หลักการออกแบบ

เอกสารสี่อประกอบการสอนรายวชิ า 2182102 วชิ าหลักการออกแบบทศั นศลิ ป Principle of Visual Arts อาจารยปราโมทย ศรีปลง่ั : Aj. Pramote Sriplung

ความเขา ใจในศิลปะ ( Art ) เมอ่ื เราพดู ถงึ ศลิ ปะ เรารหู รือไมว า ศลิ ปะคอื อะไร อยางไรจงึ เรียกวาเปน ศิลปะ เรามาดกู นั ดีกวา ความหมายของศิลปะ ความหมายของ ศิลปะ ตามพจนานุกรม ฉบับราชบณั ฑิตสถาน พ.ศ. 2530 หมายถงึ ผลแหงความคิดสรางสรรค ของมนษุ ย ท่แี สดงออกมาในรูปลกั ษณตาง ๆ ใหป รากฏ ซ่งึ สุนทรยี ภาพ ความประทับใจ หรือความสะเทือน อารมณ ความอจั ฉรยิ ภาพ พุทธิปญ ญา ประสบการณ รสนิยม และทกั ษะของแตละคน เพอ่ื ความพอใจ ความรื่นรมย ขนบธรรมเนียม จารตี ประเพณีหรือ ความเช่ือทางศาสนา

ศิลปะความหมาย ของนักปรัชญาและนักวชิ าการ ศลิ ปะ คอื การถายทอดความรูสกึ และสือ่ สาร จากการนิยามความหมายดังกลาวพอสรปุ ความรสู กึ ระหวางมนุษยดวยกนั ไดวา (เลโอ ตอลสตอย : Leo Tolstoi) ศลิ ปะ คือสิ่งทม่ี นษุ ย สรา งสรรคขึ้นเพือ่ ความ ศิลปะ หมายถึงงานอันเปนความพากเพียร งามและความพึงพอใจ ของมนุษย ซงึ่ ตองใชค วามพยายามดว ยมอื และดว ยความคิด (ศาสตราจารยศิลป พีระศร)ี ศิลปะ คอื การเลียนแบบธรรมชาติ ศลิ ปะ คือการแสดงออกทางความงาม ศิลปะ คือภาษาชนิดหน่ึง ศิลปะ คอื การรับรูทางการเหน็ ศลิ ปะ คือการกระทาํ ทุกอยา งท่ีมนษุ ยตองการ สรา งขึ้น เพ่ือใหมีความงาม ความแปลก และมปี ระโยชน เทาท่คี วามสามารถและแรงดลใจของมนุษยจะแสดงให ปรากฏได

อยา งนี้...ใชศลิ ปะหรือไม ?

แลว อยา งนี้...เรยี กวาศลิ ปะไดห รอื เปลา ??

ศิลปะรปู แบบ แนวคิด ความงาม Monalisa painting



ประเภทของ ศิลปะ แบงออกไดเ ปน 2 ประเภทใหญๆ ตามประเภทของความงาม คอื 1. วจิ ติ รศลิ ป (Fine Art) คอื ศลิ ปะท่อี ํานวยประโยชนท างใจ ทีม่ งุ เนนความงดงาม และความ พึงพอใจ มากกวา ประโยชนใ ชสอย หรอื สง่ิ ที่มนุษยส รา งสรรคขึน้ เพอื่ ตอบสนองความตอ งการ ทางดา นจติ ใจ และอารมณ เปน สาํ คญั แบง ออกเปน 6 แขนง คอื 1.1 จิตรกรรม (ภาพเขยี น) 1.2 ประตมิ ากรม (งานปน ) 1.3 สถาปตยกรรม (งานสิง่ กอ สรา ง) 1.4 วรรณกรรม (บทประพันธ) 1.5 ดุรยิ างศิลป หรือ ดนตรี (การขับรอง,การบรรเลง) 1.6 นาฏศิลป (การรายราํ ,การละคร

2. ประยกุ ตศ ลิ ป (Applied Art) คือศลิ ปะทีอ่ าํ นวยประโยชนทางกาย มงุ เนนประโยชนท างการใชสอย มากกวา ความงาม หรอื สิ่งทม่ี นุษยสรา งสรรคขึ้น เพอื่ ตอบสนองความ ตองการ ทางรางกาย แบง ออกเปน 5 แขนง คือ 1.1 พาณิชยศ ิลป (ศิลปะเพ่ือประโยชนท างการคา ) 1.2 มัณฑนศิลป (ศิลปะการตกแตง) 1.3 อตุ สาหกรรมศิลป (ศลิ ปะออกแบบผลิตภณั ฑ) 1.4 หัตถศลิ ป (ศิลปะทีใ่ ชฝ มอื ) 1.5 ประณตี หตั ถศิลป (ศิลปะการชา งฝมอื ช้ันสงู )

ทศั นศิลป (Visual Art) ทศั นศิลป (Visual Art) หมายถงึ งานศลิ ปะในประเภทที่ สมั ผสั ไดดว ยการมองเหน็ ทศั นศลิ ป มีความสาํ คญั ตอ การดํารงชีวิต ของมนุษย ถึงแมมนษุ ยจ ะอยูไดดว ยปจจยั 4 ประการ ไดแก อาหาร เคร่ืองนุงหม ท่ีอยู อาศยั และ ยารักษาโรค แตม นษุ ยก ย็ งั ตอ งการ อาหารทางใจก็คือ ศิลปะน่ันเอง มาชว ย ผอนคลายความเครงเครยี ด ในชวี ติ ประจาํ วนั เพอ่ื พัฒนาอารมณ จิตใจ ใหง ดงาม เบิกบาน ทําให ชีวิตน้ีมีคณุ คา มคี วามหมาย มคี วามสุข และความ สมบูรณมากย่ิงขนึ้

