Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Cac-trieu-dai-Viet-Nam

Cac-trieu-dai-Viet-Nam

Description: Cac-trieu-dai-Viet-Nam

Search

Read the Text Version

["Kh\u00f4ng nh\u1eefng th\u1ebf, b\u1ea3n th\u00e2n L\u00ea T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c c\u0169ng lao v\u00e0o con \u0111\u01b0\u1eddng \u0103n ch\u01a1i tr\u1ee5y l\u1ea1c. Ch\u1eb3ng th\u1ebf m\u00e0 th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m Qu\u00ed D\u1eadu (1513) ch\u00e1nh s\u1ee9 nh\u00e0 Minh l\u00e0 Tr\u1ea7n Nh\u01b0\u1ee3c Thu\u1ef7 v\u00e0 ph\u00f3 s\u1ee9 l\u00e0 Ph\u1ea1m Hy T\u0103ng sang phong cho T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c l\u00e0m An Nam qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng \u0111\u0103 th\u1ea5y T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c m\u00e0 nh\u1eadn x\u00e9t: \\\"Qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng An Nam m\u1eb7t th\u00ec \u0111\u1eb9p m\u00e0 ng\u01b0\u1eddi l\u1ec7ch, t\u00ednh th\u00edch d\u00e2m, l\u00e0 vua l\u1ee3n, lo\u1ea1n vong s\u1ebd kh\u00f4ng bao l\u00e2u!\\\" Qu\u1ea3 v\u1eady, th\u00e1ng 5 n\u0103m Gi\u00e1p Tu\u1ea5t (1514) vua nghe l\u1eddi t\u00e2u c\u1ee7a Hi\u1ec7u \u00fay H\u1eefu V\u0129nh, gi\u1ebft ch\u1ebft 15 v\u01b0\u01a1ng c\u00f4ng, cho g\u1ecdi c\u00e1c cung nh\u00e2n c\u1ee7a M\u1eabn l\u1ec7 c\u00f4ng v\u00e0 tri\u1ec1u r\u01b0\u1edbc v\u00e0o \u0111\u1ec3 gian d\u00e2m. N\u0103m B\u00ednh T\u00fd (1516) vua cho \u0111\u1eafp th\u00e1nh m\u1ea5y ngh\u0301 n tr\u01b0\u1ee3ng, bao v\u00e2y c\u1ea3 \u0111i\u1ec7n T\u01b0\u1eddng Quang, qu\u00e1n Tr\u1ea7n V\u0169, ch\u00f9a Thi\u00ean Hoa... Ch\u1eafn ngang s\u00f4ng T\u00f4 L\u1ecbch... L\u1ea1i l\u00e0m \u0111i\u1ec7n h\u01a1n tr\u0103m n\u00f3c, \u0111n\u0323 g thuy\u1ec1n chi\u1ebfn, sai b\u1ecdn n\u1eef s\u1eed c\u1edfi tru\u1ed3ng ch\u00e8o thuy\u1ec1n \u1edf H\u1ed3 T\u00e2y c\u00f9ng vua ch\u01a1i \u0111\u00f9a, l\u1ea5y l\u00e0m th\u00edch th\u00fa. B\u1ea5y gi\u1edd, tr\u01b0\u1edbc t\u00ecnh h\u00ecnh \u0111\u00f3, c\u00e1c th\u1ebf l\u1ef1c phong ki\u1ebfn \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng nh\u01b0 Tr\u1ea7n C\u1ea3o n\u1ed5i l\u00ean. Tr\u1ecbnh Duy S\u1ea3n nhi\u1ec1u l\u1ea7n can ng\u0103n, vua kh\u00f4ng nghe l\u1ea1i c\u00f2n \u0111em S\u1ea3n ra \u0111\u00e1nh b\u1eb1ng tr\u01b0\u1ee3ng. Duy S\u1ea3n b\u00e0n c\u00f9ng v\u1edbi m\u1ed9t s\u1ed1 qu\u1ea7n th\u1ea7n kh\u00e1c nh\u01b0 L\u00ea Qu\u1ea3ng \u0110\u1ed9, Tr\u1ecbnh Ch\u1ebf S\u00e2m m\u01b0u vi\u1ec7c ph\u1ebf l\u1eadp. Th\u00e1ng 4 n\u0103m B\u00ednh T\u00fd (1516), Tr\u1ecbnh Duy S\u1ea3n sai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e2m ch\u1ebft T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c, \u0111em thi\u00eau x\u00e1c. Kh\u00e2m \u0110\u1ee9c Ho\u00e0ng h\u1eadu c\u0169ng t\u1ef1 nh\u1ea3y v\u00e0o l\u1eeda m\u00e0 ch\u1ebft. Qu\u00e2n s\u1ec9 \u0111em quan t\u00e0i v\u1ec1 ch\u00f4n \u1edf l\u0103ng Ng\u1ef1 Thi\u00ean, gi\u00e1ng T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c xu\u1ed1ng l\u00e0m Linh \u1ea8n v\u01b0\u01a1ng. Nh\u01b0 v\u1eady T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 7 n\u0103m, th\u1ecd 24 tu\u1ed5i. S\u1eed th\u1ea7n b\u00e0n r\u1eb1ng: Linh \u1ea8n v\u01b0\u01a1ng gian d\u00e2m v\u1edbi v\u1ee3 l\u1ebd c\u1ee7a cha, \u0111\u1ec3 tang cha m\u1eb9 \u00edt, m\u01b0\u1ee3n t\u00ean c\u1ee7a anh \u0111\u1ec3 c\u01b0\u1edbp n\u01b0\u1edbc, xa hoa d\u00e2m d\u1ee5c qu\u00e1 \u0111\u1ed9, h\u00ecnh ph\u1ea1t thu\u1ebf kho\u00e1 n\u1eb7ng n\u1ec1, gi\u1ebft h\u1ebft c\u00e1c th\u00e2n v\u01b0\u01a1ng, gi\u1eb7c c\u01b0\u1edbp n\u1ed5i d\u1eady kh\u1eafp n\u01a1i, \u0111\u01b0\u01a1ng th\u1eddi g\u1ecdi l\u00e0 vua l\u1ee3n, \u0111i\u1ec1m nguy vong \u0111\u0103 hi\u1ec7n ra v\u1eady! L\u00ea Chi\u00eau T\u00f4ng (1516-1522) Vua hu\u00fd l\u00e0 Y, l\u1ea1i c\u00f3 t\u00ean n\u1eefa l\u00e0 Hu\u1ec7, ch\u00e1u b\u1ed1n \u0111\u1eddi c\u1ee7a L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng, ch\u00e1u \u0111\u00edch t\u00f4n c\u1ee7a Ki\u1ebfn v\u01b0\u01a1ng T\u00e2n, con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a C\u1ea9m Giang v\u01b0\u01a1ng S\u00f9ng. M\u1eb9 l\u00e0 Ho\u00e0ng h\u1eadu Tr\u1ecbnh Th\u1ecb Loan, ng\u01b0\u1eddi x\u0103 Phi B\u1ea1o, huy\u1ec7n Thanh Ch\u01b0\u01a1ng (Ngh\u1ec7 An). \u00d4ng sinh ng\u00e0y 4 th\u00e1ng 10 n\u0103m B\u00ednh D\u1ea7n (1506). Khi T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c \u0111\u1ebf b\u1ecb gi\u1ebft n\u0103m B\u00ednh T\u00fd (1516) kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i, quan \u0111\u1ea1i th\u1ea7n l\u00e0 L\u00ea Ngh\u0129a Chi\u00eau, Tr\u1ecbnh Duy S\u1ea3n \u0111\u00f3n l\u1eadp l\u00ean l\u00e0m vua, khi \u0111\u00f3 \u00f4ng m\u1edbi 11 tu\u1ed5i. Tri\u1ec1u L\u00ea sau khi d\u1eb9p tan \u0111\u01b0\u1ee3c lo\u1ea1n Tr\u1ea7n C\u1ea3o th\u00ec n\u1ed9i b\u1ed9 l\u1ea1i c\u00e0ng l\u1ee5c \u0111\u1ee5c, \u0111\u00e1nh gi\u1ebft l\u1eabn nhau. An Ho\u00e0 h\u1ea7u Nguy\u1ec5n Ho\u00e0ng D\u1ee5 v\u00e0 V\u0129nh H\u01b0ng b\u00e1 Tr\u1ecbnh Tuy \u0111em qu\u00e2n \u0111\u00e1nh","nhau li\u00ean mi\u00ean. D\u00e2n ch\u00fang kh\u1ed5 s\u1edf c\u1ea3nh lo\u1ea1n l\u1ea1c, \u0111\u1ea7u r\u01a1i m\u00e1u ch\u1ea3y: \\\"Gi\u1eb7c b\u00ean ngo\u00e0i ch\u01b0a y\u00ean, c\u00e1c quy\u1ec1n th\u1ea7n \u0111\u00e1nh l\u1eabn nhau, gi\u1ebft nhau d\u01b0\u1edbi c\u1eeda khuy\u1ebft, m\u00e1u gi\u00e2y \u0111\u1ea7y ch\u1ed1n kinh s\u01b0, m\u1eb7t tr\u1eddi v\u00e0ng t\u1ed1i, v\u1eadn n\u01b0\u1edbc ng\u00e0y m\u1ed9t suy\\\". Tr\u01b0\u1edbc t\u00ecnh h\u00ecnh \u0111\u00f3, Nho gi\u00e1o ng\u00e0y m\u1ed9t suy v\u1ecb, nh\u01b0\u1eddng ch\u1ed7 cho Ph\u1eadt gi\u00e1o v\u00e0 \u0110\u1ea1o gi\u00e1o c\u00f9ng c\u00e1c th\u1ee9 ma thu\u1eadt ng\u00e0y c\u00e0ng ph\u00e1t tri\u1ec3n. Trong s\u1ed1 c\u00e1c th\u1ebf l\u1ef1c ph\u00f2 l\u1eadp vua, m\u1ed7i ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u c\u00f3 nh\u1eefng m\u01b0u \u0111\u1ed3 ri\u00eang. C\u00e0ng v\u1ec1 sau, b\u1eb1ng t\u00e0i n\u0103ng qu\u00e2n s\u1ef1 n\u1ed5i b\u1eadt v\u00e0 s\u1ef1 kh\u00f4n kh\u00e9o th\u00e2u t\u00f3m quy\u1ec1n h\u00e0nh, M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung \u0111\u0103 ng\u00e0y c\u00e0ng tr\u1edf th\u00e0nh m\u1ed9t nh\u00e2n v\u1eadt c\u1ed9t tr\u1ee5 trong tri\u1ec1u. Vua L\u00ea Chi\u00eau T\u00f4ng ph\u1ea3i t\u1ef1 th\u00e2n h\u00e0nh \u0111\u1ebfn ph\u1ee7 \u0111\u1ec7 c\u1ee7a M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung gia phong cho \u00f4ng l\u00e0m Th\u00e1i ph\u00f3... Quy\u1ec1n uy c\u1ee7a M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung ng\u00e0y m\u1ed9t l\u1edbn, ng\u01b0\u1eddi ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u h\u01b0\u1edbng v\u1ec1 h\u1ecd M\u1ea1c. \u0110\u0103ng Dung cho con g\u00e1i nu\u00f4i v\u00e0o h\u1ea7u vua th\u1ef1c ra \u0111\u1ec3 \u1e0d x\u00e9t coi gi\u1eef. Con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a \u0110\u0103ng Dung l\u00e0 \u0110\u0103ng Doanh l\u00e0m ch\u1ee9c D\u1ee5c M\u1ef9 h\u1ea7u tr\u00f4ng coi \u0111i\u1ec7n Kim Quang. T\u1eeb \u0111\u00f3 \u0110\u0103ng Dung \u0111i b\u1ed9 th\u00ec che l\u1ecdng ph\u01b0\u1ee3ng d\u00e1t v\u00e0ng, \u0111i thu\u1ef7 th\u00ec d\u00f9ng thuy\u1ec1n r\u1ed3ng d\u00e2y k\u00e9o, ra v\u00e0o cung c\u1ea5m nh\u01b0 \u0111i v\u00e0o ch\u1ed7 kh\u00f4ng ng\u01b0\u1eddi, kh\u00f4ng ki\u00eang s\u1ee3 g\u00ec... Tr\u01b0\u1edbc t\u00ecnh c\u1ea3nh \u1ea5y, vua Chi\u00eau T\u00f4ng m\u01b0u ng\u1ea7m v\u1edbi Tr\u1ecbnh Tuy t\u00ecm c\u00e1ch tri\u1ec7t h\u1ea1 th\u1ebf l\u1ef1c c\u1ee7a h\u1ecd M\u1ea1c. K\u1ebf ho\u1ea1ch b\u1ea1i l\u1ed9, vua b\u1ecf ch\u1ea1y kh\u1ecfi kinh th\u00e0nh. M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung b\u00e8n c\u00f9ng v\u1edbi c\u00e1c qu\u1ea7n th\u1ea7n kh\u00e1c l\u1eadp em c\u1ee7a Chi\u00eau T\u00f4ng t\u00ean l\u00e0 Xu\u00e2n l\u00ean ng\u00f4i v\u00e0o ng\u00e0y 1 th\u00e1ng 8 n\u0103m Nh\u00e2m Ng\u1ecd (1522). Chi\u00eau T\u00f4ng th\u00ec b\u1ecb gi\u00e1ng xu\u1ed1ng l\u00e0m \u0110\u00e0 D\u01b0\u01a1ng v\u01b0\u01a1ng r\u1ed3i b\u1ecb gi\u1ebft. Nh\u01b0 v\u1eady Chi\u00eau T\u00f4ng \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 7 n\u0103m, th\u1ecd 26 tu\u1ed5i. L\u00ea Cung Ho\u00e0ng (1522-1527) Vua m\u1edbi c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 Xu\u00e2n, c\u00f2n c\u00f3 t\u00ean n\u1eefa l\u00e0 Kh\u00e1nh, ch\u00e1u b\u1ed1n \u0111\u1eddi c\u1ee7a Th\u00e1nh T\u00f4ng, l\u00e0 em c\u00f9ng m\u1eb9 v\u1edbi Chi\u00eau T\u00f4ng, sinh ng\u00e0y 26 th\u00e1ng 7 n\u0103m \u0110inh M\u0103o (1507). Khi Chi\u00eau T\u00f4ng ch\u1ea1y kh\u1ecfi Ho\u00e0ng cung, M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung l\u1eadp \u00f4ng l\u00ean l\u00e0m vua, l\u00fac \u0111\u00f3 m\u1edbi 16 tu\u1ed5i. V\u00cc s\u1ee3 Chi\u00eau T\u00f4ng \u1edf ngo\u00e0i hi\u1ec7u tri\u1ec7u binh m\u0103 v\u1ec1 \u0111\u00e1nh n\u00ean M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung kh\u00f4ng d\u00e1m \u0111\u00f3ng t\u1ea1i kinh th\u00e0nh m\u00e0 \u0111\u00f3n Ho\u00e0ng \u0111\u1ec7 Xu\u00e2n v\u1ec1 Gia Ph\u00fac (H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng) v\u00e0 chuy\u1ec3n h\u1ebft c\u1ee7a b\u00e1u trong th\u00e0nh v\u1ec1 \u0111\u1ea5y, phong quan ti\u1ebfn t\u01b0\u1edbc cho c\u00e1c quan. Sau khi \u0111\u00e1nh b\u1ea1i c\u00e1c c\u00e1nh qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a Chi\u00eau T\u00f4ng, m\u00f9a xu\u00e2n n\u0103m Qu\u00ed M\u00f9i (1523) \u0110\u0103ng Dung \u0111\u01b0a vua Cung ho\u00e0ng v\u1ec1 \u0111\u00f3ng \u1edf h\u00e0nh dinh B\u1ed3 \u0110\u1ec1, cho c\u00e1c quan v\u00e0o ch\u1ea7u. N\u0103m \u0111\u00f3, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh v\u1eabn cho m\u1edf ti\u1ec7c thi h\u01b0\u01a1ng, thi h\u1ed9i \u1edf b\u0103i gi\u1eefa s\u00f4ng Nh\u1ecb. Vua ra \u0111\u1ea7u \u0111\u1ec1 \\\"V\u1ec1 \u0111\u1ea1o l\u00e0m vua l\u00e0m th\u1ea7y\\\". Nh\u01b0ng b\u1ea5t ch\u1ea5p \u0111\u1ea1o l\u00e0m t\u00f4i, th\u00e1ng 7 n\u0103m \u0111\u00f3, \u0110\u0103ng Dung d\u00f9ng chi\u1ebfu l\u1ec7nh c\u1ee7a Cung \u0111\u1ebf, ph\u1ebf b\u1ecf v\u1eafng m\u1eb7t Chi\u00eau T\u00f4ng xu\u1ed1ng t\u01b0\u1edbc \u0110\u00e0 D\u01b0\u01a1ng v\u01b0\u01a1ng. N\u0103m sau, gi\u00e1p Th\u00e2n (1524) \u0110\u0103ng Dung t\u1ef1 m\u00ecnh th\u0103ng l\u00ean t\u01b0\u1edbc B\u00ecnh Ch\u01b0\u01a1ng qu\u00e2n qu\u1ed1c tr\u1ecdng s\u01b0 Th\u00e1i ph\u00f3 nh\u00e2n qu\u1ed1c c\u00f4ng. Th\u00e1ng 10 n\u0103m \u1ea4t D\u1eadu (1525) \u0110\u0103ng Dung t\u1ef1 l\u00e0m \u0111\u00f4 t\u01b0\u1edbng d\u1eabn t\u1ea5t c\u1ea3 thu\u1ef7 v\u00e0 l\u1ee5c qu\u00e2n v\u00e0o \u0111\u00e1nh Thanh Ho\u00e1. Vua","Chi\u00eau T\u00f4ng b\u1ecb b\u1eaft \u0111\u01b0a v\u1ec1 kinh s\u01b0, v\u00e0 b\u1ecb gi\u1ebft v\u00e0o th\u00e1ng 12 n\u0103m B\u00ednh Tu\u1ea5t (1526). Sau s\u1ef1 ki\u1ec7n bi th\u1ea3m \u0111\u00f3, \u0110\u0103ng Dung r\u00fat lui v\u1ec1 C\u1ed5 Trai nh\u01b0ng trong th\u1ef1c t\u1ebf v\u1eabn ch\u1ebf ng\u1ef1 tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. N\u0103m \u0110inh H\u1ee3i (1527), \u0110\u0103ng Dung t\u1ef1 th\u0103ng t\u01b0\u1edbc Th\u00e1i s\u01b0 An H\u01b0ng v\u01b0\u01a1ng, gia th\u00eam c\u1eedu t\u1ee9. Th\u00e1ng 4 n\u0103m \u0110inh H\u1ee3i (1527), Cung ho\u00e0ng sai Tr\u00f9ng d\u01b0\u01a1ng h\u1ea7u V\u0169 H\u1eefu, Lan xuy\u00ean b\u00e1 Phan \u0110\u00ecnh T\u00e1 v\u00e0 Trung s\u1ee9 \u0110\u1ed7 Hi\u1ebfu \u0110\u1ec5 c\u1ea7m c\u1edd mao ti\u1ebft mang kim s\u00e1ch v\u00e0 m\u0169 \u00e1o \u00f4 l\u1ecdng, \u0111ai ng\u1ecdc, ki\u1ec7u t\u00eda, qu\u1ea1t v\u1ebd, t\u00e1n t\u00eda \u0111\u1ebfn l\u00e0ng C\u1ed5 Trai, huy\u1ec7n Nghi D\u01b0\u01a1ng t\u1ea5n phong M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung l\u00e0m An H\u01b0ng v\u01b0\u01a1ng. \u0110\u0103ng Dung \u0111\u00f3n ti\u1ebfp s\u1ee9 b\u1ed9 c\u1ee7a nh\u00e0 vua, \u1edf b\u1ebfn \u0111 \u0323An Th\u00e1p huy\u1ec7n T\u00e2n Minh (Ti\u00ean L\u0103ng, Ki\u1ebfn An ng\u00e0y nay). Vua c\u00f2n t\u1eb7ng \u0110\u0103ng Dung b\u00e0i th\u01a1 \\\"Chu c\u00f4ng gi\u00fap Th\u00e0nh V\u01b0\u01a1ng\\\" c\u00f3 \u00fd khuy\u00ean \u0110\u0103ng Dung h\u0103y gi\u00fap vua v\u00e0 tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh theo g\u01b0\u01a1ng Chu c\u00f4ng \u0111\u1eddi x\u01b0a. M\u1eb7c d\u00f9 \u0111\u01b0\u1ee3c vua \u00e2n s\u1ee7ng h\u1eadu \u0111\u0103i v\u00e0 giao ph\u00f3 tr\u1ecdng tr\u00e1ch, M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung v\u1eabn kh\u00f4ng ch\u1ecbu d\u1eebng l\u1ea1i \u1edf t\u01b0\u1edbc v\u01b0\u01a1ng, m\u00e0 v\u1eabn ki\u00ean quy\u1ebft ch\u1edbp th\u1eddi c\u01a1 gi\u00e0nh ng\u00f4i \u0111\u1ebf cho h\u1ecd M\u1ea1c. Ng\u00e0y 15-6 n\u0103m \u0110inh H\u1ee3i (1527), M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung t\u1eeb C\u1ed5 Trai v\u00e0o kinh b\u1eaft vua ph\u1ea3i nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i, gi\u00e1ng vua L\u00ea xu\u1ed1ng l\u00e0m Cung v\u01b0\u01a1ng, b\u1eaft giam vua c\u00f9ng v\u1edbi Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu \u1edf cung T\u00e2y N\u1ed9i, sau \u0111\u00f3 v\u00e0i th\u00e1ng bu\u1ed9c Th\u00e1i h\u1eadu v\u00e0 Cung v\u01b0\u01a1ng ph\u1ea3i t\u1ef1 t\u1eed. Tr\u01b0\u1edbc khi ch\u1ebft, Th\u00e1i h\u1eadu kh\u1ea5n tr\u1eddi r\u1eb1ng: \\\"\u0110\u0103ng Dung l\u00e0 k\u1ebb b\u1ec1 t\u00f4i, manh t\u00e2m c\u01b0\u1edbp ng\u00f4i, l\u1ea1i gi\u1ebft m\u1eb9 con ta, con ch\u00e1u m\u00e0y ng\u00e0y sau c\u0169ng th\u1ebf\\\". \u0110\u0103ng Dung sai \u0111em x\u00e1c hai m\u1eb9 con nh\u00e0 vua b\u00e0y ra qu\u00e1n B\u1eafc S\u01a1n, r\u1ed3i \u0111em v\u1ec1 ch\u00f4n \u1edf l\u0103ng Hoa D\u01b0\u01a1ng huy\u1ec7n Ng\u1ef1 Thi\u00ean (nay thu\u1ed9c x\u0103 M\u1ef9 X\u00e1, huy\u1ec7n H\u01b0ng H\u00e0, Th\u00e1i B\u00ecnh) theo nghi l\u1ec5 c\u1ee7a Thi\u00ean t\u1eed v\u00e0 Ho\u00e0ng h\u1eadu. Nh\u01b0 v\u1eady l\u00e0 Cung Ho\u00e0ng \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u00fang 5 n\u0103m, th\u1ecd 21 tu\u1ed5i. Nh\u1eadn x\u00e9t v\u1ec1 \u00f4ng vua n\u00e0y, s\u1eed th\u1ea7n tri\u1ec1u L\u00ea \u0111\u0103 vi\u1ebft: L\u00fac \u1ea5y v\u1eadn n\u01b0\u1edbc \u0111\u0103 suy, l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u0103 \u013aa, t\u00e0i vua l\u1ea1i v\u00e0o h\u1ea1ng k\u00e9m, c\u00f3 th\u1ec3 d\u1eb9p y\u00ean sao \u0111\u01b0\u1ee3c. Nh\u01b0 v\u1eady l\u00e0 tri\u1ec1u L\u00ea k\u1ec3 t\u1eeb L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 l\u00ean ng\u00f4i (1428) \u0111\u1ebfn Cung Ho\u00e0ng (1527) g\u1ed3m 10 \u0111\u1eddi vua, c\u1ea3 th\u1ea3y \u0111\u00fang 100 n\u0103m. N\u1ebfu t\u00ednh c\u1ea3 th\u1eddi gian L\u00ea L\u1ee3i d\u1ea5y qu\u00e2n x\u01b0ng l\u00e0 B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh v\u01b0\u01a1ng n\u0103m M\u1eadu Tu\u1ea5t (1418) c\u1ed9ng l\u00e0 110 n\u0103m. \u0110\u00e2y l\u00e0 th\u1eddi k\u1ef3 c\u00e1c vua L\u00ea n\u1eafm \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1ecdn quy\u1ec1n cai tr\u1ecb \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc. C\u00e1c nh\u00e0 s\u1eed h\u1ecdc g\u1ecdi l\u00e0 th\u1eddi ti\u1ec1n L\u00ea (hay L\u00ea s\u01a1) \u0111\u1ec3 ph\u00e2n bi\u1ec7t v\u1edbi L\u00ea Trung H\u01b0ng v\u1ec1 sau. C\u00e1c \u0111\u1eddi vua Tri\u1ec1u L\u00ea s\u01a1 \u0111\u0103 tr\u1ea3i qua: 1. L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 (1428-1433) 2. L\u00ea Th\u00e1i T\u00f4ng (1434-1442) 3. L\u00ea Nh\u00e2n T\u00f4ng (1443-1459)","4. L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng (1460-1497) 5. L\u00ea Hi\u1ebfn T\u00f4ng (1497-1504) 6. L\u00ea T\u00fac T\u00f4ng (1504) 7. L\u00ea Uy M\u1ee5c (1505-1509) 8. L\u00ea T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c (1510-1516) 9. L\u00ea Chi\u00eau T\u00f4ng (1516-1522) 10. L\u00ea Cung Ho\u00e0ng (1522-1527)","13.TRI\u1ec0U M\u1ea0C (1527-1592) M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung (1527-1529) M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung qu\u00ea \u1edf l\u00e0ng C\u1ed5 Trai, huy\u1ec7n Nghi D\u01b0\u01a1ng (H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng). C\u1ee5 t\u1ed5 b\u1ea3y \u0111\u1eddi l\u00e0 M\u1ea1c \u0110\u0129nh Chi, m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi n\u1ed5i ti\u1ebfng v\u1ec1 v\u0103n ch\u01b0\u01a1ng \u0111\u0103 thi \u0111\u1eadu tr\u1ea1ng nguy\u00ean d\u01b0\u1edbi th\u1eddi Tr\u1ea7n, l\u00e0m quan \u0111\u1ebfn ch\u1ee9c Nh\u1eadp n\u1ed9i h\u00e0nh khi\u1ec3n, Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 m\u00f4n h\u1ea1 t\u1ea3 b\u1ed9c x\u1ea1. \u00d4ng \u0111\u0103 t\u1eebng \u0111i s\u1ee9 sang Trung Qu\u1ed1c, \u0111\u1ed1i \u0111\u00e1p r\u1ea5t th\u00f4ng minh, nh\u00e0 Nguy\u00ean ph\u1ea3i n\u1ec3 ph\u1ee5c. \u0110\u0129nh Chi sinh ra Dao, l\u00e0m quan T\u01b0 h\u00ecnh vi\u1ec7n \u0111\u1ea1i phu. Dao sinh 4 con trai t\u00ean l\u00e0: \u0110\u1ecbch, Thoan, Thu\u00fd v\u00e0 Vi\u1ec5n, ng\u01b0\u1eddi n\u00e0o c\u0169ng c\u00f3 t\u00e0i n\u0103ng v\u00e0 xu\u1ea5t kho\u1ebb. Cu\u1ed1i \u0111\u1eddi nh\u00e0 H\u1ed3 v\u00ec b\u1ea5t \u0111\u1eafc ch\u00ed h\u1ecd \u0111em con em \u0111\u1ebfn h\u00e0ng gi\u1eb7c Minh r\u1ed3i ra l\u00e0m quan cho nh\u00e0 Minh. \u0110\u1ebfn \u0111\u1eddi c\u00e1c \u00f4ng Tung, B\u00ecnh r\u1ed3i \u0111\u1ebfn H\u1ecbch th\u00ec kh\u00f4ng ai c\u00f3 hi\u1ec3n \u0111\u1ea1t. H\u1ecbch l\u1ea5y con g\u00e1i \u0110\u1eb7ng Xu\u00e2n ng\u01b0\u1eddi c\u00f9ng l\u00e0ng, t\u00ean l\u00e0 \u0110\u1eb7ng Th\u1ecb Hi\u1ebfn, sinh \u0111\u01b0\u1ee3c ba trai: M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung l\u00e0 tr\u01b0\u1edfng, r\u1ed3i \u0111\u1ebfn \u0110\u1ed1c v\u00e0 Quy\u1ebft. Hai em c\u1ee7a \u0110\u0103ng Dung \u0111\u1ec1u l\u00e0m quan, khi \u0110\u0103ng Dung l\u00ean ng\u00f4i vua th\u00ec phong c\u1ea3 hai em t\u01b0\u1edbc v\u01b0\u01a1ng. \u0110\u0103ng Dung sinh gi\u1edd Ng\u1ecd ng\u00e0y Nh\u00e2m T\u00fd (23) th\u00e1ng 11 n\u0103m Qu\u00ed M\u0103o (1483). Th\u1eddi tr\u1ebb M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung c\u00f3 s\u1ee9c kho\u1ebb l\u1ea1i kh\u00f4i ng\u00f4. T\u01b0\u01a1ng truy\u1ec1n b\u00e0 h\u1ecd Nh\u1eef (c\u00f3 tham v\u1ecdng mu\u1ed1n c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi ch\u1ed3ng \u0111\u1ebf v\u01b0\u01a1ng) tr\u00f4ng th\u1ea5y \u0110\u0103ng Dung, \u0111em l\u00f2ng y\u00eau. B\u00e0 h\u1ecd Nh\u1eef \u0111\u00f3 v\u1ec1 sau ch\u00ednh l\u00e0 m\u1eb9 c\u1ee7a Nguy\u1ec5n B\u1ec9nh Khi\u00eam v\u00e0 Ph\u00f9ng Kh\u1eafc Khoan. T\u1eeb m\u1ed9t thanh ni\u00ean ngh\u00e8o, s\u1ed1ng b\u1eb1ng ngh\u1ec1 \u0111\u00e1nh c\u00e1, M\u1eb7c \u0110\u0103ng Dung \u0111i d\u1ef1 thi m\u00f4n \u0111\u1ea5u v\u1eadt, tr\u00fang \u0111\u00f4 l\u1ef1c s\u0129, \u0111\u01b0\u1ee3c sung v\u00e0o ch\u00e2n t\u00fac v\u1ec7 chuy\u00ean c\u1ea7m d\u00f9 theo xe vua. Nh\u01b0ng \u0110\u0103ng Dung ti\u1ebfn r\u1ea5t nhanh tr\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng l\u00e0m quan. N\u0103m T\u00e2n M\u00f9i (1511) m\u1edbi 29 tu\u1ed5i \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c phong t\u01b0\u1edbc V\u0169 Xuy\u00ean B\u00e1. N\u0103m B\u00ednh T\u00fd (1516), tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh sai \u0110\u0103ng Dung l\u00e0m tr\u1ea5n th\u1ee7 S\u01a1n Nam, gia phong Ph\u00f3 t\u01b0\u1edbng T\u1ea3 \u0111\u00f4 \u0111\u1ed1c. Tr\u1ea3i qua ba \u0111\u1eddi vua L\u00ea, \u0110\u0103ng Dung \u0111\u01b0\u1ee3c phong Th\u00e1i s\u01b0 Nh\u00e2n Qu\u1ed1c c\u00f4ng r\u1ed3i \u0111\u1ebfn An H\u01b0ng v\u01b0\u01a1ng. L\u1ee3i d\u1ee5ng l\u00fac vua L\u00ea \u01b0\u01a1n h\u00e8n, c\u00e1c quan trong ngo\u00e0i tri\u1ec1u tranh gi\u00e0nh x\u00e2u x\u00e9 l\u1eabn nhau, M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung \u00e2m m\u01b0u gi\u00e0nh ng\u00f4i vua. Th\u00e1ng 6 n\u0103m \u0110inh H\u1ee3i (1527), M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung t\u1eeb C\u1ed5 Trai l\u00ean kinh s\u01b0 \u00e9p vua L\u00ea nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i. L\u00fac n\u00e0y tri\u1ec1u L\u00ea \u0111\u0103 qu\u00e1 m\u1ee5c n\u00e1t, m\u1ea5t l\u00f2ng d\u00e2n n\u00ean s\u1ed1 \u0111\u00f4ng h\u01b0\u1edbng v\u1ec1 M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung \u0111\u0103 ra \u0111\u00f3n \u0110\u0103ng Dung v\u1ec1 kinh. Trong t\u1edd chi\u1ebfu nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i c\u1ee7a vua L\u00ea (t\u1ea5t nhi\u00ean l\u00e0 do ng\u01b0\u1eddi c\u1ee7a M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung vi\u1ebft) c\u00f3 n\u00f3i l\u00fd do c\u1ee7a vi\u1ec7c nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i: Vua L\u00ea h\u00e8n k\u00e9m, \u0111\u1ee9c m\u1ecfng, kh\u00f4ng g\u00e1nh n\u1ed5i ng\u00f4i tr\u1eddi. M\u1ec7nh tr\u1eddi v\u00e0 l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi h\u01b0\u1edbng v\u1ec1 ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 \u0111\u1ee9c v\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00f3, trong th\u1eddi \u0111i\u1ec3m n\u00e0y, ch\u1ec9 c\u00f3 M\u1eb7c \u0110\u0103ng Dung: \\\"l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi t\u01b0 ch\u1ea5t th\u00f4ng minh, \u0111\u1ee7 t\u00e0i v\u0103n v\u00f5, b\u00ean ngo\u00e0i \u0111\u00e1nh d\u1eb9p b\u1ed1n ph\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ec1u ph\u1ee5c, b\u1ebfn trong tr\u1ecb n\u01b0\u1edbc tr\u0103m h\u1ecd y\u00ean vui, c\u00f4ng \u0111\u1ee9c l\u1edbn lao, tr\u1eddi ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u quy ph\u1ee5c\\\". H\u00f4m tuy\u00ean \u0111\u1ecdc t\u1edd chi\u1ebfu nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i c\u0169ng l\u00e0 l\u00fac M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung x\u01b0ng Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf, ban l\u1ec7nh \u0111\u1ea1i x\u00e1 thi\u00ean h\u1ea1, l\u1ea5y ni\u00ean hi\u1ec7u m\u1edbi nh\u01b0 m\u1ecdi \u00f4ng vua kh\u00e1c l\u00ean ng\u00f4i. Vua L\u00ea b\u1ecb gi\u00e1ng","tru\u1ea5t xu\u1ed1ng l\u00e0m Cung v\u01b0\u01a1ng, b\u1ecb t\u1ed1ng giam c\u00f9ng v\u1edbi Th\u00e1i h\u1eadu \u1edf cung T\u00e2y N\u1ed9i r\u1ed3i b\u1ecb gi\u1ebft ch\u1ebft. Nh\u1eefng ng\u00e0y sau, \u0110\u0103ng Dung ra ng\u1ef1 \u1edf ch\u00ednh \u0111i\u1ec7n, t\u1ebf tr\u1eddi \u0111\u1ea5t \u1edf \u0111\u00e0n Nam Giao, d\u1ef1ng t\u00f4n mi\u1ebfu, l\u1ea5y H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng l\u00e0m D\u01b0\u01a1ng kinh, l\u1eadp cung \u0111i\u1ec7n \u1edf C\u1ed5 Trai, truy t\u00f4n \u00f4ng t\u1ed5 b\u1ea3y \u0111\u1eddi l\u00e0 M\u1ea1c \u0110\u0129nh Chi l\u00e0m \\\"Ki\u1ebfn th\u1ee7y Kh\u00e2m minh v\u0103n ho\u00e0ng \u0111\u1ebf\\\". M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung mu\u1ed1n t\u1ecf m\u1ed9t \u0111i\u1ec1u: \\\"kh\u00f4ng th\u1ec3 c\u1ee9 con vua th\u00ec m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e0m vua\\\", \u00f4ng cho s\u1eeda m\u1ed9 c\u1ee7a cha m\u00ecnh th\u00e0nh L\u0103ng (cho n\u00ean n\u01a1i \u1ea5y v\u1ec1 sau \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 x\u1ee9 M\u1ea3 L\u0103ng). \u00d4ng cho l\u1eadp con trai tr\u01b0\u1edfng l\u00e0 \u0110\u0103ng Doanh l\u00e0m Th\u00e1i t\u1eed, phong em trai l\u00e0 Quy\u1ebft l\u00e0m T\u00edn v\u01b0\u01a1ng, truy phong em trai l\u00e0 \u0110\u1ed1c l\u00e0m T\u1eeb v\u01b0\u01a1ng, c\u1ea3 ba ng\u01b0\u1eddi em g\u00e1i \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c phong c\u00f4ng ch\u00faa: em g\u00e1i l\u1edbn t\u00ean Ng\u1ecdc l\u00e0 Trang Hoa c\u00f4ng ch\u00faa, th\u1ee9 \u0111\u1ebfn t\u00ean Hu\u1ec7 l\u00e0 Kh\u00e1nh Di\u1ec7m c\u00f4ng ch\u00faa v\u00e0 em \u00fat Ng\u1ecdc Di l\u00e0 T\u00fa Hoa c\u00f4ng ch\u00faa. C\u00f9ng v\u1edbi vi\u1ec7c phong t\u01b0\u1edbc cho con, anh em h\u1ecd M\u1ea1c, vua c\u00f2n phong t\u01b0\u1edbc cho m\u1ed9t lo\u1ea1t b\u1ea7y t\u00f4i c\u00f3 c\u00f4ng t\u00f4n ph\u00f2. V\u1ec1 \u0111\u1ed1i ngo\u1ea1i, \u0111\u1ec3 tranh th\u1ee7 nh\u00e0 Minh, vua M\u1ea1c sai s\u1ee9 \u0111em bi\u1ec3u sang Y\u00ean Kinh n\u00f3i: Con ch\u00e1u h\u1ecd L\u00ea kh\u00f4ng c\u00f2n ai th\u1eeba t\u1ef1, cho n\u00ean di ch\u00fac cho \u0110\u1ea1i th\u1ea7n h\u1ecd M\u1ea1c t\u1ea1m qu\u1ea3n vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc, \u0111\u1ec3 y\u00ean d\u00e2n. Nh\u00e0 Minh sai ng\u01b0\u1eddi sang \u1e0d x\u00e9t h\u01b0 th\u1ef1c, \u0110\u0103ng Dung c\u00f9ng c\u00e1c b\u1ea7y t\u00f4i kh\u00e1c d\u00f9ng v\u00e0ng b\u1ea1c lo l\u00f3t nh\u1eefng vi\u00ean t\u01b0\u1edbng bi\u00ean th\u00f9y nh\u00e0 Minh \u0111\u1ec3 tranh th\u1ee7 s\u1ef1 \u1ee7ng h\u1ed9 c\u1ee7a h\u1ecd. V\u00cc th\u1ebf, n\u0103m K\u1ef7 S\u1eedu (1529) hai anh em Tr\u1ecbnh Ngung v\u00e0 Trinh Ngang l\u00e0 c\u1ef1u th\u1ea7n nh\u00e0 L\u00ea ch\u1ea1y sang c\u1ea7u vi\u1ec7n nh\u00e0 Minh song kh\u00f4ng th\u00e0nh. Hai vi\u00ean quan \u0111\u00f3 \u0111\u1ec1u ch\u1ebft gi\u00e0 tr\u00ean \u0111\u1ea5t Trung Hoa. Ho\u00e0n thi\u1ec7n vi\u1ec7c thi\u1ebft l\u1eadp m\u1ed9t tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i m\u1edbi, kh\u00f4ng nh\u1eefng ph\u1ea3i ch\u1ed1ng ch\u1ecdi v\u1edbi ph\u1ea3n \u1ee9ng c\u1ee7a \u0111\u00f4ng \u0111\u1ea3o c\u00e1c c\u1ef1u th\u1ea7n nh\u00e0 L\u00ea mang n\u1eb7ng \u0111\u1ea7u \u00f3c trung qu\u00e2n m\u00f9 qu\u00e1ng, m\u00e0 c\u00f2n ph\u1ea3i ch\u1ecdn nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi tr\u1ebb tu\u1ed5i g\u00e1nh v\u00e1c vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. B\u1eaft ch\u01b0\u1edbc c\u00e1c vua Tr\u1ea7n, th\u00e1ng 12 n\u0103m K\u1ef7 S\u1eedu (1529) M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho con l\u00e0 \u0110\u0103ng Doanh l\u00e0m vua \u0111\u01b0\u1ee3c 3 n\u0103m, l\u00fac n\u00e0y m\u1edbi 46 tu\u1ed5i. M\u1ea1c \u0110\u0103ng Doanh (1530-1540) \u0110\u0103ng Doanh l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung. D\u01b0\u1edbi th\u1eddi Quang Thi\u1ec7u nh\u00e0 L\u00ea, \u0110\u0103ng Doanh \u0111\u01b0\u1ee3c phong t\u01b0\u1edbc D\u1ee5c M\u1ef9 h\u1ea7u, gi\u1eef \u0111i\u1ec7n Kim Quang. Khi \u0110\u0103ng Dung l\u00ean ng\u00f4i vua, \u0110\u0103ng Doanh \u0111\u01b0\u1ee3c phong l\u00e0m Th\u00e1i t\u1eed. \u1ede ng\u00f4i th\u00e1i t\u1eed \u0111\u01b0\u1ee3c 3 n\u0103m th\u00ec l\u00ean ng\u00f4i vua. th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m Canh D\u1ea7n (1530) \u0110\u0103ng Doanh l\u00e0m l\u1ec5 \u0111\u0103ng quang, \u0111\u1ed5i ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 \u0110\u1ea1i ch\u00ednh, t\u00f4n b\u00e0 n\u1ed9i l\u00e0 \u0110\u1eb7ng th\u1ecb l\u00e0m Th\u00e1i Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu, t\u00f4n cha l\u00e0 \u0110\u0103ng Dung l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng. Tr\u01b0\u1edbc h\u1ebft \u0110\u0103ng Doanh d\u1ef1ng m\u1ed9t ng\u00f4i \u0111i\u1ec7n nguy nga \u1edf l\u00e0ng","C\u1ed5 Trai cho \u0110\u0103ng Dung \u1edf. M\u1ed7i th\u00e1ng 2 l\u1ea7n v\u00e0o ng\u00e0y 8 v\u00e0 22, \u0110\u0103ng Doanh d\u1eabn qu\u1ea7n th\u1ea7n t\u1edbi tr\u00ecnh y\u1ebft. \u0110\u0103ng Dung tuy v\u1ec1 s\u1ed1ng c\u1ea3nh \u0111i\u1ec1n vi\u00ean \u1edf C\u1ed5 Trai nh\u01b0ng ng\u1ee5 \u00fd l\u00e0 tr\u1ea5n gi\u1eef m\u1ed9t v\u00f9ng \u0111\u1ea5t quan tr\u1ecdng l\u00e0m ngo\u1ea1i vi\u00ean cho \u0110\u0103ng Doanh v\u00e0 v\u1eabn \u0111\u1ecbnh \u0111o\u1ea1t nh\u1eefng vi\u1ec7c tr\u1ecdng \u0111\u1ea1i c\u1ee7a qu\u1ed1c gia. T\u1eeb khi \u0110\u0103ng Doanh l\u00ean ng\u00f4i vua c\u0169ng l\u00e0 l\u00fac \u1edf Thanh Ho\u00e1 l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng trung h\u01b0ng c\u1ee7a nh\u00e0 L\u00ea do Nguy\u1ec5n Kim c\u1ea7m \u0111\u1ea7u \u0111\u0103 nh\u00f3m h\u1ecdp v\u00e0 ng\u00e0y c\u00e0ng l\u1edbn m\u1ea1nh. \u0110\u0103ng Doanh nhi\u1ec1u l\u1ea7n tr\u1ef1c ti\u1ebfp c\u1ea7m qu\u00e2n v\u00e0o \u0111\u00e1nh, nh\u01b0ng kh\u00f4ng th\u1eafng n\u1ed5i. Quan L\u00ea tri\u1ec1u do Nguy\u1ec5n Kim ch\u1ec9 duy d\u1ef1a v\u00e0o v\u00f9ng r\u1eebng n\u00fai Thanh Ho\u00e1 gi\u00e1p v\u1edbi L\u00e0o \u0111\u1ec3 c\u1ed1 gi\u1eef v\u00e0 nu\u00f4i d\u01b0\u1ee1ng l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng. M\u00f9a xu\u00e2n n\u0103m Qu\u00ed T\u1ef5 (1533) c\u00e1c c\u1ef1u th\u1ea7n nh\u00e0 L\u00ea l\u1eadp L\u00ea Trang T\u00f4ng l\u00ean ng\u00f4i vua t\u1ea1i L\u00e0o r\u1ed3i sai s\u1ee9 v\u01b0\u1ee3t bi\u1ec3n sang nh\u00e0 Minh c\u1ea7u vi\u1ec7n. Nh\u00e0 Minh \u0111\u01b0a qu\u00e2n sang \u0111\u00e1nh nh\u00e0 M\u1ea1c. Tr\u01b0\u1edbc t\u00ecnh h\u00ecnh \u0111\u00f3, M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung li\u1ec1n sai ng\u01b0\u1eddi mang th\u01b0 \u0111\u1ebfn t\u1ec9nh V\u00e2n Nam gi\u1ea3i th\u00edch l\u01b0 do h\u1ecd M\u1ea1c l\u00ean ng\u00f4i vua v\u00e0 b\u1ea3o L\u00ea Ninh ch\u1ec9 l\u00e0 con c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Kim m\u1ea1o x\u01b0ng h\u1ecd L\u00ea m\u00e0 th\u00f4i. Th\u1ea5y r\u00f5 \u0111\u00e2y l\u00e0 m\u1ed9t c\u01a1 h\u1ed9i ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Vua Minh sai t\u01b0\u1edbng C\u1eebu Loan \u0111em m\u1ed9t \u0111\u1ea1o qu\u00e2n l\u1edbn \u00e1p s\u00e1t bi\u00ean gi\u1edbi ph\u00eda B\u1eafc n\u01b0\u1edbc ta. Nh\u01b0 v\u1eady, nh\u00e0 M\u1ea1c r\u01a1i v\u00e0o th\u1ebf b\u1ecb \u00e9p t\u1eeb hai m\u1eb7t: B\u1eafc l\u00e0 nh\u00e0 Minh v\u00e0 Nam l\u00e0 nh\u00e0 L\u00ea. Tuy nhi\u00ean trong 10 n\u0103m c\u1ea7m quy\u1ec1n c\u1ee7a \u0110\u0103ng Doanh, tri\u1ec1u M\u1ea1c \u0111\u0103 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c kh\u00e1 nhi\u1ec1u vi\u1ec7c m\u00e0 s\u1eed nh\u00e0 L\u00ea sau n\u00e0y c\u0169ng ghi nh\u1eadn. \u0110\u00f3 l\u00e0 vi\u1ec7c r\u1ea5t \u0111\u1ec1u \u0111\u1eb7n c\u1ee9 3 n\u0103m m\u1ed9t l\u1ea7n t\u1ed5 ch\u1ee9c c\u00e1c k\u1ef3 thi h\u1ed9i, thi \u0111\u00ecnh \u0111\u1ec3 tuy\u1ec3n ch\u1ecdn nh\u00e2n t\u00e0i. D\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u M\u1ea1c nhi\u1ec1u tr\u00ed th\u1ee9c c\u00f3 danh ti\u1ebfng \u0111\u0103 ra thi \u0111\u1ed7 \u0111\u1ea1t cao nh\u01b0 Nguy\u1ec5n B\u1ec9nh Khi\u00eam, Gi\u00e1c H\u1ea3i, Nguy\u1ec5n Thi\u1ebfn...Th\u1eddi M\u1ea1c \u0110\u0103ng Doanh tr\u1ecb v\u00ec \u00edt nh\u1ea5t c\u00f3 10 n\u0103m \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc kh\u00e1 b\u00ecnh y\u00ean: ph\u00eda B\u1eafc nh\u00e0 Minh c\u0169ng ch\u1ec9 c\u00f3 \u00fd \u0111e do\u1ea1, ph\u00eda Nam qu\u00e2n \u0111\u1ed9i trung h\u01b0ng nh\u00e0 L\u00ea ch\u01b0a \u0111\u1ee7 m\u1ea1nh \u0111\u1ec3 \u0111em qu\u00e2n ra B\u1eafc. \u0110\u1ec3 d\u1eb9p b\u1ecdn tr\u1ed9m c\u01b0\u1edbp, \u0110\u0103ng Doanh \u0111\u01b0a ra m\u1ed9t k\u1ebf s\u00e1ch hay, vua ra l\u1ec7nh c\u1ea5m d\u00e2n ch\u00fang c\u00e1c s\u1ee9 kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c mang g\u01b0\u01a1m gi\u00e1o, dao nh\u1ecdn v\u00e0 c\u00e1c \u0111\u1ed3 binh kh\u00ed \u0111i ngo\u00e0i \u0111\u01b0\u1eddng. N\u1ebfu k\u1ebb n\u00e0o tr\u00e1i l\u1ec7nh, cho ph\u00e1p ty b\u1eaft tr\u1ecb t\u1ed9i. T\u1eeb \u0111\u1ea5y, nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u0111i bu\u00f4n b\u00e1n ch\u1ec9 \u0111i tay kh\u00f4ng, kh\u00f4ng ph\u1ea3i \u0111em kh\u00ed gi\u1edbi t\u1ef1 v\u1ec7. Trong kho\u1ea3ng m\u1ea5y n\u0103m lu\u00f4n th\u00eam \u0111\u01b0\u1ee3c m\u00f9a, tr\u1ed9m c\u1eafp bi\u1ec7t t\u0103m, s\u00fac v\u1eadt ch\u0103n nu\u00f4i t\u1ed1i \u0111\u1ebfn kh\u00f4ng ph\u1ea3i d\u1ed3n v\u00e0o chu\u1ed3ng, c\u1ee9 m\u1ed7i th\u00e1ng ki\u1ec3m m\u1ed9t l\u1ea7n, d\u00e2n b\u1ed1n tr\u1ea7n \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c y\u00ean \u1ed5n. \u0110\u0103ng Doanh ch\u1ec9 l\u00e0m vua \u0111\u01b0\u1ee3c 10 n\u0103m th\u00ec m\u1ea5t. Ng\u01b0\u1eddi k\u1ebf nghi\u1ec7p \u0110\u0103ng Doanh l\u00e0 M\u1ea1c Ph\u00fac H\u1ea3i. \u0110\u0103ng Doanh c\u00f3 7 con trai, ngo\u00e0i Ph\u00fac H\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c n\u1ed1i ng\u00f4i c\u00f2n con th\u1ee9 hai l\u00e0 Ph\u00fac T\u01b0, phong l\u00e0 Ninh V\u01b0\u01a1ng, th\u1ee9 3 l\u00e0 K\u00ednh \u0110i\u1ec3n phong Khi\u00eam v\u01b0\u01a1ng, th\u1ee9 t\u01b0 l\u00e0 L\u00fd T\u01b0\u1eddng, th\u1ee9 5 l\u00e0 L\u00fd Ho\u00e0, th\u1ee9 6 l\u00e0 Hi\u1ec7p Cung v\u00e0 th\u1ee9 7 l\u00e0 \u0110\u00f4n Nh\u01b0\u1ee3ng, phong \u1ee8ng v\u01b0\u01a1ng. Ph\u00fac H\u1ea3i khi l\u00ean ng\u00f4i \u0111\u1eb7t t\u00ean thu\u1ef5 cho cha l\u00e0 Th\u00e1i T\u00f4ng kh\u00e2m tri\u1ebft ho\u00e0ng \u0111\u1ebf. M\u1ea1c Ph\u00fac H\u1ea3i (1541-1546)","Cu\u1ed1i \u0111\u1eddi M\u1ea1c \u0110\u0103ng Doanh, quan h\u1ec7 v\u1edbi nh\u00e0 Minh tr\u1edf n\u00ean c\u0103ng th\u1eb3ng. T\u00ecnh h\u00ecnh \u1edf ph\u00eda Nam c\u0169ng nguy c\u1ea5p: qu\u00e2n \u0111\u1ed9i L\u00ea trung h\u01b0ng sau 7 n\u0103m chi\u00eau binh luy\u1ec7n m\u0103 \u0111\u0103 \u0111\u1ee7 s\u1ee9c v\u1ec1 \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm Ngh\u1ec7 An v\u00e0 hai n\u0103m sau n\u0103m Qu\u00ed M\u0103o (1543) \u0111\u0103 ki\u1ec3m so\u00e1t \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3 T\u00e2y \u0110\u00f4 (Thanh Ho\u00e1). M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung ph\u1ea3i tr\u1edf l\u1ea1i \u0110\u00f4ng Kinh \u0111\u01b0a ch\u00e1u n\u1ed9i l\u00e0 M\u1ea1c Ph\u00fac H\u1ea3i l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i n\u0103m T\u00e2n S\u1eedu (1541). L\u00fac n\u00e0y, \u1edf Trung Qu\u1ed1c, Minh Th\u1ebf T\u00f4ng \u0111em vi\u1ec7c Nam chinh ra lu\u1eadn b\u00e0n, r\u1ea5t nhi\u1ec1u quan l\u1ea1i nh\u00e0 Minh d\u00e2ng s\u1edb can vua m\u1ec1m d\u1ebbo m\u00e0 gi\u1ea3i quy\u1ebft vi\u1ec7c bi\u00ean gi\u1edbi ph\u00eda Nam, r\u00fat b\u00e0i h\u1ecdc th\u1ea5t b\u1ea1i c\u1ee7a c\u00e1c \u0111\u1eddi vua tr\u01b0\u1edbc. H\u1ecd b\u1ed9 th\u1ecb lang \u0110\u01b0\u1eddng Tr\u1ee5 d\u00e2ng s\u1edb tr\u00ecnh b\u00e0y 7 \u0111i\u1ec1u kh\u00f4ng n\u00ean \u0111\u00e1nh An Nam, cho r\u1eb1ng c\u00e1c th\u1eddi vua tr\u01b0\u1edbc ch\u01b0a bao gi\u1edd th\u1eafng l\u1ee3i \u1edf An Nam k\u1ec3 t\u1eeb M\u0103 Vi\u1ec7n \u0111\u1ebfn Minh Th\u00e1i T\u00f4ng... Th\u1ecb lang Phan Tr\u00e2n l\u1ea1i n\u00f3i: \\\"M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung c\u01b0\u1edbp ng\u00f4i L\u00ea c\u0169ng nh\u01b0 L\u00ea c\u01b0\u1edbp ng\u00f4i Tr\u1ea7n v\u1eady; n\u1ebfu \u0110\u0103ng Dung ch\u1ecbu d\u00e2ng bi\u1ec3u n\u1ed9p c\u1ed1ng th\u00ec coi nh\u01b0 \u0111\u01b0\u1ee3c\\\". Vua Th\u00ea T\u00f4ng nh\u00e0 Minh v\u00e0 l\u0169 tri\u1ec1u th\u1ea7n b\u00e0n \u0111i b\u00e0n l\u1ea1i h\u00e0ng th\u00e1ng tr\u1eddi, r\u00fat cu\u1ed9c v\u1eabn mu\u1ed1n n\u1ed1i ch\u00ed Minh Th\u00e0nh T\u1ed5 l\u00e0 chi\u1ebfm n\u01b0\u1edbc Nam l\u00e0m qu\u1eadn huy\u1ec7n nh\u01b0 tr\u01b0\u1edbc. Vua Minh c\u1eed C\u1eebu Loan l\u00e0m \u0111\u00f4 \u0111\u1ed1c, Mao B\u00e1 \u00d4n l\u00e0m tham t\u00e1n qu\u00e2n v\u1ee5 ph\u1ee5 tr\u00e1ch vi\u1ec7c \u0111\u00e1nh d\u1eb9p, H\u1ed9 b\u1ed9 th\u1ecb lang v\u00e0 Cao C\u00f4ng Thi\u1ec1u \u0111i \u0111\u1ed1c th\u00fac qu\u00e2n l\u01b0\u01a1ng \u1edf c\u00e1c t\u1ec9nh V\u00e2n Nam, Qu\u1ea3ng \u0110\u00f4ng, Qu\u1ea3ng T\u00e2y. Qu\u00e2n x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c \u0111ang ng\u1ea5p ngh\u00e9 \u1edf bi\u00ean thu\u1ef3 ph\u00eda B\u1eafc. Nguy c\u01a1 m\u1ed9t cu\u1ed9c chi\u1ebfn tranh r\u1ea5t b\u1ea5t l\u1ee3i cho nh\u00e0 M\u1ea1c l\u00e0 c\u00f3 th\u1eadt. Nh\u01b0ng M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung c\u0169ng bi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c n\u1ed9i b\u1ed9 tri\u1ec1u Minh kh\u00f4ng nh\u1ea5t tr\u00ed trong vi\u1ec7c \u0111\u00e1nh An Nam. Qua vi\u00ean t\u01b0\u1edbng gi\u1eef ch\u00e2u Li\u00eam l\u00e0 Tr\u01b0\u01a1ng Nh\u1ea1c, vua M\u1ea1c bi\u1ebft l\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 tho\u00e1t ra kh\u1ecfi cu\u1ed9c chi\u1ebfn tranh b\u1eb1ng gi\u1ea3i ph\u00e1p ho\u00e0 b\u00ecnh. C\u00e1c tham ch\u00ednh nh\u00e0 Minh \u0111i\u0323 M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung ph\u1ea3i \u0111\u00edch th\u00e2n \u0111\u1ebfn v\u1eeda qu\u00e2n, n\u1ed9p \u0111\u1ea5t d\u1ef1ng m\u1ed1c, b\u1ecf \u0111\u1ebf hi\u1ec7u \u0111\u0103 ti\u1ebfm x\u01b0ng v\u00e0 theo ch\u00ednh s\u00f3c (c\u00e1c ng\u00e0y l\u1ec5 m\u00f9ng 1 v\u00e0 r\u1eb1m h\u00e0ng th\u00e1ng, ng\u00e0y \u0111\u0103ng quang c\u1ee7a nh\u00e0 vua) v\u00e0 ni\u00ean l\u1ecbch c\u1ee7a nh\u00e0 Minh. \u0110\u00f3 c\u0169ng l\u00e0 c\u00e1i c\u1edb \u0111\u1ec3 cho C\u1eebu Loan v\u00e0 Mao B\u00e1 \u00d4n v\u1ed1n ng\u1ea1i chinh chi\u1ebfn xu\u1ed1ng ph\u01b0\u01a1ng Nam b\u0103i binh. R\u00fat b\u00e0i h\u1ecdc t\u1eeb cha con h\u1ecd H\u1ed3, M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung l\u00fac n\u00e0y tuy \u0111\u0103 nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho con ti\u1ebfp sau l\u00e0 ch\u00e1u, tr\u1edf v\u1ec1 s\u1ed1ng c\u1ea3nh \u0111i\u1ec1n vi\u00ean \u1edf C\u1ed5 Trai, v\u1eabn ph\u1ea3i ch\u1ea5p nh\u1eadn y\u00eau c\u1ea7u tr\u00ean: t\u1ef1 tr\u00f3i m\u00ecnh tr\u01b0\u1edbc ph\u1ee7 qu\u00e2n Minh \u1edf tr\u1ea5n Nam Quan, tr\u1ea3 l\u1ea1i 4 \u0111\u1ed9ng, xin n\u1ed9i ph\u1ee5... \u00d4ng gi\u00e0 M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung m\u1eb7c d\u00f9 l\u00f2ng kh\u00f4ng mu\u1ed1n v\u1eabn ph\u1ea3i g\u1eafng s\u1ee9c cu\u1ed1i c\u00f9ng ch\u1ecbu n\u1ed5i nh\u1ee5c (kh\u1ed5 nh\u1ee5c k\u1ebf) \u0111\u1ec3 con ch\u00e1u \u00f4ng tr\u00e1nh kh\u1ecfi m\u1ed9t cu\u1ed9c chi\u1ebfn tranh kh\u1ed1c li\u1ec7t m\u00e0 ch\u1eafc ch\u1eafn l\u00e0 t\u1ed1n r\u1ea5t nhi\u1ec1u n\u0103m x\u01b0\u01a1ng m\u00e1u c\u1ee7a c\u1ea3 hai b\u00ean. Sau s\u1ef1 ki\u1ec7n qu\u00e1 s\u1ee9c \u0111\u00f3, tr\u1edf v\u1ec1 C\u1ed5 Trai s\u1ed1ng nh\u1eefng ng\u00e0y c\u00f2n l\u1ea1i, ch\u1eb3ng bao l\u00e2u th\u00ec M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung m\u1ea5t, \u0111\u00f3 l\u00e0 m\u1ed9t ng\u00e0y thu th\u00e1ng 8 n\u0103m T\u00e2n S\u1eedu (1541). Nh\u01b0 v\u1eady M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung l\u00e0m vua \u0111\u01b0\u1ee3c 3 n\u0103m, l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng 12 n\u0103m, th\u1ecd 59 tu\u1ed5i. \u00d4ng c\u00f3 \u0111\u1ec3 l\u1ea1i di ch\u00fac: kh\u00f4ng l\u00e0m \u0111\u00e0n chay c\u00fang ph\u1eadt, khuy\u00ean Ph\u00fac H\u1ea3i ph\u1ea3i nhanh ch\u00f3ng v\u1ec1 kinh s\u01b0 \u0111\u1ec3 tr\u1ea5n an nh\u00e2n t\u00e2m v\u00e0 x\u0103 t\u1eafc l\u00e0 tr\u1ecdng. Th\u00e1ng 10 n\u0103m \u1ea5y Mao B\u00e1 \u00d4n v\u1ec1 \u0111\u1ebfn Y\u00ean Kinh t\u00e2u v\u1edbi vua Minh vi\u1ec7c M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung","\u0111\u0103 t\u1ef1 tr\u00f3i m\u00ecnh d\u00e2ng l\u1ec5 h\u00e0ng \u1edf c\u1eeda \u1ea3i, xin tu\u00e2n theo ch\u00ednh s\u00f3c... N\u1ebfu xem M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung l\u00e0 k\u1ebb c\u00f3 t\u1ed9i \u0111\u1ea7u h\u00e0ng m\u00e0 ch\u01b0a c\u00f3 th\u1ec3 khinh su\u1ea5t cho t\u01b0\u1edbc v\u00e0 \u0111\u1ea5t, th\u00ec h\u0103y mong tha t\u1ed9i cho ch\u00e1u l\u00e0 Ph\u00fac H\u1ea3i... C\u00f2n nh\u01b0 L\u00ea Ninh tuy t\u1ef1 x\u01b0ng l\u00e0 con ch\u00e1u nh\u00e0 L\u00ea nh\u01b0ng tung t\u00edch ch\u01b0a r\u00f5 r\u00e0ng... Th\u1ebf l\u00e0 th\u00e1ng 3 n\u0103m Nh\u00e2m D\u1ea7n (1542) M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung l\u00e0m An Nam \u0111\u00f4 th\u1ed1ng s\u1ee9 ty v\u00e0 m\u1ed9t qu\u1ea3 \u1ea5n b\u1ea1c v\u00e0 c\u0169ng th\u00e1ng 12 n\u0103m \u0111\u00f3 (1542) M\u1ea1c Ph\u00fac H\u1ea3i l\u00ean tr\u1ea5n Nam Quan h\u1ed9i kh\u00e1m v\u00e0 nh\u1eadn l\u1ecbch \u0111\u1ea1i th\u1ed1ng c\u1ee7a nh\u00e0 Minh, m\u1ed9t t\u1edd \u0111\u1ea1o s\u1eafc phong nh\u00e0 Minh l\u1ea1i phong cho M\u1ea1c Ph\u00fac H\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1eadp t\u01b0\u1edbc c\u1ee7a \u00f4ng l\u00e0m An Nam \u0111\u00f4 th\u1ed1ng s\u1ee9 ty. Th\u1eddi M\u1ea1c Ph\u00fac H\u1ea3i, theo l\u1eddi b\u00e0n c\u1ee7a thi\u1ebfu s\u01b0 M\u1ea1c Ninh Bang \u0111\u0103 ti\u1ebfn h\u00e0nh vi\u1ec7c chia c\u1ea5p l\u1ed9c \u0111i\u1ec1n, \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t \u01b0u ti\u00ean binh s\u0129 - m\u1ed9t l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng qu\u00e2n s\u1ef1 to l\u1edbn \u0111\u01b0\u1ee3c nu\u00f4i d\u01b0\u1ee1ng \u0111\u1ec3 ch\u1ed1ng l\u1ea1i Nam Tri\u1ec1u. Trong khi \u0111\u00f3, t\u1ea1i Nam Tri\u1ec1u, qu\u00e2n binh do L\u00ea Trang T\u00f4ng t\u1ef1 l\u00e0m t\u01b0\u1edbng \u0111\u0103 k\u00e9o ra Y\u00ean M\u00f4 (Ninh B\u00ecnh), Th\u00e1i s\u01b0 H\u01b0ng Qu\u1ed1c c\u00f4ng Nguy\u1ec5n Kim b\u1ecb \u0111\u00e1nh thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c ch\u1ebft \u0111\u1ed9t ng\u1ed9t, quy\u1ec1n h\u00e0nh l\u1ecdt v\u00e0o tay con r\u1ec3 Nguy\u1ec5n Kim l\u00e0 Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m. L\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ph\u00eda Nam tri\u1ec1u ng\u00e0y c\u00e0ng \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ee7ng c\u1ed1. M\u1ea1c Ph\u00fac H\u1ea3i l\u1ea1i th\u01b0\u1eddng say m\u00ea h\u00e1t x\u01b0\u1edbng, th\u00edch ch\u01a1i ch\u1ecdi g\u00e0, \u00edt quan t\u00e2m \u0111\u1ebfn tri\u1ec1u ch\u00ednh, m\u1ecdi m\u1eb7t gi\u1ea3m s\u00fat. Song Ph\u00fac H\u1ea3i l\u00e0m vua kh\u00f4ng l\u00e2u. Ng\u00e0y 8 th\u00e1ng 5 n\u0103m B\u00ednh Ng\u1ecd (1546), Ph\u00fac H\u1ea3i ch\u1ebft, \u1edf ng\u00f4i 6 n\u0103m, v\u1ec1 sau truy t\u00f4n l\u00e0 Hi\u1ebfn T\u00f4ng Hi\u1ec3n ho\u00e0ng \u0111\u1ebf. M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean (1546-1561) Ph\u00fac Nguy\u00ean l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a Ph\u00fac H\u1ea3i, n\u1ed1i ng\u00f4i v\u00e0o th\u00e1ng 5 n\u0103m B\u00ednh Ng\u1ecd (1546). V\u00cc vua m\u1edbi n\u1ed1i ng\u00f4i c\u00f2n nh\u1ecf tu\u1ed5i n\u00ean m\u1ed9i c\u00f4ng vi\u1ec7c tri\u1ec1u ch\u00ednh do ng\u01b0\u1eddi ch\u00fa l\u00e0 Khi\u00eam v\u01b0\u01a1ng M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n quy\u1ebft \u0111o\u00e1n. Nh\u01b0ng tri\u1ec1u M\u1ea1c \u0111\u1ebfn \u0111\u00e2y \u0111\u0103 b\u1eaft \u0111\u1ea7u l\u1ee5c \u0111\u1ee5c. Nguy\u00ean do khi Ph\u00fac H\u1ea3i m\u1ea5t, t\u01b0\u1edbng nh\u00e0 M\u1ea1c l\u00e0 Ph\u1ea1m T\u1eed Nghi m\u01b0u l\u1eadp Ho\u00e0ng v\u01b0\u01a1ng Ch\u00ednh Trung (l\u00e0 con th\u1ee9 c\u1ee7a \u0110\u0103ng Dung) l\u00ean l\u00e0m vua, vi\u1ec7c kh\u00f4ng th\u00e0nh, M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean sai K\u00ednh \u0110i\u1ec3n v\u00e0 Nguy\u1ec5n K\u00ednh \u0111em qu\u00e2n \u0111i b\u1eaft Ch\u00ednh Trung d\u1eddi v\u1ec1 x\u0103 Hoa D\u01b0\u01a1ng (x\u0103 Tr\u00e1c D\u01b0\u01a1ng, H\u01b0\u01a1ng Nh\u00e2n, Th\u00e1i B\u00ecnh), nh\u01b0ng b\u1ecb T\u1eed Nghi \u0111\u00e1nh thua. Sau v\u00ec th\u1ebf c\u00f4 T\u1eed Nghi \u0111em Ch\u00ednh Trung ra chi\u1ebfm ng\u01b0\u1eddi c\u01b0\u1edbp c\u1ee7a \u1edf Qu\u1ea3ng \u0110\u00f4ng, Qu\u1ea3ng T\u00e2y, ng\u01b0\u1eddi Minh kh\u00f4ng th\u1ec3 ki\u1ec1m ch\u1ebf \u0111\u01b0\u1ee3c. Sau h\u1ecd ph\u1ea3i thu x\u1ebfp cho Ch\u00ednh Trung an c\u01b0 \u1edf x\u1ee9 Thanh Vi\u1ec5n, h\u00e0ng n\u0103m c\u1ea5p ph\u00e1t l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c. V\u00cc l\u1ee5c \u0111\u1ee5c n\u1ed9i b\u1ed9, Ch\u00ednh Trung \u1edf \u0111\u1ea5t Minh \u0111em vi\u1ec7c Nguy\u1ec5n K\u00ednh chuy\u00ean quy\u1ec1n t\u00e2u l\u00ean Vi\u1ec7n \u0111\u1ed1c ph\u1ee7 nh\u00e0 Minh. Nh\u00e0 Minh ng\u1edf Ph\u00fac Nguy\u00ean kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 d\u00f2ng d\u00f5i nh\u00e0 M\u1ea1c, \u0111\u01b0a th\u01b0 \u0111i\u0323 kh\u00e1m x\u00e9t. V\u1eeba m\u1edbi d\u1eb9p xong d\u01b0 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a T\u1eed Nghi \u1edf H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng, M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n v\u00e0 L\u00ea B\u00e1 Ly ph\u1ea3i h\u1ed9 t\u1ed1ng M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean l\u00ean c\u1eeda Tr\u1ea5n Nam, d\u00f9ng m\u1ecdi l\u1eddi l\u1ebd thuy\u1ebft ph\u1ee5c, \u0111\u01b0\u1ee3c quan ch\u1ee9c L\u01b0\u1ee1ng Qu\u1ea3ng b\u1eb1ng l\u00f2ng phong cho t\u1eadp t\u01b0\u1edbc, \u0111\u00f3 l\u00e0","n\u0103m K\u1ef7 D\u1eadu (1549)... Sau s\u1ef1 ki\u1ec7n \u1ea5y c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi d\u00e2ng s\u1edb khuy\u00ean M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean ph\u1ea3i bi\u1ebft t\u1ef1 m\u00ecnh tr\u00f4ng coi ch\u00ednh s\u1ef1 v\u00ec \u0111\u0103 l\u1edbn tu\u1ed5i r\u1ed3i. D\u00f9 v\u1eady, Ph\u00fac Nguy\u00ean kh\u00f4ng \u0111\u1ee7 s\u1ee9c \u0111i\u1ec1u h\u00e0nh vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc, ph\u1ea3i nh\u1edd c\u1eady v\u00e0o L\u00ea B\u00e1 Ly. N\u0103m K\u1ef7 D\u1eadu (1549), vua M\u1ea1c phong cho L\u00ea B\u00e1 Ly l\u00e0m Th\u00e1i t\u1ec3, Ph\u1ee5ng Qu\u1ed1c c\u00f4ng, t\u1eeb \u0111\u00f3 B\u00e1 Ly tr\u1edf th\u00e0nh ng\u01b0\u1eddi n\u1eafm gi\u1eef binh quy\u1ec1n v\u00e0 tri\u1ec1u ch\u00ednh, uy th\u1ebf ng\u00e0y m\u1ed9t l\u1edbn, con em trong nh\u00e0 B\u00e1 Ly \u0111\u1ec1u \u0111\u1ea3m nhi\u1ec7m nhi\u1ec1u tr\u1ecdng tr\u00e1ch l\u1edbn c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. V\u00e0 m\u1eabu thu\u1eabn gi\u1eefa c\u00e1c qu\u1ea7n th\u1ea7n l\u1ea1i n\u1ed5i l\u00ean; Ph\u1ea1m Qu\u1ef3nh, Ph\u1ea1m Dao, c\u1ea3 hai cha con tr\u01b0\u1edbc kia l\u00e0 t\u00f4i t\u1edb L\u00ea B\u00e1 Ly nay c\u00f3 ch\u00fat vinh hi\u1ec3n l\u1ea1i ghen t\u1ee9c gi\u00e8m pha. M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean \u0111\u0103 tin theo Ph\u1ea1m Qu\u1ef3nh, v\u00e0 th\u1ebf l\u00e0 cha con L\u00ea B\u00e1 Ly \u0111em b\u1ed9 t\u01b0\u1edbng v\u00e0 qu\u00e2n gia h\u01a1n 1 v\u1ea1n 4 ngh\u0301 n ng\u01b0\u1eddi tr\u1ed1n v\u00e0o Thanh Ho\u00e1 xin h\u00e0ng vua L\u00ea. T\u1eeb \u0111\u00f3, ph\u1ea7n l\u1edbn m\u01b0u th\u1ea7n m\u0103nh t\u01b0\u1edbng b\u1ecf nh\u00e0 M\u1ea1c ch\u1ea1y theo L\u00ea. Th\u00e1nh th\u1ebf qu\u00e2n Trung H\u01b0ng ng\u00e0y c\u00e0ng tr\u1edf n\u00ean m\u1ea1nh m\u1ebd. M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean th\u1ea5y v\u1eady l\u1ea5y l\u00e0m lo s\u1ee3, trao h\u1ebft binh quy\u1ec1n cho ch\u00fa l\u00e0 M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n, t\u1ef1 m\u00ecnh r\u00fat v\u1ec1 b\u1ea3o v\u1ec7 x\u1ee9 mi\u1ec1n \u0110\u00f4ng. Th\u00e1ng 7 n\u0103m \u0110inh T\u1ef5, M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean sai K\u00ednh \u0110i\u1ec3n \u0111em qu\u00e2n v\u00e0o \u0111\u00e1nh Thanh Ho\u00e1; Ph\u1ea1m Qu\u1ef3nh, Ph\u1ea1m Dao \u0111\u00e1nh Ngh\u1ec7 An. Qu\u00e2n M\u1ea1c thua to. M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n ph\u1ea3i li\u1ec1u nh\u1ea3y xu\u1ed1ng s\u00f4ng, b\u01a1i v\u00e0o \u1ea9n n\u1ea5p t\u1ea1i hang n\u00fai ch\u1ecbu \u0111\u00f3i ch\u1ecbu kh\u00e1t su\u1ed1t 3 ng\u00e0y, may g\u1eb7p \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e1nh c\u00e1 c\u1ee9u s\u1ed1ng. Th\u1eeba th\u1eafng qu\u00e2n L\u00ea-Tr\u1ecbnh huy \u0111\u1ed9ng h\u01a1n 5 v\u1ea1n qu\u00e2n thu\u1ef7 b\u1ed9 t\u1ed5 ch\u1ee9c cu\u1ed9c t\u1ea5n c\u00f4ng ra S\u01a1n Nam, nh\u01b0ng b\u1ecb thua, qu\u00e2n Tr\u1ecbnh tan v\u1ee1, b\u1ecf thuy\u1ec1n ch\u1ea1y b\u1ed9. Qu\u00e2n M\u1ea1c l\u1ea1i sai t\u01b0\u1edbng ch\u1eb9n l\u1ed1i v\u1ec1, qu\u00e2n L\u00ea-Tr\u1ecbnh ch\u1ebft \u0111\u1ebfn qu\u00e1 n\u1eeda, h\u00e0ng ch\u1ee5c vi\u00ean t\u01b0\u1edbng b\u1ecb gi\u1ebft, thuy\u1ec1n b\u00e8 kh\u00ed gi\u1edbi b\u1ecf l\u1ea1i v\u00f4 k\u1ec3. \u0110\u1ebfn n\u0103m K\u1ef7 M\u00f9i (1559) qu\u00e2n L\u00ea-Tr\u1ecbnh l\u1ea1i m\u1edf cu\u1ed9c t\u1ea5n c\u00f4ng ra B\u1eafc, \u0111\u00e1nh ph\u00e1 c\u00e1c t\u1ec9nh h\u1eadu ph\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a M\u1ea1c nh\u01b0 S\u01a1n T\u00e2y, Tuy\u00ean Quang, H\u01b0ng Ho\u00e1, Kinh B\u1eafc, H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng... M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean ph\u1ea3i r\u00fat v\u00e0o p\u1e25ng th\u1ee7, b\u00ean ngo\u00e0i th\u00e0nh Th\u0103ng Long \u0111\u00f3ng \u0111\u1ed3n tr\u1ea1i d\u1ecdc ph\u00eda T\u00e2y s\u00f4ng Nh\u1ecb, dinh tr\u1ea1i li\u00ean ti\u1ebfp, thuy\u1ec1n b\u00e8 n\u1ed1i nhau; ng\u00e0y th\u00ec gi\u00f3ng tr\u1ed1ng b\u00e1o tin, \u0111\u00eam th\u00ec \u0111\u1ed1t l\u1eeda l\u00e0m hi\u1ec7u. B\u1ecb qu\u00e2n Tr\u1ecbnh \u0111\u00e1nh tr\u1ef1c ti\u1ebfp v\u00e0o c\u00e1c huy\u1ec7n \u0110\u00f4ng Tri\u1ec1u, Gi\u00e1p S\u01a1n, Ch\u00ed Linh, qu\u00e2n M\u1ea1c ph\u1ea3i ra huy\u1ec7n Thanh Tr\u00ec. Th\u00e1ng 12 n\u0103m T\u00e2n D\u1eadu (1561), gi\u1eefa l\u00fac cu\u1ed9c chi\u1ebfn Tr\u1ecbnh-M\u1ea1c \u0111ang gay go quy\u1ebft li\u1ec7t nh\u1ea5t th\u00ec M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean ch\u1ebft v\u00ec b\u1ec7nh \u0111\u1eadu m\u00f9a. \u00d4ng vua M\u1ea1c tr\u1ebb n\u00e0y \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 18 n\u0103m. M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p (1562-1592) M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p l\u00e0 con c\u1ea3 c\u1ee7a Ph\u00fac Nguy\u00ean, sinh n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1562). Khi l\u00ean ng\u00f4i m\u1edbi 2 tu\u1ed5i ph\u1ea3i l\u1ea5y \u1ee8ng v\u01b0\u01a1ng M\u1ea1c \u0110\u00f4n Nh\u01b0\u1ee3ng (con trai M\u1ea1c \u0110\u0103ng Doanh) l\u00e0m ph\u1ee5 ch\u00ednh. N\u0103m \u1ea5y (1562), h\u1ecd M\u1ea1c ng\u1edd Th\u00e1i b\u1ea3o V\u0103n Qu\u1ed1c c\u00f4ng Ph\u1ea1m Dao c\u00f3 l\u00f2ng kh\u00e1c","b\u00e8n gi\u1ebft \u0111i. N\u0103m Gi\u00e1p T\u00fd (1564), con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n l\u00e0 \u0110oan H\u00f9ng v\u01b0\u01a1ng M\u1ea1c K\u00ednh Ch\u1ec9 ng\u1ea7m t\u01b0 th\u00f4ng v\u1edbi m\u1eb9 k\u1ebf, vi\u1ec7c b\u1ea1i l\u1ed9, ph\u1ea3i gi\u00e1ng xu\u1ed1ng l\u00e0m th\u1ee9 nh\u00e2n. M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n cho l\u1ea5y con th\u1ee9 l\u00e0 M\u1ea1c K\u00ednh Phu l\u00e0m \u0110\u01b0\u1eddng An v\u01b0\u01a1ng, giao gi\u1eef vi\u1ec7c binh. \u0110\u1ebfn khi K\u00ednh \u0110i\u1ec3n ch\u1ebft, vua M\u1ea1c l\u1ea1i cho K\u00ednh Ch\u1ec9 ph\u1ee5c l\u00ean t\u01b0\u1edbc C\u00f4ng, nh\u01b0ng kh\u00f4ng cho gi\u1eef binh quy\u1ec1n. N\u0103m B\u00ednh D\u1ea7n (1566) M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p d\u1eddi v\u1ec1 \u1edf qu\u00e1n B\u1ed3 \u0110\u1ec1, sai L\u1ea1i b\u1ed9 th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 ki\u00eam \u0110\u00f4ng c\u00e1c \u0111\u1ea1i h\u1ecdc s\u0129 Gi\u00e1p H\u1ea3i v\u00e0 \u0110\u00f4ng c\u00e1c hi\u1ec7u th\u01b0 Ph\u1ea1m Duy Quy\u1ebft l\u00ean \u0111\u1ecba \u0111\u1ea7u L\u1ea1ng S\u01a1n \u0111\u00f3n s\u1ee9 th\u1ea7n L\u00ea Quang B\u00ed v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc. Nguy\u00ean l\u00e0 v\u00e0o n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1548) Quang B\u00ed \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1eed \u0111i s\u1ee9 lo vi\u1ec7c c\u1ed1ng ti\u1ebfn h\u00e0ng n\u0103m. \u00d4ng \u0111\u1ebfn Nam Ninh, b\u1ecb ng\u01b0\u1eddi nh\u00e0 Minh ng\u1edd l\u00e0 quan gi\u1ea3 m\u1ea1o, b\u1eaft ph\u1ea3i ch\u1edd \u0111\u1ec3 tra x\u00e9t th\u1ef1c h\u01b0. Nh\u01b0ng r\u1ed3i Quang B\u00ed c\u1ee9 ph\u1ea3i l\u01b0u t\u1ea1i s\u1ee9 qu\u00e1n ch\u1edb minh x\u00e9t. B\u1ea5y gi\u1edd Ph\u00fac Nguy\u00ean m\u1ea5y n\u0103m li\u1ec1n b\u1ecf vi\u1ec7c c\u1ed1ng n\u00ean kh\u00f4ng d\u00e1m t\u00e2u xin. \u0110\u1ebfn n\u0103m Qu\u00ed H\u1ee3i (1563) vi\u00ean quan \u1edf L\u01b0\u1ee1ng Qu\u1ea3ng m\u1edbi sai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0a Quang B\u00ed 25 l\u1ea1ng b\u1ea1c \u0111\u1ec3 th\u01b0\u1edfng c\u00f4ng lao v\u00e0 ti\u1ebfp t\u1ee5c cu\u1ed9c h\u00e0nh tr\u00ecnh c\u1ee7a s\u1ee9 b\u1ed9. Khi Quang B\u00ed t\u1edbi B\u1eafc Kinh l\u1ea1i b\u1ecb l\u01b0u gi\u1eef ch\u1edd \u0111\u1ee3i \u1edf s\u1ee9 qu\u00e1n. M\u1eb7c d\u00f9 ch\u1edd \u0111\u1ee3i r\u1ea5t l\u00e2u nh\u01b0ng Quang B\u00ed v\u1eabn k\u00ednh c\u1ea9n gi\u1eef m\u1ec7nh ch\u00faa, kh\u00f4ng t\u1ecf ra b\u1ef1c t\u1ee9c. Th\u1ea5y v\u1eady vi\u00ean \u0110\u1ea1i h\u1ecdc s\u0129 nh\u00e0 Minh l\u00e0 L\u00fd Xu\u00e2n Ph\u01b0\u01a1ng v\u1eeba n\u1ec3 ph\u1ee5c v\u1eeba th\u01b0\u01a1ng t\u00ecnh m\u1edbi t\u00e2u vua Minh cho d\u00e2ng n\u1ed9p l\u1ec5 ph\u1ea9m v\u00e0 cho Quang B\u00ed v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc. Cu\u1ed9c \u0111i s\u1ee9 c\u1ee7a Quang B\u00ed chi\u1ebfm k\u1ec9 l\u1ee5c v\u1ec1 th\u1eddi gian \u0111i s\u1ee9 trong l\u1ecbch s\u1eed ngo\u1ea1i giao n\u01b0\u1edbc Nam, c\u1ea3 \u0111i v\u1ec1 v\u00e0 ch\u1edd \u0111\u1ee3i h\u1ebft 18 n\u0103m. L\u00fac ra \u0111i t\u00f3c m\u00e2y xanh m\u01b0\u1edbt, khi tr\u1edf v\u1ec1 r\u00e2u tuy\u1ebft b\u1ea1c ph\u01a1! Ng\u01b0\u1eddi nh\u00e0 Minh v\u00ed \u00f4ng nh\u01b0 T\u00f4 V\u0169 x\u01b0a \u0111i s\u1ee9 sang Hung n\u00f4! Khi v\u1ec1 \u0111\u1ebfn \u0110\u00f4ng Kinh, B\u00ed \u0111\u01b0\u1ee3c phong T\u00f4 Qu\u1eadn c\u00f4ng. Th\u00e1ng 10 n\u0103m Qu\u00ed D\u1eadu (1573), M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p m\u1edbi 12 tu\u1ed5i, t\u1eeb b\u1ebfn B\u1ed3 \u0110\u1ec1 qua s\u00f4ng v\u00e0o \u0110\u00f4ng Kinh, \u0111\u1eafp th\u00e0nh \u1edf b\u00ean ngo\u00e0i c\u1eeda Nam, d\u1ef1ng m\u1ed9t ng\u00f4i \u0111i\u1ec7n b\u1eb1ng tranh tre \u0111\u1ec3 \u1edf. Th\u1ebf r\u1ed3i n\u0103m \u0110inh S\u1eedu (1577), M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p 16 tu\u1ed5i, l\u1ea5y con g\u00e1i c\u1ee7a C\u1ea9m y th\u01b0 v\u1ec7 s\u1ef1 Ph\u00fa S\u01a1n h\u1ea7u V\u0169 V\u0103n Khu\u00ea l\u00e0 n\u00e0ng V\u0169 Th\u1ecb Ho\u00e0nh l\u00e0m v\u1ee3, l\u1eadp l\u00e0m Ch\u00ednh phi. V\u00e0o th\u1eddi \u0111i\u1ec3m n\u00e0y, \u1edf ph\u00eda Nam Tri\u1ec1u, Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m \u0111\u0103 ch\u1ebft, binh quy\u1ec1n v\u00e0o tay Tr\u1ecbnh T\u00f9ng. Vua L\u00ea v\u00e0 Tr\u1ecbnh T\u00f9ng s\u1ed1ng v\u1edbi nhau kh\u00e1 ho\u00e0 thu\u1eadn, ch\u00ednh s\u1ef1 \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u1ec9nh \u0111\u1ed1n, qu\u00e2n s\u0129 tinh tr\u00e1ng kho\u1ebb m\u1ea1nh, kh\u00ed th\u1ebf \u0111ang l\u00ean c\u00f2n ph\u00eda B\u1eafc tri\u1ec1u, sau khi v\u00e0o \u0110\u00f4ng Kinh, M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p ham ch\u01a1i b\u1eddi, say \u0111\u1eafm t\u1eedu s\u1eafc, kh\u00f4ng \u0111\u1ec3 \u00fd g\u00ec \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. R\u1ea5t nhi\u1ec1u s\u1edb c\u1ee7a c\u00e1c quan khuy\u00ean r\u0103n M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p b\u1edbt d\u00e2m d\u1ee5c ch\u01a1i b\u1eddi, nh\u01b0ng v\u00f4 hi\u1ec7u.","Ng\u00e0y 21 th\u00e1ng 2 n\u0103m M\u1eadu D\u1ea7n (1578), M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p b\u1ecb s\u00e9t \u0111\u00e1nh v\u00e0o cung, li\u1ec7t n\u1eeda ng\u01b0\u1eddi, ch\u1eefa m\u0103i m\u1edbi kh\u1ecfi. L\u00fac n\u00e0y r\u1ea5t nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi tr\u01b0\u1edbc kia hi v\u1ecdng nh\u1eefng g\u00ec t\u1ed1t \u0111\u1eb9p \u1edf v\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u m\u1edbi, \u0111\u0103 ra thi th\u1ed1 t\u00e0i n\u0103ng gi\u00fap vi\u1ec7c, \u0111\u1ec1u ch\u00e1n n\u1ea3n, mu\u1ed1n r\u00fat v\u1ec1 \u1edf \u1ea9n. Th\u1ea5y Gi\u00e1p Tr\u1eebng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi h\u1ebft l\u00f2ng, M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p phong ch\u1ee9c Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 L\u1ea1i b\u1ed9 Lu\u00e2n Qu\u1eadn c\u00f4ng. \u00d4ng ki\u00ean quy\u1ebft t\u1eeb ch\u1ed1i... nh\u01b0ng M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p kh\u00f4ng ch\u1ea5p nh\u1eadn. Th\u00e1ng 10 n\u0103m Canh Th\u00ecn (1580), M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n, ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 uy quy\u1ec1n danh v\u1ecdng v\u00e0 l\u00e0 tr\u1ee5 c\u1ed9t c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh M\u1ea1c qua \u0111\u1eddi, l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi ho\u00e0ng mang. Ch\u00ednh quy\u1ec1n c\u1ee7a M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p b\u1eaft \u0111\u1ea7u b\u1ed9c l\u1ed9 nh\u1eefng c\u0103n b\u1ec7nh hi\u1ec3m ngh\u00e8o, kh\u00f3 b\u1ec1 tr\u00e1nh kh\u1ecfi b\u1ea1i vong: quan l\u1ea1i h\u00e8n nh\u00e1t, c\u01a1 h\u1ed9i v\u00e0 v\u00f4 tr\u00e1ch nhi\u1ec7m ch\u1ec9 ham \u0111\u1ee5c kho\u00e9t l\u00e0m gi\u00e0u. Tri\u1ec1u th\u1ea7n th\u00ec kh\u00f4ng hi\u1ebfn \u0111\u01b0\u1ee3c k\u1ebf s\u00e1ch g\u00ec \u0111\u1ec3 ch\u1ed1ng l\u1ea1i \u0111\u1ecbch. \u1ee8ng v\u01b0\u01a1ng M\u1ea1c \u0110\u00f4n Nh\u01b0\u1ee3ng gi\u1eef quy\u1ec1n ph\u1ee5c ch\u00ednh quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh m\u1ecdi vi\u1ec7c nh\u01b0ng l\u1ea1i th\u01b0\u1eddng v\u1ec1 s\u1ed1ng \u1edf D\u01b0\u01a1ng kinh, v\u00ec th\u1ebf vi\u1ec7c tri\u1ec1u b\u00ea b\u1ed1i kh\u00f4ng ai quy\u1ebft \u0111o\u00e1n. C\u00e1c quan c\u00f3 vi\u1ec7c \u0111\u1ebfn y\u1ebft ki\u1ebfn b\u1ea9m b\u00e1o, vua kh\u00f4ng gi\u1ea3i quy\u1ebft n\u1ed5i. C\u00f2n quan ph\u1ee5 ch\u00ednh th\u00ec kh\u00f3 g\u1eb7p. T\u1eeb \u0111\u00f3 tri\u1ec1u th\u1ea7n tr\u1ec5 n\u1ea3i, kh\u00f4ng t\u1edbi c\u00f4ng \u0111\u01b0\u1eddng, tr\u00e1nh n\u00e9 kh\u00f4ng ch\u1ecbu b\u00e0n vi\u1ec7c. H\u00e0ng \u0111\u1ed1ng s\u01a1 t\u1ea5u t\u00e2m huy\u1ebft g\u1eedi l\u00ean khuy\u00ean M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p thay \u0111\u1ed5i ch\u00ednh s\u1ef1, song v\u00f4 hi\u1ec7u. N\u0103m T\u00e2n T\u1ef5 (1581), M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p l\u1ea1i b\u1ecb ch\u1ee9ng b\u1ec7nh \\\"thong manh\\\" m\u1eaft m\u1edd kh\u00f4ng r\u00f5, sau ch\u1eefa m\u0103i m\u1edbi kh\u1ecfi. Kh\u1ecfi b\u1ec7nh, M\u1eadu H\u1ee3p l\u1ea1i lao ngay v\u00e0o \u0103n ch\u01a1i. N\u0103m Nh\u00e2m Ng\u1ecd (1582), M\u1eadu H\u1ee3p cho d\u1ef1ng m\u1ed9t ng\u00f4i \u0111i\u1ec7n, g\u1ecdi l\u00e0 \u0111i\u1ec7n Gi\u1ea3ng h\u1ecdc, danh ngh\u0129a l\u00e0 v\u1eady th\u1ef1c ra \u0111\u1ea5y l\u00e0 n\u01a1i y\u1ebfn ti\u1ec7c, ch\u01a1i b\u1eddi. Ng\u00f4i \u0111i\u1ec7n v\u1eeba l\u00e0m xong th\u00ec m\u1ed9t bu\u1ed5i t\u1ed1i b\u1ecb h\u1ecfa ho\u1ea1n, ch\u00e1y tr\u1ee5i. N\u0103m \u0110inh D\u1eadu (1585), M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p v\u00e0o \u1edf h\u1eb3n trong kinh th\u00e0nh Th\u0103ng Long, sai tu s\u1eeda kinh th\u00e0nh, x\u00e2y d\u1ef1ng l\u1ea1i v\u1edbi quy m\u00f4 l\u1edbn, c\u00f4ng vi\u1ec7c x\u00e2y d\u1ef1ng r\u1ea5t kh\u1ea9n tr\u01b0\u01a1ng (xong trong 1 n\u0103m). V\u00e0o th\u00e0nh, M\u1eadu H\u1ee3p ch\u1ec9nh \u0111\u1ed1n xe ng\u1ef1a, m\u1edf tri\u1ec1u ban v\u0103n v\u00f5... th\u0103ng Gi\u00e1p Tr\u1eebng, M\u1ea1c Ng\u1ecdc Li\u1ec5n v\u00e0 Nguy\u1ec5n Quy\u1ec7n l\u00ean c\u00e1c ch\u1ee9c v\u1ecb cao sang nh\u1ea5t, nh\u01b0ng h\u1ecd vi\u1ec7c l\u01b0 do t\u1eeb ch\u1ed1i ho\u1eb7c xin ngh\u1ec9 vi\u1ec7c. Ngay c\u1ea3 \u00f4ng ch\u00fa c\u1ee7a M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p l\u00e0 M\u1ea1c \u0110\u00f4n Nh\u01b0\u1ee3ng c\u0169ng xin gi\u1ea3i nhi\u1ec7m. N\u0103m \u0110inh H\u1ee3i (1587), M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p l\u1ea1i m\u1ed9t l\u1ea7n n\u1eefa tu b\u1ed5 gia c\u1ed1 th\u00e0nh Th\u0103ng Long v\u00e0 ch\u1ec9nh trang c\u00e1c \u0111\u01b0\u1eddng ph\u1ed1. H\u1ee3p sai c\u00e1c x\u1ee9 T\u00e2y (S\u01a1n T\u00e2y) v\u00e0 x\u1ee9 Nam (S\u01a1n Nam) \u0111\u1eafp l\u0169y \u0111\u1ea5t, tr\u1ed3ng tre gai ch\u1ea1y su\u1ed1t t\u1eeb s\u00f4ng H\u00e1t xu\u1ed1ng \u0111\u1ebfn s\u00f4ng Hoa Dinh d\u00e0i ch\u1eebng v\u00e0i tr\u0103m d\u1eb7m. \u0110\u00e2y l\u00e0 c\u00f4ng tr\u00ecnh p\u1e25ng ng\u1ef1 c\u1ee7a M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p. Sau \u0111\u00f3 theo l\u1eddi khuy\u00ean c\u1ee7a Gi\u00e1p Tr\u1eebng, vua M\u1ea1c c\u00f2n cho \u0111\u1eafp th\u00eam 3 lu\u1ef9 \u0111\u1ea5t \u1edf b\u00ean ngo\u00e0i th\u00e0nh \u0110\u1ea1i La t\u1eeb Nh\u1eadt Chi\u00eau qua T\u00e2y H\u1ed3 v\u00e0 C\u1ea7u D\u1ec1n \u0111\u1ebfn t\u1eadn b\u1ebfn Thanh Tr\u00ec. C\u00e1c l\u0169y n\u00e0y cao h\u01a1n th\u00e0nh c\u0169 Th\u0103ng Long t\u1edbi v\u00e0i tr\u01b0\u1ee3ng, r\u1ed9ng 25 tr\u01b0\u1ee3ng, 3 l\u1ea7n h\u00e0o, c\u1eafm ch\u00f4ng gai, bao v\u00e2y ngo\u00e0i th\u00e0nh.","Nhi\u1ec1u vi\u1ec7c tr\u00e1i lu\u00e2n th\u01b0\u1eddng \u0111\u0103 x\u1ea3y ra trong tri\u1ec1u th\u1ea7n h\u1ecd M\u1ea1c: N\u0103m Canh D\u1ea7n (1590), v\u1ee3 M\u1ea1c K\u1ec9nh Ch\u1ec9 kh\u00f4ng ch\u1ecbu k\u00e9m ch\u1ed3ng, t\u01b0 th\u00f4ng v\u00e0 \u1ea9n tr\u1ed1n t\u1ea1i nh\u00e0 Ho\u00e0ng Qu\u1eadn c\u00f4ng, l\u00e0 t\u01b0\u1edbng d\u01b0\u1edbi quy\u1ec1n ch\u1ed3ng m\u00ecnh. Vi\u1ec7c v\u1ee1 l\u1edf, c\u1ea3 hai \u0111\u1ec1u b\u1ecb gi\u1ebft. Ch\u00ednh s\u1ef1 tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p ng\u00e0y c\u00e0ng \u0111\u1ed5 n\u00e1t, binh l\u1ef1c suy y\u1ebfu, l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi ly t\u00e1n. Gi\u1eefa l\u00fac \u0111\u00f3, qu\u00e2n \u0111\u1ed9i L\u00ea-Tr\u1ecbnh t\u1ea5n c\u00f4ng li\u00ean ti\u1ebfp v\u00e0o h\u1eadu c\u1ee9 qu\u00e2n M\u1ea1c. C\u00f3 l\u00fac \u0111\u0103 huy \u0111\u1ed9ng l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ch\u1ed1ng tr\u1ea3 \u0111\u1ebfn 10 v\u1ea1n qu\u00e2n, nh\u01b0ng nh\u00e0 M\u1ea1c v\u1eabn thua tr\u1eadn. M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p b\u1ecf kinh th\u00e0nh Th\u0103ng Long sang b\u1ebfn B\u1ed3 \u0110\u1ec1, chia qu\u00e2n gi\u1eef ph\u00eda B\u1eafc s\u00f4ng C\u00e1i \u0111\u1ec3 t\u1ef1 v\u1ec7. Kh\u1ed1n \u0111\u1ed1n l\u00e0 v\u1eady m\u00e0 M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p v\u1eabn lao v\u00e0o \u0103n ch\u01a1i tr\u00e1c t\u00e1ng. Th\u1ea5y Nguy\u1ec5n Th\u1ecb Ni\u00ean, con g\u00e1i c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Quy\u1ec7n, v\u1ee3 tr\u1ea5n th\u1ee7 Nam \u0111\u1ea1o S\u01a1n qu\u1eadn c\u00f4ng B\u00f9i V\u0103n Khu\u00ea, em g\u00e1i Ho\u00e0ng h\u1eadu xinh \u0111\u1eb9p, M\u1eadu H\u1ee3p \u0111em l\u00f2ng y\u00eau m\u1ebfn v\u00e0 mu\u1ed1n \\\"m\u00eda ng\u1ecdt \u0103n c\u1ea3 c\u1ee5m\\\", b\u00e8n ng\u1ea7m t\u00ednh k\u1ebf gi\u1ebft B\u00f9i V\u0103n Khu\u00ea-m\u1ed9t t\u01b0\u1edbng t\u00e0i th\u1ed1ng l\u0129nh to\u00e0n b\u1ed9 l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng thu\u1ef7 qu\u00e2n c\u1ee7a M\u1ea1c-\u0111\u1ec3 c\u01b0\u1edbp v\u1ee3 Khu\u00ea. Bi\u1ebft \u00e2m m\u01b0u \u1ea5y, v\u1ee3 V\u0103n Khu\u00ea m\u1eadt b\u00e1o cho ch\u1ed3ng. V\u0103n Khu\u00ea \u0111em qu\u00e2n b\u1ea3n b\u1ed9 v\u1ec1 gi\u1eef h\u1ea1t Gia Vi\u1ec5n, ch\u1ed1ng l\u1ea1i l\u1ec7nh vua M\u1ea1c. M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p m\u1ea5y l\u1ea7n v\u1eddi kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u1ea3i cho qu\u00e2n t\u01b0\u1edbng \u0111\u1ebfn h\u1ecfi t\u1ed9i V\u0103n Khu\u00ea. V\u0103n Khu\u00ea, m\u1ed9t m\u1eb7t \u0111em qu\u00e2n ch\u1ed1ng gi\u1eef, m\u1eb7t kh\u00e1c cho con l\u00e0 B\u00f9i V\u0103n Nguy\u00ean v\u00e0o h\u00e0ng qu\u00e2n Tr\u1ecbnh v\u00e0 xin qu\u00e2n c\u1ee9u vi\u1ec7n. Tr\u1ecbnh T\u00f9ng r\u1ea5t m\u1eebng, thu nh\u1eadn ngay v\u00e0 cho qu\u00e2n ra c\u1ee9u V\u0103n Khu\u00ea. Th\u1ebf l\u00e0 thu\u1ef7 qu\u00e2n, ch\u1ed7 m\u1ea1nh nh\u1ea5t c\u1ee7a binh l\u1ef1c nh\u00e0 M\u1ea1c do B\u00f9i V\u0103n Khu\u00ea n\u1eafm gi\u1eef \u0111\u0103 l\u1ecdt v\u00e0o tay qu\u00e2n Tr\u1ecbnh. Tr\u1ecbnh T\u00f9ng \u0111\u01b0\u1ee3c V\u0103n Khu\u00ea gi\u00fap r\u1eadp r\u00f5 r\u00e0ng chi\u1ebfn th\u1eafng \u0111\u0103 \u1edf trong tay! C\u00e1i m\u00e0 Tr\u1ecbnh T\u00f9ng thi\u1ebfu l\u00e0 th\u1ee7y qu\u00e2n, nay \u0111\u0103 c\u00f3 B\u00f9i V\u0103n Khu\u00ea, T\u00f9ng li\u1ec1n m\u1edf m\u1ed9t lo\u1ea1t nhi\u1ec1u \u0111\u1ee3t t\u1ea5n c\u00f4ng b\u1eb1ng \u0111\u01b0\u1eddng th\u1ee7y xu\u1ed1ng v\u00f9ng Kinh D\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a nh\u00e0 M\u1ea1c. Ng\u00e0y 25 th\u00e1ng 11 n\u0103m Nh\u00e2m Th\u00ecn (1592), th\u1ee7y qu\u00e2n Tr\u1ecbnh g\u1ed3m 300 chi\u1ebfc thuy\u1ec1n \u0111\u00e1nh v\u00e0o huy\u1ec7n Kim Th\u00e0nh. M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p b\u1ecf ch\u1ea1y, qu\u00e2n Tr\u1ecbnh thu \u0111\u01b0\u1ee3c r\u1ea5t nhi\u1ec1u v\u00e0ng b\u1ea1c c\u1ee7a c\u1ea3i, \u0111\u1ed3 d\u00f9ng v\u00e0 con g\u00e1i, b\u1eaft Th\u00e1i h\u1eadu nh\u00e0 M\u1ea1c gi\u1ea3i v\u1ec1 Th\u0103ng Long. T\u1edbi s\u00f4ng B\u1ed3 \u0110\u1ec1, Th\u00e1i h\u1eadu nh\u00e0 M\u1ea1c nh\u1ea3y xu\u1ed1ng s\u00f4ng t\u1ef1 v\u1eabn. M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p s\u1ee3 \u0111\u1ebfn m\u1ee9c ph\u1ea3i trao h\u1ebft quy\u1ec1n b\u00ednh cho con trai l\u00e0 To\u00e0n l\u00ean l\u00e0m vua c\u00f2n m\u00ecnh th\u00ec ch\u1ea1y tr\u1ed1n. Qu\u00e2n Tr\u1ecbnh th\u1eeba th\u1eafng ph\u00e1 tan qu\u00e2n c\u1ee7a M\u1ea1c K\u00ednh Ch\u1ec9 \u1edf T\u00e2n M\u1ef9 thu\u1ed9c Thanh H\u00e0, thu chi\u1ebfn thuy\u1ec1n v\u00e0 kh\u00ed gi\u1edbi v\u00f4 k\u1ec3. Nh\u00e0 c\u1eeda v\u00e0 c\u00e1c ph\u1ee7 H\u1ea1 H\u1ed3ng, Nam S\u00e1ch, Kinh M\u00f4n, l\u1eeda ch\u00e1y r\u1ef1c tr\u1eddi, d\u01b0 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a nh\u00e0 M\u1ea1c k\u00e9o nhau \u0111\u1ebfn doanh tr\u1ea1i qu\u00e2n Tr\u1ecbnh xin h\u00e0ng. M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p ch\u1ea1y tr\u1ed1n t\u1ea1i m\u1ed9t ng\u00f4i ch\u00f9a \u1edf huy\u1ec7n Ph\u01b0\u01a1ng Nh\u0103n (B\u1eafc Ninh). Qu\u00e2n Tr\u1ecbnh s\u1ee5c t\u1edbi, d\u00e2n \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng cho bi\u1ebft M\u1eadu H\u1ee3p \u0111\u00f3ng gi\u1ea3 s\u01b0 \u00f4ng, \u0111\u1ebfn \u1ea9n \u1edf ch\u00f9a M\u00f4 Khu\u00ea \u0111\u0103 11 ng\u00e0y. Qu\u00e2n s\u0129 \u0111\u1ebfn ch\u00f9a, th\u1ea5y M\u1eadu H\u1ee3p nghi\u1ec5m nhi\u00ean ng\u1ed3i x\u1ebfp b\u1eb1ng, \u0111ang","t\u1ee5ng kinh. L\u00ednh Tr\u1ecbnh g\u1ea1n h\u1ecfi, M\u1eadu H\u1ee3p gi\u1ea3 b\u1ed9 \u1ea5m \u1edb \u0111\u00e1p: \\\"B\u1ea7n t\u0103ng tu h\u00e0nh t\u1eeb h\u1ed3i c\u00f2n tr\u1ebb tu\u1ed5i \u1edf am m\u00e2y n\u00e0y, ch\u00e9n mu\u1ed1i \u0111\u0129a rau h\u00e0ng ng\u00e0y trai d\u01b0\u1ee1ng; th\u1eafp h\u01b0\u01a1ng th\u1edd ph\u1eadt, c\u00f4ng \u0111\u1ee9c chuy\u00ean l\u00e0m\\\". Qu\u00e2n s\u0129 th\u1ea5y nh\u00e0 s\u01b0 \u0103n n\u00f3i ho\u1ea1t b\u1ea1t, kh\u00e9o l\u00e9o, bi\u1ebft ch\u1eafc l\u00e0 M\u1eadu H\u1ee3p li\u1ec1n b\u1eaft gi\u1eef ngay. M\u1eadu H\u1ee3p bi\u1ebft kh\u00f4ng th\u1ec3 tho\u00e1t \u0111\u01b0\u1ee3c, b\u00e8n th\u00fa th\u1ef1c. \\\"M\u1ea5y ng\u00e0y nay, t\u00f4i \u1ea9n n\u1ea5p trong r\u1eebng r\u1eadm, qu\u00e1 \u0111\u00f3i kh\u00e1t, d\u00e1m xin m\u1ed9t b\u00ecnh r\u01b0\u1ee3u u\u1ed1ng cho \u0111\u0103\\\". Qu\u00e2n s\u0129 c\u1ea5p cho b\u00ecnh r\u01b0\u1ee3u. U\u1ed1ng xong, M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p ng\u1eadm ng\u00f9i than r\u1eb1ng: \\\"Nghi\u1ec7p ch\u01b0\u1edbng qua s\u00e2u! Nay c\u1ea7u l\u00e0m m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi d\u00e2n th\u01b0\u1eddng, c\u0169ng kh\u00f4ng th\u1ec3 \u0111\u01b0\u1ee3c. T\u1ed9i l\u1ed7i ch\u1ec9 v\u00ec t\u1ed5 ti\u00ean \u0111\u0103 l\u00e0m s\u1ef1 gi\u1ebft vua c\u01b0\u1edbp ng\u00f4i, \u0111\u1ebfn n\u1ed7i con ch\u00e1u ng\u00e0y nay ph\u1ea3i m\u1eafc t\u1ed9i n\u1eb7ng nh\u01b0 v\u1eady. Mong t\u01b0\u1edbng s\u0129 d\u1eabn t\u00f4i \u0111\u1ebfn tr\u01b0\u1edbc ho\u00e0ng \u0111\u1ebf, \u0111\u1ec3 b\u00e0y t\u1ecf th\u1ef1c t\u00ecnh. \u0110\u00f3 l\u00e0 t\u00f4i r\u1ea5t mong mu\u1ed1n\\\". Qu\u00e2n Tr\u1ecbnh d\u00f9ng voi ch\u1edf M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p v\u00e0 hai k\u1ef9 n\u1eef, gi\u1ea3i v\u1ec1 kinh s\u01b0. Sau \u0111\u00f3, M\u1eadu H\u1ee3p ph\u1ea3i ch\u1ecbu treo s\u1ed1ng ba ng\u00e0y, xong ch\u00e9m \u0111\u1ea7u \u1edf b\u0103i c\u00e1t B\u1ed3 \u0110\u1ec1, th\u1ee7 c\u1ea5p hi\u1ebfn ho\u00e0ng \u0111\u1ebf nh\u00e0 L\u00ea \u1edf h\u00e0nh t\u1ea1i V\u1ea1n L\u1ea1i x\u1ee9 Thanh Ho\u00e1, b\u1ecb \u0111\u00f3ng \u0111inh \u0111em b\u00eau ngo\u00e0i ch\u1ee3. M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p l\u00ean ng\u00f4i l\u00fac 2 tu\u1ed5i, \u1edf ng\u00f4i 29 n\u0103m, khi ch\u1ebft 31 tu\u1ed5i. Con trai M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p l\u00e0 To\u00e0n, \u0111\u01b0\u1ee3c M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i, t\u1ef1 x\u01b0ng l\u00e0 V\u0169 An, nh\u01b0ng kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u00e2n t\u00e2m \u1ee7ng h\u1ed9, th\u1ebf c\u00f4, ng\u1ea7m tr\u1ed1n, c\u0169ng b\u1ecb qu\u00e2n Tr\u1ecbnh b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111em ch\u00e9m \u0111\u1ea7u t\u1ea1i b\u1ebfn Th\u1ea3o T\u00e2n. Nh\u01b0 v\u1eady h\u1ecd M\u1ea1c t\u1eeb \u0110\u0103ng Dung \u0111\u1ebfn M\u1eadu H\u1ee3p, truy\u1ec1n ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 5 \u0111\u1eddi th\u00ec m\u1ea5t, t\u1ed5ng c\u1ed9ng \u0111\u01b0\u1ee3c 66 n\u0103m. Sau \u0111\u00f3 con ch\u00e1u nh\u00e0 M\u1ea1c r\u00fat l\u00ean Cao B\u1eb1ng. Theo s\u1ea5m Tr\u1ea1ng Tr\u00ecnh, h\u1ecd M\u1ea1c c\u00f2n k\u00e9o d\u00e0i \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ebfn 96 n\u0103m n\u1eefa m\u1edbi b\u1ecb m\u1ea5t h\u1eb3n. V\u1ec1 sau, con ch\u00e1u nh\u00e0 M\u1ea1c kh\u00f4ng x\u01b0ng \u0111\u1ebf m\u00e0 ch\u1ec9 tr\u1ea5n th\u1ee7 \u1edf v\u00f9ng n\u00fai ph\u00eda B\u1eafc th\u00f4i. S\u1eed nh\u00e0 L\u00ea ch\u00e9p v\u00e0o th\u00e1ng 7 n\u0103m Gi\u00e1p Ng\u1ecd (1594), \u0110\u00e0 qu\u1ed1c c\u00f4ng nh\u00e0 M\u1ea1c l\u00e0 M\u1ea1c Ng\u1ecdc Li\u1ec5n tr\u01b0\u1edbc khi qua \u0111\u1eddi \u0111\u1ec3 l\u1ea1i th\u01b0 khuy\u00ean M\u1ea1c K\u00ednh Cung r\u1eb1ng: \\\"Nay h\u1ecd M\u1ea1c kh\u00ed v\u1eadn \u0111\u0103 h\u1ebft, h\u1ecd L\u00ea l\u1ea1i ph\u1ee5c h\u01b0ng, \u0111\u00f3 l\u00e0 s\u1ed1 tr\u1eddi. B\u1ecdn ta n\u00ean tr\u00e1nh \u1edf n\u01b0\u1edbc kh\u00e1c, ch\u1ee9a nu\u00f4i uy s\u1ee9c, ch\u1ecbu khu\u1ea5t \u0111\u1ee3i th\u1eddi, xem khi n\u00e0o m\u1ec7nh tr\u1eddi tr\u1edf l\u1ea1i m\u1edbi c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c. R\u1ea5t kh\u00f4ng n\u00ean l\u1ea5y s\u1ee9c ch\u1ecdi s\u1ee9c, hai con h\u1ed5 \u0111\u00e1nh nhau t\u1ea5t c\u00f3 m\u1ed9t con b\u1ecb th\u01b0\u01a1ng, kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c vi\u1ec7c g\u00ec. N\u1ebfu th\u1ea5y qu\u00e2n h\u1ecd \u0111\u1ebfn th\u00ec n\u00ean tr\u00e1nh, ch\u1edb c\u00f3 \u0111\u00e1nh nhau, c\u1ed1t ph\u1ea3i gi\u1eef c\u1ea9n l\u00e0 h\u01a1n. L\u1ea1i ch\u1edb n\u00ean m\u1eddi ng\u01b0\u1eddi Minh v\u00e0o trong n\u01b0\u1edbc ta, \u0111\u1ec3 \u0111\u1ebfn n\u1ed7i d\u00e2n ta ph\u1ea3i ch\u1ecbu l\u1ea7m than, \u0111\u00f3 c\u0169ng l\u00e0 t\u1ed9i kh\u00f4ng g\u00ec n\u1eb7ng b\u1eb1ng\\\". \u0110\u1ebfn n\u0103m M\u1eadu Th\u00ecn (1688), nh\u1eefng d\u01b0 \u0111\u1ea3ng cu\u1ed1i c\u00f9ng c\u1ee7a nh\u00e0 M\u1ea1c m\u1edbi b\u1ecb tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh L\u00ea-Tr\u1ecbnh d\u1eb9p y\u00ean.","C\u00e1c \u0111\u1eddi vua M\u1ea1c: 1. M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung (1527-1529) 2. M\u1ea1c \u0110\u0103ng Doanh (1530-1540) 3. M\u1ea1c Ph\u00fac H\u1ea3i (1541-1546) 4. M\u1ea1c Ph\u00fac Nguy\u00ean (1546-1561) 5. M\u1ea1c M\u1eadu H\u1ee3p (1562-1592)","14.TRI\u1ec0U H\u1eacU L\u00ca (L\u00ca TRUNG H\u01afNG) L\u00ea Trang T\u00f4ng-Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m (1533-1548) N\u0103m n\u0103m sau, k\u1ec3 t\u1eeb ng\u00e0y b\u1ecb M\u1ea1c \u0110\u0103ng Dung gi\u00e0nh ng\u00f4i vua, \u0111\u1ebfn n\u0103m Qu\u00ed T\u1ef5 (1533), nh\u00e0 L\u00ea l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c d\u1ef1ng l\u00ean, m\u1eb7c d\u00f9 vua \u1edf \u0111\u1ea5t L\u00e0o nh\u01b0ng \u0111\u0103 c\u00f3 ni\u00ean hi\u1ec7u, c\u00e1c nh\u00e0 ch\u00e9p s\u1eed g\u1ecdi \u0111\u00f3 l\u00e0 th\u1eddi L\u00ea Trung H\u01b0ng (H\u1eadu L\u00ea). L\u00ea Trang T\u00f4ng, hu\u00fd Ninh, l\u1ea1i c\u00f3 t\u00ean n\u1eefa l\u00e0 Huy\u1ebfn. L\u00e0 con c\u1ee7a Chi\u00eau T\u00f4ng, ch\u00e1u xa \u0111\u1eddi c\u1ee7a Th\u00e1nh T\u00f4ng. M\u1eb9 l\u00e0 Ph\u1ea1m Th\u1ecb Ng\u1ecdc Qu\u1ef3nh, ng\u01b0\u1eddi s\u00e1ch Cao Tr\u00ec, huy\u1ec7n Th\u1ee5y Nguy\u00ean (nay l\u00e0 Ng\u1ecdc L\u1ea1c, Thanh Ho\u00e1). Khi \u0110\u0103ng Dung b\u1ee9c Chi\u00eau T\u00f4ng v\u1ec1 kinh th\u00ec Duy Ninh ch\u1ea1y v\u1ec1 Thanh Ho\u00e1, m\u1edbi 11 tu\u1ed5i, L\u00ea Qu\u00e1n \u1eb5m ch\u1ea1y sang Ai Lao \u0111\u1ed5i t\u00ean l\u00e0 Huy\u1ebfn. L\u00fac \u0111\u00f3 t\u01b0\u1edbng c\u0169 l\u00e0 Chi\u00eau Hu\u00e2n c\u00f4ng Nguy\u1ec5n Kim m\u1eadt m\u01b0u kh\u00f4i ph\u1ee5c, sai Tr\u1ecbnh Duy Thu\u1ea7n c\u00f9ng Tr\u1ecbnh Duy S\u1ea3n tri\u1ec7u t\u1eadp th\u1ea7n d\u00e2n c\u0169, Duy Ninh l\u1eadp n\u00ean l\u00e0m vua, b\u1ea5y gi\u1edd 19 tu\u1ed5i. N\u0103m Qu\u00ed T\u1ef5 (1533), th\u00e1ng Gi\u00eang, Duy Ninh l\u00ean ng\u00f4i \u1edf \u0111\u1ea5t Ai Lao, \u0111\u1eb7t ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 Nguy\u1ec5n Ho\u00e0, t\u00f4n \u0111\u1ea1i t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n Nguy\u1ec5n Kim l\u00e0m th\u01b0\u1ee3ng phu Th\u00e1i s\u01b0 H\u01b0ng qu\u1ed1c c\u00f4ng ch\u01b0\u1edfng n\u1ed9i ngo\u1ea1i s\u1ef1, l\u1ea5y ho\u1ea1n quan l\u00e0 \u0110inh C\u00f4ng l\u00e0m thi\u1ebfu \u00fay h\u01b0ng Qu\u1ed1c c\u00f4ng... L\u1ea5y tr\u1ea1i S\u1ea7m H\u1ea1 l\u00e0m n\u01a1i h\u00e0nh t\u1ea1i, giao k\u1ebft v\u1edbi vua Ai Lao l\u00e0 S\u1ea1 \u0110\u1ea9u \u0111\u1ec3 nh\u1edd v\u1ea3 qu\u00e2n, l\u01b0\u01a1ng, m\u01b0u vi\u1ec7c l\u1ea5y l\u1ea1i n\u01b0\u1edbc, sai Tr\u1ecbnh Duy Li\u00eau sang Minh t\u00e2u t\u1ed1 \u0110\u0103ng Dung ti\u1ebfm lo\u1ea1n, chi\u1ebfm gi\u1eef kinh th\u00e0nh, ng\u0103n tr\u1edf \u0111\u01b0\u1eddng ti\u1ebfn c\u00f4ng. Nh\u00e0 Minh sai H\u00e0m Ninh h\u1ea7u C\u1eebu Loan l\u00e0m t\u1ed5ng \u0111\u1ed1c qu\u00e2n v\u1ee5, Binh b\u1ed9 th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 Mao B\u00e1 \u00d4n l\u00e0m tham t\u00e1n qu\u00e2n v\u1ee5, \u0111em qu\u00e2n sang \u0111\u00e1nh M\u1ea1c. Th\u00e1ng 12 n\u0103m Canh T\u00fd (1540), Nguy\u1ec5n Kim k\u00e9o qu\u00e2n t\u1eeb Ai Lao v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc \u0111\u00e1nh Ngh\u1ec7 An, nhi\u1ec1u h\u00e0o ki\u1ec7t theo v\u00ea gi\u00fap Trung H\u01b0ng. Cu\u1ed1i n\u0103m Qu\u00ed M\u0103o (1543), nh\u00e0 L\u00ea chi\u1ebfm \u0111\u01b0\u1ee3c T\u00e2y Kinh, t\u01b0\u1edbng D\u01b0\u01a1ng Ch\u1ea5p Nh\u1ea5t c\u1ee7a nh\u00e0 M\u1ea1c ph\u1ea3i \u0111\u1ea7u h\u00e0ng. T\u1eeb \u0111\u00f3 trong n\u01b0\u1edbc d\u1ea7n d\u1ea7n h\u00ecnh th\u00e0nh hai mi\u1ec1n ch\u1ecbu s\u1ef1 kh\u1ed1ng ch\u1ebf c\u1ee7a hai l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ed1i l\u1eadp: Thanh Ho\u00e1, Ngh\u1ec7 An tr\u1edf v\u00e0o thu\u1ed9c vua L\u00ea d\u01b0\u1edbi s\u1ef1 gi\u00fap \u0111\u1ee1 c\u1ee7a c\u00e1c t\u01b0\u1edbng h\u1ecd Nguy\u1ec5n r\u1ed3i h\u1ecd Tr\u1ecbnh (Nam tri\u1ec1u), v\u00f9ng B\u1eafc B\u1ed9 trong \u0111\u00f3 c\u00f3 c\u1ea3 kinh th\u00e0nh thu\u1ed9c quy\u1ec1n M\u1ea1c (g\u1ecdi l\u00e0 B\u1eafc Tri\u1ec1u). T\u1eeb \u0111\u00f3 b\u1eaft \u0111\u1ea7u m\u1ed9t cu\u1ed9c n\u1ed9i chi\u1ebfn t\u00e0n kh\u1ed1c k\u00e9o d\u00e0i g\u1ea7n 50 n\u0103m (1545-1592) g\u1ecdi l\u00e0 n\u1ed9i chi\u1ebfn Nam - B\u1eafc tri\u1ec1u. N\u0103m Qu\u00ed T\u1ef5 (1545), Nguy\u1ec5n Kim \u0111em qu\u00e2n ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh S\u01a1n Nam, \u0111\u1ebfn huy\u1ec7n Y\u00ean M\u00f4 th\u00ec b\u1ecb h\u00e0ng t\u01b0\u1edbng c\u1ee7a M\u1ea1c l\u00e0 D\u01b0\u01a1ng Ch\u1ea5p Nh\u1ea5t \u0111\u00e1nh thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c gi\u1ebft ch\u1ebft. Con r\u1ec3 Nguy\u1ec5n Kim l\u00e0 Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m n\u1eafm gi\u1eef binh quy\u1ec1n, ti\u1ebfp t\u1ee5c s\u1ef1 nghi\u1ec7p tranh ch\u1ea5p v\u1edbi nh\u00e0 M\u1ea1c. T\u1eeb \u0111\u00f3 h\u1ecd Tr\u1ecbnh th\u1ebf t\u1eadp n\u1eafm gi\u1eef binh quy\u1ec1n, m\u1edf \u0111\u1ea7u th\u1eddi k\u1ef3 \\\"vua L\u00ea ch\u00faa Tr\u1ecbnh\\\" sau n\u00e0y. Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m c\u00f3 to\u00e0n quy\u1ec1n \u0111\u1ecbnh \u0111o\u1ea1t vi\u1ec7c qu\u00e2n \u1edf ngo\u00e0i c\u0169ng nh\u01b0 vi\u1ec7c n\u1ed9i tri\u1ec1u, t\u1ea5t th\u1ea3y \u0111\u1ec1u t\u1ef1 quy\u1ebft sau m\u1edbi t\u00e2u","vua. N\u0103m B\u00ednh Ng\u1ecd (1546), Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m l\u1eadp h\u00e0nh t\u1ea1i vua L\u00ea \u1edf V\u1ea1n L\u1ea1i (Th\u1ecd Xu\u00e2n, Thanh Ho\u00e1). L\u1ea5y danh ngh\u0129a ph\u00f9 L\u00ea di\u1ec7t M\u1ea1c, nhi\u1ec1u h\u00e0o ki\u1ec7t, danh s\u0129 \u0111\u01b0\u01a1ng th\u1eddi l\u1ea1i t\u00ecm v\u00e0o Thanh Ho\u00e1 nh\u01b0 L\u01b0\u01a1ng \u0110\u1eafc B\u1eb1ng, Ph\u00f9ng Kh\u1eafc Khoan. N\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1548), L\u00ea Duy Ninh m\u1ea5t, th\u1ecd 34 tu\u1ed5i, \u1edf ng\u00f4i 16 n\u0103m, qu\u1ea7n th\u1ea7n d\u00e2ng t\u00ean hi\u1ec7u L\u00ea Trang T\u00f4ng. Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m cho l\u1eadp Th\u00e1i t\u1eed l\u00e0 Duy Huy\u1ec1n l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i. S\u1eed gia Phan Huy Ch\u00fa nh\u1eadn x\u00e9t: vua l\u1ea5y tr\u1ea1i S\u1ea7m H\u1ea1 l\u00e0m n\u01a1i h\u00e0nh t\u1ea1i, phong Chi\u00eau Hu\u00e2n C\u00f4ng (Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m) l\u00e0m Th\u00e1i s\u01b0 H\u01b0ng qu\u1ed1c c\u00f4ng, l\u01b0u l\u1ea1i ph\u1ee5 ch\u00ednh; \u0111i l\u1ea1i c\u00e1c \u0111\u1ed9ng ng\u01b0\u1eddi Man, kho\u1ea3ng g\u1ea7n 10 n\u0103m, d\u1ecdn d\u1eb9p c\u1ecf r\u1eadm l\u1eadp n\u00ean tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh, th\u1ebf n\u01b0\u1edbc l\u1ea1i n\u1ed5i l\u00ean... c\u01a1 nghi\u1ec7p Trung H\u01b0ng th\u1ef1c s\u1ef1 b\u1eaft \u0111\u1ea7u t\u1eeb \u0111\u00e2y. L\u00ea Trung T\u00f4ng (1548-1556) T\u00ean th\u1eadt l\u00e0 Huy\u00ean, con l\u1edbn c\u1ee7a Trang T\u00f4ng. T\u00ednh t\u00ecnh khoan r\u1ed9ng, th\u00f4ng su\u1ed1t, c\u00f3 m\u01b0u l\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ebf v\u01b0\u01a1ng. N\u0103m 1548 Trang T\u00f4ng m\u1ea5t, Huy\u00ean \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1eadp l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i khi m\u1edbi 15 tu\u1ed5i, l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e0 Trung T\u00f4ng. C\u00f4ng vi\u1ec7c trong tri\u1ec1u \u0111\u1ec1u giao cho L\u01b0\u01a1ng qu\u1ed1c c\u00f4ng Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh. N\u0103m Qu\u00ed S\u1eedu (1553) vua d\u1eddi h\u00e0nh t\u1ea1i \u0111\u1ebfn x\u0103 Y\u00ean Tr\u01b0\u1eddng (tr\u00ean t\u1ea3 ng\u1ea1n s\u00f4ng Chu, thu\u1ed9c Th\u1ecd Xu\u00e2n, Thanh Ho\u00e1), b\u1ea3n doanh c\u1ee7a Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m, n\u0103m sau, Gi\u00e1p D\u1ea7n (1554) l\u1ea1i d\u1eddi \u0111\u1ebfn x\u0103 Bi\u1ec7n Th\u01b0\u1ee3ng (t\u1ee9c B\u1ed3ng Trung, huy\u1ec7n V\u0129nh L\u1ed9c, tr\u00ean s\u00f4ng M\u0103) l\u00e0 n\u01a1i Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m \u1edf v\u1edbi m\u1eb9 khi c\u00f2n nh\u1ecf. C\u0169ng n\u0103m \u0111\u00f3 nh\u00e0 L\u00ea b\u1eaft \u0111\u1ea7u \u0111\u1eb7t ch\u1ebf khoa \u0111\u1ec3 ch\u1ecdn nh\u00e2n t\u00e0i, ky thi n\u0103m Gi\u00e1p D\u1ea7n (1554) l\u1ea5y \u0111\u1ed7 5 \u0111\u1ec7 nh\u1ea5t gi\u00e1p ch\u1ebf khoa xu\u1ea5t th\u00e2n v\u00e0 8 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec7 nh\u1ecb gi\u00e1p \u0111\u1ed3ng ch\u1ebf khoa xu\u1ea5t th\u00e2n. V\u00cc quan ni\u1ec7m nh\u00e0 L\u00ea l\u00e0 ch\u00ednh th\u1ed1ng, l\u00fac \u0111\u00f3 nhi\u1ec1u nh\u00e0 nho d\u1ef1 thi v\u00e0 lam quen v\u1edbi nh\u00e0 L\u00ea nh\u01b0 \u0110inh B\u1ea1t Tu\u1ef5, Chu Quang B\u00e1 Ly, Nguy\u1ec5n Kh\u1ea3i Khang, Nguy\u1ec5n Thi\u1ebfu, L\u00ea Kh\u1eafc Th\u1eadn... b\u1ecf nh\u00e0 M\u1ea1c v\u00e0o ph\u00f2 gi\u00fap, n\u00ean th\u1ebf l\u1ef1c ng\u00e0y c\u00e0ng m\u1ea1nh. Th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m B\u00ednh Th\u00ecn (1556) vua b\u0103ng khi m\u1edbi 22 tu\u1ed5i, kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i. Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m c\u00f9ng v\u1edbi c\u00e1c \u0111\u1ecba th\u1ea7n b\u00e0n r\u1eb1ng \\\"n\u01b0\u1edbc kh\u00f4ng th\u1ec3 m\u1ed9t ng\u00e0y kh\u00f4ng vua\\\", b\u00e8n sai ng\u01b0\u1eddi \u0111i t\u00ecm con ch\u00e1u h\u1ecd L\u00ea l\u1eadp n\u00ean. L\u00ea Anh T\u00f4ng (1556-1573) L\u00ea Anh T\u00f4ng t\u00ean hu\u00fd l\u00e0 Duy Bang, l\u00e0 d\u00f2ng d\u00f5i \u0111\u1eddi nh\u00e0 L\u00ea. Tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3, anh th\u1ee9 hai c\u1ee7a L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 t\u00ean l\u00e0 Tr\u1eeb, Tr\u1eeb sinh ra Khang, Khang sinh ra Th\u1ecd, Th\u1ecd sinh ra Duy Thi\u1ec7u, Duy Thi\u1ec7u sinh ra Duy Kho\u00e1ng, Duy Kho\u00e1ng l\u1ea5y v\u1ee3 ng\u01b0\u1eddi h\u01b0\u01a1ng B\u1ed1 V\u1ec7 huy\u1ec7n \u0110\u00f4ng S\u01a1n sinh ra Duy Bang. Khi L\u00ea Trung T\u00f4ng m\u1ea5t, kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i, th\u00e1i s\u01b0 Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m c\u00f9ng c\u00e1c \u0111\u1ea1i th\u1ea7n t\u00ecm \u0111\u01b0\u1ee3c Duy Bang \u0111ang s\u1ed1ng \u1edf h\u01b0\u01a1ng B\u1ed1 V\u1ec7 (ph\u00eda Nam th\u1ecb x\u0103","Thanh Ho\u00e1), \u0111\u00f3n v\u1ec1 l\u1eadp l\u00e0m vua, khi \u0111\u00f3 \u00f4ng \u0111\u0103 25 tu\u1ed5i. Khi Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m c\u00f2n s\u1ed1ng, m\u1ecdi quy\u1ec1n h\u00e0nh trong tri\u1ec1u \u0111\u1ec1u do Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh, vua ch\u1ec9 vi\u1ec7c nghe theo. C\u00e1c tr\u1eadn \u0111\u00e1nh l\u1edbn v\u1edbi qu\u00e2n M\u1ea1c \u0111\u1ec1u do Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m chia qu\u00e2n \u0111i\u1ec1u khi\u1ec3n. Ngay c\u1ea3 khi L\u00ea Duy H\u00e0n l\u00e0 em vua ng\u1ea7m c\u00f3 ch\u00ed kh\u00e1c l\u1ebbn v\u00e0o cung l\u1ea5y tr\u1ed9m \u1ea5n b\u00e1u, b\u1ecb b\u1eaft, vua x\u00e1 t\u1ed9i cho, \u0111\u1ebfn khi Duy H\u00e0n ph\u1ea1m t\u1ed9i gi\u1ebft ng\u01b0\u1eddi, vua c\u0169ng giao cho th\u00e1i s\u01b0 Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m to\u00e0n quy\u1ec1n x\u00e9t x\u1eed. C\u0169ng trong th\u1eddi gian n\u00e0y Nguy\u1ec5n Ho\u00e0ng nh\u1edd ch\u1ecb g\u00e1i l\u00e0 Ng\u1ecdc B\u1ea3o (v\u1ee3 Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m) xin cho v\u00e0o tr\u1ea5n th\u01b0 x\u1ee9 Thu\u1eadn Qu\u1ea3ng. L\u00fac \u0111\u00f3 Ng\u1ecdc B\u1ea3o sinh \u0111\u01b0\u1ee3c con trai (Tr\u1ecbnh T\u00f9ng) c\u00f3 t\u01b0\u1edbng m\u1ea1o \u0111\u1eb9p v\u00e0 t\u00e0i l\u1ea1 h\u01a1n ng\u01b0\u1eddi, \u0111\u01b0\u1ee3oc Ki\u1ec3m h\u1ebft s\u1ee9c y\u00eau d\u1ea5u, v\u00ec th\u1ebf l\u1eddi xin c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Ho\u00e0ng \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u1ea5p nh\u1eadn. Th\u00e1ng 2 n\u0103m Canh Ng\u1ecd (1570) Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m \u1ed1m n\u1eb7ng r\u1ed3i m\u1ea5t. Anh em Tr\u1ecbnh C\u1ed1i v\u00e0 Tr\u1ecbnh T\u00f9ng tranh gi\u00e0nh nhau quy\u1ec1n b\u00ednh. L\u00fac n\u00e0y t\u00ecnh h\u00ecnh nh\u00e0 L\u00ea b\u1ecb chia r\u1ebd v\u00e0 suy y\u1ebfu. Nh\u01b0ng vua L\u00ea Anh T\u00f4ng c\u0169ng nhi\u1ec1u l\u1ea7n c\u1ea7m qu\u00e2n ra tr\u1eadn. M\u1eb7c d\u00f9 L\u00ea Anh T\u00f4ng c\u0169ng nhi\u1ec1u l\u1ea7n c\u1ea7m qu\u00e2n ra tr\u1eadn. M\u1eb7c d\u00f9 L\u00ea Anh T\u00f4ng v\u1eabn t\u00edn nhi\u1ec7m v\u00e0 trao quy\u1ec1n h\u00e0nh cao nh\u1ea5t cho Tr\u1ecbnh T\u00f9ng t\u01b0\u1edbc Tr\u01b0\u1edfng qu\u1eadn c\u00f4ng n\u0103m gi\u1eef binh quy\u1ec1n nh\u01b0ng nhi\u1ec1u l\u1ea7n vua v\u1eabn t\u1ef1 l\u00e0m \u0111\u00f4 t\u01b0\u1edbng th\u1ed1ng \u0111\u1ed1c \u0111\u1ea1i binh \u0111em qu\u00e2n c\u00f9ng Tr\u1ecbnh T\u00f9ng ra \u0111\u00e1nh nh\u00e0 M\u1ea1c \u1edf ph\u00eda B\u1eafc. Quan h\u1ec7 gi\u1eefa vua v\u00e0 ch\u00faa c\u00f3 ph\u1ea7n ho\u00e0 thu\u1eadn, song th\u00e1ng 3 n\u0103m Nh\u00e2m Th\u00e2n (1572) L\u00ea C\u1eadp \u0110\u1ec7 ng\u1ea7m c\u00f3 ch\u00ed kh\u00e1c, r\u1ee7 \u0111i thuy\u1ec1n ra gi\u1eefa s\u00f4ng m\u01b0u gi\u1ebft Tr\u1ecbnh T\u00f9ng bi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c, n\u00ean vi\u1ec7c kh\u00f4ng xong. T\u1eeb \u0111\u1ea5y hai nh\u00e0 th\u00f9 o\u00e1n nhau, b\u00ean ngo\u00e0i gi\u1ea3 c\u00e1ch hi\u1ec7p s\u1ee9c v\u1edbi nhau \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh M\u1ea1c, b\u00ean trong \u0111\u1ec1u ng\u00f3 nhau, \u0111\u1ec1 p\u1e25ng th\u00edch kh\u00e1ch. Sau \u0111\u00f3 Tr\u1ecbnh T\u00f9ng l\u1eadp m\u01b0u gi\u1ebft L\u00ea C\u1eadp \u0110\u1ec7. M\u1ed9t s\u1ed1 qu\u1ea7n th\u1ea7n nh\u01b0 C\u1ea3nh H\u1ea5p v\u00e0 \u0110\u00ecnh Ng\u1ea1n n\u00f3i v\u1edbi vua r\u1eb1ng: T\u1ea3 t\u01b0\u1edbng n\u1eafm binh quy\u1ec1n to nh\u01b0 v\u1eady, b\u1ec7 h\u1ea1 kh\u00f3 l\u00f2ng \u0111\u1ee9ng \u0111\u01b0\u1ee3c. Vua nghe n\u00f3i th\u1ebf, v\u1eeba s\u1ee3 v\u1eeba ng\u1edd, b\u00e8n ban \u0111\u00eam ch\u1ea1y ra ngo\u00e0i cung v\u1edbi 4 Ho\u00e0ng t\u1eed \u0111\u00f3ng \u1edf th\u00e0nh Ngh\u1ec7 An. Tr\u1ecbnh T\u00f9ng c\u00f9ng v\u1edbi v\u1ec1 t\u00f4i l\u1eadp con th\u1ee9 5 c\u1ee7a vua Anh T\u00f4ng l\u00e0 Duy \u0110\u00e0m l\u00ean ng\u00f4i v\u00e0 sai Nguy\u1ec5n H\u1eefu Li\u00ean \u0111i \u0111\u00f3n vua c\u0169. Khi v\u1ec1 \u0111\u1ebfn L\u00f4i D\u01b0\u01a1ng (Thanh Ho\u00e1) Anh T\u00f4ng b\u1ecb gi\u1ebft ch\u1ebft. Nh\u01b0 v\u1eady L\u00ea Duy Bang \u1edf ng\u00f4i 16 n\u0103m, th\u1ecd 42 tu\u1ed5i, \u0111\u1eb7t ni\u00ean hi\u1ec7u ba l\u1ea7n: Thi\u00ean H\u1ef1u (1557), Ch\u00ednh Tr\u1ecb (1558-1571) v\u00e0 H\u1ed3ng Ph\u00fac (1572-2\/1573). L\u00ea Th\u1ebf T\u00f4n (1573-1599) - Tr\u1ecbnh T\u00f9ng L\u00ea K\u00ednh T\u00f4ng (1600-1619) Vua K\u00ednh T\u00f4ng h\u00fay l\u00e0 Duy T\u00e2n, l\u00e0 con th\u1ee9 c\u1ee7a Th\u1ebf T\u00f4ng. Khi vua Th\u1ebf T\u00f4ng b\u0103ng, B\u00ecnh An v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u00f9ng c\u00f9ng v\u1edbi tri\u1ec1u th\u1ea7n cho r\u1eb1ng th\u00e1i t\u1eed (anh c\u1ee7a Duy T\u00e2n)","t\u00ednh kh\u00f4ng th\u00f4ng minh, b\u00e8n l\u1eadp con th\u1ee9 l\u00e0 Duy T\u00e2n, khi \u0111\u00f3 m\u1edbi 11 tu\u1ed5i. Duy T\u00e2n c\u00f3 \\\"t\u01b0\u1edbng m\u1ea1o h\u00f9ng v\u0129\\\", \u0111\u01b0\u1ee3c tri\u1ec1u th\u1ea7n \u0111\u01b0a l\u00ean ng\u00f4i ng\u00e0y 27 th\u00e1ng 8 n\u0103m K\u1ef7 H\u1ee3i (1599), \u0111\u1ea1i x\u00e1, \u0111\u1ed5i ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 Thu\u1eadn \u0110\u1ee9c, l\u1ea5y n\u0103m Canh T\u00fd (1600) l\u00e0m n\u0103m Thu\u00e2n \u0110\u1ee9c th\u1ee9 nh\u1ea5t. T\u1eeb n\u0103m n\u00e0y, b\u01b0\u1edbc sang th\u1ebf k\u1ef7 XVII, t\u00ecnh h\u00ecnh ch\u00ednh tr\u1ecb trong n\u01b0\u1edbc l\u1ea1i chuy\u1ec3n bi\u1ebfn theo m\u1ed9t c\u1ee5c di\u1ec7n m\u1edbi. \u1ede ngo\u00e0i B\u1eafc, v\u1ec1 c\u01a1 b\u1ea3n h\u1ecd Tr\u1ecbnh v\u1edbi t\u00e0i n\u0103ng qu\u00e2n s\u1ef1 v\u00e0 th\u00e1i \u0111\u1ed9 c\u1ee9ng r\u1eafn c\u1ee7a Tr\u1ecbnh T\u00f9ng \u0111\u0103 c\u01a1 b\u1ea3n d\u1eb9p tan \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00ednh quy\u1ec1n nh\u00e0 M\u1ea1c \u1edf kinh \u0111\u00f4 v\u00e0 \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng B\u1eafc B\u1ed9. Nh\u01b0ng c\u00e1c d\u01b0 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a nh\u00e0 M\u1ea1c th\u00ec v\u1eabn n\u1ed5i l\u00ean kh\u1eafp c\u00e1c t\u1ec9nh trung du v\u00e0 mi\u1ec1n n\u00fai Vi\u1ec7t B\u1eafc. Nh\u00e0 L\u00ea Tr\u1ecbnh v\u1eabn ph\u1ea3i nhi\u1ec1u l\u1ea7n ph\u00e1i nh\u1eefng \u0111\u1ed9i qu\u00e2n l\u1edbn do Th\u00e1i ph\u00f3 Thanh qu\u1eadn c\u00f4ng Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng v\u00e0 c\u00e1c thu\u1ed9c t\u01b0\u1edbng Nguy\u1ec5n V\u0103n Giai, Nguy\u1ec5n C\u1ea3nh Ki\u00ean, T\u1ea1 Th\u1ebf Ph\u00fac, Nguy\u1ec5n Kh\u1ea3i, Nguy\u1ec5n H\u1eafc, Nguy\u1ec5n Duy Th\u00ec... \u0111em qu\u00e2n \u0111\u00e1nh M\u1ea1c. C\u0169ng v\u00e0o th\u1eddi n\u00e0y v\u1ea5n \u0111\u1ec1 tranh gi\u00e0nh quy\u1ec1n l\u1ef1c v\u00e0 xung \u0111\u1ed9t gi\u1eef h\u1ecd Tr\u1ecbnh \u1edf \u0110\u00e0ng ngo\u00e0i v\u00e0 h\u1ecd Nguy\u1ec5n \u1edf \u0110\u00e0ng trong b\u1eaft \u0111\u1ea7u \u0111\u1eb7t ra v\u1edbi vi\u1ec7c Nguy\u1ec5n Ho\u00e0ng t\u1ef1 \u00fd b\u1ecf v\u00e0o Thu\u1eadn Qu\u1ea3ng. Nh\u00e2n c\u01a1 h\u1ed9i \u1ea5y d\u01b0 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a nh\u00e0 M\u1ea1c l\u1ea1i n\u1ed5i l\u00ean. Trong t\u00ecnh h\u00ecnh \u0111\u00f3, vua L\u00ea K\u00ednh T\u00f4ng m\u01b0u c\u00f9ng v\u1edbi Tr\u1ecbnh Xu\u00e2n (con th\u1ee9 c\u1ee7a Tr\u1ecbnh T\u00f9ng) m\u01b0u gi\u1ebft Tr\u1ecbnh T\u00f9ng nh\u01b0ng kh\u00f4ng th\u00e0nh. Tr\u1ecbnh Xu\u00e2n b\u1ecb giam v\u00e0o n\u1ed9i ph\u1ee7, c\u00f2n vua K\u00ednh T\u00f4ng th\u00ec b\u1ecb b\u1ee9c th\u1eaft c\u1ed5 ch\u1ebft ng\u00e0y 12 th\u00e1ng 5 n\u0103m K\u1ef7 M\u00f9i (1619) L\u00ea Th\u1ea7n T\u00f4ng (1619-1643) (1649-1662) L\u00ea Ch\u00e2n T\u00f4ng (1643-1649) - Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng Vua Th\u1ea7n T\u00f4ng hu\u00fd l\u00e0 Duy K\u1ef3, con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a K\u00ednh T\u00f4ng. M\u1eb9 l\u00e0 \u0110oan t\u1eeb ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu Tr\u1ecbnh Th\u1ecb Ng\u1ecdc Trinh, con g\u00e1i th\u1ee9 c\u1ee7a th\u01b0\u1ee3ng phu B\u00ecnh An v\u01b0\u01a1ng tr\u1ecbnh T\u00f9ng sinh ra Duy K\u1ef3 v\u00e0o ng\u00e0y 19 th\u00e1ng 11 n\u0103m \u0110inh M\u00f9i (1607). Nh\u01b0 v\u1eady, Duy K\u1ef3 l\u00e0 ch\u00e1u ngo\u1ea1i c\u1ee7a B\u00ecnh An v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u00f9ng. Khi vua k\u00ednh T\u00f4ng b\u1ecb bu\u1ed9c th\u1eaft c\u1ed5 ch\u1ebft, B\u00ecnh An v\u01b0\u01a1ng t\u00f4n l\u1eadp ch\u00e1u ngo\u1ea1i c\u1ee7a m\u00ecnh l\u00e0 Duy K\u1ef3 l\u00ean l\u00e0m vua, khi \u0111\u00f3 m\u1edbi 12 tu\u1ed5i. Duy K\u1ef3 c\u00f3 t\u01b0\u1edbng m\u1ea1o \u0111\u1ebf v\u01b0\u01a1ng: s\u1ed1ng m\u0169i cao, m\u1eb7t r\u1ed3ng, th\u00f4ng minh, h\u1ecdc r\u1ed9ng, m\u01b0u l\u01b0\u1ee3c s\u00e2u s\u1eafc, gi\u1ecfi v\u0103n ch\u01b0\u01a1ng. \u0110\u00e2y c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t \u00f4ng vua c\u00f3 quan h\u1ec7 th\u1eadt \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t v\u1edbi nh\u00e0 ch\u00faa, c\u00f9ng v\u1edbi nh\u00e0 ch\u00faa m\u1ed9t nh\u00e0 vui thu\u1eadn \u00eam \u1ea5m. Th\u00e1ng 7 n\u0103m Qu\u00ed H\u1ee3i (1623) nh\u00e2n d\u1ecbp B\u00ecnh An v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u00f9ng m\u1ea5t, Tr\u1ecbnh Xu\u00e2n l\u1ea1i m\u1ed9t l\u1ea7n n\u1eefa \u0111em qu\u00e2n n\u1ed5i l\u00ean \u0111\u1ecbnh tranh ng\u00f4i ch\u00faa, v\u01b0\u01a1ng th\u1ebf t\u1eed Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng c\u00f9ng vua \u0111em qu\u00e2n v\u1ec1 Thanh Ho\u00e1 lo d\u1eb9p lo\u1ea1n. N\u0103m Canh Ng\u1ecd (1630) vua l\u1ea5y con g\u00e1i c\u1ee7a V\u01b0\u01a1ng l\u00e0 Tr\u1ecbnh Th\u1ecb Ng\u1ecdc Tr\u00fac l\u1eadp l\u00e0m ho\u00e0ng h\u1eadu. Vi\u1ec7c l\u1ea5y Ng\u1ecdc Tr\u00fac \u0111\u0103 \u0111\u1ec3 l\u1ea1i ti\u1ebfng x\u1ea5u cho vua sua n\u00e0y. Ch\u1eb3ng l\u00e0 tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3 Ng\u1ecdc Tr\u00fac \u0111\u0103 l\u1ea5y ch\u00fa h\u1ecd c\u1ee7a vua l\u00e0 C\u01b0\u1eddng qu\u1eadn c\u00f4ng L\u00ea Tr\u1ee5, \u0111\u0103 sinh ra \u0111\u01b0\u1ee3c 4 ng\u01b0\u1eddi con, r\u1ed3i L\u00ea Tr\u1ee5 b\u1ecb l\u1ed7i ph\u1ea3i giam trong ng\u1ee5c, V\u01b0\u01a1ng l\u1ea1i \u0111em Ng\u1ecdc Tr\u00fac d\u00e2ng vua, vua","l\u1ea5y v\u00e0o cung. Tri\u1ec1u th\u1ea7n nh\u01b0 Tr\u1ea1ng nguy\u00ean Nguy\u1ec5n Th\u1ef1c, Nguy\u1ec5n Danh Th\u1ebf nhi\u1ec1u l\u1ea7n can vua, vua kh\u00f4ng nghe, v\u00e0 n\u00f3i: \\\"Tr\u00f3t \u0111\u0103 xong vi\u1ec7c, l\u1ea5y g\u01b0\u1ee3ng v\u1eady\\\". Th\u00e1ng 10 n\u0103m Qu\u00ed M\u00f9i (1643) vua nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho con l\u00e0 L\u00ea Duy Hi\u1ec7u sau 25 n\u0103m l\u00e0m vua, t\u1ef1 l\u00ean l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng, c\u00f2n Ho\u00e0ng h\u1eadu h\u1ecd Tr\u1ecbnh l\u00e0m Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu. Duy Hi\u1ec7u \u0111\u01b0\u1ee3c vua cha nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i t\u1eeb l\u00fac l\u00ean 13 tu\u1ed5i, l\u1ea5y ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 Ch\u00e2n T\u00f4ng. Trong th\u1eddi gian Ch\u00e2n T\u00f4ng \u1edf ng\u00f4i, c\u00f3 m\u1ed9t vi\u1ec7c \u0111\u00e1ng ch\u00fa \u00fd l\u00e0 v\u00e0o n\u0103m 1646, vua Minh cho s\u1ee9 th\u1ea7n sang phong cho Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng l\u00e0m An Nam qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng. Tri\u1ec1u L\u00ea Trung H\u01b0ng k\u1ec3 t\u1eeb L\u00ea Trang T\u00f4ng \u0111\u1ebfn \u0111\u00e2y m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u00e0 Minh phong t\u01b0\u1edbc v\u01b0\u01a1ng, tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3 ch\u1ec9 phong An Nam \u0111\u00f4 th\u1ed1ng s\u1ee9. N\u0103m K\u1ef7 M\u0103o (1649), \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 7 n\u0103m, Duy Hi\u1ec7u ch\u1ebft kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i, Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng l\u1ea1i c\u1ea7m quy\u1ec1n ch\u00ednh, ti\u1ebfp t\u1ee5c tri\u1ec1u L\u00ea Th\u1ea7n T\u00f4ng. N\u0103m Nh\u00e2m D\u1ea7n (1662) vua Th\u1ea7n T\u00f4ng b\u1ecb b\u1ea1o b\u1ec7nh, xu\u1ed1ng chi\u1ebfu \u0111\u1ed5i ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0m V\u1ea1n Kh\u00e1nh n\u0103m th\u1ee9 nh\u1ea5t. C\u0169ng nh\u00e2p d\u1ecbp n\u00e0y vua cho thay \u0111\u1ed5i ng\u00f4i Th\u00e1i t\u1eed. Ch\u1eb3ng l\u00e0 tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3 v\u00ec ch\u01b0a c\u00f3 con n\u1ed1i, vua ph\u1ea3i l\u1ea5y con c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi kh\u00e1c l\u00e0m Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed. Nay con \u0111\u00edch l\u00e0 Duy V\u0169 \u0111\u0103 l\u00ean 9 tu\u1ed5i, vu cho l\u1eadp Duy V\u0169 l\u00e0m Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed, ph\u1ebf Duy T\u00e0o l\u00e0m th\u1ee9 nh\u00e2n, theo v\u1ec1 h\u1ecd m\u1eb9. Ng\u00e0y 22 th\u00e1ng 9 n\u0103m \u0111\u00f3, vua b\u0103ng. Nh\u01b0 v\u1eady vua Th\u1ea7n T\u00f4ng nh\u00e0 L\u00ea l\u00e0 \u00f4ng vua th\u1ee9 hai sau L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng c\u00f3 s\u1ed1 n\u0103m tr\u1ecb v\u00ec d\u00e0i t\u1edbi 38 n\u0103m. Song \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t h\u01a1n, L\u00ea Th\u1ea7n T\u00f4ng tr\u1ecb v\u00ec 25 n\u0103m, truy\u1ec1n ng\u00f4i r\u1ed3i l\u00e0m th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng, khi vua m\u1edbi ch\u1ebft kh\u00f4ng c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi n\u1ed1i, l\u1ea1i ra l\u00e0m vua th\u00eam 13 n\u0103m n\u1eefa, th\u1ecd 56 tu\u1ed5i. \u00d4ng vua n\u00e0y tr\u1ecb v\u00ec tr\u1ea3i qua ba \u0111\u1eddi v\u01b0\u01a1ng b\u00ean ph\u1ee7 ch\u00faa Tr\u1ecbnh: T\u1eeb B\u00ecnh An v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u00f9ng \u0111\u1ebfn \u0111\u1eddi Thanh v\u01b0\u01a1ng (Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng) r\u1ed3i \u0111\u1ebfn T\u00e2y V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u1ea1c. \u0110\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd cho vua Th\u1ea7n T\u00f4ng l\u00e0 b\u1eadc vua gi\u1ecfi, nh\u01b0ng c\u00f3 ch\u00ea \u1edf hai \u0111i\u1ec3m: ch\u1ed1n cung vi kh\u00f4ng c\u00f3 \u0111\u1ebf \u0111\u1ed9 v\u00e0 m\u00ea ho\u1eb7c ph\u1eadt gi\u00e1o. L\u00ea Huy\u1ec1n T\u00f4ng (1663-1671) Huy\u1ec1n T\u00f4ng t\u00ean l\u00e0 Duy V\u0169, con Th\u1ea7n T\u00f4ng, em c\u1ee7a Ch\u00e2n T\u00f4ng, khi Th\u1ea7n T\u00f4ng m\u1ea5t V\u0169 m\u1edbi l\u00ean 9 tu\u1ed5i, T\u00e2y v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u1ea1c theo di m\u1ec7nh l\u1eadp l\u00ean. Tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3 vua L\u00ea Ch\u00e2n T\u00f4ng m\u1ea5t kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i, Th\u1ea7n T\u00f4ng l\u1ea1i ph\u1ea3i ti\u1ebfp t\u1ee5c ng\u00f4i vua, l\u00fac n\u00e0y ch\u01b0a c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi l\u1eadp l\u00e0m Th\u00e1i t\u1eed n\u00ean Th\u1ea7n T\u00f4ng cho l\u1eadp Duy T\u00e0o (l\u00e0 con ri\u00eang c\u1ee7a Ho\u00e0ng h\u1eadu Tr\u1ecbnh th\u1ecb) l\u00e0m Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed. Nh\u01b0ng sau \u0111\u00f3 Th\u1ea7n T\u00f4ng c\u00f3 con \u0111\u1eb7t t\u00ean l\u00e0 V\u0169. \u0110\u1ebfn n\u0103m Nh\u00e2m D\u1ea7n (1662) khi Duy V\u0169 \u0111\u0103 l\u00ean 9 tu\u1ed5i, tr\u01b0\u1edbc khi m\u1ea5t vua cho l\u1eadp Duy V\u0169 l\u00e0m Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed, n\u1ed1i ng\u00f4i. Duy V\u0169 l\u00e0 con do Ph\u1ea1m Th\u1ecb Ng\u1ecdc H\u1eadu, ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng Qu\u1ea3 Nhu\u1ec7, huy\u1ec7n L\u00f4i D\u01b0\u01a1ng (Th\u1ecd Xu\u00e2n, Thanh Ho\u00e1) sinh ra.","N\u0103m \u1ea4t T\u1ef5 (1665), m\u1eb7c d\u00f9 m\u1edbi 11 tu\u1ed5i, nh\u00e0 vua c\u0169ng s\u00e1ch l\u1eadp ch\u00ednh cung Tr\u1ecbnh Th\u1ecb Ng\u1ecdc \u00c1ng l\u00e0m Ho\u00e0ng h\u1eadu. Tr\u1ecbnh Th\u1ecb Ng\u1ecdc \u00c1ng l\u00e0 con g\u00e1i th\u1ee9 c\u1ee7a T\u00e2y v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u1ea1c. Khi nh\u00e0 vua l\u00ean ng\u00f4i \u0111\u00f3n v\u00e0o trong cung, l\u1ea5y l\u00e0m Ho\u00e0ng h\u1eadu. B\u1ea5y gi\u1edd \u1edf b\u00ean Trung Qu\u1ed1c, nh\u00e0 Minh \u0111\u0103 m\u1ea5t, nh\u00e0 Thanh l\u00ean, th\u00e1ng 3 n\u0103m \u0110inh M\u00f9i (1667) nh\u00e0 Thanh sai s\u1ee9 sang phong cho vua l\u00e0m An Nam qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng. Vua L\u00ea sai ch\u00e1nh s\u1ee9 L\u00ea Hi\u1ec7u, ph\u00f3 s\u1ee9 D\u01b0\u01a1ng H\u1ea1o v\u00e0 \u0110\u1ed3ng T\u1ed3n Tr\u1ea1ch sang nh\u00e0 Thanh n\u1ed9p l\u1ec5 c\u1ed1ng h\u00e0ng n\u0103m v\u00e0 t\u1ea1 \u01a1n vi\u1ec7c t\u1eb7ng b\u1ea1c l\u1ee5a. \u0110\u00e2y l\u00e0 l\u1ea7n \u0111\u1ea7u ti\u00ean n\u01b0\u1edbc ta c\u00f3 quan h\u1ec7 ngo\u1ea1i giao v\u1edbi . \u1ede ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 9 n\u0103m, ng\u00e0y 15 th\u00e1ng 10 n\u0103m T\u00e2n H\u1ee3i (1671) vua b\u0103ng, l\u00fac n\u00e0y m\u1edbi c\u00f3 18 tu\u1ed5i, kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i. Nh\u00e0 s\u1eed h\u1ecdc Phan Huy Ch\u00fa vi\u1ebft: vua th\u1ea7n th\u00e1i nghi\u00eam trang, t\u1eeb ch\u1ea5t khoan h\u1eadu, ng\u1ed3i ch\u1eafp tay gi\u1eef nghi\u1ec7p n\u01b0\u1edbc, trong n\u01b0\u1edbc y\u00ean tr\u1ecb. L\u00ea Gia T\u00f4ng(1672-1675) - Tr\u1ecbnh T\u1ea1c Vua h\u00fay l\u00e0 Duy C\u1ed1i, con th\u1ee9 c\u1ee7a Th\u1ea7n T\u00f4ng. Tr\u01b0\u1edbc \u0111\u1ea5y, khi Th\u1ea7n T\u00f4ng b\u0103ng, Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed Duy C\u1ed1i (c\u00f3 s\u00e1ch ch\u00e9p l\u00e0 Duy Kho\u00e1i) m\u1edbi l\u00ean 2 tu\u1ed5i, v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u1ea1c v\u00e0 v\u01b0\u01a1ng th\u1ecb l\u00e0 Tr\u1ecbnh Th\u1ecb Ng\u1ecdc Lung \u0111\u00f3n v\u1ec1 nu\u00f4i \u1edf trong v\u01b0\u01a1ng ph\u1ee7, d\u1ea1y b\u1ea3o hun \u0111\u00fac, gi\u00fap n\u00ean \u0111\u1ee9c t\u00ednh. Khi Huy\u1ec1n T\u00f4ng b\u0103ng kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i, Tr\u1ecbnh T\u1ea1c b\u00e8n xu\u1ed1ng ch\u1ec9 cho Ti\u1ebft ch\u1ebf ph\u1ee7 v\u00e0 c\u00e1c \u0111\u1ea1i th\u1ea7n v\u0103n v\u00f5 tr\u0103m quan l\u1eadp Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf L\u00ea Duy C\u1ed1i l\u00ean ng\u00f4i vua, khi \u0111\u00f3 \u00f4ng m\u1edbi 11 tu\u1ed5i. Vua l\u00e0m l\u1ec5 \u0111\u0103ng quang n\u00e0o ng\u00e0y 19 th\u00e1ng 11 n\u0103m T\u00e2n H\u1ee3i (1671), l\u1ea5y ni\u00ean hi\u1ec7u D\u01b0\u01a1ng \u0110\u1ee9c, t\u00f4n ch\u00ednh phi c\u1ee7a v\u01b0\u01a1ng l\u00e0 Tr\u1ecbnh Th\u1ecb Ng\u1ecdc Lung l\u00e0m Qu\u1ed1c th\u00e1i m\u1eabu. N\u0103m Gi\u00e1p D\u1ea7n (1674) vua t\u00f4n phong th\u00e2n sinh m\u1eabu l\u00e0 L\u00ea Th\u1ecb Ng\u1ecdc Ho\u00e0n (qu\u00ea \u1edf x\u0103 Ph\u00fac L\u1ed9c, huy\u1ec7n Th\u1ee5y Nguy\u00ean, Thanh Ho\u00e1) l\u00e0m Chi\u00eau Nghi. Nh\u00e0 vua di\u1ec7n m\u1ea1o kh\u00f4i ng\u00f4, th\u00e2n th\u1ec3 v\u1ea1m v\u1ee1, t\u00ednh khoan ho\u00e0, c\u00f3 \u0111\u1ed9 l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a m\u1ed9t \u00f4ng vua. Vua \u1edf \u0111\u01b0\u1ee3c 4 n\u0103m, m\u1ea5t l\u00fac 15 tu\u1ed5i, kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i. L\u00ea Hy T\u00f4ng (1676-1704) L\u00ea Hy T\u00f4ng c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 Duy C\u00e1p (c\u00f3 s\u00e1ch ch\u00e9p l\u00e0 Duy H\u1ee3p), l\u00e0 con th\u1ee9 c\u1ee7a Th\u1ea7n T\u00f4ng v\u00e0 l\u00e0 em c\u1ee7a Gia T\u00f4ng. Khi Th\u1ea7n T\u00f4ng qua \u0111\u1eddi, \u00f4ng c\u00f2n n\u1eb1m trong b\u1ee5ng m\u1eb9 m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c 4 th\u00e1ng. Th\u1ea7n T\u00f4ng d\u1eb7n \u1e0d T\u00e2y v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u1ea1c b\u1ea3o h\u1ed9, sau n\u00e0y cho Duy C\u00e1p n\u1ed1i ng\u00f4i. L\u00fac Gia T\u00f4ng ch\u1ebf Duy C\u00e1p l\u00ean 13 tu\u1ed5i, \u0111\u01b0\u1ee3c T\u00e2y v\u01b0\u01a1ng ph\u00f2 l\u00ean ng\u00f4i vua. L\u1ea5y ng\u00e0y sinh l\u00e0m \\\"Thi\u00ean minh th\u00e1nh ti\u1ebft\\\". Nh\u00e0 vua tu\u00e2n gi\u1eef c\u01a1 ngih\u1ec7p c\u00f3 s\u1eb5n, r\u0169 tay \u00e1o m\u00e0 h\u01b0\u1edfng cu\u1ed9c th\u1ecbnh tr\u1ecb. K\u1ef7 c\u01b0\u01a1ng th\u00ec ch\u1ea5n h\u01b0ng, th\u01b0\u1edfng ph\u1ea1t th\u00ec nghi\u00eam t\u00fac v\u00e0 c\u00f4ng minh, ph\u1ea7n nhi\u1ec1u c\u00e1c c\u00f4ng khanh \u0111\u1ec1u x\u1ee9ng \u0111\u00e1ng v\u1edbi ch\u1ee9uc v\u1ee5, tr\u0103m quan k\u00ednh","gi\u1eef ph\u00e9p t\u1eafc ch\u1ebf \u0111\u1ed9, nh\u00e2n d\u00e2n y\u00ean nghi\u1ec7p l\u00e0m \u0103n. \u0110\u00f3 l\u00e0 c\u00e1c n\u0103m d\u01b0\u1edbi ni\u00ean hi\u1ec7u V\u0129nh Tr\u1ecb (1676-1680) v\u00e0 Ch\u00ednh Ho\u00e0 (1681-1704). Ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd ca ng\u1ee3i l\u00e0 b\u1eadc nh\u1ea5t th\u1eddi Trung H\u01b0ng. Th\u00e1ng 4 n\u0103m \u1ea4t D\u1eadu (1705), sau khi \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 30 n\u0103m, vua ban chi\u1ebfu truy\u1ec1n ng\u00f4i cho Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed L\u00ea Duy \u0110\u01b0\u1eddng r\u1eddi sang \u1edf cung kh\u00e1c. Nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i r\u1ed3i vua c\u00f2n vui s\u1ed1ng c\u1ea3nh nh\u00e0n 12 n\u0103m n\u1eefa m\u1edbi m\u1ea5t, th\u1ecd 54 tu\u1ed5i. L\u00ea D\u1ee5 T\u00f4ng (1705-1728) - Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng Vua hu\u00fd l\u00e0 Duy \u0110\u01b0\u1eddng, con tr\u01b0\u1edfng L\u00ea Hy T\u00f4ng, \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i n\u0103m \u1ea4t D\u1eadu (1705). Sau khi l\u00ean ng\u00f4i \u0111\u1ed5i t\u00ean ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 V\u0129nh Th\u1ecbnh. B\u1ea5y gi\u1edd th\u1eeba h\u01b0\u1edfng c\u01a1 nghi\u1ec7p th\u00e1i b\u00ecnh, kh\u00f4ng x\u1ea3y binh \u0111ao v\u00ec chi\u1ebfn tranh Tr\u1ecbnh - Nguy\u1ec5n t\u1ea1m d\u1eebng. Trong n\u01b0\u1edbc v\u00f4 s\u1ef1, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh c\u00f3 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec1u vi\u1ec7c. Ph\u00e1p \u0111\u1ed9 \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7, k\u1ef7 c\u01b0\u01a1ng thi h\u00e0nh \u0111\u01b0\u1ee3c h\u1ebft. X\u1ee9 xa l\u1ea1 th\u00ec d\u00e2ng l\u1ec5 v\u1eadt t\u1ecf l\u00f2ng th\u00e0nh, Trung Qu\u1ed1c th\u00ec tr\u1ea3 l\u1ea1i \u0111\u1ea5t. Nh\u00e0 vua r\u0169 tay \u00e1o, ng\u1ed3i \u1edf tr\u00ean, kh\u00f4ng ph\u1ea3i kh\u00f3 nh\u1ecdc m\u00e0 m\u1ecdi vi\u1ec7c \u0111\u00e2u ra \u0111\u1ea5y. Khi n\u00f3i \u0111\u1ebfn cu\u1ed9c th\u1ecbnh tr\u1ecb l\u00fac b\u1ea5y gi\u1edd ng\u01b0\u1eddi ta ph\u1ea3i k\u1ec3 \u0111\u1ebfn c\u00f4ng lao gi\u00fap ch\u00ednh c\u1ee7a ch\u00faa Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng. Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng c\u00f9ng v\u1edbi c\u00e1c b\u1ed3i t\u1ee5ng v\u00e0 tham t\u1ee5ng, Nguy\u1ec5n C\u00f4ng H\u0103ng, L\u00ea Anh Tu\u1ea5n, Nguy\u1ec5n C\u00f4ng C\u01a1 \u0111\u1ec1u l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi gi\u00fap vi\u1ec7c r\u1ea5t \u0111\u1eafc l\u1ef1c v\u00e0 li\u00eam khi\u1ebft, h\u1ecd ch\u1ee7 tr\u01b0\u01a1ng c\u1ea3i c\u00e1ch tr\u00ean nhi\u1ec1u l\u0129nh v\u1ef1c: kinh t\u1ebf - t\u00e0i ch\u00ednh, thi c\u1eed, t\u1ed5 ch\u1ee9c h\u00e0nh ch\u00ednh v\u00e0 quan l\u1ea1i... Nh\u01b0ng c\u00e1c c\u1ea3i c\u00e1ch \u0111\u00f3 ch\u01b0a thu \u0111\u01b0\u1ee3c k\u1ebft qu\u1ea3 g\u00ec th\u00ec Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng qua \u0111\u1eddi. Ng\u00e0y 20 th\u00e1ng 4 n\u0103m K\u1ef7 D\u1eadu (1729) nh\u00e0 vua nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho Th\u00e1i t\u1eed Duy Ph\u01b0\u01a1ng r\u1ed3i ra \u1edf cung Ki\u1ec1u Th\u1ecd, x\u01b0ng l\u00e0 Thu\u1eadn Thi\u00ean th\u1eeba v\u1eadn Ho\u00e0ng th\u01b0\u1ee3ng, khi \u0111\u00f3 vua 49 tu\u1ed5i. Nh\u01b0 v\u1eady vua L\u00ea D\u1ee5 T\u00f4ng l\u00e0m vua \u0111\u01b0\u1ee3c 24 n\u0103m, \u0111\u1eb7t ni\u00ean hi\u1ec7u hai l\u1ea7n: V\u0129nh Th\u1ecbnh (1705-1719) v\u00e0 B\u1ea3o Th\u00e1i (1720-1729). Th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m T\u00e2n H\u1ee3i (1731) Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng m\u1ea5t, th\u1ecd 52 tu\u1ed5i. H\u00f4n \u0110\u1ee9c C\u00f4ng(1729-1732) L\u00ea Thu\u1ea7n T\u00f4ng (1732-1735) - Tr\u1ecbnh Giang Sau khi Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed L\u00ea Duy Ph\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0\u1ee3c vua cha nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i, ban l\u1eddi chi\u1ebfu kh\u00e1 d\u00e0i n\u00f3i v\u1ec1 c\u00f4ng lao khai s\u00e1ng c\u1ee7a L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5, c\u00f4ng cu\u1ed9c Trung H\u01b0ng v\u00e0 vai tr\u00f2 c\u1ee7a c\u00e1c ch\u00faa Tr\u1ecbnh... r\u1ed9ng ban \u1ea5n \u0111i\u1ec3m 5 \u0111i\u1ec1u cho th\u1ea7n d\u00e2n c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc. Nh\u01b0ng ng\u00f4i vua c\u1ee7a L\u00ea Duy Ph\u01b0\u01a1ng kh\u00f4ng \u0111\u1ee9ng v\u1eefng, v\u00ec sau khi Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng m\u1ea5t, Tr\u1ecbnh Giang l\u00ean n\u1ed1i nghi\u1ec7p ch\u00faa th\u00ec t\u00ecnh h\u00ecnh l\u1ea1i thay \u0111\u1ed5i. Nguy\u00ean do l\u00e0, tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3 con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a vua l\u00e0 L\u00ea Duy T\u01b0\u1eddng \u0111\u00e3 28 tu\u1ed5i \u0111\u01b0\u1ee3c \u1edf ng\u00f4i \u0111\u00f4ng cung \u0111\u00e3 10 n\u0103m, l\u1ebd ra ph\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c truy\u1ec1n ng\u00f4i. Nh\u01b0ng Duy T\u01b0\u1eddng c\u00f2n c\u00f3 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi em kh\u00e1c m\u1eb9 l\u00e0 Duy Ph\u01b0\u01a1ng, 19 tu\u1ed5i, do ch\u00ednh phi Tr\u1ecbnh Th\u1ecb (con g\u00e1i Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng) sinh ra. Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng mu\u1ed1n b\u1ecf ng\u01b0\u1eddi con c\u1ea3 \u0111\u1ec3 l\u1eadp ch\u00e1u ngo\u1ea1i c\u1ee7a m\u00ecnh l\u00ean ng\u00f4i, m\u1edbi quanh co l\u00e0m ra l\u1eddi b\u00e0n phong quan, ban t\u01b0\u1edbc, r\u1ed3i \u00e9p vua D\u1ee5 T\u00f4ng ph\u1ea3i","nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho Duy Ph\u01b0\u01a1ng. Duy Ph\u01b0\u01a1ng l\u00ean ng\u00f4i, ngay l\u1eadp t\u1ee9c t\u00f4n m\u1eb9 l\u00e0 Tr\u1ecbnh Th\u1ecb l\u00ean l\u00e0m Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu v\u00e0 l\u1ea1i ti\u1ebfp t\u1ee5c l\u1ea5y m\u1ed9t ch\u00ednh phi h\u1ecd Tr\u1ecbnh l\u00e0m Ho\u00e0ng h\u1eadu. Nh\u01b0ng khi Tr\u1ecbnh Giang l\u00ean c\u1ea7m quy\u1ec1n, mu\u1ed1n t\u1ecf r\u00f5 uy quy\u1ec1n, Giang b\u1ecf h\u1ebft c\u00e1c ph\u00e9p t\u1eafc c\u1ee7a cha. C\u00e1c ch\u00ednh s\u00e1ch thu\u1ebf kho\u00e1 t\u00e0i ch\u00ednh m\u00e0 Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng cho thi h\u00e0nh t\u1eeb c\u00e1c n\u0103m 1720-1730 \u0111\u1ec1u b\u1ecb hu\u1ef7 b\u1ecf. V\u1ec1 vi\u1ec7c \u0111\u1ecbnh ng\u00f4i vua c\u0169ng v\u1eady, th\u00e1ng 8 n\u0103m Nh\u00e2m T\u00fd (1732) Tr\u1ecbnh Giang tru\u1ea5t Th\u00e1i h\u1eadu Tr\u1ecbnh Th\u1ecb Ng\u1ecdc Trang xu\u1ed1ng l\u00e0m qu\u1eadn qu\u00e2n, vu cho nh\u00e0 vua c\u00f3 t\u01b0 t\u00ecnh v\u1edbi c\u00e1c cung phi c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi kh\u00e1c, Tr\u1ecbnh Giang b\u1eaft \u00e9p vua ra \u1edf cung ri\u00eang. Nh\u01b0ng th\u1ee9 cung \u0111\u1ed1n cho vua d\u00f9ng \u0111\u1ec1u b\u1ecb b\u1edbt x\u00e9n \u0111i, r\u1ed3i tru\u1ea5t vua xu\u1ed1ng l\u00e0 H\u00f4n \u0110\u1ee9c C\u00f4ng, d\u1eddi \u0111\u1ebfn \u1edf m\u1ed9t ng\u00f4i nh\u00e0 b\u00ean ngo\u00e0i th\u00e0nh, bu\u1ed9c ph\u1ea3i th\u1eaft c\u1ed5 ch\u1ebft v\u00e0o th\u00e1ng 9 n\u0103m \u1ea4t M\u00e3o (1735). Gi\u1ebft vua r\u1ed3i, Giang cho d\u1eabn 12 ng\u01b0\u1eddi con c\u1ee7a D\u1ee5 T\u00f4ng v\u00e0o ph\u1ee7 \u0111\u01b0\u1eddng \u0111\u1ec3 xem m\u1eb7t. Duy T\u01b0\u1eddng l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng, \u0111\u00e1ng \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1eadp l\u00e0m vua. Giang li\u1ec1n sai vi\u00ean quan h\u1ed9 v\u1ec7 Duy T\u01b0\u1eddng \u0111\u1ebfn cung T\u1eeb Th\u1ecd, l\u00e0m l\u1ec5 c\u00e1o Th\u00e1i mi\u1ebfu v\u00e0 l\u1eadp l\u00ean l\u00e0m vua, t\u1ee9c l\u00e0 vua Thu\u1ea7n T\u00f4ng. Duy T\u01b0\u1eddng l\u00ean ng\u00f4i \u0111\u1ed5i ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 Long \u0110\u1ee9c, \u0111\u1ea1i x\u00e1 trong n\u01b0\u1edbc, tha b\u1ecf thu\u1ebf thi\u1ebfu, tha nh\u1eefng ti\u1ec1n n\u1ed9p \u0111\u1ec3 chu\u1ed9c t\u1ed9i c\u00f2n b\u1ecf thi\u1ebfu ch\u1ed3ng ch\u1ea5t; vi\u00ean quan n\u00e0o b\u1ecb l\u1ea7m l\u1ee1 b\u1ecb tru\u1ea5t b\u00e3i \u0111\u00e3 l\u00e2u, \u0111\u1ec1u cho xem x\u00e9t d\u00f9ng l\u1ea1i. Nh\u01b0ng Duy T\u01b0\u1eddng l\u00e0m vua kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e2u, ch\u1ec9 b\u1ed1n n\u0103m sau. nh\u00e0 vua m\u1ea5t, th\u1ecd 37 tu\u1ed5i, qu\u1ea7n th\u1ea7n d\u00e2ng t\u00f4n hi\u1ec7u l\u00e0 Thu\u1ea7n T\u00f4ng Gi\u1ea3n ho\u00e0ng \u0111\u1ebf. L\u00ea \u01af T\u00f4ng (1735-1740) Sau khi Thu\u1ea7n T\u00f4ng Gi\u1ea3n ho\u00e0ng \u0111\u1ebf m\u1ea5t, Tr\u1ecbnh Giang cho l\u1eadp Duy Th\u1eadn, con th\u1ee9 11 c\u1ee7a D\u1ee5 T\u00f4ng, em c\u1ee7a Thu\u1ea7n T\u00f4ng l\u00ean ng\u00f4i. M\u1eb7c d\u00f9 Thu\u1ea7n c\u0169ng c\u00f3 con \u0111\u0103 l\u00ean 19 tu\u1ed5i, nh\u01b0ng Tr\u1ecbnh Giang cho r\u1eb1ng Duy Di\u00ean (con Thu\u1ea7n T\u00f4ng) tu\u1ed5i \u0111\u0103 tr\u01b0\u1edfng th\u00e0nh v\u00e0 nh\u1eadn th\u1ea5y Duy Th\u1eadn l\u00e0 ch\u00e1u ngo\u1ea1i b\u00e0 Th\u00e1i phi h\u1ecd V\u0169 (m\u1eb9 c\u1ee7a Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng, b\u00e0 c\u1ee7a Tr\u1ecbnh Giang), tr\u01b0\u1edbc kia v\u1eabn nu\u00f4i n\u1ea5ng Th\u1eadn \u1edf trong ph\u1ee7, th\u00e2n c\u1eadn y\u00eau th\u01b0\u01a1ng v\u00e0 c\u00f3 ph\u1ea7n d\u1ec5 ki\u1ec1m ch\u1ebf h\u01a1n. Th\u1ebf l\u00e0 Giang quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh cho Duy Th\u1eadn khi \u0111\u00f3 17 tu\u1ed5i l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i. B\u1ea7y t\u00f4i trong tri\u1ec1u kh\u00f4ng ai d\u00e1m n\u00f3i g\u00ec c\u1ea3. Duy Th\u1eadn l\u00ean ng\u00f4i l\u1ea5y ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 V\u0129nh H\u1ef1u. D\u01b0\u1edbi th\u1eddi c\u1ea7m quy\u1ec1n c\u1ee7a Tr\u1ecbnh Giang, t\u00ecnh h\u00ecnh trong n\u01b0\u1edbc l\u1ea1i m\u1ea5t \u1ed5n \u0111\u1ecbnh. Giang l\u00e0 k\u1ebb v\u00f4 c\u00f9ng b\u1ea1o ng\u01b0\u1ee3c, kh\u00f4ng vi\u1ec7c g\u00ec l\u00e0 kh\u00f4ng l\u00e0m: s\u00e1t h\u1ea1i c\u00f4ng th\u1ea7n, t\u1ef1 cho thi ti\u1ebfn s\u0129 \u1edf ph\u1ee7 \u0111\u01b0\u1eddng..., gi\u1ebft vua n\u1ecd l\u1eadp vua kia... V\u00ec th\u1ebf th\u00e1ng 12 n\u0103m M\u1eadu Ng\u1ecd (1738) m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi t\u00f4n th\u1ea5t nh\u00e0 L\u00ea l\u00e0 L\u00ea Duy M\u1eadt v\u00e0 Duy Qu\u00ed (con L\u00ea D\u1ee5 T\u00f4ng), Duy Ch\u00fac (con Hy T\u00f4ng) c\u00f9ng v\u1edbi m\u1ed9t s\u1ed1 qu\u1ea7n th\u1ea7n b\u00e0n m\u01b0u \u0111\u1ed1t kinh th\u00e0nh nh\u01b0ng vi\u1ec7c kh\u00f4ng th\u00e0nh, h\u1ecd ph\u1ec9a v\u01b0\u1ee3t bi\u1ec3n ch\u1ea1y v\u00e0o Thanh Ho\u00e1. Giang cho qu\u00e2n \u0111u\u1ed5i theo nh\u01b0ng","kh\u00f4ng k\u1ecbp. Sau v\u1ee5 \u0111\u00f3, Duy M\u1eadt b\u00e8n chi\u1ebfm c\u1ee9 mi\u1ec1n th\u01b0\u1ee3ng du v\u00f9ng T\u00e2y Nam ch\u1ed1ng nhau v\u1edbi nh\u00e0 Tr\u1ecbnh \u1e5bng r\u0103 trong 30 n\u0103m. T\u1eeb ng\u00e0y l\u00e0m vi\u1ec7c b\u1ea1o ngh\u1ecbch gi\u1ebft vua, Tr\u1ecbnh Giang l\u1ea5n quy\u1ec1n vua ng\u00e0y m\u1ed9t qu\u00e1 qu\u1eaft. Th\u00eam v\u00e0o \u0111\u00f3 l\u1ea1i ch\u01a1i b\u1eddi d\u00e2m d\u1ee5c kh\u00f4ng c\u00f2n m\u1ee9c \u0111\u1ed9 n\u00e0o c\u1ea3, v\u00ec th\u1ebf Giang b\u1ecb m\u1eafc ch\u1ee9ng b\u1ec7nh kinh qu\u00ed, s\u1ee3 s\u1ea5m s\u00e9t. B\u1ecdn ho\u1ea1n quan l\u00e0 Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ph\u1ee5 \u0111\u00e1nh l\u1eeba Giang: ch\u00fang \u0111\u00e0o \u0111\u1ea5t l\u00e0m cung th\u01b0\u1edfng Tr\u00ec d\u01b0\u1edbi h\u1ea7m cho Giang \u1edf. T\u1eeb \u0111\u00f3 Giang kh\u00f4ng b\u01b0\u1edbc ch\u00e2n ra ngo\u00e0i, C\u00f4ng Ph\u1ee5 c\u00f9ng \u0111\u1ed3 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a h\u1eafn c\u00e0ng c\u00f3 d\u1ecbp chuy\u00ean quy\u1ec1n, l\u0169ng \u0111o\u1ea1n tri\u1ec1u ch\u00ednh. C\u00e1c quan \u0111\u1ea1i th\u1ea7n k\u1ebf ti\u1ebfp nhau ng\u01b0\u1eddi b\u1ecb gi\u1ebft, ng\u01b0\u1eddi b\u1ecb ph\u1ea1t. Ch\u00ednh s\u1ef1 tr\u00e1i ng\u01b0\u1ee3c, thu\u1ebf kho\u00e1 n\u1eb7ng n\u1ec1, l\u00f2ng d\u00e2n mong cho ch\u00f3ng n\u1ed5i l\u00ean lo\u1ea1n l\u1ea1c. L\u00fac \u1ea5y h\u00e0ng lo\u1ea1t cu\u1ed9c kh\u1eddi ngh\u0129a c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n n\u1ed5 ra \u1edf kh\u1eafp n\u01a1i: V\u00f9ng H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng c\u00f3 Nguy\u1ec5n Tuy\u1ec3n, Nguy\u1ec5n C\u1eeb, V\u0169 Tr\u00e1c O\u00e1nh; \u1edf v\u00f9ng S\u01a1n Nam c\u00f3 Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ch\u1ea5t... h\u1ecd \u0111\u1ec1u l\u1ea5y danh ngh\u0129a \\\"ph\u00f2 L\u00ea\\\". D\u00e2n \u1edf v\u00f9ng \u0110\u00f4ng Nam, ng\u01b0\u1eddi \u0111eo b\u1eeba, v\u00e1c g\u1eady \u0111i theo, ch\u1ed7 nhi\u1ec1u \u0111\u1ebfn h\u01a1n v\u1ea1n, ch\u1ed7 nh\u1ecf c\u0169ng h\u00e0ng ng\u00e0n tr\u0103m. Qu\u00e2n kh\u1edfi ngh\u0129a v\u00e2y c\u00e1c c\u1ea5p, c\u00e1c th\u00e0nh, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh kh\u00f4ng th\u1ec3 ng\u0103n c\u1ea5m \u0111\u01b0\u1ee3c. Tr\u01b0\u1edbc t\u00ecnh h\u00ecnh \u0111\u00f3 Tr\u1ecbnh th\u00e1i phi l\u00e0 V\u0169 Th\u1ecb (v\u1ee3 Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng, m\u1eb9 Tr\u1ecbnh Giang v\u00e0 Tr\u1ecbnh Doanh) cho tri\u1ec7u Nguy\u1ec5n Qu\u00ed C\u1ea3nh v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 qu\u00e2n th\u1ea7n khuy\u00ean Tr\u1ecbnh Doanh \u0111\u1ee9ng ra thay Tr\u1ecbnh Giang \u0111\u1ec3 tr\u1eeb ho\u1ea1n n\u1ea1n trong cung ph\u1ee7. N\u0103m Canh Th\u00e2n (1740) Tr\u1ecbnh Doanh l\u00ean thay Tr\u1ecbnh Giang, th\u00e1ng 5 n\u0103m \u1ea5y Doanh \u00e9p vua truy\u1ec1n ng\u00f4i cho Duy Di\u00ean, con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a Thu\u1ea7n T\u00f4ng. T\u00f4n nh\u00e0 vua l\u00ean l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng. Nh\u01b0 v\u1eady \u01af T\u00f4ng \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 5 n\u0103m, khi nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i m\u1edbi 21 tu\u1ed5i. Nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i r\u1ed3i \u01af T\u00f4ng \u0111\u1ebfn \u1edf \u0111i\u1ec7n C\u1ea7n Th\u1ecd, \u0111\u01b0\u1ee3c 19 n\u0103m th\u00ec ch\u1ebft, th\u1ecd 40 tu\u1ed5i. L\u00ea Hi\u1ec3n T\u00f4ng (1740-1786) Tr\u1ecbnh Doanh - Tr\u1ecbnh S\u00e2m L\u00ea Chi\u00eau Th\u1ed1ng (1787-1789) T\u00ean l\u00e0 Duy Khi\u00eam (c\u00f2n c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 Duy K\u1ef3), ch\u00e1u \u0111\u00edch c\u1ee7a vua Hi\u1ec3n T\u00f4ng, con c\u1ee7a Th\u00e1i t\u1eed \u0111\u0103 m\u1ea5t Duy V\u0129. Duy Khi\u00eam \u0111\u01b0\u1ee3c qu\u00e2n tam ph\u1ee7 \u0111\u01b0a t\u1eeb n\u01a1i b\u1ecb giam c\u1ea7m v\u1ec1 \u00e9p vua v\u00e0 Tr\u1ecbnh Kh\u1ea3i, l\u1eadp l\u00e0m Th\u00e1i t\u00f4n, tru\u1ea5t ng\u00f4i Th\u00e1i t\u1eed c\u1ee7a Duy C\u1eadn. Tr\u01b0\u1edbc khi vua Hi\u1ec3n T\u00f4ng m\u1ea5t \u0111\u0103 cho g\u1ecdi Th\u00e1i t\u1eed Duy Khi\u00eam v\u00e0o tr\u1ed1i l\u1eddi truy\u1ec1n ng\u00f4i. Th\u00e1i t\u1eed v\u1eeba l\u1ea1y v\u1eeba kh\u00f3c xin nh\u1eadn m\u1ec7nh. L\u00fac \u0111\u00f3 Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 \u0111\u0103 c\u01b0\u1edbi c\u00f4ng ch\u00faa Ng\u1ecdc H\u00e2n. \u00d4ng c\u00f3 h\u1ecfi Ng\u1ecdc H\u00e2n v\u1ec1 vi\u1ec7c c\u00e1c ho\u00e0ng t\u1eed, c\u00f4ng ch\u00faa r\u1ea5t khen Duy C\u1eadn l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi t\u1ed1t. Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 mu\u1ed1n b\u00e0n lu\u1eadn l\u1ea1i vi\u1ec7c l\u1eadp ng\u01b0\u1eddi n\u1ed1i ng\u00f4i, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh lo s\u1ee3, kh\u00f4ng bi\u1ebft l\u00e0m th\u1ebf n\u00e0o \u0111\u01b0\u1ee3c, c\u00e1c ng\u01b0\u1eddi trong h\u1ecd t\u00f4n th\u1ea5t \u0111\u1ec1u tr\u00e1ch m\u00f3c c\u00f4ng ch\u00faa l\u00e0m h\u1ea1i m\u01b0u k\u1ebf l\u1edbn c\u1ee7a x\u0103 t\u1eafc. C\u00f4ng ch\u00faa s\u1ee3, tr\u1edf v\u1ec1 xin v\u1edbi Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 nh\u1eadn l\u1eddi, b\u00e8n ph\u00f2 Th\u00e1i t\u00f4n l\u00ean ng\u00f4i Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf, \u0111\u1ed5i t\u00ean l\u00e0 Duy K\u1ef3. L\u1ea5y ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 Chi\u00eau Th\u1ed1ng. Khi Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c ra Th\u0103ng Long, L\u00ea Chi\u00eau Th\u1ed1ng \u0111em tr\u0103m quan th\u00e2n h\u00e0nh \u0111\u00f3n ti\u1ebfp \u1edf","ngo\u00e0i c\u1eeda Nam Giao. Sau khi c\u00f9ng Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c \u0111\u00e0m \u0111\u1ea1o vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc vua L\u00ea xin c\u1eaft \u0111\u1ea5t cho Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c \u0111\u1ec3 khao qu\u00e2n. Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c t\u1eeb t\u1ed1n n\u00f3i r\u1eb1ng: \\\"T\u00f4i t\u1ee9c gi\u1eadn v\u1ec1 n\u1ed7i h\u1ecd Tr\u1ecbnh uy hi\u1ebfp \u00e1p ch\u1ebf n\u00ean \u0111\u1ee9ng ra l\u00e0m vi\u1ec7c t\u00f4n ph\u00f2. N\u1ebfu \u0111\u1ea5t \u0111ai kh\u00f4ng ph\u1ea3i c\u1ee7a nh\u00e0 L\u00ea th\u00ec m\u1ed9t t\u1ea5c t\u00f4i c\u0169ng kh\u00f4ng \u0111\u1ec3, nh\u01b0ng n\u1ebfu \u0111\u1ea5t \u0111ai c\u1ee7a nh\u00e0 L\u00ea th\u00ec m\u1ed9t t\u1ea5c t\u00f4i c\u0169ng kh\u00f4ng l\u1ea5y\\\". R\u1ed3i Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c c\u00f9ng vua L\u00ea \u01b0\u1edbc h\u1eb9n \u0111\u1eddi \u0111\u1eddi l\u00e0m l\u00e1ng gi\u1ec1ng ho\u00e0 hi\u1ebfu. Nh\u01b0ng khi Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c c\u00f9ng Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1 Ph\u00fa Xu\u00e2n th\u00ec h\u00e0o m\u1ee5c \u1edf c\u00e1c n\u01a1i l\u1ea1i n\u1ed5i d\u1eady c\u00e1t c\u1ee9, h\u1ecd Tr\u1ecbnh c\u00f9ng Tr\u1ecbnh B\u1ed3ng tr\u1edf l\u1ea1i Th\u0103ng Long t\u1ef1 l\u1eadp l\u00e0m Nguy\u00ean so\u00e1i y\u1ebfn \u0111\u00f4 V\u01b0\u01a1ng v\u00e0 l\u1ea5n \u00e1t nh\u00e0 vua nh\u01b0 tr\u01b0\u1edbc, khi\u1ebfn cho tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh r\u1ed1i ren, ch\u00e9m gi\u1ebft l\u1eabn nhau. Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 l\u1ea1i ph\u1ea3i k\u00e9o qu\u00e2n ra B\u1eafc d\u1eb9p n\u1ed9i lo\u1ea1n, chi\u00eau t\u1eadp c\u00e1c c\u1ef1u th\u1ea7n v\u0103n v\u00f5 nh\u00e0 L\u00ea, l\u1ea5y S\u00f9ng nh\u01b0\u1ee3ng c\u00f4ng L\u00ea Duy C\u1eadn \u0111\u1ee9ng gi\u00e1m qu\u1ed1c v\u00e0 \u0111\u1ec3 Ng\u00f4 V\u0103n S\u1edf qu\u1ea3n l\u0129nh binh ch\u00fang r\u1ed3i k\u00e9o qu\u00e2n v\u1ec1 Nam. \u0110\u1ec3 kh\u00f4i ph\u1ee5c l\u1ea1i L\u00ea Chi\u00eau Th\u1ed1ng, th\u00e1ng 7 n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1788) Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu nh\u00e0 L\u00ea sang nh\u00e0 Thanh xin qu\u00e2n c\u1ee9u vi\u1ec7n. Sau khi l\u1ea5y l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c Th\u0103ng Long, d\u1ef1a v\u00e0o th\u1ebf qu\u00e2n Thanh vua L\u00ea \u0111\u0103 tr\u1ea3 th\u00f9 t\u00e0n b\u1ea1o nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u0103 theo T\u00e2y S\u01a1n, v\u00ec th\u1ebf kh\u00f4ng kh\u00ed trong kinh ngo\u00e0i tr\u1ea5n \u0111\u1ec1u ch\u00e1n n\u1ea3n, r\u1eddi r\u1ea1c v\u00e0 lo s\u1ee3. M\u1ed3ng 1 t\u1ebft n\u0103m K\u1ef7 D\u1eadu (1789), qu\u00e2n \u0111\u1ed9i T\u00e2y S\u01a1n do Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf Quang Trung tr\u1ef1c ti\u1ebfp ch\u1ec9 huy k\u00e9o ra B\u1eafc \u0111\u00e1nh tan qu\u00e2n x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c M\u0103n Thanh. C\u00e1c t\u01b0\u1edbng nh\u00e0 Thanh s\u1ed1ng s\u00f3t b\u1ecf ch\u1ea1y v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc k\u00e9o theo vua b\u00e1n n\u01b0\u1edbc. L\u00ea Chi\u00eau Th\u1ed1ng c\u00f9ng b\u1ea7y t\u1ed3i 25 ng\u01b0\u1eddi. Nh\u00e0 L\u00ea m\u1ea5t. Sau 5 n\u0103m s\u1ed1ng l\u01b0u vong nh\u1ee5c nh\u0103 v\u00e0 ph\u1eabn u\u1ea5t tr\u00ean \u0111\u1ea5t Thanh, th\u00e1ng 10 n\u0103m Qu\u00ed S\u1eedu (1793), L\u00ea Chi\u00eau Th\u1ed1ng ch\u1ebft \u1edf Y\u00ean Kinh (Trung Qu\u1ed1c), th\u1ecd 28 tu\u1ed5i. Th\u00e1ng 8 n\u0103m Gi\u00e1p T\u00ed (1804) tri\u1ec1u Nguy\u1ec5n \u0111\u0103 cho \u0111\u01b0a thi h\u00e0i L\u00ea Chi\u00eau Th\u1ed1ng v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc, ch\u00f4n t\u1ea1i l\u0103ng B\u00e0n Th\u1ea1ch. Tr\u00ean b\u00e0i v\u1ecb th\u1edd t\u1ea1i l\u0103ng \u0111\u1ec1 l\u00e0 Ngh\u1ecb ho\u00e0ng \u0111\u1ebf. Th\u00e1ng 2 n\u0103m Gi\u00e1p Th\u00e2n (1884) ni\u00ean hi\u1ec7u Ki\u1ebfn Ph\u00fac th\u1ee9 1 c\u1ee7a nh\u00e0 Nguy\u1ec5n truy \u0111\u1eb7t t\u00ean thu\u1ef5 cho L\u00ea Chi\u00eau Th\u1ed1ng l\u00e0 M\u1eabn \u0111\u1ebf. \u0110\u00e2y l\u00e0 \u00f4ng vua cu\u1ed1i c\u00f9ng c\u1ee7a tri\u1ec1u L\u00ea. Nh\u01b0 v\u1eady nh\u00e0 L\u00ea Trung H\u01b0ng t\u1eeb Trang T\u00f4ng \u0111\u1ebfn Chi\u00eau T\u00f4ng tr\u1ea3i qua 18 \u0111\u1eddi v\u1edbi 265 n\u0103m tr\u1ecb v\u00ec. Nh\u00e0 H\u1eadu L\u00ea t\u1ed3n t\u1ea1i song song v\u1edbi nh\u00e0 M\u1ea1c t\u1eeb 1533-1592. V\u00e0 v\u1edbi Tr\u1ecbnh Nguy\u1ec5n t\u1eeb 1592-1789. \u0110\u00e2y l\u00e0 giai \u0111o\u1ea1n c\u1ee7a n\u1ea1n n\u1ed9i chi\u1ebfn Nam-B\u1eafc tri\u1ec1u v\u00e0 Tr\u1ecbnh-Nguy\u1ec5n ph\u00e2n tranh g\u00e2y n\u00ean bao c\u1ea3nh \u0111au th\u01b0\u01a1ng, th\u1ea3m kh\u1ed1c trong nh\u00e2n gian.","16 \u0111\u1eddi vua L\u00ea n\u1ed1i ti\u1ebfp nhau. Trang T\u00f4ng 1533-1548 Trung T\u00f4ng 1548-1556 Anh T\u00f4ng 1556-1573 Th\u1ebf T\u00f4ng 1573-1599 K\u00ednh T\u00f4ng 1600-1619 Th\u1ea7n T\u00f4ng 1619-1643 v\u00e0 1649-1662 Ch\u00e2n T\u00f4ng 1643-1649 Huy\u1ec1n T\u00f4ng 1663-1671 Gia T\u00f4ng 1672-1675 Hy T\u00f4ng 1676-1704 D\u1ee5 T\u00f4ng 1705-1728 H\u00f4n \u0110\u1ee9c C\u00f4ng 1729-1732 Thu\u1ea7n T\u00f4ng 1733-1735 \u01af T\u00f4ng 1735-1740 Hi\u1ec3n T\u00f4ng 1740-1786 Chi\u00eau Th\u1ed1ng 1787-1789","15.TRI\u1ec0U T\u00c2Y S\u01a0N (1778-1802) Th\u00e1i \u0110\u1ee9c Ho\u00e0ng \u0110\u1ebf (1778-1793) Quang Trung Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 (1789-1792) Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 sinh n\u0103m Qu\u00ed D\u1eadu (1752), l\u00e0 em c\u1ee7a Th\u00e1i \u0110\u1ee9c Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c. Khi c\u00f2n nh\u1ecf, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 th\u01b0\u1eddng \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 ch\u00fa Th\u01a1m, l\u00e0 em th\u1ee9 hai trong nh\u00e0. Trong ba anh em, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 c\u00f3 nhi\u1ec1u \u0111\u1eb7c \u0111i\u1ec3m n\u1ed5i tr\u1ed9i nh\u1ea5t: t\u00f3c qu\u0103n, ti\u1ebfng n\u00f3i sang s\u1ea3ng nh\u01b0 ch\u00f4ng, c\u1eb7p m\u1eaft s\u00e1ng nh\u01b0 ch\u1edbp, c\u00f3 th\u1ec3 nh\u0301 n r\u00f5 m\u1ecdi v\u1eadt trong \u0111\u00eam t\u1ed1i. D\u01b0\u1edbi quy\u1ec1n c\u1ee7a T\u00e2y S\u01a1n v\u01b0\u01a1ng Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c, \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c phong l\u00e0m Long Nh\u01b0\u01a1ng t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n khi m\u1edbi 26 tu\u1ed5i. L\u00e0 m\u1ed9t tay thi\u1ec7n chi\u1ebfn, h\u00e0nh qu\u00e2n ch\u1edbp nho\u00e1ng, \u0111\u00e1nh \u0111\u00e2u \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ea5y, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 nhanh ch\u00f3ng tr\u1edf th\u00e0nh v\u1ecb t\u01b0\u1edbng tr\u1ee5 c\u1ed9t c\u1ee7a v\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u T\u00e2y S\u01a1n. Khi m\u00e0 vua Th\u00e1i \u0110\u1ee9c \u0111ang ph\u1ea3i lo c\u1ee7ng c\u1ed1 x\u00e2y d\u1ef1ng tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh, th\u00ec Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0\u1ee3c trao c\u1ea7m qu\u00e2n \u0111\u00e1nh \u0110\u00f4ng d\u1eb9p B\u1eafc. T\u1ea5t c\u1ea3 nh\u1eefng chi\u1ebfn th\u0103ng l\u1edbn vang d\u1ed9i c\u1ee7a qu\u00e2n T\u00e2y S\u01a1n \u0111\u1ec1u g\u1eafn li\u1ec1n v\u1edbi t\u00ean tu\u1ed5i c\u1ee7a v\u1ecb t\u01b0\u1edbng tr\u1ebb t\u00e0i ba n\u00e0y. \u0110em qu\u00e2n ra Th\u0103ng Long l\u1eadt nh\u00e0o h\u1ecd Tr\u1ecbnh chuy\u00ean quy\u1ec1n, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 t\u1ecf \u00fd t\u00f4n ph\u00f2 nh\u00e0 L\u00ea. C\u00f9ng v\u1edbi thu\u1ed9c t\u01b0\u1edbng l\u00e0 Nguy\u1ec5n H\u1eefu Ch\u1ec9nh, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 v\u00e0o \u0111i\u1ec7n V\u1ea1n Th\u1ecd ti\u1ebfp ki\u1ebfn vua L\u00ea. L\u00ea Hi\u1ec3n T\u00f4ng tr\u00e2n tr\u1ecdng m\u1eddi Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 ng\u1ed3i \u1edf s\u1eadp b\u00ean gi\u01b0\u1eddng ng\u1ef1 m\u00e0 h\u1ecfi th\u0103m y\u00ean \u1ee7i. Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 th\u01b0a: - T\u00f4i v\u1ed1n l\u00e0 k\u1ebb \u00e1o v\u1ea3i \u1edf T\u00e2y S\u01a1n, nh\u00e2n th\u1eddi th\u1ebf m\u00e0 n\u1ed5i d\u1eady. B\u1ec7 h\u1ea1 tuy kh\u00f4ng cho c\u01a1m \u0103n, \u00e1o m\u1eb7c, nh\u01b0ng t\u00f4i \u1edf c\u01a1i xa, b\u1ea5y l\u00e2u v\u1eabn k\u00ednh m\u1ebfn th\u00e1nh \u0111\u1ee9c. B\u1eefa nay \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u0301 n th\u1ea5y m\u1eb7t tr\u1eddi, \u0111\u1ee7 tho\u1ea3 \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ea5m l\u00f2ng khao kh\u00e1t. H\u1ecd Tr\u1ecbnh v\u00f4 \u0111\u1ea1o, hi\u1ebfp \u0111\u00e1p ho\u00e0ng gia, n\u00ean tr\u1eddi m\u01b0\u1ee3n tay t\u00f4i m\u1ed9t tr\u1eadn ph\u00e1 ngay \u0111\u01b0\u1ee3c, \u1ea5y l\u00e0 nh\u1edd \u1edf oai \u0111\u1ee9c c\u1ee7a b\u1ec7 h\u1ea1. Vua L\u00ea \u00f4n t\u1ed3n \u0111\u00e1p: - \u1ea4y l\u00e0 v\u00f5 c\u00f4ng c\u1ee7a t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n c\u1ea3, ch\u1ee9 qu\u1ea3 nh\u00e2n n\u00e0o c\u00f3 t\u00e0i \u0111\u1ee9c g\u00ec! Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 khi\u00eam t\u1ed1n th\u01b0a: - T\u00f4i ch\u1ec9 t\u00f4n ph\u00f2, \u0111au d\u00e1m k\u1ec3 t\u1edbi c\u00f4ng l\u1ee3i. Vi\u1ec7c ng\u00e0y nay \u0111\u0103 x\u1ea3y ra nh\u01b0 th\u1ebf th\u1eadt b\u1edfi l\u00f2ng tr\u1eddi xui n\u00ean h\u1ebft th\u1ea3y... Th\u1ebf l\u00e0 tr\u1eddi c\u00f3 \u00fd xui b\u1ec7 h\u1ea1 ch\u1ea5n k\u1ef7 c\u01b0\u01a1ng, n\u1ea3y m\u1ef1c, khi\u1ebfn cho trong \u1ea5m ngo\u00e0i \u00eam, t\u00f4i \u0111\u00e2y c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c \u01a1n nh\u1edd. Vua L\u00ea sai c\u00e1c c\u1ef1u th\u1ea7n Tr\u1ea7n C\u00f4ng S\u00e1ng, Phan L\u00ea Phi\u00eau, U\u00f4ng S\u0129 \u0110i\u1ec3n ra ti\u1ebfp ch\u1ee7 s\u00fay","T\u00e2y S\u01a1n. Sau cu\u1ed9c g\u1eb7p g\u1ee1 n\u00e0y, thi\u00ean h\u1ea1 y\u00ean l\u00f2ng, ch\u1ee3 l\u1ea1i h\u1ecdp, ru\u1ed9ng l\u1ea1i c\u00e0y, t\u00ecnh h\u00ecnh trong n\u01b0\u1edbc d\u1ea7n d\u1ea7n \u1ed5n \u0111\u1ecbnh. Theo l\u1eddi Nguy\u1ec5n H\u1eefu Ch\u1ec9nh ch\u1ec9 v\u1ebd, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 xin vua L\u00ea cho thi\u1ebft l\u1ec5 \u0111\u1ea1i tri\u1ec1u \u1edf \u0111i\u1ec7n K\u00ednh Thi\u00ean \u0111\u1ec3 Hu\u1ec7 d\u00e2ng s\u1ed5 s\u00e1ch qu\u00e2n d\u00e2n, t\u1ecf cho to\u00e0n thi\u00ean h\u1ea1 r\u00f5 vi\u1ec7c t\u00f4n ph\u00f2 \u0111\u1ea1i th\u1ed1ng. C\u1eed ch\u1ec9 n\u00e0y c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 khi\u1ebfn \u00f4ng vua cao tu\u1ed5i L\u00ea C\u1ea3nh H\u01b0ng v\u00f4 c\u00f9ng x\u00fac \u0111\u1ed9ng, ch\u1ee9ng ki\u1ebfn vi\u1ec7c ban b\u1ed1 chi\u1ebfu th\u01b0 \\\"nh\u1ea5t th\u1ed1ng\\\". \u0110\u00e1p l\u1ea1i c\u00f4ng lao c\u1ee7a ch\u1ee7 s\u00fay T\u00e2y S\u01a1n, vua L\u00ea sai s\u1ee9 sang t\u1eadn doanh qu\u00e2n th\u1ee9 phong cho Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 l\u00e0m Nguy\u1ec5n S\u00fay D\u1ef1c ch\u00ednh ph\u00f9 v\u1eadn Uy Qu\u1ed1c c\u00f4ng. Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 sai ng\u01b0\u1eddi sang c\u1ea3m t\u1ea1 vua L\u00ea theo \u0111\u00fang l\u1ec5 nh\u01b0ng trong l\u00f2ng kh\u00f4ng vui. Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 n\u00f3i v\u1edbi Nguy\u1ec5n H\u1eedu Ch\u1ec9nh r\u1eb1ng: - Ta mang v\u00e0i v\u1ea1n qu\u00e2n ra \u0111\u00e2y, m\u1ed9t tr\u1eadn d\u1eb9p y\u00ean B\u1eafc H\u00e0. V\u1eady th\u00ec m\u1ed9t th\u01b0\u1edbc \u0111\u1ea5t, m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi d\u00e2n b\u00e2y gi\u1edd kh\u00f4ng ph\u1ea3i c\u1ee7a ta th\u00ec c\u1ee7a ai v\u00e0o \u0111\u00e2y n\u1eefa? D\u1eabu ta mu\u1ed1n x\u01b0ng \u0111\u1ebf, x\u01b0ng v\u01b0\u01a1ng chi chi, ai c\u00f2n d\u00e1m l\u00e0m g\u00ec n\u1ed5i ta? Th\u1ebf m\u00e0 ta c\u00f2n nh\u01b0\u1eddng nh\u1ecbn kh\u00f4ng l\u00e0m, ch\u1eb3ng quan h\u1eadu \u0111\u0103i nh\u00e0 L\u00ea \u0111\u00f3 th\u00f4i, danh m\u1ec7nh Nguy\u00ean s\u00fay, qu\u1ed1c c\u00f4ng c\u00f3 l\u00e0m cho ta th\u00eam h\u01a1n g\u00ec? C\u00e1c \u0111\u00ecnh th\u1ea7n B\u1eafc H\u00e0 mu\u1ed1n l\u1ea5y n\u01b0\u1edbc mi\u1ebfng cho c\u00e1i danh h\u0103o, ch\u1ef1c lung l\u1ea1c ta sao? \u0110\u1eebng b\u1ea3o ta l\u00e0 m\u00e1n m\u1ecdi, \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1ebf \u0111\u0103 l\u1ea5y l\u00e0m vinh r\u1ed3i \u0111\u00e2u! Ta kh\u00f4ng nh\u1eadn l\u1ea5y, ch\u1eafc ng\u01b0\u1eddi ta b\u1ea3o ta th\u1ea5t l\u1ec5; ta nh\u1eadn m\u00e0 kh\u00f4ng n\u00f3i ra, ng\u01b0\u1eddi ta l\u1ea1i cho ta l\u00e0 kh\u00f4ng bi\u1ebft g\u00ec! D\u1ee9t l\u1eddi, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 h\u1ea7m h\u1ea7m t\u1ee9c gi\u1eadn. Nh\u1edd c\u00f3 Nguy\u1ec5n H\u1eefu Ch\u1ec9nh l\u00e0 tay kh\u00e9o d\u00e0n x\u1ebfp, Hu\u1ec7 m\u1edbi ngu\u00f4i l\u00f2ng. Sau khi tr\u1edf th\u00e0nh ph\u00f2 m\u00e3 nh\u00e0 L\u00ea, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 kh\u00f4ng tr\u1ef1c ti\u1ebfp can d\u1ef1 v\u00e0o n\u1ed9i b\u1ed9 tri\u1ec1u L\u00ea v\u00ec c\u00f2n gi\u1eef ti\u1ebfng. Khi vua L\u00ea b\u1ecb b\u1ec7nh n\u1eb7ng, c\u00f4ng ch\u00faa Ng\u1ecdc H\u00e2n gi\u1ee5c ph\u00f2 m\u0103 Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 v\u00e0o th\u0103m song \u00f4ng t\u1eeb ch\u1ed1i: - T\u00f4i ch\u1eb3ng s\u1edbm th\u00ec ch\u1ea7y r\u1ed3i c\u0169ng v\u1ec1 Nam; vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc kh\u00f4ng d\u00e1m d\u1ef1 \u0111\u1ebfn. V\u1ea3, t\u00f4i xa x\u00f4i t\u1edbi \u0111\u00e2y, ch\u1eafc ng\u01b0\u1eddi ngo\u00e0i B\u1eafc h\u0103y c\u00f2n ch\u01b0a tin m\u1ea5y, n\u1ebfu v\u00f4 n\u1ed9i th\u0103m h\u1ecfi vua cha, mu\u00f4n m\u1ed9t xa gi\u00e1 ch\u1ea7u Tr\u1eddi, ch\u1eb3ng h\u00f3a ra t\u1ef1 m\u00ecnh chu\u1ed1c l\u1ea5y c\u00e1i ti\u1ebfng hi\u1ec1m nghi kh\u00f4ng bao gi\u1edd gi\u0103i to\u1ea3 \u0111\u01b0\u1ee3c?\\\" V\u00e0o m\u1ed9t \u0111\u00eam m\u01b0a to, gi\u00f3 d\u1eef c\u1ee7a th\u00e1ng 7 n\u0103m B\u00ednh Ng\u1ecd (1786), th\u00e0nh Th\u0103ng Long n\u01b0\u1edbc ng\u1eadp \u0111\u1ebfn m\u1ed9t th\u01b0\u1edbc, vua L\u00ea C\u1ea3nh H\u01b0ng qua \u0111\u1eddi \u1edf tu\u1ed5i th\u1ecd 70. Tr\u01b0\u1edbc khi nh\u1eafm m\u1eaft \u00f4ng c\u00f2n k\u1ecbp tr\u1ed1i l\u1ea1i cho Ho\u00e0ng t\u00f4n Duy K\u1ef3: - Qu\u00e2n b\u00ean ngo\u00e0i \u0111ang \u0111\u00f3ng \u1edf \u0111\u00e2y; truy\u1ec1n n\u1ed1i l\u00e0 vi\u1ec7c quan tr\u1ecdng, ch\u00e1u n\u00ean b\u00e0n c\u00f9ng Nguy\u00ean s\u00fay (Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7), ch\u1ee9 \u0111\u1eebng t\u1ef1 ti\u1ec7n l\u00e0m m\u1ed9t m\u00ecnh. Tr\u00e1i v\u1edbi nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi mu\u1ed1n l\u1eadp Ho\u00e0ng t\u00f4n Duy K\u1ef3, c\u00f4ng ch\u00faa Ng\u1ecdc H\u00e2n khi \u0111\u01b0\u1ee3c","ch\u1ed3ng h\u1ecfi n\u00ean l\u1eadp ai l\u00ean ng\u00f4i b\u00e1u, \u0111\u0103 nghi\u00eang v\u1ec1 L\u00ea Duy C\u1eadn. Nghe l\u1eddi v\u1ee3, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 mu\u1ed1n ho\u0103n l\u1ec5 \u0111\u0103ng quang c\u1ee7a Duy K\u1ef3. C\u1ea3 tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh nao n\u00fang ng\u1edd v\u1ef1c. C\u00e1c t\u00f4n th\u1ea5t nh\u00e0 L\u00ea cho r\u1eb1ng c\u00f4ng ch\u00faa Ng\u1ecdc H\u00e2n c\u1ed1 t\u00ecnh l\u00e0m l\u1ee1 vi\u1ec7c l\u1edbn c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh v\u00e0 b\u1ea3o s\u1ebd t\u1eeb m\u1eb7t c\u00f4ng ch\u00faa. Ng\u1ecdc H\u00e2n s\u1ee3, v\u1ed9i nh\u00e2n nh\u01b0\u1ee3ng m\u00e0 n\u00f3i l\u1ea1i v\u1edbi Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 thu x\u1ebfp cho Duy K\u1ef3 \u0111\u01b0\u1ee3c n\u1ed1i ng\u00f4i. \u0110\u1ebfn ng\u00e0y l\u1ec5 th\u00e0nh ph\u1ee5c c\u1ee7a nh\u00e0 vua qu\u00e1 c\u1ed1 L\u00ea Hi\u1ec3n T\u00f4ng \u1edf n\u1ed9i \u0111i\u1ec7n, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 th\u1ef1c hi\u1ec7n \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 nghi l\u1ec5 c\u1ee7a ph\u00f2 m\u0103: r\u1ec3 m\u1eb7c \u00e1o tang tr\u1eafng, \u0111\u1ee9ng trong \u0111i\u1ec7n d\u1ef1 l\u1ec5. Th\u1ea5y vi\u00ean ti\u1ec3u l\u1ea1i c\u00f3 c\u1eed ch\u1ec9 b\u1ea5t k\u00ednh tr\u1ecdng l\u00fac l\u00e0m l\u1ec5, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 l\u1eadp t\u1ee9c sai l\u00f4i ra ch\u00e9m. T\u1eeb \u0111\u00f3 tri\u1ec1u th\u1ea7n khi\u1ebfp s\u1ee3 v\u00e0 nghi l\u1ec5 \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1eed h\u00e0nh h\u1ebft s\u1ee9c t\u00f4n nghi\u00eam. Ng\u00e0y \u0111\u01b0a linh c\u1eefu vua xu\u1ed1ng thuy\u1ec1n v\u1ec1 Thanh Ho\u00e1 \u0111\u1ec3 an t\u00e1ng, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 m\u1eb7c tang ph\u1ee5c \u0111i h\u1ed9 tang \u0111\u1ebfn t\u1eadn b\u1edd s\u00f4ng, l\u1ea1i sai b\u1ed9 t\u01b0\u1edbng l\u00e0 Tr\u1ea7n V\u0103n K\u1ef7 v\u00e0 Nguy\u1ec5n H\u1eefu Ch\u1ec9nh m\u1eb7c \u00e1o tang tr\u1eafng \u0111i h\u1ed9 t\u1ed1ng \u0111\u1ebfn t\u1eadn b\u1ebfn s\u00f4ng, l\u1ea1i sai b\u1ed9 t\u01b0\u1edbng l\u00e0 Tr\u1ea7n V\u0103n K\u1ef7 v\u00e0 Nguy\u1ec5n H\u1eefu Ch\u1ec9nh m\u1eb7c \u00e1o tang tr\u1eafng \u0111i h\u1ed9 t\u1ed1ng \u0111\u1ebfn l\u0103ng B\u00e0n Th\u1ea1ch. M\u1eb7c d\u00f9 v\u1eeba m\u1edbi tr\u1ea3i qua binh \u0111ao, tang ph\u1ee5c tuy \u0111\u01a1n s\u01a1, gi\u1ea3n d\u1ecb nh\u01b0ng l\u1ec5 nghi th\u00ec \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 v\u00e0 trang tr\u1ecdng kh\u00e1c th\u01b0\u1eddng. Xong tang tr\u1edf v\u1ec1, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 t\u1ef1 h\u00e0o n\u00f3i v\u1edbi c\u00f4ng ch\u00faa Ng\u1ecdc H\u00e2n: - Ti\u00ean \u0111\u1ebf c\u00f3 h\u01a1n 30 ng\u01b0\u1eddi con, th\u1ebf m\u00e0 kh\u00f4ng ng\u01b0\u1eddi n\u00e0o b\u1eb1ng m\u1ed9t m\u00ecnh n\u00e0ng l\u00e0 g\u00e1i. Trong vi\u1ec7c tang ti\u00ean \u0111\u1ebf, m\u00ecnh v\u1edbi c\u00e1c anh em kh\u00e1c, ai h\u01a1n n\u00e0o? M\u1ed9t th\u1eddi gian sau Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 \u0111em c\u00f4ng ch\u00faa Ng\u1ecdc H\u00e2n c\u00f9ng Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1 Nam, r\u1ed3i \u0111\u01b0\u1ee3c phong l\u00e0m B\u1eafc B\u00ecnh V\u01b0\u01a1ng. L\u1ea7n ra B\u1eafc l\u1ea7n th\u1ee9 hai n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1788), khi L\u00ea Chi\u00eau Th\u1ed1ng \u0111\u0103 b\u1ecf kinh th\u00e0nh ch\u1ea1y ra ngo\u00e0i, B\u1eafc B\u00ecnh V\u01b0\u01a1ng c\u0169ng \u0111\u0103 ngh\u0129 \u0111\u1ebfn chi\u1ebfc ngai v\u00e0ng b\u1ecf tr\u1ed1ng, \u0111\u0103 tri\u1ec7u t\u1eadp c\u00e1c c\u1ef1u th\u1ea7n nh\u00e0 L\u00ea \u0111\u1ec3 t\u00ednh vi\u1ec7c, song kh\u00f4ng thu\u1eadn l\u1ee3i. \u00d4ng cho t\u1ed5 ch\u1ee9c l\u1ea1i h\u1ec7 th\u1ed1ng cai tr\u1ecb \u1edf B\u1eafc H\u00e0, \u0111\u01b0a nh\u1eefng danh s\u0129 c\u00f3 t\u00ean tu\u1ed5i \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c B\u1eafc B\u00ecnh V\u01b0\u01a1ng tr\u1ecdng d\u1ee5ng nh\u01b0 Ng\u00f4 Th\u00ec Nh\u1eadm, Phan Huy \u00cdch ra \u0111\u1ea3m \u0111\u01b0\u01a1ng c\u00f4ng vi\u1ec7c. Tr\u00ed th\u1ee9c B\u1eafc H\u00e0 l\u1ea7n l\u01b0\u1ee3t ra gi\u00fap B\u1eafc B\u00ecnh V\u01b0\u01a1ng nh\u01b0 Tr\u1ea7n B\u00e1 L\u0103m, V\u01a1 Huy T\u1ea5n... Sau khi \u0111\u0103l\u1eadp S\u00f9ng Nh\u01b0\u1ee3ng c\u00f4ng L\u00ea Duy C\u1eadn l\u00ean l\u00e0m Gi\u00e1m qu\u1ed1c, s\u1eafp \u0111\u1eb7t c\u00e1c quan coi vi\u1ec7c B\u1eafc H\u00e0, m\u1ed9t l\u1ea7n n\u1eefa Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 l\u1ea1i r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1 Nam. Tr\u01b0\u1edbc khi tr\u1edf v\u1ec1 Nam, B\u1eafc B\u00ecnh V\u01b0\u01a1ng \u0111\u0103 d\u1eb7n b\u1ea3o c\u1eadn th\u1ea7n r\u1eb1ng: - \u0110\u1ea1i T\u01b0 m\u0103 Ng\u00f4 V\u0103n S\u1edf, N\u1ed9i h\u1ea7u Phan V\u0103n L\u00e2n l\u00e0 nanh vu\u1ed1t c\u1ee7a ta; Ch\u01b0\u1edfng ph\u1ee7 Nguy\u1ec5n V\u0103n D\u1ee5ng, H\u1ed9 b\u1ed9 th\u1ecb lang Tr\u1ea7n Thu\u1eadn Ng\u00f4n l\u00e0 t\u00e2m ph\u00fac c\u1ee7a ta. L\u1ea1i b\u1ed9 th\u1ecb lang Ng\u00f4 Th\u00ec Nh\u1eadm tuy l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi m\u1edbi, nh\u01b0ng l\u00e0 b\u1eadc t\u00e2n th\u1ea7n, ta coi nh\u01b0 kh\u00e1ch. Nay ta giao cho c\u00e1c khanh h\u1ebft th\u1ea3y m\u1ecdi vi\u1ec7c qu\u00e2n qu\u1ed1c, coi qu\u1ea3n 11 tr\u1ea5n trong to\u00e0n h\u1ea1t. H\u1ec5","c\u00f3 \u0111i\u1ec1u chi, ta cho c\u1ee9 \u0111\u01b0\u1ee3c ti\u1ec7n nghi l\u00e0m vi\u1ec7c. Song c\u00e1c khanh c\u1ea7n ph\u1ea3i h\u1ee3p b\u00e0n v\u1edbi nhau, ch\u1ee9 \u0111\u1eebng ph\u1ea7n b\u0301 k\u1ebb m\u1edbi ng\u01b0\u1eddi c\u0169, mi\u1ec5n sao l\u00e0m cho \u0111\u01b0\u1ee3c vi\u1ec7c, ta m\u1edbi y\u00ean l\u00f2ng... Th\u1ebf r\u1ed3i kh\u00f4ng \u0111\u1ea7y 6 th\u00e1ng sau, B\u1eafc B\u00ecnh V\u01b0\u01a1ng \u0111ang \u1edf th\u00e0nh Ph\u00fa Xu\u00e2n th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c tin L\u00ea Chi\u00eau Th\u1ed1ng \u0111\u0103 d\u1eabn \u0111\u1ed9i qu\u00e2n x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c M\u0103n Thanh v\u00e0o chi\u1ebfm \u0111\u00f3ng kinh th\u00e0nh Th\u0103ng Long, qu\u00e2n \u0111\u1ed9i T\u00e2y S\u01a1n do \u0110\u1ea1i T\u01b0 m\u0103 Ng\u00f4 V\u0103n S\u1edf ch\u1ec9 huy ph\u1ea3i t\u1ea1m r\u00fat lui v\u1ec1 \u0111\u00f3ng \u1edf Tam \u0110i\u1ec7p-Bi\u1ec7n S\u01a1n ch\u1edd l\u1ec7nh. Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 l\u1ea1i l\u1ea7n th\u1ee9 ba ra Th\u0103ng Long. L\u1ea7n n\u00e0y \u00f4ng ra B\u1eafc v\u1edbi t\u01b0 c\u00e1ch l\u00e0 Quang Trung ho\u00e0ng \u0111\u1ebf. Th\u1ec3 theo l\u1eddi khuy\u00ean c\u1ee7a t\u01b0\u1edbng l\u0129nh v\u00e0 l\u00f2ng mong m\u1ecfi c\u1ee7a ba qu\u00e2n c\u00f9ng th\u1ea7n d\u00e2n, B\u1eafc B\u00ecnh V\u01b0\u01a1ng cho ch\u1ecdn ng\u00e0y, l\u1eadp \u0111\u00e0n t\u1ebf tr\u1eddi \u0111\u1ea5t, th\u1ea7n s\u00f4ng, th\u1ea7n n\u01b0\u1edbc v\u00e0 l\u00ean ng\u00f4i ho\u00e0ng \u0111\u1ebf t\u1ea1i Ph\u00fa Xu\u00e2n, ngay h\u00f4m \u0111\u00f3 k\u00e9o c\u1ea3 qu\u00e2n b\u1ed9, qu\u00e2n thu\u1ef7 ra B\u1eafc di\u1ec7t qu\u00e2n x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c Thanh, gi\u1ea3i ph\u00f3ng Th\u0103ng Long v\u00e0 B\u1eafc H\u00e0. D\u1ef1 t\u00ednh tr\u01b0\u1edbc m\u1ecdi kh\u1ea3 n\u0103ng ti\u1ebfp theo c\u1ee7a th\u1eddi cu\u1ed9c, vua Quang Trung \u0111\u0103 n\u01a1i v\u1edbi quan qu\u00e2n ngay tr\u01b0\u1edbc khi b\u01b0\u1edbc b\u00e0o chi\u1ebfn d\u1ecbch: - Nay ta t\u1edbi \u0111\u00e2y, th\u00e2n \u0111\u1ed1c vi\u1ec7n binh, chi\u1ebfn th\u01b0 ra sao \u0111\u0103 c\u00f3 ph\u01b0\u01a1ng l\u01b0\u1ee3c s\u1eb5n. Ch\u1ec9 n\u1ed9i m\u01b0\u1eddi ng\u00e0y n\u1eefa, th\u1ebf n\u00e0o ta c\u0169ng qu\u00e9t s\u1ea1ch gi\u1eb7c Thanh. Song, ta ngh\u0129: n\u01b0\u1edbc Thanh l\u1edbn h\u01a1n n\u01b0\u1edbc ta g\u1ea5p m\u01b0\u1eddi l\u1ea7n, Thanh b\u1ecb thua t\u1ea5t l\u1ea5y l\u00e0m th\u1eb9n, ch\u1eafc ph\u1ea3i t\u00ecm c\u00e1ch r\u1eeda h\u1eddn. N\u1ebfu c\u1ee9 \u0111\u1ec3 binh l\u1eeda k\u00e9o d\u00e0i m\u0103i, th\u1eadt kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 ph\u00fac tr\u0103m h\u1ecd, l\u00f2ng ta kh\u00f4ng n\u1ee1! N\u00ean chi, sau khi th\u1eafng, ta n\u00ean kh\u00e9o \u0111\u01b0\u1eddng t\u1eeb l\u1ec7nh th\u00ec m\u1edbi d\u1eadp t\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c ng\u1ecdn l\u1eeda binh tranh, vi\u1ec7c t\u1eeb l\u1ec7nh \u0111\u00f3, ta s\u1ebd giao cho Ng\u00f4 Th\u00ec Nh\u1eadm. \u0110\u00fang nh\u01b0 d\u1ef1 ki\u1ebfn v\u00e0 l\u1eddi h\u1ee9a h\u1eb9n c\u1ee7a v\u1ecb t\u1ed5ng binh, ng\u00e0y 7 th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m K\u1ef7 D\u1eadu (1789) qu\u00e2n \u0111\u1ed9i c\u1ee7a ho\u00e0ng \u0111\u1ebf Quang Trung \u0111\u0103 vui v\u1ebb \u0103n t\u1ebft khai h\u1ea1 t\u1ea1i th\u00e0nh Th\u0103ng Long. Hoa \u0111\u00e0o l\u00e0ng Nh\u1eadt T\u00e2n c\u00f2n \u0111ang n\u1edf r\u1ed9 \u0111\u00f3n ch\u00e0o chi\u1ebfn th\u1eafng. Vi\u1ec7c binh l\u1ea1i giao cho Ng\u00f4 V\u0103n S\u1edf v\u00e0 Phan V\u0103n L\u00e2n, vi\u1ec7c ngo\u1ea1i giao v\u00e0 ch\u00ednh tr\u1ecb giao cho Ng\u00f4 Th\u00ec Nh\u1eadm v\u00e0 Phan Huy \u00cdch, l\u1ea7n th\u1ee9 ba Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 \u0111\u0103 ra B\u1eafc r\u1ed3i l\u1ea1i v\u1ec1 Nam. L\u1ea7n n\u00e0y v\u1edbi t\u01b0 th\u1ebf l\u00e0 Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf, Quang Trung g\u1ea5p r\u00fat ti\u1ebfn h\u00e0nh vi\u1ec7c x\u00e2y d\u1ef1ng kinh \u0111\u00f4 m\u1edbi \u1edf Ngh\u1ec7 An, n\u01a1i m\u00e0 t\u1eeb x\u01b0a l\u00e0 qu\u00ea g\u1ed1c c\u1ee7a anh em T\u00e2y S\u01a1n v\u00e0 trong con m\u1eaft c\u1ee7a Quang Trung l\u00e0 trung gian Nam v\u00e0 B\u1eafc. M\u1eb7t kh\u00e1c, theo k\u1ebf ho\u1ea1ch ngo\u1ea1i giao \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c Quang Trung v\u1ea1ch ra: B\u00ecnh th\u01b0\u1eddng m\u1ed1i bang giao v\u1edbi nh\u00e0 Thanh. Tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh Quang Trung \u0111\u0103 bu\u1ed9c s\u1ee9 Thanh ph\u1ea3i v\u00e0o t\u1eadn Thu\u1eadn Ho\u00e1 phong v\u01b0\u01a1ng cho Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7; r\u1ed3i Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf Quang Trung gi\u1ea3 \u0111\u0103 sang tri\u1ec1u ki\u1ebfn v\u00e0 d\u1ef1 l\u1ec5 m\u1eebng th\u1ecd 80 tu\u1ed5i c\u1ee7a vua C\u00e0n Long nh\u00e0 Thanh. D\u01b0\u1edbi th\u1eddi tr\u1ecb v\u00ec ng\u1eafn ng\u1ee7i c\u1ee7a tri\u1ec1u Quang Trung, nhi\u1ec1u ch\u00ednh s\u00e1ch v\u1ec1 x\u0103 h\u1ed9i, ch\u00ednh tr\u1ecb v\u00e0 kinh t\u1ebf \u0111\u01b0\u1ee3c ban h\u00e0nh kh\u00e1 \u0111\u1ed9c \u0111\u00e1o, m\u1edf ra nh\u1eefng tri\u1ec3n v\u1ecdng cho m\u1ed9t x\u0103 h\u1ed9i n\u0103ng \u0111\u1ed9ng h\u01a1n. Song ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c bao l\u00e2u, c\u0103n b\u1ec7nh \u0111\u1ed9t ng\u1ed9t v\u00e0 hi\u1ec3m","ngh\u00e8o \u0111\u0103 c\u01b0\u1edbp \u0111i cu\u1ed9c s\u1ed1ng c\u1ee7a \u00f4ng vua \u0111\u1ea7y t\u00e0i n\u0103ng, c\u00f3 nh\u1eefng d\u1ef1 \u0111\u1ecbnh l\u1edbn lao, m\u1edbi \u1edf tu\u1ed5i 40. N\u0103m Nh\u00e2m T\u00fd (1792), sau nhi\u1ec1u l\u1ea7n b\u1eafn tin r\u1ed3i l\u1ea1i g\u1eedi th\u01b0 tr\u1ef1c ti\u1ebfp \u0111\u1ebfn vua nh\u00e0 Thanh xin \u0111\u01b0\u1ee3c s\u00e1nh duy\u00ean c\u00f9ng m\u1ed9t n\u00e0ng c\u00f4ng ch\u00faa B\u1eafc qu\u1ed1c v\u00e0 m\u01b0\u1ee3n \u0111\u1ea5t \u0111\u00f3ng \u0111\u00f4, vua Quang Trung \u0111\u0103 sai to\u00e0n s\u1ee9 b\u1ed9 do V\u0169 V\u0103n D\u0169ng l\u00e0m ch\u00e1nh s\u1ee9 sang tri\u1ec1u ki\u1ebfn vua Thanh C\u00e0n Long. Trong m\u1ed9t cu\u1ed9c b\u1ec7 ki\u1ebfn c\u1ee7a s\u1ee9 th\u1ea7n V\u0169 V\u0103n D\u0169ng \u1edf \u1ef6 l\u01b0\u01a1ng c\u00e1c, nh\u1eefng y\u00eau c\u1ea7u c\u1ee7a vua Quang Trung \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c vua Thanh ch\u1ea5p thu\u1eadn. Vua C\u00e0n Long \u0111ang chu\u1ea9n b\u1ecb cho c\u00f4 c\u00f4ng ch\u00faa khu\u00ea c\u00e1c sang \u0111\u1eb9p duy\u00ean c\u00f9ng Qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng n\u01b0\u1edbc Nam; Qu\u1ea3ng T\u00e2y \u0111\u01b0\u1ee3c h\u1ee9a s\u1ebd nh\u01b0\u1eddng cho Qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng ph\u00f2 m\u0103 \u0111\u00f3ng \u0111\u00f4 \u0111\u1ec3 cho g\u1ea7n \\\"Th\u00e1nh Gi\u00e1o\\\". Gi\u1eefa l\u00fac s\u1ee9 th\u1ea7n \u0111ang m\u1eebng vui v\u00ec s\u1eafp ho\u00e0n th\u00e0nh m\u1ed9t tr\u1ecdng tr\u00e1ch qu\u00e1 s\u1ee9c m\u00ecnh, th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c tin s\u00e9t \u0111\u00e1nh: vua Quang Trung t\u1eeb tr\u1ea7n. M\u1ecdi vi\u1ec7c \u0111\u1ec1u b\u1ecb g\u00e1c l\u1ea1i, V\u0169 V\u0103n D\u0169ng \u0111\u00e0nh \u00f4m h\u1eadn tr\u1edf v\u1ec1. R\u1ed3i t\u1eeb \u0111\u00f3, vi\u1ec7c xin l\u1ea1i \u0111\u1ea5t L\u01b0\u1ee1ng Qu\u1ea3ng ch\u1ec9 l\u00e0 c\u00e2u chuy\u1ec7n l\u1ecbch s\u1eed m\u00e0 c\u01a1 \u0111\u1ed3 c\u1ee7a v\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u T\u00e2y S\u01a1n c\u0169ng d\u1ea7n d\u1ea7n tan theo gi\u1ea5c m\u1ed9ng xu\u00e2n c\u1ee7a n\u00e0ng c\u00f4ng ch\u00faa M\u0103n Thanh. M\u1ed9t chi\u1ec1u \u0111\u1ea7u thu, vua Quang Trung \u0111ang ng\u1ed3i b\u1ed7ng th\u1ea5y hoa m\u1eaft, s\u1ea7m t\u1ed1i m\u1eb7t m\u0169i, m\u00ea man b\u1ea5t t\u1ec9nh. Ng\u01b0\u1eddi x\u01b0a g\u1ecdi \u0111\u00f3 l\u00e0 ch\u1ee9ng \\\"huy\u1ec5n v\u1eadn\\\" c\u00f2n ng\u00e0y nay y h\u1ecdc g\u1ecdi l\u00e0 tai bi\u1ebfn m\u1ea1ch m\u00e1u n\u0103o. Khi t\u1ec9nh d\u1eady \u0111\u01b0\u1ee3c, nh\u00e0 vua cho tri\u1ec7u tr\u1ea5n th\u1ee7 Ngh\u1ec7 An Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u v\u1ec1 tri\u1ec1u b\u00e0n vi\u1ec7c thi\u00ean \u0111\u00f4 ra Ngh\u1ec7 An. Nh\u01b0ng vi\u1ec7c ch\u01b0a quy\u1ebft xong th\u00ec b\u1ec7nh t\u00ecnh nh\u00e0 vua \u0111\u0103 nguy k\u1ecbch. Tr\u01b0\u1edbc khi m\u1ea5t, nh\u00e0 vua d\u1eb7n Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u v\u00e0 c\u00e1c qu\u1ea7n th\u1ea7n: - Ta m\u1edf mang b\u1edd c\u01a1i, khai th\u00e1c \u0111\u1ea5t \u0111ai, c\u00f3 c\u1ea3 c\u01a1i Nam n\u00e0y. Nay \u0111au \u1ed1m, t\u1ea5t kh\u00f4ng kh\u1ecfi \u0111\u01b0\u1ee3c. Th\u00e1i t\u1eed \\\"Nguy\u1ec5n Quang To\u1ea3n\\\" t\u01b0 ch\u1ea5t h\u01a1i cao, nh\u01b0ng tu\u1ed5i c\u00f2n nh\u1ecf. Ngo\u00e0i th\u00ec c\u00f3 qu\u00e2n Gia \u0110\u1ecbnh (Nguy\u1ec5n \u00c1nh) l\u00e0 qu\u1ed1c th\u00f9; m\u00e0 Th\u00e1i \u0110\u1ee9c (Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c) th\u00ec tu\u1ed5i gi\u00e0, ham d\u1eadt l\u1ea1c, c\u1ea7u y\u00ean t\u1ea1m b\u1ee3, kh\u00f4ng toan t\u00ednh c\u00e1i lo v\u1ec1 sau. Khi ta ch\u1ebft r\u1ed3i, n\u1ed9i trong m\u1ed9t th\u00e1ng ph\u1ea3i ch\u00f4n c\u1ea5t, vi\u1ec7c tang l\u00e0m lao th\u1ea3o th\u00f4i. L\u0169 ng\u01b0\u1eddi n\u00ean h\u1ee3p s\u1ee9c m\u00e0 gi\u00fap Th\u00e1i t\u1eed s\u1edbm thi\u00ean \u0111\u00f4 v\u1ec1 V\u0129nh \u0110\u00f4 (Vinh ng\u00e0y nay) \u0111\u1ec3 kh\u1ed1ng ch\u1ebf thi\u00ean h\u1ea1. B\u1eb1ng kh\u00f4ng, qu\u00e2n Gia \u0110\u1ecbnh k\u00e9o \u0111\u1ebfn th\u00ec c\u00e1c ng\u01b0\u01a1i kh\u00f4ng c\u00f3 ch\u1ed7 ch\u00f4n \u0111\u00e2u! Ng\u00e0y 29 th\u00e1ng 7 n\u0103m Nh\u00e2m T\u00fd (1792) v\u00e0o kho\u1ea3ng 11 gi\u1edd khuya, Quang Trung t\u1eeb tr\u1ea7n, \u1edf ng\u00f4i 5 n\u0103m, th\u1ecd 40 tu\u1ed5i, mi\u1ebfu hi\u1ec7u l\u00e0 Th\u00e1i t\u1ed5 V\u0169 ho\u00e0ng \u0111\u1ebf. Thi h\u00e0i \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c t\u00e1ng ngay trong th\u00e0nh, t\u1ea1i ph\u1ee7 D\u01b0\u01a1ng Xu\u00e2n. Sau khi Nguy\u1ec5n \u00c1nh l\u1ea5y \u0111\u01b0\u1ee3c Ph\u00fa Xu\u00e2n \u0111\u0103 sai qu\u1eadt m\u1ed3 m\u1ea3 l\u00ean \u0111\u1ec3 tr\u1ea3 th\u00f9. Nguy\u1ec5n Quang To\u1ea3n l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i, sai s\u1ee9 sang nh\u00e0 Thanh b\u00e1o tang v\u00e0 xin t\u1eadp phong. Vua C\u00e0n Long th\u01b0\u01a1ng ti\u1ebfc t\u1eb7ng t\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 Trung Thu\u1ea7n, l\u1ea1i th\u1ea7n l\u00e0m m\u1ed9t b\u00e0i th\u01a1 vi\u1ebfng v\u00e0 cho m\u1ed9t pho t\u01b0\u1ee3ng, 300 l\u1ea1ng b\u1ea1c \u0111\u1ec3 s\u1eeda sang vi\u1ec7c tang. S\u1ee9 nh\u00e0 Thanh \u0111\u1ebfn t\u1eadn m\u1ed9 \u1edf Linh \u0110\u01b0\u1eddng (m\u1ed9 gi\u1ea3) thu\u1ed9c huy\u1ec7n Thanh Tr\u00ec (H\u00e0 N\u1ed9i) \u0111\u1ec3 vi\u1ebfng.","B\u1eafc Cung Ho\u00e0ng H\u1eadu L\u00ea Ng\u1ecdc H\u00e2n C\u1ea3nh Th\u1ecbnh Ho\u00e0ng \u0110\u1ebf (1793-1802) Quang Trung \u1edf tu\u1ed5i 40 m\u00e0 c\u00e1c con c\u00f2n nh\u1ecf. Quang To\u1ea3n l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng c\u0169ng m\u1edbi l\u00ean 10 tu\u1ed5i. B\u00ecnh sinh Quang Trung \u0111\u00e3 l\u1eadp Quang To\u1ea3n l\u00ean Th\u00e1i t\u1eed. S\u1ef1 l\u1ef1a ch\u1ecdn n\u00e0y c\u00f3 l\u1ebd l\u00e0 ch\u00ednh x\u00e1c. Tr\u01b0\u1edbc khi m\u1ea5t, Quang Trung \u0111\u00e3 nh\u1eadn x\u00e9t v\u1ec1 Th\u00e1i t\u1eed nh\u01b0 sau: - Th\u00e1i t\u1eed l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 t\u01b0 ch\u1ea5t, nh\u01b0ng tu\u1ed5i h\u00e3y c\u00f2n nh\u1ecf. N\u0103m Qu\u00ed S\u1eedu (1793) Quang To\u1ea3n ch\u00ednh th\u1ee9c l\u00ean ng\u00f4i vua, l\u1ea5y ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 C\u1ea3nh Th\u1ecbnh, sai Ng\u00f4 Th\u00ec Nh\u1eadm sang nh\u00e0 Thanh b\u00e1o tang v\u00e0 xin s\u1eafc phong. Vua Thanh v\u1ed1n \u0111\u00e3 s\u1eafc phong cho Quang To\u1ea3n l\u00e0m Th\u00e1i t\u1eed khi vua Quang Trung c\u00f2n s\u1ed1ng n\u00ean l\u1eadp t\u1ee9c xu\u1ed1ng ch\u1ec9 phong To\u1ea3n l\u00e0m An Nam Qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng. \u00c1n s\u00e1t Qu\u1ea3ng T\u00e2y \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1ec7nh l\u00e0m s\u1ee9 th\u1ea7n \u0111\u1ebfn B\u1eafc Th\u00e0nh, Quang To\u1ea3n c\u0169ng sai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00f3ng gi\u1ea3 nh\u1eadn thay. S\u1ee9 th\u1ea7n nh\u00e0 Thanh c\u00f3 bi\u1ebft vi\u1ec7c \u1ea5y song kh\u00f4ng c\u00f3 ph\u1ea3n \u1ee9ng g\u00ec. Quang To\u1ea3n l\u00ean ng\u00f4i vua, v\u1eabn \u0111\u1ec3 hai em l\u00e0 Quang Th\u00f9y v\u00e0 Quang B\u00e0n gi\u1eef t\u01b0\u1edbc v\u1ecb c\u0169, d\u00f9ng c\u1eadu l\u00e0 B\u00f9i \u0110\u1eafc Tuy\u00ean l\u00e0m Th\u00e1i s\u01b0 Gi\u00e1m qu\u1ed1c tr\u00f4ng coi m\u1ecdi vi\u1ec7c trong ngo\u00e0i; Th\u00e1i \u00fay Ph\u1ea1m C\u00f4ng H\u01b0ng c\u0169ng gi\u1eef vi\u1ec7c qu\u00e2n; Trung th\u1ee7 ph\u1ee5ng ch\u00ednh Tr\u1ea7n V\u0103n K\u1ef7 l\u00e0m \u1edf Trung th\u01b0 c\u01a1 m\u1eadt, v\u00e0 Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u gi\u1eef vi\u1ec7c v\u0103n th\u01b0 l\u1ec7nh th\u1ecb. Quang To\u1ea3n tu\u1ed5i c\u00f2n nh\u1ecf, m\u1ecdi vi\u1ec7c \u0111\u1ec1u quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh b\u1edfi B\u00f9i \u0110\u1eafc Tuy\u00ean. T\u1eeb \u0111\u00f3 \u0110\u1eafc Tuy\u00ean ng\u00e0y c\u00e0ng chuy\u00ean quy\u1ec1n, trong ngo\u00e0i \u0111\u1ec1u o\u00e1n. \u0110\u1ea1i th\u1ea7n trong tri\u1ec1u ngo\u00e0i tr\u1ea5n nghi k\u1ef5 l\u1eabn nhau, Quang To\u1ea3n kh\u00f4ng ng\u0103n ch\u1eadn n\u1ed5i \u0111\u00e0nh ch\u1ec9 kh\u00f3c l\u00f3c m\u00e0 th\u00f4i. Gi\u1eefa l\u00fac \u0111\u00f3 l\u1ea1i c\u00f3 c\u1eadn th\u1ea7n gi\u00e8m pha r\u1eb1ng, oai quy\u1ec1n c\u1ee7a Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u qu\u00e1 l\u1edbn, m\u01b0u \u0111\u1ed3 c\u01b0\u1edbp ng\u00f4i... Quang To\u1ea3n tin l\u00e0 th\u1eadt, li\u1ec1u r\u00fat h\u1ebft binh quy\u1ec1n c\u1ee7a Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u. Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u g\u1eedi m\u1eadt th\u01b0 v\u00e0o Qui Nh\u01a1n h\u1eb9n v\u1edbi L\u00ea V\u0103n Trung \u0111em qu\u00e2n ra ph\u1ebf h\u1ea1 Quang To\u1ea3n, l\u1eadp Quang Thi\u1ec7u l\u00ean ng\u00f4i.Vi\u1ec7c kh\u00f4ng th\u00e0nh, Quang Thi\u1ec7u b\u1ecb gi\u1ebft; L\u00ea V\u0103n Trung b\u1ecb ch\u00e9m. Con r\u1ec3 L\u00ea V\u0103n Trung l\u00e0 L\u00ea Ch\u1ea5t s\u1ee3 h\u00e3i, b\u1ecf T\u00e2y S\u01a1n sang h\u00e0ng Nguy\u1ec5n \u00c1nh. V\u1ec1 sau L\u00ea Ch\u1ea5t \u0111em qu\u00e2n c\u1ee7a Nguy\u1ec5n \u00c1nh ra \u0111\u00e1nh th\u1eafng T\u00e2y S\u01a1n b\u1ecb thu h\u1ebft qu\u00e2n trang, qu\u00e2n d\u1ee5ng. N\u0103m Canh Th\u00e2n (1800) Nguy\u1ec5n \u00c1nh v\u01b0\u1ee3t bi\u1ec3n ra \u0111\u00e1nh th\u00e0nh Qui Nh\u01a1n, t\u01b0\u1edbng T\u00e2y S\u01a1n l\u00e0 V\u0169 Tu\u1ea5n \u0111\u1ea7u h\u00e0ng. Nguy\u1ec5n \u00c1nh chi\u1ebfm th\u00e0nh Qui Nh\u01a1n \u0111\u1ed5i l\u00e0 tr\u1ea5n B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh, giao V\u00f5 T\u00e1nh v\u00e0 Ng\u00f4 T\u00f2ng Chu gi\u1eef th\u00e0nh. Qu\u00e2n T\u00e2y S\u01a1n bao v\u00e2y nhi\u1ec1u th\u00e1ng m\u00e0 kh\u00f4ng h\u1ea1 \u0111\u01b0\u1ee3c v\u00ec V\u00f5 T\u00e1nh v\u00e0 Ng\u00f4 T\u00f2ng Chu li\u1ec1u ch\u1ebft gi\u1eef th\u00e0nh. N\u0103m T\u00e2n D\u1eadu (1801) Nguy\u1ec5n \u00c1nh ra \u0111\u00e1nh Ph\u00fa Xu\u00e2n. Quang To\u1ea3n d\u1ed1c s\u1ee9c ch\u1ed1ng gi\u1eef kh\u00f4ng n\u1ed5i, Ph\u00fa Xu\u00e2n b\u1ecb chi\u1ebfm, Quang To\u1ea3n ph\u1ea3i ch\u1ea1y ra B\u1eafc H\u00e0, \u0111\u1ed5i ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 B\u1ea3o","H\u01b0ng. Th\u00e1ng 8 n\u0103m \u0111\u00f3, Quang To\u1ea3n \u0111em qu\u00e2n b\u1ed1n tr\u1ea5n H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng, S\u01a1n T\u00e2y, S\u01a1n Nam, Kinh B\u1eafc v\u00e0 qu\u00e2n Thanh Ngh\u1ec7 v\u00e0o \u0111\u00e1nh Nguy\u1ec5n \u00c1nh l\u1ea1i thua, v\u1ed9i r\u00fat v\u1ec1 Th\u0103ng Long. Ng\u00e0y 16 th\u00e1ng 6 n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1802) Nguy\u1ec5n \u00c1nh ra \u0111\u00e1nh Th\u0103ng Long, kh\u00ed th\u1ebf r\u1ea5t m\u1ea1nh, Quang To\u1ea3n c\u00f9ng hai em l\u00e0 Quang Thu\u1ef3 b\u1ecf th\u00e0nh ch\u1ea1y theo h\u01b0\u1edbng B\u1eafc, b\u1ecb th\u1ed5 h\u00e0o Kinh B\u1eafc b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c, \u0111\u00f3ng c\u0169i \u0111\u01b0a v\u1ec1 Th\u0103ng Long. Qu\u00e2n T\u00e2y S\u01a1n \u0111\u1ebfn \u0111\u00e2y ho\u00e0n to\u00e0n tan r\u00e3. M\u00f9a \u0111\u00f4ng n\u0103m \u0111\u00f3 (1802) Nguy\u1ec5n \u00c1nh v\u1ec1 Ph\u00fa Xu\u00e2n c\u00e1o t\u1ebf mi\u1ebfu, tr\u1ea3 th\u00f9 T\u00e2y S\u01a1n c\u1ef1c k\u1ef3 t\u00e0n b\u1ea1o v\u00e0 h\u00e8n h\u1ea1, Quang To\u1ea3n v\u00e0 nh\u01b0ng ng\u01b0\u1eddi th\u00e2n b\u1ecb h\u00e0nh h\u00ecnh... \u1ea4p T\u00e2y S\u01a1n \u0111\u1ed5i th\u00e0nh \u1ea5p An T\u00e2y, m\u1ecdi d\u1ea5u \u1ea5n T\u00e2y S\u01a1n \u0111\u1ec1u b\u1ecb h\u1ecd Nguy\u1ec5n xo\u00e1 s\u1ea1ch. Quang To\u1ea3n l\u00ean ng\u00f4i vua n\u0103m Qu\u00ed S\u1eedu (1793) \u0111\u1ebfn n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1802) th\u00ec m\u1ea5t, \u1edf ng\u00f4i 10 n\u0103m, ch\u1ebft \u1edf tu\u1ed5i 20. Tri\u1ec1u T\u00e2y S\u01a1n k\u1ec3 t\u1eeb vua Th\u00e1i \u0110\u1ee9c \u0111\u1ebfn h\u1ebft C\u1ea3nh Th\u1ecbnh (1778-1802) t\u1ed3n t\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c 25 n\u0103m. 1. Th\u00e1i \u0110\u1ee9c Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c (1778-1793) 2. Quang Trung Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 (1789-1792) 3. C\u1ea3nh Th\u1ecbnh Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf (Quang To\u1ea3n) (1793-1802)","16.D\u00d2NG D\u00d5I CH\u00daA TR\u1ecaNH (1545-1786) Th\u1ebf Minh Khang Th\u00e1i V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m(1545-1570) Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng S\u00f3c S\u01a1n, huy\u1ec7n V\u0129nh L\u1ed9c, t\u1ec9nh Thanh Ho\u00e1. T\u1ee5c truy\u1ec1n r\u1eb1ng: Ki\u1ec3m m\u1ed3 c\u00f4i cha t\u1eeb thu\u1edf nh\u1ecf v\u00e0 r\u1ea5t c\u00f3 hi\u1ebfu v\u1edbi m\u1eb9. Nh\u00e0 ngh\u00e8o nh\u01b0ng m\u1eb9 Ki\u1ec3m c\u00f3 s\u1edf th\u00edch r\u1ea5t tr\u00e1i c\u1ea3nh: b\u00e0 ch\u1ec9 th\u00edch \u0103n th\u1ecbt g\u00e0 lu\u1ed9c m\u00e0 l\u1ea1i ch\u1ec9 \u0103n hai \u0111\u00f9i v\u00e0 l\u01b0\u1eddn. Kh\u00f4ng bi\u1ebft l\u00e0m c\u00e1ch n\u00e0o c\u00f3 g\u00e0 \u0111\u1ec3 m\u1eb9 \u0103n, Ki\u1ec3m ph\u1ea3i \u0111i \u0103n tr\u1ed9m g\u00e0 c\u1ee7a h\u00e0ng x\u00f3m. X\u00f3m l\u00e0ng m\u1ea5t nhi\u1ec1u g\u00e0, gi\u1eadn l\u1eafm, sau truy ra bi\u1ebft th\u1ee7 ph\u1ea1m l\u00e0 Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m. H\u1ecd li\u1ec1n c\u00f9ng nhau b\u1eaft Ki\u1ec3m \u0111em c\u00e1o quan huy\u1ec7n. Ki\u1ec3m l\u00e0m m\u1ed9t b\u00e0i th\u01a1 tr\u1ea7n t\u00ecnh, kh\u00f4ng bi\u1ebft th\u01a1 Ki\u1ec3m vi\u1ebft th\u1ebf n\u00e0o m\u00e0 quan th\u01b0\u01a1ng t\u00ecnh tha cho. T\u1eeb \u0111\u1ea5y d\u00e2n l\u00e0ng c\u00e0ng th\u00f9 gh\u00e9t m\u1eb9 con nh\u00e0 Ki\u1ec3m. H\u1ecd ngh\u0129 r\u1eb1ng ch\u1ec9 t\u1ea1i b\u00e0 m\u1eb9 gi\u00e0 m\u00e0 Ki\u1ec3m ph\u1ea3i \u0111i \u0103n tr\u1ed9m. M\u1ed9t h\u00f4m nh\u00e2n l\u00fac Ki\u1ec3m v\u1eafng nh\u00e0, h\u1ecd b\u00e8n c\u00f9ng nhau b\u1eaft b\u00e0 m\u1eb9 v\u1ee9t xu\u1ed1ng m\u1ed9t c\u00e1i v\u1ef1c g\u1ea7n nh\u00e0 d\u00ecm ch\u1ebft \u0111u\u1ed1i. Ki\u1ec3m v\u1ec1, kh\u00f4ng th\u1ea5y m\u1eb9 \u0111\u00e2u, b\u1ecf \u0111i t\u00ecm \u0111\u1ebfn s\u00e1ng ra th\u1ea5y ch\u1ed7 v\u1ef1c m\u1ed1i \u0111\u0103 \u0111\u00f9n l\u00ean th\u00e0nh g \u0323\u0111\u1ed1ng. Ki\u1ec3m bu\u1ed3n l\u1eafm b\u1ecf l\u00e0ng ra \u0111i, v\u00e0o n\u01b0\u01a1ng nh\u1edd, l\u00e0m gia th\u1ea7n v\u1ecb quan Nguy\u1ec5n Kim. M\u1eb7c d\u00f9 kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c h\u1ecdc h\u00e0nh nhi\u1ec1u song Ki\u1ec3m r\u1ea5t th\u00f4ng minh, can \u0111\u1ea3m v\u00e0 m\u01b0u l\u01b0\u1ee3c h\u01a1n ng\u01b0\u1eddi. Nguy\u1ec5n Kim m\u1ebfn t\u00e0i, \u0111em con g\u00e1i c\u01b0ng l\u00e0 Ng\u1ecdc B\u1ea3o g\u1ea3 cho Ki\u1ec3m. T\u1eeb \u0111\u1ea5y nhi\u1ec1u vi\u1ec7c quan trong, Nguy\u1ec5n Kim th\u01b0\u1eddng giao cho Ki\u1ec3m. Ki\u1ec3m \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea7m binh m\u0103 sang Ai Lao \u0111\u00f3n vua L\u00ea Trang T\u00f4ng. Nh\u00e0 vua th\u1ea5y \u00f4ng c\u00f3 t\u01b0\u1edbng m\u1ea1o kh\u00e1c th\u01b0\u1eddng, phong \u00f4ng l\u00e0m \u0110\u1ea1i t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n, t\u01b0\u1edbc D\u1ef1c Qu\u1eadn c\u00f4ng n\u00e0o n\u0103m K\u1ef7 H\u1ee3i (1539). Khi \u0111\u00f3 Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m 37 tu\u1ed5i. N\u0103m \u1ea4t T\u1ef5 (1545) Nguy\u1ec5n Kim tr\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng h\u00e0nh qu\u00e2n ra \u0111\u00e1nh B\u1eafc tri\u1ec1u \u1edf mi\u1ec1n S\u01a1n Nam \u0111\u1ebfn Y\u00ean M\u00f4 (Ninh B\u00ecnh) th\u00ec b\u1ecb h\u00e0ng t\u01b0\u1edbng Nh\u0103 M\u1ea1c \u0111\u00e1nh thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c ch\u1ebft. Quy\u1ec1n h\u00e0nh l\u1ecdt v\u00e0o tay Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m. Khi \u0111\u01b0\u1ee3c vua L\u00ea ch\u00ednh th\u1ee9c trao to\u00e0n quy\u1ec1n th\u1ed1ng l\u0129nh binh m\u0103 v\u1edbi t\u01b0\u1edbc Th\u00e1i s\u01b0 L\u1ea1ng qu\u1ed1c c\u00f4ng, Ki\u1ec3m t\u1ef1 th\u1ea5y ch\u01b0a \u0111\u1ee7 l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng t\u1ea5n c\u00f4ng B\u1eafc tri\u1ec1u, li\u1ec1n r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1 c\u1ee7ng c\u1ed1 l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng: l\u1eadp h\u00e0nh \u0111i\u1ec7n vua L\u00ea \u1edf \u0111\u1ed3n V\u1ea1n L\u1ea1i (huy\u1ec7n Th\u1ee5y Nguy\u00ean, Thanh Ho\u00e1). Nhi\u1ec1u nh\u00e2n s\u0129 t\u00e0i gi\u1ecfi \u0111\u0103 t\u00ecm \u0111\u1ebfn h\u00e0nh t\u1ea1i gi\u00fap vua L\u00ea trong \u0111\u00f3 c\u00f3 Tr\u1ea1ng B\u00f9ng Ph\u00f9ng Kh\u1eafc Khoan v\u00e0 L\u01b0\u01a1ng H\u1eefu Kh\u00e1nh. Vua L\u00ea Trang T\u00f4ng tuy ng\u1ed3i \u1edf ng\u00f4i ch\u00ed t\u00f4n nh\u01b0ng quy\u1ec1n h\u00e0nh \u0111\u1ec1u do Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m n\u1eafm gi\u1eef. N\u0103m 1548, Trang T\u00f4ng m\u1ea5t, Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m cho l\u1eadp con l\u1edbn c\u1ee7a Trang T\u00f4ng l\u00e0 Huy\u00ean l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e0 Trung T\u00f4ng. Vua Trung T\u00f4ng c\u0169ng ch\u1ec9 \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 8 n\u0103m th\u00ec m\u1ea5t khi m\u1edbi 22 tu\u1ed5i, kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i ng\u00f4i. Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m mu\u1ed1n nh\u00e2n d\u1ecbp n\u00e0y t\u1ef1 l\u1eadp l\u00e0m","vua. Bi\u1ebft ti\u1ebfng Tr\u1ea1ng Tr\u00ecnh Nguy\u1ec5n B\u1ec9nh Khi\u00eam \u0111ang v\u1ec1 \u1ea9n d\u1eadt \u1edf l\u00e0ng C\u1ed5 Am, huy\u1ec7n V\u0129nh L\u1ea1i, H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng (nay thu\u1ed9c H\u1ea3i P\u1e25ng) l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi uy\u00ean b\u00e1c v\u1ec1 y, nho, l\u01b0, s\u1ed1, \u0111\u01b0\u1ee3c ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd coi l\u00e0 b\u1eadc ti\u00ean tri, Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m cho ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ebfn h\u1ecfi \u00fd ki\u1ebfn. Tr\u1ea1ng Tr\u00ecnh tr\u1ea3 l\u1eddi b\u1eb1ng c\u00e1ch ngo\u1ea3nh m\u1eb7t b\u1ea3o \u0111\u1ea7y t\u1edb r\u1eb1ng: - \\\"N\u0103m ngo\u00e1i m\u1ea5t m\u00f9a, th\u00f3c gi\u1ed1ng kh\u00f4ng t\u1ed1t, \u0111i t\u00ecm gi\u1ed1ng c\u0169 m\u00e0 gieo m\u1ea1!\\\" R\u1ed3i \u00f4ng l\u1ea1i sai \u0111\u1ea7y t\u1edb ra ch\u00f9a b\u1ea3o ti\u1ec3u qu\u00e9t ch\u00f9a v\u00e0 d\u00e2ng h\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ec3 \u00f4ng ra ch\u01a1i. Ra ch\u00f9a, \u00f4ng b\u1ea3o ch\u00faa ti\u1ec3u: - Gi\u1eef ch\u00f9a th\u1edd ph\u1eadt th\u00ec \u0103n o\u1ea3n. S\u1ee9 tr\u1edf v\u1ec1 Thanh Ho\u00e1, thu\u1eadt l\u1ea1i t\u1eebng l\u1eddi n\u00f3i c\u1eed ch\u1ec9 c\u1ee7a Tr\u1ea1ng Tr\u00ecnh. Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m hi\u1ec3u ra n\u00ean kh\u00f4ng th\u1ef1c hi\u1ec7n \u00fd \u0111\u1ecbnh c\u01b0\u1edbp ng\u00f4i nh\u00e0 L\u00ea n\u1eefa m\u00e0 t\u00ecm ng\u01b0\u1eddi ch\u00e1u c\u1ee7a Lam Qu\u1ed1c c\u00f4ng L\u00ea T\u1eeb (anh ru\u1ed9t L\u00ea L\u1ee3i) t\u00ean l\u00e0 L\u00ea Duy Bang l\u1eadp l\u00ean l\u00e0m vua. Vi\u1ec7c \u0111\u00f3 x\u1ea3y ra v\u00e0o n\u0103m B\u00ednh D\u1ea7n (1556). Ki\u1ec3m t\u1eeb \u0111\u00f3 c\u1ea3ng t\u1ecf ra chuy\u00ean quy\u1ec1n, t\u00ecm c\u00e1ch h\u0103m h\u1ea1i anh em h\u1ecd Nguy\u1ec5n: Nguy\u1ec5n U\u00f4ng \u0111\u0103 b\u1ecb gi\u1ebft, c\u00f2n l\u1ea1i em l\u00e0 Ho\u00e0ng c\u0169ng \u0111ang b\u1ecb ganh gh\u00e9t. N\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1558) Nguy\u1ec5n Ho\u00e0ng xin v\u00e0o tr\u1ea5n th\u1ee7 Thu\u1eadn Ho\u00e1, Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m \u0111\u1ed3ng \u00fd ngay v\u1edbi hy v\u1ecdng Ho\u00e0ng s\u1ebd g\u1eb7p kh\u00f3 kh\u0103n \u1edf mi\u1ec1n \\\"\u00d4 ch\u00e2u \u00e1c \u0111\u1ecba\\\", kh\u00f4ng ng\u1edd t\u1eeb \u0111\u00f3 m\u1ea7m m\u1ed1ng c\u1ee7a m\u1ed9t cu\u1ed9c ph\u00e2n tranh m\u1edbi \u0111\u0103 xu\u1ea5t hi\u1ec7n! Nam tri\u1ec1u t\u1eeb khi c\u00f3 Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m c\u1ea7m qu\u00e2n c\u00e0ng t\u1ecf ra m\u1ea1nh l\u00ean khi\u1ebfn B\u1eafc tri\u1ec1u kh\u00f4ng th\u1ec3 xem th\u01b0\u1eddng. Vua M\u1ea1c t\u1eebng sai \u0111\u1ea1i t\u01b0\u1edbng c\u1ee7a m\u00ecnh l\u00e0 M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n \u0111em qu\u00e2n \u0111\u00e1nh v\u00e0o Thanh t\u1edbi 10 l\u1ea7n. Ng\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i, qu\u00e2n Tr\u1ecbnh c\u0169ng k\u00e9o ra \u0111\u00e1nh \u0111\u1ebfn S\u01a1n Nam tr\u01b0\u1edbc sau 6 l\u1ea7n. C\u00f3 l\u1ea7n v\u00e0o n\u0103m K\u1ef7 M\u00f9i (1559), Ki\u1ec3m huy \u0111\u1ed9ng t\u1edbi 6 v\u1ea1n qu\u00e2n \u0111\u00e1nh c\u00e1c t\u1ec9nh S\u01a1n T\u00e2y, H\u01b0ng Ho\u00e1, Kinh B\u1eafc, L\u1ea1ng S\u01a1n r\u1ed3i v\u00f2ng xu\u1ed1ng H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng theo chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c ph\u00e1 h\u00e0ng r\u00e0o tr\u01b0\u1edbc, \u0111\u1ed9t nh\u1eadp v\u00e0o \u0110\u00f4ng Kinh sau. L\u1ea7n \u1ea5y Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m t\u01b0\u1edfng \u0111\u0103 n\u1eafm \u0111\u01b0\u1ee3c th\u0103ng l\u1ee3i trong tay, th\u00ec sau l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c tin qu\u00e2n M\u1ea1c \u0111\u00e1nh th\u1ecdc b\u1ea3n doanh, vua L\u00ea \u1edf Thanh Ho\u00e1, Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m ph\u1ea3i r\u1ed9i v\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1 c\u1ee9u h\u1eadu ph\u01b0\u01a1ng. D\u01b0\u1edbi th\u1eddi Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m c\u1ea7m qu\u00e2n, Nam tri\u1ec1u \u0111\u0103 l\u1ea5y \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c huy\u1ec7n Y\u00ean M\u00f4, Y\u00ean Khang, Ph\u1ee5ng Ho\u00e1, Gia Vi\u1ec5n. N\u0103m K\u1ef7 T\u1ecb (1569), vua L\u00ea gia phong cho Ki\u1ec3m l\u00e0m Th\u01b0\u1ee3ng t\u01b0\u1edbng Th\u00e1i qu\u1ed1c c\u00f4ng v\u00e0 t\u00f4n l\u00e0 Th\u01b0\u1ee3ng ph\u1ee5. C\u0169ng n\u0103m \u0111\u00f3 Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m \u1ed1m n\u1eb7ng, d\u00e2ng bi\u1ec3u xin trao l\u1ea1i binh quy\u1ec1n cho vua L\u00ea. Vua L\u00ea sai con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m l\u00e0 Tr\u1ecbnh C\u1ed1i n\u1eafm l\u0129nh binh quy\u1ec1n. Th\u00e1ng 2 n\u0103m M\u1eadu Ng\u1ecd (1570) Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m m\u1ea5t, truy t\u00f4n l\u00e0m Minh khang th\u00e1i v\u01b0\u01a1ng, th\u1ee5y l\u00e0 Trung Hu\u00e2n. Nh\u01b0 v\u1eady Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m m\u1edf \u0111\u1ea7u s\u1ef1 nghi\u1ec7p n\u1eafm quy\u1ec1n c\u1ee7a h\u1ecd Tr\u1ecbnh trong 26 n\u0103m, tr\u1ea3i","gi\u00fap ba \u0111\u1eddi vua, th\u1ecd 68 tu\u1ed5i. Th\u00e0nh T\u1ed5 Tri\u1ebft V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u00f9ng (1570-1623) Theo th\u1ee9 t\u1ef1 ch\u00ednh th\u1ed1ng th\u00ec quy\u1ec1n n\u1ed1i ng\u00f4i ch\u00faa thu\u1ed9c v\u1ec1 Tr\u1ecbnh C\u1ed1i, l\u00e0 con b\u00e0 v\u1ee3 c\u1ea3. Nh\u01b0ng Tr\u1ecbnh C\u1ed1i ham m\u00ea t\u1eedu s\u1eafc, ng\u00e0y c\u00e0ng ki\u00eau ng\u1ea1o c\u00e0n r\u1ee1. C\u00e1c t\u01b0\u1edbng d\u01b0\u1edbi quy\u1ec1n C\u1ed1i ng\u00e0y m\u1ed9t \u013aa xa. V\u00cc t\u1ebf ch\u1ec9 hai th\u00e1ng sau khi Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m m\u1ea5t, th\u00e1ng 4 n\u0103m Canh Ng\u1ecd (1570), c\u00e1c quan t\u01b0\u1edbng c\u1ee7a Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m nh\u01b0 L\u00ea C\u1eadp \u0110\u1ec7, Tr\u1ecbnh V\u0129nh Thi\u1ec7u, Tr\u1ecbnh B\u00e1ch, Phan C\u00f4ng T\u00edch \u0111em qu\u00e2n b\u1ea3n b\u1ed9 \u0111\u1ebfn v\u1edbi Tr\u1ecbnh T\u00f9ng, y\u00eau c\u1ea7u T\u00f9ng l\u00ean thay Tr\u1ecbnh C\u1ed1i. Tr\u1ecbnh T\u00f9ng l\u00e0 con th\u1ee9 c\u1ee7a Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m v\u1edbi Ng\u1ecdc B\u1ea3o, con g\u00e1i Nguy\u1ec5n Kim. Tr\u1ecbnh T\u00f9ng kh\u00f4i ng\u00f4, c\u00f3 t\u00e0i thao l\u01b0\u1ee3c, bi\u1ebft c\u00e1ch l\u1ea5y l\u00f2ngc\u00e1c t\u01b0\u1edbng s\u0129, \u0111\u01b0\u1ee3c Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m r\u1ea5t y\u00eau m\u1ebfn. Nh\u01b0ng v\u00ec l\u00e0 con th\u1ee9 n\u00ean t\u00f9ng ch\u01b0a d\u00e1m tranh quy\u1ec1n v\u1edbi Tr\u1ecbnh C\u1ed1i. \u0110\u01b0\u1ee3c c\u00e1c quan qu\u00e2n t\u00f4n ph\u00f2, T\u00f9ng bu\u1ed9c ph\u1ea3i c\u00f9ng h\u1ecd \u0111em qu\u00e2n v\u00e0 voi ch\u1ea1y \u0111\u1ebfn h\u00e0nh t\u1ea1i Y\u00ean Tr\u01b0\u1eddng v\u00e0 y\u1ebft ki\u1ebfn vua L\u00ea. Tr\u1ecbnh T\u00f9ng kh\u00f3c v\u00e0 t\u00e2u: - Anh th\u1ea7n l\u00e0 C\u1ed1i say \u0111\u1eafm t\u1eedu s\u1eafc, m\u1ea5t l\u00f2ng m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi, s\u1edbm mu\u1ed9n th\u1ebf n\u00e0o c\u0169ng sinh lo\u1ea1n, l\u1ea1i ng\u00e0y \u0111em lo c\u01b0\u1edbp binh quy\u1ec1n v\u00e0 \u1ea5n ki\u1ebfm c\u1ee7a th\u1ea7n, n\u00ean th\u1ea7n ph\u1ea3i ch\u1ea1y tr\u1ed1n, \u0111\u00eam \u0111\u1ebfn c\u1eeda khuy\u1ebft t\u1ed1 c\u00e1o, xin th\u00e1nh th\u01b0\u1ee3ng thu n\u1ea1p cho. Nh\u00e0 vua n\u00f3i: - Khi Th\u01b0\u1ee3ng phu (Tr\u1ecbnh Ki\u1ec3m) c\u00f2n s\u1ed1ng, kh\u00f4ng \u0111\u1ebfn n\u1ed7i th\u1ebf, l\u00e0m th\u1ebf n\u00e0o b\u00e2y gi\u1edd? Ph\u00fac L\u01b0\u01a1ng h\u1ea7u Tr\u1ecbnh T\u00f9ng c\u00f9ng v\u1edbi L\u00ea C\u1eadp \u0110\u1ec7 m\u1eadt t\u00e2u vua d\u1eddi h\u00e0nh t\u1ea1i v\u00e0o c\u1eeda quan V\u1ea1n L\u1ea1i, chia qu\u00e2n canh gi\u1eef \u0111\u1ec3 p\u1e25ng Tr\u1ecbnh C\u1ed1i. H\u00f4m sau Tr\u1ecbnh C\u1ed1i \u0111\u00edch th\u00e2n \u0111\u1ed1c c\u00e1c t\u01b0\u1edbng \u0111em h\u01a1n 1 v\u1ea1n qu\u00e2n \u0111u\u1ed5i theo \u0111\u1ebfn t\u1eadn c\u1eeda quan V\u1ea1 L\u1ea1i, \u0111\u00f3ng qu\u00e2n bao v\u00e2y \u1edf ngo\u00e0i. Hai b\u00ean c\u1ea7m c\u1ef1 nhau v\u00e0i ng\u00e0y, sai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0a th\u01b0 \u0111i l\u1ea1i ch\u1eedi b\u1edbi l\u1eabn nhau. Cu\u1ed9c tranh gi\u00e0nh k\u00e9o d\u00e0i \u0111\u1ebfn 7 ng\u00e0y tr\u1eddi, vua L\u00ea ph\u1ea3i sai s\u1ee9 ra chi\u00eau d\u1ee5 c\u00e1c t\u01b0\u1edbng \u1edf b\u00ean ngo\u00e0i v\u00e0 khuy\u00ean gi\u1ea3ng ho\u00e0. Ph\u00eda Tr\u1ecbnh C\u1ed1i tr\u1ea3 l\u1eddi: - Kh\u00f4ng ng\u1edd ng\u00e0y nay b\u1ecdn ta th\u00e0nh ra \u1edf d\u01b0\u1edbi ng\u01b0\u1eddi kh\u00e1c. Bao gi\u1edd vua b\u1eaft ng\u01b0\u1eddi \u1edf trong th\u00e0nh \u0111\u01b0a ra ngo\u00e0i th\u00ec m\u1edbi ho\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c. Vua L\u00ea bi\u1ebft l\u00e0 kh\u00f4ng th\u1ec3 d\u00f9ng l\u1eddi l\u1ebd ho\u00e0 gi\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c b\u00e8n sai c\u00e1c t\u01b0\u1edbng ra s\u1ee9c p\u1e25ng gi\u1eef. Tr\u1ecbnh C\u1ed1i th\u1ea5y \u0111\u00e1nh m\u0103i kh\u00f4ng ph\u00e1 \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00e0nh, ng\u1ea7n ng\u1ea1i, t\u1ef1 lui qu\u00e2n v\u1ec1 dinh Bi\u1ec7n Th\u01b0\u1ee3ng, h\u1ecdp c\u00e1c t\u01b0\u1edbng s\u0129 l\u1ea1i n\u00f3i: - Trong c\u1eeda quan c\u00f3 qu\u00e2n T\u00f9ng, ngo\u00e0i c\u01a1i c\u00f3 gi\u1eb7c M\u1ea1c, ta \u1edf qu\u1ea3ng gi\u1eefa, n\u1ebfu c\u00f3 s\u1ef1 bi\u1ebfn c\u1ea5p th\u00ec kh\u00f3 m\u00e0 ch\u1ed1ng l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c.","Sau \u0111\u00f3 h\u1ea1 l\u1ec7nh cho qu\u00e2n chia gi\u1eef nh\u1eefng n\u01a1i xung y\u1ebfu. Bi\u1ebft anh em h\u1ecd Tr\u1ecbnh \u0111ang \u0111em qu\u00e2n \u0111\u00e1nh nhau \u0111\u1ec3 tranh ng\u00f4i ch\u00faa, th\u00e1ng 8 n\u0103m Canh Ng\u1ecd (1570), vua M\u1ea1c sai M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3m \u0111em \u0111\u1ea1i qu\u00e2n 10 v\u1ea1n ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 700 chi\u1ebfn thuy\u1ec1n \u0111\u00e1nh v\u00e0o Thanh Ho\u00e1. Qu\u00e2n M\u1ea1c ti\u1ebfn nh\u01b0 v\u0169 b\u0103o v\u00e0o t\u1eadn c\u1eeda Linh Tr\u01b0\u01a1ng, Chi Long, H\u1ed9n Tri\u1ec1u. Qu\u00e2n l\u00ednh M\u1ea1c \u0111\u00f3ng dinh tr\u1ea1i t\u1ea1i H\u00e0 Trung, hai b\u00ean b\u1edd s\u00f4ng kh\u00f3i l\u1eeda li\u00ean ti\u1ebfp k\u00e9o d\u00e0i t\u1edbi 10 d\u1eb7m. Tr\u1ecbnh C\u1ed1i lo s\u1ee3 v\u1ed9i \u0111em v\u1ee3 con v\u00e0 c\u00e1c thu\u1ed9c t\u01b0\u1edbng \u0111\u1ebfn h\u00e0ng qu\u00e2n M\u1ea1c. M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n ch\u1ea5p thu\u1eadn v\u00e0 phong C\u1ed1i l\u00e0m Trung L\u01b0\u01a1ng h\u1ea7u, c\u00e1c quan \u0111i theo C\u1ed1i th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c phong t\u01b0\u1edbc c\u00f4ng. Th\u1ebf qu\u00e2n M\u1ea1c ng\u00e0y c\u00e0ng m\u1ea1nh, t\u00ecnh h\u00ecnh r\u1ea5t nguy k\u1ecbch. Vua L\u00ea s\u1eafc phong Tr\u1ecbnh T\u00f9ng l\u00e0m Tr\u01b0\u1edfng qu\u1eadn c\u00f4ng ti\u1ebft ch\u1ebf thu\u1ef7 b\u1ed9 ch\u1ee7 dinh, c\u1ea7m qu\u00e2n \u0111\u00e1nh M\u1ea1c. B\u1ea3n th\u00e2n vua L\u00ea c\u0169ng t\u1ef1 l\u00e0m t\u01b0\u1edbng ch\u1ec9 huy m\u1ed9t \u0111\u1ed9i qu\u00e2n k\u00e9o ra \u0111\u00f3ng t\u1ea1i huy\u1ec7n \u0110\u00f4ng S\u01a1n. Nh\u1edd \u0111\u00f3 thanh th\u1ebf c\u1ee7a qu\u00e2n Nam tri\u1ec1u l\u1ea1i kh\u1edfi s\u1eafc, m\u1ea5y l\u1ea7n qu\u00e2n B\u1eafc tri\u1ec1u t\u1ea5n c\u00f4ng v\u00e0o Thanh kh\u00f4ng th\u1eafng \u0111\u01b0\u1ee3c. M\u1ea1c K\u00ednh \u0110i\u1ec3n l\u1ea1i r\u00fat qu\u00e2n ra B\u1eafc. Tr\u1ecbnh C\u1ed1i c\u00f9ng m\u1eb9 v\u00e0 v\u1ee3 con v\u1edbi h\u01a1n 1000 qu\u00e2n ch\u1ea1y theo qu\u00e2n M\u1ea1c. Qu\u00e2n B\u1eafc tri\u1ec1u r\u00fat r\u1ed3i, n\u1ed9i b\u1ed9 Nam tri\u1ec1u l\u1ea1i l\u1ee5c \u0111\u1ee5c: L\u00ea C\u1eadp D\u1ec7 mu\u1ed1n gi\u1ebft Tr\u1ecbnh T\u00f9ng \u0111\u1ec3 gi\u00e0nh quy\u1ec1n l\u1ea1i cho h\u1ecd L\u00ea. M\u1ea5y l\u1ea7n b\u00e0y m\u01b0u m\u1eddi Tr\u1ecbnh T\u00f9ng xu\u1ed1ng thuy\u1ec1n u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u v\u00e0 ng\u1eafm tr\u0103ng, nh\u01b0ng T\u00f9ng bi\u1ebft n\u00ean vi\u1ec7c kh\u00f4ng th\u00e0nh. L\u00ea C\u1eadp \u0110\u1ec7 b\u1ecb Tr\u1ecbnh T\u00f9ng gi\u1ebft. Vua L\u00ea th\u1ea5y th\u1ebf trong l\u00f2ng kh\u00f4ng y\u00ean, l\u1ea1i nghe c\u00e1c quan gi\u00e8m pha r\u1eb1ng: \\\"T\u1ea3 t\u01b0\u1edbng binh quy\u1ec1n to l\u1eafm, b\u1ec7 h\u1ea1 kh\u00f3 l\u00f2ng c\u00f9ng \u0111\u1ee9ng \u0111\u01b0\u1ee3c\\\". Vua \u0111ang \u0111\u00eam \u0111em 4 ho\u00e0ng t\u1eed ch\u1ea1y v\u00e0o th\u00e0nh Ngh\u1ec7 An, \u0111\u00f3 l\u00e0 n\u0103m Nh\u00e2m Th\u00e2n(1572). Tr\u1ecbnh T\u00f9ng cho \u0111\u00f3n ho\u00e0ng t\u1eed th\u1ee9 5 c\u1ee7a vua L\u00ea l\u00e0 Duy \u0110\u00e0m, l\u1eadp l\u00e0m vua. Vua L\u00ea phong T\u00f9ng l\u00e0m \u0110\u00f4 t\u01b0\u1edbng ti\u1ebft ch\u1ebf c\u00e1c x\u1ee9 thu\u1ef7 b\u1ed9 ch\u1ee7 dinh ki\u00eam qu\u1ea3n b\u00ecnh ch\u01b0\u01a1ng qu\u00e2n qu\u1ed1c tr\u1ecdng s\u1ef1. T\u00f9ng n\u1eafm tr\u1ecdn quy\u1ec1n trong tri\u1ec1u, ngo\u00e0i tr\u1ea5n, vua L\u00ea ch\u1ec9 l\u00e0 b\u00f9 nh\u0301 n. T\u1eeb khi T\u00f9ng n\u1eafm tr\u1ecdn binh quy\u1ec1n, l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ph\u00eda Nam tri\u1ec1u m\u1ea1nh l\u00ean nhi\u1ec1u, qu\u00e2n Tr\u1ecbnh b\u1eaft \u0111\u1ea7u l\u1ea1i m\u1edf c\u00e1c cu\u1ed9c t\u1ea5n c\u00f4ng ra B\u1eafc. Th\u00e1ng 9 n\u0103m Gi\u00e1p Th\u00e2n (1584) Tr\u1ecbnh C\u1ed1i ch\u1ebft tr\u00ean \u0111\u1ea5t B\u1eafc tri\u1ec1u, Vua M\u1ea1c sai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ebfn l\u00e0m l\u1ec5 vi\u1ebfng; l\u1ea1i sai \u0111\u01b0a linh c\u1eefu tr\u1ea3 v\u1ec1 cho h\u1ecd Tr\u1ecbnh. Tr\u1ecbnh T\u00f9ng c\u0169ng sai qu\u00e2n ra \u0111\u00f3n c\u1eefu v\u1ec1 qu\u00e0n \u1edf ch\u00e2n n\u00fai Qu\u00e2n Y\u1ec3n huy\u1ec7n Y\u00ean \u0110\u1ecbnh, \u0111\u1eb7t l\u1ec5 c\u00fang, d\u00e2ng bi\u1ec3u xin vua L\u00ea tha t\u1ed9i, truy t\u00f4n C\u1ed1i Th\u00e1i ph\u00f3 trung qu\u1eadn c\u00f4ng, cho con l\u00e0 Tr\u1ecbnh Xu\u00e2n \u0111\u1ec3 tang b\u00e1c. Sau h\u01a1n 10 n\u0103m li\u00ean t\u1ee5c m\u1edf c\u00e1c cu\u1ed9c t\u1ea5n c\u00f4ng ra B\u1eafc, cu\u1ed1i c\u00f9ng Tr\u1ecbnh T\u00f9ng \u0111\u0103 \u0111\u00e1nh","b\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c qu\u00e2n nh\u00e0 M\u1ea1c, kh\u00f4i ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c kinh th\u00e0nh Th\u0103ng Long. Trong m\u1ed9t cu\u1ed9c v\u00e2y qu\u00e9t d\u01b0 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a nh\u00e0 M\u1ea1c, qu\u00e2n Tr\u1ecbnh T\u00f9ng d\u1ed3n qu\u00e2n M\u1ea1c l\u00ean v\u00f9ng bi\u00ean gi\u1edbi ph\u00eda B\u1eafc. T\u1eeb \u0111\u00f3, m\u1eb7c d\u00f9 l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a M\u1ea1c c\u00f2n kh\u00e1 \u0111\u00f4ng nh\u01b0ng kh\u00f4ng t\u1ee5 l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c m\u00e0 ch\u1ec9 ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng l\u1ebb t\u1ebb \u1edf c\u00e1c t\u1ec9nh mi\u1ec1n n\u00fai v\u00e0 trung du ph\u00eda B\u1eafc. N\u0103m \u1ea4t M\u00f9i (1595), Tr\u1ecbnh T\u00f9ng v\u00e0o Th\u0103ng Long b\u1eaft \u0111\u1ea7u t\u1ed5 ch\u1ee9c b\u1ed9 m\u00e1y cai tr\u1ecb theo quy m\u00f4 c\u1ee7a b\u1eadc \u0111\u1ebf v\u01b0\u01a1ng. T\u00f9ng chi \u0111\u00f3ng m\u1ed9t c\u1ed7 xe r\u1ea5t l\u1ed9ng l\u1eaby theo m\u1eabu Nguy\u1ec5n Ho\u00e0ng thi\u1ebft k\u1ebf: hai b\u00e1nh xe trang s\u1ee9c b\u1eb1ng ng\u1ecdc ng\u00e0, tr\u00ean xe l\u00e0m mui s\u01a1n then, hai b\u00ean c\u00f3 c\u00e1c lan can b\u1eb1ng ng\u00e0, b\u1ed1n v\u00e1ch s\u01a1n son thi\u1ebfp v\u00e0ng, c\u00f3 c\u00e1c thang nh\u1ecf \u0111\u1ec3 l\u00ean xu\u1ed1ng, d\u00f9ng 4 l\u1ef1c s\u0129 \u0111\u1ea9y xe. T\u00f9ng sai s\u1ee9 sang nh\u00e0 Minh xin s\u1eafc phong vua L\u00ea l\u00e0 An Nam \u0111\u00f4 th\u1ed1ng s\u1ee9... C\u00f2n T\u00f9ng th\u00ec bu\u1ed9c vua L\u00ea phong cho m\u00ecnh l\u00e0m \u0110\u00f4 nguy\u00ean s\u00fay t\u1ed5ng quan qu\u1ed1c ch\u00ednh th\u01b0\u1ee3ng ph\u1ee5, t\u01b0\u1edbc B\u00ecnh An v\u01b0\u01a1ng. T\u00f9ng quy \u0111\u1ecbnh cho vua L\u00ea \u0111\u01b0\u1ee3c thu thu\u1ebf 1000 x\u0103 (g\u1ecdi l\u00e0 l\u1ed9c th\u01b0\u01a1ng ti\u1ebfn) v\u00e0 5000 qu\u00e2n l\u00ednh t\u00fac v\u1ec7, 7 con voi v\u00e0 20 chi\u1ebfc thuy\u1ec1n r\u1ed3ng. Tr\u1ecbnh T\u00f9ng cho l\u1eadp ph\u1ee7 li\u00eau ri\u00eang g\u1ed3m \u0111\u1ee7 c\u1ea3 l\u1ee5c phi\u00ean t\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0\u01a1ng v\u1edbi l\u1ee5c b\u1ed9 c\u1ee7a tri\u1ec1u vua. Ph\u1ee7 ch\u00faa to\u00e0n quy\u1ec1n \u0111\u1eb7t quan, thu thu\u1ebf, b\u1eaft l\u00ednh. Vua ch\u1ec9 c\u00f3 m\u1eb7t trong nh\u1eefng d\u1ecbp long tr\u1ecdng \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t nh\u01b0 ti\u1ebfp s\u1ee9 T\u00e0u m\u00e0 th\u00f4i. T\u1eeb \u0111\u00e2y b\u1eaft \u0111\u1ea7u m\u1ed9t th\u1eddi k\u1ef3 \\\"vua L\u00ea - ch\u00faa Tr\u1ecbnh\\\". Con ch\u00faa Tr\u1ecbnh c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c quy\u1ec1n th\u1ebf t\u1eadp g\u1ecdi l\u00e0 Th\u1ebf t\u1eed. Tr\u01b0\u1edbc s\u1ef1 h\u1ed1ng h\u00e1ch, l\u1ed9ng quy\u1ec1n c\u1ee7a ch\u00faa Tr\u1ecbnh, vua L\u00ea K\u00ednh T\u00f4ng kh\u00f4ng ch\u1ecbu n\u1ed5i b\u00e8n c\u00f9ng v\u1edbi con Tr\u1ecbnh T\u00f9ng l\u00e0 Tr\u1ecbnh Xu\u00e2n m\u01b0u gi\u1ebft Tr\u1ecbnh T\u00f9ng. C\u00f4ng vi\u1ec7c b\u1ea1i l\u1ed9, Tr\u1ecbnh T\u00f9ng b\u1ee9c vua th\u1eaft c\u1ed5 ch\u1ebft gi\u1eefa tu\u1ed5i 32. T\u00f9ng cho Ho\u00e0ng Th\u00e1i t\u1eed L\u00ea Duy K\u1ef3 l\u00ean thay ng\u00f4i vua, l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e0 L\u00ea Th\u1ea7n T\u00f4ng. B\u1ea5y gi\u1edd li\u00eau thu\u1ed9c r\u1ea5t nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi d\u00e2ng s\u1edb can ng\u0103n Tr\u1ecbnh T\u00f9ng ph\u1ea3i ngh\u0129 \u0111\u1ebfn d\u00e2n v\u00ec d\u00e2n l\u00e0 g\u1ed1c c\u1ee7a n\u01b0\u1edbc. Trong s\u1ed1 \u0111\u00f3 c\u00f3 Nguy\u1ec5n Duy Th\u00ec l\u00e0m quan \u1edf Ng\u1ef1 s\u1eed \u0111\u00e0i \u0111\u0103 m\u1ea5y l\u1ea7n d\u00e2ng s\u1edb can ng\u0103n ch\u00faa Tr\u1ecbnh. T\u1ee5c truy\u1ec1n r\u1eb1ng: Trong ph\u1ee7 ch\u00faa c\u00f3 m\u1ed9t c\u00e1i ki\u1ec7u, ki\u1ec3u c\u00e1ch v\u00e0 s\u01a1n v\u1ebd r\u1ea5t l\u1ed9ng l\u1eaby. M\u1ed9t h\u00f4m Nguy\u1ec5n Duy Th\u00ec \u0111\u1ee9ng b\u00ean c\u1ea1nh, ch\u1ee3t gi\u1ea3 \u1ed1m ng\u0103 v\u1eadt v\u00e0o trong ki\u1ec7u, c\u1ea5m kh\u1ea9u kh\u00f4ng n\u00f3i \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e2u g\u00ec. Ch\u00faa Tr\u1ecbnh sai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0a quan Ng\u1ef1 s\u1eed v\u1ec1 ph\u1ee7. S\u00e1ng h\u00f4m sau Duy Th\u00ec v\u00e0o khai r\u1eb1ng: - Th\u1ea7n h\u00f4m qua ng\u1ed9 c\u1ea3m, \u0111\u1ed9i \u01a1n ch\u00faa th\u01b0\u1ee3ng bao dong. C\u00e1i ki\u1ec7u \u1ea5y th\u1ea7n \u0111\u0103 tr\u00f3t \u1ed1m n\u1eb1m l\u00ean r\u1ed3i, kh\u00f4nh ti\u1ec7n l\u1ea1i ti\u1ebfn ph\u1ee5ng n\u1eefa. Xin s\u1ebd s\u1eafm c\u00e1i \u0111\u1eb9p \u0111\u1ebd kh\u00e1c d\u00e2ng n\u1ed9p. Ch\u00faa Tr\u1ecbnh hi\u1ec3u \u00fd, kh\u00f4ng tr\u00e1ch h\u1ecfi n\u1eefa. M\u1ed9t l\u1ea7n kh\u00e1c, Nguy\u1ec5n Duy Th\u00ec xin ph\u00e9p ch\u00faa v\u1ec1 ngh\u1ec9 \u1edf qu\u00ea l\u00e0 x\u0103 Thanh L\u0103ng (Ph\u00fac Y\u00ean). L\u00fac \u0111\u00f3 ch\u00faa Tr\u1ecbnh \u0111ang y\u00eau m\u1ed9t b\u00e0 phi ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng M\u00f4ng Ph\u1ee5, b\u00e0 phi \u1ea5y \u0111\u01b0\u1ee3c","y\u00eau chi\u1ec1u n\u00ean uy th\u1ebf kh\u00e1 l\u1edbn. Duy Th\u00ec v\u1eabn th\u01b0\u1eddng n\u00f3i xa \u0111\u1ec3 khuy\u00ean r\u0103n ch\u00faa. Nay nh\u00e2n d\u1ecbp quan Ng\u1ef1 s\u1eed \u0111i v\u1eafng, ch\u00faa ng\u1ef1 thuy\u1ec1n r\u1ed3ng l\u00ean \\\"kinh l\u01b0\\\" S\u01a1n T\u00e2y, ti\u1ec7n \u0111\u01b0\u1eddng r\u1ebd v\u00e0o l\u00e0ng nh\u00e0 b\u00e0 phi. Thuy\u1ec1n ch\u00faa qua h\u1ea1t Y\u00ean L\u0103ng, Duy Th\u00ec ng\u1ed3i ch\u1edd r\u1ed3i ph\u1ee5c l\u1ea1y \u1edf b\u1ebfn s\u00f4ng m\u00e0 kh\u00f3c. Ch\u00faa th\u1ea5y l\u1ea1 h\u1ecfi th\u00ec \u00f4ng n\u00f3i: - B\u1ed1n ph\u01b0\u01a1ng kh\u00f4ng c\u00f3 gi\u1eb7c gi\u0103, sao l\u1ea1i v\u00ec m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e0n b\u00e0 m\u00e0 l\u00e0m nh\u1ecdc \u0111\u1ebfn 6 qu\u00e2n, nh\u01b0 v\u1eady qu\u1ed1c th\u1ec3 c\u00f2n ra g\u00ec n\u1eefa. R\u1ed3i quan Ng\u1ef1 s\u1eed ra l\u1ec7nh cho qu\u00e2n s\u0129 kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c b\u01a1i thuy\u1ec1n ti\u1ebfn l\u00ean, h\u1ec5 ai tr\u00e1i l\u1ec7nh s\u1ebd l\u1ea5y qu\u00e2n ph\u00e1p tr\u1ecb t\u1ed9i. Ch\u00faa v\u00ec th\u1ebf ph\u1ea3i h\u1ed3i loan. N\u0103m Qu\u00ed H\u1ee3i (1623), B\u00ecnh An v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u00f9ng b\u1ecb c\u1ea3m, sai c\u00e1c quan b\u00e0n vi\u1ec7c ch\u1ecdn Th\u1ebf t\u1eed. Tri\u1ec1u th\u1ea7n \u0111\u1ec1u t\u00e2u l\u1ea5y Th\u1ebf t\u1eed Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng gi\u1eef binh quy\u1ec1n, c\u00f2n con th\u1ee9 l\u00e0 Th\u00e1i B\u1ea3o qu\u1eadn c\u00f4ng Tr\u1ecbnh Xu\u00e2n gi\u1eef ch\u1ee9c ph\u00f3. Bi\u1ebft tin n\u00e0y, ng\u00e0y h\u00f4m sau Tr\u1ecbnh Xu\u00e2n \u0111em qu\u00e2n v\u00e0 voi v\u00e0o ph\u00e1 N\u1ed9i ph\u1ee7 c\u01b0\u1edbp l\u1ea5y voi ng\u1ef1a, v\u00e0ng b\u1ea1c ch\u00e2u b\u00e1u r\u1ed3i b\u1eaft Tr\u1ecbnh T\u00f9ng ph\u1ea3i d\u1eddi ra ngo\u00e0i th\u00e0nh r\u1ed3i ph\u00f3ng l\u1eeda \u0111\u1ed1t ph\u1ee7 ch\u00faa, l\u1eeda ch\u00e1y lan kh\u1eafp kinh k\u1ef3. Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng c\u00f9ng em l\u00e0 Tr\u1ecbnh Kh\u1ea3i \u0111em vua ch\u1ea1y ra ngo\u00e0i. Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng h\u1ecdp c\u00e1c quan v\u0103n v\u00f5 \u1edf ch\u1ee3 Nh\u00e2n M\u1ee5c huy\u1ec7n Thanh Tr\u00ec b\u00e0n vi\u1ec7c \u0111\u1ed1i ph\u00f3 v\u1edbi Tr\u1ecbnh Xu\u00e2n. L\u00fac \u0111\u00f3 Tr\u1ecbnh T\u00f9ng \u0111\u0103 qu\u00e1 \u1ed1m y\u1ebfu, sai em ru\u1ed9t l\u00e0 Tr\u1ecbnh \u0110\u1ed7 d\u1ee5 Tr\u1ecbnh Xu\u00e2n \u0111\u1ebfn (Qu\u00e1n B\u1ea1c, x\u0103 Ho\u00e0ng Mai, huy\u1ec7n Thanh Tr\u00ec) \u0111\u1ec3 trao cho \u0111\u1ea1i quy\u1ec1n. Xu\u00e2n \u0111\u1ebfn, m\u1ed3m ng\u1eadm c\u1ecf, ph\u1ee7 ph\u1ee5c \u1edf s\u00e2n. Tr\u1ecbnh T\u00f9ng k\u1ec3 t\u00f4i Xu\u00e2n l\u00e0 k\u1ebb lo\u1ea1n th\u1ea7n t\u1eb7c t\u1eed, truy\u1ec1n l\u1ec7nh cho B\u00f9i S\u0129 L\u00e2m ch\u1eb7t ch\u00e2n Xu\u00e2n cho ch\u1ebft. C\u00f2n Tr\u1ecbnh \u0110\u1ed7 em Tr\u1ecbnh T\u00f9ng, sai con trai m\u00ecnh l\u00e0 Tr\u1ecbnh Th\u1ea1c \u0111i \u0111\u00f3n Th\u1ebf t\u1eed Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng \u0111\u1ebfn g\u1eb7p Tr\u1ecbnh T\u00f9ng. Th\u1ebf t\u1eed Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng c\u00f9ng v\u1edbi Th\u1ea1c c\u01b0\u1ee1i chung m\u1ed9t con voi. Th\u1ea5y v\u1eady, thu\u1ed9c t\u01b0\u1edbng c\u1ee7a Tr\u00e1ng cho bi\u1ebft l\u00e0 cha con \u00f4ng ch\u00fa (Tr\u1ecbnh \u0110\u1ed7) \u0111ang c\u00f3 \u00e2m m\u01b0u h\u1ea1i Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng, Tr\u00e1ng nghe \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1edbi b\u1ea3o Th\u1ea1c c\u1ee9 v\u1ec1 dinh tr\u01b0\u1edbc r\u1ed3i t\u1ef1 m\u00ecnh \u0111em qu\u00e2n ch\u1ea1y v\u1ec1 \u0111\u00f3ng \u1edf Ninh Giang. Ng\u00e0y 20 th\u00e1ng 6 n\u0103m Qu\u00ed H\u1ee3i (1623), Tr\u1ecbnh T\u00f9ng m\u1ea5t t\u1ea1i qu\u00e1n Thanh Xu\u00e2n, huy\u1ec7n Thanh Oai. Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng cho \u0111\u00f3n linh c\u1eefu v\u1ec1 Ninh Giang ph\u00e1t tang r\u1ed3i sai 13 chi\u1ebfc thuy\u1ec1n \u0111\u01b0a linh c\u1eefu theo \u0111\u01b0\u1eddng thu\u1ef7 v\u1ec1 t\u00e1ng \u1edf Thanh Ho\u00e1. Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng c\u0169ng r\u01b0\u1edbc vua L\u00ea v\u1ec1 Thanh Ho\u00e1 \u0111\u1ec3 lo vi\u1ec7c d\u1eb9p lo\u1ea1n. Nh\u01b0 v\u1eady l\u00e0 trong 20 n\u0103m n\u1eafm quy\u1ec1n, Tr\u1ecbnh T\u00f9ng \u0111\u0103 \u0111\u00e1nh b\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u00e0 M\u1ea1c, kh\u00f4i ph\u1ee5c l\u1ea1i c\u01a1 \u0111\u1ed3 nh\u00e0 L\u00ea, nh\u01b0ng c\u0169ng b\u1eaft \u0111\u1ea7u t\u1eeb \u0111\u00e2y m\u1ed9t ki\u1ec3u cai tr\u1ecb t\u1ed3n t\u1ea1i song song c\u1ea3vua l\u1eabn ch\u00faa. Ch\u00faa Tr\u1ecbnh T\u00f9ng ng\u1ef1 tr\u1ecb \u1edf Th\u0103ng Long 33 n\u0103m n\u1eefa, t\u1ed5ng c\u1ed9ng c\u1ea3 qu\u0103ng \u0111\u1eddi chinh chi\u1ebfn l\u1eabn ho\u00e0 b\u00ecnh, Tr\u1ecbnh T\u00f9ng c\u1ea7m quy\u1ec1n 53 n\u0103m, khi m\u1ea5t \u0111\u0103 74 tu\u1ed5i.","V\u0103n T\u1ed5 Ngh\u1ecb V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng (1623-1652) D\u01b0 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a h\u1ecd M\u1ea1c do K\u00ednh Khoan \u0111ang chi\u1ebfm c\u1ee9 \u0111\u1ea5t Cao B\u1eb1ng nghe tin Tr\u1ecbnh t\u00f9ng ch\u1ebft, c\u00e1c con \u0111\u00e1nh nhau gi\u00e0nh ng\u00f4i ch\u00faa, li\u1ec1n t\u1eeb Cao B\u1eb1ng k\u00e9o xu\u1ed1ng Gia L\u00e2m, ng\u01b0\u1eddi theo \u0111\u00f4ng \u0111\u1ebfn h\u00e0ng v\u1ea1n. Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng ph\u1ea3i r\u01b0\u1edbc vua L\u00ea ch\u1ea1y v\u00e0o Thanh Ho\u00e1. Th\u00e1ng 8 n\u0103m Qu\u00ed H\u1ee3i (1623) Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng \u0111em qu\u00e2n ra ph\u00e1 tan qu\u00e2n c\u1ee7a K\u00ednh Khoan \u1edf Gia L\u00e2m. K\u00ednh Khoan m\u1ed9t m\u00ecnh ch\u1ea1y tho\u00e1t th\u00e2n, tr\u1ed1n v\u00e0o n\u00fai. Kinh th\u00e0nh l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c y\u00ean. Tr\u00e1ng l\u1ea1i r\u01b0\u1edbc vua L\u00ea tr\u1edf l\u1ea1i kinh \u0111\u00f4. M\u00f9a \u0111\u00f4ng n\u0103m \u0111\u00f3 (1623) vua L\u00ea phong Nguy\u00ean s\u00fay th\u1ed1ng qu\u1ed1c ch\u00ednh Thanh \u0110\u00f4 v\u01b0\u01a1ng cho Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng. Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng l\u00ean n\u0103m quy\u1ec1n \u1edf ph\u1ee7 ch\u00faa l\u00e0 l\u00fac quan h\u1ec7 gi\u1eef h\u1ecd Tr\u1ecbnh v\u00e0 h\u1ecd Nguy\u1ec5n tr\u1edf n\u00ean c\u0103ng th\u1eb3ng. T\u1ea1m y\u00ean m\u1eb7t B\u1eafc, Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng l\u1ea1i ph\u1ea3i lo \u0111\u1ed1i ph\u00f3 m\u1eb7t Nam. L\u00fac n\u00e0y \u1edf \u0110\u00e0ng trong, ch\u00faa Nguy\u1ec5n Ph\u00fac Nguy\u1ec5n \u0111\u0103 ra m\u1eb7t ch\u1ed1ng l\u1ea1i ch\u00faa Tr\u1ecbnh \u1edf \u0110\u00e0ng ngo\u00e0i. Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng nhi\u1ec1u l\u1ea7n l\u1ea5y danh ngh\u0129a vua L\u00ea \u0111em qu\u00e2n \u0111i \u0111\u00e1nh Ph\u00fac Nguy\u1ec5n nh\u01b0ng qu\u00e2n Nguy\u1ec5n l\u1ee3i d\u1ee5ng \u0111\u1ecba th\u1ebf hi\u1ec3m tr\u1edf, \u0111\u1eafp lu\u1ef9 \u0111\u00e0i ch\u1ed1ng c\u1ef1 quy\u1ebft li\u1ec7t, qu\u00e2n Tr\u1ecbnh kh\u00f4ng l\u00e0m g\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c, ph\u1ea3i r\u00fat v\u1ec1. Khi l\u00ean n\u1eafm quy\u1ec1n Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng \u0111\u0103 cao tu\u1ed5i (47 tu\u1ed5i), t\u1eebng tr\u1ea3i vi\u1ec7c qu\u00e2n vi\u1ec7c \u0111\u1eddi n\u00ean trong ch\u00ednh s\u00e1ch cai tr\u1ecb, Tr\u00e1ng kh\u00e9o l\u00e9o v\u00e0 m\u01b0u m\u00f4 h\u01a1n c\u00e1c ch\u00faa tr\u01b0\u1edbc. \u0110\u1ec3 th\u1eaft ch\u1eb7t th\u00eam quan h\u1ec7 gi\u1eefa nh\u00e0 ch\u00faa v\u1edbi vua L\u00ea, Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng \u0111em con g\u00e1i c\u1ee7a m\u00ecnh (tr\u01b0\u1edbc \u0111\u0103 l\u1ea5y ch\u1ed3ng \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1ed1n con v\u1edbi ng\u01b0\u1eddi ch\u00fa h\u1ecd c\u1ee7a vua L\u00ea) g\u1ea3 cho vua L\u00ea, \u00e9p vua l\u1eadp l\u00e0m Ho\u00e0ng h\u1eadu. Vua L\u00ea \u0111\u00e0nh ch\u1ecbu ch\u1ea5p nh\u1eadn vi\u1ec7c \u0111\u00f3. N\u0103m \u1ea4t D\u1eadu (1645), Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng tu\u1ed5i \u0111\u0103 gi\u00e0, xin vua L\u00ea phong cho con th\u1ee9 hai l\u00e0 T\u00e2y qu\u1eadn c\u00f4ng Tr\u1ecbnh T\u1ea1c l\u00e0m Kh\u00e2m sai ti\u1ebft ch\u1ebf c\u00e1c x\u1ee9 thu\u1ef7 b\u1ed9 ch\u1ee7 dinh ch\u01b0\u01a1ng qu\u1ed1c quy\u1ec1n binh, t\u1ea3 t\u01b0\u1edbng th\u00e1i \u00fay T\u00e2y Qu\u1ed1c c\u00f4ng. Tr\u1ecbnh T\u1ea1c \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u1ecdn thay quy\u1ec1n cha gi\u1eef ng\u00f4i ch\u00faa. Sau quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh n\u00e0y v\u00e0i h\u00f4m, Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng b\u1ecb c\u1ea3m m\u1ea1o, c\u00e1c con l\u00e0 Tr\u1ecbnh S\u00e2m, Tr\u1ecbnh L\u1ecbch v\u00ec kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c cha truy\u1ec1n ng\u00f4i b\u00e8n n\u1ed5i lo\u1ea1n. Sau c\u1ea3 hai ng\u01b0\u1eddi con n\u00e0y \u0111\u1ec1u b\u1ecb b\u1eaft ch\u00e9m. Th\u1eddi k\u1ef3 c\u1ea7m quy\u1ec1n, Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng c\u00f3 ch\u00fat c\u00f4ng lao ngo\u1ea1i giao \u0111\u00e1ng k\u1ec3 l\u00e0 vua Minh t\u1eeb ch\u1ed7 ch\u1ec9 ch\u1ef1c phong t\u01b0\u1edbc An Nam \u0111\u00f4 th\u1ed1ng s\u1ee9 cho c\u00e1c vua L\u00ea Trung H\u01b0ng, \u0111\u1ebfn \u0111\u00e2y \u0111\u0103 ch\u1ecbu phong cho L\u00ea Th\u1ea7n T\u00f4ng (\u0111\u0103 truy\u1ec1n ng\u00f4i cho con l\u00ean l\u00e0m Th\u00e1i Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng) l\u00e0m An Nam qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng v\u00e0 m\u00f9a \u0111\u00f4ng n\u0103m T\u00e2n M\u0103o (1651) l\u1ea1i phong Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng l\u00e0m ph\u00f3 v\u01b0\u01a1ng. C\u00f3 s\u1ef1 ki\u1ec7n n\u00e0y l\u00e0 b\u1edfi nh\u00e0 Minh \u0111ang b\u1ecb M\u0103n Thanh t\u1ea5n c\u00f4ng x\u00e2m l\u1ea5n t\u1eeb ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc ph\u1ea3i ch\u1ea1y xu\u1ed1ng ph\u00eda Nam, c\u1ea7u c\u00f3 \u0111\u1ed3ng minh gi\u00fap \u0111\u1ee1. N\u0103m \u0110inh D\u1eadu (1657), Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng m\u1ea5t, tr\u1ea3i qua 30 n\u0103m c\u1ea7m quy\u1ec1n ph\u1ee7 ch\u00faa, \u0111\u01b0\u1ee3c vua L\u00ea phong \u0111\u1ebfn h\u1ebft m\u1ee9c: Th\u01b0\u1ee3ng ch\u00faa s\u01b0 ph\u1ee5 c\u00f4ng cao th\u00f4ng \u0111o\u00e1n nh\u00e2n th\u00e1nh Thanh v\u01b0\u01a1ng, ch\u1ebft 81 tu\u1ed5i.","Ho\u1eb1ng T\u1ed5 D\u01b0\u01a1ng V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh T\u1ea1c (1653-1682) Tr\u1ecbnh T\u1ea1c l\u00e0 con th\u1ee9 hai m\u00e0 l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c cha ch\u1ecdn l\u00e0m Nguy\u00ean s\u00fay ch\u01b0\u1edfng qu\u1ed1c ch\u00ednh T\u00e2y \u0110\u1ecbnh v\u01b0\u01a1ng t\u1eeb n\u0103m Qu\u00ed T\u1ecb (1653) khi Tr\u1ecbnh Tr\u00e1ng \u0111ang c\u00f2n s\u1ed1ng. S\u1ef1 \u0111\u1ea3o l\u1ed9n th\u1ee9 t\u1ef1 gi\u1eefa Tr\u1ecbnh T\u1ea1c v\u00e0 Tr\u1ecbnh To\u00e0n \u0111\u0103 t\u1ea1o n\u00ean m\u1ed9t m\u00e2u thu\u1eabn ng\u1ea5m ng\u1ea7m gi\u1eefa To\u00e0n v\u00e0 T\u1ea1c. L\u00fac n\u00e0y, cu\u1ed9c chi\u1ebfn gi\u1eefa \u0110\u00e0ng Ngo\u00e0i v\u00e0 \u0110\u00e0ng Trong \u0111ang ng\u00e0y c\u00e0ng quy\u1ebft li\u1ec7t. Tr\u1ecbnh To\u00e0n \u0111ang n\u1eafm gi\u1eef binh quy\u1ec1n \u1edf Ngh\u1ec7 An. N\u0103m B\u00ednh Th\u00e2n (1656) Tr\u1ecbnh T\u1ea1c sai C\u0103n l\u00e0 con trai c\u1ea3 l\u00e0m Th\u1ebf t\u1eed l\u0103nh ch\u1ee9c T\u00e1 qu\u1ed1c dinh ph\u00f3 \u0111\u00f4 t\u01b0\u1edbng Th\u00e1i B\u1ea3o Ph\u00fa Qu\u1eadn c\u00f4ng \u0111em qu\u00e2n v\u00e0o Ngh\u1ec7 An t\u0103ng vi\u1ec7n cho Tr\u1ecbnh To\u00e0n v\u00e0 c\u0169ng \u0111\u1ec3 ki\u1ec1m ch\u1ebf Tr\u1ecbnh To\u00e0n. Ng\u00e0y 16-4 n\u0103m \u0110inh D\u1eadu (1657) tr\u01b0\u1edbc khi qua \u0111\u1eddi, Tr\u1ecbnh T\u1ea1c cho ng\u01b0\u1eddi tri\u1ec7u To\u00e0n v\u1ec1 kinh \u0111\u00f4 m\u01b0u s\u00e1t. B\u1ed9 h\u1ea1 To\u00e0n s\u1ee3 b\u1ecb v\u1ea1 l\u00e2y \u0111\u0103 ch\u1ea1y sang h\u00e0ng qu\u00e2n Nguy\u1ec5n \u1edf \u0110\u00e0ng Trong, ri\u00eang To\u00e0n kh\u00f4ng bi\u1ebft l\u00e0m sao, \u0111em to\u00e0n b\u1ed9 voi ng\u1ef1a, kh\u00ed gi\u1edbi \u0111\u1ebfn c\u1eeda qu\u00e2n c\u1ee7a Tr\u1ecbnh C\u0103n xin ch\u00e1u \u0111o\u00e1i th\u01b0\u01a1ng. Tr\u1ecbnh C\u0103n kh\u00f4ng d\u00e1m quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh n\u00f3i: - \\\"Vi\u1ec7c \u0111\u0103 nh\u01b0 th\u1ebf, n\u00ean ph\u1ea3i v\u1ec1 kinh \u0111\u1ee3i m\u1ec7nh\\\". To\u00e0n mi\u1ec5n c\u01b0\u1ee1ng ph\u1ea3i v\u1ec1 kinh. Tr\u1ecbnh T\u1ea1c sai \u0111\u00ecnh th\u1ea7n tra h\u1ecfi t\u1ed1ng ng\u1ee5c cho \u0111\u1ebfn ch\u1ebft. Quy\u1ec1n h\u00e0nh qu\u00e2n s\u1ef1 t\u1eeb tay Tr\u1ecbnh To\u00e0n \u0111\u01b0\u1ee3c chuy\u1ec3n h\u1ebft v\u00e0o tay Tr\u1ecbnh C\u0103n. C\u0103n \u0111\u00f3ng qu\u00e2n \u1edf Ngh\u1ec7 An. T\u1eeb ch\u00faa Tr\u1ecbnh T\u1ea1c tr\u1edf \u0111i, vua L\u00ea cho ph\u00e9p c\u00e1c ch\u00faa Tr\u1ecbnh v\u00e0o ch\u1ea7u kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u1ea1y, t\u1eeb ch\u01b0\u01a1ng t\u1ea5u kh\u00f4ng ph\u1ea3i \u0111\u1ec3 t\u00ean, \u0111\u1eb7t ch\u1ed7 ng\u1ed3i \u1edf b\u00ean t\u1ea3 nh\u00e0 vua m\u1ed7i khi thi\u1ebft tri\u1ec1u. Sau th\u0103ng l\u1ee3i d\u1eb9p \u0111\u01b0\u1ee3c M\u1ea1c K\u00ednh V\u0169 \u1edf Cao B\u1eb1ng th\u00e1ng 9 n\u0103m \u0110inh M\u00f9i (1667), Tr\u1ecbnh T\u1ea1c t\u1ef1 nh\u1eadn c\u00f4ng mao c\u1ee7a m\u00ecnh bao tr\u00f9m t\u1ea5t c\u1ea3, c\u00e0ng l\u1ea5n l\u01b0\u1edbt vua L\u00ea, t\u1ef1 gia phong \u0110\u1ea1i nguy\u00ean so\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng s\u01b0 Th\u00e1i ph\u1ee5 T\u00e2y v\u01b0\u01a1ng. N\u0103m Nh\u00e2m T\u00ed (1672), Tr\u1ecbnh T\u1ea1c \u00e9p vua L\u00ea \u0111em qu\u00e2n v\u00e0o \u0111\u00e1nh qu\u00e2n Nguy\u1ec5n m\u1ed9t tr\u1eadn l\u1edbn \u1edf ch\u00e2u B\u1eafc B\u1ed1 Ch\u00ednh. Qu\u00e2n Tr\u1ecbnh chi\u1ebfm \u0111\u01b0\u1ee3c lu\u1ef9 Tr\u1ea5n Ninh. Tr\u1ecbnh c\u00f3 nhi\u1ec1u t\u01b0\u1edbng gi\u1ecfi nh\u01b0 Tr\u1ecbnh C\u0103n, ch\u1ec9 huy qu\u00e2n th\u1ee7y, L\u00ea Th\u1eddi Hi\u1ebfn ch\u1ec9 huy qu\u00e2n b\u1ed9. Tr\u1ecbnh huy \u0111\u1ed9ng \u0111\u1ebfn 3 v\u1ea1n qu\u00e2n v\u01b0\u1ee3t s\u00f4ng Gianh \u0111\u00e1nh v\u00e0o c\u1eeda Nh\u1eadt L\u1ec7. Qu\u00e2n Nguy\u1ec5n ra s\u1ee9c ch\u1ed1ng \u0111\u1ee1 nh\u1edd v\u00e0o h\u1ec7 th\u1ed1ng th\u00e0nh lu\u1ef9 ki\u00ean c\u1ed1. Th\u00e1ng 12 n\u0103m Nh\u00e2m T\u00ed (1672), Tr\u1ecbnh T\u1ea1c r\u00fat \u0111\u1ea1i binh v\u1ec1 ch\u1ec9 \u0111\u1ec3 l\u1ea1i L\u00ea Th\u1eddi Hi\u1ebfn tr\u1ea5n gi\u1eef Ngh\u1ec7 An. T\u1eeb \u0111\u00f3 hai ph\u00eda \u0110\u00e0ng Ngo\u00e0i v\u00e0 \u0110\u00e0ng Trong t\u1ea1m d\u1eebng binh \u0111ao, l\u1ea5y s\u00f4ng Gianh l\u00e0m gi\u1edbi h\u1ea1n. Tr\u1edf v\u1ec1 kinh \u0111\u00f4, Tr\u1ecbnh T\u1ea1c b\u1eaft \u0111\u1ea7u ch\u00fa \u00fd \u0111\u1ebfn b\u1ed9 m\u00e1y cai tr\u1ecb theo l\u1ed1i \\\"ch\u00ednh quy\\\": V\u0103n th\u1ea7n ph\u1ea3i thay phi\u00ean nhau v\u00e0o \u1ee9ng tr\u1ef1c t\u1ea1i ph\u1ee7 ch\u00faa \u0111\u1ec3 l\u00e0m c\u00f4ng vi\u1ec7c. Vi\u1ec7c n\u00e0y g\u1ecdi l\u00e0 \\\"nh\u1eadp c\u00e1c\\\". D\u01b0\u1edbi s\u1ef1 tham gia, c\u1ed1 v\u1ea5n c\u1ee7a tham t\u1ee5ng Ph\u1ea1m C\u00f4ng Tr\u1ee9, m\u1ed9t lo\u1ea1t ch\u00ednh s\u00e1ch m\u1edbi v\u1ec1 thu\u1ebf kho\u00e1, ru\u1ed9ng \u0111\u1ea5t \u0111\u01b0\u1ee3c ban h\u00e0nh \u0111\u1ec3 gi\u1ea3i quy\u1ebft h\u1eadu qu\u1ea3 chi\u1ebfn tranh. Nh\u01b0ng c\u0169ng v\u00e0o th\u1eddi k\u1ef3 n\u00e0y, b\u1eaft \u0111\u1ea7u xu\u1ea5t hi\u1ec7n n\u1ea1n ki\u00eau binh. L\u00ednh Thanh Ngh\u1ec7 c\u1eady","c\u00f3 c\u00f4ng lao trong chi\u1ebfn tr\u1eadn sinh ra ki\u00eau ng\u1ea1o, ph\u00f3ng t\u00fang, n\u1ed5i lo\u1ea1n gi\u1ebft b\u1ed3i t\u1ee5ng Nguy\u1ec5n Qu\u1ed1c Trinh, c\u01b0\u1edbp ph\u00e1 nh\u00e0 Tham t\u1ee5ng Ph\u1ea1m C\u00f4ng Tr\u1ee9. Kinh th\u00e0nh tr\u1edf n\u00ean n\u00e1o lo\u1ea1n. Th\u00e1ng 7 n\u0103m Gi\u00e1p D\u1ea7n (1674), Tr\u1ecbnh T\u1ea1c xin vua L\u00ea ti\u1ebfn phong cho con l\u00e0 Tr\u1ecbnh C\u0103n l\u00e0m Nguy\u00ean so\u00e1i, t\u01b0\u1edbc \u0110\u1ecbnh Nam v\u01b0\u01a1ng, n\u1eafm to\u00e0n quy\u1ec1n thay cha. Tr\u1ecbnh C\u0103n t\u1ef1 x\u01b0ng l\u00e0 Ph\u00f3 v\u01b0\u01a1ng. N\u0103m T\u00e2n D\u1eadu (1682), Tr\u1ecbnh T\u1ea1c m\u1ea5t, con l\u00e0 Tr\u1ecbnh C\u0103n n\u1ed1i gi\u1eef ng\u00f4i ch\u00faa. Tr\u1ecbnh T\u1ea1c n\u1eafm quy\u1ec1n 25 n\u0103m, tr\u1ea3i qua 4 \u0111\u1eddi vua L\u00ea. Th\u1ea7n T\u00f4ng, Huy\u1ec1n T\u00f4ng, Gia T\u00f4ng v\u00e0 Hy T\u00f4ng, th\u1ecd 77 tu\u1ed5i. Chi\u00eau T\u1ed5 Khang V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh C\u0103n (1682-1709) Tr\u1ecbnh C\u0103n l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a Tr\u1ecbnh T\u1ea1c. L\u00fac c\u00f2n nh\u1ecf c\u00f3 t\u1ed9i ph\u1ea3i giam v\u00e0o ng\u1ee5c. V\u1ec1 sau nh\u1edd kh\u00e9o v\u1eadn \u0111\u1ed9ng Tr\u1ecbnh C\u0103n \u0111\u01b0\u1ee3c tha. D\u01b0\u1edbi th\u1eddi Tr\u1ecbnh C\u0103n, v\u00ec chi\u1ebfn tranh gi\u1eefa \u0110\u00e0ng Trong v\u00e0 \u0110\u00e0ng Ngo\u00e0i \u0111\u0103 t\u1ea1m d\u1eebng. V\u00cc th\u1ebf, ch\u00faa Tr\u1ecbnh c\u0169ng c\u00f3 \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n \u0111\u1ec3 c\u1ee7ng c\u1ed1 b\u1ed9 m\u00e1y cai tr\u1ecb \u1edf \u0110\u00e0ng Ngo\u00e0i. Gi\u00fap cho vi\u1ec7c cai tr\u1ecb c\u1ee7a ch\u00faa Tr\u1ecbnh l\u00fac \u0111\u00f3 nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ed7 \u0111\u1ea1t cao, danh v\u1ecdng l\u1edbn nh\u01b0 Nguy\u1ec5n Danh Nho, Nguy\u1ec5n Qu\u00ed \u0110\u1ee9c, Nguy\u1ec5n T\u00f4ng Quai, \u0110\u1eb7ng \u0110\u00ecnh T\u01b0\u1eddng... \u1ede Trung Qu\u1ed1c, nh\u00e0 Thanh \u0111\u0103 l\u00ean c\u1ea7m quy\u1ec1n, mu\u1ed1n m\u1edf r\u1ed9ng \u1ea3nh h\u01b0\u1edfng ban \u0111\u1ea7u xu\u1ed1ng ph\u00eda Nam. H\u1ecd t\u1ecf ra c\u00f3 nhi\u1ec1u th\u00e2n thi\u1ec7n v\u1edbi tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh L\u00ea-Tr\u1ecbnh: Th\u00e1ng 9 n\u0103m M\u1eadu T\u00ed (1683) nh\u00e0 Thanh sai s\u1ee9 sang ban cho vua L\u00ea d\u00f2ng \u0111\u1ea1i t\u1ef1 \\\"trung hi\u1ebfu th\u1ee7 bang\\\" (c\u00f3 l\u00f2ng trung th\u00e0nh hi\u1ebfu k\u00ednh \u0111\u1ec3 gi\u1eef n\u01b0\u1edbc). \u0110\u00e2y l\u00e0 s\u1ef1 tri \u00e2n nh\u00e0 L\u00ea \u0111\u0103 t\u1eeb ch\u1ed1i kh\u00f4ng c\u1ee9u vi\u1ec7n cho Ng\u00f4 Tam Qu\u1ebf, b\u1ea7y t\u00f4i ph\u1ea3n ngh\u1ecbch ch\u1ed1ng nh\u00e0 Thanh. Vua Thanh c\u00f2n sai s\u1ee9 ban l\u1ec5 ph\u1ea9m cho vi\u1ec7c t\u1ebf Huy\u1ec1n T\u00f4ng v\u00e0 Gia T\u00f4ng. Tr\u1ecbnh C\u0103n \u0111\u0103 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t s\u1ed1 vi\u1ec7c \u0111\u00e1ng ch\u00fa \u00fd: N\u0103m Gi\u00e1p T\u00fd (1684) h\u1ea1 l\u1ec7nh cho quan l\u1ea1i vi h\u00e0nh th\u1ecb s\u00e1t d\u00e2n t\u00ecnh. Trong l\u1ec7nh ch\u1ec9 ch\u00faa Tr\u1ecbnh vi\u1ebft: \\\"Th\u01b0\u01a1ng y\u00eau d\u00e2n ch\u00fang l\u00e0 vi\u1ec7c \u0111\u1ea7u ti\u00ean trong ch\u00ednh s\u1ef1. D\u00e2n ch\u00fang c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi \u0107 quan s\u1edf t\u1ea1i h\u00e0 kh\u1eafc, b\u1ecdn quy\u1ec1n qu\u00ed \u1ee9c hi\u1ebfp, c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi v\u00ec oan \u1ee9c ph\u1ea3i phi\u00eau t\u00e1n tha h\u01b0\u01a1ng, h\u1ecd c\u1ea7n \u0111\u01b0\u1ee3c v\u1ed7 v\u1ec1 th\u01b0\u01a1ng y\u00eau m\u1edbi ph\u1ea3i\\\". B\u1eb1ng nhi\u1ec1u c\u1ed1 g\u1eafng ngo\u1ea1i giao, ch\u00faa Tr\u1ecbnh \u0111\u0103 bu\u1ed9c nh\u00e0 Thanh tr\u1ea3 l\u1ea1i m\u1ed9t s\u1ed1 th\u00f4n \u1ea5p v\u00f9ng bi\u00ean gi\u1edbi. M\u1eb7c d\u00f9 v\u1eady, l\u1ee3i d\u1ee5ng chi\u1ebfn tranh Tr\u1ecbnh-Nguy\u1ec5n, v\u00f9ng bi\u00ean gi\u1edbi n\u01b0\u1edbc ta kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00fa \u00fd \u0111\u1ebfn, quan l\u1ea1i tr\u1ea5n th\u1ee7 v\u00e0 th\u1ed5 t\u1eeb b\u00ean kia bi\u00ean gi\u1edbi x\u00e2m l\u1ea5n kh\u00e1 nhi\u1ec1u \u0111\u1ea5t \u0111ai. Tr\u1ecbnh C\u0103n \u0111\u0103 b\u1eaft \u0111\u1ea7u c\u00f3 \u00fd th\u1ee9c \u0111i\u0323 l\u1ea1i \u0111\u1ea5t, nh\u01b0ng ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c bao nhi\u00eau.","N\u0103m Qu\u00ed D\u1eadu (1693) ch\u00faa Tr\u1ecbnh c\u0169ng b\u1eaft \u0111\u1ea7u ch\u1ec9nh \u0111\u1ed1n l\u1ea1i th\u1ec3 v\u0103n thi \u1edf c\u00e1c khoa tr\u01b0\u1eddng v\u00e0 b\u1eaft \u0111\u1ea7u \u0111\u1eb7t ch\u1ee9c quan l\u0103nh c\u00f4ng vi\u1ec7c \u1edf Qu\u1ed1c T\u1eed gi\u00e1m, l\u00e0m s\u1ed5 \\\"tu tri\\\" \u0111\u1ec3 qu\u1ea3n l\u01b0 m\u1ecdi m\u1eb7t c\u00e1c x\u0103 th\u00f4n trong n\u01b0\u1edbc. Tr\u1ecbnh C\u0103n c\u0169ng r\u1ea5t quan t\u00e2m \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c chu\u1ea9n b\u1ecb cho ng\u01b0\u1eddi k\u1ebf nghi\u1ec7p, nh\u01b0ng v\u1ec1 vi\u1ec7c n\u00e0y, ch\u00faa g\u1eb7p nhi\u1ec1u l\u1eadn \u0111\u1eadn: N\u0103m Gi\u00e1p T\u00ed (1684), Tr\u1ecbnh C\u0103n ph\u1ea3i phong cho con th\u1ee9 l\u00e0 B\u00e1ch l\u00e0m ti\u1ebft ch\u1ebf thay cho con c\u1ea3 l\u00e0 V\u0129nh \u0111\u0103 ch\u1ebft, B\u00e1ch \u0111\u01b0\u1ee3c quy\u1ec1n m\u1edf ph\u1ee7 \u0111\u1ec7 ri\u00eang v\u00e0 chu\u1ea9n b\u1ecb thay th\u1ebf cha. Kh\u00f4ng may, n\u0103m \u0110inh M\u0103o (1687) Tr\u1ecbnh B\u00e1ch l\u1ea1i ch\u1ebft s\u1edbm. Tr\u1ecbnh C\u0103n l\u1ea1i phong cho Tr\u1ecbnh B\u00ednh l\u00e0 ch\u00e1u n\u1ed9i \u0111\u00edch t\u00f4n (con Tr\u1ecbnh V\u0129nh). Sau 6 n\u0103m, n\u0103m Qu\u00ed M\u00f9i (1703), Tr\u1ecbnh B\u00ednh c\u0169ng ch\u1ebft, Tr\u1ecbnh C\u0103n l\u1ea1i ph\u1ea3i phong cho ch\u1eaft n\u1ed9i (con c\u1ea3 c\u1ee7a Tr\u1ecbnh B\u00ednh) l\u00e0 Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng l\u00e0m ti\u1ebft ch\u1ebft An Qu\u1ed1c c\u00f4ng, l\u00fac v\u1eeba 18 tu\u1ed5i. Vi\u1ec7c truy\u1ec1n ng\u00f4i cho d\u00f2ng \u0111\u00edch n\u00e0y \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c quan \u0111\u1ea1i th\u1ea7n nh\u01b0 Nguy\u1ec5n Qu\u00ed \u0110\u1ee9c v\u00e0 \u0110\u1eb7ng \u0110\u00ecnh T\u01b0\u1eddng \u1ee7ng h\u1ed9. Song c\u0169ng v\u00ec th\u1ebf m\u00e0 ph\u1ee7 ch\u00faa l\u1ea1i m\u1ed9t phen l\u1ee5c \u0111\u1ee5c. Th\u00e1ng 3 n\u0103m Gi\u00e1p Th\u00e2n (1704), Tr\u1ecbnh Lu\u00e2n v\u00e0 Tr\u1ecbnh Ph\u1ea5t l\u00e0m ph\u1ea3n m\u01b0u gi\u1ebft Ti\u1ebft ch\u1ebf Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng l\u1ea5y l\u01b0 r\u1eb1ng Lu\u00e2n v\u00e0 Ph\u1ea5t l\u00e0 con Tr\u1ecbnh B\u00e1ch ti\u1ebft ch\u1ebf \u0111\u0103 ch\u1ebft, c\u00f3 quy\u1ec1n n\u1ed1i ng\u00f4i, hu\u1ed1ng chi C\u01b0\u01a1ng ch\u1ec9 l\u00e0 ch\u1eaft. Sau nh\u1edd s\u1ef1 m\u1eadt t\u00e2u k\u1ecbp th\u1eddi c\u1ee7a Nguy\u1ec5n C\u00f4ng C\u01a1 n\u00ean qua \u0111\u01b0\u1ee3c, Lu\u00e2n v\u00e0 Ph\u1ea5t b\u1ecb gi\u1ebft. Nguy\u1ec5n C\u00f4ng C\u01a1 \u0111\u01b0\u1ee3c th\u0103ng H\u1eefu th\u1ecb lang b\u1ed9 C\u00f4ng. N\u0103m K\u1ef7 S\u1eedu (1709) Tr\u1ecbnh C\u0103n m\u1ea5t. Ch\u1eaft l\u00e0 Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i. Tr\u1ecbnh C\u0103n gi\u1eef ph\u1ee7 ch\u00faa 28 n\u0103m. Nhi\u1ec1u s\u1eed gia \u0111\u01b0\u01a1ng th\u1eddi b\u00ecnh r\u1eb1ng: \\\"V\u1ec1 ch\u00ednh tr\u1ecb, th\u01b0\u1edfng ph\u1ea1t r\u00f5 r\u00e0ng, m\u1ed1i r\u01b0\u1eddng ch\u1ec9nh \u0111\u1ed1n, s\u1eeda sang nhi\u1ec1u vi\u1ec7c\\\". D\u01b0\u1edbi th\u1eddi Tr\u1ecbnh C\u0103n, nhi\u1ec1u danh s\u0129, ng\u01b0\u1eddi t\u00e0i \u1edf B\u1eafc H\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1ecdng d\u1ee5ng. \u0110\u1eddi t\u01b0 c\u1ee7a Tr\u1ecbnh C\u0103n c\u0169ng kh\u00f4ng c\u00f3 g\u00ec \u0111\u00e1ng ch\u00ea. M\u1ea5t l\u00fac 77 tu\u1ed5i, truy t\u00f4n l\u00e0 Khang V\u01b0\u01a1ng, hi\u1ec7u l\u00e0 Chi\u00eau t\u1ed5. Hy T\u1ed5 Nh\u00e2n V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng (1709-1729) Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a T\u1ea5n Quan v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh B\u00ednh, l\u00e0 ch\u1eaft c\u1ee7a Tr\u1ecbnh C\u0103n, \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u1ecdn \u0111\u1ec3 n\u1ed1i nghi\u1ec7p ch\u00faa. S\u1ef1 l\u1ef1a ch\u1ecdn n\u00e0y v\u1eeba theo nguy\u00ean t\u1eafc tr\u1ef1c h\u1ec7 v\u1eeba do hai \u0111\u1ea1i th\u1ea7n c\u00f3 ti\u1ebfng th\u1eddi L\u00ea-Tr\u1ecbnh l\u00e0 Nguy\u1ec5n Qu\u00ed \u0110\u1ee9c v\u00e0 \u0110\u1eb7ng \u0110\u00ecnh T\u01b0\u1eddng ti\u1ebfn c\u1eed. N\u0103m K\u1ef7 S\u1eedu (1709), Tr\u1ecbnh C\u0103n m\u1ea5t, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng n\u1ed1i ng\u00f4i gia phong l\u00e0 Nguy\u1ec5n so\u00e1i t\u1ed5ng qu\u1ed1c ch\u00ednh An \u0110\u00f4 v\u01b0\u01a1ng. Th\u00e1ng 9 n\u0103m Gi\u00e1p Ng\u1ecd (1714) Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c ti\u1ebfn phong \u0110\u1ea1i Nguy\u00ean so\u00e1i t\u1ed5ng qu\u1ed1c ch\u00ednh Th\u01b0\u1ee3ng s\u01b0 An v\u01b0\u01a1ng. Nh\u00e2n d\u1ecbp ti\u1ebfn phong, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng v\u00e0o b\u00e1t y\u1ebft Th\u00e1i mi\u1ebfu v\u00e0 ch\u1ea7u vua L\u00ea \u1edf \u0111i\u1ec7n V\u1ea1n Th\u1ecd. \u0110\u00e2y l\u00e0 c\u1eed ch\u1ec9 t\u1ecf ra Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi bi\u1ebft gi\u1eef m\u1ed1i quan h\u1ec7 vua L\u00ea ch\u00faa Tr\u1ecbnh, kh\u00f4ng qu\u00e1 m\u1ee9c l\u1ea5n quy\u1ec1n nh\u01b0 c\u00e1c ch\u00faa tr\u01b0\u1edbc. \u0110\u00e1p l\u1ea1i, L\u00ea D\u1ee5 T\u00f4ng k\u00ednh tr\u1ecdng C\u01b0\u01a1ng kh\u00e1c th\u01b0\u1eddng, cho t\u1ea5u s\u1edb kh\u00f4ng ph\u1ea3i \u0111\u1ec1 t\u00ean.","Th\u1eddi k\u1ef3 \u1edf ch\u00faa, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng r\u1ea5t ch\u0103m ch\u1ec9 lo toan vi\u1ec7c tr\u1ecb n\u01b0\u1edbc. Ch\u00faa tr\u1ecdng d\u1ee5ng ba \u0111\u1ea1i th\u1ea7n r\u1ea5t tr\u1ebb v\u00e0 c\u00f3 t\u00e0i l\u00e0 L\u00ea Anh Tu\u1ea5n, Nguy\u1ec5n C\u00f4ng C\u01a1 v\u00e0 Nguy\u1ec5n C\u00f4ng H\u0103ng. C\u00f9ng v\u1edbi c\u00e1c quan n\u00e0y, \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t l\u00e0 v\u1edbi Nguy\u1ec5n C\u00f4ng H\u0103ng, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng b\u00e0n \u0111\u1ecbnh v\u00e0 ban h\u00e0nh h\u00e0ng lo\u1ea1t c\u1ea3i c\u00e1ch v\u1ec1 thu\u1ebf kho\u00e1: \u00e1p d\u1ee5ng ph\u00e9p thu\u1ebf T\u00f4 Dung \u0110i\u1ec7u h\u1ecdc c\u1ee7a Trung Qu\u1ed1c, nh\u1eb1m h\u1ea1n ch\u1ebf b\u1ea5t c\u00f4ng trong thu\u1ebf m\u00e1 \u0111\u1ec3 l\u1ea1i t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc. S\u1eed ghi r\u1eb1ng c\u00f3 l\u1ea7n, n\u1eeda \u0111\u00eam, ngh\u0129 \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c c\u1ea3i c\u00e1ch, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng sai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ebfn \u0111\u00e1nh th\u1ee9c hai quan t\u1ec3 t\u01b0\u1edbng l\u00e0 C\u00f4ng H\u0103ng v\u00e0 Anh Tu\u1ea5n m\u1eddi v\u00e0o ph\u1ee7 b\u00e0n vi\u1ec7c. C\u01b0\u01a1ng ng\u1ed3i \u0111\u1ee3i hai quan v\u00e0o b\u00e0n vi\u1ec7c, c\u00f3 l\u00fac l\u00e0m vi\u1ec7c k\u00e9o d\u00e0i \u0111\u1ebfn qu\u00e1 tr\u01b0a. C\u00f3 l\u1ea7n b\u00e0n v\u1ec1 nghi th\u1ee9c tri\u1ec1u ph\u1ee5c cho c\u00e1c quan, qu\u1ea7n th\u00e0n khuy\u00ean Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng d\u00f9ng \u00e1o m\u00e0u v\u00e0ng \u0111\u1ec3 ti\u1ebfp ki\u1ebfn b\u1ea7y t\u00f4i, C\u01b0\u01a1ng t\u1eeb ch\u00f4i v\u00ec cho r\u1eb1ng m\u00e0u v\u00e0ng ch\u1ec9 d\u00e0nh cho vua, m\u00ecnh l\u00e0 ch\u00faa, d\u00f9ng m\u00e0u t\u00eda \u0111\u1ec3 ph\u00e2n bi\u1ec7t v\u1edbi tri\u1ec1u quan l\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c. Gia thu\u1ed9c h\u1ecd Tr\u1ecbnh \u0111\u1ec1u c\u00f3 qu\u00e2n ri\u00eang, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng ra l\u1ec7nh gi\u1ea3i t\u00e1n, ch\u1ec9 gi\u1eef l\u1ea1i m\u1ed9t l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng th\u1ed1ng nh\u1ea5t do ph\u1ee7 ch\u00faa cai qu\u1ea3n nh\u1eb1m \u0111\u1ec1 p\u1e25ng c\u00e1c th\u00e2n thu\u1ed9c \u0111\u00e1nh nhau tranh gi\u00e0nh quy\u1ec1n l\u1ef1c. Sau \u0111\u00f3, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng t\u1ed5 ch\u1ee9c l\u1ea1i qu\u00e2n ng\u0169 c\u1ee7a ph\u1ee7 ch\u00faa, \u0111\u1eb7t s\u00e1u qu\u00e2n doanh, l\u1ef1a ch\u1ecdn \u0111inh tr\u00e1ng t\u1eeb b\u1ed1n tr\u1ea5n v\u00e0 binh l\u00ednh Thanh Ngh\u1ec7. M\u1ed7i doanh bi\u00ean ch\u1ebf 800 ng\u01b0\u1eddi, b\u1ed5 d\u1ee5ng 6 t\u01b0\u1edbng chia nhau th\u1ed1ng l\u0129nh. \u0110\u1ea7u n\u0103m, 1724, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0\u1ee3c thay nh\u00e0 vua t\u1ebf \u0111\u00e0n Nam Giao song kh\u00f4ng \u0111\u1ee9ng v\u00e0o ch\u1ed7 vua L\u00ea l\u00e0m l\u1ec5. Ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0\u01a1ng th\u1eddi r\u1ea5t tin ph\u1ee5c C\u01b0\u01a1ng. Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng r\u1ea5t ch\u00fa tr\u1ecdng \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c b\u1ed5 d\u1ee5ng v\u00e0 l\u00e0m trong s\u1ea1ch \u0111\u1ed9i ng\u0169 quan l\u1ea1i. N\u0103m Gi\u00e1p Th\u00ecn (1724), theo l\u1eddi b\u00e0n c\u1ee7a Nguy\u1ec5n C\u00f4ng H\u0103ng, ch\u00faa cho ph\u00e9p d\u00e2n ch\u00fang \u0111\u01b0\u1ee3c y\u1ebft b\u1ea3ng g\u00f3p \u00fd ki\u1ebfn quan l\u1ea1i \u0111\u1ea1i ph\u01b0\u01a1ng. B\u1ed1 c\u00e1o g\u1eedi c\u00e1c \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng c\u00f3 ghi r\u00f5: \\\"Nh\u1eefng \u0111i\u1ec1u y\u1ebft l\u00ean b\u1ea3ng ph\u1ea3i xu\u1ea5t ph\u00e1t t\u1eeb l\u1ebd c\u00f4ng b\u1eb1ng, c\u1ea3 lo\u1ea1t \u0111\u1ec1u c\u00f9ng m\u1ed9t gi\u1ecdng. Ng\u01b0\u1eddi n\u00e0o y\u1ebft gh\u00e9p theo \u00fd ri\u00eang m\u00ecnh, khen ch\u00ea b\u1eady b\u1ea1 s\u1ebd b\u1ecb t\u1ed9i\\\". M\u1ed9t vi\u1ec7c hi\u1ebfm x\u1ea3y ra trong ch\u1ebf \u0111\u1ed9 phong ki\u1ebfn l\u00e0 t\u1ed5 ch\u1ee9c thi l\u1ea1i \u0111\u1ec3 lo\u1ea1i tr\u1eeb k\u1ebb b\u1ea5t t\u00e0i nh\u1edd ch\u1ea1y ch\u1ecdt m\u00e0 \u0111\u1ed7 \u0111\u1ea1t. N\u0103m B\u00ednh Ng\u1ecd (1726), Nguy\u1ec5n C\u00f4ng C\u01a1 t\u00e2u l\u00ean ch\u00faa r\u1eb1ng chuy\u1ec7n thi c\u1eed c\u00f3 nhi\u1ec1u nh\u0169ng l\u1ea1m, ph\u1ea7n l\u1edbn con em nh\u00e0 quy\u1ec1n th\u1ebf \u0111\u1ed7 h\u01b0\u01a1ng c\u1ed1ng, kh\u00f4ng c\u00f3 th\u1ef1c t\u00e0i, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng h\u1ea1 l\u1ec7nh cho thi l\u1ea1i, \u0111\u00e1nh h\u1ecfng 28 ng\u01b0\u1eddi, trong s\u1ed1 \u0111\u00f3 c\u00f3 con tham t\u1ee5ng L\u00ea Anh Tu\u1ea5n, con Hu\u00e2n qu\u1eadn c\u00f4ng \u0110\u1eb7ng \u0110\u00ecnh Gi\u00e1m, con nu\u00f4i n\u1ed9i gi\u00e1m \u0110\u1ed7 B\u00e1 Ph\u1ea9m... B\u1ecdn n\u00e0y \u0111\u01b0\u1ee3c giao xu\u1ed1ng cho ph\u00e1p \u0111\u00ecnh x\u00e9t h\u1ecfi v\u00e0 tr\u1ecb t\u1ed9i n\u1eb7ng. Nguy\u1ec5n C\u00f4ng C\u01a1 v\u00ec d\u00e1m n\u00f3i th\u1eb3ng, \u0111\u01b0\u1ee3c th\u0103ng ch\u1ee9c Thi\u1ebfu b\u1ea3o. Th\u00e1ng 10 n\u0103m \u0110inh M\u00f9i (1727) Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng phong cho con l\u00e0 Tr\u1ecbnh Giang l\u00e0m ti\u1ebft ch\u1ebf, t\u01b0\u1edbc Uy qu\u1eadn c\u00f4ng, m\u1edf ph\u1ee7 \u0111\u1ec7 ri\u00eang g\u1ecdi l\u00e0 ph\u1ee7 \u0110i\u1ec7n Qu\u1ed1c. Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng c\u00f2n t\u1ef1 so\u1ea1n b\u00e0i v\u0103n \\\"b\u1ea3o hu\u1ea5n\\\" \u0111\u1ec3 ban d\u1ea1y Tr\u1ecbnh Giang.","V\u1ec1 gi\u00e0, Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng th\u01b0\u1eddng \u0111i tu\u1ea7n du v\u0103n c\u1ea3nh c\u00e1c n\u01a1i, cho s\u1eeda d\u1ef1ng nhi\u1ec1u ch\u00f9a \u1edf n\u00fai \u0110\u1ed9c T\u00f4n v\u00e0 T\u00e2y Thi\u00ean \u0111\u1ec3 ti\u1ebfp du ngo\u1ea1n. C\u1ed5 Bi c\u1ed1n l\u00e0 \u0111\u1ea5t n\u1ed5i ti\u1ebfng v\u00f9ng Kinh B\u1eafc, ti\u1ebfp gi\u00e1p x\u0103 Nh\u01b0 Kinh l\u00e0 qu\u00ea m\u1eb9 c\u1ee7a Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng n\u00ean ch\u00faa v\u1ec1 th\u0103m lu\u00f4n, Ch\u00faa c\u00f2n cho x\u00e2y ph\u1ee7 \u0111\u1ec7 m\u1edbi t\u1ea1i \u0111\u00f3, l\u1ea5y t\u00ean l\u00e0 ph\u1ee7 Kim Th\u00e0nh v\u00e0 c\u00f3 \u00fd \u0111\u1ecbnh \u0111\u00f3ng ph\u1ee7 ch\u00faa \u1edf \u0111\u1ea5y. N\u0103m K\u1ef7 D\u1eadu (1729) Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng \u0111i ch\u01a1i ch\u00f9a Ph\u1eadt T\u00edch r\u1ed3i Nh\u01b0 Kinh, b\u1ecb b\u1ec7nh, ch\u1ebft ngay t\u1ea1i \u0111\u00f3, quan qu\u00e2n b\u00ed m\u1eadt \u0111\u01b0a v\u1ec1 ph\u1ee7 ph\u00e1t tang. V\u1ecb ch\u00faa c\u00f3 nhi\u1ec1u t\u00e2m huy\u1ebft v\u1edbi c\u00f4ng cu\u1ed9c c\u1ea3i c\u00e1ch kinh t\u1ebf, ch\u00ednh tr\u1ecb n\u00e0y m\u1ea5t \u1edf tu\u1ed5i 44, c\u1ea7m quy\u1ec1n 20 n\u0103m. V\u1ec1 sau, con ch\u00e1u truy t\u00f4n ch\u00faa l\u00e0 Nh\u00e2n v\u01b0\u01a1ng, hi\u1ec7u l\u00e0 Hi t\u1ed5. D\u1ee5 T\u1ed5 Thu\u1eadn V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh Giang (1729-1740) Tr\u1ecbnh Giang l\u00e0 con c\u1ea3 Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng. Khi Giang c\u00f2n l\u00e0m Th\u1ebf t\u1eed, b\u1ea3o ph\u00f3 c\u1ee7a Giang l\u00e0 Nguy\u1ec5n C\u00f4ng H\u0103ng \u0111\u0103 d\u00e2ng m\u1eadt s\u1edb nh\u1eadn x\u00e9t r\u1eb1ng: Giang l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u01b0\u01a1n h\u00e8n, kh\u00f4ng th\u1ec3 g\u00e1nh v\u00e1c \u0111\u01b0\u1ee3c ng\u00f4i ch\u00faa. Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng khi \u0111\u00f3 \u0111\u0103 c\u00f3 \u00fd thay ng\u00f4i Th\u1ebf t\u1eed, ch\u01b0a d\u1ee9t kho\u00e1t th\u00ec C\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed9t ng\u1ed9t m\u1ea5t, Tr\u1ecbnh giang v\u1edbi t\u01b0 c\u00e1ch Th\u1ebf t\u1eed l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i ch\u00faa. Th\u00e1ng 4 n\u0103m Canh Tu\u1ea5t (1730), Giang t\u1ef1 ti\u1ebfn phong Nguy\u00ean so\u00e1i, th\u1ed1ng qu\u1ed1c ch\u00ednh Uy Nam v\u01b0\u01a1ng. Sau khi l\u00ean ng\u00f4i, Tr\u1ecbnh Giang t\u00f4n b\u00e0 n\u1ed9i l\u00e0 th\u00e1i phi Tr\u01b0\u01a1ng Th\u1ecb (v\u1ee3 Tr\u1ecbnh B\u00ednh, ng\u01b0\u1eddi x\u0103 Nh\u01b0 Kinh, huy\u1ec7n Gia L\u00e2m, m\u1eb9 Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng) l\u00e0m Th\u00e1i t\u00f4n Th\u00e1i phi, m\u1ed7i khi truy\u1ec1n \u0111\u1ea1t l\u1eddi c\u1ee7a Th\u00e1i t\u00f4n Th\u00e1i phi th\u00ec g\u1ecdi theo hu\u00fd ch\u1ec9; t\u00f4n m\u1eb9 \u0111\u1ebb l\u00e0m Th\u00e1i phi (ng\u01b0\u1eddi x\u0103 Mi Th\u1eed; huy\u1ec7n \u0110\u01b0\u1eddng Y\u00ean); truy t\u00f4n \u00f4ng ngo\u1ea1i l\u00e0 Tu\u1ea5n qu\u1eadn c\u00f4ng V\u0169 T\u1ea5t T\u1ed1 l\u00ean Tu\u1ea5n Tr\u1ea1ch c\u00f4ng v\u00e0 \u0111\u00edch m\u1eabu Tr\u1ecbnh Th\u1ecb (v\u1ee3 c\u1ea3 c\u1ee7a Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng nh\u01b0ng kh\u00f4ng c\u00f3 con, \u0111\u0103 m\u1ea5t) l\u00e0m Th\u00e1i phu nh\u00e2n, l\u1eadp \u0111\u1ec1n th\u1edd \u1edf kinh \u0111\u00f4. N\u0103m T\u00e2n H\u1ee3i (1731) v\u00ec c\u00f3 \u0111i\u1ec1u tai d\u1ecb (Nh\u1eadt th\u1ef1c) ch\u00faa h\u1ea1 l\u1ec7nh cho b\u1ea7y t\u00f4i tr\u00ecnh b\u00e0y \u00fd ki\u1ebfn v\u1ec1 ch\u00ednh s\u1ef1. B\u00f9i S\u0129 Ti\u00eam \u0111\u01b0a ra 10 \u0111i\u1ec1u, l\u1eddi l\u1ebd r\u1ea5t th\u1ed1ng thi\u1ebft, t\u00e2m huy\u1ebft, ch\u1ec9 tr\u00edch nh\u1eefng m\u1ee5c n\u00e1t trong b\u1ed9 m\u00e1y cai tr\u1ecb l\u00fac b\u1ea7y gi\u1edd. V\u00cc th\u1ebf, b\u1ecdn quy\u1ec1n th\u1ea7n r\u1ea5t gh\u00e9t Ti\u00eam. S\u1edb \u0111\u1ebfn tay Giang, quy\u1ec1n th\u1ea7n l\u1ea1i n\u00f3i gi\u00e8m th\u00eam, Giang gi\u1eadn l\u1eafm, t\u01b0\u1edbc b\u1ecf h\u1ebft quan t\u01b0\u1edbc, \u0111u\u1ed5i S\u0129 Ti\u00eam v\u1ec1 qu\u00ea. Sau m\u1ed9t th\u1eddi gian ng\u1eafn, Ti\u00eam m\u1ea5t. Tr\u1ecbnh Giang l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi th\u00edch \u00e2m nh\u1ea1c v\u00e0 v\u0103n ch\u01b0\u01a1ng. N\u0103m Nh\u00e2m T\u00fd (1732), Giang cho ch\u1ebf l\u1ec5 nh\u1ea1c d\u00f9ng trong ph\u1ee7 \u0111\u01b0\u1eddng \u0111\u1ec3 \\\"l\u00e0m t\u00f4 \u0111i\u1ec3m cho \u0111\u1eddi th\u00e1i b\u00ecnh\\\". T\u1eeb \u0111\u00f3 ng\u00e0y ch\u00faa ra coi ch\u1ea7u, ph\u01b0\u1eddng nh\u1ea1c s\u1eafp h\u00e0ng \u1edf ph\u1ee7 \u0111\u01b0\u1eddng. Khi c\u1ea3 hai b\u00ean c\u1eeda ph\u1ee7 v\u1eeba m\u1edf th\u00ec nh\u1ea1c c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1eed l\u00ean. C\u00e1c quan v\u0103n v\u00f5 l\u1ea1y xong th\u00ec ng\u1eebng ti\u1ebfng nh\u1ea1c. Khi ch\u00faa \u0111i tu\u1ea7n du ho\u1eb7c xu\u1ea5t h\u00e0nh vi\u1ec7c qu\u00e2n th\u00ec b\u1eafn ba ph\u00e1t s\u00fang. Ch\u00faa \u0111i ra ngo\u00e0i th\u00ec c\u00f3 c\u1edd l\u1ec7nh, ph\u01b0\u1eddng nh\u1ea1c chia nhau \u0111i tr\u01b0\u1edbc d\u1eabn \u0111\u01b0\u1eddng.","Tr\u1ecbnh Giang c\u0169ng th\u00edch v\u0103n ngh\u1ec7, nh\u1eefng bu\u1ed5i kh\u00f4ng c\u00f3 tri\u1ec1u h\u1ed9i, th\u01b0\u1eddng m\u1eddi c\u00e1c quan v\u0103n v\u00e0o thi t\u1ee5ng \u0103n y\u1ebfn trong l\u1ea7u g\u00e1c c\u1ee7a ch\u00faa: l\u00fac th\u00ec vui th\u01a1 \u1edf nh\u00e0 D\u01b0\u1ee1ng Ch\u00ednh, khi th\u00ec b\u00ecnh v\u0103n \u1edf \u0111\u00ecnh B\u00e1t Gi\u00e1c, T\u00e2y T\u1ee5ng, Ph\u01b0\u1ee3ng C\u00e1c. V\u00e0o d\u1ecbp \u0111\u00f3, Tr\u1ecbnh Giang th\u01b0\u1eddng cho b\u1ea7y t\u00f4i xem c\u00e1c v\u0103n b\u1ea3n x\u01b0a, nh\u1eefng b\u00e0i th\u01a1 do Giang t\u1ef1 l\u00e0m, b\u00e0n b\u1ea1c ngh\u0129a s\u00e1ch, b\u00ecnh lu\u1eadn ngh\u0129a v\u0103n. C\u00f3 khi c\u00f2n b\u00e0n c\u1ea3 v\u1ec1 c\u00e1ch vi\u1ebft l\u1ed1i ch\u00e2n l\u1ed1i th\u1ea3o ho\u1eb7c tri\u1ec7n. Khi c\u00f3 h\u1ee9ng, ch\u00faa x\u01b0\u1edbng v\u1ea7n r\u1ed3i b\u1ea3o c\u00e1c quan l\u00e0m th\u01a1, ho\u1eb7c t\u00ecm c\u00e1c b\u1ee9c th\u01b0, c\u00e1c b\u00e0i k\u00fd, t\u1ee5ng, minh, ch\u00e2u, chi\u1ebfu, ch\u1ebf r\u1ed3i \u0111\u1ec1 v\u1ecbnh c\u1ea3nh v\u1eadt. Ai tr\u00fang th\u00ec khen th\u01b0\u1edfng ngay tr\u01b0\u1edbc m\u1eb7t ch\u00faa v\u00e0 c\u00e1c quan. Ch\u00faa c\u00f2n sai s\u01b0u t\u1ea7m th\u01a1 v\u0103n, chia ra m\u1ee5c lo\u1ea1i, r\u00f5 c\u1ea3 h\u1ecd t\u00ean t\u00e1c gi\u1ea3 \u0111\u1ec3 d\u1ec5 tra c\u1ee9u. Cao Huy Tr\u1ea1c, Nguy\u1ec5n C\u00f4ng Th\u00e1i, Nguy\u1ec5n Tr\u00e1c Lu\u00e2n, D\u01b0\u01a1ng M\u1ea1i, Nguy\u1ec5n \u0110\u1ee9c Huy, Nguy\u1ec5n Ki\u1ec1u v\u00ec v\u0103n th\u01a1 hay, \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00faa r\u1ea5t y\u00eau qu\u00ed! V\u00cc th\u1ebf, nhi\u1ec1u nho th\u1ea7n \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00faa kh\u00edch l\u1ec7. Sau 6 n\u0103m gi\u1eef quy\u1ec1n b\u00ednh, n\u0103m B\u00ednh Th\u00ecn (1736) Tr\u1ecbnh Giang phong cho em l\u00e0 Doanh 17 tu\u1ed5i l\u00e0m Ti\u1ebft ch\u1ebf thu\u1ef7 b\u1ed9 ch\u1ee7 qu\u00e2n, ch\u1ee9c Th\u00e1i \u00fay, t\u1ee9c \u00c2n Qu\u1ed1c c\u00f4ng, cho m\u1edf ph\u1ee7 L\u01b0\u1ee3ng Qu\u1ed1c. M\u1ed7i th\u00e1ng ba l\u1ea7n, Doanh thay Giang tri\u1ec1u ki\u1ebfn tr\u0103m quan \u1edf Trach C\u00e1c \u0111\u1ec3 nghe t\u00e2u tr\u00ecnh c\u00f4ng vi\u1ec7c. Giang r\u1ea3nh tay lao v\u00e0o \u0103n nh\u1eadu, ch\u01a1i b\u1eddi. Giang cho x\u00e2y d\u1ef1ng r\u1ea5t nhi\u1ec1u cung qu\u00e1n, ch\u00f9a chi\u1ec1n r\u1ea5t nguy nga v\u00e0 t\u1ed1n k\u00e9m: Ch\u00f9a H\u1ed3 Thi\u00ean, h\u00e0nh cung Qu\u1ebf Tr\u1ea1o, T\u1eeb D\u01b0\u01a1ng, ph\u1ee7 \u0111\u1ec7 \u1edf c\u00e1c l\u00e0ng h\u1ecd ngo\u1ea1i nh\u01b0 l\u00e0ng T\u1eed D\u01b0\u01a1ng, l\u00e0ng Mi Th\u1eed. Nh\u00e2n vi\u1ec7c x\u00e2y c\u1ea5t n\u00e0y, b\u1ed9 h\u1ea1 c\u1ee7a ch\u00faa to\u1ea3 \u0111i b\u1ed1n ph\u01b0\u01a1ng b\u1eaft c\u1ed1ng n\u1ed9p, v\u00ec th\u1ebf ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m ru\u1ed9ng, ng\u01b0\u1eddi \u0111i bu\u00f4n m\u1ea5t h\u1ebft c\u01a1 nghi\u1ec7p. X\u00e2y c\u1ea5t xong cung qu\u00e1n ch\u00f9a chi\u1ec1n, Tr\u1ecbnh Giang c\u00e0ng th\u00edch du ngo\u1ea1n phong c\u1ea3nh. Ng\u01b0\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd b\u1ea3o: c\u00e1c ch\u00f9a c\u1ed5, danh s\u01a1n ch\u1ed7 n\u00e0o c\u0169ng c\u00f3 v\u1ebft xe, d\u1ea5u ng\u1ef1a nh\u00e0 ch\u00faa. T\u1eeb khi giao binh quy\u1ec1n cho em, Giang c\u00e0ng tr\u1ec5 n\u1ea3i c\u00f4ng vi\u1ec7c tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. Ch\u00faa th\u01b0\u1eddng \u0111\u00f3ng h\u00e0nh t\u1ea1i \u1edf h\u00e0nh cung Qu\u1ebf Tr\u1ea1o (huy\u1ec7n Qu\u1ebf D\u01b0\u01a1ng, H\u00e0 B\u1eafc) qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a n\u1ed9i gi\u00e1m Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ph\u1ee5, th\u1ec9nh tho\u1ea3ng m\u1edbi v\u1ec1 kinh r\u1ed3i l\u1ea1i tu\u1ea7n du ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc. Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ph\u1ee5 l\u00e0 ho\u1ea1n quan \u0111\u01b0\u1ee3c Giang tin y\u00eau n\u00ean c\u00e0ng l\u1ed9ng quy\u1ec1n. V\u00cc nghi ng\u1edd l\u00ednh Thanh Ngh\u1ec7, kh\u00f4ng mu\u1ed1n d\u00f9ng l\u00e0m th\u1ecb v\u1ec7 h\u1ea7u xe ch\u00faa, C\u00f4ng Ph\u1ee5 tuy\u1ec3n ch\u1ecdn l\u00ednh tr\u00e1ng to\u00e0n l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng \u0111\u1ec5 d\u1ec5 b\u1ec1 ki\u1ec3m so\u00e1t v\u00e0 sai khi\u1ebfn. Th\u1ebf l\u00e0 c\u00e1c quan kh\u00f4ng ai bi\u1ebft ch\u00faa \u1edf \u0111\u00e2u m\u00e0 t\u00ecm. G\u1eb7p vi\u1ec7c qu\u00e2n vi\u1ec7c ch\u00ednh s\u1ef1 kh\u1ea9n c\u1ea5p kh\u00f4ng bi\u1ebft k\u00eau ai v\u00ec Tr\u1ecbnh Doanh ch\u1ec9 t\u1ea1m nhi\u1ebfp ch\u00ednh kh\u00f4ng d\u00e1m quy\u1ebft. Vi\u1ec7c tri\u1ec1u ch\u00ednh v\u00ec th\u1ebf r\u1ed1i tung. Tr\u1ecbnh Giang lao v\u00e0o \u0103n ch\u01a1i d\u00e2m lo\u1ea1n n\u00ean s\u1ee9c kho\u1ebb ng\u00e0y c\u00e0ng k\u00e9m s\u00fat. Giang c\u00f2n m\u1eafc t\u1ed9i lo\u1ea1n d\u00e2m v\u1edbi cung n\u1eef c\u1ee7a cha l\u00e0 K\u1ef3 vi\u00ean h\u1ecd \u0110\u1eb7ng, sau V\u0169 th\u00e1i phi bi\u1ebft chuy\u1ec7n, b\u1eaft \u00e9o \u0110\u1eb7ng th\u1ecb ph\u1ea3i t\u1ef1 t\u1eed. M\u1ed9t h\u00f4m, b\u1ea5t ng\u1edd Tr\u1ecbnh Giang b\u1ecb s\u00e9t \u0111\u00e1nh g\u1ea7n ch\u1ebft. T\u1eeb \u0111\u00f3 m\u1eafc b\u1ec7nh \\\"Kinh qu\u00ed\\\" (ch\u1ee9ng t\u00e2m th\u1ea7n b\u1ea5t \u0111\u1ecbnh, ho\u1ea3ng h\u1ed1t v\u00e0 hay s\u1ee3 h\u0103i). B\u1ecdn ho\u1ea1n quan Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ph\u1ee5 n\u00f3i d\u1ed1i r\u1eb1ng: \u0111\u1ea5y l\u00e0 v\u00ec d\u00e2m d\u1ee5c m\u00e0 b\u1ecb \u00e1c b\u00e1o. Mu\u1ed1n kh\u00f4ng b\u1ecb h\u1ea1i ch\u1ec9 c\u00f3 c\u00e1ch l\u00e0 tr\u1ed1n xu\u1ed1ng \u0111\u1ea5t. Nh\u00e2n \u0111\u00f3 b\u1ecdn ch\u00fang \u0111\u00e0o \u0111\u1ea5t, l\u00e0m nh\u00e0 h\u1ea7m cho ch\u00faa, g\u1ecdi l\u00e0 cung Th\u01b0\u1edfng Tr\u00ec. T\u1eeb \u0111\u00f3 Tr\u1ecbnh giang \u1edf h\u1eb3n d\u01b0\u1edbi h\u1ea7m, kh\u00f4ng h\u1ec1 ra","ngo\u00e0i. Th\u1ebf l\u00e0 Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ph\u1ee5 c\u00e0ng c\u00f3 \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n \u0111\u1ec3 l\u1ed9ng quy\u1ec1n. Quan qu\u00e2n mu\u1ed1n tr\u1eed kh\u1eed l\u0169 ho\u1ea1n quan n\u00e0y, n\u00ean kh\u1eafp c\u00e1c v\u00f9ng d\u00e2n ch\u00fang \u0111\u0103 n\u1ed5i l\u00ean: H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng c\u00f3 Nguy\u1ec5n Tuy\u1ec3n, Nguy\u1ec5n C\u1eeb; S\u01a1n Nam c\u00f3 Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ch\u1ea5t... d\u00e2n qu\u00ea \u0111eo b\u1eeba, v\u00e1c cu\u1ed1c \u0111i theo r\u1ea5t \u0111\u00f4ng, c\u00f3 n\u01a1i \u0111\u1ebfn h\u00e0ng v\u1ea1n ng\u01b0\u1eddi, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh b\u1ea5t l\u1ef1c, kh\u00f4ng tr\u1ecb n\u1ed5i. Tr\u01b0\u1edbc t\u00ecnh h\u00ecnh nguy ng\u1eadp \u1ea5y, th\u00e1i phi V\u0169 th\u1ecb \u0111\u0103 c\u00f9ng tri\u1ec1u th\u1ea7n b\u00e0n c\u00e1ch l\u1eadp Tr\u1ecbnh Doanh l\u00ean thay Tr\u1ecbnh Giang \u0111\u1ec3 tr\u1ea5n an l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi. N\u0103m Canh Th\u00e2n (1740) Tr\u1ecbnh Doanh thay quy\u1ec1n ng\u00f4i ch\u00faa, l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e0 Minh \u0110\u00f4 v\u01b0\u01a1ng, ti\u1ebfn t\u00f4n Tr\u1ecbnh Giang l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng v\u01b0\u01a1ng. Nh\u01b0 v\u1eady Tr\u1ecbnh Giang c\u1ea7m quy\u1ec1n \u0111\u01b0\u1ee3c 10 n\u0103m (1730-1740) sau \u0111\u00f3 l\u00e1nh \u1edf cung Th\u01b0\u1edfng Tr\u00ec th\u00eam 20 n\u0103m n\u1eefa m\u1edbi m\u1ea5t, th\u1ecd 51 tu\u1ed5i, truy t\u00f4n l\u00e0 Thu\u1eadn v\u01b0\u01a1ng, hi\u1ec7u l\u00e0 D\u1ee5 T\u1ed5. Ngh\u1ecb T\u1ed5 \u00c2n V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh Doanh (1740-1767) Tr\u1ecbnh Doanh l\u00e0 con th\u1ee9 3 c\u1ee7a Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng. Giang l\u00ean c\u1ea7m quy\u1ec1n \u1edf ph\u1ee7 ch\u00faa \u0111\u0103 l\u00e2u m\u00e0 ch\u01b0a c\u00f3 con, th\u1ea5y em l\u00e0 Doanh c\u00f3 v\u0103n t\u00e0i v\u00f5 l\u01b0\u1ee3c m\u1edbi phong l\u00e0m Kh\u00e2m sai ti\u1ebft ch\u1ebf c\u00e1c x\u1ee9 th\u1ee7y b\u1ed9 ch\u1ee7 qu\u00e2n, th\u00e1i \u00fay An Qu\u1ed1c c\u00f4ng, cho m\u1edf ph\u1ee7 \u0111\u1ec7 ri\u00eang \u0111\u1ec3 p\u1e25ng c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi n\u1ed1i ng\u00f4i. V\u00cc kh\u00f4ng thi\u1ebft g\u00ec \u0111\u1ebfn ch\u00ednh s\u1ef1 t\u1eeb n\u0103m B\u00ednh Th\u00ecn (1736) Giang \u0111\u0103 trao quy\u1ec1n nhi\u1ebfp ch\u00ednh cho Doanh. Quan h\u1ec7 anh em Giang v\u00e0 Doanh \u0111\u1ec1u t\u1ed1t \u0111\u1eb9p, kh\u00f4ng c\u00f3 g\u00ec \u0111\u00e1ng ph\u00e0n n\u00e0n. C\u00f3 \u0111i\u1ec1u l\u00e0 ho\u1ea1n quan Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ph\u1ee5 l\u1ea1i ganh gh\u00e9t Doanh v\u00ec Doanh s\u00e1ng su\u1ed1t, qu\u1ea3 quy\u1ebft, c\u00f3 t\u00e0i v\u0103n v\u00f5 v\u00e0 c\u00f2n r\u1ea5t tr\u1ebb m\u00e0 \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c giao quy\u1ec1n nhi\u1ebfp ch\u00ednh, \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00f2ng c\u00e1c quan trong ngo\u00e0i. C\u00f4ng Ph\u1ee5 \u0111\u0103 t\u00ecm c\u00e1ch h\u1ea1n ch\u1ebf quy\u1ec1n l\u1ef1c c\u1ee7a Doanh. Ph\u1ee5 h\u1ea1 l\u1ec7nh cho tri\u1ec1u quan mu\u1ed1n t\u00e2u b\u00e0y vi\u1ec7c g\u00ec v\u1edbi Doanh, kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c d\u00f9ng ch\u1eef \\\"b\u1ea9m\\\" m\u00e0 ph\u1ea3i d\u00f9ng ch\u1eef \\\"th\u00e2n\\\" (tr\u00ecnh). Ph\u1ee5 ch\u1ec9 cho Doanh d\u00f9ng m\u1ed9t c\u0103n nh\u00e0 nh\u1ecf \u1edf ph\u00eda Nam ph\u1ee7 ch\u00faa g\u1ecdi l\u00e0 nh\u00e0 \\\"\u0111\u1ec3\\\". Bi\u1ebft C\u00f4ng Ph\u1ee5 mu\u1ed1n h\u1ea1i m\u00ecnh, Doanh kh\u00f4n kh\u00e9o gi\u1eef k\u00edn \u0111\u00e1o v\u00e0 n\u00edn nh\u1ecbn. Tr\u1ecbnh Th\u00e1i phi h\u1ecd V\u0169 cho tri\u1ec7u c\u00e1c tri\u1ec1u th\u1ea7n Nguy\u1ec5n Qu\u00ed C\u1ea3nh, Nguy\u1ec5n C\u00f4ng Th\u00e1i, Tr\u1ecbnh \u0110\u1ea1c, V\u0169 T\u1ea5t Th\u1eadn, Nguy\u1ec5n \u0110\u00ecnh Ho\u00e0n h\u1ecdp b\u00e0n tr\u1eeb kh\u1eed b\u00e8 \u0111\u1ea3ng Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ph\u1ee5, v\u00e0 \u0111\u01b0a Tr\u1ecbnh Doanh l\u00ean ng\u00f4i ch\u00faa. L\u1ee3i d\u1ee5ng l\u00fac Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ph\u1ee5 \u0111em to\u00e0n qu\u00e2n b\u1ea3n b\u1ed9 ra d\u1eb9p cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Tuy\u1ec3n \u1edf ngo\u00e0i, Nguy\u1ec5n Qu\u00ed C\u1ea3nh \u0111em h\u01b0\u01a1ng binh v\u00e0o kinh b\u1ea3o v\u1ec7 ph\u1ee7 ch\u00faa v\u00e0 v\u00e0o ch\u1ea7u vua L\u00ea, xin ra ch\u1ec9 \u0111\u01b0a Tr\u1ecbnh Doanh l\u00ean ng\u00f4i ch\u00faa. Sau \u0111\u00f3, h\u01b0\u01a1ng binh c\u1ee7a Qu\u00ed C\u1ea3nh gi\u1ebft h\u1ebft b\u00e8 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a Ho\u00e0ng C\u00f4ng Ph\u1ee5. Tr\u1eadt t\u1ef1 tr\u1edf l\u1ea1i trong ph\u1ee7 ch\u00faa. Tr\u1ecbnh Doanh khi \u0111\u0103 c\u00f3c th\u1ef1c quy\u1ec1n trong tay li\u1ec1n ban h\u00e0nh nhi\u1ec1u quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh, h\u1ee3p v\u1edbi l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi, \u0111\u01b0\u1ee3c qu\u1ea7n th\u1ea7n v\u00e0 d\u00e2n ch\u00fang \u1ee7ng h\u1ed9. Ch\u00ednh s\u00e1ch cai tr\u1ecb d\u01b0\u1edbi th\u1eddi Tr\u1ecbnh Doanh kh\u00e1 ch\u1eafc ch\u1eafn v\u00e0 ho\u00e0n ch\u1ec9nh. Nhi\u1ec1u s\u1eafc ch\u1ec9 quy \u0111\u1ecbnh \u0111\u01b0\u1ee3c ban h\u00e0nh d\u01b0\u1edbi th\u1eddi Tr\u1ecbnh C\u01b0\u01a1ng (\u0111\u0103 b\u1ecb Giang b\u1ecf) nay \u0111\u01b0\u1ee3c d\u00f9ng l\u1ea1i. Doanh c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t vi\u00ean t\u01b0\u1edbng c\u00f3 t\u00e0i","c\u1ea7m qu\u00e2n. Trong v\u00f2ng 10 n\u0103m c\u1ea7m quy\u1ec1n, Tr\u1ecbnh Doanh l\u1ea7n l\u01b0\u1ee3t \u0111\u0103 \u0111\u00e1nh tan v\u00e0 d\u1eb9p y\u00ean c\u00e1c cu\u1ed9c kh\u1ecfi ngh\u0129a kh\u1eafp n\u01a1i. \u0110\u1ea5t n\u01b0\u1edbc t\u1ea1m l\u1eafng n\u1ea1n h\u1ed7n lo\u1ea1n \u1edf b\u00ean ngo\u00e0i. Song v\u00ec ph\u1ea3i t\u0103ng c\u01b0\u1eddng qu\u00e2n ng\u0169 \u0111\u1ec5 d\u1eb9p lo\u1ea1n, \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t l\u00e0 qu\u00e2n Thanh Ngh\u1ec7 m\u00e0 sau n\u00e0y h\u1eadu qu\u1ea3 tai h\u1ea1i n\u1ea3y sinh l\u00e0 n\u1ea1n ki\u00eau binh. Ch\u00faa sau Tr\u1ecbnh Doanh \u0111\u0103 ph\u1ea3i h\u1ee9ng ch\u1ecbu h\u1eadu qu\u1ea3 \u1ea5y. H\u01a1n n\u1eefa, do d\u1eb9p lo\u1ea1n b\u1eb1ng m\u1ecdi gi\u00e1, Tr\u1ecbnh Doanh m\u1eafc v\u00e0o m\u1ed9t sai l\u1ea7m kh\u00f4ng th\u1ec3 tha th\u1ee9 l\u00e0 \u0111\u1ed1t h\u1ebft s\u1ed5 s\u00e1ch th\u01b0 t\u1eeb, thu nh\u1eb7t h\u1ebft chu\u00f4ng kh\u00e1nh c\u00e1c ch\u00f9a chi\u1ec1n \u0111\u1ec3 \u0111\u00fac binh kh\u00ed. Tr\u1ecbnh Doanh c\u0169ng ch\u0103m ch\u1ec9 lo vi\u1ec7c ch\u00ednh s\u1ef1: cho \u0111\u1eb7t \u1ed1ng \u0111\u1ed3ng \u1edf c\u1eeda ph\u1ee7 \u0111\u1ec3 nh\u1eadn th\u01b0 t\u1eeb d\u00e2n ch\u00fang t\u1ed1 c\u00e1o vi\u1ec7c l\u00e0m sai tr\u00e1i c\u1ee7a quan l\u1ea1i; \u0111\u1ecbnh l\u1ec7 c\u00e1c quan t\u1eeb tam ph\u1ea9m \u0111\u1ebfn nh\u1ea5t ph\u1ea9m, m\u1ed7i ng\u00e0y l\u1ea7n l\u01b0\u1ee3t th\u1ee9 t\u1ef1 hai ng\u01b0\u1eddi v\u00e0o ph\u1ee7 ch\u00faa \u0111\u1ec3 h\u1ecfi v\u1ec1 ch\u00ednh s\u1ef1 v\u00e0 m\u01b0u s\u00e1ch vi\u1ec7c qu\u00e2n vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. N\u0103m \u1ea4t H\u1ee3i (1755), vua L\u00ea gia phong cho Tr\u1ecbnh Doanh l\u00e0 Th\u01b0\u1ee3ng s\u01b0 Th\u01b0\u1ee3ng ph\u1ee5 anh \u0111o\u00e1n v\u0103n tr\u1ecb v\u00f5 c\u00f4ng Minh v\u01b0\u01a1ng. Th\u00e1ng 12 n\u0103m \u1ea4t H\u1ee3i (1755), Tr\u1ecbnh Doanh mu\u1ed1n thi\u00ean \u0111\u00f4 sang Gia L\u00e2m, b\u00e8n h\u1ea1 l\u1ec7nh s\u1eeda sang x\u00e2y d\u1ef1ng cung mi\u1ebfu \u1edf C\u1ed5 Bi. Tuy v\u1eady v\u1eabn ch\u01b0a d\u1ecdn sang v\u00ec Doanh v\u1ed1n say m\u00ea v\u1edbi ch\u00ednh s\u1ef1. M\u1ed9t \u0111i\u1ec1u \u0111\u00e1ng ch\u00fa \u00fd l\u00e0 m\u1ed7i khi tuy\u1ec3n ch\u1ecdn v\u00e0 c\u1ea5t nh\u1eafc quan l\u1ea1i,Tr\u1ecbnh Doanh r\u1ea5t coi tr\u1ecdng th\u1ef1c t\u00e0i. Ch\u00faa l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ea7u ti\u00ean quy \u0111\u1ecbnh: b\u1ea5t c\u1ee9 ai, tr\u01b0\u1edbc khi b\u1ed9 L\u1ea1i b\u1ed5 d\u1ee5ng c\u1ea5t nh\u1eafc, ph\u1ea3i d\u1eabn v\u00e0o ph\u1ee7 \u0111\u01b0\u1eddng y\u1ebft ki\u1ebfn \u0111\u1ec3 ch\u00faa tr\u1ef1c ti\u1ebfp h\u1ecfi v\u1ec1 vi\u1ec7c l\u00e0m, ai c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng m\u1edbi trao cho ch\u1ee9c quy\u1ec1n. Ch\u00faa th\u01b0\u1edfng ph\u1ea1t r\u1ea5t c\u00f4ng minh. Nhi\u1ec1u danh s\u0129 xu\u1ea5t th\u00e2n khoa b\u1ea3ng \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1ecdng d\u1ee5ng, ti\u00eau bi\u1ec3u l\u00e0 L\u00ea Qu\u00ed \u0110\u00f4n, Ng\u00f4 Th\u00ec S\u0129... L\u1ecbch s\u1eed ghi nh\u1eadn nh\u1eefng n\u0103m Tr\u1ecbnh Doanh c\u1ea7m quy\u1ec1n \u1edf B\u1eafc H\u00e0 l\u00e0 nh\u1eefng n\u0103m \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc \u1ed5n \u0111\u1ecbnh v\u00e0 th\u1ecbnh \u0111\u1ea1t. Th\u00e1ng gi\u00eang n\u0103m \u0110inh H\u1ee3i (1767), Tr\u1ecbnh Doanh m\u1ea5t, con l\u00e0 Tr\u1ecbnh S\u00e2m n\u1ed1i ng\u00f4i. Hai m\u01b0\u01a1i tu\u1ed5i Tr\u1ecbnh Doanh l\u00ean n\u1eafm quy\u1ec1n, m\u1ea5t l\u00fac 48 tu\u1ed5i, \u1edf ph\u1ee7 ch\u00faa 28 n\u0103m. Th\u00e1nh T\u1ed5 Th\u1ecbnh V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh S\u00e2m (1767-1782) Tr\u1ecbnh S\u00e2m l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a Tr\u1ecbnh Doanh. N\u0103m \u1ea4t S\u1eedu (1745) S\u00e2m \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1eadp l\u00e0m Th\u1ebf t\u1eed. Tr\u1ecbnh Doanh t\u1ecf ra c\u1ea9n tr\u1ecdng vi\u1ec7c nu\u00f4i d\u1ea1y con, b\u1ed5 d\u1ee5ng hai ti\u1ebfn s\u0129 danh ti\u1ebfng l\u00e0 D\u01b0\u01a1ng C\u00f4ng Ch\u00fa v\u00e0 Nguy\u1ec5n Ho\u00e0n l\u00e0m t\u01b0 gi\u1ea3ng cho Tr\u1ecbnh S\u00e2m. Th\u00e1ng 10 n\u0103m M\u1eadu D\u1ea7n (1758) Tr\u1ecbnh Doanh phong cho con l\u00e0 S\u00e2m l\u00e0m ti\u1ebft ch\u1ebf thu\u1ef7 b\u1ed9 ch\u1ee7 qu\u00e2n, Th\u00e1i \u00fay, T\u0129nh Qu\u1ed1c c\u00f4ng, m\u1edf ph\u1ee7 L\u01b0\u1ee3ng Qu\u1ed1c v\u00e0 h\u1ebft th\u1ea3y c\u00f4ng vi\u1ec7c tri\u1ec1u ch\u00ednh \u0111\u01b0\u1ee3c giao h\u1eb3n cho S\u00e2m.","M\u00f9a xu\u00e2n n\u0103m \u0110inh H\u1ee3i (1767), Tr\u1ecbnh Doanh m\u1ea5t, Tr\u1ecbnh S\u00e2m n\u1ed1i ng\u00f4i, ti\u1ebfn phong l\u00e0 Nguy\u00ean so\u00e1i T\u1ed5ng qu\u1ed1c ch\u00ednh, T\u0129nh \u0111\u00f4 v\u01b0\u01a1ng. Tr\u1ecbnh S\u00e2m l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi c\u1ee9ng r\u1eafn, th\u00f4ng minh, quy\u1ebft \u0111o\u00e1n. T\u1eeb nh\u1ecf, S\u00e2m \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c h\u1ecdc \u0111\u1ebfn n\u01a1i \u0111\u1ebfn ch\u1ed1n: c\u00f3 \u0111\u1ee7 t\u00e0i v\u0103n v\u00f5, \u0111\u0103 xem kh\u1eafp kinh s\u1eed v\u00e0 bi\u1ebft l\u00e0m th\u01a1. L\u00ean ng\u00f4i ch\u00faa, t\u1eeb k\u1ef7 c\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u n\u1ed9i \u0111\u1ebfn ch\u00ednh s\u1ef1 c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc, Tr\u1ecbnh S\u00e2m cho s\u1eeda \u0111\u1ed5i l\u1ea1i v\u00ec cho r\u1eb1ng ph\u00e9p t\u1eafc c\u00e1c tri\u1ec1u tr\u01b0\u1edbc l\u00e0 nh\u1ecf h\u1eb9p, nay S\u00e2m mu\u1ed1n l\u00e0m to r\u1ed9ng h\u01a1n, n\u00ean ph\u1ea7n nhi\u1ec1u t\u1ef1 quy\u1ebft \u0111o\u00e1n, kh\u00f4ng n\u1ec7 thep ph\u00e9p c\u0169. T\u1ea1i tri\u1ec1u, ngay n\u0103m \u0111\u1ea7u S\u00e2m l\u00ean ng\u00f4i, em l\u00e0 Tr\u1ecbnh L\u1ec7 m\u01b0u gi\u1ebft \u0111\u1ec3 tho\u00e1n \u0111o\u1ea1t. L\u1ec7 c\u0169ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi s\u00e1ng su\u1ed1t, c\u00f3 c\u01a1 m\u01b0u v\u00e0 tr\u00ed d\u0169ng. G\u1eb7p l\u00fac cha ch\u1ebft, L\u1ec7 m\u1eadt h\u1eb9n v\u1edbi D\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecdng Khi\u00eam v\u00e0 Nguy\u1ec5n Huy B\u00e1 l\u00e0m gia kh\u00e1ch \u0111\u1ecbnh ng\u00e0y gi\u1ebft S\u00e2m. Vi\u1ec7c b\u1ecb l\u1ed9, Ph\u1ea1m Huy C\u01a1 v\u00e0 \u0111\u1ed3 \u0111\u1ea3ng b\u1ecb gi\u1ebft, Tr\u1ecbnh L\u00ea b\u1ecb t\u1ed1ng giam. Ngay sau khi l\u00ean ng\u00f4i ch\u00faa, Tr\u1ecbnh S\u00e2m \u0111\u0103 t\u00ecm c\u1edb s\u00e1t h\u1ea1i th\u00e1i t\u1eed Duy V\u0129. N\u0103m K\u1ef7 S\u1eedu (1769), sau hai n\u0103m l\u00ean ng\u00f4i v\u00ec ghen gh\u00e9t t\u00e0i n\u0103ng, \u0111\u1ee9c \u0111\u1ed9 v\u00e0 \u0111\u1ecba v\u1ecb c\u1ee7a Th\u00e1i t\u1eed Duy V\u0129. S\u00e2m \u0111\u0103 vu t\u1ed9i cho Th\u00e1i t\u1eed, sai ng\u01b0\u1eddi b\u1eaft gi\u1eef, tru\u1ea5t ng\u00f4i v\u00e0 t\u1ed1ng giam, ch\u1ebft trong ng\u1ee5c. N\u0103m Canh M\u0103o (1770), sau khi \u0111\u00e1nh tan L\u00ea Duy M\u1eadt, bu\u1ed9c Duy M\u1eadt t\u1ef1 t\u1eed, Tr\u1ecbnh S\u00e2m ki\u00eau m\u0103n, cho m\u00ecnh c\u00f3 c\u00f4ng l\u1edbn, b\u1ed1n c\u01a1i y\u00ean \u1ed5n h\u01a1n h\u1eb3n m\u1ecdi \u0111\u1eddi ch\u00faa tr\u01b0\u1edbc, n\u00ean t\u1ef1 ti\u1ebfn phong l\u00e0 \u0110\u1ea1i nguy\u00ean so\u00e1i t\u1ed5ng qu\u1ed1c ch\u00ednh, th\u01b0\u1ee3ng s\u01b0 Th\u01b0\u1ee3ng ph\u1ee5, Du\u1ec7 \u0111o\u00e1n v\u0103n c\u00f4ng v\u00f5 \u0111\u1ee9c T\u00ednh v\u01b0\u01a1ng. N\u0103m Gi\u00e1p Ng\u1ecd (1774), \u0111\u1ec3 khu\u1ebfch tr\u01b0\u01a1ng th\u00eam thanh th\u1ebf, S\u00e2m sai Ho\u00e0ng Ng\u0169 Ph\u00fac l\u00e0m th\u1ed1ng t\u01b0\u1edbng \u0111em qu\u00e2n v\u00e0o Nam \u0111\u00e1nh ch\u00faa Nguy\u1ec5n. \u0110\u1ec3 t\u0103ng th\u00eam thanh th\u1ebf cho binh s\u0129 Nam chinh, th\u00e1ng 10 n\u0103m \u0111\u00f3, S\u00e2m th\u00e2n c\u1ea7m qu\u00e2n k\u00e9o v\u00e0o Thu\u1eadn Ho\u00e1. Qu\u00e2n Tr\u1ecbnh chi\u1ebfm \u0111\u01b0\u1ee3c Thu\u1eadn Ho\u00e1 v\u00e0 \u0111\u1eb7t quan cai tr\u1ecb \u0111\u1ea5t Thu\u1eadn Qu\u1ea3ng. Trong \u0111\u00f3 c\u00f3 L\u00ea Qu\u00ed \u0110\u00f4n, t\u00e1c gi\u1ea3 s\u00e1ch \\\"Ph\u1ee7 bi\u00ean t\u1ea1p l\u1ee5c\\\". Th\u00e1ng 9 n\u0103m Nh\u00e2m D\u1ea7n (1782), Tr\u1ecbnh S\u00e2m m\u1ea5t, th\u1ecd 44 tu\u1ed5i, 16 n\u0103m \u1edf ng\u00f4i ch\u00faa. Tuy\u00ean Phi \u0110\u1eb7ng Th\u1ecb Hu\u1ec7 V\u00e0 \u0110i\u1ec7n \u0110\u00f4 V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecbnh C\u00e1n \u0110\u1eb7ng Th\u1ecb Hu\u1ec7 qu\u00ea \u1edf l\u00e0ng Ph\u00f9 \u0110\u1ed5ng, huy\u1ec7n \u0110\u00f4ng Anh, B\u1eafc Ninh (nay l\u00e0 H\u00e0 N\u1ed9i) l\u00e0 m\u1ed9t n\u1eef t\u1ef3 ph\u1ee5c v\u1ee5 trong ph\u1ee7 ch\u00faa. Tr\u1ecbnh S\u00e2m sau khi \u0111\u00e3 d\u1eb9p y\u00ean c\u00e1c cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a l\u1edbn, b\u1ed1n ph\u01b0\u01a1ng y\u00ean \u1ed5n, kho \u0111\u1ee5n \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7, d\u1ea7n d\u1ea7n sinh b\u1ee5ng ki\u00eau c\u0103ng, xa x\u1ec9, phi th\u1ea7n th\u1ecb n\u1eef k\u00e9n v\u00e0o r\u1ea5t nhi\u1ec1u, m\u1eb7c \u00fd vui ch\u01a1i tho\u1ea3 th\u00edch.","M\u1ed9t h\u00f4m, ti\u1ec7p d\u01b0 Tr\u1ea7n Th\u1ecb Vinh sai n\u1eef t\u1ef3 \u0110\u1eb7ng Th\u1ecb Hu\u1ec7 b\u01b0ng m\u1ed9t khay hoa \u0111\u1ebfn tr\u01b0\u1edbc m\u1eb7t ch\u00faa. Th\u1ecb Hu\u1ec7, m\u1eaft ph\u01b0\u1ee3ng m\u00e0y ng\u00e0i, v\u1ebb ng\u01b0\u1eddi r\u1ea5t xinh \u0111\u1eb9p v\u00e0 h\u1ea5p d\u1eabn. Ch\u00faa Tr\u1ecbnh tr\u00f4ng th\u1ea5y \u0111em l\u00f2ng y\u00eau m\u1ebfn \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t. Th\u1ecb Hu\u1ec7 ng\u00e0y c\u00e0ng \u0111\u01b0\u1ee3c y\u00eau: \u1ea2 n\u00f3i g\u00ec ch\u00faa c\u0169ng nghe v\u00e0 c\u00f3 vi\u1ec7c g\u00ec ch\u00faa c\u0169ng n\u00f3i v\u1edbi Th\u1ecb Hu\u1ec7. T\u1eeb \u0111\u00f3 Th\u1ecb Hu\u1ec7 \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ed1ng x\u00f9ng m\u1ed9t n\u01a1i v\u1edbi ch\u00faa, y nh\u01b0 v\u1ee3 ch\u1ed3ng nh\u00e0 th\u01b0\u1eddng d\u00e2n. Xe ki\u1ec7u qu\u1ea7n \u00e1o c\u1ee7a Th\u1ecb Hu\u1ec7 \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1eafm s\u1eeda nh\u01b0 \u0111\u1ed3 d\u00f9ng c\u1ee7a ch\u00faa. Th\u1ecb Hu\u1ec7 ng\u00e0y c\u00e0ng l\u1ed9ng h\u00e0nh. H\u1ec5 c\u00f3 chuy\u1ec7n kh\u00f4ng v\u1eeba \u00fd x\u00e2y x\u1ea9m m\u1eb7t m\u00e0y, k\u00eau kh\u00f3c th\u1ea3m thi\u1ebft khi\u1ebfn ch\u00faa r\u1ed1i l\u00f2ng. Tr\u1ecbnh S\u00e2m c\u00f3 ng\u1ecdc d\u1ea1 quang, chi\u1ebfn l\u1ee3n ph\u1ea9m c\u1ee7a m\u1ed9t tr\u1eadn \u0111\u00e1nh ph\u01b0\u01a1ng Nam, v\u1eabn treo \u1edf \u0111\u1ea7u kh\u0103n l\u00e0m \u0111\u1ed3 trang s\u1ee9c. M\u1ed9t h\u00f4m Th\u1ecb Hu\u1ec7 l\u1ea5y tay m\u00e2n m\u00ea vi\u00ean ng\u1ecdc. Ch\u00faa n\u00f3i: - Nh\u00e8 nh\u1eb9 tay k\u1ebbo s\u00e2y s\u00e1t! Th\u1ecb Hu\u1ec7 li\u1ec1n n\u00e9m vi\u00ean ng\u1ecdc xu\u1ed1ng \u0111\u1ea5t, tru tr\u00e9o kh\u00f3c la: - Ng\u1ecdc n\u00e0y ch\u1ea3 l\u00e0 c\u00e1i g\u00ec s\u1ea5t! Ch\u1eb3ng qua v\u00e0o Qu\u1ea3ng Nam ki\u1ebfm tr\u1ea3 ch\u00faa h\u1ea1t kh\u00e1c l\u00e0 c\u00f9ng. Sao ch\u00faa n\u1ee1 tr\u1ecdng c\u1ee7a khinh ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m v\u1eady? \u0110o\u1ea1n Th\u1ecb Hu\u1ec7 b\u1ecf ra \u1edf cung kh\u00e1c, t\u1eeb ch\u1ed1i kh\u00f4ng g\u1eb7p n\u1eefa, Tr\u1ecbnh S\u00e2m ph\u1ea3i d\u1ed7 d\u00e0nh m\u00e3i, Hu\u1ec7 m\u1edbi ch\u1ecbu l\u00e0m l\u00e0nh v\u1edbi ch\u00faa. \u0110\u1ec3 chi\u1ec1u l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1eb9p, m\u1ed7i n\u0103m c\u1ee9 \u0111\u1ebfn t\u1ebft trung thu, t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc m\u1ea5y th\u00e1ng, ch\u00faa cho l\u1ea5y g\u1ea5m trong cung ph\u00e1t ra, l\u00e0m h\u00e0ng tr\u0103m h\u00e0ng ngh\u0129n \u0111\u00e8n l\u1ed3ng, c\u00e1i n\u00e0o c\u0169ng tinh x\u1ea3o tuy\u1ec7t v\u1eddi, m\u1ed7i c\u00e1i gi\u00e1 \u0111\u1ebfn m\u1ea5y ch\u1ee5c l\u1ea1ng v\u00e0ng. B\u1eafc cung c\u00f3 h\u1ed3 Long Tr\u00ec, r\u1ed9ng n\u1eeda d\u1eb7m, ng\u00e1t h\u01b0\u01a1ng s\u00fang. Ven b\u1edd h\u1ed3 san s\u00e1t h\u00e0ng m\u1ea5y tr\u0103m c\u00e2y ph\u00f9 dung \u0111\u1ec3 treo \u0111\u00e8n. S\u00f3ng, tr\u0103ng d\u1eadp d\u1eddn, tr\u00f4ng xa t\u1ef1a nh\u01b0 h\u00e0ng v\u1ea1n ng\u00f4i sao s\u00e1ng. N\u1ed9i th\u1ecb t\u1eeb tam ph\u1ea9m tr\u1edf l\u00ean, ch\u00edt kh\u0103n m\u1eb7c \u00e1o \u0111\u00e0n b\u00e0, b\u00e0y h\u00e0ng \u1edf m\u00e9p \u0111\u01b0\u1eddng b\u00e1n t\u1ea1p ho\u00e1 c\u00f9ng hoa qu\u1ea3, ch\u1ea3, nem, r\u01b0\u1ee3u ch\u1eb3ng thi\u1ebfu th\u1ee9c g\u00ec, ch\u1ed3ng ch\u1ea5t nh\u01b0 n\u00fai. Cung nh\u00e2n qua l\u1ea1i mua b\u00e1n, v\u1eeba mua v\u1eeba c\u01b0\u1edbp, n\u00e0o c\u1ea7n h\u1ecfi gi\u00e1, \u0111ua nhau h\u00e1t gh\u1eb9o, ti\u1ebfng c\u01b0\u1eddi vang d\u1eady trong ngo\u00e0i. N\u1eeda \u0111\u00eam, ch\u00faa ng\u1ef1 ki\u1ec7u \u0111\u1ebfn h\u1ed3, xu\u1ed1ng thuy\u1ec1n. Quan h\u1ea7u v\u00e0 c\u00e1c phi t\u1ea7n g\u00f5 v\u00e1n h\u00f2 reo, \u0111i l\u1ea1i r\u1ed9n r\u1ecbp v\u00e0 l\u00eanh \u0111\u00eanh tr\u00ean s\u00f3ng n\u01b0\u1edbc. L\u00fac \u0111\u00e0nm khi s\u00e1o, ca h\u00e1t r\u1ed9n r\u00e0ng khi\u1ebfn ng\u01b0\u1eddi ta t\u01b0\u1edfng nh\u01b0 ch\u01a1i \u1edf cung tr\u0103ng nghe nh\u1ea1c thi\u00ean \u0111\u00ecnh. Ch\u00faa h\u1ea3 h\u00ea, m\u00e3i g\u00e0 g\u00e1y m\u1edbi v\u1ec1. Khi Hu\u1ec7 c\u00f3 thai, ch\u00faa sai ng\u01b0\u1eddi l\u1ec5 b\u00e1i kh\u1eafp c\u00e1c ch\u00f9a, mong sinh con th\u00e1nh. N\u0103m \u0110inh D\u1eadu (1777) Hu\u1ec7 sinh con trai, ch\u00faa y\u00eau d\u1ea5u kh\u00e1c th\u01b0\u1eddng l\u1ea5y t\u00ean c\u1ee7a ch\u00faa thu\u1edf nh\u1ecf \u0111\u1eb7t"]


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook