Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Cac-trieu-dai-Viet-Nam

Cac-trieu-dai-Viet-Nam

Description: Cac-trieu-dai-Viet-Nam

Search

Read the Text Version

["d\u00e2n t\u1ed9c c\u00f3 m\u1ed9t ph\u1ea7n c\u00f4ng c\u1ee7a b\u00e0. Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 c\u00f4ng kh\u1edfi d\u1ef1ng s\u1ef1 nghi\u1ec7p tri\u1ec1u Tr\u1ea7n, sinh n\u0103m Gi\u00e1p D\u1ea7n (1194) \u1edf l\u00e0ng L\u01b0u X\u00e1 (H\u01b0ng H\u00e0, Th\u00e1i B\u00ecnh). \u00d4ng \u0111\u0103 n\u1ed5i l\u00ean l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 t\u00e0i xu\u1ea5t ch\u00fang trong s\u1ed1 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi con \u01b0u t\u00fa kh\u00e1c c\u1ee7a h\u1ecd Tr\u1ea7n, gi\u00fap tri\u1ec1u L\u00fd \u0111\u00e1nh d\u1eb9p c\u00e1c th\u1ebf l\u1ef1c c\u00e1t c\u1ee9, kh\u00f4i ph\u1ee5c c\u01a1 nghi\u1ec7p nh\u00e0 L\u00fd. \u00d4ng \u00edt \u0111\u01b0\u1ee3c h\u1ecdc nh\u01b0ng c\u00f3 b\u1ea3n l\u0129nh, th\u1eb3ng th\u1eafn v\u00e0 quy\u1ebft \u0111o\u00e1n. Cu\u1ed1i tri\u1ec1u L\u00fd, c\u00e1c vua \u0103n ch\u01a1i, sa \u0111\u1ecda, kinh t\u1ebf suy tho\u00e1i, thi\u00ean tai, m\u1ea5t m\u00f9a \u0111\u00f3i k\u00e9m li\u00ean ti\u1ebfp x\u1ea3y ra. L\u1ee3i d\u1ee5ng c\u01a1 h\u1ed9i \u0111\u00f3, c\u00e1c th\u1ebf l\u1ef1c phong ki\u1ebfn n\u1ed5i l\u00ean ch\u1ed1ng l\u1ea1i tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh, \u0111\u00e1nh gi\u1ebft l\u1eabn nhau, c\u01b0\u1edbp b\u00f3c b\u1eeba b\u0103i. Ngo\u00e0i bi\u00ean th\u00f9y, \u0111\u1ebf qu\u1ed1c Nguy\u00ean M\u00f4ng \u0111ang tung ho\u00e0nh \u0111\u00e1nh Kim, di\u1ec7t T\u00e2y H\u1ea1, chi\u1ebfm Tri\u1ec1u Ti\u00ean, s\u1eeda so\u1ea1n \u0111\u1ea1i binh x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c T\u1ed1ng v\u00e0 \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Trong l\u00fac \u1ea5y, vua L\u00fd Hu\u1ec7 T\u00f4ng v\u00f4 tr\u00e1ch nhi\u1ec7m, truy\u1ec1n ng\u00f4i cho con g\u00e1i l\u00e0 L\u00fd Chi\u00eau Ho\u00e0ng m\u1edbi 8 tu\u1ed5i r\u1ed3i b\u1ecf \u0111i tu \u1edf ch\u00f9a Ch\u00e2n Gi\u00e1o. B\u1edfi v\u1eady, Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 \u0111\u0103 thu x\u1ebfp cho L\u00fd Chi\u00eau Ho\u00e0ng truy\u1ec1n ng\u00f4i cho Tr\u1ea7n C\u1ea3nh l\u00e0 h\u1ee3p l\u1ebd. L\u00e0m cu\u1ed9c \u0111\u1ea3o ch\u00ednh thay \u0111\u1ed5i tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i m\u00e0 kh\u00f4ng x\u1ea3y ra \u0111\u1ed5 m\u00e1u v\u00e0 \u0111\u1ea3o l\u1ed9n l\u1edbn trong n\u01b0\u1edbc, ch\u1ee9ng t\u1ecf Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 l\u00e0 nh\u00e0 ch\u00ednh tr\u1ecb s\u00e1ng su\u1ed1t, kh\u00f4n ngoan. Sau khi l\u00ean l\u00e0m vua, Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng phong cho Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 l\u00e0m Th\u00e1i s\u01b0 n\u1eafm gi\u1eef m\u1ecdi binh quy\u1ec1n. Trong m\u1ed9t th\u1eddi gian ng\u1eafn, Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 \u0111\u0103 thu ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c th\u1ebf l\u1ef1c \u0111\u1ed1i \u0111\u1ecbch, t\u1ed5 ch\u1ee9c l\u1ea1i b\u1ed9 m\u00e1y h\u00e0nh ch\u00ednh t\u1eeb trung \u01b0\u01a1ng \u0111\u1ebfn c\u1ea5p x\u0103. C\u00f3 l\u1ea7n duy\u1ec7t h\u1ed9 kh\u1ea9u, Linh T\u1eeb qu\u1ed1c m\u1eabu mu\u1ed1n xin ri\u00eang cho m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m ch\u1ee9c C\u00e2u \u0111\u01b0\u01a1ng (m\u1ed9t ch\u1ee9c d\u1ecbch trong x\u0103). \u00d4ng ghi t\u00ean h\u1ecd qu\u00ea qu\u00e1n. Duy\u1ec7t \u0111\u1ebfn x\u0103 \u1ea5y, h\u1ecfi t\u00ean \u0111\u01b0\u01a1ng s\u1ef1, \u0111\u01b0\u01a1ng s\u1ef1 m\u1eebng r\u1ee1 ch\u1ea1y \u0111\u1ebfn. Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 n\u00f3i: - Ng\u01b0\u01a1i v\u00ec c\u00f3 c\u00f4ng ch\u00faa xin cho \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e0m C\u00e2u \u0111\u01b0\u01a1ng, kh\u00f4ng th\u1ec3 v\u00ed nh\u01b0 nh\u1eefng c\u00e2u \u0111\u01b0\u01a1ng kh\u00e1c \u0111\u01b0\u1ee3c, ph\u1ea3i ch\u1eb7t m\u1ed9t ng\u00f3n ch\u00e2n \u0111\u1ec3 ph\u00e2n bi\u1ec7t. \u0110\u01b0\u01a1ng s\u1ef1 k\u00eau van xin th\u00f4i, h\u1ed3i l\u00e2u Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 m\u1edbi tha cho. T\u1eeb \u0111\u1ea5y kh\u00f4ng ai d\u00e1m nh\u1edd c\u1eady vi\u1ec7c ri\u00eang n\u1eefa. Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 \u0111\u1ec1 cao t\u01b0 t\u01b0\u1edfng ph\u00e1p tr\u1ecb, \u0111\u1ecbnh ra lu\u1eadt l\u1ec7 quy ch\u1ebf h\u00e0nh ch\u00ednh v\u00e0 g\u01b0\u01a1ng m\u1eabu th\u1ef1c hi\u1ec7n. S\u1eed ghi c\u00f3 l\u1ea7n, Linh T\u1eeb qu\u1ed1c m\u1eabu ng\u1ed3i ki\u1ec7u \u0111i qua ch\u1ed7 th\u1ec1m c\u1ea5m b\u1ecb ng\u01b0\u1eddi qu\u00e2n hi\u1ec7u ng\u0103n l\u1ea1i. V\u1ec1 nh\u00e0, Linh T\u1eeb qu\u1ed1c m\u1eabu than: - M\u1ee5 n\u00e0y l\u00e0m v\u1ee3 \u00f4ng m\u00e0 b\u1ecdn qu\u00e2n hi\u1ec7u \u1ea5y khinh nh\u1eddn nh\u01b0 th\u1ebf. Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 sai qu\u00e2n \u0111i b\u1eaft v\u1ec1. Ng\u01b0\u1eddi qu\u00e2n hi\u1ec7u ch\u1eafc l\u00e0 ph\u1ea3i ch\u1ebft. Khi \u0111\u1ebfn n\u01a1i, nghe","ng\u01b0\u1eddi qu\u00e2n hi\u1ec7u k\u1ec3 l\u1ea1i ng\u1ecdn ngu\u1ed3n c\u00e2u chuy\u1ec7n. Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 n\u00f3i: - Ng\u01b0\u1eddi \u1edf ch\u1ee9c th\u1ea5p m\u00e0 bi\u1ebft gi\u1eef ph\u00e9p n\u01b0\u1edbc, nh\u01b0 th\u1ebf ta c\u00f2n tr\u00e1ch g\u00ec n\u1eefa. N\u00f3i r\u1ed3i l\u1ea5y v\u00e0ng l\u1ee5a th\u01b0\u1edfng cho ng\u01b0\u1eddi \u1ea5y. L\u00e0 ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 c\u00f4ng, c\u00f3 t\u00e0i, n\u1eafm gi\u1eef tr\u1ecdn binh quy\u1ec1n, vua c\u0169ng kh\u00f4ng d\u00e1m tr\u00e1i \u00fd. C\u00f3 vi\u00ean quan nh\u00e2n l\u00fac v\u00e0o ch\u1ea7u vua Th\u00e1i T\u00f4ng, \u1ee9a n\u01b0\u1edbc m\u1eaft t\u00e2u: - B\u1ec7 h\u1ea1 tu\u1ed5i c\u00f2n tr\u1ebb m\u00e0 th\u00e1i s\u01b0 Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 quy\u1ec1n nghi\u00eang ch\u00e2n ch\u00faa, kh\u00f4ng bi\u1ebft r\u1ed3i ti\u1ec1n \u0111\u1ed3 x\u0103 t\u1eafc s\u1ebd ra sao? H\u1ea1 th\u1ea7n l\u1ea5y l\u00e0m lo l\u1eafng. Vua b\u1ea3o Th\u1ee7 \u0110\u1ed9: - Tr\u1eabm bi\u1ebft Th\u01b0\u1ee3ng phu ch\u1ec9 c\u00f3 t\u1ea5m l\u00f2ng son v\u00ec n\u01b0\u1edbc ch\u1ee9 kh\u00f4ng c\u00f3 b\u1ee5ng ri\u00eang n\u00e0o. V\u1eady m\u00e0 k\u1ebb kia th\u1ea5y \u00f4ng n\u1eafm gi\u1eef m\u1ecdi quy\u1ec1n b\u00ednh, d\u00e1m ng\u1edd v\u1ef1c x\u1eb1ng \u0111\u0103 t\u00e2u v\u1edbi tr\u1eabm l\u00e0 \u0111\u00e1ng lo ng\u1ea1i v\u1ec1 vi\u1ec7c Th\u01b0\u1ee3ng ph\u1ee5 chuy\u00ean quy\u1ec1n c\u00f3 th\u1ec3 kh\u00f4ng hay cho x\u0103 t\u1eafc. \u0110\u00f3 l\u00e0 l\u1eddi n\u00f3i h\u1ea1i \u0111\u1ebfn ngh\u0129a v\u1ee5 vua t\u00f4i v\u00e0 t\u00ecnh c\u1ea3m ch\u00fa ch\u00e1u gi\u1eefa Th\u01b0\u1ee3ng ph\u1ee5 v\u00e0 Tr\u1eabm. Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 tr\u1ea7m ng\u00e2m suy ngh\u0129 r\u1ed3i t\u00e2u: - K\u1ebb kia n\u00f3i v\u1eady m\u00e0 \u0111\u00fang. Th\u1eadt qu\u1ea3 c\u00f3 chuy\u1ec7n chuy\u00ean quy\u1ec1n th\u1eadt. Th\u1ebf m\u1edbi bi\u1ebft m\u1ed9t tr\u0103m ng\u01b0\u1eddi v\u00e2ng d\u1ea1 kh\u00f4ng b\u1eb1ng m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi n\u00f3i th\u1eb3ng. Trong \u0111\u00e1m quan l\u1ea1i ch\u1ec9 duy nh\u1ea5t c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi n\u00e0y ngay th\u1eb3ng b\u1ea1o d\u1ea1n, d\u00e1m n\u00f3i nh\u1eefng \u0111i\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi kh\u00e1c ch\u1ec9 d\u00e1m ngh\u0129. V\u1eady, m\u1ed9t tri\u1ec1u th\u1ecbnh l\u00e0 ph\u1ea3i khuy\u1ebfn kh\u00edch ng\u01b0\u1eddi n\u00f3i th\u1eadt. N\u00f3i xong, Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 xin ph\u00e9p vua l\u1ea5y m\u1ea5y t\u1ea5m l\u1ee5a v\u00e0 m\u1ea5y quan ti\u1ec1n th\u01b0\u1edfng cho vi\u00ean quan n\u1ecd. Trong cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn ch\u00f4ng Nguy\u00ean M\u00f4ng l\u1ea7n th\u1ee9 nh\u1ea5t, Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 \u0111\u00f3ng vai tr\u00f2 v\u00f4 c\u00f9ng quan tr\u1ecdng. Th\u00e1ng 12 n\u0103m \u0110inh T\u00fd (1-1258), qu\u00e2n M\u00f4ng C\u1ed5 sau khi ti\u00eau di\u1ec7t n\u01b0\u1edbc \u0110\u1ea1i L\u01b0 (V\u00e2n Nam), \u0111\u0103 ti\u1ebfn v\u00e0o l\u01b0u v\u1ef1c s\u00f4ng H\u1ed3ng. Th\u1ebf gi\u1eb7c r\u1ea5t m\u1ea1nh. Tr\u00ean c\u00e1c m\u1eb7t tr\u1eadn, qu\u00e2n \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u01a1ng n\u1ed5i ph\u1ea3i r\u00fat lui. Vua Th\u00e1i T\u00f4ng v\u00e0 qu\u1ea7n th\u1ea7n ph\u1ea3i b\u1ecf Th\u0103ng Long r\u00fat xu\u1ed1ng ph\u00eda Nam. Vua ng\u1ef1 thuy\u1ec1n nh\u1ecf \u0111\u1ebfn th\u0103m em ru\u1ed9t l\u00e0 Th\u00e1i \u00fay Tr\u1ea7n Nh\u1eadt H\u1ea1o h\u1ecfi k\u1ebf. Nh\u1eadt H\u1ea1o l\u1ea5y ng\u00f3n tay ch\u1ea5m n\u01b0\u1edbc vi\u1ebft hai ch\u1eef \\\"Nh\u1eadp T\u1ed1ng\\\" \u1edf m\u1ea1n thuy\u1ec1n, \u00fd khuy\u00ean vua n\u00ean ch\u1ea1y sang nh\u1edd v\u1ea3 n\u01b0\u1edbc T\u1ed1ng. Vua r\u1eddi thuy\u1ec1n \u0111\u1ebfn h\u1ecfi Th\u00e1i s\u01b0 Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9. Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 tr\u1ea3 l\u1eddi: - \u0110\u1ea7u t\u00f4i ch\u01b0a r\u01a1i xu\u1ed1ng \u0111\u1ea5t, xin b\u1ec7 h\u1ea1 \u0111\u1eebng lo. V\u00e0o l\u00fac gay go nh\u1ea5t c\u1ee7a cu\u1ed9c chi\u1ebfn, c\u00e2u tr\u1ea3 l\u1eddi \u0111anh th\u00e9p c\u1ee7a Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 \u0111\u0103 gi\u1eef","v\u1eefng tinh th\u1ea7n quy\u1ebft \u0111\u00e1nh quy\u1ebft th\u1eafng c\u1ee7a qu\u00e2n d\u00e2n \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. \u00d4ng th\u1ef1c s\u1ef1 tr\u1edf th\u00e0nh linh h\u1ed3n c\u1ee7a cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn v\u00e0 l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi l\u0103nh \u0111\u1ea1o cu\u1ed9c ph\u1ea3n c\u00f4ng quy\u1ebft li\u1ec7t \u0111\u00e1nh v\u00e0o \u0110\u00f4ng B\u1ed9 \u0110\u1ea7u, bu\u1ed9c gi\u1eb7c ph\u1ea3i r\u00fat ch\u1ea1y v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc. S\u1eed s\u00e1ch phong ki\u1ebfn th\u01b0\u1eddng coi Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 nh\u01b0 m\u1ed9t quy\u1ec1n th\u1ea7n v\u00f4 h\u1ecdc, c\u00f3 t\u00e0i m\u00e0 kh\u00f4ng c\u00f3 \u0111\u1ee9c, c\u00f3 c\u00f4ng v\u1edbi tri\u1ec1u Tr\u1ea7n, nh\u01b0ng c\u00f3 t\u1ed9i v\u1edbi tri\u1ec1u L\u00fd. L\u00fd do \u0111\u01b0a ra l\u00e0 vi\u1ec7c Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 gi\u1ebft h\u1ebft t\u00f4n th\u1ea5t nh\u00e0 L\u00fd. Chuy\u1ec7n r\u1eb1ng: n\u0103m Nh\u00e2m Th\u00ecn (1232) nh\u00e2n l\u00e0m l\u1ec5 Ti\u00ean h\u1eadu nh\u00e0 L\u00fd \u1edf th\u00f4n Th\u00e1i \u0110\u01b0\u1eddng (\u0110\u00f4ng Ng\u00e0n, B\u1eafc Ninh), Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 sai l\u00e0m nh\u00e0 l\u00e1 \u1edf tr\u00ean c\u00e1c h\u1ed1 \u0111\u1ec3 \u0111\u1ebfn khi c\u00e1c t\u00f4n th\u1ea5t nh\u00e0 L\u00fd v\u00e0o t\u1ebf th\u00ec b\u1ecb s\u1ee5t c\u1ea3 xu\u1ed1ng, r\u1ed3i l\u1ea5y \u0111\u1ea5t \u0111\u1ed5 l\u00ean ch\u00f4n s\u1ed1ng h\u1ebft. Nh\u01b0ng trong \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t s\u1eed k\u00fd to\u00e0n th\u01b0, Ng\u00f4 S\u0129 Li\u00ean c\u0169ng ch\u00fa gi\u1ea3i r\u1eb1ng \\\"Vi\u1ec7c n\u00e0y ch\u01b0a ch\u1eafc \u0111\u0103 c\u00f3 th\u1ef1c\\\". Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 m\u1ea5t th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m Gi\u00e1p T\u00fd (1264), th\u1ecd 71 tu\u1ed5i. Tr\u1ea7n Th\u1eeba Tr\u1ea7n Th\u1eeba sinh n\u0103m Gi\u00e1p Th\u00ecn (1184), v\u1ecb Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng \u0111\u1ea7u ti\u00ean c\u1ee7a tri\u1ec1u Tr\u1ea7n l\u00e0 con c\u1ea3 c\u1ee7a Tr\u1ea7n L\u00fd, anh ru\u1ed9t Tr\u1ea7n T\u1ef1 Kh\u00e1nh v\u00e0 Linh T\u1eeb qu\u1ed1c m\u1eabu Tr\u1ea7n Th\u1ecb Dung. \u00d4ng t\u1ed5 c\u1ee7a Tr\u1ea7n Th\u1eeba l\u00e0 Tr\u1ea7n K\u00ednh v\u1ed1n g\u1ed1c \u1edf \u0110\u00f4ng Tri\u1ec1u, n\u1ed1i \u0111\u1eddi l\u00e0m ngh\u1ec1 \u0111\u00e1nh c\u00e1, tr\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng \u0111i t\u00ecm \u0111\u1ea5t l\u00e0m \u0103n sinh s\u1ed1ng \u0111\u00e3 c\u1eafm s\u00e0o, d\u1eebng ch\u00e2n \u1edf Th\u1ee9c M\u1ea1c (Nam \u0110\u1ecbnh). K\u00ednh l\u1ea5y v\u1ee3 \u1edf T\u1ee9c M\u1ea1c sinh ra Tr\u1ea7n H\u1ea5p t\u00ecm sang H\u1ea3i \u1ea4p (Th\u00e1i B\u00ecnh) n\u01a1i gi\u00e1p ranh c\u00e1c s\u00f4ng Nh\u1ecb H\u00e0 v\u00e0 s\u00f4ng H\u1ea3i Tri\u1ec1u, l\u00e0 v\u00f9ng \u0111\u1ea5t c\u1ed5 tr\u00f9 ph\u00fa r\u1ed3i \u0111\u1ecbnh c\u01b0 \u1edf \u0111\u00f3. Nh\u1edd c\u00f3 c\u00f4ng ph\u00f2 t\u00e1 tri\u1ec1u L\u00fd, kh\u00f4i ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c kinh th\u00e0nh, n\u0103m B\u00ednh T\u00fd (1216), Tr\u1ea7n Th\u1eeba \u0111\u01b0\u1ee3c vua L\u00fd Hu\u1ec7 T\u00f4ng phong l\u00e0m N\u1ed9i th\u1ecb ph\u00e1n th\u1ee7. N\u0103m Qu\u00fd M\u00f9i (1223), khi Tr\u1ea7n T\u1ef1 Kh\u00e1nh m\u1ea5t, vua phong cho Tr\u1ea7n Th\u1eeba l\u00e0m Th\u00e1i \u00fay ph\u1ee5 ch\u00ednh. Khi L\u00fd Chi\u00eau Ho\u00e0ng l\u00e0m vua, Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 \u0111\u00e3 ngh\u0129 ngay \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c truy\u1ec1n ng\u00f4i cho Tr\u1ea7n C\u1ea3nh, con trai th\u1ee9 c\u1ee7a Tr\u1ea7n Th\u1eeba, b\u00e8n th\u01b0a v\u1edbi Tr\u1ea7n Th\u1eeba vi\u1ec7c \u1ea5y. Tr\u1ea7n Th\u1eeba ng\u1ea7n ng\u1ea1i: - Ch\u00fang ta v\u1edbi Th\u00e1i h\u1eadu v\u00e0 Chi\u00eau Ho\u00e0ng l\u00e0 ch\u1ed7 h\u1ecd ngo\u1ea1i ch\u00ed th\u00e2n, nay l\u00e0m c\u00e1i vi\u1ec7c tranh \u0111o\u1ea1t \u1ea5y t\u00f4i e ch\u1eb3ng kh\u1ecfi mang ti\u1ebfng v\u1edbi h\u1eadu th\u1ebf. Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 ph\u00e2n tr\u1ea7n: - T\u00f4i xem di\u1ec7n m\u1ea1o Tr\u1ea7n B\u1ed1 (Tr\u1ea7n C\u1ea3nh) m\u0169i cao, hai g\u00f2 m\u00e1 tr\u1ed9i \u0111\u00fang l\u00e0 long chu\u1ea9n long nhau. T\u00ednh l\u1ea1i r\u1ed9ng r\u00e3i, bi\u1ebft th\u01b0\u01a1ng ng\u01b0\u1eddi, c\u00f3 kh\u00ed \u0111\u1ed9 c\u1ee7a v\u1ecb th\u00e1i b\u00ecnh thi\u00ean t\u1eed. V\u1ea3 ch\u0103ng, th\u1eddi","th\u1ebf l\u00fac n\u00e0y ch\u1ec9 c\u00f3 h\u1ecd Tr\u1ea7n thay ng\u00f4i nh\u00e0 L\u00fd m\u1edbi c\u1ee9u \u0111\u01b0\u1ee3c v\u1eadn n\u01b0\u1edbc suy vi. Tr\u1eddi cho m\u00e0 kh\u00f4ng l\u1ea5y s\u1ebd ph\u1ea3i ch\u1ecbu tai \u01b0\u01a1ng. Xin \u0111\u1ea1i huynh n\u00ean ngh\u0129 k\u1ef9. Tr\u1ea7n Th\u1eeba b\u1ea3o Th\u1ee7 \u0110\u1ed9: - M\u1ecdi vi\u1ec7c t\u00f9y ch\u00fa \u0111\u1ecbnh li\u1ec7u, l\u00e0m sao cho th\u00e0nh s\u1ef1 th\u00ec l\u00e0m. H\u00f3a nh\u00e0 l\u00e0m n\u01b0\u1edbc hay \u0111\u1ebfn ph\u1ea3i di\u1ec7t t\u1ed9c c\u0169ng \u1edf m\u1ed9t chuy\u1ec7n n\u00e0y \u0111\u00f3. Khi Tr\u1ea7n C\u1ea3nh l\u00ean ng\u00f4i vua, nhi\u1ec1u \u0111\u1ea3ng lo\u1ea1n m\u01b0\u1ee3n c\u1edb ph\u00f9 L\u00fd ch\u1ed1ng Tr\u1ea7n n\u1ed5i l\u00ean ng\u00e0y c\u00e0ng nhi\u1ec1u. Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 m\u1eddi Tr\u1ea7n Th\u1eeba l\u00e0m Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng, lo gi\u00fap Th\u00e1i T\u00f4ng \u0111i\u1ec1u khi\u1ec3n tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh \u0111\u1ec3 Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 r\u1ea3nh tay d\u1eb9p lo\u1ea1n. Kh\u00f4ng \u0111\u1ea7y m\u1ed9t n\u0103m, Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 \u0111\u00e3 v\u1eeba \u0111\u00e1nh d\u1eb9p v\u1eeba thu ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c \u0111\u1ea3ng gi\u1eb7c \u0111\u1ec3 tr\u1edf l\u1ea1i n\u1eafm tri\u1ec1u ch\u00ednh. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Tr\u1ea7n Th\u1eeba y\u00ean v\u1ecb c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi t\u00e0i n\u0103ng h\u01a1n m\u00ecnh tr\u00f4ng coi vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc, m\u1eb7c s\u1ee9c lao v\u00e0o th\u00fa s\u0103n b\u1eafn. V\u00f9ng T\u1eeb S\u01a1n c\u00f2n l\u01b0u truy\u1ec1n c\u00e2u chuy\u1ec7n t\u00ecnh c\u1ee7a Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng v\u1edbi c\u00f4 th\u00f4n n\u1eef xinh \u0111\u1eb9p c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 T\u1ea7n: S\u00e1ng \u1ea5y Tr\u1ea7n Th\u1eeba c\u00f9ng l\u00ednh t\u00f9y t\u00f9ng v\u1ec1 ch\u00e2u C\u1ed5 Ph\u00e1p \u0111\u1ec3 s\u0103n chim. X\u1ebf chi\u1ec1u Tr\u1ea7n Th\u1eeba b\u1eafn tr\u00fang m\u1ed9t con b\u1ea1ch tr\u0129. M\u0169i t\u00ean kh\u00f4ng tr\u00fang v\u00e0o ch\u1ed7 hi\u1ec3m n\u00ean b\u1ea1ch tr\u0129 v\u1eabn \u0111\u1ee7 s\u1ee9c x\u00e0 xu\u1ed1ng bay chuy\u1ec1n t\u1eebng \u0111o\u1ea1n. Tr\u1ea7n Th\u1eeba phi ng\u1ef1a \u0111u\u1ed5i m\u00e3i \u0111\u1ebfn n\u1ed7i \u0111\u00e1m l\u00ednh b\u1ecb l\u1ea1c. \u0110\u1ebfn khu r\u1eebng quang kh\u00f4ng th\u1ea5y b\u00f3ng chim n\u1eefa. Th\u1ea5t v\u1ecdng \u0111\u1ecbnh quay v\u1ec1 th\u00ec \u1edf m\u1ed9t \u0111\u1ed3i s\u1eafn g\u1ea7n \u0111\u00f3 c\u00f3 c\u00f4 th\u00f4n n\u1eef kh\u1ecfe m\u1ea1nh, xinh \u0111\u1eb9p v\u1eeba l\u00e0m v\u1eeba h\u00e1t. Tr\u1ea7n Th\u1eeba t\u00ecm \u0111\u1ebfn. Khi th\u1ea5y Tr\u1ea7n Th\u1eeba, c\u00f4 g\u00e1i s\u1ee3 h\u00e3i, lu\u1ed1ng cu\u1ed1ng v\u1ec1 s\u1ef1 \u0103n m\u1eb7c tr\u1ec5 tr\u00e0ng c\u1ee7a m\u00ecnh. S\u1ef1 e l\u1ec7 c\u00e0ng khi\u1ebfn c\u00f4 g\u00e1i th\u00eam v\u1ebb quy\u1ebfn r\u0169. C\u00f4 bi\u1ebft Tr\u1ea7n Th\u1eeba l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi quy\u1ec1n qu\u00fd. Ni\u1ec1m tin v\u00e0o ng\u01b0\u1eddi quy\u1ec1n qu\u00fd khi\u1ebfn c\u00f4 g\u00e1i kh\u00f4ng c\u00f2n th\u1ea5y s\u1ee3 n\u1eefa. V\u1ecb Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng \u0111\u1eafm \u0111u\u1ed1i ng\u1eafm c\u00f4 g\u00e1i, h\u1ecfi th\u0103m gia c\u1ea3nh c\u00f4. C\u00f4 t\u00ean l\u00e0 T\u1ea7n, cha m\u1ea5t s\u1edbm ch\u1ec9 c\u00f2n m\u1eb9 gi\u00e0. Tr\u1ea7n Th\u1eeba gi\u1ea3i b\u00e0y t\u00ecnh y\u00eau n\u1ed3ng n\u00e0n c\u1ee7a m\u00ecnh. C\u00f4 g\u00e1i ph\u1ea7n v\u00ec khi\u1ebfp nh\u01b0\u1ee3c ch\u1ec9 e l\u1ec7 m\u00e0 kh\u00f4ng d\u00e1m ch\u1ed1i t\u1eeb. Chi\u1ec1u \u1ea5y \u0111\u00e1m l\u00ednh tu\u1ef3 t\u00f9ng kh\u00f4ng t\u00ecm th\u1ea5y ch\u1ee7. B\u1edfi v\u00ec, Tr\u1ea7n Th\u1eeba \u0111\u00e3 v\u1ec1 nh\u00e0 T\u1ea7n, \u00e9p c\u00f4 g\u00e1i ph\u1ea3i chi\u1ec1u chu\u1ed9ng m\u00ecnh. S\u00e1ng h\u00f4m sau, Tr\u1ea7n Th\u1eeba t\u1eeb bi\u1ec7t gia \u0111\u00ecnh l\u00ean ng\u1ef1a v\u1ec1 kinh. Linh c\u1ea3m m\u1ed9t \u0111i\u1ec1u h\u1ec7 tr\u1ecdng s\u1ebd x\u1ea3y ra, T\u1ea7n ch\u1ea1y theo n\u00edu l\u1ea5y \u00e1o Tr\u1ea7n Th\u1eeba kh\u00f3c nh\u01b0 m\u01b0a. C\u00f4 n\u00f3i t\u1edbi tr\u00e1ch nhi\u1ec7m c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e3 l\u00e0m ch\u1ed3ng c\u00f4 m\u1ed9t \u0111\u00eam. Tr\u1ea7n Th\u1eeba th\u1ec1 th\u1ed1t s\u1ebd quay l\u1ea1i v\u00e0 \u0111\u1ec3 l\u00e0m tin, \u00f4ng \u0111\u00e3 r\u00fat ki\u1ebfm c\u1eaft m\u1ed9t v\u1ea1t \u00e1o t\u00eda c\u1ee7a m\u00ecnh trao cho c\u00f4 g\u00e1i. \u00d4ng d\u1eb7n c\u00f4 n\u1ebfu c\u00f3 b\u1ec1 n\u00e0o h\u00e3y t\u00ecm \u00f4ng \u1edf kinh s\u01b0. R\u1ed3i n\u0103m th\u00e1ng qua \u0111i, Tr\u1ea7n Th\u1eeba \u0111\u00e3 qu\u00ean b\u1eb5ng h\u00ecnh b\u00f3ng v\u00e0 nh\u1eefng k\u1ef7 ni\u1ec7m s\u00e2u s\u1eafc v\u1edbi c\u00f4 th\u00f4n n\u1eef khu r\u1eebng s\u0103n \u1ea5y. C\u00f2n T\u1ea7n, c\u00f4 \u0111\u00e3 lo \u0111\u00fang \u0111i\u1ec1u \u0111\u00e3 x\u1ea3y ra. C\u00f4 \u0111\u00e3 mang thai. Ch\u1ecbu b\u00faa r\u00ecu d\u01b0 lu\u1eadn nh\u01b0ng c\u00f4 v\u1eabn kh\u00f4ng v\u1ec1 kinh s\u01b0 t\u00ecm Tr\u1ea7n Th\u1eeba, v\u00ec c\u00f4 bi\u1ebft n\u1ebfu v\u1ecb Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng y\u00eau c\u00f4 th\u00ec \u0111\u00e3 quay tr\u1edf l\u1ea1i. R\u1ed3i c\u00f4 sinh \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t b\u00e9 trai kh\u1ecfe m\u1ea1nh. \u0110\u1ee9a b\u00e9 \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1eb7t t\u00ean l\u00e0 Tr\u1ea7n B\u00e0 Li\u1ec7t. L\u1edbn l\u00ean, B\u00e0 Li\u1ec7t theo h\u1ecdc m\u1ed9t l\u00f2 v\u1eadt v\u00e0 kh\u1ecfe m\u1ea1nh \u00edt ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ecbch n\u1ed5i.","N\u0103m \u1ea5y, kinh s\u01b0 c\u00f3 gi\u1ea3i v\u1eadt l\u1edbn nh\u1eb1m tuy\u1ec3n ch\u1ecdn nh\u00e2n t\u00e0i ra gi\u00fap n\u01b0\u1edbc. Vua Th\u00e1i T\u00f4ng v\u00e0 Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng \u0111\u1ec1u th\u00e2n \u0111\u1ebfn xem. \u0110\u00f4 Li\u1ec7t c\u0169ng v\u1ec1 d\u1ef1. Sau c\u1ea3 tu\u1ea7n thi v\u1eadt \u0111\u00f4 Tr\u00e2u (kh\u1ecfe nh\u01b0 tr\u00e2u) \u0111\u00e3 l\u1ea7n l\u01b0\u1ee3t h\u1ea1 h\u1ebft c\u00e1c \u0111\u1ed1i th\u1ee7. \u0110\u00f4 Li\u1ec7t xin v\u00e0o t\u1ec9 th\u00ed. Ngay t\u1eeb \u0111\u1ea7u \u0111\u00f4 Tr\u00e2u \u0111\u00e3 ph\u1ea3i g\u1eddm s\u1ee9c kh\u1ecfe c\u1ee7a \u0111\u00f4 Li\u1ec7t. Tr\u1ed1ng th\u00fac d\u1ed3n d\u1eadp, keo v\u1eadt s\u00f4i \u0111\u1ed9ng. B\u1ed7ng sau mi\u1ebfng \u0111\u00e1nh tr\u01b0\u1ee3t, \u0111\u00f4 Li\u1ec7t b\u1ecb \u0111\u00f4 Tr\u00e2u d\u00f9ng mi\u1ebfng hi\u1ec3m v\u00edt \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ed5 xu\u1ed1ng, mong gi\u1ebft ch\u1ebft m\u1ed9t \u0111\u1ecbch th\u1ee7 \u0111\u00e1ng g\u1eddm. Trong c\u01a1n v\u1eadt l\u1ed9n \u0111i\u00ean cu\u1ed3ng \u0111\u1ec3 tho\u00e1t kh\u1ecfi ch\u1ebft ng\u1ea1t, chi\u1ebfc kh\u0103n tr\u00ean \u0111\u1ea7u \u0111\u00f4 Li\u1ec7t tung ra. M\u1ed9t v\u1ea1t \u00e1o t\u00eda r\u1ea5t l\u1ea1 n\u1eb1m tr\u00ean th\u1ea3m c\u1ecf b\u00ea b\u1ebft \u0111\u1ea5t. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Tr\u1ea7n Th\u1eeba \u0111\u00e3 nh\u1eadn ra v\u1ea1t \u00e1o \u1ea5y. \u00d4ng h\u1ea1 l\u1ec7nh d\u1eebng ngay keo v\u1eadt, qu\u00ean h\u1eb3n \u0111\u1ecba v\u1ecb c\u1ee7a m\u00ecnh \u0111\u1ebfn \u00f4m l\u1ea5y Li\u1ec7t, \u0111\u1ee9a con m\u00e0 \u00f4ng \u0111\u00e3 ph\u0169 ph\u00e0ng b\u1ecf r\u01a1i m\u1eb9 n\u00f3. Tr\u1ea7n B\u00e0 Li\u1ec7t \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1eef l\u1ea1i \u1edf kinh s\u01b0 v\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eadn l\u00e0m con Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng.","9.TRI\u1ec0U TR\u1ea6N (1225-1400) Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng(1225-1258) Nh\u1edd Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 thu x\u1ebfp, L\u00fd Chi\u00eau Ho\u00e0ng \u0111\u0103 nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho Tr\u1ea7n C\u1ea3nh t\u1ee9c l\u00e0 vua Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng. Chi\u00eau Th\u00e1nh Ho\u00e0ng h\u1eadu l\u1ea5y Th\u00e1i T\u00f4ng \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c 12 n\u0103m, t\u1ee9c l\u00e0 \u0111\u0103 19 tu\u1ed5i m\u00e0 v\u1eabn ch\u01b0a c\u00f3 con, trong khi tri\u1ec1u Tr\u1ea7n c\u1ea7n k\u00edp ph\u1ea3i c\u00f3 Ho\u00e0ng t\u1eed. B\u1edfi v\u1eady, Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 b\u1eaft vua Th\u00e1i T\u00f4ng b\u1ecf Chi\u00eau Th\u00e1nh, gi\u00e1ng xu\u1ed1ng l\u00e0m c\u00f4ng ch\u00faa r\u1ed3i \u0111em ng\u01b0\u1eddi ch\u1ecb c\u1ee7a Chi\u00eau Th\u00e1nh, v\u1ee3 c\u1ee7a Tr\u1ea7n Li\u1ec5u, \u0111\u0103 c\u00f3 thai v\u00e0o l\u00e0m Ho\u00e0ng h\u1eadu. Tr\u1ea7n Li\u1ec5u t\u1ee9c gi\u1eadn \u0111em qu\u00e2n l\u00e0m lo\u1ea1n. Vua Th\u00e1i T\u00f4ng c\u0169ng \u0111ang \u0111\u00eam b\u1ecf tr\u1ed1n l\u00ean ch\u00f9a Ph\u00f9 V\u00e2n, n\u00fai Y\u00ean T\u1eed (Qu\u1ea3ng Ninh) t\u1ecf \u00fd ph\u1ea3n \u0111\u1ed1i. Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 \u0111em qu\u1ea7n th\u1ea7n t\u1edbi \u0111\u00f3n v\u1ec1. Th\u00e1i T\u00f4ng t\u1eeb ch\u1ed1i, n\u00f3i r\u1eb1ng: - Tr\u1eabm c\u00f2n nh\u1ecf d\u1ea1i, kh\u00f4ng kham n\u1ed5i vi\u1ec7c to l\u1edbn, c\u00e1c quan n\u00ean ch\u1ecdn ng\u01b0\u1eddi kh\u00e1c \u0111\u1ec3 cho kh\u1ecfi nh\u1ee5c x\u0103 t\u1eafc. N\u00f3i m\u0103i kh\u00f4ng chuy\u1ec3n, Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 ngo\u1ea3nh l\u1ea1i n\u00f3i v\u1edbi c\u00e1c quan: - Ho\u00e0ng th\u01b0\u1ee3ng \u1edf \u0111\u00e2u l\u00e0 tri\u1ec1u ch\u00ednh \u1edf \u0111\u1ea5y. N\u00f3i \u0111o\u1ea1n, truy\u1ec1n l\u1ec7nh x\u00e2y cung \u0111i\u1ec7n \u1edf ch\u00f9a Ph\u00f9 V\u00e2n. V\u1ecb qu\u1ed1c s\u01b0 \u1edf ch\u00f9a v\u00e0o van l\u1ea1y Th\u00e1i T\u00f4ng v\u1ec1 tri\u1ec1u. Th\u00e1i T\u00f4ng b\u1eaft \u0111\u1eafc d\u0129 theo xa gi\u00e1 v\u1ec1 kinh. \u0110\u01b0\u1ee3c \u00edt l\u00e2u, Tr\u1eabn Li\u1ec5u bi\u1ebft kh\u00f4ng \u0111\u1ecbch n\u1ed5i, \u0111ang \u0111\u00eam gi\u1ea3 l\u00e0m ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e1nh c\u00e1 l\u1ebbn l\u00ean thuy\u1ec1n ng\u1ef1 xin h\u00e0ng. Hai anh em \u00f4m nhau m\u00e0 kh\u00f3c. Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 hay tin, tu\u1ed1t g\u01b0\u01a1m x\u00f4ng \u0111\u1ebfn toan gi\u1ebft Tr\u1ea7n Li\u1ec5u. Th\u00e1i T\u00f4ng l\u1ea5y th\u00e2n che cho anh, xin Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 tha cho Tr\u1ea7n Li\u1ec5u. Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 qu\u1eb3ng g\u01b0\u01a1m xu\u1ed1ng, n\u00f3i: - Ta l\u00e0 con ch\u00f3 s\u0103n th\u00f4i. Ch\u01b0a bi\u1ebft anh em bay ai thu\u1eadn ai ngh\u1ecbch. Vua Th\u00e1i T\u00f4ng tha cho Tr\u1ea7n Li\u1ec5u, c\u1eaft cho \u0111\u1ea5t An Sinh l\u00e0m th\u00e1i \u1ea5p v\u00e0 phong cho l\u00e0m An Sinh v\u01b0\u01a1ng. Trong cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn ch\u1ed1ng Nguy\u00ean M\u00f4ng \u0111\u1ea7u n\u0103m \u0110inh T\u00fd (1-1258), Th\u00e1i T\u00f4ng bi\u1ebft d\u1ef1a v\u00e0o Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9, Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n (t\u1ee9c H\u01b0ng \u0110\u1ea1o V\u01b0\u01a1ng, con c\u1ee7a Tr\u1ea7n Li\u1ec5u) \u0111\u1ec3 l\u0103nh \u0111\u1ea1o nh\u00e2n d\u00e2n \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t quy\u1ebft ch\u1ed1ng gi\u1eb7c. B\u1ea3n th\u00e2n Th\u00e1i T\u00f4ng c\u0169ng t\u1ef1 l\u00e0m t\u01b0\u1edbng \u0111i \u0111\u1ed1c chi\u1ebfn, x\u00f4ng pha t\u00ean \u0111\u1ea1n. Th\u00e1ng 12 n\u0103m \u0110inh T\u00fd (21-1-1258), vua Th\u00e1i T\u00f4ng c\u00f9ng Th\u00e1i t\u1eed Ho\u1ea3ng \u0111\u0103 ch\u1ec9 huy","qu\u00e2n Tr\u1ea7n ph\u00e1 tan qu\u00e2n Nguy\u00ean \u1edf \u0110\u00f4ng B\u1ed9 \u0110\u1ea7u, gi\u1ea3i ph\u00f3ng Th\u0103ng Long. Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng \u0111\u0103 tr\u1edf th\u00e0nh \u00f4ng vua anh h\u00f9ng c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc. Nh\u01b0ng Th\u00e1i T\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1eed s\u00e1ch l\u01b0u truy\u1ec1n c\u00f2n b\u1edfi \u00f4ng l\u00e0 m\u1ed9t nh\u00e0 Thi\u1ec1n h\u1ecdc, m\u1ed9t tri\u1ebft gia c\u00f3 nh\u1eefng t\u01b0 t\u01b0\u1edfng s\u00e2u s\u1eafc, m\u1ed9t c\u1ed1t c\u00e1ch \u0111\u1ed9c \u0111\u00e1o, l\u00e0 t\u00e1c gi\u1ea3 Kho\u00e1 h\u01b0 l\u1ee5c, m\u1ed9t cu\u1ed1n s\u00e1ch x\u01b0a nh\u1ea5t hi\u1ec7n c\u00f2n gi\u1eef \u0111\u01b0\u1ee3c trong kho th\u01b0 t\u1ecbch c\u1ed5 n\u01b0\u1edbc ta. Trong m\u1ed9t v\u0103n b\u1ea3n Kho\u00e1 h\u01b0 l\u1ee5c c\u00f3 b\u00e0i \\\"T\u1ef1 Thi\u1ec1n t\u00f4ng ch\u1ec9 nam\\\" c\u1ee7a Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng vi\u1ebft. \u00d4ng k\u1ec3 l\u1ea1i s\u1ef1 vi\u1ec7c n\u0103m 1236 \u0111ang \u0111\u00eam b\u1ecf cung \u0111i\u1ec7n v\u00e0o n\u00fai v\u00e0 l\u01b0 do tr\u1edf v\u1ec1. \u1ea4y l\u00e0 khi Th\u00e1i s\u01b0 Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 th\u1ed1ng thi\u1ebft n\u00f3i: - \\\"B\u1ec7 h\u1ea1 \u1edf tu cho ri\u00eang m\u00ecnh th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c, nh\u01b0ng c\u00f2n qu\u1ed1c gia x\u0103 t\u1eafc th\u00ec sao? V\u00cc \u0111\u1ec3 l\u1eddi n\u00f3i su\u00f4ng m\u00e0 b\u00e1o \u0111\u1eddi sau th\u00ec sao b\u1eb1ng l\u1ea5y ch\u00ednh th\u00e2n m\u00ecnh l\u00e0m ng\u01b0\u1eddi d\u1eabn \u0111\u1ea1o cho thi\u00ean h\u1ea1? Do \u0111\u1ea5y, tr\u1eabm c\u00f9ng c\u00e1c v\u1ecb qu\u1ed1c l\u0103o v\u1ec1 kinh, g\u1eafng l\u1ea1i l\u00ean ng\u00f4i\\\". C\u00f3 l\u1ebd \u00edt th\u1ea5y trong l\u1ecbch s\u1eed Ph\u1eadt gi\u00e1o n\u01b0\u1edbc n\u00e0o l\u1ea1i n\u1ebfu v\u1ea5n \u0111\u1ec1 \\\"qu\u1ed1c gia x\u0103 t\u1eafc\\\" l\u00ean tr\u00ean h\u1ebft, tr\u01b0\u1edbc h\u1ebft nh\u01b0 th\u1ebf. Th\u00e1i \u0111\u1ed9 \u0111\u1ed1i v\u1edbi \\\"qu\u1ed1c gia x\u0103 t\u1eafc\\\" l\u00e0 th\u01b0\u1edbc \u0111o gi\u00e1 tr\u1ecb m\u1ed7i ng\u01b0\u1eddi, b\u1ea5t k\u1ec3 h\u1ecd \u1edf c\u01b0\u01a1ng v\u1ecb n\u00e0o. Nghe theo qu\u1ed1c gia x\u0103 t\u1eafc, Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng \u0111\u0103 tr\u1edf v\u1ec1 tri\u1ec1u \u0111\u1ec3 22 n\u0103m sau \u0111\u0103 l\u0103nh \u0111\u1ea1o nh\u00e2n d\u00e2n \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t ph\u00e1 tan qu\u00e2n Nguy\u00ean. Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng qu\u1ea3 l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 t\u00ednh c\u00e1ch \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t. L\u00fac l\u00e0m vua th\u00ec th\u00e2n l\u00e0m t\u01b0\u1edbng \u0111i \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c \\\"x\u00f4ng v\u00e0o m\u0169i t\u00ean \u1e25n \u0111\u1ea1n\\\", l\u00e0m vua nh\u01b0ng xem th\u01b0\u1eddng vinh hoa ph\u00fa qu\u00ed, c\u00f3 th\u1ec3 t\u1eeb b\u1ecf ngai v\u00e0ng kh\u00f4ng ch\u00fat luy\u1ebfn ti\u1ebfc. \u00d4ng l\u00e0 g\u01b0\u01a1ng m\u1eb7t v\u0103n ho\u00e1 \u0111\u1eb9p v\u00e0 l\u1ea1 \u0111\u1ebfn kh\u00e1c th\u01b0\u1eddng trong l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam. M\u00f9a xu\u00e2n n\u0103m M\u1eadu Ng\u1ecd (1258), Th\u00e1i T\u00f4ng nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho Th\u00e1i t\u1eed Tr\u1ea7n Ho\u1ea3ng, m\u1ed9t c\u00e1ch t\u1eadp s\u1ef1 cho Th\u00e1i t\u1eed quen vi\u1ec7c tr\u1ecb n\u01b0\u1edbc. Tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh t\u00f4n Th\u00e1i T\u00f4ng l\u00ean l\u00e0m Th\u00e1i Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng \u0111\u1ec3 c\u00f9ng coi vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. Th\u00e1i T\u00f4ng tr\u1ecb v\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c 33 n\u0103m, l\u00e0m Th\u00e1i Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng 19 n\u0103m th\u00ec m\u1ea5t, th\u1ecd 60 tu\u1ed5i. Tr\u1ea7n Th\u00e1nh T\u00f4ng (1258-1278) Vua th\u00e1i T\u00f4ng c\u00f3 6 ng\u01b0\u1eddi con: Th\u00e1i t\u1eed Ho\u1ea3ng, Chi\u00eau Minh v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i, Chi\u00eau Qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ea7n \u00cdch T\u1eafc, Chi\u00eau V\u0103n V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ea7n Nh\u1eadt Du\u1eadt v\u00e0 c\u00e1c c\u00f4ng ch\u00faa Thi\u1ec1u D\u01b0\u01a1ng, Thu\u1ef5 B\u1ea3o. M\u00f9a xu\u00e2n n\u0103m M\u1eadu Ng\u1ecd (1258), Th\u00e1i t\u1eed Ho\u1ea3ng l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e0 Th\u00e1nh T\u00f4ng. Th\u00e1nh T\u00f4ng l\u00e0 v\u1ecb vua nh\u00e2n t\u1eeb, trung h\u1eadu. Vua hay n\u00f3i v\u1edbi t\u1ea3 h\u1eefu:","- Thi\u00ean h\u1ea1 l\u00e0 c\u1ee7a cha \u00f4ng \u0111\u1ec3 l\u1ea1i n\u00ean \u0111\u1ec3 cho anh em c\u00f9ng h\u01b0\u1edfng ph\u00fa qu\u00ed. B\u1edfi v\u1eady, tr\u1eeb c\u00e1c bu\u1ed5i thi\u1ebft tri\u1ec1u vua m\u1edbi ph\u00e2n bi\u1ec7t tr\u00ean d\u01b0\u1edbi, c\u00f2n th\u01b0\u1eddng ng\u00e0y vua cho c\u00e1c ho\u00e0ng th\u00e2n v\u00e0o \u0111i\u1ec7n \u0103n c\u00f9ng m\u00e2m, n\u0103m c\u00f9ng chi\u1ebfu, th\u1eadt ho\u00e0 h\u1ee3p th\u00e2n \u00e1i. \u0110\u1ed1i n\u1ed9i, vua d\u1ed1c l\u00f2ng x\u00e2y d\u1ef1ng \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc th\u00e1i b\u00ecnh, th\u1ecbnh tr\u1ecb. Vua quan t\u00e2m \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c gi\u00e1o ho\u00e1 d\u00e2n, khuy\u1ebfn kh\u00edch vi\u1ec7c h\u1ecdc h\u00e0nh, m\u1edf nh\u1eefng khoa thi ch\u1ecdn ng\u01b0\u1eddi t\u00e0i v\u00e0 tr\u1ecdng d\u1ee5ng h\u1ecd. Do v\u1eady, d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u vua Th\u00e1nh T\u00f4ng, kh\u00f4ng ch\u1ec9 c\u00f3 c\u00e1c \u00f4ng ho\u00e0ng hay ch\u1eef m\u00e0 c\u00f2n c\u00f3 nh\u1eefng tr\u1ea1ng nguy\u00ean t\u00e0i gi\u1ecfi nh\u01b0 M\u1ea1c \u0110\u0129nh Chi. B\u1ed9 \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t S\u1eed b\u1ed9 qu\u1ed1c s\u1eed \u0111\u1ea7u ti\u00ean c\u1ee7a n\u01b0\u1edbc ta, \u0111\u01b0\u1ee3c L\u00ea V\u0103n H\u01b0u ho\u00e0n th\u00e0nh v\u00e0o n\u0103m Nh\u00e2m Th\u00e2n (1272). Vua c\u00f2n quan t\u00e2m \u0111\u1ebfn d\u00e2n ngh\u00e8o b\u1eb1ng vi\u1ec7c ra l\u1ec7nh cho c\u00e1c v\u01b0\u01a1ng h\u1ea7u, ph\u00f2 m\u0103 chi\u00eau t\u1eadp nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi ngh\u00e8o \u0111\u00f3i l\u01b0u l\u1ea1c \u0111\u1ec3 kh\u1ea9n khai ru\u1ed9ng hoang, l\u1eadp trang h\u1ed9. Trang \u0111i\u1ec1n c\u00f3 t\u1eeb \u0111\u1ea5y. V\u00cc v\u1eady, 21 n\u0103m l\u00e0m vua \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc kh\u00f4ng c\u00f3 gi\u1eb7c gi\u0103. N\u01a1i n\u01a1i d\u00e2n ch\u00fang y\u00ean \u1ed5n l\u00e0m \u0103n. \u0110\u1ed1i ngo\u1ea1i, l\u00fac n\u00e0y nh\u00e0 Nguy\u00ean \u0111\u0103 th\u00f4n t\u00ednh xong n\u01b0\u1edbc T\u1ed1ng r\u1ed9ng l\u1edbn nh\u01b0ng ch\u01b0a \u0111\u1ee7 s\u1ee9c \u0111\u00e1nh \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Khi vua Th\u00e1i T\u00f4ng nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho Th\u00e1nh T\u00f4ng. Nh\u00e0 Nguy\u00ean kh\u00f4ng c\u00f2n b\u1eaft \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t thay \u0111\u1ed5i s\u1eafc ph\u1ee5c v\u00e0 r\u1eadp theo th\u1ec3 ch\u1ebf nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc ch\u00fang, nh\u01b0ng l\u1ea1i b\u1eaft vua ta c\u1ee9 3 n\u0103m ph\u1ea3i m\u1ed9t l\u1ea7n c\u1ed1ng n\u1ea1p nho s\u0129, th\u1ea7y thu\u1ed1c, th\u1ea7y b\u00f3i, th\u1ea7y t\u01b0\u1edbng s\u1ed1 v\u00e0 nh\u1eefng ngh\u1ec7 nh\u00e2n gi\u1ecfi m\u1ed7i lo\u1ea1i ba ng\u01b0\u1eddi c\u00f9ng c\u00e1c s\u1ea3n v\u1eadt: s\u1eebng t\u00ea, ng\u00e0 voi, \u0111\u1ed3i m\u1ed3i, ch\u00e2u b\u00e1u v\u1eadt l\u1ea1 kh\u00e1c. Vua Nguy\u00ean c\u00f2n \u0111i\u0323 \u0111\u1eb7t quan Ch\u01b0\u1edfng \u1ea5p \u0111\u1ec3 \u0111i l\u1ea1i, gi\u00e1m s\u00e1t c\u00e1c ch\u00e2u qu\u1eadn \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t, th\u1eadt ra l\u00e0 \u0111\u1ec3 n\u1eafm t\u00ecnh h\u00ecnh m\u1ecdi m\u1eb7t, toan \u0111\u1eb7t c\u01b0\u01a1ng th\u01b0\u1eddng cho n\u01b0\u1edbc l\u00e1ng gi\u1ec1ng. Vua Tr\u1ea7n Th\u00e1nh T\u00f4ng th\u1eeba bi\u1ebft d\u0103 t\u00e2m x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c c\u1ee7a nh\u00e0 Nguy\u00ean, n\u00ean tuy b\u1ec1 ngo\u00e0i th\u1ea7n ph\u1ee5c, nh\u01b0ng v\u1eabn kh\u1ea9n tr\u01b0\u01a1ng tuy\u1ec3n m\u1ed9 binh l\u01b0\u01a1ng, luy\u1ec7n qu\u00e2n s\u0129 s\u1eb5n s\u00e0ng \u0111\u1ed1i ph\u00f3. N\u0103m B\u00ednh D\u1ea7n (1266) s\u1ee9 sang xin mi\u1ec5n vi\u1ec7c c\u1ed1ng ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 b\u0103i b\u1ecf vi\u1ec7c \u0111\u1eb7t quan gi\u00e1m tr\u1ecb. Vua Nguy\u00ean b\u1eb1ng l\u00f2ng b\u1ecf vi\u1ec7c c\u1ed1ng ng\u01b0\u1eddi nh\u01b0ng l\u1ea1i b\u1eaft tu\u00e2n th\u1ee7 6 \u0111i\u1ec1u kh\u00e1c: Vua ph\u1ea3i th\u00e2n v\u00e0o ch\u1ea7u, ph\u1ea3i cho con hay em sang l\u00e0m con tin, n\u1ed9p s\u1ed5 h\u1ed9 kh\u1ea9u, ph\u1ea3i ch\u1ecbu vi\u1ec7c binh d\u1ecbch, ph\u1ea3i n\u1ed9p thu\u1ebf m\u00e1 v\u00e0 c\u1ee9 gi\u1eef l\u1ec7 \u0111\u1eb7t quan gi\u00e1m tr\u1ecb. Vua \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t l\u1ea7n n\u1eefa tho\u00e1i th\u00e1c kh\u00f4ng ch\u1ecbu. N\u0103m T\u00e2n M\u00f9i (1271) vua M\u00f4ng C\u1ed5 H\u1ed1t T\u1ea5t Li\u1ec7t nh\u00e2n \u0111\u1ed5i qu\u1ed1c hi\u1ec7u l\u00e0 \u0110\u1ea1i Nguy\u00ean \u0111i\u0323 vua Th\u00e1nh T\u00f4ng v\u00e0o ch\u1ea7u. Vua Th\u00e1nh T\u00f4ng c\u00e1o b\u1ec7nh kh\u00f4ng \u0111i. Ch\u00fang cho s\u1ee9 sang t\u00ecm C\u1ed9t \u0111\u1ed3ng tr\u1ee5 c\u1ee7a M\u0103 Vi\u1ec7n tr\u1ed3ng ng\u00e0y tr\u01b0\u1edbc, vua Th\u00e1nh T\u00f4ng tr\u1ea3 l\u1eddi r\u1eb1ng: C\u1ed9t \u1ea5y l\u00e2y ng\u00e0y \u0111\u0103 m\u1ea5t. Nh\u0301 n chung, vua Tr\u1ea7n Th\u00e1nh T\u00f4ng th\u1ef1c hi\u1ec7n ch\u00ednh s\u00e1ch ngo\u1ea1i giao m\u1ec1m d\u1ebbo nh\u01b0ng r\u1ea5t ki\u00ean quy\u1ebft, nh\u1eb1m b\u1ea3o v\u1ec7 danh d\u1ef1 c\u1ee7a T\u1ed5 qu\u1ed1c, ng\u0103n ch\u1eb7n t\u1eeb xa m\u1ecdi s\u1ef1 d\u00f3m ng\u00f3,","t\u1ea1o c\u1edb x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c c\u1ee7a nh\u00e0 Nguy\u00ean. N\u0103m \u0110inh S\u1eedu (1277) Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng m\u1ea5t \u1edf ph\u1ee7 Thi\u00ean Tr\u01b0\u1eddng (T\u1ee9c M\u1ea1c). N\u0103m sau, vua Th\u00e1nh T\u00f4ng nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho con l\u00e0 Th\u00e1i t\u1eed Kh\u00e2m r\u1ed3i v\u1ec1 \u1edf ph\u1ee7 Thi\u00ean Tr\u01b0\u1eddng l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng. - Vua Th\u00e1nh T\u00f4ng tr\u1ecb v\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c 21 n\u0103m, l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng \u0111\u01b0\u1ee3c 3 n\u0103m, th\u1ecd 51 tu\u1ed5i. Tr\u1ea7n Nh\u00e2n T\u00f4ng (1279-1293) Vua Th\u00e1nh T\u00f4ng c\u00f3 3 con: Thi\u00ean Th\u1ee5y c\u00f4ng ch\u00faa, Th\u00e1i t\u1eed Kh\u00e2m v\u00e0 T\u1ea3 Thi\u00ean v\u01b0\u01a1ng \u0110\u1ee9c Vi\u1ec7p. N\u0103m K\u1ef7 M\u0103o (1279), Th\u00e1i t\u1eed Kh\u00e2m k\u1ebf v\u1ecb ng\u00f4i vua, hi\u1ec7u l\u00e0 Nh\u00e2n T\u00f4ng. Tr\u1ea7n Nh\u00e2n T\u00f4ng l\u00e0 v\u1ecb vua anh minh, quy\u1ebft \u0111o\u00e1n, \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1eed s\u00e1ch ng\u1ee3i ca l\u00e0 v\u1ecb anh h\u00f9ng c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc. Th\u1eddi gian Nh\u00e2n T\u00f4ng tr\u1ecb v\u00ec, n\u01b0\u1edbc \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t \u0111\u0103 tr\u1ea3i qua nh\u1eefng th\u1eed th\u00e1ch gh\u00ea g\u1edbm. Ngay sau khi Nh\u00e2n T\u00f4ng l\u00ean ng\u00f4i vua, nh\u00e0 Nguy\u00ean li\u1ec1n sai L\u1ec5 b\u1ed9 th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 sang s\u1ee9 \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. S\u00e0i Thung \u0111\u1ebfn kinh th\u00e0nh, l\u00ean m\u1eb7t ki\u00eau ng\u1ea1o, c\u01b0\u1ee1i ng\u1ef1a \u0111i th\u1eb3ng v\u00e0o c\u1eeda D\u01b0\u01a1ng Minh r\u1ed3i cho ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0a th\u01b0 tr\u00e1ch vua Nh\u00e2n T\u00f4ng t\u1ef1 l\u1eadp ng\u00f4i vua v\u00e0 \u0111i\u0323 ph\u1ea3i sang ch\u1ea7u thi\u00ean tri\u1ec1u. Vua sai \u0111\u1ea1i th\u1ea7n ra ti\u1ebfp, Thung kh\u00f4ng th\u00e8m \u0111\u00e1p l\u1ec5, vua m\u1eddi y\u1ebfn, h\u1eafn kh\u00f4ng th\u00e8m \u0111\u1ebfn. N\u0103m Nh\u00e2m Ng\u1ecd (1282) vua Nguy\u00ean l\u1ea1i cho s\u1ee9 sang d\u1ee5: - N\u1ebfu vua n\u01b0\u1edbc Nam kh\u00f4ng sang ch\u1ea7u \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00ec ph\u1ea3i \u0111\u01b0a v\u00e0ng ng\u1ecdc sang thay, v\u00e0 ph\u1ea3i n\u1ed9p hi\u1ec1n s\u0129, th\u1ea7y \u00e2m d\u01b0\u01a1ng b\u00f3i to\u00e1n, th\u1ee3 kh\u00e9o tay, m\u1ed7i h\u1ea1ng 2 ng\u01b0\u1eddi. Nh\u00e2n T\u00f4ng \u0111\u00e0nh cho ch\u00fa h\u1ecd l\u00e0 Tr\u1ea7n Di \u00c1i v\u00e0 b\u1ecdn L\u00ea Tu\u00e2n, L\u00ea M\u1ee5c sang thay m\u00ecnh. Vua Nguy\u00ean b\u00e8n l\u1eadp Tr\u1ea7n Di \u00c1i l\u00e0m An Nam qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng, L\u00ea M\u1ee5c l\u00e0m H\u00e0n l\u00e2m h\u1ecdc s\u0129, L\u00ea Tu\u00e2n l\u00e0m Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 l\u1ec7nh v\u00e0 sai S\u00e0i Trung d\u1eabn 1000 qu\u00e2n \u0111\u01b0a b\u1ecdn \u1ea5y v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc. Hay tin, Nh\u00e2n T\u00f4ng sai t\u01b0\u1edbng \u0111em qu\u00e2n l\u00ean \u0111\u00f3n \u0111\u01b0\u1eddng \u0111\u00e1nh l\u0169 ngh\u1ecbch th\u1ea7n. S\u00e0i Thung b\u1ecb t\u00ean b\u1eafn m\u00f9 m\u1ed9t m\u1eaft, tr\u1ed1n ch\u1ea1y v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc, c\u00f2n l\u0169 Tr\u1ea7n Di \u00c1i b\u1ecb b\u1eaft, ph\u1ea3i t\u1ed9i \u0111\u1ed3 l\u00e0m l\u00ednh. Th\u1ea5y kh\u00f4ng th\u1ec3 thu ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c vua Tr\u1ea7n, nh\u00e0 Nguy\u00ean li\u00ean ti\u1ebfp ph\u00e1t \u0111\u1ed9ng 2 cu\u1ed9c chi\u1ebfn tranh x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c v\u00e0o c\u00e1c n\u0103m 1285 v\u00e0 1287, toan l\u00e0m c\u1ecf n\u01b0\u1edbc Nam. Trong 2 l\u1ea7n kh\u00e1ng chi\u1ebfn n\u00e0y, Nh\u00e2n T\u00f4ng \u0111\u0103 tr\u1edf th\u00e0nh ng\u1ecdn c\u1edd k\u1ebft ch\u1eb7t l\u00f2ng d\u00e2n, l\u0103nh \u0111\u1ea1o nh\u00e2n d\u00e2n \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t v\u01b0\u1ee3t qua bao kh\u00f3 kh\u0103n, \u0111\u01b0a cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn \u0111\u1ebfn th\u1eafng l\u1ee3i huy ho\u00e0ng.","Sau 14 n\u0103m l\u00e0m vua, Nh\u00e2n T\u00f4ng nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho con l\u00e0 Anh T\u00f4ng r\u1ed3i l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng v\u00e0 \u0111i tu, tr\u1edf th\u00e0nh thu\u1ef7 t\u1ed5 th\u00e1i Thi\u1ec1n Tr\u00fac L\u00e2m Y\u00ean T\u1eed, m\u1ed9t ph\u00e1i Thi\u1ec1n \u0111\u1ec3 l\u1ea1i d\u1ea5u \u1ea5n \u0111\u1eb7c s\u1eafc trong l\u1ecbch s\u1eed t\u01b0 t\u01b0\u1edfng Vi\u1ec7t Nam. Nh\u00e2n T\u00f4ng th\u1ef1c s\u1ef1 l\u00e0 m\u1ed9t tri\u1ebft gia l\u1edbn c\u1ee7a Ph\u1eadt h\u1ecdc, gi\u00fap tri\u1ebft h\u1ecdc Ph\u1eadt gi\u00e1o Vi\u1ec7t Nam ph\u00e1t tri\u1ec3n r\u1ef1c r\u1ee1, th\u1ec3 hi\u1ec7n \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 tr\u00ed tu\u1ec7, b\u1ea3n l\u0129nh Vi\u1ec7t Nam. T\u01b0 t\u01b0\u1edfng tri\u1ebft h\u1ecdc c\u1ee7a Tr\u1ea7n Nh\u00e2n T\u00f4ng l\u00e0 tinh th\u1ea7n th\u1ef1c ti\u1ec5n, chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u v\u00e0 t\u00e1o b\u1ea1o. Theo s\u00e1ch Tam T\u1ed5 th\u1ef1c l\u1ee5c, m\u1ed9t h\u1ecdc tr\u00f2 h\u1ecfi Nh\u00e2n T\u00f4ng: - Nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o l\u00e0 Ph\u1eadt? Nh\u00e2n T\u00f4ng \u0111\u00e1p: - Nh\u01b0 c\u00e1m \u1edf \u0111\u00e1y c\u1ed1i. L\u1ea7n kh\u00e1c, m\u1ed9t h\u1ecdc tr\u00f2 h\u1ecfi: - L\u00fac gi\u1ebft ng\u01b0\u1eddi kh\u00f4ng \u0111\u1ec3 m\u1ea5t th\u00ec nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o? - Kh\u1eafp to\u00e0n th\u00e2n l\u00e0 can \u0111\u1ea3m - Nh\u00e2n T\u00f4ng \u0111\u00e1p. Anh h\u00f9ng c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc, tri\u1ebft nh\u00e2n, thi s\u0129 l\u00e0 ph\u1ea9m ch\u1ea5t k\u1ebft h\u1ee3p h\u00e0i ho\u00e0 trong con ng\u01b0\u1eddi Nh\u00e2n T\u00f4ng. V\u1ec1 ph\u01b0\u01a1ng di\u1ec7n thi s\u0129, Nh\u00e2n T\u00f4ng c\u00f3 t\u00e2m h\u1ed3n thanh cao, ph\u00f3ng kho\u00e1ng, m\u1ed9t c\u00e1i nh\u0301 n tinh t\u1ebf, tao nh\u0103. Vua t\u1eebng vi\u1ebft: X\u0103 t\u1eafc l\u01b0\u1ee1ng h\u1ed3i lao th\u1ea1ch m\u0103 S\u01a1n h\u00e0 thi\u00ean c\u1ed5 \u0111i\u1ec7n kim \u00e2u (X\u0103 t\u1eafc hai l\u1ea7n m\u1ec7t ng\u1ef1a \u0111\u00e1 Non s\u00f4ng ngh\u0301 n thu\u1edf v\u1eefng \u00e2u v\u00e0ng) Tr\u1ea7n Nh\u00e2n T\u00f4ng qua \u0111\u1eddi n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1308) t\u1ea1i am Ngo\u1ea1 V\u00e2n n\u00fai Y\u00ean T\u1eed (\u0110\u00f4ng Tri\u1ec1u, Qu\u1ea3ng Ninh). H\u01b0ng \u0110\u1ea1o \u0110\u1ea1i V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n (1228-1300) l\u00e0 m\u1ed9t danh nh\u00e2n ki\u1ec7t xu\u1ea5t c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c \u0111\u1ed3ng th\u1eddi l\u00e0 danh nh\u00e2n qu\u00e2n s\u1ef1 c\u1ed5 kim c\u1ee7a th\u1ebf gi\u1edbi (N\u0103m 1984, t\u1ea1i London, trong m\u1ed9t phi\u00ean h\u1ecdp v\u1edbi c\u00e1c nh\u00e0 b\u00e1c h\u1ecdc v\u00e0 qu\u00e2n s\u1ef1 th\u1ebf gi\u1edbi do Ho\u00e0ng gia Anh ch\u1ee7 tr\u00ec \u0111\u00e3 c\u00f4ng b\u1ed1 danh s\u00e1ch 10 \u0111\u1ea1i nguy\u00ean so\u00e1i qu\u00e2n s\u1ef1 c\u1ee7a th\u1ebf gi\u1edbi, trong \u0111\u00f3 c\u00f3 Tr\u1ea7n H\u01b0ng \u0110\u1ea1o)","Ngay t\u1eeb nh\u1ecf, Tr\u1ea7n Li\u1ec5u \u0111\u00e3 k\u00e9n nh\u1eefng th\u1ea7y gi\u1ecfi d\u1ea1y cho Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n, k\u00fd th\u00e1c v\u00e0o con h\u1ed9i \u0111\u1ee7 t\u00e0i v\u0103n v\u00f5, mong tr\u1ea3 m\u1ed1i th\u00f9 s\u00e2u n\u1eb7ng n\u0103m n\u00e0o. L\u1edbn l\u00ean, Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n c\u00e0ng t\u1ecf ra th\u00f4ng minh xu\u1ea5t ch\u00fang, \u0111\u1ecdc r\u1ed9ng c\u00e1c s\u00e1ch c\u1ea3 v\u0103n l\u1eabn v\u00f5. Trong \u0111\u1eddi m\u00ecnh, Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n \u0111\u00e3 tr\u1ea3i qua m\u1ed9t l\u1ea7n gia bi\u1ebfn, ba l\u1ea7n n\u1ea1n n\u01b0\u1edbc. Nh\u01b0ng \u00f4ng l\u1ea1i c\u00e0ng t\u1ecf ra l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi hi\u1ec1n t\u00e0i, m\u1ed9t v\u1ecb anh h\u00f9ng c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc. \u00d4ng lu\u00f4n \u0111\u1eb7t l\u1ee3i n\u01b0\u1edbc l\u00ean tr\u00ean th\u00f9 nh\u00e0, vun tr\u1ed3ng cho kh\u1ed1i \u0111o\u00e0n k\u1ebft gi\u1eefa t\u00f4ng t\u1ed9c h\u1ecd Tr\u1ea7n, t\u1ea1o cho th\u1ebf n\u01b0\u1edbc \u1edf \u0111\u1ec9nh cao ng\u00e0n tr\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ee7 s\u1ee9c \u0111\u00e8 b\u1eb9p qu\u00e2n th\u00f9. Trong l\u1ea7n qu\u00e2n Nguy\u00ean sang x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c l\u1ea7n th\u1ee9 hai, th\u1ea5y r\u00f5 n\u1ebfu ng\u00e0nh tr\u01b0\u1edfng, ng\u00e0nh th\u1ee9 xung kh\u1eafc, gi\u1eefa \u00f4ng v\u00e0 Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i kh\u00f4ng chung s\u1ee9c chung l\u00f2ng th\u00ec k\u1ebb c\u00f3 l\u1ee3i ch\u1ec9 c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0 qu\u00e2n gi\u1eb7c. B\u1edfi v\u1eady, Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n \u0111\u00e3 ch\u1ee7 \u0111\u1ed9ng giao h\u1ea3o ho\u00e0 hi\u1ebfu v\u1edbi Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i, t\u1ea1o n\u00ean s\u1ef1 th\u1ed1ng nh\u1ea5t \u00fd ch\u00ed c\u1ee7a to\u00e0n b\u1ed9 v\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u Tr\u1ea7n, \u0111\u1ea3m b\u1ea3o \u0111\u00e1nh th\u1eafng qu\u00e2n Nguy\u00ean h\u00f9ng m\u1ea1nh. Chuy\u1ec7n k\u1ec3 r\u1eb1ng, m\u1ed9t l\u1ea7n \u1edf bi\u1ec3n \u0110\u00f4ng, Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n \u0111\u00e3 m\u1eddi Th\u00e1i s\u01b0 Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i sang thuy\u1ec1n m\u00ecnh tr\u00f2 chuy\u1ec7n, ch\u01a1i c\u1edd v\u00e0 sai ng\u01b0\u1eddi n\u1ea5u n\u01b0\u1edbc th\u01a1m t\u1ef1 m\u00ecnh t\u1eafm r\u1eeda cho Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i, v\u0129nh vi\u1ec5n xo\u00e1 n\u1ed7i hi\u1ec1m kh\u00edch gi\u1eefa hai ng\u01b0\u1eddi, \u0111\u1ea7u m\u1ed1i c\u1ee7a hai chi h\u1ecd Tr\u1ea7n. (Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n l\u00e0 con Tr\u1ea7n Li\u1ec5u, Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i l\u00e0 con Tr\u1ea7n C\u1ea3nh). L\u1ea7n kh\u00e1c, Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n \u0111em vi\u1ec7c x\u00edch m\u00edch d\u00f2 \u00fd c\u00e1c con, Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c T\u1ea3ng c\u00f3 \u00fd k\u00edch \u00f4ng n\u00ean c\u01b0\u1edbp ng\u00f4i c\u1ee7a chi th\u1ee9. \u00d4ng n\u1ed5i gi\u1eadn r\u00fat g\u01b0\u01a1m toan ch\u00e9m ch\u1ebft Qu\u1ed1c T\u1ea3ng. May nh\u1edd c\u00e1c con v\u00e0 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi t\u00e2m ph\u00fac van xin, \u00f4ng b\u1edbt gi\u1eadn d\u1eebng g\u01b0\u01a1m nh\u01b0ng b\u1ea3o r\u1eb1ng: - T\u1eeb nay cho \u0111\u1ebfn khi ta nh\u1eafm m\u1eaft, ta s\u1ebd kh\u00f4ng nh\u00ecn m\u1eb7t th\u1eb3ng ngh\u1ecbch t\u1eed, ph\u1ea3n th\u1ea7n n\u00e0y n\u1eefa. Trong kh\u00e1ng chi\u1ebfn, \u00f4ng lu\u00f4n h\u1ed9 gi\u00e1 b\u00ean vua, tay ch\u1ed1ng g\u1eady b\u1ecbt s\u1eaft. D\u01b0 lu\u1eadn x\u00ec x\u00e0o s\u1ee3 \u00f4ng gi\u1ebft vua. \u00d4ng li\u1ec1n b\u1ecf lu\u00f4n ph\u1ea7n b\u1ecbt s\u1eaft, ch\u1ec9 ch\u1ed1ng g\u1eady \u0111\u1ec3 tr\u00e1nh hi\u1ec1m nghi, l\u00e0m y\u00ean l\u00f2ng qu\u00e2n d\u00e2n. Ba l\u1ea7n ch\u1ed1ng gi\u1eb7c, c\u00e1c vua Tr\u1ea7n \u0111\u1ec1u giao cho \u00f4ng quy\u1ec1n Ti\u1ebft ch\u1ebf, (T\u1ed5ng t\u01b0 l\u1ec7nh qu\u00e2n \u0111\u1ed9i), v\u00ec \u00f4ng bi\u1ebft d\u00f9ng ng\u01b0\u1eddi t\u00e0i, th\u01b0\u01a1ng y\u00eau binh l\u00ednh v\u00ec v\u1eady t\u01b0\u1edbng s\u0129 h\u1ebft l\u00f2ng tin y\u00eau \u00f4ng. \u0110\u1ea1o qu\u00e2n cha con \u1ea5y tr\u1edf th\u00e0nh \u0111\u1ed9i qu\u00e2n b\u00e1ch chi\u1ebfn b\u00e1ch th\u1eafng. Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n l\u00e0 b\u1eadc t\u01b0\u1edbng tr\u1ee5 c\u1ed9t tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. \u00d4ng \u0111\u00e3 so\u1ea1n hai b\u1ed9 binh th\u01b0: Binh th\u01b0 y\u1ebfu l\u01b0\u1ee3c v\u00e0 V\u1ea1n Ki\u1ebfp t\u1ed5ng b\u00ed truy\u1ec1n th\u01b0 \u0111\u1ec3 r\u0103n d\u1ea1y c\u00e1c t\u01b0\u1edbng c\u1ea7m qu\u00e2n \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c. Khi gi\u1eb7c Nguy\u00ean l\u1ed9 r\u00f5 \u00fd \u0111\u1ed3 x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c, Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n vi\u1ebft \\\"H\u1ecbch t\u01b0\u1edbng s\u0129\\\", truy\u1ec1n l\u1ec7nh cho c\u00e1c t\u01b0\u1edbng, d\u1ea1y b\u1ea3o h\u1ecd l\u1ebd th\u1eafng b\u1ea1i, ti\u1ebfn lui. H\u1ecbch t\u01b0\u1edbng s\u0129 r\u1ea5t h\u00f9ng h\u1ed3n,","th\u1ed1ng thi\u1ebft, kh\u1eb3ng \u0111\u1ecbnh v\u0103n ch\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a m\u1ed9t b\u1eadc \\\"\u0111\u1ea1i b\u00fat\\\". Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n l\u00e0 m\u1ed9t b\u1eadc t\u01b0\u1edbng g\u1ed3m \u0111\u1ee7 t\u00e0i \u0111\u1ee9c. L\u00e0 t\u01b0\u1edbng nh\u00e2n, \u00f4ng th\u01b0\u01a1ng d\u00e2n th\u01b0\u01a1ng qu\u00e2n, ch\u1ec9 cho h\u1ecd con \u0111\u01b0\u1eddng s\u00e1ng. L\u00e0 t\u01b0\u1edbng ngh\u0129a, \u00f4ng coi vi\u1ec7c ph\u1ea3i h\u01a1n \u0111i\u1ec1u l\u1ee3i. L\u00e0 t\u01b0\u1edbng tr\u00ed, \u00f4ng bi\u1ebft l\u1ebd \u0111\u1eddi s\u1ebd d\u1eabn \u0111\u1ebfn \u0111\u00e2u, l\u00e0 t\u01b0\u1edbng d\u0169ng, \u00f4ng x\u00f4ng pha v\u00e0o n\u01a1i nguy hi\u1ec3m \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c, t\u1ea1o n\u00ean nh\u1eefng tr\u1eadn nh\u01b0 B\u1ea1ch \u0110\u1eb1ng oanh li\u1ec7t ngh\u00ecn \u0111\u1eddi. L\u00e0 t\u01b0\u1edbng t\u00edn, \u00f4ng b\u00e0y t\u1ecf tr\u01b0\u1edbc cho qu\u00e2n l\u00ednh theo \u00f4ng s\u1ebd \u0111\u01b0\u1ee3c g\u00ec, tr\u00e1i l\u1eddi \u00f4ng s\u1ebd g\u1eb7p ho\u1ea1. Cho n\u00ean, c\u1ea3 3 l\u1ea7n \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c Nguy\u00ean, \u00f4ng \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c giao tr\u1ecdng tr\u00e1ch \u0111i\u1ec1u b\u00e1t binh m\u00e3 v\u00e0 \u0111\u1ec1u l\u1eadp \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00f4ng l\u1edbn. Hai th\u00e1ng tr\u01b0\u1edbc khi m\u1ea5t, vua Anh T\u00f4ng \u0111\u1ebfn th\u0103m v\u00e0 h\u1ecfi: - N\u1ebfu ch\u1eb3ng may \u00f4ng m\u1ea5t \u0111i, gi\u1eb7c ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc l\u1ea1i sang x\u00e2m l\u1ea5n th\u00ec k\u1ebf s\u00e1ch l\u00e0m sao? \u00d4ng \u0111\u00e3 tr\u0103ng tr\u1ed1i nh\u1eefng l\u1eddi t\u00e2m huy\u1ebft, s\u00e2u s\u1eafc, \u0111\u00fang cho m\u1ecdi th\u1eddi \u0111\u1ea1i: - Th\u1eddi b\u00ecnh ph\u1ea3i khoan th\u01b0 s\u1ee9c d\u00e2n \u0111\u1ec3 l\u00e0m k\u1ebf s\u00e2u g\u1ed1c b\u1ec1n r\u1ec5, \u0111\u00f3 l\u00e0 th\u01b0\u1ee3ng s\u00e1ch gi\u1eef n\u01b0\u1edbc. M\u00f9a thu th\u00e1ng T\u00e1m, ng\u00e0y 20 n\u0103m Canh T\u00fd (1300) \\\"B\u00ecnh B\u1eafc \u0111\u1ea1i nguy\u00ean so\u00e1i\\\" H\u01b0ng \u0110\u1ea1o \u0111\u1ea1i v\u01b0\u01a1ng qua \u0111\u1eddi. Theo l\u1eddi \u00f4ng d\u1eb7n, thi h\u00e0i \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c ho\u1ea3 t\u00e1ng thu v\u00e0o b\u00ecnh \u0111\u1ed3ng v\u00e0 ch\u00f4n trong v\u01b0\u1eddn An L\u1ea1c, g\u1ea7n c\u00e1nh r\u1eebng An Sinh, kh\u00f4ng x\u00e2y l\u0103ng m\u1ed9, \u0111\u1ea5t san ph\u1eb3ng, tr\u1ed3ng c\u00e2y nh\u01b0 c\u0169. Vua gia phong cho \u00f4ng t\u01b0\u1edbc H\u01b0ng \u0110\u1ea1o \u0111\u1ea1i v\u01b0\u01a1ng. Tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh l\u1eadp \u0111\u1ec1n th\u1edd \u00f4ng t\u1ea1i V\u1ea1n Ki\u1ebfp, Ch\u00ed Linh, \u1ea5p phong c\u1ee7a \u00f4ng l\u00fac sinh th\u1eddi. Th\u01b0\u1ee3ng T\u01b0\u1edbng Th\u00e1i S\u01b0 Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i (1241-1294) l\u00e0 con trai vua Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng (Tr\u1ea7n C\u1ea3nh). D\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u vua Tr\u1ea7n Th\u00e1nh T\u00f4ng (anh ru\u1ed9t Quang Kh\u1ea3i), Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c phong t\u01b0\u1edbc Chi\u00eau Minh \u0111\u1ea1i v\u01b0\u01a1ng. N\u0103m Gi\u00e1p Tu\u1ea5t (1274), \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c giao ch\u1ee9c T\u01b0\u1edbng qu\u1ed1c th\u00e1i \u00fay. N\u0103m Nh\u00e2m Ng\u1ecd (1282), d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u vua Nh\u00e2n T\u00f4ng, Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1eed l\u00e0m Th\u01b0\u1ee3ng t\u01b0\u1edbng th\u00e1i s\u01b0, n\u1eafm to\u00e0n quy\u1ec1n n\u1ed9i ch\u00ednh. Trong cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn ch\u1ed1ng qu\u00e2n Nguy\u00ean l\u1ea7n th\u1ee9 hai v\u00e0 th\u1ee9 ba, Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i l\u00e0 v\u1ecb t\u01b0\u1edbng ch\u1ee7 ch\u1ed1t th\u1ee9 2, sau Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Tu\u1ea5n v\u00e0 c\u00f3 nhi\u1ec1u c\u00f4ng l\u1edbn. Ch\u00ednh Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i \u0111\u0103 ch\u1ec9 huy qu\u00e2n Tr\u1ea7n \u0111\u00e1nh tan qu\u00e2n Nguy\u00ean \u1edf Ch\u01b0\u01a1ng D\u01b0\u01a1ng v\u00e0 Th\u0103ng Long, nh\u1eefng tr\u1eadn then ch\u1ed1t nh\u1eb1m kh\u00f4i ph\u1ee5c kinh th\u00e0nh v\u00e0o cu\u1ed1i th\u00e1ng 5 n\u0103m \u1ea4t D\u1eadu (1285). B\u00ean c\u1ea1nh n\u0103ng l\u1ef1c qu\u00e2n s\u1ef1, Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i c\u00f2n l\u00e0 m\u1ed9t nh\u00e0 th\u01a1 c\u00f3 v\u1ecb tr\u00ed kh\u00f4ng h\u1ecf","trong v\u0103n h\u1ecdc s\u1eed Vi\u1ec7t Nam. \u00d4ng l\u00e0 t\u00e1c gi\u1ea3 \\\"L\u1ea1c \u0110\u1ea1o\\\" \u0111\u0103 th\u1ea5t truy\u1ec1n v\u00e0 theo l\u1eddi b\u00ecnh c\u1ee7a Phan Huy Ch\u00fa, th\u01a1 \u00f4ng \\\"thanh tho\u00e1t, nh\u00e0n nh\u0103, s\u00e2u xa, l\u01b0 th\u00fa\\\". \u0110\u1ecdc b\u1ea3n d\u1ecbch b\u00e0i th\u01a1 \\\"V\u01b0\u1eddn Ph\u00fac H\u01b0ng\\\" c\u1ee7a Quang Kh\u1ea3i, th\u1ea5y r\u00f5 h\u01a1n t\u00e2m h\u1ed3n \u00f4ng: Ph\u00fac H\u01b0ng m\u1ed9t kho\u1ea3ng n\u01b0\u1edbc bao quanh V\u00e0i m\u1eabu v\u01b0\u1eddn qu\u00ea \u0111\u1ea5t r\u1ed9ng th\u00eanh H\u1ebft tuy\u1ebft c\u1e25m mai hoa tr\u1eafng xo\u00e1 Quang m\u00e2y \u0111\u1ec9nh tr\u00fac s\u1eafc t\u01b0\u01a1i xanh N\u1eafng l\u00ean m\u1eddi kh\u00e1ch pha tr\u00e0 nh\u1ea5p M\u01b0a t\u1ea1nh sai \u0111\u1ed3ng gi\u1edf thu\u1ed1c nhanh B\u00e1o gi\u1eb7c \u1ea3i Nam kh\u00f4ng kh\u00f3i l\u1eeda B\u00ean gi\u01b0\u1eddng m\u1ed9t gi\u1ea5c ng\u1ee7 ngon l\u00e0nh. Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i, m\u1ed9t cu\u1ed9c \u0111\u1eddi l\u1edbn, v\u1eeba l\u00e0m Th\u1ee7 t\u01b0\u1edbng, v\u1eeba l\u00e0m t\u01b0\u1edbng, v\u1eeba \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c v\u1eeba l\u00e0m th\u01a1. Chi\u00eau V\u0103n \u0110\u1ea1i V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ea7n Nh\u1eadt Du\u1eadt Tr\u1ea7n Nh\u1eadt Du\u1eadt (1253-1330) con trai th\u1ee9 t\u01b0 Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng, ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 c\u00f4ng l\u1edbn trong vi\u1ec7c ch\u1ec9 huy qu\u00e2n Tr\u1ea7n \u0111\u00e1nh th\u1eafng gi\u1eb7c Nguy\u00ean, t\u1eebng \u0111\u01b0\u1ee3c phong Th\u00e1i \u00fay qu\u1ed1c c\u00f4ng v\u1edbi Chi\u00eau V\u0103n \u0111\u1ea1i v\u01b0\u01a1ng, t\u1eeb b\u00e9 \u0111\u0103 n\u1ed5i ti\u1ebfng l\u00e0 \u00f4ng ho\u00e0ng hi\u1ebfu h\u1ecdc v\u00e0 \\\"s\u1edbm l\u1ed9 thi\u00ean tri, ham th\u00edch hi\u1ec3u bi\u1ebft v\u1ec1 c\u00e1c ti\u1ebfng n\u00f3i v\u00e0 c\u00e1c gi\u1ed1ng ng\u01b0\u1eddi\\\". C\u00f3 th\u1ec3 n\u1ecfi, tu\u1ed5i tr\u1ebb c\u1ee7a Tr\u1ea7n Nh\u1eadt Du\u1eadt l\u00e0 nh\u1eefng n\u0103m th\u00e1ng mi\u1ec7t m\u00e0i r\u00e8n luy\u1ec7n \u0111\u1ec3 th\u00e0nh t\u00e0i. V\u00cc v\u1eady, Nh\u1eadt Du\u1eadt n\u1ed5i ti\u1ebfng hi\u1ec3u nhi\u1ec1u bi\u1ebft r\u1ed9ng. Uy t\u00edn c\u1ee7a v\u1ecb t\u01b0\u1edbng c\u00f2n vang d\u1ed9i c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc ngo\u00e0i do s\u1ef1 hi\u1ec3u bi\u1ebft s\u00e2u r\u1ed9ng v\u1ec1 c\u00e1c n\u01b0\u1edbc l\u00e1ng gi\u1ebfng. H\u1ecdc ti\u1ebfng T\u1ed1ng v\u00e0 ti\u1ebfng Chi\u00eam Th\u00e0nh, Nh\u1eadt Du\u1eadt ch\u1eb3ng nh\u1eefng ch\u1ec9 s\u1eed d\u1ee5ng th\u00e0nh th\u1ea1o c\u00e1c ng\u00f4n ng\u1eef \u1ea5y m\u00e0 c\u00f2n am hi\u1ec3u nhi\u1ec1u m\u1eb7t c\u1ee7a c\u00e1c n\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3, k\u1ec3 c\u1ea3 phong t\u1ee5c, t\u1eadp qu\u00e1n c\u1ee7a h\u1ecd. \u0110\u1ed1i v\u1edbi c\u00e1c d\u00e2n t\u1ed9c trong n\u01b0\u1edbc, Nh\u1eadt Du\u1eadt kh\u00f4ng ch\u1ec9 hi\u1ec3u ti\u1ebfng m\u00e0 c\u00f2n hi\u1ec3u c\u1ea3 v\u1ec1 ng\u01b0\u1eddi. M\u1edbi ngo\u00e0i 20 tu\u1ed5i, Nh\u1eadt Du\u1eadt \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh nh\u00e0 Tr\u1ea7n giao \u0111\u1eb7c tr\u00e1ch nh\u1eefng c\u00f4ng vi\u1ec7c v\u1ec1 c\u00e1c d\u00e2n t\u1ed9c c\u00f3 l\u00ean quan. Vua Nh\u00e2n T\u00f4ng th\u00e1n ph\u1ee5c, th\u01b0\u1eddng n\u00f3i \u0111\u00f9a: \\\"Chi\u00eau V\u0103n v\u01b0\u01a1ng c\u00f3 l\u1ebd kh\u00f4ng ph\u1ea3i ng\u01b0\u1eddi Vi\u1ec7t m\u00e0 l\u00e0 h\u1eadu th\u00e2n c\u1ee7a gi\u1ed1ng Phi\u00ean, Man\\\". Ti\u1ebfp x\u00fac v\u1edbi c\u00e1c s\u1ee9 th\u1ea7n tri\u1ec1u Nguy\u00ean, c\u00f3 l\u1ea7n Nh\u1eadt Du\u1eadt \u0111\u0103 vui v\u1ebb, t\u1ef1 nhi\u00ean tr\u00f2 chuy\u1ec7n su\u1ed1t","c\u1ea3 m\u1ed9t ng\u00e0y, khi\u1ebfn cho s\u1ee9 Nguy\u00ean kh\u0103ng kh\u0103ng cho r\u1eb1ng Nh\u1eadt Du\u1eadt l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi H\u00e1n \u1edf Ch\u00e2u \u0110\u1ecbnh (g\u1ea7n B\u1eafc Kinh) sang l\u00e0m quan b\u00ean \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Hi\u1ec3n nhi\u00ean, Nh\u1eadt Du\u1eadt ph\u1ea3i kh\u1ed5 h\u1ecdc c\u00f4ng phu v\u00e0 ph\u1ea3i h\u1ebft s\u1ee9c ki\u00ean Tr\u00ec m\u1edbi \u0111\u1ea1t \u0111\u01b0\u1ee3c k\u1ebft qu\u1ea3 \u1ea5y. C\u00e2u chuy\u1ec7n sau \u0111\u00e2y t\u1ecf r\u00f5 Nh\u1eadt Du\u1eadt ch\u1eb3ng nh\u1eefng ch\u1ec9 gi\u1ecfi c\u00e1c th\u1ee9 ti\u1ebfng m\u00e0 c\u00f2n l\u00e0 m\u1ed9t nh\u00e0 d\u00e2n t\u1ed9c h\u1ecdc l\u1ed7i l\u1ea1c. Ng\u00e0y \u1ea5y, vua quan tri\u1ec1u Tr\u1ea7n \u0111\u01b0\u1ee3c tin ch\u00faa \u0111\u1ea1o \u0110\u00e0 Giang (thu\u1ed9c mi\u1ec1n T\u00e2y B\u1eafc ng\u00e0y nay) Tr\u1ecbnh Gi\u00e1c M\u1eadt t\u1ee5 h\u1ecdp phe \u0111\u1ea3ng n\u1ed5i l\u00ean c\u1ef1 l\u1ea1i tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. Tin d\u1eef trong n\u01b0\u1edbc \u0111\u1ebfn c\u00f9ng l\u00fac nh\u00e0 Nguy\u00ean \u0111ang s\u1eeda so\u1ea1n \u0111\u1ea1i binh \u0111\u00e1nh \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. C\u1ea7n ph\u1ea3i d\u1eb9p ngay m\u1ed1i b\u1ea5t ho\u00e0 trong n\u01b0\u1edbc. Ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ea3m \u0111ang tr\u1ecdng tr\u00e1ch n\u00e0y kh\u00f4ng ai h\u01a1n Nh\u1eadt Du\u1eadt. Th\u1ebf l\u00e0 v\u1ecb v\u01b0\u01a1ng tr\u1ebb 27 tu\u1ed5i d\u01b0\u1edbi c\u1edd hi\u1ec7u \\\"Tr\u1ea5n th\u1ee7 \u0110\u00e0 Giang\\\" l\u00e0m l\u1ec5 ra qu\u00e2n l\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng. Hay tin, ch\u00faa \u0110\u00e0 Giang h\u1ecdp \u0111\u00e1m \u0111\u1ea7u m\u1ee5c b\u00e0n k\u1ebf c\u1ef1 chi\u1ebfn. Tr\u1ecbnh Gi\u00e1c M\u1eadt \u0111\u1ecbnh \u00e1m h\u1ea1i vi\u00ean t\u01b0\u1edbng tr\u1ebb tri\u1ec1u Tr\u1ea7n n\u00ean sai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0a th\u01b0 d\u1ee5 Nh\u1eadt Du\u1eadt: \\\"Gi\u00e1c M\u1eadt kh\u00f4ng d\u00e1m tr\u00e1i l\u1ec7nh tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. N\u1ebfu \u00e2n ch\u1ee7 m\u1ed9t m\u00ecnh m\u1ed9t ng\u1ef1a \u0111\u1ebfn, Gi\u00e1c M\u1eadt xin ra h\u00e0ng ngay\\\". Mu\u1ed1n thu ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c Gi\u00e1c M\u1eadt, Nh\u1eadt Du\u1eadt m\u1eb7c c\u00e1c t\u01b0\u1edbng can ng\u0103n, m\u1ed9t m\u00ecnh m\u1ed9t ng\u1ef1a \u0111\u1ebfn tr\u1ea1i Gi\u00e1c M\u1eadt, ch\u1ec9 mang theo m\u1ea5y ti\u1ec3u \u0111\u1ed3ng c\u1eafp tr\u00e1p \u0111i h\u1ea7u. Th\u1ea3n nhi\u00ean \u0111i gi\u1eefa l\u1edbp l\u1edbp g\u01b0\u01a1m gi\u00e1o v\u00e0 \u0111\u00e1m l\u00ednh s\u1eafc ph\u1ee5c k\u1ef3 d\u1ecb c\u1ed1 \u00fd ph\u00f4 tr\u01b0\u01a1ng uy hi\u1ebfp c\u1ee7a Gi\u00e1c M\u1eadt, Nh\u1eadt Du\u1eadt n\u00f3i v\u1edbi ch\u00faa \u0111\u1ea1o b\u1eb1ng ch\u00ednh ng\u00f4n ng\u1eef v\u00e0 theo \u0111\u00fang phong t\u1ee5c c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c \u0110\u00e0 Giang. - L\u0169 ti\u1ec3u \u0111\u1ed3ng c\u1ee7a ta khi \u0111i \u0111\u01b0\u1eddng th\u00ec n\u00f3ng tai tr\u00e1i, v\u00e0o \u0111\u00e2y th\u00ec n\u00f3ng tay ph\u1ea3i. T\u1eeb Gi\u00e1c M\u1eadt \u0111\u1ebfn c\u00e1c \u0111\u1ea7u m\u1ee5c \u0111\u1ec1u s\u1eefng s\u1edd kinh ng\u1ea1c tr\u01b0\u1edbc s\u1ef1 am hi\u1ec3u ti\u1ebfng n\u00f3i v\u00e0 t\u1ee5c l\u1ec7 c\u1ee7a Nh\u1eadt Du\u1eadt. R\u1ed3i m\u00e2m r\u01b0\u1ee3u \u0111\u01b0\u1ee3c b\u01b0ng l\u00ean. Ch\u00faa \u0111\u1ea1o nheo m\u1eaft th\u00e1ch th\u1ee9c, \u0111\u01b0a tay m\u1eddi. Ch\u1ec9 c\u00f3 qu\u1ea3 b\u1ea7u c\u1eaft \u0111\u00f4i s\u00f3ng s\u00e1nh r\u01b0\u1ee3u v\u00e0 \u0111\u0129a th\u1ecbt nai mu\u1ed1i. Nh\u1eadt Du\u1eadt kh\u00f4ng ch\u00fat ng\u1ea7n ng\u1ea1i c\u1ea7m th\u1ecbt \u0103n r\u1ed3i v\u1eeba nhai v\u1eeba ng\u1eeda m\u1eb7t, c\u1ea7m g\u00e1o r\u01b0\u1ee3u b\u1ea7u t\u1eeb t\u1eeb d\u1ed1c v\u00e0o m\u0169i h\u1ebft s\u1ee9c th\u00e0nh th\u1ea1o. Tr\u1ecbnh Gi\u00e1c M\u1eadt kinh ng\u1ea1c th\u1ed1t l\u00ean: \\\"Chi\u00eau V\u0103n V\u01b0\u01a1ng l\u00e0 anh em v\u1edbi ta\\\". Nh\u1eadt Du\u1eadt t\u1eeb t\u1ed1n: \\\"Ch\u00fang ta x\u01b0a nay v\u1eabn l\u00e0 anh em\\\". R\u1ed3i sau \u0111\u1ea5y, theo l\u1ec7nh Nh\u1eadt Du\u1eadt, ti\u1ec3u \u0111\u1ed3ng m\u1edf tr\u00e1p l\u1ea5y ra nh\u1eefng chi\u1ebfc v\u00f2ng b\u1ea1c s\u00e1ng lo\u00e1 trao cho t\u1eebng \u0111\u1ea7u m\u1ee5c \u0110\u00e0 Giang. Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi c\u1ea7m \u0111\u1ea7u \u0111\u1ea1o \u0110\u00e0 Giang ch\u1ec9 c\u00f2n bi\u1ebft hoan h\u1ec9 \u0111o\u00e1n l\u1ea5y t\u1eb7ng ph\u1ea9m k\u1ebft ngh\u0129a theo \u0111\u00fang t\u1ee5c l\u1ec7 c\u1ee7a h\u1ecd t\u1eeb tay vi\u00ean t\u01b0\u1edbng tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh m\u00e0 h\u1ecd v\u1eeba nh\u1eadn l\u00e0 anh em. Ch\u00faa \u0111\u1ea1o \u0110\u00e0 Giang \u0111\u0103 quy thu\u1eadn. S\u1ee9c m\u1ea1nh c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c nh\u01b0 \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u00e2n l\u00ean. An T\u01b0 C\u00f4ng Ch\u00faa An T\u01b0 l\u00e0 con g\u00e1i \u00fat vua Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng. Ng\u00e0y nay kh\u00f4ng ai bi\u1ebft n\u00e0ng sinh v\u00e0 m\u1ea5t","n\u0103m n\u00e0o. S\u00e1ch \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t s\u1eed k\u00fd to\u00e0n th\u01b0 ch\u1ec9 ghi: \\\"Sai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0a c\u00f4ng ch\u00faa An T\u01b0 \u0111\u1ebfn cho Tho\u00e1t Hoan l\u00e0 c\u00f3 \u00fd l\u00e0m gi\u1ea3m b\u1edbt tai h\u1ecda cho n\u01b0\u1edbc v\u1eady\\\". Ng\u00e0y \u1ea5y, kho\u1ea3ng \u0111\u1ea7u n\u0103m \u1ea4t D\u1eadu (1285), qu\u00e2n Nguy\u00ean \u0111\u00e3 \u0111\u00e1nh t\u1edbi Gia L\u00e2m v\u00e2y h\u00e3m Th\u0103ng Long. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Th\u00e1nh T\u00f4ng v\u00e0 vua Nh\u00e2n T\u00f4ng \u0111\u00e3 \u0111i thuy\u1ec1n nh\u1ecf ra v\u00f9ng Tam Tr\u0129, c\u00f2n thuy\u1ec1n ng\u1ef1 th\u00ec \u0111\u01b0a ra v\u00f9ng Ng\u1ecdc S\u01a1n \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh l\u1ea1c h\u01b0\u1edbng gi\u1eb7c. Nh\u01b0ng qu\u00e2n Nguy\u00ean v\u1eabn ph\u00e1t hi\u1ec7n ra. Ng\u00e0y 9-3, thu\u1ef7 qu\u00e2n gi\u1eb7c \u0111\u00e3 bao v\u00e2y Tam Tr\u0129 su\u00fdt b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c 2 vua. Chi\u1ebfn s\u1ef1 bu\u1ed5i \u0111\u1ea7u b\u1ea5t l\u1ee3i. T\u01b0\u1edbng Tr\u1ea7n B\u00ecnh Tr\u1ecdng l\u1ea1i hy sinh d\u0169ng c\u1ea3m \u1edf b\u1edd s\u00f4ng Thi\u00ean M\u1ea1c. Tr\u01b0\u1edbc th\u1ebf gi\u1eb7c m\u1ea1nh, nhi\u1ec1u t\u00f4n th\u1ea5t nh\u00e0 Tr\u1ea7n nh\u01b0 Tr\u1ea7n Ki\u1ec7n, Tr\u1ea7n L\u1ed9ng, k\u1ec3 c\u1ea3 ho\u00e0ng th\u00e2n Tr\u1ea7n \u00cdch T\u1eafc \u0111\u00e3 mang gia quy\u1ebfn ch\u1ea1y sang tr\u1ea1i gi\u1eb7c. Tr\u1ea7n Kh\u1eafc Chung \u0111\u01b0\u1ee3c sai \u0111i s\u1ee9 \u0111\u1ec3 l\u00e0m ch\u1eadm t\u1ed1c \u0111\u1ed9 ti\u1ebfn qu\u00e2n c\u1ee7a gi\u1eb7c kh\u00f4ng c\u00f3 k\u1ebft qu\u1ea3. Trong l\u00fac \u0111\u00f3, c\u1ea7n ph\u1ea3i c\u00f3 th\u1eddi gian \u0111\u1ec3 c\u1ee7ng c\u1ed1 l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng, t\u1ed5 ch\u1ee9c chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u. B\u1edfi v\u1eady, Tr\u1ea7n Th\u00e1nh T\u00f4ng b\u1ea5t \u0111\u1eafc d\u0129 ph\u1ea3i d\u00f9ng \u0111\u1ebfn k\u1ebf m\u1ef9 nh\u00e2n. Vua sai \u0111em d\u00e2ng em g\u00e1i \u00fat c\u1ee7a m\u00ecnh cho Tho\u00e1t Hoan. C\u00f4ng ch\u00faa c\u00f2n r\u1ea5t tr\u1ebb. V\u00ec n\u01b0\u1edbc, An T\u01b0 t\u1eeb b\u1ecf cu\u1ed9c s\u1ed1ng \u00eam \u1ea5m, nhung l\u1ee5a trong cung \u0111\u00ecnh, v\u0129nh bi\u1ec7t b\u00e8 b\u1ea1n \u0111\u1ec3 hi\u1ebfn d\u00e2ng tu\u1ed5i tr\u1ebb, \u0111\u1eddi con g\u00e1i, k\u1ec3 c\u1ea3 t\u00ednh m\u1ea1ng m\u00ecnh. An T\u01b0 \u0111\u00e3 v\u00e0o tr\u1eadn ch\u1ec9 c\u00f3 m\u1ed9t m\u00ecnh, kh\u00f4ng m\u1ed9t t\u1ea5c s\u1eaft. Hi\u1ec3u r\u00f5 n\u1ea1n n\u01b0\u1edbc, c\u1ea3nh m\u00ecnh, n\u00e0ng ch\u1ea5p nh\u1eadn gian kh\u1ed5, t\u1ee7i nh\u1ee5c, k\u1ec3 c\u1ea3 c\u00e1i ch\u1ebft. An T\u01b0 sang tr\u1ea1i gi\u1eb7c kh\u00f4ng ph\u1ea3i v\u1edbi t\u01b0 c\u00e1ch \u0111i l\u1ea5y ch\u1ed3ng m\u00e0 l\u00e0 v\u1eadt c\u1ed1ng n\u1ea1p, d\u00e2ng hi\u1ebfn, c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi n\u1ed9i gi\u00e1n. Do v\u1eady, s\u1ef1 hy sinh \u1ea5y th\u1eadt cao c\u1ea3. \u1ede tr\u1ea1i gi\u1eb7c, l\u00e0m v\u1ee3 Tho\u00e1t Hoan, An T\u01b0 \u0111\u00e3 s\u1ed1ng ra sao, l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eefng g\u00ec, kh\u00f4ng ai bi\u1ebft. Nh\u01b0ng th\u00e1ng T\u01b0 n\u0103m \u1ea5y qu\u00e2n Tr\u1ea7n b\u1eaft \u0111\u1ea7u ph\u1ea3n c\u00f4ng h\u1ea7u kh\u1eafp c\u00e1c m\u1eb7t tr\u1eadn khi\u1ebfn cho qu\u00e2n Nguy\u00ean \u0111\u1ea1i b\u1ea1i, Tho\u00e1t Hoan ph\u1ea3i chui v\u00e0o \u1ed1ng \u0111\u1ed3ng tr\u1ed1n qua bi\u00ean gi\u1edbi. Sau chi\u1ebfn th\u1eafng c\u00e1c vua Tr\u1ea7n l\u00e0m l\u1ec5 t\u1ebf l\u0103ng mi\u1ebfu khen th\u01b0\u1edfng c\u00f4ng th\u1ea7n, truy phong c\u00e1c t\u01b0\u1edbng l\u0129nh. Nh\u01b0ng kh\u00f4ng ai nh\u1eafc \u0111\u1ebfn An T\u01b0. V\u1eady, c\u00f4ng ch\u00faa c\u00f2n hay m\u1ea5t. N\u00e0ng \u0111\u01b0\u1ee3c mang v\u1ec1 Trung Qu\u1ed1c hay \u0111\u00e3 ch\u1ebft trong \u0111\u00e1m lo\u1ea1n qu\u00e2n. Trong cu\u1ed1n \\\"An Nam ch\u00ed l\u01b0\u1ee3c\\\" c\u1ee7a L\u00fd Tr\u1eafc, m\u1ed9t thu\u1ed9c h\u1ea1 c\u1ee7a Tr\u1ea7n Ki\u1ec7n theo ch\u1ee7 ch\u1ea1y sang nh\u00e0 Nguy\u00ean, s\u1ed1ng l\u01b0u vong \u1edf Trung Qu\u1ed1c, c\u00f3 ghi: \\\"Tr\u01b0\u1edbc, Th\u00e1i t\u1eed (ch\u1ec9 Tho\u00e1t Hoan) l\u1ea5y ng\u01b0\u1eddi con g\u00e1i nh\u00e0 Tr\u1ea7n sinh \u0111\u01b0\u1ee3c hai con\\\". Ng\u01b0\u1eddi con g\u00e1i h\u1ecd Tr\u1ea7n n\u00e0y ph\u1ea3i ch\u0103ng l\u00e0 c\u00f4ng ch\u00faa An T\u01b0 . Ch\u01b0a c\u00f3 ch\u1ee9ng c\u1ee9 r\u00f5 r\u00e0ng kh\u1eb3ng \u0111\u1ecbnh \u0111i\u1ec1u \u1ea5y. D\u00f9 tri\u1ec1u Tr\u1ea7n v\u00e0 s\u1eed s\u00e1ch c\u00f3 qu\u00ean n\u00e0ng th\u00ec c\u00e1c th\u1ebf h\u1ec7 \u0111\u1eddi sau v\u1eabn d\u00e0nh cho n\u00e0ng s\u1ef1 k\u00ednh tr\u1ecdng, th\u01b0\u01a1ng c\u1ea3m. Kho\u1ea3ng tr\u1ed1ng l\u1ecbch s\u1eed s\u1ebd \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1ea5p \u0111\u1ea7y b\u1eb1ng t\u00ecnh c\u1ea3m c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1eddi sau.","C\u00f4ng Ch\u00faa Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng C\u00f4ng ch\u00faa Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng (1244-1291) l\u00e0 con T\u01b0\u1edbng qu\u1ed1c Th\u00e1i s\u01b0 Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9, m\u1eb9 l\u00e0 phu nh\u00e2n B\u1ea3o Ch\u00e2u. T\u1eeb nh\u1ecf Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng \u0111\u00e3 n\u1ed5i ti\u1ebfng th\u00f4ng minh v\u00e0 r\u1ea5t m\u1ef1c hi\u1ec1n h\u1eadu. Vua Th\u00e1i T\u00f4ng Tr\u1ea7n C\u1ea3nh y\u00eau m\u1ebfn \u0111em v\u1ec1 cung nh\u1eadn l\u00e0m con nu\u00f4i, cho hi\u1ec7u l\u00e0 Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng. T\u1eeb \u0111\u00f3, Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng tr\u01b0\u1edfng th\u00e0nh trong ho\u00e0ng cung nh\u01b0 m\u1ed9t n\u00e0ng c\u00f4ng ch\u00faa. L\u1edbn l\u00ean Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ea3 cho Th\u01b0\u1ee3ng t\u01b0\u1edbng Th\u00e1i s\u01b0 Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i. Nghi l\u1ec5 \u0111\u00fang l\u1ec7 nh\u01b0 con g\u00e1i vua \u0111i l\u1ea5y ch\u1ed3ng. Nh\u01b0ng th\u1eadt kh\u00f4ng may cho Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng, l\u00fac \u1ea5y th\u00e1i s\u01b0 Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i \u0111ang say m\u00ea m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi thi\u1ebfp n\u00ean nh\u1ea1t t\u00ecnh v\u1edbi v\u1ee3 m\u1edbi. Chuy\u1ec7n \u0111\u1ebfn tai Tr\u1ea7n Th\u1ee7 \u0110\u1ed9 khi\u1ebfn \u00f4ng n\u1ed5i gi\u1eadn cho g\u1ecdi con g\u00e1i v\u1ec1 h\u1ecfi han c\u1eb7n k\u1ebd r\u1ed3i quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh kh\u00f4ng cho ph\u00e9p Quang Kh\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e0m nh\u01b0 th\u1ebf. \u1ede ph\u1ee7 t\u1ec3 t\u01b0\u1edbng, Quang Kh\u1ea3i c\u00f3 nhi\u1ec1u th\u00ea thi\u1ebfp nh\u01b0ng v\u1ec1 danh ngh\u0129a, Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng l\u00e0 Ch\u00e1nh phi, tuy nhi\u00ean, Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed1i x\u1eed v\u1edbi c\u00e1c th\u1ee9 thi\u1ebfp c\u1ee7a ch\u1ed3ng h\u1ebft s\u1ee9c bao dung. B\u00e0 \u00e2n c\u1ea7n ch\u1ec9 b\u1ea3o cho h\u1ecd c\u00e1ch l\u00e0m \u0103n, khu x\u1eed. Ho\u1eb7c h\u1ecd l\u00e0m \u0111i\u1ec1u g\u00ec khi\u1ebfn Quang Kh\u1ea3i la m\u1eafng th\u00ec Ph\u1ee5 D\u01b0\u01a1ng l\u1ea1i nh\u1eb9 nh\u00e0ng khuy\u00ean gi\u1ea3i \u0111\u1ec3 h\u1ecd bi\u1ebft l\u1ed7i m\u00e0 s\u1eefa. Tr\u1ea7n Quang Kh\u1ea3i b\u00e0n vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc, b\u00e0 lo qu\u00e1n xuy\u1ebfn vi\u1ec7c nh\u00e0, c\u01b0 x\u1eed v\u1edbi ng\u01b0\u1eddi gi\u00e0 ng\u01b0\u1eddi tr\u1ebb c\u00f3 ph\u00e9p t\u1eafc, s\u1eafp x\u1ebfp c\u00f4ng vi\u1ec7c \u0111\u00e2u ra \u0111\u1ea5y, n\u00ean ti\u1ec1n t\u00e0i kh\u00f4ng hao ph\u00ed m\u00e0 v\u1eabn sinh l\u1ee3i khi\u1ebfn ch\u1ed3ng r\u1ea5t h\u00e0i l\u00f2ng. \u0110i l\u1ea5y ch\u1ed3ng nh\u01b0ng Ph\u1ee5ng D\u01b0\u01a1ng v\u1eabn s\u0103n s\u00f3c, ph\u1ee5ng d\u01b0\u1ee1ng cha m\u1eb9 chu \u0111\u00e1o. Khi cha m\u1ea5t, b\u00e0 \u0111\u00edch th\u00e2n lo c\u01a1m n\u01b0\u1edbc h\u1ea7u h\u1ea1 m\u1eb9 h\u1ec7t nh\u01b0 m\u1ed9t c\u00f4 g\u00e1i th\u01b0\u1eddng d\u00e2n n\u1ebft na hi\u1ebfu th\u1ea3o. N\u0103m Gi\u00e1p Th\u00e2n (1284) qu\u00e2n Nguy\u00ean x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c n\u01b0\u1edbc ta. Th\u00e1i s\u01b0 v\u00e0 b\u00e0 xu\u00f4i thuy\u1ec1n c\u00f9ng tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh v\u1ec1 Thi\u00ean Tr\u01b0\u1eddng. Th\u00ecnh l\u00ecnh n\u1eeda \u0111\u00eam c\u00f3 chi\u1ebfc thuy\u1ec1n b\u1ed1c ch\u00e1y. Nghe ti\u1ebfng ho\u1ea3ng lo\u1ea1n, ai n\u1ea5y t\u01b0\u1edfng gi\u1eb7c \u0111\u1ebfn n\u01a1i r\u1ed3i. B\u00e0 b\u00ecnh t\u0129nh \u0111\u00e1nh th\u1ee9c Th\u00e1i s\u01b0 d\u1eady, \u0111\u01b0a l\u00e1 m\u1ed9c che t\u00ean cho ch\u1ed3ng. B\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00e1i s\u01b0 th\u1ef1c s\u1ef1 y\u00eau ph\u1ee5c. Cu\u1ed1i \u0111\u1eddi, Th\u01b0\u1ee3ng t\u01b0\u1edbng Th\u00e1i s\u01b0 v\u1ec1 ngh\u1ec9 \u1edf trang ri\u00eang t\u1ea1i ph\u1ee7 Thi\u00ean Tr\u01b0\u1eddng. B\u00e0 v\u1ec1 theo r\u1ed3i m\u1ea5t \u1edf \u0111\u1ea5y n\u0103m 47 tu\u1ed5i. Nh\u00e2n c\u00e1ch c\u1ee7a b\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00ednh Th\u00e1i s\u01b0 \u0111\u00e1nh gi\u00e1: - L\u00e0m \u0111i\u1ec1u thi\u1ec7n, n\u00f3i \u0111i\u1ec1u nh\u00e2n, s\u1ed1ng n\u1ebft na, ch\u1ebft l\u01b0u danh, v\u01b0\u1ee3ng phu \u00edch t\u1eed. Tr\u1ea7n Anh T\u00f4ng (1293-1314) Vua Nh\u00e2n T\u00f4ng c\u00f3 3 ng\u01b0\u1eddi con: Anh T\u00f4ng Thuy\u00ean, Hu\u1ec7 v\u00f5 v\u01b0\u01a1ng Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n v\u00e0 c\u00f4ng c\u00faa Huy\u1ec1n Tr\u00e2n.","N\u0103m Qu\u00ed T\u1ef5 (1293), Nh\u00e2n T\u00f4ng truy\u1ec1n ng\u00f4i cho con c\u1ea3 l\u00e0 Th\u00e1i t\u1eed Thuy\u00ean. Th\u00e1i t\u1eed Tr\u1ea7n Thuy\u00ean l\u00ean l\u00e0m vua l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e9n Anh T\u00f4ng. Vua Anh T\u00f4ng l\u00fac \u0111\u1ea7u hay u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u, nhi\u1ec1u \u0111\u00eam l\u00e9n ra ngo\u00e0i \u0111i ch\u01a1i, khi\u1ebfn tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh lo l\u1eafng. M\u1ed9t l\u1ea7n u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u qu\u00e1 say, th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Nh\u00e2n T\u00f4ng t\u1eeb Thi\u00ean Tr\u01b0\u1eddng v\u1ec1 kinh, c\u00e1c quan ra \u0111\u00f3n r\u01b0\u1edbc m\u00e0 vua v\u1eabn n\u1eb1m ng\u1ee7. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng gi\u1eadn l\u1eafm, truy\u1ec1n xa gi\u00e1 quay v\u1ec1 h\u1ea1 chi\u1ebfu cho \u0111\u1ea1i th\u1ea7n v\u0103n v\u00f5 t\u1edbi Thi\u00ean Tr\u01b0\u1eddng h\u1ed9i ngh\u1ecb. Khi t\u1ec9nh d\u1eady, bi\u1ebft chuy\u1ec7n, Anh T\u00f4ng h\u1ed1t ho\u1ea3ng v\u1ed9i v\u00e0ng ch\u1ea1y \u0111u\u1ed5i theo. V\u1eeba ra ngo\u00e0i cung, vua g\u1eb7p m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi h\u1ecdc tr\u00f2 tr\u1ebb tu\u1ed5i l\u00e0 \u0110o\u00e0n Nh\u1eef H\u00e0i. Vua nh\u1edd Nh\u1eef H\u00e0i th\u1ea3o m\u1ed9t b\u00e0i bi\u1ec3u t\u1ea3 t\u1ed9i r\u1ed3i c\u00f9ng v\u1edbi ch\u00e0ng t\u1ea3i hay ch\u1eef xu\u1ed1ng thuy\u1ec1n \u0111i su\u1ed1t \u0111\u00eam \u0111\u1ebfn ph\u1ee7 Thi\u00ean Tr\u01b0\u1eddng. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng xem bi\u1ec3u d\u1ea7n d\u1ea7n ngu\u00f4i gi\u1eadn, r\u0103n d\u1ea1y m\u1ed9t h\u1ed3i r\u1ed3i tha l\u1ed7i cho con. V\u1ec1 \u0111\u1ebfn kinh s\u01b0, Anh T\u00f4ng m\u1ebfn t\u00e0i cho \u0110o\u00e0n Nh\u1eef H\u00e0i l\u00e0m Ng\u1ef1 s\u1eed trung t\u00e1n v\u00e0 t\u1eeb \u0111\u00f3 kh\u00f4ng u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u n\u1eefa. Noi g\u01b0\u01a1ng Anh T\u00f4ng bi\u1ebft s\u1eeda m\u00ecnh, c\u00e1c \u0111\u1ea1i th\u1ea7n, k\u1ec3 c\u1ea3 gi\u1edbi ho\u00e0ng t\u1ed9c kh\u00f4ng d\u00e1m l\u01a1 l\u00e0 vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. Do v\u1eady, vi\u1ec7c tri\u1ec1u ch\u00ednh t\u1eeb \u0111\u00f3 c\u00f3 k\u1ef7 c\u01b0\u01a1ng, ph\u00e9p t\u1eafc \u0111\u00e2u v\u00e0o \u0111\u1ea5y. Anh T\u00f4ng c\u0169ng l\u00e0 v\u1ecb vua th\u00f4ng minh, h\u00f3m h\u1ec9nh. Tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3, c\u00e1c vua Tr\u1ea7n c\u00f3 l\u1ec7 l\u1ea5y ch\u00e0m v\u1ebd r\u1ed3ng v\u00e0o \u0111\u00f9i. Anh T\u00f4ng mu\u1ed1n b\u1ecf l\u1ec7 \u0111\u00f3. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng th\u1ea5y v\u1eady, n\u00f3i: - D\u00f2ng d\u00f5i nh\u00e0 Tr\u1ea7n v\u1eabn v\u1ebd m\u00ecnh \u0111\u1ec3 nh\u1edb g\u1ed1c ng\u00e0y x\u01b0a, nh\u00e0 vua ph\u1ea3i theo t\u1ee5c l\u1ec7 \u0111\u00f3 m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c. Anh T\u00f4ng v\u00e2ng m\u1ec7nh nh\u01b0ng khi Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng kh\u00f4ng ch\u00fa \u00fd, vua l\u1edd \u0111i kh\u00f4ng cho v\u1ebd. Khi Anh T\u00f4ng \u0111au n\u1eb7ng, ho\u00e0ng h\u1eadu cho \u0111i g\u1ecdi th\u1ea7y t\u0103ng v\u1ec1 \u0111\u1ec3 l\u00e0m l\u1ec5 xem vi\u1ec7c sinh t\u1eed. Anh T\u00f4ng g\u1ea1t \u0111i: - Th\u1ea7y t\u0103ng \u0111\u0103 ch\u1ebft \u0111\u00e2u m\u00e0 bi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ef1 ch\u1ebft? N\u0103m Gi\u00e1p D\u1ea7n (1314) Anh T\u00f4ng nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho th\u00e1i t\u1eed M\u1ea1nh r\u1ed3i v\u1ec1 l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng \u1edf ph\u1ee7 Thi\u00ean Tr\u01b0\u1eddng \u0111\u1ebfn n\u0103m Canh Th\u00e2n (1320) th\u00ec m\u1ea5t. Anh T\u00f4ng tr\u1ecb v\u00ec 21 n\u0103m, th\u1ecd 54 tu\u1ed5i. C\u00f4ng Ch\u00faa Huy\u1ec1n Tr\u00e2n Th\u00e1ng 3 n\u0103m T\u00e2n S\u1eedu (1301) vua Tr\u1ea7n Anh T\u00f4ng l\u00e0m cu\u1ed9c vi\u1ec5n du sang kinh \u0111\u00f4 Chi\u00eam Th\u00e0nh ch\u01a1i. \u0110\u1ec3 t\u0103ng th\u00eam quan h\u1ec7 ho\u00e0 hi\u1ebfu gi\u1eefa hai n\u01b0\u1edbc Vi\u1ec7t - Chi\u00eam Th\u00e0nh, vua h\u1ee9a g\u1ea3 con g\u00e1i cho vua Chi\u00eam. B\u1edfi v\u1eady, n\u0103m B\u00ednh Ng\u1ecd (1306), sau khi nh\u1eadn l\u1ec5 v\u1eadt g\u1ed3m h\u01b0\u01a1ng qu\u00fd, c\u1ee7a l\u1ea1 v\u00e0 v\u00e0ng b\u1ea1c c\u1ea7u h\u00f4n, vua Tr\u1ea7n Anh T\u00f4ng g\u1ea3 c\u00f4ng ch\u00faa Huy\u1ec1n Tr\u00e2n cho vua Chi\u00eam l\u00e0 Ch\u1ebf M\u00e2n. Ch\u1ebf M\u00e2n \u0111em \u0111\u1ea5t ch\u00e2u \u00d4, ch\u00e2u L\u00fd l\u00e0m v\u1eadt d\u1eabn c\u01b0\u1edbi v\u00e0 phong Huy\u1ec1n Tr\u00e2n l\u00e0m ho\u00e0ng h\u1eadu. Vi\u1ec7c c\u00f4ng ch\u00faa n\u01b0\u1edbc Vi\u1ec7t k\u1ebft h\u00f4n v\u1edbi vua Chi\u00eam, tr\u1edf th\u00e0nh ho\u00e0ng h\u1eadu n\u01b0\u1edbc Chi\u00eam l\u00e0 h\u1ee3p l\u1ebd, m\u00f4n \u0111\u0103ng h\u1ed9 \u0111\u1ed1i, ch\u01b0a k\u1ec3, cu\u1ed9c","h\u00f4n nh\u00e2n \u1ea5y l\u00e0 c\u00e1i c\u1ea7u giao h\u1ea3o ch\u00ednh tr\u1ecb, xo\u00e1 b\u1ecf hi\u1ec1m kh\u00edch, h\u1eadn th\u00f9 \u0111\u1ec3 hai d\u00e2n t\u1ed9c \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ed1ng y\u00ean b\u00ecnh. Nh\u01b0ng tri\u1ec1u Tr\u1ea7n kh\u00f4ng nh\u1ea5t tr\u00ed. Nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi n\u1eb7ng \u0111\u1ea7u \u00f3c k\u1ef3 th\u1ecb d\u00e2n t\u1ed9c l\u00ean ti\u1ebfng ph\u1ea3n \u0111\u1ed1i. H\u1ecd l\u00e0m th\u01a1 qu\u1ed1c \u00e2m ch\u00ea c\u01b0\u1eddi vua Tr\u1ea7n, ti\u1ebfc n\u00e0ng c\u00f4ng ch\u00faa s\u1eafc n\u01b0\u1edbc h\u01b0\u01a1ng tr\u1eddi. Nh\u01b0ng c\u0169ng nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi, trong \u0111\u00f3 c\u00f3 Tr\u1ea7n Kh\u1eafc Chung cho l\u00e0 vi\u1ec7c t\u1ed1t \u0111\u1eb9p n\u00ean l\u00e0m. Ch\u1ec9 t\u1ed9i cho Huy\u1ec1n Tr\u00e2n, n\u00e0ng \u0111\u00e2u \u0111\u00e3 bi\u1ebft g\u00ec v\u1ec1 \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc v\u00e0 v\u1ecb vua \u1ea5y. Huy\u1ec1n Tr\u00e2n v\u1ec1 Chi\u00eam Th\u00e0nh th\u00ec d\u00e2n hai ch\u00e2u Hoan \u00c1i (Thanh Ho\u00e1, Ngh\u1ec7 An) c\u0169ng r\u1ea7m r\u1ed9 k\u00e9o nhau v\u00e0o ti\u1ebfp nh\u1eadn hai ch\u00e2u \u00d4, L\u00fd. Ch\u00e2u \u00d4 \u0111\u1ed5i th\u00e0nh ch\u00e2u Thu\u1eadn, ch\u00e2u L\u00fd \u0111\u1ed5i th\u00e0nh ch\u00e2u Ho\u00e1. Nh\u00e2n d\u00e2n th\u01b0\u1eddng g\u1ecdi chung l\u00e0 Thu\u1eadn Ho\u00e1. V\u1ec1 Chi\u00eam Th\u00e0nh \u0111\u01b0\u1ee3c 11 th\u00e1ng, Huy\u1ec1n Tr\u00e2n sinh \u0111\u01b0\u1ee3c con trai th\u00ec Ch\u1ebf M\u00e2n ch\u1ebft. Theo t\u1ee5c l\u1ec7 Chi\u00eam Th\u00e0nh, Ho\u00e0ng h\u1eadu ph\u1ea3i l\u00ean gi\u00e0n ho\u1ea3 thi\u00eau ch\u1ebft theo. Vua Tr\u1ea7n s\u1ee3 c\u00f4ng ch\u00faa b\u1ecb h\u1ea1i, sai Tr\u1ea7n Kh\u1eafc Chung, quan Nh\u1eadp n\u1ed9i th\u00e0nh khi\u1ec3n Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 t\u1ea3 b\u1ed9c x\u1ea1 v\u00e0 An ph\u1ee7 s\u1ee9 \u0110\u1eb7ng V\u0103n sang t\u00ecm c\u00e1ch c\u1ee9u n\u00e0ng v\u1ec1. Th\u00e1ng 10 n\u0103m \u0110inh M\u00f9i (1307) hai s\u1ee9 gi\u1ea3 \u0111\u1ebfn kinh \u0111\u00f4 Chi\u00eam l\u00e0m l\u1ec5 vi\u1ebfng, nh\u00e2n \u0111\u00f3 n\u00f3i r\u1eb1ng: - N\u1ebfu \u0111\u1ec3 Ho\u00e0ng h\u1eadu l\u00ean gi\u00e0n thi\u00eau ngay th\u00ec s\u1ee3 \u0111\u00e0n chay s\u1ebd kh\u00f4ng c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ee9ng ch\u1ee7. Chi b\u1eb1ng h\u00e3y ra b\u1edd bi\u1ec3n l\u00e0m l\u1ec5 chi\u00eau h\u1ed3n \u1edf ven tr\u1eddi \u0111\u00f3n linh h\u1ed3n c\u00f9ng v\u1ec1 r\u1ed3i h\u00e3y v\u00e0o gi\u00e0n thi\u00eau. Ng\u01b0\u1eddi Chi\u00eam th\u1ea5y c\u00f3 l\u00fd, nghe theo. Nh\u00e2n \u0111\u00f3, Kh\u1eafc Chung \u0111\u00e3 d\u00f9ng thuy\u1ec1n nh\u1eb9 c\u01b0\u1edbp c\u00f4ng ch\u00faa rong th\u1eb3ng ra b\u1ec3. Kh\u00f4ng r\u00f5 v\u00ec mang \u01a1n c\u1ee9u m\u1ea1ng hay gi\u1eefa Huy\u1ec1n Tr\u00e2n v\u1edbi Kh\u1eafc Chung \u0111\u00e3 c\u00f3 l\u1eddi \u01b0\u1edbc h\u1eb9n t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc m\u00e0 con thuy\u1ec1n \u0111\u01b0a c\u00f4ng ch\u00faa t\u1eeb Chi\u00eam Th\u00e0nh v\u1ec1 \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t loanh quanh tr\u00ean bi\u1ec3n \u0111\u1ebfn g\u1ea7n m\u1ed9t n\u0103m r\u00f2ng. B\u1ea5t ch\u1ea5p m\u01b0a to gi\u00f3 l\u1edbn c\u1ee7a bi\u1ec3n kh\u01a1i, b\u00faa r\u00ecu d\u01b0 lu\u1eadn v\u00e0 ph\u00e9p t\u1eafc c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh, con thuy\u1ec1n t\u00ecnh c\u1ee7a Huy\u1ec1n Tr\u00e2n v\u00e0 Kh\u1eafc Chung v\u1eabn l\u00eanh \u0111\u00eanh tr\u00ean bi\u1ec3n \u0111\u1eafm say v\u00e0 th\u01a1 m\u1ed9ng. Th\u00e1ng 8 n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1308) ngh\u0129a l\u00e0 sau 10 th\u00e1ng, thuy\u1ec1n c\u1ee7a Huy\u1ec1n Tr\u00e2n, Kh\u1eafc Chung v\u1ec1 \u0111\u1ebfn Th\u0103ng Long. Vua Anh T\u00f4ng th\u01b0\u01a1ng con g\u00e1i n\u00ean kh\u00f4ng \u0111\u1ea3 \u0111\u1ed9ng g\u00ec \u0111\u1ebfn chuy\u1ec7n \u1ea5y, c\u0169ng kh\u00f4ng m\u1ed9t l\u1eddi tr\u00e1ch c\u1ee9 Tr\u1ea7n Kh\u1eafc Chung. Nh\u01b0ng trong t\u00f4n th\u1ea5t nh\u00e0 Tr\u1ea7n kh\u00f4ng ph\u1ea3i kh\u00f4ng c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi ph\u1ea3n \u0111\u1ed1i. \u0110\u1eb7c bi\u1ec7t c\u00e1c nh\u00e0 nho \u0111\u01b0\u01a1ng th\u1eddi xem m\u1ed1i t\u00ecnh s\u1eed c\u1ee7a Kh\u1eafc Chung v\u1edbi Huy\u1ec1n Tr\u00e2n l\u00e0 m\u1ed9t vi\u1ec7c x\u1ea5u, \u0111\u00e1ng ch\u00ea tr\u00e1ch. Tr\u1ea7n Minh T\u00f4ng (1314-1329) N\u0103m Gi\u00e1p D\u1ea7n (1314) Th\u00e1i t\u1eed M\u1ea1nh l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e0 Minh T\u00f4ng. Minh T\u00f4ng c\u00f3 l\u00f2ng nh\u00e2n h\u1eadu, hay th\u01b0\u01a1ng ng\u01b0\u1eddi nh\u01b0ng x\u00e9t vi\u1ec7c ch\u01b0a minh. N\u0103m \u1ea4t M\u0103o (1315)","vua \u0111\u1ecbnh l\u1ec7 c\u1ea5m ng\u01b0\u1eddi trong h\u1ecd kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c ki\u1ec7n c\u00e1o nhau. N\u0103m Qu\u00ed H\u1ee3i (1323) m\u1edf khoa thi Th\u00e1i h\u1ecdc sinh ch\u1ecdn ng\u01b0\u1eddi t\u00e0i ra gi\u00fap n\u01b0\u1edbc. Nh\u1edd bi\u1ebft t\u00f4n tr\u1ecdng k\u1ebb s\u0129 n\u00ean vua Minh T\u00f4ng \u0111\u0103 c\u00f3 d\u01b0\u1edbi tr\u01b0\u1edbng m\u00ecnh nh\u1eefng hi\u1ec1n th\u1ea7n nh\u01b0 \u0110o\u00e0n Nh\u01b0 H\u00e0i, Ph\u1ea1m Ng\u0169 L\u0103o, Tr\u01b0\u01a1ng H\u00e1n Si\u00eau, Nguy\u1ec5n Trung Ng\u1ea1n, Chu V\u0103n An gi\u00fap d\u1ea1y. Tuy nhi\u00ean do qu\u00e1 tin v\u00e0o b\u1ecdn n\u1ecbnh th\u1ea7n, vua \u0111\u0103 gi\u1ebft oan Hu\u1ec7 v\u00f5 v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n, m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 c\u00f4ng, l\u00e0 ch\u00fa ru\u1ed9t \u0111\u1ed3ng th\u1eddi l\u00e0 Qu\u1ed1c tr\u01b0\u1ee3ng (b\u1ed1 v\u1ee3) m\u00ecnh. Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n th\u00e2n sinh ra Ho\u00e0ng h\u1eadu L\u1ec7 Th\u00e1nh (v\u1ee3 Minh T\u00f4ng). \u00d4ng c\u00f3 c\u00f4ng m\u1ea5y l\u1ea7n \u0111\u00e1nh tan qu\u00e2n Chi\u00eam Th\u00e0nh g\u00e2y h\u1ea5n. Nh\u01b0ng v\u00ec l\u00fac \u1ea5y Ho\u00e0ng h\u1eadu ch\u01b0a sinh Ho\u00e0ng t\u1eed n\u00ean trong vi\u1ec7c ch\u1ecdn th\u00e1i t\u1eed tri\u1ec1u th\u1ea7n ph\u00e2n ra 2 ph\u00e1i ch\u1ee7 tr\u01b0\u01a1ng tr\u00e1i ng\u01b0\u1ee3c nhau; m\u1ed9t ph\u00e1i do Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n \u0111\u1ee9ng \u0111\u1ea7u mu\u1ed1n ch\u1edd Ho\u00e0ng h\u1eadu sinh con trai r\u1ed3i s\u1ebd l\u1eadp Th\u00e1i t\u1eed. M\u1ed9t ph\u00e1i do V\u0103n Hi\u1ebfn h\u1ea7u v\u00e0 Tr\u1ea7n Kh\u1eafc Chung xin l\u1eadp Ho\u00e0ng t\u1eed V\u01b0\u1ee3ng l\u00e0 con m\u1ed9t qu\u00ed phi l\u00e0m Th\u00e1i t\u1eed. Vi\u1ec7c ch\u01b0a ng\u0103 ng\u0169 th\u00ec V\u0103n HI\u1ebfn h\u1ea7u cho t\u00ean Tr\u1ea7n Nh\u1ea1c l\u00e0 \u0111\u1ea7y t\u1edb c\u1ee7a Tr\u1ea7n Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n 100 l\u1ea1ng v\u00e0ng, xui n\u00f3 vu c\u00e1o cho Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n m\u01b0u l\u00e0m ph\u1ea3n. Vua Minh T\u00f4ng li\u1ec1n cho b\u1eaft Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n giam \u1edf ch\u00f9a Tri Ph\u00fac. Nh\u00e2n \u0111\u00f3 Tr\u1ea7n Kh\u1eafc Chung xin vua tr\u1eeb Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n \u0111i, l\u1ea5y c\u1edb: \\\"b\u1eaft h\u1ed5 th\u00ec d\u1ec5 th\u1ea3 h\u1ed5 th\u00ec kh\u00f3\\\". Minh T\u00f4ng nghe theo, kh\u00f4ng cho Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n \u0103n u\u1ed1ng g\u00ec c\u1ea3. Bi\u1ebft cha m\u00ecnh kh\u00e1t, Ho\u00e0ng h\u1eadu L\u1ec7 Th\u00e1nh ph\u1ea3i l\u1ea5y \u00e1o nh\u00fang n\u01b0\u1edbc m\u1eb7c v\u00e0o r\u1ed3i v\u1eaft ra cho u\u1ed1ng. Cu\u1ed1i c\u00f9ng Qu\u1ed1c Ch\u1ea9n b\u1ecb ch\u1ebft. Sau c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi v\u1ee3 l\u1ebd c\u1ee7a Tr\u1ea7n Nh\u1ea1c ghen v\u1edbi v\u1ee3 c\u1ea3 t\u1ed1 c\u00e1o s\u1ef1 th\u1eadt. n\u1ed7i oan \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1ea3i nh\u01b0ng m\u1ed9t trung th\u1ea7n \u0111\u0103 ch\u1ebft. Minh T\u00f4ng l\u00e0m vua \u0111\u1ebfn n\u0103m \u1ea4t T\u1ecb (1329) th\u00ec nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho Th\u00e1i t\u1eed V\u01b0\u1ee3ng, v\u1ec1 l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng. Tr\u1ea7n Hi\u1ebfn T\u00f4ng (1329-1341) Th\u00e1i t\u1eed V\u01b0\u1ee3ng m\u1edbi 10 tu\u1ed5i l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i, hi\u1ec7u l\u00e0 Hi\u1ebfn T\u00f4ng. Hi\u1ebfn T\u00f4ng tr\u1ecb v\u00ec nh\u01b0ng vi\u1ec7c \u0111i\u1ec1u khi\u1ec3n tri\u1ec1u ch\u00ednh, k\u1ec3 c\u1ea3 vi\u1ec7c d\u1eb9p lo\u1ea1n Ng\u01b0u H\u1ed1ng \u1edf \u0110\u00e0 Giang, \u0111\u00e1nh qu\u00e2n Ai Lao x\u00e2m ph\u1ea1m b\u1edd c\u01a1i \u0111\u1ec1u do Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Minh T\u00f4ng \u0111\u1ea3m nh\u1eadn. Hi\u1ebfn T\u00f4ng l\u00e0m vua \u0111\u1ebfn n\u0103m T\u00e2n T\u1ecb (1341) th\u00ec m\u1ea5t, \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 13 n\u0103m, th\u1ecd 23 tu\u1ed5i. Tr\u1ea7n D\u1ee5 T\u00f4ng (1341-1369) Hi\u1ebfn T\u00f4ng kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u00ean vi\u1ec7c truy\u1ec1n ng\u00f4i b\u00e1u do Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng x\u1ebfp \u0111\u1eb7t. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Minh T\u00f4ng c\u00f3 7 con trai: Hi\u1ebfn T\u00f4ng V\u01b0\u1ee3ng, Cung T\u00fac v\u01b0\u01a1ng D\u1ee5c, Cung \u0110\u1ecbnh v\u01b0\u01a1ng Tr\u1ea1ch, D\u1ee5 T\u00f4ng H\u1ea1o, Cung T\u0129nh v\u01b0\u01a1ng Nguy\u00ean Tr\u1ea1c, Ngh\u1ec7 T\u00f4ng Ph\u1ee7, Du\u1ec7 T\u00f4ng K\u00ednh. Hi\u1ebfn T\u00f4ng m\u1ea5t, Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng l\u1eadp ng\u01b0\u1eddi con t\u00ean l\u00e0 H\u1ea1o l\u00ean l\u00e0m vua, hi\u1ec7u l\u00e0 D\u1ee5 T\u00f4ng. Nh\u1eefng n\u0103m \u0111\u1ea7u, m\u1ecdi quy\u1ec1n b\u00ednh \u0111\u1ec1u do Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Minh T\u00f4ng \u0111i\u1ec1u khi\u1ec3n. B\u1edfi th\u1ebf, d\u00f9 c\u00f3 m\u1ea5t m\u00f9a d\u00e2n \u0111\u00f3i nh\u01b0ng vi\u1ec7c ch\u00ednh tr\u1ecb c\u00f2n c\u00f3 n\u1ec1n n\u1ebfp. T\u1eeb n\u0103m","1358 tr\u1edf \u0111i, Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng m\u1ea5t, c\u00e1c c\u1ef1u th\u1ea7n nh\u01b0 Tr\u01b0\u01a1ng H\u00e1n Si\u00eau, Nguy\u1ec5n Trung Ng\u1ea1n c\u0169ng kh\u00f4ng c\u00f2n, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh b\u1eaft \u0111\u1ea7u r\u1ed1i lo\u1ea1n. b\u1ecdn gian th\u1ea7n k\u00e9o b\u00e8, k\u1ebft \u0111\u1ea3ng l\u0169ng \u0111o\u1ea1n tri\u1ec1u ch\u00ednh. Chu V\u0103n An d\u00e2ng \\\"th\u1ea5t tr\u1ea3m s\u1edb\\\", xin ch\u00e9m 7 gian th\u1ea7n nh\u01b0ng vua kh\u00f4ng nghe, \u00f4ng li\u1ec1n b\u1ecf quan v\u1ec1 d\u1ea1y h\u1ecdc. \u0110\u0103 th\u1ebf, vua D\u1ee5 T\u00f4ng ham ch\u01a1i b\u1eddi, r\u01b0\u1ee3u ch\u00e8, x\u00e2y cung \u0111i\u1ec7n \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh b\u1ea1c, m\u1edf ti\u1ec7c b\u1eaft c\u00e1c quan thi nhau u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u, ai u\u1ed1ng 100 th\u0103ng th\u00ec th\u01b0\u1edfng cho hai tr\u1eadt v.v... khi\u1ebfn cho tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh r\u1ed1i n\u00e1t, lo\u1ea1n l\u1ea1c n\u1ed5i l\u00ean nh\u01b0 ong. Nh\u00e2n d\u00e2n c\u1ef1c kh\u1ed5 tr\u0103m b\u1ec1. B\u00ean ngo\u00e0i, nh\u00e0 Minh m\u1edbi \u0111\u00e1nh b\u1ea1i nh\u00e0 Nguy\u00ean c\u00f2n b\u1eadn s\u1eeda sang vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc ch\u01b0a \u1e0dm ng\u00f3 \u0111\u1ebfn \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Tr\u00e1i l\u1ea1i, Chi\u00eam Th\u00e0nh th\u1ea5y n\u01b0\u1edbc nh\u00e0 Tr\u1ea7n suy y\u1ebfu, c\u00f3 \u00fd coi th\u01b0\u1eddng, mu\u1ed1n \u0111i\u0323 l\u1ea1i \u0111\u1ea5t Thu\u1eadn Ho\u00e1. Vua Chi\u00eam l\u00e0 Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga m\u1ea5y l\u1ea7n \u0111em qu\u00e2n \u0111\u00e1nh ph\u00e1 th\u00e0nh Th\u0103ng Long khi\u1ebfn tri\u1ec1u Tr\u1ea7n nhi\u1ec1u phen kh\u1ed1n \u0111\u1ed1n. N\u0103m K\u1ef7 D\u1eadu (1369) vua D\u1ee5 T\u00f4ng m\u1ea5t th\u00ec b\u0103o t\u00e1p \u0111\u0103 n\u1ed5i l\u00ean \u1edf cung \u0111\u00ecnh. Nguy\u00ean do, D\u1ee5 T\u00f4ng kh\u00f4ng c\u00f3 con. Tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh l\u1eadp Cung \u0110\u1ecbnh v\u01b0\u01a1ng l\u00e0 anh D\u1ee5 T\u00f4ng l\u00ean l\u00e0m vua nh\u01b0ng Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu nh\u1ea5t \u0111\u1ecbnh \u0111i\u0323 l\u1eadp ng\u01b0\u1eddi con nu\u00f4i c\u1ee7a Cung T\u00fac v\u01b0\u01a1ng l\u00e0 D\u01b0\u01a1ng Nh\u1eadt L\u1ec5 l\u00ean ng\u00f4i. Nguy\u00ean m\u1eb9 Nh\u1eadt L\u1ec5 l\u00e0 m\u1ed9t \u0111\u00e0o h\u00e1t, l\u1ea5y m\u1ed9t k\u00e9p h\u00e1t b\u1ed9i l\u00e0 D\u01b0\u01a1ng Kh\u01b0\u01a1ng c\u00f3 thai r\u1ed3i m\u1edbi b\u1ecf D\u01b0\u01a1ng Kh\u01b0\u01a1ng m\u00e0 l\u1ea5y Cung T\u00fac v\u01b0\u01a1ng sinh ra Nh\u1eadt L\u1ec5. Nay l\u00ean l\u00e0m vua, Nh\u1eadt L\u1ec5 mu\u1ed1n c\u1ea3i h\u1ecd D\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ec3 d\u1ee9t ng\u00f4i nh\u00e0 Tr\u1ea7n r\u1ed3i gi\u1ebft b\u00e0 Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu Cung \u0110\u1ecbnh v\u01b0\u01a1ng. Cung T\u0129nh v\u01b0\u01a1ng v\u1ed1n nhu nh\u01b0\u1ee3c th\u1ea5y th\u1ebf b\u1ecf tr\u1ed1n l\u00ean m\u1ea1n \u0110\u00e0 Giang. Tr\u01b0\u1edbc t\u00ecnh h\u00ecnh n\u1ed9i ch\u00ednh r\u1ed1i ren c\u00e1c t\u00f4n th\u1ea5t nh\u00e0 Tr\u1ea7n h\u1ed9i nhau kh\u1edfi binh v\u1ec1 b\u1eaft gi\u1ebft Nh\u1eadt L\u1ec5 r\u1ed3i r\u01b0\u1edbc Cung T\u0129nh v\u01b0\u01a1ng v\u1ec1 l\u00e0m vua, t\u1ee9c vua Tr\u1ea7n Ngh\u1ec7 T\u00f4ng. Tr\u1ea7n Ngh\u1ec7 T\u00f4ng (1370-1372) Ngh\u1ec7 T\u00f4ng l\u00ean l\u00e0m vua ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c bao l\u00e2u \u0111\u0103 ph\u1ea3i lao \u0111ao ch\u1ea1y gi\u1eb7c. Nguy\u00ean do, khi Nh\u1eadt L\u1ec5 b\u1ecb gi\u1ebft, m\u1eb9 Nh\u1eadt L\u1ec5 ch\u1ea1y v\u00e0o Chi\u00eam Th\u00e0nh c\u1ea7u c\u1ee9u vua Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga \u0111em qu\u00e2n \u0111\u00e1nh \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Qu\u00e2n Chi\u00eam v\u01b0\u1ee3t b\u1ec3 v\u00e0o c\u1eeda \u0110\u1ea1i An ti\u1ebfn \u0111anh Th\u0103ng Long. Qu\u00e2n Tr\u1ea7n kh\u00f4ng ch\u1ed1ng n\u1ed5i, ph\u1ea3i b\u1ecf kinh th\u00e0nh. Vua Ngh\u1ec7 T\u00f4ng ch\u1ea1y sang \u0110\u00f4ng Ng\u00e0n (\u0110\u00ecnh B\u1ea3ng, B\u1eafc Ninh) l\u00e1nh n\u1ea1n. Qu\u00e2n Chi\u00eam v\u00e0o th\u00e0nh \u0111\u1ed1t s\u1ea1ch cung \u0111i\u1ec7n, b\u1eaft \u0111\u00e0n b\u00e0 con g\u00e1i, l\u1ea5y h\u1ebft v\u00e0ng b\u1ea1c ch\u00e2u b\u00e1u r\u1ed3i r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1. Vua nhu nh\u01b0\u1ee3c, b\u1ea5t l\u1ef1c kh\u00f4ng \u0111i\u1ec1u khi\u1ec3n n\u1ed5i tri\u1ec1u ch\u00ednh ph\u1ea3i trao cho H\u1ed3 Qu\u00ed Ly nhi\u1ec1u quy\u1ec1n h\u00e0nh. H\u1ed3 Qu\u00ed Ly c\u00f3 2 ng\u01b0\u1eddi c\u00f4 l\u1ea5y vua Minh T\u00f4ng. M\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi l\u00e0 Minh T\u1eeb ho\u00e0ng h\u1eadu \u0111\u1ebb ra vua Du\u1ec7 T\u00f4ng, m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi l\u00e0 \u0110\u00f4n T\u1eeb ho\u00e0ng h\u1eadu sinh ra vua Du\u1ec7 T\u00f4ng. V\u00cc v\u1eady, Ngh\u1ec7 T\u00f4ng tin d\u00f9ng phong l\u00e0m Khu M\u1eadt \u0110\u1ea1i S\u1ee9, l\u1ea1i gia t\u01b0\u1edbc Trung Tuy\u00ean h\u1ea7u.","N\u0103m Nh\u00e2m T\u00ed (1372) Ngh\u1ec7 T\u00f4ng truy\u1ec1n ng\u00f4i cho em l\u00e0 K\u00ednh r\u1ed3i v\u1ec1 ph\u1ee7 Thi\u00ean Tr\u01b0\u1eddng l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng. Tr\u1ea7n Du\u1ec7 T\u00f4ng (1372-1377) Tr\u1ea7n K\u00ednh l\u00ean ng\u00f4i l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e0 Du\u1ec7 T\u00f4ng, l\u1eadp em h\u1ecd H\u1ed3 Qu\u00ed Ly l\u00e0m Ho\u00e0ng h\u1eadu. Du\u1ec7 T\u00f4ng quy\u1ebft \u0111o\u00e1n h\u01a1n nh\u01b0ng kh\u00f4ng th\u1ec3 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c g\u00ec v\u00ec quy\u1ec1n binh v\u1eabn do Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Ngh\u1ec7 T\u00f4ng n\u1eafm gi\u1eef. N\u0103m Gi\u00e1p D\u1ea7n (1374) vua cho m\u1edf khoa thi ti\u1ebfn s\u0129 thay cho Th\u00e1i h\u1ecdc sinh, l\u1ea5y \u0111\u01b0\u1ee3c 50 ng\u01b0\u1eddi ban cho \u00e1o m\u0169 vinh quy. Vi\u1ec7c n\u1ed5i c\u1ed9m nh\u1ea5t d\u01b0\u1edbi th\u1eddi Du\u1ec7 T\u00f4ng l\u00e0 chi\u1ebfn tranh v\u1edbi Chi\u00eam Th\u00e0nh. N\u0103m B\u00ednh Th\u00ecn (1376), qu\u00e2n Chi\u00eam sang \u0111\u00e1nh Ho\u00e1 Ch\u00e2u (Ngh\u1ec7 An). Th\u1ea5y Chi\u00eam Th\u00e0nh lu\u00f4n x\u00e2m ph\u1ea1m b\u1edd c\u01a1i D\u1ea1i Vi\u1ec7t, vua Du\u1ec7 T\u00f4ng quy\u1ebft th\u00e2n chinh \u0111em qu\u00e2n \u0111i tr\u1eebng ph\u1ea1t. Vua sai qu\u00e2n d\u00e2n Thanh Ho\u00e1, Ngh\u1ec7 An v\u1eadn t\u1ea3i 5 v\u1ea1n th\u1ea1ch l\u01b0\u01a1ng v\u00e0o Ho\u00e1 Ch\u00e2u r\u1ed3i r\u01b0\u1edbc Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng d\u1ef1 l\u1ec5 duy\u1ec7t binh. C\u00f3 l\u1ebd v\u00ec s\u1ee3, Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga sai ng\u01b0\u1eddi sang c\u1ed1ng 15 m\u00e2m v\u00e0ng. Nh\u01b0ng quan tr\u1ea5n th\u1ee7 Ho\u00e1 Ch\u00e2u l\u00e0 \u0110\u1ed7 T\u1eed B\u00ecnh \u1ec9m \u0111i r\u1ed3i d\u00e2ng s\u1edb n\u00f3i d\u1ed1i r\u1eb1ng Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga ng\u1ea1o m\u1ea1n, v\u00f4 l\u1ec5, xin vua c\u1eed binh \u0111i \u0111\u00e1nh. \u0110\u01b0\u1ee3c tin \u1ea5y, vua Du\u1ec7 T\u00f4ng sai Qu\u00ed Ly \u0111\u1ed1c v\u1eadn l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c \u0111\u1ebfn c\u1eeda bi\u1ec3n Di Lu\u00e2n (Qu\u1ea3ng B\u00ecnh) r\u1ed3i t\u1ef1 d\u1eebng qu\u00e2n m\u1ed9t th\u00e1ng \u0111\u1ec3 luy\u1ec7n t\u1eadp s\u0129 t\u1ed1t. \u0110\u1ebfn th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m \u0110inh T\u1ecb (1377) ti\u1ebfn qu\u00e2n v\u00e0o c\u1eeda Th\u1ecb Nai (Quy Nh\u01a1n) \u0111\u00e1nh l\u1ea5y \u0111\u1ed3n Th\u1ea1ch Ki\u1ec1u v\u00e0 \u0111\u1ed9ng K\u1ef3 Mang r\u1ed3i ti\u1ebfn v\u00e0o \u0110\u1ed3 B\u00e0n, kinh \u0111\u00f4 vua Chi\u00eam. Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga l\u1eadp \u0111\u1ed3n gi\u1eef \u1edf ngo\u00e0i th\u00e0nh, cho ng\u01b0\u1eddi tr\u00e1 h\u00e0ng n\u00f3i Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga \u0111\u0103 b\u1ecf th\u00e0nh ch\u1ea1y tr\u1ed1n, xin ti\u1ebfn binh ngay. Du\u1ec7 T\u00f4ng t\u01b0\u1edfng th\u1eadt, truy\u1ec1n l\u1ec7nh ti\u1ebfn binh v\u00e0o th\u00e0nh. \u0110\u1ea1i t\u01b0\u1edbng \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t l\u00e0 \u0110\u1ed7 L\u1ec5 can m\u0103i vua kh\u00f4ng nghe. Khi qu\u00e2n Vi\u1ec7t \u0111\u1ebfn ch\u00e2n th\u00e0nh \u0110\u1ed3 B\u00e0n, qu\u00e2n Chi\u00eam t\u1eeb 4 ph\u00eda \u0111\u1ed5 ra \u0111\u00e1nh. Quan qu\u00e2n thua to. Vua Du\u1ec7 T\u00f4ng ch\u1ebft trong \u0111\u00e1m lo\u1ea1n qu\u00e2n. B\u1ecdn \u0110\u1ed7 T\u1eed B\u00ecnh l\u0129nh h\u1eadu qu\u00e2n, h\u00e8n nh\u00e1t kh\u00f4ng \u0111em qu\u00e2n l\u00ean c\u1ee9u, H\u1ed3 Qu\u00ed Ly c\u0169ng b\u1ecf ch\u1ea1y. Th\u1ebf m\u00e0 v\u1ec1 kinh H\u1ed3 Qu\u00ed Ly kh\u00f4ng h\u1ec1 b\u1ecb tr\u00e1ch c\u1ee9, \u0110\u1ed7 T\u1eed B\u00ecnh ch\u1ec9 ph\u1ea3i gi\u00e1ng xu\u1ed1ng l\u00e0m l\u00ednh m\u00e0 th\u00f4i. Tr\u1ea7n Ph\u1ebf \u0110\u1ebf (1377-1388) Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Ngh\u1ec7 T\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c tin vua Du\u1ec7 T\u00f4ng ch\u1ebft tr\u1eadn b\u00e8n l\u1eadp con Du\u1ec7 T\u00f4ng l\u00e0 Hi\u1ec1n l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i, hi\u1ec7u l\u00e0 Ph\u1ebf \u0110\u1ebf. Nh\u01b0ng m\u1ecdi quy\u1ec1n binh v\u1eabn do Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng n\u1eafm gi\u1eef. N\u01b0\u1edbc \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t nh\u1eefng n\u0103m n\u00e0y b\u1ecb Chi\u00eam Th\u00e0nh qu\u1ea5y nhi\u1ec5u, c\u01b0\u1edbp b\u00f3c d\u1eef d\u1ed9i. Ngay sau khi gi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c vua Du\u1ec7 T\u00f4ng, Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga huy \u0111\u1ed9ng qu\u00e2n Chi\u00eam ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh","v\u00e0 c\u01b0\u1edbp ph\u00e1 Th\u0103ng Long. N\u0103m M\u1eadu Ng\u1ecd (1378), qu\u00e2n Chi\u00eam l\u1ea1i sang \u0111\u00e1nh Ngh\u1ec7 An, r\u1ed3i theo s\u00f4ng \u0110\u1ea1i Ho\u00e0ng c\u01b0\u1edbp b\u00f3c Th\u0103ng Long l\u1ea7n n\u1eefa. N\u0103m Canh Th\u00e2n (1380) r\u1ed3i n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1382) qu\u00e2n Chi\u00eam l\u1ea1i x\u00e2m ph\u1ea1m b\u1edd c\u01a1i \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Nh\u01b0ng 2 l\u1ea7n n\u00e0y ch\u00fang b\u1ecb \u0111\u00e1nh lui. Th\u00e1ng S\u00e1u n\u0103m Qu\u00ed H\u1ee3i (1383), vua Chi\u00eam Th\u00e0nh Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga l\u1ea1i \u0111em qu\u00e2n ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Ngh\u1ec7 T\u00f4n sai t\u01b0\u1edbng M\u1eadt \u00d4n ra gi\u1eef \u1edf ch\u00e2u Tam K\u1ef3 (Qu\u1ed1c Oai), nh\u01b0ng M\u1eadt \u00d4n thua tr\u1eadn b\u1ecb b\u1eaft s\u1ed1ng. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng s\u1ee3 h\u0103i sai Nguy\u1ec5n \u0110a Ph\u01b0\u01a1ng \u1edf l\u1ea1i gi\u1eef kinh th\u00e0nh c\u00f2n m\u00ecnh v\u00e0 vua Ph\u1ebf \u0110\u1ebf ch\u1ea1y sang \u0110\u00f4ng Ng\u00e0n. C\u00f3 ng\u01b0\u1eddi th\u1ea5y v\u1eady n\u00edu thuy\u1ec1n l\u1ea1i xin Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng c\u1ee9 \u1edf l\u1ea1i kinh s\u01b0 m\u00e0 ch\u1ed1ng gi\u1eb7c. Nh\u01b0ng Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng kh\u00f4ng nghe. L\u1ea7n n\u1eefa qu\u00e2n Chi\u00eam l\u1ea1i t\u00e0n ph\u00e1 Th\u0103ng Long. V\u1eady m\u00e0 khi gi\u1eb7c r\u00fat v\u1ec1, Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng v\u00e0 vua kh\u00f4ng lo vi\u1ec7c p\u1e25ng b\u1ecb ch\u1ed1ng gi\u1eb7c m\u00e0 ch\u1ec9 lo mang c\u1ee7a c\u1ea3i \u0111i ch\u00f4n gi\u1ea5u. V\u00e0 \u0111\u1ec3 c\u1ee9u kho t\u00e0ng tr\u1ed1ng r\u1ed7ng v\u00ec chi\u1ebfn tranh, nh\u00e0 vua \u0111\u0103 t\u0103ng s\u01b0u thu\u1ebf, h\u01a1n th\u1ebf n\u1eefa, nh\u00e0 vua b\u1eaft m\u1ed7i su\u1ea5t \u0111inh m\u1ed7i n\u0103m ph\u1ea3i \u0111\u00f3ng 3 quan ti\u1ebfn thu\u1ebf, (Thu\u1ebf th\u00e2n sinh ra t\u1eeb \u0111\u1ea5y) khi\u1ebfn cho mu\u00f4n d\u00e2n ng\u00e0y c\u00e0ng c\u1ef1c kh\u1ed5. Trong khi \u1ea5y, \u1edf ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc, nh\u00e0 Minh b\u1eaft \u0111\u1ea7u \u1e0dm ng\u00f3 \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. N\u0103m Gi\u00e1p T\u00fd (1384), Minh Th\u00e1i T\u1ed5 sai s\u1ee9 sang \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t \u0111i\u0323 c\u1ea5p 5000 th\u1ea1ch l\u01b0\u01a1ng cho qu\u00e2n Minh \u1edf V\u00e2n Nam, c\u00f9ng nhi\u1ec1u c\u1ed1ng ph\u1ea9m qu\u00ed gi\u00e1 kh\u00e1c. Tr\u01b0\u1edbc t\u00ecnh h\u00ecnh qu\u1ed1c ch\u00ednh r\u0103 r\u1eddi, nhi\u1ec1u t\u00f4n th\u1ea5t nh\u00e0 Tr\u1ea7n ch\u1ec9 lo cho c\u00e1 nh\u00e2n m\u00ecnh, xin v\u1ec1 tr\u00ed s\u0129. V\u00ed nh\u01b0 Tr\u1ea7n Nguy\u00ean \u0110\u00e1n bi\u1ebft tr\u01b0\u1edbc H\u1ed3 Qu\u00ed Ly s\u1ebd c\u01b0\u1edbp ng\u00f4i nh\u00e0 Tr\u1ea7n b\u00e8n k\u1ebft l\u00e0m th\u00f4ng gia v\u1edbi h\u1ecd H\u1ed3, mong cho con ch\u00e1u \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u00fa qu\u00ed v\u00e0 to\u00e0n t\u00ednh m\u1ea1ng. Khi Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng \u0111\u1ebfn th\u0103m Tr\u1ea7n Nguy\u00ean \u0110\u00e1n h\u1ecfi vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. Nguy\u00ean \u0110\u00e1n kh\u00f4ng d\u00e2ng \u0111\u01b0\u1ee3c k\u1ebf hay, ngo\u00e0i l\u1eddi khuy\u00ean thu\u1ea7n t\u00fay v\u1ec1 c\u00e1ch c\u01b0 x\u1eed: - Xin b\u1ec7 h\u1ea1 th\u1edd nh\u00e0 Minh nh\u01b0 cha, y\u00eau n\u01b0\u1edbc Chi\u00eam Th\u00e0nh nh\u01b0 con, th\u00ec qu\u1ed1c gia s\u1ebd kh\u00f4ng vi\u1ec7c g\u00ec, m\u00e0 l\u0103o th\u1ea7n ch\u1ebft c\u0169ng kh\u00f4ng h\u1ea9m. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Ngh\u1ec7 T\u00f4ng v\u1eabn h\u1ebft l\u00f2ng tin H\u1ed3 Qu\u00ed Ly trung th\u00e0nh v\u1edbi tri\u1ec1u Tr\u1ea7n, \u0111\u0103 trao cho Qu\u00ed Ly g\u01b0\u01a1m v\u00e0 c\u1edd \u0111\u1ec1: \\\"V\u0103n v\u00f5 to\u00e0n t\u00e0i, qu\u00e2n th\u1ea7n \u0111\u1ed3ng \u0111\u1ee9c\\\". Nh\u01b0ng vua Ph\u1ebf \u0110\u1ebf \u0111\u0103 th\u1ea5y r\u00f5 \u00e2m m\u01b0u tho\u00e1n \u0111o\u1ea1t c\u1ee7a H\u1ed3 Qu\u00ed Ly. Vua b\u00e0n v\u1edbi c\u00e1c quan t\u00e2m ph\u00fac t\u00ecm c\u00e1ch tr\u1eeb kh\u1eed \u0111\u1ec3 tr\u00e1nh h\u1eadu ho\u1ea1. H\u1ed3 Qu\u00ed Ly bi\u1ebft m\u01b0u \u1ea5y \u0111\u1ebfn k\u00eau van v\u1edbi Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng:","- C\u1ed5 lai ch\u1ec9 b\u1ecf ch\u00e1u nu\u00f4i con, ch\u1ee9 ch\u01b0a th\u1ea5y ai b\u1ecf con nu\u00f4i ch\u00e1u bao gi\u1edd. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng nghe l\u1eddi Qu\u00ed Ly xu\u1ed1ng chi\u1ebfu tr\u00e1ch vua Ph\u1ebf \u0110\u1ebf tr\u1ebb con, l\u1ea1i c\u00f3 \u00fd l\u00e0m h\u1ea1i k\u1ebb c\u00f4ng th\u1ea7n, l\u00e0m nguy x\u0103 t\u1eafc n\u00ean gi\u00e1ng xu\u1ed1ng l\u00e0m Minh \u0110\u1ee9c \u0111\u1ea1i v\u01b0\u01a1ng v\u00e0 l\u1eadp Chi\u00eau \u0110\u1ecbnh v\u01b0\u01a1ng l\u00e0 con Ngh\u1ec7 T\u00f4ng l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i. Th\u1ea5y Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng m\u00ea mu\u1ed9i, m\u1ed9t s\u1ed1 t\u01b0\u1edbng toan \u0111\u01b0a qu\u00e2n v\u00e0o \u0111i\u1ec7n c\u1ee9u vua Ph\u1ebf \u0110\u1ebf. Nh\u01b0ng vua vi\u1ebft hai ch\u1eef \\\"Gi\u1ea3i Gi\u00e1p\\\", \u00fd kh\u00f4ng mu\u1ed1n tr\u00e1i l\u1ec7nh Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng. Sau \u0111\u00f3 vua Ph\u1ebf \u0110\u1ebf b\u1ecb th\u1eaft c\u1ed5 ch\u1ebft, c\u00e1c t\u01b0\u1edbng \u0111\u1ed3ng m\u01b0u gi\u1ebft Qu\u00ed Ly \u0111\u1ec1u b\u1ecb s\u00e1t h\u1ea1i. Tr\u1ea7n Thu\u1eadn T\u00f4ng (1388-1398) Ngh\u1ec7 T\u00f4ng Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng nghe Qu\u00ed Ly, gi\u1ebft Ph\u1ebf \u0110\u1ebf r\u1ed3i l\u1eadp con \u00fat c\u1ee7a m\u00ecnh l\u00e0 Chi\u00eau \u0110\u1ecbnh v\u01b0\u01a1ng l\u00ean l\u00e0m vua, t\u1ee9c l\u00e0 vua Thu\u1eadn T\u00f4ng. H\u1ed3 Qu\u00ed Ly g\u1ea3 con g\u00e1i Kh\u00e2m Th\u00e1nh cho Thu\u1eadn T\u00f4ng r\u1ed3i chuy\u00ean quy\u1ec1n, g\u00e0i tay ch\u00e2n th\u00e2n t\u00edn n\u1eafm gi\u1eef nh\u1eefng ch\u1ee9c v\u1ee5 then ch\u1ed1t trong tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh v\u00e0 trong qu\u00e2n \u0111\u1ed9i. Th\u1ef1c tr\u1ea1ng \u0111\u00f3 khi\u1ebfn cho l\u00f2ng d\u00e2n hoang mang, b\u1ea5t ph\u1ee5c, n\u00ean lo\u1ea1n l\u1ea1c n\u1ed5i l\u00ean nhi\u1ec1u n\u01a1i. Ki\u1ec7t li\u1ec7t h\u01a1n c\u1ea3 l\u00e0 cu\u1ed9c n\u1ed5i d\u1eady c\u1ee7a nh\u00e0 s\u01b0 Ph\u1ea1m S\u01b0 \u00d4n \u1edf Qu\u1ed1c Oai (S\u01a1n T\u00e2y) \u0111\u0103 kh\u1edfi binh ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh kinh s\u01b0, khi\u1ebfn Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng, vua Thu\u1eadn T\u00f4ng c\u00f9ng tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh ph\u1ea3i b\u1ecf ch\u1ea1y l\u00ean B\u1eafc Giang. Ph\u1ea1m S\u01b0 \u00d4n gi\u1eef kinh s\u01b0 3 ng\u00e0y r\u1ed3i r\u00fat v\u1ec1 Qu\u1ed1c Oai. V\u1ec1 sau S\u01b0 \u00d4n b\u1ecb m\u1ed9t t\u01b0\u1edbng c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh l\u00e0 Ho\u00e0ng Ph\u00f9ng Th\u1ebf \u0111\u00e1nh, b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c. N\u0103m K\u1ef7 T\u1ecb (1389) Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga l\u1ea1i \u0111em qu\u00e2n ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Vua sai H\u1ed3 Qu\u00ed Ly \u0111em qu\u00e2n c\u1ef1 chi\u1ebfn. Nh\u01b0ng Qu\u00ed Ly thua tr\u1eadn ph\u1ea3i r\u00fat ch\u1ea1y Cu\u1ed1i n\u0103m \u1ea5y Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga l\u1ea1i ti\u1ebfn v\u00e0o s\u00f4ng Ho\u00e0ng Giang \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm Th\u0103ng Long. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng sai \u0111\u1ed3 t\u01b0\u1edbng l\u00e0 Tr\u1ea7n Kh\u00e1t Ch\u00e2n \u0111em binh \u0111i ch\u1eb7n gi\u1eb7c. Tr\u1ea7n Kh\u00e1t Ch\u00e2n kh\u00f3c v\u00e0 l\u1ea1y r\u1ed3i ra \u0111i. Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng c\u0169ng kh\u00f3c. Xem th\u1ebf \u0111\u1ee7 th\u1ea5y vua t\u00f4i nh\u00e0 Tr\u1ea7n \u0111\u0103 khi\u1ebfp nh\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ebfn c\u00f9ng c\u1ef1c. Tr\u1ea7n Kh\u00e1t Ch\u00e2n \u0111em binh \u0111\u00f3ng H\u1ea3i Tri\u1ec1u (v\u00f9ng H\u01b0ng Nh\u00e2n, Th\u00e1i B\u00ecnh v\u00e0 Ti\u00ean L\u1eef, H\u1ea3i D\u01b0\u01a1ng). Th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m Canh Ng\u1ecd (1390), Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga \u0111i th\u1ecb s\u00e1t tr\u1eadn \u0111\u1ecba c\u1ee7a Tr\u1ea7n Kh\u00e1t Ch\u00e2n. B\u1ea5y gi\u1edd c\u00f3 h\u00e0ng binh Chi\u00eam Th\u00e0nh cho Kh\u00e1t Ch\u00e2n hay d\u1ea5u hi\u1ec7u \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t chi\u1ebfn thuy\u1ec1n ch\u1edf Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga trong s\u1ed1 c\u1ea3 tr\u0103m chi\u1ebfn thuy\u1ec1n \u0111ang ti\u1ebfn v\u00e0o tr\u1eadn \u0111\u1ecba. Kh\u00e1t Ch\u00e2n h\u1ea1 l\u1ec7nh t\u1eadp trung m\u1ecdi lo\u1ea1i v\u0169 kh\u00ed b\u1eafn v\u00e0o thuy\u1ec1n \u1ea5y. Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga tr\u00fang t\u00ean ch\u1ebft. Quan qu\u00e2n \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1ec3 \u0111\u1ed5 ra \u0111\u00e1nh, qu\u00e2n Chi\u00eam \u0111\u1ea1i b\u1ea1i. Kh\u00e1t Ch\u00e2n l\u1ea5y \u0111\u1ea7u Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga \u0111em d\u00e2ng tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. T\u01b0\u1edbng Chi\u00eam Th\u00e0nh l\u00e0 La Kh\u1ea3i \u0111em t\u00e0n qu\u00e2n v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc chi\u1ebfm l\u1ea5y ng\u00f4i vua Chi\u00eam. Hai ng\u01b0\u1eddi con Ch\u1ebf B\u1ed3ng Nga ch\u1ea1y sang h\u00e0ng \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t, \u0111\u01b0\u1ee3c Tr\u1ea7n tr\u1ecdng d\u1ee5ng.","Tr\u1eeb xong gi\u1eb7c Chi\u00eam Th\u00e0nh, H\u1ed3 Qu\u00ed Ly c\u00e0ng thao t\u00fang tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi kh\u00f4ng \u0103n c\u00e1nh v\u1edbi m\u00ecnh, tr\u1eeb con c\u00e1i Tr\u1ea7n Nguy\u00ean \u0110\u00e1n, Qu\u00ed Ly \u0111\u1ec1u xui Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng gi\u1ebft \u0111i. Nhi\u1ec1u ho\u00e0ng t\u1eed, th\u00e2n v\u01b0\u01a1ng b\u1ecb s\u00e1t h\u1ea1i. S\u0129 phu c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi d\u00e2ng s\u1edb t\u00e2u v\u1edbi Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng r\u1eb1ng H\u1ed3 Qu\u00ed Ly c\u00f3 \u00fd mu\u1ed1n \u1e0dm ng\u00f3 c\u01a1 nghi\u1ec7p nh\u00e0 Tr\u1ea7n, Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng l\u1ea1i \u0111\u01b0a s\u1edb cho Qu\u00ed Ly xem. B\u1edfi v\u1eady, c\u00e1c trung th\u1ea7n kh\u00f4ng ai d\u00e1m t\u00e2u b\u00e0y g\u00ec n\u1eefa. Nh\u01b0ng r\u1ed3i Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng c\u0169ng nh\u1eadn ra s\u1ef1 l\u1ed9ng quy\u1ec1n c\u1ee7a Qu\u00ed Ly. M\u1ed9t h\u00f4m Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng g\u1ecdi Qu\u00ed Ly v\u00e0o trong \u0111i\u1ec7n b\u1ea3o r\u1eb1ng: - Nh\u00e0 ng\u01b0\u01a1i l\u00e0 th\u00e2n t\u1ed9c, cho n\u00ean bao nhi\u00eau vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc tr\u1eabm \u0111\u1ec1u u\u1ef7 th\u00e1c cho c\u1ea3. Nay qu\u1ed1c th\u1ec3 suy nh\u01b0\u1ee3c, tr\u1eabm th\u00ec gi\u00e0 r\u1ed3i, ng\u00e0y sau con tr\u1eabm c\u00f3 n\u00ean th\u00ec gi\u00fap, kh\u00f4ng th\u00ec nh\u00e0 ng\u01b0\u01a1i t\u1ef1 l\u00e0m l\u1ea5y. Qu\u00ed Ly c\u1edfi m\u0169, kh\u1ea5u \u0111\u1ea7u kh\u00f3c th\u1ec1 r\u1eb1ng: - N\u1ebfu h\u1ea1 th\u1ea7n kh\u00f4ng h\u1ebft l\u00f2ng h\u1ebft s\u1ee9c gi\u00fap nh\u00e0 vua th\u00ec tr\u1eddi tru \u0111\u1ea5t di\u1ec7t. V\u1ea3 ng\u00e0y tr\u01b0\u1edbc Linh \u0110\u1ee9c v\u01b0\u01a1ng (Ph\u1ebf \u0110\u1ebf) c\u00f3 l\u00f2ng l\u00e0m h\u1ea1i n\u1ebfu kh\u00f4ng c\u00f3 uy linh c\u1ee7a b\u1ec7 h\u1ea1, th\u00ec nay th\u1ea7n \u0111\u0103 ng\u1eadm c\u01b0\u1eddi d\u01b0\u1edbi \u0111\u1ea5t, c\u00f2n \u0111\u00e2u ng\u00e0y nay n\u1eefa m\u00e0 m\u00e0i th\u00e2n nghi\u1ec1n c\u1ed1t \u0111\u1ec3 b\u00e1o \u0111\u1ec1n v\u1ea1n nh\u1ea5t. V\u1eady h\u1ea1 th\u1ea7n \u0111\u00e2u c\u00f3 \u00fd g\u00ec kh\u00e1c, xin b\u1ec7 h\u1ea1 t\u1ecf l\u00f2ng \u1ea5y cho v\u00e0 \u0111\u1eebng lo g\u00ec. Th\u00e1ng Ch\u1ea1p n\u0103m Gi\u00e1p Tu\u1ea5t (1394) Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Ngh\u1ec7 T\u00f4ng m\u1ea5t, tr\u1ecb v\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c 3 n\u0103m, l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng 27 n\u0103m, th\u1ecd 74 tu\u1ed5i. Ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0\u01a1ng th\u1eddi cho Ngh\u1ec7 T\u00f4ng l\u00e0 \u00f4ng vua \\\"ch\u00ed kh\u00ed \u0111\u0103 kh\u00f4ng c\u00f3, tr\u00ed tu\u1ec7 c\u0169ng h\u00e8n k\u00e9m, \u0111\u1ec3 cho gian th\u1ea7n l\u1eeba \u0111\u1ea3o, gi\u1ebft h\u1ea1i c\u1ea3 con ch\u00e1u h\u1ecd h\u00e0ng, xa b\u1ecf nh\u1eefng trung th\u1ea7n ngh\u0129a s\u0129, c\u1ee9 tin d\u00f9ng m\u1ed9t Qu\u00ed Ly cho \u0111\u01b0\u1ee3c quy\u1ec1n th\u1ebf \u0111\u1ebfn n\u1ed7i l\u00e0m xi\u00eau \u0111\u1ed5 c\u01a1 nghi\u1ec7p nh\u00e0 Tr\u1ea7n\\\". Ngh\u1ec7 T\u00f4ng m\u1ea5t r\u00f4i, Qu\u00ed Ly l\u00ean l\u00e0m Ph\u1ee5 ch\u00ednh th\u00e1i s\u01b0, d\u1ecbch s\u00e1ch \u0111\u1ec3 d\u1ea1y vua, th\u00e2u t\u00f3n tr\u1ecdn quy\u1ec1n binh trong tri\u1ec1u ngo\u00e0i l\u1ed9. \u0110\u1ec3 d\u1ec5 \u0111\u01b0\u1eddng tho\u00e1n \u0111o\u1ea1t, Qu\u00ed Ly quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh d\u1eddi \u0111\u00f4 v\u00e0o Thanh Ho\u00e1, x\u00e2y th\u00e0nh T\u00e2y \u0110\u00f4 (x\u0103 Y\u00ean T\u00f4n, V\u0129nh L\u1ed9c). N\u0103m 1397, Qu\u00ed Ly b\u1eaft vua Thu\u1eadn T\u00f4ng ph\u1ea3i d\u1eddi kinh v\u1ec1 T\u00e2y \u0110\u00f4. Th\u00e1ng ba n\u0103m sau, Qu\u00ed Ly \u00e9p vua nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i \u0111\u1ec3 \u0111i tu. Thu\u1eadn T\u00f4ng bu\u1ed9c ph\u1ea3i nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho con r\u1ed3i \u0111i tu \u1edf cung B\u1ea3o Thanh t\u1ea1i n\u00fai \u0110\u1ea1i L\u1ea1i (Thanh Ho\u00e1). Tr\u1ea7n Thi\u1ebfu \u0110\u1ebf (1398-1400) H\u1ed3 Qu\u00ed Ly b\u1eaft vua Thu\u1eadn T\u00f4ng nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho Th\u00e1i t\u1eed \u00c1n l\u00fac \u0111\u00f3 m\u1edbi c\u00f3 3 tu\u1ed5i l\u00ean k\u1ebf nghi\u1ec7p t\u1ee9c l\u00e0 vua Thi\u1ebfu \u0110\u1ebf. H\u1ed3 Qu\u00ed Ly t\u1ef1 x\u01b0ng l\u00e0 Kh\u00e2m \u0110\u1ee9c H\u01b0ng Li\u1ec7t \u0111\u1ea1i v\u01b0\u01a1ng r\u1ed3i sai ng\u01b0\u1eddi gi\u1ebft Thu\u1eadn T\u00f4ng, con r\u1ec3 m\u00ecnh. Tri\u1ec1u Tr\u1ea7n l\u00fac \u0111\u00f3 c\u00f3 Th\u00e1i B\u1ea3o Tr\u1ea7n Nguy\u00ean H\u0103ng, Th\u01b0\u1ee3ng t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n Tr\u1ea7n Kh\u00e1t","Ch\u00e2n l\u1eadp h\u1ed9i t\u1ebf m\u01b0u tr\u1eeb Qu\u00ed Ly. Vi\u1ec7c b\u1ea1i l\u1ed9 H\u1ed3 Qu\u00ed Ly cho gi\u1ebft t\u1ea5t c\u1ea3 370 ng\u01b0\u1eddi. Sau \u0111\u1ea5y, H\u1ed3 Qu\u00ed Ly l\u1ea1i x\u01b0ng l\u00e0 Qu\u1ed1c T\u1ebf Th\u01b0\u1ee3ng Ho\u00e0ng \u1edf c\u00f9ng Nh\u00e2n Th\u1ecd, ra v\u00e0o v\u00f9ng nghi v\u1ec7 Thi\u00ean t\u1eed. \u0110\u1ebfn th\u00e1ng Hai n\u0103m Canh Th\u00ecn (1400) H\u1ed3 Qu\u00ed Ly b\u1ecf Thi\u1ebfu \u0110\u1ebf r\u1ed3i t\u1ef1 x\u01b0ng l\u00e0m vua, l\u1eadt \u0111\u1ed5 nh\u00e0 Tr\u1ea7n l\u1eadp n\u00ean nh\u00e0 H\u1ed3. Nh\u01b0 v\u1eady, tri\u1ec1u Tr\u1ea7n k\u1ec3 t\u1eeb Th\u00e1i T\u00f4ng Tr\u1ea7n C\u1ea3nh \u0111\u1ebfn Tr\u1ea7n Thi\u1ebfu \u0110\u1ebf, l\u00e0 12 \u00f4ng vua, tr\u1ecb v\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c 175 n\u0103m. C\u01a1 nghi\u1ec7p nh\u00e0 Tr\u1ea7n b\u1eaft \u0111\u1ea7u suy v\u1ecb t\u1eeb vua D\u1ee5 T\u00f4ng v\u00e0 Ngh\u1ec7 T\u00f4ng. D\u1ee5 T\u00f4ng th\u00ec hoang ch\u01a1i, kh\u00f4ng lo \u0111\u1ebfn ch\u00ednh s\u1ef1, l\u00e0m lo\u1ea1n c\u1ea3 k\u1ef7 c\u01b0\u01a1ng ph\u00e9p n\u01b0\u1edbc l\u00e0m d\u00e2n ngh\u00e8o n\u01b0\u1edbc y\u1ebfu. Ngh\u1ec7 T\u00f4ng th\u00ec b\u1ea1c nh\u01b0\u1ee3c kh\u00f4ng ph\u00e2n bi\u1ec7t \u0111\u01b0\u1ee3c hi\u1ec1n gian \u0111\u1ec3 k\u1ebb quy\u1ec1n th\u1ea7n \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1ec3 l\u00e0m lo\u1ea1n, t\u1ef1 m\u00ecnh n\u1ed1i gi\u00e1o cho gi\u1eb7c. C\u00e1c \u0111\u1eddi vua Tr\u1ea7n (1225-1400): 1. Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng (1225-1258) 2. Tr\u1ea7n Th\u00e1nh T\u00f4ng (1258-1278) 3. Tr\u1ea7n Nh\u00e2n T\u00f4ng (1279-1293) 4. Tr\u1ea7n Anh T\u00f4ng (1293-1314) 5. Tr\u1ea7n Minh T\u00f4ng (1314-1329) 6. Tr\u1ea7n Hi\u1ebfn T\u00f4ng (1329-1341) 7. Tr\u1ea7n D\u1ee5 T\u00f4ng (1341-1369) 8. Tr\u1ea7n Ngh\u1ec7 T\u00f4ng (1370-1372) 9. Tr\u1ea7n Du\u1ec7 T\u00f4ng (1372-1377) 10. Tr\u1ea7n Ph\u1ebf \u0110\u1ebf (1377-1388) 11. Tr\u1ea7n Thu\u1eadn T\u00f4ng (1388-1398) 12. Tr\u1ea7n Thi\u1ebfu \u0110\u1ebf (1398-1400)","10.TRI\u1ec0U H\u1ed2 (1400-1407) V\u00c0 N\u01af\u1edaC \u0110\u1ea0I NGU H\u1ed3 Qu\u00fd Ly (1400) V\u00e0o cu\u1ed1i th\u1ebf k\u1ef7 XIV, \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc \u1edf trong t\u00ecnh tr\u1ea1ng r\u1ed1i ren. Tri\u1ec1u Tr\u1ea7n \u0111\u00e3 tr\u1edf n\u00ean ru\u1ed7ng n\u00e1t, b\u1ecb lung lay t\u1eadn g\u1ed1c. Nh\u00e2n ho\u00e0n c\u1ea3nh \u0111\u00f3, H\u1ed3 Qu\u00fd Ly, m\u1ed9t qu\u00fd t\u1ed9c c\u00f3 v\u00e2y c\u00e1nh v\u00e0 thanh th\u1ebf trong tri\u1ec1u, \u0111\u00e3 l\u1ea5n \u00e1t d\u1ea7n quy\u1ec1n l\u1ef1c nh\u00e0 Tr\u1ea7n r\u1ed3i \u0111\u1ebfn n\u0103m 1400, ph\u1ebf tru\u1ea5t h\u1eb3n vua Tr\u1ea7n l\u1eadp ra m\u1ed9t v\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u m\u1edbi: Tri\u1ec1u H\u1ed3. H\u1ed3 Qu\u00fd Ly d\u00f2ng d\u00f5i ng\u01b0\u1eddi Chi\u1ebft Giang, Trung Qu\u1ed1c. T\u1eeb \u0111\u1eddi Ng\u0169 Qu\u00fd sang Vi\u1ec7t Nam s\u1ed1ng \u1edf Qu\u1ef3nh L\u01b0u, (Ngh\u1ec7 An) sau chuy\u1ec3n ra Thanh Ho\u00e1. H\u1ed3 Qu\u00fd Ly tham d\u1ef1 v\u00e0o ch\u00ednh s\u1ef1 nh\u00e0 Tr\u1ea7n kho\u1ea3ng 28 n\u0103m. Sau khi vua Tr\u1ea7n r\u1eddi \u0111\u00f4 t\u1eeb Th\u0103ng Long v\u00e0o thanh Ho\u00e1 v\u00e0 gi\u1ebft h\u00e0ng lo\u1ea1t qu\u1ea7n th\u1ea7n trung th\u00e0nh v\u1edbi nh\u00e0 Tr\u1ea7n. Th\u00e1ng 2 n\u0103m Canh Th\u00ecn (1400) Qu\u00fd Ly tru\u1ea5t ng\u00f4i c\u1ee7a Tr\u1ea7n Thi\u1ebfu \u0110\u1ebf, t\u1ef1 l\u00ean l\u00e0m vua l\u1ea5y qu\u1ed1c hi\u1ec7u l\u00e0 \u0110\u1ea1i Ngu (Nguy\u00ean h\u1ecd H\u1ed3 l\u00e0 d\u00f5ng d\u00f5i nh\u00e0 Ngu b\u00ean Trung Qu\u1ed1c, n\u00ean Qu\u00fd Ly \u0111\u1eb7t qu\u1ed1c hi\u1ec7u l\u00e0 \u0110\u1ea1i Ngu). Qu\u00fdLy l\u00e0m vua ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t n\u0103m, b\u1eaft ch\u01b0\u1edbc t\u1ee5c nh\u00e0 Tr\u1ea7n nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho con th\u1ee9 H\u1ed3 H\u00e1n Th\u01b0\u01a1ng r\u1ed3i l\u00e0m Th\u00e1i Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng c\u00f9ng coi vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. Trong kho\u1ea3ng 35 n\u0103m n\u1eafm quy\u1ec1n ch\u00ednh \u1edf tri\u1ec1u Tr\u1ea7n v\u00e0 tri\u1ec1u H\u1ed3, Qu\u00fd Ly \u0111\u00e3 t\u1eebng b\u01b0\u1edbc ti\u1ebfn h\u00e0nh m\u1ed9t cu\u1ed9c c\u1ea3i c\u00e1ch r\u1ed9ng l\u1edbn v\u1ec1 m\u1ecdi m\u1eb7t. V\u1ec1 m\u1eb7t h\u00e0nh ch\u00ednh, Qu\u00fd Ly \u0111\u1ed5i c\u00e1c l\u1ed9 xa l\u00e0m tr\u1ea5n, \u0111\u1eb7t th\u00eam c\u00e1c ch\u1ee9c An Ph\u1ee7 ph\u00f3 s\u1ee9, Tr\u1ea5n th\u1ee7 ph\u00f3 s\u1ee9 c\u00f9ng c\u00e1c ch\u1ee9c ph\u00f3 kh\u00e1c \u1edf c\u00e1c ch\u00e2u huy\u1ec7n. \u1ede c\u00e1c l\u1ed9 th\u00ec \u0111\u1eb7t nh\u1eefng ch\u1ee9c quan l\u1edbn nh\u01b0 \u0110\u00f4 h\u1ed9, \u0110\u00f4 th\u1ed1ng, Th\u00e1i th\u00fa qu\u1ea3n c\u1ea3 vi\u1ec7c qu\u00e2n s\u1ef1 v\u00e0 d\u00e2n s\u1ef1. Qu\u00fd Ly c\u00f2n \u0111\u1eb7t ch\u1ee9c Li\u00eam ph\u00f3ng s\u1ee9 t\u1ea1i m\u1ed7i l\u1ed9 \u0111\u1ec3 d\u00f2 x\u00e9t t\u00ecnh h\u00ecnh qu\u00e2n d\u00e2n. V\u1ec1 m\u1eb7t kinh t\u1ebf, c\u1ea3i c\u00e1ch quan tr\u1ecdng nh\u1ea5t c\u1ee7a H\u1ed3 Qu\u00fd Ly l\u00e0 ph\u00e9p h\u1ea1n \u0111i\u1ec1n, h\u1ea1n n\u00f4, ph\u00e1t h\u00e0nh ti\u1ec1n gi\u1ea5y v\u00e0 \u0111\u1ed5i m\u1edbi ch\u1ebf \u0111\u1ed9 thu\u1ebf kho\u00e1. \u0110\u00f3 l\u00e0 nh\u1eefng c\u1ea3i c\u00e1ch ti\u1ebfn b\u1ed9 nh\u1eb1m t\u01b0\u1edbc gi\u1ea3m th\u1ebf l\u1ef1c c\u1ee7a b\u1ecdn qu\u00fd t\u1ed9c Tr\u1ea7n, gi\u1ea3i quy\u1ebft t\u00ecnh tr\u1ea1ng ki\u1ec7t qu\u1ec7 t\u00e0i ch\u00ednh c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. Theo ph\u00e9p h\u1ea1n \u0111i\u1ec1n, tr\u1eeb \u0111\u1ea1i v\u01b0\u01a1ng v\u00e0 tr\u01b0\u1edfng c\u00f4ng ch\u00faa, m\u1ed7i ch\u1ee7 \u0111\u1ea5t ch\u1ec9 \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1eef 10 n\u0103m tr\u1edf xu\u1ed1ng, s\u1ed5 s\u00e1ch ph\u1ea3i sung c\u00f4ng, ngh\u0129a l\u00e0 kh\u00f4i ph\u1ee5c ch\u1ebf \u0111\u1ed9 s\u1edf h\u1eefu nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc v\u1ec1 ru\u1ed9ng \u0111\u1ea5t. Ai c\u00f3 t\u1ed9i \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u00e9p l\u1ea5y ru\u1ed9ng m\u00e0 chu\u1ed9c t\u1ed9i. V\u1ec1 v\u0103n ho\u00e1 x\u00e3 h\u1ed9i, H\u1ed3 Qu\u00fd Ly ph\u1ea3n \u0111\u1ed1i l\u1ed1i h\u1ecdc s\u00e1o r\u1ed7ng, nh\u1eafm m\u1eaft h\u1ecdc v\u1eb9t l\u1eddi n\u00f3i","c\u1ee7a c\u1ed5 nh\u00e2n \u0111\u1ec3 x\u00e9t vi\u1ec7c tr\u01b0\u1edbc m\u1eaft. N\u0103m Nh\u00e2m Th\u00e2n (1392), Qu\u00fd Ly so\u1ea1n s\u00e1ch \\\"Minh \u0110\u1ea1o\\\" g\u1ed3m 14 thi\u00ean \u0111\u01b0a ra nh\u1eefng ki\u1ebfn gi\u1ea3i x\u00e1c \u0111\u00e1ng v\u1ec1 Kh\u1ed5ng t\u1eed v\u00e0 nh\u1eefng nghi v\u1ea5n c\u00f3 c\u0103n c\u1ee9 v\u1ec1 s\u00e1ch \\\"Lu\u1eadn ng\u1eef\\\", m\u1ed9t trong nh\u1eefng t\u00e1c ph\u1ea9m kinh \u0111i\u1ec3n c\u1ee7a nho gi\u00e1o. H\u1ed3 Qu\u00fd Ly c\u0169ng c\u00f3 ho\u00e0i b\u00e3o x\u00e2y d\u1ef1ng m\u1ed9t n\u1ec1n v\u0103n ho\u00e1 d\u00e2n t\u1ed9c. \u00d4ng tr\u1ecdng d\u1ee5ng ch\u1eef N\u00f4m, d\u1ecbch Kinh th\u01b0 ra N\u00f4m \u0111\u1ec3 d\u1ea1y h\u1eadu phi, cung n\u1eef. \u00d4ng c\u00f2n quan t\u00e2m \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c m\u1edf th\u00eam tr\u01b0\u1eddng h\u1ecdc \u1edf c\u00e1c l\u1ed9 ph\u1ee7 S\u01a1n Nam, Kinh B\u1eafc, H\u1ea3i \u0110\u00f4ng v\u00e0 \u0111\u1ecbnh l\u1ea1i ph\u00e9p thi cho c\u00f3 quy c\u1ee7. V\u1ec1 m\u1eb7t x\u00e3 h\u1ed9i, H\u1ed3 Qu\u00fd Ly m\u1edf \\\"Qu\u1ea3ng T\u1ebf Th\u01b0\\\" m\u1ed9t lo\u1ea1i b\u1ec7nh vi\u1ec7n c\u00f4ng, ch\u1eefa b\u1ec7nh b\u1eb1ng ch\u00e2m c\u1ee9u v\u00e0 l\u1eadp kho b\u00e1n th\u00f3c r\u1ebb cho ng\u01b0\u1eddi ngh\u00e8o. Vi\u1ec7c \u00f4ng ban h\u00e0nh c\u00e2n, th\u01b0\u1edbc, \u0111\u1ea5u, th\u01b0ng \u0111\u1ec3 th\u1ed1ng nh\u1ea5t \u0111o l\u01b0\u1eddng c\u0169ng g\u00f3p ph\u1ea7n l\u00e0m t\u0103ng th\u00eam gi\u00e1 tr\u1ecb v\u0103n minh c\u1ee7a \u0111\u1eddi s\u1ed1ng x\u00e3 h\u1ed9i. H\u1ed3 Qu\u00fd Ly \u0111\u00e3 th\u1ef1c hi\u1ec7n nh\u1eefng cu\u1ed9c c\u1ea3i c\u00e1ch \u1ea5y v\u1edbi m\u1ed9t quy\u1ebft t\u00e2m cao, m\u1ed9t t\u00e0i n\u0103ng xu\u1ea5t ch\u00fang v\u00e0 m\u1ed9t b\u1ea3n l\u0129nh phi th\u01b0\u1eddng. V\u00e0 d\u00f9 nh\u1eefng c\u1ea3i c\u00e1ch \u0111\u00f3 c\u00f3 \u00fd ngh\u0129a t\u00edch c\u1ef1c nh\u01b0ng nh\u00ecn chung to\u00e0n b\u1ed9 ch\u01b0a \u0111\u00e1p \u1ee9ng y\u00eau c\u1ea7u ph\u00e1t tri\u1ec3n c\u1ee7a x\u00e3 h\u1ed9i v\u00e0 nh\u1eefng \u0111\u00f2i h\u1ecfi c\u1ea5p thi\u1ebft c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c. Ch\u00ednh s\u00e1ch c\u1ea3i c\u00e1ch c\u1ee7a nh\u00e0 H\u1ed3 c\u00f3 h\u1ea1n ch\u1ebf b\u1edbt th\u1ebf l\u1ef1c h\u1ecd Tr\u1ea7n nh\u01b0ng l\u1ea1i l\u00e0m l\u1ee3i ri\u00eang cho h\u1ecd H\u1ed3 nhi\u1ec1u h\u01a1n l\u00e0 l\u1ee3i \u00edch qu\u1ed1c gia. V\u00ec v\u1eady \u00f4ng \u0111\u00e3 th\u1ea5t b\u1ea1i. C\u00e1i m\u00e0 \u00f4ng l\u00e0m ra kh\u00f4ng b\u1eb1ng nh\u1eefng b\u00e0i h\u1ecdc \u00f4ng \u0111\u1ec3 l\u1ea1i. B\u00e0i h\u1ecdc l\u1edbn nh\u1ea5t, d\u1eabn \u0111\u1ebfn th\u1ea5t b\u1ea1i c\u1ee7a \u00f4ng l\u00e0 \u0111\u1ec3 m\u1ea5t l\u00f2ng d\u00e2n. Qu\u00fd Ly \u0111\u00e3 ti\u1ebfn h\u00e0nh c\u1ea3i c\u00e1ch v\u00e0 \u0111o\u1ea1t ch\u00ednh quy\u1ec1n b\u1eb1ng b\u1ea1o l\u1ef1c t\u00e0n b\u1ea1o. Trong cu\u1ed9c t\u00e0n s\u00e1t c\u00e1c t\u00f4n th\u1ea5t nh\u00e0 Tr\u1ea7n v\u00e0 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi kh\u00f4ng \u0103n c\u00e1nh, Qu\u00fd Ly \u0111\u00e3 gi\u1ebft m\u1ed9t l\u00fac 370 ng\u01b0\u1eddi, gi\u00e1n ti\u1ebfp v\u00e0 tr\u1ef1c ti\u1ebfp gi\u1ebft nhi\u1ec1u vua, v\u00e0 c\u00f2n ti\u1ebfp t\u1ee5c t\u00e0n s\u00e1t trong nhi\u1ec1u n\u0103m sau, l\u00e0m cho ng\u01b0\u1eddi quen bi\u1ebft nhau \\\"ch\u1ec9 nh\u00ecn nhau b\u1eb1ng m\u1eaft kh\u00f4ng d\u00e1m n\u00f3i chuy\u1ec7n v\u1edbi nhau b\u1eb1ng l\u1eddi\\\". Ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0\u01a1ng th\u1eddi cho Qu\u00fd Ly l\u00e0 \\\"gian gi\u1ea3o\\\". M\u1ed9t tri\u1ec1u vua nh\u01b0 v\u1eady th\u1eadt kh\u00f3 \u0111\u1ee9ng v\u1eefng. H\u1ed3 H\u00e1n Th\u01b0\u01a1ng (1401-1407) H\u1ed3 Qu\u00fd Ly c\u00f3 m\u1ed1i t\u00ecnh r\u1ea5t l\u1ea1 v\u1edbi C\u00f4ng ch\u00faa Nh\u1ea5t Chi Mai, con vua Tr\u1ea7n. T\u01b0\u01a1ng truy\u1ec1n: H\u1ed3 Qu\u00fd Ly l\u00fac h\u00e0n vi th\u01b0\u1eddng theo ng\u01b0\u1eddi cha nu\u00f4i h\u1ecd L\u00ea \u0111i bu\u00f4n \u0111\u01b0\u1eddng bi\u1ec3n. M\u1ed9t l\u1ea7n thuy\u1ec1n ch\u1edd h\u00e0ng gh\u00e9 v\u00e0o b\u1edd, Qu\u00fd Ly th\u1ea5y tr\u00ean b\u00e3i bi\u1ec3n c\u00f3 ai v\u1ea1ch l\u00ean c\u00e1t c\u00e2u th\u01a1: - Qu\u1ea3ng H\u00e0n cung l\u00fd Nh\u1ea5t Chi Mai. Qu\u00fd Ly nh\u1ea9m thu\u1ed9c l\u00f2ng l\u1ea5y c\u00e2u th\u01a1 \u0111\u00f3. \u0110\u1ebfn khi Qu\u00fd Ly \u0111\u00e3 l\u00e0m quan, m\u1ed9t h\u00f4m h\u1ed9 gi\u00e1 vua Tr\u1ea7n \u0111i ch\u01a1i, n\u1eeda ch\u1eebng gh\u00e9 v\u00e0o tr\u00e1nh n\u1eafng \u1edf \u0111i\u1ec7n Thanh Th\u1eed, th\u1ea5y tr\u01b0\u1edbc \u0111i\u1ec7n r\u1ea5t nhi\u1ec1u c\u00e2y qu\u1ebf, vua li\u1ec1n ra c\u00e2u \u0111\u1ed1i:","- Thanh Th\u1eed \u0111i\u1ec7n ti\u1ec1n thi\u00ean th\u1ee5 qu\u1ebf. C\u00e1c quan c\u00f9ng \u0111i l\u00fang t\u00fang ch\u01b0a k\u1ecbp \u0111\u1ed1i th\u00ec Qu\u00fd Ly nh\u1edb l\u1ea1i c\u00e2u th\u01a1 tr\u00ean b\u00e3i bi\u1ec3n n\u0103m x\u01b0a, b\u00e8n \u0111\u1ecdc lu\u00f4n: - Qu\u1ea3ng H\u00e0n cung l\u00fd Nh\u1ea5t Chi Mai. C\u1ea3 hai c\u00e2u gh\u00e9p l\u1ea1i th\u00e0nh hai v\u1ebf \u0111\u1ed1i nhau r\u1ea5t ch\u1ec9nh. Ngh\u0129a l\u00e0: Thanh Th\u1eed \u0111i\u1ec7n kia ng\u00e0n g\u1ed1c qu\u1ebf Qu\u1ea3ng H\u00e0n cung n\u1ecd m\u1ed9t c\u00e0nh mai. Nghe xong c\u00e1c quan \u0111\u1ec1u ph\u1ee5c t\u00e0i H\u1ed3 Qu\u00fd Ly; vua Tr\u1ea7n c\u00e0ng kinh ng\u1ea1c h\u01a1n b\u1edfi nh\u00e0 vua c\u00f3 m\u1ed9t c\u00f4ng ch\u00faa \u0111\u1eb7t t\u00ean l\u00e0 Nh\u1ea5t Chi Mai. N\u00e0ng \u1edf trong cung c\u1ea5m kh\u00f4ng ra \u0111\u1ebfn ngo\u00e0i. Vua h\u1ecfi Qu\u00fd Ly: - Nh\u00e0 ng\u01b0\u01a1i l\u00e0m sao bi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c trong cung t\u1ea3? Ta c\u00f3 c\u00f4ng ch\u00faa t\u00ean Nh\u1ea5t Chi Mai, t\u00f2a l\u1ea7u c\u1ee7a c\u00f4ng ch\u00faa l\u00e0 cung Qu\u1ea3ng H\u00e0n do ch\u00ednh ta \u0111\u1eb7t t\u00ean. Qu\u00fd Ly c\u1ee9 th\u1ef1c t\u00e2u l\u1ea1i vi\u1ec7c tr\u01b0\u1edbc. Vua cho l\u00e0 chuy\u1ec7n l\u1ea1, duy\u00ean tr\u1eddi \u0111\u00e3 \u0111\u1ecbnh, b\u00e8n g\u1ea3 c\u00f4ng ch\u00faa Nh\u1ea5t Chi Mai cho Qu\u00fd Ly. Nh\u1ea5t Chi Mai sinh \u0111\u01b0\u1ee3c 2 con trai th\u00f4ng minh, c\u00f3 t\u00e0i l\u00e0 H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng v\u00e0 H\u1ed3 H\u00e1n Th\u01b0\u01a1ng. H\u1ed3 Qu\u00fd Ly nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho con th\u1ee9 H\u1ed3 H\u00e1n Th\u01b0\u01a1ng nh\u01b0ng v\u1eabn t\u1ef1 m\u00ecnh quy\u1ebft \u0111o\u00e1n m\u1ecdi c\u00f4ng vi\u1ec7c. Bi\u1ebft tr\u01b0\u1edbc nh\u00e0 Minh tr\u01b0\u1edbc sau c\u0169ng \u0111\u00e1nh \u0110\u1ea1i Ngu n\u00ean H\u1ed3 Qu\u00fd Ly t\u1eadp trung s\u1ee9c lo vi\u1ec7c v\u00f5 b\u1ecb, chu\u1ea9n b\u1ecb \u0111\u1ed1i ph\u00f3 v\u1edbi gi\u1eb7c. Qu\u00fd Ly th\u01b0\u1eddng h\u1ecfi c\u00e1c quan: - Ta l\u00e0m th\u1ebf n\u00e0o cho c\u00f3 100 v\u1ea1n qu\u00e2n \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c B\u1eafc? H\u1ecfi t\u1ee9c l\u00e0 \u0111\u00e3 tr\u1ea3 l\u1eddi. Qu\u00fd Ly l\u1eadp ra h\u1ed9 t\u1ecbch b\u1eaft m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi c\u1ee9 2 tu\u1ed5i tr\u1edf l\u00ean ph\u1ea3i k\u00ea khai, ai \u1ea9n n\u00e1u ph\u1ea3i ph\u1ea1t. Qu\u1ea3 nhi\u00ean h\u1ed9 t\u1ecbch l\u00e0m xong, s\u1ed1 ng\u01b0\u1eddi t\u1eeb 15 tu\u1ed5i \u0111\u1ebfn 60 tu\u1ed5i h\u01a1n g\u1ea5p m\u1ea5y l\u1ea7n tr\u01b0\u1edbc. Qu\u00e2n s\u1ed1 do v\u1eady t\u0103ng th\u00eam nhi\u1ec1u. Qu\u00fd Ly \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t ch\u00fa tr\u1ecdng luy\u1ec7n t\u1eadp thu\u1ef7 binh \u0111\u1ec3 gi\u1eef m\u1eb7t s\u00f4ng m\u1eb7t bi\u1ec3n. \u00d4ng cho \u0111\u00f3ng nh\u1eefng con thuy\u1ec1n l\u1edbn b\u00ean tr\u00ean l\u00e1t v\u00e1n \u0111\u1ec3 \u0111i l\u1ea1i d\u1ec5 d\u00e0ng, khoang d\u01b0\u1edbi cho ng\u01b0\u1eddi ch\u00e8o ch\u1ed1ng r\u1ea5t l\u1ee3i h\u1ea1i. \u1ede c\u00e1c c\u1eeda b\u1ec3 v\u00e0 nh\u1eefng n\u01a1i hi\u1ec3m y\u1ebfu tr\u00ean c\u00e1c s\u00f4ng l\u1edbn, \u00f4ng cho","\u0111\u00f3ng c\u1ecdc, h\u00ecnh th\u00e0nh nh\u1eefng tr\u1eadn \u0111\u1ecba mai ph\u1ee5c quy m\u00f4. V\u1ec1 bi\u00ean ch\u1ebf qu\u00e2n \u0111\u1ed9i, Qu\u00fd Ly ph\u00e2n chia Nam B\u1eafc g\u1ed3m 12 v\u1ec7, \u0110\u00f4ng T\u00e2y ph\u00e2n ra 8 v\u1ec7. M\u1ed7i v\u1ec7 c\u00f3 18 \u0111\u1ed9i, m\u1ed7i \u0111\u1ed9i c\u00f3 18 ng\u01b0\u1eddi. \u0110\u1ea1i Qu\u00e2n c\u00f3 30 \u0111\u1ed9i, trung qu\u00e2n 20 \u0111\u1ed9i. M\u1ed7i doanh c\u00f3 15 \u0111\u1ed9i, m\u1ed7i \u0111o\u00e0n c\u00f3 10 \u0111\u1ed9i. Ngo\u00e0i ra c\u00f2n 5 \u0111\u1ed9i c\u1ea5m v\u1ec7 qu\u00e2n. T\u1ea5t c\u1ea3 do m\u1ed9t \u0111\u1ea1i t\u01b0\u1edbng th\u1ed1ng l\u0129nh. N\u0103m \u1ea4t D\u1eadu (1405) sau nh\u1eefng n\u0103m th\u00e1ng ngo\u1ea1i giao m\u1ec1m m\u1ecfng, ch\u1ecbu l\u00e9p kh\u00f4ng k\u1ebft qu\u1ea3, cha con H\u1ed3 Qu\u00fd Ly ph\u1ea3i \u0111\u1ee9ng tr\u01b0\u1edbc th\u1eed th\u00e1ch hi\u1ec3m ngh\u00e8o: \u0111\u1ed1i ph\u00f3 v\u1edbi cu\u1ed9c x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c c\u1ee7a nh\u00e0 Minh. H\u1ed3 Qu\u00fd Ly giao cho con c\u1ea3 l\u00e0 H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng ch\u1ec9 huy \u0111\u1eafp th\u00e0nh \u0110a Bang, l\u1ea5y g\u1ed7 \u0111\u00f3ng c\u1ecdc \u1edf s\u00f4ng B\u1ea1ch H\u1ea1c (Vi\u1ec7t Tr\u00ec) v\u00e0 \u0111\u01b0a qu\u00e2n \u0111\u00f3ng gi\u1eef c\u00e1c n\u01a1i. Nh\u01b0ng \u0111\u00fang nh\u01b0 H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng n\u00f3i: \\\"Th\u1ea7n kh\u00f4ng ng\u1ea1i \u0111\u00e1nh, ch\u1ec9 s\u1ee3 l\u00f2ng d\u00e2n c\u00f3 theo hay kh\u00f4ng theo m\u00e0 th\u00f4i\\\". Ch\u00ednh v\u00ec h\u1ecd H\u1ed3 kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00f2ng d\u00e2n n\u00ean khi Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 v\u00e0 M\u1ed9c Th\u1ea1nh \u0111em 20 v\u1ea1n b\u1ed9 binh, k\u1ef5 binh v\u00e0 h\u00e0ng ch\u1ee5c v\u1ea1n phu d\u1ecbch sang x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c n\u01b0\u1edbc ta, tri\u1ec1u H\u1ed3 \u0111\u00e3 th\u1ea5t b\u1ea1i. Tr\u01b0\u1edbc c\u00e1c m\u0169i ti\u1ebfn c\u00f4ng c\u1ee7a \u0111\u1ecbch, \u0111\u1ed9i qu\u00e2n nh\u00e0 H\u1ed3 c\u00f3 ch\u1eb7n \u0111\u00e1nh \u1edf m\u1ed9t v\u00e0i n\u01a1i r\u1ed3i r\u00fat v\u1ec1 gi\u1eef ph\u00f2ng tuy\u1ebfn Nam s\u00f4ng H\u1ed3ng. Qu\u00e2n Minh th\u1eeba c\u01a1 h\u1ed9i \u0111\u00e3 t\u1eadp trung binh l\u1ef1c v\u01b0\u1ee3t s\u00f4ng H\u1ed3ng \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm th\u00e0nh \u0110a Bang. Cu\u1ed1i n\u0103m B\u00ednh Tu\u1ea5t (20-1-1407) th\u00e0nh \u0110a Bang th\u1ea5t th\u1ee7, tuy\u1ebfn ph\u00f2ng ng\u1ef1 c\u1ee7a qu\u00e2n nh\u00e0 H\u1ed3 c\u0169ng tan v\u1ee1 nhanh ch\u00f3ng. T\u1eeb \u0110a Bang ng\u00e0y 22-1-1407, qu\u00e2n \u0111\u1ecbch tr\u00e0n xu\u1ed1ng chi\u1ebfm kinh th\u00e0nh Th\u0103ng Long. Qu\u00e2n nh\u00e0 H\u1ed3 l\u1ea1i m\u1ed9t l\u1ea7n n\u1eefa r\u00fat qu\u00e2n xu\u1ed1ng mi\u1ec1n h\u1ea1 l\u01b0u s\u00f4ng H\u1ed3ng. V\u00e0 sau m\u1ed9t v\u00e0i tr\u1eadn ph\u1ea3n c\u00f4ng th\u1ea5t b\u1ea1i H\u1ed3 Qu\u00fd Ly v\u00e0 H\u1ed3 H\u00e1n Th\u01b0\u01a1ng \u0111em theo b\u1ecdn thu\u1ed9c h\u1ea1 ch\u1ea1y ra bi\u1ec3n r\u1ed3i v\u00e0o Thanh H\u00f3a. \u0110\u1ebfn L\u1ed7i Giang (M\u00e3 Giang) qu\u00e2n Minh \u0111u\u1ed5i k\u1ecbp qu\u00e2n H\u1ed3 l\u1ea1i m\u1ed9t phen tan t\u00e1c. T\u01b0\u1edbng H\u1ed3 l\u00e0 Ng\u1ee5y Th\u1ee9c th\u1ea5y th\u1ebf nguy c\u1ea5p b\u00e8n t\u00e2u: - N\u01b0\u1edbc \u0111\u00e3 m\u1ea5t, l\u00e0m \u00f4ng vua kh\u00f4ng n\u00ean \u0111\u1ec3 cho ng\u01b0\u1eddi ta b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c, xin b\u1ec7 h\u1ea1 t\u1ef1 \u0111\u1ed1t \u0111i m\u00e0 ch\u1ebft c\u00f2n h\u01a1n. H\u1ed3 Qu\u00fd Ly gi\u1eadn l\u1eafm, b\u1eaft Ng\u1ee5y Th\u1ee9c ch\u00e9m r\u1ed3i ch\u1ea1y v\u00e0o Ngh\u1ec7 An. Qu\u00e2n Minh ti\u1ebfp t\u1ee5c \u0111u\u1ed5i theo, \u0111\u1ebfn K\u1ef3 La (K\u1ef3 Anh, H\u00e0 T\u0129nh) cha con H\u1ed3 Qu\u00fd Ly \u0111\u1ec1u b\u1ecb b\u1eaft. L\u00fac \u0111\u00f3 l\u00e0 th\u00e1ng 6 n\u0103m \u0110inh H\u1ee3i (1407). Nh\u00e0 H\u1ed3 l\u00e0m vua t\u1eeb n\u0103m Canh Th\u00ecnh (1407) \u0111\u1ebfn n\u0103m \u0110inh H\u1ee3i (1407), \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1ecdn 7 n\u0103m th\u00ec s\u1ee5p \u0111\u1ed5. N\u01b0\u1edbc ta l\u1ea1i n\u1eb1m trong v\u00f2ng \u0111\u00f4 h\u1ed9 nh\u00e0 Minh. H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng","H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng, con c\u1ea3 c\u1ee7a H\u1ed3 Qu\u00fd Ly kh\u00f4ng ch\u1ec9 l\u00e0 v\u1ecb t\u01b0\u1edbng t\u00e0i m\u00e0 c\u00f2n l\u00e0 m\u1ed9t c\u00f4ng tr\u00ecnh s\u01b0 l\u1ed7i l\u1ea1c, \u0111\u01b0\u1ee3c coi l\u00e0 \u00f4ng t\u1ed5 c\u1ee7a ngh\u1ec1 \u0111\u00fac s\u00fang th\u1ea7n c\u00f4ng Vi\u1ec7t Nam. Vi\u1ec7c \u00f4ng l\u1eadp m\u1ed9t ph\u00f2ng tuy\u1ebfn ch\u1ed1ng gi\u1eb7c b\u1eaft \u0111\u1ea7u b\u1eb1ng c\u1ee9 \u0111i\u1ec3m then ch\u1ed1t \u0110a Bang (Ba V\u00ec) k\u00e9o d\u00e0i theo b\u1edd Nam s\u00f4ng \u0110\u00e0, s\u00f4ng H\u1ed3ng cho \u0111\u1ebfn Ninh (Nam H\u00e0) r\u1ed3i l\u1ea1i ti\u1ebfp t\u1ee5c theo b\u1edd s\u00f4ng Lu\u1ed9c, s\u00f4ng Th\u00e1i B\u00ecnh \u0111\u1ebfn B\u00ecnh Than d\u00e0i tr\u00ean 400 km, \u0111\u00e3 t\u1ecf r\u00f5 \u00f4ng l\u00e0 m\u1ed9t nh\u00e0 qu\u00e2n s\u1ef1 ki\u1ec7t xu\u1ea5t. H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng c\u0169ng s\u00e1ng t\u1ea1o ra c\u00e1ch \u0111\u00e1nh \u0111\u1ed9c \u0111\u00e1o: \u00f4ng cho \u0111\u00fac nhi\u1ec1u d\u00e2y x\u00edch l\u1edbn ch\u0103ng qua nh\u1eefng kh\u00fac s\u00f4ng hi\u1ec3m tr\u1edf, k\u1ebft h\u1ee3p v\u1edbi qu\u00e2n mai ph\u1ee5c trang b\u1ecb b\u1eb1ng h\u1ecfa l\u1ef1c m\u1ea1nh, t\u1eebng khi\u1ebfn cho th\u1ee7y binh gi\u1eb7c nhi\u1ec1u phen khi\u1ebfp \u0111\u1ea3m. Tuy v\u1eady, n\u00f3i H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng ng\u01b0\u1eddi ta th\u01b0\u1eddng nh\u1eafc nhi\u1ec1u \u0111\u1ebfn c\u00f4ng s\u00e1ng ch\u1ebf ra s\u00fang \\\"th\u1ea7n c\u01a1\\\" c\u1ee7a \u00f4ng. Th\u1eddi \u1ea5y, do y\u00eau c\u1ea7u ch\u1ed1ng gi\u1eb7c ngo\u1ea1i x\u00e2m, mu\u1ed1n c\u00f3 nhi\u1ec1u s\u00fang trang b\u1ecb cho c\u00e1c th\u00e0nh tr\u00ec v\u00e0 c\u00e1c h\u1ea1m \u0111\u1ed9i, H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng \u0111\u00e3 ph\u1ea3i g\u1ea5p t\u1ed5 ch\u1ee9c nh\u1eefng x\u01b0\u1edfng \u0111\u00fac s\u00fang l\u1edbn. Nh\u1edd th\u00f4ng minh tuy\u1ec7t v\u1eddi v\u00e0 kh\u1ea3 n\u0103ng suy ngh\u0129 phi th\u01b0\u1eddng, H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng \u0111\u00e3 \u0111\u00fac k\u1ebft nh\u1eefng kinh nghi\u1ec7m c\u1ed5 truy\u1ec1n, tr\u00ean c\u01a1 s\u1edf \u0111\u00f3, ph\u00e1t minh, ch\u1ebf t\u1ea1o ra nhi\u1ec1u lo\u1ea1i s\u00fang c\u00f3 s\u1ee9c c\u00f4ng ph\u00e1 s\u1ea5m s\u00e9t. T\u1eeb vi\u1ec7c c\u1ea3i ti\u1ebfn s\u00fang, ch\u1ebf thu\u1ed1c s\u00fang, hi\u1ec3u r\u00f5 s\u1ee9c n\u1ed5 c\u1ee7a thu\u1ed1c \u0111\u1ea1n Nguy\u00ean Tr\u1eebng ph\u00e1t minh ra ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p \u0111\u00fac s\u00fang m\u1edbi g\u1ecdi l\u00e0 s\u00fang \\\"th\u1ea7n c\u01a1\\\". S\u00fang th\u1ea7n c\u01a1 c\u1ee7a Nguy\u00ean Tr\u1eebng c\u00f3 \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 c\u00e1c b\u1ed9 ph\u1eadn c\u01a1 b\u1ea3n c\u1ee7a lo\u1ea1i s\u00fang th\u1ea7n c\u00f4ng \u1edf nh\u1eefng th\u1ebf k\u1ec9 sau n\u00e0y. N\u00f2ng s\u00fang l\u00e0 m\u1ed9t \u1ed1ng \u0111\u00fac b\u1eb1ng s\u1eaft ho\u1eb7c b\u1eb1ng \u0111\u1ed3ng. Ph\u00eda \u0111u\u00f4i s\u00fang \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u00fac k\u00edn c\u00f3 b\u1ed9 ph\u1eadn ng\u00f2i ch\u00e1y \u1edf ch\u1ed7 nh\u1ed3i thu\u1ed1c n\u1ed5. \u0110\u1ea1n ph\u00e1o l\u00e0 m\u0169i t\u00ean b\u1eb1ng s\u1eaft l\u1edbn. Khi b\u1eafn, ng\u01b0\u1eddi ta nh\u1ed3i thu\u1ed1c s\u00fang v\u00e0o ph\u00eda \u0111\u00e1y r\u1ed3i \u0111\u1eb7t m\u0169i t\u00ean v\u00e0o gi\u1eefa v\u00e0 nh\u1ed3i lo\u1ea1i \u0111\u1ea1n gh\u00e9m b\u1eb1ng s\u1eaft v\u00e0 ch\u00ec. S\u00fang th\u1ea7n c\u01a1 c\u00f3 nhi\u1ec1u lo\u1ea1i: lo\u1ea1i nh\u1ecf d\u00f9ng cho b\u1ed9 binh b\u1eafn xa \u1ee9ng ch\u1eebng 700 m\u00e9t. H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t cho ch\u1ebf t\u1ea1o nhi\u1ec1u lo\u1ea1i th\u1ea7n c\u01a1 l\u1edbn g\u1ecdi l\u00e0 \\\"th\u1ea7n c\u01a1 ph\u00e1o\\\". Th\u1ea7n c\u01a1 ph\u00e1o th\u1ef1c ch\u1ea5t l\u00e0 c\u1ee1 l\u1edbn \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1eb7t c\u1ed1 \u0111\u1ecbnh tr\u00ean th\u00e0nh ho\u1eb7c tr\u00ean xe k\u00e9o c\u01a1 \u0111\u1ed9ng. Qu\u00e2n Minh bao phen kinh ho\u00e0ng v\u1ec1 lo\u1ea1i s\u00fang n\u00e0y m\u00e0 kh\u00f4ng hi\u1ec3u n\u1ed5i. Nh\u01b0ng cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn c\u1ee7a nh\u00e0 H\u1ed3 th\u1ea5t b\u1ea1i v\u00e0 kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c d\u00e2n \u1ee7ng h\u1ed9, trong l\u00fac qu\u00e2n gi\u1eb7c gi\u01b0\u01a1ng cao c\u1edd \\\"ph\u00f9 Tr\u1ea7n di\u1ec7t H\u1ed3\\\". Gi\u1eb7c Minh b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec1u s\u00fang th\u1ea7n c\u01a1, b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3 nh\u00e0 s\u00e1ng ch\u1ebf ra n\u00f3. Trong \\\"V\u00e2n \u0110\u00e0i lo\u1ea1i ng\u1eef\\\", L\u00ea Qu\u00fd \u0110\u00f4n nh\u1eafc \u0111\u1ebfn m\u1ed9t t\u00ecnh ti\u1ebft: \\\"qu\u00e2n Minh khi l\u00e0m l\u1ec5 t\u1ebf s\u00fang \u0111\u1ec1u ph\u1ea3i t\u1ebf Tr\u1eebng\\\". N\u1ebfu nh\u1edb l\u1ea1i r\u1eb1ng v\u00e0o th\u1eddi H\u1ed3 Nguy\u00ean Tr\u1eebng, th\u1ebf gi\u1edbi c\u00f2n \u0111ang thai ngh\u00e9n v\u1ec1 s\u00fang \u0111\u1ea1i b\u00e1c th\u00ec ch\u00fang ta c\u00e0ng t\u1ef1 h\u00e0o v\u1ec1 nh\u1eefng s\u00e1ng ch\u1ebf c\u1ee7a \u00f4ng. Tri\u1ec1u H\u1ed3 t\u1ed3n t\u1ea1i trong 7 n\u0103m (1400-1407) v\u1edbi 2 \u0111\u1eddi vua: 1. H\u1ed3 Qu\u00fd Ly (1400) 2. H\u1ed3 H\u00e1n Th\u01b0\u01a1ng (1401-1407)","11.TRI\u1ec0U H\u1eacU TR\u1ea6N (1407-1413) Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh \u0110\u1ebf (1407-1409) Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c cha con H\u1ed3 Qu\u00fd Ly \u0111em v\u1ec1 Kim L\u0103ng. Qu\u00fd Ly b\u1ecb giam c\u1ea7m m\u1ed9t th\u1eddi gian r\u1ed3i \u0111\u00e0y \u0111i l\u00e0m l\u00ednh \u1edf Qu\u1ea3ng T\u00e2y, c\u00f2n con ch\u00e1u v\u00e0 t\u01b0\u1edbng s\u0129 th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c tha, nh\u01b0ng ph\u1ea3i \u1edf l\u1ea1i \u0111\u1ea5t Trung Qu\u1ed1c. Vua Minh c\u00f2n truy\u1ec1n l\u1ec7nh cho Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 b\u1eaft th\u00eam nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 t\u00e0i v\u0103n v\u00f5, gi\u1ecfi to\u00e1n ph\u00e1p, th\u1ea7y \u0111\u1ed3, th\u1ea7y b\u00f3i, th\u1ea7y thu\u1ed1c, k\u1ec3 c\u1ea3 nh\u1eefng l\u1ef1c \u0111i\u1ec1n m\u1eb7t m\u0169i kh\u00f4i ng\u00f4, g\u00e2n s\u1ee9c kho\u1ebb m\u1ea1nh c\u1ee7a \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t \u0111\u01b0a sang Kim L\u0103ng, ban th\u01b0\u1edfng ph\u1ea9m h\u00e0m v\u00e0 s\u1eed d\u1ee5ng h\u1ecd. Nh\u01b0 v\u1eady, ch\u00e2n t\u01b0\u1edbng x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c c\u1ee7a vua quan nh\u00e0 Minh \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u01a1i b\u00e0y. Ch\u00fang tr\u01b0\u01a1ng c\u1edd \\\"Ph\u00f9 Tr\u1ea7n di\u1ec7t H\u1ed3\\\" ch\u1ec9 l\u00e0 m\u1ed9t chi\u00eau b\u00e0i, m\u1ed9t th\u1ee7 \u0111o\u1ea1n x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c. K\u1ebft th\u00fac m\u00e0n k\u1ecbch n\u00e0y, nh\u00e0 Minh gi\u1ea3 treo b\u1ea3ng g\u1ecdi con ch\u00e1u nh\u00e0 Tr\u1ea7n (nh\u1eb1m b\u1eaft gi\u1ebft h\u1ecd) r\u1ed3i \u00e9p quan l\u1ea1i \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t v\u00e0 c\u00e1c b\u00f4 l\u00e3o l\u00e0m t\u1edd khai r\u1eb1ng: \\\"H\u1ecd Tr\u1ea7n kh\u00f4ng c\u00f2n ai n\u1eefa v\u00e0 \u0111\u1ea5t An Nam v\u1ed1n l\u00e0 \u0111\u1ea5t Giao Ch\u00e2u ng\u00e0y tr\u01b0\u1edbc, nay xin \u0111\u1eb7t qu\u1eadn huy\u1ec7n nh\u01b0 c\u0169\\\". Ngay khi \u0111\u1ea5y nh\u00e0 Minh chia n\u01b0\u1edbc ta ra l\u00e0m 17 ph\u1ee7, 5 ch\u00e2u, b\u1ed5 nhi\u1ec7m quan cai tr\u1ecb. Th\u1eddi gian n\u00e0y c\u00f3 Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ea7n Qu\u1ef9, con th\u1ee9 c\u1ee7a Tr\u1ea7n Ngh\u1ec7 T\u00f4ng ch\u1ea1y gi\u1eb7c \u0111\u1ebfn v\u00f9ng Y\u00ean M\u00f4 (Ninh B\u00ecnh) t\u1eadp h\u1ee3p b\u1ed9 h\u1ea1 x\u01b0ng l\u00e0 Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh ho\u00e0ng \u0111\u1ebf d\u1ea5y binh ch\u1ed1ng l\u1ea1i nh\u00e0 Minh, kh\u00f4i ph\u1ee5c tri\u1ec1u Tr\u1ea7n. Nh\u01b0ng v\u00ec qu\u00e2n Tr\u1ea7n m\u1edbi tuy\u1ec3n m\u1ed9 ch\u01b0a kinh qua tr\u1eadn m\u1ea1c n\u00ean b\u1ecb qu\u00e2n Minh \u0111\u00e1nh thua, ph\u1ea3i ch\u1ea1y v\u00e0o Ngh\u1ec7 An. May nh\u1edd c\u00f3 \u0110\u1eb7ng T\u1ea5t, qu\u00e2n nh\u00e0 Tr\u1ea7n c\u0169 \u0111\u00e3 ra h\u00e0ng nh\u00e0 Minh \u0111ang l\u00e0m tri ch\u00e2u \u1edf Ho\u00e1 Ch\u00e2u \u0111em qu\u00e2n ra Ngh\u1ec7 An gi\u00fap s\u1ee9c. R\u1ed3i Nguy\u1ec5n C\u1ea3nh Ch\u00e2n, Tr\u1ea7n Nguy\u1ec7t H\u1ed3, nh\u1eefng t\u01b0\u1edbng gi\u1ecfi, c\u00f9ng \u0111em quan theo ph\u00f2 Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh \u0110\u1ebf. \u0110\u1ecba b\u00e0n c\u1ee7a vua Tr\u1ea7n \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1edf r\u1ed9ng t\u1eeb Ngh\u1ec7 An tr\u1edf v\u00e0o. T\u1eeb \u0111\u00e2y, th\u00e1ng Ch\u1ea1p n\u0103m M\u1eadu T\u00fd ( 1408) Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh \u0110\u1ebf h\u1ed9i t\u1ea5t c\u1ea3 qu\u00e2n Thu\u1eadn Ho\u00e1, T\u00e2n B\u00ecnh, Ngh\u1ec7 An, Di\u1ec5n Ch\u00e2u, Thanh Ho\u00e1 ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh \u0110\u00f4ng \u0110\u00f4. \u0110\u1ebfn Ninh B\u00ecnh, c\u00e1c quan thu\u1ed9c v\u00e0 h\u00e0o ki\u1ec7t c\u00e1c n\u01a1i theo v\u1ec1 r\u1ea5t \u0111\u00f4ng. Hay tin \u1ea5y, M\u1ed9c Th\u1ea1nh \u0111em 4 v\u1ea1n qu\u00e2n t\u1eeb V\u00e2n Nam sang ph\u1ed1i h\u1ee3p v\u1edbi quan \u0110\u00f4 tr\u01b0\u1edfng l\u00e0 L\u1eef Nghi quy\u1ebft m\u1ed9t phen s\u1ed1ng m\u00e1i. Qu\u00e2n Minh \u0111\u1ebfn b\u1ebfn B\u00f4 C\u00f4 th\u00ec g\u1eb7p qu\u00e2n Tr\u1ea7n. M\u1ed9t tr\u1eadn \u0111\u00e1nh \u00e1c li\u1ec7t \u0111\u00e3 x\u1ea3y ra. Vua Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh t\u1ef1 c\u1ea7m tr\u1ed1ng th\u00fac qu\u00e2n, t\u01b0\u1edbng s\u0129 tri\u1ec1u Tr\u1ea7n t\u1ea3 xung h\u1eefu \u0111\u1ed9t, ph\u00e1 \u0111\u01b0\u1ee3c qu\u00e2n Minh, ch\u00e9m \u0111\u01b0\u1ee3c L\u1eef Ngh\u1ecb, \u0111u\u1ed5i M\u1ed9c Th\u1ea1nh \u0111\u1ebfn th\u00e0nh C\u1ed5 L\u1ed9ng (\u00dd Y\u00ean, Nam H\u00e0). Vua Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh mu\u1ed1n th\u1eeba th\u1eafng \u0111\u00e1nh tr\u00e0n ra l\u1ea5y \u0110\u00f4ng Quan (\u0110\u00f4ng \u0110\u00f4), nh\u01b0ng t\u01b0\u1edbng \u0110\u1eb7ng T\u1ea5t v\u00e0 Nguy\u1ec5n C\u1ea3nh ng\u0103n l\u1ea1i, mu\u1ed1n qu\u00e2n c\u00e1c l\u1ed9 v\u1ec1 h\u1ed9i \u0111\u1ee7 m\u1edbi c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u00e8 b\u1eb9p \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1eb7c. Vua Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh kh\u00f4ng cho l\u00e0 ph\u1ea3i l\u1ea1i nghe l\u1eddi gi\u00e8m pha n\u00ean \u0111em \u0110\u1eb7ng T\u1ea5t v\u00e0 Nguy\u1ec5n C\u1ea3nh Ch\u00e2n gi\u1ebft \u0111i. Qu\u00e2n","Tr\u1ea7n th\u1ea5y vua gi\u1ebft nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 c\u00f4ng, ch\u00e1n n\u1ea3n, nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi b\u1ecf tr\u1ed1n, con \u0110\u1eb7ng T\u1ea5t l\u00e0 \u0110\u1eb7ng Dung, con Nguy\u00ean C\u1ea3nh Ch\u00e2n l\u00e0 Nguy\u1ec5n C\u1ea3nh D\u1ecb, th\u1ea5y th\u00e2n ph\u1ee5 b\u1ecb gi\u1ebft \u0111\u1ec1u b\u1ecf vua Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh, \u0111em qu\u00e2n v\u1ec1 Thanh Ho\u00e1 r\u01b0\u1edbc Tr\u1ea7n Qu\u00fd Kho\u00e1ng v\u00e0o La S\u01a1n (H\u00e0 T\u0129nh), t\u00f4n l\u00ean l\u00e0m vua, hi\u1ec7u l\u00e0 Tr\u00f9ng Quang. Tr\u00f9ng Quang \u0110\u1ebf (1409-1413) Ngay sau khi \u0111\u01b0\u1ee3c t\u00f4n l\u00ean l\u00e0m vua, Tr\u1ea7n Qu\u00ed Kho\u00e1ng sai t\u01b0\u1edbng l\u00e0 Nguy\u1ec5n S\u00fay ra \u0111\u00e1nh, b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh \u0110\u1ebf \u0111em v\u1ec1 Ngh\u1ec7 An. Qu\u00ed Kho\u00e1ng t\u00f4n Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh l\u00ean l\u00e0m Th\u00e1i th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng c\u00f9ng lo vi\u1ec7c kh\u00f4i ph\u1ee5c c\u01a1 nghi\u1ec7p nh\u00e0 Tr\u1ea7n. L\u00fac n\u00e0y vua Minh th\u1ea5y M\u1ed9c Th\u1ea1nh b\u1ea1i tr\u1eadn li\u1ec1n sai Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 v\u00e0 V\u01b0\u01a1ng H\u1eefu \u0111em \u0111\u1ea1i binh sang c\u1ee9u vi\u1ec7n. Qu\u00e2n Tr\u1ea7n do Th\u01b0\u1ee3ng ho\u00e0ng Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh \u0111\u00f3ng \u1edf H\u1ea1 H\u1ed3ng (Ninh Giang), vua Tr\u00f9ng Quang \u0111\u00f3ng \u1edf B\u00ecnh Than lo vi\u1ec7c ch\u1ed1ng gi\u1eb7c. Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh, Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh kh\u00f4ng ch\u1ed1ng n\u1ed5i, \u0111em binh thuy\u1ec1n ch\u1ea1y \u0111\u1ebfn M\u1ef9 L\u01b0\u01a1ng (Nho Quan, Ninh B\u00ecnh) th\u00ec b\u1ecb b\u1eaft, gi\u1ea3i v\u1ec1 Kim L\u0103ng. C\u00e1nh qu\u00e2n c\u1ee7a vua Tr\u00f9ng Quang c\u0169ng b\u1ecb thua ph\u1ea3i b\u1ecf B\u00ecnh Than ch\u1ea1y v\u00e0o Ngh\u1ec7 An. Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 \u0111\u00e1nh Ngh\u1ec7 An, Tr\u00f9ng Quang ph\u1ea3i ch\u1ea1y v\u00e0o Ho\u00e1 Ch\u00e2u. Vua Tr\u00f9ng Quang sai Nguy\u1ec5n Bi\u1ec3u ra m\u1eaft Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 xin c\u1ea7u phong. Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 li\u1ec1n b\u1eaft Nguy\u1ec5n Bi\u1ec3u. Nguy\u1ec5n Bi\u1ec3u t\u1ee9c gi\u1eadn ch\u1ec9 m\u1eb7t Tr\u01b0\u01a1ng ph\u1ee5, m\u1eafng r\u1eb1ng: - Ch\u00fang bay trong b\u1ee5ng th\u00ec ch\u1ec9 lo \u0111\u01b0\u1eddng chi\u1ebfm gi\u1eef, ngo\u00e0i m\u1eb7t l\u1ea1i n\u00f3i th\u00e1c \u0111em qu\u00e2n nh\u00e2n ngh\u0129a \u0111i \u0111\u00e1nh d\u1eb9p. Tr\u01b0\u1edbc th\u00ec n\u00f3i sang l\u1eadp h\u1ecd Tr\u1ea7n, sau l\u1ea1i \u0111\u1eb7t qu\u1eadn huy\u1ec7n \u0111\u1ec3 cai tr\u1ecb, r\u1ed3i t\u00ecm k\u1ebf v\u00f5 v\u00e9t c\u1ee7a c\u1ea3i, \u1ee9c hi\u1ebfp sinh d\u00e2n. Ch\u00fang bay th\u1eadt l\u00e0 \u0111\u1ed3 \u0103n c\u01b0\u1edbp hung ng\u01b0\u1ee3c. Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 t\u1ee9c gi\u1eadn sai \u0111em ch\u00e9m Nguy\u1ec5n Bi\u1ec3u. N\u0103m Qu\u00ed T\u1ecb (1413) khi qu\u00e2n Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 \u0111\u1ebfn Ngh\u1ec7 An, cha con quan Th\u00e1i ph\u00f3 nh\u00e0 H\u1eadu Tr\u1ea7n l\u00e0 Phan Qu\u00ed H\u1eefu v\u00e0 Phan Qu\u00ed Li\u00ean xin ra h\u00e0ng, ti\u1ebft l\u1ed9 t\u1ea5t c\u1ea3 n\u1ed9i t\u00ecnh v\u00e0 n\u01a1i \u1ea9n n\u1ea5p c\u1ee7a vua Tr\u1ea7n. B\u1edfi v\u1eady Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh ti\u1ebfn v\u00e0o H\u00f3a Ch\u00e2u m\u1eb7c M\u1ed9c Th\u1ea1nh can ng\u0103n. Th\u00e1ng ch\u00edn n\u0103m \u1ea5y, qu\u00e2n Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 v\u00e0o \u0111\u1ebfn Thu\u1eadn Ho\u00e1. Qu\u00e2n Tr\u1ea7n do \u0110\u1eb7ng Dung \u0111\u0103 v\u00e0o \u0111\u01b0\u1ee3c thuy\u1ec1n c\u1ee7a Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 toan b\u1eaft s\u1ed1ng h\u1eafn. Nh\u01b0ng do kh\u00f4ng bi\u1ebft m\u1eb7t, n\u00ean Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 k\u1ecbp nh\u1ea3y xu\u1ed1ng s\u00f4ng, l\u1ea5y thuy\u1ec1n con ch\u1ea1y tho\u00e1t. Sau \u0111\u1ea5y bi\u1ebft qu\u00e2n Tr\u1ea7n r\u1ea5t \u00edt, Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 huy \u0111\u1ed9ng l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh. \u0110\u1eb7ng Dung kh\u00f4ng ch\u1ed1ng n\u1ed5i ph\u1ea3i b\u1ecf ch\u1ea1y. T\u1eeb sau tr\u1eadn thua \u1ea5y, vua Tr\u00f9ng Quang c\u00f9ng c\u00e1c t\u01b0\u1edbng Tr\u1ea7n ph\u1ea3i \u1ea9n n\u1ea5p trong r\u1eebng v\u00e0 \u0111\u1ec1u b\u1ecb b\u1eaft gi\u1ea3i v\u1ec1 Trung Qu\u1ed1c. Gi\u1eefa \u0111\u01b0\u1eddng vua Tr\u00f9ng Quang Tr\u1ea7n Qu\u00ed","Kho\u00e1ng v\u00e0 t\u01b0\u1edbng \u0110\u1eb7ng Dung nh\u1ea3y xu\u1ed1ng bi\u1ec3n t\u1ef1 t\u1eed. Nh\u00e0 H\u1eadu Tr\u1ea7n t\u1ed3n t\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c 7 n\u0103m th\u00ec m\u1ea5t. Tr\u1ea3i qua 2 \u0111\u1eddi vua: 1. Gi\u1ea3n \u0110\u1ecbnh \u0110\u1ebf (1407-1409) 2. Tr\u00f9ng Quang \u0110\u1ebf (1409-1413) K\u1ef7 Thu\u1ed9c Minh (1414-1417) N\u1ebfu t\u00ednh t\u1eeb n\u0103m B\u00ednh Tu\u1ea5t (1407), qu\u00e2n Minh b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c cha con H\u1ed3 Qu\u00fd Ly gi\u1ea3i v\u1ec1 Kim L\u0103ng, cho \u0111\u1ebfn khi cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a Lam S\u01a1n ho\u00e0n to\u00e0n th\u1eafng l\u1ee3i n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1428) th\u00ec n\u01b0\u1edbc ta b\u1ecb gi\u1eb7c Minh chi\u1ebfm \u0111\u00f3ng trong 20 n\u0103m. Nh\u01b0ng trong th\u1ef1c t\u1ebf \u00e1ch \u0111\u00f4 h\u1ed9 c\u1ee7a nh\u00e0 Minh ch\u1ec9 \u0111\u01b0\u1ee3c y\u00ean \u1ed5n trong kho\u1ea3ng 4 n\u0103m (1414-1417). S\u1eed g\u1ecdi \u0111\u00f3 l\u00e0 k\u1ef7 thu\u1ed9c Minh. B\u1edfi v\u00ec sau th\u1ea5t b\u1ea1i c\u1ee7a nh\u00e0 H\u1ed3 nh\u00e2n d\u00e2n \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t quy t\u1ee5 d\u01b0\u1edbi ng\u1ecdn c\u1edd c\u1ee7a c\u00e1c cu\u1ed9c n\u1ed5i d\u1eady \u0111\u1ec1u x\u01b0ng \u0111\u1ebf n\u00ean g\u1ecdi \u0111\u00f3 l\u00e0 H\u1eadu Tr\u1ea7n (1407-1413). Nh\u01b0ng sau c\u00e1c cu\u1ed9c \u0111\u00e1nh d\u1eb9p b\u1eb1ng qu\u00e2n s\u1ef1, th\u00e1ng 4 n\u0103m M\u1eadu Ng\u1ecd (1414). T\u1ed5ng binh Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5, M\u1ed9c Th\u1ea1nh v\u00e0 Th\u1ecb Lang Binh b\u1ed9 nh\u00e0 Minh l\u00e0 Tr\u1ea7n Hi\u1ec7p b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c Tr\u00f9ng Quang \u0110\u1ebf, Nguy\u1ec5n S\u00fay, \u0110\u1eb7ng Dung gi\u1ea3i v\u1ec1 B\u1eafc, tr\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng \u0111i, vua, t\u00f4i nh\u00e0 H\u1eadu Tr\u1ea7n \u0111\u00e3 nh\u1ea3y xu\u1ed1ng bi\u1ec3n t\u1ef1 t\u1eed \u0111\u1ec3 t\u1ecf r\u00f5 kh\u00ed ph\u00e1ch, th\u00ec nh\u00e0 H\u1eadu Tr\u1ea7n ch\u1ea5m d\u1ee9t t\u1eeb \u0111\u00e2y, Qu\u1ed1c th\u1ed1ng thu\u1ed9c v\u1ec1 nh\u00e0 Minh. Th\u00e1ng 8 n\u0103m \u0111\u00f3 (1414) M\u1ed9c Th\u1ea1nh, Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5 Tr\u1ea7n Hi\u1ec7p v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc, vi\u1ec7c cai tr\u1ecb \u0111\u01b0\u1ee3c trao cho vi\u00ean quan v\u0103n l\u00e0 Ho\u00e0ng Ph\u00fac. Ho\u00e0ng Ph\u00fac c\u00f3 h\u1ecdc v\u1ea5n cao, t\u00ednh t\u00ecnh \u0111i\u1ec1m \u0111\u1ea1m, v\u00ec v\u1eady m\u00e0 h\u1eafn \u0111\u00e3 th\u1ef1c hi\u1ec7n m\u1ed9t ch\u00ednh s\u00e1ch cai tr\u1ecb kh\u00e9o l\u00e9o, m\u1ec1m m\u1ecfng nh\u01b0ng v\u00f4 c\u00f9ng th\u00e2m \u0111\u1ed9c. Ngo\u00e0i vi\u1ec7c b\u00f3c l\u1ed9t v\u1ec1 kinh t\u1ebf, \u0111\u00e0n \u00e1p b\u1eb1ng qu\u00e2n c\u01a1 nh\u01b0 Tr\u01b0\u01a1ng Ph\u1ee5, M\u1ed9c Th\u1ea1nh v\u1eabn l\u00e0m, Ho\u00e0ng Ph\u00fac c\u00f2n d\u00f9ng ch\u00ednh s\u00e1ch v\u0103n ho\u00e1 \u0111\u1ec3 \u0111\u1ed3ng ho\u00e1 d\u00e2n Vi\u1ec7t. N\u1eafm quy\u1ec1n cai tr\u1ecb \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ea7n 1 th\u00e1ng, th\u00e1ng Ch\u00edn n\u0103m \u0111\u00f3 (1414) Ho\u00e0ng Ph\u00fac b\u1eaft c\u00e1c phu huy\u1ec7n, ch\u00e2u d\u1ef1ng v\u0103n mi\u1ebfu, l\u1eadp \u0111\u00e0n t\u1ebf l\u1ec5 h\u00e0ng n\u0103m th\u1edd x\u00e3 t\u1eafc Phong V\u00e2n, S\u01a1n Xuy\u00ean v\u00e0 c\u00e1c th\u1ea7n theo phong t\u1ee5c Trung Hoa. H\u1eafn c\u00f2n \u0111\u1eb7t ra lu\u1eadt c\u1ea5m trai g\u00e1i n\u01b0\u1edbc Vi\u1ec7t c\u1eaft t\u00f3c ng\u1eafn. Ph\u1ee5 n\u1eef ph\u1ea3i m\u1eb7c qu\u1ea7n d\u00e0i \u00e1o ng\u1eafn theo phong t\u1ee5c ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc. C\u0169ng th\u00e1ng 10 n\u0103m \u1ea5y theo l\u1eddi b\u00e0n c\u1ee7a Tham ngh\u1ecb B\u00e0nh \u0110\u1ea1o T\u01b0\u1eddng, Ho\u00e0ng Ph\u00fac \u0111\u00e3 cho m\u1edf tr\u01b0\u1eddng h\u1ecdc ti\u1ebfng Trung Hoa v\u00e0 ra s\u1ee9c l\u00f4i k\u00e9o mua chu\u1ed9c s\u0129 phu, th\u1ea7y thu\u1ed1c, t\u0103ng \u0111\u1ea1o, \u0111\u1ec3 ph\u1ee5c v\u1ee5 n\u1ec1n \u0111\u00f4 h\u1ed9. N\u0103m \u1ea4t M\u00f9i (1415) Ho\u00e0ng Ph\u00fac c\u1ea5p l\u1ed9 ph\u00ed, cho ng\u01b0\u1eddi \u0111i theo ph\u1ee5c d\u1ecbch v\u00e0 b\u1eaft c\u00e1c","quan cai tr\u1ecb c\u00e1c \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng ph\u1ea3i \u0111\u00f3n ti\u1ebfp long tr\u1ecdng nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi Vi\u1ec7t sang Kim L\u0103ng phong ch\u1ee9c t\u01b0\u1edbc \u0111\u1ec3 v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc l\u00e0m vi\u1ec7c cho ch\u00ednh quy\u1ec1n \u0111\u00f4 h\u1ed9. \u0110\u1ebfn \u0111\u1ea7u n\u0103m B\u00ednh Th\u00e2n (1416) c\u00e1c quan l\u1ea1i cao c\u1ea5p \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t ph\u1ee5c v\u1ee5 nh\u00e0 Minh l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u01b0a sang Kim L\u0103ng \u0111\u1ec3 thay ch\u1ee9ng ch\u1ec9 c\u1ee7a T\u1ed5ng Binh b\u1eb1ng gi\u1ea5y v\u00e0ng c\u1ee7a B\u1ed9 t\u1ea1i \u0111\u1ec3 nh\u1eadn quan ch\u1ebf c\u1ee7a Thi\u00ean Tri\u1ec1u. Ngo\u00e0i vi\u1ec7c \u0111\u00e0o t\u1ea1o v\u00e0 mua chu\u1ed9c c\u00e1c quan ch\u1ee9c, Ho\u00e0ng Ph\u00fac c\u00f2n th\u1ef1c hi\u1ec7n \u00e2m m\u01b0u thi\u00eau h\u1ee7y nh\u1eefng bi k\u00fd c\u1ee7a nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi Vi\u1ec7t t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc \u0111\u1ec3 l\u1ea1i, m\u1ed9t s\u1ed1 c\u00f3 gi\u00e1 tr\u1ecb l\u1edbn ch\u00fang \u0111\u01b0a v\u1ec1 ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc. H\u00e0ng n\u0103m nh\u00e0 Minh c\u00f2n b\u1eaft c\u00e1c \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t ph\u1ea3i c\u1ed1ng n\u1ea1p nh\u1eefng nho sinh tr\u1ebb, nh\u1eefng th\u1ee3 th\u1ee7 c\u00f4ng l\u00e0nh ngh\u1ec1 \u0111\u1ec3 \u0111\u01b0a v\u1ec1 Kim L\u0103ng, h\u00f2ng h\u1ee7y di\u1ec7t d\u00e2n t\u1ed9c \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. C\u0169ng t\u1eeb ch\u00ednh s\u00e1ch n\u00e0y m\u00e0 Ho\u00e0ng Ph\u00fac \u0111\u00e3 thu n\u1ea1p v\u00e0 \u0111\u00e0o t\u1ea1o \u0111\u01b0\u1ee3c kh\u00f4ng \u00edt nh\u00e2n t\u00e0i, th\u1ea5m nhu\u1ea7n v\u0103n ho\u00e1 Trung Hoa \u0111\u1ec3 ph\u1ee5c v\u1ee5 ch\u00ednh s\u00e1ch cai tr\u1ecb c\u1ee7a ch\u00fang. M\u1eb7c d\u00f9 v\u1eady b\u1ecdn cai tr\u1ecb v\u1eabn kh\u00f4ng th\u1ec3 \u0111\u1ed3ng ho\u00e1 \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u00e2n d\u00e2n \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. M\u1ed9t s\u1ed1 quan l\u1ea1i ph\u1ea3n \u0111\u1ed9ng quay l\u1ea1i \u0111\u00e0n \u00e1p d\u00e2n ch\u00fang, b\u00f3c l\u1ed9t nh\u00e2n d\u00e2n \u0111\u1ebfn th\u1eadm t\u1ec7, nh\u01b0ng c\u0169ng kh\u00f4ng \u00edt nh\u1eefng s\u0129 phu y\u00eau n\u01b0\u1edbc v\u1eabn ng\u1ea5m ng\u1ea7m ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng ch\u1ed1ng gi\u1eb7c, v\u1eabn c\u00f3 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi n\u00f4ng d\u00e2n t\u1ef1 qui t\u1eadp quanh m\u00ecnh nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi y\u00eau n\u01b0\u1edbc ch\u1ed1ng gi\u1eb7c. Ch\u00ednh v\u00ec v\u1eady m\u00e0 trong th\u1eddi gian gi\u1eb7c Minh x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a \u0111\u00e3 n\u1ed5 ra. -Phong tr\u00e0o ngh\u0129a binh \\\"\u00e1o \u0111\u1ecf\\\". Phong tr\u00e0o n\u00e0y xu\u1ea5t hi\u1ec7n \u1edf Th\u00e1i Nguy\u00ean v\u00e0o n\u0103m Canh D\u1ea7n (1410). Ngh\u0129a qu\u00e2n th\u01b0\u1eddng m\u1eb7c \u00e1o \u0111\u1ecf v\u00e0 chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u r\u1ea5t d\u0169ng c\u1ea3m. T\u1eeb Th\u00e1i Nguy\u00ean phong tr\u00e0o \\\"\u00c1o \u0111\u1ecf\\\" lan r\u1ea5t nhanh kh\u1eafp v\u00f9ng Vi\u1ec7t B\u1eafc, T\u00e2y B\u1eafc v\u00e0o \u0111\u1ebfn mi\u1ec1n n\u00fai Thanh - Ngh\u1ec7 (ng\u00e0y nay). Nh\u1eefng \u0111\u1ed9i ngh\u0129a binh \\\"\u00c1o \u0111\u1ecf\\\" \u0111\u00e3 g\u00e2y cho \u0111\u1ecbch nhi\u1ec1u thi\u1ec7t h\u1ea1i l\u00e0m cho ch\u00fang kh\u00f4ng th\u1ec3 \u0111\u1eb7t \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00ednh quy\u1ec1n tr\u00ean mi\u1ec1n n\u00fai r\u1eebng n\u01b0\u1edbc ta. V\u00e0 \u0111\u1ebfn \u0111\u1ea7u n\u0103m M\u1eadu Tu\u1ea5t (1418) L\u00ea L\u1ee3i c\u00f9ng v\u1edbi nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ed3ng ch\u00ed, ch\u00ednh th\u1ee9c d\u1ef1ng c\u1edd kh\u1edfi ngh\u0129a \u1edf Lam S\u01a1n k\u00eau g\u1ecdi m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi h\u01b0\u1edfng \u1ee9ng \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc. \u0110\u1ec3 h\u01b0\u1edfng \u1ee9ng cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a Lam S\u01a1n t\u1eeb n\u0103m 1419-1420 \u0111\u00e3 c\u00f3 nhi\u1ec1u cu\u1ed9c d\u1ea5y binh nh\u1ecf song \u0111i\u1ec3n h\u00ecnh c\u00f3 2 cu\u1ed9c n\u1ed5i d\u1eady \u0111\u00e1ng l\u01b0u \u00fd, \u0111\u00f3 l\u00e0 cu\u1ed9c n\u1ed5i d\u1eady do nh\u00e0 s\u01b0 Ph\u1ea1m Ng\u1ecdc \u1edf ch\u00f9a \u0110\u1ed3 S\u01a1n c\u1ea7m \u0111\u1ea7u v\u00e0 cu\u1ed9c n\u1ed5i d\u1eady c\u1ee7a n\u00f4 t\u1ef3 v\u00e0 d\u00e2n ngh\u00e8o v\u00f9ng bi\u1ec3n \u0110\u00f4ng-B\u1eafc khi\u1ebfn cho qu\u00e2n gi\u1eb7c \u1edf \u0111\u1ed3n B\u00ecnh Than, th\u00e0nh X\u01b0\u01a1ng Giang ph\u1ea3i nhi\u1ec1u phen kh\u1ed1n \u0111\u1ed1n. C\u00e1c cu\u1ed9c n\u1ed5i d\u1eady tr\u00ean tuy ng\u1eafn ng\u1ee7i song c\u0169ng g\u00f3p ph\u1ea7n kh\u00f4ng nh\u1ecf c\u00f9ng v\u1edbi kh\u1edfi","ngh\u0129a Lam S\u01a1n ch\u1ea5m d\u1ee9t 20 n\u0103m \u0111\u00f4 h\u1ed9 c\u1ee7a gi\u1eb7c Minh tr\u00ean \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc ta.","12.TRI\u1ec0U L\u00ca S\u01a0 (1428-1527) L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 (1428-1433) (L\u00ea L\u1ee3i) \u00d4ng t\u1ed5 d\u1ef1ng nghi\u1ec7p \u0111\u1ea7u ti\u00ean c\u1ee7a h\u1ecd L\u00ea \u1edf Lam S\u01a1n - Thanh H\u00f3a l\u00e0 L\u00ea H\u1ed1i. V\u1ed1n l\u00e0 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi ch\u1ea5t ph\u00e1c, hi\u1ec1n h\u1eadu, \u00edt n\u00f3i nh\u01b0ng c\u1ee5 l\u1ea1i l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi hi\u1ec3u bi\u1ebft s\u00e2u xa \\\"c\u00f3 th\u1ec3 \u0111o\u00e1n bi\u1ebft s\u1ef1 vi\u1ec7c t\u1eeb l\u00fac c\u00f2n ch\u01b0a h\u00ecnh th\u00e0nh\\\". L\u00fac \u0111\u1ea7u gia \u0111\u00ecnh c\u1ee5 s\u1ed1ng \u1edf th\u00f4n Nh\u01b0 \u00c1ng, chuy\u00ean l\u00e0m ru\u1ed9ng v\u00e0 s\u1ed1ng kh\u00e1 phong l\u01b0u. M\u1ed9t h\u00f4m c\u1ee5 \u0111i d\u1ea1o ch\u01a1i trong r\u1eebng, th\u1ea5y c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u chim t\u1ee5 h\u1ecdp v\u00e0 bay l\u01b0\u1ee3n v\u00f2ng quanh n\u00fai Lam S\u01a1n. Bi\u1ebft \u0111\u00f3 l\u00e0 n\u01a1i \\\"\u0111\u1ea5t l\u00e0nh chim \u0111\u1eadu\\\", c\u1ee5 li\u1ec1n d\u1ecdn nh\u00e0 \u0111\u1ebfn \u1edf \u0111\u1ea5y. Sau ba n\u0103m khai ph\u00e1 ru\u1ed9ng v\u01b0\u1eddn, ch\u0103m lo c\u00e0y c\u1ea5y, c\u01a1 nghi\u1ec7p nh\u00e0 c\u1ee5 ng\u00e0y c\u00e0ng ph\u1ed3n th\u1ecbnh. \u0110\u1ebfn \u0111\u1eddi \u00f4ng n\u1ed9i r\u1ed3i \u0111\u1eddi cha c\u1ee7a L\u00ea L\u1ee3i c\u0169ng ti\u1ebfp n\u1ed1i v\u00e0 ph\u00e1t tri\u1ec3n \u0111\u01b0\u1ee3c c\u01a1 nghi\u1ec7p c\u1ee7a ti\u1ec1n nh\u00e2n. Ng\u01b0\u1eddi cha sinh ra L\u00ea L\u1ee3i h\u00fay l\u00e0 Kho\u00e1ng, l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 ch\u00ed kh\u00ed v\u00e0 h\u00e0o hi\u1ec7p, th\u01b0\u1eddng nu\u00f4i d\u01b0\u1ee1ng t\u00e2n kh\u00e1ch, th\u01b0\u01a1ng y\u00eau d\u00e2n ch\u00fang, chu c\u1ea5p ng\u01b0\u1eddi ngh\u00e8o, gi\u00fap k\u1ebb ho\u1ea1n n\u1ea1n kh\u00f3 kh\u0103n, v\u00ec th\u1ebf c\u1ea3 v\u00f9ng \u0111\u1ec1u k\u00ednh ph\u1ee5c c\u1ee5. L\u00ea L\u1ee3i sinh ng\u00e0y m\u1ed3ng 6 th\u00e1ng 8 n\u0103m \u1ea4t S\u1eedu (10 th\u00e1ng 9 n\u0103m 1385) l\u00e0 con trai th\u1ee9 ba v\u00e0 c\u0169ng l\u00e0 con \u00fat trong nh\u00e0. Ngay t\u1eeb khi c\u00f2n r\u1ea5t tr\u1ebb, L\u00ea L\u1ee3i \u0111\u0103 t\u1ecf ra l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi th\u00f4ng minh d\u0169ng l\u01b0\u1ee3c, \u0111\u1ee9c \u0111\u1ed9 h\u01a1n ng\u01b0\u1eddi. V\u1ebb ng\u01b0\u1eddi \u00f4ng \u0111\u1eb9p t\u01b0\u01a1i h\u00f9ng v\u0129, m\u1eaft s\u00e1ng mi\u1ec7ng r\u1ed9ng, s\u1ed1ng m\u0169i cao, x\u01b0\u01a1ng mi m\u1eaft g\u1ed3 l\u00ean, b\u1ea3 vai t\u1ea3 c\u00f3 7 n\u1ed1t ru\u1ed3i, b\u01b0\u1edbc \u0111i nh\u1eb9 nh\u00e0ng khoan thai, ti\u1ebfng n\u00f3i vang nh\u01b0 ti\u1ebfng chu\u00f4ng. C\u1ea3 nh\u00e0 \u0111\u1eb7t hi v\u1ecdng v\u00e0o ng\u01b0\u1eddi con trai \u00fat n\u00e0y, c\u00f2n c\u00e1c b\u1eadc th\u1ee9c gi\u1ea3 bi\u1ebft ngay l\u00e0 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi phi th\u01b0\u1eddng. Truy\u1ec1n thuy\u1ebft k\u1ec3 r\u1eb1ng: L\u1edbn l\u00ean L\u00ea L\u1ee3i l\u00e0m ch\u1ee9c Ph\u1ee5 \u0111\u1ea1o \u1edf Kh\u1ea3 Lam, \u0111\u01b0\u1ee3c h\u1ed3n s\u01b0 \u00f4ng m\u1eb7c \u00e1o tr\u1eafng bi\u1ec3u hi\u1ec7n ch\u1ec9 cho ng\u00f4i huy\u1ec7t ph\u00e1t \\\"\u0111\u1ebf v\u01b0\u01a1ng\\\" \u1edf \u0111\u1ed9ng Chi\u00eau Nghi. Sau \u0111\u00f3 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi ph\u01b0\u1eddng ch\u00e0i l\u00e0 L\u00ea Th\u1eadn b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t l\u01b0\u1ee1i g\u01b0\u01a1m c\u0169, khi \u0111\u01b0a v\u00e0o tay L\u00ea L\u1ee3i th\u00ec thanh g\u01b0\u01a1m kh\u00f4ng ph\u1ea3i m\u00e0i m\u00e0 s\u00e1ng nh\u01b0 g\u01b0\u01a1m m\u1edbi. Tr\u00ean thanh g\u01b0\u01a1m c\u00f3 kh\u1eafc h\u00e0ng ch\u1eef tri\u1ec7n, L\u00ea L\u1ee3i bi\u1ebft l\u00e0 m\u1ed9t thanh g\u01b0\u01a1m qu\u00ed. Hai ng\u00e0y sau v\u1ee3 L\u00ea L\u1ee3i ra v\u01b0\u1eddn h\u00e1i rau l\u1ea1i b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t qu\u1ea3 \u1ea5n b\u00e1u c\u0169ng kh\u1eafc m\u1ea5y ch\u1eef l\u1ed1i tri\u1ec7n, tr\u00ean l\u01b0ng qu\u1ea3 \u1ea5n kh\u1eafc t\u00ean h\u1ecd L\u00ea L\u1ee3i. Ng\u00e0y sau n\u1eefa l\u1ea1i b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1i chu\u00f4i ki\u1ebfm \u1edf g\u1ed1c c\u00e2y \u0111a, c\u00f3 kh\u1eafc h\u00ecnh con r\u1ed3ng, con h\u1ed5 v\u00e0 hai ch\u1eef \\\"Thanh Th\u00fay\\\", \u0111em l\u1eafp v\u00e0o l\u01b0\u1ee1i ki\u1ebfm \u0111\u0103 b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00ec v\u1eeba v\u1eb7n kh\u00f4ng sai ch\u00fat n\u00e0o. T\u1eeb \u0111\u00f3 \u00f4ng c\u00e0ng tin r\u1eb1ng v\u1eadn n\u01b0\u1edbc \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c trao v\u00e0o tay m\u00ecnh, c\u00e0ng ch\u0103m ch\u1ec9 d\u00f9i m\u00e0i \u0111\u1ecdc s\u00e1ch v\u00e0 binh ph\u00e1p nu\u00f4i ch\u00ed v\u00e0 ch\u1edd th\u1eddi v\u1eadn. L\u00fac \u0111\u00f3 qu\u00e2n Minh \u0111\u0103 \u0111\u00e1nh b\u1ea1i cha con H\u1ed3 Qu\u00ed Ly, b\u1eaft cha con h\u1ecd H\u1ed3 \u0111\u01b0a v\u1ec1 Kim L\u0103ng, r\u1ed3i \u0111\u1eb7t n\u01b0\u1edbc ta th\u00e0nh qu\u1eadn huy\u1ec7n. L\u00ea L\u1ee3i ng\u1ea7m c\u00f3 ch\u00ed kh\u00f4i ph\u1ee5c non s\u00f4ng, n\u00ean","h\u1ea1 m\u00ecnh t\u00f4n ng\u01b0\u1eddi hi\u1ec1n, b\u1ecf ti\u1ec1n c\u1ee7a ra nu\u00f4i binh s\u0129, chi\u00eau n\u1ea1p nh\u1eefng anh h\u00f9ng h\u00e0o ki\u1ec7t t\u1eeb kh\u1eafp n\u01a1i. Nh\u1eefng h\u00e0o ki\u1ec7t th\u1eddi \u1ea5y nh\u01b0 L\u00ea V\u0103n An, L\u00ea V\u0103n Linh, B\u00f9i Qu\u1ed1c H\u01b0ng, Nguy\u1ec5n Tr\u0103i, L\u01b0u Nh\u00e2n Ch\u00fa, Tr\u1ecbnh V\u00f4, V\u0169 Uy, L\u00ea Li\u1ec5u v\u00e0 L\u00ea Xa L\u00f4i \u0111\u1ec1u n\u1ed1i ti\u1ebfp nhau quy ph\u1ee5c, L\u00ea L\u1ee3i k\u00ednh c\u1ea9n \u0111\u00f3n ti\u1ebfp, c\u00f9ng b\u00ed m\u1eadt m\u01b0u kh\u1edfi ngh\u0129a. M\u00f9a xu\u00e2n n\u0103m M\u1eadu Tu\u1ea5t (1418), L\u00ea L\u1ee3i c\u00f9ng v\u1edbi nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ed3ng ch\u00ed ch\u00ednh th\u1ee9c d\u1ef1ng c\u1edd kh\u1edfi ngh\u0129a \u1edf Lam S\u01a1n, x\u01b0ng l\u00e0 B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh V\u01b0\u01a1ng, truy\u1ec1n h\u1ecbch \u0111i kh\u1eafp n\u01b0\u1edbc k\u00eau g\u1ecdi nh\u00e2n d\u00e2n \u0111\u1ed3ng l\u00f2ng d\u01b0\u1edbi c\u1edd kh\u1edfi ngh\u0129a \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc. V\u1edbi l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ban \u0111\u1ea7u kh\u00f4ng qu\u00e1 2000 ng\u01b0\u1eddi, \\\"c\u01a1m \u0103n th\u00ec s\u1edbm t\u1ed1i kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c hai b\u1eefa, \u00e1o m\u1eb7c th\u00ec \u0111\u00f4ng h\u00e8 ch\u1ec9 c\u00f3 m\u1ed9t manh, kh\u00ed gi\u1edbi th\u00ec th\u1eadt tay kh\u00f4ng\\\", ph\u1ea3i \u0111\u1ed1i \u0111\u1ecbch v\u1edbi m\u1ed9t qu\u00e2n \u0111\u1ed9i \u0111\u00f4ng \u0111\u1ea3o c\u00f3 trang b\u1ecb \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 c\u1ee7a gi\u1eb7c, ngh\u0129a qu\u00e2n nhi\u1ec1u l\u1ea7n b\u1ecb v\u00e2y kh\u1ed1n. C\u00f3 l\u00fac l\u01b0\u01a1ng c\u1ea1n h\u00e0ng tu\u1ea7n, th\u1ee7 l\u0129nh L\u00ea L\u1ee3i ph\u1ea3i cho gi\u1ebft c\u1ea3 voi chi\u1ebfn v\u00e0 ng\u1ef1a c\u1ee7a ch\u00ednh m\u00ecnh \u0111\u1ec3 nu\u00f4i qu\u00e2n. C\u00f3 l\u1ea7n b\u1ecb v\u1eady ch\u1eb7t, L\u00ea Lai \u0111\u0103 ph\u1ea3i \u0111\u00f3ng gi\u1ea3 B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh V\u01b0\u01a1ng L\u00ea L\u1ee3i \u0111\u1ec3 m\u1edf \u0111\u01b0\u1eddng c\u1ee9u ch\u00faa... Song v\u1edbi l\u00f2ng t\u1ef1 tin s\u1eaft \u0111\u00e1 v\u00e0o v\u1eadn m\u1ec7nh c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c, tin vi\u1ec7c l\u00e0m c\u1ee7a m\u00ecnh l\u00e0 thu\u1eadn l\u00f2ng tr\u1eddi\\\", v\u1edbi s\u1ef1 h\u1ee3p tr\u00ed h\u1ee3p m\u01b0u c\u1ee7a nh\u00e2n t\u00e0i c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc, ngh\u0129a qu\u00e2n \u0111\u0103 v\u01b0\u1ee3t qua m\u1ecdi th\u1eed th\u00e1ch \u0111\u1ec3 duy Tr\u00ec v\u00e0 m\u1edf r\u1ed9ng \u0111\u1ecba b\u00e0n. Sau 10 n\u0103m chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u gian kh\u1ed5 \\\"n\u1eb1m gai n\u1ebfm m\u1eadt\\\", b\u1eb1ng l\u1ed1i \u0111\u00e1nh \\\"l\u1ea5y \u00edt \u0111\u1ecbch nhi\u1ec1u\\\", c\u1ea3 v\u00e2y th\u00e0nh v\u00e0 di\u1ec7t vi\u1ec7n, b\u1eb1ng nh\u1eefng chi\u1ebfn th\u1eafng quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh \u1edf Chi L\u0103ng-X\u01b0\u01a1ng Giang, C\u1ea7n Tr\u1ea1m ti\u00eau di\u1ec7t h\u00e0ng ch\u1ee5c v\u1ea1n vi\u1ec7n binh gi\u1eb7c, cu\u1ed1i c\u00f9ng qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Lam S\u01a1n \u0111\u0103 bu\u1ed9c gi\u1eb7c Minh trong c\u00e1c th\u00e0nh \u0110\u00f4ng Quan, T\u00e2y \u0110\u00f4, C\u1ed5 L\u1ed9ng, Ch\u00ed Linh ph\u1ea3i \u0111\u1ea7u h\u00e0ng. Ng\u00e0y 16 th\u00e1ng Ch\u1ea1p n\u0103m \u0110inh M\u00f9i (1427), t\u1ea1i m\u1ed9t \u0111\u1ecba \u0111i\u1ec3m \u1edf g\u1ea7n th\u00e0nh \u0110\u00f4ng Quan, V\u01b0\u01a1ng Th\u00f4ng-vi\u00ean t\u01b0\u1edbng ch\u1ec9 huy \u0111\u1ed9i qu\u00e2n x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c Minh \u0111\u0103 ph\u1ea3i tuy\u00ean th\u1ec7: xin r\u00fat h\u1ebft qu\u00e2n v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc. B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh V\u01b0\u01a1ng L\u00ea L\u1ee3i c\u00f2n c\u1ea5p 500 chi\u1ebfn thuy\u1ec1n giao cho b\u1ecdn Ph\u01b0\u01a1ng Ch\u00ednh, M\u0103 K\u1ef3 \u0111i \u0111\u01b0\u1eddng thu\u1ef7, 2 v\u1ea1n con ng\u1ef1a v\u00e0 l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c cho b\u1ecdn S\u01a1n Th\u1ecd, Ho\u00e0ng Ph\u00fac d\u1eabn 2 v\u1ea1n qu\u00e2n \u0111i \u0111\u01b0\u1eddng b\u1ed9. Tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3, m\u1ed9t chi\u1ec1u m\u00f9a \u0111\u00f4ng n\u0103m \u0110inh M\u00f9i (1427), tr\u01b0\u1edbc khi l\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng, Ph\u01b0\u01a1ng Ch\u00ednh, M\u0103 K\u1ef3 t\u1edbi \u0111\u1ea1i b\u1ea3n doanh c\u1ee7a L\u00ea L\u1ee3i \u1edf B\u1ed3 \u0110\u1ec1 (Gia L\u00e2m, H\u00e0 N\u1ed9i) \u0111\u1ec3 xin c\u00e1o bi\u1ec7t. Hai vi\u00ean t\u01b0\u1edbng n\u00e0y l\u01b0u luy\u1ebfn \u1edf l\u1ea1i ti\u1ebfp chuy\u1ec7n v\u1edbi L\u00ea L\u1ee3i, Nguy\u1ec5n Tr\u0103i su\u1ed1t c\u1ea3 m\u1ed9t bu\u1ed5i chi\u1ec1u. (Theo \\\"\u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t th\u00f4ng s\u1eed c\u1ee7a L\u00ea Qu\u00ed \u0110\u00f4n. \\\"\u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t s\u1eed k\u00fd to\u00e0n th\u01b0\\\" \\\"thi ch\u00e9p\\\" V\u01b0\u01a1ng Th\u00f4ng c\u00f9ng L\u00ea L\u1ee3i n\u00f3i chuy\u1ec7n t\u1eeb bi\u1ec7t su\u1ed1t \u0111\u00eam) Khi chia tay, B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh V\u01b0\u01a1ng sai s\u1eafm tr\u00e2u r\u01b0\u1ee3u, tr\u01b0\u1edbng v\u1ebd v\u00e0 l\u1ec5 ph\u1ea9m h\u1eadu t\u1eb7ng hai vi\u00ean t\u01b0\u1edbng n\u01b0\u1edbc l\u00e1ng gi\u1ec1ng. Khi \u1ea5y, c\u00e1c t\u01b0\u1edbng s\u0129 v\u00e0 nh\u00e2n d\u00e2n kinh \u0111\u00f4 \u0111\u1ec1u c\u0103m th\u00f9 s\u1ef1 t\u00e0n \u00e1c m\u00e0 ng\u01b0\u1eddi Minh \u0111\u0103 g\u00e2y ra, m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u m\u1ed9t l\u1eddi khuy\u00ean L\u00ea L\u1ee3i nh\u00e2n d\u1ecbp n\u00e0y gi\u1ebft ch\u1ebft c\u1ea3 \u0111i, nh\u01b0ng B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh V\u01b0\u01a1ng r\u1ea5t b\u00ecnh t\u0129nh, t\u1ec9nh t\u00e1o m\u00e0 d\u1ee5 r\u1eb1ng: \\\"Vi\u1ec7c ph\u1ee5c th\u00f9 tr\u1ea3 o\u00e1n, l\u00e0 th\u01b0\u1eddng t\u00ecnh c\u1ee7a m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi, nh\u01b0ng kh\u00f4ng \u01b0a gi\u1ebft ng\u01b0\u1eddi, l\u00e0 b\u1ea3n t\u00e2m c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi nh\u00e2n. Hu\u1ed1ng chi ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u0103 h\u00e0ng, m\u00e0 m\u00ecnh l\u1ea1i gi\u1ebft ch\u1ebft, th\u00ec c\u00f2n g\u00ec b\u1ea5t t\u01b0\u1eddng h\u01a1n n\u1eefa. V\u00ed b\u1eb1ng gi\u1ebft \u0111i cho h\u1ea3 gi\u1eadn m\u1ed9t l\u00fac, \u0111\u1ec3 g\u00e1nh l\u1ea5y ti\u1ebfng x\u1ea5u gi\u1ebft c\u1ea3 h\u00e0ng \u0111\u1ebfn mu\u00f4n \u0111\u1eddi, chi b\u1eb1ng h\u0103y cho s\u1ed1ng \u1ee9c v\u1ea1n m\u1ea1ng ng\u01b0\u1eddi, \u0111\u1ec3 d\u1ee9t m\u1ed1i chi\u1ebfn tranh mu\u00f4n thu\u1edf, c\u00f4ng vi\u1ec7c s\u1ebd ch\u00e9p v\u00e0o s\u1eed s\u00e1ch, ti\u1ebfng th\u01a1m","s\u1ebd truy\u1ec1n m\u0103i t\u1edbi ng\u00e0n thu, h\u00e1 ch\u1eb3ng l\u1edbn \u01b0!\\\" Ng\u00e0y 29 th\u00e1ng 12 n\u0103m \u0111\u00f3, \u0111\u1ea1i binh gi\u1eb7c b\u1eaft \u0111\u1ea7u r\u00fat, \u0111\u1ebfn ng\u00e0y 3 th\u00e1ng 1 n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1428) nh\u1eefng b\u00f3ng d\u00e1ng cu\u1ed1i c\u00f9ng c\u1ee7a qu\u00e2n Minh \u0111\u0103 b\u1ecb qu\u00e9t s\u1ea1ch kh\u1ecfi b\u1edd c\u01a1i. V\u1ec1 ph\u00eda nh\u00e0 Minh khi \u0111\u00f3, ngo\u00e0i t\u00e1c \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a nh\u1eefng tr\u1eadn \u0111\u00e1nh c\u1ee7a ngh\u0129a qu\u00e2n Lam S\u01a1n, ph\u1ea3i k\u1ec3 \u0111\u1ebfn m\u1ed9t quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh t\u1ec9nh t\u00e1o c\u1ee7a vua Minh khi \u00f4ng ta n\u00f3i v\u1edbi qu\u1ea7n th\u1ea7n r\u1eb1ng: \\\"Nh\u1eefng k\u1ebb b\u00e0n t\u00e1n, kh\u00f4ng hi\u1ec3u \u00fd mu\u1ed1n d\u1ee9t vi\u1ec7c can qua, t\u1ea5t cho r\u1eb1ng nghe theo th\u1ec9nh c\u1ea7u c\u1ee7a An Nam l\u00e0 kh\u00f4ng oai h\u00f9ng. Nh\u01b0ng n\u1ebfu \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u00e2n d\u00e2n y\u00ean l\u00e0nh, th\u00ec tr\u1eabm kh\u00f4ng e ng\u1ea1i nh\u1eefng l\u1eddi \u0111\u00f3?\\\" Th\u1ebf l\u00e0 sau hai m\u01b0\u01a1i n\u0103m ph\u1ea3i s\u1ed1ng d\u01b0\u1edbi \u00e1ch \u0111\u00f4 h\u1ed9 ngo\u1ea1i bang, \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc l\u1ea1i gi\u00e0nh \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ed9c l\u1eadp. Trong n\u0103m \u0111\u00f3, L\u00ea L\u1ee3i \u0111\u0103 cho d\u1ef1ng ghi l\u1ea1i qu\u00e1 tr\u00ecnh ph\u00e1t tri\u1ec3n c\u1ee7a cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a. Do s\u1ee9c \u00e9p c\u1ee7a nh\u00e0 Minh v\u00e0 c\u0169ng l\u00e0 s\u00e1ch l\u01b0\u1ee3c m\u1ec1m d\u1ebbo c\u1ee7a l\u0103nh t\u1ee5 Lam S\u01a1n, tr\u00ean danh ngh\u0129a L\u00ea L\u1ee3i v\u1eabn ph\u1ea3i xin c\u1ea7u phong cho con ch\u00e1u h\u1ecd Tr\u1ea7n l\u00e0 Tr\u1ea7n C\u1ea3o l\u00e0m vua. Nh\u01b0ng n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1428), Tr\u1ea7n C\u1ea3o - t\u1ef1 cho m\u00ecnh kh\u00f4ng c\u00f3 c\u00f4ng g\u00ec trong cu\u1ed9c gi\u1ea3i ph\u00f3ng \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc m\u00e0 l\u1ea1i gi\u1eef ng\u00f4i vua v\u1eabn th\u01b0\u1eddng \u00e1y n\u00e1y kh\u00f4ng y\u00ean, b\u00e8n c\u01b0\u1ee1i thuy\u1ec1n ra bi\u1ec3n, ch\u1ea1y v\u00e0o ch\u00e2u Ng\u1ecdc Ma (Thanh Ho\u00e1). Qu\u00e2n c\u1ee7a L\u00ea L\u1ee3i \u0111u\u1ed5i k\u1ecbp d\u1eabn tr\u1edf v\u1ec1, cho u\u1ed1ng thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c ch\u1ebft, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh nh\u00e0 L\u00ea sai l\u00e0m tang l\u1ec5 r\u1ea5t h\u1eadu theo nghi l\u1ec5 m\u1ed9t \u00f4ng vua. Ng\u00e0y 15 th\u00e1ng 4 n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1428) L\u00ea L\u1ee3i ch\u00ednh th\u1ee9c l\u00ean ng\u00f4i vua t\u1ea1i \u0111i\u1ec7n K\u00ednh Thi\u00ean, th\u00e0nh \u0110\u00f4ng \u0110\u00f4 (t\u1ee9c H\u00e0 N\u1ed9i), x\u01b0ng l\u00e0 \\\"Thu\u1eadn thi\u00ean th\u1eeba v\u1eadn Du\u1ec7 v\u0103n Anh v\u0169 \u0111\u1ea1i v\u01b0\u01a1ng\\\", \u0111\u1eb7t t\u00ean n\u01b0\u1edbc l\u00e0 \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t, \u0111\u1ed5i ni\u00ean hi\u1ec7u, \u0111\u1ea1i x\u00e1 thi\u00ean h\u1ea1, ban b\u00e0i C\u00e1o B\u00ecnh Ng\u00f4. Khi \u0111\u00f3 \u00f4ng \u0111\u0103 43 tu\u1ed5i. \u0110\u00e2y l\u00e0 s\u1ef1 m\u1edf \u0111\u1ea7u m\u1ed9t th\u1eddi k\u1ef3 \u0111\u1ed9c l\u1eadp, l\u00e2u d\u00e0i nh\u1ea5t trong l\u1ecbch s\u1eed n\u01b0\u1edbc ta. \u0110\u1ec3 kh\u00f4ng g\u00e2y s\u1ef1 c\u0103ng th\u1eb3ng v\u1edbi nh\u00e0 Minh, L\u00ea L\u1ee3i ch\u01b0a x\u01b0ng \u0111\u1ebf m\u00e0 ch\u1ec9 t\u1ef1 x\u01b0ng v\u01b0\u01a1ng. \u00d4ng n\u00f3i m\u1ed9t c\u00e1ch khi\u00eam nh\u01b0\u1eddng: \\\"Nh\u1eefng v\u1ecb vua c\u00f3 c\u00f4ng \u0111\u1ee9c l\u1edbn nh\u01b0 c\u00e1c vua V\u0169, Thang, V\u0103n ... Th\u1eddi Tam \u0110\u1ea1i, m\u00e0 c\u0169ng ch\u1ec9 x\u01b0ng v\u01b0\u01a1ng th\u00f4i, hu\u1ed1ng chi tr\u1eabm t\u00e0i \u0111\u1ee9c m\u1ecfng manh, \u0111\u00e2u d\u00e1m n\u00f3i \u0111\u1ebfn hi\u1ec7u ho\u00e0ng \u0111\u1ebf. Nay ch\u1ec9 x\u01b0ng t\u01b0\u1edbc v\u01b0\u01a1ng c\u0169ng \u0111\u0103 l\u00e0 qu\u00e1 r\u1ed3i\\\". Nh\u01b0ng th\u1ef1c ra, \u0111\u00f3 ch\u1ec9 l\u00e0 s\u00e1ch l\u01b0\u1ee3c ngo\u1ea1i giao v\u00ec l\u00fac \u0111\u00f3 nh\u00e0 Minh v\u1eabn sai s\u1ee9 sang \u0111i\u0323 t\u00ecm l\u1eadp con ch\u00e1u h\u1ecd Tr\u1ea7n. Tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh c\u1ee7a vua L\u00ea \u0111\u0103 l\u00e0 m\u1ed9t tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i \u0111\u1ed9c l\u1eadp v\u1edbi \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 b\u1ec1 th\u1ebf c\u1ee7a b\u1eadc \u0111\u1ebf, nh\u01b0ng nh\u00e0 Minh c\u0169ng v\u1eabn ch\u1ec9 cho l\u00e0m \\\"quy\u1ec1n th\u1ee7 An Nam qu\u1ed1c s\u1ef1\\\" m\u00e0 th\u00f4i. M\u1eb7c d\u00f9 \u1edf ng\u00f4i ng\u1eafn ng\u1ee7i \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00f3 6 n\u0103m nh\u01b0ng nh\u1eefng vi\u1ec7c l\u00e0m c\u1ee7a \u00f4ng vua n\u00e0y c\u00f3 \u00fd ngh\u0129a \u0111\u1eb7t n\u1ec1n m\u00f3ng v\u1eefng ch\u1eafc cho c\u1ea3 m\u1ed9t tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i v\u00e0 n\u00ean \u0111\u1ed9c l\u1eadp ph\u1ed3n vinh c\u1ee7a","qu\u1ed1c gia \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t. Vi\u1ec7c l\u00e0m \u0111\u1ea7u ti\u00ean c\u1ee7a L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 l\u00e0 b\u00e0n \u0111\u1ecbnh lu\u1eadt l\u1ec7nh. Nh\u00e0 vua ra l\u1ec7nh cho c\u00e1c quan: T\u01b0 Kh\u00f4ng, T\u01b0 \u0110\u1ed3, T\u01b0 M\u0103, Thi\u1ebfu \u00day, H\u00e0nh Khi\u1ec3n b\u00e0n \u0111\u1ecbnh lu\u1eadt l\u1ec7nh tr\u1ecb qu\u00e2n d\u00e2n, cho \\\"ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m \u1edf l\u1ed9 bi\u1ebft m\u00e0 tr\u1ecb d\u00e2n, ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m t\u01b0\u1edbng bi\u1ebft m\u00e0 tr\u1ecb qu\u00e2n, \u0111\u1ec3 r\u0103n d\u1ea1y cho qu\u00e2n d\u00e2n \u0111\u1ec1u bi\u1ebft l\u00e0 ph\u00e9p t\u1eafc\\\". Nh\u1edd c\u1ed1 g\u1eafng \u0111\u00f3, hai n\u0103m sau (1430) L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 \u0111\u0103 cho ban h\u00e0nh nh\u1eefng \u0111i\u1ec1u lu\u1eadt \u0111\u1ea7u ti\u00ean c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i m\u00ecnh. M\u1ed9t c\u00f4ng vi\u1ec7c kh\u00e1c kh\u00f4ng th\u1ec3 thi\u1ebfu \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ed1i v\u1edbi b\u1ea5t k\u1ef3 m\u1ed9t tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i m\u1edbi l\u00ean sau h\u00e0ng ch\u1ee5c n\u0103m chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u gian kh\u1ed5 \u0111\u1ec3 gi\u00e0nh \u0111\u1ed9c l\u1eadp v\u00e0 l\u1eadp n\u00ean v\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u l\u00e0 \u0111\u1ea1i h\u1ed9i c\u00e1c t\u01b0\u1edbng v\u00e0 c\u00e1c quan v\u0103n v\u00f5 \u0111\u1ec3 \u0111\u1ecbnh c\u00f4ng ban th\u01b0\u1edfng, theo c\u00f4ng lao cao th\u1ea5p m\u00e0 \u0111\u1ecbnh th\u1ee9 b\u1eadc, ban bi\u1ec3u ng\u1ea1ch c\u00f4ng th\u1ea7n. \u0110\u00e1ng ch\u00fa \u00fd l\u00e0 trong \u0111\u1ee3t phong n\u00e0y, Nguy\u1ec5n Tr\u0103i \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e0m quan Ph\u1ee5c h\u1ea7u, Tr\u1ea7n Nguy\u00ean H\u0103n l\u00e0m T\u1ea3 t\u01b0\u1edbng qu\u1ed1c v\u00e0 Ph\u1ea1m V\u0103n X\u1ea3o l\u00e0m th\u00e1i b\u1ea3o, c\u00e1c \u00f4ng n\u00e0y \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c cho l\u1ea5y h\u1ecd vua. T\u1eeb nh\u1eefng \u0111\u01a1n v\u1ecb h\u00e0nh ch\u00ednh theo ch\u1ebf \u0111\u1ed9 qu\u1eadn huy\u1ec7n c\u1ee7a nh\u00e0 Minh, nh\u00e0 L\u00ea l\u1ea1i chia \u0111\u01a1n v\u1ecb h\u00e0nh ch\u00ednh n\u01b0\u1edbc ta th\u00e0nh 5 \u0111\u1ea1o, \u0111\u1eb7t c\u00e1c ch\u1ee9c v\u1ec7 qu\u00e2n, t\u1ed5ng qu\u1ea3n, h\u00e0nh khi\u1ec3n... \u1edf x\u0103 \u0111\u1eb7t x\u0103 quan. B\u1ed9 m\u00e1y h\u00e0nh ch\u00ednh n\u00e0y s\u1ebd ng\u00e0y c\u00e0ng \u0111\u01b0\u1ee3c ho\u00e0n ch\u1ec9nh v\u00e0o c\u00e1c \u0111\u1eddi vua sau, n\u00f3 th\u1ef1c s\u1ef1 gi\u00fap cho vi\u1ec7c qu\u1ea3n l\u01b0 v\u00e0 \u0111i\u1ec1u h\u00e0nh \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc. M\u1ed9t \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc s\u1ed1ng ch\u1ee7 y\u1ebfu b\u1eb1ng n\u00f4ng nghi\u1ec7p, vi\u1ec7c ph\u1ee5c h\u1ed3i ph\u00e1t tri\u1ec3n n\u00f4ng nghi\u1ec7p c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t quan t\u00e2m. Ngay t\u1eeb n\u0103m \u0111\u1ea7u l\u00ean ng\u00f4i, \u00f4ng \u0111\u0103 cho ki\u1ec3m k\u00ea h\u1ed9 kh\u1ea9u, l\u00e0m s\u1ed5 \u0111i\u1ec1n, s\u1ed5 h\u1ed9, \u0111\u1eb7t c\u01a1 s\u1edf \u0111\u1ec3 ti\u1ebfn h\u00e0nh ch\u1ebf \u0111\u1ed9 qu\u00e2n \u0111i\u1ec1n. \u0110\u1ec3 tuy\u1ec3n ch\u1ecdn nh\u00e2n t\u00e0i v\u00e0 c\u1ee7ng c\u1ed1 b\u1ed9 m\u00e1y cai tr\u1ecb, nh\u00e0 L\u00ea kh\u00f4ng ch\u1ec9 quan t\u00e2m \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c c\u1ea7u hi\u1ec1n b\u1eb1ng c\u00e1ch ti\u1ebfn c\u1eed m\u00e0 c\u00f2n \u0111\u1eb7t ra c\u00e1c khoa thi. D\u01b0\u1edbi th\u1eddi L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 \u0111\u0103 b\u1eaft \u0111\u1ea7u m\u1edf c\u00e1c khoa thi \u0111\u1ec3 l\u1ef1a ch\u1ecdn nh\u1eefng nh\u00e2n t\u00e0i. Vua L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 c\u00f2n \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t quan t\u00e2m \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c b\u00ecnh \u0111\u1ecbnh v\u00e0 c\u1ee7ng c\u1ed1 mi\u1ec1n bi\u00ean c\u01b0\u01a1ng ph\u00eda B\u1eafc v\u00e0 T\u00e2y B\u1eafc. Nh\u00e0 vua t\u1eebng \u0111\u00edch th\u00e2n c\u1ea7m qu\u00e2n ti\u1ebfn th\u1eb3ng v\u00e0o t\u1eadn s\u00e0o huy\u1ec7t m\u1ed9t l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ch\u1ed1ng \u0111\u1ed1i, \u0111\u1eb7t \u0111\u1ea5t \u0111\u00f3 th\u00e0nh ch\u00e2u huy\u1ec7n v\u00e0 ghi v\u00e0o b\u1ea3n \u0111\u1ed3 qu\u1ed1c gia. V\u1ec1 m\u1eb7t \u0111\u1ed1i ngo\u1ea1i, L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 nhi\u1ec1u l\u1ea7n c\u1eed c\u00e1c \u0111o\u00e0n s\u1ee9 b\u1ed9 sang Trung Qu\u1ed1c \u0111\u1ec3 \u0111\u1eb7t m\u1ed1i giao bang b\u00ecnh th\u01b0\u1eddng v\u1edbi nh\u00e0 Minh, kh\u00e9o l\u00e9o gi\u1ea3i quy\u1ebft nh\u1eefng s\u00e1ch nhi\u1ec5u c\u1ee7a nh\u00e0 Minh v\u1ec1 vi\u1ec7c l\u1eadp con ch\u00e1u nh\u00e0 Tr\u1ea7n v\u00e0 v\u1ea5n \u0111\u1ec1 t\u00f9 binh chi\u1ebfn tranh... L\u00e0 m\u1ed9t \u00f4ng vua s\u00e1ng nghi\u1ec7p, \u0111\u0103 t\u1eebng \\\"\u0111\u00edch th\u00e2n ph\u00e1t h\u1ebft gai g\u00f3c, b\u1eeba ph\u1eb3ng b\u1ea1o t\u00e0n, th\u01b0\u1eddng l\u1ea5y \u00e1o gi\u00e1p l\u00e0m \u0111\u1ed3 m\u1eb7c, n\u1ed9i c\u1ecf l\u00e0m nh\u00e0 c\u1eeda, tr\u1ea3i qua bao n\u1ed5i nguy hi\u1ec3m, x\u00f4ng pha tr\u01b0\u1edbc \u00e1o g\u01b0\u01a1m m\u1edbi qu\u00e9t s\u1ea1ch phong tr\u1ea7n, d\u1ef1ng n\u00ean c\u01a1 nghi\u1ec7p\\\" n\u00ean \u00f4ng r\u1ea5t lo c\u00e1c con \u00f4ng \\\"kh\u00f4ng c\u00f3 c\u00f4ng lao nh\u01b0 ta m\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c h\u01b0\u1edfng c\u01a1 nghi\u1ec7p c\u1ee7a ta\\\" s\u1ebd l\u00e0m h\u1ecfng m\u1ea5t s\u1ef1 nghi\u1ec7p. L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 \u0111\u0103 t\u1eebng n\u00f3i: \\\"Ph\u00e0m nh\u1eefng \u00f4ng vua n\u1ed1i ng\u00f4i, dinh d\u01b0\u1ee1ng trong cung \u0111i\u1ec7n th\u01b0\u1eddng \u0111\u01b0\u1ee3c y\u00ean vui, kh\u00f4ng bi\u1ebft l\u1eadp ch\u00ed...\\\". B\u00ean c\u1ea1nh \u00f4ng l\u00fac \u0111\u00f3 l\u1ea1i c\u00f3 r\u1ea5t","nhi\u1ec1u c\u00f4ng th\u1ea7n khai qu\u1ed1c v\u1eeba c\u00f3 c\u00f4ng to v\u1eeba c\u00f3 t\u00e0i n\u0103ng \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1eed th\u00e1ch v\u00e0 r\u00e8n luy\u1ec7n qua gian kh\u1ed5... Tr\u01b0\u1edbc t\u00ecnh h\u00ecnh \u1ea5y, nh\u1eefng n\u0103m cu\u1ed1i \u0111\u1eddi m\u00ecnh, v\u00ec qu\u00e1 lo cho ng\u01b0\u1eddi n\u1ed1i nghi\u1ec7p l\u00e0 \u1ea5u ch\u00faa m\u00e0 L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 \u0111\u0103 ph\u1ea1m ph\u1ea3i sai l\u1ea7m nghi\u00eam tr\u1ecdng: nghi k\u1ecb v\u00e0 s\u00e1t h\u1ea1i c\u00f4ng th\u1ea7n. \u0110\u00e2y l\u00e0 sai l\u1ea7m l\u1edbn nh\u1ea5t m\u00e0 \u0111\u1ebfn tr\u01b0\u1edbc khi nh\u1eafm m\u1eaft xu\u00f4i tay ch\u00ednh nh\u00e0 vua c\u0169ng \u0111\u0103 t\u1ef1 nh\u1eadn ra v\u00e0 \u00f4ng \u0111\u0103 d\u1eb7n l\u1ea1i Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed n\u1ed1i ng\u00f4i r\u1eb1ng: \\\"Tr\u1eabm g\u1eb7p th\u1eddi tao lo\u1ea1n, d\u1ef1ng nghi\u1ec7p gian nan, h\u01a1n hai m\u01b0\u01a1i n\u0103m m\u1edbi n\u00ean nghi\u1ec7p l\u1edbn, nh\u1eefng n\u1ed7i \u0111au kh\u1ed5 c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n, th\u1ea3y \u0111\u1ec1u hi\u1ec3u bi\u1ebft, nh\u1eefng \u0111\u01b0\u1eddng gian nan trong th\u1ebf s\u1ef1, th\u1ea3y \u0111\u1ec1u tr\u1ea3i qua, th\u1ebf m\u00e0 \u0111\u1ebfn khi l\u00ean ng\u00f4i, l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi th\u1ef1c hay gi\u1ea3, c\u0169ng ch\u01b0a d\u1ec5 g\u00ec t\u1ecf t\u01b0\u1eddng, nh\u1eefng vi\u1ec7c nghi ng\u1edd, c\u0169ng ch\u01b0a d\u1ec5 g\u00ec ph\u00e1n \u0111o\u00e1n. Nh\u01b0 v\u1eady \u0111\u1ea1o l\u00e0m vua kh\u00f4ng kh\u00f3 \u01b0? Hu\u1ed1ng chi con, \u0111\u01b0\u01a1ng th\u1eddi tu\u1ed5i tr\u1ebb, n\u1ed1i nghi\u1ec7p gian nan, nghe bi\u1ebft c\u00e0ng n\u00f4ng, t\u01b0 l\u01b0\u1eddng ch\u01b0a th\u1ea5u. V\u1eady n\u00ean d\u1ed1c l\u00f2ng k\u00ednh c\u1ea9n, nh\u01b0 gi\u1eabm tr\u00ean b\u0103ng m\u1ecfng v\u1ef1c s\u00e2u, th\u1edd tr\u1eddi \u0111\u1ea5t n\u00ean h\u1ebft l\u00f2ng, cung ph\u1ee5ng t\u00f4n mi\u1ebfu n\u00ean tr\u00f2n \u0111\u1ea1o hi\u1ebfu, th\u00e2n \u00e1i anh em, ho\u00e0 m\u1ee5c t\u00f4ng t\u1ed9c, cho t\u1edbi vi\u1ec7c \u0111\u1ed1i x\u1eed tr\u0103m quan v\u00e0 mu\u00f4n d\u00e2n, th\u1ea3y \u0111\u1ec1u n\u00ean ngh\u0129 sao cho ph\u1ea3i \u0111\u1ea1o. Ch\u1edb \u0111\u1ed5i ph\u00e9p c\u0169 c\u1ee7a ti\u00ean v\u01b0\u01a1ng; ch\u1edb b\u1ecf c\u00e1ch ng\u00f4n c\u1ee7a ti\u00ean tri\u1ebft; ch\u1edb g\u1ea7n thanh s\u1eaft m\u00e0 chu\u1ed9ng ti\u1ec1n t\u00e0i; ch\u1edb th\u00edch \u0111i s\u0103n m\u00e0 ham d\u00e2m \u0111\u0103ng; ch\u1edb nghe l\u1eddi gi\u00e8m m\u00e0 xa ng\u01b0\u1eddi can th\u1eb3ng; ch\u1edb d\u00f9ng t\u00e2n ti\u1ebfn m\u00e0 b\u1ecf c\u1ef1u th\u1ea7n ...\\\" L\u1eddi tr\u1ed1i c\u1ee7a Th\u00e1i T\u1ed5 th\u1eadt s\u00e2u s\u1eafc v\u00e0 th\u1ea5m th\u00eda nh\u01b0 l\u1eddi d\u1ea1y c\u1ee7a t\u1ea5t c\u1ea3 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi cha c\u00f3 ch\u00ed h\u01b0\u1edbng \u0111\u1ed1i v\u1edbi con m\u00ecnh. Sau khi vua trao \u1ea5n b\u00e1u truy\u1ec1n ng\u00f4i cho Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed, ng\u00e0y 22 th\u00e1ng 8 n\u0103m Qu\u00ed S\u1eedu (1433) nh\u00e0 vua b\u0103ng h\u00e0 \u1edf T\u1ea9m \u0110i\u1ec7n, h\u01b0\u1edfng th\u1ecd 49 tu\u1ed5i. Vua L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 c\u00f3 hai ng\u01b0\u1eddi con trai c\u1ee7a hai phi Qu\u1eadn c\u01b0 V\u01b0\u01a1ng T\u01b0 T\u1ec1 l\u00e0 con c\u1ee7a Tr\u1ecbnh Th\u1ea7n Phi v\u00e0 Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed Nguy\u00ean Long l\u00e0 con c\u1ee7a Ph\u1ea1m Th\u1ecb Hi\u1ec1n. Nh\u00e0 vua truy\u1ec1n ng\u00f4i cho con th\u1ee9 l\u00e0 Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed Nguy\u00ean Long. Th\u00e1i T\u1ed5 Ph\u1ea1m Ho\u00e0ng H\u1eadu B\u00e0 h\u1ecd Ph\u1ea1m, h\u00fay l\u00e0 Ng\u1ecdc Tr\u1ea7n, ng\u01b0\u1eddi x\u0103 Qu\u1ea7n L\u1ea1i, huy\u1ec7n L\u00f4i D\u01b0\u01a1ng, Thanh Ho\u00e1. B\u00e0 l\u00e0 m\u1ed9t trong s\u1ed1 c\u00e1c b\u00e0 v\u1ee3 c\u1ee7a L\u00ea L\u1ee3i. Khi L\u00ea L\u1ee3i m\u1edbi kh\u1edfi ngh\u0129a \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c Minh ph\u1ea3i di chuy\u1ec3n lu\u00f4n, kh\u00f4ng \u1edf y\u00ean m\u1ed9t ch\u1ed7 n\u00e0o, b\u00e0 l\u1eb7n l\u1ed9i theo h\u1ea7u, tr\u1ea3i nhi\u1ec1u gian kh\u1ed5. B\u00e0 sinh ra Nguy\u00ean Long (vua Th\u00e1i T\u00f4ng sau n\u00e0y) v\u00e0o m\u00f9a \u0111\u00f4ng n\u0103m Qu\u00ed M\u0103o (1423), t\u1ee9c l\u00e0 v\u00e0o n\u0103m th\u1ee9 6 c\u1ee7a cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a. N\u0103m \u1ea4t T\u1ef5 (1425), B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh V\u01b0\u01a1ng L\u00ea L\u1ee3i v\u00e2y th\u00e0nh Ngh\u1ec7 An, khi \u0111\u1ebfn th\u00e0nh Tr\u1ea3o Kh\u1ea9u \u1edf H\u01b0ng Nguy\u00ean, n\u01a1i c\u00f3 \u0111\u1ec1n th\u1edd th\u1ea7n Ph\u1ed5 H\u1ed9. Ban \u0111\u00eam nh\u00e0 vua n\u1eb1m m\u1ed9ng th\u1ea5y c\u00f3 v\u1ecb th\u1ea7n \u0111\u1ebfn b\u1ea3o r\u1eb1ng: \\\"T\u01b0\u1edbng qu\u00e2n cho t\u00f4i m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi thi\u1ebfp, t\u00f4i s\u1ebd xin ph\u00f9 h\u1ed9 t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n di\u1ec7t gi\u1eb7c Ng\u00f4, l\u00e0m n\u00ean nghi\u1ec7p \u0111\u1ebf\\\". H\u00f4m sau B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh V\u01b0\u01a1ng g\u1ecdi c\u00e1c b\u00e0 v\u1ee3 \u0111\u1ebfn, h\u1ecfi: \\\"C\u00f3 ai ch\u1ecbu \u0111i l\u00e0m v\u1ee3 v\u1ecb th\u1ea7n kh\u00f4ng? Sau n\u00e0y khi ta l\u1ea5y \u0111\u01b0\u1ee3c n\u01b0\u1edbc s\u1ebd l\u1eadp con c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi \u1ea5y l\u00e0m thi\u00ean t\u1eed\\\". C\u00e1c b\u00e0 kh\u00f4ng ai n\u00f3i g\u00ec, ch\u1ec9 c\u00f3 b\u00e0 Ph\u1ea1m kh\u1ea3ng kh\u00e1i qu\u1ef3 th\u01b0a: \\\"N\u1ebfu minh c\u00f4ng gi\u1eef l\u1eddi h\u1ee9a, th\u00ec thi\u1ebfp nguy\u1ec7n x\u1ea3 th\u00e2n. Ng\u00e0y sau l\u00e0m n\u00ean c\u01a1 nghi\u1ec7p l\u1edbn ch\u1edb ph\u1ee5 con thi\u1ebfp\\\". Nh\u00e0 vua khen ng\u1ee3i v\u00e0 th\u01b0\u01a1ng c\u1ea3m, n\u00f3i v\u1edbi c\u00e1c b\u00e0 t\u00f4n,","nh\u1eadn theo l\u1eddi h\u1eb9n \u0111\u00f3. Khi \u1ea5y Nguy\u00ean Long m\u1edbi l\u00ean 3 tu\u1ed5i, b\u00e0 li\u1ec1n cho ng\u01b0\u1eddi h\u1ea7u b\u1ebf \u1eb5m nu\u00f4i n\u1ea5ng. Nh\u00e0 vua sai l\u00e0m l\u1ec5 t\u1ebf th\u1ea7n, d\u00f9ng b\u00e0 l\u00e0m v\u1eadt t\u1ebf. \u0110\u00f3 l\u00e0 v\u00e0o ng\u00e0y 24 th\u00e1ng 3 n\u0103m \u1ea4t T\u1ef5 (1425). Khi L\u00ea L\u1ee3i \u0111\u0103 b\u00ecnh \u0111\u1ecbnh \u0111\u01b0\u1ee3c thi\u00ean h\u1ea1, l\u00ean ng\u00f4i vua, b\u1ea3o v\u1edbi qu\u1ea7n th\u1ea7n r\u1eb1ng: \\\"B\u00e0 \u1ea5y \u0111\u00e1ng l\u00e0m ch\u00faa c\u1ea3 tr\u0103m v\u1ecb th\u1ea7n n\u01b0\u1edbc ta, kh\u00f4ng ai d\u00e1m tr\u00e1i\\\". B\u00e8n sai ng\u01b0\u1eddi r\u01b0\u1edbc quan t\u00e0i v\u1ec1 an t\u00e1ng \u1edf Thanh Ho\u00e1. \u0110i \u0111\u1ebfn x\u0103 Th\u1ecbnh M\u1ef9 th\u00ec tr\u1eddi t\u1ed1i, ch\u01b0a k\u1ecbp qua s\u00f4ng ph\u1ea3i ng\u1ee7 tr\u1ecd \u1edf ch\u1ee3. \u0110\u1ebfn \u0111\u00eam m\u1ed1i \u0111\u00f9n l\u00ean quanh quan t\u00e0i m\u1ed9t \u0111\u1ed1ng \u0111\u1ea5t cao, bi\u1ebfn th\u00e0nh n\u1ea5m m\u1ed3. S\u1ee9 gi\u1ea3 th\u1ea5y l\u00e0m l\u1ea1, tr\u1edf v\u1ec1 t\u00e2u vua. Vua ch\u1ee3t hi\u1ec3u ra, n\u00f3i: \\\"\u0110\u00f3 l\u00e0 v\u1ecb th\u1ea7n \u0111\u0103 l\u00e0m theo l\u1eddi h\u1eb9n\\\", b\u00e8n b\u1ea3o c\u1ee9 \u0111\u1ec3 quan t\u00e0i \u1edf \u0111\u00f3, d\u1ef1ng \u0111i\u1ec7n Hi\u1ebfu nh\u00e2n \u0111\u1ec3 th\u1edd, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi d\u1ef1ng mi\u1ebfu, \u0111\u1eb7t th\u1ea7n ch\u1ee7 \u1edf Lam Kinh \u0111\u1ec3 c\u00fang t\u1ebf. \u0110\u1ebfn n\u0103m K\u1ef7 D\u1eadu (1429) nh\u00e0 vua c\u1eed qu\u00e2n v\u01b0\u01a1ng T\u01b0 T\u1ec1 l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng \u0111\u0103 l\u1edbn l\u00e0m qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng, t\u1ea1m coi vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. T\u01b0 T\u1ec1 l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u0103 t\u1eebng l\u0103n l\u1ed9n t\u1eeb nh\u1eefng ng\u00e0y \u0111\u1ea7u c\u1ee7a cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a, \u0111\u0103 t\u1eebng c\u00f9ng v\u1edbi L\u01b0u Nh\u00e2n Ch\u00fa v\u00e0o th\u00e0nh \u0110\u00f4ng Quan l\u00e0m con tin \u0111\u1ec3 th\u1ef1c hi\u1ec7n ho\u00e0 \u01b0\u1edbc v\u1edbi V\u01b0\u01a1ng Th\u00f4ng. N\u0103m Nh\u00e2m T\u01b0 (1432) Qu\u1ed1c V\u01b0\u01a1ng T\u01b0 T\u1ec1 \u0111\u0103 \u0111em qu\u00e2n \u0111i \u0111\u00e1nh Ch\u00e2u Ph\u1ee5c L\u1ec5, b\u1ee9c h\u00e0ng t\u00f9 tr\u01b0\u1edfng l\u00e0 \u0110\u00e8o C\u00e1t H\u0103n v\u00e0 con y l\u00e0 \u0110\u00e8o M\u1ea1nh V\u01b0\u1ee3ng. Cu\u1ed1i \u0111\u1eddi, vua L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 nhi\u1ec1u b\u1ec7nh, ch\u00ednh s\u1ef1 c\u1ee7a nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc \u0111\u1ec1u giao cho V\u01b0\u01a1ng quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh. Nh\u01b0ng v\u00ec V\u01b0\u01a1ng m\u1eafc ch\u1ee9ng cu\u1ed3ng, gi\u1ebft b\u1eeba c\u00e1c t\u1ef3 thi\u1ebfp, d\u1ea7n d\u1ea7n kh\u00f4ng h\u1ee3p \u00fd vua... Vua r\u1ea5t lo ngh\u0129 \u0111\u1ebfn tr\u00e1ch nhi\u1ec7m c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi th\u1eeba k\u1ebf. M\u1ed9t h\u00f4m gi\u1eefa tr\u01b0a n\u1eb1m ng\u1ee7, ch\u1ee3t m\u1ed9ng th\u1ea5y b\u00e0 Ho\u00e0ng h\u1eadu Ph\u1ea1m Ng\u1ecdc Tr\u1ea7n than tr\u00e1ch r\u1eb1ng: \\\"Nh\u00e0 vua ph\u1ee5 c\u00f4ng c\u1ee7a thi\u1ebfp, t\u1eeb h\u1ed3i m\u1edbi kh\u1edfi ngh\u0129a \u0111\u0103 \u0111em thi\u1ebfp cho v\u1ecb th\u1ea7n. Nay \u0111\u01b0\u1ee3c thi\u00ean h\u1ea1 r\u1ed3i, m\u00e0 \u01a1n th\u00e1nh ch\u1eb3ng \u0111\u01b0\u1ee3c h\u01b0\u1edfng\\\". Vua t\u1ec9nh d\u1eady, b\u1ed3i h\u1ed3i x\u00fac c\u1ea3m, b\u00e8n cho l\u1eadp Nguy\u00ean Long l\u00e0m con \u0111\u00edch (Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed). Khi L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 m\u1ea5t, Nguy\u00ean Long \u0111\u01b0\u1ee3c n\u1ed1i ng\u00f4i ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 Th\u00e1i T\u00f4ng. Th\u00e1ng 6 n\u0103m Gi\u00e1p D\u1ea7n (1434) truy t\u00f4n m\u1eb9 l\u00e0 Ph\u1ea1m Ng\u1ecdc Tr\u1ea7n l\u00e0m Cung t\u1eeb qu\u1ed1c th\u00e1i m\u1eabu, th\u1edd ph\u1ee5 \u1edf Th\u00e1i mi\u1ebfu. Th\u00e1ng 2 n\u0103m \u0110inh T\u1ef5 (1437) truy t\u00f4n l\u00e0m Cung t\u1eeb Quang M\u1ee5c qu\u1ed1c th\u00e1i m\u1eabu. Th\u00e1ng 12 n\u0103m \u0110inh T\u1ef5 (1437) truy t\u00f4n l\u00e0m Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu. L\u00ea Th\u00e1i T\u00f4ng(1434-1442) L\u00ea Th\u00e1i T\u00f4ng t\u00ean h\u00fay l\u00e0 Nguy\u00ean Long, sinh ng\u00e0y 20 th\u00e1ng 11 n\u0103m Qu\u00ed M\u0103o (1423), l\u00e0 con th\u1ee9 hai c\u1ee7a Th\u00e1i T\u1ed5. L\u00ean ng\u00f4i vua ng\u00e0y 8 th\u00e1ng 9 n\u0103m Qu\u00ed S\u1eedu (1433), l\u1ea5y ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 Thi\u1ec7u B\u00ecnh. Khi l\u00ean ng\u00f4i nh\u00e0 vua m\u1edbi 11 tu\u1ed5i, nh\u01b0ng kh\u00f4ng c\u1ea7n M\u1eabu h\u1eadu che r\u00e8m nghe vi\u1ec7c m\u00e0 t\u1ef1 m\u00ecnh \u0111i\u1ec1u h\u00e0nh t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00f4ng vi\u1ec7c tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. C\u00e1c nh\u00e0 vi\u1ebft s\u1eed ai c\u0169ng nh\u1eadn x\u00e9t \\\"Vua t\u01b0 ch\u1ea5t s\u00e1ng su\u1ed1t tinh kh\u00f4n; khi c\u1ea7m quy\u1ec1n ch\u00ednh: trong ng\u0103n ng\u1eeba k\u1ebb c\u01b0\u1eddng th\u1ea7n, ngo\u00e0i d\u1eb9p y\u00ean c\u00e1c man \u0111\u1ed9ng. Tr\u1ecdng \u0111\u1ea1o, chu\u1ed9ng Nho, \u0111\u1eb7t khoa thi ch\u1ecdn k\u1ebb s\u0129, ch\u1ebf l\u1ec5 nh\u1ea1c, r\u00f5 ch\u00ednh h\u00ecnh; v\u0103n v\u1eadt r\u1ef1c r\u1ee1 \u0111\u1ee7 c\u1ea3, \u0111\u00e1ng khen l\u00e0 vua hi\u1ec1n\\\". Ch\u00ednh d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u vua Th\u00e1i T\u00f4ng, v\u00e0o n\u0103m Thi\u1ec7u B\u00ecnh th\u1ee9 5, t\u1ed5 ch\u1ee9c thi H\u01b0\u01a1ng \u1edf c\u00e1c \u0111\u1ea1o v\u00e0 n\u0103m sau t\u1ed5 ch\u1ee9c thi H\u1ed9i t\u1ea1i Kinh \u0111\u00f4. T\u1eeb \u0111\u00f3 m\u1edf \u0111\u1ea7u ra l\u1ec7 c\u1ee9 ba n\u0103m m\u1ed9t l\u1ea7n thi l\u00e0m l\u1ec7 th\u01b0\u1eddng. C\u0169ng ch\u00ednh d\u01b0\u1edbi th\u1eddi vua n\u00e0y, v\u00e0o n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1442) b\u1eaft \u0111\u1ea7u ra l\u1ec7nh d\u1ef1ng .","Th\u00e1i T\u00f4ng l\u00ean ng\u00f4i khi c\u00f2n qu\u00e1 tr\u1ebb l\u1ea1i ph\u1ea3i \u0111\u1ed1i ph\u00f3 v\u1edbi m\u1ed9t t\u00ecnh h\u00ecnh tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh kh\u00e1 ph\u1ee9c t\u1ea1p: m\u00e2u thu\u1eabn v\u00e0 chia r\u1ebd gi\u1eefa hai l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ch\u00ednh. M\u1ed9t b\u00ean l\u00e0 c\u00e1c c\u00f4ng th\u1ea7n khai qu\u1ed1c \u0111\u1ee9ng \u0111\u1ea7u l\u00e0 \u0111\u1ea1i t\u01b0 \u0111\u1ed3 L\u00ea S\u00e1t, L\u00ea Ng\u00e2n. V\u1edbi m\u1ed9t b\u00ean l\u00e0 nh\u1eefng quan l\u1ea1i c\u00f3 khoa b\u1ea3ng. M\u1eb7c d\u00f9 v\u1eady Th\u00e1i T\u00f4ng v\u1eabn c\u00f3 \u0111\u1ee7 b\u1ea3n l\u0129nh \u0111\u1ec3 kh\u00f4ng cho c\u00e1c \u0111\u1ea1i th\u1ea7n ho\u00e0n to\u00e0n thao t\u00fang, \u00f4ng c\u0169ng bi\u1ebft nghe l\u1eddi can \u0111\u00fang \u0111\u1eafn c\u1ee7a c\u00e1c ng\u00f4n quan nh\u01b0 Nguy\u1ec5n Thi\u00ean T\u00edch, B\u00f9i C\u1ea9m H\u1ed5 \u0111\u1ec3 kh\u00f4ng ph\u1ea3i ph\u1ee5c quan t\u1ecbch cho Tr\u1ecbnh Ho\u00e0ng B\u00e1 theo l\u1eddi xin c\u1ee7a \u0111\u1ea1i t\u01b0 \u0111\u1ed3 L\u00ea S\u00e1t khi b\u1ecdn ch\u00fang c\u00f3 t\u1ed9i b\u1ecb \u0111u\u1ed5i v\u00e0 xo\u00e1 b\u1ecf kh\u1ecfi s\u1ed5 quan t\u1eeb th\u1eddi vua cha. V\u00e0 b\u1edfi l\u1eddi Th\u00e1i T\u1ed5 d\u1eb7n l\u1ea1i r\u1eb1ng: b\u1ecdn L\u00ea Qu\u1ed1c Kh\u00ed, Tr\u1ecbnh Ho\u00e0nh B\u00e1, L\u00ea \u0110\u1ee9c D\u01b0... tuy c\u00f3 t\u00e0i, nh\u01b0ng kh\u00f4ng n\u00ean d\u00f9ng l\u1ea1i. V\u00cc th\u1ebf khi L\u00ea S\u00e1t xin ph\u1ee5c ch\u1ee9c cho b\u1ecdn n\u00e0y, vua Th\u00e1i T\u00f4ng kh\u00f4ng nghe. Khi vua m\u01b0\u1eddi l\u0103m tu\u1ed5i \u0111\u0103 bi\u1ebft x\u00e9t \u0111o\u00e1n c\u00f4ng vi\u1ec7c m\u00e0 L\u00ea S\u00e1t v\u1eabn c\u00f2n tham quy\u1ec1n c\u1ed1 v\u1ecb (l\u1ebd ra khi vua \u0111\u0103 tr\u01b0\u1edfng th\u00e0nh, quan nhi\u1ebfp ch\u00ednh ph\u1ea3i t\u1ef1 bi\u1ebft r\u00fat lui), Th\u00e1i T\u00f4ng r\u1ea5t b\u00ecnh t\u0129nh v\u00e0 t\u00ecm c\u00e1ch lo\u1ea1i tr\u1eeb quy\u1ec1n th\u1ea7n L\u00ea S\u00e1t. S\u00e1t b\u1ecb b\u0103i ch\u1ee9c t\u01b0\u1edbc, cho t\u1ef1 t\u1eed \u1edf nh\u00e0, v\u1ee3 con v\u00e0 \u0111i\u1ec1n s\u1ea3n b\u1ecb sung c\u00f4ng. Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi thu\u1ed9c b\u00e8 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a L\u00ea S\u00e1t c\u0169ng \u0111\u1ec1u b\u1ecb b\u0103i ch\u1ee9c, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi nh\u00e0 vua cho ph\u1ee5c ch\u1ee9c c\u00e1c quan B\u00f9i \u01af \u0110\u00e0i, B\u00f9i C\u1ea9m H\u1ed5... M\u1ed9t trong nh\u1eefng s\u1ef1 ki\u1ec7n bi th\u1ea3m nh\u1ea5t d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u L\u00ea l\u00e0 c\u00e1i ch\u1ebft \u0111\u1ed9t ng\u1ed9t c\u1ee7a vua Th\u00e1i T\u00f4ng v\u00e0 k\u00e9o theo n\u00f3 l\u00e0 v\u1ee5 \u00e1n oan nghi\u1ec7t gi\u00e1ng xu\u1ed1ng Nguy\u1ec5n Tr\u0103i v\u00e0 gia \u0111\u00ecnh \u00f4ng v\u00e0o th\u00e1ng 8 n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1442) m\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1eddi v\u1eabn g\u1ecdi l\u00e0 v\u1ee5 \u00e1n L\u1ec7 Chi vi\u00ean (v\u1ee5 \u00e1n v\u01b0\u1eddn v\u1ea3i). Ng\u00e0y 27 th\u00e1ng 7 n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1442) vua \u0111i tu\u1ea7n \u1edf mi\u1ec1n \u0110\u00f4ng, duy\u1ec7t quan \u1edf th\u00e0nh Ch\u00ed Linh, Nguy\u1ec5n Tr\u0103i \u0111\u00f3n vua ng\u1ef1 \u1edf ch\u00f9a C\u00f4n S\u01a1n, n\u01a1i \u1edf c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Tr\u0103i. Ng\u00e0y 4 th\u00e1ng 8 vua v\u1ec1 \u0111\u1ebfn L\u1ec7 chi vi\u00ean thu\u1ed9c huy\u1ec7n Gia \u0110\u1ecbnh (nay thu\u1ed9c huy\u1ec7n Gia L\u01b0\u01a1ng, H\u00e0 B\u1eafc). C\u00f9ng \u0111i v\u1edbi vua c\u00f3 Nguy\u1ec5n Th\u1ecb L\u1ed9, m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi thi\u1ebfp c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Tr\u0103i khi \u1ea5y \u0111\u0103 v\u00e0o tu\u1ed5i 40 \u0111\u01b0\u1ee3c vua Th\u00e1i T\u00f4ng y\u00eau qu\u00ed v\u00ec s\u1eafc \u0111\u1eb9p, v\u0103n ch\u01b0\u01a1ng hay, lu\u00f4n \u0111\u01b0\u1ee3c v\u00e0o h\u1ea7u b\u00ean c\u1ea1nh vua. Khi v\u1ec1 \u0111\u1ebfn L\u1ec7 chi vi\u00ean, vua th\u1ee9c su\u1ed1t \u0111\u00eam v\u1edbi Nguy\u1ec5n Th\u1ecb L\u1ed9 r\u1ed3i b\u0103ng, l\u00fac n\u00e0y \u00f4ng m\u1edbi 20 tu\u1ed5i. C\u00e1c quan b\u00ed m\u1eadt \u0111\u01b0a v\u1ec1, ng\u00e0y 6\/8 m\u1edbi \u0111\u1ebfn kinh s\u01b0, n\u1eeda \u0111\u00eam v\u00e0o \u0111\u1ebfn cung m\u1edbi ph\u00e1t tang. Tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh \u0111\u0103 quy cho Nguy\u1ec5n Th\u1ecb L\u1ed9 t\u1ed9i gi\u1ebft vua. Ng\u00e0y 12\/8 n\u0103m \u0111\u00f3 (1442), c\u00e1c \u0111\u1ea1i th\u1ea7n nh\u1eadn di m\u1ec7nh l\u00e0 Tr\u1ecbnh Kh\u1ea3, Nguy\u1ec5n X\u00ed, L\u00ea Th\u1ee5 c\u00f9ng v\u1edbi L\u00ea Li\u1ec7t, L\u00ea B\u00f4i t\u00f4n Ho\u00e0ng t\u1eed Bang C\u01a1 l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i. Nguy\u1ec5n Tr\u0103i v\u00e0 gia \u0111\u00ecnh b\u1ecb \u00e1n chu di tam t\u1ed9c. L\u00ea Th\u00e1i T\u00f4ng tr\u1ecb v\u00ec trong 9 n\u0103m, \u0111\u1eb7t ni\u00ean hi\u1ec7u hai l\u1ea7n. - Thi\u1ec7u B\u00ecnh (1434-1439) - \u0110\u1ea1i B\u1ea3o (1440-1442)","L\u00ea Nh\u00e2n T\u00f4ng (1443-1459) Vua L\u00ea Th\u00e1i T\u00f4ng m\u1eb7c d\u00f9 m\u1edbi c\u00f3 20 tu\u1ed5i, nh\u01b0ng khi m\u1ea5t \u0111i \u0111\u0103 k\u1ecbp \u0111\u1ec3 l\u1ea1i b\u1ed1n ng\u01b0\u1eddi con trai do b\u1ed1n b\u00e0 v\u1ee3 sinh ra: B\u00e0 Chi\u00eau Nghi h\u1ecd D\u01b0\u01a1ng sinh ra l\u1ec7 \u0110\u1ee9c h\u1ea7u Nghi D\u00e2n; B\u00e0 Th\u1ea7n Phi h\u1ecd Nguy\u1ec5n sinh ra ho\u00e0ng t\u1eed Bang C\u01a1 (sau l\u00e0 vua Nh\u00e2n T\u00f4ng); b\u00e0 Ti\u1ec7p D\u01b0 h\u1ecd Ng\u00f4 sinh ra T\u01b0 Th\u00e0nh (sau l\u00e0 vua Th\u00e1nh T\u00f4ng) v\u00e0 m\u1ed9t b\u00e0 v\u1ee3 kh\u00e1c sinh ra Cung v\u01b0\u01a1ng Kh\u1eafc X\u01b0\u01a1ng. Nh\u01b0 v\u1eady vua L\u00ea Nh\u00e2n T\u00f4ng c\u0169ng kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a vua Th\u00e1i T\u00f4ng. \u00d4ng h\u00fay l\u00e0 Bang C\u01a1, l\u00e0 con trai th\u1ee9 ba c\u1ee7a Th\u00e1i T\u00f4ng. M\u1eb9 l\u00e0 Tuy\u00ean t\u1eeb ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu h\u1ecd Nguy\u1ec5n (sau n\u00e0y m\u1edbi phong), hu\u00fd l\u00e0 Anh, ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng B\u1ed1 V\u1ec7 huy\u1ec7n \u0110\u00f4ng S\u01a1n (Thanh Ho\u00e1). Bang C\u01a1 sinh ng\u00e0y 9 th\u00e1ng 6 n\u0103m T\u00e2n D\u1eadu (1441), \u0111\u1ebfn ng\u00e0y 16 th\u00e1ng 11 n\u0103m T\u00e2n D\u1eadu (1441) \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1eadp l\u00e0m Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed, v\u00e0 ng\u00e0y 12 th\u00e1ng 8 n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1442) \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00ean ng\u00f4i vua, \u0111\u1ed5i ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 Th\u00e1i Ho\u00e0. Khi l\u00ean ng\u00f4i vua m\u1edbi l\u00ean 2 tu\u1ed5i, Th\u00e1i h\u1eadu ph\u1ea3i bu\u00f4ng r\u00e8m nghe ch\u00ednh s\u1ef1, t\u1ea1m quy\u1ebft \u0111o\u00e1n vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. May thay Th\u00e1i h\u1eadu l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi t\u1eadn t\u00e2m b\u1ea3o h\u1ed9, t\u00edn nhi\u1ec7m \u0111\u1ea1i th\u1ea7n, theo d\u00f9ng ph\u00e9p s\u1eb5n c\u00f3, trong kho\u1ea3ng h\u01a1n 10 n\u0103m gi\u00fap \u1ea5u ch\u00faa, trong n\u01b0\u1edbc b\u00ecnh y\u00ean. Th\u00e1ng 11 n\u0103m Qu\u00ed D\u1eadu (1453), vua l\u00ean 12 tu\u1ed5i, c\u00f3 th\u1ec3 t\u1ef1 coi \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00ednh s\u1ef1, Th\u00e1i h\u1eadu tr\u1ea3 l\u1ea1i quy\u1ec1n ch\u00ednh cho vua r\u1ed3i lui v\u1ec1 \u1edf cung ri\u00eang. Khi t\u1ef1 m\u00ecnh ra coi ch\u00ednh s\u1ef1, vua \u0111\u1ed5i ni\u00ean hi\u1ec7u Di\u00ean Ninh, \u0111\u1ea1i x\u00e1 cho thi\u00ean h\u1ea1. Ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd h\u1ebft l\u1eddi ca ng\u1ee3i \u0111\u1ee9c \u0111\u1ed9 v\u00e0 t\u00e0i n\u0103ng c\u1ee7a vua v\u00e0 Th\u00e1i h\u1eadu. B\u00e0i v\u0103n bia M\u1ee5c L\u0103ng do Nguy\u1ec5n B\u00e1 K\u1ef7 c\u00f3 ghi: vua th\u1ea7n s\u1eafc anh tu\u1ea5n, dung d\u00e1ng \u0111\u00fang \u0111\u1eafn, m\u1ed7i khi tan ch\u1ea7u, th\u00e2n \u0111\u1ebfn kinh di\u00ean \u0111\u1ecdc s\u00e1ch, m\u1eb7t tr\u1eddi x\u1ebf b\u00f3ng v\u1ec1 t\u00e2y m\u1edbi th\u00f4i. Khi \u0111\u0103 th\u00e2n coi ch\u00ednh s\u1ef1 th\u00ec t\u1ebf th\u1ea7n k\u1ef3, th\u1edd t\u00f4n mi\u1ebfu, \u0111\u1ed1i v\u1edbi Th\u00e1i h\u1eadu d\u1ed1c l\u00f2ng hi\u1ebfu l\u1ec5, \u0111\u1ed1i v\u1edbi anh em h\u1ebftl\u00f2ng th\u00e2n y\u00eau, ho\u00e0 thu\u1eadn v\u1edbi h\u1ecd h\u00e0ng, k\u00ednh l\u1ec5 v\u1edbi \u0111\u1ea1i th\u1ea7n, t\u00f4n chu\u1ed9ng nho thu\u1eadt, x\u00e9t l\u1eddi g\u1ea7n, nghe l\u1eddi xa, ch\u0103m s\u00f3c ch\u00ednh s\u1ef1, c\u1ea9n th\u1eadn th\u01b0\u1edfng ph\u1ea1t, tr\u1ecdng vi\u1ec7c n\u00f4ng tang chu\u1ed9ng ngh\u1ec1 g\u1ed1c r\u1ec5, h\u1ebft l\u00f2ng th\u01b0\u01a1ng d\u00e2n, kh\u00f4ng th\u00edch x\u00e2y d\u1ef1ng, kh\u00f4ng ham s\u0103n b\u1eafn, kh\u00f4ng g\u1ea7n thanh s\u1eafc, kh\u00f4ng h\u00e1m ti\u1ec1n c\u1ee7a, h\u1eadu \u0111\u1ed1i v\u1edbi ng\u01b0\u1eddi, b\u1ea1c \u0111\u1ed1i v\u1edbi m\u00ecnh, b\u00ean trong y\u00ean t\u0129nh, b\u00ean ngo\u00e0i thu\u1eadn l\u00f2ng, r\u0103n c\u1ea5m t\u01b0\u1edbng ngo\u00e0i bi\u00ean kh\u00f4ng g\u00e2y h\u1ea5n kh\u00edch. \u0110\u1ebfn khi Chi\u00eam Th\u00e0nh hai l\u1ea7n c\u01b0\u1edbp Ho\u00e1 Ch\u00e2u th\u00ec sai t\u01b0\u1edbng \u0111em qu\u00e2n \u0111i \u0111\u00e1nh, gi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c vua Chi\u00eam l\u00e0 B\u00ed Cai, n\u01b0\u1edbc l\u1edbn s\u1ee3 uy, n\u01b0\u1edbc nh\u1ecf m\u1ebfn \u0111\u1ee9c. Ph\u00e0m ch\u00ednh s\u1ef1 \u0111\u1ec1u noi theo ph\u00e9p c\u0169, \u0111\u1ec1u c\u00f3 ph\u00e9p s\u1eb5n, sai \u0111\u00ecnh th\u1ea7n h\u1ecdp b\u00e0n t\u1ea5t c\u1ea3 r\u1ed3i m\u1edbi thi h\u00e0nh; cho n\u00ean ch\u00ednh tr\u1ecb hay gi\u00e1o ho\u00e1 t\u1ed1t, kh\u1eafp ra b\u1ed1n bi\u1ec3n, tr\u0103m h\u1ecd m\u1ebfn \u0111\u1ee9c, \u0111\u1eddi \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00e1i b\u00ecnh\\\". Ch\u00ednh d\u01b0\u1edbi th\u1eddi vua Nh\u00e2n T\u00f4ng, n\u0103m Qu\u00ed H\u1ee3i (1455), l\u1ea7n \u0111\u1ea7u ti\u00ean tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh sai Phan Phu Ti\u00ean bi\u00ean so\u1ea1n \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t s\u1eed k\u00fd, vi\u1ebft ti\u1ebfp quy\u1ec3n s\u1eed c\u1ee7a th\u1eddi Tr\u1ea7n t\u1eeb Tr\u1ea7n Th\u00e1i T\u00f4ng cho \u0111\u1ebfn khi ng\u01b0\u1eddi Minh v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc. Nh\u01b0ng m\u1eb7c d\u00f9 l\u00e0 m\u1ed9t \u00f4ng vua s\u00e1ng v\u00e0 nh\u00e2n t\u1eeb, nh\u01b0ng v\u00ec kh\u00f4ng tu\u00e2n theo nguy\u00ean t\u1eafc","\u1e0dng \u0111\u00edch n\u00ean m\u00f9a \u0111\u00f4ng n\u0103m K\u1ef7 M\u0103o (1459), L\u1ea1ng S\u01a1n V\u01b0\u01a1ng Nghi D\u00e2n (l\u00e0 anh vua Nh\u00e2n T\u00f4ng) \u0111ang \u0111\u00eam b\u1eafc thang v\u00e0o t\u1eadn trong cung c\u1ea5m, vua v\u00e0 Tuy\u00ean t\u1eeb Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu b\u1ecb gi\u1ebft. Khi \u0111\u00f3 vua m\u1edbi 19 tu\u1ed5i, \u1edf ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c 17 n\u0103m. Nghi D\u00e2n t\u1ef1 l\u1eadp l\u00e0m vua, nh\u01b0ng ch\u1ec9 8 th\u00e1ng sau l\u1ea1i b\u1ecb c\u00e1c \u0111\u1ea1i th\u1ea7n l\u00e0 Nguy\u1ec5n X\u00ed, \u0110inh Li\u1ec7t x\u01b0\u1edbng ngh\u0129a gi\u1ebft b\u1ecdn ph\u1ea3n ngh\u1ecbch, gi\u00e1ng Nghi D\u00e2n xu\u1ed1ng t\u01b0\u1edbc h\u1ea7u r\u1ed3i t\u00ecm l\u1eadp m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi con kh\u00e1c c\u1ee7a Th\u00e1i T\u00f4ng l\u00ean l\u00e0m vua, \u0111\u00f3 l\u00e0 vua L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng. L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng (1460-1497) L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng l\u00e0 m\u1ed9t trong nh\u1eefng \u00f4ng vua \u1edf ng\u00f4i l\u00e2u nh\u1ea5t trong l\u1ecbch s\u1eed c\u00e1c \u00f4ng vua Vi\u1ec7t Nam (38 n\u0103m). Nh\u01b0ng \u0111i\u1ec1u \u0111\u00e1ng nh\u1edb kh\u00f4ng ph\u1ea3i v\u00ec \u00f4ng \u1edf ng\u00f4i l\u00e2u, (c\u00f3 \u00f4ng vua nh\u01b0 L\u00ea Hi\u1ec3n T\u00f4ng c\u00f2n \u1edf ng\u00f4i l\u00e2u h\u01a1n (47 n\u0103m), m\u00e0 v\u00ec nh\u1eefng \u0111\u00f3ng g\u00f3p c\u1ee7a tri\u1ec1u vua n\u00e0y v\u00e0o \u0111\u1eddi s\u1ed1ng m\u1ecdi m\u1eb7t c\u1ee7a qu\u1ed1c gia \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t th\u1eddi \u1ea5y. L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng t\u00ean t\u1ef1 l\u00e0 T\u01b0 Th\u00e0nh, l\u1ea1i c\u00f3 t\u00ean n\u1eefa l\u00e0 H\u1ea1o, l\u00e0 con trai th\u1ee9 4 v\u00e0 c\u0169ng l\u00e0 con \u00fat c\u1ee7a vua Th\u00e1i T\u00f4ng, sinh ng\u00e0y 20\/7 n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1442). M\u1eb9 l\u00e0 b\u00e0 Ng\u00f4 Th\u1ecb Ng\u1ecdc Dao, con g\u00e1i c\u1ee7a Th\u00e1i B\u1ea3o Ng\u00f4 T\u1eeb, m\u1ed9t trong nh\u1eefng c\u00f4ng th\u1ea7n khai qu\u1ed1c c\u1ee7a nh\u00e0 L\u00ea, ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng \u0110\u1ed9ng B\u00e0ng, huy\u1ec7n Y\u00ean \u0110\u1ecbnh (Thanh Ho\u00e1). c\u00f3 nhi\u1ec1u chuy\u1ec7n k\u1ec3 r\u1eb1ng L\u00ea T\u01b0 Th\u00e0nh \u0111\u01b0\u1ee3c sinh ra b\u00ean ngo\u00e0i cung c\u1ea5m, t\u1ea1i ch\u00f9a Huy V\u0103n (ph\u00eda trong ng\u01a1 V\u0103n Ch\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0\u1eddng H\u00e0ng B\u1ed9t, H\u00e0 N\u1ed9i). S\u1ed1ng gi\u1eefa ch\u1ed1n d\u00e2n gian t\u1eeb nh\u1ecf \u0111\u1ebfn n\u0103m l\u00ean 4 tu\u1ed5i, m\u1eb9 Nh\u00e2n T\u00f4ng bu\u00f4ng r\u00e8m nghe ch\u00ednh s\u1ef1, m\u1edbi cho \u0111\u00f3n T\u01b0 Th\u00e0nh v\u1ec1 phong l\u00e0m B\u00ecnh Nguy\u00ean v\u01b0\u01a1ng, cho \u1edf nh\u00e0 Phi\u00ean \u0111\u1ec3 h\u00e0ng ng\u00e0y c\u00f9ng vua Nh\u00e2n T\u00f4ng v\u00e0 c\u00e1c phi\u00ean v\u01b0\u01a1ng kh\u00e1c h\u1ecdc t\u1eadp t\u1ea1i to\u00e0 kinh Di\u00ean. T\u01b0 Th\u00e0nh s\u1edbm c\u00f3 t\u01b0 ch\u1ea5t \u0111\u1ebf v\u01b0\u01a1ng: ch\u0103m ch\u1ec9 h\u1ecdc t\u1eadp, d\u00e1ng d\u1ea5p \u0111oan ch\u00ednh, th\u00f4ng tu\u1ec7 h\u01a1n ng\u01b0\u1eddi. V\u00cc th\u1ebf m\u1eb9 Nh\u00e2n T\u00f4ng c\u00e0ng qu\u00ed v\u00e0 coi T\u01b0 Th\u00e0nh nh\u01b0 con \u0111\u1ebb c\u1ee7a b\u00e0, c\u00f2n vua Nh\u00e2n T\u00f4ng th\u00ec cho l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi em hi\u1ebfm c\u00f3. Khi Nghi D\u00e2n, con c\u1ea3 c\u1ee7a Th\u00e1i T\u00f4ng tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3 b\u1ecb bi\u1ebfm tru\u1ea5t r\u1ed3i \u00e2m m\u01b0u tho\u00e1n \u0111o\u1ea1t \u0111\u0103 gi\u1ebft m\u1eb9 con Bang C\u01a1 (vua nh\u00e2n T\u00f4ng) l\u00ean ng\u00f4i vua, l\u1ea1i phong T\u01b0 Th\u00e0nh l\u00e0m Gia V\u01b0\u01a1ng v\u00e0 v\u1eabn cho \u1edf nh\u00e0 T\u00e2y \u0111\u1ec3 trong n\u1ed9i \u0111i\u1ec7n. Khi Nghi D\u00e2n b\u1ecb l\u1eadt \u0111\u1ed5, trong tri\u1ec1u c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi b\u00e0n l\u1eadp T\u01b0 Th\u00e0nh l\u00e0m vua, nh\u01b0ng m\u1ed9t vi\u00ean quan l\u00e0 L\u00ea C\u0103ng can r\u1eb1ng: T\u01b0 Th\u00e0nh c\u00f2n c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi anh n\u1eefa l\u00e0 cung v\u01b0\u01a1ng Kh\u1eafc X\u01b0\u01a1ng, kh\u00f4ng n\u00ean b\u1ecf anh l\u1eadp em, d\u1eabm l\u1ea1i v\u1ebft xe \u0111\u1ed5 Nghi D\u00e2n - Bang C\u01a1. Tri\u1ec1u th\u1ea7n \u0111\u1ebfn \u0111\u00f3n Cung v\u01b0\u01a1ng, song \u00f4ng n\u00e0y t\u1eeb ch\u1ed1i. Khi \u0111\u00f3 h\u1ecd m\u1edbi r\u01b0\u1edbc T\u01b0 Th\u00e0nh l\u00ean ng\u00f4i, b\u1ea5y gi\u1edd \u00f4ng v\u1eeba tr\u00f2n 18 tu\u1ed5i. Tr\u1ecb v\u00ec \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc \u0111\u01b0\u1ee3c 38 n\u0103m, \u0111\u1ebfn cu\u1ed1i n\u0103m H\u1ed3ng \u0110\u1ee9c th\u1ee9 27 n\u0103m B\u00ednh Th\u00ecn (1496) vua b\u1ecb m\u1ec7t nh\u01b0ng v\u1eabn t\u1ef1 gi\u1ea3i quy\u1ebft c\u00e1c vi\u1ec7c quan tr\u1ecdng. Th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m sau vua","c\u00e0ng m\u1ec7t n\u1eb7ng r\u1ed3i m\u1ea5t. Cho \u0111\u1ebfn tr\u01b0\u1edbc khi qua \u0111\u1eddi, vua v\u1eabn t\u1ec9nh t\u00e1o, tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3 m\u1ed9t h\u00f4m c\u00f2n ng\u1ed3i gh\u1ebf ng\u1ecdc truy\u1ec1n ng\u00f4i cho con v\u00e0 l\u00e0m m\u1ed9t b\u00e0i th\u01a1 tuy\u1ec7t m\u1ec7nh: d\u1ecbch: T\u1ea5m th\u00e2n b\u1ea3y th\u01b0\u1edbc nay tu\u1ed5i \u0111\u0103 n\u0103m m\u01b0\u01a1i, Gan d\u1ea1 nh\u01b0 s\u1eaft gi\u1edd ho\u00e1 ra m\u1ec1m. Gi\u00f3 th\u1ed5i ngo\u00e0i song, hoa v\u00e0ng t\u00e0n t\u1ea1, S\u01b0\u01a1ng ra tr\u01b0\u1edbc s\u00e2n, li\u1ec5u xanh g\u1ea7y \u0111i Tr\u00f4ng su\u1ed1t b\u1ea7u tr\u1eddi bi\u1ebfn m\u00e2y bay ph\u01a1i ph\u1edbi T\u1ec9nh gi\u1ea5c m\u1ed9ng k\u00ea v\u00e0ng, \u0111\u00eam d\u00e0i d\u1eb1ng d\u1eb7c Ti\u1ebfng ng\u01b0\u1eddi, d\u00e1ng ng\u01b0\u1eddi tr\u00ean ch\u1ed1n b\u1ed3ng lai \u0111\u0103 xa c\u00e1ch h\u1eb3n U h\u1ed3n nh\u01b0 v\u00e0ng ng\u1ecdc c\u00f3 v\u00e0o gi\u1ea5c m\u1ed9ng \u0111\u01b0\u1ee3c kh\u00f4ng. L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng th\u1ecd 56 tu\u1ed5i v\u00e0 l\u00e0 m\u1ed9t trong nh\u1eefng \u00f4ng vua c\u00f3 kh\u00e1 nhi\u1ec1u v\u1ee3 v\u00e0 nhi\u1ec1u con: 14 ng\u01b0\u1eddi con trai v\u00e0 20 con g\u00e1i. S\u1eed th\u1ea7n V\u0169 Qu\u1ef3nh \u0111\u1eddi L\u00ea \u0111\u0103 t\u1eebng nh\u1eadn x\u00e9t: \\\"...ti\u1ebfc r\u1eb1ng vua nhi\u1ec1u phi t\u1ea7n qu\u00e1 n\u00ean m\u1eafc b\u1ec7nh n\u1eb7ng. Tr\u01b0\u1eddng l\u1ea1c Ho\u00e0ng h\u1eadu th\u00ec b\u1ecb giam l\u00e2u \u1edf cung kh\u00e1c, \u0111\u1ebfn khi vua \u1ed1m n\u1eb7ng m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ebfn h\u1ea7u b\u1ec7nh, b\u00e8n ng\u1ea7m \u0111em thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c trong tay s\u1edd v\u00e0o ch\u1ed7 l\u1edf, b\u1ec7nh vua v\u00ec th\u1ebf l\u1ea1i n\u1eb7ng th\u00eam v\u1eady!