ที่มาของงานทัศนศลิ ป ประกอบดวย • 1. ศิลปน (Artist) เปน ผูถายทอดผลงานศลิ ปะ โดยไดรบั แรงบันดาลใจจากธรรมชาติสิง่ แวดลอมดวยความรูสึก ประทับใจหรือเกดิ ความสะเทอื นอารมณ จงึ ถา ยทอดออกมาตามอารมณค วามรูสกึ และจินตนาการเฉพาะตน • 2. ส่งิ แวดลอ ม (Environment) ไดแก ธรรมชาติ ความเชอ่ื ทางศาสนา เรื่องจากประวตั ิศาสตร เร่อื งราวจาก วรรณคดี ตลอดจนขนบธรรมเนยี มประเพณี ท้ังหมดน้เี ปน สิง่ เรา เปน ตัวกระตนุ ใหมนษุ ยเกดิ อารมณความรูสึกและ แสดงออกดวยการถายทอดออกมาเปน ผลงานศลิ ปกรรม • 3. ส่อื /วัสดุ (Media) ไดแ ก กระดาษ สี ดนิ สอ หนิ ไม ปูน ฯลฯ ซง่ึ ศิลปนไดซมึ ซบั ประสบการณจ ากสงิ่ แวดลอ ม แลว นําไปถา ยทอดลงบนสื่อใหอ อกมาเปนรูปธรรม • 4. ผลงานศิลปะ (Art) เปน ผลงานท่ีเกดิ จากแรงบันดาลใจในส่ิงแวดลอ มของมนุษย โดยผา นส่ือใหปรากฏเปน รูปธรรม เรยี กวา “ผลงานศลิ ปะ”

กระบวนการถา ยทอดทศั นศลิ ป เมอื่ เขาใจในเงอ่ื นไขทว่ี า ศิลปะ จะตองเปนสิง่ ที่มนษุ ย สรางสรรค ขนึ้ แลว ดังนนั้ ความหมายของทัศนศลิ ป จงึ หมายความถึง ผลงาน ทีม่ นษุ ยสรา งขนึ้ ใหเห็นเปนรูปรา ง รูปทรงสองมติ ิ และสามมิติ ท้งั มติ จิ ริง และมิติลวง เปน ศิลปะกินระวางเนอ้ื ที่ และทีส่ ําคัญคอื เปนศลิ ปะทรี่ ับรู และสัมผัสไดท างการ มองเหน็ เปน สาํ คัญ สิง่ ตอ ไป ทจ่ี ะตองทําความเขา ใจกค็ ือ การสรางสรรคผ ลงาน ทศั นศลิ ป ของ มนษุ ยน ัน้ มิไดเปนไปในแนวทางหรอื รปู แบบเดยี วกนั หมด เพราะแตละบคุ คลยอ มมี แนวความคิด ทัศนคติ พ้นื ฐานประสบการณ และ เงอ่ื นไขอืน่ แตกตางกัน ผลงานทัศนศิลป ทถ่ี กู สรางข้นึ กย็ อมมีความแตกตางกนั ออกไปตาม รปู แบบจดุ มงุ หมาย วิธีการ โดยเฉพาะกระบวนการถายทอด หรอื เรียกวา สื่อ (Media) ทีจ่ ะถา ยทอด ความคิด จินตนาการของ ผสู รา งงานศลิ ปะ ไปยังผรู บั ผา นทางการมองเหน็ เพราะสง่ิ นี้ จะปรากฏเปนผลงาน ทท่ี ําให ผูพบเห็นเขาใจ ซาบซง้ึ มปี ฏกิ ริ ยิ าตอบสนอง

กระบวนการถา ยทอด มักจะเกยี่ วขอ งทฤษฎี ตา ง ๆ ของการมองเหน็ และ เปนกระบวนการ ทีส่ ามารถดดั แปลง ไดต ามความเหมาะสม ของวสั ดแุ ละ เทคนคิ วธิ กี าร ดงั ตอไปนี้ 1. การวาดเขียน (Drawing) เปน การถายทอดรูปแบบโดยการ ลากเสน หรอื การใชเ สน มกี ารแรเงา หรือไมแ รเงา โดยใช ดินสอดาํ ถาน เครยอง และ วสั ดุ อื่น ๆ การวาดเขยี นมวี ธิ กี ารถา ยทอดหลายวธิ ี สว นมาก มกั จะมี ระนาบรองรับ เปน กระดาษ และเปนระนาบ รองรบั อื่น ๆ มีลักษณะ เปนสองมติ ิ การวาดเขยี น เปน พ้นื ฐานของงาน ทศั นศลิ ปเกือบ ทกุ ประเภท เพราะ เปน การ ถา ยทอดความคดิ ใหเ ปนรูปรา งสราง ความเขา ใจระหวา งกัน การวาดเขียน (Drawing) ในความหมาย ของทัศนศิลป ตางกับการเขยี น แบบเครอ่ื งกล (Mechanical Drawing) หรือการเขียนแบบสถาปต ย (Architectural Drawing)ตรงท่วี า การวาดเขียน (Drawing) เขียนเสร็จมี ความสมบูรณในตัวเอง แตการเขียนแบบอ่นื ๆ เปน แนวทาง สาํ หรับนาํ ไป ปฏิบัติการ ในขน้ั ตอ ไป เชนนาํ ไปเปน ตนแบบ สรางชน้ิ งาน หรือนําไปเปน แบบกอสรา งได

2. การระบายสหี รือ จิตรกรรม (Painting) เปน การถา ยทอดรปู แบบโดยการใชสี ซึง่ อาจจะ อาศยั การวาดเขียน (Drawing) หรือไมอ าศยั ก็ได การระบายสี สว นมากมักจะกระทําบน ระนาบ รองรบั เปนกระดาษ ผา ใบ ไม หรือ เปนระนาบ รองรับอน่ื ๆ มีลักษณะ เปนสองมติ ิ การระบายสี มีชือ่ เรียกตามลักษณะของ คณุ สมบตั ิสที ี่ ใช เชน สนี ้ํามนั สีนํา้ สีฝุน สอี ครลี ิค เปน ตน การระบาย สีหรอื จิตรกรรม ซึ่งอาจมีสเี ดียว (Monochromatic Painting) และหลายสี (Polychromatic Painting) นอกจากนี้ จิตรกรรม ยงั มีชื่อเรียกตามตาํ แหนงท่ี ปรากฏ และพืน้ ทีร่ องรบั ดว ย เชน จติ รกรรมฝา ผนงั เปนตน

จติ รกรรมสีน้ํา จิตรกรรมสีนํา้ มัน จติ รกรรมสีอครลี คิ

3. การพมิ พ (Printing) มลี กั ษณะคลายกบั จิตรกรรมและการวาดเขียน ผลงาน ตางกับ ตรงท่จี าํ นวนผลงาน เพราะ การ พมิ พส ามารถผลติ ไดมากกวา การพมิ พน้ันตอ งมแี มพ ิมพ ตามจาํ นวนสี ที่ ตองการ พิมพ ถา พิมพ 3 สี กต็ องมแี มพิมพ 3 แผน รปู ทเ่ี กิดเปนภาพพมิ พไ ดจ าก กระบวนการ พมิ พจาก แมพิมพตาง ๆ กนั เชน แมพิมพนูน (Relief Process) แมพ มิ พรอง (Intaglio Process) แมพิมพเรยี บ (Plano graphic Process) หรอื แมพ ิมพตะแกรง (Stencil Process)เปน ตน ภาพพิมพจะมลี ักษณะกลับซา ยเปนขวา จาก แมพ มิ พ กลาวคอื ผทู าํ แมพมิ พ ตอ งออกแบบ กลบั ซา ยขวาไวก อน เพอ่ื วาเวลาพมิ พจ ะไดรูป ตามตองการ ยกเวน การพมิ พต ะแกรง ซง่ึ รูปทไี่ ด จะไมก ลับซายเปน ขวา

4. ประตมิ ากรรม (Sculpture) ประติมากรรม (Sculpture) หมายถงึ ผลงานศลิ ปะทแี่ สดงออก ดว ยการสรางรูปทรง 3 มิติ มปี รมิ าตร มนี า้ํ หนกั และกินเนื้อท่ใี น อากาศ โดยการใชวสั ดุชนิดตางๆ วัสดุทใี่ ชสรางสรรคงานประติมากรรม จะเปน ตัวกําหนดวธิ กี ารสรา ง ผลงาน ความงามของงานประตมิ ากรรม เกิดจากการแสงและเงาที่ เกดิ ขึน้ ในผลงาน การสรา งงานประตมิ ากรรมทาํ ได 4 วธิ ี คอื 1. การปน (Casting) เปน การสรางรปู ทรง 3 มติ ิ จากวัสดุที่ เหนียว ออนตวั และยดึ จับตัวกนั ดี วัสดทุ ี่นยิ มนาํ มาใชปน ไดแ ก ดนิ เหนยี ว ดนิ นา้ํ มัน เปน ตน 2. การแกะสลัก (Carving) เปน การสรา งรปู ทรง 3 มิติ จากวัสดุที่ แข็ง เปราะ โดยอาศัยเครือ่ งมอื สาํ หรบั แกะสลัก วสั ดุที่นิยมนํามาแกะ ไดแก เทียน ไม หนิ กระจก และ ปูนปลาสเตอร เปน ตน 3. การหลอ (Molding) เปนการสรางรปู ทรง 3 มติ ิ จากวสั ดทุ ่หี ลอม ตวั ไดและกลบั แข็งตวั ได โดยอาศยั แมพิมพ ซ่งึ สามารถทาํ ใหเกิดผล งานทเ่ี หมือนกันทกุ ประการต้งั แต 2 ช้นิ ขน้ึ ไป วัสดุที่นิยมนาํ มาใชหลอ ไดแก โลหะ สําริด ปนู ขีผ้ ึง้ เรซน่ิ พลาสตกิ ฯลฯ 4. การประกอบขน้ึ รูป (Construction) เปนการสรา งรปู ทรง 3 มติ ิ โดยนาํ วัสดตุ า ง ๆ มาประกอบเขา ดวยกัน และยึดติดกนั ดวยวสั ดุ ตา ง ๆ

ประเภทของงานประติมากรรม ประติมากรรมนูนตา่ํ (Bas-Relief) คือมีสวนที่นูนจากพืน้ สูงเพยี งเล็กนอย ประติมากรรมนูนสูง (High Relief) คอื มสี ว นทน่ี นู จากพน้ื สูงขน้ึ มามาก ประติมากรรมลอยตัว (Round Relief) คือมองดไู ดร อบดา น

