Araling Panlipunan Grade 9 Part 2

9Araling Panlipunan Part II

MODYUL 3: PAG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG: TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PANDAIGDIGANG KAMALAYANPanimula Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval angnagpasimula sa pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari sapaglakas ng Europe, paglawak ng kapangyarihan nito at ang pagpakamulat sa mgabagong kaalaman at ideya ay nagdala ng transpormasyon sa Europe at bumago sabuong daigdig. Sa Yunit na ito ay tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ngdaigidg tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga ito sakasalukuyan upang makabuo ng mga bagong kaalaman na makatutulong sapagharap sa pagbabago ng daigdig. Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan atepekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-usbongng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sadaigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya, pulitika atekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang kamalayan? Handaka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas samga pangyayaring ito.Mga Aralin At Sakop Ng ModyulAralin 1: Paglakas ng EuropeAralin 2: Paglawak ng Kapangyarihan ng EuropeAralin 3: PagkamulatSa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:Aralin 1  Nasusuri ang konsepto ng bourgeoisie, merkantilismo, nationalAralin 2 monarchy, renaissance, simbahang katoliko at repormasyon  Napahahalagahan ang kontribusyon ng bourgeoisie, merkantilismo, national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko at repormasyon sa daigdig  Nasusuri ang unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon sa Europe  Natataya ang mga dahilan at epekto ng unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon sa Europe  Nasusuri ang mga kaganapan at epekto ng Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Industriyal  Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo 258

Aralin 3  Naipaliliwanag ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan ng mga Rebolusyong Pranses at Amerikano  Naipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng konsepto ng Nasyonalismo sa Europe at iba’t ibang bahagi ng daigdig PAUNANG PAGTATAYA Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul naito, sagutin ang sumusunod na pagsusulit. Isulat ang letra ng wastong sagot sabawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subukingmuling sagutan ang nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito.1. Lahat ng nasa ibaba ay katangian ng bourgeoisie noong Gitnang PanahonMALIBAN sa anong aytem?A. mayayaman at kabilang sila sa uring nobilidad at kaparianB. tinagurian silang middle class o panggitnang uri.C. nagmula sila sa mga banker at mangangalakal sa mga bayan at lungsod.D. nagamit ang kanilang propesyon at panulat sa pagbubunsod ng rebolusyong pampulitika at pang-ekonomiya.2. Alin ang pinakawastong kahulugan ng Renaissance?A. muling pagsikat ng Kulturang HelenistikoB. muling pagsilang ng kaalamang Griyego-RomanoC. panibagong kaalamang panrelihiyon sa EuropeD. panibagong kaalaman sa agham3. Alin ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari?I. schism sa Simbahang KatolikoII. pagtawag ni Pope Paul III sa Council of TrentIII. pagpaskil ni Martin Luther ng Ninety-Five Theses sa pinto ng Wittenberg ChurchA. I - II - IIIB. II - I - IIIC. III - I - IID. I - III – II4. Alin sa sumusunod na mga pangungusap ang kumakatawan sa pahayag na “Theend justifies the means ”?A. Auman ang pamamaraan ng pinuno ay katanggap-tanggap kung mabuti ang kaniyang hangarin.B. Ano pa man ang pamamaraan ng pinuno basta mabuti ito ay palaging mabuti ang bunga nito. 259

C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan.D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng pamamahala.5. Sino ang pilosopong Ingles na nagpanukala na ang kaalaman ng isang tao aynagmumula sa karanasan? Binigyang-diin niyang ang kaisipan ng tao ay maitutuladsa “tabula rasa” o blank slate.A. John LockeB. John AdamsC. Rene DescartesD. Jean-Jacques Rousseau6. Bakit itinuring na batik sa kasaysayan ng Simbahang Katoliko ang Inquisition?A. Napigilan nito ang paglaganap ng Protestant Reformation sa timog Europe.B. Ang mga kalupitang ginawa ng Inquisition ay humantong sa maraming kamatayan ng walang sala.C. Nasugpo nito ang mga salungat sa alituntunin ng Katolisismo.D. Nagkaroon ng maraming kaaway ang Simbahang Katoliko.7. Suriin ang mapa ng Italya. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya saekonomiya nito? 260

A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.C. Bukas ang iba’t ibang ruta nito sa kalakalan.D. Madali itong masakop ng ibang bansa.8. Ano ang kontribusyon ng sistemang merkantilismo sa Europe?A. Napabilis ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.B. Naging batayan ito ng kapangyarihan ng mga bansa sa Europe.C. Sa tulong ng sistemang ito, natustusan ng mga bansa ang kanilang Pangangailangan.D. Bumagal ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.9. Sa ika-15 siglo, ang Europe ay nahati sa mga nation-state na nagpaligsahansa kapangyarihan. Nagbunga ang paligsahang ito ay sa pagpapalawak ng mganation-state. Alin sa sumusunod na bansa ang nanguna sa pagtuklas ng mgalupain?A. SpainB. EnglandC. PortugalD. Netherlands10. Angt cartoon sa ibaba ay kumakatawan sa mga estado sa America. Ano angmensaheng ipinakikita nito kung nangyari ito sa panahon ng rebolusyon laban saBritish?A. Kailangang maging matalino sa paglaban tulad ng isang ahas.B. Pagkakaisa ang susi upang magtagumpay sa laban.C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas.D. Walang maaapi kung walang nagpapaapi. 261

11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyangpanahon?1. Mamuhunan sa ibang bansa upang malaki ang kita.2. Sumunod sa batas na ipinatutupad ng sariling barangay.3. Magtapos ng pag-aaral sa ibang bansa at paggamit ng natutuhan sa sariling bansa.4. Gumamit ng wikang Ingles upang maipakilala ang kalinangan at kulturang Pilipino. A. 1,2,3,4 B. 1,2,3 C. 2,3,4 D. 3,412. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England. Nangmagsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar ang France saUnited States na malaki ang tulong sa pananagumpay ng huli. Batay dito, ano angpinakaangkop na hinuha ang mabubuo?A. Magkakampi ang France at United StatesB. Magkasabay na nilabananan ng Inglatera ang United States at France.C. Galit ang France sa ginawang pananakop ng England sa United States.D. Ginamit na pagkakataon ng Pransya ang Rebolusyong Amerikano upang mapabagsak ang Inglatera.13. Naisakatuparan ang rebolusyong politikal matapos umusbong ang mgakaisipang liberal at radikal sa daigdig. Ano ang ugnayan ng RebolusyongPangkaisipan sa Rebolusyong Politikal?A. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang nagtulak sa pag-usbong ng Rebolusyong Politikal.B. Ang Rebolusyong Politikal ang naging sanhi ng paglaganap ng Rebolusyong Pangkaisipan.C. Ang Rebolusyong Pangkaisipan at Politikal ay bunga na lamang ng renaissance sa Europe.D. Walang direktang ugnayan ang Rebolusyong Politikal at Rebolusyong Pangkaisipan.14. Sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, ginamit na dahilan ngmga Europeo ang ideya ng white man’s burden upang bigyang katwiran angkanilang pananakop. Ano ang ‘white man’s burden’?A. Paniniwalang binigyan ng Diyos ang mga puti ng karapatan na angkinin ang daigdig.B. Paniniwalang mga puti ang superior na lahi sa mundo.C. Paniniwalang tungkulin ng mga puti na panaigin ang kanilang kabihasnan sa kanilang sinakop.D. Paniniwalang ang mga nasakop nilang kolonya ay dapat sumunod sa mga kagustuhan ng mga Europeo. 262

15. Maraming makabagong ideya at imbensyon ang nabuo noong RebolusyongSiyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa sansinukob. Alin sasumusunod ang pinakamahalagang ambag ng Rebolusyong Siyentipiko sa mgaKanluranin?A. Maraming aklat ang naisulat tungkol sa agham sa panahong ito.B. Nakapagtatag ng mga paaralang pang- agham sa Europa.C. Nabago ang tingin ng mga Kanluranin sa sansinukob.D. Naging pangunahing dahilan ito ng kamalayan ng mga Kanluranin.16. Nagdulot ang Rebolusyong Industriyal ng pag-unlad sa lipunan atekonomiya ng Europe, kasabay ang suliraning idinulot nito. Alin sa mga sumusunodang pinakamabigat na suliraning panlipunan at pang-ekonomiyang idinulot ngRebolusyong Industriyal?A. Dumagsa ang mga tao sa lungsod na mula sa mga probinsya.B. Maraming nawalan ng hanapbuhay at naging palaboy.C. Maraming bata ang napilitang magtrabaho.D. Naging dahilan ito ng hidwaang pampolitika.17. Alin sa sumusunod ang pangunahing epekto ng Rebolusyong Pranses?A. Pagtanggal ng sistemang piyudalB. Pagpirma ng “Deklarasyon ng Karapatan ng Tao”C. Paglansag ng monarkiya at pagtatayo ng republikaD. Paglawak ng ideyang kalayaan, pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran18-20) Tama o MaliSuriin ang bawat pahayag . Makatutulong ang nakasalungguhit na mga salita sapagsusuri ng ideya sa bawat bilang. Pillin ang letra ng wastong sagot. Gamitin ang sumusunod na option sa bilang 18-20. A. Tama ang una at ikalawang pangungusap. B. Mali ang una at ikalawang pangungusap. C. Tama ang unang pangungusap. D. Tama ang ikalawang pangungusap.18. I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italya at lumaganap sa kabuuan ng Europa. II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural ang pagkakaimbento ng ‘movable press’ ni Johan Gutenberg.19. I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng Simbahang Katolika. 263

II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ang paniniwalang ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi ang Simbahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.20. I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng pananakop, nakahihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig. II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.ARALIN 1: PAGLAKAS NG EUROPE Nagmumula sa Europe ang pinakamayayamang mga bansa sa daigdig.Malaki ang bahaging ginampanan nila upang mapanatili ang katayuan ng Europebilang isa sa pinakamauunlad na kontinente sa daigdig. Kailan nga ba nagsimulaang paglakas ng mga mangangalakal na malaki ang naging bahagi sa paglakas ngEurope sa bahaging ito ng kasaysayan. ALAMIN Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga paunang tanong sa mga aralin ng Modyul na ito, malalaman mo kung paano muling lumakas ang Europe at kung ano-anong bagong ideya at pamana ang naging ambag nito sa transpormasyon ng mga bansa sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Tuklasin ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa paglakas ng Europe. Lilinangin mo ang mga bagong kaalaman at kasanayan na magdadala sa iyo sa lubos na pag-unawa. Halina’t iyong simulan...Gawain 1: Word Hunt Hanapin at bilugan sa puzzle box ang mga terminong tinutukoy sa bawatkahon sa kasunod na pahina. Gamitin ang una at huling titik ng salita bilang gabaysa paghahanap ng bawat salita. 264

A L AME R K A N T I L I SMO D I MBSE TNA TSE TORP V S I O L P RO T SE T OR PR C O K A T O L I K OW H P S E I EMDK ER A L S EAR L K E S T S KUYMT T APT K NGPR N I R S F A GUMOY A S OOU MN LWC S B S N RB N C T R K P A T P L Y A S HREO P Y UG EM Y MB O U RG EO I S I E A RU L REN A I S SAN CE S P Y H CR A NOM L ANO I T A N 1. B____________R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko 2. B____________E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe 3. E____________E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig 4. H____________O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano 5. K____________O Nangangahulugang “universal” 6. M____________O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang yaman ng bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak 7. N____________L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang kapangyarihan ng M____________Y hari 8. P____________E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko 9. R____________E Nangangahulugan itong “muling pagsilang” 10. R____________N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko ay yumakap sa ibang relihiyon Matapos mong matukoy ang mahahalagang salita sa aralin ay subukin mongbumuo ng kaisipan tungkol sa paglakas ng Europe.Sa tulong ng nabuong mga salita.Isulat mo ang iyong konsepto sa rectangle callout. 265

Pamprosesong tanong 1. Ano-ano ang iyong nahanap at nabuong mga salita? 2. Batay sa mga salitang iyon, alin sa mga ito ang pamilyar sa iyo? Bakit? 3. Paano nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga salitang iyong pinagsama-sama? Ano-ano ang iyong naging batayan upang mabuo ang kaisipan?GAWAIN 2: Kilalanin Mo! Suriin ang sumusunod na mga larawan. Kilalanin ang bawat nakalarawan atisulat sa patlang ang tungkulin o gawain ng bawat isa. 266

Pamprosesong tanong1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan?2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan?3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang mga nakalarawan?4. Nakatutulong ba sa kasalukuyan ang nasa larawan? Patunayan.GAWAIN 3: Think –Pair- Share! Sa tulong ng gawaing ito, masusukat mo ang kaalaman at pag-unlad sa pag-unawa ng aralin.Panuto: Pumili ng kapareha sa gawaing ito at basahin ang katanungan sa aralin.Sagutin ang kahong itinakda sa inyo bago pagsamahin ang mga ideya. Iwanangwalang sagot ang dalawang nasa ibabang kahon at balikan ito sa huling bahagi ngaralin. TANUNGAN SA ARALIN AKING KASAGUTAN AKING KAPAREHA (Sagot ng Mag-aaral) (Sagot ng Kapareha)Paano nakaapekto ang paglakas ngEurope sa transpormasyon ng mga PINAGSAMANG IDEYAbansa at rehiyon sa daigdig at sapagbuo ng pandaigdigang (Sagot ng Magkapareha)kamalayan?(Sa bahaging ito, isulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin) Mga Sanggunian/ Batayan(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa)Nagtatapos ang bahagi ng Alamin sa puntong ito. Pagkatapos masuri ang sariling mong kaalaman tungkol sa paksang tatalakayin, natitiyak kong gusto mong malaman kung tama ang iyong mga sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng Modyul . Sa iyong pagsasagawa ng iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma ang iyong mga dating alam sa mga bagong kaaalamang matututuhan mo sa modyul na ito. 267

PAUNLARIN Sa bahaging ito, inaasahang matututunan mo ang mahahalagang kaalaman tungkol sa paglakas ng Europe. Ang bahaging ginampanan ng Bourgeoisie, ng sistemang Merkantilismo, pagkatatag ng National Monarchy, Renaissance, at maging ng simbahang Katoliko at Repormasyon ay makatutulong upang lubos na maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Europe sa panahong ito. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi matapos ang pag-aaral sa bahaging ito ng aralin. Inaasahan ding maiwawasto ang mga maling pag-unawa pagkatapos ng aralin.GAWAIN 4: Pamana ng Nakaraan! Natalakay sa Aralin 3 ng Modyul 2 ang mahahalagang pamana ng bayan at lungsod sa panahong Medieval. Malaki ang naitulong ng mga pamanang ito sa pag-usbong ng Europe. Makikita sa dayagram ang mga pamanang ito. Panuto: Suriin ang dayagram at sagutin ang mga katanungan.Diagram Blg. 1.1 Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon) nina Vivar et.al, pahina 156 268

Pamprosesong tanong1. Sa mga pamanang inilahad sa dayagram, alin sa mga ito pinakamahalaga? Bakit?2. Sa iyong palagay, paano makaaapekto ang mga pamanang ito sa paglakas ng Europe? Simulan mo na ang pag-aaral tungkol sa mga bourgeoisiena malaki ang papel na ginampanan sa paglakas ng Europe.GAWAIN 5: Burgis ka! Malaki ang bahaging ginampanan ng mga bourgeoisie sa paglakas ngEurope. Gusto mo ba silang makilala?Panuto: Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeosie. Iyong itala angmahahalagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out at concept mapng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie. 269

PAG-USBONG NG BOURGEOISIE Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mgabayan sa medieval France na binubuo ng mga artisan at mangangalakal. Angmga artisan ay mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mgakagamitang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang. Malaki ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga bourgeoisie sapamumuhay ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ayhindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan. Hindi nakatali ang mga kasaping uring ito sa mga panginoong may lupa. Ang kanilang yaman ay hindinanggaling sa lupa kundi sa industriya at kalakalan. Ang mga artisan, halimbawa,ay naninirahan sa mga nabuong pamayanan. Hindi sila nakadepende sasistemang piyudal at binanayaran sila sa kanilang paggawa. Sa huling bahagi ng ika-17 siglo, naging isang makapangyarihang puwersaang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker(nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagmamay-ari ng mgabarko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi na kabilangsa kanila ang mga artisano na sa panahong ito ay maiuuri na sa mgamanggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan atpakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilangkapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang.Maiuugat ang English Revolution, American Revolution, at French Revolution sapagnanais ng bourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng piyudalismo, sapakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa karapatan sa kalakalanat pagmamay-ari. Nagkaroon lamang ng politikal na kapangyarihan ang mga bourgeoisiepagdating ng ika-19 na siglo. Nagkamit sila ng karapatang politikal, panrelihiyon,at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp.209-211 Ang mga bourgeoisie ay ____________ ________________________________ ________________________________ 270

PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIESino-sino ang mga Katangian ng Halaga sa Lipunan Bourgeoisie? mga Bourgeoisie (Noon at Ngayon) _______________ ________________ _______________ ________________ _______________ ________________ _______________ ________________ _______________ ________________ _______________ ________________ _______________ ________________ _______________ ________________ _______________ ________________Dahilan ng kanilang _________ Epekto_s_a_P_a_g_l_a_k_a_s_n__g___Paglakas Europe __________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________ Pamprosesong tanong 1. Sino-sino ang itinuturing na kabilang sa pangkat ng bourgeoisie? 2. Ano-ano ang katangian ng bourgeoisie? 3. Ano ang naging papel nila sa paglakas ng Europe? 4. Sino ang maituturing natin na Bourgeoisie sa kasalukuyan? 5. Paano nakatutulong ang bourgeoisie sa kasalukuyan sa ating bansa at maging sa daigdig? Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging itong kasaysayan ng paglakas ng Europe, bahagi rin ng pangyayari sa panahong ito angpag-iral ng sistemang nagbigay –daan sa paghahangad ng mahahalgang metal mayroonang ibang panig ng daigdig maliban sa Europe. Paano ba ito nagsimula? Ano ba angmerkantilismo? Paano ito nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng Europe? 271

GAWAIN 6: Magbasa at Unawain!Panuto: Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo. Pagkatapos aysagutin ang mga pamrposesong tanong.Ang pag-unlad ng isang bagong Hango ang ideyang ito sa karanasan ng Spain na yumaman at nagingdoktrinang tinawag na merkantilismo ay makapangyarihan dahil sa mahahalagang metal na nanggaling sa mga kolonya nito sanakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng South America at Central America. Gayundin, kinailangan nila ng mga kolonyangmga nation-state sa Europe. Nabuo ang magkakaloob ng mga ginto at pilak.prinsipyo ng merkantilismo upang itaguyod Ang isang bansang walang kakayahang makakuha ng ginto at pilak nangang kaunlarang pang-ekonomiya at madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang kalakalan nito sa iba pang bansa. Kungkapangyarihang politikal ng isang bansa. titiyakin lamang ng pamahalaan na masBagama’t kadalasang ikinakategorya bilang marami ang iniluluwas kaysa inaangkat, mas maraming ginto at pilak ang papasok sapatakarang pang-ekonomiya, ang bansa. Sa gayong paraan, mapananatili nito ang kalamangan sa balance ng kalakalan.merkantilismo ay isang sistema na angpangunahing mga layunin ay politikal. Angmga layuning ito ay ang magkaroon ngmalaking kitang magbibigay-daan upang anghari ay makapagpagawa ng mga barko,mapondohan ang kaniyang hukbo, atmagkaroon ng pamahalaang katatakutan atrerespetuhin ng buong daigdig. Ang doktrinang bullionism ay sentral Isang elemento ng merkantilismo nasa teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mgadoktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa nation-state ay ang tinatawag naay masusukat sa dami ng mahahalagang nasyonalismong ekonomiko. Ibig sabihin nito,metal sa loob ng hangganan nito. Ibig sabihin, kayang tustusan ng isang bansa ang sarilikung mas maraming ginto at pilak ang nitong pangangailangan. Sa pamamagitan ngmakukuha ng isang bansa, mas maraming pagtataas sa dami ng iniluluwas na produkto,pera ang malilikom nito bilang buwis. hindi na aasa ang bansa sa mga produktongNangangahulugan ito na mas magiging dayuhan.mayaman at makapangyarihan ang naturangbansa. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 211-212 MERKANTILISMO 272

Pamprosesong tanong 1. Batay sa mga kaisipan at konseptong naipahayag sa teksto, ano ang kahulugan ng merkantilismo? 2. Bakit sinasabing hindi lamang pang-ekonomiya kundi pampolitika rin ang layunin ng merkantilismo? 3. Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng Europe? 4. Mayroon pa bang merkantilismo sa kasalukuyan? Patunayan. 5. Pabor ka ba na ito ang gamiting sistemang pang-ekonomiya ng ating bansa? ng daigdig? Bakit? Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang merkantilismo ay naging daan upang muling manumbalik ang kapangyarihan ng hari. Paano nga ba muling naging makapangyarihan ang hari? Paano rin nakatulong ang mga bourgeoisie sa pagiging makapangyarihan nila muli? Tunghayan mo ang mga pangyayari sa bahaging ito ng ating kasaysayan.GAWAIN 7: Hagdan ng Pag-unawa!Panuto: Paano nga ba nakatulong ang pagtatatag ng National Monarchy sapaglakas ng Europe? Sa tulong ng kasunod na teksto, itala mo sa ladder diagramang mga kaganapan na nagbunsod sa pagyabong ng national monarchy. 273

PAGTATATAG NG NATIONALMONARCHY Ease modyul 10 Sa pamamagitan ng buwis, nagkaroon ng pondo ang hari Malaki ang naitulong ng upang magbayad ng mga sundalo. Dahil dito, nakalaya ang hari mulapagtatatag ng national monarchy sa proteksiyon na dating ibinibigay ng mga knight ng panginoongsa paglakas ng Europe. maylupa. Dahil ang katapatan ng mga sundalo ay nasa hari, maaariMatatandaan na sa panahon ng silang gamitin ng hari laban sa mga knight ng panginoong maylupapiyudalismo, walang kung kinakailangan. Bukod dito, maaari nang humirang ang hari ngsentralisadong pamahalaan. mga edukadong mamamayan bilang kolektor ng buwis, hukom,Mahina ang kapangyarihan ng sekretarya, at administrador.hari. Ang naghahari ay ang mga Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212noble na sila ring mga Ano-ano ang salik na nakatulong sapanginoong maylupa. Ang hari ay muling paglakas ng kapangyarihan ng hari?itinuturing lamang na _____________________________ _____________________________pangunahing panginoong may _____________________________ _____________________________lupa. _____________________________ Subalit nabago angkatayuan ng monarkiya sa tulongng mga bourgeoisie. Ang hari nadating mahina ang kapangyarihanay unti-unting namayagpag sapamamagitan ng pagpapalawakng teritoryo at pagbubuo ngmatatag na sentralisadongpamahalaan. Humirang siya ngmga mamamayang nagpatupadng batas at nagsagawa ngpaglilitis at pagpaparusa sa korteng palasyo. Bilang resulta, angkatapatan ng mamamayan aylumipat mula sa panginoongmaylupa tungo sa pamahalaan namay kakayahang protektahan sila.Handa silang magbayad ng buwispara sa proteksiyong ito. 274

PAG-USBONG NG MGA NATION- Tungkulin ng hukbo na palawigin STATE ang teritoryo at kapangyarihan ng monarkiya kahit Sa pagbabago sa konsepto ng mangahulugan ito ng digmaan.monarkiya. naitatag na rin ang mga Nagsimula rin ang institusyon ngbatayan ng mga nation-state sa burukrasya sa mga opisyal oEurope. Ang nation-state ay kawani na may kasanayan paratumutukoy sa isang estado na patakbuhin ang pamahalaanpinananahanan ng mga mamamayan ayon sa kautusan ng monarkiya.na may magkakatulad na wika, Kabilang sa katungkulan ng mgakultura, relihiyon, at kasaysayan. opisya at kawani angDahil sa kanilang pagkakahalintulad pangongolekta ng buwis,na kultural, ang mga mamamayan ay pagpapatupad ng batas, atisang nagkakaisang lahi. Bukod sa pagkakaloob ng hustisya.pagiging nasyon, isa rin silangestado sapagkat nananahan sila sa Dahil saisang tiyak na teritoryo at may makapangyarihan ang mgapamahalaan silang may soberanidad nation-state, nagpakita ngo kasarinlan. Isa silang ibayong lakas ang Europe.nagkakaisang lahi na may katapatan Nabuo sa Europe ang mgasa kanilang bansa. bagong institusyong pampolitika, panlipunan, at pang-ekonomiya. Mahalagang katangian ng Ang paglakas ng Europe aynation-state sa panahong ito ang nagbigay-daan din sapagkakaroon ng sentralisadong pagpapalawak nito ngpamahalaan sa ilalim ng isang impluwensiya. Naganap ito sapambansang monarkiya na may panghihimasok at pananakop ngkakayahan at kapangyarihan na mga Europeong nation-state samagpatupad ng batas sa buong Asya, America, at nangnasasakupan. May mga bagong kinalaunan, sa Africa.institusyon na umusbong bunga ngpagiging nation-state. Isa rito ang Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdigpagkabuo ng isang hukbo ng mga nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212-propesyunal na sundalo na tapat sa 213hari. Paano nakatulong ang mga nation- state sa paglakas ng Europe? ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ 275

Pamprosesong tanong1. Ano-ano ang salik na nagpabago sa konsepto ng monarkiya at nagpalakas sa kapangyarihan ng hari?2. Ano-anong bansa sa kasalukuyan ang pinamumunuan pa rin ng hari at reyna?3. Paano nakatulong ang nation-state sa paglakas ng Europe.4. Kung ikaw ang tatanungin, pabor ka ba na ang mamuno sa ating bansa ay hari at reyna? Bakit? Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin ang bahaging ginampanan ng simbahan sa paglakas ng Europe.GAWAIN 8: Discussion WeB PANUTO 1. Pagkatapos basahin ang teksto, bumuo ng limang pangkat na may parehong bilang . 2. Talakayin ang tanong sa pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta sa panig ng Oo at Hindi. 3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat miyembro bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi. 4. Magtulungan ang bawat pangkat sa pagbuo ng dahilan at kongklusyon. 5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw sa buong klase. 276

PAGLAKAS NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPEHabang nababawasan ang katapatan ng Ang Investiture Controversy ayordinaryong mamamayan sa mga sumasalamin sa tunggalian ng interespanginoong maylupa, nakikita naman nila ng Simbahan at pamahalaan kaugnayang Simbahan bilang bagong sentro ng ng mga ideya ni Papa Gregory VII. Hindidebosyon. Sa loob mismo ng Simbahan ay nagustuhan ng Haring German na sitinuligsa ang pang-aabuso ng mga hari na Henry IV ang ideya ni Papa Gregory VII.naging dahilan upang lalong lumakas ang Para kay Henry, ang relihiyongkapangyarihan ng Papa. panatisismo ni Papa Gregory VII ay tuwirang nakaapekto sa mga kaugalian Sa pagsapit ng 1073, naging mas at usaping politikal sa Germany. Dahilmakapangyarihan ang Simbahan nang dito, humingi ng tulong ss Henry IV saitakda ni Papa Gregory VII na ang lipunan ay mga obispong German na pababain nabahagi ng kaayusang banal na sa puwesto ang Papa. Bilang tugon,napapasailalim sa batas ng Diyos. Bilang idineklara ng Papa na ekskomulgado sipinakamataas na lider-espiritwal at Henry IV sa Simbahang Katoliko.tagapagmana ng Simbahang Katoliko mula Hiniling ng hari na alisin angkay San Pedro, ang Papa ang may ekskomulgasyon sa kaniya. Nang hindipinakamataas na kapangyarihan sa ito gawin ng Papa, tumayo si Henry IVpananampalataya at doktrina. Kaugnay nito, nang nakayapak sa labas ng palasyo ngang lahat ng Obispo ay dapat na Canossa sa hilagang Italya ng tatlongmapasailalim sa kanya, gayundin ang mga araw noong 1077. Hiniling niya na alisinhari na ang kapangyarihan ay dapat lamang na ang parusang ekskomulgasyon.diumanong gamitin sa layuning Kristiyano.May karapatan ang Papa na tanggalin sa Bagaman pinatawad dinhari ang karapatang mamuno kung hindi kalaunan ng Papa si Henry, angtumupad ang hari sa kanyang obligasyong nasabing insidente ay lalong nagpatibayKristiyano. sa kapangyarihan ng Simbahan. Kalaunan, upang malutas ang nasabing isyu, nagkaroon ng kompromiso sa pagitan ng Simbahan at ni Henry V. Ito ang tinatawag na Concordat of Worms noong 1122 na kumilala sa dalawang tungkulin ng Obispo bilang lider- espiritwal ng Simbahan at panginoong maylupa. Kinilala nito ang Simbahan bilang isang nagsasariling institusyon na pinamumunuan ng Papa na hindi napapasailalim sa sinumang hari. 277

Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages. Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng pag- uugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya niyang utusan o pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging papel nito sa paglakas ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng Europe bilang isang malawak na kabuuang Kristiyano – ang Republica Christiana na pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa. Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 siglo hanggang sa ika-13 siglo ay lumakas. Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan, umusbong ang mga lungsod at kalaunan ay mga nation-state, at lumakas ang kapangyarihan ng Simbahan. Ang mga salik na ito ang nagbigay-daan sa paglakas ng Europe at sa kaganapan sa mga susunod na panahon. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 214 -216 Pamprosesong tanong1. Ano ang naging papel ng Simbahan sa paglakas ng Europe?2. Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas ng Europe?3. Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europe at transpormasyon ng daigdig?4. Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng simbahan sa kasalukuyan? Patunayan.GAWAIN 9: OO o HINDI! Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at kaalaman sanaging aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan ang naging pag-aaraltungkol sa paglakas ng Europe. 278

Panuto: Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo anghawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi namanng HINDI kung hindi pa malinaw sa iyo ang konseptong ito ng aralin. Pagkatapos aysuriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang pagkaunawa. KONSEPTO/ KAALAMAN OO HINDI (NAUNAWAAN) (NAUNAWAAN)1. Ang bourgeoisie ay binubuo ngmga mamamayan na kabilang sapanggitnang uri ng lipunan.2. Dahil sa impluwensiya ng mgaBourgeoisie nasimulan nila angmga reporma sa pamahalaan.3. Ang merkantilismo ay isangsistemang pang-ekonomiya nalumaganap sa Europe nanaghahangad ng pagkakaroon ngmaraming ginto at pilak bilangtanda ng kayamanan atkapangyarihan ng bansa.4. Sa pagkawala ngkapangyarihan ng mgapanginoong maylupa, ang hariang nagsilbing pinuno atnagpatingkad sa pagtatatag ngnational monarchy.5. Ang simbahan ang nagsilbingtagapangalaga ng kalinangan saimperyo noong panahongMedieval. Sa nakalipas na pagtalakay natutuhan mo ang mgapangyayaring nagbunsod sa paglakas ng Europe. Sa bahaging ito ngaralin ay iyong pag-aaralan ang pagsilang ng Renaissance sahuling bahagi ng ika-14 na siglo. 279

GAWAIN 10: Magtulungan Tayo!Panuto: Nakita mo na ba ang larawan na “MONA LISA”? Nabasa mo na rin ba angkuwentong “Romeo at Juliet? Kilala mo ba ang lumikha sa mga obra maestrang ito?Kung gayon, basahin mo ang teksto hinggil sa aralin. Pagkatapos ay ihanda mo angiyong sarili para sa pangkatang gawain PAG-USBONG NG` RENAISSANCE Dahil sa pag-unlad sa Sa pagtatapos ng Middleagrikultura bunga ng mga pagbabagosa kagamitan at pamamaraan sa Ages sa huling bahagi ng ika-14 napagtatanim, umunlad ang produksiyonsa Europe noong Middle Ages. siglo, isinilang ang Renaissance.Humantong ito sa paglaki ngpopulasyon at pagdami ng Ang Renaissance aypangangailangan ng mga mamamayanna natugunan naman ng maunlad na nangangahulugang “mulingkalakalan. Ang mga lungsod-estado sahilagang Italy ay nakinabang sa pagsilang” o rebirth. Maaari itongkalakalang ito. Noong ika-11 hanggangika-12 siglo, umunlad ang mga ito ilarawan sa dalawang paraan. Una,bilang sentrong pangkalakalan atpananalapi sa Europe. Monopolisado bilang kilusang kultural orin ng hilagang Italy ang kalakalan sapagitan ng Asya at Europe. Ilan sa mga intelektuwal na nagtangkang ibaliklungsod-estadong umusbong ay angMilan, Florence, Venice, Mantua, ang kagandahan ng sinaunangFerrara, Padua, Bologna, at Genoa.Ang yaman ng mga lungsod-estado na kulturang Greek at Roman saito ay hindi nakasalalay sa lupa kundisa kalakalan at industriya. Sa pamamagitan ng pag-aaral sakatunayan, kung nangangailangan ngpera ang Papa, hari, o panginoong panitikan at kultura ng mgamaylupa, nanghihiram sila sa mgamangangalakal at banker ng mga nasabing sibilisasyon. Ikalawa,lungsod-estado na ito. Ang mga Medicisa Florence ay halimbawa ng isang bilang panahon ng transisyon mulapamilya ng mangangalakal at banker. sa Middle Ages tungo sa Modern Period o Modernong Panahon. Mula sa iyong pagkakaunawa sa tekstong binasa, ano ang Renaissance? _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________Kasaysayan ng Daigdig nina GraceEstela C.Mateo et’ al pp. 219-220 280

BAKIT SA ITALY?Italy ang Itinuturing na isa sapinagmulan ng maraming dahilan kungkadakilaan ng bakit naging tunay nasinaunang Rome at sinilangan ng Renaissancehigit na may ang Italy, ay magandangkaugnayan ang lokasyon nito. Dahil dito,Italyano sa mga nagkaroon ng pagkakataonRomano kaysa ang mga lungsod dito naalinmang bansa sa makipagkalakalan saEurope. Kanlurang Asya at Europe. Pagtataguyod ng mga maharlikang angkan sa Mahalagang papel ang mga taong mahusay sa ginampanan ng mga sining at masigasig sa unibersidad sa Italy, pag-aaral. naitaguyod at napanatiling buhay ang kulturang klasikal at ang mga teolohiya at pilosopiyang kaalaman ng kabihasnang Griyego at Romano.http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg Batay sa mga impormasyong inilahad, bakit nga ba sa Italy sumibol ang Renaissance? _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ 281

ANG MGA HUMANISTA Ang humanismo ay isang kilusang intelektuwal noong Renaissance na Sa pagtatapos ng Middle Ages, naniniwalang dapat pagtuunan ngnagkaroon ng bagong kapangyarihan pansin ang klasikal na sibilisasyonang mga hari samantalang ang ng Greece at Rome sa pag-aaralkapangyarihan naman ng Simbahan dahil naglalaman ito ng lahat ng aralay sinimulang tuligsain. Ang mga na dapat matutuhan upangdigmaan, epidemya, at suliraning magkaroon ng isang moral atpang-ekonomiya ay tuluyan nang epektibong buhay.nagwakas. Nagbigay-daan ang mgakaganapang ito sa pagsilang ng Ano ang pagkakaiba ng pagtingin ngbagong pananaw na dulot ng interes mga humanista ng sinaunang panahonsa pag-aaral ng sinaunang Greece at sa pagtingin ng mga iskolar ng MiddleRome, ang humanismo. Ages?Ang mga iskolar na nanguna sa pag- _______________________________aaral sa klasikal na sibilisasyon ng _______________________________Greece at Rome ay tinawag na _______________________________humanist o humanista, mula sa _______________________________salitang Italian na nangangahulugang“guro ng humanidades, partikular ngwikang Latin.” Pinag-aaralan saHumanities o Humanidades angwikang Latin at Greek, Komposisyon,Retorika, Kasaysayan, at Pilosopiya,at maging ang Matematika at Musika.Sa pag-aaral ng mga ito, napagtantong mga humanista na dapat gawingmodelo ang mga klasikal na ideyangmatatagpuan sa mga asignaturang ito.Kasaysayan ng Daigdig nina GraceEstela C.Mateo et’ al pp. 220-221MGA AMBAG NG RENAISSANCE SA IBA’T IBANG LARANGANSa Larangan ng Sining at Panitikan Francesco Petrarch (1304-1374). Ang “Ama ng Humanismo”. Pinakamahalagang sinulat niya sa Italyano ang “Songbook,” isang koleksiyon ng mga sonata ng pag- ibig sa pinakakamahal niyang si Laura.Goivanni Boccacio (1313-1375). Matalik na kaibigan niPetrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikangpiyesa ay ang “Decameron”, isang tanyag na koleksyon nanagtataglay ng isandaang (100) nakatatawang salaysay. 282

William Shakespeare (1564-1616) Ang “Makata ng mga Makata.” Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I. Ilan sa mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet, Hamlet, Anthony at Cleopatra at Scarlet. Desiderious Erasmus (c.1466-1536). “Prinsipe ng mga Humanista.” May-akda ng “In Praise of Folly” kung saan tinuligsa niya ang hindi mabuting gawa ng mga pari at mga karaniwang tao. Nicollo Machievelli (1469-1527). Isang diplomatikong manunulat na taga Florence, Italia. May-akda ng “The Prince.”Napapaloob sa aklat na ito ang dalawang prinsipyo: “Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.” “Wasto ang nilikha ng lakas.” Miguel de Cervantes (1547-1616). Sa larangan ng panitikan, isinulat niya ang nobelang “Don Quixote de la Mancha,” aklat na kumukutya at ginagawang katawa-tawa sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong Medieval Period.Sa Larangan ng Pinta at PintorSining Michelangelo Bounarotti (1475-1564). Ang pinakasikat na iskultor ng Renaissance, ang una niyang obra maestra ay ang estatwa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II ipininta niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng Batikano ang kuwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa pinagmulan ng sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at pinakabantog niyang likha ang La Pieta, isang estatwa ni Kristo pagkatapos ng Kaniyang Krusipiksyon. 283

Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi makakalimutang obra maestra niyang “Huling Hapunan” (The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang henyong maraming nalalaman sa iba’t ibang larangan. Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto, iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at pilosoper. Raphael Santi (1483-1520). “Ganap na Pintor”, “Perpektong Pintor”. Pinakamahusay na pintor ng Renaissance. Kilala sa pagkakatugma at balanse o proporsiyon ng kanyang mga likha. Ilan sa kaniyang tanyag na gawa ang Obra Maestrang “Sistine Madonna”, “Madonna and the Child” at “Alba Madonna.”Agham sa Panahon ng Renaissance Nicolas Copernicus (1473-1543). Inilahad ni Nicolas ang Teoryang Heliocentric; “Sa pag-ikot ng daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta, umiikot ito sa paligid ng araw.” Pinasungalingan ng teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na ang mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal ding tinangkilik ng simbahan. Galileo Galilei (1564-1642). Isang astronomo at matematiko, noong 1610. Malaki ang naitulong ng kaniyang na imbentong teleskopyo para mapatotohanan ang Teoryang Copernican.Sir Isaac Newton (1642-1727). Ang higante ngsiyentipikong Renaissance. Sang-ayon sa kaniyang“Batas ng Universal Gravitation,” ang bawat planeta aymay kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at siyangdahilan kung bakit nasa wastong lugar ang kanilang pag-inog. Ipinaliwanag niya na ang grabitasyong ito angdahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang isang bagay nainihagis pataas. Tinatayang ang pag-usbong ngRenaissance ay hindi natatapos sa panahon na kungsaan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkusito ay nagpapatuloy magpakailanman hangga’t ang tao aynaghahanap at naghahangad ng kasagutan sa kaniyangmga tanong. 284

Paano binago ng mga ambag ng Renaissance angpananaw at kultura ng Europe noon at maging sakasalukuyan? Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kungsaan kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaangpanahon patungo sa Modernong Panahon. Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Renaissance aynagbigay daan sa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak atmaunlad na mga pag-aaral, pagmamasid at pananaliksik. Ang transisyong ito aynagbigay daan rin sa pag-usbong ng Rebolusyong Intelektuwal at malawak nakaalaman sa daigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawatindibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong atpagbubuklod- buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sakalayaan at kabutihan ay nauukol sa sangkatauhan. Halaw mula sa: Ease Modyul 10ANG KABABAIHAN SA Laura Cereta Isotta NogarolaRENAISSANCE Veronica Franco Vittoria Colonna Sa panahon ng Renaissance, iilangkababaihan lamang ang tinanggap sa mga Ano-ano ang kontribusyon ngunibersidad o pinayagang magsanay ng kababaihan sa larawan?kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman,hindi ito naging hadlang upang makilala angilang kababaihan at ang kanilang ambag saRenaissance. Halimbawa ay si Isotta Nogarolang Verona na may akda ng Dialogue on Adamand Eve (1451) at Oration on the Life of St.Jerome (1453) na kakikitaan ng kaniyangkahusayan sa pag-unawa sa mga isyungteolohikal. Nariyan din si Laura Cereta mula saBrescia na bago mamatay sa gulang na 30 ayisinulong ang isang makabuluhangpagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko parasa kababaihan. Sa pagsulat ng tula, mahahalagangpersonalidad ng Renaissance sina VeronicaFranco mula sa Venice at si Vittoria Colonnamula sa Rome. Sa larangan ng pagpipinta,nariyan sina Sofonisba Anguissola mulaCremona na may likha ng Self-Portrait (1554)at si Artemisia Gentileschi, anak ni Orazio, nanagpinta ng Judith and Her Maidservant withthe Head of Holoferness (1625) at Self-Portraitas the Allegory of Painting (1630). Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig ninaGrace Estela C. Mateo et’ al pp.224-225 285

Pangkatang Pag-uulat: Maghahati ang mga mag-aaral sa apat na pangkat. Satulong ng tekstong iyong binasa ay ilahad ninyo ng inyong kapangkat angmahahalagang impormasyon tungkol sa Renaissance.Pangkat 1: Kahulugan ng RenaissancePangkat 2: Salik sa Pagsibol ng RenaissancePangkat 3: Ambag ng Renaissance sa iba’t ibang laranganPangkat 4: Mga Kababaihan sa RenaissancePagkatapos ng inyong presentasiyon ay maglagay ng mga datos sa conceptdefinition map para sa mas malinaw na daloy ng mga impormasyon kaugnay ngpaksa. Magbigay ng reaksiyon o magtanong sa naging presentasiyon ng kamag-aaral kung mayroon kang hindi naunawaan. CONCEPT DEFINITION MAP Pamprosesong tanong 1. Ano ang kahulugan ng Renaissance? 2. Ano-ano ang naging mga salik sa pag-usbong ng Renaissance? 3. Bakit sa Italy nagsimula ang Renaissance? 4. Ano ang naging epekto ng Renaissance sa pagkakaroon ng panibagong pagtingin sa politika, relihiyon at pag-aaral? 286

5. Sino-sino ang pangunahing tagapagtaguyod ng Renaissance? 6. Ano-ano ang mga naiambag ng Renaissance sa ating kabihasnan? 7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito? 8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng Renaissance? 9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe? 10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng Renaissance sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay. 11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing makapagbahagi ng nito? Pangatuwiranan. Nagdala ng maraming pagbabago at mga pamana sa daigdig ang Panahon ng Renaissance. Sa bahaging ito ay tutungo ka naman sa kwento ng Repormasyon at Kontra-Repormasyon.GAWAIN 11: Palitan Tayo!Panuto: Sa huling bahagi ng Middle Ages ay naranasan ang paghina ng Simbahandahil sa sa mga pagbabagong politikal, ekonomiko at panlipunan. Pagsapit ng ika-14na siglo, maraming mga reporma ang hinihingi sa Simbahan. Dito magsisimula ngRepormasyon. Basahin at unawain ang teksto sa Repormasyon upang masuri angmga kaganapan sa panahong ito. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa mga gawain sabahaging ito ng aralin. 287

Ang Repormasyon Ipinanganak si Luther noong Nobyembre 10, 1483, sa Ang katawagan sa mga Eisleben Germany. Ang kaniyangkaganapan na yumanig sa ama, si Hans Luther ay isangkakristyanuhan mula ika-14 hanggang magsasaka na naging minero ngika-17 na dantaon na humantong sa tanso, samantalang ang inapagkakahati ng simbahang Kristiyano. niyang si Margareth LindermanDito nagsimula ang paghihiwalay ng mga ay mula sa isang pamilyangProtestante sa simbahang Katoliko kabilang sa gitnang uri.Romano, gayunpaman hindi nagpabayaang mga Katoliko Romano, sinimulan nila Kumalat sa iba’t ibang bayan ngang pagbabago sa sariling relihiyon nang Alemanya ang kapangyarihan ni Luther.hindi binabago ang kanilang doktrina. Noong taong 1529, nagbigay ang mga sumusuportang estado at bayang AlemanMartin Luther, Ama ng Protestanteng ng isang “protestasyon”- ang pinagmulanPaghihimagsik ng salitang “Protestante” (ang mga sumasalungat sa mga mamamayang Isang mongheng Augustinian at Katoliko) sa emperador ng Banal nanaging Propesor ng Teolohiya sa Imperyong Romano na nananawagan saUnibersidad ng Wittenberg ang pagwawakas sa paghihimagsik ngnabagabag at nagsimulang magduda simbahan. Pagkatapos ng ilang taongnang mabasa niya ang kaibahan ng alitan ng Protestante at Katoliko Romanokaturuan ng simbahan sa katuruan ng na hanggang humantong sa digmaan,Bibliya tungkol sa kaligtasan….”Ang tinapos ni Charles V ang panrelihiyongpagpapawalang sala ng Diyos sa mga digmaan sa pamamagitan ng paglagdatao ay nagsisimula sa pananampalataya, sa “Kapayapaang Augsburg” noongat naging ganap sa pamamagitan ng 1555. Nasasaad sa kasunduan napananampalataya” (Roman 1:17). kilalanin ang kapangyarihan ng mga hari o namumuno na malayang pumili ng Ang pag-aalinlangan at relihiyon ang kanilang nasasakupan.pagdududa ni Martin Luther sa bisa atkapangyarihan ng mga relikya ay Halaw mula sa: Ease Modyul 12kaniyang napatunayan sa pagdalaw niyasa Rome noong 1571. Nagpasiklab ng Batay sa teksto, paano nagsimulagalit ni Luther ang kasuklam-suklam na ang Repormasyon?gawain ng simbahan, ang pagbenta ng _____________________________indulhensiya, kapirasong papel na _____________________________nagsasaad at nagpalabas na ang grasya _____________________________ng Diyos na maaaring ipagbili at bilhin _____________________________para sa kapatawaran at kaligtasan ng ________tao. _____________________________ __ Ang hindi pagsang-ayon ni Luthersa patakaran ng simbahan tungkol sa 288pagkamit ng indulhensiya, ang nagtulaksa kaniya para ipaskil sa pintuan ngsimbahan, noong ika-31 ng Oktubre,1517 ang kaniyang “Siyamnapu’t limangProposisyon” (Ninety-five theses).

