ ໃຫຍ.່ ແຕ່ ກໍບ່ສໍ າມາດຕ້ານທານໄດ້. ພວກສະຫຍາມໄດ້ຈບັ ພະອົງທໍລະມານ ແລະ ໄດເ້ ສຍຊວີ ດິ ໃນປີ ຄສ 1829. ໑໒໓ 123

ພາກທີ VII ມໍລະດົກ-ວດັ ທະນະທາໍ ລາວ ບດົ ທີ 25 ມລໍ ະດົກທາງວດັ ທະນະທາໍ 1 ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມສາໍ ຄນັ ຂອງມໍລະດກົ ວດັ ທະນະທາໍສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ອ່ານເນອື້ ໃນ ແລະ ຕອບຄາໍ ຖາມ ມລໍ ະດົກວດັ ທະນະທໍາ ແມນ່ ຜະລິດຕະພັນທີ່ຄົນປະດິດຄິດສ້າງຂຶ້ນມາ ຫືຼ ສິ່ງທເ່ີ ກີດ ຂຶນ້ ໂດຍທໍາມະຊາດລ້ວນແຕ່ມີຄຸນຄາ່ ສງູ ທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທາໍ , ປະຫວດັ ສາດ ແລະ ທໍາມະ 25 ຊາດ. ເປນັ ຊບັ ສົມບັດອນັ ລາ້ໍ ຄ່າ ທງັ ເປັນກາໍ ມະສດິ ລວມຂອງວງົ ຄະນະຍາດແຫ່ງຊາດ. ມໍລະດກົ ວດັ ທະນະທໍາມຄີ ວາມສໍາຄັນເປນັ ຢາ່ ງຍ່ິງ ເພາະມັນເປນັ ຊບັ ສມົ ບດັ ອນັ ລໍ້າ ຄາ່ ຂອງປວງຊນົ ທັງຊາດ ຊງຶ່ ປະກອບດ້ວຍມໍລະດກົ ແຫງ່ ຊາດທມ່ີ ີຄນຸ ຄ່າສງູ ທັງໂດດເດນັ່ ເປນັ ພິ ເສດ, ຫາຍາກ, ເປນັ ເອກະລກັ ຂອງຊາດທ່ຊີ າດອື່ນບ່ມໍ ີຄືເຮົາ ແລະ ເປັນທີ່ສກັ ກາລະບູຊາເທດີ ທູນທີ່ສຸດ. ຄໍາຖາມ: 1. ມລໍ ະດກົ ວັດທະນະທາໍ ມີຄວາມໝາຍຄືແນວໃດ? 2. ມລໍ ະດົກວດັ ທະນະທໍາມຄີ ວາມສາໍ ຄັນຄືແນວໃດ? 2 ມໍລະດກົ ແຫງ່ ຊາດ ອ່ານເນື້ອໃນ ແລະ ຕອບຄາໍ ຖາມ ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດແບ່ງອອກເປນັ 3 ປະເພດໃຫຍຄ່ ື: ມລໍ ະດົກແຫງ່ ຊາດທາງດ້ານວດັ ທະນະທາໍ , ມລໍ ະດົກແຫ່ງຊາດທາງດາ້ ນປະຫວັດສາດ, ມໍລະດົກແຫງ່ ຊາດທາງດາ້ ນທໍາມະຊາດ 1) ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງດ້ານວັດທະນະທໍາ ມໍລະດກົ ແຫງ່ ຊາດທາງວດັ ທະນະທາໍ ມີສອງປະເພດຄື: ມໍລະດກົ ທາງວັດທະນະທໍາທ່ີ ເປັນວັດຖຸ ແລະ ບໍ່ເປັນວັດຖ.ຸ ມລໍ ະດກົ ທາງວດັ ທະນະທໍາທີເ່ ປນັ ວດັ ຖແຸ ມນ່ ມລໍ ະດົກທມີ່ ີຕົວຕົນ, ເປນັ ຊັບສມົ ບັດອັນ ລໍ້າຄ່າທາງວັດທະນະທໍາຊຶ່ິງປະກອບມີສິ່ງທ່ີເປັນເອກະລັກຂອງຊາດເປັນຕ້ົນແມ່ນເຄື່ອງມືການ ຜະລິດ, ເຄ່ືອງມືຫດັ ຖະກາໍ , ເຄື່ອງອຸປະໂພກ, ບລໍ ໂິ ພກ, ວຈິ ດິ ຕະກາໍ , ເຄອື່ ງດົນຕພີ ືນ້ ເມອື ງ, ສິ່ງ ຈາລກຶ ບູຮານ, ບູຮານວັດຖຸ, ບູຮານສະຖານ, ປຊູ ະນີຍະວດັ ຖ,ຸ ປຊູ ະນີຍະສະຖານ ເປັນຕນ້ົ . 124 ໑໒໔

25 ຫໍພະແກວ້ ທາດຫຼວງ ທົງ່ ໄຫຫີນ ເຄືອ່ ງບຮູ ານວັດຖຸ ມໍລະດກົ ແຫງ່ ຊາດທບີ່ ເ່ໍ ປັນວດັ ຖຸ ແມນ່ ຊບັ ສົມບດັ ອັນລໍ້າຄ່າທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທໍາ ເຊ່ັນ: ພມູ ປນັ ຍາ, ຄວາມຮ,ູ້ ປັດຊະຍາຂອງມະຫາຊົນ, ຄວາມເຊ່ືອຖ,ື ຮີດຄອງປະເພນອີ ນັ ດີ ງາມ ຊງ່ິຶ ໄດສ້ ະແດງອອກໃນວຖິ ຊີ ີວດິ , ມາລະຍາດໃນສງັ ຄົມ, ພາສາລາວ, ຕວົ ອກັ ສອນ, ຕົວ ເລກ, ຕາໍ ນານ, ນິທານ, ສພຸ າສດິ , ກາບກອນ, ສຽງດນົ ຕພີ ນື້ ເມືອງ, ບົດຟອ້ ນພື້ນເມືອງ, ສຽງຮອ້ ງ ທາໍ ນອງເພງ, ຂັບລາໍ , ຕາໍ ລາຢາພນ້ື ເມອື ງ... ທີໄ່ ດສ້ ືບທອດກັນມາເຖງິ ທກຸ ວນັ ນ.້ີ 2) ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງດ້ານປະຫວັດສາດ ມລໍ ະດົກແຫ່ງຊາດທາງປະຫວດັ ສາດມສີ ອງປະເພດຄື: ມລໍ ະດົກທາງປະຫວັດສາດທີ່ ເປນັ ວດັ ຖຸ ແລະ ບໍ່ເປັນວດັ ຖຸ. ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງດ້ານປະຫວັດສາດທ່ີເປັນວັດຖຸແມ່ນຊັບສົມບັດອັນລໍ້າຄ່າ ທາງດ້ານປະຫວດັ ສາດ ເຊັ່ນ: ຫ,ໍ ໂຮງ, ອາວຸດຍຸດໂທປະກອນ, ພາຫະນະ, ເຄ່ອື ງອຸປະໂພກ- ບໍລໂິ ພກ, ເອກະສານທີບ່ ນັ ທກຶ ໄວ້, ສະຖານທປີ່ ະຫວດັ ສາດເຊນ່ັ : ສະໝລໍ ະພມູ , ອະນຸສອນ ໑໒໕ 125

ສະຖານ, ຖານທໝ່ີ ນັ້ ຂອງຂະບວນການຕ່ສໍ ຂູ້ ອງປະຊາຊນົ , ບັນພະບລູ ຸດ, ຜ້ນູ ໍາການປະຕວິ ັດ… 25 ຄະນະກໍາມະການພັກສະໄໝທີ 2 ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ພພິ ິທະພັນ ປະທານ ໄກສອນ ພມົ ວຫິ ານ 126 ໑໒໖

ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງດ້ານປະຫວັດສາດທີ່ບໍ່ເປັນວັດຖຸແມ່ນມໍລະດົກທາງດ້ານຈິດ ໃຈ ທຕ່ີ ິດພັນກັບປະຫວັດສາດແຕລ່ ະຍກຸ ສະໄໝເຊນ່ັ : ແນວຄິດ, ທດິ ສະດ,ີ ອຸດມົ ການ ຊງຶ່ ສະ ແດງເຖິງມນູ ເຊອ້ື ຮັກຊາດ, ຄວາມພລິ ະອາດຫານຕສ່ໍ ູບ້ ໍຍ່ ອມຈາໍ ນນົ , ປັນຍາຄວາມຮູ້, ຄວາມສາ ມາດ, ຍຸດທະສາດ, ສລິ ະປະຍຸດ, ຍຸດທະວິທ,ີ ບດົ ຮຽນໃນການຕ່ສໍ ູ້, ການນໍາພາ, ການປົກຄອງ ແລະ ການສາ້ ງສາພດັ ທະນາປະເທດຊາດ. 3) ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງດ້ານທໍາມະຊາດ ມລໍ ະດົກແຫງ່ ຊາດທາງດ້ານທໍາມະຊາດມີສອງປະເພດຄື: ມລໍ ະດົກແຫງ່ ຊາດທມ່ີ ຄີ ຸນ ຄາ່ ດາ້ ນທດັ ສະນີຍະພາບ ແລະ ນິເວດວທິ ະຍາ-ວທິ ະຍາສາດ. 25 ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງທໍາມະຊາດທີ່ມີຄຸນຄ່າດ້ານທັດສະນີຍະພາບແມ່ນມໍລະດົກ ທມ່ີ ຄີ ວາມສວຍງາມອນັ ໂດດເດັນ່ , ອດຸ ົມສົມບູນໄປດວ້ ຍຊີວະນານາພັນເຊນ່ັ : ປາ່ ສະຫງວນ, ເຂດອະນລຸ ັກຊີວະນານາພນັ , ຖໍ້າທໍາມະຊາດ, ພູ, ຜາ, ນ້າໍ ຕົກຕາດ, ແກ້ງ, ຄອນ, ແມນ່ ້າໍ ລໍາເຊ, ເກາະດອນ, ຫວ້ ຍ, ໜອງ, ຄອງ, ບຶງ ເປັນຕ້ົນ. ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງທໍາມະຊາດທ່ມີ ີຄຸນຄ່າດ້ານນິເວດວິທະຍາ-ວິທະຍາສາດແມ່ນ ມລໍ ະດກົ ອນັ ລາ້ໍ ຄາ່ ທາງດາ້ ນທາໍ ມະຊາດທມ່ີ ຄີ ວາມສາໍ ຄນັ , ໂດດເດນ່ັ ທາງດາ້ ນທລໍ ະນສີ າດ, ຊີ ວະສາດ ແລະ ພມູ ສາດ ເຊນ່ັ : ແຮທ່ າດ, ພດື , ສດັ , ພ,ູ ຜາ, ປາ່ ໄມ້ ເປນັ ຕນ້ົ . ຄໍາຖາມ: 1. ມລໍ ະດກົ ແຫງ່ ຊາດທາງວດັ ທະນະທາໍ ມຈີ ກັ ປະເພດ? ແຕລ່ ະປະເພດຕາ່ ງກນັ ແນວໃດ? 2. ມລໍ ະດກົ ແຫງ່ ຊາດທາງປະຫວດັ ສາດມຈີ ກັ ປະເພດ? ແຕລ່ ະປະເພດຕາ່ ງກນັ ແນວໃດ? 3. ມລໍ ະດກົ ແຫງ່ ຊາດທາງທາໍ ມະຊາດມຈີ ກັ ປະເພດ? ແຕລ່ ະປະເພດຕາ່ ງກນັ ແນວໃດ? 3 ການປກົ ປັກຮກັ ສາມໍລະດກົ ແຫ່ງຊາດ ອາ່ ນເນອື້ ໃນ ແລະ ເຮັດບົດຝຶກຫດັ ການປົກປັກຮັກສາມໍລະດົກແຫ່ງຊາດແມ່ນໜ້າທ່ີຂອງໝົດທຸກຄົນທ່ີມີສິດປົກປ້ອງ ແລະ ປົກປກັ ຮກັ ສາຊັບສມົ ບດັ ຂອງຊາດໃຫ້ຍນື ຍົງຕະຫອຼ ດໄປ ຊ່ຶງສາມາດດາໍ ເນີນການຕາມ ຮູບແບບດ່ງັ ນ:ີ້ ການປົກປກັ ຮກັ ສາ ແມ່ນໝາຍເຖິງການບໃ່ໍ ຫ້ຖືກລກັ , ທາໍ ລາຍ, ຈດູ ເຜົາ, ຖືກເສຍຫາຍ ຈາກໄພທໍາມະຊາດ ຫືຼ ຖກື ເອາົ ໄປນາໍ ໃຊ້ໂດຍບໍຖ່ ກື ຕ້ອງຕາມລະບຽບກດົ ໝາຍ. ການອະນລຸ ກັ ໝາຍເຖິງການຮັກສາໄວ້ ຊ່ງຶ ຄຸນຄາ່ , ຮອ່ ງຮອຍ, ສສີ ນັ ທາງດ້ານວັດທະ ນະທາໍ , ປະຫວດັ ສາດ, ທາໍ ມະຊາດຂອງມລໍ ະດກົ ແຫງ່ ຊາດເພອ່ື ບໃ່ໍ ຫເ້ ສອ່ື ມໂຊມ ແລະ ສນູ ຫາຍໄປ. ໑໒໗ 127

ການບູລະນະ ໝາຍເຖິງຂະບວນການສ້ອມແປງ, ຮັກສາຮບູ ແບບ, ລວດລາຍສລິ ະ ປະ ແລະ ລາຍລະອຽດເດມີ ຂອງອາຄານ, ສ່ິງກ່ສໍ າ້ ງໃຫ້ຖືກຕ້ອງຕາມຍຸກສະໄໝທແ່ີ ນ່ນອນ ໂດຍຕ່ໍເຕມີ ຫຼື ເສມີ ສ້າງສວ່ ນດງ້ັ ເດມີ ທ່ີຂາດຫາຍໄປໃຫກ້ ບັ ມາສົມບນູ ແບບ. ການປະຕສິ ັງຂອນ ໝາຍເຖິງການບູລະນະສອ້ ມແປງຄືນໃໝ່ ເພ່ອື ໃຫ້ວດັ ຖຸ ຫຼື ສ່ິງກໍ່ ສ້າງດ້ານປະຫວດັ ສາດ, ວັດທະນະທາໍ , ທດັ ສະນຍີ ະພາບທໍາມະຊາດ ຄນື ສູ່ສະພາບ ແລະ ເອ ກະລກັ ດັ້ງເດມີ . ບົດຝຶກຫດັ : 25 1) ໃຫ້ນກັ ຮຽນຍົກຕົວຢາ່ ງປະເພດມລໍ ະດກົ ແຫງ່ ຊາດໃສ່ຕາຕະລາງ 2-3 ຢ່າງ. ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງດ້ານ ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງດ້ານ ມໍລະດົກແຫ່ງຊາດທາງດ້ານ ວດັ ທະນະທາໍ ປະຫວັດສາດ ທໍາມະຊາດ 2) ໃຫ້ນັກຮຽນຂຽນກ່ຽວກບັ ການປກົ ປັກຮັກສາມໍລະດກົ ວດັ ທະນະທໍາແຫງ່ ຊາດໃສຕ່ າຕະ ລາງ. ການປົກປກັ ຮັກສາ ການບູລະນະ ການອະນຸລັກ ການປະຕສິ ງັ ຂອນ 128 ໑໒໘

ມລໍ ະດົກທາງວັດທະນະທາໍ ແມ່ນຜະລິດຕະພັນທີ່ຄົນປະດິດຄດິ ສ້າງຂຶນ້ ມາ ຫືຼ ສງິ່ ທີ່ເກດີ ຂຶ້ນໂດຍທໍາມະຊາດ ກໍລ້ວນແຕ່ມີຄຸນຄາ່ ສູງ ທງັ ເປັນຊບັ ສມົ ບັດອນັ ລໍາ້ ຄາ່ ຂອງຊາດ. ມໍລະດກົ ແຫງ່ ຊາດແບງ່ ອອກເປັນ 3 ປະເພດຄື: ມລໍ ະດກົ ແຫງ່ ຊາດທາງດ້ານວດັ ທະນະທາໍ , ດ້ານປະຫວດັ ສາດ ແລະ ດ້ານທໍາມະຊາດ. ສະນນັ້ , ພວກເຮົາຕອ້ ງອະນຸລກັ ແລະ ປົກປັກຮັກສາມລໍ ະດົກທາງວດັ ທະນະທໍາ ຊ່ຶງ ເປັນຊັບສມົ ບັດອັນລາ້ໍ ຄາ່ ຂອງຊາດເຫ່າຼົ ນນັ້ ໃຫ້ຍືນຍງົ ຕະຫຼອດໄປ. 25 ໑໒໙ 129

ບົດທີ 26 ຮອ່ ງຮອຍວັດທະນະທາໍ ລາວ 1 ຄວາມໝາຍຂອງຮ່ອງຮອຍວດັ ທະນະທໍາ ອາ່ ນເນ້ືອໃນ ແລະ ຕອບຄໍາຖາມ ຮອ່ ງຮອຍວດັ ທະນະທາໍ ໝາຍເຖງິ ບນັ ດາຫກັຼ ຖານທປ່ີ ະໄວໃ້ ຫສ້ ບື ຮອຍອນັ ໄດແ້ ກມ່ ລໍ ະດກົ ທເ່ີ ປນັ ຜະລດິ ຕະພນັ ຕາ່ ງໆຂອງມະນດຸ ສາ້ ງຂນ້ຶ , ບນັ ດາສງ່ິ ເຫາ່ົຼ ນນ້ັ ລວ້ ນແຕເ່ ປນັ ຊບັ ສມົ ບດັ ທມ່ີ ຄີ ນຸ ຄາ່ ສງູ ໃນການສກຶ ສາຄນ້ົ ຄວາ້ ທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທາໍ , ປະຫວດັ ສາດ ແລະ ວທິ ະຍາສາດ. 26 ຄໍາຖາມ: ຄວາມໝາຍຂອງຮ່ອງຮອຍວັດທະນະທໍາແມນ່ ຫຍັງ? 2 ປະເພດຂອງຮອ່ ງຮອຍວັດທະນະທາໍ ອ່ານເນອື້ ໃນ, ຕອບຄໍາຖາມ ແລະ ເຮັດບດົ ຝກຶ ຫັດ ນັກບູຮານວທິ ະຍາໄດ້ແບງ່ ຮ່ອງຮອຍຂອງວັດທະນະທາໍ ອອກດ່ງັ ນ:ີ້ 1) ບູຮານສະຖານ ບຮູ ານສະຖານໝາຍເຖິງສະຖານທີ່ ຫືຼ ສິງ່ ກໍ່ສາ້ ງ ເພື່ອປະກອບພິທີກໍາ ຫຼື ກດິ ຈະກາໍ ຕ່າງໆ ຊ່ງຶ ມີອາຍຸຮ້ອຍປີຂຶນ້ ໄປ ແລະ ບສ່ໍ າມາດເຄື່ອນຍ້າຍໄດ້ ຊ່ຶງມີຄຸນຄ່າທາງດ້ານປະຫວັດ ສາດ, ສລິ ະປະ, ວັດທະນະທາໍ . ໃນປະເທດລາວມີບຮູ ານສະຖານທ່ສີ ໍາຄນັ ຫຼາຍແຫງ່ ເຊນ່ັ : ເສົາຫີນຕງັ້ (ແຂວງຫົວພນັ ), ວດັ ຊຽງທອງ (ຫວຼ ງພະບາງ), ທົ່ງໄຫຫີນ (ແຂວງຊຽງຂວາງ), ພະ ທາດຫຼວງ (ນະຄອນຫຼວງວຽງຈນັ ), ພະທາດອີງຮັງ (ສະຫວັນນະເຂດ), ພະທາດສີໂຄດຕະບອງ (ແຂວງຄາໍ ມ່ວນ), ວດັ ພູ (ແຂວງຈໍາປາສກັ ) ເປັນຕນ້ົ . ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ຜາສາດຫີນວດັ ພຈູ າໍ ປາສກັ 130 ໑໓໐

ຄາໍ ຖາມ: ບູຮານສະຖານແມ່ນຫຍງັ ? ຈງ່ົ ຍົກມາຢ່າງໜອ້ ຍ 3 ຕວົ ຢາ່ ງ. 2) ບູຮານວັດຖຸ ບູຮານວັດຖແຸ ມນ່ ວັດຖຸໜ່ງຶ ຫືຼ ສິງ່ ຕາ່ ງໆທມ່ີ ະນດຸ ສ້າງຂ້ຶນ ແລະ ທໍາມະຊາດສາ້ ງໄວ້ ແລ້ວຄົນເຮາົ ເອາົ ມານໍາໃຊ້ ຊງ່ຶ ມີອາຍຸຮ້ອຍປີຂ້ຶນໄປ. ໃນປະເທດດລາວມີບຮູ ານວັດຖຫຸ າຼ ຍຢາ່ ງ ເຊນ່ັ : ພະບາງ (ແຂວງຫວຼ ງພະບາງ), ຮາວທຽນ ວດັ ສສີ ະເກດ (ນະຄອນຫວຼ ງວຽງຈນັ ), ໄຫ, ຖວ້ ຍ (ຂຸດຄນ້ົ ພົບຢູ່ຂອບເຂດວດັ ນາກນະຄອນຫວຼ ງວຽງຈັນ ແລະ ບາ້ ນຊ່າງໄຫແຂວງຫຼວງພະບາງ), ເຄອ່ື ງມືເຮດັ ດ້ວຍຫີນ, ໂຄງກະດູກຂອງຄົນບຮູ ານຢູ່ຜາແຟນແຂວງບລໍ ິຄາໍ ໄຊ ແລະ ອນ່ື ໆ. ຄາໍ ຖາມ: ບຮູ ານວດັ ຖແຸ ມນ່ ຫຍັງ? ຈົ່ງຍົກມາຢ່າງໜອ້ ຍ 3 ຕົວຢ່າງ. 26 ພະບາງ 3) ປູຊະນີຍະສະຖານ ປຊູ ະນີຍະສະຖານແມນ່ ສະຖານທີ່ ທ່ຄີ ນົ ເຮາົ ເຄົາລົບບູຊາເຊັ່ນ: ວດັ ວາອາຮານ, ພະ ທາດເຈດຕີ າ່ ງໆ. ໃນປະເທດລາວຂອງພວກເຮົາມີປຊູ ະນີຍະສະຖານທສີ່ າໍ ຄນັ ຫາຼ ຍແຫ່ງ ເຊ່ນັ : ໑໓໑ 131

ວັດອງົ ຕ,ື້ ວດັ ຫພໍ ະແກ້ວ, ວັດສີສະເກດ, ວັດສີເມືອງ, ພະທາດສໂີ ຄດຕະບອງ, ພະທາດອີງຮງັ ແລະ ອ່ນື ໆ. 26 ວດັ ອົງຕ້ື (ນະຄອນຫວຼ ງວຽງຈນັ ) ຄໍາຖາມ: ປູຊະນຍີ ະສະຖານແມ່ນຫຍັງ? ຈງົ່ ຍກົ ມາຢາ່ ງໜອ້ ຍ 3 ຕົວຢ່າງ. 4) ປູຊະນີຍະວັດຖຸ ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ພະອງົ ຕື້ ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ 132 ໑໓໒