5. สถาปตยกรรม (Architecture) เปน รปู ทรงของส่งิ กอสราง ซงึ่ ประกอบดวยความคดิ สรา งสรรค วสั ดุ วิธกี าร โครงสราง ตามความตอ งการ ของสงั คมและบคุ คล สถาปต ยกรรมเปน ศาสตรข อง การกอ สรา งรูปทรง หรือเปน การกําหนดรปู ทรงใน บรเิ วณวา ง เพอ่ื ประโยชนใ ชส อย (Limitation of space) สถาปตยกรรมแยก เปน 2 ประเภทใหญ ๆ คือ1.สถาปตยกรรมเปด ไดแ ก ส่งิ กอสรา ง ทีค่ นเขา ไปอยไู ด 2.สถาปตยกรรมปด ไดแกส ง่ิ กอ สรา งทค่ี นเขาไป อยูไมได หรอื ไมเหมาะสมที่จะเขาไปอยู เชน สสุ าน เจดยี  อนุสาวรยี  เปนตน สถาปต ยกรรม อาจรวมถึง การจัดภมู ทิ ศั น และสิ่งแวดลอ มดวย

6. ส่ือผสม (Mixed Media) ปจจบุ นั การถา ยทอดสรา งสรรคผลงานทัศนศิลป ไมจาํ กัดอยูกับการแสดงออก ในลักษณะใด ลักษณะหนึง่ อาจเปนการผสมกนั ทง้ั การวาดเขยี น การระบายสี การพิมพ ประติมากรรม รวมทั้งการ ผสมผสาน ทางเทคโนโลยี ใหม ๆ เชนวิดีโอ คอมพวิ เตอร เปน ตน วสั ดุทท่ี ีร่ องรับ ผลงาน อาจไมใชบ นพื้นกระดาษ ผา ใบ หรอื เปนรูปทรง 3 มติ ิ ธรรมดา อาจจะ ปรากฏอยบู นสถาปต ยกรรม หรือภูมิประเทศ ส่งิ แวดลอ ม รอบตวั เรา หรือบนสื่อใหม ๆ ท่ีมีการ พฒั นาตลอดเวลา

รปู แบบของทัศนศิลป รปู แบบของทัศนศลิ ป แบง ออกตามลกั ษณะของ งานทสี่ รา งสรรคไ ด 3 รปู แบบคือ 1. รูปแบบรูปธรรม ( Realistic ) เปนรปู แบบท่ถี า ยทอดลกั ษณะใหใกลเคียง กับธรรมชาติ หรือเหมอื นจริง คอื สามารถ มองรู ดูออก และบอกไดว า ส่อื ถงึ เรอื่ งราว หรอื รปู ทรงอะไร 2. รูปแบบก่งึ นามธรรม ( Semi Abstract ) เปน รูปแบบทถี่ า ยทอดลักษณะทดี่ ัดแปลง ตอ เตมิ หรือตัดทอนรูปทรงจากธรรมชาติ หรือสภาพความเหมือนจรงิ ใหเ ปน รปู ทรง ใหม ตามความคดิ และจิตนาการของศลิ ปน แตย งั มีเคาโครงเดิมไวบ าง พอใหด ูรูว า กาํ ลงั สอ่ื ถึงเร่อื งราวอะไร 3. รปู แบบนามธรรม ( Abstract ) เปนรูปแบบท่ตี ัดทอนจากสภาพความเหมอื น จริงออกไปโดยสิ้นเชงิ ผลงานไมส อื ความ หมายทด่ี รู เู รื่อง ศิลปน แสดงออกไดอยา ง อิสระจากอารมณ ความรสู กึ ภายใน ผานส่อื ตัวแทนของเสน สี รูปราง พื้นผิวและวสั ดุ ตา งๆ เพ่ือบง บอกความหมายถงึ เรื่องราว และความงาม

BY…AJ. PRAMOTE SRIPLUNG การออกแบบ (Design) การออกแบบ คอื ศาสตรแหง การแกปญ หา ท่มี นษุ ย สรางสรรคข้ึน โดยอาศัยความรู และหลักการของศลิ ปะ นํามาใชใหเกดิ ความสวยงามและมปี ระโยชนใชส อย

ความสาํ คญั ของการออกแบบ วถิ ีชีวิตของเราต้งั แตเกิดจนเสยี ชวี ิต มีความสมั พนั ธกบั การออกแบบ ท้งั ส้นิ เพราะในการดาํ รงชวี ิตของ เรา จะตอ งกาํ หนดวางแผน ใน ขน้ั ตอนตา งๆ เพ่อื ใหเ กิดความ เหมาะสม ตอสถานการณท่มี คี วาม เปลี่ยนแปลงอยู ตลอดเวลา ไมว า จะทําการใดๆ หากขาดการวางแผน หรือข้นั ตอนการออกแบบแลวก็อาจ ทาํ ใหกิจกรรม หรือ งานน้นั ประสบ ความสาํ เร็จไดยาก

ลกั ษณะของงานออกแบบ 1. เปน ภาพวาดลายเสน (drawing) ภาพระบายสี (Painting) ภาพถา ย (Pictures)หรอื แบบราง (Sketch) แบบทม่ี ีรายละเอยี ด (Draft) เชน แบบ กอสราง ภาพพิมพ (Printing) ฯลฯ ภาพตาง ๆ ใชแสดงรูปลกั ษณะของงาน หรอื แสดงรายละเอียดตา ง ๆเกย่ี วกบั งาน ท่ีเปน 2 มิติ 2. เปนแบบจาํ ลอง (Model) หรือของจริง เปน แบบอกี ประเภทหน่งึ ทใี่ ชแสดง รายละเอียดของงานไดช ัดเจนกวา ภาพตาง ๆ เน่อื งจากมีลกั ษณะเปน 3 มติ ิ ทาํ ให สามารถเขาใจในผลงานไดดกี วา นอกจากน้ี แบบจาํ ลองบางประเภทยังใชงานได เหมือนของจรงิ อกี ดว ยจงึ สมารถใชใ นการทดลอง และทดสอบการทํางาน เพื่อหา ขอ บกพรองได

ประเภทของการออกแบบ 1. การออกแบบทางสถาปต ยกรรม (Architecture Design) เปนการออกแบบเพือ่ การกอสราง ส่ิงกอ สรางตา ง ๆ 2. การออกแบบผลติ ภัณฑ (Product Design) เปน การออกแบบเพื่อการผลิต ผลิตภณั ฑชนดิ ตางๆ ไดแก งานออกแบบเฟอรน ิเจอร งานออกแบบเครอ่ื งสขุ ภัณฑ งานออกแบบเคร่ืองใช สอยตางๆ งานออกแบบเคร่อื งประดับ อัญมณี งานออกแบบเคร่อื งแตงกาย งานออกแบบภาชนะ บรรจผุ ลิตภัณฑ ฯลฯ 3. การออกแบบทางวศิ วกรรม (Engineering Design) เปน การออกแบบเพื่อการผลิต ผลิตภัณฑช นดิ ตาง ๆ ที่ตองใชความรูความสามารถและเทคโนโลยีในการผลิตสูง ไดแก งาน ออกแบบเครือ่ งยนต งานออกแบบเครื่องจักรกล งานออกแบบเครือ่ งมอื สื่อสาร งานออกแบบ อุปกรณอ เิ ลคทรอนคิ สต าง ๆ ฯลฯ 4. การออกแบบตกแตง (Decorative Design) เปนการออกแบบเพอ่ื การตกแตงสิ่งตาง ๆ ให สวยงามและเหมาะสมกบั ประโยชนใชสอยมากขึน้ นักออกแบบเรียกวา มณั ฑนากร (Decorator) ซง่ึ มักทํางานรว มกบั สถาปนกิ งานออกแบบประเภทนไี้ ดแก งานตกแตงภายใน (Interior Design) งานตกแตง ภายนอก (Exterior Design) งานจดั สวนและบริเวณ ( Landscape Design) งาน ตกแตงมุมแสดงสินคา (Display) การจดั นทิ รรศการ (Exhibition) เปนตน ฯลฯ 5. การออกแบบส่ิงพิมพ (Graphic Design) เปน การออกแบบเพอ่ื ทางผลติ งานสิ่งพิมพ ชนดิ ตา ง ๆ ไดแก หนังสอื หนังสอื พิมพ โปสเตอร นามบัตร บตั รตา ง ๆ งานพิมพล วดลายผา งานพิมพภาพลงบนสิ่งของเครื่องใชตา ง ๆ งานออกแบบรปู สัญลกั ษณ เครอื่ งหมายการคา ฯลฯ

หลกั ของศลิ ปะและการออกแบบ (Principle of Art & Design) การสรางงานศิลปะ และงานออกแบบ ตองอาศยั หลักการและองคประกอบทีส่ ําคญั 2 สว น ดงั น้ี 1. องคป ระกอบงานศลิ ปะ 2. หลกั การจัดองคป ระกอบงานศลิ ปะ ( Element of art ) ( Principles of art ) • หมายถงึ สว นตางๆท่ีนํามาประกอบกัน ทาํ ใหเกดิ รปู แบบทางศิลปะตางๆ • หมายถงึ การจดั องคประกอบจากสว น ประกอบดวย ตางๆของศลิ ปะ เพื่อใหเกิดความ สมบูรณส วยงาม ตามหลักเกณฑก าร 1.1 เสน (Line) สรา งสรรคผ ลงานศลิ ปะ ประกอบดว ย 1.2 รปู รา ง-รปู ทรง (Shape & Form) 1.3 พื้นผวิ (Texture) 2.1 เอกภาพ (Unity) 1.4 บรเิ วณวา ง (Space) 2.2 ความสมดลุ (Balance) 1.5 คานาํ้ หนกั (Value)) 2.3 สัดสวน (Proportion) 1.6 สี (Color) 2.4 จังหวะ (Rhythm) 2.5 ความขดั แยง (Contrast) 2.6 ความกลมกลนื (Harmony) 2.7 การเนน (Emphasis)

องคป ระกอบของศลิ ปะ (Elements of Art) 1. เสน (Line) หมายถึง สิ่งท่ีลากจากจดุ เร่ิมตน ไปยังจุดทก่ี ําหนดไว อาจมลี กั ษณะบาง หนา ตรง หยกั หรือคดโคง เสนเปน สงิ่ ทีจ่ ะทําใหเกิดเปน ภาพ และเรื่องราวตา ง ๆ ตามมา รวมท้งั สามารถใชต กแตงทาํ ภาพใหส วยงาม ออนชอยและสมบรู ณขึน้ ไปกวา เดมิ อกี ดวย เสน คือ รอ งรอยที่เกิดจากเคล่อื นทข่ี องจุด หรอื การนํา จุดมาวางเรยี งตอ ๆ กนั ไป เสน มีมติ ิเดียว คอื ความยาว ไมมีความกวาง ทาํ หนา ที่ เปนขอบเขต ของทว่ี าง รปู ราง รูปทรง นา้ํ หนัก สี ตลอดจนกลมุ รปู ทรงตาง ๆ รวมท้ังเปนแกนหรือ โครงสรางของรปู รางรปู ทรง เสนเปนพืน้ ฐานทีส่ ําคัญของงานศลิ ปะทุกชนดิ เสน สามารถใหความหมาย แสดง ความรสู ึก และอารมณไ ด ดว ยตัวเอง และดว ยการสรา งเปน รูปทรงตา ง ๆ ข้ึน