\\\" Nh\u01b0ng nh\u0301 n to\u00e0n c\u1ee5c, cu\u1ed9c \u0111\u1eddi \u00f4ng vua n\u00e0y l\u00e0 m\u1ed9t cu\u1ed9c \u0111\u1eddi ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng s\u00f4i n\u1ed5i tr\u00ean r\u1ea5t nhi\u1ec1u l\u0129nh v\u1ef1c m\u00e0 m\u1eb7t n\u00e0o c\u0169ng t\u1ecf ra xu\u1ea5t s\u1eafc. Ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0\u01a1ng th\u1eddi t\u1eebng nh\u1eadn x\u00e9t: \\\"vua t\u1ef1a tr\u1eddi cao si\u00eau, anh minh quy\u1ebft \u0111o\u00e1n, c\u00f3 h\u00f9ng t\u1ea1i \u0111\u1ea1i l\u01b0\u1ee3c, v\u00f5 gi\u1ecfi v\u0103n hay, m\u00e0 th\u00e1nh h\u1ecdc r\u1ea5t ch\u0103m, tay kh\u00f4ng l\u00fac n\u00e0o r\u1eddi quy\u1ec3n s\u00e1ch. C\u00e1c s\u00e1ch kinh s\u1eed, l\u1ecbch to\u00e1n, c\u00e1c vi\u1ec7c th\u00e1nh th\u1ea7n, c\u00e1i g\u00ec c\u0169ng tinh th\u00f4ng. V\u0103n th\u01a1 th\u00ec hay h\u01a1n c\u1ea3 c\u00e1c quan v\u0103n h\u1ecdc\\\". Ch\u00ednh b\u1ea3n th\u00e2n L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng c\u0169ng r\u1ea5t t\u1ef1 \u00fd th\u1ee9c v\u1ec1 s\u1ef1 c\u1ea7n m\u1eabn ch\u0103m lo trau d\u1ed3i tri th\u1ee9c, b\u1ecf c\u00f4ng s\u1ee9c nh\u0301 n v\u00e0o vi\u1ec7c cai tr\u1ecb \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc. \u00d4ng t\u1eebng vi\u1ebft: \u1e36ng v\u00ec thi\u00ean h\u1ea1 nh\u1eefng s\u01a1 \u00e2u Thay vi\u1ec7c tr\u1eddi d\u00e1m tr\u1ec5 \u0111\u00e2u Tr\u1ed1ng d\u1eddi canh c\u00f2n s\u00e1ch","Chi\u00eang x\u1ebf b\u00f3ng ch\u1eeda th\u00f4i ch\u1ea7u. Nh\u1edd \u0111\u00f3 m\u00e0 d\u01b0\u1edbi th\u1eddi tr\u1ecb v\u00ec c\u1ee7a \u00f4ng vua n\u00e0y, qu\u1ed1c gia \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t \u0111\u0103 \u0111\u1ea1t \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ef1 ph\u00e1t tri\u1ec3n r\u1ef1c r\u1ee1 v\u1ec1 m\u1ecdi m\u1eb7t. L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi tha thi\u1ebft v\u1edbi ch\u1ee7 quy\u1ec1n qu\u1ed1c gia. \u00d4ng \u0111\u0103 t\u1eebng n\u00f3i c\u00e2u n\u00f3i n\u1ed5i ti\u1ebfng: \\\"M\u1ed9t th\u01b0\u1edbc n\u00fai, m\u1ed9t t\u1ea5c s\u00f4ng c\u1ee7a ta c\u00f3 l\u1ebd n\u00e0o t\u1ef1 ti\u1ec7n v\u1ee9t b\u1ecf \u0111i \u0111\u01b0\u1ee3c. N\u1ebfu ng\u01b0\u1eddi n\u00e0o d\u00e1m \u0111em m\u1ed9t th\u01b0\u1edbc, m\u1ed9t t\u1ea5c \u0111\u1ea5t c\u1ee7a vua Th\u00e1i T\u1ed5 \u0111\u1ec3 l\u1ea1i l\u00e0m m\u1ed3i cho gi\u1eb7c th\u00ec ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00f3 s\u1ebd b\u1ecb tr\u1eebng tr\u1ecb n\u1eb7ng\\\". Ch\u00ednh d\u01b0\u1edbi th\u1eddi L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng, b\u1ea3n \u0111\u1ed3 \u0111\u1ea7u ti\u00ean c\u1ee7a qu\u1ed1c gia \u0110\u1ea1i Vi\u1ec7t \u0111\u01b0\u1ee3c ho\u00e0n th\u00e0nh. Nh\u1eefng h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng x\u00e2m ph\u1ea1m bi\u00ean gi\u1edbi b\u1eb1ng m\u1ecdi h\u00ecnh th\u1ee9c c\u1ee7a nh\u00e0 Miinh c\u0169ng nh\u01b0 c\u1ee7a c\u00e1c t\u1eadp \u0111o\u00e0n th\u1ed1ng tr\u1ecb Chi\u00eam Th\u00e0nh, B\u1ed3n Man, L\u0103o Qua \u0111\u1ec1u \u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c t\u00edch c\u1ef1c gi\u1ea3i quy\u1ebft ho\u1eb7c gi\u00e1ng tr\u1ea3 k\u1ecbp th\u1eddi, kh\u00f4ng \u0111\u1ec3 m\u1ed9t ch\u00fat \u0111\u1ea5t \u0111ai c\u1ee7a T\u1ed5 qu\u1ed1c l\u1ecdt v\u00e0o tay k\u1ebb kh\u00e1c. B\u1ed9 m\u00e1y nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc trung \u01b0\u01a1ng t\u1eadp quy\u1ec1n d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng \u0111\u1ea1t \u0111\u1ebfn m\u1ee9c ho\u00e0n b\u1ecb, t\u1eeb trung \u01b0\u01a1ng xu\u1ed1ng \u0111\u1ebfn x\u0103. Th\u1ebf l\u1ef1c c\u1ee7a \u0111\u1ea1i qu\u00ed t\u1ed9c b\u1ecb h\u1ea1n ch\u1ebf, thay v\u00e0o \u0111\u00f3 l\u00e0 s\u1ef1 tham ch\u00ednh c\u1ee7a t\u1ea7ng l\u1edbp s\u0129 phu nho gi\u00e1o \u0111\u01b0\u1ee3c tuy\u1ec3n l\u1ef1a b\u1eb1ng con \u0111\u01b0\u1eddng thi c\u1eed. V\u1ec1 l\u1eadp ph\u00e1p, \u0111\u00e2y c\u0169ng l\u00e0 tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i \u0111\u0103 cho ra \u0111\u1eddi b\u1ed9 lu\u1eadt H\u1ed3ng \u0110\u1ee9c n\u1ed5i ti\u1ebfng mang t\u00ean hi\u1ec7u vua L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng. C\u00e1c tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i n\u01b0\u1edbc: L\u00fd, Tr\u1ea7n \u0111\u1ec1u \u0111\u0103 c\u00f3 bi\u00ean so\u1ea1n lu\u1eadt c\u1ee7a m\u00ecnh, song v\u00ec chi\u1ebfn tranh, lo\u1ea1n l\u1ea1c \u0111\u0103 b\u1ecb m\u1ea5t h\u1ebft v\u00ec th\u1ebf lu\u1eadt H\u1ed3ng \u0110\u1ee9c c\u00f2n l\u1ea1i cho \u0111\u1ebfn nay l\u00e0 m\u1ed9t trong nh\u1eefng b\u1ed9 lu\u1eadt ho\u00e0n ch\u1ec9nh v\u00e0 c\u00f3 nhi\u1ec1u \u0111i\u1ec3m ti\u1ebfn b\u1ed9 nh\u1ea5t trong l\u1ecbch s\u1eed lu\u1eadt ph\u00e1p th\u1eddi phong ki\u1ebfn n\u01b0\u1edbc ta. D\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng, c\u0169ng l\u00e0 th\u1eddi k\u1ef3 m\u00e0 t\u01b0 t\u01b0\u1edfng tr\u1ecdng n\u00f4ng v\u00e0 ch\u1ebf \u0111\u1ed9 qu\u00e2n \u0111i\u1ec1n \u0111\u01b0\u1ee3c ban b\u1ed1 v\u00e0 thi h\u00e0nh \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 nh\u1ea5t. C\u00e1c \u0111\u1eddi sau ch\u1ec9 l\u1ea5y \u0111\u00f3 l\u00e0m m\u1eabu m\u1ef1c. Vi\u1ec7c gi\u00e1o d\u1ee5c thi c\u1eed d\u01b0\u1edbi th\u1eddi \u00f4ng vua n\u00e0y c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c coi l\u00e0 th\u1ecbnh \u0111\u1ea1t nh\u1ea5t trong l\u1ecbch s\u1eed gi\u00e1o d\u1ee5c v\u00e0 khoa c\u1eed th\u1eddi phong ki\u1ebfn Vi\u1ec7t Nam. Vi\u1ec7c h\u1ecdc do nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc t\u1ed5 ch\u1ee9c \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ea9y m\u1ea1nh, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi vi\u1ec7c h\u1ecdc trong d\u00e2n gian do t\u01b0 nh\u00e2n m\u1edf tr\u01b0\u1eddng c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c khuy\u1ebfn kh\u00edch. Nh\u00e0 vua cho m\u1edf r\u1ed9ng nh\u00e0 Th\u00e1i h\u1ecdc v\u00e0 tr\u01b0\u1eddng Qu\u1ed1c t\u1eed gi\u00e1m. C\u00e1c ti\u1ebfn s\u0129 thi \u0111\u1ed7 ngo\u00e0i vi\u1ec7c \u0111\u01b0\u1ee3c kh\u1eafc t\u00ean v\u00e0o bia \u0111\u00e1 (\u0111\u0103 \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1eaft \u0111\u1ea7u t\u1eeb n\u0103m 1442 th\u1eddi L\u00ea Th\u00e1i T\u00f4ng) v\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c d\u1ef1 l\u1ec5 x\u01b0\u1edbng danh r\u1ea5t long tr\u1ecdng, \u0111\u01b0\u1ee3c treo t\u00e2n b\u1ea3ng v\u00e0ng v\u00e0 c\u1ea5p ng\u1ef1a, ban \u00e1o m\u0169 c\u1edd bi\u1ec3u \u0111\u1ec3 vinh qui... B\u1ea3n th\u00e2n vua L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t nh\u00e0 v\u0103n ho\u00e1 l\u1edbn: \u00f4ng l\u00e0 m\u1ed9t nh\u00e0 th\u01a1 v\u00e0 l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi r\u1ea5t ch\u0103m lo \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c tr\u01b0\u1edbc thu\u1eadt. Trong \u0111\u1eddi \u00f4ng vua n\u00e0y, nhi\u1ec1u c\u00f4ng tr\u00ecnh bi\u00ean so\u1ea1n c\u00f3 t\u1ea7m c\u1ee1 \u0111\u01b0\u1ee3c ti\u1ebfn h\u00e0nh nh\u01b0: \\\"\u0110\u1ea1i vi\u1ec7t s\u1eed k\u00fd to\u00e0n th\u01b0\\\" ho\u00e0n th\u00e0nh n\u0103m K\u1ef7 H\u1ee3i (1479), \\\"Thi\u00ean nam d\u01b0 h\u1ea1 t\u1eadp\\\", m\u1ed9t c\u00f4ng tr\u00ecnh c\u00f3 t\u00ednh b\u00e1ch khoa l\u1edbn \u0111\u1ea7u ti\u00ean, h\u01a1n","100 b\u00e0i th\u01a1 c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Tr\u0103i c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c s\u01b0u t\u1ea7m v\u00e0o th\u1eddi gian n\u00e0y. L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u0103 gi\u1ea3i oan cho c\u00e1i \u00e1n c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Tr\u0103i, cho t\u00ecm con ch\u00e1u c\u00f2n s\u1ed1ng s\u00f3t v\u00e0 ra l\u1ec7nh s\u01b0u t\u1ea7m th\u01a1 v\u0103n c\u1ee7a \u1ee8c Trai. L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng t\u1ef1 l\u1eadp ra h\u1ed9i Tao \u0110\u00e0n g\u1ed3m 28 \u00f4ng ti\u1ebfn s\u0129 gi\u1ecfi th\u01a1 v\u0103n nh\u1ea5t n\u01b0\u1edbc th\u1eddi \u0111\u00f3 g\u1ecdi l\u00e0 \\\"Tao \u0110\u00e0n nh\u1ecb th\u1eadp b\u00e1t t\u00fa\\\" do ch\u00ednh L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng l\u00e0m Nguy\u00ean so\u00e1i. Kh\u1ed1i l\u01b0\u1ee3ng s\u00e1ng t\u00e1c c\u1ee7a L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng v\u00e0 h\u1ed9i Tao \u0110\u00e0n r\u1ea5t l\u1edbn, v\u00e0 c\u00f3 v\u1ecb tr\u00ed r\u1ea5t \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t. L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng kh\u00f4ng ch\u1ec9 l\u00e0 m\u1ed9t \u00f4ng vua \u0111\u1ea7y t\u00e0i n\u0103ng v\u00e0 nhi\u1ec7t huy\u1ebft v\u1edbi t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c th\u00e0nh t\u1ef1u n\u1ed5i b\u1eadt d\u01b0\u1edbi th\u1eddi tr\u1ecb v\u00ec c\u1ee7a \u00f4ng m\u00e0 \u00f4ng c\u00f2n l\u00e0 m\u1ed9t c\u00e1i t\u00ean kh\u00f4ng th\u1ec3 m\u1edd trong l\u1ecbch s\u1eed v\u00e0 n\u1ec1n v\u0103n ho\u00e1 n\u01b0\u1edbc nh\u00e0. L\u00ea Hi\u1ebfn T\u00f4ng (1497-1504) Vua Hi\u1ebfn T\u00f4ng t\u00ean hu\u00fd l\u00e0 Tranh, l\u1ea1i c\u00f3 hu\u00fd l\u00e0 Huy, l\u00e0 con tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a Th\u00e1nh T\u00f4ng, sinh ng\u00e0y 10 th\u00e1ng 8 n\u0103m T\u00e2n T\u1ef5 (1461), m\u1eb9 l\u00e0 Tr\u01b0\u1eddng l\u1ea1c th\u00e1nh t\u1eeb Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu, h\u1ecd Nguy\u1ec5n, hu\u00fd l\u00e0 H\u1eb1ng, ng\u01b0\u1eddi \u1edf h\u01b0\u01a1ng Gia M\u01b0u ngo\u1ea1i trang, huy\u1ec7n T\u1ed1ng S\u01a1n (Thanh Ho\u00e1), con g\u00e1i th\u1ee9 hai c\u1ee7a th\u00e1i \u00fay Tr\u00ecnh qu\u1ed1c c\u00f4ng \u0110\u1ee9c Trung. Tranh l\u00e0 con c\u1ea7u t\u1ef1 \u1edf am T\u1eeb C\u00f4ng (T\u1eeb \u0110\u1ea1o H\u1ea1nh) tr\u00ean n\u00fai Ph\u1eadt t\u00edch, sinh ra d\u00e1ng v\u1ebb thi\u00ean t\u1eed, m\u0169i cao, m\u1eb7t r\u1ed9ng, v\u1ebb ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ee9ng \u0111\u1eafn, \u0111\u1eb9p \u0111\u1ebd kh\u00e1c th\u01b0\u1eddng, \u0111\u01b0\u1ee3c Th\u00e1nh T\u00f4ng y\u00eau qu\u00ed l\u1eafm. N\u0103m Quang Thu\u1eadn th\u1ee9 3 - n\u0103m Nh\u00e2m Ng\u1ecd (1462) Tranh \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1eadp l\u00e0m Ho\u00e0ng th\u00e1i t\u1eed. Vua cha \u1edf ng\u00f4i t\u1edbi 38 n\u0103m n\u00ean Th\u00e1i t\u1eed \u1edf ng\u00f4i \u0110\u00f4ng c\u0169ng l\u00e2u (37 n\u0103m), v\u00ec th\u1ebf khi \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00ean n\u1ed1i ng\u00f4i, \u00f4ng \u0111\u0103 tu\u1ed5i ch\u00edn ch\u1eafn v\u00e0 t\u1eebng tr\u1ea3i. Trong th\u1eddi gian 7 n\u0103m c\u1ea7m quy\u1ec1n ch\u00ednh, \u00f4ng vua n\u00e0y kh\u00f4ng c\u00f3 g\u00ec s\u00e1ng t\u1ea1o so v\u1edbi tri\u1ec1u vua tr\u01b0\u1edbc. Tr\u01b0\u1edbc m\u1ed9t ng\u00f4i sao s\u00e1ng ch\u00f3i th\u00ec \u00f4ng vua con n\u00e0y ch\u1ec9 l\u00e0 m\u1ed9t c\u00e1i b\u00f3ng. V\u1ea3 ch\u0103ng ch\u00ednh vua Hi\u1ebfn T\u00f4ng \u0111\u0103 t\u1eebng n\u00f3i: \\\"Th\u00e1nh t\u1ed5 g\u1ea7y d\u1ef1ng trung ch\u00e2u, ho\u00e0ng ph\u1ee5 ta trong tr\u1ecb ngo\u00e0i tu\u00e2n gi\u1eef ph\u00e9p c\u0169, l\u00e0m r\u1ed9ng th\u00eam cho s\u00e1ng t\u1ecf ra... m\u00e0 th\u00f4i\\\". S\u1eed gia V\u0169 Qu\u1ef3nh, ng\u01b0\u1eddi g\u1ea7n c\u00f9ng th\u1eddi th\u00ec nh\u1eadn x\u00e9t: vua th\u00f4ng minh tr\u00ed tu\u1ec7 h\u01a1n ng\u01b0\u1eddi m\u00e0 nh\u00e2n t\u1eeb \u00f4n ho\u00e0, kh\u00f4ng l\u00e0m nghi\u00eam tr\u1ecdng s\u1ef1 vi\u1ec7c l\u00e2u. Th\u01b0\u1eddng khi tan ch\u1ea7u lui v\u00e0o, l\u1ea1i \u0111em c\u00e1c s\u0129 \u0111\u1ea1i phu h\u1ecfi v\u1ec1 ch\u00ednh s\u1ef1 hay d\u1edf, l\u1ea5y l\u1eddi n\u00f3i d\u1ecbu d\u00e0ng, n\u00e9t m\u1eb7t vui t\u01b0\u01a1i, d\u1ed7 cho n\u00f3i ra, cho n\u00ean bi\u1ebft h\u1ebft t\u00ecnh ng\u01b0\u1eddi d\u01b0\u1edbi, ph\u00e1 h\u1ebft s\u1ef1 che l\u1ea5p. K\u1ebb th\u1ea7n h\u1ea1 c\u00f3 l\u1ea7m g\u00ec, ch\u1ec9 r\u0103n qu\u1edf qua loa, kh\u00f4ng n\u1ee1 \u0111\u00e1nh roi l\u00e0m nh\u1ee5c. C\u00e1ch cai tr\u1ecb nh\u00e0n h\u1ea1 ung dung, ch\u01b0a t\u1eebng l\u1ed9 ra l\u1eddi n\u00f3i s\u1eafc m\u1eb7t t\u1ee9c gi\u1eadn m\u00e0 thi\u00ean h\u1ea1 r\u0103m r\u1eafp theo l\u1ec7nh. \u00d4ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi ch\u00fa tr\u1ecdng \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c l\u00e0m thu\u1ef7 l\u1ee3i, ch\u0103m s\u00f3c b\u1ea3o v\u1ec7 \u0111\u00ea \u0111i\u1ec1u. M\u1ed7i x\u0103 cho \u0111\u1eb7t m\u1ed9t x\u0103 tr\u01b0\u1edfng chuy\u00ean tr\u00f4ng coi vi\u1ec7c n\u00f4ng tang. C\u0169ng d\u01b0\u1edbi th\u1eddi vua n\u00e0y","cho ph\u00e9p qu\u00e2n \u0111\u1ed9i v\u00e0 c\u00f4ng t\u01b0\u1ee3ng thay phi\u00ean nhau th\u00e1ng 6, th\u00e1ng 10 chia m\u1ed9t n\u1eeda v\u1ec1 l\u00e0m ru\u1ed9ng: \u00d4ng c\u0169ng ch\u00fa \u00fd \u0111\u1ebfn gi\u00e1o d\u1ee5c quan l\u1ea1i ch\u1ed1ng th\u00f3i quan li\u00eau v\u00e0 tham nh\u0169ng ... L\u00ea Hi\u1ebfn T\u00f4ng tr\u1ecb v\u00ec 7 n\u0103m nh\u01b0ng l\u00e0 \u00f4ng vua cu\u1ed1i c\u00f9ng c\u1ee7a tri\u1ec1u L\u00ea S\u01a1 c\u00f2n gi\u1eef \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eefng th\u00e0nh t\u1ef1u t\u1eeb th\u1eddi Th\u00e1i T\u1ed5 g\u00e2y d\u1ef1ng. L\u00ea Hi\u1ebfn T\u00f4ng c\u0169ng l\u00e0 \u00f4ng vua \u0111\u1ea7u ti\u00ean c\u1ee7a tri\u1ec1u L\u00ea l\u1ea1i c\u00f3 h\u01b0\u1edbng tr\u1edf v\u1ec1 v\u1edbi \u0111\u1ea1o Ph\u1eadt: \u00d4ng cho x\u00e2y d\u1ef1ng c\u00e1c \u0111i\u1ec7n Th\u01b0\u1ee3ng D\u01b0\u01a1ng, Gi\u00e1m Tr\u1ecb, \u0110\u1ed7 Tr\u1ecb, Tr\u01b0\u1eddng Sinh l\u00e0m ch\u1ed7 ngh\u1ec9 ng\u01a1i, \u0111\u1ecdc s\u00e1ch v\u00e0 \u0103n chay. Tuy nhi\u00ean \u00f4ng c\u0169ng kh\u00f4ng tr\u00e1nh \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1eddi ph\u00ea c\u1ee7a s\u1eed th\u1ea7n l\u00e0 \u0111\u0103 ham n\u1eef s\u1eafc qu\u00e1 nhi\u1ec1u \u0111\u1ec3 \u0111\u1ebfn n\u1ed7i b\u1ecb b\u1ec7nh n\u1eb7ng. \u00d4ng m\u1ea5t ng\u00e0y 23 th\u00e1ng 5 n\u0103m Gi\u00e1p T\u00fd (1504), th\u1ecd 44 tu\u1ed5i. L\u00ea Hi\u1ebfn T\u00f4ng c\u00f3 6 ho\u00e0ng t\u1eed, con tr\u01b0\u1edfng l\u00e0 An V\u01b0\u01a1ng Tu\u00e2n, con th\u1ee9 hai l\u00e0 Uy m\u1ee5c \u0111\u1ebf Tu\u1ea5n, con th\u1ee9 3 l\u00e0 T\u1ef1 ho\u00e0ng Thu\u1ea7n, con th\u1ee9 t\u01b0 l\u00e0 Th\u00f4ng V\u01b0\u01a1ng Dung, con th\u1ee9 n\u0103m l\u00e0 Minh V\u01b0\u01a1ng Tr\u1ecb v\u00e0 con th\u1ee9 6 l\u00e0 T\u01b0 V\u01b0\u01a1ng D\u01b0\u1ee1ng. L\u00ea T\u00fac T\u00f4ng (1504) Sau 76 n\u0103m k\u1ec3 t\u1eeb khi L\u00ea Th\u00e1i T\u1ed5 l\u00ean ng\u00f4i s\u00e1ng l\u1eadp tri\u1ec1u L\u00ea \u0111\u1ebfn h\u1ebft \u0111\u1eddi L\u00ea Hi\u1ebfn T\u00f4ng, nh\u00e0 L\u00ea Tr\u1ea3i qua m\u1ed9t ch\u1eb7ng \u0111\u01b0\u1eddng \u0111i l\u00ean, \u0111\u1ec3 l\u1ea1i trong l\u1ecbch s\u1eed d\u00e2n t\u1ed9c nhi\u1ec1u b\u1eadc vua hi\u1ec1n, nhi\u1ec1u \u00f4ng vua s\u00e1ng, nhi\u1ec1u th\u00e0nh t\u1ef1u r\u1ef1c r\u1ee1 v\u1ec1 m\u1ecdi m\u1eb7t. Song t\u1eeb sau \u0111\u00f3, nh\u00e0 L\u00ea b\u01b0\u1edbc v\u00e0o th\u1eddi k\u1ef3 suy vong v\u1edbi nh\u1eefng \u00f4ng vua m\u00e0 v\u1edbi th\u1eddi gian kh\u00f4ng th\u1ec3 t\u1ea9y xo\u00e1 \u0111\u01b0\u1ee3c ti\u1ebfng x\u1ea5u. Sau khi Hi\u1ebfn T\u00f4ng qua \u0111\u1eddi, ng\u01b0\u1eddi k\u1ebf v\u1ecb \u00f4ng l\u00e0 con trai th\u1ee9 3 t\u00ean l\u00e0 Thu\u1ea7n n\u0103m \u0111\u00f3 v\u1eeba 17 tu\u1ed5i. \u0110\u00fang l\u00e0 Hi\u1ebfn T\u00f4ng \u0111\u0103 ch\u1ecdn \u0111\u01b0\u1ee3c ng\u01b0\u1eddi k\u1ebf v\u1ecb x\u1ee9ng \u0111\u00e1ng. Vua L\u00ea T\u00fac T\u00f4ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi d\u1ed1c ch\u00ed ham h\u1ecdc th\u00e2n ng\u01b0\u1eddi hi\u1ec1n, vui \u0111i\u1ec1u thi\u1ec7n, \u0111\u00e1ng l\u00e0 v\u1ecb vua gi\u1ecfi gi\u1eef nghi\u1ec7p th\u00e1i b\u00ecnh. M\u1eb9 l\u00e0 Trang thu\u1eadn Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu h\u1ecd Nguy\u1ec5n, h\u00fay l\u00e0 Ho\u00e0n, ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng B\u00ecnh L\u0103ng, huy\u1ec7n Thi\u00ean Thi (H\u1ea3i H\u01b0ng). L\u00ean ng\u00f4i ng\u00e0y 6\/6 n\u0103m Gi\u00e1p T\u00fd (1504), \u0111\u1ebfn th\u00e1ng 11 n\u0103m \u0111\u00f3 vua sai s\u1ee9 th\u1ea7n Nguy\u1ec5n B\u0103o Khu\u00ea ch\u01b0a qua kh\u1ecfi c\u1eeda \u1ea3i bi\u00ean gi\u1edbi th\u00ec \u0111\u0103 ph\u1ea3i \u0111\u1ed5i t\u1edd bi\u1ec3u kh\u00e1c, b\u00e1o tang vua m\u1edbi v\u00e0 xin phong cho vua ti\u1ebfp theo, b\u1edfi T\u00fac T\u00f4ng \u0111\u0103 qua \u0111\u1eddi. Khi b\u1ecb \u1ed1m n\u1eb7ng, bi\u1ebft m\u00ecnh kh\u00f3 qua kh\u1ecfi, vua T\u00fac T\u00f4ng cho g\u1ecdi c\u00e1c qu\u1ea7n th\u1ea7n \u0111\u1ebfn \u0111\u1ec3 ch\u1ec9 \u0111\u1ecbnh ng\u01b0\u1eddi n\u1ed1i ng\u00f4i thay m\u00ecnh l\u00e0 con th\u1ee9 hai c\u1ee7a Hi\u1ebfn T\u00f4ng t\u00ean l\u00e0 Tu\u1ea5n. \u00d4ng d\u1eb7n: \\\"con th\u1ee9 hai c\u1ee7a Hi\u1ebfn T\u00f4ng ti\u00ean ho\u00e0ng \u0111\u1ebf l\u00e0 Tu\u1ea5n, ng\u01b0\u1eddi hi\u1ec1n minh nh\u00e2n hi\u1ebfu, c\u00f3 th\u1ec3 n\u1ed1i ng\u00f4i ch\u00ednh th\u1ed1ng... N\u1ebfu th\u00e2n v\u01b0\u01a1ng n\u00e0o chi\u1ebfm ng\u00f4i tr\u1eddi th\u00ec ng\u01b0\u1eddi trong n\u01b0\u1edbc gi\u1ebft \u0111i!\\\" T\u00fac T\u00f4ng m\u1ea5t ng\u00e0y 7\/12 n\u0103m Gi\u00e1p T\u00fd (1504), l\u00e0m vua \u0111\u01b0\u1ee3c 6 th\u00e1ng.","L\u00ea Uy M\u1ee5c T\u00fac T\u00f4ng kh\u00f4ng c\u00f3 con n\u1ed1i nghi\u1ec7p n\u00ean tr\u01b0\u1edbc khi m\u1ea5t \u0111\u0103 truy\u1ec1n ng\u00f4i l\u1ea1i cho ng\u01b0\u1eddi anh th\u1ee9 hai c\u1ee7a m\u00ecnh l\u00e0 Tu\u1ea5n. Tu\u1ea5n c\u00f2n c\u00f3 t\u00ean hu\u00fd n\u1eefa l\u00e0 Huy\u00ean, sinh ng\u00e0y 5 th\u00e1ng 5 n\u0103m M\u1eadu Th\u00e2n (1488), l\u00e0 con c\u1ee7a Chi\u00eau nh\u00e2n Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu h\u1ecd Nguy\u1ec5n, hu\u00fd l\u00e0 C\u1eadn, ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng Ph\u00f9 Ch\u1ea9n, huy\u1ec7n \u0110\u00f4ng Ng\u00e0n (nay thu\u1ed9c H\u00e0 B\u1eafc). B\u00e0 l\u00fac nh\u1ecf m\u1ed3 c\u00f4i cha, nh\u00e0 ngh\u00e8o, t\u1ef1 b\u00e1n m\u00ecnh cho ng\u01b0\u1eddi \u1edf ph\u1ee7 Ph\u1ee5ng Thi\u00ean (H\u00e0 N\u1ed9i), v\u00ec nh\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u1ea5y c\u00f3 t\u1ed9i, b\u00e0 l\u1ea1i b\u1ecb sung l\u00e0m n\u00f4 t\u1ef3 nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc, do \u0111\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u01b0a v\u00e0o h\u1ea7u Qu\u1ea3n Ninh ho\u00e0ng h\u1eadu. Khi \u1ea5y Hi\u1ebfn T\u00f4ng c\u00f2n l\u00e0m Th\u00e1i t\u1eed, th\u1ea5y n\u00e0ng c\u00f3 s\u1eafc \u0111\u1eb9p, \u0111\u1ec3 l\u00f2ng y\u00eau r\u1ed3i l\u1ea5y l\u00e0m phi. B\u00e0 phi n\u00e0y sinh ra Tu\u1ea5n r\u1ed3i m\u1ea5t s\u1edbm. Sau khi vua T\u00fac T\u00f4ng qua \u0111\u1eddi, trong tri\u1ec1u c\u00f3 nhi\u1ec1u ph\u00e1i tranh ng\u00f4i b\u00e1u. Th\u00e1i ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu (m\u1eb9 c\u1ee7a Hi\u1ebfn T\u00f4ng, b\u00e0 c\u1ee7a T\u00fac T\u00f4ng) th\u00ec mu\u1ed1n l\u1eadp L\u0103 C\u00f4i V\u01b0\u01a1ng v\u00ec b\u00e0 cho r\u1eb1ng Tu\u1ea5n l\u00e0 con c\u1ee7a k\u1ebb t\u1ef3 thi\u1ebfp kh\u00f4ng x\u1ee9ng \u0111\u00e1ng \u0111\u01b0\u1ee3c n\u1ed1i ng\u00f4i, trong khi \u0111\u00f3 th\u00ec m\u1eb9 nu\u00f4i c\u1ee7a Tu\u1ea5n l\u00e0 K\u00ednh Phi (h\u1ecd Nguy\u1ec5n ng\u01b0\u1eddi x\u0103 Hoa L\u0103ng, huy\u1ec7n Thu\u1ef7 \u0110\u01b0\u1eddng) v\u00e0 n\u1ed9i th\u1ea7n Nguy\u1ec5n Nh\u01b0 Vi mu\u1ed1n l\u1eadp Tu\u1ea5n (t\u1ee9c Uy M\u1ee5c). \u00dd \u0111\u1ecbnh c\u1ee7a Th\u00e1i ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu kh\u00f4ng th\u00e0nh, sau khi l\u00ean ng\u00f4i Uy M\u1ee5c sai gi\u1ebft Th\u00e1i ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu v\u00e0 m\u1ed9t lo\u1ea1t \u0111\u1ea1i th\u1ea7n \u0111\u0103 kh\u00f4ng \u1ee7ng h\u1ed9 m\u00ecnh nh\u01b0 \u0110\u00e0m V\u0103n L\u1ec5, Nguy\u1ec5n Quang B\u1eadt... Uy M\u1ee5c l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e0 \\\"Qu\u1ef3nh l\u00e2m \u0111\u1ed9ng ch\u1ee7\\\". T\u1eeb l\u00fac l\u00ean ng\u00f4i Uy M\u1ee5c tr\u1edf n\u00ean ng\u01b0\u1eddi ham r\u01b0\u1ee3u ch\u00e8, g\u00e1i \u0111\u1eb9p, th\u00edch gi\u1ebft ng\u01b0\u1eddi. Ph\u00f3 s\u1ee9 nh\u00e0 Minh l\u00e0 H\u1ee9a Thi\u00ean T\u00edch khi sang s\u00e1ch phong, tr\u00f4ng t\u01b0\u1edbng m\u1ea1o Uy M\u1ee5c \u0111\u0103 \u0111\u1ec1 hai c\u00e2u: An nam t\u1ee9 b\u00e1ch v\u1eadn v\u01b0u tr\u01b0\u1eddng, Thi\u00ean \u00fd nh\u01b0 h\u00e0 gi\u00e1ng qu\u1ec9 v\u01b0\u01a1ng? ( V\u1eadn n\u01b0\u1edbc An Nam c\u00f2n d\u00e0i b\u1ed1n tr\u0103m n\u0103m, \u00fd tr\u1eddi sao l\u1ea1i sinh ra vua qu\u1ec9?) \u0110\u00eam n\u00e0o Uy M\u1ee5c c\u0169ng v\u00e0o cung c\u00f9ng v\u1edbi cung nh\u00e2n u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u v\u00f4 \u0111\u1ed9, ai say th\u00ec gi\u1ebft. Quy\u1ec1n h\u00e0nh trong tri\u1ec1u r\u01a1i v\u00e0o tay h\u1ecd ngo\u1ea1i. Ph\u00eda \u0110\u00f4ng th\u00ec l\u00e0ng Hoa L\u0103ng (qu\u00ea c\u1ee7a \u1eb9m nu\u00f4i), ph\u00eda T\u00e2y th\u00ec l\u00e0ng Ph\u00f9 Ch\u1ea9n (qu\u00ea c\u1ee7a m\u1eb9 \u0111\u1ebb), \u0111\u1ec1u c\u1eady quy\u1ec1n c\u1eady th\u1ebf, d\u00ecm h\u00e3m th\u1ea7n li\u00eau, c\u00f3 khi v\u00ec t\u1ef1 \u00fd m\u00e0 gi\u1ebft h\u1ea1i sinh d\u00e2n, c\u00f3 khi d\u00f9ng ng\u00f3n k\u00edn m\u00e0 y\u00eau s\u00e1ch ti\u1ec1n c\u1ee7a; ph\u00e0m s\u00fac v\u1eadt hoa m\u1ea7u c\u1ee7a d\u00e2n gian \u0111\u1ec1u c\u01b0\u1edbp c\u1ea3; nh\u00e0 d\u00e2n ai c\u00f3 \u0111\u1ed3 l\u1ea1 v\u1eadt qu\u00ed th\u00ec \u0111\u1ec1u \u0111\u00e1nh d\u1ea5u ch\u1eef v\u00e0o \u0111\u1ec3 l\u1ea5y. Uy M\u1ee5c c\u00f2n ra l\u1ec7nh cho gi\u1ebft h\u1ebft nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi Chi\u00eam b\u1ecb b\u1eaft l\u00e0m gia n\u00f4 trong c\u00e1c \u0111i\u1ec1n trang c\u1ee7a c\u00e1c th\u1ebf gia, c\u00f4ng th\u1ea7n. S\u1ef1 t\u00e0n b\u1ea1o qu\u00e1 \u0111\u00e1ng c\u1ee7a Uy M\u1ee5c \u0111\u0103 g\u00e2y n\u00ean m\u1ed9t l\u00e0n s\u00f3ng b\u1ea5t b\u00ecnh trong d\u00e2n ch\u00fang v\u00e0 trong h\u00e0ng ng\u0169 quan l\u1ea1i, d\u00f2ng d\u00f5i h\u1ecd L\u00ea. Th\u00e1ng 11 n\u0103m K\u1ef7 T\u1ef5 (1509), \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ef1 gi\u00fap \u0111\u1ee1 c\u1ee7a Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u0103ng (l\u00e0 b\u00e0 con v\u1edbi Tr\u01b0\u1eddng l\u1ea1c Ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu - ng\u01b0\u1eddi \u0111\u0103 b\u1ecb","Uy M\u1ee5c cho \u0111\u00e1nh thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c ch\u1ebft), Gi\u1ea3n tu C\u00f4ng Oanh gi\u1ea3 x\u01b0ng l\u00e0 C\u1ea9m giang v\u01b0\u01a1ng d\u1ef1ng c\u1edd chi\u00eau an. H\u1ecd \u0111\u1ec1 c\u1eed L\u01b0\u01a1ng \u0110\u1eafc B\u1eb1ng th\u1ea3o t\u1edd h\u1ecbch d\u1ee5 c\u00e1c \u0111\u1ea1i th\u1ea7n v\u00e0 c\u00e1c quan r\u1eb1ng: \\\"B\u1ea1o ch\u00faa L\u00ea Tu\u1ea5n, ph\u1eadn con th\u1ee9 k\u00e9m h\u00e8n, l\u00e0m nh\u01a1 b\u1ea9n nghi\u1ec7p l\u1edbn. L\u1ea7n n\u1eefa g\u1ea7n \u0111\u01b0\u1ee3c 5 n\u0103m, t\u1ed9i \u00e1c \u0111\u0103 \u0111\u1ebfn mu\u00f4n v\u1ebb. Gi\u1ebft h\u1ea1i ng\u01b0\u1eddi x\u01b0\u01a1ng th\u1ecbt, d\u00ecm h\u00e3m c\u00e1c th\u1ea7n li\u00eau... T\u01b0\u1edbc \u0111\u0103 h\u1ebft r\u1ed3i m\u00e0 th\u01b0\u1edfng b\u1eady kh\u00f4ng ng\u1edbt, d\u00e2n \u0111\u0103 c\u00f9ng r\u1ed3i m\u00e0 v\u00f5 v\u00e9t kh\u00f4ng th\u00f4i... Ti\u00eau ti\u1ec1n nh\u01b0 b\u00f9n \u0111\u1ea5t, b\u1ea1o ng\u01b0\u1ee3c ngang v\u1edbi T\u1ea7n Ch\u00ednh...\\\" T\u1eeb T\u00e2y \u0110\u00f4, Gi\u1ea3n Tu C\u00f4ng Oanh \u0111em qu\u00e2n chi\u1ebfm l\u1ea1i \u0110\u00f4ng Kinh (H\u00e0 N\u1ed9i), b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c v\u00e0 b\u1ee9c Uy M\u1ee5c t\u1ef1 t\u1eed th\u00e1ng 12 n\u0103m K\u1ef7 T\u1ef5 (1509) Gi\u1ea3n Tu C\u00f4ng Oanh cho ng\u01b0\u1eddi l\u1ea5y s\u00fang l\u1edbn, \u0111\u1eb7t x\u00e1c Uy M\u1ee5c v\u00e0o mi\u1ec7ng s\u00fang, s\u00fang n\u1ed5 l\u00e0m tan h\u00e0i c\u1ed1t, ch\u1ec9 l\u1ea5y tro t\u00e0n \u0111em v\u1ec1 ch\u00f4n t\u1ea1i qu\u00ea m\u1eb9 Uy M\u1ee5c l\u00e0 l\u00e0ng Ph\u00f9 Ch\u1ea9n, gi\u00e1ng Uy m\u1ee5c xu\u1ed1ng l\u00e0m M\u1eabn L\u1ec7 C\u00f4ng. \u0110\u1ebfn n\u0103m \u0110inh S\u1eedu (1517) m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c truy t\u00f4n l\u00e0 Uy M\u1ee5c \u0111\u1ebf. Nh\u01b0 v\u1eady Uy M\u1ee5c \u0111\u1ebf \u1edf ng\u00f4i 5 n\u0103m, th\u1ecd 22 tu\u1ed5i. S\u1eed th\u1ea7n tri\u1ec1u L\u00ea b\u00e0n r\u1eb1ng: M\u1eabn L\u1ec7 C\u00f4ng t\u00edn nhi\u1ec7m ngo\u1ea1i th\u00edch, b\u1ea1o ng\u01b0\u1ee3c v\u00f4 \u0111\u1ea1o, gi\u1ebft h\u1ea1i t\u00f4n th\u1ea5t, t\u00e0n h\u1ea1i nh\u00e2n d\u00e2n, t\u1ef1 chu\u1ed1c ho\u1ea1 di\u1ec7t vong, ch\u1eb3ng c\u0169ng \u0111\u00e1ng sao! L\u00ea T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c (1510-1516) L\u00ea T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c h\u00fay l\u00e0 O\u00e1nh, l\u1ea1i c\u00f3 t\u00ean n\u1eefa l\u00e0 Tr\u1eeb, l\u00e0 ch\u00e1u n\u1ed9i L\u00ea Th\u00e1nh T\u00f4ng, con th\u1ee9 hai c\u1ee7a Ki\u1ebfn v\u01b0\u01a1ng T\u00e2n. \u00d4ng sinh ng\u00e0y 25 th\u00e1ng 6 n\u0103m \u1ea4t M\u0103o (1455). M\u1eb9 l\u00e0 Huy t\u1eeb ki\u1ebfn ho\u00e0ng th\u00e1i h\u1eadu, h\u1ecd Tr\u1ecbnh h\u00fay Tuy\u00ean, ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng Th\u1ee7y Ch\u00fa, huy\u1ec7n L\u00f4i D\u01b0\u01a1ng (t\u1ee9c Th\u1ecd Xu\u00e2n, Thanh Ho\u00e1). D\u01b0\u1edbi th\u1eddi vua Hi\u1ebfn T\u00f4ng, \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c phong l\u00e0 Gi\u1ea3n Tu C\u00f4ng. \u0110\u1ebfn khi Uy M\u1ee5c \u0111\u1ebf gi\u1ebft h\u1ea1i c\u00f4ng th\u1ea7n v\u00e0 ng\u01b0\u1eddi t\u00f4n th\u1ea5t, \u00f4ng c\u0169ng b\u1ecb b\u1eaft giam, nh\u01b0ng may tr\u1ed1n tho\u00e1t ch\u1ea1y v\u00e0o T\u00e2y \u0110\u00f4 (Thanh H\u00f3a). Th\u00e1ng 11 n\u0103m 1509, \u00f4ng c\u00f9ng v\u1edbi Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u0103ng v\u00e0 c\u00e1c qu\u1ea7n th\u1ea7n \u0111em qu\u00e2n ra \u0110\u00f4ng Kinh gi\u1ebft Uy M\u1ee5c r\u1ed3i t\u1ef1 l\u1eadp l\u00e0m vua. Sau khi l\u00ean ng\u00f4i th\u00e1ng Gi\u00eang n\u0103m Canh Ng\u1ecd (1510), b\u00e0n c\u00f4ng nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u1ee9ng ngh\u0129a, \u00f4ng cho Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u0103ng l\u00e0m Ngh\u0129a Qu\u1ed1c c\u00f4ng, nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi kh\u00e1c nh\u01b0 Nguy\u1ec5n Ho\u00e0ng D\u1ee5, Tr\u1ecbnh Huy \u0110\u1ea1i v\u00e0 Tr\u1ecbnh Duy S\u1ea3o c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c phong ch\u1ee9c t\u01b0\u1edbc kh\u00e1c nhau. M\u1ed9t vi\u1ec7c l\u00e0m \u0111\u00e1ng ch\u00fa \u00fd duy nh\u1ea5t c\u1ee7a vua T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c l\u00e0 ban \\\"Tr\u1ecb b\u00ecnh b\u1ea3o ph\u1ea1m\\\", g\u1ed3m 50 \u0111i\u1ec1u v\u00e0o th\u00e1ng 4 n\u0103m T\u00e2n M\u00f9i (1511), trong \u0111\u00f3 n\u00eau l\u00ean vi\u1ec7c c\u1ee7ng c\u1ed1 k\u1ef7 c\u01b0\u01a1ng, gi\u00e1o ho\u00e1, c\u1ea9n th\u1eadn h\u00ecnh ph\u1ea1t \u0111\u1ec3 ng\u0103n ng\u1eeba l\u00f2ng d\u00e2n, kh\u1eafc ph\u1ee5c t\u00ecnh tr\u1ea1ng r\u1ed1i lo\u1ea1n m\u1ee5c n\u00e1t do \u0111\u1eddi \u0110oan Kh\u00e1nh g\u00e2y ra. Song ngo\u00e0i vi\u1ec7c l\u00e0m tr\u00ean, L\u00ea T\u01b0\u01a1ng D\u1ef1c kh\u00f4ng thi th\u1ed1 th\u00eam \u0111\u01b0\u1ee3c vi\u1ec7c g\u00ec c\u1ee5 th\u1ec3 \u0111\u1ec3 kh\u1eafc ph\u1ee5c t\u00ecnh tr\u1ea1ng \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc ng\u00e0y c\u00e0ng th\u00eam h\u1ed7n lo\u1ea1n. C\u00e1c cu\u1ed9c n\u1ed5i d\u1eady c\u1ee7a c\u00e1c l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng phong ki\u1ebfn \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng ng\u00e0y c\u00e0ng lan r\u1ed9ng..."]


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook