รู้ทันโรค 2019 ALL

สามารถตดิ เชอื้ ไวรสั ซกิ า Zika Virus Disease ไดจ้ ากไหนบ้าง เชอ้ื ไวรสั ซกิ า Zika Virus Disease สามารถตดิ ตอ่ ไดท้ างชอ่ งทางหลกั โดยการถกู ยงุ ลายทม่ี เี ชอ้ื ไวรสั ซกิ า Zika Virus Disease กดั สว่ นชอ่ งทางอน่ื ๆ ทสี่ ามารถเปน็ ไปไดค้ อื การแพรผ่ า่ นทาง เลอื ด เชน่ การถา่ ยเลอื ด หรอื จากแมท่ ป่ี ว่ ยเปน็ โรคตดิ เชอ้ื ไวรสั ซกิ าสทู่ ารกในครรภ์ สว่ น การแพรผ่ า่ นการมเี พศสมั พนั ธน์ น้ั ยงั มรี ายงานเปน็ จำ� นวนนอ้ ย จงึ ควรปอ้ งกนั การถกู ยงุ ลายกดั เปน็ หลกั การวนิ ิจฉยั ทำ� ไดโ้ ดยการตรวจหาสารพนั ธกุ รรมดว้ ยวธิ ี Polymerase Chain Reactiion (PCR) และการแยกเชอ้ื ไวรสั จากตวั อยา่ งเลอื ดและปสั สาวะ ของผปู้ ว่ ย การป้องกนั สำ� หรบั ประชาชนทว่ั ไป - ควรป้องกนั ไม่ให้ยงุ กดั ด้วยการสวมเสอ้ื ผา้ ใหม้ ิดชิด นอนในมงุ้ และทายา กันยงุ กำ� จัดแหลง่ เพาะพนั ธุ์ยุงลาย กำ� จดั ลูกน้ำ� และยุงลายตัวแก่ - หากป่วยด้วยอาการไข้ ออกผ่นื เย่อื บตุ าอกั เสบ ปวดขอ้ อ่อนเพลีย ปวด ศีรษะรนุ แรงให้ไปพบแพทย์ พร้อมแจ้งประวัติการเดนิ ทาง (ถา้ ม)ี - สตรมี คี รรภค์ วรหลกี เลยี่ งทจี่ ะเดนิ ทางไปประเทศทม่ี กี ารระบาด หากมคี วาม จำ� เป็นต้องเดินทาง ควรปรกึ ษาแพทยแ์ ละปอ้ งกนั ไม่ให้ยงุ กัด สำ� หรบั บคุ ลากรทางการแพทย์ - หนว่ ยงานสาธารณสขุ มกี ารเตรยี มระบบการเฝา้ ระวงั เพอ่ื ปอ้ งกนั ควบคมุ โรค ตดิ เชอื้ ไวรสั ซกิ า โดยมรี ะบบเฝา้ ระวงั 4 ดา้ น ไดแ้ ก่ การเฝา้ ระวงั ทางระบาด วทิ ยา การเฝา้ ระวงั ทางกฏี วทิ ยา การเฝา้ ระวงั ทารกแรกเกดิ ทมี่ ภี าวะพกิ าร แต่ก�ำเนิด และการเฝ้าระวังกลุ่มอาการทางระบบประสาท และได้มีการ เตรียมความพร้อม การดูแลรักษา และการด�ำเนินการควบคุมยุงพาหะ น�ำโรค สอบถาม ขอ้ มูลเพ่มิ เติมได้ที่ ส�ำนักโรคตดิ ต่อน�ำโดยแมลง โทรศพั ท์ 0-2590-3104-5 51

โรคตดิ เชอื้ ไวรสั อโี บลา โรคติดเชื้อไวรัสอีโบลา เป็นโรคติดเช้ือไวรัสชนิดเฉียบพลันรุนแรง เกิดจากเช้ือไวรัส อโี บลา (Ebola virus Disease) ประกอบดว้ ย 5 สายพันธุ์ ไดแ้ ก่ สายพันธุ์ไอวอรีโคสต์ สายพันธซ์ุ ดู าน สายพันธุ์ซาร์อี สายพนั ธุเ์ รสตัน (Reston) และสายพันธุ์ Bundibugyo โดยสายพันธุ์ซูดาน สายพนั ธ์ซุ ารอ์ ี และสายพนั ธ์ุ Bundibugyo ท�ำให้เกดิ การระบาด ของโรคติดเชื้อไวรัสอีโบลาในแอฟริกา และท�ำให้มีอัตราป่วยตายประมาณร้อยละ 60 - 90 ในขณะท่สี ายพันธุ์ไอวอรีโคสต์ และสายพันธเุ์ รสตนั มักไม่ทำ� ใหเ้ กดิ อาการ รุนแรงและยังไม่มีรายงานการเสียชีวติ จากสายพันธ์เุ รสตนั โรคตดิ เช้อื ไวรสั อีโบลาตดิ ต่อได้อยา่ งไร? การติดตอ่ จากคนส่คู น เกดิ จากการสัมผัสกับเลอื ด หรอื สารคดั หล่ังทต่ี ดิ เชอ้ื เชน่ นาํ้ มูก นาํ้ ลาย ปสั สาวะ อจุ จาระ น้ําอสุจิ นอกจากน้ี การติดเชอ้ื ในโรงพยาบาล พบได้บ่อยผ่านทางเข็มและหลอดฉีดยาท่ีปนเปื้อนเชื้อ และยังพบการแพร่กระจายเช้ือไวรัสอีโบลา ในพิธีศพได้ บอ่ ย เนอ่ื งจากผมู้ ารว่ มพธิ ศี พอาจมกี ารสมั ผสั โดยตรงกบั รา่ งกายของผเู้ สียชวี ติ 52

โรคตดิ เชือ้ ไวรัสอีโบลามอี าการอยา่ งไร โรคตดิ เชอื้ ไวรสั อโี บลาเปน็ โรคเฉยี บพลนั รนุ แรงจากเชอื้ ไวรสั โดยมากมกั จะ แสดงออกเปน็ ไขเ้ ฉียบพลัน ออ่ นเพลียมาก ปวดกล้ามเนอ้ื ปวดศรี ษะและเจบ็ คอ ตามด้วยอาการ อาเจียน ท้องเสีย ผื่นผิวหนัง ไตและตับทํางานบกพร่อง และ ในบางรายจะพบการตกเลอื ดท้งั ภายในและภายนอกรา่ งกายก่อนเสยี ชีวิต ผปู้ ว่ ยจะยงั อยใู่ นระยะตดิ ตอ่ คอื ยงั สามารถแพรเ่ ชอื้ ไดต้ ราบเทา่ ทเี่ ลอื ด และ สารคัดหลั่งของตนยังมีเช้ือไวรัสในระยะฟักตัวของโรค ซึ่งหมายถึงระยะเวลา นับจากการเริ่มติดเชือ้ ไวรสั จนถงึ เม่ือเร่ิมแสดงอาการ ๒ ถึง ๒๑ วนั วคั ซนี และยารักษา ยังไม่มีวัคซีนป้องกันโรคอีโบลา และยารักษาจำ�เพาะ ขณะน้ีกำ�ลังอยู่ ระหว่างการศกึ ษาวิจัย ผ้ปู ว่ ยทีอ่ าการรนุ แรงจำ�เปน็ ต้องได้รบั การดแู ลรกั ษาแบบ ประคบั ประคองอยา่ งเขม้ งวด ผปู้ ว่ ยมกั จะมอี าการขาดนาํ้ บอ่ ยๆ จงึ จำ�เปน็ ตอ้ งได้ สารละลายเกลอื แร่ เพอ่ื แกไ้ ขอาการขาดนาํ้ โดยอาจใหท้ างปากหรอื ทางเสน้ เลอื ด คำ� แนะนำ� สำ� หรับเจา้ หนา้ ที่ดา้ นสาธารณสขุ • ด�ำเนินมาตรการเฝ้าระวังบริเวณด่านชายแดนหรือจุดผ่านแดนระหว่าง ประเทศที่อาจมีผู้เดินทางมาจากประเทศที่เกิดการระบาด และมีอาการสงสัย โรคติดเช้ือไวรัสอีโบลา ได้แก่ มีไข้สูง อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ ปวดกล้ามเน้ือ เจบ็ คอ อาเจียน ท้องเสยี และมีผื่นนูนแดงตามตวั • ประชาสัมพันธ์ให้ความรู้เรื่องการป้องกันควบคุมโรคแก่ประชาชน ได้แก่ การหลกี เลยี่ งการสมั ผสั สตั วป์ า่ หลกี เลย่ี งการรบั ประทานสตั วป์ ว่ ยตาย โดยไมท่ ราบ สาเหตุ โดยเฉพาะสัตว์จ�ำพวกลิง หรือค้างคาว หลีกเลี่ยงการสัมผัสกับ สารคัดหล่ัง เช่น เลือดจากผปู้ ่วยหรือศพ และ ล้างมือด้วยสบู่และน�้ำสะอาดหลังสัมผัส สอบถามข้อมลู เพิม่ เติมไดท้ ี่ สิ่งสกปรกทกุ คร้ัง ส�ำนักโรคตดิ ต่อทวั่ ไป โทรศพั ท์ 0-2590-3232 53

โรคไวรัสตบั อกั เสบ บี โรคไวรสั ตบั อกั เสบ บี (Hepatitis B) เปน็ การอกั เสบของตบั ซงึ่ เกดิ จากไวรสั ตบั อกั เสบ บี โดยเช้ือไวรัสจะบุกรุกเข้าสู่เซลล์ตับและก่อให้เกิดการอักเสบขึ้น ในบางกรณีผู้ติดเช้ือ อาจไมม่ อี าการ ทำ� ให้ไมท่ ราบวา่ ตนเองมเี ชอ้ื อยู่ในรา่ งกาย แตต่ บั มกี ารอกั เสบตอ่ เนอ่ื ง ท�ำให้เป็นตบั แขง็ และมะเร็งตบั ในทสี่ ดุ การติดต่อของเช้อื ไวรัสตบั อักเสบ บี - มเี พศสมั พนั ธก์ บั คนทม่ี เี ชอ้ื โดยไมไ่ ดส้ วมถงุ ยางอนามยั - ใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน - ใช้เข็มสักตามตัวหรือสีท่ีใช้สักตามตัวร่วมกัน และการ เจาะหู - แม่ทีม่ เี ชอื้ สามารถติดตอ่ ไปยงั ลกู ไดข้ ณะคลอด - บุคลากรทางการแพทย์ที่ถูกเข็มหรือส่ิงมีคมท่ีติดเชื้อ ระหว่างปฏิบตั ิงาน - โดยการสมั ผสั กบั เลอื ด น�้ำเลอื ด น�้ำคดั หลัง่ โดยผ่าน เข้าทางบาดแผล 54

อาการของผูป้ ว่ ยโรคไวรัสตับอกั เสบ บี อาการของผู้ป่วยโรคไวรัสตับอักเสบ บี จะเกิดหลังได้รับเช้ือประมาณ 45 - 90 วัน บางรายอาจจะนานถึง 180 วันผู้ป่วยท่ีเป็น แบบเฉียบพลันจะมีอาการอ่อนเพลีย เบ่ือ อาหาร ปวดตามตัว มไี ข้ แน่นท้อง ถ่ายเหลว เปน็ อยู่ 4 - 15 วนั หลงั จากนน้ั จะมี ตวั เหลอื ง ตาเหลือง ปัสสาวะสีเข้ม อาการตัวเหลืองตา เหลอื งจะหายไปภายใน 1 - 4 สัปดาห์ บาง รายอาจเป็นนานถึง 6 สัปดาห์ จึงสามารถ ท�ำงานได้ปกติ ส�ำหรับเด็กที่ติดเชื้อต้ังแต่แรก คลอด อาจไมม่ ีอาการ การรกั ษาโรคไวรสั ตับอักเสบ บี สว่ นใหญ่หายเอง แตจ่ ะมผี ูป้ ่วยจำ� นวนหนึง่ ทกี่ ลายเปน็ โรคตบั อกั เสบเรอื้ รงั ซึง่ ตอ้ งรกั ษาโดย การใหย้ า interferon หรอื lamivudine และควรอยใู่ นความดูแลของ แพทย์ ผลของการปว่ ยเปน็ โรคไวรัสตับอกั เสบ บี 90% ของผ้ปู ่วยจะหายขาด ภายใน 10 สปั ดาหก์ ารท�ำงานของตับกลับสู่ปกติ และมีภมู ิคุม้ กันโรค ผปู้ ว่ ยสว่ นหนึง่ ตรวจพบเชื้อไวรัสตับอกั เสบ บี HBsAg+ แตก่ าร ทำ� งานของตับปกติ พวกนี้สามารถติดต่อส่ผู อู้ น่ื เรยี กพาหะ (carrier) 5 - 10 % จะ เปน็ ตับอักเสบเรอ้ื รงั (Chronic hepatitis) ผู้ปว่ ยกลุ่มน้ีเจาะเลือดจะพบการทำ� งาน ของตบั ผดิ ปกตเิ ปน็ เวลาอยา่ งนอ้ ย 6 เดอื น และยงั ตรวจพบเชอ้ื ตลอด จะมกี ารอกั เสบ ของตับเป็นระยะ ๆ บางรายเปน็ ตบั แข็ง บางรายเปน็ มะเรง็ ตับ ดงั นนั้ ผู้ทไี่ ม่มอี าการ กอ็ าจจะเป็นไวรัสตบั อักเสบ บี ได้ ผู้ทีเ่ ป็นพาหะของโรคนี้จะไม่แสดงอาการให้เหน็ ทำ� ให้ไม่ทราบวา่ มเี ชอ้ื ตวั นอี้ ยู่ ในร่างกาย ซึ่งอาจจะส่งผลเสียท�ำให้น�ำเชื้อไปสู่ผู้อ่ืน ดังน้ันก่อนที่จะแต่งงานหรือมี เพศสมั พนั ธค์ วรจะตรวจหาไวรสั ตบั อกั เสบกอ่ น การวนิ จิ ฉยั แพทยจ์ ะเจาะเลอื ดตรวจ การทำ� งานของตับและตรวจหาเชื้อไวรัสตบั อักเสบ บี 55

การปอ้ งกันโรคไวรสั ตบั อักเสบบี โรคไวรสั ตบั อกั เสบบี สามารถปอ้ งกนั ไดโ้ ดยการฉดี วคั ซนี ปอ้ งกนั ไวรสั ตบั อกั เสบ บี หากท่านตดิ เชื้อไวรัสตบั อกั เสบ บี ทา่ นควรขอรบั คำ� แนะนำ� จากแพทย์ในการดแู ลตวั เอง และต้องค�ำนึงถึงบุคคลใกล้ชิดด้วยเพราะท่านอาจน�ำเชื้อไปสู่คนใกล้ชิด วิธีการ ปฏิบัตติ ัวหากทา่ นมเี ช้ืออยูใ่ นร่างกาย คือ 1. รบั ประทานยาและปฏิบัตติ ามค�ำแนะน�ำ ของแพทย์ 2. รบั การตรวจเลอื ดเพอ่ื ตดิ ตามอาการ ตามแพทย์ แนะนำ� 3. บอกใหค้ นใกลช้ ิดทราบ หากคนใกล้ชิดไม่มี ภมู คิ มุ้ กันอาจพจิ ารณาฉดี วัคซีนเพ่ือป้องกนั ไวรสั ตับอกั เสบบี 4. มีเพศสัมพันธ์อย่างปลอดภัย โดยการ สวมถงุ ยางอนามัย 5. งดบรจิ าคโลหิต 6. ไม่ดืม่ สรุ า ของมึนเมา 7. ไมใ่ ช้ยาโดยไมป่ รกึ ษาแพทย์ 8. พักผ่อนใหเ้ พียงพอ สอบถาม ขอ้ มูลเพม่ิ เตมิ ได้ที่ ส�ำนักโรคเอดส์ วณั โรค และโรคติดตอ่ ทางเพศสมั พันธ์ โทรศพั ท์ 0-2590-3216 56

โรคเมอรส์โรคทางเดนิ หายใจตะวันออกกลาง หรอื โรคทางเดินหายใจตะวันออกกลาง หรือ โรคเมอร์ส (Middle East respiratory Syndrome : MERS) หรือชื่อเดิม โรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา สายพันธุ์ใหม่ 2012 เปน็ เชอื้ สายพนั ธุ์หน่ึงในกลมุ่ ไวรสั โคโรนา (MERS Corona Virus:MERS CoV) ต้ังแต่ช่วงกลางเดือนมีนาคม พ.ศ. 2557 พบจ�ำนวนผู้ป่วยเพ่ิมสูงข้ึนอย่าง ตอ่ เนื่อง โดยบางรายไม่มีรายงานการยืนยันทางห้องปฏิบัติการ ล่าสุดมีการระบาด ในประเทศแถบเอเชยี ซงึ่ มรี ายงานการตดิ เชอื้ จากคนสคู่ นในวงจำ� กดั พบในกลมุ่ ผปู้ ว่ ย ดว้ ยกัน หลายกลุ่มไดแ้ ก่ ผดู้ ูแลใกล้ชดิ สมาชิกครอบครวั เดียวกัน บคุ ลากรทางการ แพทย์แตย่ ังไม่มกี ารแพรก่ ระจายเช้อื ในวงกวา้ ง การเฝ้าระวงั องค์การอนามยั โลกไดใ้ หป้ ระเทศสมาชกิ เฝ้าระวงั สถานการณ์โรค โดยในประเทศไทยได้มีการติดตาม สถานการณ์อย่างใกล้ชิด และเฝ้าระวังอย่างเข้มข้น โดยเน้นหนักการหาผู้ป่วยและป้องกันการแพร่กระจาย เชื้อนี้ในสถานพยาบาล 57

อาการของโรค ผปู้ ่วยทตี่ ิดเช้ือไวรัสโคโรนา (MERS CoV) บางราย ไม่มีอาการ ในรายท่ีมีอาการ บางรายมีอาการทางระบบ ทางเดินหายใจเล็กน้อย เช่น ไข้ไอ นอกจากน้ีในผู้ป่วย บางราย จะมอี าการในระบบทางเดนิ อาหาร ไดแ้ ก่ ทอ้ งรว่ ง รว่ มดว้ ย และบางรายอาจมอี าการทางระบบทางเดนิ หายใจ ลม้ เหลว และถึงแก่ชวี ติ ระยะฟักตวั ของโรค โดยทั่วไปเช้อื มรี ะยะฟักตวั ตงั้ แต่ 2 ถงึ 14 วนั วธิ ีการแพร่โรค การแพร่เช้ือระหว่างคนสู่คน สามารถแพร่ผ่านทาง ละอองฝอยของผู้ป่วยจากการ ไอ และมักเกิดจากการ สัมผัสอย่างใกล้ชิดกับผู้ป่วยโดยไม่ได้มีการป้องกันตนเอง โดยเฉพาะอย่างย่ิงในโรงพยาบาล ท้ังนี้บางรายมปี ระวตั ิ สมั ผสั กบั สตั ว์ และดม่ื นำ้� นมดบิ จากสตั ว์ โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ จากอฐู การรกั ษา เปน็ การรกั ษาตามอาการแบบประคบั ประคอง และ ยังไมม่ วี ัคซีน และยารกั ษาโดยเฉพาะ สอบถาม ขอ้ มลู เพ่ิมเตมิ ได้ที่ ส�ำนักโรคติดตอ่ ทว่ั ไป โทรศพั ท์ 0-2590-3232 58

โรคโปลโิ อ โรคโปลิโอ เดมิ เรยี กวา่ โรคไข้ไขสนั หลงั อกั เสบ ทงั้ นเ้ี พราะเชอ้ื ไวรสั โปลโิ อ จะทำ� ใหม้ กี าร อักเสบของไขสันหลัง ท�ำให้มีอัมพาตของกล้ามเน้ือแขนขา ในรายที่อาการรุนแรง จะท�ำให้มคี วามพกิ ารตลอดชีวิต และบางรายอาจเสยี ชีวิตได้ ระบาดวิทยาของโรค เชือ้ ก่อโรค (Infectious agent) เกิดจากเช้ือไวรัสโปลิโอ ซ่ึงจัดอยู่ใน Family Picornaviridae และ Genus Enterovirus มี 3 Serotype คอื ทัยป์ 1, 2 และ 3 แตล่ ะชนดิ สามารถจะทำ� ใหเ้ กดิ อัมพาตได้ แหลง่ รังโรค (Reservior) เช้ือน้ีจะอยู่ในล�ำไส้ของคนเท่านั้น ไม่มีแหล่งรังโรคอ่ืนๆ ส่วนใหญ่มักพบ ในคนทต่ี ดิ เชอ้ื แบบไมแ่ สดงอาการซงึ่ สว่ นใหญเ่ ปน็ เดก็ เลก็ และไมพ่ บวา่ คนเปน็ พาหะ ของโรคอยู่เป็นเวลานาน เนื่องจากเชื้อไวรัสโปลิโอในล�ำไส้จะถูกขับถ่ายออกไปหมด ภายใน 1 – 2 เดือน เชือ้ จะแบง่ ตัวเพิ่มจ�ำนวนไดใ้ นลำ� ไสข้ องคนท่ีไม่มภี ูมิต้านทาน เม่ือถูกขบั ถา่ ยออกมาภายนอก จะไม่สามารถเพิ่มจ�ำนวนได้ 59

การตดิ ต่อ (Mode of transmission) โปลโิ อเปน็ โรคทต่ี ดิ ตอ่ กนั ไดง้ า่ ยมาก การตดิ ตอ่ ทสี่ ำ� คญั คอื เชอื้ ทถี่ กู ขบั ถา่ ยออก มาทางอุจจาระเข้าสู่อีกคนหน่ึงโดยผ่านเข้าทางปาก (fecal-oral route) โดยเชื้อปน เปอ้ื นตดิ มอื ผา่ นจากคนหนง่ึ ไปยงั อกี คนหนง่ึ และเขา้ สรู่ า่ งกายเมอ่ื หยบิ จบั อาหารเขา้ สู่ปาก ในพ้ืนท่ีที่มีอนามัยส่วนบุคคล และการสุขาภิบาลไม่ได้มาตรฐานจะพบโรค โปลโิ อไดบ้ ่อยในเด็กอายุตำ่� กว่า 5 ปี และเป็นการตดิ ต่อทาง fecal-oral route สว่ น ในประเทศซึ่งมีการสุขาภิบาลและอนามัยส่วนบุคคลดี การติดต่อส่วนใหญ่เป็นแบบ oral - oral route โดยเชื้อที่เพมิ่ จำ� นวนในล�ำคอ หรอื ทางเดินอาหารสว่ นบน ถกู ขับ ออกมาพร้อมกับเสมหะออกมาทางปาก ปนเปื้อนมือท่ีหยิบจับอาหารเข้าทางปาก ของอีกคนหน่ึง ถ้าผู้ที่ได้รับเช้ือไม่มีภูมิต้านทานจะติดเช้ือทุกราย ถึงแม้ส่วนใหญ่จะ ไม่มีอาการ แต่สามารถแพรก่ ระจายเชื้อไปยังผู้อ่นื ได้ เมื่อพบผู้ปว่ ยโปลโิ อท่มี ีอัมพาต 1 ราย จะมีผู้ติดเชอื้ ทไ่ี ม่แสดงอาการอกี 100 – 200 ราย ซ่งึ สามารถแพร่กระจาย เชื้อต่อไปไดอ้ กี ระยะฝักตวั (Incubation period) ระยะฟกั ตวั ของผปู้ ว่ ยทม่ี อี มั พาต โดยปกตอิ ยรู่ ะหวา่ ง 7 – 14 วนั แตม่ รี ายงาน ตง้ั แต่ 3 – 35 วัน ระยะตดิ ต่อของโรค (Period of communicability) ไมท่ ราบเวลาที่แน่นอน แต่การถ่ายทอดโรคเกิดขน้ึ ได้นานเท่ากบั ระยะเวลาทมี่ ี การขับถ่ายเช้ือออกมา เชื้อไวรัสโปลิโอตรวจพบได้ในสารคัดหล่ังท่ีคอภายใน 36 ชว่ั โมง และตรวจพบไดใ้ นอจุ จาระภายใน 72 ชว่ั โมง หลงั มกี ารตดิ เชอื้ ทงั้ แบบทแ่ี สดง อาการและไมแ่ สดงอาการ เชอ้ื โปลโิ อยงั คงพบไดท้ ล่ี ำ� คอประมาณ 1 สปั ดาห์ และพบ ไดใ้ นอุจจาระนาน 3 – 6 สัปดาห์ 60

ลกั ษณะทางคลนิ กิ และการดำ� เนนิ การโรค พยาธสิ ภาพและอาการทางคลินิก เมื่อเช้ือโปลิโอเข้าสู่ร่างกายของผู้ท่ีไม่มีภูมิต้านทาน ไวรัสจะเข้าไปเพ่ิมจ�ำนวน ในบรเิ วณคอหอย (pharynx) และลำ� ไส้ สองสามวนั ตอ่ มาจะกระจายไปสตู่ อ่ มนำ้� เหลอื ง บรเิ วณคอทท่ี อนซลิ และทลี่ ำ� ไสแ้ ละเขา้ สกู่ ระแสเลอื ด ทำ� ใหม้ อี าการไขเ้ กดิ ขน้ึ สว่ นนอ้ ย ของไวรสั จะผา่ นจากกระแสเลอื ดไปยงั ไขสนั หลงั และสมองโดยตรง หรอื บางสว่ นอาจ ผ่านไปไขสันหลังโดยทางเส้นประสาท เมื่อไวรัสเข้าไปยังไขสันหลังแล้ว มักจะไปท่ี สว่ นของไขสนั หลงั หรอื สมองทค่ี วบคมุ การทำ� งานของกลา้ มเนอื้ เมอ่ื เซลลป์ ระสาทใน ส่วนท่ตี ดิ เช้ือมกี ารอกั เสบมากจนถกู ท�ำลายไป กล้ามเน้ือทค่ี วบคุมโดยเซลลป์ ระสาท นัน้ ก็จะมีอัมพาตและฝ่อลงไปดว้ ยในท่สี ุด อาการทเ่ี กดิ จากการตดิ เชอ้ื ไวรสั โปลโิ อแตกตา่ งกนั ไดม้ าก ประมาณรอ้ ยละ 90 จะไมแ่ สดงอาการใดๆประมาณรอ้ ยละ 4 - 8 จะมอี าการไมร่ นุ แรงไมม่ อี มั พาต ประมาณ ร้อยละ 1 จะมีอาการแบบเยอ่ื หุ้มสมองอักเสบไม่มอี มั พาต ประมาณร้อยละ 1 - 2 เท่านัน้ ทจ่ี ะมอี าการอัมพาตเกิดขนึ้ ผู้ป่วยท่ีไม่มีอาการมีความส�ำคัญทางด้าน ระบาดวทิ ยา เพราะเชอื้ ไวรสั โปลโิ อทเ่ี ขา้ ไปจะเพม่ิ จำ� นวนในล�ำไส้ และขับถา่ ยออกมาในเวลา 1 - 2 เดือน นบั เป็นแหล่งเพาะโรคทีส่ ำ� คญั ของชุมชน ผ้ปู ่วยทม่ี อี าการน้อยมาก จะมีอาการไข้ต�่ำ เจ็บคอ อาเจียน ปวดท้อง เบ่ืออาหาร และ ออ่ นเพลยี อาการจะเป็นอยู่ 3 - 4 วัน ก็จะหาย โดยไมม่ อี าการอัมพาต ผู้ป่วยท่ีมีอาการเย่ือหุ้มสมองอักเสบจาก เชอ้ื ไวรสั โปลโิ อ จะมอี าการเชน่ เดยี วกบั ทเี่ กดิ ไวรสั ชนดิ อน่ื ๆ แตจ่ ะตรวจพบคอแขง็ ชดั เจน ปวดศรี ษะ ปวดตามกล้ามเนอื้ เมอ่ื ตรวจนำ�้ ไขสนั หลงั จะพบ ความผดิ ปกตแิ บบการตดิ เชอ้ื ไวรสั มเี ซลลเ์ พม่ิ ขนึ้ ส่วนใหญ่เป็นลิมโฟซัยท์ ระดับน�้ำตาลปกติ และ โปรตนี เพมิ่ ได้ 61

ลกั ษณะของอมั พาตในโรคโปลโิ อมกั จะพบทขี่ ามากกวา่ แขนและจะเปน็ ขา้ งเดยี ว มากกว่า 2 ขา้ ง มกั จะเป็นกล้ามเน้อื ต้นขา เป็นแบบอ่อนปวกเปยี ก ในรายทเ่ี ปน็ มาก อาจมีอาการอัมพาตในกล้ามเนื้อส่วนล�ำตัวท่ีหน้าอก และหน้าท้องซึ่งมีความส�ำคัญ ในการหายใจ ท�ำให้หายใจเองไม่ได้ อาจเสียชีวิตได้ หากผู้ป่วยที่มีอาการกล้ามเน้ือ ออ่ นแรงแบบเฉียบพลันตอ้ งรบี ไปพบแพทย์โดยดว่ น การรกั ษา ใหก้ ารรกั ษาแบบประคบั ประคองในระยะแรกทมี่ ี การปวดตามกล้ามเน้อื ใชผ้ า้ ชุบน้�ำอนุ่ ประคบ นอนพัก และดูแลอย่างใกล้ชิดเมื่อมีอัมพาต และมีการหายใจ ลำ� บากตอ้ งใชเ้ ครอื่ งชว่ ยหายใจ เมอ่ื อาการอมั พาตหาย แลว้ ให้การฟ้นื ฟสู มรรถภาพของกล้ามเนือ้ การแยกผู้ป่วย ผู้ป่วยที่สงสัยติดเช้ือไวรัสโปลิโอจะขับถ่ายไวรัส ออกมาทางอจุ จาระในชว่ งเวลา 1 - 2 เดอื น ควรระวงั การแพรเ่ ชอื้ จากสิ่งขบั ถา่ ย ในระหวา่ งที่พักรกั ษาตัวใน สถานพยาบาล การป้องกัน 1. ในเดก็ ทวั่ ไป ใหว้ คั ซนี ปอ้ งกนั โรคโปลโิ อซงึ่ เปน็ วธิ ีท่ดี ีทีส่ ุด ตามนโยบายของกระทรวงสาธารณสุข 2. รับประทานอาหารและน�้ำดื่มท่ีสะอาดถูก สขุ ลกั ษณะ ถา่ ยอจุ จาระในสว้ มทถี่ กู สขุ ลกั ษณะทกุ ครง้ั สอบถาม ขอ้ มูลเพ่มิ เติมได้ท่ี กองโรคปอ้ งกันด้วยวคั ซนี โทรศพั ท์ 0-2590-3196-99 62

โรคพยาธิใบไม้ตับ “โรคพยาธิใบไม้ตับ” มีสาเหตุมาจากหนอนพยาธิที่มีชื่อเรียกว่า “พยาธิใบไม้ตับ” (Opisthorchis viverrini) ซงึ่ มรี ปู รา่ งแบนคลา้ ยใบไม้ สว่ นหวั และทา้ ยเรยี วมน ขนาดยาว 5-10 มิลลิเมตร กวา้ ง 0.7-1.5 มลิ ลิเมตร สแี ดงเรอ่ื คลา้ ยสโี ลหิตจาง ๆ โรคน้ีเกดิ ได้ในคนและสัตว์เลย้ี งลูกด้วยนมหลายชนดิ เช่น แมว สุนัข เป็นต้น ในประเทศไทยพบ มากท้งั ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื และภาคเหนือ ส่วนภาคอน่ื ๆ พบได้บ้างแต่นอ้ ยมาก ปจั จัยของการเกดิ โรค 1. จากนิสัยการกินอาหารของประชาชนท้องถ่ินที่ นยิ มกนิ อาหารทปี่ รงุ จากปลานำ้� จดื เกลด็ แบบดบิ หรอื สกุ ๆ ดบิ ๆ ทเี่ รยี กว่า “ก้อยปลา” สว่ นมากจะไดป้ ลามากในชว่ ง ปลายฤดูฝน ต้นฤดูหนาว ซึ่งปลามีตัวอ่อนพยาธิระยะ ติดตอ่ “เมตาเซอรค์ าเรยี ” ในเนือ้ ปลามากกวา่ ฤดูอนื่ ๆ 2. การแพร่กระจายของโรคยังด�ำเนินอยู่ตลอดเวลา เนือ่ งจากสขุ าภบิ าลในชนบทยงั พัฒนาไปไม่ทั่วถงึ วิถชี วี ิต ที่ทำ� ไรท่ ำ� นา ยงั ถา่ ยอจุ จาระลงน�้ำ หรือตามพมุ่ ไม้ เม่อื ฝน ตกจะชะอุจจาระลงแหล่งน้�ำ หรือลงบนพ้ืนดินท�ำให้หอย บไิ ทเนยี หรอื หอยไซมโี อกาสกนิ ไขพ่ ยาธแิ ละเจรญิ เตบิ โตใน หอยได้ 63

