ปกนอกคู่มือ

1. 1. 9. Namānakāmasuttaṃ/the Discourse of Not Measure of the Desire 9. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ Na mānakāmassa damo idhatthi na monamatthi asamāhitassa, Eko araññe viharaṃ pamatto na maccudheyyassa tareyya pāranti. No/to the one who wishes the conceit/taming/here/is/no/silence/is/to the who is not calm/ Alone/in the forest/living/being non-vigilant/no/domains of the death/would cross/the other shore/ (Bhagavā:) Mānaṃ pahāya susamāhitatto sucetaso sabbadhi vippamutto, Eko araññe viharaṃ appamatto sa maccudheyyassa tareyya pāranti. (The Fortunate One) The conceit/having abandoned/being with well-controlled self/being of good thought/from all the bond/being liberated/ Alone/in the forest/living/being vigilant/he/domains of the death/would cross/the other shore/ 1. 1. 10. Araññasuttaṃ/the Discourse of the Forest 10. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ 49

Araññe viharantānaṃ santānaṃ brahmacārinaṃ, Ekabhattaṃ bhuñjamānānaṃ kena vaṇṇo pasīdatīti. In the forest/of those who dwell/of those who calm/of those who practice the religious life/ One meal/those who eat/by what cause/the colour/does please? (Bhagavā:) Atītaṃ nānusocanti nappajappanti'nāgataṃ, Paccuppannena yāpenti tena vaṇṇo pasīdati. Anāgatappajappāya atītassānusocanā, Etena bālā sussanti naḷova harito lutoti. What has passed/do not feel sorry/do not talk/the future/ With the present/depend/by that cause/the colour/pleases/ The future/planning a lot/to the past/grieving/ By this cause/the fools/whither/as reed/the young/being cut/ Naḷavaggo paṭhamo/Nala’s Group/the First/ Tatruddānaṃ Oghaṃ nimokkhaṃ upanīyati accenti katichindi ca, Jāgaraṃ appaṭividitā susammuṭṭhānamānakāmo Araññe dasamo vutto vaggo tena pavuccati. Its utterance: The Flood/the Releasing/the Comparing/the Time Sits/the How Many Cut/ The Wakeful/the Not Penetrating/the Thoroughly Forgetful/the Not Measure the Desire/ The Forest/as the tenth/is said/the group/by it/is said/ 50

Suttantapiṭake Saṃyuttanikāyo The Connected Discourses in the Basket of Discourses Paṭhamo bhāgo/the First Part Sagāthavaggo/the Stanza’s Group 1. Devatāsaṃyuttaṃ/The Connected Discourse of the Deities 1. Nandanavaggo/Nandana’s Group 2. Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Homage/to that/to the Fortunate One/to the Noble One/to the Fully Enlightened One 1. 2. 1 Nandanasuttaṃ/the Discourse at Nandana (Grove) 11. Evamme sutaṃ ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi bhikkhavoti. Bhadanteti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca: Bhūtapubbaṃ bhikkhave aññatarā tāvatiṃsakāyikā devatā nandanavane accharāsaṅghaparivutā dibbehi pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgībhūtā paricārayamānā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/ there/indeed/the Fortunate One/the bhikkhus/addressed/as ‘bhikkhus’/as ‘Venerable Sir’/those bhikkhus/to the Fortunate One/replied/the Fortunate One/this/was said/ In the past/O bhikkhus/a certain/dwelling in Tāvatiṃsa/a deity/at Nandana’s grove/surrounded by the group of nymphs/with divine/with five sensual pleasures/being enjoyed/being gathered/being attended/at that time/this stanza/recited/ Na te sukhaṃ pajānanti ye na passanti nandanaṃ, Āvāsaṃ naradevānaṃ tidasānaṃ yasassinanti. Not/they/the happiness/know/those who/not/see/Nandana (grove) The residence/of the kings of the gods/of the thirty-three gods/of the possessor of the fame/ Evaṃ vutte bhikkhave aññatarā devatā taṃ devataṃ gāthāya paccabhāsi: When thus/was said/bhikkhus/a certain deity/to that deity/with a stanza/replied/ 51

Na tvaṃ bāle vijānāsi yathā arahataṃ vaco, Aniccā sabbe saṅkhārā uppādavayadhammino, Uppajjitvā nirujjhanti tesaṃ vūpasamo sukhoti. Not/you/foolish one/know/as/of the noble one/the word/ Impermanence/all/conditional things/having the nature of arising and decaying/ Having arisen/ceases/of them/surcease/is bliss/ 1. 2. 2 Nandati suttaṃ/Discourse of Enjoyment 12. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ Nandati puttehi puttimā gomiko gohi tatheva nandati, Upadhī hi narassa nandanā na hi so nandati yo nirūpadhīti Enjoys/due to the sons/those who have sons/the herdsman/due to the cows/as well as/enjoys/ The endearments/to the man/the enjoyment/not/he/enjoys/who has no endearments/ (Bhagavā:) Socati puttehi puttimā gomiko gohi tatheva socati, Upadhī hi narassa socanā na hi so socati yo nirūpadhīti. (The Fortunate One) Grief/due to the sons/those who have sons/the herdsman/due to the cows/as well as/grief/ The endearments/to the man/is grief/not/he/grief/who is without endearments/ 1. 2. 3 Natthiputtasuttaṃ /Discourse of No Sons/ 13. Sāvatthiyaṃ - At Sāvatthi Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the 52

advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ Natthi puttasamaṃ pemaṃ natthi gosamitaṃ dhanaṃ, Natthi suriyasamā ābhā samuddaparamā sarāti No/similar to the sons/a love/no/the wealth of the heard/the wealth/ No/similar to the sun/illuminations/the ocean/the foremost lake (Bhagavā:) Natthi attasamaṃ pemaṃ natthi dhaññasamaṃ dhanaṃ, Natthi paññāsamā ābhā vuṭṭhi ve paramā sarāti. (The Fortunate One) No/similar to a self/a love/no/similar to the grain/the wealth/ No/similar to the wisdom/the illumination/rain/exactly/the foremost/lake/ 1. 2. 4 Khattiyasuttaṃ/the Discourse of Warrior 14. 15. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ Khattiyo dipadaṃ seṭṭho balivaddo catuppadaṃ, Komārī seṭṭhā bhariyānaṃ yo ca puttāna pubbajoti The warrior/of the bipeds/is the greatest/the bull/of the four-footed/ The maiden/is the greatest/of wives/whoever/of the sons/the first-born one (is the greatest)/ (Bhagavā:) Sambuddho dipadaṃ seṭṭho ājānīyo catuppadaṃ, Sussūsā seṭṭhā bhariyānaṃ yo ca puttānamassavoti (The Fortunate One) The Fully Enlightened One/of the bipeds/is the greatest/the Ājāniya horse/of the foour-footed/ The lisner one/is the greatest/of the wies/whoever/of the sons/the loyal one/ 1. 2. 5 53

Sakamāna suttaṃ/the Discourse of One’s Pride 15. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ (Devatā:) Ṭhite majjhantike kāle sannisīvesu pakkhisu, Sanateva brahāraññaṃ taṃ bhayaṃ paṭibhāti manti. (A deity) when at/in the midle/at the time/among those who are dwelling in the forest/among the birds/ there is/merely/at the noisy great forest/it/the fear/understands/to me/ (Bhagavā:) Ṭhite majjhantike kāle sannisīvesu pakkhisu, Sanateva brahāraññaṃ sā ratī paṭibhāti manti. (The Fortunate One) When at/in the middle/at the time/among those who are dwelling in the forest/among the birds/ there is/at the noisy great forest/that/liking/understands/to me/ 1. 2. 6 Niddātandisuttaṃ/the Discourse of Sleepiness and Laziness 16. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ (Devatā:) Niddā tandi vijambhikā aratī bhattasammado, Etena nappakāsati ariyamaggo idha pāṇinanti. 54

Sleepiness/laziness/disliking the training/averson/being intoxicant after the meal/ With these/does not unveil/the noble path/here/to the beings/ (Bhagavā:) Niddaṃ tandiṃ vijambhikaṃ aratiṃ bhattasammadaṃ Viriyena naṃ paṇāmetvā ariyamaggo visujjhatīti. (The Fortunate One) Sleepiness/laziness/disliking the training/averson/being intoxicant after the meal/ With the effort/this/having removed/the noble path/is ourified/ 1. 2. 7 Dukkarasuttaṃ/the Discourse of the Difficulty/ 17. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ (Devatā:) Dukkaraṃ duttitikkhañca abyattena hi sāmaññaṃ, Bahū ti tattha sambādhā yattha bālo visīdatīti. (The deity) Is difficult/is hard to tollerate, too/by the uneducated one/the monkhood/ a lot/there/the obstrucles/where/the foolish one/sinks/ (Bhagavā:) Katihaṃ careyya sāmaññaṃ cittaṃ ce na nivāraye, Pade pade visīdeyya saṅkappānaṃ vasānugo. (The Fortunate One) how many days/would pratcice/the monkhood/the mind/if/not prevents/ in each step/would sink/of the thought/being followed/ Kummova aṅgāni sake kapāle samodahaṃ bhikkhu manovitakke, Anissito aññamaheṭhayāno parinibbuto na upavadeyya kañcīti. As a tortoise/the parts/own/in the shell/is preoccupied/the bhikkhus/in mind thoughts/ being not relayed/other/being not hurt/being passed away/not/without blaming/aynone/ 1. 2. 8 55

Hirisuttaṃ/The Discourse of Sham 18. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ (Devatā:) Hirīnisedho puriso ko ci lokasmiṃ vijjati, Yo nindaṃ appabodhati asso bhadro kasāmivāti. (The Deity) on account of shame/being prevented/a person/whoever/in the world/exists/ Who/the blame/does not care/a horse/good/as the whip/ (Bhagavā:) Hirīnisedhā tanuyā ye caranti sadā satā, Antaṃ dukkhassa pappuyya caranti visame samanti. on account of the shame/being prevented/the offspring/whoever/behave/in the uneuqlas/as equal/ the ending/of the suffering/would attain/behave/in the unequal/as euqal/ 1. 2. 9. Kuṭikāsuttaṃ/The Discourse of Hut/ 19. Evam me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi: Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/in Sāvatthi/dwells/in the Jata’s grove/ Anāthapiṇḍica’s/monastery/then/indeed/a certain deity/ then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Jeta’s grove/having brightened/where/the Fortunate One/approached there/having approached/the Fortunate One/having worshiped/in a side/stood/ In a side/being stood/ that deity/of the Fortunate One/near/this stanza/recited/ (Devatā:) Kacci te kuṭikā natthi kacci natthi kulāvakā, Kacci santānakā natthi kacci muttosi bandhanāti. (The deity) How/you/a hut/there is no?/how/there is no/a nest/ how/a brood/there is no/how/was released/from the bond/ 56

(Bhagavā:) Taggha me kuṭikā natthi taggha natthi kulāvakā, Taggha santānakā natthi taggha mutto'smi bandhanāti. (The Fortunate One) surely/to me/a hut/there is no/surely/there is no/a nest/ surely/a brood/there is no/surely/being released/I/from the the bond (Devatā:) Kintāhaṃ kuṭikaṃ brūmi kinte brūmi kulāvakaṃ, Kinte santāna kaṃ brūmi kintāhaṃ brūmi bandhananti. (The deity) what/I/the hut/speak/what/your/speak/the nest? what/your/the brood/what speak/what/I/speak/as the bond/ (Bhagavā:) Mātaraṃ kuṭikaṃ brūsi bhariyaṃ brūsi kulāvakaṃ, Putte santānake brūsi taṇhaṃ me brūsi bandhananti. (The Fortunate One) The mother/(as) the hut/spoke/the wise/spoke/(as) the nest the sons/(as) brood/spoke/the craving/my/spoke/as the bond/ (Devatā:) Sāhu te kuṭikā natthi sāhu natthi kulāvakā, Sāhu santānakā natthi sāhu mutto'si bandhanā'ti. (The deity) Well/to you/a hut/there is no/well/there is no/the nest/ well/brood/there is no/well/being released/from the bond/ 1. 2. 10 Samiddhisuttaṃ/the Discourse on Samiddhi 20. Evamme sutaṃ ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati tapodārāme. Atha kho āyasmā samiddhi rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya yena tapodā tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ. Tapode gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ tapodaṃ obhāsetvā yenāyasmā samiddhi tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā vehāsaṃ ṭhitā āyasmantaṃ samiddhiṃ imaṃ gāthaṃ abhāsi Thus/by me/have heard/at one time/the Fortunate One/at Rājagaha/dwells/in the monastery of Tapada/then/indeed/Venerable Samiddhi/at night/early morning time/having woke up/where/Topoda lake/appraoched there/the body parts/to wash/at Tapoda/the body parts/having 57

wahed/have come out/stood/the body parts/being drying up/then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Tapoda/having brightened/where/Venerable Samiddhi/approached there/having approached/at Vehāsa/being stood/to Venerable Samiddhi/this/stanza/recited/ Abhutvā bhikkhasi bhikkhu na hi bhutvāna bhikkhasi, Bhutvāna bhikkhu bhikkhassu mā taṃ kālo upaccagāti. without parteking (of sensual desire)/beg/the bhikkhu/not/partaking/beg/ After partaking/the bhikkhu/do beg/not/that/time/comes/ (Samiddhi:) Kālaṃ vo'haṃ na jānāmi channo kālo na dissati, Tasmā abhutvā bhikkhāmi mā maṃ kālo upaccagāti. (Samiddhi) The time/you/I/not/know/being covered/the time/does not appear/ thereore/without partaking/beg/not/me/the time/comes/ Atha kho sā devatā paṭhaviyaṃ patiṭṭhahitvā āyasmantaṃ samiddhiṃ etadavoca: Then/ that deity/ at earth /being established/to Venerable Samiddhi / this/was said/ Daharo tvaṃ bhikkhu pabbajito susukālakeso bhadrena yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā anikīḷitāvī kāmesu. Bhuñja bhikkhu mānusake kāme. Mā sandiṭṭhikaṃ hitvā kālikaṃ anudhāvīti. A child/you are/Bhikkhu / being ordained/possessor of the blak hair/with the good/with the young-age/being endowed/at the ifrst age/does not play/in the sensual pleasure/let enjoy/bhikkhu/the humans pleasures/dont/here and now/having given up/the time/follow/ (Samiddhi:) Na khvāhaṃ āvuso sandiṭṭhikaṃ hitvā kālikaṃ anudhāvāmi. Kālikañca khvāhaṃ āvuso hitvā sandiṭṭhikaṃ anudhāvāmi. Kālikāhi āvuso kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhiyyo. Sandiṭṭhiko ayaṃ dhammo akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhīti. (Samiddhi) No/indeed/I/friend/here and now/having given up/the time/follow/the time, too/indeed/I/friend/having given up/here and now/follow/at the time/friend/the pleasures/are said/by the Fortunate One/are of many suffering/are of many lementations/disadvanatges/here/a lot/here and now/this dhamma/is timeless/come and see/is leading inwards/each individual/should be understood/by the wise ones/ (Devatā:) 58

Kathañca bhikkhu kālikā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhiyyo. Kathaṃ sandiṭṭhiko ayaṃ dhammo akāliko ehi passiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhīti. (The deity) How/bhikkhu/are intime/the sensual pleasures/are said/by the Fortunate One?/are of many suffering/are of many lamentations/the disadvantage/here/a lot/how/here and now/this/the dhamma/is timeless/come and see/leading inward/each individual/should be known/by the wise ones/ (Samiddhi:) Ahaṃ kho āvuso navo acirapabbajito adhunāgato imaṃ dhamma vinayaṃ. Na khvāhaṃ sakkomi vitthārena ācikkhituṃ. Ayaṃ so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho rājagahe viharati tapodārāme. Taṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyāsi. Yathā te bhagavā vyākaroti, tathā naṃ dhāreyyāsī\"ti. (Samiddhi) I/indeed/friend/new one/just being ordained/just arrived/to this/to the dhamma/to the discipline/Not/indeed/I/capable/in details/to explain/this/that Fortunate One/the Noble One/the Fully Enlightened One/at Rajagaha/lives/at the Tapoda Monastery/that Fortunate One/having appraoched/this matter/would question/as/it/the Fortunate One/explains/as so/it/would bear/ (Devatā:) Na kho bhikkhu sukaro so bhagavā amhehi upasaṅkamituṃ. Aññāhi mahesakkhāhi devatāhi parivuto. Sace kho tvaṃ bhikkhu taṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyāsi. Mayampi āgaccheyyāma dhammasavaṇāyāti. (The deity) Not /bhikkhu/it is easy/that Fortunate One/by us/to appraoch/by other/by the possessors of superiority/by the gods/being serrounded/if/indeed/you/bhikkhus/that Fortunate One/having appraoched/this matter/would question/we, alos/would come/to listen the preaching of the dhamma/ Evamāvusoti kho āyasmā samiddhi tassā devatāya paṭissutvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā Ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā samiddhi bhagavantaṃ etadavoca: As thus/friend/indeed/Venerable Samiddhi/to that deoty/having replied/where/the Fortunate One/appraoched there/having appraoched/to the Fortunate One/having worshiped/in a side/sat down/in a side/being seated/indeed/Venerable Samiddhi/to the Fortunate One/this was said/ Idāhaṃ bhante rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya yena tapodā tenupasaṅkamiṃ gattāni parisiñcituṃ. Tapode gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsiṃ gattāni pubbāpayamāno. Atha kho bhante aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ tapodaṃ obhāsetvā yenāhaṃ tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā vehāsaṃ ṭhitā imāya gāthāya ajjhabhāsi: 59

Here/I/Venerable/at night/early morning time/having woke up/where/Topoda lake/appraoched there/the body parts/to wash/at Tapoda/the body parts/having wahed/have come out/stood/the body parts/being drying up/then/indeed/a certain deity/in the advanced/in the night/in surpassing colour/entire/Tapoda/having brightened/where/Venerable Samiddhi/approached there/having approached/at Vehāsa/being stood/to Venerable Samiddhi/this/stanza/recited/ Abhutvā bhikkhasi bhikkhu na hi bhutvāna bhikkhasi, Bhutvāna bhikkhu bhikkhassu mā taṃ kālo upaccagāti. without parteking (of sensual desire)/beg/the bhikkhu/not/partaking/beg/ After partaking/the bhikkhu/do beg/not/that/time/comes/ Evaṃ vutte ahaṃ bhante taṃ devataṃ gāthāya paccabhāsiṃ. Thus/when was said/I/Venerable Sir/to that deity/by stanza/replied/ Kālaṃ vo'haṃ na jānāmi channo kālo na dissati, Tasmā abhutvā bhikkhāmi mā maṃ kālo upaccagāti. (Samiddhi) The time/you/I/not/know/being covered/the time/does not appear/ thereore/without partaking/beg/not/me/the time/comes/ Atha kho bhante sā devatā paṭhaviyaṃ patiṭṭhahitvā maṃ etadavoca: Then/ that deity/ at earth /being established/to me /this/was said/ Daharo tvaṃ bhikkhu pabbajito susukālakeso bhadrena yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā anikīḷitāvī kāmesu. Bhuñja bhikkhu mānusake kāme. Mā sandiṭṭhikaṃ hitvā kālikaṃ anudhāvīti. A child/you are/Bhikkhu / being ordained/possessor of the blak hair/with the good/with the young-age/being endowed/at the ifrst age/does not play/in the sensual pleasure/let enjoy/bhikkhu/the humans pleasures/dont/here and now/having given up/the time/follow/ Evaṃ vutte' haṃ \"bhante taṃ devataṃ etadavocaṃ: \" na khvāhaṃ āvuso sandiṭṭhikaṃ hitvā kālikaṃ anudhāvāmi. Kālikañca khvāhaṃ āvuso hitvā sandiṭṭhikaṃ anudhāvāmi. \"Kālikā hi āvuso kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhiyyo. \" Sandiṭṭhiko ayaṃ dhammo akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhīti. \" when/thus/was said/Venerable Sir/to that deity/this/was said/no/indeed/I/friend/here and now/having given up/the time/follow/the time, too/indeed/I/friend/having given up/here and now/follow/at the time/friend/the pleasures/are said/by the Fortunate One/are of many suffering/are of many lementations/disadvanatges/here/a lot/here and now/this dhamma/is timeless/come and see/is leading inwards/each individual/should be understood/by the wise ones/ 60

Evaṃ vutte bhante sā devatā maṃ etadavoca: kathañca bhikkhu kālikā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahūpāyāsā ādīnavo ettha bhīyyo. Kathaṃ sandiṭṭhiko Ayaṃ dhammo akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṃ veditabbo viññūhīti. Thus/when said/Venerable Sir/that deity/to me/this was said/how/bhikkhu/are intime/the sensual pleasures/are said/by the Fortunate One?/are of many suffering/are of many lamentations/the disadvantage/here/a lot/how/here and now/this/the dhamma/is timeless/come and see/leading inward/each individual/should be known/by the wise ones/ Evaṃ vutte'haṃ bhante taṃ devataṃ etadavocaṃ: ahaṃ kho āvuso navo acirapabbajito adhunāgato imaṃ dhammavinayaṃ. Na khvāhaṃ sakkomi vitthārena ācikkhituṃ. Ayaṃ so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho rājagahe viharati tapodārāme. Taṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyāsi. Yathā te bhagavā vyākaroti tathā naṃ dhāreyyāsīti. Thus/when said/I/Venerable Sir/to that deity/this was said I/indeed/friend/new one/just being ordained/just arrived/to this/to the dhamma/to the discipline/Not/indeed/I/capable/in details/to explain/this/that Fortunate One/the Noble One/the Fully Enlightened One/at Rajagaha/lives/at the Tapoda Monastery/that Fortunate One/having appraoched/this matter/would question/as/it/the Fortunate One/explains/as so/it/would bear/ Evaṃ vutte bhante sā devatā maṃ etadavoca: \" na kho bhikkhu sukaro so bhagavā amhehi upasaṅkamituṃ, aññāhi mahesakkhāhi devatāhi parivuto. Sace kho tvaṃ bhikkhu taṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyāsi. Mayampi āgaccheyyāma dhammasavaṇāyā\"ti. Sace bhante tassā devatāya saccaṃ vacanaṃ, idheva sā devatā avidūreti. Thus/when said/Venerable Sir/that deity/to me/this was said /no/bhikkhu/it is easy/that Fortunate One/by us/to appraoch/by other/by the possessors of superiority/by the gods/being serrounded/if/indeed/you/bhikkhus/that Fortunate One/having appraoched/this matter/would question/we, alos/would come/to listen the preaching of the dhamma/as/if/Venerable Sir/of that deity/the truth/word/here, itself/that deity/is near/ Evaṃ vutte sā devatā āyasmantaṃ samiddhiṃ etadavoca: puccha bhikkhu, puccha bhikkhu, ayamahaṃ1 anuppattāti. Thus/when was said/that deity/to Venerable Samiddhi/this/was said/let question/bhikkhu/let question/bhikkhus/here/I’m/arrived/ Atha kho bhagavā taṃ devataṃ gāthāya ajjhabhāsi: Then/indeed/the Fortunate One/to that deity/by stanza/recited/ Akkheyya saññino sattā akkheyyasmiṃ patiṭṭhitā, Akkheyye apariññāya yogamāyanti maccuno. Akkheyye ca pariññāya akkhātāraṃ na maññati, Tañhi tassa na hotīti yena naṃ vajjā na tassa atthi, Sace vijānāsi vadehi yakkhāti. 61

non-decaying/being precieved/the beings/in non-decaying/being established/ non-decaying/without knowing/to the domain/come/of the death/ the non-decaying/having known/the sayers/do not think/ there/to him/not/is/as/by what/him/avoided/not/to him/there is/ if/know/let say/Non-human/ (Devatā:) Na khvāhaṃ bhante imassa bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ ājānāmi. Sādhu me bhante bhagavā tathā bhāsatu. Yathāhaṃ imassa bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ ājāneyyanti. (The deity) No/indeed/I/Venerable Sir/of this/by the Fortunate One/in brief/of the saying/in details/the meaning/know/well/to me/Venerable Sir/the Fortunate One/let speak/as I/of this/by the Fortunate One/in brief/of the saying/in detail/the meaning/would know/ (Bhagavā:) Samo visesī udavā nihīno yo maññati so vivadetha tena, Tīsu vidhāsu avikampamāno samo visesīti na tassa hoti, Sace vijānāsi vadehi yakkha. (The Fortunate One) Equal one/special one/or even/iferior one/who/think/he/make dispute/by it/ in three/in the debates/being not trembled/equal one/speacial one/not/to him/there is/ if/know/tell/O non-human/ (Devatā:) Imassapi khvāhaṃ bhante bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa na vitthārena atthaṃ ājānāmi. Sādhu me bhante bhagavā tathā bhāsatu. Yathāhaṃ imassa bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ ājāneyyanti. (The deity) No/indeed/I/Venerable Sir/of this/by the Fortunate One/in brief/of the saying/in details/the meaning/know/well/to me/Venerable Sir/the Fortunate One/let speak/as I/of this/by the Fortunate One/in brief/of the saying/in detail/the meaning/would know/ (Bhagavā:) Pahāsi saṅkhaṃ na vimānamajjhagā acchecchi taṇhaṃ idha nāma rūpe, Taṃ chinnaganthaṃ anīghaṃ nirāsaṃ pariyesamānā nājjhagamuṃ Devā manussā idha vā huraṃ vā saggesu vā sabbanivesanesu, Sace vijānāsi vadehi yakkhāti. (The Fortunate One) 62

Gave up/the doubt/not/to the palace/go/overcome/the craving/here/in the name and form/ it/cut of the fetter/being no troubled/without interest/being serached/not see/ the gods/the humans/here/or/there/or/in the heaven/or/in the entire dwellings/ if/know/tell/O non-human/ (Devatā:) Imassa khvāhaṃ bhante bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānāmi. (The deity) Of this/indeed/I/Venerable Sir/of this/by the Fortunate One/in brief/of the saying/in details/the meaning/know/ (Bhagavā:) Pāpaṃ na kayirā vacasā manasā kāyena vā kiñcana sabbaloke, Kāme pahāya satimā sampajāno dukkhaṃ na sevetha anatthasaṃhitanti. (The Fortunae One) The evil/not/do/by word/by the mind/by the body/or/anyway/in the entire world/ the sensual pleasures/having give up/being mindfulness/being of awareness/the suffering/do not associate/conjoined with non-benefit/as/ Nandanavaggo dutiyo. Tatruddānaṃ: Nandanā nandati ceva natthi puttasamena ca, Khattiyo sanamāno ca niddā tandi ca dukkaraṃ, Hiri kuṭikā navamo dasamo vutto samiddhinā'ti. Nanda’s Grup/the second Its utterence/ Nandana/Enjoyment/as well/there is no/similar to a son/and/ The Warrior/One’s pride/and/Sleepiness and Laziness/and/the Difficult/ The Shame/the Hut/the nineth/the tenth/was said/Samiddhi/as 63

คมู่ อื การสรา้ งและการถ่ายทอดองค์ความรพู้ ระไตรปิฎกฉบับแปลสชู่ มุ ชนโลก Project for Creation and Transfer Knowledge on Translated Buddhism Tipitaka to Global Community ฉบบั ท่ี 2 ได้รับทนุ อุดหนนุ การทากิจกรรมส่งเสริมและสนบั สนุนการวิจัย โครงการจัดการความรกู้ ารวจิ ัยเพ่อื การใช้ประโยชน์มติ เิ ชงิ ชุมชน สงั คม จากสานักงานการวิจัยแหง่ ชาติ (วช.) ประจาปงี บประมาณ 2562

บทที่ 3 พระไตรปิฎก เล่มท่ี 20 พระสตุ ตนั ตปิฎก อังคุตตรนิกาย เอกกนิบาต, ทุกนิบาต, ติกนิบาต บทนา การศึกษาพระไตรปิฎกในประเทศไทย ไดม้ ีการแปลออกมาเปน็ ภาษาไทยอยา่ งต่อเนื่อง ในหนังสือ พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั ไดเ้ ขยี นอธบิ ายไว้ว่า “ในการศกึ ษาค้นคว้าหาความร้ใู น พระไตรปิฎกดงั กลา่ วนี้ ไดม้ ีการแปลพระไตรปิฎก ซง่ึ เป็นภาษามคธมาเป็นภาษาไทย ตงั้ แตโ่ บราณกาลแล้ว เฉพาะ สมัยกรุงรตั นโกสนิ ทรต์ อนต้น พระบาทสมเดจ็ พระนงั่ เกลา้ เจา้ อยหู่ ัว รัชกาลที่ 3 โปรดให้มกี ารแปลพระไตรปิฎกและ อาราธนาพรหมเถรานเุ ถระเข้าไปถวายพระธรรมเทศนาในพระบรมมหาราชวัง โดยเรียบเรียงพระบรมเทศนานใ้ี ห้เปน็ การแปลพระไตรปิฎก อรรถกถาและฎกี า แบบแปลร้อย คือการยกพระบาลีขนึ้ มาตง้ั เป็นนกิ เขปบท แล้วนาเอาอรรถ กถามาขยายเพ่อื ใหไ้ ด้ใจความสละสลวย โดยผา่ นการตรวจของคณะกรรมการ ซึง่ มาสมเดจ็ พระสังฆราชทรงเป็น ประธาน เพ่อื ใหพ้ ระธรรมเทศนาท่ถี วายเปน็ ท่ีถกู ต้อง” อยา่ งไรก็ตามเม่อื กลา่ วถึงการแปลจะสังเกตได้วา่ การแปลคงมีเฉพาะพระสุตตันตปิฎกเป็นพืน้ สว่ นการแปล พระวนิ ัยปฎิ กและพระอภธิ รรมปิฎกมนี อ้ ย ทั้งวัตถุประสงค์และสานวนโวหาร ในการแปลกแ็ ตกต่างผิดเพีย้ นกันมาก ไม่สามารถคมุ ความให้ติดตอ่ ครบถ้วนไดค้ ลอดสายทัง้ 3 ปิฎก การแปลพระไตรปฎิ กออกเปน็ ภาษาไทยจึงมีการ ดาเนนิ การอีก ในปี พ.ศ. 2543 สมเดจ็ พระอรยิ วงศาคตญาณ (แพ ตสิ สฺ เทวมหาเถร) สมเดจ็ พระสังฆราชสกลมหา สงั ฆปรนิ ายก โปรดใหป้ ระธานคณะบัญชาการคณะสงฆแ์ ทนพระองคส์ มเด็จพระสงั ฆราช ขอความอปุ ถัมภจ์ ากรฐั บาล (จอมพล ป. พบิ ูลสงคราม นายกรฐั มนตรีในสมยั นัน้ ) ให้สนับสนนุ การแปลพระไตรปิฎก โดยถอื เอาพระไตรปิฎก ภาษามคธ ฉบับสยามรฐั มาเป็นต้นฉบบั การดาเนนิ การอยู่ในรชั สมัยของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอนนั ทมหิดล รชั กาลท่ี 8 ซ่งึ ทรงอุปถัมป์ใหเ้ ปน็ การแปลอยู่ในพระบรมราชปู ถัมภ์ ในครัง้ นนั้ แบง่ การแปล เปน็ 2 สานวน คอื (1) แปลโดยอรรถตามความในพระบาลี เรียกวา่ “พระไตรปิฎกภาษาไทย” จานวน 2,500 ชุด ชดุ ละ 80 เลม่ (2) แปลเปน็ สานวนเทศนาพิมพล์ งในใบลาน เรียกวา่ พระไตรปิฎกเทศนาฉบบั หลวง แบ่งเป็น 1,250 กัณฑ์ เปน็ พระวนิ ยั ปิฎก 182 กัณฑ์ พระสุตตนั ตปิฎก 1,054 กัณฑ์ และพระอภธิ รรมปฎิ ก 14 กัณฑ์ ในโอกาส 25 พทุ ธศตวรรษ ตอ่ มาในปี พ.ศ. 2514 ไดม้ ีการพิมพ์พระไตรปฎิ ก ฉบบั ภาษาไทย พิมพ์เป็นครงั้ ที่ 2 ในโอกาสฉลองราชสมบัติ มาครบ 25 ปี ในพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัวภูมิพลอดุลยเดช เรียกวา่ พระไตรปฎิ กภาษาไทยฉบับหลวงได้มีการ จดั พิมพ์ 2,000 ชุด ชดุ ละ 45 เล่ม เท่ากับ จานวนพระไตรปิฎกฉบบั สยามรฐั ตอ่ มาในปี พ.ศ. 2521 ไดม้ ีการพมิ พเ์ ปน็ ครั้งที 3 จานวน 2,000 ชุด และในปี พ.ศ. 2525 จัดพิมพเ์ ปน็ ครั้งที่ 4 จานวน 3,000 ชุด เนือ่ งในโอกาสฉลองกรงุ รตั นโกสินทรค์ รบ 200 ปี ในปี พ.ศ. 2527 สมเดจ็ พระอริยวงศาคตญาณ (วาสน์ วาสนมหาเถร) สมเด็จพระสงั ฆราชสกลมหาสังฆปรนิ ายก ขอรัฐบาล (พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี) เพ่อื ทาการสงั คยนา ตรวจชาระเพ่ือจัดพมิ พ์ ณ วดั พระศรี รตั นศาสดาราม เพ่อื จดั พมิ พ์พระไตรปฎิ กภาษามคธ ฉบับสังคตี ิ ไตรปฎิ ก 1,000 ชดุ พระไตรปิฎกแปลฉบับสงั คนา 64

3,000 ชุด เนอื่ งในพระราชวโรกาสจะมีพระชนมายคุ รบ 60 พระษา ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และในปี พ.ศ. 2535 ได้สมเดจ็ พระพุฒาจารย์ (อาจ อาสมหาวราธร) เจ้าอาวาสวัดมหาธาตุยุวราช รังสฤษฎิ์ และนายกสภา มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั (มจร.) ให้มกี ารตรวจสอบทานและจัดพมิ พ์พระไตรปิฎกฉบับภาษามคธ ฉบับมหาจฬุ าเตปิฎกข้นึ ในครั้งน้ันพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินนี าถ และ สมเด็จพระศรนี ครินทราบรมราชชนนี ทรงมีพระราชศรัทธาบรจิ าคพระราชทรพั ยส์ ว่ นพระองค์ เป็นทุนเรมิ่ แรก ทาให้มีการแปลพระไตรปิฎก ฉบับมหาจฬุ าปิฎก เปน็ ภาษาไทย เพ่ือใช้เปน็ คู่มือในการศกึ ษาขึน้ และในปี พ.ศ. 2539 ในพระราชวโรกาสเฉลิมพระเกียรติ สมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เนือ่ งในมงคลสมยั ทรงเจรญิ พระชม มายุ 60 ในปี 2535 มหาวทิ ลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย ไดม้ ีการจดั พมิ พ์พระไตรปฎิ กภาษาไทย ฉบบั มหาจุฬสา ลงกรณราชวิทยาลยั เฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระนางเจ้าสิรกิ ิติ์ พระบรมราชินนี าถ พทุ ธศักราช 2539 ทงั้ 45 เลม่ ขึน้ 6,000 ชดุ ซึง่ ในการจัดพมิ พ์ครง้ั น้ี สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมาร ทรงเป็นองค์อปุ ถัมภ์ ในคู่มือ เล่มนี้ ได้นาสว่ นของการแปลท่เี ปน็ โครงการไดร้ บั การสนบั สนนุ งบประมาณจากสานกั งานการวิจัยแห่งชาติ ให้มกี าร จัดแปลชนิดคาต่อคา (word by word translation) ข้นึ เปน็ ครง้ั แรก พระสตุ ตนั ตปฎิ ก อังคตุ ตรนกิ าย องั คุตตรนิกาย เปน็ พระคมั ภรี ์ นิกาย ที่ 4 ในจานวน 5 นกิ าย ของพระไตรปฎิ ก ซึ่งประกอบด้ว ทมี นกิ าย, มชั ฌมิ นิกาย, สังยุตตนิกาย, องั คุตตรนินิกาย และขุททกนิกาย อังคุตตรนิกายจัดรวมอยู่ในคัมภรี ์ (พระไตรปิฎก) จานวน 5 เล่ม (เล่ม 20-24) คาว่านกิ ายตามท่ีได้อธบิ ายใน บทท่ี 2 มาแล้วว่า นกิ าย หมายถึง หมวดหรือหมู่ ของพระสูตร ส่วนคาว่า องั คตุ ตร หมายถึง ทย่ี ่ิงด้วยองค์ (จานวน) คือ จานวนหวั ข้อธรรมในพระสูตรตา่ ง ๆ ท่ีพระสังคีติกา จารย์ รวบรวมและจัดลาดับพระสตู ร เขา้ ไว้เปน็ หมวดหมตู่ ามจานวนหวั ข้อธรรมเป็นสาคัญ การจัดแบ่งหมวดหมู่ในอังคุตตรนกิ าย มกี ารจดั แบ่งออกเป็น 2 แบบคอื 1. จดั แบ่งออกเปน็ นิบาต จากจานวนพระสูตรในคมั ภีร์องั คตุ ตรนิกาย ซง่ึ มีจานวนแบ่งออกเปน็ นิบาต (หมวดย่อยของนกิ าย) ประกอบดว้ ยพระสตู ร 7,902 สตู ร โดยจัดพระสตู รท่ีมหี ัวข้อธรรมจานวนเทา่ กนั ไว้ในนบิ าตเดยี วกนั รวม 11 นบิ าต คอื 1) เอกกนิบาต คือหมวดพระสตู รทีม่ ีหวั ช่อื ธรรม จานวน 1 ขอ้ มี 619 สูตร 2) ทกุ นบิ าต คือหมวดพระสูตรที่มีข้อข้อธรรม จานวน 2 ขอ้ มี 750 สูตร 3) ตกิ นิบาต คือหมวดพระสูตรที่มีข้อข้อธรรม จานวน 3 ขอ้ มี 353 สตู ร 4) จตุกกนบิ าต คือหมวดพระสตู รทีม่ ีข้อข้อธรรม จานวน 4 ขอ้ มี 782 สูตร 5) ปัจจกนบิ าต คือหมวดพระสูตรทม่ี ีข้อข้อธรรม จานวน 5 ข้อ มี 1,152 สตู ร 6) ฉักกนบิ าต คือหมวดพระสูตรทม่ี ขี ้อข้อธรรม จานวน 6 ขอ้ มี 639 สตู ร 7) สัตตก คือหมวดพระสูตรที่มีขอ้ ขอ้ ธรรม จานวน 7 ข้อ มี 1,132 สตู ร 65

8) อัฎฐกนิบาต คือหมวดพระสตู รที่มีข้อข้อธรรม จานวน 8 ขอ้ มี 626 สูตร 9) นวกนิบาต คือหมวดพระสูตรที่มีข้อข้อธรรม จานวน 9 ขอ้ มี 432 สูตร 10) หลกั นิบาต คือหมวดพระสตู รท่มี ขี ้อข้อธรรม จานวน 10 ขอ้ มี 746 สตู ร 11) เอกาทสกนบิ าต คือหมวดพระสูตรที่มหี ัวขอ้ ธรรม จานวน 11 ขอ้ มี 671 สูตร 2 จดั แบ่งเปน็ 4 แบบ จาก 11 นบิ าตดังนี้ 1) แบบท่ี 1 อยู่ในเอกกนบิ าต แบ่งเป็นวรรค (ตอนหรือหมวดยอ่ ยของนบิ าต) มีทัง้ หมด 20 วรรค วรรคๆ หนึ่งมี 10 สูตรบา้ ง มากกวา่ 10 สูตรบ้าง เชน่ วรรคที่ 1 รปู าทิวรรค มี 10 สตู ร วรรคท่ี 2 นวี รรปหานวรรค มี 10 สตู ร วรรคท่ี 9 ปมาทานวิ รรค มี 17 สูตร 2) แบบที่ 2 อยู่ในทุกนิบาต-นวกนบิ าต แบ่งเป็น ปัณณาสก์ (หมวดละ 50 ของนิบาต) แต่ละ ปัณณาสก์ แบ่งออกเป็นวรรค จานวน 5 วรรค ๆ ละ 10 สตู รบ้าง มากกว่า 10 สตู รบา้ ง เช่น ทกุ นิบาต มี 3 ปัณณาสก์ พระสูตรท่ีไม่จดั เขา้ ปณั ณาสก์ใด ทม่ี หี วั ข้อรวมจานวนเทา่ กัน หรอื ดาเนินเรอ่ื งอย่างเดยี วกนั นามาเรยี งเปน็ พวกเดยี วกนั โดยข้อความเต็มตามพระสตู รเพียงพระสตู รแรก สาหรบั พระสูตรอน่ื ๆ ในหมวดเดยี วกนั ใชเ้ ครือ่ งหมาย ไปยาล (ฯลฯ) คือละขอ้ ความทีเ่ หมือนกันไว้ จงึ เรียกหมวดพระสูตรนีว้ ่า เปยยา เช่น ในทกุ นบิ าต มี 4 เปยยาล ในติกนิบาต มี 2 เปยยาล เป็นต้น 3) แบบที่ 3 อยู่ในทสกนิบาต แบง่ เป็น ปัณณาสก์และวรรค กล่าวคือ แบ่งเป็น 5 ปณั ณาสก์ 22 วรรค 4) แบบที่ 4 อยู่ในเอกาทสกนิบาต แบง่ เป็นวรรคและเปยยาล คือ แบง่ เป็น 3 วรรค และ 1 เปยยาล ในพระไตรปิฎก ฉบับ 45 เลม่ ซ่ึงอังคุตตรนกิ ายทไี่ ด้แบง่ ออกเป็น 11 นบิ าตนั้น จดั เป็นเล่มได้ 5 เล่ม คือ เลม่ ท่ี 20-24 โดยมกี ารจัดแบง่ ดงั นี้ 1. เอกกนิบาต ทุกนิบาต และตกิ นิบาต เล่มที่ 20 2. จตกุ กนิบาต เล่มท่ี 21 3. ปญั จกนบิ าตและฉกั กนบิ าต เลม่ ที่ 22 4. สตั ตกนบิ าต อัฎฐกนบิ าต และนวกนบิ าต เลม่ ท่ี 23 5. ทสกนิบาต และเอกาทสกนิบาต เล่มท่ี 24 องั คุตตรนิกาย เอกกนกิ าย ทุกนบิ าต ตกิ นบิ าต พระไตรปิฎก เล่มท่ี 20 ในจานวนพระสตู ร จานวน 1,722 สตู ร ของพระไตรปฎิ ก เลม่ ท่ี 20 วา่ ด้วยอังคุตตรนกิ าย เอกกนบิ าต ทกุ นบิ าต ติกนบิ าต น้ัน แบ่งออกเปน็ 3 นิบาต คอื 1. เอกกนบิ าต หมายถึง หมวดพระสูตรท่ีมหี ัวขอ้ ธรรม สตู รละ จานวน 1 ขอ้ มีทั้งหมด 619 สตู ร แบง่ เป็น วรรคได้ จานวน 20 วรรค แตล่ ะวรรคมพี ระสตู ร จานวนตา่ งกนั นอ้ ยทสี่ ุดมี 10 สูตร และมากทส่ี ุดมี 181 สตู ร ทง้ั 20 วรรคมีชอื่ และจานวนพระสูตรดังน้ี 1. รปู าทวิ รรค 10 สตู ร 2. นวี รณปทานวรรค 10 สูตร 3. อกมั มนยิ วรรค 10 สูตร 4. อทันตวรรค 10 สตู ร 66

5. ปณิทัตอัจจวรรค 10 สตู ร 6. อัจฉราสงั ฆวรรค 10 สตู ร 8. กลั ยาณมติ รททวิ รรค 10 สตู ร 7. วิรยิ ารัมภาทวิ รรค 10 สูตร 10. ทตุ ิยปมาทาทวิ รรค 42 สตู ร 12. อนาปัตติวรรค 20 สตู ร 9. ปมาทาทวิ รรค 17 สตู ร 14. เอตทคั ควรรค 80 สูตร 16. เอกธรรมบาลี 78 สูตร 11. ธัมมวรรค 10 สูตร 18. อัจฉราสังฆาตวรรค 181 สตู ร 20. อมตวรรค 12 สูตร 13. เอกปุคคลวรรค 18 สตู ร 15. อฏั ฐานบาลี 28 สูตร 17. ปสาททรธัมมวรรค 16 สตู ร 19. กายคตาสติวรรค 37 สูตร 2. ทุกนบิ าต คือหมวดพระสตู ร ท่ีมหี วั ข้อธรรมจานวน 2 ข้อ มีทง้ั หมด 750 สูตร แบ่งเป็น ปัญญาสก์ จานวน 3 ปญั ญาสก์ 1 เปยยาล ในจานวน 3 ปัญญาสก์นน้ั แตล่ ะปญั ญาสก์ มีวรรคและพระสูตรจานวนตา่ งกัน คือ ปฐมปณั ณาสก์ มี 5 วรรค 52 สูตร ทุตยิ ปัณณาสก์ มี 5 วรรค 66 สูตร ตตยิ ปัณณาสก์ มี 5 วรรค 62 สูตร รวมวรรค ทั้งหมดเปน็ 15 วรรค ส่วนเปยยาลจดั เปน็ 4 หวั ขอ้ มี 570 สูตร 3. ตกิ นิบาต คือ หมวดพระสูตรทีม่ หี วั ขอ้ ธรรมเป็นสูตรละ 3 ขอ้ ในนิบาตนี้มที ง้ั หมด 353 สูตร แบ่งเป็น 3 ปัณณาสก์ 1 เปยยาล ในแตล่ ะปณั ณาสก์ แบ่งจานวนวรรคและสูตร คือ ปฐมปัณณาสก์ มี 5 วรรค 51 สตู ร ในทุติย ปญั ญาสก์ มี 5 วรรค 52 สูตร ในตตยิ ปณั ณาสก์มี 6 วรรค 60 สตู ร เปยยาล มี 2 ข้อ ข้อแรกมี 20 สูตร ข้อท่สี องมี 170 สตู ร ในคมู่ ือนีไ้ ด้ยกเอาบางสว่ นของอังคุตตรนกิ ายมาเป็นตวั อย่างศึกษาดว้ ย ซ่ึงเป็นทีป่ ระจักษ์ทว่ั ไปในกลมุ่ ผู้ศึกษา พระไตรปิฎกวา่ อังคุตตรนกิ าย มีความงามท่เี กดิ จากความเป็นระเบยี บในการจดั สรรหมวดหมูข่ องพระสูตร กล่าวกัน วา่ เป็นความงามเช่นเดยี วกบั ความหมายของพระมาลาที่ชา่ งจัดดอกไม้ต่างที่ตา่ งพันธ์มุ าร้อยเขา้ กนั อยา่ งเปน็ ระเบยี บ อังคุตตรนกิ าย เอกกนิบาต ในคมู่ ือฉบบั นี้ได้ยกเอาสว่ นของพระสูตรทช่ี อ่ื ว่า อังคตุ ตรนิกาย เอกกนิบาต นามาเป็นตวั อยา่ ง เอกกกนบิ าต เปน็ หมวดพระสูตรหมวดแรกและอยู่ในเลม่ แรกของพระสุตตันตปฎิ ก องั คุตตรนกิ าย ในจานวน 5 เลม่ หรือ พระไตรปฎิ กเล่มท่ี 20 ซ่งึ ประกอบด้วย 3 นบิ าตดังกลา่ วมาแล้วขา้ งต้นคือในเล่มจะเปน็ พระสูตรว่าด้วย เอกกนิบาต ทุกนบิ าต และติกนิบาต สาหรบั รายละเอียดของการจัดหมวดหมู่ของเอกกนบิ าตได้แบง่ ออกเป็นวรรค ประกอบด้วย 14 วรรค ดงั น้ี 1. รปู าทิวรรค คือ หมวดวา่ ด้วยรปู เปน็ ต้น ที่ครอบงาจิตบรุ ุษและสตรี – หมายความวา่ สิ่งท่ีจะครอบงา จติ ของบรุ ุษคือ รปู เสียง กลิน่ รส สัมผัส ของสตรแี ละสิ่งทีจ่ ะครอบงาจิตของสตรี กค็ ือ รปู เสียง กล่นิ รส สมั ผสั ของบุรษ 2. นิวรณ์ ปหานวรรค คือ หมวดวา่ ดว้ ยธรรมเป็นเป็นละนิวรณ์ ท่พี ระผูม้ ีพระภาคตรสั วา่ นวิ รณ์ 5 ท่ี ประกอบด้วย กามฉนั ทะ (ความพอใจในกาม) พยาบาท (ความคิดรา้ ย) ถนี มิทธะ (ความหดหู่ และเซ่อื งซึม) 67

อทุ ธัจจะกกุ กุจจะ (ความฟุ้งซ่านและร้อนใจ) วิจกิ ิจฉา (ความลังเลสงสัย) มีธรรมท่ีเปน็ สาเหตุ คอื สภุ านิมติ อารมณ์อัน เป็นท่ตี ัวแหง่ ความใคร่ ท่ีเรียกว่า มนสิการสุภานมิ ิต หมายถึง อารมณ์ทีเ่ กดิ จากการคิดผดิ ทาง ปฏฆิ นมิ ติ หมายถงึ นิมติ ทไี่ ม่น่าปราถนา จิตหดหู่ จิตไมส่ งบ และอโยนิโส มนสิการการ (การมนสิการโดยไม่แยบคาย) ตามลาดบั และตรัส ถึง การละนิวรณว์ า่ สาเหตุท่ีจะสามารถละนวิ รณ์ได้ กค็ ือ อสุภนมิ ติ (สภาพอนั ไมง่ าม ซ่ึงเป็นอารมณส์ มถกัมมฏั ฐาน ในช้ันปฐมฌาน คือ การพิจารณาถึงการเปลย่ี นแปลงแสดงความเทีย่ งของสังขาร ได้แก่ ซากศพ) เมตตาเจโตวิมตุ ตฐิ , การปราถนาความเพียร (ทางกายและทางจิร คือความสมา่ เสมอ ไม่หย่อนนัก ไม่ตงึ นัก ไม่ให้จิตปรงุ แต่งภายในไม่ให้ ฟงุ้ ซ่านภายนอก) ความสงบแห่งจิต, และโยนโิ สมนสิการ ตามลาดบั เช่นกนั 3. อกัมมนิยวรรค หมายถงึ หมวดว่าดว้ ยจิตทไ่ี ม่ควรแกก่ ารใชง้ าน ซ่งึ พระผมู้ พี ระภาคตรัสว่า จิตทไี่ ม่ควรแก่ การใชง้ านสาหรบั การพัฒนาตน และสรา้ งประโยชน์ คือ จิตทไ่ี ม่ได้เจรญิ (ทาใหด้ ีขึน้ ) ไม่ทาให้มาก (หมายถงึ การ กระทาบ่อย ๆ) และทรงตรัสถึงคุณของจิตทีค่ วรแก่การใช้งาน คอื จติ ที่ได้เจริญทาให้มาก ซงึ่ หากปฏบิ ัติจะเปน็ หนทาง ใหเ้ กิดความสุข 4. อหนั ตวรรค หมายถึง หมวดท่ีว่าด้วยจติ ทไ่ี ม่ไดฝ้ กึ ในวรรคนี้ พระผมู้ ีพระภาคตรัสถงึ คุณลกั ษณะของจติ ท่ี มีประโยชน์มาก ข้ึนอยกู่ ับลักษณะของจติ 4 ประการคือ 1. จติ ที่ไมไ่ ดฝ้ กึ แลว้ หรือจิตที่ได้ฝกึ แลว้ 2. จิตท่ไี มไ่ ด้คุ้มครองแล้วหรือจิตที่ไดค้ ุ้มครองแล้ว 3. จิตทไ่ี ม่ไดร้ ักษาแลว้ หรอื จิตท่ไี ด้รักษาแล้ว 4. จติ ท่ีไมไ่ ดส้ ารวมแลว้ หรือจิตท่ไี ดส้ ารวมแลว้ ดังท่ีทรงมีพุทธดารัสวา่ “(40)” เราไม่เห็นธรรมอืน่ แม้อยา่ งหน่งึ ที่ได้ฝกึ ได้คุ้มครอง ไดร้ ักษา ไดส้ ารวมแล้ว ยอ่ มเป็นไป เพ่ือประโยชน์ มากเหมือนจิตน้ี จติ ที่ได้ฝึก ไดค้ ุ้มครองไดร้ ักษา ได้สารวมแล้วยอ่ มเปน็ ไปเพือ่ ประโยชนม์ าก (พระไตรปฎิ กภาษาไทย ฉบับมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย 2539) หน้า 7) 5. ปณหิ ิตอัจฉวรรค หมายถงึ หมวดว่าด้วยผลแหง่ จติ ทต่ี ้งั ไว้ผดิ และถูก ซึ่งพระผ้มู ีพระภาคไดต้ รสั ว่า จติ ทต่ี ้ังไวผ้ ิดไมส่ ามารถทาลายอวิชชา (ความไม่รู้แจง้ ) จงึ ไม่สามารถทาลายอวิชชา (ความรู้แจง้ ) ให้เกดิ ข้ึน เพอ่ื ทา นพิ พานให้แจง้ แต่ถ้าตั้งจิตไว้ถกู กส็ ามารถทาลายวชิ ชา และทาใหว้ ชิ ชาเกดิ ข้นึ เพ่ือทานิพพานใหแ้ จ้ง ทรงอธบิ ายว่า จติ ที่ตง้ั ไวผ้ ดิ ได้แก่ จิตท่ีคิดประทุษภัย จิตขุน่ มัว หรอื จิตทเี่ ศรา้ หมอง ในขณะที่จิตท่ีตัง้ ไว้ถูก คือ จติ ท่ผี อ่ งใส จติ ทไ่ี ม่ ขุ่นมวั 6. อจั ฉราสงั ฆาตวรรค เปน็ หมวดวา่ ด้วยผลแห่งจติ ซ่งึ จัดนวิ้ มอื เดียว ในวรรคนพ้ี ระผ้มู ีพระภาคตรัส เก่ียวกับจิตไวว้ ่า ปถุ ุชนผไู้ ม่มี ปริยตั ิ ปฏบิ ัติ และปฏเิ วธ ยอ่ มไม่มกี ารอบรมจติ แต่ถึงแม้จะมีการเจรญิ เมตตาจิตเพียงช่ัว ลัดน้ิวมอื เดยี ว ทรงตรัสวา่ อยู่ไมห่ า่ งจากฌาน 7. วีริยารัมภาทิวรรค คอื หมวดวา่ ดว้ ยการปรารถความเพียรเป็นตน้ ในวรรคนี้ทรงตรสั วา่ เมอ่ื มี การปรารถความเพยี ร กุศลธรรมท่ยี งั ไมเ่ กดิ ขึน้ กเ็ กิดขนึ้ และอกุศลธรรมทเ่ี กิดข้ึนแล้วก็เส่ือมไป (ความเพียรท่ีทรงตรัส ถึงนี้ หมายเอาทั้งความเพยี รทางกาย และความเพยี รทางจิต ความเพียรทางกาย เช่น การชาระจติ ใหบ้ รสิ ุทธ์ิ ด้วยการ เดนิ จงกรม ด้วยการนิง่ ตลอดวัน สว่ นความเพยี รทางจิต เช่น พยายามผูกจติ ไวด้ ว้ ยการกาหนดสถานท่ี เปน็ ต้น) 68

8. กัลยาณมติ รทิวรรค หมายถึง หมวดว่าดว้ ยกลั ยาณมิตรเปน็ ตน้ ในวรรคน้พี ระผู้มพี ระภาคตรสั ถึง ประโยชน์ของความมีกัลยาณมิตร คือ มิตรดี ทรงตรัสถงึ ความมกี ัลยาณมติ ร ได้แก่ การประกอบกุศลธรรม การเจรญิ โยนิโสมนสกิ าร ทีเ่ ปน็ เหตใุ ห้โพธฌงค์เกิดขนึ้ (โพธฌงค์ 7 คือ สติ ธัมมวจิ ยะ วิรยิ ะ ปติ ิ ปัสสันธิ สมาธิ อเุ บกขา (ท.ี ปา./330/221, 357/258, อง. สตตฺ า 27/26/21) ซึง่ ผลก็คือ การเกิดปัญญา 9. ปมาทาทวิ รรค คือ หมวดวา่ ด้วยความประมาท เป็นต้น ในวรรคน้ี พระผูม้ ีพระภาค ทรงตรสั ถงึ ประโยชนท์ ีเ่ กิดข้ึนจากความมีปัญญา ความไม่ประมาท การปรารถความเพียร ความมกั น้อย ความสันโดษ โยนโิ สมนสกิ าร ความมสี มั ปชัญญะ ความมกี ลั ยาณมิตร และการประกอบกุศลธรรม อยู่เนอื ง ๆ 10. ทุตยิ ปมาทาทวิ รรค คือ หมวดว่าดว้ ยความประมาทเปน็ ต้น หมวดท่ี 2 ในหมวดน้ี พระผ้มู ีพระภาค ตรสั วา่ ความเจรญิ ทางปัญญาทเี่ กดิ จากธรรมต่าง ๆ ในวรรคหนังสอื หมวดท่ี 9 คอื องค์ประกอบ ภายในที่กอ่ ให้เกิดประโยชน์ซึง่ ทางแสดงธรรมเป็นคู่ ๆ เชน่ กนั โดยทรงแสดงถึงโทษและคณุ ของอกศุ ลธรรม และ กุศลธรรม เช่นเดียวกับ หมวดที่ 9 คือ หมวดว่าด้วยความประมาทเปน็ ตน้ 11. อธัมมวรรค หมายถึง หมวดว่าดว้ ยธรรมและอธรรม ใจความสาคัญในหมวดนีค้ ือ การทีแ่ สดงอธรรมวา่ เป็นอธรรม แสดงธรรมว่า-เป็นธรรม แสดงส่งิ ที่มใิ ช่วนิ ยั -วา่ -มใิ ช่วนิ ัย แสดงวนิ ยั ว่าเป็นวินยั แสดง สิง่ ทพี่ ระผู้มีพระภา-ภาษิตไวป้ ระพฤติปฏบิ ตั ิมา บัญญัตไิ ว้วา่ -เปน็ สิ่งนน้ั ๆ จะไดช้ ่อว่า “ปฏิบตั ิเพ่ือเก้อื กูลแก่คนหมู่ มาก เพื่อสุขแกค่ นหมมู่ าก เพื่อประโยชน์แก่คนหมมู่ าก เพื่อเกื้อกูลเพื่อสขุ แกเ่ ทวดา และมนุษย์ท้ังหลาย ย่อมประสพบญุ เปน็ อันมาก และดารงสทั ธรรมนี้ไวไ้ ด้” 12. อนาบัติวรรค แปลว่า หมวดว่าดว้ ยอาบัติและอนาบัติ คาว่าอาบตั ิ เปน็ ชอื่ โทษของภิกษแุ ละ ภิกษณุ ีทเ่ี กดิ จากการทาผดิ พระวินัยสงฆ์ เช่ อาบัตปิ าราชิก เป็นอาบตั หิ นัก ผตู้ ้องอาบตั ินีต้ ้องสละสมณเพศ อาบัติ ปาจิตตีย์ เป็นอาบตั ิ อนานตั ิ แปลวา่ ไมใ่ ชอ่ าบัติ 13. เอกบุคคลวรรค ไดแ้ ก่ หมวดวา่ ดว้ ยบคุ คลผู้เป็นเอก ซ่ึงหมายถงึ พระตถาคตอรหนั ตสัมมาสัม พทุ ธเจา้ ผหู้ าไดย้ ากในโลก ในหมวดนีไ้ ดก้ ลา่ วถึง คณุ สมบตั ขิ องพระตถาคตอรหันตสัมมาสมั พุทธเจา้ 12 ประการ คอื เป็นอัจฉริ ิยมนุษย์ ไมเ่ ปน็ ที่สอง ไมม่ สี หาย เป็นต้น 14. เอตทัคคะวรรค คอื หมวดว่าดว้ ยเอตทัคคะ (ในทน่ี ้ี หมายถึง เป็นยอดบ้าง เปน็ ผูป้ ระเสริฐทสี่ ุด บา้ ง) แบ่งออกเป็น 7 วรรค (หมวด) ย่อย เปน็ หมวดท่ีพระผู้มีพระภาค ตรสั แก่ภกิ ษุทัง้ หลาย ถงึ เอตทัคคะท่เี ป็นภิกษุ ภกิ ษุณี อุบาสก อบุ าสิกา รวม 80 เอตทัคคะ คือความเป็นผู้ประเสริฐ 80 ด้าน/ประการ เช่น ทรงยกพระอานนทว์ ่า เปน็ ผู้เปน็ เลศิ 5 ประการ คือ เปน็ ผู้มพี หสู ุด, ผู้มสี ติ, ผู้มีคติ, (จดจาท่มี าของพระพทุ ธพจน์), ผมู้ ธี ติ ิ (เพยี รเรยี น เพียร สาธยาย เพียรทรงจาพระพุทธพจน์ และอุปฏั ฐายกิ า) และผูเ้ ป็นอปุ ฏั ฐาก จากจานวนสตู ร 14 วรรค ในอังคตุ ตรนิกาย เอกกนิบาต ที่นามาแสดงในคูม่ ือฉบับน้ี ได้ยกพระคาถาตัง้ แต่ วรรคแรกคือ รูปาทิวรรค จนถึงวรรคท่ี 6 คือ อัจฉราสังฆาตวรรค เป็นเนอ้ื หาในการฝกึ หัดและสงั เกตการแปล ดัง รายละเอยี ดแสดงข้างล่างดังนี้ 69

แบบฝึกหัด 1. เมื่อศึกษาหมวดพระสูตรว่าด้วย รูปาทวิ รรค ใหอ้ ธิบายว่า พระผมู้ ีพระภาคทรงแสดงพระสูตรนเ้ี ม่ือใด แก่ ใคร ดว้ ยเหตุผลใด 2. ใหศ้ กึ ษาความหมายของศัพท์ท่ีปรากฎในแตล่ ะพระสูตรของแต่ละวรรคท้ัง 6 วรรค แลว้ ฝึกเรียบเรยี ง ภาษาและความหมายที่เปน็ ภาษาปัจจุบนั ของทา่ น 3. ท่ีกล่าววา่ พระคาถา ที่พระผูม้ ีพระภาคทรงแสดงในอังคุตตรนิกายประกอบดว้ ยหวั ขอ้ ธรรมที่จดั ไวเ้ ปน็ อัง คตุ ตร หรอื จานวนท่มี หี มวดย่อยหรอื นิบาตทเ่ี ป็นระเบียบ ใหย้ กตัวอยา่ งจากบทแปลขา้ งลา่ งที่เปน็ หมวดธรรมทีร่ ู้ 70

สตุ ฺตนฺตปิฏเก – ในพระสุตตันปฎิ ก/ องฺคตุ ตฺ รนิกายสสฺ – แหง่ องั คุตตรนกิ าย/ ปฐโม – ที่หนงึ่ / ภาโค – ภาค/ เอกนิปาโต – เอกนิบาต/ นโม – ขอความนอบน้อม/ ตสฺส – พระองค์นัน้ / ภควโต – แด่พระผู้มีพระภาคเจา้ / อรหโต – ผู้เป็นพระอรหนั ต/์ สมฺมาสมพฺ ุทธฺ สสฺ – ผู้ตรสั ร้ชู อบได้โดยพระองค์เอง/ ______ เอกธมมฺ าทปิ าลิ – พระบาลีมีบทวา่ เอกธรรมเป็นต้น/ ๑. รปู าทิวคโฺ ค – หมวดว่าดว้ ยรูปเปน็ ต้นท่ีครอบงาจิตบรุ ษุ และสตรี/ ๑. เอวมฺเม – อยา่ งนี้+อนั ข้าพเจ้า/ สตุ ํ – ไดส้ ดบั มาแลว้ / เอกํ สมยํ – ในสมยั หน่ึง/ ภควา – พระผมู้ ีพระภาคเจ้า/ สาวตถฺ ิยํ – เขตกรงุ สาวตั ถี/ วหิ รติ – ยอ่ มประทับ อยู่/ เชตวเน – ณ พระเชตวัน/ อนาถปณิ ฑฺ กิ สสฺ – ของอนาถบณิ ฑิกเศรษฐี/ อาราเม. – อนั เปน็ อาราม/ ตตฺร โข – นน้ั แล/ [ฐาเน – ในท]ี่ / ภควา – พระผ้มู ีพระภาคเจา้ / ภกิ ฺขู – ซงึ่ ภิกษุทั้งหลาย/ อามนฺเตสิ – ได้รบั สงั่ เรียกแล้ว/ “ภกิ ขฺ โว”ติ. – “ดูกอ่ นภกิ ษุทั้งหลาย”ดงั น้ี/ “ภททฺ นเฺ ต”ติ – ข้าแต่พระองคผ์ เู้ จรญิ ”ดงั นี้/ เต – เหลา่ นน้ั / ภกิ ฺขู – ภกิ ษทุ ั้งหลาย/ ภควโต – ตอ่ พระผูม้ ี พระภาคเจ้า/ ปจฺจสฺโสํสุ. – ฟังตอบแลว้ / ภควา – พระผู้มพี ระภาคเจา้ / เอตทโวจ – ได้ตรัสแล้ว+[วจนํ – ซง่ึ พระดารสั ]+นนั่ / “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจ้า/ ภิกฺขเว – ดกู ่อนภิกษุทัง้ หลาย/ อญญฺ ํ – อยา่ งอื่น/ เอกรปู มปฺ ิ – แม้ซึ่งรูปอยา่ ง หนงึ่ / สมนุปสฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ เอวํ – ฉนั น้นั / ปรุ ิสสสฺ – ของบรุ ุษ/ จติ ฺตํ – ซ่งึ จติ / ปริยาทาย – ครอบงาแลว้ / ตฏิ ฐฺ ติ – ย่อมดารงอยู่ได้/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น/้ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก]่ / ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษทุ ัง้ หลาย/ อติ ฺถิรูปํ. – รูปแห่งสตรี/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภิกษุท้งั หลาย/ อิตถฺ ริ ปู ํ – รปู สตรี/ ปรุ ิสสสฺ – ของบรุ ุษ/ จิตตฺ ํ – ซ่งึ จติ / ปริยาทาย – ครอบงาแล้ว/ ติฏฐฺ ตี”ติ. – ย่อมดารงอยู่ได้”ดังน/ี้ ปฐม.ํ – รปู าทวิ คั คสตู รท่ี ๑ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๒. “นาหํ – หามิได้+ขา้ พเจา้ / ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษุท้งั หลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอนื่ / เอกสททฺ มฺปิ – แม้ซึง่ เสยี งอยา่ งหนง่ึ / สมนุปสสฺ ามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเห็น/ ยํ – ใด/ เอวํ – ฉันน้ัน/ ปุรสิ สฺส – ของบุรุษ/ จิตฺตํ – ซ่ึงจติ / ปรยิ าทาย – ครอบงาแลว้ / ติฏฐฺ ติ – ยอ่ มดารงอยู่ได/้ ยถยิทํ – ฉันใด+น/้ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อน ภกิ ษทุ ้งั หลาย/ อติ ฺถสิ ทฺโท. – เสยี งแห่งสตร/ี ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษทุ ้ังหลาย/ อิตฺถิสทโฺ ท – เสยี งแหง่ สตร/ี ปุรสิ สสฺ – ของบุรษุ / จิตฺตํ – ซง่ึ จติ / ปรยิ าทาย – ครอบงาแล้ว/ ติฏฐฺ ตี”ติ. – ย่อมดารงอยู่ได้”ดังน/้ี ทตุ ิยํ. – สทั ทาทวิ ัคคสูตรที่ ๒ [นฏิ ฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ ๓. “นาหํ – หามิได+้ ขา้ พเจา้ / ภิกฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอืน่ / เอกคนธฺ มปฺ ิ – แมซ้ ง่ึ กลิ่นอยา่ งหนึ่ง/ สมนุปสฺสามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเห็น/ ยํ – ใด/ เอวํ – ฉันนน้ั / ปุรสิ สฺส – ของบรุ ษุ / จติ ฺตํ – ซึ่งจติ / ปรยิ าทาย – ครอบงาแล้ว/ ติฏฺฐติ – ย่อมดารงอยู่ได้/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+นี้/ [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ ภิกฺขเว – ดูก่อน ภิกษทุ ง้ั หลาย/ อติ ฺถิคนฺโธ. – กลิ่นแหง่ สตรี/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุท้ังหลาย/ อติ ถฺ คิ นโฺ ธ. – กลน่ิ แหง่ สตร/ี ปรุ ิสสฺส – ของบุรษุ / จติ ตฺ ํ – ซงึ่ จติ / ปรยิ าทาย – ครอบงาแล้ว/ ติฏฺฐตี”ติ. – ยอ่ มดารงอยู่ได้”ดังนี้/ ตติย.ํ – คนั ธาทวิ คั คสูตรท่ี ๓ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ 71

๔. “นาหํ – หามิได+้ ขา้ พเจ้า/ ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุทงั้ หลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอื่น/ เอกรสมปฺ ิ – แม้ซึง่ รส อยา่ งหน่ึง/ สมนุปสฺสามิ – ย่อมพจิ ารณาเห็น/ ยํ – ใด/ เอวํ – ฉนั นัน้ / ปรุ สิ สสฺ – ของบุรษุ / จติ ตฺ ํ – ซง่ึ จิต/ ปรยิ า ทาย – ครอบงาแล้ว/ ตฏิ ฐฺ ติ – ย่อมดารงอยู่ได้/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+นี/้ [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภิกษุ ทัง้ หลาย/ อิตถฺ ิรโส. – รสแหง่ สตร/ี ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภิกษทุ ั้งหลาย/ อติ ฺถิรโส – รสแห่งสตร/ี ปรุ สิ สฺส – ของบุรุษ/ จติ ฺตํ – ซงึ่ จติ / ปรยิ าทาย – ครอบงาแลว้ / ติฏฺฐตี”ต.ิ – ยอ่ มดารงอยไู่ ด้”ดังนี/้ จตุตฺถํ. – รสาทิวคั คสูตรท่ี ๔ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๕. “นาหํ – หามไิ ด้+ข้าพเจา้ / ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษุทง้ั หลาย/ อญฺญํ – อย่างอน่ื / เอกโผฏฺฐพฺพมปฺ ิ – แม้ ซง่ึ โผฏฐพั พะอยา่ งหน่ึง/ สมนปุ สฺสามิ – ย่อมพิจารณาเห็น/ ยํ – ใด/ เอวํ – ฉันนนั้ / ปรุ สิ สสฺ – ของบรุ ุษ/ จิตฺตํ – ซ่งึ จติ / ปรยิ าทาย – ครอบงาแล้ว/ ตฏิ ฐฺ ติ – ยอ่ มดารงอยู่ได้/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+นี้/ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษุท้งั หลาย/ อิตฺถิโผฏฐฺ พฺโพ. – โผฏฐพั พะแห่งสตรี/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภิกษทุ ้ังหลาย/ อติ ฺถิโผฏฺฐพโฺ พ – โผฏฐัพพะแห่งสตร/ี ปรุ สิ สฺส – ของบรุ ุษ/ จติ ฺตํ – ซ่งึ จิต/ ปรยิ าทาย – ครอบงาแลว้ / ตฏิ ฐฺ ตี”ติ. – ยอ่ มดารงอยู่ได้” ดงั นี้/ ปญจฺ มํ. – โผฏฐพั พาทิวคั คสูตรท่ี ๕ [นฏิ ฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ ๖. “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจา้ / ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ อญฺญํ – อย่างอื่น/ เอกรูปมฺปิ – แม้ซึ่งรปู อย่างหนงึ่ / สมนปุ สฺสามิ – ย่อมพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ เอวํ – ฉันน้นั / อิตถฺ ิยา – ของสตร/ี จติ ตฺ ํ – ซ่งึ จิต/ ปรยิ า ทาย – ครอบงาแลว้ / ตฏิ ฐฺ ติ – ยอ่ มดารงอยูไ่ ด้/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+นี้/ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภิกษุ ทั้งหลาย/ ปรุ ิสรปู ํ. – รปู แห่งบุรุษ/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภิกษุท้ังหลาย/ ปรุ สิ รูปํ – รปู แหง่ บรุ ุษ/ อิตฺถยิ า – ของสตรี/ จติ ตฺ ํ – ซงึ่ จิต/ ปริยาทาย – ครอบงาแลว้ / ตฏิ ฐฺ ตี”ติ. – ยอ่ มดารงอยไู่ ด้”ดงั น/ี้ ฉฏฺฐํ. – รูปาทวิ ัคคสตู รที่ ๖ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ ๗. “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจา้ / ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภิกษุทั้งหลาย/ อญฺญํ – อย่างอ่นื / เอกสททฺ มฺปิ – แม้ซงึ่ เสยี งอย่างหนึ่ง/ สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ เอวํ – ฉนั นน้ั / อติ ฺถิยา – ของสตร/ี จติ ตฺ ํ – ซ่งึ จิต/ ปริยาทาย – ครอบงาแลว้ / ติฏฐฺ ติ – ยอ่ มดารงอยไู่ ด้/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+นี/้ [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ภกิ ฺขเว – ดูก่อน ภิกษทุ ง้ั หลาย/ ปุรสิ สทโฺ ท. – เสียงแหง่ บุรุษ/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ ปรุ ิสสทโฺ ท – เสียงแหง่ บุรษุ / อิตถฺ ิ ยา – ของสตร/ี จิตตฺ ํ – ซึ่งจติ / ปริยาทาย – ครอบงาแลว้ / ตฏิ ฐฺ ตี”ต.ิ – ยอ่ มดารงอยู่ได้”ดงั น้/ี สตตฺ มํ. – สัททาทิวคั คสูตรท่ี ๗ [นฏิ ฺฐติ ํ – จบแล้ว]/ ๘. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจ้า/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภิกษุท้ังหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอน่ื / เอกคนธฺ มปฺ ิ – แมซ้ ่งึ กลิ่นอยา่ งหน่งึ / สมนุปสฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ เอวํ – ฉันนั้น/ อติ ฺถยิ า – ของสตร/ี จติ ตฺ ํ – ซงึ่ จิต/ ปริ ยาทาย – ครอบงาแล้ว/ ตฏิ ฐฺ ติ – ยอ่ มดารงอยู่ได้/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น้ี/ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษุ ทั้งหลาย/ ปรุ สิ คนฺโธ. – กลิ่นแห่งบรุ ษุ / ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภิกษุท้ังหลาย/ ปรุ สิ คนโฺ ธ – กล่ินแหง่ บรุ ษุ / อติ ถฺ ยิ า – ของ สตร/ี จิตฺตํ – ซ่ึงจิต/ ปรยิ าทาย – ครอบงาแลว้ / ติฏฺฐตี”ต.ิ – ย่อมดารงอยู่ได้”ดังนี้/ อฏฺฐมํ. – คนั ธาทวิ ัคคสูตรท่ี ๘ [นิฏฺฐติ ํ – จบแล้ว]/ ๙. “นาหํ – หามิได้+ขา้ พเจา้ / ภกิ ขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษทุ ้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอนื่ / เอกรสมฺปิ – แมซ้ ่ึง กลิ่นอย่างหนงึ่ / สมนปุ สสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเห็น/ ยํ – ใด/ เอวํ – ฉนั น้นั / อิตฺถิยา – ของสตรี/ จติ ฺตํ – ซ่ึงจติ / ปริยาทาย – ครอบงาแล้ว/ ติฏฐฺ ติ – ยอ่ มดารงอยไู่ ด/้ ยถยิทํ – ฉันใด+น้/ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก]่ / ภิกฺขเว – ดูก่อน 72

ภิกษทุ ั้งหลาย/ ปรุ ิสรโส – รสแหง่ บรุ ุษ/ ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุทง้ั หลาย/ ปุริสรโส – รสแห่งบุรษุ / อิตฺถยิ า – ของ สตร/ี จิตฺตํ – ซง่ึ จติ / ปรยิ าทาย – ครอบงาแล้ว/ ตฏิ ฺฐตี”ต.ิ – ย่อมดารงอยู่ได้”ดังนี/้ นวมํ. – รสาทวิ ัคคสตู รท่ี ๙ [นฏิ ฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ ๑๐. “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจ้า/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย/ อญฺญํ – อย่างอื่น/ เอกโผฏฺฐพฺพมฺปิ – แม้ซ่ึงโผฏฐัพพะอย่างหน่ึง/ สมนุปสฺสามิ – ย่อมพิจารณาเห็น/ ยํ – ใด/ เอวํ – ฉันน้ัน/ อิตฺถิยา – ของสตรี/ จิตตฺ ํ – ซงึ่ จิต/ ปรยิ าทาย – ครอบงาแลว้ / ตฏิ ฐฺ ติ – ยอ่ มดารงอยไู่ ด/้ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น้ี/ [ปพพฺ ํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก]่ / ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุท้ังหลาย/ ปุริสโผฏฺฐพฺโพ. – โผฏฐัพพะแห่งบุรุษ/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย/ ปุริสโผฏฺฐพฺโพ – โผฏฐัพพะแห่งบุรุษ/ อิตฺถิยา – ของสตรี/ จิตฺตํ – ซึ่งจิต/ ปริยาทาย – ครอบงาแล้ว/ ติฏฺฐตี”ติ. – ย่อมดารงอยู่ ได”้ ดังน/ี้ ทสมํ. – โผฏฐพั พาทวิ ัคคสตู รที่ ๑๐ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ รปู าทวิ คฺโค – รูปาทวิ รรค/ ปฐโม. – ท่ี ๑ จบ. ๒. นวี รณปปฺ หานวคฺโค – หมวดวา่ ดว้ ยธรรมเปน็ เหตุละนวิ รณ์/ ๑๑. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจา้ / ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอ่ืน/ เอกธมฺมมฺปิ – แม้ซึ่ง ธรรมอย่างหนง่ึ / สมนปุ สฺสามิ – ย่อมพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนุปปฺ นโฺ น – อันไม่ เกิดขึน้ แล้ว/ วา – หรือ/ กามจฺฉนฺโท – กามฉันทะ (ความพอใจในกาม)/ อุปปฺ ชฺชติ – ยอ่ มเกิดขน้ึ / อุปปฺ นฺโน – อันเกิดข้ึนแล้ว/ วา – หรอื วา่ / กามจฺฉนโฺ ท – กามฉนั ทะ/ ภิยโฺ ยภาวาย – เพื่อความเจริญยง่ิ ขน้ึ / เวปุลลฺ าย – เพ่อื ความไพบูลย/์ สํวตตฺ ติ – ยอ่ มเปน็ ไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/้ี [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุ ท้งั หลาย/ สุภนมิ ติ ฺตํ. – สภุ นมิ ิต/ [ปุคฺคลสสฺ – เมื่อบคุ คล]/ สุภนิมติ ฺตํ – ซงึ่ สภุ นิมิต/ ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อโยนิโส – โดยไม่แยบ คาย/ มนสิกโรโต – กระทาไวใ้ นใจอย่/ู อนปุ ฺปนโฺ น – อันไมเ่ กิดข้นึ แล้ว/ เจว – ดว้ ย+นั่นแล/ กามจฉฺ นโฺ ท – กาม ฉันทะ/ อุปฺปชฺชติ – ย่อมเกดิ ขึ้น/ อปุ ฺปนโฺ น – อันเกดิ ขึน้ แลว้ / จ – ดว้ ย/ กามจฉฺ นฺโท – กามฉนั ทะ/ ภิยฺโยภาวาย – เพอื่ ความเจริญย่งิ ขน้ึ / เวปุลลฺ าย – เพื่อความไพบูลย์/ สํวตตฺ ตี”ต.ิ – ย่อมเป็นไป”ดังนี้/ ทุตยิ ํ. – พระสูตรท่ี ๒ [นฏิ ฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ ๑๒. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจา้ / ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุท้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอน่ื / เอกธมฺมมปฺ ิ – แม้ซึ่ง ธรรมอย่างหนึง่ / สมนปุ สสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนปุ ปฺ นฺโน – อนั ไม่ เกิดขน้ึ แล้ว/ วา – หรือ/ พฺยาปาโท – พยาบาท/ อุปฺปชฺชติ – ยอ่ มเกดิ ขึน้ / อปุ ฺปนฺโน – อนั เกดิ ข้นึ แลว้ / วา – หรือว่า/ พฺยาปาโท – พยาบาท/ ภยิ โฺ ยภาวาย – เพ่ือความเจริญย่งิ ขึ้น/ เวปลุ ฺลาย – เพ่ือความไพบูลย์/ สํวตฺตติ – ยอ่ มเปน็ ไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+นี้/ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษุทัง้ หลาย/ ปฏฆิ นิมติ ตฺ ํ. – ปฏิฆนิมติ / [ปคุ ฺคลสสฺ – เมื่อบุคคล]/ ปฏฆิ นมิ ิตตฺ ํ – ซึง่ ปฏฆิ นมิ ติ / ภิกฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ อโยนโิ ส – โดยไม่ แยบคาย/ มนสกิ โรโต – กระทาไวใ้ นใจอยู่/ อนุปฺปนฺโน – อันไม่เกิดขึ้นแล้ว/ เจว – ดว้ ย+น่ันแล/ กามจฺฉนโฺ ท – กามฉนั ทะ/ อุปฺปชฺชติ – ย่อมเกิดข้นึ / อุปฺปนฺโน – อนั เกิดข้ึนแล้ว/ จ – ด้วย/ กามจฉฺ นโฺ ท – กามฉนั ทะ/ ภยิ โฺ ยภา วาย – เพื่อความเจริญย่ิงขน้ึ / เวปุลฺลาย – เพ่อื ความไพบูลย/์ สํวตฺตตี”ติ. – ยอ่ มเปน็ ไป”ดังนี้/ ทุตยิ ํ. – พระสตู รท่ี ๒ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ ๑๓. “นาหํ – หามไิ ด+้ ข้าพเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอ่ืน/ เอกธมฺมมฺปิ – แม้ซง่ึ ธรรมอย่างหนึ่ง/ สมนุปสสฺ ามิ – ย่อมพิจารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ฺปนนฺ ํ – อนั ไม่ 73

เกิดขึน้ แลว้ / วา – หรือ/ ถินมิทธฺ ํ – ถีนมิทธะ (ความหดหแู่ ละเซื่องซึม)/ อุปปฺ ชชฺ ติ – ยอ่ มเกิดขึ้น/ อุปปฺ นฺนํ – ที่ เกดิ ขึ้นแล้ว/ วา – หรอื ว่า/ ถินมิทฺธํ – ถนี มิทธะ/ ภยิ โฺ ยภาวาย – เพ่ือความเจรญิ ยิ่งข้ึน/ เวปลุ ฺลาย – เพื่อความ ไพบูลย์/ สํวตตฺ ติ – ยอ่ มเปน็ ไป/ ยถยิทํ – ฉันใด+น้/ี [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก]่ / ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ อรติ – ความไมย่ นิ ดเี ลย/ ตนฺที – ความเกยี จครา้ น/ วิชมฺภติ า – ความเม่อื ยขบของรา่ งกาย/ ภตตฺ สมฺมโท – ความเมา อาหาร/ เจตโส – แหง่ ใจ/ จ – ดว้ ย/ ลนี ตตฺ .ํ – ความหดหู่/ ลีนจิตตฺ สสฺ – เป็นผ้มู จี ติ หดห่แู ล้ว/ [ปคุ คฺ ลสสฺ – เมื่อบคุ คล]/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภิกษทุ ง้ั หลาย/ อนปุ ปฺ นนฺ ญฺ เจว – อันไม่เกิดข้ึนแลว้ +ด้วย+นัน่ แล/ ถินมิทฺธํ – ถีนมิทธะ/ อุปฺปนนฺ ญฺจ – อันเกดิ ขน้ึ แล้ว+ด้วย/ ถนิ มทิ ธฺ ํ – ถีน มิทธะ/ ภยิ ฺโยภาวาย – เพอื่ ความเจริญยง่ิ ขึน้ / เวปลุ ฺลาย – เพอ่ื ความไพบลู ย์/ สวํ ตฺตตี”ติ. – ย่อมเปน็ ไป”ดังน/ี้ ตติย.ํ – พระสตู รท่ี ๓ [นิฏฐฺ ติ ํ – จบแล้ว]/ ๑๔. “นาหํ – หามิได้+ขา้ พเจ้า/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุท้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอนื่ / เอกธมมฺ มฺปิ – แม้ซง่ึ ธรรมอย่างหน่ึง/ สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ฺปนนฺ ํ – อนั ไม่ เกิดขน้ึ แล้ว/ วา – หรือ/ อทุ ฺธจฺจกกุ ฺกจุ ฺจํ – อุทธจั จกกุ กุจจะ (ความฟงุ้ ซา่ นและร้อนใจ)/ อปุ ปฺ ชฺชติ – ยอ่ มเกดิ ข้นึ / อปุ ปฺ นฺนํ – ทีเ่ กดิ ขน้ึ แล้ว/ วา – หรือว่า/ อุทฺธจฺจกุกฺกจุ จฺ ํ – อุทธจั จกกุ กุจจะ/ ภยิ ฺโยภาวาย – เพอ่ื ความเจรญิ ยง่ิ ข้ึน/ เวปุลลฺ าย – เพ่ือความไพบูลย์/ สํวตตฺ ติ – ย่อมเป็นไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น/ี้ [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษุทั้งหลาย/ เจตโส – แห่งจิต/ อวูปสโม – ความไม่สงบ/ อวูปสนฺตจติ ตฺ สสฺ – เป็นผมู้ จี ิตไม่สงบแลว้ / [ปคุ คฺ ลสฺส – เม่อื บคุ คล]/ ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษทุ ัง้ หลาย/ อนุปฺปนฺนญเฺ จว – อนั ไม่เกดิ ข้นึ แล้ว+ด้วย+นัน่ แล/ อทุ ฺธจฺจกุกฺกจุ ฺจํ – อทุ ธัจจกุกกจุ จะ/ อุปฺปนนฺ ญจฺ – อันเกดิ ขึ้น แลว้ +ด้วย/ อทุ ฺธจจฺ กุกฺกุจจฺ ํ – อทุ ธจั จกกุ กจุ จะ/ ภิยฺโยภาวาย – เพอื่ ความเจริญย่ิงข้ึน/ เวปุลฺลาย – เพ่อื ความ ไพบูลย์/ สํวตตฺ ตี”ต.ิ – ย่อมเปน็ ไป”ดงั น้/ี จตุตถฺ ํ – พระสูตรท่ี ๔ [นฏิ ฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ ๑๕. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจา้ / ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอนื่ / เอกธมฺมมฺปิ – แม้ซึง่ ธรรมอย่างหนึง่ / สมนุปสฺสามิ – ย่อมพจิ ารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนุปฺปนฺนา – อนั ไม่ เกิดขนึ้ แลว้ / วา – หรอื / วิจกิ ิจฺฉา – วิจิกจิ ฉา (ความลังเลสงสยั )/ อปุ ปฺ ชชฺ ติ – ย่อมเกดิ ข้ึน/ อปุ ปฺ นนฺ า – ที่เกดิ ข้นึ แลว้ / วา – หรอื ว่า/ วจิ ิกิจฺฉา – ความลงั เลสงสยั / ภยิ โฺ ยภาวาย – เพ่ือความเจรญิ ยิ่งขน้ึ / เวปุลลฺ าย – เพื่อความ ไพบลู ย/์ สํวตฺตติ – ย่อมเป็นไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น้/ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษทุ ้ังหลาย/ อโยนิ โสมนสกิ าโร – การมนสิการโดยไม่แยบคาย/ [ปุคฺคลสสฺ – เม่อื บุคคล]/ อโยนโิ ส – โดยไม่แยบคาย/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทัง้ หลาย/ มนสกิ โรโต – กระทาไว้ในใจอย่/ู อนุปฺปนฺนา – อันไมเ่ กิดข้นึ แลว้ / เจว – ด้วย+นั่นแล/ วจิ ิกิจฺฉา – ความลังเลสงสัย/ อปุ ปฺ นนฺ า – อนั เกิดขึ้นแลว้ / จ – ดว้ ย/ วิจกิ จิ ฺฉา – ความลงั เลสงสยั / ภิยฺโยภาวาย – เพ่ือความเจรญิ ยง่ิ ข้ึน/ เวปุลลฺ าย – เพอื่ ความไพบลู ย/์ สวํ ตตฺ ตี”ต.ิ – ย่อมเป็นไป”ดงั น/้ี ปญจฺ มํ. – พระสูตรท่ี ๕ [นิฏฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ ๑๖. “นาหํ – หามิได้+ขา้ พเจ้า/ ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภิกษทุ ั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอน่ื / เอกธมมฺ มฺปิ – แมซ้ ง่ึ ธรรมอยา่ งหนง่ึ / สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนปุ ฺปนฺโน – อันไม่ เกิดขน้ึ แล้ว/ วา – หรือ/ กามจฺฉนโฺ ท – กามฉันทะ/ นุปฺปชฺชติ – ย่อมไม่เกดิ ขน้ึ / อุปปฺ นฺโน – อันเกิดข้ึนแล้ว/ วา 74

– หรือวา่ / กามจฺฉนโฺ ท – กามฉนั ทะ/ [ปุคคฺ เลน – อนั บุคคล]/ ปหยี ติ – ย่อมละได้/ ยถยทิ ํ – ฉันใด+นี้/ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ อสภุ นมิ ติ ตฺ ํ. – อสภุ นมิ ติ / [ปุคฺคลสฺส – เม่ือบุคคล]/ อสุภนิมิตฺตํ. – ซ่งึ อสุภนมิ ติ / ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ โยนิโส – โดยแยบ คาย/ มนสิกโรโต – กระทาไว้ในใจอยู/่ อนปุ ฺปนฺโน – อนั ไม่เกดิ ขึน้ แล้ว/ เจว – ด้วย+นนั่ แล/ กามจฺฉนโฺ ท – กาม ฉันทะ/ นุปฺปชชฺ ติ – ย่อมไมเ่ กดิ ขึน้ / อุปฺปนฺโน – อนั เกดิ ข้ึนแลว้ / จ – ด้วย/ กามจฉฺ นโฺ ท – กามฉนั ทะ/ ปหยี ตี” ต.ิ – อนั เขาย่อมละได้”ดงั นี้/ ฉฏฐฺ ํ. – พระสูตรที่ ๖ [นิฏฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๑๗. “นาหํ – หามิได+้ ขา้ พเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอนื่ / เอกธมฺมมปฺ ิ – แมซ้ ึ่ง ธรรมอยา่ งหนง่ึ / สมนปุ สสฺ ามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ปฺ นฺโน – อนั ไม่ เกิดขน้ึ แล้ว/ วา – หรือ/ พยฺ าปาโท – พยาบาท/ นุปฺปชฺชติ – ย่อมไม่เกิดข้ึน/ อปุ ฺปนฺโน – อันเกิดขนึ้ แลว้ / วา – หรือวา่ / พยฺ าปาโท – พยาบาท/ [ปคุ ฺคเลน – อันบคุ คล]/ ปหียติ – ย่อมละได้/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น้ี/ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษทุ ้งั หลาย/ เมตฺตา เจโตวิมตุ ตฺ ิ. – เมตตา เจโตวิมตุ ต/ิ [ปุคฺคลสฺส – เม่อื บุคคล]/ เมตตฺ ํ – อันประกอบแล้วด้วยเมตตา/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ เจโตวิ มตุ ตฺ ึ – ซ่งึ เจโตวิมุตต/ิ โยนิโส – โดยแยบคาย/ มนสิกโรโต – กระทาไวใ้ นใจอย/ู่ อนุปปฺ นฺโน – อันไม่เกดิ ข้ึนแลว้ / เจว – ด้วย+น่นั แล/ พฺยาปาโท – พยาบาท/ นุปฺปชชฺ ติ – ย่อมไมเ่ กดิ ขึ้น/ อุปฺปนโฺ น – อนั เกดิ ขึ้นแลว้ / จ – ด้วย/ พยฺ าปาโท – พยาบาท/ ปหียตี”ต.ิ – อันเขาย่อมละได้”ดังน้ี/ สตตฺ มํ. – พระสูตรที่ ๗ [นฏิ ฺฐติ ํ – จบแล้ว]/ ๑๘. “นาหํ – หามไิ ด้+ขา้ พเจา้ / ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอื่น/ เอกธมฺมมฺปิ – แมซ้ ่ึง ธรรมอย่างหน่ึง/ สมนุปสสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ปฺ นนฺ ํ – อันไม่ เกดิ ขึน้ แลว้ / วา – หรือ/ ถนิ มิทธฺ ํ – ถนี มิทธะ/ นปุ ปฺ ชฺชติ – ยอ่ มไมเ่ กิดขน้ึ / อปุ ฺปนฺนํ – ทเ่ี กิดขึ้นแลว้ / วา – หรอื ว่า/ ถินมทิ ฺธํ – ถีนมทิ ธะ/ [ปคุ ฺคเลน – อนั บุคคล]/ ปหยี ติ – ย่อมละได้/ ยถยิทํ – ฉันใด+นี/้ [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ัง้ หลาย/ อารมภฺ ธาตุ – ความริเร่มิ / นิกกฺ มธาตุ – ความพากเพียร/ ปรกฺกมธาตุ. – ความบากบ่นั / อารทฺธวีริยสฺส – เปน็ ผปู้ รารภความเพยี รแล้ว/ [ปคุ คฺ ลสฺส – เม่ือบคุ คล]/ ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษุทง้ั หลาย/ อนุปปฺ นนฺ ญฺเจว – อันไม่เกดิ ข้ึนแลว้ +ด้วย+นนั่ แล/ ถนิ มทิ ธฺ ํ – ถนี มทิ ธะ/ นุปปฺ ชฺชติ – ยอ่ มไมเ่ กดิ ขน้ึ / อปุ ฺปนฺนญฺจ – อันเกิดขึ้นแลว้ +ด้วย/ ถินมทิ ธฺ ํ – ถีนมิทธะ/ ปหยี ตี”ติ. – อันเขาย่อมละได้”ดงั นี้/ อฏฺฐมํ. – พระสูตรท่ี ๘ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๑๙. “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจ้า/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภิกษุท้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอืน่ / เอกธมฺมมปฺ ิ – แมซ้ งึ่ ธรรมอย่างหน่งึ / สมนปุ สสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนุปฺปนนฺ ํ – อนั ไม่ เกดิ ขึน้ แล้ว/ วา – หรอื / อุทฺธจฺจกกุ กฺ จุ จฺ ํ – อุทธจั จกกุ กุจจะ/ นุปฺปชฺชติ – ย่อมไม่เกิดขึ้น/ อปุ ปฺ นนฺ ํ – ท่ีเกดิ ขน้ึ แล้ว/ วา – หรอื วา่ / อุทฺธจจฺ กกุ ฺกุจจฺ ํ – อทุ ธัจจกกุ กจุ จะ/ [ปุคคฺ เลน – อนั บุคคล]/ ปหียติ – ย่อมละได้/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+นี/้ [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทงั้ หลาย/ เจตโส – แห่งจติ / วูปสโม. – ความสงบ/ วูปสนตฺ จิตฺตสฺส – เปน็ ผู้มจี ติ สงบแลว้ / [ปคุ คฺ ลสฺส – เมื่อบุคคล]/ ภิกฺขเว – ดกู อ่ นภิกษุท้ังหลาย/ อนุปปฺ นฺนญเฺ จว – อนั ไม่เกิดขนึ้ แลว้ +ด้วย+นัน่ แล/ อทุ ธฺ จฺจกกุ ฺกุจจฺ ํ – อทุ ธัจจกกุ กจุ จะ/ นปุ ปฺ ชฺชติ – ยอ่ มไม่ 75

เกดิ ขึ้น/ อุปฺปนนฺ ญจฺ – อันเกิดข้ึนแล้ว+ด้วย/ อุทธฺ จฺจกุกฺกุจฺจํ – อทุ ธจั จกกุ กุจจะ/ ปหียตี”ต.ิ – อนั เขาย่อมละได้” ดังนี้/ นวมํ. – พระสตู รท่ี ๙ [นิฏฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๒๐. “นาหํ – หามไิ ด+้ ข้าพเจา้ / ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภิกษุท้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอนื่ / เอกธมมฺ มฺปิ – แมซ้ งึ่ ธรรมอยา่ งหนึ่ง/ สมนุปสสฺ ามิ – ยอ่ มพิจารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ฺปนนฺ า – อันไม่ เกดิ ข้นึ แล้ว/ วา – หรอื / วจิ ิกิจฉฺ า – วิจกิ จิ ฉา (ความลังเลสงสัย)/ อปุ ปฺ ชฺชติ – ยอ่ มเกดิ ขึ้น/ อปุ ปฺ นฺนา – ที่เกดิ ขึน้ แลว้ / วา – หรือวา่ / วิจิกิจฺฉา – ความลงั เลสงสัย/ [ปคุ ฺคเลน – อนั บคุ คล]/ ปหยี ติ – ยอ่ มละได้/ ยถยิทํ – ฉันใด+ นี/้ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทงั้ หลาย/ อโยนิโสมนสกิ าโร – มนสกิ ารโดยไม่แยบคาย/ [ปคุ คฺ ลสสฺ – เมอื่ บุคคล]/ โยนโิ ส – โดยแยบคาย/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ มนสิกโรโต – กระทา ไว้ในใจอย่/ู อนปุ ฺปนฺนา – อันไมเ่ กิดขน้ึ แล้ว/ เจว – ดว้ ย+นัน่ แล/ วจิ กิ จิ ฺฉา – ความลังเลสงสยั / อปุ ฺปนฺนา – อัน เกิดข้นึ แลว้ / จ – ดว้ ย/ วจิ ิกิจฉฺ า – ความลังเลสงสัย/ ปหียต”ี ต.ิ – อันเขาย่อมละได้”ดังนี้/ ทสมํ. – พระสูตรที่ ๑๐ [นฏิ ฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ นีวรณปปฺ หานวคฺโค – นวี รณปหานวรรค/ ทตุ โิ ย. – ท่ี ๒ [นิฏฐฺ โิ ต – จบแล้ว]/ ๓. อกมฺมนยิ วคโฺ ค – หมวดว่าด้วยจิตทีไ่ ม่ควรแกก่ ารใชง้ าน/ ๒๑. “นาหํ – หามิได+้ ข้าพเจ้า/ ภิกฺขเว – ดกู อ่ นภิกษุท้งั หลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอืน่ / เอกธมมฺ มฺปิ – แมซ้ งึ่ ธรรมอย่างหนงึ่ / สมนปุ สฺสามิ – ย่อมพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จติ ตฺ ํ – จิต]/ เอวํ – ฉนั น้นั / [ปคุ คฺ เลน – อนั บคุ คล]/ อภาวิตํ – ไมไ่ ด้เจรญิ แล้ว/ อกมมฺ นิยํ – เปน็ จิตอนั ไม่ควรแก่การใช้งาน/ โหติ – ย่อมเปน็ / ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/ี้ [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก]่ / ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภิกษทุ ้ังหลาย/ จติ ฺตํ. – จิต/ จิตตฺ .ํ – จติ / ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษุทั้งหลาย/ [ปุคคฺ เลน – อนั บคุ คล]/ อภาวติ ํ – ไมไ่ ดเ้ จริญแล้ว/ อกมมฺ นิยํ – เป็นจติ อันไม่ควรแก่การใชง้ าน/ โหต”ี ติ. – ยอ่ มเป็น”ดังนี/้ ปฐมํ. – พระสูตรท่ี ๑ [นิฏฺฐติ ํ – จบแลว้ ]/ ๒๒. “นาหํ – หามไิ ด้+ข้าพเจ้า/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ อญฺญํ – อย่างอน่ื / เอกธมมฺ มปฺ ิ – แมซ้ ง่ึ ธรรมอยา่ งหน่ึง/ สมนุปสฺสามิ – ย่อมพจิ ารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จติ ตฺ ํ – จิต]/ เอวํ – ฉนั นน้ั / [ปุคคฺ เลน – อันบุคคล]/ ภาวิตํ – ไดเ้ จรญิ แลว้ / กมมฺ นิยํ – เป็นจิตอนั ควรแก่การใช้งาน/ โหติ – ยอ่ มเป็น/ ยถยทิ ํ – ฉันใด+นี้/ [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ้ังหลาย/ จิตฺต.ํ – จติ / จิตตฺ ํ. – จิต/ ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภิกษุทงั้ หลาย/ [ปคุ คฺ เลน – อันบคุ คล]/ ภาวติ ํ – ได้เจริญแลว้ / กมมฺ นิยํ – เปน็ จติ อนั ควรแกก่ ารใชง้ าน/ โหตี”ติ. – ยอ่ มเปน็ ”ดังน้/ี ทตุ ิยํ. – พระสตู รที่ ๒ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๒๓. “นาหํ – หามไิ ด+้ ข้าพเจา้ / ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษทุ ้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อยา่ งอื่น/ เอกธมมฺ มฺปิ – แมซ้ ึง่ ธรรมอยา่ งหน่งึ / สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จติ ตฺ ํ – จิต]/ เอวํ – ฉันนัน้ / [ปคุ คฺ เลน – อนั บคุ คล]/ อภาวติ ํ – ไม่ได้เจริญแล้ว/ มหโต – อันมาก/ อนตฺถาย – เพอ่ื มใิ ชป่ ระโยชน/์ สวํ ตตฺ ติ. – ยอ่ มเป็นไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+นี้/ [ปพพฺ ํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ง้ั หลาย/ จิตตฺ .ํ – จติ / จิตตฺ ํ – จติ / ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทง้ั หลาย/ [ปุคคฺ เลน – อันบคุ คล]/ อภาวิตํ – ไม่ได้เจริญแลว้ / มหโต – อนั มาก/ อนตฺถาย – เพือ่ มิใชป่ ระโยชน์/ สวํ ตฺตตี”ต.ิ – ย่อมเป็นไป”ดงั นี้/ ตตยิ .ํ – พระสตู รที่ ๓ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ 76

๒๔. “นาหํ – หามิได้+ขา้ พเจ้า/ ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษุทั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อยา่ งอ่นื / เอกธมฺมมปฺ ิ – แม้ซึ่ง ธรรมอย่างหนึง่ / สมนปุ สสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเหน็ / ยํ – ใด/ เอวํ – ฉนั ใด/ [ปคุ ฺคเลน – อันบุคคล]/ ภาวติ ํ – ได้ เจรญิ แลว้ / มหโต – อนั มาก/ อตฺถาย – เพื่อประโยชน/์ สํวตตฺ ติ. – ย่อมเปน็ ไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น/้ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกฺขเว – ดกู ่อนภิกษุท้งั หลาย/ จติ ฺตํ. – จิต/ จิตตฺ ํ – จติ / ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษทุ ั้งหลาย/ [ปคุ ฺคเลน – อนั บุคคล]/ ภาวติ ํ – ได้เจริญแล้ว/ มหโต – อัน มาก/ อตถฺ าย – เพ่ือประโยชน/์ สํวตฺตตี”ติ. – ยอ่ มเป็นไป”ดังนี/้ จตตุ ฺถํ. – พระสูตรท่ี ๔ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๒๕. “นาหํ – หามิได+้ ขา้ พเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอื่น/ เอกธมมฺ มปฺ ิ – แม้ซึง่ ธรรมอย่างหน่งึ / สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จิตฺตํ – จติ ]/ เอวํ – ฉันนนั้ / [ปุคฺคเลน – อัน บคุ คล]/ อภาวิตํ – ไม่ได้เจริญแล้ว/ อปาตุภตู ํ – ไมป่ รากฏชดั แล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อนตถฺ าย – เพ่ือมใิ ช่ ประโยชน์/ สํวตตฺ ติ. – ยอ่ มเปน็ ไป/ ยถยิทํ – ฉันใด+นี้/ [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ง้ั หลาย/ จิตตฺ ํ. – จติ / จิตฺตํ – จิต/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุท้งั หลาย/ [ปคุ ฺคเลน – อันบุคคล]/ อภาวิตํ – ไม่ได้เจริญแลว้ / อปาตุ ภตู ํ – ไม่ปรากฏชัดแลว้ / มหโต – อนั มาก/ อนตฺถาย – เพื่อมใิ ชป่ ระโยชน/์ สํวตตฺ ตี”ต.ิ – ยอ่ มเป็นไป”ดงั น/ี้ ปญจฺ มํ. – พระสูตรท่ี ๕ [นิฏฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ ๒๖. “นาหํ – หามไิ ด้+ขา้ พเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษุท้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อยา่ งอ่ืน/ เอกธมฺมมปฺ ิ – แม้ซ่ึง ธรรมอยา่ งหนง่ึ / สมนุปสฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จิตตฺ ํ – จติ ]/ เอวํ – ฉันนนั้ / [ปุคคฺ เลน – อัน บคุ คล]/ ภาวติ ํ – ไดเ้ จริญแล้ว/ ปาตุภตู ํ – ปรากฏชัดแล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อตฺถาย – เพอื่ ประโยชน/์ สวํ ตตฺ ติ. – ย่อมเปน็ ไป/ ยถยิทํ – ฉันใด+น้ี/ [ปพพฺ ํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภิกษุท้ังหลาย/ จติ ฺตํ. – จติ / จติ ตฺ ํ – จติ / ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษทุ ั้งหลาย/ [ปคุ ฺคเลน – อันบุคคล]/ ภาวติ ํ – ไดเ้ จริญแลว้ / ปาตภุ ตู ํ – ปรากฏชดั แลว้ / มหโต – อันมาก/ อตถฺ าย – เพื่อประโยชน/์ สํวตฺตตี”ต.ิ – ย่อมเปน็ ไป”ดงั น้ี/ ฉฏฺฐํ. – พระสตู รท่ี ๖ [นฏิ ฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ ๒๗. “นาหํ – หามไิ ด้+ขา้ พเจา้ / ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอน่ื / เอกธมมฺ มฺปิ – แมซ้ ึ่ง ธรรมอย่างหนง่ึ / สมนุปสฺสามิ – ย่อมพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จติ ฺตํ – จติ ]/ เอวํ – ฉนั น้นั / [ปคุ ฺคเลน – อัน บุคคล]/ อภาวิตํ – ไม่ได้เจริญแลว้ / อพหุลีกตํ – ไม่กระทาให้มากแล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อนตฺถาย – เพ่อื มใิ ช่ ประโยชน/์ สวํ ตตฺ ต.ิ – ยอ่ มเปน็ ไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/้ี [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ้งั หลาย/ จิตฺตํ. – จิต/ จิตตฺ ํ – จติ / ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษทุ ้งั หลาย/ [ปุคฺคเลน – อนั บุคคล]/ อภาวิตํ – ไม่ได้เจริญแลว้ / อพหุ ลกี ตํ – ไม่กระทาใหม้ ากแลว้ / มหโต – อนั มาก/ อนตถฺ าย – เพอ่ื มิใช่ประโยชน/์ สํวตตฺ ตี”ต.ิ – ยอ่ มเป็นไป”ดังน้ี/ สตฺตมํ. – พระสตู รท่ี ๗ [นิฏฺฐติ ํ – จบแลว้ ]/ ๒๘. “นาหํ – หามไิ ด้+ขา้ พเจ้า/ ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุท้ังหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอน่ื / เอกธมมฺ มปฺ ิ – แมซ้ งึ่ ธรรมอยา่ งหนึ่ง/ สมนปุ สฺสามิ – ย่อมพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จติ ตฺ ํ – จิต] เอวํ – ฉนั นน้ั / [ปคุ คฺ เลน – อนั บคุ คล]/ ภาวิตํ – ไดเ้ จรญิ แลว้ / พหุลีกตํ – กระทาให้มากแลว้ / มหโต – อันมาก/ อตถฺ าย – เพือ่ ประโยชน์/ สวํ ตตฺ ติ. – ย่อมเป็นไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+นี้/ [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก]่ / ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย/ จิตตฺ ํ. – จติ / จติ ตฺ ํ – จิต/ ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษทุ งั้ หลาย/ [ปุคฺคเลน – อันบคุ คล]/ ภาวติ ํ – ไดเ้ จริญแลว้ / พหลุ ีกตํ – 77

กระทาใหม้ ากแล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อตถฺ าย – เพอ่ื ประโยชน/์ สวํ ตตฺ ตี”ต.ิ – ย่อมเป็นไป”ดังนี/้ อฏฐฺ มํ. – พระสตู รท่ี ๘ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๒๙. “นาหํ – หามไิ ด+้ ข้าพเจ้า/ ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอ่นื / เอกธมมฺ มปฺ ิ – แมซ้ ่งึ ธรรมอย่างหน่ึง/ สมนุปสสฺ ามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จติ ฺตํ – จติ ]/ เอวํ – ฉนั นน้ั / [ปคุ ฺคเลน – อนั บุคคล]/ อภาวติ ํ – ไม่ได้เจริญแลว้ / ทกุ ฺขาธวิ หํ – เป็นเหตนุ าทุกข์มาให้/ โหติ – ย่อมเป็น/ ยถยิทํ – ฉันใด+น/ี้ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ไดแ้ ก]่ / ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภิกษทุ ้งั หลาย/ จติ ตฺ ํ. – จติ / จิตฺตํ – จิต/ ภกิ ขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษทุ ั้งหลาย/ [ปุคฺคเลน – อันบคุ คล]/ อภาวติ ํ – ไม่ได้เจริญแล้ว/ อพหุ ลีกตํ – ไม่กระทาใหม้ ากแล้ว/ ทุกขฺ าธวิ หํ – เปน็ เหตนุ าทุกขม์ าให/้ โหต”ี ติ. – ย่อมเปน็ \"ดงั นี/้ นวมํ. – พระสตู รท่ี ๙ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๓๐. “นาหํ – หามไิ ด+้ ข้าพเจา้ / ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอ่ืน/ เอกธมมฺ มฺปิ – แม้ซง่ึ ธรรมอยา่ งหน่งึ / สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จติ ตฺ ํ – จิต] เอวํ – ฉนั นั้น/ [ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]/ ภาวติ ํ – เจรญิ แลว้ / พหุลกี ตํ – กระทาใหม้ ากแล้ว/ สุขาธวิ หํ – เปน็ เหตุนาสุขมาให้/ โหติ – ย่อมเป็น/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/ี้ [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภิกษุทง้ั หลาย/ จติ ฺตํ. – จิต/ จิตฺตํ – จิต/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ [ปุคคฺ เลน – อันบุคคล]/ ภาวิตํ – เจรญิ แลว้ / พหลุ กี ตํ – กระทาให้มากแล้ว/ สขุ าธิวหํ – เปน็ เหตนุ าสุขมาให/้ โหตี”ติ. – ย่อมเป็น”ดังน/้ี ทสมํ. – พระสูตรที่ ๑๐ [นิฏฺฐิตํ – จบแล้ว]/ อกมฺมนิยวคฺโค – หมวดว่าด้วยจิตทีไ่ ม่ควรแก่การใชง้ าน/ ตตโิ ย. – หมวดท่ี ๓ [นฏิ ฐฺ ิโต – จบแล้ว]/ ๔. อทนฺตวคโฺ ค – หมวดวา่ ดว้ ยจติ ทีไ่ มไ่ ด้ฝึกแล้ว/ ๓๑. “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจา้ / ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภกิ ษุทั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอน่ื / เอกธมมฺ มปฺ ิ – แม้ซง่ึ ธรรมอยา่ งหนึ่ง/ สมนุปสสฺ ามิ – ย่อมพิจารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จิตตฺ ํ – จิต] เอวํ – ฉนั น้นั / [ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]/ อทนฺตํ – ไม่ได้ฝึกแลว้ / มหโต – อนั มาก/ อนตฺถาย – เพ่ือมใิ ช่ประโยชน/์ สํวตฺตต.ิ – ยอ่ มเปน็ ไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น้/ี [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษทุ ง้ั หลาย/ จติ ฺต.ํ – จิต/ จติ ฺตํ – จติ / ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ [ปคุ คฺ เลน – อนั บคุ คล]/ อทนตฺ ํ – ไม่ได้ฝึกแลว้ / มหโต – อนั มาก/ อนตฺถาย – เพื่อมใิ ช่ประโยชน์/ สํวตตฺ ตี”ต.ิ – ย่อมเป็นไป”ดงั นี้/ ปฐมํ. – พระสูตรท่ี ๑ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ ๓๒. “นาหํ – หามไิ ด้+ขา้ พเจ้า/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อยา่ งอน่ื / เอกธมฺมมปฺ ิ – แมซ้ ง่ึ ธรรมอย่างหนงึ่ / สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จติ ตฺ ํ – จิต] เอวํ – ฉนั น้ัน/ [ปคุ คฺ เลน – อันบุคคล]/ ทนฺตํ – ฝึกแลว้ / มหโต – อันมาก/ อตฺถาย – เพ่ือประโยชน์/ สวํ ตตฺ ติ. – ย่อมเป็นไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น้/ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษทุ ้ังหลาย/ จิตตฺ ํ. – จิต/ จติ ฺตํ – จิต/ ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุท้งั หลาย/ [ปุคคฺ เลน – อันบคุ คล]/ ทนตฺ ํ – ฝกึ แลว้ / มหโต – อันมาก/ อตถฺ าย – เพือ่ ประโยชน์/ สํวตตฺ ตี”ติ. – ยอ่ มเปน็ ไป”ดงั น/้ี ทตุ ยิ ํ. – พระสตู รท่ี ๒ [นิฏฺฐติ ํ – จบแล้ว]/ ๓๓. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอื่น/ เอกธมมฺ มปฺ ิ – แมซ้ งึ่ ธรรมอย่างหนงึ่ / สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จิตฺตํ – จิต] เอวํ – ฉันนน้ั / [ปุคฺคเลน – อันบคุ คล]/ อคตุ ตฺ ํ – ไม่ไดค้ ุ้มครองแลว้ / มหโต – อนั มาก/ อนตถฺ าย – เพอื่ มิใชป่ ระโยชน/์ สวํ ตตฺ ติ. – ย่อมเปน็ ไป/ ยถยิทํ – 78

ฉนั ใด+น้ี/ [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ภิกฺขเว – ดกู ่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ จิตฺต.ํ – จิต/ จิตฺตํ – จติ / ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภิกษทุ ง้ั หลาย/ [ปุคฺคเลน – อันบคุ คล]/ อคตุ ตฺ ํ – ไมไ่ ด้คมุ้ ครองแล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อนตฺถาย – เพื่อมิใช่ประโยชน/์ สวํ ตตฺ ตี”ติ. – ยอ่ มเปน็ ไป”ดงั นี้/ ตติย.ํ – พระสูตรท่ี ๓ [นิฏฺฐติ ํ – จบแลว้ ]/ ๓๔. “นาหํ – หามิได+้ ขา้ พเจ้า/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ อญฺญํ – อย่างอืน่ / เอกธมฺมมปฺ ิ – แมซ้ ึ่ง ธรรมอย่างหนง่ึ / สมนุปสฺสามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จิตฺตํ – จิต] เอวํ – ฉันนน้ั / [ปคุ ฺคเลน – อนั บคุ คล]/ คุตฺตํ – คุม้ ครองแล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อตฺถาย – เพ่ือประโยชน/์ สวํ ตตฺ ติ. – ย่อมเปน็ ไป/ ยถยิทํ – ฉันใด+นี้/ [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษุทัง้ หลาย/ จิตฺตํ. – จติ / จติ ตฺ ํ – จติ / ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษทุ ั้งหลาย/ [ปคุ คฺ เลน – อันบคุ คล]/ คุตฺตํ – ค้มุ ครองแล้ว/ มหโต – อัน มาก/ อตฺถาย – เพื่อประโยชน/์ สวํ ตฺตตี”ติ. – ยอ่ มเปน็ ไป”ดงั นี/้ จตตุ ถฺ ํ. – พระสตู รท่ี ๔ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๓๕. “นาหํ – หามิได+้ ขา้ พเจ้า/ ภิกฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอ่นื / เอกธมฺมมฺปิ – แมซ้ งึ่ ธรรมอยา่ งหนึง่ / สมนปุ สสฺ ามิ – ยอ่ มพิจารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จิตฺตํ – จติ ] เอวํ – ฉนั นั้น/ [ปุคฺคเลน – อนั บุคคล]/ อรกขฺ ติ ํ – ไมไ่ ดร้ ักษาแลว้ / มหโต – อันมาก/ อนตถฺ าย – เพอื่ มใิ ชป่ ระโยชน/์ สํวตตฺ ติ. – ยอ่ มเปน็ ไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น้ี/ [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ จติ ฺต.ํ – จติ / จติ ฺตํ – จติ / ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ง้ั หลาย/ [ปุคฺคเลน – อนั บคุ คล]/ อรกฺขติ ํ – ไม่ได้รักษาแล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อนตถฺ าย – เพื่อมิใชป่ ระโยชน์/ สวํ ตฺตตี”ต.ิ – ยอ่ มเปน็ ไป”ดงั นี้/ ปญฺจมํ. – พระสตู รท่ี ๕ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๓๖. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจา้ / ภิกฺขเว – ดกู อ่ นภิกษุทั้งหลาย/ อญฺญํ – อย่างอ่ืน/ เอกธมมฺ มปฺ ิ – แมซ้ งึ่ ธรรมอย่างหน่ึง/ สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จิตฺตํ – จิต] เอวํ – ฉันน้นั / [ปคุ คฺ เลน – อันบุคคล]/ รกขฺ ิตํ – รกั ษาแลว้ / มหโต – อันมาก/ อตฺถาย – เพื่อประโยชน์/ สํวตตฺ ติ. – ย่อมเป็นไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น้ี/ [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษุทง้ั หลาย/ จติ ฺตํ. – จิต/ จิตตฺ ํ – จิต/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษทุ ัง้ หลาย/ [ปุคคฺ เลน – อันบุคคล]/ รกขฺ ิตํ – รกั ษาแล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อตฺถาย – เพ่ือประโยชน์/ สํวตฺตตี”ติ. – ย่อมเป็นไป”ดงั น้/ี ฉฏฐฺ ํ. – พระสตู รที่ ๖ [นิฏฺฐติ ํ – จบแล้ว]/ ๓๗. “นาหํ – หามิได้+ขา้ พเจา้ / ภิกฺขเว – ดูกอ่ นภกิ ษุทั้งหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอน่ื / เอกธมมฺ มฺปิ – แม้ซึ่ง ธรรมอย่างหน่ึง/ สมนปุ สสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จิตตฺ ํ – จิต] เอวํ – ฉันนั้น/ [ปคุ ฺคเลน – อันบคุ คล]/ อสวํ ุตํ – ไม่ไดส้ ารวมแลว้ / มหโต – อันมาก/ อนตฺถาย – เพ่อื มิใชป่ ระโยชน/์ สํวตฺตต.ิ – ย่อมเป็นไป/ ยถยิทํ – ฉันใด+นี้/ [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก]่ / ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษุทง้ั หลาย/ จิตฺตํ. – จติ / จติ ตฺ ํ – จติ / ภิกฺขเว – ดูกอ่ นภิกษุท้ังหลาย/ [ปคุ ฺคเลน – อนั บคุ คล]/ อสวํ ตุ ํ – ไมไ่ ด้สารวมแล้ว/ มหโต – อันมาก/ อนตฺถาย – เพอื่ มิใช่ประโยชน์/ สํวตฺตตี”ต.ิ – ยอ่ มเป็นไป”ดังนี/้ สตฺตมํ. – พระสตู รท่ี ๗ [นฏิ ฐฺ ติ ํ – จบแล้ว]/ ๓๘. “นาหํ – หามิได้+ขา้ พเจ้า/ ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษทุ ั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอนื่ / เอกธมมฺ มปฺ ิ – แม้ซ่งึ ธรรมอยา่ งหน่ึง/ สมนุปสสฺ ามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จติ ฺตํ – จติ ] เอวํ – ฉันนั้น/ [ปคุ ฺคเลน – อันบคุ คล]/ สวํ ุตํ – สารวมแลว้ / มหโต – อนั มาก/ อตถฺ าย – เพือ่ ประโยชน/์ สํวตฺตติ. – ย่อมเป็นไป/ ยถยทิ ํ – ฉันใด+น้/ี 79

[ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภิกษทุ ัง้ หลาย/ จติ ฺตํ. – จิต/ จติ ฺตํ – จติ / ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภกิ ษทุ ง้ั หลาย/ [ปคุ คฺ เลน – อนั บุคคล]/ สวํ ตุ ํ – สารวมแลว้ / มหโต – อนั มาก/ อตถฺ าย – เพื่อประโยชน์/ สํวตฺตตี”ติ. – ยอ่ มเป็นไป”ดงั นี้/ อฏฺฐมํ. – พระสตู รที่ ๘ [นฏิ ฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ ๓๙. “นาหํ – หามิได+้ ขา้ พเจ้า/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภิกษุท้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอน่ื / เอกธมฺมมฺปิ – แมซ้ ่ึง ธรรมอยา่ งหน่งึ / สมนุปสฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จิตฺตํ – จติ ] เอวํ – ฉันน้ัน/ [ปุคคฺ เลน – อันบคุ คล]/ อทนตฺ ํ – ไม่ได้ฝึกแลว้ / อคุตตฺ ํ – ไม่ได้คุม้ ครองแลว้ / อรกฺขติ ํ – ไม่ได้รกั ษาแลว้ / อสํวุตํ – ไม่ได้สารวมแลว้ / มหโต – อันมาก/ อนตถฺ าย – เพื่อมิใชป่ ระโยชน/์ สวํ ตฺตต.ิ – ย่อมเปน็ ไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น้/ี [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก]่ / ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษทุ ้ังหลาย/ จติ ตฺ .ํ – จติ / จิตฺตํ – จติ / ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทงั้ หลาย/ [ปุคฺคเลน – อันบุคคล]/ อทนตฺ ํ – ไม่ได้ฝกึ แล้ว/ อคตุ ตฺ ํ – ไมไ่ ด้คมุ้ ครองแล้ว/ อรกขฺ ติ ํ – ไม่ได้รักษาแล้ว/ อสวํ ุตํ – ไม่ได้สารวมแล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อนตถฺ าย – เพ่ือมิใช่ ประโยชน/์ สวํ ตฺตตี”ติ. – ยอ่ มเปน็ ไป”ดงั น้ี/ นวมํ. – พระสตู รท่ี ๙ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ ๔๐. “นาหํ – หามิได้+ขา้ พเจ้า/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อยา่ งอืน่ / เอกธมฺมมฺปิ – แม้ซง่ึ ธรรมอย่างหนง่ึ / สมนปุ สฺสามิ – ย่อมพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จติ ฺตํ – จติ ] เอวํ – ฉนั นัน้ / [ปคุ คฺ เลน – อันบุคคล]/ ทนฺตํ – ฝกึ แล้ว/ คุตฺตํ – คุ้มครองแล้ว/ รกขฺ ิตํ – ได้รักษาแล้ว/ สํวตุ ํ – ได้สารวมแล้ว/ มหโต – อนั มาก/ อตถฺ าย – เพื่อประโยชน/์ สวํ ตฺตติ. – ยอ่ มเปน็ ไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/้ี [ปพพฺ ํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษุ ทง้ั หลาย/ จิตตฺ ํ – จิต/ จติ ฺตํ – จติ / ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษุทัง้ หลาย/ [ปุคคฺ เลน – อันบคุ คล]/ ทนฺตํ – ฝกึ แลว้ / คตุ ฺตํ – ค้มุ ครอง แลว้ / รกฺขติ ํ – ไดร้ กั ษาแลว้ / สวํ ุตํ – ได้สารวมแล้ว/ มหโต – อันมาก/ อตถฺ าย – เพ่ือประโยชน์/ สวํ ตตฺ ตี”ติ. – ย่อมเป็นไป”ดงั น/ี้ ทสมํ. – พระสูตรที่ ๑๐ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแล้ว]/ อทนฺตวคโฺ ค – หมวดว่าด้วยจติ ทีไ่ ม่ไดฝ้ ึกแลว้ / จตตุ ฺโถ. – หมวดที่ ๔ [นฏิ ฐฺ ิโต – จบแล้ว]/ ๕. ปณหิ ติ อจฉฺ วคฺโค – หมวดว่าดว้ ยผลแห่งจติ ทต่ี ัง้ ไวผ้ ดิ และถูก/ ๔๑. “เสยฺยถาปิ – แม้ฉนั ใด/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ สาลสิ กู ํ – เดือยข้าวสาลี/ วา – หรอื / ยว สกู ํ – เดอื ยข้าวเหนียว/ วา – หรือวา่ / มิจฉฺ าปณหิ ิตํ – ทตี่ ้ังไวแ้ ล้วผดิ แลว้ / หตฺเถน – ด้วยมอื / วา – หรอื / ปา เทน – ด้วยเทา้ / วา – หรือว่า/ อกฺกนฺตํ – กระทบเข้าแลว้ / หตฺถํ – ซึง่ มือ/ วา – หรอื ว่า/ ปาทํ – ซง่ึ เทา้ / วา – หรือวา่ / เภจฉฺ ติ – จักตา/ โลหติ ํ – ยังโลหติ / วา – หรอื ว่า/ อปุ ปฺ าเทสสฺ ตีติ – จักใหเ้ กิดข้ึน+ดงั น้/ี เนตํ – หา มไิ ด+้ น่ัน/ [ปพฺพํ – ขอ้ ]/ ฐานํ – เป็นฐานะ/ วิชชฺ ติ. – ย่อมมี/ ตํ – นั้น/ [ปพฺพํ – ข้อ]/ กสิ สฺ – แห่งอะไร/ เหตุ? – เปน็ เหตุ?/ มจิ ฺฉาปณิหติ ตตฺ า – เพราะต้ังไวไ้ ม่ตรงแลว้ / ภิกฺขเว – ดกู ่อนภิกษทุ ้ังหลาย/ สกู สสฺ . – แห่งเดอื ยข้าว/ เอวเมวํ โข – ฉันนน้ั +เหมอื นกนั แล/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ โส วต – นน้ั หนอ/ ภิกขฺ ุ – ท่ภี ิกษุ รูปน้ัน/ มจิ ฺฉาปณหิ ิเตน – ทีต่ ง้ั ไว้แล้วผดิ / จติ เฺ ตน – มจี ติ / อวิชชฺ ํ – ซึ่งอวชิ ชา (ความไม่รแู้ จ้ง)/ เภจฉฺ ติ – ยอ่ ม ทาลาย/ วิชชฺ ํ – ยังวชิ ชา (ความรู้แจ้ง)/ อุปฺปาเทสสฺ ติ – จกั ใหเ้ กิดขนึ้ / นพิ พฺ านํ – ซ่งึ นพิ พาน/ สจฺฉกิ รสิ ฺสตีติ – จกั กระทาให้แจ้ง+ดงั น้ี/ เนตํ – หามิได+้ นั่น/ [ปพพฺ ํ – ขอ้ ]/ ฐานํ – เป็นฐานะ/ วชิ ชฺ ติ. – ยอ่ มม/ี 80

ตํ – ขอ้ นั้น/ กสิ สฺ – แหง่ อะไร/ เหตุ? – เป็นเหตุ?/ มจิ ฺฉาปณิหิตตฺตา – เพราะตั้งไวไ้ ม่ตรงแลว้ / ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ จิตฺตสฺสา”ต.ิ – แห่งจติ ”ดังน้ี/ ปฐมํ. – พระสูตรที่ ๑ [นิฏฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ ๔๒. “เสยฺยถาปิ – แมฉ้ นั ใด/ ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษทุ ั้งหลาย/ สาลิสกู ํ – เดือยข้าวสาลี/ วา – หรอื / ยว สกู ํ – เดือยข้าวเหนยี ว/ วา – หรอื วา่ / สมมฺ าปณิหิตํ – อันบคุ คลต้ังไวถ้ ูกแล้ว/ หตเฺ ถน – ดว้ ยมอื / วา – หรือ/ ปาเทน – ด้วยเท้า/ วา – หรอื / อกกฺ นตฺ ํ – กระทบเข้าแล้ว/ หตถฺ ํ – ซง่ึ มือ/ วา – หรือวา่ / ปาทํ – ซึ่งเท้า/ วา – หรอื วา่ / เภจฉฺ ติ – จักตา/ โลหิตํ – ยังโลหติ / วา – หรอื วา่ / อุปปฺ าเทสฺ สตตี ิ – จกั ให้เกดิ ข้ึน”ดังน้/ี ฐานเมตํ วต – เป็นฐานะ+นัน่ หนอ/ [ปพฺพํ – ข้อ]/ วิชฺชติ. – มอี ย/ู่ ตํ – น้ัน/ [ปพพฺ ํ – ข้อ]/ กสิ สฺ – แห่งอะไร/ เหตุ? – เปน็ เหตุ?/ สมฺมาปณิหติ ตตฺ า – เพราะต้ังไวต้ รงแลว้ / ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ สกู สฺส. – แหง่ เดือยข้าว/ เอวเมวํ โข – ฉนั น้ัน+เหมอื นกนั แล/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภิกษุทงั้ หลาย/ โส วต – น้นั หนอ/ ภิกขฺ ุ – ภกิ ษุ/ สมมฺ าปณิหิเตน – อนั ตง้ั ไว้ชอบแล้ว/ จติ ฺเตน – มีจติ / วิชฺชํ – ซ่งึ วิชชา (ความรแู้ จง้ )/ เภจฉฺ ติ – ยอ่ มทาลาย/ วิชฺชํ – ยังวชิ ชา (ความร้แู จง้ )/ อุปฺปาเทสสฺ ติ – จักใหเ้ กิดข้ึน/ นพิ ฺพานํ – ซ่ึงพระนิพพาน/ สจฺฉกิ ริสฺสตี’ติ – จัก กระทาให้แจ้ง’ดังนี้/ ฐานเมตํ วต – เป็นฐานะ+นัน่ หนอ/ [ปพฺพํ – ข้อ]/ วิชฺชติ. – มีอยู่/ ตํ – น้นั / [ปพฺพํ – ข้อ]/ กสิ สฺ – แห่งอะไร/ เหตุ? – เปน็ เหตุ?/ สมฺมาปณหิ ิตตตฺ า – เพราะความตง้ั ไวถ้ ูกแล้ว/ ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภกิ ษทุ ้ังหลาย/ จิตตฺ สสฺ า”ต.ิ – แห่งจิต” ดังนี้/ ทุติยํ. – พระสตู รที่ ๒ [นิฏฺฐติ ํ – จบแล้ว]/ ๔๓. “อิธาหํ [โลเก – ในโลก]+น+ี้ ขา้ พเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุทง้ั หลาย/ เอกจจฺ ํ – บางคน/ ปคุ คฺ ลํ – ซง่ึ บุคคล/ ปทฏุ ฺฐจิตฺตํ – ผ้มู ีจติ อนั โทสะประทษุ ร้าย/ เอวํ – อย่างน/ี้ เจตสา – ด้วยจิต/ เจโต – ซง่ึ จิต/ ปรจิ ฺจ – กาหนดแล้ว/ ปชานามิ – ยอ่ มรู้ชดั / อิมมฺหิ – น้ี/ เจ – หากวา่ / อยํ – น้/ี สมเย – ในสมัย/ ปุคฺคโล – บุคคล/ กาลํ – ซ่งึ กาละ/ กเรยฺย – พึงกระทา/ [ปุคคฺ เลน] ยถาภตํ นกิ ฺขติ โฺ ต – อนั บคุ คลนามาแลว้ ฝงั ไวแ้ ล้วฉันใด/ เอวํ. – ฉันนัน้ / นิรเย’ – ในนรก’/ ตํ – นั้น/ [ปพพฺ ํ – ข้อ]/ กสิ สฺ – แห่งอะไร/ เหตุ? – เปน็ เหตุ?/ จิตฺตํ – จิต/ หิสสฺ – เพราะว่า+นัน้ / [ปคุ คฺ ลสฺส – ของบุคคล]/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย/ ปทุฏฐฺ ํ. – ถูกโทสะประทุษรา้ ย/ “เจโตปโทสเหตุ – เพราะเหตกุ ารประทษุ รา้ ยแห่งใจ/ ปน – ก็/ ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษุท้ังหลาย/ เอว มเิ ธกจเฺ จ – อยา่ งน้ี+ในโลกน้ี+บางพวก/ สตฺตา – สตั วท์ ้งั หลาย/ กายสฺส – แหง่ กาย/ เภทา – เพราะการแตกไป/ ปรํ – ในเบอื้ งหลงั / มรณา – แต่ความตาย/ อปายํ – ซึ่งอบาย/ ทุคคฺ ตึ – ซ่ึงทุคต/ิ วนิ ิปาตํ – ซึ่งวนิ บิ าต/ นริ ยํ – ซ่งึ นรก/ อปุ ปชชฺ นฺตี”ติ – ยอ่ มเข้าถึง”ดงั นี/้ ตตยิ .ํ – พระสตู รที่ ๓ [นฏิ ฐฺ ติ ํ – จบแล้ว]/ ๔๔. “อิธาหํ [โลเก – ในโลก]+น้+ี ข้าพเจ้า/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ เอกจจฺ ํ – บางคน/ ปคุ ฺคลํ – ซึง่ บุคคล/ ปสนฺนจิตฺตํ – ผมู้ จี ิตผอ่ งใสแลว้ / เอวํ – อยา่ งนี/้ เจตสา – ด้วยจติ / เจโต – ซง่ึ จิต/ ปรจิ จฺ – กาหนด แลว้ / ปชานามิ – ย่อมรชู้ ดั / ‘อมิ มฺหิ – นี้/ เจ – หากวา่ / อยํ – น้ี/ สมเย – ในสมัย/ ‘ปคุ คฺ โล – บคุ คล/ กาลํ – ซึ่งกาละ/ กเรยฺย – พึงกระทา/ [ปคุ ฺคเลน] ยถาภตํ นกิ ฺขิตโฺ ต – อนั บุคคลนามาแลว้ ฝงั ไวแ้ ล้วฉนั ใด/ เอว.ํ – ฉัน 81

นนั้ / สคเฺ ค’ – ในสวรรค์’/ ตํ – นน้ั / [ปพพฺ ํ – ขอ้ ]/ กสิ สฺ – แหง่ อะไร/ เหตุ? – เปน็ เหตุ?/ จิตฺตํ – จติ / หิสฺส – เพราะว่า+น้นั / [ปคุ คฺ ลสสฺ – ของบคุ คล]/ ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภกิ ษทุ ง้ั หลาย/ ปสนนฺ ํ. – ผ่องใส แล้ว/ “เจโตปสาทเหตุ – เพราะเหตแุ หง่ ความเล่ือมใสแห่งใจ/ ปน – ก็/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุท้งั หลาย/ เอว มเิ ธกจฺเจ – อย่างนี+้ ในโลกน้ี+บางพวก/ สตฺตา – สตั ว์ทงั้ หลาย/ กายสสฺ – แห่งกาย/ เภทา – เพราะการแตกไป/ ปรํ – ในเบ้ืองหลงั / มรณา – แต่ความตาย/ สุคตึ – ซ่งึ สุคต/ิ สคคฺ ํ – ซงึ่ สวรรค/์ โลกํ – ซงึ่ โลก/ อปุ ปชฺชนฺตี”ติ. – ย่อมเข้าถงึ ”ดังน้/ี จตุตถฺ ํ. – พระสูตรที่ ๔ [นฏิ ฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ ๔๕. “เสยฺยถาปิ – แมฉ้ นั ใด/ ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภิกษทุ ง้ั หลาย/ อทุ กรหโท – หว้ งนา้ / อาวิโล – ท่ีขนุ่ มวั / ลฬุ ิโต – ไมใ่ สสะอาดแล้ว/ กลลีภูโต – เปน็ โคลนตมแลว้ / ตตถฺ – นัน้ / [อทุ กรหเท – ในหว้ งน้า]/ จกขฺ มุ า – ผมู้ ีตา ดี/ ปรุ โิ ส – บุคคล/ ตเี ร – บนฝง่ั / ฐโิ ต – ยืนอยู่แลว้ / น ปสฺเสยยฺ – ไม่พึงมองเหน็ / สิปฺปิสมพฺ ุกมฺปิ – ซ่ึงหอยโขง่ และหอยกาบ+บา้ ง/ สกขฺ รกฐลมปฺ ิ – ซ่งึ กอ้ นกรวดและกระเบือ้ งถ้วย+บา้ ง/ มจฺฉคมุ พฺ มฺปิ – ซึ่งฝงู ปลา+บ้าง/ จรนฺตมปฺ ิ – ท่วี ่ายอย่+ู บ้าง/ ติฏฺฐนตฺ มปฺ ิ. – ทห่ี ยุดอย+ู่ บ้าง/ ตํ – นั้น/ [ปพฺพํ – ขอ้ ]/ กสิ สฺ – แห่งอะไร/ เหตุ? – เป็นเหตุ?/ อาวลิ ตฺตา – เพราะความข่นุ มวั / ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษทุ ้งั หลาย/ อุทกสฺส. – แหง่ นา้ / เอวเมวํ โข – ฉนั น้ัน+เหมอื นกนั แล/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทง้ั หลาย/ โส วต – นน้ั หนอ/ ภกิ ฺขุ – ภิกษ/ุ อาวิเลน – ที่ขุ่นมวั / จติ เฺ ตน – ดว้ ยจติ / อตฺตตฺถํ – ซง่ึ ประโยชน์ของตน/ วา – หรอื วา่ / ญสฺสติ – จักรู้/ ปรตถฺ ํ – ซึ่งประโยชนข์ องบคุ คลอืน่ / วา – หรือวา่ / ญสสฺ ติ – จักรู/้ อภุ ยตถฺ ํ – ซ่งึ ประโยชนท์ ั้งสอง/ วา – หรือวา่ / ญสฺสติ – จักรู้/ อตุ ตฺ รึ – อันยงิ่ กวา่ / วา – หรือว่า/ มนุสฺสธมฺมา – กว่าธรรมของมนุษย/์ อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ – ซง่ึ ญาณทสั สนะท่ปี ระเสริฐอันสามารถอันวเิ ศษ/ สจฉฺ ิกรสิ ฺสตี’ติ – จักกระทาใหแ้ จง้ ’ดงั นี/้ เนตํ – หามไิ ด้+น่นั / [ปพพฺ ํ – ข้อ]/ ฐานํ – เป็นฐานะ/ วชิ ฺชติ. – ย่อมมี/ ตํ – นน้ั / [ปพพฺ ํ – ขอ้ ]/ กสิ สฺ – แห่งอะไร/ เหตุ? – เปน็ เหตุ?/ อาวลิ ตตฺ า – เพราะความขนุ่ มัว/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภิกษทุ ้งั หลาย/ จิตตฺ สฺสา”ต.ิ – แห่งจติ ”ดงั น/้ี ปญจฺ มํ. – พระสตู รท่ี ๕ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๔๖. “เสยยฺ ถาปิ – แมฉ้ ันใด/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษทุ ้ังหลาย/ อุทกรหโท – ห้วงนา้ / อจโฺ ฉ – ไม่ขนุ่ มัว/ วิปปฺ สนฺโน – ใสสะอาดแล้ว/ อนาวิโล – ไมเ่ ศร้าหมอง/ ตตฺถ – นน้ั / [อุทกรหเท – ในหว้ งน้า]/ จกฺขุมา – ผู้มตี า ดี/ ปุริโส – บุคคล/ ตเี ร – บนฝ่งั / ฐโิ ต – ยืนอยู่แลว้ / ปสเฺ สยยฺ – พงึ มองเห็น/ สปิ ฺปิสมฺพุกมฺปิ – ซง่ึ หอยโข่งและ หอยกาบ+บา้ ง/ สกขฺ รกฐลมฺปิ – ซงึ่ ก้อนกรวดและกระเบื้องถ้วย+บา้ ง/ มจฉฺ คมุ ฺพมฺปิ – ซง่ึ ฝงู ปลา+บ้าง/ จรนตฺ มฺปิ – ท่ีว่ายอยู่+บ้าง/ ติฏฺฐนฺตมฺปิ. – ทีห่ ยดุ อยู่+บ้าง/ ตํ – นั้น/ [ปพฺพํ – ข้อ]/ กสิ สฺ – แห่งอะไร/ เหตุ? – เปน็ เหตุ?/ อนาวิลตตฺ า – เพราะความไม่ขนุ่ มวั / ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภิกษุท้งั หลาย/ อทุ กสฺส. – แหง่ นา้ / เอวเมวํ โข – ฉันน้ัน+เหมือนกันแล/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษุทงั้ หลาย/ โส วต – นน้ั หนอ/ ภกิ ฺขุ – ภิกษุ/ อนาวิเลน – ทไ่ี ม่ขนุ่ มัว/ จติ เฺ ตน – ด้วยจิต/ อตฺตตฺถํ – ซง่ึ ประโยชนข์ องตน/ วา – หรอื ว่า/ ญสสฺ ติ – จักรู/้ ปรตฺถํ – ซึ่งประโยชนข์ องบคุ คลอ่ืน/ วา – หรือว่า/ ญสฺสติ – จักรู้/ อุภยตฺถํ – ซึง่ ประโยชน์ทัง้ สอง/ วา – หรือว่า/ 82

ญสฺสติ – จกั ร/ู้ อตุ ตฺ รึ วา – หรอื ว่า/ มนสุ สฺ ธมฺมา – กว่าธรรมของมนุษย์/ อลมริยญาณทสฺสนวเิ สสํ – ซง่ึ ญาณทสั สนะทปี่ ระเสรฐิ อันสามารถอนั วเิ ศษ/ สจฉฺ กิ ริสสฺ ตี’ติ – จักกระทาให้แจ้ง’ดังน/้ี ฐานเมตํ วต – เป็น ฐานะ+นัน่ หนอ/ [ปพพฺ ํ – ขอ้ ]/ วิชฺชติ. – มอี ย่/ู ตํ – น้นั / [ปพฺพํ – ขอ้ ]/ กสิ สฺ – แห่งอะไร/ เหตุ? – เปน็ เหตุ?/ เพราะความไมข่ นุ่ มัว/ ภกิ ขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษุทงั้ หลาย/ จิตฺตสสฺ า”ต.ิ – แห่งจติ ”ดังน/ี้ ฉฏฺฐํ. – พระสูตรที่ ๖ [นิฏฺฐติ ํ – จบแลว้ ]/ ๔๗. “เสยยฺ ถาปิ – แมฉ้ นั ใด/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย/ ยานิ กานจิ ิ – เหลา่ ใดเหล่าหนึ่ง/ รกุ ฺข ชาตานํ – กว่าตน้ ไม้ทั้งหลาย/ ผนทฺ โน – ตน้ จนั ทน/์ เตสํ – เหลา่ น้ัน/ [รุกฺขชาตานํ – กวา่ ตน้ ไม้ท้ังหลาย]/ [ปณฑฺ ิ เตน – อันบณั ฑิต]/ อคฺคมกขฺ ายติ – ย่อมกล่าวเรยี ก+ว่าเป็นเลศิ / ยททิ ํ – นี+้ ใด [ปพพฺ ํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ มุทตุ าย – เพราะความเป็นของออ่ น/ เจว – ด้วย+นนั่ แล/ กมมฺ ญฺญตาย – เพราะความเป็นของควรแก่การใชง้ าน/ จ. – ดว้ ย/ เอวเมวํ โข – ฉนั น้นั +เหมอื นกันแล/ อหํ – ข้าพเจ้า/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภิกษุท้งั หลาย/ นาญฺญํ – หามไิ ด้+ อย่างอน่ื / เอกธมฺมมฺปิ – แมซ้ ึ่งธรรมอย่างหนง่ึ / สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / ยํ – ใด/ [จิตตฺ ํ – จิต] เอวํ – ฉนั น้นั / [ปุคฺคเลน – อนั บุคคล]/ ภาวิตํ – เจรญิ แลว้ / พหลุ ีกตํ – กระทาให้ มากแล้ว/ มทุ ุ – เปน็ จติ ของอ่อน/ จ – ดว้ ย/ โหติ – ยอ่ มเป็น/ กมมฺ ญญฺ ญจฺ – เปน็ จิตควรแก่การใช้งาน+ดว้ ย/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/้ี [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ จิตฺตํ. – จิต/ จิตตฺ ํ – จติ / ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภกิ ษทุ งั้ หลาย/ [ปคุ คฺ เลน – อันบคุ คล]/ ภาวิตํ – เจรญิ แล้ว/ พหลุ กี ตํ – กระทาใหม้ ากแล้ว/ มทุ ุ – เปน็ จติ ของออ่ น/ จ – ด้วย/ โหติ – ยอ่ มเปน็ / กมฺมญฺญญจฺ – เป็นจติ ควรแก่การใช้ งาน+ดว้ ย/ โหต”ี ติ. – ย่อมเป็น”ดังน้/ี สตตฺ มํ. – พระสตู รที่ ๗ [นิฏฺฐติ ํ – จบแล้ว]/ ๔๘. “นาหํ – หามิได+้ ข้าพเจา้ / ภกิ ขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษทุ ้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอนื่ / เอกธมฺมมฺปิ – แมซ้ ่ึง ธรรมอยา่ งหนึง่ / สมนุปสฺสามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเห็น/ ยํ – ใด/ [จิตฺตํ – จติ ] เอวํ – ฉันนน้ั / ลหุปริวตฺตํ – อัน เปล่ียนแปลงเรว็ / ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น้/ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก่]/ จติ ฺตํ – จติ / ยาวญฺจิทํ – ก+็ ขอ้ น้ี+เพียงใด/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อุปมาปิ – แม้การเปรยี บเทียบ/ น สุกรา – ไม่ใช่กระทาได้ง่าย/ ยาว – เพยี งใด/ ลหุ ปรวิ ตตฺ ํ – อันเปล่ียนแปลงเร็ว/ จติ ตฺ ’นตฺ ิ. – จติ ’ดงั น้/ี อฏฺฐมํ. – พระสูตรที่ ๘ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ ๔๙. “ปภสสฺ รมิทํ – อนั ผดุ ผ่อง+นี้/ ภิกฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ จิตฺตํ. – จิต/ ตญจฺ โข – แตว่ า่ +นัน้ แล/ [จิตตฺ ํ – จิต]/ อาคนตฺ ุเกหิ – ที่เกดิ ขน้ึ ภายหลงั / อุปกฺกิเลเสหิ – เพราะอปุ กเิ ลสท้ังหลาย/ อปุ กกฺ ิลิฏฺฐ’นตฺ ิ. – เศร้าหมองแลว้ ’ดงั น้ี/ นวมํ. – พระสูตรที่ ๙ [นิฏฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๕๐. “ปภสฺสรมทิ ํ – อนั ผุดผอ่ ง+น้ี/ ภิกฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษุท้งั หลาย/ จิตตฺ .ํ – จิต/ ตญจฺ โข – แตว่ า่ +นน้ั แล/ [จิตตฺ ํ – จิต]/ อาคนฺตเุ กหิ – ทเี่ กดิ ขนึ้ ภายหลัง/ อปุ กฺกิเลเสหิ – จากอปุ กิเลสทั้งหลาย/ วิปปฺ มตุ ฺต”นตฺ ิ. – หลดุ พ้นแล้ว”ดงั นี้/ ทสมํ. – พระสูตรท่ี ๑๐ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ ปณหิ ติ อจฉฺ วคโฺ ค – หมวดว่าด้วยผลแห่งจติ ท่ีต้งั ไว้ผิดและถูก/ ปญฺจโม. – ที่ ๕ [นฏิ ฐฺ ิโต – จบแลว้ ]/ 83

๖. อจฺฉราสงฆฺ าตวคโฺ ค – หมวดวา่ ดว้ ยผลแหง่ จติ ชั่วลัดนว้ิ มอื เดียว/ ๕๑. “ปภสฺสรมิทํ – อนั ผดุ ผ่อง+นี้/ ภิกฺขเว – ดูกอ่ นภิกษุท้งั หลาย/ จิตตฺ .ํ – จติ / ตญฺจ โข – แตว่ า่ +นัน้ แล/ [จติ ฺตํ – จิต]/ อาคนตฺ เุ กหิ – ทเ่ี กดิ ขึน้ ภายหลงั / อุปกฺกเิ ลเสหิ – เพราะอุปกเิ ลสทง้ั หลาย/ อปุ กฺกลิ ิฏฺฐํ. – เศร้า หมองแลว้ / ตํ – น้ัน/ [จิตฺตํ – ซง่ึ จิต]/ อสสฺ ตุ วา – ผไู้ มไ่ ด้สดบั แลว้ / ปุถชุ ชฺ โน – ปถุ ุชน/ ยถาภูตํ – ตามความเป็น จรงิ / นปฺปชานาติ. – ย่อมไม่ร้ชู ดั / ตสมฺ า – เพราะเหตุนน้ั / [อหํ – ข้าพเจา้ ]/ ‘อสสฺ ตุ วโต – ผ้ไู มไ่ ด้สดับแล้ว/ ปถุ ุชชฺ นสฺส – แก่ปุถชุ น/ จติ ฺต ภาวนา – การอบรมจติ / นตถฺ ี’ติ – ยอ่ มไม่มี’ดงั น/ี้ วทามี”ต.ิ – ย่อมกลา่ ว”ดังน้/ี ปฐมํ. – พระสตู รที่ ๑ [นฏิ ฺฐติ ํ – จบแล้ว]/ ๕๒. “ปภสสฺ รมิทํ – อันผุดผอ่ ง+น้ี/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย/ จิตตฺ .ํ – จิต/ ตญฺจ โข – แตว่ า่ +นัน้ แล/ [จิตตฺ ํ – จิต]/ อาคนฺตเุ กหิ – ท่เี กดิ ขึ้นภายหลัง/ อุปกฺกิเลเสหิ – จากอุปกิเลสท้งั หลาย/ วปิ ปฺ มตุ ตฺ ํ. – หลดุ พ้น แล้ว/ ตํ – นั้น/ [จิตฺตํ – ซ่ึงจิต]/ สตุ วา – ผ้ไู ด้สดับแล้ว/ อรยิ สาวโก – อรยิ สาวก/ ยถาภูตํ – ตามความเป็นจริง/ ปชานาติ. – ยอ่ มทราบ/ ตสฺมา – เพราะเหตุนัน้ / [อหํ – ขา้ พเจา้ ]/ ‘สตุ วโต – ผูไ้ ด้สดบั แลว้ / ปุถชุ ฺชนสสฺ – แกป่ ถุ ุชน/ จติ ตฺ ภาวนา – การอบรมจิต/ อตฺถี’ติ – มีอยู่’ดังนี้/ วทามี”ต.ิ – ยอ่ มกลา่ ว”ดังน้ี/ ทตุ ิยํ. – พระสตู รท่ี ๒ [นฏิ ฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ ๕๓. “อจฺฉราสงฆฺ าตมตตฺ มปฺ ิ – แมช้ วั่ ลดั นวิ้ มือเดยี ว/ [กาลํ – สน้ิ กาล]/ เจ – หากวา่ / ภิกขฺ เว – ดกู ่อน ภิกษุทัง้ หลาย/ ภกิ ฺขุ – ภิกษุ/ เมตฺตาจติ ตฺ ํ – ซึ่งเมตตาจิต/ อาเสวติ – ย่อมเสพ/ อยํ – ภิกษนุ ี/้ [ภกิ ขฺ ุ – ภิกษ/ุ มยา – อันข้าพเจ้า]/ วุจฺจติ – ยอ่ มเรยี ก/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทงั้ หลาย/ ‘ภิกขฺ ุ – ภิกษุ/ อรติ ฺตชฌฺ าโน – ผู้ไมห่ า่ งจากฌาน/ วหิ รติ – ย่อมอาศยั อยู่/ สตฺถสุ าสนกโร – ผ้ทู าตามคาสอนของ พระศาสดา/ โอวาทปติกโร – ผ้ปู ฏิบัติตามโอวาท/ อโมฆํ – อนั ไม่สญู เปล่า/ รฏฺฐปิณฺฑํ - ซง่ึ ก้อนข้าวของชาวแวน่ แควน้ / ภุญชฺ ต’ิ . – ย่อมฉนั ’/ โก – อะไร/ ปน – ก็/ วาโท – วาจาเป็นเครอ่ื งกล่าว/ เย – เหล่าใด/ [ชนา – ชน ทั้งหลาย]/ นํ – นั้น/ [เมตฺตาจติ ฺตํ – ซึ่งเมตตาจติ ]/ พหุลีกโรนฺต”ี ติ – ย่อมกระทาใหม้ าก”ดงั นี้/ ตติย.ํ – พระสตู รท่ี ๓ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๕๔. “อจฉฺ ราสงฆฺ าตมตตฺ มปฺ ิ – แม้ชั่วลดั นว้ิ มอื เดยี ว/ [กาลํ – ส้นิ กาล]/ เจ – หากว่า/ ภิกขฺ เว – ดูก่อน ภกิ ษุทงั้ หลาย/ ภกิ ฺขุ – ภกิ ษุ/ เมตตฺ าจิตตฺ ํ – ยังเมตตาจิต/ ภาเวติ – ยอ่ มใหเ้ จริญ/ อยํ – ภกิ ษุน/้ี [ภิกฺขุ – ภิกษุ/ มยา – อันขา้ พเจ้า]/ วจุ ฺจติ – ยอ่ มเรยี ก/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทงั้ หลาย/ ‘ภกิ ขฺ ุ – ภิกษ/ุ อรติ ตฺ ชฺฌาโน – ผู้ไมห่ ่างจากฌาน/ วหิ รติ – ยอ่ มอาศัยอยู่/ สตถฺ ุสาสนกโร – ผู้ทาตามคาสอนของ พระศาสดา/ โอวาทปติกโร – ผู้ปฏิบัติตามโอวาท/ อโมฆํ – อนั ไม่สญู เปลา่ / รฏฐฺ ปณิ ฺฑํ - ซ่ึงก้อนข้าวของชาวแวน่ แคว้น/ ภญุ ชฺ ต’ิ . – ยอ่ มฉัน’/ โก – อะไร/ ปน – ก็/ วาโท – วาจาเป็นเครือ่ งกลา่ ว/ เย – เหล่าใด/ [ชนา – ชน ทั้งหลาย]/ นํ – น้นั / [เมตฺตาจติ ตฺ ํ – ซ่ึงเมตตาจติ ]/ พหลุ ีกโรนฺต”ี ติ – ยอ่ มกระทาใหม้ าก”ดังน้ี/ จตตุ ฺถํ. – พระสตู รที่ ๔ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๕๕. “อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ – แม้ชวั่ ลดั นวิ้ มือเดยี ว/ [กาลํ – ส้นิ กาล]/ เจ – หากว่า/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อน ภิกษทุ งั้ หลาย/ ภิกขฺ ุ – ภิกษุ/ เมตฺตาจิตฺตํ – ซึง่ เมตตาจติ / มนสกิ โรติ – ย่อมกระทาไวใ้ นใจ/ อยํ – ภิกษุน/้ี [ภกิ ฺขุ – ภิกษุ/ มยา – อนั ขา้ พเจ้า]/ วจุ จฺ ติ – ยอ่ มเรยี ก/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภิกษุทั้งหลาย/ ‘ภกิ ฺขุ – ภิกษุ/ อริตฺตชฌฺ าโน – ผูไ้ มห่ ่างจากฌาน/ วหิ รติ – ย่อมอาศัยอยู่/ สตฺถุสาสนกโร – ผ้ทู าตามคาสอนของ 84

พระศาสดา/ โอวาทปติกโร – ผูป้ ฏบิ ตั ิตามโอวาท/ อโมฆํ – อันไมส่ ญู เปล่า/ รฏฐฺ ปิณฑฺ ํ - ซง่ึ ก้อนขา้ วของชาวแวน่ แคว้น/ ภญุ ชฺ ต’ิ . – ย่อมฉนั ’/ โก – อะไร/ ปน – ก/็ วาโท – วาจาเปน็ เครอ่ื งกลา่ ว/ เย – เหล่าใด/ [ชนา – ชน ทั้งหลาย]/ นํ – นน้ั / [เมตตฺ าจติ ตฺ ํ – ซึง่ เมตตาจิต]/ พหุลกี โรนตฺ ”ี ติ – ย่อมกระทาให้มาก”ดงั นี้/ ปญฺจมํ. – พระสูตรที่ ๕ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ ๕๖. “เย เกจิ – เหลา่ ใดเหล่าหนึง่ / ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภกิ ษุท้ังหลาย/ ธมมฺ า – ธรรมท้งั หลาย/ อกุสลา – อัน เปน็ อกุศล/ อกสุ ลภาคิยา – อันเป็นส่วนแห่งอกุศล/ อกสุ ลปกขฺ ิกา – อนั เป็นฝ่ายแห่งอกุศล/ สพฺเพ – ท้งั หมด/ เต – เหล่าน้นั / [ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย]/ มโนปุพพฺ งคฺ มา. – เป็นธรรมมีใจเปน็ หัวหนา้ / มโน – ใจ/ เตสํ – เหล่าน้ัน/ ธมฺมานํ – แหง่ ธรรมทง้ั หลาย/ ปฐมํ – ก่อน/ อุปฺปชฺชติ – ยอ่ มเกิดข้ึน/ อนฺว เทว – ภายหลังนั่นแล/ อกุสลา – อันเป็นอกุศล/ ธมฺมา”ต.ิ – ธรรมทงั้ หลาย”ดงั น้ี/ ฉฏฐฺ ํ. – พระสตู รที่ ๖ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๕๗. “เย เกจิ – เหลา่ ใดเหล่าหนึ่ง/ ภิกฺขเว – ดกู ่อนภิกษุท้ังหลาย/ ธมฺมา – ธรรมทัง้ หลาย/ กสุ ลา – เปน็ กศุ ล/ กุสลภาคยิ า – อันเป็นสว่ นแหง่ กศุ ล/ อกสุ ลปกขฺ ิกา – อนั เป็นฝ่ายแห่งกุศล/ สพฺเพ – ทั้งหมด/ เต – เหล่าน้นั / [ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย]/ มโนปพุ พฺ งคฺ มา. – เป็นธรรมมใี จเป็นหวั หนา้ / มโน – ใจ/ เตสํ – เหล่าน้ัน/ ธมฺมานํ – แหง่ ธรรมทงั้ หลาย/ ปฐมํ – ก่อน/ อุปฺปชฺชติ – ยอ่ มเกิดข้ึน/ อนฺว เทว – ภายหลังนั่นแล/ กสุ ลา – เป็นกุศล/ ธมฺมา”ต.ิ – ธรรมท้งั หลาย”ดังนี/้ สตตฺ มํ. – พระสูตรที่ ๗ [นฏิ ฺฐติ ํ – จบแลว้ ]/ ๕๘. “นาหํ – หามิได+้ ข้าพเจ้า/ ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภกิ ษทุ ้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอื่น/ เอกธมมฺ มปฺ ิ – แมซ้ ่งึ ธรรมอย่างหน่ึง/ สมนุปสสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ปฺ นฺนา – อนั ไม่ เกดิ ข้นึ แลว้ / วา – หรอื / อกสุ ลา – อนั เปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมท้ังหลาย/ อุปปฺ ชฺชนฺติ – ยอ่ มเกิดข้นึ / อุปปฺ นนฺ า – อันเกิดขึ้นแลว้ / วา – หรือว่า/ กสุ ลา – อนั เป็นกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ ปรหิ ายนตฺ ิ – ย่อมเส่ือมไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+นี้/ [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภิกษุทัง้ หลาย/ ปมาโท – ความประมาท/ ปมตตฺ สสฺ – เปน็ ผ้ปู ระมาทแล้ว/ [ปุคคฺ ลสฺส – เมอื่ บคุ คล]/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภิกษุทง้ั หลาย/ อนุปปฺ นนฺ า – ที่ยังไมเ่ กิดข้ึนแลว้ / เจว – ดว้ ย+น่ันแล/ อกุสลา – อนั เปน็ อกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ อปุ ฺปชฺชนฺติ – ย่อม เกดิ ขนึ้ / อุปปฺ นฺนา – ทเ่ี กิดข้ึนแล้ว/ จ – ด้วย/ กสุ ลา – อนั เป็นกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมท้งั หลาย/ ปริหายนตฺ ี”ต.ิ – ย่อมเส่ือมไป”ดังนี/้ อฏฺฐมํ. – พระสูตรท่ี ๘ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๕๙. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจา้ / ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อญฺญํ – อย่างอื่น/ เอกธมมฺ มฺปิ – แม้ซ่งึ ธรรมอย่างหนึ่ง/ สมนปุ สฺสามิ – ย่อมพิจารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนุปฺปนนฺ า – อนั ไม่ เกดิ ขน้ึ แล้ว/ วา – หรอื / กสุ ลา – อนั เปน็ กุศล/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ อปุ ฺปชชฺ นตฺ ิ – ยอ่ มเกิดขนึ้ / อุปฺปนฺนา – อันเกดิ ขึน้ แล้ว/ วา – หรือว่า/ อกุสลา – อนั เปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ ปรหิ ายนตฺ ิ – ยอ่ มเสอ่ื มไป/ ยถยทิ ํ – ฉันใด+น/้ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภิกษทุ ั้งหลาย/ อปปฺ มาโท – ความไม่ประมาท/ อปฺปมตฺตสสฺ – เปน็ ผไู้ ม่ประมาทแล้ว/ [ปคุ คฺ ลสฺส – เม่ือบุคคล]/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภิกษุท้งั หลาย/ อนุปฺปนนฺ า – ทยี่ งั ไมเ่ กดิ ขน้ึ แลว้ / เจว – ดว้ ย+น่นั แล/ กสุ ลา – อันเปน็ กุศล/ ธมฺมา – ธรรมท้งั หลาย/ อปุ ปฺ ชฺชนฺ ติ – ย่อมเกิดข้ึน/ อปุ ฺปนฺนา – ทเ่ี กดิ ข้ึนแลว้ / จ – ด้วย/ อกสุ ลา – อันเป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ ปริ หายนตฺ ี”ติ. – ยอ่ มเส่ือมไป”ดังน้/ี 85

นวมํ. – พระสูตรท่ี ๙ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ ๖๐. “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจา้ / ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุทั้งหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอื่น/ เอกธมฺมมปฺ ิ – แม้ซง่ึ ธรรมอยา่ งหนึ่ง/ สมนุปสสฺ ามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนุปปฺ นนฺ า – อนั ไม่ เกดิ ขึ้นแล้ว/ วา – หรือ/ อกสุ ลา – อันเปน็ อกุศล/ ธมมฺ า – ธรรมท้งั หลาย/ อุปฺปชฺชนฺติ – ยอ่ มเกิดขนึ้ / อุปฺปนนฺ า – อันเกดิ ข้ึนแล้ว/ วา – หรอื ว่า/ กสุ ลา – อนั เป็นกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ ปริหายนตฺ ิ – ยอ่ มเสื่อมไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+นี้/ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทง้ั หลาย/ โกสชฺชํ. – ความเกียจคร้าน/ กสุ ตี สฺส – เปน็ ผู้เกยี จครา้ นแล้ว/ [ปุคฺคลสฺส – เม่อื บคุ คล]/ ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุท้งั หลาย/ อนุปปฺ นนฺ า – ที่ยังไม่เกดิ ขึ้นแลว้ / เจว – ดว้ ย+น่ันแล/ อกสุ ลา – อนั เป็นอกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ อุปปฺ ชฺชนตฺ ิ – ย่อม เกิดข้ึน/ อุปฺปนนฺ า – ท่ีเกิดขึ้นแล้ว/ จ – ดว้ ย/ กสุ ลา – อนั เป็นกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทัง้ หลาย/ ปรหิ ายนฺตี”ติ. – ยอ่ มเสื่อมไป”ดังน/้ี ทสมํ. – พระสูตรที่ ๑๐ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแล้ว]/ อจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค – หมวดว่าด้วยผลแห่งจิตชวั่ ลดั นิว้ มอื เดียว/ ฉฏโฺ ฐ. – ที่ ๖ [นฏิ ฐฺ โิ ต – จบแล้ว]/ ๗. วีรยิ ารมภฺ าทิวคฺโค – หมวดว่าดว้ ยการปรารภความเพยี รเป็นต้น/ ๖๑. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอื่น/ เอกธมฺมมฺปิ – แมซ้ งึ่ ธรรมอย่างหนึ่ง/ สมนปุ สสฺ ามิ – ยอ่ มพิจารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนปุ ปฺ นฺนา – อันไม่ เกดิ ขึ้นแล้ว/ วา – หรอื / กสุ ลา – อันเปน็ กุศล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ อุปฺปชฺชนตฺ ิ – ย่อมเกิดขน้ึ / อุปปฺ นนฺ า – อนั เกดิ ข้นึ แลว้ / วา – หรือว่า/ อกุสลา – อนั เปน็ อกุศล/ ธมมฺ า – ธรรมทัง้ หลาย/ ปริหายนฺติ – ย่อมเสื่อมไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/ี้ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุท้งั หลาย/ วรี ิยารมฺโภ – การปรารภความเพียร/ อารทฺธวรี ยิ สฺส – เป็นผไู้ ด้ปรารภความเพียรแลว้ / [ปคุ ฺคลสฺส – เม่อื บคุ คล]/ ภิกขฺ เว – ดกู ่อนภิกษุ ทัง้ หลาย/ อนปุ ฺปนนฺ า – ทยี่ งั ไม่เกิดข้ึนแลว้ / เจว – ด้วย+นนั่ แล/ กสุ ลา – อันเป็นกุศล/ ธมมฺ า – ธรรมทงั้ หลาย/ อุปปฺ ชชฺ นฺติ – ยอ่ มเกดิ ขนึ้ / อุปฺปนฺนา – ท่เี กิดขึ้นแล้ว/ จ – ดว้ ย/ อกสุ ลา – อนั เปน็ อกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรม ทัง้ หลาย/ ปรหิ ายนตฺ ี”ต.ิ – ยอ่ มเสือ่ มไป”ดงั น้ี/ ปฐมํ. – พระสตู รท่ี ๑ [นฏิ ฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ ๖๒. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจ้า/ ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษทุ ้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอื่น/ เอกธมฺมมฺปิ – แม้ซึ่ง ธรรมอย่างหนึง่ / สมนุปสสฺ ามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ฺปนฺนา – อันไม่ เกดิ ข้ึนแลว้ / วา – หรอื / อกสุ ลา – อนั เปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทัง้ หลาย/ อปุ ปฺ ชฺชนตฺ ิ – ย่อมเกิดข้ึน/ อุปฺปนฺนา – อนั เกิดขน้ึ แล้ว/ วา – หรอื ว่า/ กสุ ลา – อันเป็นกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ ปรหิ ายนฺติ – ย่อมเสือ่ มไป/ ยถยทิ ํ – ฉันใด+นี้/ [ปพพฺ ํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภิกษุทัง้ หลาย/ มหจิ ฺฉตา – ความมกั มาก/ มหจิ ฺฉสฺส – เป็นผมู้ ักมาก/ [ปุคคฺ ลสฺส – เม่ือบุคคล]/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทัง้ หลาย/ อนุปฺปนฺนา – ท่ียงั ไมเ่ กิดขนึ้ แลว้ / เจว – ด้วย+นัน่ แล/ อกสุ ลา – อนั เปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ อปุ ปฺ ชฺชนฺติ – ย่อม เกิดขน้ึ / อุปฺปนนฺ า – ท่ีเกิดขึ้นแล้ว/ จ – ดว้ ย/ กสุ ลา – อนั เปน็ กศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ ปรหิ ายนตฺ ี”ติ. – ย่อมเสอ่ื มไป”ดังนี/้ ทุตยิ ํ. – พระสตู รที่ ๒ [นฏิ ฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ ๖๓. “นาหํ – หามไิ ด+้ ข้าพเจ้า/ ภิกฺขเว – ดูกอ่ นภิกษทุ ั้งหลาย/ อญฺญํ – อย่างอื่น/ เอกธมฺมมปฺ ิ – แม้ซง่ึ ธรรมอยา่ งหนง่ึ / สมนปุ สสฺ ามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ฺปนฺนา – อันไม่ 86

เกดิ ขึน้ แลว้ / วา – หรอื / กสุ ลา – อนั เปน็ กุศล/ ธมฺมา – ธรรมทัง้ หลาย/ อปุ ฺปชชฺ นฺติ – ย่อมเกิดขึ้น/ อุปปฺ นนฺ า – อนั เกิดขนึ้ แล้ว/ วา – หรอื วา่ / อกุสลา – อันเป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทัง้ หลาย/ ปรหิ ายนฺติ – ย่อมเส่ือมไป/ ยถยทิ ํ – ฉันใด+น/ี้ [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อปฺปจิ ฉฺ ตา. – ความมักนน้อย/ อปปฺ ิจฺฉสฺส – เป็นผู้มคี วามมักน้อย/ [ปุคคฺ ลสฺส – เมื่อบุคคล]/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ อนุปปฺ นฺ นา – ทย่ี งั ไมเ่ กิดข้นึ แลว้ / เจว – ด้วย+นน่ั แล/ กสุ ลา – อันเปน็ กุศล/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ อุปปฺ ชฺชนฺติ – ย่อม เกดิ ขึ้น/ อุปฺปนนฺ า – ท่ีเกดิ ขึ้นแลว้ / จ – ด้วย/ อกสุ ลา – อันเปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ ปรหิ ายนฺตี”ติ. – ยอ่ มเส่ือมไป”ดงั น/ี้ ตติย.ํ – พระสูตรที่ ๓ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๖๔. “นาหํ – หามิได+้ ขา้ พเจ้า/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษทุ ้ังหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอ่ืน/ เอกธมฺมมฺปิ – แมซ้ งึ่ ธรรมอย่างหนึง่ / สมนุปสฺสามิ – ย่อมพิจารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนุปปฺ นฺนา – อนั ไม่ เกิดขึ้นแล้ว/ วา – หรือ/ อกสุ ลา – อันเป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมท้งั หลาย/ อปุ ฺปชฺชนตฺ ิ – ย่อมเกดิ ข้นึ / อุปปฺ นฺนา – อันเกดิ ขน้ึ แลว้ / วา – หรอื วา่ / กสุ ลา – อันเป็นกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมท้ังหลาย/ ปริหายนตฺ ิ – ย่อมเสือ่ มไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น/้ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ อสนตฺ ุฏฺฐิตา. – ความไม่สนั โดษ/ อสนตฺ ฏุ ฐฺ สฺส – เป็นผไู้ ม่สนั โดษแลว้ / [ปุคฺคลสสฺ – เม่ือบุคคล]/ ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภิกษุทัง้ หลาย/ อนุปปฺ นฺ นา – ทย่ี งั ไม่เกิดขนึ้ แลว้ / เจว – ด้วย+นนั่ แล/ อกสุ ลา – อนั เป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมท้งั หลาย/ อปุ ฺปชฺชนตฺ ิ – ย่อมเกิดขน้ึ / อุปปฺ นนฺ า – ที่เกดิ ขึ้นแลว้ / จ – ด้วย/ กสุ ลา – อันเปน็ กุศล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ ปริหายนฺตี”ต.ิ – ยอ่ มเสื่อมไป”ดังน/้ี จตตุ ถฺ ํ. – พระสตู รที่ ๔ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๖๕. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจา้ / ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอนื่ / เอกธมมฺ มฺปิ – แมซ้ ึง่ ธรรมอยา่ งหนึ่ง/ สมนปุ สสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ฺปนนฺ า – อันไม่ เกิดขน้ึ แลว้ / วา – หรอื / กสุ ลา – อนั เปน็ กศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมท้งั หลาย/ อปุ ฺปชชฺ นฺติ – ย่อมเกิดขึ้น/ อุปฺปนฺนา – อันเกิดขึน้ แลว้ / วา – หรือวา่ / อกุสลา – อันเป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ ปริหายนฺติ – ย่อมเส่อื มไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+นี/้ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภิกษุทง้ั หลาย/ สนตฺ ฏุ ฺฐิตา. – ความสนั โดษ/ สนตฺ ฏุ ฐฺ สสฺ – เป็นผสู้ ันโดษแล้ว/ [ปคุ คฺ ลสสฺ – เมื่อบุคคล]/ ภกิ ขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษุท้ังหลาย/ อนุปปฺ นฺนา – ทย่ี ังไมเ่ กิดข้นึ แล้ว/ เจว – ด้วย+นน่ั แล/ กสุ ลา – อนั เปน็ กุศล/ ธมมฺ า – ธรรมท้งั หลาย/ อุปฺปชฺชนฺติ – ยอ่ ม เกดิ ขนึ้ / อุปปฺ นนฺ า – ท่ีเกิดข้ึนแล้ว/ จ – ด้วย/ อกสุ ลา – อันเป็นอกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทัง้ หลาย/ ปรหิ ายนฺตี”ติ. – ยอ่ มเสอ่ื มไป”ดังน/้ี ปญฺจมํ. – พระสตู รท่ี ๕ [นฏิ ฐฺ ติ ํ – จบแล้ว]/ ๖๖. “นาหํ – หามิได+้ ข้าพเจา้ / ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภกิ ษุทั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอืน่ / เอกธมมฺ มปฺ ิ – แมซ้ ึ่ง ธรรมอย่างหนึง่ / สมนุปสสฺ ามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนปุ ปฺ นฺนา – อนั ไม่ เกดิ ข้ึนแลว้ / วา – หรือ/ อกสุ ลา – อนั เปน็ อกุศล/ ธมมฺ า – ธรรมท้งั หลาย/ อปุ ฺปชฺชนตฺ ิ – ย่อมเกดิ ขนึ้ / อุปฺปนฺนา – อันเกดิ ขนึ้ แล้ว/ วา – หรือวา่ / กสุ ลา – อนั เปน็ กศุ ล/ ธมมฺ า – ธรรมทงั้ หลาย/ ปรหิ ายนตฺ ิ – ยอ่ มเส่ือมไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/ี้ [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ อโยนิโสมนสิกาโร. – การมนสิการโดย ไมแ่ ยบคาย/ [ปุคฺคลสฺส – เมือ่ บุคคล]/ อโยนิโส – โดยไม่แยบคาย/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภกิ ษุทงั้ หลาย/ มนสิกโรโต – 87

กระทาไวใ้ นใจอยู/่ อนุปฺปนนฺ า – ท่ียงั ไมเ่ กดิ ข้นึ แลว้ / เจว – ด้วย+น่นั แล/ อกุสลา – อันเปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ อปุ ปฺ ชชฺ นตฺ ิ – ยอ่ มเกิดขนึ้ / อปุ ฺปนนฺ า – ทเ่ี กดิ ขน้ึ แลว้ / จ – ด้วย/ กสุ ลา – อนั เปน็ กศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ ปรหิ ายนฺตี”ติ. – ย่อมเส่อื มไป”ดังนี/้ ฉฏฺฐํ. – พระสูตรท่ี ๖ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๖๗. “นาหํ – หามไิ ด+้ ข้าพเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุท้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อยา่ งอ่นื / เอกธมมฺ มฺปิ – แมซ้ ึ่ง ธรรมอย่างหน่งึ / สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนุปปฺ นฺนา – อนั ไม่ เกิดขึ้นแล้ว/ วา – หรือ/ กสุ ลา – อันเปน็ กศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมท้งั หลาย/ อปุ ฺปชชฺ นตฺ ิ – ย่อมเกิดขน้ึ / อุปปฺ นฺนา – อันเกิดขนึ้ แล้ว/ วา – หรอื ว่า/ อกุสลา – อนั เป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ ปรหิ ายนฺติ – ย่อมเสื่อมไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น/ี้ [ปพพฺ ํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ้ังหลาย/ โยนโิ สมนสกิ าโร. – การมนสิการโดย แยบคาย/ [ปุคฺคลสสฺ – เมอื่ บุคคล]/ โยนโิ ส – โดยแยบคาย/ ภกิ ฺขเว – ดกู อ่ นภิกษทุ ้ังหลาย/ มนสิกโรโต – กระทา ไวใ้ นใจอย/ู่ อนุปฺปนฺนา – ทย่ี ังไม่เกิดข้นึ แลว้ / เจว – ด้วย+น่นั แล/ กสุ ลา – อันเปน็ กุศล/ ธมฺมา – ธรรม ท้ังหลาย/ อุปปฺ ชชฺ นตฺ ิ – ย่อมเกิดขน้ึ / อุปฺปนนฺ า – ที่เกดิ ข้ึนแลว้ / จ – ดว้ ย/ อกุสลา – อันเปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ ปริหายนตฺ ี”ติ. – ยอ่ มเสือ่ มไป”ดังน/ี้ สตตฺ มํ. – พระสูตรท่ี ๗ [นิฏฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ ๖๘. “นาหํ – หามไิ ด+้ ข้าพเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษทุ ้ังหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอน่ื / เอกธมมฺ มฺปิ – แม้ซึง่ ธรรมอยา่ งหนง่ึ / สมนปุ สสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนุปปฺ นนฺ า – อันไม่ เกิดข้ึนแล้ว/ วา – หรอื / อกุสลา – อนั เป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ อปุ ฺปชฺชนฺติ – ยอ่ มเกิดขึ้น/ อุปปฺ นนฺ า – อันเกิดขน้ึ แล้ว/ วา – หรอื วา่ / กสุ ลา – อนั เป็นกุศล/ ธมมฺ า – ธรรมทง้ั หลาย/ ปรหิ ายนตฺ ิ – ยอ่ มเสื่อมไป/ ยถยิทํ – ฉนั ใด+น้/ี [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทง้ั หลาย/ อสมฺปชญฺญํ. – ความไม่มสี ัมปชัญญะ/ อสมฺปชานสสฺ – เปน็ ผู้ไม่มีสัมปชญั ญะ/ [ปคุ คฺ ลสสฺ – เม่ือบุคคล]/ ภิกฺขเว – ดูก่อนภกิ ษุทงั้ หลาย/ อนปุ ฺปนนฺ า – ท่ยี ังไมเ่ กดิ ขึ้นแลว้ / เจว – ด้วย+น่ันแล/ อกุสลา – อนั เปน็ อกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมท้ังหลาย/ อปุ ฺปชฺชนฺติ – ยอ่ มเกดิ ขึน้ / อุปฺปนนฺ า – ทเี่ กิดขน้ึ แล้ว/ จ – ด้วย/ กสุ ลา – อนั เปน็ กุศล/ ธมมฺ า – ธรรมทั้งหลาย/ ปรหิ ายนฺตี”ต.ิ – ย่อมเส่ือมไป”ดังน้ี/ อฏฺฐมํ. – พระสูตรท่ี ๘ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ ๖๙. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษุทั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอน่ื / เอกธมฺมมฺปิ – แมซ้ ึ่ง ธรรมอยา่ งหน่ึง/ สมนปุ สสฺ ามิ – ยอ่ มพิจารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนปุ ฺปนนฺ า – อันไม่ เกิดขึน้ แล้ว/ วา – หรอื / กสุ ลา – อนั เปน็ กศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมท้ังหลาย/ อปุ ฺปชชฺ นตฺ ิ – ยอ่ มเกิดข้นึ / อุปฺปนฺนา – อนั เกิดขึน้ แล้ว/ วา – หรอื ว่า/ อกุสลา – อนั เป็นอกุศล/ ธมมฺ า – ธรรมทัง้ หลาย/ ปริหายนฺติ – ย่อมเส่ือมไป/ ยถยิทํ – ฉันใด+นี้/ [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ สมฺปชญฺญํ. – ความมสี มั ปชัญญะ/ สมปฺ ชานสฺส – เปน็ ผู้มสี มั ปชัญญะ/ [ปคุ ฺคลสฺส – เมือ่ บคุ คล]/ ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษุทงั้ หลาย/ อนปุ ปฺ นฺ นา – ทย่ี ังไม่เกดิ ขน้ึ แลว้ / เจว – ด้วย+นน่ั แล/ กสุ ลา – อันเปน็ กศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ อุปฺปชฺชนฺติ – ย่อม เกดิ ขึ้น/ อุปฺปนฺนา – ทเี่ กิดข้ึนแล้ว/ จ – ดว้ ย/ อกุสลา – อนั เป็นอกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมท้งั หลาย/ ปริหายนฺตี”ติ. – ยอ่ มเส่อื มไป”ดังน/้ี นวมํ. – พระสตู รที่ ๙ [นิฏฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ 88

๗๐. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจา้ / ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภิกษุท้ังหลาย/ อญฺญํ – อยา่ งอื่น/ เอกธมมฺ มฺปิ – แม้ซง่ึ ธรรมอยา่ งหนง่ึ / สมนปุ สฺสามิ – ย่อมพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนุปฺปนฺนา – อนั ไม่ เกดิ ขนึ้ แลว้ / วา – หรอื / อกุสลา – อันเป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ อปุ ปฺ ชฺชนฺติ – ย่อมเกดิ ขน้ึ / อุปปฺ นฺนา – อันเกดิ ขน้ึ แลว้ / วา – หรอื วา่ / กสุ ลา – อนั เป็นกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ ปรหิ ายนฺติ – ย่อมเสอื่ มไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/ี้ [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภิกษทุ ัง้ หลาย/ ปาปมิตฺตตา – ความมปี าปมิตร/ ปาปมิตฺตสสฺ – เปน็ ผูม้ ปี าปมิตร/ [ปคุ ฺคลสฺส – เมอื่ บุคคล]/ ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภิกษทุ ง้ั หลาย/ อนปุ ปฺ นนฺ า – ที่ยังไม่เกดิ ขึน้ แล้ว/ เจว – ด้วย+นัน่ แล/ อกสุ ลา – อันเป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทัง้ หลาย/ อปุ ปฺ ชฺชนตฺ ิ – ย่อม เกิดขึน้ / อุปปฺ นฺนา – ทเี่ กิดข้ึนแล้ว/ จ – ด้วย/ กสุ ลา – อนั เป็นกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ ปรหิ ายนฺตี”ติ. – ย่อมเสือ่ มไป”ดงั น/ี้ ทสมํ. – พระสูตรท่ี ๑๐ [นฏิ ฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ วีริยารมภฺ าทิวคฺโค – หมวดวา่ ดว้ ยการปรารภความเพยี รเป็นตน้ / สตตฺ โม. – ท่ี ๗ [นิฏฐฺ โิ ต – จบแล้ว]/ ๘. กลยฺ าณมติ ฺตาทิวคโฺ ค – หมวดวา่ ดว้ ยกลั ยาณมิตรเป็นต้น/ ๗๑. “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจา้ / ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภิกษุทั้งหลาย/ อญฺญํ – อย่างอื่น/ เอกธมมฺ มปฺ ิ – แมซ้ ่งึ ธรรมอยา่ งหน่ึง/ สมนุปสฺสามิ – ย่อมพิจารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนปุ ฺปนฺนา – อนั ไม่ เกดิ ขน้ึ แล้ว/ วา – หรอื / กสุ ลา – อนั เปน็ กุศล/ ธมฺมา – ธรรมท้งั หลาย/ อุปฺปชฺชนฺติ – ยอ่ มเกิดขนึ้ / อุปปฺ นฺนา – อนั เกิดขนึ้ แล้ว/ วา – หรอื ว่า/ อกุสลา – อนั เป็นอกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ ปรหิ ายนฺติ – ย่อมเสอ่ื มไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+นี้/ [ปพพฺ ํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ กลฺยาณมติ ฺตตา. – ความมีกัลยาณมิตร (มติ รด)ี / กลยฺ าณมิตฺตสฺส – เป็นผู้มีกลั ยาณมิตร/ [ปุคฺคลสสฺ – เมอื่ บุคคล]/ ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุทัง้ หลาย/ อนปุ ปฺ นฺนา – ท่ียังไมเ่ กดิ ขึน้ แลว้ / เจว – ด้วย+น่ันแล/ กสุ ลา – อนั เปน็ กศุ ล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ อปุ ฺปชชฺ นฺ ติ – ยอ่ มเกิดขึน้ / อปุ ฺปนฺนา – ทเี่ กิดข้ึนแลว้ / จ – ด้วย/ อกสุ ลา – อนั เปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ ปริ หายนตฺ ี”ติ. – ย่อมเส่ือมไป”ดังน้ี/ ปฐมํ. – พระสตู รที่ ๑ [นิฏฐฺ ติ ํ – จบแลว้ ]/ ๗๒. “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจ้า/ ภกิ ขฺ เว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อยา่ งอ่ืน/ เอกธมมฺ มฺปิ – แมซ้ ึ่ง ธรรมอย่างหนึ่ง/ สมนปุ สสฺ ามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนปุ ฺปนนฺ า – อันไม่ เกิดข้ึนแล้ว/ วา – หรือ/ อกุสลา – อันเปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมท้ังหลาย/ อปุ ฺปชฺชนฺติ – ย่อมเกิดขน้ึ / อุปปฺ นฺนา – อันเกิดขึน้ แลว้ / วา – หรือวา่ / กสุ ลา – อนั เปน็ กศุ ล/ ธมมฺ า – ธรรมทง้ั หลาย/ ปรหิ ายนฺติ – ยอ่ มเสื่อมไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/้ี [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ อนุโยโค – การประกอบเนือง ๆ/ อกุ สลานํ – อนั เป็นอกุศล/ ธมฺมานํ – ซ่งึ ธรรมทง้ั หลาย/ อนนุโยโค – การไมป่ ระกอบเนือง ๆ/ กสุ ลานํ – อนั เปน็ กุศล/ ธมมฺ านํ – ซ่งึ ธรรมท้ังหลาย/ อนโุ ยคา – เพราะการประกอบเนอื ง ๆ/ ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษทุ งั้ หลาย/ อกสุ ลานํ – อันเปน็ อกุศล/ ธมฺ มานํ – ซ่งึ ธรรมทั้งหลาย/ อนนโุ ยคา – เพราะการไม่ประกอบเนือง ๆ/ กุสลานํ – อนั เป็นกุศล/ ธมมฺ านํ – ซง่ึ ธรรมท้งั หลาย/ อนปุ ฺปนนฺ า – ท่ียังไมเ่ กิดขน้ึ แล้ว/ เจว – ดว้ ย+นน่ั แล/ อกุสลา – อันเป็นอกศุ ล/ ธมฺมา – ธรรม ทัง้ หลาย/ อุปฺปชชฺ นตฺ ิ – ยอ่ มเกดิ ขน้ึ / อุปปฺ นนฺ า – ทีเ่ กิดขึ้นแล้ว/ จ – ดว้ ย/ กสุ ลา – อนั เปน็ กศุ ล/ ธมฺมา – ธรรม ทัง้ หลาย/ ปรหิ ายนตฺ ี”ติ. – ยอ่ มเส่ือมไป”ดังน/ี้ 89

ทตุ ยิ ํ. – พระสูตรที่ ๒ [นิฏฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๗๓. “นาหํ – หามิได+้ ข้าพเจา้ / ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษทุ ้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอืน่ / เอกธมฺมมปฺ ิ – แมซ้ ึ่ง ธรรมอย่างหนึ่ง/ สมนุปสสฺ ามิ – ย่อมพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนปุ ฺปนนฺ า – ท่ียงั ไม่ เกดิ ขึ้นแลว้ / วา – หรือ/ กสุ ลา – อันเป็นกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทัง้ หลาย/ อปุ ฺปชฺชนฺติ – ยอ่ มเกิดขึน้ / อุปฺปนฺนา – ที่เกิดข้นึ แลว้ / วา – หรอื ว่า/ อกุสลา – อนั เปน็ อกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ ปริหายนตฺ ิ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น้ี/ [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ภิกฺขเว – ดกู อ่ นภกิ ษทุ ้งั หลาย/ อนโุ ยโค – การประกอบเนือง ๆ/ กสุ ลานํ – อนั เป็นกุศล/ ธมมฺ านํ – ซึง่ ธรรมทงั้ หลาย/ อนนุโยโค – การไม่ประกอบเนอื ง ๆ/ อกสุ ลานํ – อันเปน็ อกศุ ล/ ธมฺมานํ – ซึง่ ธรรม ท้งั หลาย/ อนโุ ยคา ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภิกษทุ ง้ั หลาย/ กุสลานํ – อนั เป็นกุศล/ ธมฺมานํ – ซึ่งธรรมทัง้ หลาย/ อนนโุ ย คา อกสุ ลานํ – อนั เปน็ อกศุ ล/ ธมมฺ านํ – ซ่งึ ธรรมทั้งหลาย/ อนปุ ปฺ นฺนา – ท่ยี งั ไมเ่ กิดขึ้นแล้ว/ เจว – ดว้ ย+นนั่ แล/ กสุ ลา – อันเป็นกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ อุปฺปชชฺ นฺติ – ย่อมเกิดขึน้ / อุปปฺ นฺนา – ทีเ่ กิดขน้ึ แล้ว/ จ – ด้วย/ อกสุ ลา – อนั เปน็ อกุศล/ ธมมฺ า – ธรรมท้งั หลาย/ ปริหายนตฺ ี”ต.ิ – ย่อมเสื่อมไป”ดงั น้ี/ ๗๓. “นาหํ – หามไิ ด+้ ขา้ พเจา้ / ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษุท้ังหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอ่นื / เอกธมมฺ มฺปิ – แม้ซ่งึ ธรรมอย่างหนง่ึ / สมนปุ สสฺ ามิ – ย่อมพิจารณาเห็น/ เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนปุ ฺปนฺนา – อันไม่ เกิดขนึ้ แล้ว/ วา – หรือ/ กสุ ลา – อนั เป็นกุศล/ ธมฺมา – ธรรมทงั้ หลาย/ อุปฺปชชฺ นตฺ ิ – ย่อมเกิดขน้ึ / อุปฺปนนฺ า – อนั เกดิ ข้ึนแล้ว/ วา – หรอื วา่ / อกุสลา – อันเปน็ อกุศล/ ธมมฺ า – ธรรมท้ังหลาย/ ปรหิ ายนตฺ ิ – ย่อมเส่ือมไป/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+นี/้ [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษุท้ังหลาย/ อนโุ ยโค – การประกอบเนอื ง ๆ/ กุ สลานํ – อันเป็นกุศล/ ธมฺมานํ – ซงึ่ ธรรมท้งั หลาย/ อนโุ ยคา – เพราะการประกอบเนอื ง ๆ/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภิกษทุ ง้ั หลาย/ กุสลานํ – อันเป็นกุศล/ ธมฺมานํ – ซ่งึ ธรรมทั้งหลาย/ อนุนโยคา – เพราะการไมป่ ระกอบเนือง ๆ/ อกุสลานํ – อันเปน็ อกุศล/ ธมฺมานํ – ซ่ึงธรรม ทั้งหลาย/ อนุปฺปนฺนา – ทีย่ ังไม่เกิดขนึ้ แลว้ / เจว – ดว้ ย+น่ันแล/ กสุ ลา – อันเป็นกุศล/ ธมมฺ า – ธรรมท้งั หลาย/ อุปฺปชฺชนฺติ – ยอ่ มเกดิ ขน้ึ / อุปปฺ นฺนา – ท่ีเกิดข้ึนแลว้ / จ – ด้วย/ อกสุ ลา – อนั เปน็ อกศุ ล/ ธมมฺ า – ธรรม ทั้งหลาย/ ปริหายนตฺ ี”ติ. – ยอ่ มเสอ่ื มไป”ดังนี/้ ตติย.ํ – พระสูตรที่ ๓ [นิฏฺฐิตํ – จบแล้ว]/ ๗๔. “นาหํ – หามไิ ด้+ข้าพเจ้า/ ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภิกษทุ ้ังหลาย/ อญฺญํ – อย่างอ่ืน/ เอกธมฺมมฺปิ – แมซ้ ่ึง ธรรมอยา่ งหนึ่ง/ สมนปุ สฺสามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหตุ]/ อนุปปฺ นฺนา – อนั ไม่ เกิดขึน้ แล้ว/ วา – หรอื / โพชฌฺ งฺคา – โพชฌงคท์ ั้งหลาย (ธรรมทีเ่ ป็นองคแ์ หง่ การตรสั รู้)/ นปุ ปฺ ชชฺ นฺติ – ยอ่ มไม่ เกิดขนึ้ / อุปปฺ นฺนา – อันเกดิ ขน้ึ แลว้ / วา – หรอื วา่ / โพชฌฺ งคฺ า – โพชฌงคท์ งั้ หลาย/ น ภาวนาปาริปรู ึ คจฺฉนตฺ ิ – ย่อมไมถ่ งึ +ซ่งึ ความเจรญิ เต็มที่/ ยถยทิ ํ – ฉันใด+น/้ี [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ภิกฺขเว – ดูกอ่ นภิกษทุ งั้ หลาย/ อโย นิโสมนสิกาโร. – การมนสิการโดยไมแ่ ยบคาย)/ [ปคุ คฺ ลสสฺ – เมื่อบุคคล]/ อโยนิโส – โดยไม่แยบคาย/ ภิกฺขเว – ดกู ่อนภิกษุทัง้ หลาย/ มนสิกโรโต – กระทาไว้ในใจอย่/ู อนปุ ฺปนฺนา – ทีย่ ังไม่เกดิ ขึ้นแลว้ / เจว – ดว้ ย+นน่ั แล/ โพชฺฌงฺคา – โพชฌงคท์ ั้งหลาย/ นปุ ปฺ ชฺชนตฺ ิ – ยอ่ มไม่เกดิ ขึน้ / อปุ ฺปนนฺ า – ท่ีเกิดข้ึนแลว้ / จ – ดว้ ย/ โพชฌฺ งฺคา – โพชฌงคท์ ัง้ หลาย/ น ภาวนา ปาริปูรึ คจฺฉนตฺ ี”ติ. – ยอ่ มไมถ่ งึ +ซง่ึ ความเจริญเต็มที่”ดังน/้ี จตตุ ฺถํ. – พระสตู รท่ี ๔ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ 90

๗๕. “นาหํ – หามิได้+ข้าพเจ้า/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษทุ ั้งหลาย/ อญญฺ ํ – อย่างอ่ืน/ เอกธมมฺ มปฺ ิ – แม้ซ่งึ ธรรมอย่างหนึ่ง/ สมนปุ สสฺ ามิ – ยอ่ มพจิ ารณาเหน็ / เยน – ใด/ [การเณน – เพราะเหต]ุ / อนุปฺปนนฺ า – อันไม่ เกดิ ข้ึนแลว้ / วา – หรอื / โพชฌฺ งคฺ า – โพชฌงค์ท้ังหลาย/ อุปปฺ ชฺชนฺติ – ย่อมเกิดขน้ึ / อุปปฺ นนฺ า – อนั เกดิ ขน้ึ แลว้ / วา – หรือวา่ / โพชฺฌงฺคา – โพชฌงคท์ ง้ั หลาย/ ภาวนาปารปิ ูรึ คจฉฺ นตฺ .ิ – ยอ่ มถึง+ซึง่ ความเจรญิ เต็มท่ี/ ยถยทิ ํ – ฉนั ใด+น/้ี [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษทุ ัง้ หลาย/ โยนิโสมนสกิ าโร – มนสกิ ารโดยแยบ คาย/ [ปคุ ฺคลสสฺ – เมือ่ บุคคล]/ โยนิโส – โดยแยบคาย/ ภิกฺขเว – ดกู ่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ มนสิกโรโต – กระทา ไว้ในใจอย่/ู อนุปฺปนฺนา – ท่ียังไม่เกิดข้นึ แลว้ / เจว – ด้วย+นน่ั แล/ โพชฺฌงคฺ า – โพชฌงค์ทั้งหลาย/ อุปฺปชฺชนตฺ ิ – ยอ่ มเกิดขึน้ / อุปปฺ นนฺ า – ทเี่ กิดขน้ึ แล้ว/ จ – ดว้ ย/ โพชฌฺ งฺคา – โพชฌงค์ท้ังหลาย/ ภาวนาปาริปรู ึ – ซ่งึ ความ เจริญเตม็ ที่/ คจฉฺ นตฺ ี”ติ – ย่อมถึง”ดังนี/้ ปญฺจมํ. – พระสูตรที่ ๕ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแลว้ ]/ ๗๖. “อปปฺ มตฺตกิ า – เป็นเร่อื งเลก็ น้อย/ เอสา – นัน่ / ภกิ ฺขเว – ดูก่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ ปรหิ านิ – ความ เสอื่ ม/ ยทิทํ – น+้ี ใด [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ญาติปริหานิ. – ความเส่ือมญาต/ิ เอตํ – นี้/ ปติกิฏฐฺ ํ – เป็นอนั เลวรา้ ย/ ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภกิ ษุทั้งหลาย/ ปริหานนี ํ – กวา่ ความเส่อื มทัง้ หลาย/ ยททิ ํ – น+ี้ ใด [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ปญญฺ าปริหานี”ติ. – ความเสื่อมปญั ญา”ดงั นี/้ ฉฏฐฺ ํ. – พระสูตรท่ี ๖ [นฏิ ฐฺ ติ ํ – จบแล้ว]/ ๗๗. “อปปฺ มตตฺ กิ า – เปน็ เร่อื งเล็กน้อย/ เอสา – นี้/ ภกิ ฺขเว – ดกู ่อนภิกษุทั้งหลาย/ วุทฺธิ – ความเจริญ/ ยทิทํ – น+้ี ใด [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก่]/ ญาติวุทธฺ ิ. – ความเจริญแห่งญาติ/ เอตทคฺคํ – น+้ี เปน็ เลิศ/ ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภิกษทุ ้ังหลาย/ วุทฺธีนํ – กวา่ ความเจรญิ ท้งั หลาย/ ยททิ ํ – น+้ี ใด [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก]่ / ปญฺญาวุทฺธิ. – ความเจรญิ แหง่ ปัญญา/ “ตสฺมาติห – เพราะเหตนุ น้ั +[ธมมฺ วินเย – ในพระธรรมวนิ ัย]+นี้/ ภกิ ฺขเว – ดูกอ่ นภิกษุท้ังหลาย/ เอวํ – อย่างนี/้ สิกฺขิตพฺพํ – พงึ สาเนียก/ ‘ปญญฺ าวุทฺธยิ า – เพ่ือความเจรญิ แหง่ ปัญญา/ วทฺธิสฺสามา’ต.ิ – จักเจรญิ ’ ดังน้ี/ เอวญฺหิ – อยา่ งนี้แล/ โว – อันเธอทง้ั หลาย/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภิกษุท้ังหลาย/ สกิ ฺขติ พฺพ”นตฺ ิ. – พงึ สา เนียก”ดงั น้ี/ สตฺตมํ. – พระสตู รที่ ๗ [นฏิ ฺฐติ ํ – จบแลว้ ]/ ๗๘. “อปปฺ มตฺติกา – เปน็ เรอ่ื งเลก็ น้อย/ เอสา – นนั่ / ภิกฺขเว – ดูก่อนภิกษุทง้ั หลาย/ ปริหานิ – ความ เสอ่ื ม/ ยทิทํ – น+้ี ใด [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก่]/ โภคปรหิ านิ – ความเสอื่ มแห่งโภคะ/ เอตํ – นี้/ ปตกิ ฏิ ฐฺ ํ – เปน็ อันเลวรา้ ย/ ภิกฺขเว – ดูกอ่ นภกิ ษุทัง้ หลาย/ ปริหานีนํ – กว่าความเสอ่ื ม ท้ังหลาย/ ยททิ ํ – นี้+ใด [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก]่ / ปญฺญาปริหานี”ต.ิ – ความเส่อื มแหง่ ปัญญา”ดงั น้ี/ อฏฐฺ มํ. – พระสูตรที่ ๘ [นฏิ ฺฐิตํ – จบแลว้ ]/ ๗๘. “อปฺปมตตฺ ิกา – เป็นเรอื่ งเล็กน้อย/ เอสา – นั่น/ ภิกขฺ เว – ดูก่อนภิกษุทัง้ หลาย/ วุทฺธิ – ความ เจรญิ / ยททิ ํ – น+ี้ ใด [ปพพฺ ํ – ขอ้ ] [ไดแ้ ก]่ / โภควุทฺธิ. – ความเจริญแห่งโภคะ/ เอตทคฺคํ – น+ี้ เป็นเลศิ / ภิกฺขเว – ดกู อ่ นภิกษุท้ังหลาย/ วุทฺธนี ํ – กวา่ ความเจริญทัง้ หลาย/ ยททิ ํ – น้ี+ ใด [ปพพฺ ํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ปญฺญาวทุ ฺธิ. – ความเจรญิ แห่งปญั ญา/ 91

“ตสมฺ าติห – เพราะเหตนุ น้ั +[ธมฺมวินเย – ในพระธรรมวินัย]+น้ี/ ภิกขฺ เว – ดกู อ่ นภกิ ษุทงั้ หลาย/ [ตมุ ฺ เหหิ – อนั เธอทัง้ หลาย]/ เอวํ – อยา่ งนี้/ สกิ ขฺ ติ พฺพํ – พงึ สาเนียก/ ‘[มยํ – ขา้ พเจ้าท้ังหลาย]/ ปญญฺ าวทุ ฺธิยา – เพ่อื ความเจริญแหง่ ปัญญา/ วทธฺ สิ สฺ ามา’ติ. – จักเจริญ’ ดังน/้ี เอวญฺหิ – อย่างน้แี ล/ โว – อนั เธอทัง้ หลาย/ ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภิกษทุ ้ังหลาย/ สิกขฺ ิตพฺพ”นฺติ. – พงึ สา เนยี ก”ดังนี้/ นวมํ. – พระสตู รที่ ๙ [นิฏฺฐติ ํ – จบแล้ว]/ ๘๐. “อปฺปมตฺติกา – เป็นเรื่องเล็กน้อย/ เอสา – นัน่ / ภกิ ขฺ เว – ดูก่อนภกิ ษุทั้งหลาย/ ปรหิ านิ – ความ เสื่อม/ ยทิทํ – น้+ี ใด [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ได้แก่]/ ยโสปริหานิ – ความเส่อื มแห่งยศ/ เอตํ – น้ี/ ปติกิฏฐฺ ํ – เปน็ อนั เลวร้าย/ ภิกขฺ เว – ดูกอ่ นภิกษุทงั้ หลาย/ ปรหิ านีนํ – กว่าความเส่ือมท้งั หลาย/ ยทิทํ – น้ี+ใด [ปพฺพํ – ข้อ] [ไดแ้ ก่]/ ปญญฺ าปรหิ านี”ติ. – ความเสอ่ื มปญั ญา”ดังน้ี/ ทสมํ. – พระสูตรที่ ๑๐ [นิฏฐฺ ิตํ – จบแล้ว]/ กลยฺ าณมิตฺตาทิวคโฺ ค – หมวดว่าด้วยกลั ยาณมิตรเป็นต้น/ อฏฺฐโม. – หมวดท่ี ๘ [นิฏฺฐโิ ต – จบแลว้ ]/ 92

Translation of Aṅguttaranikāya Ekakanipāto/One’s Collection 1. 1. 1 Evaṃ me sutaṃ. Ekaṃ samayaṃ Bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi: Bhikkhavoti. Bhadante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etad avoca. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarūpampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati. Yathayidaṃ bhikkhave itthirūpaṃ. Itthirūpaṃ bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti. Thus/I’ve/heard. Once/the Fortunate One/ in Sāvatthi/dwells/ in Jeta’s Grove/ of Anāthapiṇḍika/in the monastery/There/the Fortunate One/Bhikkhus/addressed: as ‘Bhikkhus’/ as ‘Venerable Sir’/those bhikkhus/to the Fortunate One/replied/The Fortunate One/ this was/said. I do not/bhikhus/other/even one form/see/ as/thus/a man’s/mind/completely/obsesses, as/this/bhikhus/woman’s form/ A woman’s/form/bhikkhus/a man’s/mind/completely/obsesses. 1. 1. 2 Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekasaddampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati yathayidaṃ bhikkhave itthisaddo. Itthisaddo bhikkhave purisassacittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti. I do not/ bhikkhus/ other/ even the one sound/ see/, as/thus/a man’s/mind/completely/obsesses/ as/thus/bhikkhus/a woman’s/sound/A woman’s/sound/bhikkhus/a man’s/mind/completely/obsesses/ 1. 1. 3 Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekagandhampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati. Yathayidaṃ bhikkhave itthigandho. Itthigandho bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti. I do not/bhikkhus/other/the one smell/see/, as thus/man’s/mind/completely/obsesses/ as/this/a woman’s/smell. The woman’s/smell/bhikkhus/man’s mind/completely obsesses. 1. 1. 4 Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarasampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati. Yathayidaṃ bhikkhave itthiraso. Itthiraso bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti. I do not/bhikkhus/other/even a taste/see, what/thus/a man’s/mind/completely obsesses. As/this/bhikkhus/a woman’s/taste. Woman’s taste/bhikkhus/a man’s/mind/completely obsesses. 1. 1. 5 Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekaphoṭṭhabbampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ 93

pariyādāya tiṭṭhati, yathayidaṃ bhikkhave itthiphoṭṭhabbebā. Itthiphoṭṭhabbo bhikkhave purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti. I do not/bhikkhus/other/even a tough/see, as/thus/man’s mind/completely obsesses/ as/thus/bhikkhus/woman’s/ touch. A woman’s touch/bhikkhus/a man’s/mind/completely/obsesses. 1.1. 6 Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekarūpampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, yathayidaṃ bhikkhave purisarūpaṃ. Purisarūpaṃ bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti. I do not/Bhikhus/other/even one form/see/, as/thus/a woman’s/mind/completely/obsesses. As/this/bhikhus/man’s form. A man’s/form/bhikkhus/a woman’s/mind/completely/obsesses. 1.1.7 Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekasaddampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, yathayidaṃ bhikkhave purisasaddo. Purisasaddo bhikkhave itthiyā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti. I do not/Bhikhus/other/even one sound/see/, as/thus/a woman’s/mind/completely/obsesses. As/this/bhikhus/man’s sound. A man’s/sound/bhikkhus/a woman’s/mind/completely/obsesses. 1.1.1 (Sāvatthinidānaṃ) Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi yena anuppanno vā kāmacchando uppajjati, uppanno vā kāmacchando bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati, yathayidaṃ bhikkhave subhanimittaṃ. Subhanimittaṃ bhikkhave ayoniso manasi karoto anuppanno ceva kāmacchando uppajjati, uppanno ca kāmacchando bhiyyo bhāvāyavepullāya saṃvattatīti. I do not/bhikkhus/other/even one this/see/by which/un-arisen/ sensual desire/arises/arises/sensual desire/to increase/to expand/leads, as/this/bhikkhus/a good/sign.1 A good/sign/bhikkhus/careless/to one who attends/un-arisen/sensual desire/arises/arisen/and/sensual desire/increases/expands/leads. 1.2.2 Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi yena anuppanno vā vyāpādo uppajjati, uppanno vā vyāpādo bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati, yathayidaṃ bhikkhave paṭighanimittaṃ. Paṭighanimittaṃ bhikkhave ayoniso manasi karoto anuppanno ceva vyāpādo uppajjati, uppanno va vyāpādo bhiyyo bhāvāya veppulāya saṃvattatīti. I do not/bhikkhus/other/even one this/see/by which/un-arisen/ ill-will/arises/arisen/ill-will/to increase/to expand/leads, as/this/bhikkhus/a the repulsive/sign.2 A 1 The mark of the attractive, bhikkhubodhi 2 The mark of the repulsive , bhikkhubodhi 94

repulsive/sign/bhikkhus/carelessly/to one who attends/un-arisen/the ill-will/arises/arisen/and/ill- will/increases/expands/leads. 1.2.3 Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi yena anuppannaṃ vā thīnamiddhaṃ uppajjati, uppannaṃ vā thīnamiddhaṃ bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati, yathayidaṃ bhikkhave arati tandi vijambhikā bhattasammadocetaso ca līnattaṃ. Līnacittassa bhikkhave anuppannaṃ ceva thīnamiddhaṃ uppajjati, uppannañca thīnamiddhaṃ bhiyyo bhāvāya veppulāya saṃvattatīti. I do not/bhikkhus/other/even one this/see/by which/un-arisen/ sloth and drowsiness/arises/arisen/sloth and drowsiness/to increase/to expand/leads, as/this/bhikkhu/discontent/lethargy/yawning/drowsiness after meal/and sluggishness. For one with sluggish mind/bhikkhus/un-arisen/sloth and drowsiness/arises, and arisen/sloth and drowsiness/to increase/ to expand/ leads 1.2.4 Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi yena anuppannaṃ vā uddhaccakukkuccaṃ uppajjati, uppannaṃ vā uddhaccakukkuccaṃ bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati, yathayidaṃ bhikkhave cetaso avupasamo. Avupasantacittassa bhikkhave anuppannaṃ ceva uddhaccakukkuccaṃ uppajjati, uppannañ ca uddhaccakukkuccaṃ bhiyyo bhāvāya veppulāya saṃvattatīti. I do not/bhikkhus/other/even one this/see/by which/un-arisen/ restlessness and remorse/arises/arisen/restlessness and remorse/to increase/to expand/leads, as/this/bhikkhu/ mind’s /unsettlement. For one with unsettled mind /bhikkhus/un-arisen/restlessness and remorse/arises, and arisen/restlessness and remorse/to increase/ to expand/ leads 1. 2. 5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yena anuppannā vā vicikicchā uppajjati, uppannā vā vicikicchā bhiyyo bhāvāya vepullāya saṃvattati, yathayidaṃ bhikkhave ayoniso manasikāro. Ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppannā ceva vicikicchā uppajjati, uppannā ca vicikicchā bhiyyo bhāvāya vepullāy saṃvattatīti. I do not/bhikkhus/other/even one this/see/by which/un-arisen/ doubt/arises/arisen/doubt/to increase/to expand/leads, as/this/bhikkhu/carelessly/attending. For one with carelessly attend /bhikkhus/un-arisen/doubt/arises, and arisen/doubt/to increase/ to expand/ leads 1. 2. 6. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi yena anuppanno vā kāmacchando nuppajjati, uppanno vā kāmacchando pahīyati, yathayidaṃ bhikkhave asubhanimittaṃ. Asubhanimittaṃ bhikkhave yoniso manasikaroto anuppanno ceva kāmacchando nuppajjati, uppanno ca kāmacchando pahīyatīti. 95

I do not/bhikkhus/other/ one thing/ even/see, by which/un-arisen/sensual desire/ does not arises/arisen/sensual desire/abandons/, as this/bhikkhus/bad sign. Bad sign/bhikkhus/ carefully/to one who attends/ un-arisen/and/sensual desire/does not/arise/ arisen/sensual desire/abalones. 1. 2. 7. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi yena anuppanno vā vyāpādo nuppajjati, uppanno vā vyāpādo pahīyati. Yathayidaṃ bhikkhave mettā cetovimutti. Mettaṃ bhikkhave cetovimuttiṃ yoniso manasikaroto anuppanno ceva vyāpādo nuppajjati, uppanno ca vyāpādo pahīyatīti. I do not/bhikkhus/other/ one thing/ even/see, by which/un-arisen/ill will/ does not arises/arisen/ill will/abandons/, as this/bhikkhus/through loving kindness/liberation by thought/Loving kindness/bhikkhus/ mind’s liberation/to one who attends/ un-arisen/and/ill will/does not/arise/ arisen/ill-will/abandons 1. 2. 8. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yena anuppannaṃ vā thīnamiddhaṃ nuppajjati, uppannaṃ vā thīnamiddhaṃ pahīyati, yathayidaṃ bhikkhave ārambhadhātu nikkamadhātu parakkamadhātu. Āraddhaviriyassa bhikkhave anuppannañceva thīnamiddhaṃ nuppajjati, uppannañca thīnamiddhaṃ pahīyatīti. I do not/bhikkhus/other/ one thing/ even/see, by which/un-arisen/sloth and drowsiness/ does not arises/arisen/sloth and drowsiness/abandons/, as this/bhikkhus/element of beginning/element of persistence/element of exertion/. For one who has aroused effort/ bhikkhus/ un-arisen/sloth and drowsiness/does not arise/arisen/sloth and drowsiness/abandons. 1. 2. 9. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yena anuppannaṃ vā uddhaccakukkuccaṃ nuppajjati, uppannaṃ vā uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, yathayidaṃ bhikkhave cetaso vūpasamo. Vūpasantacittassa bhikkhave anuppannaṃ ceva uddhaccakukkuccaṃ nuppajjati, uppannañca uddhaccakukkuccaṃ pahīyatīti. I do not/bhikkhus/other/ one thing/ even/see, by which/un-arisen/ restlessness and remorse / does not arises/arisen/ restlessness and remorse /abandons/, as this/bhikkhus/mind’s/calmness/. For one who has calm mind/ bhikkhus/ un-arisen/ restlessness and remorse /does not arise/arisen/ restlessness and remorse /abandons. 1. 2. 10. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi yena anuppannā vā vicikicchā nuppajjati, uppannā vā vicikicchā pahīyati. Yathayidaṃ bhikkhave yoniso manasikāro. Yoniso bhikkhave manasi karoto anuppannā ceva vicikicchā nuppajjati, uppannā ca vicikicchā pahīyatīti. 96

Vaggo dutiyo. I do not/bhikkhus/other/ one thing/ even/see, by which/un-arisen/ doubt/ does not arises/arisen/ doubt /abandons/, as this/bhikkhus/careful/attention/. For one who has careful/attention/ bhikkhus/ un-arisen/ doubt /does not arise/arisen/ doubt/abandons. Group The two (Sāvatthinidānaṃ:) Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ abhāvitaṃ akammaniyaṃ hoti, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ akammaniyaṃ hotīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/undeveloped/(unworkable)/is/ as this/mind. Mind/bhikkhus/undeveloped/is diactive (unworkable). 1. 3. 2. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ bhāvitaṃ kammaniyaṃ hoti, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ kammaniyaṃ hotīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/developed/active(workable)/is/ as this/mind. Mind/bhikkhus/developed/is active (workable). 1. 3. 3. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ mahato anatthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/undeveloped/to great/for harm/leads/ as this/mind. Mind/bhikkhus/undeveloped/to great/for harm/leads. 1. 3. 4. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattati, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave bhāvitaṃ mahato atthāya saṃvattatīti. I do not/Bhikhus/other/ one thing/even/see/, as/thus/developed/to great/for benefit/leads/ as this/mind. Mind/bhikkhus/developed/to great/for benefit/leads. 1. 3. 5. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ abhāvitaṃ apātubhūtaṃ mahato anatthāya saṃvattati. Yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ bhikkhave abhāvitaṃ apātubhūtaṃ mahato anatthāya saṃvattatīti. 97