ประเภทของเสน เสนมี 2 ประเภทคอื เสนตรง (Straight Line) และ เสน โคง (Curve Line) เสน ทง้ั สองประเภทนี้ เมื่อนํามาจดั วางในลกั ษณะตา ง ๆ กัน จะมีชื่อเรียกตางๆ และใหความหมาย ความรสู กึ ทแี่ ตกตางกันอกี ดว ย

ลกั ษณะของเสน มีหลายแบบ และใหความรูสึกแตกตา งกันออกไป ดังนี้ 1. เสน ต้งั หรอื เสน ดง่ิ ใหค วามรูสึกทางความสูงสงา มนั่ คง แข็งแรง หนกั แนน เปน สัญลกั ษณข องความซอ่ื ตรง 2. เสน นอน ใหความรสู ึกทางความกวาง สงบ ราบเรียบ น่งิ ผอ นคลาย 3. เสน เฉียง หรือ เสน ทแยงมมุ ใหค วามรูสกึ เคล่ือนไหว รวดเร็ว ไมม นั่ คง 4. เสนหยกั หรือ เสนซิกแซก แบบฟนปลา ใหค วามรูสกึ เคลือ่ นไหวอยา งเปน จังหวะ มีระเบยี บ ไมราบเรียบ นากลัว อนั ตราย ขัดแยง ความรุนแรง

5. เสนโคง แบบคล่ืน ใหความรสู ึก เคลอื่ นไหวอยา งชา ๆ ลื่นไหล ตอ เน่อื ง สภุ าพ ออนโยน นุม นวล 6. เสน โคงแบบกน หอย ใหค วามรสู กึ เคลือ่ นไหว คลี่คลาย หรือเติบโตในทิศทางท่ี หมนุ วนออกมา ถามองเขา ไปจะเห็นพลังความเคล่อื นไหวที่ไมส ้ินสุด 7. เสนโคง วงแคบ ใหค วามรูสกึ ถงึ พลังความเคลอื่ นไหวท่ีรุนแรง การเปลีย่ นทิศทาง ท่รี วดเรว็ ไมหยดุ น่ิง 8. เสนประ ใหค วามรสู ึกท่ไี มต อเนือ่ ง ขาด หาย ไมช ัดเจน ขาดพลงั

ตวั อยางการใช เสน เปน สาระสาํ คญั ในการจัดองคป ระกอบ



ชนดิ ของเสน • ประเภทและรูปลักษณะของเสนทม่ี แี ตกตางกันออกไป โดยรวมแลวเสนเหลานั้นมีท้ัง เสนท่ี ปรากฏตามสายตา (Visual Elements) และเสน ที่ท่ปี รากฏในความคดิ (Conceptual Elements) เสนทง้ั สองชนดิ นจ้ี ะจาํ แนกออกมาตามแนวทางสรางงาน และตามท่ีปรากฏในงาน ทศั นศิลป ซง่ึ จําแนกออกได ดังนี้ 1. เสน แทจ รงิ (Actual Line) 2. เสน โดยนัย (Implied Line) 3. เสน ไมมตี ัวตน (Psychic Line) 4. เสนที่เกดิ จากขอบ (Line Formed by Edges) 1. เสนแทจริง (Actual Line) หมายถึงเสนที่แสดงความคมชดั เขม ในงาน ศลิ ปะ แมจะมี ความหนา บางอยใู นตัว โดย แสดงบคุ ลิกของเสน ในลกั ษณะตา ง ๆ เชน ตรง โคง ซกิ แซก็ โคงไป โคงมา ฯลฯ หรือ ประกอบกนั ขึน้ เปนรปู รา งและรูปทรง

2. เสนโดยนยั (Implied Line) หมายถงึ เสน ท่ไี มป รากฏรปู เสนชัดเจน โดยตรง แตเ ปนเสน ที่ เกิดจาก องคป ระกอบตา ง ๆ จัดเรียงตามตําแหนง และทิศทาง ที่ผดู สู ามารถ รบั รูไดโ ดยนยั และทราบวาเปน เสน ตรง โคง หรอื ซิกแซ็ก ซง่ึ เสน โดยนยั น้ี กจ็ ะใหความรูสึกเชน เดยี วกัน กบั เสน แทจริง

3. เสน สมมุติ (Psychic Line) เสนสมมตุ ิ หรอื เสนโดยจิต หมายถงึ เสน ท่ีไมมลี ักษณะเสนทีแ่ ทจ ริง และเสน โดยนัย แตเปน เสนจะปรากฏใหส ามารถรบั รูไ ดจ าก องคประกอบ เนือ้ หา เร่ืองราว ดว ย ความรสู ึกวามเี สนปรากฏอยู แตความจริงแลวไมม ี เสนในลักษณะน้ี ตอ งอาศัยจิตนา การ ของผูดูเปนสําคัญ

4. เสนท่ีเกิดจากขอบ (Line Formed by Edges) หมายถึงเสน ทีไ่ มใ ชเกิดจาก การเขียนหรอื การลาก ขูดขดี ใหเ กิดเปน เสน โดยตรง แตเปนเสนทีเ่ กิดจากสวนประกอบ มลู ฐานหรือทศั นธาตุ อ่นื ๆเชน รูปราง รูปทรง สี หรอื น้ําหนกั ออนแก ทีน่ ํามาจดั องคประกอบแลว สว นขอบที่มาชน กนั เกดิ เปนเสนข้นึ มา เชนเสน ทป่ี รากฏ ในธรรมชาติ และส่งิ แวดลอมรอบตวั เรา

ความสาํ คญั ของเสน 1. ใชแบง ที่วางออกเปนสวน ๆ 2. สรางเสนรอบนอกของของรูปราง 2 มติ ิ (Shape) 3. กําหนดเสนรอบนอกของรูปทรง ทาํ ใหมองเหน็ รปู ทรง (Form) ชัดข้นึ 4. สรางนํ้าหนกั ออนแก ของแสงและเงา หมายถงึ การแรเงาดว ยเสน 5. สรางลวดลายและพ้นื ผวิ 5. ใหอารมณ ความรูสึก

2. รปู รา งและรปู ทรง (Shape & Form) รูปรา ง (Shape) คือ รปู แบน ๆ มี 2 มิติ มคี วามกวาง กบั ความยาว ไมมคี วามหนา เกิดจากเสน รอบนอกที่ แสดงพื้นท่ีขอบเขตของรูปตา ง ๆ เชน รูปวงกลม รปู สามเหล่ียม หรอื รปู อสิ ระ ทีแ่ สดงเนอ้ื ที่ของผิวท่ีเปน ระนาบมากกวา แสดงปริมาตรหรือมวล รปู ทรง (Form) คือ รปู ท่ลี กั ษณะเปน 3 มิติ โดย นอกจากจะแสดง ความกวาง ความยาวแลว ยงั มีความ ลกึ หรือความหนา นูนดวย เชน รูปทรงกลม ทรง สามเหลย่ี ม ทรงกระบอก เปน ตน ใหค วามรสู ึกวา มี ปริมาตร ความหนาแนน มีมวลสาร ทเี่ กดิ จากการ ใช คา นํา้ หนัก หรือการจดั องคประกอบของรูปทรง หลายรูปรวมกัน

มวลและปริมาตร (Mass and Volume) หมายถึง การรวมตัวของรปู รา งและรปู ทรงตางๆเขา ดวยกนั เปนกลมุ ทาํ ใหด ูเปนหมวดหมู ดูแลวมนี ํา้ หนัก เกดิ ความรสู กึ หนกั แนน ทึบตัน เปน ปกแผน มวลและปริมาตร มีความสาํ คญั กันดลอดเวลา เชนเม่ือเราพับ หรอื ขน้ึ รูปกลอ งส่ีเหลี่ยมจตั รุ สั ใบหน่งึ กจ็ ะเกิดทว่ี า งภายใน รูปสเี่ หล่ยี มนี้ เรียกวา ปรมิ าตร (Volume) และรูปทรงสเ่ี หลี่ยมภายนอก ทเี่ กิดข้นึ มลี ักษณะทึบตันน้ี เรียกวา มวล (Mass)

พนื้ ท่ภี ายในของสถาปต ยกรรมคือ ปริมาตร (Volume) และรปู ทรงภายนอกคอื มวล (Mass) พน้ื ท่ีภายในของรูปทรงคือ ปรมิ าตร (Volume) และรูปทรงภายนอกท่ีมลี ักษณะทึบตันคือ มวล (Mass)

ประเภทของรูปรางและรปู ทรง รูปรา งและรูปทรง มี 3 ประเภทคือ รูปเรขาคณิต (Geometric Form) มรี ูปท่แี นน อน มาตรฐาน สามารถวัดหรอื คาํ นวณไดง า ย มกี ฎเกณฑ เกิดจากการสรา งของมนษุ ย เชน รปู สเ่ี หลี่ยม รูปวงกลม รปู วงรี รปู อินทรีย (Organic Form) เปน รูปของส่งิ ท่มี ชี วี ติ หรอื คลา ยกับส่งิ มีชีวติ ที่สามารถ เจริญเตบิ โต เคลอ่ื นไหว หรือเปลยี่ นแปลงรปู ได เชน รูปของคน สัตว พชื รปู อิสระ (Free Form) เปนรปู ทไ่ี มใชแ บบเรขาคณิต หรือแบบอินทรีย แตเ กิดข้นึ อยา งอิสระ ไมม โี ครงสรา ง ท่แี นน อน ซง่ึ เปน ไปตามอทิ ธพิ ล และการกระทาํ จาก สง่ิ แวดลอ ม เชน รูปกอ นหิน คลืน่ นํ้า หมอกควนั ซ่ึงให ความรูส กึ ท่ีเคล่อื นไหว มพี ลงั อสิ ระ

ภาพแสดงการคล่คี ลายรปู ราง รปู ทรง ววั กระทงิ โดยศลิ ปนลทั ธิ Cubism คือ P labo P icasso