ປູຊະນຍີ ະວັດຖແຸ ມນ່ ວັດຖຸ ຫືຼ ສ່ງິ ຂອງທີ່ຄນົ ເຄົາລບົ ບູຊາ. ໃນປະເທດເຮົາມີປຊູ ະນຍີ ະ ວັດຖຫຸ າຼ ຍຢາ່ ງ ເຊັ່ນ: ພະພດຸ ທະຮບູ , ພະບາງ (ປາງຫ້າມຍາດ), ພະພຸດທະຮບູ ນາກປົກ, ພະ ພດຸ ທະຮູບອົງຕື,້ ຮາວທຽນ ແລະ ອນ່ື ໆ. ຄາໍ ຖາມ: ປູຊະນີຍະວດັ ຖຸແມ່ນຫຍງັ ? ຈງ່ົ ຍົກມາຢາ່ ງໜອ້ ຍ 3 ຕວົ ຢາ່ ງ. ບດົ ຝກຶ ຫດັ : ໃຫນ້ ັກຮຽນຂຽນ ບຮູ ານສະຖານທ່ມີ ີໃນທອ້ ງຖິ່ນ (ເມືອງ, ແຂວງ) ຂອງຕົນເອງມາ 3 ຢ່າງ. ລ/ດ ບຮູ ານສະຖານ 26 1 2 3 3 ການປກົ ປກັ ຮກັ ສາມລໍ ະດົກວດັ ທະນະທາໍ ຂອງຊາດ ອ່ານເນື້ອໃນ ແລ້ວ ເຮດັ ບດົ ຝຶກຫັດ ບູຮານສະຖານ, ບູຮານວດັ ຖຸ, ປຊູ ະນີຍະສະຖານ ແລະ ປູຊະນຍີ ະວດັ ຖຸແມນ່ ມໍລະດກົ ອນັ ລ້ໍາຄ່າ, ເປັນຊັບສົມບດັ ຂອງຊາດ, ເປັນຜນົ ງານທາງດ້ານສິລະປະ, ເປັນສະຖາປັດຕະຍະ ກໍາທມ່ີ ີຄຸນຄ່າທາງດ້ານປະຫວັດສາດ ແລະ ວັດທະນະທໍາ ຊຶງ່ ສະແດງເຖິງຄວາມສາມາດທາງ ດາ້ ນສະຕິປັນຍາຂອງບັນພະບລຸ ຸດລາວທປ່ີ ະດິດ ແລະ ສ້າງຂນຶ້ ທງັ ບງົ່ ບອກເຖງິ ຄວາມຈະເລີນ ກາ້ ວໜາ້ ຂອງຊາດໃນແຕລ່ ະຍກຸ ແຕລ່ ະສະໄໝ. ພວກເຮາົ ທກຸ ຄົນຕອ້ ງປກົ ປກັ ຮັກສາບູຮານສະຖານ, ບູຮານວດັ ຖ,ຸ ປຊູ ະນຍີ ະສະຖານ ແລະ ປູຊະນີຍະວັດຖຸຂອງຊາດໃຫຍ້ ືນຍງົ ຢຕູ່ ໍໄ່ ປດງັ່ ນ້ີ: - ບໍ່ມ້າງເພທໍາລາຍ. - ຊ່ວຍກນັ ເບ່ງິ ແຍງ, ຄຸ້ມຄອງໃຫ້ດ.ີ - ບ່ໍເອົາເປັນຊບັ ສົມບດັ ສວ່ ນຕວົ . - ບ່ໍຊ,້ື ບຂ່ໍ າຍ. - ເມື່ອມີການເປເ່ ພຕ້ອງສອ້ ມແປງໃຫຢ້ ູໃ່ ນຮບູ ຊົງເດີມ. - ປະກອບສ່ວນທຶນຮອນ, ເຫ່ືອແຮງເຂົາ້ ໃນການປກັ ປກັ ຮກັ ສາ. ໑໓໓ 133

ບດົ ຝຶກຫັດ: 1) ໃຫນ້ ກັ ຮຽນຂຽນຂມ້ໍ ນູ ປະເພດຮອ່ ງຮອຍວດັ ທະນະທາໍ ໃສຕ່ າຕະລາງລມຸ່ ນ:້ີ ບູຮານສະຖານ ບູຮານວັດຖຸ ປຊູ ະນຍີ ະສະຖານ ປູຊະນີຍະວັດຖຸ - ເສາົ ຫີນຕັ້ງ - ພະບາງ - ວັດອົງຕື້ - ພະພຸດທະຮູບ - - - - - - - - 26 - - - - 2) ໃຫ້ນກັ ຮຽນຂຽນຄາໍ ຕອບໃສ່ຕາຕະລາງລຸ່ມນ້:ີສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ນັກຮຽນຄວນປກົ ປກັ ຮັກສາມໍລະດົກວດັ ທະນະທາໍ ຂອງຊາດຄແື ນວໃດ? .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ບັນດາຮ່ອງຮອຍວດັ ທະນະທາໍ ລາວທສ່ີ ໍາຄັນຄື: ບຮູ ານສະຖານ, ບູຮານວດັ ຖຸ, ປູ ຊະນີຍະສະຖານ ແລະ ປຊູ ະນີຍະວັດຖໄຸ ດ້ກາຍເປັນມໍລະດົກອນັ ລໍາ້ ຄ່າຊຶງ່ ເປນັ ຊບັ ສົມບັດ ຂອງຊາດ ທເີ່ ປນັ ຫັກຼ ຖານບງ່ົ ບອກເຖງິ ສະຕິປນັ ຍາ ແລະ ຄວາມສາມາດຂອງບນັ ພະບູລດຸ ລາວ ທັງສະແດງເຖງິ ຄວາມຈະເລນີ ກ້າວໜາ້ ຂອງຊາດໃນແຕລ່ ະຍຸກສະໄໝທ່ປີ ະໄວໃ້ ຫຄ້ ນົ ຮນຸ່ ຫງຼັ ໄດສ້ ືບທອດຕະຫອຼ ດມາ, ພວກເຮົາທຸກຄົນຕ້ອງປົກປັກຮັກສາຮ່ອງຮອຍວັດທະນະທໍາເຫ່ົຼານ້ັນໃຫ້ຍືນຍົງຢູ່ຕ່ໍໄປຄື: ຊວ່ ຍກັນເບງິ່ ແຍງ ຄມຸ້ ຄອງໄວ້ໃຫດ້ ີ, ບໍມ່ ້າງເພທາໍ ລາຍ, ບໍ່ຊ-ື້ ບໍ່ຂາຍ, ບໍເ່ ອາົ ມາເປັນຊບັ ສມົ ບດັ ຂອງຕົນເອງ ແລະ ເມືອ່ ມີການເປ່ເພກຕໍ ້ອງສ້ອມແປງໃຫ້ຢ່ໃູ ນຮບູ ຊງົ ເດີມ. 134 ໑໓໔

ບົດທີ 27 ເອກະລກັ ທາງວດັ ທະນະທາໍ ຂອງຊາດລາວ 1 ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມສໍາຄນັ ຂອງເອກະລັກທາງວດັ ທະນະທາໍ ອາ່ ນເນືອ້ ໃນ ແລະ ຕອບຄໍາຖາມ ເອກະລັກທາງວັດທະນະທໍາໝາຍເຖິງວັດທະນະທໍາທ່ີມີລັກສະນະສະເພາະຂອງຊາດ ໃດໜ່ຶງ ເປັນອນັ ສະເພາະຂອງຄົນໃນຊາດທ່ບີ ຄ່ໍ ກື ັບຊາດອ່ືນໃນໂລກເພິ່ນເອີນ້ ວາ່ ເອກະລັກທາງ ວັດທະນະທາໍ ຂອງຊາດ ທ່ເີ ຮດັ ໃຫ້ເຮົາສາມາດສະແດງຄວາມແຕກຕ່າງໄດ້ຊດັ ເຈນວາ່ ເປັນຄົນ 27 ຊາດໃດ ເຊ່ນັ : ລາວ, ຈີນ, ຫວຽດນາມ, ໄທ, ຝຣ່ັງ, ອາຟຣິກາ ເປນັ ຕນ້ົ . ເອກະລັກທາງວດັ ທະນະທາໍ ເຮດັ ໃຫເ້ ຮາົ ມຄີ ວາມພູມໃຈ ແລະ ເທີດທູນໃນຄວາມເປັນ ຊາດຢ່າງເຕມັ ກຽດ ເພາະເຮົາມີຊາດ, ພາສາ, ຊນົ ເຜາົ່ , ມີຄວາມເປນັ ເອກະລາດ ແລະ ອດິ ສະ ລະພາບ ພອ້ ມທັງມີເອກະລກັ ຫຼາຍດ້ານນ້ນັ ແມນ່ ກຽດ ແລະ ສກັ ສຂີ ອງຄນົ ໃນຊາດໃດໜຶ່ງ. ຄນົ ແຕ່ລະຊາດມກັ ຈະຮກັ ແລະ ຫວງແຫນທະນຸບາໍ ລຸງຕະຫຼອດເຖງິ ການພດັ ທະນາເອກະລກັ ວັດ ທະນະທາໍ ຂອງຊາດໃຫ້ຄງົ ຢ່ຄູ ູ່ຊາດຕົນຕະຫຼອດໄປ. ຄາໍ ຖາມ: ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມສາໍ ຄນັ ຂອງເອກະລກັ ທາງວດັ ທະນະທາໍ ເປນັ ຄແື ນວໃດ? 2 ເອກະລັກວັດທະນະທາໍ ຂອງຊາດລາວ ອ່ານເນື້ອໃນ, ຕອບຄາໍ ຖາມ ແລະ ເຮັດບດົ ຝກຶ ຫດັ ຊາດລາວເປັນຊາດທີ່ມີເອກະລັກວັດທະນະທໍາທີ່ຫຼາກຫຼາຍບໍ່ວ່າຈະເປັນທາງຮູບປະ ທໍາ ແລະ ນາມມະທໍາ ທີ່ຕດິ ພນັ ກັບການດໍາລງົ ຊວີ ດິ ຂອງຄົນລາວຕະຫຼອດມາ. ເອກະລັກທາງດ້ານວດັ ຖປຸ ະກອບມີ: ເຄອ່ື ງດນົ ຕພີ ນ້ື ເມອື ງ : ລະນາດ, ຄອ້ ງວງົ , ກອງຕະໂພນ, ກອງຍາວ, ແຊງ່ , ສງ່ິ , ຂຍຸ່ , ຊໍ ໂອ,້ ຊອໍ ,້ີ ແຄນ, ພນິ ... ລະນາດ ແຄນ ໑໓໕ 135

ການນງຸ່ ຫມ່ົ : ເສອ້ື ໄໝ/ຝາ້ ຍ, ສນ້ິ ໄໝ/ຝາ້ ຍ, ໂສງ້ , ເສອ້ື , ຜາ້ ສະໂລງ່ , ຜາ້ ຂາວມາ້ ແລະ ອນ່ື ໆ. ອາຫານ: ເອາະຫຼາມ, ແຈ່ວບອງ, ໄຄແຜ່ນ, ນກົ ແອ່ນຕງຸ້ , ແຈວ່ ປາບ້ໍາ, ແຈວ່ ປາກະ ເຕົາ, ລາບ, ກອ້ ຍ ແລະ ອ່ນື ໆ. ທຢ່ີ ູ່ອາໄສ: ເຮອື ນຢູ່ຂອງແຕລ່ ະເຜົາ່ , ວດັ ວາອາຮາມ, ສະໂມສອນ ແລະ ອື່ນໆ. ກລິ າກາຍະກາໍ : ມວຍລາວ, ກະຕ້ຫໍ ວາຍ, ຕຄີ ີ, ຊ່ວງເຮອື , ໝາກຂາ່ ງ, ເຕັນ້ ເຊືອກ ແລະ ອນື່ ໆ. 27 ເອກະລກັ ວດັ ທະນະທາໍ ທາງກາຍ ແລະ ການປະພດຶ ປະກອບມີ: ເອກະລກັ ການຟອ້ ນ: ຟອ້ ນນາງແກວ້ , ຟອ້ ນງາ້ ວ, ຟອ້ ນລາຍມວຍ, ລາໍ ວງົ ແລະ ອນ່ື ໆ. ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ຟ້ອນນາງແກວ້ ຟ້ອນລາຍມວຍ ສຽງຂບັ -ລໍາ: ຂບັ ທ້ມຸ ຫວຼ ງພະບາງ, ຂັບງມ່ື , ຂັບຊໍາເໜືອ, ຂັບຊຽງຂວາງ, ລໍາຕງັ່ ຫວາຍ, ລໍາຜູ້ໄທ, ລໍາຄອນສະຫວັນ, ລໍາມະຫາໄຊ, ລາໍ ສາລະວນັ , ລໍາສພີ ັນດອນ ແລະ ອນ່ື ໆ. ເອກະລັກຂອງການທກັ ທາຍ: ຜູ້ນອ້ ຍຕ້ອງຍກົ ມືໄຫວໃ້ ສຫ່ ວົ ເພືອ່ ທາໍ ຄວາມເຄົາລບົ ຜູໃ້ ຫຍທ່ ອີ່ າວໂຸ ສສູງກວ່າ, ນັກຮຽນເຄົາລບົ ຄູອາຈານ, ລູກນອ້ ງເຄົາລົບນາຍ, ຄາລະວາດໄຫວ້ ພະສົງ, ເວລາຍາ່ ງຜາ່ ນໜ້າຜູ້ໃຫຍອ່ າວຸໂສຕ້ອງກົ້ມຫວົ ລງົ (ໝອບ, ຄານ), ຖາ້ ຕ້ອງການຈບັ ເອົາ ສິ່ງຂອງຢູ່ເທິງຫົວຜ້ໃູ ຫຍ່ຕອ້ ງໄດຂ້ ໍໂທດກ່ອນຈ່ງຶ ເອາົ ໄດ້, ຜູນ້ ອ້ ຍບໍ່ຄວນນັ່ງສູງກວ່າຜູ້ອາວໂຸ ສ ເປນັ ຕ້ົນ. ເອກະລກັ ທາງຄວາມຄິດ ແລະ ຈດິ ໃຈ: ມຄີ ວາມກະຕັນຍູຕໍຜ່ ມູ້ ີບຸນຄຸນເຊັ່ນ ພ-່ໍ ແມ່, ຄູ ບາອາຈານ, ຜູ້ອຸປະກາລະ, ຜອູ້ ປຸ ະຖາໍ ເປັນຕ້ົນ. ຄາໍ ຖາມ: ເອກະລກັ ວັດທະນະທໍາຂອງຊາດລາວສະແດງອອກຄແື ນວໃດ? 136 ໑໓໖

ບດົ ຝກຶ ຫັດ: ໃຫນ້ ກັ ຮຽນຕມ່ື ຂມ້ໍ ນູ ກຽ່ ວກບັ ເອກະລກັ ວດັ ທະນະທາໍ ຂອງທອ້ ງຖນ່ິ (ເມອື ງ, ແຂວງ) ຂອງ ຕນົ ເອງໃສຕ່ າຕະລາງ ລມຸ່ ນ:້ີ ເຄອ່ື ງດນົ ຕີ ການນງຸ່ ຫົ່ມ 27 3 ການສ່ົງເສມີ ແລະ ປກົ ປກັ ຮັກສາເອກະລັກທາງວັດທະນະທາໍ ອາ່ ນເນືອ້ ໃນ, ຕອບຄໍາຖາມ ແລະ ເຮດັ ບດົ ຝຶກຫັດ ເອກະລັກວັດທະນະທໍາຄວາມເປັນລາວ ແມນ່ ສິ່ງຍອດຍງ່ິ ທປີ່ ະເສີດເລີດລໍາ້ ອນັ ມີ ຄຸນຄ່າສງູ ສຸດ ຊຶ່ງໄດ້ຮັບການປງຸ ແຕງ່ ໃຫດ້ ີງາມທ່ສີ ຸດແລ້ວ ເຊນ່ັ : ສລິ ະປະ ເປນັ ຕ້ົນແມນ່ ສຽງ ແຄນລາວທ່ໄີ ດ້ຖກື ຮັບຮອງເປນັ ມລໍ ະດກົ ໂລກ (ປີ 2017), ວນັ ນະຄະດີ, ຮບູ ແຕມ້ , ສງ່ິ ກ່ສໍ ້າງ ສະຖາປະນກິ ທສ່ີ ວຍງາມ ເປນັ ຕນ້ົ ອນັ ໄດກ້ າຍມາເປນັ ຂະນບົ ທາໍ ນຽມປະເພນຕີ ະຫອຼ ດເຖງິ ພດຶ ຕິ ກາໍ ທໄ່ີ ດຈ້ າກການຮຽນຮ້,ູ ຜນົ ຜະລິດທີ່ສະມາຊິກຂອງສັງຄົມລາວເປນັ ເຈ້ົາຂອງຮວ່ ມກັນ ແລະ ມກີ ານສງົ່ ທອດໃຫ້ສະມາຊິກຮ່ນຸ ຕໍ່ຮຸ່ນ ນັບທງັ ອັນທເ່ີ ປັນນາມມະທໍາ ແລະ ຮູບປະທໍາ. ສະນນ້ັ , ພວກເຮົາຕອ້ ງຊອກຮຄູ້ ຸນຄ່າສາໍ ຄັນຂອງເອກະລກັ ວັດທະນະທໍາດ່ັງກາ່ ວພອ້ ມ ທງັ ສງົ່ ເສີມເປນັ ຕົນ້ ແມນ່ ສຶກສາຮຽນຮກູ້ ່ຽວກບັ ເອກະລັກວັດທະນະທາໍ ຂອງຊາດ, ປະຕິບັດຕາມ ວັດທະນະທໍາອັນດີງາມຂອງຊາດຢ່າງຖືກຕ້ອງ ແລະ ຂະຫຍາຍທາ່ ແຮງຂອງເອກະລກັ ວັດທະ ນະທາໍ ນນ້ັ ດວ້ ຍການໂຄສະນາ, ເຜີຍແຜຂ່ ມ້ໍ ນູ ທີຖ່ ືກຕ້ອງ ໃຫຊ້ າວໂລກໄດ້ຮບັ ຮູ້ ແລະ ດງຶ ດູດ ຄວາມສົນໃຈໃຫ້ເຂາົ ເຈ້າົ ຢາກເຂ້ົາມາທ່ຽວຊົມ; ປະກອບສວ່ ນເຂົາ້ ໃນວຽກງານປກົ ປກັ ຮັກສາວດັ ທະນະທໍາ-ສງັ ຄມົ ດ້ວຍການບ່ໍທາໍ ລາຍ, ຊວ່ ຍກັນບລູ ະນະ, ຮກັ ສາໃຫ້ຍືນຍົງຢຄູ່ ູຊ່ າດລາວຕະ ຫຼອດໄປ. ຄໍາຖາມ: ນກັ ຮຽນມີວທິ ີການ ການສງ່ົ ເສມີ ແລະ ປກົ ປັກຮັກສາເອກະລກັ ວັດທະນະທໍາ ຂອງຊາດຄືແນວໃດ? ບົດຝກຶ ຫດັ : ໃຫນ້ ກັ ຮຽນຕມ່ື ຂມ້ໍ ນູ ໃສຕ່ າຕະລາງເອກກະລກັ ວັດທະນະທໍາ, ການສົ່ງເສມີ ແລະ ການ ປກົ ປັກຮັກສາໃສ່ຕາຕະລາງລຸ່ມນ:້ີ ໑໓໗ 137

ເອກະລກັ ວັດທະນະທໍາ ຄາໍ ຕອບ ດນົ ຕພີ ນື້ ເມອື ງ ກິລາກາຍຍະກາໍ ເອກະລັກການຟອ້ ນ 27 ເອກະລກັ ຂອງການທກັ ທາຍ ການປກົ ປກັ ຮກັ ສາວດັ ທະນະທໍາ ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ຕາຕະລາງການສ່ົງເສມີ ແລະ ການປົກປັກຮກັ ສາເອກະລກັ ວັດທະນະທໍາ ວິທີສົ່ງເສີມ ການປກົ ປກັ ຮກັ ສາ ເອກະລັກທາງວັດທະນະທໍາຂອງຊາດລາວແມ່ນວັດທະນະທໍາທີ່ເປັນອັນສະ ເພາະຂອງຄນົ ໃນຊາດທບ່ີ ຄໍ່ ກື ບັ ຊາດອ່ືນໆໃນໂລກ. ຊາດລາວມີຄວາມເປັນເອກະລັກວດັ ທະນະທໍາທຫ່ີ ຼາກຫຼາຍ ບໍ່ວ່າຈະເປນັ ທາງຮບູ ປະ ທໍາ ແລະ ນາມມະທໍາ ເຊ່ນັ : ເຄ່ອື ງດົນຕ,ີ ເຄອື່ ງນງຸ່ ຫົມ່ , ທີ່ຢອູ່ າໄສ, ສຽງຂບັ ລາໍ , ການທັກ ທາຍ, ອາຫານ, ເຄ່ືອງດ່ມື ແລະ ອນື່ ໆ. ສະນັ້ນ, ພວກເຮາົ ຕ້ອງສ່ົງເສີມ ແລະ ປກົ ປັກຮກັ ສາເອກະລັກວັດທະນະທາໍ ໃຫຍ້ ນື ຍງົ ຄູ່ ຊາດລາວຕະຫອຼ ດໄປ. 138 ໑໓໘

ພາກທີ IV ເສດຖະກດິ ບົດທີ 28 ສນິ ຄ້າ ແລະ ບໍລກິ ານ 1 ຄວາມໝາຍ, ຄວາມສາໍ ຄນັ ຂອງສິນຄາ້ ແລະ ການບໍລກິ ານ ອາ່ ນເນອື້ ໃນ, ຕອບຄາໍ ຖາມ ແລະ ເຮດັ ບົດຝຶກຫດັ ສນິ ຄ້າແມ່ນວັດສະດຸອຸປະກອນ, ສິ່ງຂອງເຄ່ືອງໃຊ້ ແລະ ອ່ືນໆ ທີຈ່ ັບບາຍໄດ,້ ສາ ມາດຂນົ ສ່ງົ ຫືຼ ເຄື່ອນຍ້າຍໄປມາ ແລະ ນໍາເອົາໄປເປນັ ກາໍ ມະສດິ ໄດ.້ ໃນອະດດີ ຈະໃຊ້ການ ແລກປຽ່ ນກັນ ສ່ວນປດັ ຈບຸ ັນຈະໃຊ້ເງິນຕາເປັນສກື່ າງໃນການແລກປຽ່ ນກັນ. 28 ສນິ ຄາ້ ມີບົດບາດສໍາຄັນຫາຼ ຍຕ່ໍການດໍາລງົ ຊວີ ດິ ປະຈໍາວັນ ເຮດັ ໃຫ້ເກດີ ມກີ ານແລກ ປ່ຽນຊ-້ື ຂາຍໃນສັງຄົມ. ມບີ ົດບາດໃນພາລະກດິ ການສາ້ ງສາພັດທະນາປະເທດຊາດ. ຕວົ ຢ່າງ: ແຕ່ລະປີປະເທດລາວມີລາຍໄດ້ເປັນຈໍານວນຫວຼ ງຫຼາຍຈາກສນິ ຄ້າຕ່າງໆ ເຊນ່ັ : ແຮ່ທາດ, ພະ ລັງງານໄຟຟາ້ , ກາເຟ ແລະ ອ່ນື ໆ. ບລໍ ິການໝາຍເຖງິ ສ່ິງທີສ່ າ້ ງຄວາມເພ່ິງພໍໃຈໃຫແ້ ກຜ່ ຮູ້ ບັ ບລໍ ກິ ານ ເພ່ອື ອໍານວຍຄວາມ ສະດວກ ແລະ ສະໜອງຄວາມຕອ້ ງການໃຫ້ແກ່ຜູ້ຮບັ ບລໍ ກິ ານ. ໑໓໙ 139

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດຕວົ ຢາ່ ງ: ການໃຫກ້ ານບໍລິການດາ້ ນຕະຫາຼ ດ (ການຊ້ື-ການຂາຍ), ການໃຫ້ບລໍ ກິ ານ ດ້ານການສກຶ ສາ, ການທະນາຄານ, ການປະກນັ ໄພ, ການບໍລິການນໍາທ່ຽວ-ການໂຮງແຮມ, ເຮືອນພັກ, ຮ້ານອາຫານ, ເຄອື່ ງດ່ມື ເປັນຕນົ້ . ຄໍາຖາມ: ສນິ ຄ້າ ແລະ ການບລໍ ກິ ານແມນ່ ຫຍງັ ? 2 ສິນຄ້າປະເພດເຄືອ່ ງອປຸ ະໂພກ ແລະ ບລໍ ິໂພກ. ອາ່ ນເນອ້ື ໃນ ແລະ ເຮດັ ບດົ ຝກຶ ຫດັ 28 ເຄອື່ ງອຸປະໂພກ ແລະ ບໍລິໂພກ ແມນ່ ການໃຊປ້ ະໂຫຍດຈາກສິນຄາ້ ແລະ ບລໍ ິການ ນັບທັງໃນຮູບແບບຂອງການອປຸ ະໂພກ ແລະ ບໍລໂິ ພກ ເພື່ອຕອບສະໜອງຄວາມຕ້ອງການ ຂອງມວນມະນດຸ ດງັ່ ນ:້ີ - ສນິ ຄາ້ ປະເພດເຄືອ່ ງອປຸ ະໂພກ ແມນ່ ການໃຊ້ປະໂຫຍດຈາກສນິ ຄ້າ ແລະ ບລໍ ກິ ານ ທີໃ່ ຊ້ໃນຊວີ ິດປະຈໍາວັນ ໂດຍສະເພາະແມ່ນປະເພດເຄືອ່ ງໃຊສ້ ອຍຕ່າງໆທີ່ຮັບໃຊ້ໃນຄົວເຮອື ນ, ເຄ່ອື ງປະດັບເອໃ້ ນເຮອື ນ (ເຟນີ ເີ ຈີ), ເຄື່ອງນຸ່ງຫົ່ມ, ເຄືອ່ ງເສີມຄວາມງາມຂອງບຸກຄນົ ເປັນຕົ້ນ. ເຄືອ່ ງບໍລິໂພກ (ເຄື່ອງປະດັບເອ້ໃນເຮອື ນ) - ສິນຄາ້ ປະເພດເຄອື່ ງບລໍ ໂິ ພກ ແມນ່ ການໃຊ້ປະໂຫຍດຈາກສນິ ຄາ້ ແລະ ບໍລກິ ານ ທໃ່ີ ຊໃ້ ນຊວີ ດິ ປະຈາໍ ວັນ ໂດຍສະເພາະແມນ່ ປະເພດເຄອື່ ງກນິ , ດ່ມື ເຊ່ັນ: ເຂົາ້ , ຜັກ, ຊນ້ີ , ປາ, ໝາກໄມ,້ ນາ້ໍ ດື່ມ, ເຫ້ຼາົ , ເຂົາ້ ໜມົ ເປັນຕນ້ົ ຄວນໄຈ້ແຍກເບງ່ິ ໃຫລ້ ະອຽດກ່ອນຈະຊ້ືມາກິນໃນ 140 ໑໔໐

ຄອບຄົວ. 28 ເຄືອ່ ງບໍລໂິ ພກ ບດົ ຝຶກຫດັ : ໃຫ້ນັກຮຽນຕ່ມື ເຄື່ອງໝາຍ  ໃສ່ຕາຕະລາງລຸມ່ ນີ:້ ຂຄໍ້ ວາມ ສນິ ຄ້າປະເພດເຄອ່ື ງອຸປະໂພກ ສນິ ຄ້າປະເພດເຄືອ່ ງ ບລໍ ິໂພກ ໂຕະ ເສອ້ື ຕູ້ ເຂ້ົາ ຊນ້ີ ນມົ 3 ການເລອື ກຊືສ້ ນິ ຄາ້ ທ່ີມເີ ຄ່ືອງໝາຍຮບັ ຮອງຄນຸ ນະພາບ ອ່ານເນ້ືອໃນ ແລະ ຕອບຄໍາຖາມ ການເລອື ກຊສື້ ນິ ຄາ້ ທມີ່ ຄີ ນຸ ນະພາບຂນ້ຶ ກັບຫາຼ ຍປດັ ໄຈດງັ່ ນີ:້ - ລາຍໄດ້ຂອງຜບູ້ ລໍ ິໂພກ: ຜູ້ທ່ມີ ີລາຍຮບັ ຫຼາຍກໍຈະມຄີ ວາມສາມາດໃນການຊື້ສນິ ຄ້າຫຼາຍກວາ່ . - ລາຄາຂອງສິນຄາ້ : ສິນຄ້າລາຄາຖືກຈະມີຄົນຊຫ້ື ຼາຍກວາ່ ສິນຄ້າລາຄາແພງ. - ຄ່ານິຍມົ ຂອງຜູ້ບໍລໂິ ພກ: ຂນຶ້ ກັບຄວາມເຊ່ອື , ຄວາມງາມ, ງານເທສະການ (ແຟ ຊນັ )… ໑໔໑ 141

- ເຕັກນິກການຂາຍ: ສິນຄາ້ ທີມ່ ີການໂຄສະນາ, ການຫຼຸດລາຄາ, ການຈາໍ ນາໍ . - ການໃຫ້ສິນເຊື່ອໃນການບໍລິໂພກ: ສນິ ເຊືອ່ ທາງການຄາ້ ແລະ ການກູ້ຢມື ເງນິ ສດົ . ໃນປດັ ຈຸບັນມກີ ານສະເໜສີ ິນຄ້າ ຫຼື ບລໍ ກິ ານຕາ່ ງໆຕ່ຜໍ ູບ້ ໍລິໂພກເປນັ ຈາໍ ນວນຫາຼ ຍ ແລະ ເພມ່ີ ຂຶ້ນເລອ້ື ຍໆ ດວ້ ຍຫຼາຍວທິ ີການ ແລະ ເຕັກນກິ ໃໝໃ່ ນທາງການຕະຫາຼ ດນັບທັງການ ໂຄສະນາເພື່ອສງົ່ ເສມີ ການຂາຍ ຊິ່ງຶ ທົວ່ ໄປຜບູ້ ລໍ ິໂພກບສ່ໍ າມາດຮຈູ້ ັກຄວາມເປນັ ຈິງກ່ຽວກບັ ຄນຸ ນະພາບ ແລະ ລາຄາຂອງສິນຄ້າ ຫຼື ບລໍ ິການໄດຢ້ ່າງຖກື ຕອ້ ງ. ສະນັ້ນ, ຜູ້ປະກອບທຸລະກດິ ຕອ້ ງໄດ້ມີການທົດສອບ, ພສິ ູດສນິ ຄາ້ ຫຼື ບລໍ ິການໃດໆ 28 ເພື່ອຄ້ມຸ ຄອງສິດທຂິ ອງຜູບ້ ໍລໂິ ພກ ແລະ ສະຫງວນລິຂະສິດຂອງຜຜູ້ ະລິດ ໂດຍມີເຄື່ອງໝາຍ ການຄ້າ ແລະ ຮບັ ຮອງຄນຸ ນະພາບຂອງສນິ ຄ້າທີຕ່ ິດມານໍາຕົວສນິ ຄ້າແຕລ່ ະຊະນດິ . ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດ ການເລືອກຊື້ສິນຄ້າຂອງຜູ້ບໍລິໂພກຕ້ອງກວດສອບຕິດຕາມຢູ່ໃນສະຫຼາກສິນຄ້າທຸກ ຊະນດິ ວ່າແມ່ນຂອງແທ້ ຫືຼ ປອມແປງ, ສິນຄາ້ ໝດົ ຄຸນນະພາບ ຫືຼ ກາຍກາໍ ນົດການນໍາໃຊ້ ຊງຶ່ ຈະມີວັນທີ, ເດອື ນ, ປີ ທີ່ຜູ້ຜະລິດໄດ້ຂຽນໄວ້ນາໍ ຕົວສິນຄາ້ ຊະນິດຕາ່ ງໆ. ສນິ ຄ້າໃນຮ້ານທົ່ວໄປ 142 ໑໔໒

28 ສິງ່ ທຕ່ີ ອ້ ງສງັ ເກດກອ່ ນເລືອກຊືສ້ ິນຄ້າ ຄາໍ ຖາມ: 1. ປດັ ໄຈທ່ມີ ອີ ິດທພິ ນົ ຕໍ່ການເລືອກຊ້ສື ິນຄາ້ ມຫີ ຍັງແດ່? 2. ກ່ອນຈະຊ້ືສິນຄ້າແຕ່ລະຊະນດິ ເຮາົ ຄວນສັງເກດຫຍງັ ແດ່? ສນິ ຄາ້ ແມນ່ ວັດສະດອຸ ປຸ ະກອນສ່ິງຂອງເຄືອ່ ງໃຊ້ ແລະ ອນື່ ໆ ຊ່ຶງເຮດັ ໃຫ້ເກີດ ມກີ ານແລກປ່ຽນຊ້ື-ຂາຍ ແລະ ສາມາດນໍາໄປເປນັ ກາໍ ມະສິດສ່ວນຕວົ ໄດ້ ທັງມີບດົ ບາດສໍາ ຄັນຕໍກ່ ານດໍາລົງຊີວິດປະຈາໍ ວນັ . ເວົາ້ ລວມ, ສິນຄ້າມີສອງປະເພດຄ:ື ສນິ ຄາ້ ທີເ່ ປນັ ເຄອ່ື ງອຸປະໂພກ ແລະ ເຄືອ່ ງບລໍ ິໂພກ. ການຊື້ສິນຄ້າທກຸ ປະເພດຕອ້ ງເລອື ກຊຶື້ສິນຄ້າທີມ່ ີຄຸນນະພາບ, ມເີ ຄ່ືອງໝາຍການຄ້າ, ເຄ່ືອງໝາຍຮບັ ຮອງຄນຸ ນະພາບ ແລະ ເບງ່ິ ອາຍກຸ ານນາໍ ໃຊທ້ ຜ່ີ ຜູ້ ະລດິ ໄດຂ້ ຽນໄວນ້ າໍ ຕວົ ສນິ ຄາ້ ນນ້ັ ໆ. ໑໔໓ 143

ສວສ ສະຫງວນລິຂະສິດບົດທີ 29 ການຊ-ື້ ການຂາຍ 1 ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມສໍາຄນັ ຂອງການຊ້-ື ຂາຍ ອາ່ ນເນ້ອື ໃນ ແລະ ຕອບຄາໍ ຖາມ ການຊແ້ື ມ່ນການນາໍ ໃຊ້ເງນິ ຕາທມີ່ ຢີ ູ່ໄປແລກປຽ່ ນ (ຊື)້ ວດັ ຖຸ ຫຼື ສິນຄາ້ ຕ່າງໆ ເພືອ່ ມາ ຮັບໃຊ້ໃນຄອບຄວົ ຂອງຕົນເອງເອ້ີນວ່າ: ຜຊູ້ ື.້ ການຂາຍແມ່ນການນໍາເອົາຜະລິດຕະພັນທ່ີຕົນຜະລິດມາໄປແລກປ່ຽນດ້ວຍເງິນຕາ 29 ຕາມມນູ ຄ່າລາຄາສິນຄາ້ ແຕ່ລະຊະນິດທ່ີໄດກ້ ໍານດົ ໄວ້ເອນີ້ ວາ່ : ຜ້ຂູ າຍ. ການຊ້ື ແລະ ການຂາຍ ແມນ່ ມີຄວາມສາໍ ຄັນໃນການພົວພັນແລກປຽ່ ນສນິ ຄ້າຊ່ຶິງ ກັນ ແລະ ກັນ, ເພ່ອື ຕອບສະໜອງຄວາມຕອ້ ງການຂອງສັງຄມົ ຈະຕ້ອງມີການຊື້-ການຂາຍ ຫືຼ ແລກປຽ່ ນຜະລິດຕະພັນຢຕູ່ າມທ້ອງຕະຫາຼ ດ ຫຼື ສະຖານທ່ີຕາ່ ງໆທເ່ີ ໝາະສົມ. ມູນຄ່າລາຄາ ສິນຄາ້ ແມ່ນເນືອ້ ໃນພ້ືນຖານຂອງມນູ ຄາ່ ການແລກປ່ຽນລະຫວາ່ ງຜູ້ຂາຍ ແລະ ຜູ້ຊ້ື ເພາະຂະ ບວນການຜະລິດເປັນສິນຄ້າແຕກຕາ່ ງກນັ . ຄາໍ ຖາມ: 1. ການຊື້-ຂາຍມຄີ ວາມໝາຍ ແລະ ຄວາມສາໍ ຄນັ ແນວໃດ? 2 ຕະຫຼາດ ອາ່ ນເນອື້ ໃນ ແລະ ເຮດັ ບົດຝຶກຫັດ ຕະຫຼາດສດົ 144 ໑໔໔

ຕະຫາຼ ດໝາຍເຖງິ ສະຖານທີ່ ຊຶ່ງິ ສາມາດຕດິ ຕໍ່ຊ້ື-ຂາຍ-ແລກປຽ່ ນສນິ ຄາ້ ຫືຼ ບລໍ ິການ ຕາ່ ງໆ, ແຕ່ຕະຫາຼ ດໃນຄວາມໝາຍທາງເສດຖະສາດ ແມນ່ ການແລກປຽ່ ນຊຂ້ື າຍສິນຄ້າ ແລະ ບລໍ ກິ ານລະຫວາ່ ງຜູ້ຊ້ກື ບັ ຜຂູ້ າຍ ຊງິ່ຶ ຜ້ຊູ ້ກື ບັ ຜູ້ຂາຍອາດຈະມາພົບປະກນັ ໂດຍກງົ ຫຼື ອາດຈະ ຕິດຕໍຕ່ ົກລງົ ຊຂື້ າຍກນັ ທາງໂທລະສັບ, ອເີ ມວ, ໂທລະສານ, ອອນລາຍ ເປນັ ຕ້ນົ . ບດົ ຝກຶ ຫັດ: ໃຫ້ນກັ ຮຽນຕມ່ື ຂໍມ້ ນູ ສິນຄ້າໃສໃ່ ນຕາຕະລາງລຸ່ມນີໃ້ ຫ້ຖືກຕອ້ ງ. ລ/ດ ຊ່ືສິນຄາ້ ລາຄາ ມຄີ ຸນປະໂຫຍດແນວໃດ 29 1 ນມົ 3.000 ມີວິຕາມິນບາໍ ລງຸ ຮ່າງກາຍ 2 3 4 5 3 ຮູບແບບຂອງການແລກປ່ຽນ (ຊື້-ຂາຍ) ອາ່ ນເນື້ອໃນ, ຕອບຄໍາຖາມ ແລະ ເຮດັ ບົດຝກຶ ຫັດ ການແລກປຽ່ ນ ໝາຍເຖງິ ການປຽ່ ນແປງຄວາມເປນັ ເຈາ້ົ ຂອງຂອງວດັ ຖຸ (ສນິ ຄາ້ ) ແລະ ບໍລິການລະຫວາ່ ງກນັ ເພາະວ່າ ຊາວໄຮ່ຊາວນາບໄໍ່ ດ້ປກູ ເຂົ້າ ຫຼື ລຽ້ ງສັດເພອື່ ໄວ້ບລໍ ິໂພກເທາົ່ ນັນ້ ແຕຈ່ ະທາໍ ການຜະລິດເປັນຈາໍ ນວນຫວຼ ງຫາຼ ຍເພື່ອນາໍ ໄປຂາຍ, ຊື້ ແລະ ແລກປ່ຽນເອົາສິນ ຄາ້ ອນື່ ໆຕາມຄວາມຕອ້ ງການຂອງຕນົ ເອງດວ້ ຍ. ສະນນັ້ ຈຶງ່ ເກີດມີການແລກປຽ່ ນ ຊງຶ່ ເປັນກິດ ຈະກໍາທາງເສດຖະກດິ ຂນ້ຶ ມາ. ຂະບວນການແລກປ່ຽນມີ 3 ຮູບແບບຄ:ື 1) ການແລກປ່ຽນວດັ ຖກຸ ັບວດັ ຖຸ (ສິນຄ້າກບັ ສິນຄາ້ ) ໝາຍເຖິງການແລກປ່ຽນໂດຍ ກົງດວ້ ຍການເອາົ ວດັ ຖຸກບັ ວດັ ຖຸມາແລກປຽ່ ນກນັ ໂດຍທັງສອງຝ່າຍຕ່າງກໍມີຄວາມພໍໃຈນໍາກັນ. ຕົວຢ່າງ: ທາ້ ວ ກ ມີໄກສ່ ອງໂຕ ກໍນາໍ ໄປແລກປຽ່ ນເອົາເຂາ້ົ ສານຈາກທາ້ ວ ຂ 12 ກໂິ ລ (ໜງ່ຶ ໝ່ນື ), ເຖງິ ແມນ່ ວ່າ ວດັ ຖຸສອງຊະນິດນີຈ້ ະມີຄຸນຄ່ານໍາໃຊ້, ປະລິມານ ແລະ ຄຸນນະພາບ ຕ່າງກນັ ແຕກ່ ໍສາມາດແລກປ່ຽນກນັ ໄດ້ ຍອ້ ນວາ່ ມັນມສີ ງ່ິ ໜ່ຶງທີເ່ ປນັ ອນັ ລວມຄຄື ວາມຕ້ອງ ການ ຄກື ນັ ແລະ ຄວາມພໃໍ ຈຂອງທັງສອງຝ່າຍ. ການແລກປຽ່ ນລະບບົ ນີ້ເກດີ ຂນ້ຶ ໃນສະໄໝບຮູ ານ ຫຼື ໃນຊນົ ນະບດົ ຫ່າງໄກຄວາມຈະເລນີ . ໑໔໕ 145