KONTRA-REPORMASYON Ano-ano ang binago ni Pope Gregory VII sa Bago nagsimula ang Repormasyong Simbahang Katoliko?Protestante, nagsikap ang mga pinunongKatoliko na maituwid ang mga maling Ano ang naging bunga ngpamamaraan ng Simbahan. Si Papa Gregory Kontra-repormasyon?VII (1037-1085), lalong kilala sa una niyang ______________________pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng ______________________tatlong pagbabago sa Simbahan. ______________________ ______________________ 1. Pagbabawal sa mga pari na mag- ______________________asawa upang malayo sa suliranin ng pamilya ______________________at nang mailaan ang sarili sa buong ______________________paglilingkod sa Diyos. Itinatag ni St. 2. Pag-aalis ng simony. Ignatius de Loyola ang 3. Pagbabawal sa mga tauhan na Society of Jesus noongtumanggap ng pagtatalaga sa anumang 1514.tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hario pinuno. Upang harapin ang hamon ngProtestantismo, isang malakas na kilusan angsinimulan ng mga tapat na Katoliko upangpaunlarin ang Simbahang Katoliko. Tinawagang kilusang ito na Catholic Reformation oCounter-Reformation. Isinagawa ito ngKonseho ng Trent, Inquisition at ng mgaSamahan ng mga Heswita (Society of Jesus). Nagtagumpay ang mga Heswita sapagbawi sa Bohemia, Hungary, Poland attimog Germany para sa Simbahang Katoliko.Sila ang naging makapangyarihang lakas ngKatolisismo sa kanlurang Europe. Nagtatagsila ng mga paaralan at naging dalubhasabilang mga guro. Pinilit din nilang magkaroonng malaking kaugnayan sa politika ng Europe.Naging tagapayo sila at katapatang-loob ngmga hari at reyna ng mga kahariang Katoliko.Nagtamo sila ng matataas na karangalan sapamamagitan ng kanilang nagawa bilang mgaiskolar at mga siyentista. Sa panahon ninaHaring Ferdinand at Reyna Isabella ipinatupadang Inquisition laban sa mga erehe at Hudyoat nakidigma sa mga Muslim ng Granada.Maging ang Simbahan ay sumailalim sa tronong hari at reyna.Halaw mula sa: Ease Modyul 12 289

Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon  ang taliwas na ideya ng Malaki ang pagbabagong naganap dalawang malaking relihiyonsa Simbahang Katoliko noong ika-14hanggang 17 dantaon, kung saan maraming sa Europe (Katoliko atmga gawi at turo ng simbahan ang tinuligsang mga repormista partikular sa imoralidad at Protestante) ay nagbunga sapagmamalabis ng simbahan. Naging tanyagang pangalang Martin Luther bilang “Ama ng mahabang panahon ngHimagsikang Protestante” na siyang namunosa paglaban sa mga depekto ng simbahan. digmaang panrelihiyon.Ang kanilang layunin ay hindi upang sirainang Simbahang Katoliko kundi upang maging  at ang panghuli ay angbukas ang simbahan sa mga pagbabago oreporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng pagpapanumbalik namga kawani ng simbahan angpagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila espiritwal sa Kristiyanismo,ito ng Council of Trent, Inquisition, at Societyof Jesus na naglalayong pagbutihin ang ang pagpapalaganap ngpananampalatayang Katoliko. Bibliya at ang doktrina ng Ang walang tigil na iringan sa pagitanng Simbahang Katoliko at Protestante, at kaligtasan ng Bibliya. Angpatuloy na pagpapalaganap ng paniniwala atadhikain ay nagdulot ng sumusunod na kaligtasan ay makakamitepekto: hindi sa pagsapi sa  nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon sa Europe kung saan ang hilaga ay simbahan kundi ang naging mga Protestante samantalang ang timog naman ay nanatiling pagtanggap at pagtitiwala Katoliko; kay Kristo.  sa kadahilanang maraming mga turo ng Simbahang Katoliko na iba sa aral Halaw mula sa: Ease Modyul 12 ni Kristo, at iba pang pagmamalabis ng mga pari, marami ang humiwalay Ano-ano ang naging epekto ng sa Simbahang Katoliko at nagtatag Repormasyon? ng mga sekta ng Protestante tulad ng _____________________________ Calvinism, Lutheranism, Methodist, _____________________________ Anglican, Presbyterian at iba. _____________________________  gumawa ng aksiyon ang Simbahang Mabuti ba o masama ang naging epekto ng Repormasyon? Katoliko hinggil sa mga suliraning Patunayan. pangrelibhiyon na kanilang hinarap _____________________________ upang muling mapanumbalik ang _____________________________ dating tiwala ng mga tagasunod nito _____________________________ at pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko. Ang Ano ang mahalagang aral na iniwan ilan sa mga repormang kanilang mga ng Repormasyon sa mga tao? ginawa ay ang pagpapawalang bisa ng seremonya na tumutukoy sa pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng simbahan; at ang pagbabawal sa pagtatalaga ng mga hari o karaniwang pinuno sa simbahan;Panuto: Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang Contrast-Compare Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon. Pagkatapos, 290

makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa atmagbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 -2 -1 Chart tungkol sa Repormasyon at Kontra-Repormasyon.3 Bagay na aking natutuhan sa 1. naging dahilan ng 2. pagkakaroon ng 3. Repormasyon at Kontra- Repormasyon 1. 2.2 Kontribusyon ng mga tao na aking nalaman sa Repormasyon at Kontra- Repormasyon1 Mahalagang tanong sa paksa: Sagot: Paano nakatulong ang Repormasyon at Kontra- Repormasyon sa paglakas ng Europe? 291

Pamprosesong tanong 1. Ano ang Repormasyon? 2. Bakit iniugat kay Martin Luther ang unang yugto ng Repormasyon? 3. Paano lumaganap ang Repormasyon? 4. Ano ang naging sagot ng Simbahang Katoliko sa Repormasyon? 5. Ano-ano ang naging pamana ng Repormasyon? 6. Paano binago ng Repormasyon ang Europe? 7. Sa kasalukuyan, nakaapekto ba sa iyong paniniwala sa Diyos ang pagkakaroon ng iba’t ibang denominasyon ng relihiyon sa iyong paligid? Bakit?GAWAIN 12: Tayain Mo ! Suriin ang sumusunod na pahayag. Itanong mo sa iyong sarili kung ginagawamo o di-ginagawa ang mga gawaing nakatala. Itala mo rin ang iyong dahilan atmungkahi sa mga gawaing ito. Gawain Ginagawa Di-ginagawa Dahilan/ Mungkahi1. Pagbabasa ng Bibliya2. Pagdalo sa mga gawain ng relihiyon (e.g. pagsisimba) 3. Pagsasabuhay ng mga aral ng kinabibilangang relihiyon 4. Pagrespeto sa pananampalataya ng iba 5. Pakikipagpalitan ng ideya at aral sa mga taong may ibang relihiyonGAWAIN 13: Think –Pair-Share ChartPanuto: Muli mong babalikan ang Think-Pair-Share Chart. Sa pagkakataong ito nanatutuhan mo na ang mahahalagang konsepto ng aralin ay sagutan mo na at ngiyong kapareha ng pinal ang katanungan sa aralin sa pagsisimula nito. Tiyakingmapag-uusapan ninyong kapareha ang magiging pinal na kasagutan at kung maymga nais pang idagdag na bagong kaalaman na naunawaan ay gawin ito. Huwag 292

ding kalimutan na ilagay ang mga sanggunian at batayan ng iyong nabuongkasagutan. KATANUNGAN SA ARALIN AKING KASAGUTAN AKING KAPAREHA (Sagot ng mag-aaral) (Sagot ng Kapareha)Paano nakaapekto ang mgapangyayari sa Europe sa naging PINAGSAMANG IDEYAtranspormasyon tungo samakabagong panahon ng mga bansa (Sagot ng magkapareha)at rehiyon sa daigdig sa pagbuo ngpandaigdigang kamalayan?(Sa bahaging ito isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin) Mga Sanggunian/ Batayan (Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa) Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan atiba’t ibang gawain ang mga konseptong dapat mong maunawaan tungkol sapaglakas ng Europe. Balikan mo ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriinmo kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa naging sagot mo ngayon.Ilan sa mga una mong konsepto ang natalakay at nabigyang linaw? Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin panatin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain na nasa susunodna bahagi ng araling ito. PAGNILAYAN / UNAWAIN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin natin ang iyong mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglakas ng Europe at ang bahaging ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng daigdig. Halika at iyong simulan.Gawain 14. Pagnilayan Mo!Panuto: Malaki ang bahaging ginampanan ng Simbahan at mga Bourgeoisie (mgamangangalakal at propesyunal) sa naging paglakas ng Europe. Sila ay nagsilbingsaligan ng Europe para muling manumbalik ang kalakasan nito. Sa panahon natinngayon, ang ating bansa ay naharap sa ilang isyung panlipunan na kung saan angSimbahan, mga Mangangalakal maging ibang propesyunal at ang pamahalaan ay 293

nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga punto na inilahad ngsimbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya. Pagkatapos nito ay italamo ang iyong reaksyon sa paniniwala ng Simbahang Katoliko at ng pamahalaan.Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga pamprosesong tanong. PAGPAPLANO NG PAMILYA“As we all know, the Ang isyu sa paggamit ng Nasasayang ang pondo ngPresident is the contraceptives ay isyung lantad na pamahalaan sa pagbili ng mgaPresident not only of lantad na. Kahit na gaano pa ang contraceptives sa halip naRoman Catholics but pagtutol ng Simbahang Katoliko sa gamitin ito sa masalso of other faiths as paggamit ng kahit anong uri ng mahalagang suliranin ngwell. He has to be contraceptives --- condom, IUD at bansa.above faith. pills para mapigilan angResponsible pagbubuntis, ito ay matagal nang \"Life begins at Ang RH Law ay nakasisira saparenthood is ginagawa ng mga mag-asawa. Ang moralidad ng mgasomething which I totoo’y natuto na ang mga mag- fertilization, anything mamamayan. Angbelieve is favorable to asawa na dapat ay magkaroon ng contraception ay nakasasamaall faiths,” giit ni pagitan at may hangganan ang that prevents the dahil nawawalan ng disiplinaEdwin Lacierda, panganganak. Marami nang mga ang mga tao at tumatakas satagapagsalita ng mag-asawa ang natuto na ang fertilized ovum to be mga responsibilidad. Ang sex dalawa o tatlong anak ay kaya education ay nakasasamaPangulo. nilang pakainin at pag-aralin. implanted in the uterus dahil magdudulot ito ng pagkasira sa murang pag-iisip may be considered as ng mga batang nag-aaral. abortive and therefore, if prescribed, may violate our solemn oath as physicians to save and protect human life particularly the unborn.\"Ang gobyerno ang nagpapasan ng Dr. Oscar Tinioproblema na may kinalaman sapagdami ng populasyon at hindi PMA Presidentang Simbahan. Kungmagpapatuloy ang walang kontrol Ang paggamit ng Contraceptivesna panganganak, maraming ina ay masama sapagkat taliwas ito saang manganganib ang buhay. natural na pamamaraan ngKapag sobra-sobra ang dami ng pagkakaroon ng buhay. Naturaltao, nakaamba ang kahirapan na family planning dapat ika nga atkatulad nang nangyayari ngayon hindi mga contraceptives.sa bansa. Maraming walangtrabaho, maraming bata ang hindimakapag-aral at maramingnakakaranas ng gutom.http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_c athedral.jpg 294

Pamprosesong tanong1. Sakaling dumating ka na sa panahong ikaw ay magpapamilya, kaninong paniniwala ang iyong susundin; ang simbahang Katoliko o ang sa pamahalaan? Bakit?2. Lumalabag bas a moralidad ang paninindigan ng pamahalaan na dapat gumamit ng contraceptives sa pagpplano ng ng pamilya? Ipaliwanag ang sagot.3. Sang-ayon ka bang pondo ng pamahalaan ang dapat gamitin sa pagbili ng contraceptives? Bakit?4. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong batas kaugnay ng pagpaplano ng pamilya: ang Republic Act 10354 (The Responsible Parenthood and Reproductive Health Act of 2012). Sa iyong palagaya, makatutulong ba ito upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon? Ipaliwanag.5. Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon at ang di-mabuting epekto nito?GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo! Gamit ang iyong mga natutuhang kaalaman sa aralin, lumikha ng isangposter o editorial cartoon. Gawin ito nang pangkatan. Sundin ang PDRS (Plan, Do,Review at Share) technique. Ang lilikhaing poster o editorial Cartoon ay maglalamanng mga pamana sa kabihasnan ng Bourgeoisie, Merkantilismo, National Monarchy,Simbahang Katoliko, Renaissance, at Repormasyon. Maaari mo itong gawin saisang cartolina o illustration board. Maging malikhain sa magiging laman ng inyonggagawin at sikaping lahat ng kasapi ng pangkat ay may bahagi sa gawain. Lagyandin ng paliwanag at pasasalamat sa naging ambag sa daigdig ng mga nasabing saliksa paglakas ng Europe. Ibahagi ito sa klase pagkatapos. Mamarkahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria. Sagutin rin angmga pamprosesong tanong para sa mas malalim na pag-unawa sa aralin.CRITERIA NAPAKAGALING MAGALING MAY MARKA 3 2 KAKULANGAN 1IMPORMATIBO/ Ang nabuong poster o Ang nabuong poster o Ang nabuong poster oPRAKTIKALIDAD editorial cartoon ay editorial cartoon ay editorial cartoon ay nakapagbibigay ng nakapagbibigay ng kulang sa sapat naMALIKHAIN kumpleto, wasto at wastong impormasyon tungkol napakahalagang impormasyon tungkol sa paglakas ng impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe. sa paglakas ng Europe. Europe. Ang pagkakadisenyo Ang pagkakadisenyo May kakulangan ang ng poster o editorial ng poster o editorial cartoon tungkol sa cartoon tungkol sa elemento ng paglakas ng Europe. paglakas ng Europe. pagdisenyo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe. 295

Ang poster o editorial Ang poster o editorial Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng makatotohanang cartoon ay cartoon ay pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. nagpapakita ng nagpapakita ng iilang Ang nilalaman nito ay may bisa/dating sa pangyayari tungkol sa pangyayari tungkol sa madla. paglakas ng Europe. paglakas ng Europe.KATOTOHANAN Ang nilalaman nito ay Ang nilalaman nito ay may dating sa madla. walang dating sa madla.Pamprosesong tanong1. Ano ang iyong napuna sa nabuong mga poster/ editorial cartoon?2. Paano nakatulong sa iyong pang-araw-araw na buhay ang mga pamanang iniwan ng mga pangyayaring kaugnay ng paglakas ng Europe?3. Paano ipinakita sa poster/editorial cartoon ang naitulong ng mga pamanang iniwan ng paglakas ng Europe sa transpormasyon ng ating daigdig sa kasalukuyan?GAWAIN 16: Salamin Ng Aking Sarili! Ano ang naramdaman mo habang ikaw inaalam ang mahahalagangimpormasyon tungkol sa paglakas ng Europe? Alin sa mga paksa ng aralin ang masnakapukaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na nais mo pangtuklasin nang mas malawak? Sa proseso ng paunlarin at pag-unawa ng aralin, anoang mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang mag-aaral, at ano ang iyong mgasusunod na hakbang upang mas maging produktibo at makabuluhan ang iyong pag-aaral? Isulat mo sa reflection journal ang lahat ng iyong mga iniisip at saloobinupang maging gabay sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at pagganap sa mgagawaing iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong pamantayan tungo sapagpapaunlad ng iyong sarili. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ ______ Binigyang-diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Nakasentro ang pagtalakay sa mga salik na nagbunsod nito, ang pagsilang at kontribusyon ng Renaissance, ang Repormasyon maging ang naging tugon ng Simbahang Katoliko, ang Kontra-repormasyon. Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil makakatulong ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig. Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa kasalukuyang panahon. 296

ARALIN 2: PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE Itinuturing ang Europe bilang maunlad na kontinente ng daigdig. Matatagpuandito ang mga sikat na lungsod tulad ng Rome sa Italy, Paris sa France, at London saGreat Britain. Ang mga lungsod na ito ay kakikitaan ng malalaking gusali,magagandang pasyalan at maging ang nangungunang train system sa buongdaigdig. Kontribusyon ng malawak na pag-unlad ng Europe ang lahat ng ito.. ALAMIN Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe, Renaissace at Repormasyon, bibigyang-diin naman sa araling ito ang naging paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Nais mo bang malaman kung paano ito nangyari? Gayundin kung paano nakatulong ang paglawak ng kapangyarihan ng Europe sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan? Marahil ay handa ka na para sa mga gawain sa araling ito. Simulan mo na...GAWAIN 1: Sasama Ka Ba!Panuto: Suriin ang kasunod na sitwasyon. Pagkatapos ay isulat mo sa wheel calloutang iyong sagot sa tanong. Panahon: 1430 Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe at nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong mayroon sa kabilang dako ng karagatan. ikaw ay naatasan na sumama sa isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda,may kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain. 297

Ang malalaking alon Ang barko ay maaaring maglamanay maaring sumira at ng ginto, mamahaling hiyas, atmagpalubog ng barko mahahalagang bagay na nagmula sa kabilang bahagi ng karagatan. Pamprosesong tanong 1. Ano ang pabuyang possible mong matanggap kung sasama ka sa paglalayag? 2. Ano-anong panganib ang naghihintay sa iyo sakaling sumama ka sa paglalayag? 3. Paano kaya nabago ng paglalayag at pagtuklas ng bagong lupain ang pamumuhay at lipunan ng Europe?GAWAIN 2: Suriin Mo!Panuto: Suriin ang kasunod na mga larawang kaugnay ng pang-araw-araw mong buhay. Isulat ang naiisip mong naitutulong sa iyo ng bawat isa. 298

NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY Pamprosesong tanong 1. Ano-ano ang nakita mo sa larawan? 2. Gaano kahalaga sa iyo ang mensahe ng bawat larawan? Bakit? 3. Paano nakatutulong sa iyo ang mga nakalarawan? 4. Mabubuhay ka kaya sa kasalukuyan kung wala ang mga nasa larawan? Ipaliwanag.GAWAIN 3: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad Matapos mong matukoy at mabuo ang mga konsepto tungkol sa paglawak ngkapangyarihan ng Europe, marahil ay nanabik ka nang malaman ang mgapangyayaring nagbigay-daan sa pangyayaring ito. Subalit bago tayo magpatuloy sapagpapalawak ng kaalaman ay sagutan muna natin ang kasunod na gawain.Panuto: Sagutan ang unang kahong Ang Aking Alam at ang ikalawang kahongNais malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga Natutuhan atHalaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo pagkatapos ng aralin. 299

PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPEAKING ALAM NAIS MALAMAN MGA NATUTUHAN HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYANBINABATI KITA! Matapos matimbang at masuri ang iyong kaalaman tungkol sa mga konsepto ng paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil nais mo pang malaman ang mahahalagang impormasyon tungkol ditto. Ang mga katanungang nabuo sa iyong isipan ay masasagot na sa susunod na bahagi ng araling ito sa pamamagitan ng ibat ibang gawain. Suriin mo rin kung ang dating kaalaman ay tutugma sa bagong kaalaman na matutuklasan mo at matututuhan. PAUNLARIN Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang mahahalagang kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe; ang Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, maging ang iba’t ibang Rebolusyong naganap, ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi upang masagot ito patgkaapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.GAWAIN 4: Maglayag Ka!Panuto: Halina’t balikan natin ang ginawang paglalayag at pananakop ng mgaKanluranin sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Basahin mo at unawainang teksto tungkol dito. 300

UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN Nagsimula noong ika-15 siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon opaghahanap ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Angeksplorasyon ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isangmakapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay angitinuturing na motibo para sa kolonyalismong dulot ng eksplorasyon: (1)paghahanap ng kayamanan; (2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo; (3)paghahangad ng katanyagan at karangalan. Ang ika-15 hanggang ika-17 siglo ang unang yugto ng ImperyalismongKanluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-impluwensiya, opagkontrol ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Maaariitong tuwiran o di-tuwirang pananakop. Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo samalalawak na karagatan noong ika-15 siglo kung hindi dahil sa ilang salik tuladng pagiging mausisa na dulot ng Renaissance, pagsuporta ng mga monarkiya samga manlalakbay, at pagkatuklas at pagpapaunlad sa mga instrumentongpangnabigasyon at sasakyang pandagat. Sa kanilang paglalakbay, maramingpagsubok ang kanilang kinaharap. Gayunpaman, ang nasabing eksplorasyon aynagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig. Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang angmga karagatan ay maging daan tungo sa pagpapalawak ng mga imperyongEuropeo.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 241MGA MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagama’tang kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang samga tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw angkanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilangmayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na The Travels of Marco Polo (circa1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglayng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala,itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay saAsya at Africa. Nakadagdag ang mga tala nina Marco Polo at Ibn Battuta sahangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sakayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sapanahong ito ay kontrolado ng mga Musim. Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 241 301

Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal naito nang matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ngdalawang instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigayng tamang direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman angastrolabe upang sukatin ang taas ng bituin. Dalawang bansa sa Europe ang nagpasimula ng paglalayag atpagtuklas ng mga bagong lupain - ang Portugal at Spain. Nanguna angPortugal sa mga bansang Europeo dahil kay Prinsipe Henry the Navigator nanaging inspirasyon ng mga manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang nag-anyaya sa mga dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ngpaglalayag sa mga tao. Sukdulan ang kaniyang pangarap, ang makatuklas ngmga bagong lupain para sa karangalan ng Diyos at ng Portugal. Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng mga Europeonoong ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan naitatag ang unangpinakamalaking imperyo ng mga Europeo. Ang mga imperyong ito angnagpasimula ng mga dakilang pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mgaEspañol, nagsimula ito noong 1469 nang magpakasal si Isabella kay Ferdinandng Aragon. Sila ang sumuporta sa pagpapanatili ng kapangyarihan ng mgadugong bughaw sa Castille. Sa kanilang paghahari rin nasupil ang mga Muslimsa Granada at nagwakas ang Reconquista. Sa ika-17 siglo, naitatag ang mga bagong imperyo sa hilagang Europe,Great Britain, France at Netherlands. Ang mga ito ang nagbigay-lakas sa mgaEuropeo upang palakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mgaproduktong galing sa Silangan.Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 180 -181MOTIBO AT SALIK Batay sa binasang teksto, ano-SA EKSPLORASYON ano ang motibo at salik sa eksplorasyon? _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ 302

Ang Paghahanap ng Spices Ang spices ay ginagamit nila bilang pampalasa sa kanilang mga Mula noong ika-13 siglo ay pagkain at upang mapreserba angnaging depende na ang Europe sa mga karne. Ginagamit din nila itospices na matatagpuan sa Asya lalong para sa kanilang mga pabango,lalo na sa India Ang ilan sa mga spices kosmetiks at medisina.na may malaking demand para sa mgaEuropeo ay ang paminta, cinnamon, at Ang mapa ng ruta ng iba’t ibangnutmeg. eksplorasyon ng mga Ang kalakalan ng spices sa Europeo mula sa ika-14 na sigloEurope at Asya ay kontrolado ng mga Bakit ibig ng mga Europeo angMuslim at ng mga taga-Venice, Italy. mga spices?Ang mga mangangalakal na Tsino at Maliban sa mga spices, mayroonIndian ay nagbibili ng spices sa mga pa bang ibang nakukuha angmangangalakal na Arabe na siyang mga Europeo sa kanilangnagdadala ng mga panindang ito sa eksplorasyon?mga mangangalakal na taga-Venice.Malaking kita ang inaakyat ng ganitonguri ng kalakalan sa mga mangangalakalna Arabe at Venetian. Dahil sapagmomonopolyo sa kalakalang ito aynaghangad ang mga Europeongmangangalakal na direktong magkaroonng kalakalan sa Asya sa mga spices nakailangan nila. Ang panlupang kalakalanay di na garantisadong protektado dahilsa mga pananambang na ginagawa ngmga Mongol kaya mas minabuti ng mgaEuropeo na gamitin ang katubigan. Hindi lamang ang kita sakalakalan ang naglunsad sa kanilangmga eksplorasyon kundi angpagkokonberto rin ng mga katutubo sarelihiyong Katolisismo. Napag-alamannila na ang relihiyong Islam ay patuloyna lumalaganap sa Asya kaya kailanganna ito’y hadlangan. Ang eksplorasyon aybunga ng mga malikhaing kaisipan nanaikintal ng Renaissance sa mgaEuropeo na lumabas sa kanilang mgalugar at tumuklas ng iba pang mgalugar. Ang mga eksplorasyon na ito aynagbigay wakas din sa isolasyon ngEurope at naging preparasyon sapaghahangad ng ibang lupain paramaging bahagi ng kanilang mgateritoryo. Halaw mula sa : Ease Modyul 14 303

Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes sapanggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto. Sapagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga mandaragat naPortuges hanggang sa Kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin ang rutang katubiganpatungo sa Asya. Noong Agosto 1488 natagpuan ni Bartholomeu Dias ang pinakatimog na bahagi ngAfrica na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Dias aynagpakilala na maaaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikot saAfrica. Samantalang noong 1497 ay apat (4) na sasakyang pandagat ang naglakbay napinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabingekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa Africaupang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India. Ditonatagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mahuhusay naseda, porselana at panlasa na pangunahing kailangan ng mga Portuges sa kanilang bansa.Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng direktangpakikipagkalakalan sa kanila nguni’t di siya gaanong nagtagumpay dito. Sa bansangPortugal ay kinilala siyang isang bayani at dahil sa kaniya ay nalaman ng mga Portuges angyaman na mayroon sa Silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan. Halaw mula sa : Ease Modyul 14Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ngCastille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng mgakayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilansa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan niChristopher Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya niReyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang kaniyang adhikain aymakarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng Atlantiko. Angkaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walangkasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilangpaglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Nguni’t naabot niyaang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ngmga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito naIndians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nilaang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at angCuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ngEspanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalangsibilisasyon sa Asya. Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon atbinigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islangkaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siyamamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South Americanguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan. Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamitpara sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isangItalyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpong Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala 304

ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubrena mga isla. Halaw mula sa : Ease ModAng ruta ng paglalakbay ni Vasco Da Si Prinsipe Henry, anak ng Haring Gama Juan ng Portugal, ang naging pangunahing tagapagtaguyod ng mga paglalayag sa pamamagitan ng pag- aanyaya ng mga mandaragat, tagagawa ng mapa, matematisyan at astrologo na mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mga manlalakbay kaya ikinabit sa kaniyang pangalan ang katawagang Ang Nabigador. Sa kaniyang mga itinaguyod na paglalakbay ay nakarating ito sa Azores, isla ng Madeira at sa mga isla ng Cape Verde. Bakit ang Portugal ang nanguna sa paghahanap ng spices at ginto? Sino-sino ang mga Portuguese na naglayag at ano-ano ang lugar na kanilang narating?Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ng Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na angkaniyang adhikain ay makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ngAtlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walangkasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilangpaglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Nguni’t naabot niyaang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ngmga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito naIndians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nilaang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang 305

Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ngEspanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalangsibilisasyon sa Asya. Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon atbinigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islangkaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siyamamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South Americanguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan. Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamitpara sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isangItalyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpong Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilalaito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubrena mga isla. Columbus Amerigo Vespucci Si Pope Halaw mula sa : Ease Modyul 14Alexander VI angnaglabas ng papal Bakit hinangad ng Spain angbull na naghahati sa yaman sa Silangan?lupaing maaaringtuklasin ng Portugal Paghahati ng Mundoat Spain. Dahil sa lumalalang paligsahan ng pagpapadala ng mga ekspedisyon ng Portugal at Spain ay humingi sila ng tulong sa Papa sa Rome upang mamagitan sa kanilang mga paglalabanan. Noong 1493 ay gumuhit ng line of demarcation ang Papa, isang di nakikitang linya mula sa gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola hanggang sa Timugang Pola. Ipinaliliwanag nito na lahat ng mga matatagpuang kalupaan at katubigan sa Kanlurang bahagi ng linya ay para sa Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay para naman sa Portugal. 306