รปู รางบวกและรปู รา งลบ 1. รปู รา งบวก (Positive Shape) หมายถงึ รูปรา ง ที่เกดิ จากการ ลอ ม รอบดว ยเสน หรือเกิดจาก สวนประกอบสาํ คญั ของศิลปะ อื่น ๆ ไดแก สี ระนาบแบนราบของ นาํ้ หนัก พื้นผิว ฯลฯ มีลักษณะ 2 มิติ ปรากฏ อยบู นพน้ื ทว่ี า งเปลา (Empty Space) หรือพ้นื (Ground) รปู รา งบวก มักจะเปนสว นเน้ือหา (Subject) 2. รปู รา งลบ (Negative Shape) หมายถงึ บริเวณพนื้ (Ground) หรือเน้อื ท่ีบริเวณวางเปลา ที่ถกู แทนท่ี หรือรอง รับรูปรา งบวก บริเวณเน้อื ที่เหลือ จากรูปรางบวก จะมคี า เปน รูปรา งลบ สาํ หรับขอ พจิ ารณาเกี่ยวกบั การกาํ หนดวาเปนรูปรา งบวก และรปู รา งลบ อาจเกิดขนึ้ ไดพรอ ม ๆ กันในงานทศั นศลิ ป และอาจสบั เปลี่ยนเปน ได ทัง้ 2 นัยคอื เปน ไดท ง้ั รปู รา งบวกและ รูปรางลบ ข้นึ อยกู บั เน้ือหา หรอื ความสําคัญของรูปรางนัน้

ความสัมพนั ธร ะหวางรปู ทรง เมื่อนํารูปทรงหลายๆรปู มาวางใกลก ัน รูป เหลา น้ันจะมคี วามสัมพันธดึงดูด หรอื ผลักไส ซ่ึงกนั และกนั การประกอบกันของรปู ทรงอาจทําไดโดย ใชรปู ทรงทม่ี ีลกั ษณะใกลเคียงกัน รปู ทรงที่ ตอ เน่ืองกนั รปู ทรงท่ีซอนกัน รปู ทรงทผ่ี นึก เขาดว ยกัน รูปทรงที่แทรกเขาหากัน รูปทรง ท่ีสานเขา ดวยกนั หรอื รูปทรงท่ีบิดพนั กัน การนํารูปทรงเรขาคณิต รปู ทรงอินทรีย และ รูปทรงอสิ ระมาประกอบเขาดวยกัน จะได รูปลกั ษณะใหม ๆ อยางไมส ิน้ สดุ

ความสัมพนั ธระหวางรปู เรขาคณิตกับรปู อนิ ทรยี 

การนาํ รูปเรขาคณติ รปู อินทรยี  และรปู อสิ ระมาประกอบเขา ดว ยกนั

พื้นผวิ หรือ ลักษณะผวิ (Texture) • พน้ื ผวิ หมายถึงบริเวณผวิ นอกของส่ิงตา ง ๆ ทีป่ รากฏใหเ ห็น รับรไู ดด ว ยการ รับสมั ผสั ทางตาและกายสมั ผสั กอ ใหเ กิดความรูสึกในลักษณะตาง ๆ กนั เชน หยาบ ละเอยี ด มัน วาว ดา น และขรุขระ • พ้นื ผิว มีความสาํ คญั มาก สาํ หรบั การสรางสรรคงานทัศนศิลป และการออกแบบ พ้ืนผวิ จะถูก นํามาใชในลกั ษณะตาง ๆ กัน เชน ในผลงานจิตรกรรม ประตมิ ากรรม สถาปต ยกรรม ศลิ ปนจะใชพืน้ ผิว สรางความงาม และคาน้ําหนัก เพอ่ื ให เกดิ ความ ประสานกลมกลืน ความแตกตา ง และจุดเดน เปน ตน

การเกดิ ของพ้ืนผิว พืน้ ผวิ ทีส่ ัมผสั ได มีแหลง กาํ เนดิ 2 แหลง คอื 1. เกดิ ขน้ึ ตามธรรมชาติ • ไดแ กพ ้นื ผวิ ของส่งิ ตาง ๆ ในธรรมชาติ และส่งิ มีชวี ติ เชน เปลอื กไม กอนกรวด กอ น หิน ใบไม ผัก ผลไม ผิวหนังสตั ว ฯลฯ

2. เกิดข้นึ โดยมนุษยสรางขึ้น • ไดแก การขดู ขดี ระบาย ฯลฯ ใหเกิดเปนรอ งรอยพ้ืนผิว ในลักษณะตาง ๆ เชน การ เขยี นเสน ดวยปากกา ดนิ สอ การเขียนสีดว ยแปรงแหง ๆ การใชฟองนํา้ แตะแตมสี บนกระดาษ ในงานจิตรกรรม การสรา งพ้นื ผิวหยาบ และละเอยี ด ในงาน ประติมากรรม และสถาปตยกรรม

3. เกิดข้นึ โดยกระบวนการผลติ ของเครอ่ื งจกั ร • การเกิดของพื้นผวิ ลกั ษณะนี้ ถอื วา เกิดขน้ึ โดยมนษุ ยเ ชนเดยี วกัน แตผ า นทางเครือ่ งจักร ไมใ ช โดยน้ํามอื มนุษยโดยตรง ซงึ่ ทําใหไ ด พ้นื ผวิ ท่หี ลากหลาย และพื้นผิวท่ีเกิดข้ึนน้ี มีท้งั ลอ เลยี น จากธรรมชาติ และพนื้ ผวิ ทส่ี รา งขน้ึ มาใหม เพอื่ ประโยชน ทางใดทางหน่ึง