ปกนอกคู่มือ

I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/undeveloped/unmanifested/to great/for harm/leads/ as this/mind. Mind/bhikkhus/undeveloped/unmanifested/to great/for harm/leads. 1. 3. 6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ bhāvitaṃ pātubhūtaṃ mahato atthāya saṃvattati. Yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ pātubhūtaṃ mahato atthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/developed/manifested/ to great/for harm/leads/ as this/mind. Mind/bhikkhus/developed/manifested/to great/for harm/leads. 1. 3. 7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ abhāvitaṃ abahulīkataṃ mahato anatthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ abahulīkataṃ mahato anatthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/undeveloped/unpracticed frequently /to great/for harm/leads/ as this/mind. Mind/bhikkhus/undeveloped/unpracticed frequently /to great/for harm/leads. 1. 3. 8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ mahato atthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ bahulīkataṃ mahato atthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/developed/practiced frequently /to great/for harm/leads/ as this/mind. Mind/bhikkhus/developed/practiced frequently /to great/for harl/leads. 1. 3. 9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ abhāvitaṃ abahulīkataṃ dukkhāvahaṃ hoti, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ abahulīkataṃ dukkhāvahaṃ hotīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/undeveloped/unpracticed frequently /unsatisfacteriness/brings/ as this/mind. Mind/bhikkhus/undeveloped/unpracticed frequently /unsatisfacteriness/brings. 1. 3. 10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ sukhāvahaṃ hoti, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ bahulīkataṃ sukhāvahaṃ hotīti. 98

I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/developed/practiced frequently /happiness/brings/ as this/mind. Mind/bhikkhus/developed/practiced frequently /happiness/brings. Vaggo tatiyo Group three 1. 4. 1. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi yaṃ evaṃ adantaṃ mahato anatthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave adantaṃ mahato anatthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/uncontrolled/to great/ for harm/leads. Mind/bhikkhus/uncontrolled/to great/for harm /leads. 1. 4. 2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ dantaṃ mahato atthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave dantaṃ mahato atthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/controlled/to great/ for benifit/leads. Mind/bhikkhus/controlled/to great/for benifit /leads. 1. 4. 3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi yaṃ evaṃ aguttaṃ mahato anatthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave aguttaṃ mahato anatthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/unsaved /to great/ for harm/leads. Mind/bhikkhus/unsaved/to great/for harm /leads. 1. 4. 4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ guttaṃ mahato atthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave guttaṃ mahato atthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/saved /to great/ for benifit/leads. Mind/bhikkhus/saved/to great/for benifit /leads. 1. 4. 5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ arakkhitaṃ mahato anatthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave arakkhitaṃ mahato anatthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/unprotected /to great/ for harm/leads. Mind/bhikkhus/unprotected/to great/for harm /leads. 99

1. 4. 6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ rakkhitaṃ mahato atthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave rakkhitaṃ mahato atthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/protected /to great/ for benifit/leads. Mind/bhikkhus/protected/to great/for benifit /leads. 1. 4. 7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/unclosed /to great/ for harm/leads. Mind/bhikkhus/unclosed/to great/for harm /leads. 1. 4. 8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/closed /to great/ for benifit/leads. Mind/bhikkhus/closed/to great/for benifit /leads. 1. 4. 9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ adantaṃ aguttaṃ arakkhitaṃ asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave adantaṃ aguttaṃ arakkhitaṃ asaṃvutaṃ mahato anatthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/uncontrolled/unsaved/unprotected/unclosed/to great/ for harm/leads. Mind/bhikkhus/ uncontrolled/unsaved/unprotected/unclosed /to great/for harm /leads. 1. 4. 10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ mahato atthāya saṃvattatīti. Vaggo catuttho. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/controlled/saved/protected/closed/to great/ for benifit/leads. Mind/bhikkhus/ controlled/saved/protected/closed /to great/for harm /leads. Vaggo Catuttho Group Four 1. 5. 1. 100

(Sāvatthinidānaṃ) Sāvatthi’s based Seyyathāpi bhikkhave sālisūkaṃ vā yavasūkaṃ vā micchāpaṇihitaṃ hatthena vā pādena vā akkantaṃ pādaṃ vā bhecchati, lohitaṃ vā uppādessatīti. Netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Micchāpaṇihitaṃ bhikkhave sūkass. Micchāpaṇihitena cittena avijjaṃ bhecchati, vijjaṃ uppādessati, nibbāṇaṃ sacchikarissatīti. Netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Micchāpaṇihitattā bhikkhave cittassāti. Just as/bhikkhus/rice’s awn/or/barle’s awn/misdirected/by hand/or/by foot/or/stepped/foot/or/break/blood/or/will create. Not this/place/exists. To it/what/ the reason? Misdirecttion/of awn. By misdirected/by mind/ignorance break/knowledge/will create/Nirvāṇa/will realize//Not/this place/exists. To it/what/the reason?. By misdirected/bhikkhu/of mind 1. 5. 2. Seyyathāpi bhikkhave sālisūkaṃ vā yavasūkaṃ vā sammāpaṇihitaṃ hatthena vā pādena vā akkantaṃ hatthaṃ vā pādaṃ vā bhecchati, lohitaṃ vā uppādessatīti. Ṭhānametaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Sammāpaṇihitattā bhikkhave sūkassa. Evameva kho bhikkhave so vata bhikkhu sammāpaṇihitena cittena avijjaṃ bhecchati, vijjaṃ uppādessati, nibbāṇaṃ sacchikarissatīti. Ṭhānametaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu ? Sammāpaṇihitattā bhikkhave cittassāti. Just as/bhikkhus/rice’s awn/or/barley’s awn/well-directed/by hand/or/by foot/or/stepped/foot/or/break/blood/or/will create. Such place/exists. To it/what/ the reason/Well- direction/of awn. Thus/as/ bhikkhu/that/exactly/bhikkhu/well- directed/mind/ignorance/break/knowledge/will create/nirvāṇa/will realize. Such place/exists. To it/what/the reason? Well-direction/of mind. 1. 5. 3. Idāhaṃ bhikkhave ekaccaṃ puggalaṃ paduṭṭhacittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi: imamhi ce ayaṃ samaye puggalo kālaṃ kareyya, yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye. Taṃ kissa hetu? Cittaṃ hissa bhikkhave paduṭṭhaṃ. Cetopadosahetucca pana bhikkhave evam idhekacce sattā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjantīti. Here/I/bhikkhus/some/person/who is corrupt minded/thus/through the mind/ having encompassed/know: in this/time/person/is passed away, according to/upbringing/put/thus/in hell. To it/what/the reason? The mind/of this person/bhikkhus/polluted. Thought’s polluted causes.bhikkhus/thus/here/some beings/of body/separated/after the death/the hell/in bad status/in lower/in the hell/ born. 1. 5. 4. Idāhaṃ bhikkhave ekaccaṃ puggalaṃ pasannacittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi. Imamhi ce ayaṃ samaye puggalo kālaṃ kareyya, yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge. Taṃ kissa hetu? Cittaṃ hissa bhikkhave pasannaṃ. Cetopasādahetucca pana bhikkhave evamidhekacce sattā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjantīti. 101

Here/I/bhikkhus/some/person/who is pleasant minded/thus/through the mind/ having encompassed/know: in this/time/person/is passed away, according to/upbringing/put/thus/in heaven. To it/what/the reason? The mind/of this person/bhikkhus/pleasant. Thought’s pleasant causes/bhikkhus/thus/here/some beings/of body/separated/after the death/in good status/in the heavenly world/ born. 1. 5. 5. Seyyathāpi bhikkhave udakarahado āvilo lulito kalalībhūto, tattha cakkhumā puriso tīre ṭhito na passeyya sippisambukampi sakkharakaṭhalampi macchagumbampi carantampi tiṭṭhantamapi. Taṃ kissa hetu? Āvilattā bhikkhave udakassa. Evameva kho bhikkhave so vata bhikkhu āvilena cittena attatthaṃ vā ñassati, paratthaṃ vā ñassati, ubhayatthaṃ vā ñassati, uttariṃ vā manussadhammāalamariyañāṇadassanavisesaṃ sacchikarissatīti, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Āvilattā bhikkhave cittassāti. Just as/bhikkhus/water of pool/was disturbed/was stirred /was buddy/there/person with eyes/ on the bank/stood/could not see/shells or /gravel or/shoals of fish/those who walk or/stand. To it/what’s/the reason? Because of disturbed/bhikkhus/of water/As thus/bhikkhus/that/ exactly/bhikkhu/with disturbed mind/self-benefit/or/knows/other’s benefit or/knows/both’s benefit or/know/to great or/human quality/which is enough/noble status/will realize/ this place/not exists. To it/what’s/the reason? Disturbance/bhikkhus/of mind. 1. 5. 6. Seyyathāpi bhikkhave udakarahado accho vippasanno anāvilo, tattha cakkhumā puriso tīre ṭhito passeyya sippisambukampi sakkharakaṭhalampi macchagumbampi carantampi tiṭṭhantamapi. Taṃ kissa hetu? Anāvilattā bhikkhave udakassa. Evameva kho bhikkhave so vata bhikkhu anāvilena cittena attatthaṃ vā ñassati, paratthaṃ vā ñassati, ubhayatthaṃ vā ñassati, uttariṃ vā manussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṃ sacchikarissatīti, ṭhānametaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Anāvilattā bhikkhave cittassāti. Just as/bhikkhus/water of pool/very pleasant/not disturbed/ there/person with eyes/ on the bank/stood/could see/shells or /gravel or/shoals of fish/those who walk or/stand. To it/what’s/the reason? Because of cleansing/bhikkhus/of water/As thus/bhikkhus/that/ exactly/bhikkhu/with pleasant mind/self-benefit/or/knows/other’s benefit or/knows/both’s benefit or/know/to great or/human quality/which is enough/noble status/will realize/ this place/ exists. To it/what’s/the reason? Pleasant/bhikkhus/of mind. 1. 5. 7. Seyyathāpi bhikkhave yāni kānici rukkhajātānaṃ Chandano tesaṃ aggamakkhāyati, yadidaṃ mudutāya ceva kammaññatāya ca. Evameva kho ahaṃ bhikkhave na aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ mudu ca hoti kammaññañca yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ bahulīkataṃ mudu ca hoti kammaññañcāti. Just as/bhikkhus/whatever/of trees’ types/sandwood /their/top(the best)/is said/as this/ by means of softeness/ and/ by means of activity. As thus/.bhikkhus/ do not.other/one thing/see/, as thus/ 102

developed/ practiced frequently / /is soft/and/active/as mind. Mind/bhikkhus/developed/and practiced frequently /is soft/and active. 1. 5. 8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ lahuparivattaṃ, yathayidaṃ cittaṃ, yāvañcidaṃ bhikkhave upamāpi na sukarā yāva lahuparivattaṃ cittanti. I do not/bhikkhus/other/one thing even/see/as thus/quickly changes/as thus/mind, what this/bhikkhus/even simile/is not easy/as/quickly changes/mind. 1. 5. 9. Pabhassaramidaṃ bhikkhave cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭhanti. Luminous/this/bhikkhus/mind, it’s too/by adventurous defilements/defines 1. 5. 10. Pabhassaramidaṃ bhikkhave cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi vippamuttanti. Luminous/this/bhikkhus/mind, its too/by guest defilements/frees Vaggo pañcamo Group five 6. Pabhassaravaggo Luminous’s Group 1. 6. 1. Pabhassaramidaṃ bhikkhave cittaṃ tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭhaṃ. Taṃ assutavā puthujjano yathābhūtaṃ nappanājāti. Tasmā assutavato puthujjanassa cittabhāvanā natthīti vadāmīti. Luminous/this/bhikkhus/mind, it’s too/by guest defilements/defines. That/ignorant/ordinary person/as it is/does not know. Therefore/to ignorant/ to ordinary person/mind’s development/is not/ say. 1. 6. 2. Pabhassaramidaṃ bhikkhave cittaṃ tañca kho āgantukehi upakkilesehi vippamuttaṃ. Taṃ sutavā ariyasāvako yathābhūtaṃ pajānāti. Tasmā sutavato ariyasāvakassa cittabhāvanā atthīti vadāmīti. Luminous/this/bhikkhus/mind, it’s too/by guest defilements/well freed. That/well-heard/noble disciple/ as it is/knows. Therefore/to well-heard/ to noble disciple/mind’s development/is/say. 1. 6. 3. Accharāsaṅghātamattampi ce bhikkhave bhikkhu mettaṃ cittaṃ āsevati, ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu arittajjhāno viharati, satthusāsanakaro ovādapatikaro amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontīti. 103

For a finger snap’s time or/bhikkhus/bhikkhu/loving kindness’s/mind/practices, this/says/bhikkhus/a bhikkhu/ who is devoid of absorption/dwells, master’s teaching doer/advice’s/doer/vain/country’s food/eats. Who does/says? Those/ who not/cultivate. 1. 6. 4. Accharāsaṅghātamattampi ce bhikkhave bhikkhu mettaṃ cittaṃ bhāveti, ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu arittajjhāno viharati, satthusāsanakaro ovādapatikaro amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontīti. For a finger snap’s time or/bhikkhus/bhikkhu/loving kindness’s/mind/cultivates, this/says/bhikkhus/a bhikkhu/ who is devoid of absorption/dwells, master’s teaching doer/advice’s/doer/vain/country’s food/eats. Who does/says? Those/ who not/cultivate. 1. 6. 5. Accharāsaṅghātamattampi ce bhikkhave bhikkhu mettaṃ cittaṃ manasikaroti, ayaṃ vuccati bhikkhave bhikkhu arittajjhāno viharati, satthusāsanakaro ovādapatikaro amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjati. Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontīti. For a finger snap’s time or/bhikkhus/bhikkhu/loving kindness’s/mind/reminds(recollects), this/says/bhikkhus/a bhikkhu/ who is devoid of absorption/dwells, master’s teaching doer/advice’s/doer/vain/country’s food/eats. Who does/says? Those/ who not/cultivate. 1. 6. 6. Ye keci bhikkhave dhammā akusalā akusalabhāgiyā akusalapakkhikā, sabbe te manopubbaṅgamā. Mano tesaṃ dhammānaṃ paṭhamaṃ uppajjati, anvadeva akusalā dhammāti. Whatever/bhikkhus/qualities/unwholesome/unwholesome partake/unwholsome’s pertain/they are/mind forerunner. Mind/of those/qualities/frist/arises, accordingly/unwholesome/qualities. 1. 6. 7. Ye keci bhikkhave dhammā kusalā kusalabhāgiyā kusalapakkhikā, sabbe te manopubbaṅgamā. Mano tesaṃ dhammānaṃ paṭhamaṃ uppajjati, anvadeva kusalā dhammāti. Whatever/bhikkhus/qualities/wholesome/unwholesome’s partake/wholsome’s pertain/they are/mind forerunner. Mind/of those/qualities/frist/arises, accordingly/wholesome/qualities. 1. 6. 8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti, uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti, yathayidaṃ bhikkhave pamādo. Pamattassa bhikkhave anuppannā ceva akusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca Kusalā dhammā parihāyantīti. I do not/bhikkhus/other/one thing even/see/ by which/un- arisen/or/unwholesome/qualities(qualities) arise/arisen/unwholesome/qualities/decline/as 104

this/bhikkhu/heedlessness. To one who is heedless/un-arisen/unwholesome/qualities/arise/ arisen/ and/wholesome/qualities/decline. 1. 6. 9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yena anuppannā vā kusalā dhammā uppajjanti, uppannā vā akusalā dhammā parihāyanti, yathayidaṃ bhikkhave appamādo. Appamattassa bhikkhave anuppannā ceva kusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca akusalā dhammā parihāyantīti. I do not/bhikkhus/other/one thing even/see/ by which/un- arisen/or/unwholesome/qualities(qualities) arise/arisen/wholesome/qualities/decline/as this/bhikkhu/heedlessness. To one who is heedless/un-arisen/unwholesome/qualities/arise/ arisen/ and/wholesome/qualities/decline. 1. 6. 10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yena anuppannā vā akusalā dhammā uppajjanti, uppannā vā kusalā dhammā parihāyanti, yathayidaṃ bhikkhave kosajjaṃ. Kusītassa bhikkhave anuppannā ceva akusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca kusalā dhammā parihāyantīti. I do not/bhikkhus/other/one thing even/see/ by which/un- arisen/or/unwholesome/qualities(qualities) arise/arisen/qualities/decline/as this/bhikkhu/laziness. To one who is lazy/un-arisen/unwholesome/qualities/arise/ arisen/ and/wholesome/qualities/decline. Vaggo chaṭṭhā/ Group Six 105

บทที่ 4 พระสุตตันตปฎิ ก ขุททกนิกาย : พระไตรปฎิ กเลม่ ที่ 25 บทนา ขุททกนกิ าย เปน็ นิกายที่ 5 ในจานวน 5 นิกาย นกิ าย แปลวา่ หมวดหรือหม่ขู องพระธรรมขันธ์(กองธรรม) ขุ ททก แปลว่า เล็กน้อย หรือย่อยๆ ขทุ ทกนิกาย แปลวา่ หมวดพระธรรมขนั ธ์ หรอื พระสูตรเล็กนอ้ ย หรอื ย่อย ๆ ขุททก นกิ ายทง้ั หมดมี 9 เลม่ แบ่งเป็นคมั ภรี ์ได้ 15 คมั ภรี ์ (กลมุ่ ) คือจัดเป็นพระไตรปฎิ กได้ 9 เลม่ (จัดพระไตรปิฎกเลม่ ที่ 25- 33) มชี ่อื ดังนี้ เลม่ ท่ี 1 ขทุ ทกปาฐะ, ธรรมบท, อทุ าน, อิติอตุ ตกะ, สุตตนิบาต จดั เปน็ พระไตรปฎิ กเล่มท่ี 25 เล่มที่ 2 วิมานวัตถุ, เปตวตั ถ,ุ เถรคาถา, เถรีคาถา จัดเป็นพระไตรปิฎกเล่มท่ี 26 เล่มที่ 3+4 ชาตกะ ปฐมภาค ชาตกะ ทตุ ยิ ภาค จดั เป็นพระไตรปิฎกเล่มท่ี 27 และเล่มท่ี 28 เล่มท่ี 5+6 นิทเทส (มหานทิ เทส) นิทเทส (จูฬนิทเทส) จัดเป็นพระไตรปิฎกเลม่ ท่ี 29 และเล่มท่ี 30 เล่มที่ 7 ปฏิสมั ภิทามคั คะ จดั เป็นพระไตรปฎิ กเล่มท่ี 30 เล่มที่ 8 อมทาน (ปฐมภาค) จดั เปน็ พระไตรปิฎกเล่มที่ 32 เล่มที่ 9 อปทาน (ทุตยิ ภาค) พุทธวงั สะ, จรยิ าปฎิ ก จดั เปน็ พระไตรปฎิ กเลม่ ที่ 33 พระสตุ ตนั ตปิฎก ขทุ ทกนิกาย : ขุททกปาฐะ ธรรมบท อุทาน อิตวิ ตุ ตกะ สุตตนบิ าต ความหมายของพระสตุ ตันตปิฎก ขุททกนิกาย เล่มที่ 1 หรือพระไตรปิฎกเลม่ ที่ 25 ดังได้กลา่ วมาแล้ว ขทุ ทก นกิ าย หมายถึง หมวดพระสตู รเล็กนอ้ ยในเล่มน้ีแบง่ ออกเป็น 1. ขทุ ทกปาฐะ หมายถึง บทสวดย่อย ๆ หรือบทสวดสนั้ ๆ แตล่ ะบทล้วนเป็นธรรมทเี่ ป็นเบอื้ งตน้ แห่งการ เขา้ ถึงธรรมขนั สูงข้นึ ไป 2. ธรรมบท หมายถึง บทแห่งธรรม หรือธรรมทต่ี รัสไว้เป็นบท หมายถงึ บทธรรมภาษติ ส้ัน ๆ ทพี่ ระผู้มีพระ ภาคตรสั ไวต้ า่ งเวลา ต่างสถานที่ และตา่ งบุคคล มีท้ังหมด 423 บท การนบั เป็นบท นบั ตามจานวนพระคาถา คอื พระ คาถา 1 คาถา หรือ พระคาถา 1 คาถากบั อีกถึงพระคาถา ในจานวน 423 บท เป็นเร่ือง ๆ มี 305 เรอ่ื ง แต่ละเรื่องจัด ไวเ้ ปน็ วรรค เรือ่ งใดมเี นื้อหาสาระใกล้เคยี งกนั กจ็ ัดไวเ้ ป็นวรรคเดียวกัน ในธรรมบทจะประกอบดว้ ยวรรคทั้งหมด 26 วรรค 3. อทุ าน หมายถึง คาพดู ทีเ่ ปล่งออกมาทางวจีทวาร ดว้ ยกาลงั ปติ ิโสมมัส เพราะไมส่ ามารถจะยบั ยงั้ ไวภ้ ายใน หทัยได้ ในขุททกนกิ าย อทุ าน หมายถงึ ระเบียบพระดารัสท่พี ระผู้มพี ระภาค ทรงเปลง่ ออกมาด้วยกาลงั โสมนัสสญาณ เรียกว่า พทุ ธอุทาน จัดเป็นวรรคได้ 8 วรรค วรรคละ 10 สูตร มอี ุทานคาถา รวม 95 คาถา 4. อติ ิวุตตกะ หมายถึง หมวดพระสูตรท่ีมคี าขึ้นต้นว่า “วตุ ฺต เหต ภควตา” (แทจ้ รงิ พระสูตรนพ้ี ระผู้มีพระภาค ตรัสไว้ดีแล้ว) (คือ วุตต หมายถึงท่ีกล่าวแล้ว, เหต หมายถึง เหตุ, ภควา หมายถึง โดยพระผู้มีพระภาค) ในอิตวิ ตุ ตกะ มี พระสตู รท้ังหมด 112 สตู ร จดั เป็นนบิ าตได้ 4 นิบาตหรอื หมวดพระสตู ร 106

5. สุตตนิบาต หมายถึง หมวดพระสูตรท่ีมเี นื้อหา เป็นประเภทร้อยกรองลว้ น (คาถา) ถึงแมบ้ างสูตรจะมรี ้อย แกว้ (เวยยากรณะ) แต่จะมีร้อยกรองผสมอยู่ท่เี รยี กวา่ เคยยะ สตุ ตนบิ าต จดั เป็นวรรคได้ 5 วรรค ม7ี 0 สูตร ประกอบดว้ ย 1,156 คาถา พระสุตตนั ตปิฎก ขุททกนกิ าย ขุททกปาฐะ ตวั อย่างทย่ี กมาเพ่ือการศึกษาเพื่อการทาความเข้าใจและรู้จักความหมายของศัพท์ในพระบาลีเปน็ บทธรรมที่ เปน็ ส่วนต้นของคัมภรี ์คอื ขุททกปาฐะ โดยความหมาย ขุททกปาฐะ หมายถึงบทสวดย่อย ๆ หรอื บทสวดส้ัน ๆ ดังกล่าวมาแลว้ ในขุททกปาฐะ มบี ทสวด ท้งั หมด 9 บท คือ ที่ยกมาเป็นตัวอยา่ งประกอบ 1. สรณคมน์ แปลว่า การถงึ สรณะ กรยึดเอาเปน็ ท่ีพ่งึ การยดึ เอาเป็นทรี่ ะลกึ โดยความหมาย มี ความหมายดงั นี้ 1.1. เปน็ ชือ่ ของพระรตั นตรยั คอื พระพุทธเจา้ พระธรรม พระสงฆ์ 1.2. จติ ท่ีเกิดความเล่ือมใส และความเคารพ อยา่ งแน่วแน่ไม่หวนั่ ไหในพระรตั นตรัย สามารถกาจดั กิเลสได้ 2. ทสสกิ ขาบท แปลว่า สิกขาบท 10 ประการ คาว่าสิกขาบท หมายถึงอุบายเคร่ืองบรรลุสิ่งทีจ่ ะตอ้ งศึกษา พ้นื ฐานทอ่ี าศยั ท่ตี ั้งของสิง่ ท่ีจะตอ้ งศกึ ษา ประกอบด้วย อธศิ ลี อธิจิต และอธิปญั ญา อกี ความหมายหนึ่งของสิกขาบท มคี วามหมายเท่ากับคาวา่ เวรมณี คอื เจตนางดเว้น คือ การงดเว้น(วิรตั ิ) การ ไม่ทา (อกริ ยิ า) การไมต่ ้องอาบตั ิ (อนัชฌาบตั ิ) การไมล่ ว่ งละเมดิ ขอบเขตกฎเกณฑ์ (เวลาอตกิ กโม) การกาจดั กิเลสด้วย อริยมรรค อันเปน็ เครื่องบรรลุ หรอื พนื้ ฐานส่งิ ที่ต้องศึกษา 10 ประการ เปน็ สกิ ขาบททใี่ ห้เป็นขอ้ ปฏบิ ตั สิ าหรบั สมาทานศึกษาแก่สามเณร เนอ่ื งจากหลงั จากพระราหุลกุมาร ไดร้ บั พุทธานญุ าต ให้ได้บรรพชาเปน็ สามเณรด้วยวธิ ีไตร สรณคมณ์ เปน็ รปู แรก (วิธไี ตรสรณคมณ์ เปน็ วธิ ที ่พี ระพทุ ธเจ้า ตรัสใช้เป็นวิธีบรรพชาและอุปสมบทของกุลบตุ ร) มี กลุ บุตรได้ขอเข้ามาบรรพชิตเปน็ สามเณรจานวนมาก จึงทรงอนญุ าต สิกขาบท 10 ประการ เป็นข้อปฏิบตั สิ าหรบั สมาทานศึกษาแก่สามเณร 3. ทวตั ติงสาการ แปลวา่ อาการ 32 หมายถึง อวัยวะทุกส่วนในร่างกายที่ปรากฏในพระสตู รนี้ ได้แก่ ผม ขน เลบ็ ฟัน หนงั เนอ้ื เอน็ กระดูก เย่ือในกระดูก ไต หวั ใจ ตับ พงั ผดื มา้ ม ปอด ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่ อาหารเกา่ ดี เสลด หนอง เลอื ด เหงือ่ มันข้น นา้ ตา เปลวมนั นา้ ลาย นา้ มกู ไขข้อ มตู ร และ มันสมอง ใช้เป็นอารมณ์กมั มัฏฐาน เรียกวา่ ทวตั ติงสาการกัมมฏั ฐาน (กัมมฏั ฐาน ท่ีพจิ ารณาอาการ 32 เปน็ อารมณ์) มจี ุดประสงค์เพอ่ื ใหจ้ ติ ต้ังมั่นไป อารมณ์น้นั ๆ ซ่ึงวธิ ีเจริญกัมมัฏฐานนี้ เป็นสว่ นหน่งึ ของ กายคตาสติกัมมัฏฐาน แยกออกเป็น 6 หมวด คอื 1.กาหนดรลู้ มหายใจเข้าออก 2.กาหนดรูอ้ ิริยาบถ 3.การมสี ัมปชัญญะ ในการเคลอ่ื นไหว 4.การพิจารณาส่วนประกอบของร่างกายว่าเป็นของปฏกิ ูล 107

5.การพจิ ารณาร่างกายให้เห็นเป็นเพียงธาตุ 6.การพิจารณาซากศพ ให้เห็นเปน็ คตธิ รรมดาของรา่ งกาย จะเหน็ ไดว้ ่า พระสูตรทบ่ี รรจุอยู่ในทวตั ติงสาการ เปน็ ทรี่ ูจ้ ักดสี าหรับพทุ ธศาสนชิ ชน ซีงได้น้อมนามาปฏบิ ตั ิ เพื่อเจรญิ สติที่เรยี กวา่ กัมมัฏฐานทพ่ี ิจารณาอาการ 32 เป็นอารมณ์ ซ่ึงเป็นสว่ นหนงึ่ ของกายคตาสติกัมมฎั ฐานที่เรา รู้จกั กนั ดี 4. สมาเณรปญั หา เป็นพระสูตรที่กล่าวถึง พระโสปากเถระ พระมหาสาวก ทบ่ี รรลอุ รหัตผลในขณะยังเป็น สามเณรอายุเพียง 7 ขวบ ได้รับการอปุ สมบทดว้ ยวิธพี เิ ศษ คอื ตอบปญั หาของพระผมู้ ีพระภาคได้ครบถว้ นจงึ ไดก้ าร อุปสมบท คาตอบปัญหาท่ีพระผมู้ พี ระภาคตรัสถาม 10 ข้อ และพระโสปากเถระตอบไดเ้ ป็นคาตอบทีแ่ สดงภมู ปิ ัญญา ของพระอรหนั ต์ คือคาตอบท่ีแสดงองค์คุณของพระอรหันต์ 10 ประการ 5. มงคลสูตร แปลว่า สูตรว่าด้วยมงคล คาวา่ มงคลในพระพุทธศาสนา หมายถงึ เหตใุ ห้ไดร้ ับความสาเร็จ ความเจรญิ และสมบตั ทิ ้งั ปวง1 คาวา่ สูตร หมายถึง 1.) สง่ิ ทช่ี ้ปี ระโยชน์ 2.) สง่ิ ทผ่ี ลติ ประโยชน์ดจุ ขา้ วกล้าผลิตผล 3.) สง่ิ ท่ีต้านทาน รกั ษาประโยชนไ์ ว้อยา่ งดี 4. ส่งิ ทเ่ี ปน็ ดจุ เสน้ ด้ายรอ้ ยประโยชน์ของวิญญู ไว้ไมใ่ ห้กระจดั กระจาย ดจุ เส้นดา้ ยของนายบาลาการ ท่เี ทวดาตนหน่งึ ไดร้ ับมอบหมายจากท้าวสักกเทวราชใหม้ าทลู ถามพระผูม้ ีพระภาคถงึ ลัทธิเรอ่ื งมลคลท่ีมนษุ ย์ทุม่ เถยี ง กัน และเปน็ ความเหน็ ท่ีแตกต่างกันพระผมู้ ีพระภาคตรสั ตอบเร่อื งมงคลท่ีมนุษย์ท่มุ เถียงกัน และเป็นความเหน็ ที่ แตกตา่ งกันพระผูม้ ีพระภาคตรสั ตอบเร่ืองมงคล 38 ประการแกเ่ ทวดาตนนั้น เร่ืองนี้ พระอานนท์เถระกล่าวไวเ้ ม่ือคร้ัง เกิดสังคยนาคร้งั ที่ 1 โดยเลา่ ว่าไดส้ ดบั รับฟังจากพระผมู้ ีพระภาคซึ่งตรสั เล่าให้ฟงั มงคล 38 ประการ เป็นหมวดพระสูตรท่ภี ิกษุสงฆ์ในปจั จุบนั ไดใ้ ชส้ วดปาฏโิ มกขส์ ่วนหน่ึง และใช้แสดงธรรมแก่ พุทธศาสนกิ ชนอกี ส่วนหนึ่ง เพือ่ ใหเ้ กดิ ความเขา้ ใจและสร้างความเป็นมงคลให้เกิดขน้ึ กับผ้รู ับฟงั 6. รัตนสูตร โดยความหมาย รัตนสูตร แปลว่า สตู รวา่ ดว้ ยรตั นะ ซ่ึงหมายถึงความมีค่ามาก ความเปน็ สง่ิ ทีห่ า ส่ิงเปรียบเทยี บมิได้ ในด้านคุณลักษณะความงดงาม และความประณีต อกี ความหมายหนง่ึ ของรัตนะ หมายถงึ ส่งิ ที่ปรากฎใหเ้ ห็นได้ยาก หาได้ยาก เปน็ สง่ิ ท่ีก่อให้เกิดความยินดี อีก นยั หนึ่งหมายถงึ ส่ิงท่ีคนชน้ั สงู ใชส้ อยกนั 1อา่ น ขุททกนกิ าย (อทุ าน) และวินัย เลม่ 1 ประกอบ รตั นสูตร เป็นสูตรท่พี ระผู้มีพระภาค ตรัสเพ่ือมงุ่ แสดงแก่มนษุ ย์และเทวดาท้ังหลายวา่ พระรตั นตรยั คอื พุทธ รัตนะ ธัมมรัตนะ และสงั ฆรัตนะ เปน็ รตั นะที่สงู สุด ดว้ ยเหตุผลท่วี า่ 108

1. พุทธรตั นะเปน็ รัตนะประเสริฐทสี่ ุดดว้ ยเหตุผล 4 ประการ 1.1 ไมม่ ใี ครจะเปรยี บเทียบพระพทุ ธเจา้ (ทุกพระองค์) ได้ในเรอ่ื งคุณธรรม 3 ประการ คือศลิ สมาธิ ปญั ญา 1.2 ยากทีพ่ ระพทุ ธเจ้าจะบังเกดิ ในโลก เพราะความเป็นพุทธะต้องใช้เวลาบาเพ็ญบารมี นานตลอด อสงไขยกัป 1.3 เป็นผ้ทู าใหส้ าเร็จภาวะอันยอดเยย่ี ม 6 ประการ (อนุตตริยะ 6) คือ การเห็น การฟงั การได้ยิน การบารุงรบั ใช้พระคถาคต (การชว่ ยรบั ใช)้ และการราลกึ อันยอดเยี่ยม (อ่านทีมนกิ าย ปกฎิกวรรค พระไตรปฎิ กเล่ม 11 ประกอบ) 1.4 เป็นผ้กู อ่ ให้เกิดความยนิ ดีในรูปฌาน 4 อรูปฌาน 4 อริยมรรค 4 และอริยผล 4 2. ธัมมรตั นะ เป็นรตั นะประเสรฐิ ทีส่ ดุ เพราะพระธรรมเป็นท่สี ้ินกเิ ลส ปราศจากราคะ 3. สังฆรตั นะ เป็นรัตนะท่ปี ระเสริฐท่ีสดุ เพราะเปน็ ผู้รูแ้ ล้วธรรมตามพระพทุ ธเจา้ ในรัตนสูตร กลา่ วสรรเสรฐิ องค์คุณพระรัตนตรยั ว่าผใู้ ดรู้คุณค่าแล้ว จะเกดิ พลังใจในการต่อสอู้ ดทนและฟนั ฝ่า เพ่ือเอาอุปสรรค ปญั หา ตลอดจนภยั อนั ตรายทัง้ หลายได้ ในประเทศไทย ช่วงสภาวการณร์ ะบาดของโควิด 19 จึงมกี าร ชกั ชวนกับสวดรตั นสูตร เพอ่ื ปอ้ งกนั โรคภัยให้ได้อีกทางหน่ึง 7. ตโิ รกุฑฑสูตร แปลว่า สูตรว่าดว้ ยเร่ืองเปรต ทอี่ ยูภ่ ายนอกฝาเรอื น หมายถึงญาติ พ่ี น้อง ผ้ลู ่วงลับ เมือ่ คร้ังมีชีวิตอยปู่ ระกอบแก่อกศุ ลกรรม ตายไปต้องคอยแต่รอรับส่วนบญุ ท่ญี าติทาบญุ อุทศิ ไปให้ เป็นพระสตู รที่พระผมู้ พี ระภาคทรงแสดงให้พระเจ้าพิมพสิ ารผูไ้ ม่ได้ทาบุญอุทศิ สว่ นกุศลไปให้เปรตท้งั หลายท่ีเคยเป็น ญาตทิ าให้ถูกรบกวนดว้ ยการแสดงอาการน่าสะพงึ กลวั แก่พระองค์ในตอนกลางคือ จึงเสด็จไปทลู ถามพระผู้มีพระภาค พระสูตรน้จี ึงเกิดขนึ้ 8. นิธกิ ัณฑสูตร แปลวา่ สูตรวา่ ดว้ ยการฝงั ขมุ ทรัพย์ คาวา่ นิธิ หมายถงึ ขุมทรัพย์ 4 ชนดิ คือ 8.1 ขุมทรัพยถ์ าวร (ถาวรนธิ ิ) 8.2 ขุมทรัพย์ทเี่ คลื่อนท่ีได้ (ชังคมนธิ ิ) 8.3 ขุมทรัพยต์ ดิ ตัว (อังคสมนิธ)ิ 8.4 ขมุ ทรัพย์ทเี่ ปน็ บญุ ท่ีเกดิ จากศิล สมาธิ ปัญญา การฟงั ธรรม และกรแสดงธรรม (อนุคามกิ นธิ ิ) ในพระสูตรน้ี พระผูม้ ีพระภาคทรงแสดงเพ่ือเปรยี บเทียบความมัน่ คงระหว่างขุมทรัพยภ์ ายนอก (8.1-8.3) กับขมุ ทรัพย์ ภายใน คอื อนุคามิกนิธิ (8.4) วา่ มีความมน่ั คงปลอดภัยกว่ากนั 9. เมตตสตู ร เปน็ พระสตู รที่พระผมู้ ีพระภาคทรงแสดงแก่ภิกษุผู้จาพรรษาที่ราวป่าหิมวันต์ ซ่ึงถกู อมนุษย์ รบกวน การบาเพ็ญสมณธรรม ทรงตรสั ให้กลับไปบาเพญ็ ต่อ โดยทรงแนะวิธีให้ต้งั กติกา ประชมุ กนั สวดพระสตู ร เมตต สูตร เดอื นละ 8 วัน เพื่อขจัดความข่นุ เคืองใจ และความพยาบาทโดยเฉพาะ 109

พระไตรปฎิ กฉบับแปล ขุททกนกิ าย ขุททกปาฐะ ในคมู่ ือฉบันีไ้ ด้นาเอา พระสูตรทวี่ า่ ด้วย ขุททกปาฐะ ซง่ึ เป็นบทแรกของขุททกนิกาย เล่ม 1 หรือพระไตรปฎิ ก เลม่ ที่ 25 มาเป็นตวั อย่างสาหรับการฝึกหดั แปลพระบาลีแบบคาตอ่ คา เช่นเดยี วกบั การฝึกหัดในบทท่ี 2 และบทที่ 3 ก่อนหนา้ นี้ ในบททยี่ กมาเปน็ ตัวอยา่ งสาหรบั คู่มอื คือ ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ เป็นสว่ นหน่งึ ของเลม่ ซง่ึ ประกอบดว้ ยส่วน อื่น ๆ ในเล่มเดียวกันที่เป็นทีร่ ู้จกั กวา้ งขวาง คือ ธรรมบท อุทาน อติ ิวตุ ตกะ และสุตตนิบาต สาหรับขุททกปาฐะ เป็น บทสวดย่อย ๆ รวมทง้ั หมด 9 บท รวมอยู่ในขุททกนิกาย 9 เลม่ ขุททกนิกาย มีความแตกต่างจากการจัดหมวดหมู่ของ พระสุตตันตปฎิ กเล่มอืน่ ๆ คือ จัดแบ่งออกเป็นคัมภีรไ์ ด้ 15 คมั ภรี ์ สาหรับขุททกปาฐะคือ เป็นคัมภรี ห์ น่งึ ของ 15 คมั ภรี ์ และเปน็ คัมภีรห์ น่ึงซง่ึ ปรากฎอยใู่ นพระไตรปฎิ ก เล่มที่ 25 นี้ ซ่ึงมีอยู่ 15 คัมภรี ์ (ตามซอ่ื พระไตรปิฎกเล่มที่ 25)2 2ขทุ ทกนิกาย แบ่งเป็นพระคมั ภรี ไ์ ด้ 15 คัมภรี ์ สาหรบั จดั เป็นพระไตรปิฎก 5 เลม่ คือ 1. เล่มท่ี 25 มี 5 คมั ภรี ์ 2. เล่มที่ 26 มี 4 คมั ภีร์ 3. เลม่ ที่ 27 และเล่มท่ี 28 มี 1 คัมภีร์ 4. เลม่ ที่ 29 และเลม่ ที่ 30 มี 1 คมั ภีร์ 5. เล่มที่ 31 มี คัมภรี ์ 6. เลม่ ที่ 32 มี ½ คัมภรี ์ 7. เลม่ ที่ 33 มี 2 ½ คมั ภีร์ 110

แบบฝกึ หดั 1. ให้ศกึ ษาการแปลคาตอ่ คา ท่ีเป็นการแปลพระบาลีอักษรไทย เปน็ ภาษาไทย และพระบาลอี ักษรโรมัน เปน็ ภาษาอังกฤษ แลว้ เรียบเรียงเปน็ ภาษาท่ีใชใ้ นภาษาไทย และในภาษาองั กฤษปัจจุบัน 2. ในมงคงสตุ ฺต (มงคลสูตร) พระสูตรท่ี 5 วา่ ดว้ ย มงคล ให้ศกึ ษาความหมายของศัพท์ท่เี ป็นภาษาไทยหรอื อังกฤษตาม ถนัด แล้วตอบคาถามดังน้ี 2.2 ท่มี าของพระสูตร ตามท่ีปรากฎในพระสตู ร 2.3 มงคลสูตรมีกป่ี ระการ อะไรบา้ ง 3. ใหศ้ ึกษารตั นสูตร แล้วสรปุ ว่า ใจความสาคญั ของพระสูตรนค้ี ืออะไร 4. ในนิธกิ ณั ฑสตู ฺต (นิธิกัณฑสูตร) มขี ้อความตอบโต้ที่แสดงวา่ ขุมทรพั ย์ท่ีเปน็ บุญมีค่ามากกวา่ ขุมทรัพย์อยา่ งอ่ืน 5. ในพระสตู รทง้ั หมด ท้ัง 9 บท ในบทสดุ ท้าย คือ เมตตาสตู ร ท่อี ธบิ ายไวว้ ่าพระผ้มู ีพระภาคตรสั เพ่ือมงุ่ แสดงทาง ดาเนนิ คณุ สมบัติวิธปี ฏบิ ัติ และอานิสงฆ์ แห่งการปฏิบตั สิ าหรบั ผ้มู ุ่งหวังสันติบทคอื พระนพิ พาน ปรากฎอยตู่ รงบทใด ของพระสตู ร ให้ยกบาลแี ละคาแปลมาแสดง 6. ศิล 10 บท เปน็ พระสูตรอยู่ในสว่ นใดพระผู้มีพระภาคทรงแสดงเพื่อใคร ทรงมงุ่ หวังอะไร ให้ศึกษาจากบทตวั อยา่ ง และอธบิ าย 111

สุตตฺ นฺตปิ ฏเก – ในพระสตุ ตนั ปิฎก/ ขุททฺ กนิกายสฺส – แหง่ ขทุ ทกนกิ าย/ ขุททฺ กปาโฐ : – พระบาลีในขทุ ทกนิกาย/ นโม – ขอความนอบนอ้ ม/ ตสฺส – พระองคน์ นั้ / ภควโต – แดพ่ ระผมู้ ีพระภาคเจา้ / อรหโต – ผเู้ ป็นพระอรหนั ต/์ สมมฺ าสมพฺ ทุ ธฺ สฺส – ตรสั รูช้ อบไดโ้ ดยพระองคเ์ อง/ ขุททฺ กปาเฐ – ในพระบาลีแหง่ ขทุ ทกนิกาย/ สรณคมนํ – การถงึ สรณะ/ ขุททฺ กปาโฐ – พระบาลีในขทุ ทกปาฐะ/ ๑. สรณตตฺ ยํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยการถึงพระรตั นตรยั เป็นสรณะ/ [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ พุทธฺ ํ – ซง่ึ พระพทุ ธเจา้ / สรณํ – วา่ เป็นสรณะ/ คจฉฺ ามิ. – ยอ่ มถงึ / [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ธมฺมํ – ซง่ึ พระธรรม/ สรณํ – วา่ เป็นสรณะ/ คจฺฉาม.ิ – ยอ่ มถึง/ [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ สงฆฺ ํ – ซ่งึ พระสงฆ/์ สรณํ – วา่ เป็นสรณะ/ คจฉฺ ามิ. – ยอ่ มถงึ / [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ทุตยิ มปฺ ิ – แมค้ รงั้ ท่ี ๒/ [วารํ – ในวาระ]/ พทุ ธฺ ํ – ซ่งึ พระพทุ ธเจา้ / สรณํ – วา่ เป็น สรณะ/ คจฺฉามิ. – ยอ่ มถึง/ [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ทตุ ยิ มฺปิ – แมค้ รงั้ ท่ี ๒/ [วารํ – ในวาระ]/ ธมมฺ ํ – ซง่ึ พระธรรม/ สรณํ – วา่ เป็นสรณะ/ คจฺฉามิ. – ยอ่ มถึง/ [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ทตุ ยิ มฺปิ – แมค้ รงั้ ท่ี ๒/ [วารํ – ในวาระ]/ สงฆฺ ํ – ซง่ึ พระสงฆ/์ สรณํ – วา่ เป็นสรณะ/ คจฺฉาม.ิ – ยอ่ มถึง/ [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ตตยิ มปฺ ิ – แมค้ รงั้ ท่ี ๓/ [วารํ – ในวาระ]/ พุทธฺ ํ – ซง่ึ พระพทุ ธเจา้ / สรณํ – วา่ เป็น สรณะ/ คจฺฉาม.ิ – ยอ่ มถงึ / [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ตตยิ มปฺ ิ – แมค้ รงั้ ท่ี ๓/ [วารํ – ในวาระ]/ ธมมฺ ํ – ซง่ึ พระธรรม/ สรณํ – วา่ เป็นสรณะ/ คจฉฺ ามิ. – ยอ่ มถงึ / [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ตตยิ มปฺ ิ – แมค้ รงั้ ท่ี ๓/ [วารํ – ในวาระ]/ สงฆฺ ํ – ซ่งึ พระสงฆ/์ สรณํ – วา่ เป็นสรณะ/ คจฉฺ าม.ิ – ยอ่ มถงึ / สรณตตฺ ยํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยการถึงพระรตั นตรยั เป็นสรณะ/ นิฏฺ ฐิต.ํ – จบแลว้ / ๒. ทสสกิ ฺขาปทํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยสิกขาบท ๑๐ ประการ/ ๑. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ปาณาตปิ าตา – จากการฆา่ สตั ว/์ เวรมณี – คือ เจตนาเป็นเคร่อื งงดเวน้ / สกิ ฺ ขาปทํ – ซง่ึ สิกขาบท/ สมาทิยามิ. – ยอ่ มสมาทาน/ ๒. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ [สามเิ กน] อทนิ ฺนาทานา – จากการถือเอาซ่งึ ส่งิ ของอนั เจา้ ของไมไ่ ดใ้ หแ้ ลว้ / เวรมณี – คือ เจตนาเป็นเคร่ืองงดเวน้ / สกิ ฺขาปทํ – ซ่งึ สิกขาบท/ สมาทยิ ามิ. – ยอ่ มสมาทาน/ ๓. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ อพรฺ หมฺ จรยิ า – จากความประพฤตอิ นั ไมป่ ระเสรฐิ / เวรมณี – คือ เจตนาเป็น 112

เคร่อื งงดเวน้ / สกิ ขฺ าปทํ – ซ่งึ สกิ ขาบท/ สมาทยิ ามิ. – ยอ่ มสมาทาน/ ๔. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ มุสาวาทา – จากการพดู เท็จ/ เวรมณี – คือ เจตนาเป็นเคร่ืองงดเวน้ / สิกขฺ าปทํ – ซ่งึ สิกขาบท/ สมาทยิ ามิ. – ยอ่ มสมาทาน/ ๕. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺ ฐานา – จากการเสพของมนึ เมาคือสรุ าและเมรยั อนั เป็น เหตแุ หง่ ความประมาท/ เวรมณี – คือ เจตนาเป็นเคร่อื งงดเวน้ / สกิ ฺขาปทํ – ซง่ึ สกิ ขาบท/ สมาทิยามิ. – ยอ่ ม สมาทาน/ ๖. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ วกิ าลโภชนา – จากการบรโิ ภคอาหารในเวลาวิกาล/ เวรมณี – คือ เจตนาเป็น เคร่อื งงดเวน้ / สกิ ขฺ าปทํ – ซ่งึ สิกขาบท/ สมาทยิ ามิ. – ยอ่ มสมาทาน/ ๗. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ นจฺจ คีต วาทติ วิสูกทสสฺ นา – จากการฟ้อนรา ขบั รอ้ ง บรรเลงดนตรี และดู การละเลน่ อนั เป็นขา้ ศกึ ตอ่ กศุ ล/ เวรมณี – คอื เจตนาเป็นเคร่อื งงดเวน้ / สกิ ขฺ าปทํ – ซ่งึ สกิ ขาบท/ สมาทยิ ามิ. – ยอ่ มสมาทาน/ ๘. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ มาลา คนฺธ วิเลปน ธารณ มณฺฑน วิภสู นฏฺ ฐานา – จากการทดั ทรง ประดบั ตกแตง่ รา่ งกายดว้ ยดอกไม้ ของหอม และเคร่ืองลบู ไล/้ เวรมณี – คือ เจตนาเป็นเคร่ืองงดเวน้ / สิกฺขาปทํ – ซง่ึ สกิ ขาบท/ สมาทยิ ามิ. – ยอ่ มสมาทาน/ ๙. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ อุจจฺ าสยนมหาสยนา – จากการนอนบนท่ีนอนสงู และท่ีนอนใหญ่/ เวรมณี – คือ เจตนาเป็นเคร่ืองงดเวน้ / สิกฺขาปทํ – ซง่ึ สิกขาบท/ สมาทยิ ามิ. – ยอ่ มสมาทาน/ ๑๐. [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ชาตรูปรชตปฏคิ คฺ หณา – จากการรบั ทองและเงิน/ เวรมณี – คือ เจตนาเป็น เคร่อื งงดเวน้ / สิกฺขาปทํ – ซ่งึ สิกขาบท/ สมาทยิ ามิ. – ยอ่ มสมาทาน/ ทสสิกขฺ าปทํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยสกิ ขาบท ๑๐ ประการ/ นิฏฺ ฐิต.ํ – จบแลว้ / ๓. ทวฺ ตตฺ สึ ากาโร – อาการ ๓๒ อาการ/ “อตถฺ ิ – มีอย/ู่ อิมสฺมึ – นี/้ กาเย – ในรา่ งกาย/ เกสา – ผมทงั้ หลาย/ โลมา – ขนทงั้ หลาย/ นขา – เล็บทงั้ หลาย/ ทนฺตา – ฟันทงั้ หลาย/ ตโจ – หนงั / มสํ ํ – เนือ้ / นฺหารุ – เอ็น/ อฏฺ ฐิ – กระดกู / อฏฺ ฐิมิญชฺ ํ – เย่ือในกระดกู / วกฺกํ – ไต/ หทยํ – หวั ใจ/ ยกนํ – ตบั / กิโลมกํ – พงั ผืด/ ปิ หกํ – มา้ ม/ ปปฺผาสํ – ปอด/ อนฺตํ – ไสใ้ หญ่/ อนฺตคุณํ – ไสน้ อ้ ย/ อุทริยํ – อาหารใหม/่ กรสี ํ – อาหารเก่า/ มตถฺ ลุงคฺ ํ – มนั สมอง/ ปิ ตตฺ ํ – ด/ี เสมฺหํ – เสลด/ ปุพโฺ พ – หนอง/ โลหติ ํ – เลือด/ เสโท – เหง่ือ/ เมโท – มนั ขน้ / อสสฺ ุ – นา้ ตา/ วสา – เปลวมนั / เขโฬ – นา้ ลาย/ สงิ ฆฺ าณิกา – นา้ มกู / ลสิกา – ไขขอ้ / มุตตฺ ”นฺติ – มตู ร”ดงั นีแ้ ล/ ทวฺ ตตฺ สึ ากาโร – ทวตั ตงิ สาการ/ นิฏฺ ฐิโต. – จบแลว้ / 113

๔. กุมารปญหฺ า – การถามปัญหากบั โสปากสามเณร/ ๑. “เอกํ นาม – ช่ือวา่ เป็นหน่งึ / กึ”? – อะไร?”/ “สพเฺ พ – ทงั้ ปวง/ สตฺตา – สตั วท์ งั้ หลาย/ อาหารฏฺ ฐิตกิ า”. – เป็นผดู้ ารงอยไู่ ดด้ ว้ ยอาหาร”/ ๒. “ทเฺ ว นาม – ช่ือวา่ สอง/ กึ”? – อะไร?”/ “นามญจฺ – นาม+ดว้ ย/ รูปญจฺ ”. – รูป+ดว้ ย”/ ๓. “ตณี ิ – นาม – ช่ือวา่ สาม/ กึ”? – อะไร?”/ “ตสิ โฺ ส – ๓ อยา่ ง/ เวทนา”. – เวทนาทงั้ หลาย”/ ๔. “จตตฺ าริ นาม – ช่ือวา่ ส่ี/ กึ”? – อะไร?”/ “จตตฺ าริ – ๔ อยา่ ง/ อรยิ สจฺจานิ”. – อรยิ สจั ทงั้ หลาย”/ ๕. “ปญจฺ นาม – ช่ือวา่ หา้ / กึ”? – อะไร?”/ “ปญจฺ ุปาทานกขฺ นฺธา”. – อปุ าทานขนั ธ์ ๕ ประการทงั้ หลาย/ ๖. “ฉ นาม – ช่ือวา่ หก/ กึ”? – อะไร?”/ “ฉ – ๖ ประการ/ อชฺฌตตฺ กิ านิ – อนั มีในภายใน/ อายตนานิ”. – อายตนะทงั้ หลาย/ ๗. “สตตฺ นาม – ช่ือวา่ เจ็ด/ กึ”? – อะไร?”/ “สตตฺ – ๗ ประการ/ โพชฌฺ งฺคา”. – โพชฌงคท์ งั้ หลาย”/ ๘. “อฏฺ ฐ นาม – ช่ือวา่ แปด/ กึ”? – อะไร?”/ “อริโย – อนั ประเสรฐิ / อฏฺ ฐงคฺ โิ ก – มีองค์ ๘ ประการ/ มคฺโค”. – มรรค”/ ๙. “นว นาม – ช่ือวา่ เกา้ / กึ”? – อะไร?”/ “นว – ๙ ประการ/ สตตฺ าวาสา”. – สตั ตาวาสทงั้ หลาย”/ ๑๐. “ทส นาม – ช่ือวา่ สิบ/ กึ”? – อะไร?”/ “ทสหงเฺ คหิ – ดว้ ยองคค์ ณุ ๑๐ ประการทงั้ หลาย/ สมนฺนาคโต – ผปู้ ระกอบพรอ้ มแลว้ / [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ [มยา – อนั ขา้ พเจา้ ]/ ‘อรหา’ติ – วา่ พระอรหนั ต’์ ดงั นี/้ วุจฺจต”ี ต.ิ – ยอ่ มเรียก”ดงั นี/้ กุมารปญหฺ า – สามเณรปัญหา/ นิฏฺ ฐิตา. – จบแลว้ / ๕. มงคฺ ลสุตฺตํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยมงคล/ ๑. เอวมเฺ ม – อยา่ งนี+้ อนั ขา้ พเจา้ / สุตํ – ไดส้ ดบั มาแลว้ / เอกํ สมยํ – ในสมยั หนง่ึ / ภควา – พระผมู้ ีพระภาคเจา้ / สาวตถฺ ยิ ํ – เขตเมืองสาวตั ถี/ วิหรติ – ยอ่ ม ประทบั อย่/ู เชตวเน – ณ พระเชตวนั / อนาถปิ ณฺฑกิ สฺส – ของอนาถบณิ ฑิกเศรษฐี/ อาราเม. – อนั เป็นอาราม/ อถ โข – ครงั้ นนั้ แล/ อญฺญตรา – ตนใดคนหนง่ึ / เทวตา – เทวดา/ อภกิ ฺกนฺตาย – ผา่ นไป/ รตตฺ ยิ า – เม่ือราตรี/ อภกิ กฺ นฺตวณฺณา – มีวรรณะงดงามย่งิ นกั / เกวลกปฺปํ – ทงั้ สนิ้ / เชตวนํ – ยงั พระเชตวนั / โอภาเสตฺ 114

วา – ใหส้ วา่ งแลว้ / เยน – ใด/ [ทิสาภาเคน – ทางทศิ ]/ ภควา – พระผมู้ ีพระภาคเจา้ / เตนุปสงกฺ มิ – เขา้ ไปเฝ้าแลว้ + [ทิสาภาเคน – ทางทิศ]+น้ัน/ อุปสงกฺ มติ วฺ า – ครนั้ เขา้ ไปเฝา้ แลว้ / ภควนฺตํ – ซ่งึ พระผมู้ ีพระภาคเจา้ / อภวิ าเทตวฺ า – ถวายอภิวาท แลว้ / เอกมนฺตํ – ณ ส่วนขา้ งหน่งึ / อฏฺ ฐาสิ. – ไดย้ ืนอยแู่ ลว้ / เอกมนฺตํ – ณ สว่ นขา้ งหน่งึ / ฐิตา โข – ยืนอยแู่ ลว้ แล/ สา – นนั้ / เทวตา – เทวดา/ ภควนฺตํ – กบั พระ ผมู้ ีพระภาคเจา้ / คาถาย – ดว้ ยคาถา/ อชฌฺ ภาสิ – ไดก้ ราบทลู แลว้ / ๒. “พหู – จานวนมาก/ เทวา – เทวดาทงั้ หลาย/ มนุสฺสา – มนษุ ยท์ งั้ หลาย/ จ – ดว้ ย/ มงคฺ ลา นิ – ซ่งึ เร่อื งมงคลทงั้ หลาย/ อจินฺตยุ.ํ – ไดค้ ดิ ถงึ แลว้ / อากงขฺ มานา – มงุ่ หวงั อย/ู่ โสตถฺ านํ – ซง่ึ ความสวสั ด/ี [ตวฺ ํ – พระองค]์ / พรฺ ูหิ – โปรดตรสั บอก/ มงคฺ ลมุตตฺ ม”ํ . – ซง่ึ มงคล+อนั สงู สดุ ”/ ๓. “อเสวนา – การไมค่ บ/ จ – ดว้ ย/ พาลานํ – ซ่งึ คนพาลทงั้ หลาย/ ปณฺฑติ านญจฺ – ซ่งึ บณั ฑิตทงั้ หลาย+ดว้ ย/ เสวนา. – การคบ/ ปูชา – การบชู า/ จ – ดว้ ย/ ปูชเนยยฺ านํ – ซง่ึ คนท่ี ควรบชู าทงั้ หลาย/ เอตํ – นี/้ [จตุพพฺ ธิ กมมฺ ํ – กรรม ๔ อยา่ ง]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ / ๔. “ปตริ ูปเทสวาโส – การอยใู่ นถ่ินท่ีเหมาะสม/ จ – ดว้ ย/ ปุพเฺ พ – ในปางกอ่ น/ จ – ดว้ ย/ กต ปุญญฺ ตา. – ความเป็นผไู้ ดส้ รา้ งบญุ ไวแ้ ลว้ / อตตฺ สมมฺ าปณิธิ – การตงั้ ตนไวช้ อบ/ จ – ดว้ ย/ เอตํ – นี/้ [ตวิ ธิ กมมฺ ํ – กรรม ๓ อย่าง]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ / ๕. “พาหสุ จฺจญจฺ – ความเป็นพหสู ตู +ดว้ ย/ สิปปฺ ญจฺ – ความเป็นผมู้ ีศลิ ปะ+ดว้ ย/ วนิ โย – วินยั / จ – ดว้ ย/ สุสิกฺขิโต. – ท่ีศกึ ษามาดีแลว้ / สุภาสิตา – วาจาท่ีกลา่ วไวด้ แี ลว้ / จ – ดว้ ย/ ยา – ใด/ วาจา – วาจา/ เอตํ – นี/้ [จตพุ พฺ ธิ กมมฺ ํ – กรรม ๔ อยา่ ง]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+ อนั สงู สดุ / ๖. “มาตาปิ ตุ – ซง่ึ มารดาและบดิ า/ อุปฏฺ ฐานํ – การบารุง/ ปุตตฺ ทารสสฺ – ซ่งึ บตุ รและภรรยา/ สงคฺ โห. – การสงเคราะห/์ อนากุลา – อนั ไมอ่ ากลู / จ – ดว้ ย/ กมมฺ นฺตา – การงาน/ เอตํ – นี/้ [จตพุ พฺ ธิ กมฺมํ – กรรม ๔ อยา่ ง]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ / ๗. “ทานญจฺ – การใหท้ าน+ดว้ ย/ ธมฺมจริยา – การประพฤตธิ รรม/ จ – ดว้ ย/ ญาตกานญจฺ – ซง่ึ ญาตทิ งั้ หลาย+ดว้ ย/ สงคฺ โห. – การสงเคราะห/์ อนวชชฺ านิ – ท่ีไมม่ ีโทษ/ กมมฺ านิ – การ งาน/ เอตํ – นี/้ [จตพุ พฺ ธิ กมมฺ ํ – กรรม ๔ อยา่ ง]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ / ๘. “อารตี – การงด/ วิรตี – การเวน้ / ปาปา – จากบาป/ มชชฺ ปานา – จากการด่มื นา้ เมา/ จ – ดว้ ย/ สยํ โม. – การเวน้ / อปฺปมาโท – ความไมป่ ระมาท/ จ – ดว้ ย/ ธมฺเมสุ – ในธรรมทงั้ หลาย/ เอตํ – นี/้ [จตุพพฺ ธิ กมมฺ ํ – กรรม ๔ อยา่ ง]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ / 115

๙. “คารโว – ความเคารพ/ จ – ดว้ ย/ นิวาโต – ความถ่อมตน/ จ – ดว้ ย/ สนฺตุฏฺ ฐิ – ความ สนั โดษ/ จ – ดว้ ย/ กตญญฺ ุตา. – ความกตญั ญ/ู กาเลน – ตามกาล/ ธมฺมสฺสวนํ – การฟัง ธรรม/ เอตํ – นี/้ [ปญจฺ วิธกมฺมํ – กรรม ๕ อยา่ ง]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ / ๑๐. “ขนฺตี – ความอดทน/ จ – ดว้ ย/ โสวจสฺสตา – ความเป็นคนวา่ ง่าย/ สมณานญจฺ – ซ่งึ เหน็ สมณะทงั้ หลาย+ดว้ ย/ ทสสฺ นํ. – การพบ/ กาเลน – ตามกาล/ ธมฺมสากจฉฺ า – การ สนทนาธรรม/ เอตํ – นี/้ [จตุพพฺ ธิ กมฺมํ – กรรม ๔ อย่าง]/ มงฺคลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ / ๑๑. “ตโป – การเผาผลาญบาป/ จ – ดว้ ย/ พรฺ หมฺ จรยิ ญจฺ – การประพฤตพิ รหมจรรย+์ ดว้ ย/ อรยิ สจฺจาน – ซง่ึ อรยิ สจั ทงั้ หลาย/ ทสสฺ นํ. – การเห็น/ นิพพฺ านสจฺฉิกิริยา – การทานิพพาน ใหแ้ จง้ / จ – ดว้ ย/ เอตํ – นี/้ [จตพุ พฺ ธิ กมมฺ ํ – กรรม ๔ อยา่ ง]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ / ๑๒. “ผุฏฺ ฐสสฺ – กระทบแลว้ / โลกธมเฺ มหิ – อนั โลกธรรมทงั้ หลาย/ จติ ตฺ ํ – จติ / ยสฺส – ของ ผใู้ ด/ น – ไม/่ กมปฺ ต.ิ – ยอ่ มหว่นั ไหว/ อโสกํ – จติ ไมเ่ ศรา้ โศก/ วิรชํ – จติ ปราศจากธุลี/ เขมํ – จิตเกษม/ เอตํ – นี/้ [จตุพพฺ ิธกมฺมํ – กรรม ๔ อยา่ ง]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม.ํ – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ / ๑๓. “เอตาทสิ านิ – อนั เป็นเชน่ นี/้ [มงคฺ ลานิ – ซง่ึ มงคลทงั้ หลาย]/ กตวฺ าน – กระทาแลว้ / [ปุคฺ คลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ สพพฺ ตถฺ มปราชิตา. – เป็นผไู้ ม่พา่ ยแพแ้ ลว้ +[ปจฺจตถฺ เิ กสุ – ในศตั รู ทงั้ หลาย]+ทงั้ ปวง/ สพพฺ ตถฺ – ทกุ แหง่ / [ฐาเนสุ – ในท่ีทงั้ หลาย]/ โสตฺถึ – ซง่ึ ความสวสั ดี/ คจฉฺ นฺติ – ยอ่ มถงึ / ตํ – นนั้ / [อฏฺ ฐตตฺ สึ ตวิ ธิ มงคฺ ลํ – มงคล ๓๘ ประการ]/ เตสํ – เหลา่ นนั้ / [เทวมนุสฺสานํ – ของเทวดาและมนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ มงคฺ ลมุตตฺ ม”นฺติ. – เป็นมงคล+อนั สงู สดุ ” ดงั นี/้ มงคฺ ลสุตตฺ ํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยมงคล/ นิฏฺ ฐิต.ํ – จบแลว้ / ๖. รตนสุตตฺ ํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยรตนะอนั ประณีต/ ๑. ยานีธ – เหลา่ ใด+[ฐาเน – ในท่ี]+นี/้ ภตู านิ – ภตู ทงั้ หลาย/ สมาคตานิ – มาประชมุ กนั แลว้ / ภุมมฺ านิ – ผสู้ ิงสถิตอย่บู นภาคพืน้ / วา – หรอื วา่ / ยานิ – เหลา่ ใด/ ว – หรือวา่ / อนฺตลิกฺ เข. – ในอากาศ/ สพเฺ พว – ทงั้ ปวง+น่นั แล/ ภตู า – ภตู ทงั้ หลาย/ สุมนา – เป็นผมู้ ีใจดี/ ภวนฺตุ – จงเป็น/ อโถปิ – แมอ้ นง่ึ / สกกฺ จฺจ – โดยเคารพ/ สุณนฺตุ – จงฟัง/ ภาสติ .ํ – ซง่ึ ภาษิต/ ๒. ตสมฺ า หิ – เพราะฉะนนั้ แล/ ภูตา – ภตู ทงั้ หลาย/ นิสาเมถ – พงึ ใครค่ รวญ/ สพเฺ พ – ทงั้ ปวง/ [ตมุ ฺเห – ทา่ นทงั้ หลาย]/ เมตตฺ ํ – ซ่งึ เมตตา/ กโรถ – จงแผไ่ ป/ มานุสิยา – ผเู้ ป็นมนษุ ย/์ ปชาย. – ตอ่ หมสู่ ตั ว/์ ทวิ า – ในกลางวนั / จ – ดว้ ย/ รตฺโต – ในกลางคืน/ จ – ดว้ ย/ หรนฺติ – 116

ยอ่ มนาไป/ เย – เหลา่ ใด/ [มนุสสฺ า – มนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ พลึ – ซง่ึ เคร่อื งเซน่ สรวง/ ตสฺมา หิ – เพราะฉะนนั้ แล/ [ตมุ เฺ ห – ทา่ นทงั้ หลาย]/ เน – เหลา่ นนั้ / [มนุสฺเส – ซ่งึ มนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ รกฺขถ – จงรกั ษา/ อปฺปมตตฺ า. – เป็นผไู้ มป่ ระมาทแลว้ / ๓. ยกํ ิญจฺ ิ – อยา่ งใดอยา่ งหน่งึ / วติ ตฺ ํ – ทรพั ยเ์ คร่อื งปลืม้ ใจ/ อธิ – นี/้ [โลเก – ในโลก]/ วา – หรอื วา่ / หรุ ํ – อ่ืน/ [โลเก – ในโลก]/ วา – หรอื วา่ / สคฺเคสุ – ในสวรรคท์ งั้ หลาย/ วา – หรือวา่ / ยํ – อนั ใด/ รตนํ – รตั นชาติ/ ปณีต.ํ – ท่ีประณีต/ น โน – หามิไดแ้ ล/ สมํ – เป็นอนั เสมอ/ อตถฺ ิ – ยอ่ มมี/ ตถาคเตน – ดว้ ยตถาคต/ อทิ มปฺ ิ – แมน้ ี/้ พุทเฺ ธ – ในพระพทุ ธเจา้ / รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจฺเจน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๔. ขยํ – อนั เป็นท่ีสนิ้ กิเลส/ วิราคํ – อนั ปราศจากราคะ/ อมตํ – เป็นอมตธรรม/ ปณีตํ – อนั ประณีต/ ยทชฌฺ คา – ทรงบรรลแุ ลว้ +[ธมมฺ ํ – ซง่ึ ธรรม]+ใด/ สกฺยมุนี – พระศากยมนุ ี/ สมาหิ โต. – ผมู้ ีพระทยั ตงั้ ม่นั แลว้ / น – หามไิ ด/้ เตน – นนั้ / ธมเฺ มน – ดว้ ยธรรม/ สมตถฺ ิ – เป็นธรรม ท่ีเสมอ+มีอย/ู่ กิญจฺ ิ – ธรรมอะไร ๆ/ อิทมปฺ ิ – แมน้ ี/้ ธมเฺ ม – ในพระธรรม/ รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจฺเจน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๕. ยํ – ใด/ พทุ ธฺ เสฏฺโฐ – พระพทุ ธเจา้ ผปู้ ระเสรฐิ / ปรวิ ณฺณยี – เป็นผมู้ ีปกตติ รสั สรรเสรญิ / สุจึ – วา่ เป็นธรรมสะอาด/ สมาธิมานนฺตริกญญฺ มาห.ุ – ตรสั แลว้ +ซง่ึ สมาธิ+วา่ ใหผ้ ลโดยลาดบั / สมาธินา – ดว้ ยสมาธิ/ เตน – นนั้ / สโม – ท่ีเสมอ/ [ธมโฺ ม – ธรรม]/ น วิชฺชติ – ยอ่ มไมม่ ี/ อิทมฺปิ – แมน้ ี/้ ธมเฺ ม – ในพระธรรม/ รตนํ – รตั นชาติ/ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจเฺ จน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๖. เย – เหลา่ ใด/ ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย/ อฏฺ ฐสตํ – มีจานวน ๑๐๘ จาพวก/ [สปปฺ ุริเสหิ]/ ปสตถฺ า – เป็นผอู้ นั สตั บรุ ุษทงั้ หลายสรรเสรญิ แลว้ / จตตฺ าริ – ๔ ค/ู่ เอตานิ – เหลา่ นี/้ ยุคานิ – คทู่ งั้ หลาย/ โหนฺติ. – ยอ่ มมี/ เต – เหลา่ นนั้ / [ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ ทกขฺ เิ ณยยฺ า – เป็น ผคู้ วรแก่ทกั ษิณา/ สุคตสฺส – ของพระสคุ ต/ สาวกา – เป็นสาวก/ เอเตสุ – เหลา่ น่นั / [ปุคฺคเล สุ – ในบคุ คลทงั้ หลาย]/ ทนิ ฺนานิ – อนั ถวายแลว้ / [ทานานิ – ทานทงั้ หลาย]/ มหปผฺ ลานิ. – เป็นทานมีผลมาก/ อิทมปฺ ิ – แมน้ ี/้ สงเฺ ฆ – ในพระสงฆ/์ รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะ อนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจฺเจน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตฺถิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๗. เย – เหลา่ ใด/ ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย/ สุปฺปยุตตฺ า – เป็นผปู้ ระกอบตนไวด้ /ี มนสา – มี ใจ/ ทฬฺเหน – อนั ม่นั คง/ นิกฺกามโิ น – เป็นผหู้ มดความหว่ งใย/ โคตมสาสนมฺหิ. – ในศาสนา 117

ของพระโคดมพทุ ธเจา้ / เต – เหลา่ นนั้ / [ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ ปตตฺ ปิ ตตฺ า – ช่ือวา่ เป็นผู้ บรรลแุ ลว้ ซง่ึ อรหตั ตผลอนั ควรบรรล/ุ อมตํ – ซ่งึ อมตนิพพาน/ วิคยหฺ – หย่งั ถึงแลว้ / ลทธฺ า – ไดแ้ ลว้ / มุธา – เปลา่ ๆ/ นิพฺพตุ ึ – ซง่ึ รสความดบั สนิท/ ภุญชฺ มานา. – เสวยอย/ู่ อิทมฺปิ – แม้ นี/้ สงเฺ ฆ – ในพระสงฆ/์ รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจฺเจน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๘. ยถินฺทขโี ล – ฉนั ใด+เสาเข่ือน/ ปถวิสฺสโิ ต – ท่ีฝังลงดนิ แลว้ / สิยา – พงึ เป็น/ จตุพภฺ ิ – ทงั้ ๔ ทศิ / [ทสิ โต – จากทศิ ทงั้ หลาย]/ วาเตหิ – เพราะลมท่ีพดั มาทงั้ หลาย/ อสมปฺ กมปฺ ิ โย. – เป็น เสาอนั ไมห่ ว่นั ไหว/ [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ตถปู มํ – วา่ มีอปุ มาฉันนนั้ / สปปฺ ุริสํ – ซ่งึ สตั บรุ ุษนนั้ / วทา มิ – ยอ่ มกลา่ วเรียก/ โย – ใด/ [สปฺปุริโส – สตั บรุ ุษ]/ อรยิ สจจฺ านิ – ซ่งึ อรยิ สจั ทงั้ หลาย/ อเวจจฺ – พจิ ารณาแลว้ / ปสฺสต.ิ – ยอ่ มเห็นแจง้ / อิทมปฺ ิ – แมน้ ี/้ สงเฺ ฆ – ในพระสงฆ/์ รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจเฺ จน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความ สวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๙. เย – เหลา่ ใด/ [โสตาปนฺนา – พระโสดาบนั ทงั้ หลาย]/ อริยสจฺจานิ – ยงั อรยิ สจั ทงั้ หลาย/ วภิ าวยนฺติ – ยอ่ มใหแ้ จม่ แจง้ / คมฺภรี ปญเฺ ญน – ผมู้ ีปัญญาลกึ ซงึ้ / [สตถฺ ารา – อนั พระ ศาสดา]/ สุเทสิตานิ. – แสดงไวด้ ีแลว้ / กิญจฺ าปิ – แมก้ ็จรงิ / เต – เหลา่ นนั้ / [โสตาปนฺนา – พระโสดาบนั ทงั้ หลาย]/ โหนฺติ – ยอ่ มเป็น/ ภสุ ํ – อยา่ งรา้ ยแรง/ ปมตตฺ า – เป็นผปู้ ระมาทแลว้ / น – หามไิ ด/้ เต – เหลา่ นนั้ / [โสตาปนฺนา – พระโสดาบนั ทงั้ หลาย]/ ภวํ – ซง่ึ ภพ/ อฏฺ ฐมมาทยิ นฺต.ิ – ยอ่ มถือเอา+ท่ี ๘/ อิทมฺปิ – แมน้ ี/้ สงเฺ ฆ – ในพระสงฆ/์ รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจเฺ จน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๑๐. สหาวสสฺ – พรอ้ มกบั +แล+นนั้ / [โสตาปนฺนสฺส – อนั พระโสดาบนั ]/ ทสสฺ นสมฺปทาย – ดว้ ยการบรรลโุ สดาปัตตมิ รรค/ ตยสฺสุ – เหลา่ นนั้ +แล/ ธมมฺ า – ธรรมทงั้ หลาย/ ชหติ า – เป็น อนั ละไดแ้ ลว้ / ภวนฺติ. – ยอ่ มเป็น/ สกกฺ ายทิฏฺ ฐี – คือ สกั กายทฏิ ฐิ/ วจิ กิ จิ ฉฺ ิตญจฺ – วิจิกิจฉา+ ดว้ ย/ สลี พพฺ ตํ – สีลพั พตปรามาส/ วาปิ – แมห้ รอื วา่ / ยทตถฺ ิ กญิ จฺ ิ. – อยา่ งใดอย่างหน่งึ / [กญิ จฺ นํ – กิเลสเคร่ืองกงั วลั ]+มีอย/ู่ ๑๑. จตหู ปาเยหิ – จากอบายทงั้ หลายทงั้ ๔ อยา่ ง/ จ – ดว้ ย/ วิปฺปมุตโฺ ต – เป็นผพู้ น้ แลว้ / ฉจฺ จาภฐิ านานิ – ซง่ึ อภิฐาน ๖ ประการทงั้ หลาย/ อภพโฺ พ – เป็นผไู้ มค่ วร/ กาตุํ – เพ่ือการกระทา/ อทิ มปฺ ิ – แมน้ ี/้ สงเฺ ฆ – ในพระสงฆ/์ รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจเฺ จน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ 118

๑๒. กิญจฺ าปิ – ถึงแมว้ า่ / โส – นนั้ / [โสตาปนฺโน – พระโสดาบนั ]/ กมฺม – ซง่ึ กรรม/ กโรติ – จะทา/ ปาปกํ – อนั ช่วั / กาเยน – ทางกาย/ วาจา – ทางวาจา/ อุท – หรอื วา่ / เจตสา – ทางใจ/ วา. – หรือวา่ / อภพพฺ – เป็นผไู้ มค่ วร/ โส – นนั้ / [โสตาปนฺโน – พระโสดาบนั ]/ ตสฺส – นนั้ / [กมมฺ สสฺ – ซง่ึ กรรม]/ ปฏิจฉฺ ทาย – เพ่ือการปกปิด/ อภพฺพตา – ความเป็นไมค่ วรทาอยา่ งนนั้ / ทฏิ ฺ ฐปทสฺส – ผเู้ ห็นบทแลว้ / [ปุคฺคลสฺส – แหง่ บคุ คล]/ [มยา – อนั ขา้ พเจา้ ]/ วุตตฺ า. – กลา่ ว แลว้ / อทิ มฺปิ – แมน้ ี/้ สงเฺ ฆ – ในพระสงฆ/์ รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอ เตน – นี/้ สจเฺ จน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๑๓. วนปฺปคุมเฺ พ – ท่ีพมุ่ ไมง้ ามในป่า/ ยถ – ฉนั ใด/ ผุสสฺ ติ คเฺ ค – อนั มียอดออกดอกบาน สะพร่งั แลว้ / คมิ ฺหานมาเส – แหง่ คมิ หนั ตฤด/ู ปฐมสฺมึ – ตอนตน้ / คมิ ฺเห. – ในเดอื นหา้ / [ภควา – พระผมู้ ีพระภาคเจา้ ]/ ตถูปมํ – อนั มีอปุ มาฉนั นนั้ / ธมมฺ วรํ – ซ่งึ ธรรมอนั ประเสรฐิ / อเทสยิ – ไดท้ รงแสดงแลว้ / นิพพฺ านคามึ – อนั ใหถ้ ึงนพิ พาน/ ปรมํ – อยา่ งย่ิง/ หติ าย. – เพ่ือ ประโยชน/์ อิทมปฺ ิ – แมน้ ี/้ พทุ เฺ ธ – ในพระพทุ ธเจา้ / รตนํ – รตั นชาติ/ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจฺเจน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตฺถิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๑๔. วโร – ผปู้ ระเสรฐิ / [ภควา – พระผมู้ ีพระภาคเจา้ ]/ วรญญฺ ู – เป็นผทู้ รงรูธ้ รรมอนั ประเสรฐิ / วรโท – เป็นผทู้ รงประทานธรรมอนั ประเสรฐิ / วราหโร – เป็นผทู้ รงนาทางอนั ประเสรฐิ มาให/้ อนุตตฺ โร – เป็นผยู้ อดเย่ียมกวา่ ใคร ๆ/ ธมมฺ วรํ – ซ่งึ ธรรมอนั ประเสรฐิ / อเทสย.ิ – ไดท้ รงแสดง แลว้ / อทิ มปฺ ิ – แมน้ ี/้ พทุ เฺ ธ – ในพระพทุ ธเจา้ / รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจเฺ จน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๑๕. ขณี ํ – สนิ้ แลว้ / ปุราณํ – เก่า/ [ภวํ – ภพ]/ นว – ใหม/่ นตถฺ ิ – ยอ่ มไมม่ ี/ สมฺภวํ – การเกิด/ วิรตตฺ จิตตฺ ายตเิ ก – มีจติ เบ่ือหนา่ ย+ตอ่ ไป/ ภวสฺมึ. – ในภพ/ เต – เหลา่ นนั้ / [ปุคฺคลา – บคุ คล ทงั้ หลาย]/ ขีณพชี า – ช่ือวา่ เป็นผมู้ ีพืชสิน้ แลว้ / อวริ ูฬฺหฉิ นฺทา – ช่ือวา่ เป็นผไู้ มม่ ีฉนั ทะเป็นเหตุ งอกขนึ้ / นิพฺพนฺติ – ยอ่ มดบั สนิท/ ธีรา – เป็นปราชญ/์ ยถายํ – ฉนั ใด+ดวงนี/้ ปทโี ป. – ประทีป/ อิทมปฺ ิ – แมน้ ี/้ สงเฺ ฆ – ในพระสงฆ/์ รตนํ – รตั นชาต/ิ ปณีต.ํ – เป็นรตั นะอนั ประณีต/ เอเตน – นี/้ สจเฺ จน – ดว้ ยสจั จะ/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๑๖. ยานีธ – เหลา่ ใด+[ฐาเน – ในท่ี]+นี/้ ภูตานิ – ภตู ทงั้ หลาย/ สมาคตานิ – มาประชมุ กนั แลว้ / ภุมมฺ านิ – ผสู้ ิงสถิตอยบู่ นภาคพืน้ / วา – หรือว่า/ ยานิ – เหลา่ ใด/ ว – หรอื วา่ / อนฺตลกิ ฺ เข. – ในอากาศ/ [มยํ – ขา้ พเจา้ ทงั้ หลาย]/ ตถาคตํ – ซ่งึ พระตถาคต/ เทวมนุสสฺ ปูชิตํ – ผอู้ นั เทวดาและมนษุ ยบ์ ชู าแลว้ / พทุ ธฺ ํ – ผเู้ ป็นพระพทุ ธเจา้ / นมสฺสาม – ยอ่ มขอนอบนอ้ ม/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ 119

๑๗. ยานีธ – เหลา่ ใด+[ฐาเน – ในท่ี]+นี/้ ภตู านิ – ภตู ทงั้ หลาย/ สมาคตานิ – มาประชมุ กนั แลว้ / ภุมมฺ านิ – ผสู้ งิ สถิตอย่บู นภาคพืน้ / วา – หรือวา่ / ยานิ – เหลา่ ใด/ ว – หรือวา่ / อนฺตลิกฺ เข. – ในอากาศ/ [มยํ – ขา้ พเจา้ ทงั้ หลาย]/ ตถาคตํ – ของพระตถาคต/ เทวมนุสสฺ ปูชติ ํ – ผู้ อนั เทวดาและมนษุ ยบ์ ชู าแลว้ / ธมมฺ ํ – ซง่ึ ธรรม/ นมสสฺ าม – ยอ่ มขอนอบนอ้ ม/ สุวตฺถิ – ความ สวสั ดี/ โหตุ. – จงบงั เกิดมี/ ๑๘. ยานีธ – เหลา่ ใด+[ฐาเน – ในท่ี]+นี/้ ภูตานิ – ภตู ทงั้ หลาย/ สมาคตานิ – มาประชมุ กนั แลว้ / ภุมมฺ านิ – ผสู้ ิงสถิตอยบู่ นภาคพืน้ / วา – หรือว่า/ ยานิ – เหลา่ ใด/ ว – หรอื ว่า/ อนฺตลิกฺ เข. – ในอากาศ/ [มยํ – ขา้ พเจา้ ทงั้ หลาย]/ ตถาคตํ – ของพระตถาคต/ เทวมนุสฺสปูชิตํ – ผู้ อนั เทวดาและมนษุ ยบ์ ชู าแลว้ / สงฆฺ ํ – ซ่งึ พระสงฆ/์ นมสสฺ าม – ยอ่ มขอนอบนอ้ ม/ สุวตถฺ ิ – ความสวสั ดี/ โหตูติ. – จงบงั เกิดมี+ดงั นีแ้ ล/ รตนสุตตฺ ํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยรตนะอนั ประณีต/ นิฏฺ ฐิต.ํ – จบแลว้ / ๗. ตโิ รกุฏฺ ฏสุตตฺ ํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยเร่อื งเปรตท่ีอยภู่ ายนอกฝาเรือน/ ๑. [เปตา – เปรตทงั้ หลาย]/ ตโิ รกุฏฺ เฏสุ – ท่ีฝาเรือนดา้ นนอกทงั้ หลาย/ ตฏิ ฺ ฐนฺติ – ยอ่ มยืน อย/ู่ สนฺธิสงิ ฺฆาฏเกสุ – ท่ีทางส่ีแพรง่ และสามแพรง่ ทงั้ หลาย/ จ. – ดว้ ย/ ทวฺ ารพาหาสุ – ท่ี บานประตทู งั้ หลาย/ ตฏิ ฺ ฐนฺติ – ยืนพงิ อย/ู่ อาคนฺตวฺ าน – พากนั มาแลว้ / สกํ – ของตน/ ฆร.ํ – สเู่ รือน/ ๒. ปหูเต – มีมากมาย/ อนฺนปานมหฺ ิ – ครนั้ เม่ือขา้ วและนา้ ด่มื / ขชชฺ โภชเฺ ช – ครนั้ เม่ือของ เคยี้ วของกิน/ [ญาตหี ิ – อนั ญาตทิ งั้ หลาย]/ อุปฏฺ ฐิเต. – จดั เตรยี มไวแ้ ลว้ / น – หามไิ ด/้ เตสํ – เหลา่ นนั้ / [เปตานํ – ของเปรตทงั้ หลาย]/ โกจิ – คนไหน ๆ/ ญาตโก – ญาต]ิ / สรติ – ยอ่ มนกึ ถึง/ สตตฺ านํ – ของสตั วท์ งั้ หลาย/ กมฺมปจจฺ ยา. – เพราะกรรมเป็นปัจจยั / ๓. เอวํ – อยา่ งนี/้ ททนฺติ – ยอ่ มถวาย/ ญาตนี ํ – แกญ่ าตทิ งั้ หลาย/ เย – เหลา่ ใด/ [มนุสสฺ า – มนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ โหนฺติ – ย่อมเป็น/ อนุกมปฺ กา. – ผอู้ นเุ คราะห/์ สุจึ – ท่ีสะอาด/ ปณีตํ – อนั ประณีต/ กาเลน – ตามกาล/ กปฺปิ ยํ – เหมาะแกพ่ ระสงฆ/์ ปานโภชนํ. – ซ่งึ นา้ ด่มื และอาหาร/ อิทํ – นี/้ [ทานํ – ทาน]/ โว – ของทา่ นทงั้ หลาย/ ญาตนี ํ – แกญ่ าตทิ งั้ หลาย/ โหตุ – จงสาเรจ็ / สุขิตา – เป็นผถู้ งึ แลว้ ซ่งึ สขุ / โหนฺตุ – จงเป็น/ ญาตโย. – ญาตทิ งั้ หลาย/ ๔. เต – เหลา่ นนั้ / จ – สว่ นวา่ / ตตถฺ – นนั้ / [ฐาเน – ในท่ี]/ สมาคนฺตวฺ า – พากนั มาแลว้ / ญาติ เปตา – ญาตผิ เู้ กิดเป็นเปรตทงั้ หลาย/ สมาคตา. – ประชมุ พรอ้ มกนั แลว้ / ปหูเต – เป็นอนั มาก/ อนฺนปานมฺหิ – ในอาหารและนา้ ด่มื / สกกฺ จฺจํ – โดยเคารพ/ อนุโมทเร. – ยอ่ มอนโุ มทนา/ ๕. จริ ํ – สิน้ กาลนาน/ ชวี นฺตุ – จงเป็นอย/ู่ โน – ของขา้ พเจา้ ทงั้ หลาย/ ญาตี – ญาตทิ งั้ หลาย/ 120

[มยํ – ขา้ พเจา้ ทงั้ หลาย]/ เยสํ – เหลา่ ใด/ [ญาตนี ํ – แหง่ ญาตทิ งั้ หลาย]/ เหตุ – เพราะเหต/ุ ลภามเส. – ยอ่ มได/้ อมฺหากญจฺ – แก่ขา้ พเจา้ ทงั้ หลาย+อนง่ึ / กตา – ทาแลว้ / ปูชา – การ บชู า/ ทายกา – ทายกทงั้ หลาย/ จ – ดว้ ย/ อนิปผฺ ลา. – เป็นผไู้ มไ่ รผ้ ล/ ๖. น – หามิได/้ หิ – เพราะวา่ / ตตถฺ – นนั้ / [เปตวสิ เย – ในเปตวิสยั ]/ กสิ – กสิกรรม [การทา ไรไ่ ถนา]/ อตถฺ ิ – ยอ่ มมี/ โครกฺเขตถฺ – โครกั ขกรรม [การเลีย้ งววั ไวข้ าย]+[เปตวสิ เย – ในเปต วสิ ยั ]+น่นั / น วชิ ฺชต.ิ – ยอ่ มไมม่ ี/ วณิชฺชา – พาณิชกรรม [การคา้ ขาย]/ ตาทสิ ี – อนั เชน่ นนั้ / นตถฺ ิ – ยอ่ มไมม่ ี/ หริ ญเฺ ญน – ดว้ ยเงิน/ กโยกยํ – การแลกเปล่ียนซือ้ ขาย/ อิโต – นี/้ [มนุสสฺ โลกโต – จากมนษุ ยโลก]/ ทนิ ฺเนน – อนั ญาติอทุ ศิ ใหแ้ ลว้ / [ปตตฺ ทิ าเนน – ดว้ ยการ ใหซ้ ง่ึ สว่ นบญุ ]/ ยาเปนฺติ – ยอ่ มดารงชีพ/ [ญาตี – ญาตทิ งั้ หลาย]/ เปตา – เป็นเปรต/ กาลงกฺ ตา – ผทู้ ่ีตายไปแลว้ / ตหึ. – นนั้ / [เปตวสิ เย – ในเปตวสิ ยั ]/ ๗. อุนฺนเม – ในท่ีดอน/ อุทกํ – นา้ ฝน/ วุฏฺ ฐํ – ท่ีตกลงมาแลว้ / ยถา – ฉนั ใด/ นินฺนํ – สทู่ ่ีลมุ่ / ปวตตฺ ต.ิ – ยอ่ มไหลไป/ เอวเมว – ฉนั นนั้ +เหมือนกนั / อิโต – นี/้ [มนุสฺสโลกโต – จาก มนษุ ยโลก]/ ทนิ ฺนํ – อนั ญาติอทุ ิศใหแ้ ลว้ / [ปตตฺ ทิ านํ – การใหซ้ ง่ึ สว่ นบญุ ]/ เปตานํ – แก่เปรต ทงั้ หลาย/ อุปกปฺปติ. – ยอ่ มสาเรจ็ ผล/ ๘. ยถา – ฉนั ใด/ วารวิ หา – หว้ งนา้ / ปูรา – ท่ีเตม็ / ปริปูเรนฺติ – ยอ่ มใหเ้ ตม็ เป่ียม/ สาคร.ํ – ยงั สมทุ รสาคร/ เอวเมว – ฉนั นนั้ +เหมือนกนั / อิโต – นี/้ [มนุสฺสโลกโต – จากมนษุ ยโลก]/ ทนิ ฺนํ – อนั ญาติอทุ ิศใหแ้ ลว้ / [ปตตฺ ทิ านํ – การใหซ้ ่งึ สว่ นบญุ ]/ เปตานํ – แก่เปรตทงั้ หลาย/ อุ ปกปปฺ ต.ิ – ยอ่ มสาเรจ็ ผล/ ๙. อทาสิ – ไดใ้ หแ้ ลว้ / เม – แก่ขา้ พเจา้ / [อยํ – นี/้ ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ อกาสิ – ไดท้ าแลว้ / เม – แก่ขา้ พเจา้ / [อยํ – นี/้ ปุคฺคโล – บคุ คล]/ [อิเม – เหลา่ นี/้ ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ ญาติ มิตตฺ า – เป็นญาติและมิตร/ สขา – เป็นสหายทงั้ หลาย/ จ – ดว้ ย/ เม. – ของขา้ พเจา้ / เปตานํ – ผลู้ ว่ งลบั ไปแลว้ / [ญาตมิ ติ ตฺ านํ – แกญ่ าตแิ ละมติ รทงั้ หลาย]/ ทกขฺ ิณํ – ซ่งึ ทกั ษิณาทาน/ ทชฺ ชา – ควรถวายอทุ ิศให/้ [กุลปุตโฺ ต – กลุ บตุ ร]/ ปุพเฺ พ กตมนุสสฺ ร.ํ – เม่ือระลกึ ถงึ +ซ่งึ อปุ การะ อนั ญาตผิ ลู้ ะไปแลว้ เคยทาไวแ้ ลว้ +ในกาลก่อน/ ๑๐. น – หามไิ ด/้ หิ – ก็/ รุณฺณํ – การรอ้ งไห/้ วา – หรอื วา่ / โสโก – ความเศรา้ โศก/ วา – หรอื วา่ / ยา จญญฺ า – อยา่ งอ่ืนใด+ดว้ ย/ ปรเิ ทวนา. – ความร่าไหค้ ร่าครวญ/ น – หามิได/้ ตํ – นนั้ / [รุณฺณาทกิ มมฺ ํ – กรรมมีการรอ้ งไหเ้ ป็นตน้ ]/ เปตานมตถฺ าย – เพ่ือประโยชน+์ [ญาตมิ ติ ตฺ านํ – แกญ่ าตแิ ละมิตรทงั้ หลาย]+ผลู้ ว่ งลบั ไปแลว้ / เอวํ – อย่างนนั้ / ตฏิ ฺ ฐนฺติ – ยอ่ มดารงอย/ู่ ญาต โย. – ญาตทิ งั้ หลาย/ 121

๑๑. อยญจฺ โข – สว่ นวา่ +นีแ้ ล/ ทกฺขณิ า – ทกั ษิณาทาน/ [ญาตหี ]ิ ทนิ ฺนา – อนั ญาติทงั้ หลาย อทุ ศิ ใหแ้ ลว้ / สงฆฺ มฺหิ – ในพระสงฆ/์ สุปปฺ ตฏิ ฺ ฐิตา. – ช่ือวา่ เป็นอนั ตงั้ ไวด้ ีแลว้ / ทฆี รตตฺ ํ – สิน้ กาลนาน/ หิตายสฺส – เพ่ือประโยชนเ์ กือ้ กลู +นนั้ / [ญาตโิ น – แกญ่ าต/ิ เปตสสฺ – เป็นเปรต]/ ฐานโส – โดยพลนั / อุปกปฺปต.ิ – ยอ่ มสาเรจ็ / ๑๒. โส – นนั้ / ญาตธิ มโฺ ม – ญาตธิ รรม/ จ – ดว้ ย/ อยํ – นี/้ นิทสฺสิโต – อนั ทา่ นแสดงออกแลว้ / เปตาน – ผเู้ ป็นเปรต/ [ญาตนิ ํ – แกญ่ าตทิ งั้ หลาย]/ ปูชา – การบชู า/ จ – ดว้ ย/ กตา – อนั ทา่ น ทาแลว้ / อุฬารา. – อยา่ งย่ิงใหญ่/ พลญจฺ – กาลงั กาย+ดว้ ย/ ภกิ ฺขูนมนุปปฺ ทินฺนํ – ของภิกษุ ทงั้ หลาย+อนั ทา่ นเพ่ิมใหแ้ ลว้ / ตมุ เฺ หหิ – อนั ทา่ นทงั้ หลาย/ ปุญญฺ ํ – บญุ / ปสุตํ – ส่งั สมแลว้ / อนปฺปก’นฺต.ิ – อนั มใิ ชน่ อ้ ย’ดงั นี/้ ตโิ รกุฏฺ ฏสุตตฺ ํ – ตโิ รกฑุ ฑสตู ร/ นิฏฺ ฐิต.ํ – จบแลว้ / ๘. นิธิกณฺฑสุตตฺ ํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยการฝังขมุ ทรพั ย/์ ๑. นิธึ – ซง่ึ ขมุ ทรพั ย/์ นิเธติ – ยอ่ มฝังไว/้ ปุริโส – บรุ ุษบคุ คล/ คมฺภเี ร – อนั ลกึ / [ฐาเน – ใน ท่ี]/ โอทกนฺตเิ ก. – อนั มีนา้ เป็นท่ีสดุ / อตเฺ ถ – ครนั้ เม่ือประโยชน/์ กิจฺเจ – อนั ควรกระทา/ สมุปฺปนฺเน – เกิดขนึ้ แลว้ / อตถฺ าย – เพ่ือประโยชน/์ เม – แก่ขา้ พเจา้ / [นิธิ – ขมุ ทรพั ย]์ / ภวสิ ฺ สต.ิ – จกั เป็นไป/ ๒. ราชโต – จากราชภยั / วา – หรอื วา่ / ทุรุตตฺ สสฺ – ท่ีคอยคกุ คามแลว้ / [รญโฺ ญ – แหง่ พระราชา]/ โจรโต – จากโจรภยั / ปี ฬิตสฺส – ท่ีคอยเบียดเบียนแลว้ / [โจรสฺส – แหง่ โจร]/ วา. – หรอื วา่ / อณิ สสฺ – จากหนี/้ วา – หรือวา่ / ปโมกฺขาย – เพ่ือใหพ้ น้ / ทุพภฺ กิ เฺ ข – อนั เป็น ทพุ ภิกขภยั / [กาเล – ในกาล]/ อาปทาสุ – ในเพราะอนั ตรายทงั้ หลาย/ วา. – หรอื วา่ / เอตทตฺ ถาย – เพ่ือจดุ ประสงคน์ ี/้ โลกสมฺ ึ – ในโลก/ นิธิ นาม – ช่ือวา่ ขมุ ทรพั ย/์ [มยา – อนั ขา้ พเจา้ ]/ นิธียติ. – ยอ่ มฝังไว/้ ๓. ตาวสสฺ ุนิหโิ ต – ท่ีเขาฝังไวอ้ ยา่ งดีเพียงนนั้ แล/ สนฺโต – เป็นอย/ู่ [นิธิ – ขมุ ทรพั ย]์ / คมภฺ เี ร – อนั ลกึ / [ฐาเน – ในท่ี]/ โอทกนฺตเิ ก. – อนั มีนา้ เป็นท่ีสดุ / น – หามไิ ด/้ สพฺโพ – ทงั้ หมด/ [นิธิ – ขมุ ทรพั ย]์ / สพพฺ ทาเอว – ในกาลทกุ เม่ือน่นั แล/ ตสสฺ – นนั้ / [ปุคฺคลสสฺ – แก่บคุ คล]/ ตํ – นนั้ / [นิธิ – ขมุ ทรพั ย]์ / อุปกปปฺ ต.ิ – ยอ่ มสาเรจ็ / ๔. นิธิ – ขมุ ทรพั ย/์ วา – หรอื วา่ / ฐานา – จากท่ี/ จวติ – ยอ่ มเคล่ือนไป/ สญฺญา – สญั ญา/ วาสฺส – หรือวา่ +นนั้ / [ปุคคฺ ลสสฺ – แกบ่ คุ คล]/ วิมุยหฺ ติ. – ยอ่ มหลงลืม/ นาคา – นาคทงั้ หลาย/ วา – หรือว่า/ อปนาเมนฺติ – ยอ่ มเคล่ือนยา้ ยไป/ ยกขฺ า – ยกั ษท์ งั้ หลาย/ วาปิ – แมห้ รือวา่ / หรนฺติ – ยอ่ มนาไป/ นํ. – นนั้ / [นิธึ – ซง่ึ ขมุ ทรพั ย]์ / 122

๕. อปปฺ ิ ยา – ผไู้ มเ่ ป็นท่ีรกั / วาปิ – แมห้ รือวา่ / ทายาทา – ทายาททงั้ หลาย/ อุทธฺ รนฺติ – ยอ่ ม ขโมยขดุ เอาไป/ อปสฺสโต. – ไมเ่ ห็นอย/ู่ [ปุคฺคลสฺส – เม่ือบคุ คล]/ ยทา – เม่ือใด/ ปุญฺญกขฺ โย – ความสนิ้ ไปแหง่ บญุ / โหติ – ยอ่ มมี/ สพพฺ เมตํ – ทงั้ หมด+น่นั / [นิธิ – ขมุ ทรพั ย]์ / วนิ สฺสติ. – ยอ่ มพนิ าศหายไป/ ๖. ยสฺส – ผใู้ ด/ [ปุคฺคลสฺส – อนั บคุ คล]/ ทาเนน – ดว้ ยทาน/ สีเลน – ดว้ ยศีล/ สยํ เมน – ดว้ ย สญั ญมะ/ ทเมน – ดว้ ยทมะ/ จ. – ดว้ ย/ นิธี – ขมุ ทรพั ย/์ สุนิหโิ ต – เป็นอนั ฝังไวด้ แี ลว้ / โหติ – ยอ่ มเป็น/ อติ ถฺ ยิ า – เป็นสตรี/ ปุริสสฺส – เป็นบรุ ุษ/ วา. – หรือว่า/ ๗. เจตยิ มฺหิ – ในพระเจดีย/์ จ – ดว้ ย/ สงเฺ ฆ – ในพระสงฆ/์ วา – หรือวา่ / ปุคฺคเล – ในบคุ คล/ อตถิ สี ุ – ในแขกท่ีมาหาทงั้ หลาย/ วา. – หรอื วา่ / มาตริ – ในมารดา/ ปิ ตริ – ในบดิ า/ จาปิ – แม้ ดว้ ย/ อโถ – อนง่ึ / เชฏฺ ฐมฺหิ – ผเู้ จรญิ ท่ีสดุ / ภาตริ. – ในพ่ีชาย/ ๘. เอโส – นี/้ นิธิ – ขมุ ทรพั ย/์ สุนิหโิ ต – ช่ือวา่ ฝังไวด้ แี ลว้ / อเชยโฺ ย – เป็นขมุ ทรพั ยอ์ นั คนอ่ืน ขนเอาไปไมไ่ ด/้ อนุคามิโก. – เป็นขมุ ทรพั ยต์ ิดตามตนตลอดไป/ ปหาย – ละแลว้ / คมนีเยสุ – ท่ีพงึ ดาเนินไป/ [ฐาเนสุ – ในท่ีทหั้ ลาย]/ เอตํ – น่นั / [นิธึ – ซง่ึ ขมุ ทรพั ย]์ / อาทาย – ถือไปแลว้ / คจฉฺ ต.ิ – ยอ่ มดาเนนิ ไป/ ๙. อสาธารณมญเฺ ญสํ – เป็นบญุ อนั ไมท่ ่วั ไป+เหลา่ อ่ืน/ [มนุสสฺ านํ – แกม่ นษุ ยท์ งั้ หลาย]/ อโจราหรโณ – เป็นทรพั ยอ์ นั โจรลกั เอาไปไมไ่ ด/้ นิธิ. – ขมุ ทรพั ย/์ กยริ าถ – ควรทา/ ธีโร – ผู้ มีปัญญา/ ปุญฺญานิ – ซ่งึ บญุ ทงั้ หลาย/ โย – ใด/ นิธิ – ขมุ ทรพั ย/์ อนุคามโิ ก. – เป็นขมุ ทรพั ย์ ตดิ ตามตนตลอดไป/ ๑๐. เอส – น่นั / เทวมนุสฺสานํ – แกเ่ ทวดาและมนษุ ยท์ งั้ หลาย/ สพพฺ กามทโท – ใหผ้ ลอนั นา่ ปรารถนาทกุ ประการ/ นิธิ. – ขมุ ทรพั ย/์ ยํ – ใด/ ยเทวาภปิ ตเฺ ถนฺติ – เทวดาและมนษุ ย์ ทงั้ หลาย+ยอ่ มปรารถนา+[นิธึ – ซ่งึ ขมุ ทรพั ย]์ +ใด/ สพพฺ เมเตน [ปุญญฺ ผลํ – ผลแหง่ บญุ ]+ ทกุ อยา่ ง+[นิธินา – ดว้ ยขมุ ทรพั ย]์ +น่นั / [เทเวหิ – อนั เทวดาและมนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ ลพภฺ ติ. – ยอ่ มได/้ ๑๑. สุวณฺณตา – ความเป็นผมู้ ีผวิ พรรณงดงาม/ สุสรตา – ความเป็นผมู้ ีเสียงไพเราะ/ สุสณฺฐานา – ความเป็นผมู้ ีทรวดทรงสมสว่ น/ สุรูปตา – ความเป็นผมู้ ีรูปสวย/ อาธิปจฺจปริวา โร – ความเป็นใหญ่ และความเป็นผมู้ ีบรวิ าร/ สพพฺ เมเตน [ปุญญฺ ผลํ – ผลแหง่ บญุ ]+ทกุ อยา่ ง+[นิธินา – ดว้ ยขมุ ทรพั ย]์ +น่นั / [เทเวหิ – อนั เทวดาและมนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ ลพภฺ ต.ิ – ยอ่ ม ได/้ ๑๒. ปเทสรชชฺ ํ – ความเป็นพระราชาในประเทศ/ อสิ สฺ ริยํ – ความเป็นอิสระ/ จกกฺ วตตฺ สิ ุขํ – 123

ความสขุ ของความเป็นพระเจา้ จกั รพรรดิ/ ปิ ย.ํ – อนั นา่ พอใจ/ เทวรชฺชมฺปิ – ความเป็นเทวรา ชของเทวดา+แม/้ ทพิ เฺ พสุ – ในหมเู่ ทพทงั้ หลาย/ สพพฺ เมเตน [ปุญญฺ ผลํ – ผลแหง่ บญุ ]+ทกุ อยา่ ง+[นิธินา – ดว้ ยขมุ ทรพั ย]์ +น่นั / [เทเวหิ – อนั เทวดาและมนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ ลพภฺ ต.ิ – ยอ่ ม ได/้ ๑๓. มานุสฺสิกา – อนั เป็นของมนษุ ย/์ จ – ดว้ ย/ สมฺปตตฺ ิ – สมบตั /ิ เทวโลเก – ในเทวโลก/ จ – ดว้ ย/ ยา – ใด/ รติ. – ความยนิ ดี/ ยา – ใด/ จ – ดว้ ย/ นิพพฺ านสมปฺ ตตฺ ิ – สมบตั คิ ือนพิ พาน/ สพพฺ เมเตน [ปุญญฺ ผลํ – ผลแหง่ บญุ ]+ทกุ อยา่ ง+[นิธินา – ดว้ ยขมุ ทรพั ย]์ +น่นั / [เทเวหิ – อนั เทวดาและมนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ ลพภฺ ติ. – ยอ่ มได/้ ๑๔. [ปุคฺคลสฺส – เม่ือบคุ คล]/ มติ ตฺ สมฺปทมาคมมฺ – อาศยั แลว้ +ซง่ึ มติ ตสมั ปทา/ โยนิโสว – โดยแยบคาย+แล/ ปยุญชฺ โต. – ประกอบความเพียรอย/ู่ วชิ ชฺ าวิมุตตฺ วิ สภี าโว – ความเป็นผู้ ชานาญในวชิ ชาและวิมตุ ต/ิ สพพฺ เมเตน [ปุญญฺ ผลํ – ผลแหง่ บญุ ]+ทกุ อยา่ ง+[นิธินา – ดว้ ย ขมุ ทรพั ย]์ +น่นั / [เทเวหิ – อนั เทวดาและมนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ ลพภฺ ติ. – ยอ่ มได/้ ๑๕. ปฏิสมภฺ ทิ า – ปฏิสมั ภิทา/ วิโมกฺขา – วิโมกข/์ จ – ดว้ ย/ ยา – ใด/ จ – ดว้ ย/ สาวกปารมี. – สาวกบารมี/ ปจเฺ จกโพธิ – ปัจเจกโพธิ/ พุทธฺ ภมู ิ – พทุ ธภมู ิ/ สพพฺ เมเตน [ปุญญฺ ผลํ – ผล แหง่ บญุ ]+ทกุ อยา่ ง+[นิธินา – ดว้ ยขมุ ทรพั ย]์ +น่นั / [เทเวหิ – อนั เทวดาและมนษุ ยท์ งั้ หลาย]/ ลพภฺ ติ. – ยอ่ มได/้ ๑๖. เอวํ – อยา่ งนี/้ มหตถฺ กิ า – มีประโยชนม์ าก/ เอสา – น่นั / ยททิ ํ – นี+้ ใด [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก]่ / ปุญฺญสมปฺ ทา. – บญุ สมั ปทา/ ตสมฺ า – เพราะเหตนุ นั้ / ธีรา – ผเู้ ป็นปราชญ/์ ปสสํ นฺติ – ยอ่ มสรรเสรญิ / ปณฺฑติ า – บณั ฑิตทงั้ หลาย/ กตปุญฺญต’นฺติ. – ซ่งึ ภาวะแหง่ บญุ ท่ีทาไวแ้ ลว้ ’ ดงั นี/้ นิธิกณฺฑสุตตฺ ํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยการฝังขมุ ทรพั ย/์ นิฏฺ ฐิต.ํ – จบแลว้ / ๙. เมตตฺ สุตตฺ ํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยการแผเ่ มตตา/ ๑. กรณียมตถฺ กุสเลน – ควรบาเพ็ญ+[ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]+ผฉู้ ลาดในประโยชน/์ ยนฺตสนฺตํ [กิจฺจํ – กิจ]+นนั้ ใด+อนั สงบแลว้ / ปทํ – ซง่ึ บท/ อภสิ เมจฺจ. – บรรลแุ ลว้ / [ปุคคฺ โล –บคุ คล]/ สกฺโก – เป็นผอู้ าจหาญ/ อุชู – เป็นผซู้ ่ือตรง/ จ – ดว้ ย/ สุหุชู – เป็นผเู้ ครง่ ครดั / จ – ดว้ ย/ สุวโจ – เป็นผวู้ า่ ง่าย/ จสสฺ – ดว้ ย+พงึ เป็น/ มุทุ – เป็นผอู้ ่อนโยน/ อนตมิ านี. – เป็นผไู้ ม่ มีมานะ/ ๒. สนฺตสุ ฺสโก – เป็นผสู้ นั โดษ/ จ – ดว้ ย/ สุภโร – เป็นผเู้ ลีย้ งงา่ ย/ จ – ดว้ ย/ อปปฺ กิจโฺ จ – เป็น ผมู้ ีกิจนอ้ ย/ จ – ดว้ ย/ สลฺลหกุ วุตตฺ .ิ – เป็นผมู้ ีความประพฤตเิ บา/ สนฺตนิ ฺทรฺ ิโย – เป็นผมู้ ี 124

อนิ ทรียส์ งบแลว้ / จ – ดว้ ย/ นิปโก – เป็นผมู้ ีปัญญารกั ษาตน/ จ – ดว้ ย/ อปฺปคพโฺ ภ – เป็นผไู้ ม่ คะนอง/ กุเลสฺวนนุคิทโฺ ธ. – เป็นผไู้ มย่ ดึ ตดิ ในตระกลู ทงั้ หลาย/ ๓. น – หามิได/้ จ – อนง่ึ / ขุททฺ มาจเร – ควรประพฤต+ิ ซง่ึ ความเสียหาย/ กิญจฺ ิ – อะไร ๆ/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / วญิ ญฺ ู – วญิ ญชู นทงั้ หลาย/ ปเร – เหลา่ อ่ืน/ [ปุคคฺ เล – ซง่ึ บคุ คลงหลาย]/ อุปวเทยยฺ ุ.ํ – พงึ ตาหน/ิ สุขิโนว – เป็นผมู้ ีความสขุ +แล/ เขมิโน – เป็นผมู้ ี ความเกษม/ โหนฺตุ – จงเป็น/ สพพฺ สตตฺ า – สตั วท์ งั้ หลายทงั้ ปวง/ ภวนฺตุ – จงเป็น/ สุขิตตตฺ า. – เป็นผมู้ ีตนเป็นสขุ / ๔. เย เกจิ – เหลา่ ใดเหลา่ หน่งึ / ปาณภตู ตถฺ ิ – สตั วท์ งั้ หลาย+มีอย/ู่ ตสา – เป็นผหู้ วาดสะดงุ้ / วา – หรอื วา่ / ถาวรา – เป็นผมู้ ่นั คง/ อนวเสสา. – เป็นผไู้ มม่ ีสว่ นเหลือ/ ทฆี า – เป็นผมู้ ีขนาด กายยาว/ วา – หรือว่า/ เยว – เหลา่ ใด+แล/ มหนฺตา – เป็นผขู้ นาดกายใหญ่/ มชฺฌิมา – เป็น ผขู้ นาดกายปานกลาง/ รสฺสกา – เป็นผขู้ นาดกายเตยี้ / อณุกถลู า. – เป็นผขู้ นาดกายผอมหรอื ขนาดกายอว้ น/ ๕. ทฏิ ฺ ฐา – เป็นผทู้ ่ีเคยเหน็ แลว้ / วา – หรือว่า/ เยว – เหลา่ ใด+แล/ อทฏิ ฺ ฐา – เป็นผทู้ ่ีไมเ่ คย เห็นแลว้ / เยว – เหลา่ ใด+แล/ ทูเร – ในท่ีไกล/ วสนฺติ – ยอ่ มอย/ู่ อวทิ เู ร. – ในท่ีไมไ่ กล/ ภตู า – ภตู ทงั้ หลาย/ ว – ก็ด/ี สมฺภเวสี – สมั ภเวสีทงั้ หลาย/ ว – ก็ด/ี สพพฺ สตตฺ า – สตั วท์ งั้ หลายทงั้ ปวง/ ภวนฺตุ – จงเป็น/ สุขติ ตตฺ า. – เป็นผมู้ ีตนเป็นสขุ / ๖. น – หามไิ ด/้ ปโร – อ่ืน/ [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ ปรํ – อ่ืน/ [ปุคคฺ ลํ – ซ่งึ บคุ คล]/ นิกุพเฺ พถ – ควรขม่ เหง/ นาตมิ ญเฺ ญถ – ไมค่ วรดหู ม่ิน/ กตถฺ จิ – ไหน ๆ/ [กาเล – ในกาล]/ น กญจฺ ิ. [อตมิ ญเฺ ญถ – ไมค่ วรดหู ม่ิน]+ซง่ึ ใครๆ/ พยฺ าโรสนา – เพราะความโกรธ/ ปฏิฆสญญฺ า – เพราะความแคน้ / นาญญฺ มญญฺ สฺส – หามไิ ด+้ แก่กนั และกนั / ทกุ ขฺ มจิ ฺเฉยยฺ . – ควร ปรารถนา+ซ่งึ ทกุ ข/์ ๗. มาตา – มารดา/ ยถา – ฉนั ใด/ นิยํ – ของตนเอง/ ปุตตฺ มายสุ า – ซ่งึ บตุ ร+ดว้ ยชีวิต/ เอก ปุตตฺ มนุรกฺเข. – พงึ เฝา้ ถนอม+ซ่งึ บตุ รคนเดียว/ เอวมฺปิ – แมฉ้ นั นนั้ / สพพฺ ภเู ตสุ – ในสรรพ สตั วท์ งั้ หลาย/ มานสํ – ยงั เมตตาจิตอนั มีในใจ/ ภาวเย – พงึ ใหเ้ จรญิ / อปรมิ าณ.ํ – ใหไ้ มม่ ี ประมาณ/ ๘. เมตตฺ ญจฺ – อนง่ึ +ยงั เมตตาจิต/ สพพฺ โลกสมฺ ิ – ในสตั วโลกท่วั ทงั้ หมด/ มานสํ – อนั มีใน ใจ/ ภาวเย – พงึ ใหเ้ จรญิ / อปรมิ าณ.ํ – ใหไ้ มม่ ีประมาณ/ อุทธฺ ํ – ในทิศเบอื้ งบน/ อโธ – ในทิศ เบอื้ งลา่ ง/ จ – ดว้ ย/ ตริ ิยญจฺ – ในทศิ เบอื้ งกลาง+ดว้ ย/ อสมฺพาธํ – ใหก้ วา้ งขวาง/ อเวรมสปตตฺ .ํ – ใหไ้ มม่ ีเวรและไมม่ ีศตั รู/ 125

๙. [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ ตฏิ ฺ ฐํ – ผกู้ าลงั ยืนอย่/ู จรํ – ผกู้ าลงั เดนิ อย่/ู นิสินฺโน – ผนู้ ่งั แลว้ / ว – ก็ ดี/ สยาโน – ผกู้ าลงั นอนอย่/ู ยาวตาสฺส – โดยกาลมีกาหนดเพียงใด+พงึ เป็น/ วิตมิทโฺ ธ. – เป็น ผยู้ งั ไมง่ ว่ ง/ เอตํ – นี/้ สตึ – ซง่ึ สต/ิ อธิฏฺ เฐยยฺ – ควรตงั้ ไว/้ พรฺ หมฺ เมตํ – วา่ เป็นพรหมวิหาร+ นี/้ วิหารมธิ มาหุ. – กลา่ วเรียกแลว้ +ซง่ึ การอย่ดู ว้ ยเมตตา+[สาสเน – ในศาสนา]+นี/้ [ปณฺฑิ ตา – บณั ฑติ ทงั้ หลาย]/ ๑๐. ทฏิ ฺ ฐิญจฺ – อนง่ึ +ซ่งึ ทฏิ ฐิ/ อนุปคฺคมมฺ – ไมย่ ดึ ถือแลว้ / สีลวา – เป็นผมู้ ีศลี / ทสฺสเนน – ดว้ ยทสั สนะ/ สมฺปนฺโน. – เป็นผถู้ งึ พรอ้ มแลว้ / กาเมสุ – ในกามทงั้ หลาย/ วนิ ย – กาจดั แลว้ / เคธํ – ซง่ึ ความยนิ ดี/ น – หามิได/้ หิ – ก็/ ชาตุคฺคพภฺ เสยยฺ ํ – ซง่ึ การเกิดในครรภ/์ ปุน – อีก/ เรต’ี ต.ิ – ยอ่ มถึง’ดงั นี/้ เมตตฺ สุตตฺ ํ – พระสตู รวา่ ดว้ ยการแผเ่ มตตา/ นิฏฺ ฐิต.ํ – จบแลว้ / ขุททฺ กปาฐปาฬิ – บาลีแหง่ ขทุ ทกปาฐะ/ นิฏฺฐิตา. – จบแลว้ / *–*–*–*–*–*–*–*–*– ธมมฺ ปทปาฬิ: – พระบาลีในพระธรรมบท/ นโม – ขอความนอบนอ้ ม/ ตสสฺ – พระองคน์ นั้ / ภควโต – แดพ่ ระผมู้ ีพระภาคเจา้ / อรหโต – ผเู้ ป็นพระอรหนั ต/์ สมมฺ าสมพฺ ุทธฺ สสฺ – ตรสั รูช้ อบไดโ้ ดยพระองคเ์ อง/ ขุททฺ กนิกาเย – ในขทุ ทกปาฐะ/ ธมมฺ ปทปาฬิ – บาลีในพระธรรมบท/ ๑. ยมกวคฺโค – หมวดวา่ ดว้ ยธรรมเป็นคกู่ นั / ๑. มโนปุพพฺ งคฺ มา – มีใจเป็นหวั หนา้ / ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ มโนเสฏฺ ฐา – มีใจ เป็นใหญ่/ มโนมยา. – สาเรจ็ แลว้ ดว้ ยใจ/ มนสา – มีใจ/ เจ – หากวา่ / [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ ปทฏุ ฺ เฐน – ช่วั แลว้ / ภาสตี – จะพดู / วา – ก็ตาม/ กโรติ – จะทา/ วา. – ก็ตาม/ ตโต – นนั้ / [ตวิ ิธทจุ ฺ จริตโต – เพราะทจุ รติ ๓ อยา่ ง]/ นํ – นนั้ / [ปุคฺคลํ – ซง่ึ บคุ คล]/ ทกุ ขฺ มนฺเวติ – ทกุ ข+์ ยอ่ ม ตดิ ตามไป/ จกฺกวํ วหโต [พลพิ ททฺ สฺส]/ ปท.ํ [อนฺเวนฺต]ํ / – เพียงดงั +ลอ้ รถ+หมนุ ไปตามอยู่ ซ่งึ รอยเทา้ ของโคตวั ลากไปอย/ู่ ๒. มโนปุพพฺ งคฺ มา – มีใจเป็นหวั หนา้ / ธมมฺ า – ธรรมทงั้ หลาย/ มโนเสฏฺ ฐา – มีใจ เป็นใหญ่/ มโนมยา. – สาเรจ็ ดว้ ยใจ/ มนสา – มีใจ/ เจ – หากว่า/ [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ ปสนฺ เนน – อนั เล่ือมใสแลว้ / ภาสตี – จะพดู / วา – ก็ตาม/ กโรติ – จะกระทา/ วา. – ก็ตาม/ ตโต – เพราะความช่วั นนั้ / นํ – นนั้ / [ปุคฺคลํ – ซ่งึ บคุ คล]/ สุขมนฺเวติ – สขุ +ยอ่ มติดตาม/ ฉายาว – เพียงดงั +เงา/ อนุปายนิ ี – อนั มีปกติตามไป/ ๓. [อสุโก – คนโนน้ / ปุคฺคโล – บคุ คล]/ อกโฺ กจฉฺ ิ – ไดด้ า่ แลว้ / มํ – ซง่ึ ขา้ พเจา้ / [อสุ 126

โก – คนโนน้ / ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ อวธิ – ไดท้ ารา้ ยแลว้ / มํ – ซ่งึ ขา้ พเจา้ / [อสุโก – คนโนน้ / ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ อชินิ – ไดช้ นะแลว้ / มํ – ซ่งึ ขา้ พเจา้ / [อสุโก – คนโนน้ / ปุคฺคโล – บคุ คล]/ อหา สิ – ไดล้ กั ไปแลว้ / เม. – ของขา้ พเจา้ / เย – เหลา่ ใด/ [ปุคฺคลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ จ – ก็/ ตํ – นนั้ / [เวรํ – ซ่งึ เวร]/ อุปนยฺหนฺติ – ยอ่ มเขา้ ไปผกู / เวรํ – เวร/ เตสํ – เหลา่ นนั้ / [ปุคฺคลานํ – ของบคุ คลทงั้ หลาย]/ น สมมฺ ต.ิ – ยอ่ มไมส่ งบระงบั / ๔. [อสุโก – คนโนน้ / ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ อกฺโกจฺฉิ – ไดด้ า่ แลว้ / มํ – ซง่ึ ขา้ พเจา้ / [อสุ โก – คนโนน้ / ปุคฺคโล – บคุ คล]/ อวธิ – ไดท้ ารา้ ยแลว้ / มํ – ซ่งึ ขา้ พเจา้ / [อสุโก – คนโนน้ / ปุคฺค โล – บคุ คล]/ อชินิ – ไดช้ นะแลว้ / มํ – ซ่งึ ขา้ พเจา้ / [อสุโก – คนโนน้ / ปุคฺคโล – บคุ คล]/ อหา สิ – ไดล้ กั ไปแลว้ / เม. – ของขา้ พเจา้ / เย – เหลา่ ใด/ [ปุคฺคลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ จ – สว่ นวา่ / ตํ – นนั้ / [เวรํ – ซ่งึ เวร]/ นุปนยหฺ นฺติ – ยอ่ มไมเ่ ขา้ ไปผกู / เวรํ – เวร/ เตสูปสมฺมติ. – [ปุคคฺ ลานํ – ของบคุ คลทงั้ หลาย]+เหลา่ นนั้ +ยอ่ มสงบระงบั / ๕. น – หามิได/้ หิ – เพราะวา่ / เวเรน – ดว้ ยเวร/ เวรานิ – เวรทงั้ หลาย/ สมฺมนฺตธี – ยอ่ มสงบระงบั +ในโลกนี/้ กุทาจน.ํ – ในกาลไหน ๆ/ อเวเรน – ดว้ ยการไมจ่ องเวร/ จ – แตว่ า่ / สมมฺ นฺติ – ยอ่ มสงบระงบั / เอส – นี/้ ธมโฺ ม – เป็นธรรม/ สนนฺตโน. – อนั เก่า/ ๖. ปเร – เหลา่ อ่ืน/ [ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ จ – ดว้ ย/ น – ไม/่ วชิ านนฺติ – ยอ่ มรู้ ชดั / มยเมตถฺ – ขา้ พเจา้ ทงั้ หลาย+น่นั / [ฐาเน – ในท่ี]/ ยมามเส. – ยอ่ มยอ่ ยยบั / เย – เหลา่ ใด/ [ปุคฺคลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ จ – สว่ นวา่ / ตตถฺ – นนั้ / [ชนตาย – ในหมแู่ หง่ ชน]/ วิชานนฺ ติ – ยอ่ มรูช้ ดั / ตโต – นนั้ / [เตสํ – เหลา่ นนั้ / [ปุคฺคลานํ – แหง่ บคุ คลทงั้ หลาย/ ปฏิปทาย – เพราะการปฏิบตั ิ]/ สมมฺ นฺติ – ยอ่ มสงบระงบั / เมธคา. – ความมงุ่ รา้ ยทงั้ หลาย/ ๗. สุภานุปสฺสึ – ผมู้ ีปกติพจิ ารณาเห็นซง่ึ อารมณว์ า่ งาม/ [ปุคฺคลํ – ซง่ึ บคุ คล]/ วิ หรนฺตํ – ผอู้ าศยั อย/ู่ อนิ ฺทรฺ ิเยสุ – ในอินทรียท์ งั้ หลาย/ อสวํ ุต.ํ – ผไู้ มส่ ารวมแลว้ / โภชนมหฺ ิ – ในการบรโิ ภค/ จามตตฺ ญญฺ ุํ – ผไู้ มร่ ูจ้ กั ซง่ึ ประมาณ+ดว้ ย/ กุสตี ํ – ผเู้ กียจครา้ นแลว้ / หนี วีรยิ .ํ – ผมู้ ีความเพียรยอ่ หยอ่ นแลว้ / ตํ เว – นนั้ แล/ [ปุคฺคลํ – ซ่งึ บคุ คล]/ ปสหติ – ยอ่ มครอบงา/ มา โร – มาร/ วาโต รุกขฺ วํ ทพุ พฺ ล.ํ [ปสหนฺโต] – เพียงดงั +พาย+ุ ระรานอย+ู่ ซ่งึ ตน้ ไม+้ ท่ีไมม่ ่นั คง/ ๘. อสุภานุปสสฺ ึ – ผมู้ ีปกติพจิ ารณาเห็นซ่งึ อารมณว์ า่ ไมง่ าม/ [ปุคคฺ ลํ – ซง่ึ บคุ คล]/ วิ หรนฺตํ – ผอู้ าศยั อย/ู่ อินฺทรฺ ิเยสุ – ในอินทรยี ท์ งั้ หลาย/ สุสวํ ุต.ํ – ผสู้ ารวมดแี ลว้ / โภชนมฺหิ – ในการบรโิ ภค/ จ – ดว้ ย/ มตตฺ ญญฺ ุํ – ผรู้ ูจ้ กั ประมาณ/ สทธฺ ํ – ผมู้ ีศรทั ธา/ อารทธฺ วีริย.ํ – ผู้ ปรารภความเพียรแลว้ / ตํ เว – นนั้ แล/ [ปุคคฺ ลํ – ซ่งึ บคุ คล]/ นปฺปสหติ – ยอ่ มครอบงาไมไ่ ด/้ มาโร – มาร/ วาโต เสลวํ ปพพฺ ต.ํ [อปฺปสหนฺโต] – เพียงดงั +พาย+ุ ระรานไมไ่ ดอ้ ย+ู่ ซ่งึ ภเู ขา 127

อนั เป็นศลิ า/ ๙. อนิกฺกสาโว – เป็นผมู้ ีกิเลสดจุ นา้ ฝาด/ กาสาวํ – อนั ยอ้ มแลว้ ดว้ ยนา้ ฝาด/ โย – ผใู้ ด/ วตถฺ ํ – ซง่ึ ผา้ / ปริทหิสฺสต.ิ – จกั นงุ่ หม่ / อเปโต – ปราศจากแลว้ / ทมสจเฺ จน – จากท มะและสจั จะ/ น – หามไิ ด/้ โส – ผนู้ นั้ / [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ กาสาวมรหติ. – ยอ่ มควรเพ่ือ การนงุ่ หม่ +ซง่ึ ผา้ กาสาวะ/ ๑๐. โย – ผใู้ ด/ จ – สว่ นวา่ / [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ วนฺตกาสาวสสฺ – เป็นผคู้ ลายกิเลส ดจุ นา้ ฝาดแลว้ +พงึ เป็น/ สีเลสุ – ในศีลทงั้ หลาย/ สสุ มาหิโต. – เป็นผตู้ งั้ ม่นั ดีแลว้ / อเุ ปโต – ประกอบแลว้ / ทมสจเฺ จน – ดว้ ยทมะและสจั จะ/ ส เว – นนั้ แล/ [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ กาสาว มรหติ. – ยอ่ มควรเพ่ือการนงุ่ หม่ +ซ่งึ ผา้ กาสาวะ/ ๑๑. [เย – เหลา่ ใด/ ปุคฺคลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ อสาเร – อนั ไมม่ ีสาระ/ [วตถฺ สุ มฺ ึ – ในเร่ือง]/ สารมตโิ น – เป็นผมู้ ีปกตเิ ห็นวา่ มีสาระ/ สาเร – อนั มีสาระ/ [วตถฺ สุ มฺ ึ – ในเร่ือง]/ จา สารทสสฺ ิโน. – เป็นผมู้ ีปกตเิ หน็ วา่ ไมม่ ีสาระ+ดว้ ย/ เต – เหลา่ นนั้ / [ปุคฺคลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ สารํ – ท่ีมีสาระ/ [วตฺถุํ – ซง่ึ เร่อื ง]/ นาธิคจฺฉนฺติ – ยอ่ มไมป่ ระสบ/ มิจฺฉาสงกฺ ปฺปโคจรา. – ช่ือวา่ ผมู้ ีความดารผิ ิดเป็นทางปฏิบตั ิ/ ๑๒. [เย – เหลา่ ใด/ ปุคฺคลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ สารญจฺ – สว่ นวา่ +[วตถฺ ํุ – ซง่ึ เร่อื ง]+ ท่ีมีสาระ/ สารโต – โดยความมีสาระ/ ญตวฺ า – รูแ้ ลว้ / อสารญจฺ – [วตถฺ ํุ – ซง่ึ เร่อื ง]+ท่ีไมม่ ี สาระ+ดว้ ย/ อสารโต. – โดยความไมม่ ีสาระ/ เต – เหลา่ นนั้ / [ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ สารํ – ท่ีมีสาระ/ [วตถฺ ํุ – ซ่งึ เร่อื ง]/ อธิคจฉฺ นฺติ – ยอ่ มประสบ/ สมฺมาสงกฺ ปฺปโคจรา. – ช่ือวา่ มี ความดารชิ อบเป็นทางปฏิบตั ิ/ ๑๓. ยถา – ฉนั ใด/ อคารํ – ซง่ึ เรือน/ ทุจฺฉนฺนํ – อนั บคุ คลมงุ แลว้ ไมด่ /ี วุฏฺ ฐี – ฝน/ สม ตวิ ชิ ฺฌต.ิ – ยอ่ มร่วั รด/ เอวํ – ฉนั นนั้ / อภาวติ ํ – อนั บคุ คลไมไ่ ดอ้ บรมแลว้ / จติ ตฺ ํ – ซ่งึ จติ / รา โค – ราคะ/ สมตวิ ิชฺฌติ. – ยอ่ มร่วั รด/ ๑๔. ยถา – ฉนั ใด/ อคารํ – ซง่ึ เรือน/ สุฉนฺนํ – อนั บคุ คลมงุ ไวด้ แี ลว้ / วุฏฺ ฐี – ฝน/ น สม ตวิ ชิ ฌฺ ต.ิ – ยอ่ มร่วั รดไมไ่ ด/้ เอวํ – ฉนั นนั้ / สุภาวติ ํ – อนั บคุ คลอบรมดีแลว้ / จิตตฺ ํ – ซ่งึ จิต/ รา โค – ราคะ/ น สมตวิ ิชฺฌต.ิ – ยอ่ มร่วั รดไมไ่ ด/้ ๑๕. อิธ – นี/้ [โลเก – ในโลก]/ [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ โสจติ – ยอ่ มเศรา้ โศก/ เปจจฺ – ตายไปแลว้ / โสจติ – ยอ่ มเศรา้ โศก/ ปาปการี – ผมู้ ีปกติกระทาบาป/ อุภยตถฺ – ทงั้ สอง/ [โล เกสุ – ในโลกทงั้ หลาย]/ โสจต.ิ – ยอ่ มเศรา้ โศก/ โส – นนั้ / [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ โสจติ – ยอ่ ม เศรา้ โศก/ โส – นนั้ / [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ วหิ ญญฺ ติ – ยอ่ มเดอื ดรอ้ น/ ทสิ ฺวา – เพราะเห็น/ กมฺม 128

กลิ ฏิ ฺ ฐมตตฺ โน. – ซ่งึ กรรมอนั เศรา้ หมอง+ของตน/ ๑๖. อิธ – นี/้ [โลเก – ในโลก]/ [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ โมทติ – ยอ่ มบนั เทิงใจ/ เปจฺจ – ตายไปแลว้ / โมทติ – ยอ่ มบนั เทงิ ใจ/ กตปุญโฺ ญ – ผทู้ าบญุ ไวแ้ ลว้ / อุภยตถฺ – ทงั้ สอง/ [โลเก สุ – ในโลกทงั้ หลาย]/ โมทติ. – ยอ่ มบนั เทงิ ใจ/ โส – นนั้ / [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ โมทติ – ยอ่ ม บนั เทงิ ใจ/ โส – นนั้ / [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ ปโมทติ – ยอ่ มบนั เทิงใจ/ ทสิ ฺวา – เพราะเหน็ / กมมฺ วิสุทธฺ ิมตตฺ โน. – ซง่ึ กรรมอนั บรสิ ทุ ธิ์+ของตน/ ๑๗. อธิ – นี/้ [โลเก – ในโลก]/ [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ ตปฺปติ – ยอ่ มเดอื ดรอ้ น/ เปจฺจ – ตายไปแลว้ / ตปฺปติ – ยอ่ มเดอื ดรอ้ น/ ปาปการี – ผมู้ ีปกตกิ ระทาบาป/ อุภยตฺถ – ทงั้ สอง/ [โล เกสุ – ในโลกทงั้ หลาย]/ ตปฺปต.ิ – ยอ่ มเดือดรอ้ น/ “ปาปํ – กรรมช่วั / เม – อนั ขา้ พเจา้ / กต”นฺ ติ – ไดท้ าไวแ้ ลว้ ”ดงั นี/้ ตปฺปติ – ยอ่ มเดือดรอ้ น/ ภยิ โฺ ย – โดยย่งิ / ตปปฺ ติ – ยอ่ มเดือดรอ้ น/ ทคุ คฺ ตึ – สทู่ คุ ต/ิ คโต. – ไปแลว้ / ๑๘. อธิ – นี/้ [โลเก – ในโลก]/ [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ นนฺทติ – ยอ่ มเพลดิ เพลนิ ใจ/ เปจจฺ – ตายไปแลว้ / นนฺทติ – ยอ่ มเพลิดเพลนิ ใจ/ กตปุญโฺ ญ – ผทู้ าบญุ ไวแ้ ลว้ / อุภยตถฺ – ทงั้ สอง/ [โลเกสุ – ในโลกทงั้ หลาย]/ นนฺทติ. – ยอ่ มเพลิดเพลินใจ/ “ปุญญฺ ํ – บญุ / เม – อนั ขา้ พเจา้ / กต”นฺติ – ไดท้ าไวแ้ ลว้ ”ดงั นี/้ นนฺทติ – ยอ่ มเพลิดเพลินใจ/ ภยิ โฺ ย – โดยย่งิ / นนฺทติ – ยอ่ ม เพลิดเพลนิ ใจ/ สุคฺคตึ – สสู่ คุ ต/ิ คโต. – ไปแลว้ / ๑๙. พหมุ ฺปิ – แมม้ าก/ เจ – หากวา่ / สหํ ติ – อนั ประกอบดว้ ยประโยชน/์ [พทุ ธฺ วจนํ – ซง่ึ พทุ ธพจน]์ / ภาสมาโน – กลา่ วสอนอย/ู่ น – หามไิ ด/้ ตกฺกโร – เป็นผกู้ ระทาตามพทุ ธพจน์ นนั้ / โหติ – ยอ่ มเป็น/ นโร – นรชน/ ปมตโฺ ต. – เป็นผปู้ ระมาทแลว้ / โคโปว คาโว คณยํ ปเรสํ – เพียงดงั +คนรบั จา้ งเลีย้ งโค+นบั อย+ู่ ซง่ึ โคทงั้ หลาย+ของบคุ คลทงั้ หลายเหลา่ อ่ืน/ น – หา มไิ ด/้ ภาควา – เป็นผมู้ ีสว่ น/ สามญญฺ สสฺ – แหง่ ความเป็นสมณะ/ โหติ. – ยอ่ มเป็น/ ๒๐. อปฺปมฺปิ – แมน้ อ้ ย/ เจ – หากวา่ / สหํ ติ – อนั ประกอบดว้ ยประโยชน/์ [พทุ ธฺ วจนํ – ซง่ึ พทุ ธพจน]์ / ภาสมาโน – กลา่ วสอนอย่/ู [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ ธมมฺ สฺส – แกธ่ รรม/ โหติ – ยอ่ มเป็น/ อนุธมฺมจารี. – เป็นผมู้ ีปกตปิ ระพฤตธิ รรมอนั สมควร/ ราคญจฺ – ซง่ึ ราคะ+ดว้ ย/ โทสญจฺ – ซง่ึ โทสะ+ดว้ ย/ ปหาย – ละแลว้ / โมหํ – ซ่งึ โมหะ/ สมมฺ ปปฺ ชาโน – เป็นผรู้ ูช้ อบอย/ู่ สุวิมุตตฺ จิตโฺ ต. – เป็นผมู้ ีจติ หลดุ พน้ ดแี ลว้ / อนุปาทยิ าโน – เป็นผไู้ มย่ ดึ ตดิ อย่/ู อธิ – นี/้ [โลเก – ในโลก]/ วา – หรือวา่ / หุรํ – อ่ืน/ [โลเก – ในโลก]/ วา – หรือวา่ / ส – นนั้ / [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ ภาควา – เป็นผมู้ ีสว่ น/ สามญญฺ สฺส – แหง่ ความเป็นสมณะ/ โหต.ิ – ยอ่ มเป็น/ ยมกวคโฺ ค – ยมกวรรค/ ปฐโม – ท่ี ๑/ นิฏฺ ฐิโต. – จบแลว้ / 129

๒. อปปฺ มาทวคฺโค – หมวดวา่ ดว้ ยความไมป่ ระมาท/ ๒๑. อปฺปมาโท – ความไมป่ ระมาท/ อมตปทํ – เป็นเคร่อื งถึงซ่งึ อมตะ/ ปมาโท – ความประมาท/ มจจฺ ุโน – ซ่งึ ความตาย/ ปท.ํ – เป็นเคร่อื งถึง/ อปฺปมตตฺ า – เป็นผไู้ มป่ ระมาท แลว้ / [เต – เหลา่ นนั้ / ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ น มียนฺติ – ช่ือวา่ ยอ่ มไมต่ าย/ เย – เหลา่ ใด/ [ปุคฺคลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ ปมตตฺ า – เป็นผปู้ ระมาทแลว้ / ยถา – ฉนั ใด/ [ปุคฺคลา – บคุ คล ทงั้ หลาย]/ มตา. – ผตู้ ายแลว้ / [โหนฺติ – ยอ่ มเป็น]/ ๒๒. เอวํ – อยา่ งนี/้ วเิ สสโต – โดยความตา่ งกนั / ญตวฺ า – ทราบแลว้ / อปฺปมาทมหฺ ิ – ในความไมป่ ระมาท/ ปณฺฑติ า. – บณั ฑติ ทงั้ หลาย/ อปฺปมาเท – ในความไมป่ ระมาท/ ปโมทนฺติ – ยอ่ มบนั เทงิ ใจ/ อรยิ านํ – ของพระอรยิ ะทงั้ หลาย/ โคจเร – ในทางปฏิบตั ิ/ รตา. – ยินดแี ลว้ / ๒๓. เต – เหลา่ นนั้ / [ปณฺฑติ า – บณั ฑิตทงั้ หลาย]/ ฌายโิ น – เป็นมีปกตผิ เู้ พง่ พินิจ/ สาตตกิ า – เป็นผมู้ ีความเพียรตอ่ เน่ือง/ นิจจฺ ํ – เป็นนติ ย/์ ทฬฺหปรกฺกมา. – เป็นผมู้ ีความบาก บ่นั ม่นั คง/ ผุสนฺติ – ยอ่ มบรรล/ุ ธีรา – ผเู้ ป็นนกั ปราชญ/์ นิพพฺ านํ – ซง่ึ นพิ พาน/ โยคกเฺ ขมํ – อนั ปลอดจากโยคะ/ อนุตตฺ ร.ํ – อนั เป็นสภาวะยอดเย่ียม/ ๒๔. อุฏฺ ฐานวโต – ผมู้ ีความขยนั หม่นั เพียร/ [ปุคคฺ ลสสฺ – แก่บคุ คล]/ สตมี โต – ผมู้ ี สต/ิ สุจกิ มฺมสฺส – ผมู้ ีการงานสะอาด/ นิสมมฺ การิโน. – ผมู้ ีปกตใิ ครค่ รวญแลว้ กระทา/ สญญฺ ตสฺส – ผสู้ ารวมแลว้ / ธมมฺ ชีวิโน – ผมู้ ีปกติดารงชีวติ โดยธรรม/ อปปฺ มตตฺ สฺส – ผไู้ ม่ ประมาทแลว้ / ยโสภวิ ฑฒฺ ติ. – ยศ+ยอ่ มเจรญิ โดยย่งิ / ๒๕. อุฏฺ ฐาเนนปปฺ มาเทน – ดว้ ยความขยนั +ดว้ ยความไมป่ ระมาท/ สยํ เมน – ดว้ ย การสารวม/ ทเมน – ดว้ ยการฝึกฝน/ จ. – ดว้ ย/ ทปี ํ – ซง่ึ ท่ีพง่ึ ดจุ เกาะ/ กยริ าถ – ควรทา/ เมธาวี – ผมู้ ีปัญญา/ [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ ยํ – ใด/ [ทปี ํ – ซ่งึ ท่ีพง่ึ ดจุ เกาะ]/ โอโฆ – หว้ งนา้ / นาภกิ รี ต.ิ – ยอ่ มทว่ มไมถ่ ึง/ ๒๖. ปมาทมนุยุญชฺ นฺติ – ยอ่ มตามประกอบ+ซ่งึ ความประมาท/ พาลา – ผเู้ ป็นคน พาล/ ทมุ ฺเมธิโน – ผมู้ ีปัญญาทราม/ ชนา. – ชนทงั้ หลาย/ อปปฺ มาทญจฺ – สว่ นวา่ +ซ่งึ ความ ไมป่ ระมาท/ เมธาวี – ผมู้ ีปัญญา/ [ชโน – ชน]/ ธนํ – ซ่งึ ทรพั ย/์ เสฏฺ ฐวํ – อนั ประเสรฐิ +เพียง ดงั / รกขฺ ติ. – ยอ่ มรกั ษา/ ๒๗. มา ปมาทมนุยุญเฺ ชถ – อยา่ พงึ ตามประกอบ+ซง่ึ ความประมาท/ มา – อยา่ / [อนุยุญเฺ ชถ] กามรตสิ นฺถว.ํ – [อย่าพงึ ตามประกอบ]+ซง่ึ ความเชยชมยนิ ดใี นกาม/ อปปฺ มตฺ โต – ผไู้ มป่ ระมาทแลว้ / หิ – เพราะวา่ / [ชโน – ชน]/ ฌายนฺโต – เพง่ พนิ จิ อย/ู่ ปปโฺ ปติ – ยอ่ ม 130

ถึง/ วิปุลํ – อนั ไพบลู ย/์ สุข.ํ – ซง่ึ ความสขุ / ๒๘. ปมาทํ – ซ่งึ ความประมาท/ อปปฺ มาเทน – ดว้ ยความไมป่ ระมาท/ ยทา – เม่ือใด/ นุทติ – ยอ่ มบรรเทา/ ปณฺฑโิ ต. – บณั ฑติ / ปญญฺ าปาสาทมารุยหฺ – เดนิ ขนึ้ แลว้ +สปู่ ัญญาดจุ ปราสาท/ อโสโก – เป็นผไู้ มเ่ ศรา้ โศก/ โสกนิ ึ – ผมู้ ีความเศรา้ โศก/ ปช.ํ – ซง่ึ หมสู่ ตั ว/์ ปพพฺ ตฏฺ โฐว ภมู ฏฺ เฐ [ชเน อเวกฺขนฺโต ชโน]/ – เพียงดงั +ชนผยู้ ืนอย่บู นภเู ขา พจิ ารณาเห็นอยซู่ ่งึ ชน ทงั้ หลายผยู้ ืนอย่ทู ่ีภาคพืน้ / ธีโร – ผเู้ ป็นนกั ปราชญ/์ [ปณฺฑโิ ต – บณั ฑิต]/ พาเล – ซ่งึ คนพาล ทงั้ หลาย/ อเวกฺขต.ิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / ๒๙. [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ อปปฺ มตโฺ ต – เป็นผไู้ มป่ ระมาทแลว้ / [ปุคฺคเลสุ – ครนั้ เม่ือ บคุ คลทงั้ หลาย]/ ปมตเฺ ตสุ – ประมาทแลว้ / สุตเฺ ตสุ – หลบั แลว้ / พหชุ าคโร. – เป็นผตู้ ่นื อยู่ โดยมาก/ อพลสสฺ วํ [หติ วฺ า ยนฺโต] สฆี สโฺ ส – เพียงมา้ ฝีเทา้ จดั ละทิง้ แลว้ ซ่งึ มา้ ท่ีหมดแรง ไป อย/ู่ หติ วฺ า – ละทิง้ แลว้ / ยาติ – ยอ่ มไป/ [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ สุเมธโส. – ผมู้ ีปัญญาดี/ ๓๐. อปฺปมาเทน – เพราะความไมป่ ระมาท/ มฆวา – ทา้ วมฆั วาน/ เทวานํ – แหง่ หมู่ เทวดาทงั้ หลาย/ เสฏฺ ฐตํ – ซ่งึ ความเป็นผปู้ ระเสรฐิ สดุ / คโต. – ถึงแลว้ / [ปณฺฑติ า – บณั ฑิต ทงั้ หลาย]/ อปปฺ มาทํ – ซง่ึ ความไมป่ ระมาท/ ปสสํ นฺติ – ยอ่ มสรรเสรญิ / ปมาโท – ความ ประมาท/ [ปณฺฑเิ ตหิ – อนั บณั ฑติ ทงั้ หลาย]/ ครหโิ ต – ตเิ ตยี นแลว้ / สทา. – ในกาลทกุ เม่ือ/ ๓๑. อปปฺ มาทรโต – ผยู้ นิ ดีแลว้ ในความไมป่ ระมาท/ ภกิ ขฺ ุ – ภิกษุ/ ปมาเท – ในความ ประมาท/ ภยทสฺสิ – เป็นผมู้ ีปกตเิ หน็ ภยั / วา. – หรือวา่ / สโํ ยชนํ – ซ่งึ สงั โยชน/์ อณุํ – กองนอ้ ย/ ถลู ํ – กองใหญ่/ [คจฉฺ นฺโต] ฑหํ อคฺคีว – เพียงดงั ไฟ เผาไมอ้ ยู่ ลกุ ลามไปอย/ู่ คจฺฉต.ิ – ยอ่ ม ดาเนนิ ไป/ ๓๒. อปฺปมาทรโต – ผยู้ นิ ดแี ลว้ ในความไมป่ ระมาท/ ภกิ ขฺ ุ – ภิกษุ/ ปมาเท – ใน ความประมาท/ ภยทสสฺ ิ – เป็นผมู้ ีปกตเิ หน็ ภยั / วา. – หรือวา่ / อภพฺโพ – เป็นผไู้ มค่ วร/ ปริหา นาย – เพ่ือความเส่ือม/ นิพฺพานสเฺ สว – แหง่ นิพพาน+แนแ่ ท/้ สนฺตเิ ก [ตฏิ ฺ ฐต]ิ . – ช่ือวา่ ยอ่ ม ดารงอยใู่ นท่ีใกล/้ อปปฺ มาทวคโฺ ค – อปั ปมาทวรรค/ ทุตโิ ย – ท่ี ๒/ นิฏฺ ฐิโต. – จบแลว้ / ๓. จติ ตฺ วคฺโค – หมวดวา่ ดว้ ยการฝึกจิต/ ๓๓. ผนฺทนํ – ท่ีดนิ้ รน/ จปลํ – ท่ีกวดั แกวง่ / จติ ตฺ ํ – จิต/ ทรู กขฺ ํ – ท่ีรกั ษายาก/ ทุนฺนิ วารย.ํ – เป็นจติ ท่ีหา้ มไดย้ าก/ [จติ ตฺ ํ – ซง่ึ จติ ]/ อุชุํ – ใหต้ รง/ กโรติ – ยอ่ มกระทา/ เมธาวี – ผู้ มีปัญญา/ [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ อุสุกาโรว เตชน.ํ [อุชุํ กโรนฺโต]/ – เพียงดงั ชา่ งศรดดั ผตู้ ดั อยู่ ซง่ึ ลกู ศรใหต้ รง/ 131

๓๔. วารโิ ชว – เพียงดงั ปลา/ ถเล – บนบก/ [ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]/ ขิตโฺ ต – โยนไป แลว้ / โอกโมกตอุพภฺ โต. – ยกขนึ้ แลว้ +จากท่ีอยคู่ ือนา้ / [ปรผิ นฺทนฺโต – ดนิ้ รนอย่]ู / ปริผนฺท ตทิ ํ – ยอ่ มดนิ้ รนไปมา+นี/้ จิตตฺ ํ – จติ / มารเธยยฺ ํ – ซ่งึ บว่ งแหง่ มาร/ ปหาตเว. – เพ่ือการละ/ ๓๕. ทนุ ฺนิคคฺ หสฺส – อนั ควบคมุ ไดย้ าก/ ลหโุ น – ท่ีเปล่ียนแปลงงา่ ย/ ยตถฺ กามนิปา ตโิ น. – อนั มีปกตติ กไปในอารมณท์ ่ีนา่ ปรารถนา/ จิตตฺ สฺส – ซ่งึ จติ / ทมโถ – การฝึก/ สาธุ – จดั วา่ เป็นความดี/ จิตตฺ ํ – จติ / [หิ – เพราะวา่ ]/ [ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]/ ทนฺตํ – ฝึกแลว้ / สุขาว ห.ํ – เป็นเหตนุ าสขุ มาให/้ ๓๖. สุททุ ทฺ สํ – อนั เหน็ ไดย้ ากย่งิ / สุนิปุณํ – อนั ละเอียดย่งิ / ยตถฺ กามนิปาตนิ ํ. – อนั มีปกตติ กไปในอารมณท์ ่ีนา่ ปรารถนา/ จติ ตฺ ํ – ซง่ึ จติ / รกฺเขถ – ควรรกั ษา/ [ปณฺฑโิ ต – บณั ฑิต]/ เมธาวี – ผมู้ ีปัญญา/ จติ ตฺ ํ – จิต/ [หิ – เพราะวา่ ]/ [ปุคคฺ เลน – อนั บคุ คล]/ คุตตฺ ํ – คมุ้ ครองแลว้ / สุขาวห.ํ – เป็นเหตนุ าสขุ มาให/้ ๓๗. ทรู งคฺ มํ – อนั เท่ียวไปไกล/ เอกจรํ – อนั เท่ียวไปดวงเดียว/ อสรีรํ – อนั ไมม่ ี รูปรา่ ง/ คุหาสย.ํ – อนั อาศยั อยใู่ นถา้ / เย – เหลา่ ใด/ [ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ จติ ตฺ ํ – ซง่ึ จิต/ สยํ เมสฺสนฺติ – จกั สารวม/ [เต – เหลา่ นนั้ / ปุคคฺ ลา – บคุ คลทงั้ หลาย]/ โมกฺขนฺติ – จกั พน้ / มารพนฺธนา. – จากกิเลสเคร่อื งผกู แหง่ มาร/ ๓๘. อนวฏฺ ฐิตจิตตฺ สฺส – ผมู้ ีจิตไมม่ ่นั คงแลว้ / [ปุคคฺ ลสสฺ – ของบคุ คล]/ สทธฺ มฺมํ – ซง่ึ ธรรม/ อวิชานโต. – ผไู้ มร่ ูแ้ จง้ อย/ู่ ปริปฺลวปสาทสฺส – ผมู้ ีความเล่ือมใสเล่ือนลอย/ ปญญฺ า – ปัญญา/ น ปรปิ ูรติ. – ยอ่ มไมส่ มบรู ณ/์ ๓๙. อนวสฺสุตจิตตฺ สสฺ – ผมู้ ีจติ ไมช่ มุ่ ดว้ ยราคะแลว้ / [ปุคฺคลสฺส – ของบคุ คล]/ อนนฺ วาหตเจตโส. – ผไู้ มข่ นุ่ มวั ดว้ ยโทสะแลว้ / ปุญญฺ ปาปปหนี สฺส – ผลู้ ะบญุ และบาปไดแ้ ลว้ / นตถฺ ิ – ยอ่ มไมม่ ี/ ชาครโต – ผตู้ ่นื อย/ู่ ภย.ํ – ภยั / ๔๐. กุมฺภูปมํ – อนั เปรียบเหมือนหมอ้ ดนิ / กายมิมํ – วา่ รา่ งกาย+นี/้ วทิ ติ วฺ า – รูแ้ ลว้ / [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ นครูปมํ – เหมือนปอ้ งกนั พระนคร/ จติ ตฺ มิทํ – ซง่ึ จติ +นี/้ ฐเปตวฺ า. – ปอ้ งกนั แลว้ / โยเธถ – พงึ รบ/ มารํ – กบั มาร/ ปญญฺ าวุเธน – ดว้ ยอาวธุ คือปัญญา/ ชิตญจฺ – ซ่งึ ชยั ชนะ+ดว้ ย/ รกเฺ ข – ควรรกั ษา/ อนิเวสโน – เป็นผไู้ มม่ ีความยินดีเป็นเคร่ืองยดึ ติด/ สิยา. – พงึ เป็น/ ๔๑. อจริ ํ – อีกไมน่ านนกั / วตยํ – หนอ+นี/้ กาโย – รา่ งกาย/ ปถวึ – ซง่ึ แผน่ ดนิ / อธิ เสสสฺ ติ. – จกั นอนทบั / [ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]/ ฉุทโฺ ธ – ทอดทงิ้ แลว้ / อเปตวญิ ญฺ าโณ – เป็น รา่ งกายอนั ปราศจากวิญญาณแลว้ / นิรตถฺ วํ กลงิ คฺ ร.ํ – เพียงดงั +ทอ่ นไม+้ ท่ีไรป้ ระโยชน/์ 132

๔๒. ทโิ ส – โจร/ ทิสํ – ซง่ึ โจร/ [ทสิ วฺ า – เห็นแลว้ ]/ ยํ ตํ – นนั้ ใด/ [ปุคคฺ ลํ – ซง่ึ บคุ คล]/ กยริ า – ควรทา/ เวรี – ผจู้ องเวร/ [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ วา ปน – ก็หรือวา่ / เวรนิ ํ. – ผจู้ องเวร/ [ปุคคฺ ลํ – ซง่ึ บคุ คล]/ [ทสิ วฺ า – เห็นแลว้ ]/ มจิ ฉฺ าปณิหติ ํ – อนั ตงั้ ไวผ้ ิดแลว้ / จติ ตฺ ํ – จิต/ ปาปิ โย – ใหเ้ ลวรา้ ยกวา่ / นํ – นนั้ / [ปุคฺคลํ – ซ่งึ บคุ คล]/ ตโต – นนั้ / [ปาปิ ยโต – กวา่ ความเสียหาย]/ กเร. – พงึ กระทา/ ๔๓. น – หามไิ ด/้ ตํ – นนั้ / [ผลํ – ซง่ึ ผล]/ มาตา – มารดา/ ปิ ตา – บดิ า/ กยริ า – ควร กระทา/ อญเฺ ญ – เหลา่ อ่ืน/ วาปิ – แมห้ รอื วา่ / จ – ดว้ ย/ ญาตกา. – ญาตทิ งั้ หลาย/ สมฺมาปณิ หติ ํ – อนั ตงั้ ไวช้ อบแลว้ / จิตตฺ ํ – จิต/ เสยยฺ โส – ใหป้ ระเสรฐิ กวา่ / นํ – นนั้ / [ปุคฺคลํ – ซ่งึ บคุ คล]/ ตโต – นนั้ / [ผลโต – กวา่ ผล]/ กเร. – พงึ กระทา/ จติ ตฺ วคฺโค – จิตตวรรค/ ตตโิ ย – ท่ี ๓/ นิฏฺ ฐิโต. – จบแลว้ / ๔. ปุปผฺ วคโฺ ค – หมวดวา่ ดว้ ยคนฉลาดกบั ดอกไม/้ ๔๔. โก – ใคร/ อิมํ – นี/้ ปถวึ – ซง่ึ แผน่ ดนิ / วเิ จสสฺ ติ – จกั รูแ้ จง้ / ยมโลกญจฺ – ซง่ึ ยมโลก+ดว้ ย/ อิมํ – นี/้ [มนุสสฺ โลกํ – ซ่งึ มนษุ ยโลก]/ สเทวก.ํ – พรอ้ มทงั้ เทวโลก/ โก – ใคร/ ธมฺมปทํ – ซง่ึ บทธรรม/ สุเทสติ ํ – อนั พระตถาคตแสดงไวด้ ีแลว้ / กุสโล [มาลากาโร] ปุปฺผมวิ ปเจนฺโต – เพียงดงั ชา่ งดอกไมผ้ ชู้ าญฉลาดเลือกเก็บอยซู่ ่งึ ดอกไม/้ ปเจสฺสติ – จกั เลือก/ ๔๕. เสโข – พระเสขะ/ ปถวึ – ซ่งึ แผน่ ดนิ / วเิ จสสฺ ติ – จกั รูแ้ จง้ / ยมโลกญจฺ – ซง่ึ ยมโลก+ดว้ ย/ อมิ ํ – นี/้ [มนุสสฺ โลกํ – ซ่งึ มนษุ ยโลก]/ สเทวก.ํ – พรอ้ มทงั้ เทวโลก/ เสโข – พระ เสขะ/ ธมฺมปทํ – ซ่งึ บทธรรม/ สุเทสิตํ – อนั ตถาคตแสดงไวด้ ีแลว้ / กุสโล [มาลากาโร] ปุปผฺ มวิ ปเจนฺโต – เพียงดงั ชา่ งดอกไมผ้ ชู้ าญฉลาดเลือกเก็บอยซู่ ง่ึ ดอกไม/้ ปเจสฺสติ – จกั เลือก/ ๔๖. เผณูปมํ – อนั เปรียบเหมือนฟองนา้ / กายมมิ ํ – ซ่งึ รา่ งกาย+นี/้ วทิ ติ วฺ า – รูแ้ จง้ แลว้ / มรจี ธิ มฺมํ – อนั มีลกั ษณะดจุ พยบั แดด/ อภสิ มพฺ ุธาโน. – รูช้ ดั ย่งิ อย/ู่ เฉตวฺ าน – ตดั ได้ แลว้ / มารสฺส – ของมาร/ ปปุปฺผกานิ – ซง่ึ พวงดอกไมท้ งั้ หลาย/ [ฐานํ – ซง่ึ สถานท่ี] อทสสฺ นํ มจฺจุราชสฺส – อนั เป็นท่ีอนั มจั จรุ าชหาไมพ่ บ/ คจเฺ ฉ. – พงึ ไปถึง/ ๔๗. ปุปผฺ านิ – ซง่ึ ดอกไมท้ งั้ หลาย/ เหว – ก็+น่นั แล/ ปจินนฺตํ – ผมู้ วั เลือกเก็บอยู่/ พฺ ยาสตตฺ มนสํ – ผมู้ ีใจตดิ ขอ้ งอยใู่ นอารมณต์ า่ ง ๆ/ นร.ํ – ซง่ึ นรชน/ สุตตฺ ํ คามํ [อาทาย คจฉฺ นฺ โต] มโหโฆว – เพียงดงั หว้ งนา้ ใหญ่ พาไปแลว้ ซ่งึ ชาวบา้ น ผหู้ ลบั ใหลแลว้ ไปอย/ู่ มจฺจุ – มฤตย/ู อาทาย – ฉดุ ครา่ แลว้ / คจฺฉติ. – ยอ่ มไป/ ๔๘. ปุปผฺ านิ – ซ่งึ ดอกไมท้ งั้ หลาย/ เหว – ก็+น่นั แล/ ปจินนฺตํ – ผมู้ วั แตเ่ ลือกเก็บอยู่/ พยฺ าสตตฺ มนสํ – ผมู้ ีใจตดิ ขอ้ งอยใู่ นอารมณต์ า่ ง ๆ/ นร.ํ – ซ่งึ นรชน/ อตติ ตฺ ญเฺ ญว – ผไู้ มอ่ ่มิ 133

แลว้ +น่นั แล/ กาเมสุ – ในกามทงั้ หลาย/ อนฺตโก – มฤตย/ู กุรุเต – ยอ่ มกระทา/ วส.ํ – ใน อานาจ/ ๔๙. ยถาปิ – แมฉ้ นั ใด/ ภมโร – ภมร/ ปุปผฺ ํ – ซง่ึ ดอกไม/้ วณฺณคนฺธมเหฐย.ํ – ไม่ ทาลายอย+ู่ ซง่ึ สีและกล่ิน/ ปเลติ – ยอ่ มบินไป/ รสมาทาย – ดดู แลว้ +ซ่งึ นา้ หวาน/ เอวํ – ฉนั นนั้ / คาเม – ในหมบู่ า้ น/ มุนี – มนุ ี/ จเร. – พงึ เท่ียวไป/ ๕๐. น – หามิได/้ [ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]/ ปเรสํ – เหลา่ อ่ืน/ [ชนานํ – ของชน ทงั้ หลาย]/ วโิ ลมานิ – ถอ้ ยคาแสลงหทู งั้ หลาย/ [มนสิกาตพพฺ านิ – พงึ ใสใ่ จ]/ น – หามไิ ด/้ [ปุคคฺ เลน – อนั บคุ คล]/ ปเรสํ – เหลา่ อ่ืน/ [ชนานํ – ของชนทงั้ หลาย]/ กตากต.ํ – ทาแลว้ หรือ ไมไ่ ดท้ าแลว้ / [กจิ จฺ ํ – กิจ]/ [อเวกฺขิตพพฺ ํ – พงึ เพง่ เล็ง]/ [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ อตตฺ โนว – ของ ตน+เทา่ นนั้ / อเวกเฺ ขยยฺ – พงึ ตรวจด/ู [กจิ ฺจานิ – ซ่งึ กิจทงั้ หลาย]/ กตานิ – ท่ีทาแลว้ / อกตา นิ – ท่ีไมไ่ ดก้ ระทาแลว้ / จ. – ดว้ ย/ ๕๑. ยถาปิ – แมฉ้ นั ใด/ รุจริ ํ – อนั งาม/ ปุปผฺ ํ – ดอกไม/้ วณฺณวนฺตํ – มีสีสวย/ อคนฺธก.ํ – เป็นดอกไมอ้ นั ไม่มีกล่นิ / เอวํ – ฉนั นนั้ / สุภาสิตา – อนั เป็นสภุ าษิต/ วาจา – วาจา/ อผลา – เป็นวาจาไมม่ ีผล/ โหติ – ยอ่ มเป็น/ [ปุคฺคลสสฺ – แก่บคุ คล]/ อกุพพฺ โต. – ผไู้ มก่ ระทา อย/ู่ ๕๒. ยถาปิ – แมฉ้ นั ใด/ รุจิรํ – อนั งาม/ ปุปผฺ ํ – ดอกไม/้ วณฺณวนฺตํ – สีสวย/ สุคนฺธก.ํ – เป็นดอกไมม้ ีกล่นิ หอม/ เอวํ – ฉนั นนั้ / สุภาสติ า – อนั เป็นสภุ าษิต/ วาจา – วาจา/ สผลา – เป็นวาจามีผล/ โหติ – ยอ่ มเป็น/ [ปุคฺคลสสฺ – แก่บคุ คล]/ กุพพฺ โต – ผกู้ ระทาตามอย่/ู ๕๓. ยถาปิ – แมฉ้ นั ใด/ [มาลากาโร – นายมาลาการ]/ ปุปฺผราสิมฺหา – จากกอง ดอกไม/้ กยริ า – พงึ รอ้ ย/ มาลาคุเณ – ซ่งึ พวงมาลยั ทงั้ หลาย/ พหู. – จานวนมาก/ เอวํ – ฉนั นนั้ / ชาเตน – ผเู้ กิดมาแลว้ / มจฺเจน – ผมู้ ีอนั จะตอ้ งตาย/ [สตเฺ ตน – อนั สตั ว]์ / กตตฺ พพฺ ํ – ควร สรา้ ง/ กุสลํ – กศุ ล/ พหุ.ํ – ใหม้ าก/ ๕๔. น – หามิได/้ ปุปฺผคนฺโธ – กล่นิ ดอกไม/้ ปฏิวาตเมติ – ยอ่ มลอยไป+สทู่ ่ีทวนลม/ น – หามิได/้ จนฺทนํ – กล่นิ จนั ทน/์ ตครมลฺลกิ า. – กล่นิ กฤษณาหรือกล่นิ กระลาพกั / [ปฏิวาต เมติ – ยอ่ มลอยไป+สทู่ ่ีทวนลม]/ สตญจฺ – แตว่ า่ +ของสตั บรุ ุษทงั้ หลาย/ คนฺโธ – กล่นิ / ปฏิวาตเมติ – ยอ่ มลอยไป+สทู่ ่ีทวนลม/ สพพฺ า – ทกุ ทศิ / ทสิ า – ตลอดทิศทงั้ หลาย/ สปปฺ ุรโิ ส – สตั บรุ ุษ/ ปวายติ. – ยอ่ มขจรไป/ ๕๕. จนฺทนํ – กล่นิ จนั ทน/์ ตครํ – กล่นิ กฤษณา/ วาปิ – แมห้ รอื วา่ / อุปปฺ ลํ – กล่นิ ดอก อบุ ล/ อถ – ดว้ ย/ วสสฺ กิ ี. – กล่นิ ดอกมะลิ/ เอเตสํ – เหลา่ นี/้ คนฺธชาตานํ – กวา่ กล่นิ หอม 134

ทงั้ หลาย/ สลี คนฺโธ – กล่นิ ศีล/ อนุตตฺ โร. – เป็นกล่นิ อนั ยอดเย่ียม/ ๕๖. อปฺปมตโฺ ต – เพียงเล็กนอ้ ย/ อยํ – นี/้ คนฺโธ – กล่นิ / ยวฺ ายํ – นีใ้ ด/ ตครจนฺทนํ. – กล่นิ กฤษณาหรือกล่นิ จนั ทน/์ โย – ใด/ จ – แตว่ า่ / สีลวตํ – ผมู้ ีศีล/ [ปุคฺคลานํ – ของบคุ คล ทงั้ หลาย]/ คนฺโธ – กล่นิ / วาติ – ยอ่ มหอมฟงุ้ ไป/ เทเวสุ – ในเทวโลกและมนษุ ยโลกทงั้ หลาย/ อุตตฺ โม. – เป็นกล่นิ อนั สงู สดุ / ๕๗. เตสํ – เหลา่ นนั้ / สมฺปนฺนสลี านํ – ผมู้ ีศลี สมบรู ณแ์ ลว้ / อปปฺ มาทวหิ ารนิ ํ. – ผู้ อยดู่ ว้ ยความไมป่ ระมาทเป็นปกติ/ สมฺมทญญฺ า – เพราะรูช้ อบ/ วมิ ุตตฺ านํ – ผหู้ ลดุ พน้ แลว้ / [ปุคฺคลานํ – ของบคุ คลทงั้ หลาย]/ มาโร – มาร/ มคคฺ ํ – ซ่งึ ทาง/ น วินฺทติ. – ยอ่ มไมพ่ บ/ ๕๘. ยถา – ฉนั ใด/ สงกฺ ารฐานสฺมึ – ในกองขยะ/ อุชฺฌติ สมฺ ึ – ท่ีเขาทงิ้ ไวแ้ ลว้ / มหาป เถ. – ขา้ งทางใหญ่/ ปทมุ ํ – ดอกบวั / ตตถฺ – นนั้ / [มหาปเถ – ขา้ งทางใหญ่]/ ชาเยถ – พงึ เกิด/ สุจิคนฺธํ – มีกล่นิ หอม/ มโนรม.ํ – นา่ ร่นื รมยใ์ จ/ ๕๙. เอวํ – ฉนั นนั้ / สงกฺ ารภเู ตสุ – ผเู้ ปรียบไดก้ บั กองขยะ/ [มนุสเฺ สสุ – ในมนษุ ย์ ทงั้ หลาย]/ อนฺธภเู ต – ผมู้ ืดมน/ ปุถุชฺชเน. – ซง่ึ ปถุ ชุ นทงั้ หลาย/ อตโิ รจติ – ยอ่ มรุง่ เรือง ลว่ งเกิน/ ปญญฺ าย – ดว้ ยปัญญา/ สมมฺ าสมพฺ ุทธฺ สาวโก. – สาวกของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ / ปุปผฺ วคโฺ ค – ปปุ ผวรรค/ จตุตโฺ ถ – ท่ี ๔/ นิฏฺ ฐิโต. – จบแลว้ / ๕. พาลวคฺโค – หมวดวา่ ดว้ ยคนพาล/ ๖๐. ทฆี า – เป็นราตรอี นั ยาวนาน/ ชาครโต – ผตู้ ่นื อย/ู่ [ปุคฺคลสฺส – ของบคุ คล]/ รตฺ ติ – ราตรหี นง่ึ / ทีฆํ – เป็นท่ียาวนาน/ สนฺตสฺส – ผเู้ ม่ือยลา้ แลว้ / [ปุคฺคลสสฺ – ของบคุ คล]/ โยชนํ. – โยชนห์ นง่ึ / ทโี ฆ – เป็นของยาวนาน/ พาลานํ – สาหรบั คนพาลทงั้ หลาย/ สสํ าโร – สงั สารวฏั / สทธฺ มมฺ ํ – ซ่งึ ธรรม/ อวชิ านต.ํ – ผไู้ มร่ ูแ้ จง้ อย/ู่ ๖๑. จรญเฺ จ – หากวา่ +เท่ียวหาอย/ู่ [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ นาธิคจฺเฉยยฺ – พงึ ไม่ ประสบ/ [ปุคคฺ ลํ – ซ่งึ บคุ คล]/ เสยฺยํ – ผดู้ ีกวา่ / สทสิ มตตฺ โน. – ผเู้ สมอ+กบั ตน/ เอกจริยํ – ซง่ึ การเท่ียวไปคนเดียว/ ทฬฺหํ – ใหม้ ่นั คง/ กยริ า – ควรทา/ นตถฺ ิ – ยอ่ มไมม่ ี/ พาเล – ในคนพาล/ สหายตา. – ความเป็นเพ่ือน/ ๖๒. ปุตตฺ า – บตุ รทงั้ หลาย/ มตถฺ ิ – ของขา้ พเจา้ +มีอย่/ู ธนมมฺ ตถฺ ิ – ทรพั ย+์ ของ ขา้ พเจา้ +มีอย/ู่ อิติ – ดงั นี/้ พาโล – คนพาล/ วิหญญฺ ติ. – ยอ่ มเดือดรอ้ น/ อตตฺ า – ตวั ตน/ หิ – ความจรงิ / อตตฺ โน – แกต่ น/ นตถฺ ิ – ยอ่ มไมม่ ี/ กุโต – แหง่ ไหน/ [ฐานโต – จากท่ี]/ [ภวิสฺ สนฺติ – จกั มี]/ ปุตตฺ า – บตุ รทงั้ หลาย/ กุโต – แหง่ ไหน/ [ฐานโต – จากท่ี]/ [ภวิสสฺ ติ – จกั มี]/ ธน.ํ – ทรพั ย/์ 135

๖๓. โย – ผใู้ ด/ [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ พาโล – เป็นโง่/ มญญฺ ติ – ยอ่ มรู/้ พาลยฺ ํ – ซง่ึ ความเป็นคนโง่/ ปณฺฑโิ ต – เป็นบณั ฑิต/ วาปิ – แมห้ รือวา่ / เตน – นนั้ / [การเณน – เพราะ เหต]ุ / โส. – ผนู้ นั้ / [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / พาโล – เป็นโง่/ จ – แตว่ า่ / ปณฺฑติ มานี – เป็นผสู้ าคญั ตนวา่ เป็นบณั ฑติ / ส เว – ผนู้ นั้ แล/ [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ [มยา – อนั ขา้ พเจา้ ]/ “พาโล”ติ – วา่ เป็นคนโง่”ดงั นี/้ วุจฺจติ. – ยอ่ มกลา่ วเรยี ก/ ๖๔. ยาวชีวมฺปิ – แมช้ ่วั ชีวิต/ เจ – หากวา่ / [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ พาโล – เป็นโง่/ ปณฺ ฑติ ํ – ซ่งึ บณั ฑิต/ ปยิรุปาสติ. – ยอ่ มเขา้ ไปอยใู่ กล/้ น – หามไิ ด/้ โส – ผนู้ นั้ / [ปุคฺคโล – บคุ คล]/ ธมฺมํ – ซ่งึ ธรรม/ วชิ านาติ – ยอ่ มรูแ้ จง้ / ทพฺพี สูปรสํ [อวชิ านนฺต]ี ยถา. – เพียงดงั ทพั พีไม่ รูอ้ ยซู่ ่งึ รสแกง/ ๖๕. มุหุตตฺ มปิ – แมเ้ พียงช่วั ครู/่ เจ – หากวา่ / วิญฺญู – วิญญชู น/ ปณฺฑติ ํ – ซง่ึ บณั ฑติ / ปยริ ุปาสติ. – ยอ่ มเขา้ ไปอยใู่ กล/้ ขปิ ปฺ ํ – โดยฉับพลนั / ธมมฺ ํ – ซง่ึ ธรรม/ วชิ านาติ – ยอ่ มรูแ้ จง้ / ชวิ ฺหา สูปรสํ [อวิชานนฺต]ี ยถา. – เพียงดงั ลิน้ รูอ้ ยซู่ ่งึ รสแกง/ ๖๖. จรนฺติ – ยอ่ มเท่ียวไป/ พาลา – คนพาลทงั้ หลาย/ ทมุ เฺ มธา – ผมู้ ีปัญญาทราม/ อมิตเฺ ตเนว – อนั เป็นเหมือนขา้ ศกึ / อตตฺ นา. – มีตน/ กโรนฺตา – กระทาอย/ู่ ปาปกํ – อนั ช่วั / กมฺมํ – ซง่ึ กรรม/ ยํ – ใด/ [ปาปกํ – อนั ช่วั / กมฺมํ – กรรม]/ โหติ – ยอ่ มเป็น/ กฏุกปผฺ ล.ํ – เป็น กรรมท่ีใหผ้ ลเผ็ดรอ้ น/ ๖๗. น – หามิได/้ ตํ – นนั้ / กมมฺ ํ – กรรม/ [ปุคคฺ เลน – อนั บคุ คล]/ กตํ – กระทาแลว้ / สาธุ – เป็นกรรมดี/ [ปุคคฺ โล – บคุ คล]/ ยํ – ใด/ [กมฺมํ – ซ่งึ กรรม]/ กตวฺ า – ทาแลว้ / อนุตปฺ ปต.ิ – ยอ่ มเดือดรอ้ นในภายหลงั / ยสฺส – ใด/ [กมฺมสสฺ – แหง่ กรรม]/ อสฺสุมุโข – เป็นผมู้ ีนา้ ตา นองหนา้ / โรทํ – รอ้ งไหอ้ ย/ู่ วิปากํ – ซ่งึ ผล/ ปฏเิ สวต.ิ – ยอ่ มเสวย/ ๖๘. ตญจฺ – สว่ นวา่ +นนั้ / กมฺมํ – กรรม/ [ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]/ กตํ – กระทาแลว้ / สาธุ – เป็นกรรมดี/ ยํ – ใด/ [กมมฺ ํ – ซ่งึ กรรม]/ กตวฺ า – กระทาแลว้ / นานุตปฺปติ – ยอ่ มไม่ เดอื ดรอ้ นในภายหลงั / ยสสฺ – ใด/ [กมฺมสสฺ – แหง่ กรรม]/ ปตโี ต – เป็นผอู้ ่มิ เอิบแลว้ / สุมโน – เป็นผดู้ ใี จ/ วปิ ากํ – ซง่ึ ผล/ ปฏเิ สวต.ิ – ยอ่ มเสวย/ ๖๙. [ปาปกํ – อนั ช่วั / กมมฺ ํ – ซง่ึ กรรม]/ มธุวา – วา่ เป็นเพียงดงั นา้ ผงึ้ / มญญฺ ติ – ยอ่ ม สาคญั / พาโล – คนพาล/ ยาว – ตราบใด/ ปาปกํ – อนั ช่วั / [กมมฺ ํ – กรรม]/ น ปจฺจต.ิ – ยอ่ ม ไมใ่ หผ้ ล/ ยทา – เม่ือใด/ จ – แตว่ า่ / ปจจฺ ติ – ยอ่ มใหผ้ ล/ ปาปกํ – อนั ช่วั / [กมฺมํ – กรรม]/ พาโล – คนพาล/ ทกุ ฺขํ – ซ่งึ ทกุ ข/์ นิคจฉฺ ต.ิ – ยอ่ มประสบ/ ๗๐. มาเส – ในเดอื น/ มาเส – ในเดือน/ กุสคฺเคน – ดว้ ยปลายหญา้ คา/ พาโล – คน 136

พาล/ ภญุ เฺ ชยฺย – พงึ จมิ้ กิน/ โภชนํ. – ซง่ึ อาหาร/ น – หามิได/้ โส – นนั้ / [พาโล – คนพาล]/ สงขฺ าตธมมฺ านํ – ผมู้ ีธรรมอนั นบั ไดแ้ ลว้ / [ปุคคฺ ลานํ – ของบคุ คลทงั้ หลาย]/ กลํ – ซง่ึ เสีย้ ว/ อคฺฆติ – ยอ่ มถึงคา่ / โสฬสึ. – ท่ี ๑๖/ ๗๑. น – หามไิ ด/้ หิ – ก็/ ปาปํ – อนั ช่วั / [ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]/ กตํ – กระทาแลว้ / กมฺมํ – กรรม/ สชฺชุ [มุจฺจิต]ํ ขีรวํ – เพียงดงั นา้ นมอนั รีดแลว้ ในวนั นี/้ มุจจฺ ต.ิ – ยอ่ มใหผ้ ล/ ฑหนฺตํ – เผาผลาญอย/ู่ พาลมนฺเวติ – ยอ่ มไปตาม+ซง่ึ คนพาล/ ภสมฺ จฺฉนฺโนว ปาวโก. – เพียงดงั ไฟท่ีถกู เถา้ กลบไวแ้ ลว้ / ๗๒. ยาวเทว – เพียงไร+น่นั แล/ อนตถฺ าย – เพ่ือความไมม่ ีประโยชน/์ ญตตฺ ํ – ความรู/้ พาลสสฺ – แก่คนพาล/ ชายติ. – ยอ่ มเกิด/ หนฺติ – ยอ่ มกาจดั / [ญตตฺ ํ – ความรู]้ / พาลสฺส – ของคนพาล/ สุกฺกสํ ํ – ซง่ึ สว่ นแหง่ กศุ ล [คณุ งามความดี]/ มุทธฺ มสฺส – ยงั ปัญญา+ นนั้ / [พาลสฺส – ของคนพาล]/ วิปาตย.ํ – ใหต้ กต่าอย่/ู ๗๓. [พาโล – คนพาล]/ อสนฺตํ – อนั ไมม่ ีอย่/ู ภาวนมิจฺเฉยยฺ – พงึ ปรารถนา+ซง่ึ การ ยกย่อง/ ปุเรกฺขารญจฺ – ซง่ึ การตามแวดลอ้ มตน+ดว้ ย/ ภกิ ฺขุสุ. – ในภิกษุทงั้ หลาย/ อาวาเสสุ – ในอาวาสทงั้ หลาย/ จ – ดว้ ย/ อิสสฺ ริยํ – ซ่งึ ความเป็นใหญ่/ ปูชา – ซ่งึ การบชู า/ ปรกุเลสุ – ในตระกลู ทงั้ หลาย/ จ. – ดว้ ย/ ๗๔. มเมว กต [อิทํ กิจจฺ ]ํ – ซ่งึ กิจนีอ้ นั ขา้ พเจา้ ผเู้ ดียว+เทา่ นนั้ +กระทาแลว้ / มญญฺ นฺ ตุ – จงเขา้ ใจ/ คิหปี พพฺ ชิตา – คฤหสั ถแ์ ละบรรพชติ ทงั้ หลาย/ อุโภ. – ทงั้ ๒ ฝ่าย/ มเมวาตวิ สา อสฺสุ – อานาจอนั ย่งิ ทงั้ หลาย+พงึ มี+แก่ขา้ พเจา้ ผเู้ ดียว+เทา่ นนั้ / กิจฺจากจิ ฺเจสุ – ในบรรดา การงานไมว่ า่ กิจการใหญ่หรือเล็กงหลาย/ กสิ ฺมจิ ิ. – อะไร ๆ/ [กิจฺเจ – ในกิจ]/ อติ ิ – ดงั นี/้ พาลสสฺ – ผเู้ ป็นคนพาล/ [ภกิ ฺขุโน – แก่ภิกษุ]/ สงกฺ ปฺโป – ความดาร/ิ อิจฉฺ า – ความรษิ ยา/ มาโน – ความถือตวั / จ – ดว้ ย/ วฑฺฒติ. – ยอ่ มเกิดพอกพนู ขนึ้ / ๗๕. อญญฺ า – เป็นอยา่ งหน่งึ / หิ – ก็/ ลาภปู นิสา – ท่ีเป็นเหตใุ หไ้ ดล้ าภ/ [ปฏปิ ทา – ขอ้ ปฏิบตั ิ]/ อญญฺ า – เป็นอย่างหนง่ึ / นิพพฺ านคามินี. – ท่ีมีปกตใิ หถ้ ึงนิพพาน/ [ปฏปิ ทา – ขอ้ ปฏิบตั ิ]/ เอวเมตํ – อยา่ งนี+้ น่นั / [ปฏิปทํ – ซง่ึ ขอ้ ปฏิบตั ิ]/ อภญิ ญฺ าย – รูช้ ดั แลว้ / ภกิ ขฺ ุ – ภิกษุ/ พทุ ธฺ สสฺ – ของพระพทุ ธเจา้ / สาวโก. – ผเู้ ป็นสาวก/ สกกฺ ารํ – ซ่งึ สกั การะ/ นาภินนฺเทยยฺ – ไมพ่ งึ ยนิ ดีย่งิ / วิเวกมนุพรฺ ูหเย. – พงึ เพ่มิ พนู +ซง่ึ วเิ วก/ พาลวคฺโค – พาลวรรค/ ปญฺจโม – ท่ี ๕/ นิฏฺ ฐิโต. – จบแลว้ / 137

Suttantapiṭake Khuddakanikāyo (Paṭhamo gantho) Khuddakapāṭhapāḷi In the Basket of Discourse/in the Small Collection/ (First Book)/The Small Passage/ Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Homage/to that/to the Fortunate One/to the Noble One/to the Fully Enlightened One/ 1. Saraṇagamanaṃ Going to the refuge Buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi. Dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi. Saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmi. To the Buddha/to the refuge/I go To the dhamma/to the refuge/I go To the saṅgha/to the refuge/I go Dutiyampi buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi. Dutiyampi dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi. Dutiyampi saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmi. The second time, too/to the Buddha/to the refuge/I go The second time, too/to the dhamma/to the refuge/I go The second time, too/to the saṅgha/to the refuge/I go Tatiyampi buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi. Tatiyampi dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi. Tatiyampi saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmi. The third time, too/to the Buddha/to the refuge/I go The third time, too/to the dhamma/to the refuge/I go The third time, too/to the saṅgha/to the refuge/I go Saraṇagamanaṃ/going to the refuge 2. Dasasikkhāpadaṃ Precept of the ten Pāṇātipātā veramaṇīsikkhāpadaṃ samādiyāmi. The being/killing/precept of abstaining/I observe/ Adinnādānā veramaṇisikkhāpadaṃ samādiyāmi. What is not give/taking/the precept of abstaining/I observe/ 138

Abrahmacariyā veramaṇīsikkhāpadaṃ samādiyāmi. From un-chastity/the precept of abstaining/I observe/ Musāvādā veramaṇisikkhāpadaṃ samādiyāmi. Speaking of false/the precept of abstaining/I observe/ Surāmerayamajjapamādaṭṭhānā veramaṇisikkhāpadaṃ samādiyāmi. Fermented/distilled/liquor/places of indolence/the precept of abstaining/I observe/ Vikālabhojanā veramaṇīsikkhāpadaṃ samādiyāmi. From inappropriate meals/the precept of abstaining/I observe/ Naccagītavāditavisūkadassanā veramaṇīsikkhāpadaṃ samādiyāmi. Dancing/singing/music/visiting shows/the precept of abstaining/I observe/ Mālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā veramaṇīsikkhāpadaṃ samādiyāmi. The garlands/fragrance/applying cosmetic/wearing ornaments/places for the adornments/the precept of abstaining/I observe/ Uccāsayanamahāsayanā veramaṇīsikkhāpadaṃ samādiyāmi. The high beds/the valuable beds/the precept of abstaining/I observe/ Jātarūparajatapaṭiggahaṇā veramaṇīsikkhāpadaṃ samādiyāmi. Verity of gold and silver/accepting/the precept of abstaining/I observe/ Dasasikkhāpadaṃ/the precept of the ten/ 3. Dvattiṃsākāraṃ/the constituent of thirty-two/ Atthi imasmiṃ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṃsaṃ nahārū aṭṭhi aṭṭhimiñjaṃ vakkaṃ hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo assu vasā khelo siṅghānikā lasikā muttaṃ matthake matthaluṅganti. There is/in this/in the body/the hair/hair (of the body)/ nails/ teeth/ skin/ flesh/ sinews/ bones/ marrows/kidneys/heart/liver/pleura/spleen/lungs/lower intestine/ bowels/ stomach/ excrement/ bile/phlegm/pus/blood/sweat/fat/tears/tallow/sputum/mucus of the nose/synovia fluid/urine/the head of the brain/ Dvattiṃsākāraṃ/ the constituent of thirty-two 4. Kumārapañhā/the questions of the young Ekaṃ nāma kiṃ? Sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. 139

What is one? All beings/are sustained by the food/ Dve nāma kiṃ? Nāmañca rūpañca. What are the two? Name and form/ Tīṇi nāma kiṃ? Tisso vedanā. What are the three? Three feelings/ Cattārī nāma kiṃ? Cattārī ariyasaccāni. What are the four? Four Noble Truths/ Pañca nāma kiṃ? Pañcupādānakkhandhā. What are the five? Five clinging-factors/ Cha nāma kiṃ? Cha ajjhattikāni āyatanāni. What are the six? The six internal spheres/ Satta nāma kiṃ?Satta bojjhaṅgā. What are the seven? Seven factors of the enlightenment/ Aṭṭha nāma kiṃ? Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. What are the eight? The noble eightfold path/ Nava nāma kiṃ? Nava sattāvāsā. What are the nine? Nine abodes of beings Dasa nāma kiṃ? Dasahaṅgehi samannāgato arahā’ti vuccatīti. What are the ten? With the ten parts/endowed/the noble one/as said/ Kumārapañhā/The questions of the young 5. Maṅgalasuttaṃ/The discourse of the auspicious Evaṃ me sutaṃ: ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsi. Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/at Sāvatthi/lives/in Jeta’s grove/of Anāthapiṇḍika/in the monastery/then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/in a side/being stood/indeed/that deity/to the Fortunate One/with a stanza/spoke/ 140

1. Bahū devā manussā ca maṅgalāni acintayuṃ, Ākaṅkhamānā sotthānaṃ brūhi maṅgalamuttamaṃ Many/gods/humans/and/the auspicious/thought/ Expecting/the happiness/say/the auspicious/the highest/ 2. Asevanā ca bālānaṃ paṇḍitānaṃ ca sevanā, Pūjā ca pūjanīyānaṃ etaṃ maṅgalamuttamaṃ. Non-association/of the fools/of the wise-ones/and/the association/ Respecting/and/to those are respectable/this is/the auspicious/the highest/ 3.. Patirūpadesavāso ca pubbe ca katapuññatā Attasammāpaṇīdhi ca etaṃ maṅgalamuttamaṃ. Suitable/in premises/living/and/before/possessing of the performed merit/ Self/well/establishment/and/this is/the auspicious/the highest/ 4. Bāhusaccañca sippañca vinayo ca susikkhito Subhāsitā ca yā vācā etaṃ maṅgalamuttamaṃ. The profound knowledge/and/learned arts/the discipline/and/well-trained/ Well-spoken/whatever/word/this is/the auspicious/the highest/ 5. Mātāpituupaṭṭhānaṃ puttadārassa saṅgaho Anākūlā ca kammantā etaṃ maṅgalamuttamaṃ. Mother/father/attending/to the children and wife/treating/ Unconfused/and/livelihoods/ this is/the auspicious/the highest/ 6. Dānaṃ ca dhammacariyā ca ñātakānañca saṅgaho Anavajjāni kammāni etaṃ maṅgalamuttamaṃ. Offering/and/the practicing of the virtues/and/to the relatives/treating/ Faultless works/ this is/the auspicious/the highest/ 7. Ārati virati pāpā majjapānā ca saññamo Appamādo ca dhammesū etaṃ maṅgalamuttamaṃ. Abstinence/refraining from the sins/drinking of the liquor/restraint/ Being watchfulness/in the dhammas/this is/the auspicious/the highest/ 8. Gāravo ca nivāto ca santuṭṭhī ca kataññutā Kālena dhammasavaṇaṃ etaṃ maṅgalamuttamaṃ. 141

Being respect one/and/being with humbleness/and/being satisfied one/and/being with the gratitude/ By the time/listening of the dhamma/ this is/the auspicious/the highest/ 9. Khantī ca sovacassatā samaṇānañcadassanaṃ Kālena dhammasākacchā etaṃ maṅgalamuttamaṃ. Being patient/and/being with the nature of good-word/having the sight of recluses/ By the time/discussion of the dhamma/this is/the auspicious/the highest/ 10. Tapo ca brahmacariyañca ariyasaccānadassanaṃ Nibbāṇasacchikiriyā ca etaṃ maṅgalamuttamaṃ. Austerity/and/the practice of the religious life/having the sight of the noble truths/ The realization of the Nibbāṇa/ this is/the auspicious/the highest/ 11. Puṭṭhassa lokadhammehi cittaṃ yassa na kampati Asokaṃ virajaṃ khemaṃ etaṃ maṅgalamuttamaṃ. Being touched by the world conditions/the mind/of anyone/does not shake/ Being no sorrow/dustless (free from the defilement)/secure/ this is/the auspicious/the highest/ 12. Etādisāni katvāna sabbattha maparājitā Sabbattha sotthiṃ gacchanti taṃ tesaṃ maṅgalamuttamanti. These types of things/having done/everywhere/being undefeated/ Everywhere/to the happiness/go/that/for them/auspicious/the highest/ Maṅgalasuttaṃ/the discourse of auspicious 6. Ratanasuttaṃ/the discourse of Jewel 1. Yānīdha bhūtāni samāgatāni Bhummāni vā yāni va antaḷikkhe Sabbeva bhūtā sumanā bhavantu Atho’pi sakkacca suṇantu bhāsitaṃ. Whoever/here/the spirits/have gathered/ Those are in the earth/or/whoever/in the air/ All spirits/possessors of the good minds/Let be/ Then/carefully/let listen/what is said/ 2. Tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe Mettaṃ karotha mānusiyā pajāya. Divā ca ratto ca haranti ye baliṃ Tasmā hi ne rakkhatha appamattā. 142

Therefore/the spirits/gather/all/ The loving kindness/do/for the human/for the mankind/ The day/and/the night/take/whoever/the offerings/ Therein/them/protect/diligently/ 3. Yaṃ kiñci vittaṃ idha vā huraṃ vā Saggesu vā yaṃ ratanaṃ paṇītaṃ Na no samaṃ atthi tathāgatena Idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hotu. Whatever/wealth/here/or/in the other world/or/ In the heaven/what jewel/is the excellent/ Not/our/a similar one/there is/with the Thus Gone One/ This, too/at the Buddha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 4. Khayaṃ virāgaṃ amataṃ paṇītaṃ Yadajjhagā sakyamunī samāhito Na tena dhammena samatthi kiñci Idampi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hoti. Extinction/detachment/deathlessness/excellence/ What/attained/the Sage of Sākyan/being composed/ No/with that dhamma/equal/the thing/ This, too/in the dhamma/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 5. Yambuddhaseṭṭho parivaṇṇayī suciṃ Samādhimānantarikaññamāhu Samādhinā tena samo na vijjati Idampi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hotu. Whatever/the Great Buddha/praised/purification/ The concentration/follow/the other thing/was said/ With the concentration/with that/an equal thing/not/exists/ This, too/in the dhamma/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 6. Ye puggalā aṭṭhasatampasatthā Cattāri etāni yugāni honti Te dakkhiṇeyyā sugatassa sāvakā Etesu dinanāni mahapphalāni. Idampi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ 143

Etena sacce suvatthi hotu. Whoever persons/the eight/are praised/ Four/these/couples/are/ They/could be offered/of the Well-gone One/the disciples/ At these/what have been offered/possess the great result/ This, too/in the saṅgha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 7. Ye suppayuttā manasā daḷhena Nikkāmino gotamasāsanamhi Te pattipattā amataṃ vigayha Laddhā mudhā nibbutiṃ bhuñjamānā. Idampi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hotu. Whoever/are well engaged/with the mind/with the firmed/ Being renounced/at the dispensation of Gotama/ They/attained gradually/the deathlessness/having plunged/ Being obtained/being free/the peace/being experienced/ This, too/in the saṅgha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 8. Yathindakhīlo paṭhaviṃsito siyā Catubbhi vātebhi asampakampiyo Tathūpamaṃ sappurisaṃ vadāmi Yo ariyasaccāni avecca passati. Idampi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hotu. Just as the strong post/stuck in the earth/being/ With four/with the winds/being unshaken/ Similar to that/the virtues one/I say/ Whoever/the noble truths/having known/sees/ This, too/in the saṅgha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 9. Ye ariyasaccāni vibhāvayanti Gambhīrapaññena sudesitāni Kiñcāpi te honti bhusappamattā Na te bhavaṃ aṭṭhamaṃ ādiyanti Idampi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hotu. Those who/the noble truths/understand well/ By the Possessor of the Deep Knowledge/well-preached/ 144

Even any/they/are/exceedingly indolent/ Not/they/the existence/an eighth/accept/ This, too/in the saṅgha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 10. Sahāvassa dassanasampadāya Tayassu dhammā jahitā bhavanti Sakkāyadiṭṭhi vicikicchitañca Sīlabbataṃ vāpi yadatthi kiñci Catuhapāyehi ca vippamutto Cha cābhiṭhānāni abhabbo kātuṃ Idampi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hotu. Together his/with the attainment of insight/ Three/these/dhammas/abandoned/are/ The view of the existence of body/doubt/and/ Virtue and practice/even/there is/whatever/ From the four hells/being free/ Six/deadly crimes/incapable/to commit/ This, too/in the saṅgha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 11. Kiñcāpi so kammaṃ karoti pāpakaṃ Kāyena vācā uda cetasā vā Abhabbo so tassa paṭicchādāya Abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā. Idampi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hotu. Even little/he/a deed/commits/evil/ By the body/by the word/or/by the thought/or/ Incapable/he/its/for hiding/ Incapability/to the one who has seen the state(of nibbāṇa)/is said/ This, too/in the saṅgha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 12. Vanappagumbe yathā phūssitagge Gimhānamāse paṭhamasmiṃ gimhe Tathūpamaṃ dhammavaraṃ adesayī Nibbāṇagāmiṃ paramaṃ hitāya Idampi buddhe ratanaṃ paṇitaṃ Etena saccena suvatthi hotu In the woodland/just as/blossomed at the top/ In the month summer/at the first season of the summer/ 145

Similar to that/the great dhamma/preached/ Take to the nibbāṇa/the highest/for the benefit/ This, too/in the Buddha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 13. Varo varaññū varado varāharo Anuttaro dhammavaraṃ adesayī. Idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hotu. The Greatest/the Knower of the Greatest/the Giver of the Greatest/the Taker of the Greatest/ The Incomparable One/the great dhamma/preached/ This, too/in the Buddha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 14. Khīṇaṃ purāṇaṃ navaṃ natthi sambhavaṃ Virattacittā āyatike bhavasmiṃ. Te khīṇabījā aviruḷhicchandā Nibbanti dhīrā yathāyampadīpo. Idampi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ Etena saccena suvatthi hotu. Destroyed/what was the past/the new/there is no/arising/ Being of the minds of unattached/in the future/in the existence/ They/being destroyed seeds/being not grown of the desire/ Pass away/the wise ones/just as this lamp/ This, too/in the saṅgha/the jewel/is the excellent/ Due to this truth-word/the happiness/may there be/ 15. Yānīdha bhūtāni samāgatāni Bhummāni vā yāni va antaḷikkhe Tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ Buddhaṃ namassāma suvatthi hotu. Whoever/here/the spirits/have gathered/ Those are in the earth/or/whoever/in the air/ The Thus Gone One/venerated by the gods and humans/ The Buddha/may we worship/may the happiness/be there/ Yānīdha bhūtāni samāgatāni Bhummāni vā yāni va antaḷikkhe Tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ Dhammaṃ namassāma suvatthi hotu. Whoever/here/the spirits/have gathered/ Those are in the earth/or/whoever/in the air/ 146

The Thus Gone One/venerated by the gods and humans/ The Dhamma/may we worship/may the happiness/be there/ Yānīdha bhūtāni samāgatāni Bhummāni vā yāni va antaḷikkhe Tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ Saṅghaṃ namassāma suvatthi hotu. Whoever/here/the spirits/have gathered/ Those are in the earth/or/whoever/in the air/ The Thus Gone One/venerated by the gods and humans/ The Saṅgha/may we worship/may the happiness/be there/ Ratanasuttaṃ/the Discourse of Jewel/ 7. Tirokuḍḍasuttaṃ/the Discourse of Tirokuḍḍa (outside the wall) 1. Tirokuḍḍesu tiṭṭhanti sandhisiṅghāṭakesu ca dvārabāhāsu tiṭṭhanti āgantvāna sakaṃ gharaṃ. In outside the walls/stand/in the junctions/in the crossroads/and/ Outside the door-pots/stand/having come/own/house/ 2. Pahūte annapānamhi khajjabhojje upaṭṭhite Na tesaṃ koci sarati sattānaṃ kammapaccayā. When many/the food and beverage/solid food/eatable food/when arrived/ No/them/anyone/reminds/of the beings/due to the deed (unwholesome) 3. Evaṃ dadanti ñātīnaṃ ye honti anukampakā Suciṃ paṇītaṃ kālena kappiyaṃ pānabhojanaṃ. Thus/give/to the relative/whoever/are/the compassionate ones/ Pure/delicious/by the right time/suitable/the beverage and food/ 4. Idaṃ vo ñātinaṃ hotu sukhitā hontu ñātayo Te ca tattha samāgantvā ñātipetā samāgatā This/your/to the relative/let be/be the possessor of the happiness/may/the relatives/ They/there/having gathered/relative/spirits/gathered/ 5. Pahūte annapānamhi sakkaccaṃ anumodare. \"Ciraṃ jīvantu no ñātī yesaṃ hetu labhāmase. Amhākaṃ ca katā pūjā\" dāyakā ca anipphalā. 147