3. จากแหล่งน�้ำตา่ งๆ มหี อยบิไทเนยี หรอื หอยไซ (โฮสต์ก่ึงกลางตัวที่ 1) และ มปี ลานำ�้ จืดเกล็ดขาว (โฮสตก์ ึ่งกลางตวั ที่ 2) อยรู่ ่วมกันทำ� ใหว้ ัฏจักรชวี ิต ของพยาธใิ บไมต้ ับครบวงจรสมบรู ณ์ 4. รัฐบาลสนับสนุนการเกษตรโดยสร้างแหล่งน�้ำเป็นการเพ่ิมแหล่งเพาะพันธุ์ ของหอยและปลาซึ่งเป็นโฮสตก์ ึ่งกลางสง่ ผา่ นตอ่ โรค ดังนนั้ การปรุงสกุ ดว้ ย ความร้อนในการกินปลาจึงจะปลอดภัยจากการกินตัวอ่อนพยาธิใบไม้ตับ เขา้ ไป อาการโรคพยาธิใบไม้ตบั ผปู้ ว่ ยโรคพยาธใิ บไมต้ บั เมอ่ื เรมิ่ แสดงอาการผปู้ ว่ ยจะแนน่ ทอ้ งทใ่ี ตช้ ายโครงขวา อาจจกุ แน่นไปทใ่ี ต้ลน้ิ ปี่ อาการอื่น ๆ ได้แก่ เบ่ืออาหาร ท้องอืด ตับโต ถ่ายเหลวเป็น บางคร้ัง มีไข้ต่�ำๆ มีอาการ “ออกร้อน” ในระยะท้ายของโรคผู้ป่วยอาจมี ท่อน้�ำดี อุดตัน เกิดภาวะตัวเหลืองหรือดีซ่าน มีตับโตมากคล�ำได้เป็นก้อนแข็งผิวขรุขระ ตับนุ่มอ่อน มีน�้ำในช่องท้องและมีอาการบวมน้�ำ ผู้ป่วยอ่อนเพลีย น้�ำหนักลด เม่ือ มะเรง็ ลกุ ลามไปยงั อวยั วะระบบอน่ื ๆ อาการจะทรดุ หนกั และเสยี ชวี ติ ปจั จบุ นั องคก์ าร อนามัยโลกยอมรับว่าพยาธิใบไม้ตับเป็นปัจจัยหลักท่ีท�ำให้เกิดมะเร็งท่อน้�ำดีในคน พยาธใิ บไม้ตับถือเปน็ ปจั จยั เสยี่ งทีส่ �ำคญั ของการเกิดโรคมะเร็งทอ่ นำ�้ ดี 64

การรกั ษา ใหย้ าพราซิควอนเทล 600 มิลลกิ รัม ตามน�้ำหนักตวั ใหก้ ิน 40 มลิ ลกิ รัมต่อ น�ำ้ หนกั ตัว 1 กิโลกรัม กินครง้ั เดียวหลังอาหาร หรอื ก่อนนอน การควบคมุ และป้องกัน 1. ใหส้ ขุ ศกึ ษาใหท้ ราบถงึ อนั ตรายทพ่ี ยาธใิ บไมต้ บั เปน็ สาเหตทุ ำ� ใหเ้ ปน็ มะเรง็ ทอ่ นำ�้ ดี ใหเ้ กดิ การปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมของประชาชนทชี่ อบกนิ อาหารเมนู ปลาปรงุ ดิบ กนิ ปลาดิบ หรอื ปรงุ แบบสุกๆ ดบิ ๆ 2. ส่งเสริมให้ประชาชนถ่ายอุจจาระในส้วมหรือขุดหลุมฝังกลบเม่ือถ่าย นอกสว้ ม 3. ใหก้ ารรกั ษาสตั วร์ งั โรคทเี่ ปน็ แหลง่ แพรก่ ระจายของพยาธใิ บไมต้ บั คอื สนุ ขั แมว ฯลฯ (อาหารประเภท หอย ปลา กินแบบปรงุ สุก) เพือ่ ก�ำจัดตวั อ่อน พยาธใิ บไม้ในโฮสต์ก่งึ กลาง (อาหารทกุ เมนปู รงุ ให้สุกด้วยความร้อน) 4. ใหก้ ารรักษาผู้ท่เี ป็นพยาธิใบไมต้ ับทุกคน สอบถาม ข้อมลู เพ่มิ เตมิ ไดท้ ่ี ส�ำนกั โรคติดตอ่ ทั่วไป โทรศัพท์ 0-2590-3180 65

โรคพษิ สุนขั บา้ “โรคพษิ สุนขั บ้า” (Rabies) หรอื โรคกลัวนำ้� หรือในภาษาอสี านเรียกวา่ โรคหมาวอ้ เป็นโรคตดิ ตอ่ รา้ ยแรง เกดิ จากเชือ้ ไวรัสเรบีส์ (Rabies Virus) คนสามารถตดิ โรคได้ โดยถกู สตั วเ์ ลี้ยงลูกดว้ ยนมทม่ี ีเชอ้ื เชน่ สุนขั แมว หนู เปน็ ต้น กดั หรอื ขว่ น ซงึ่ เช้ือจะ ออกมากับน้�ำลายของสตั ว์ปว่ ยท่เี ป็นโรคนเี้ ป็นระยะ ๆ ในประเทศไทยมีสุนัขเป็นตัวน�ำโรคหลัก ร้อยละ 95 ของผู้เสียชีวิตมีสาเหตุมาจากสุนัข รองลงมาเป็นแมว สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทุกชนิด เป็นโรคน้ีได้ สนุ ขั ทีเ่ ปน็ โรคพษิ สุนัขบา้ จะขับเช้ือ ออกมากับน้�ำลายก่อนที่สุนัขจะมีอาการของโรค 1 - 7 วัน และขณะมีอาการจนกระท่ังสนุ ัขตาย ระยะเวลาตั้งแต่ไวรัสถูกขับออกมากับน้�ำลาย จนถึงสนุ ัขตาย รวมแลว้ จะไมเ่ กิน 10 วนั 66

การตดิ ตอ่ โรคพิษสุนัขบ้าติดต่อสู่คนได้โดยการถูกสัตว์ท่ีมีเชื้อกัด หรือข่วน หรือน�้ำลาย กระเด็นเข้าบาดแผล หรือผิวหนังท่มี รี อยถลอก หรอื ถกู เลียเยอ่ื เมือก ปาก จมกู ตา การติดต่อวิธีอื่นในธรรมชาติเป็นไปได้ยาก เชื้อจะเข้าสู่ร่างกายทางปลายประสาท เดินทางเข้าสู่ระบบประสาทส่วนกลาง เช้ือจะเพิ่มจ�ำนวนขึ้นมากที่สมอง ท�ำให้เกิด สมองหรือไขสันหลังอักเสบ จะปรากฏอาการหลังจากได้รับเช้ือตั้งแต่ 7 วัน จนถึง หลายปี แตส่ ่วนใหญจ่ ะอยรู่ ะหว่าง 1 - 6 เดือน ผใู้ ดไดร้ ับเช้ือปลอ่ ยไวจ้ นเกิดอาการ ของโรคแล้วต้องเสยี ชวี ิตทุกราย อาการของโรคในคน อาการแสดงของโรค มักเป็นการอกั เสบของสมองและเยอ่ื สมอง ในระยะ 2 - 3 วันแรก ผู้ปว่ ยจะปวดเมือ่ ยตามเน้อื ตวั มีไข้ คันหรือปวดบริเวณรอยท่ถี กู กัด ทง้ั ๆ ท่ี แผลอาจหายเป็นปกติแล้ว ต่อมาจะหงุดหงิด กระสับกระส่าย ต่ืนเต้น ไวต่อส่ิงเร้า รอบกาย ไม่ชอบแสง ลม มีน้ำ� ลายไหล กล้ามเนอื้ คอกระตุก เกร็งขณะพยายามกลนื อาหารหรือน�ำ้ ทำ� ให้เกดิ อาการ “กลวั น�้ำ” ตอ่ มาจะเรมิ่ เพอ้ คล่ัง สลบั กับอาการสงบ ชัก ผู้ป่วยบางรายอาจเปน็ อมั พาต โดยมอี าการแขนขาออ่ นแรง หมดสติ และเสียชีวิต ในท่สี ุด เนื่องจากสว่ นท่ีสำ� คญั ของสมองถกู ทำ� ลายไปหมด 67

อาการของโรคในสนุ ขั และแมว มี 2 แบบ แบง่ อาการเปน็ 2 ระยะ 1. ระยะแรกสนุ ขั /แมวจะมนี สิ ยั เปลย่ี นไปจากเดมิ 2. ระยะที่ 2 เป็นระยะต่ืนเต้น จะมีอาการ กระวนกระวาย ตน่ื เตน้ ดรุ า้ ย ไลก่ ดั คนและสตั ว์ อื่นที่ขวางหน้า แม้กระทั่งกรงหรือโซ่ท่ีลามไว้ กลืนอาหารและน้ำ� ผิดไป ลกั ษณะการเคย้ี วอาหารผดิ ปกติ 3. ระยะอัมพาต จะมีน้�ำลายไหล ขากรรไกรห้อย บางตัวท�ำท่าเหมือนอะไร ติดคอ เสยี งเห่าหอนผดิ ไป เปน็ อมั พาต ล้มลงตาย 4. ระยะเวลาแสดงอาการไมเ่ กนิ 10 วนั สนุ ขั บา้ แบบดรุ า้ ยจะแสดงอาการระยะ ที่ 2 ยาวนาน สุนัขบ้าแบบซึมจะแสดงอาการระยะที่ 2 สั้นมาก ท�ำให้สังเกตยากต้องระวังและนึกถึงโรคนี้ในกรณีสุนัขท่ีแสดงอาการโรค พิษสุนขั บ้าแบบซึมไว้ด้วย การรกั ษา ปัจจุบันยังไม่มีทางรักษาหาย แต่สามารถป้องกันได้ ผู้ป่วยมีชีวิตอยู่ได้นาน ไม่เกนิ 1 สปั ดาห์ และเสียชวี ิต เนือ่ งจากอัมพาตของกลา้ มเนอ้ื และระบบทางเดนิ หายใจการรกั ษาจึงทำ� ไดเ้ พียงการดูแล ประคบั ประคอง และรกั ษาตามอาการ เทา่ ท่ี จะท�ำได้เทา่ น้ัน วธิ ีการดูแลผูป้ ว่ ย ท�ำไดด้ ังน้ี 1. แยกผ้ปู ว่ ยใหป้ ราศจากสิ่งเรา้ ตา่ ง ๆ เช่น หอ้ งทีส่ งบ ปราศจากเสยี งรบกวน แตไ่ ม่จ�ำเป็นต้องปดิ ไฟ 2. ใหส้ ารอาหารแบบนำ�้ เขา้ ทางเสน้ เลอื ด เนอ่ื งจากผปู้ ว่ ยมกั จะกนิ อาหารไมไ่ ด้ 3. ผู้ให้การดูแล ควรใส่เส้ือผ้ามิดชิด ควรใส่แว่นตา ผ้าปิดจมูก เพ่ือป้องกัน การตดิ เชอื้ จากผูป้ ว่ ย 68

การปอ้ งกนั การปอ้ งกนั โรคพษิ สนุ ขั บา้ ทส่ี ำ� คญั ทส่ี ดุ คอื การ เสริมภูมิคุ้มกันในสุนัขซ่ึงเป็นสัตว์น�ำโรคหลัก คือการ ฉีดวัคซีนป้องกันโรคในสุนัขและระวังอย่าให้สุนัขหรือ แมวกัด เพราะการติดเช้ือส่วนใหญ่จะมาจากน้�ำลาย สัตว์ท่ีเป็นโรคอยู่แล้ว รวมทั้งการควบคุมจ�ำนวนสุนัข ซึ่งการป้องกนั โรคสามารถทำ� ไดด้ ังน้ี 1. คนเลี้ยงสุนัขควรน�ำสุนัขทุกตัวไปรับการฉีด วัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าเป็นวิธีการป้องกันโรคท่ีดี ท่ีสุด ถ้าสุนัขในพ้ืนที่ได้รับการฉีดวัคซีน อย่างน้อย ร้อยละ 82 จึงจะป้องกันโรคพษิ สนุ ขั บา้ ในพน้ื ท่ีได้ 2. ใหค้ วามรแู้ กป่ ระชาชนทวั่ ไป โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ บดิ า มารดา หรอื ผปู้ กครองอยา่ ปลอ่ ยใหเ้ ดก็ เลก็ อยกู่ บั สุนขั ตามลำ� พงั และสอนเดก็ ให้รู้จกั ระมัดระวัง เม่อื อยู่ ใกล้สุนัขอย่ารังแก อย่าแกล้ง อย่าท�ำให้สุนัขตกใจ สำ� หรบั ผเู้ ลยี้ งสนุ ขั ตอ้ งมคี วามรบั ผดิ ชอบ ไมใ่ หส้ นุ ขั ไป กดั คน และไมก่ อ่ ความเดอื ดรอ้ น หรอื อนั ตรายแกผ่ อู้ น่ื 3. ควบคุมจำ� นวนสุนัขไม่ให้เพ่ิมข้ึน ผูเ้ ล้ียงสุนัข ควรนำ� สนุ ขั ไปรบั การคมุ กำ� เนดิ หรอื นำ� สนุ ขั ไปทำ� หมนั และไมน่ �ำสนุ ขั ท่ีไม่ตอ้ งการไปปลอ่ ย 4. คนทถ่ี กู สตั วท์ เ่ี สยี่ งตอ่ โรคพษิ สนุ ขั บา้ กดั หรอื ขว่ น ต้องรีบลา้ งแผลใสย่ า กกั หมา 10 วนั และไปหา หมอโดยเร็ว สุนัขที่กัดคนหรือสัตว์อ่ืนแล้วตายลง ภายใน 10 วัน ต้องส่งหัวไปตรวจที่ห้องปฏิบัติหรือ ติดตอ่ ปศุสตั ว์ในพ้ืนที่ สอบถาม ขอ้ มูลเพม่ิ เตมิ ไดท้ ี่ ส�ำนกั โรคตดิ ตอ่ ท่ัวไป โทรศพั ท์ 0-2590-3177-8 69

โรคไข้มาลาเรีย “โรคไข้มาลาเรีย” เป็นโรคตดิ ต่อทเี่ กดิ จากเชื้อพลาสโมเดียม โดยมียงุ ก้นปล่องซงึ่ มัก อาศยั อยตู่ ามปา่ เขาเปน็ พาหะ เมอ่ื ยงุ กน้ ปลอ่ งตวั เมยี ทมี่ เี ชอื้ กดั คน ยงุ จะปลอ่ ยเชอ้ื จาก ต่อมน�ำ้ ลายเข้าส่กู ระแสเลือดของคน ซึ่งจะใช้ระยะฟกั ตวั อยรู่ ะหวา่ ง 10-14 วัน ขึ้นอยู่ กับชนิดของเชอื้ โดยเชอ้ื จะเขา้ สตู่ บั และแตกออกจากตบั เขา้ สวู่ งจรในเมด็ โลหติ แดง ระยะนผ้ี ปู้ ว่ ย จะเริม่ แสดงอาการของโรค คือ มีไข้ หนาวสั่น ปวดศีรษะเป็นพัก ๆ ในเวลาเดิม ๆ หากไปพบแพทยท์ นั กส็ ามารถรกั ษาหายไดด้ ว้ ยการทานยาไมก่ ว่ี นั แตถ่ า้ ไปพบแพทย์ ชา้ ผปู้ ว่ ยอาจเกดิ ภาวะแทรกซอ้ น เชน่ ภาวะมาลาเรยี ขน้ึ สมอง ภาวะปอดบวมนำ�้ ภาวะ ไตวาย ซ่งึ ท�ำใหเ้ สียชีวติ ได้ การติดตอ่ ของโรคไข้มาลาเรยี 1. โดยถูกยุงก้นปล่องท่ีมีเช้ือมาลาเรียในต่อมน้�ำลายกัด และปล่อยเชื้อเข้าสู่ กระแสเลอื ดคน เป็นวิธธี รรมชาตทิ ่ีพบไดม้ ากที่สุด 2. ตดิ ตอ่ จากมารดา ซง่ึ มเี ชอื้ มาลาเรยี ในรา่ งกายและถา่ ยทอดทางรกไปสทู่ ารก ในครรภ์ วิธนี พี้ บได้น้อยมาก มกั พบได้ในทอ้ งทม่ี มี าลาเรยี ชกุ ชมุ กรณีเชน่ นี้ 70

จะพบระยะฟักตัวสั้นกว่าการถูกยุงกัดทารกแรกเกิดและมารดาจะมีเช้ือ มาลาเรียชนดิ เดยี วกนั 3. ติดต่อโดยวธิ กี ารถา่ ยเลือด จะพบรายทผ่ี ู้บรจิ าคโลหติ มีความหนาแน่นของ เช้ือมาลาเรียในกระแสโลหิตต�่ำและไม่มีอาการ หากไม่ได้ตรวจโลหิต หาเชอื้ มาลาเรียกอ่ น ผปู้ ่วยทร่ี บั การถา่ ยเลือกจะป่วยเป็นมาลาเรยี ได้ อากา รของโรคไขม้ าลาเรีย อาการแสดงของโรคมาลาเรียไม่มีลักษณะ บ่งชี้เฉพาะ โดยมากจะมีอาการน�ำคล้ายกับเป็น ไข้หวัด คอื มีไข้ตำ�่ ๆ ปวดศีรษะ ปวดตามตัวและ กลา้ มเนอ้ื อาจมอี าการคลน่ื ไส้ เบื่ออาหาร อาการ น้ีจะเป็นเพียงระยะสั้น เป็นวัน หรือหลายวันก็ได้ ขน้ึ อยกู่ บั ระยะเวลาการฟกั ตวั ของเชอื้ ชนดิ ของเชอื้ จ�ำนวนของเชอ้ื ท่ผี ้ปู ว่ ยไดร้ บั เขา้ ไป ภาวะภมู คิ ุ้มกนั ต่อเช้ือมาลาเรียของผู้ป่วย ภาวะท่ีผู้ป่วยได้รับยา ป้องกันมาลาเรียมาก่อน หรือได้รับยารักษา มาลาเรยี มาบา้ งแลว้ อาการจับไข้ซ่ึงเป็นอาการท่ีเด่นชัดของ มาลาเรยี ประกอบดว้ ย 3 ระยะ คอื ระยะหนาวสน่ั ระยะร้อน และระยะเหงื่อออก ปัจจุบันจะพบ ลักษณะท้ัง 3 ระยะได้น้อยมาก ผู้ป่วยจะมีไข้สูง ลอยตลอดเวลา โดยเฉพาะในผปู้ ว่ ยทเ่ี ปน็ มาลาเรยี คร้ังแรก เน่ืองจากในระยะแรกๆ ของการติดเชื้อ มาลาเรีย เช้ืออาจเจริญถงึ ระยะแก่ไมพ่ รอ้ มกัน ซ่งึ อาจเปน็ ผลมาจากไดร้ บั เชอื้ ในเวลาตา่ งกนั ทำ� ใหเ้ กดิ มีเชอื้ หลายระยะ ดังน้ันการแตกของเม็ดเลอื ดแดง จึงไม่พร้อมกัน ท�ำให้ผู้ป่วยมาลาเรียในระยะแรก อาจมีไข้สูงลอยตลอดวันได้ แต่เมื่อผ่านไประยะ หนึ่งแล้ว การแตกของเม็ดเลือดแดงพร้อมกัน จึงเห็นผู้ป่วยมกี ารจบั ไข้หนาวสัน่ เปน็ เวลา 71

การรักษา เมื่อพบว่ามีการติดเช้ือมาลาเรีย ผู้ป่วยต้องได้รับยาและการรักษาตามอาการ ในกรณีอาการไม่หนัก ไม่ต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลการใช้ยารักษา โรคไข้มาลาเรียจ�ำแนกตามชนิดเช้ือต้องรับประทานยาให้ครบตามจ�ำนวนที่แพทย์ แนะนำ� การป้องกนั โรคไข้มาลาเรีย เนอื่ งจากในประเทศไทยมปี ญั หาเชอ้ื มาลาเรยี ดอื้ ยาตอ่ ยารกั ษาหลายขนาน จงึ ไมแ่ นะน�ำให้ใช้ยาปอ้ งกนั การปอ้ งกันตนเองจึงเปน็ วิธีป้องกันท่ีดีที่สดุ ดงั นี้ 1. การนอนในมุ้ง มุง้ ท่ใี ช้ควรอยใู่ นสภาพดีไมม่ รี ูขาดและเสียหายในพ้ืนทีแ่ พร่ เช้ือมาลาเรีย ควรน�ำม้งุ ไปชุบสารเคมที ี่มีฤทธ์ไิ ล่และฆา่ ยุง 2. การใชย้ าทากันยงุ ในการปอ้ งกันไม่ให้ยุงมากัด 3. การใช้ยาจุดกันยุง เม่ือใช้จุดไฟแล้วสามารถระเหยสารออกฤทธ์ิขับไล่และ ฆา่ ยุงได้ 4. การสวมเสื้อผา้ ปกปิดร่างกายใหม้ ิดชดิ เช่น ใช้เสอ้ื แขนยาว กางเกงขายาว เป็นตน้ สอบถาม ขอ้ มลู เพิ่มเติมได้ที่ ส�ำนกั โรคตดิ ตอ่ น�ำโดยแมลง โทรศัพท์ 0-2590-3106 72

โรคมือ เทา้ ปาก “โรคมอื เท้า ปาก” เปน็ กลมุ่ อาการหนงึ่ ของโรคตดิ เชอื้ คอกแซกกีไวรัส (Coxsackie Virus) หรือ เอนเทอโรไวรสั (Enterovirus) โรคนีพ้ บบอ่ ยในเดก็ ทารกและเด็กเล็กอายุ ต�่ำกว่า 5 ปี โดยเฉพาะในศูนย์เด็กเล็กท่ีมีเด็กอยู่รวมกันจ�ำนวนมาก พบการระบาด ทง้ั ในประเทศไทยและหลายประเทศในภมู ภิ าค โรคเกดิ ประปรายตลอดปี แตจ่ ะเพมิ่ มากขึ้น ในช่วงฤดูฝน ซ่ึงอากาศมักเย็นและชื้น โดยทั่วไปโรคน้ีมีอาการไม่รุนแรง โรคน้ีพบ น้อยลงในเด็กอายุต่�ำกว่า 10 ปี และน้อยมากในเด็กวยั รุ่น สาเหตแุ ละการแพรต่ ิดต่อ เกดิ จากการตดิ เชอ้ื ไวรสั ลำ� ไสห้ รอื เอนเทอโรไวรสั ซ่ึงมีหลายชนิด การติดต่อส่วนใหญ่ เกิดจากการได้รับ เชื้อไวรัสเขา้ สปู่ ากโดยตรง โดยเช้อื ไวรัสจะติดมากับมือ หรือของเลน่ ทีเ่ ปอ้ื นน�ำ้ ลาย นำ�้ มกู นำ้� จากแผลตุ่มพอง หรอื อจุ จาระของผปู้ ว่ ย และอาจเกดิ จากการ ไอ จามรด กนั ติดตอ่ กันไดง้ ่าย โดยเฉพาะในชว่ งสปั ดาห์แรก และ ถงึ แมจ้ ะทเุ ลาลงแลว้ กอ็ าจแพรเ่ ชอ้ื ไดบ้ า้ ง เนอ่ื งจากเชอ้ื จะถูกขบั ออกมากบั อจุ จาระไดน้ านถงึ 6 - 8 สัปดาห์ 73

อาการของโรคมอื เท้า ปาก หลังจากไดร้ ับเชอื้ 3 - 6 วนั ผูต้ ิดเชอื้ จะเรมิ่ แสดง อาการปว่ ย เรม่ิ ดว้ ยมไี ข้ตำ่� ๆ ออ่ นเพลีย ต่อมาอีก 1 - 2 วัน มอี าการเจบ็ ปากและเบอ่ื อาหาร เนื่องจากมตี มุ่ แดง ทล่ี ิน้ เหงอื ก และกระพงุ้ แกม้ ตมุ่ น้ีจะกลายเป็นตุม่ พอง ใส ซง่ึ บรเิ วณรอบ ๆ จะอกั เสบและแดง ตอ่ มาตมุ่ จะแตก ออกเป็นแผลหลุมต้ืน ๆ จะพบตุ่มหรือผื่น (มักไม่คัน เวลากดจะเจ็บ) ท่บี รเิ วณฝ่ามือ ฝ่าเท้า และอาจพบที่กน้ หรือหัวเข่าได้ อาการจะทุเลาและหายเป็นปกติภายใน 7 - 10 วนั การรกั ษา โรคน้ีไม่มียารักษาโดยเฉพาะ แพทย์จะให้ยารักษาตามอาการ เช่น ยาลดไข้ ยาชาแก้เจ็บแผลในปาก ควรนอนพักผ่อนมากๆ เช็ดตัวเพื่อลดไข้เป็นระยะ และให้ ผ้ปู ว่ ยรับประทานอาหารออ่ น ๆ ไม่รอ้ นจดั ด่มื น�้ำ นม และน�ำ้ ผลไม้แชเ่ ย็น เพื่อชว่ ย ลดอาการเจบ็ แผลในปากและรบั ประทานอาหารไดม้ ากขึ้น ถ้าเปน็ เด็กอ่อน อาจต้อง ปอ้ นนมให้แทนการดดู จากขวด ตามปกตโิ รคมกั ไม่รุนแรงและไม่มอี าการแทรกซ้อน แต่เชือ้ ไวรสั บางชนิด เชน่ เอนเทอโรไวรสั 71 อาจทำ� ใหม้ อี าการรนุ แรงได้ จงึ ควรสงั เกตอาการของเดก็ อยา่ งใกลช้ ดิ หากพบมไี ขส้ งู ซมึ ไมย่ อมดมื่ นมหรอื รบั ประทานอาหาร อาเจยี นบอ่ ย หอบ แขนขา อ่อนแรง ชกั อาจเกดิ ภาวะสมองอักเสบหรือน้ำ� ท่วมปอด ซึ่งอาจรนุ แรงถึงขั้นเสียชวี ติ ได้ ตอ้ งรีบพาไปพบแพทย์ทันที 74

การป้องกนั และควบคมุ โรคมอื เท้า ปาก โรคนี้ยังไม่มีวัคซีนป้องกัน แต่ป้องกันได้โดยการ รักษาสุขอนามัยส่วนบุคคล ผู้ปกครองควรแนะน�ำบุตร หลานและผเู้ ลย้ี งดเู ดก็ ใหร้ กั ษาความสะอาด ตดั เลบ็ ใหส้ น้ั หมนั่ ลา้ งมอื บอ่ ย ๆ (ด้วยน�้ำและสบู่) โดยเฉพาะก่อน และหลงั รบั ประทานอาหาร หลงั การขบั ถา่ ย หลงั ไอ จาม และหลงั สมั ผสั สารคดั หลง่ั ของผปู้ ว่ ย เชน่ หลงั เปลยี่ นผา้ อ้อม หลังเชด็ ตวั เปน็ ตน้ สถานรบั เลย้ี งเดก็ และโรงเรยี น ควรจดั ใหม้ อี า่ งลา้ ง มอื และสง่ เสรมิ ใหม้ กี ารลา้ งมอื ใหถ้ กู ตอ้ งอยา่ งสมำ่� เสมอ หมน่ั รกั ษาความสะอาดของเลน่ อปุ กรณเ์ ครอื่ งใช้ สถานท่ี และสว้ มอยเู่ สมอ รวมถงึ การกำ� จดั อจุ จาระใหถ้ กู ตอ้ งดว้ ย ควรเปดิ หอ้ งใหอ้ ากาศถา่ ยเทและแสงแดดสอ่ งในบางชว่ ง ของวัน หากพบเห็นเดก็ ปว่ ย ต้องรบี ป้องกนั ไม่ให้เชื้อแพร่ ไปยังเดก็ คนอื่น ๆ ควรแนะนำ� ผ้ปู กครองให้รีบพาเด็กไป พบแพทย์ และหยดุ รักษาตวั ทีบ่ ้านประมาณ 7 วนั หรือ จนกว่าจะหายเป็นปกติ ระหว่างน้ีไม่ควรพาเด็กไปใน สถานทแี่ ออดั หรอื สนามเดก็ เลน่ หากมเี ดก็ ปว่ ยจำ� นวนมาก อาจจำ� เปน็ ตอ้ งพจิ ารณา การปดิ ชน้ั เรยี น ประมาณ 1 สปั ดาหเ์ พอ่ื ทำ� ความสะอาดและฆา่ เชอื้ โดยใชน้ ำ้� ยาฟอกขาว หรอื นำ้� ยาซกั ลา้ งทว่ั ไป ทมี่ สี ว่ นผสมของคลอรนี โซเดยี มไฮโปรคลอไรดฟ์ อรม์ าลดไี ฮด์ เป็นต้น สอบถาม ข้อมูลเพ่มิ เติมไดท้ ี่ ส�ำนักโรคตดิ ตอ่ ทั่วไป โทรศพั ท์ 0-2590-3183 75

โรคเร้ือน “โรคเรื้อน” เป็นโรคติดต่อเรื้อรังท่ีเกิดจากเช้ือ Mycobacterium leprae (M.leprae) เชื้อนี้ชอบ อาศัยอยู่ในเส้นประสาทและผิวหนัง เมื่อร่างกาย พยายามกำ� จดั เชื้อน้ี เสน้ ประสาทจงึ ถกู ท�ำลายและท�ำใหเ้ กดิ อาการทางผวิ หนงั ตามไป ด้วย หากไม่รบี รักษาท�ำให้เกิดความพิการของ มอื เท้า และ ตา การตดิ ตอ่ โรคเรอ้ื นสามารถตดิ ตอ่ ไดโ้ ดยทางเดนิ หายใจแตต่ ดิ ตอ่ ไดย้ าก ผทู้ ม่ี โี อกาสเสย่ี ง สูงในการติดเช้ือโรคเรื้อน คือ ผู้ที่ สัมผัสคลุกคลี ใกล้ชิดกับผู้ป่วยทยี่ ังไม่ได้รับการ รกั ษา แตห่ ากผูป้ ่วยไดร้ ับการรักษาอยา่ งถูกต้องภายใน ๗ วัน จะไมส่ ามมารถแพร่ เช้ือไปสูผ่ อู้ น่ื ได้อีก อาการของโรค อาการเรมิ่ แรกของโรคนจี้ ะเปน็ รอยโรคทางผวิ หนงั สจี างหรอื เขม้ กวา่ ผวิ หนงั ปกติ อาจพบขนร่วง เหงือ่ ไม่ออก ทส่ี �ำคัญคอื ในรอยโรคผวิ หนงั เหลา่ นจ้ี ะมอี าการชา หยกิ ไม่เจ็บ ไม่คัน โรคเรื้อนชนิดที่เป็นมาก จะมผี น่ื นูนแดงหนา หรอื มตี มุ่ แดงไมค่ ัน โดยเฉพาะท่ี ใบหจู ะนูนหนา อาจมีขนคิ้วรว่ ง ไมว่ า่ ผู้ป่วยในระยะเร่ิมตน้ หรอื ระยะที่เป็นมากแลว้ 76

กต็ าม ผปู้ ว่ ยเหลา่ นจ้ี ะไมม่ อี าการคนั หรอื เจบ็ ปวดเลย ซง่ึ เปน็ สาเหตใุ หผ้ ปู้ ว่ ยชะลา่ ใจ คิดวา่ ไมใ่ ชโ่ รครา้ ยแรง จงึ ไมร่ บี มารับการรกั ษา ลกั ษณะอาการทางผิวหนงั ทส่ี งั เกตไดง้ ่ายคอื ๑. เป็นวงสีซีดจาง หรือเข้มกว่าผิวหนังปกติ มอี าการชา ผวิ หนังแหง้ ขนร่วง เหงือ่ ไมอ่ อก ๒. เปน็ ผนื่ รูปวงแหวนหรือแผน่ นนู แดง ขอบเขต ผน่ื ชดั เจน มีอาการชา บางผ่ืนมีสเี ข้มเป็นมนั บรเิ วณทพี่ บมาก คอื แขน ขา หลงั และสะโพก ๓. เป็นตุ่ม และผนื่ นนู แดง หนา ผิวหนังอ่ิมฉ่ำ� เปน็ มัน ไมค่ นั ผ่นื มจี ำ� นวนมาก รปู ร่างและ ขนาดแตกต่างกัน กระจายไปท่ัวตามส่วน ต่างๆ ของร่างกาย เช่น ใบหน้า ล�ำตัว แขน และ ขา การด�ำเนินของโรคจะเป็นไปอย่างช้าๆ ใชเ้ วลาเปน็ ปี หากไมร่ กั ษาตง้ั แตเ่ รม่ิ เปน็ เมอ่ื เส้นประสาทถกู ทำ� ลาย จะท�ำให้เกดิ ความพกิ ารท่ีตา มอื และเท้า การรักษาโรค โรคเรื้อนสามารถรักษาให้หายขาดได้โดยกินยา ติดตอ่ กนั เป็นเวลา ๖ เดือน หรอื ๒ ปี แล้วแตช่ นดิ ของ โรค หากพบวา่ ทรี อยโรคทผ่ี ิวหนงั มอี าการชา หรือเป็น โรคผวิ หนังเรอ้ื รังใช้ยากิน ยาทา ๓ เดอื นแลว้ ไมห่ ายให้ สงสยั วา่ อาจเป็นโรคเร้อื น ควรรีบพบแพทย์ 77

การปอ้ งกันโรค ประชาชนทุกคนควรหม่ันดูแลผิวหนัง ถ้าเป็นโรคผิวหนังที่ไม่คัน ไม่เจ็บและ รกั ษาไมห่ ายภายในเวลา ๓ เดอื น โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ โรคผวิ หนงั ทม่ี อี าการชารว่ มดว้ ย ให้รีบไปพบแพทย์ท่ีสถานบริการใกล้บ้าน เพ่ือรับการตรวจรักษาหรือพบผู้สงสัยว่า เปน็ โรคเรอื้ น เช่น - ผวิ หนงั เปน็ วงดา่ ง สจี างหรอื เขม้ กวา่ สีผวิ ปกติ มีอาการชาในรอยโรค ซ่ึงจะ ช่วยปอ้ งกันไมใ่ ห้เกิดความพกิ ารและไมแ่ พรเ่ ชอื้ ไปสู่ผู้อื่นดว้ ย - ผู้ป่วยโรคเร้ือนท่ีมีความพิการเกิดขึ้นแล้ว เม่ือได้รับการักษาก็จะสามารถ ป้องกนั ไมใ่ หเ้ กดิ ความพิการเพ่มิ มากไปกว่าเดมิ ได้ - ส�ำหรบั ผทู้ ีอ่ ย่รู ว่ มบ้านเดียวกบั ผู้ป่วยกอ่ นไดร้ ับการรกั ษา ๖ เดอื นเปน็ กลุ่ม ผู้สัมผัสโรคท่ีจำ� เป็นต้องตรวจร่างกายปลี ะครงั้ เป็นเวลา ๑๐ ปี ความจริงเกีย่ วกับโรคเร้อื นทค่ี วรทราบ - ผิวหนงั เป็นวงด่าง มอี าการชา ผื่น ตุ่ม ไมค่ ัน ควรรีบไปรับการตรวจ - ผู้สัมผัสโรคร่วมบ้านกับผู้ป่วย ควรไปรับการ ตรวจรา่ งกายปลี ะครง้ั - ผปู้ ว่ ยทร่ี บั ประทานยาสมำ�่ เสมอ จะหายจากโรค และไมแ่ พรเ่ ชอ้ื ไปสผู่ อู้ นื่ ถงึ แมจ้ ะมคี วามพกิ าร - ความพิการจากโรคเรื้อนบางอย่าง ถึงแม้จะ รักษาโรคเร้อื นหายแลว้ ก็ไม่สามารถแก้ไขได้ สอบถาม ข้อมูลเพ่ิมเตมิ ไดท้ ่ี สถาบันราชประชาสมาสยั โทรศพั ท์ 0-2386-8153 ตอ่ 1125 78

โรคลชิ มาเนยี “โรคลชิ มาเนยี หรอื ลชี มาเนยี ซสิ ” (Leishmaniasis) เปน็ โรคตดิ ตอ่ ระหวา่ งสตั วแ์ ละคน เปน็ โรคของสตั วแ์ ตแ่ พรส่ คู่ นได้ โดยมี “รน้ิ ฝอยทราย” เปน็ ตวั พาหะนำ� โรค โดยรนิ้ ฝอย ทรายดดู เลือดสัตว์เป็นอาหาร ไปกัดสตั ว์ท่ีมเี ชอ้ื แต่ไม่แสดงอาการ จากนั้นน�ำเชอ้ื ไปสู่ คน ปกติพบโรคน้ีในประเทศแถบตะวันออกกลาง ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พบใน อินเดีย เนปาล บังคลาเทศ ปากีสถาน ปัจจุบันประเทศไทยพบโรคนี้ประปราย ปีละ 1 - 4 ราย มีสาเหตจุ ากเช้ือโปรโตซวั ในสกลุ ลชิ มาเนีย (Leishmania) ซง่ึ อยู่ในเซลล์ เม็ดเลอื ดขาว (Macrophage) ของคน การตดิ ตอ่ โรคลชิ มาเนยี แพรส่ คู่ นอน่ื โดยผา่ นการกดั ของแมลง “รน้ิ ฝอยทราย” ซงึ่ หลงั จาก กินเลือดสัตว์ที่มีเช้ือแล้วมากัดคนก็จะแพร่เช้ือสู่คนได้ โดยร้ินฝอยทรายมีขนาดเล็ก กวา่ ยงุ ประมาณ 3 - 5 เทา่ (ขนาด 1.3 - 3.5 มม.) มขี นปกคลมุ ขายาว มีปกี 1 คู่ แต่บินได้ไม่ดี กระโดดได้สูงไม่เกิน 1 เมตร วงจรชีวิตของริ้นฝอยทรายค่อนข้างส้ัน ประมาณ 60 วนั หากนิ หา่ งแหลง่ เพาะพนั ธป์ุ ระมาณ 100 – 300 เมตร ออกดดู เลอื ด ตอนพลบค่�ำและกลางคืน มักชอบกัดนอกบ้าน มากกวา่ ในบา้ น วางไขแ่ ละอาศยั บนพน้ื ดนิ ในทม่ี ดื เย็น และมคี วามชนื้ ไดแ้ ก่ กองอิฐ กองหิน ไมฟ้ ืน จอมปลวกเก่า รอยแตกของฝา ตอไม้ผุ มูลสัตว์ ในปา่ ตามพน้ื ดินทม่ี ใี บไมค้ ลุม ใกลค้ อกสตั ว์ รน้ิ ฝอยทรายเพศเมียกินเลอื ด 79

หรอื ใกลแ้ หลง่ อาหาร มรี ายงานพบการกระจายตวั ของรนิ้ ฝอยทราย ในพนื้ ทหี่ ลายแหง่ ในประเทศไทย สตั วร์ งั โรคเปน็ สตั วก์ ดั แทะจำ� พวก กระรอก กระแต หนชู นิดตา่ ง ๆ สัตว์เล้ือยคลาน เช่น จ้งิ จก ตุก๊ แก สตั วเ์ ลย้ี ง สนุ ขั แมว สนุ ขั จงิ้ จอก ปศสุ ตั ว์ เชน่ โค แพะ แกะ เปน็ ตน้ อาการ มีหลายลักษณะ ริน้ ฝอยทราย (ลา่ ง) ยงุ ร�ำคาญ (บน) 1. แผลตามผวิ หนงั เชน่ แขน ขา ใบหนา้ และล�ำตัวบริเวณทถี่ กู รนิ้ ฝอยทราย กัดจะเป็นตมุ่ นนู พองใส แดง เจบ็ (บางคร้ังไม่เจบ็ ) ต่อมาตุ่มขยายใหญแ่ ลว้ แตกเปน็ แผล แผลอาจแหง้ หรอื มีน้�ำเลือดนำ้� เหลอื งเยม้ิ และอาจอยู่นานหลายเดือนแลว้ หาย ไปเอง แผลทอี่ ยใู่ กลก้ นั สามารถลกุ ลามรวมกนั เปน็ แผลใหญ่ หรอื ภมู ติ า้ นทานตำ�่ แผล กก็ ระจายทว่ั ตัวได้ 2. แผลตามเยอ่ื บุจมกู และรมิ ฝีปากเกดิ เปน็ หนองและแผล กระดูกออ่ นจมูก อาจถูกทำ� ลายและหนองอาจลกุ ลามเข้าในปากถึงเพดานกบั ลำ� คอ ๓. เกิดกับอวยั วะภายใน เชน่ ตบั และมา้ มโต ซงึ่ จะมไี ข้ ออ่ นเพลยี เบอ่ื อาหาร นำ�้ หนกั ลด มภี าวะเลอื ดออก ในทต่ี า่ งๆ เชน่ จมกู ไรฟนั กระเพาะอาหาร พบจดุ เลอื ดออกตามตวั มภี าวะซดี คลนื่ ไส้ อาเจยี น หรอื ทอ้ งอดื ผวิ หนงั แหง้ มอี าการบวม ตอ่ มนำ�้ เหลอื งโต ถา้ ไมไ่ ดร้ บั การรกั ษาอาจถงึ แกช่ วี ติ 80

การรกั ษา ยารกั ษาโรคลชิ มาเนยี เปน็ ยาในกลมุ่ ตา้ นเชอ้ื รา เชน่ Pentavalent antimoniasis หรอื Amphotericin B เปน็ ต้น รวมไปถึงการผา่ ตดั การรักษาตามอาการ เช่น ให้เลือดหากซีดมาก ปัจจบุ ันองค์การอนามยั โลกแนะน�ำใหใ้ ช้ Liposornal Ampho- tericin B ชนิดฉีดครั้งเดียว ในการรักษาผปู้ ่วยลชิ มาเนีย แม้วา่ อาการไมพ่ ึงประสงค์ ของการใช้ยาจะน้อยกว่ายาตัวอ่ืนๆ แต่ยังคงต้องใช้ด้วยความระมัดระวัง และอยู่ใน ความดแู ลของแพทย์ การป้องกันและควบคุมโรคในคน 1. คน้ หาผูป้ ่วยให้พบอย่างรวดเรว็ เพ่ือใหก้ ารรกั ษาผู้ติดเชอื้ โดยเร็ว 2. มีการเฝ้าระวังโรคที่เข้มงวด เช่น การตรวจร่างกายคนต่างชาติที่เดินทาง เข้ามาในประเทศ และแรงงานไทยทเี่ ดินทางกลบั จากประเทศท่ีเปน็ แหล่งแพรโ่ รค 3. ทำ� ความสะอาดบรเิ วณบา้ นเรอื น ไมใ่ หม้ เี ศษอาหารตกคา้ ง ใหห้ นซู ง่ึ เปน็ สตั ว์ รังโรคท่ีส�ำคัญมากิน ไม่มีโพรงไม้ รูหนู กองขยะ กองไม้ กองหิน ท่ีเป็นแหล่งที่อยู่ อาศัยของริ้นฝอยทราย ส�ำหรับสัตว์เล้ียงควรอยู่ในบริเวณท่ีล้อมรอบด้วยตาข่าย กนั แมลงในเวลากลางคนื 4. ปอ้ งกนั ตนเอง จากการถกู รนิ้ ฝอยทรายกดั ดว้ ยการสวมใสเ่ สอ้ื ผา้ อยา่ งรดั กมุ ขณะเขา้ ไปทำ� งานหรอื พกั ในพนื้ ทท่ี เี่ กดิ โรค ทายากนั แมลงในบรเิ วณผวิ หนงั ทอ่ี ยนู่ อก รม่ ผา้ นอนกางมงุ้ ทชี่ บุ ดว้ ยยากนั ยงุ หรอื ใชม้ งุ้ ทม่ี ขี นาดรตู าขา่ ยเลก็ ฉดี ยากนั ยงุ ภายใน บ้าน ตามผนงั หรอื ในท่ีทร่ี นิ้ ฝอยทรายเกาะพกั หรือท�ำรงั อยู่ 5. เฝ้าระวังโรคในพื้นท่ี โดยเฉพาะในผู้ป่วยท่ีมีไข้ข้ึนๆ ลงๆ เป็นเวลานาน หลายวนั ซดี ตับมา้ มโต น้�ำหนักลด ผอมลงมาก โดยไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งมปี ระวตั ไิ ปทำ� งาน ในตา่ งประเทศ หรอื ให้การรักษาไปแลว้ แต่อาการไมด่ ีขึน้ สอบถาม ข้อมูลเพ่มิ เติมไดท้ ี่ ส�ำนักโรคตดิ ตอ่ น�ำโดยแมลง โทรศพั ท์ 0-2590-3271 81

โรคเลปโตสไปโรสิส “โรคเลปโตสไปโรสิส” (Leptospirosis) โรคฉหี่ นู หรือ ไข้ฉ่ีหนู เป็นโรคติดตอ่ จากสตั ว์ สูค่ น สามารถตดิ โรคได้ในสตั วห์ ลายชนดิ เชน่ สุนขั หนู โค กระบอื สุกร แพะ แกะ เป็นต้น แต่พบมากใน หนู ซึ่งเป็นแหล่งรังโรคและเป็นแหล่งแพร่กระจายเชื้อท่ีส�ำคัญ ส่วนมากสัตว์ที่ไวต่อการรับเชื้อมักจะเป็นสัตว์เล้ียงลูกด้วยนมที่มีอายุน้อย หรือ ลกู สตั วท์ ่ีไมเ่ คยไดร้ บั ภูมคิ ุ้มกันจากแม่มาก่อน สัตว์ท่ีต้ังทอ้ งมักจะมอี าการแทง้ สาเหตุของโรค โรคเลปโตสไปโรสิสมีสาเหตุจากการติดเช้ือแบคทีเรียรูปเกลียวขนาดเล็ก ช่ือ เลปโตสไปร่าอินเทอโรแกนส์ (Leptospira interrogans) ซงึ่ เช้ือชนิดนีอ้ าศยั อยใู่ นท่อ หลอดไตของสัตว์ได้หลายชนิด โดยมีหนูเปน็ แหลง่ รงั โรคท่ีสำ� คัญที่สดุ และสตั ว์อื่น ๆ ไดแ้ ก่ กระรอก กวาง และสตั วเ์ ลย้ี ง เชน่ สกุ ร สนุ ขั โค กระบอื เปน็ ตน้ สตั วเ์ หลา่ นี้อาจ ไมแ่ สดงอาการใด ๆ แตจ่ ะมีการติดเชอ้ื ทีท่ ่อไต และถูกขับออกทางปสั สาวะจากสตั ว์ ท่ีมีเชื้อได้นานหลายสัปดาห์ หลายเดือน หรืออาจตลอดชีวิตสัตว์ เช้ือที่ถูกขับ ออกมาจะมีชีวิตอยู่ได้นานหรือไม่ขึ้นอยู่กับความ เหมาะสมของสิ่งแวดลอ้ มตอ่ เช้อื โรคนี้ มักจะพบ การระบาดในเดือนตุลาคม ถึงพฤศจิกายน เนอื่ งจากเป็นฤดูฝนตอ่ หนาว และมีนำ้� ขงั 82

การตดิ ต่อ การติดตอ่ มาสู่คน อาจตดิ ตอ่ โดยตรง จากการสมั ผสั กับปสั สาวะหรอื อวยั วะที่ ปนเปื้อนเช้ือของสัตว์น�ำโรคโดยตรง หรือติดต่อทางอ้อมโดยคนไปสัมผัสกับน�้ำหรือ ดินที่ปนเปื้อนเช้ือ เชื้อไชเข้าทางผิวหนังหรือเย่ือบุที่มีรอยแผล ซึ่งคนท่ีเส่ียงต่อการ ตดิ เชอื้ ได้แก่ เกษตรกรผู้เลยี้ งสตั ว์ ชาวนา ชาวไร่ คนงานโรงฆ่าสัตว์ กรรมกรขุดลอก คคู ลอง สตั วแพทย์ เปน็ ตน้ ผทู้ อ่ี ยใู่ นชมุ ชนแออดั การสขุ าภบิ าลไมด่ ี นกั ทอ่ งเทยี่ วหรอื ผู้ที่เดนิ ลุยน�ำ้ วา่ ยน�ำ้ และลา่ สัตวก์ ม็ โี อกาสสมั ผสั กับโรคนไ้ี ด้ อาการของโรค อาการในคนอาจแตกต่างกันออกไป ข้ึนกับ ชนิดและปริมาณของเชื้อ ระยะฟักตัวของโรคอาจ เรว็ ภายใน 2 วัน หรอื นานถึง 26 วัน หรืออย่ใู น ช่วง 5 - 14 วนั ผ้ทู ต่ี ดิ เช้อื หรอื ได้รบั เชอ้ื อาจไมม่ ี อาการ หรอื มอี าการเล็กนอ้ ยจนกระทงั่ รุนแรง เริม่ ด้วยมีไข้เฉียบพลนั หนาวสนั่ ปวดเมอื่ ยกล้ามเนอ้ื ปวดศีรษะ ตาแดง คลืน่ ไส้ และปวดท้อง ถ้าปล่อย ทิ้งไว้อาจมีอาการ มีจุดเลือดออกตามเพดานปาก หรอื ผวิ หนงั ได้ อาการปวดศรี ษะในผปู้ ว่ ยทเ่ี ปน็ โรค เลปโตสไปโรสสิ นนั้ มกั จะมอี าการปวดทร่ี นุ แรงและ เฉียบพลัน อาจมีอาการปวดเบ้าตาและกลัวแสง ร่วมด้วย อาการปวดเม่ือยกล้ามเน้ือมักจะรุนแรง โดยเฉพาะทหี่ ลงั ต้นขาและนอ่ ง บางรายอาจพบ ภาวะแทรกซอ้ นอ่ืนๆ ตามมา ได้แก่ 83

1. ตาและตวั เหลือง 2. ไตวาย 3. ภาวะเลือดออก ที่พบได้บ่อย ได้แก่ เลือดออกใต้ผิวหนัง เย่ือบุตา เยื่อบุ ในทางเดนิ อาหาร สว่ นภาวะเลอื ดออกทพี่ บนอ้ ยแตร่ นุ แรง ไดแ้ ก่ เลอื ดออก ในปอดหรือสมอง 4. ปอดอักเสบ 5. กลา้ มเนื้อหวั ใจอกั เสบ 6. ม่านตาอกั เสบ 7. เยอ่ื ห้มุ สมอง / สมอง / เสน้ ประสาทอักเสบ และอาการทางจิต 8. ในผปู้ ่วยหญงิ มีครรภ์ อาจท�ำให้แท้งบุตร หรือทารกในครรภเ์ สยี ชวี ติ ได้ ผู้ป่วยที่มีพฤติกรรมเส่ียงหลังจากย่�ำน้�ำลุยโคลนแล้วมีอาการ ปวดศีรษะ ตัวร้อน ปวดเมื่อยตามตัว ให้รีบไปพบแพทย์โดยเร็ว กอ่ นท่เี ชอ้ื จะลุกลามไปอวยั วะสว่ นอื่น การป้องกนั โรค เน่ืองจากการก�ำจัดเชื้อโรคให้หมดไปจากสิ่งแวดล้อม หรือการก�ำจัดสัตว์ที่เป็นพาหะให้หมดไปเป็นไปได้ยาก ดังน้ันแนวทางการควบคุมป้องกันโรคโดยการลดโอกาส การสัมผัสกับส่ิงแวดล้อมที่ปนเปื้อนเช้ือโดยตรง และการ ปรบั สภาพแวดลอ้ ม รวมถงึ การลดจำ� นวนสตั วท์ เ่ี ปน็ แหลง่ รังโรค จงึ เป็นส่งิ สำ� คญั 84

การปอ้ งกนั การเกดิ โรคเลปโตสไปโรสสิ อาจท�ำได้โดย 1. กำ� จัดหนูพรอ้ ม ๆ กนั 2. หากจ�ำเป็นควรสวมชุดป้องกันไม่ให้เช้ือโรค เลปโตสไปโรสสิ ไชเขา้ ผวิ หนงั เชน่ รองเทา้ บ๊ทู ถงุ มือ ถุงเทา้ เสื้อผ้าปิดมิดชดิ 3. หลีกเล่ียงการสัมผัสกับสัตว์ที่เป็นพาหะของ โรคดงั กล่าว 4. หลีกเลียงการว่ายน�้ำที่อาจจะมีเชื้อโรค ปนเปื้อนอยู่ 5. หลกี เลยี่ งไมไ่ ปสมั ผสั ปสั สาวะโค กระบอื หนู สุกร และไม่ใช้แหล่งน้�ำที่สงสัยว่าอาจ ปนเปอ้ื นเชอื้ หลกี เลย่ี งอาหารทป่ี ลอ่ ยคา้ งคนื โดยไมม่ ีภาชนะปกปิด เปน็ ตน้ 6. หลีกเลี่ยงการท�ำงานในน�้ำหรือต้องลุยน้�ำ ลยุ โคลนเปน็ เวลานาน ๆ 7. รีบอาบน�้ำ ท�ำความสะอาดร่างกายโดยเร็ว หากแชห่ รอื ยำ่� ลงไปในแหลง่ นำ�้ ทสี่ งสยั วา่ อาจ ปนเป้อื นเช้อื 8. กินอาหารสุกใหม่ อาหารท่ีเหลือใส่ภาชนะ ปดิ มดิ ชดิ ผกั ผลไม้ ควรล้างให้สะอาดหลาย ครงั้ กอ่ นนำ� มารับประทาน สอบถาม ขอ้ มลู เพิ่มเติมไดท้ ่ี ส�ำนกั โรคติดตอ่ ท่ัวไป โทรศพั ท์ 0-2590-3232 85

โรควณั โรค “วัณโรค” เป็นโรคติดต่อท่ีเกิดจากเชื้อแบคทีเรียชนิดหน่ึงท่ีเล็กมาก คือเชื้อ Mycobacterium tuberculosis ติดต่อโดยการสูดอากาศท่ีมีตัวเช้ือนี้เข้าไป ซึง่ เช้ือโรคชนดิ นม้ี คี ณุ สมบตั พิ เิ ศษ คอื มคี วามคงทนตอ่ อากาศแหง้ ความเยน็ ความรอ้ น สารเคมี และอยู่ในอากาศได้นาน ยกเว้นไมท่ นทาน ต่อแสงแดด คนส่วนใหญ่มักคิดว่าวัณโรคเป็นโรคเกี่ยวกับปอด แต่ความจริงแล้ว เป็นได้ กับอวัยวะทุกส่วนของร่างกาย เช่น ท่ีต่อมนำ้� เหลือง กระดูก เย่ือหุ้มสมอง ปอด แตท่ ีพ่ บและเป็นปญั หามากทส่ี ดุ ในปัจจบุ ันคอื “วณั โรคปอด” มกั พบใน คนแก่ คนท่ีร่างกายอ่อนแอจากการเป็นโรคอ่ืนๆ มาก่อน เช่น หวัด หัด ไอกรน และโรคเอดส์ และในคนที่ตรากตร�ำท�ำงานหนัก พักผ่อนไม่พอ ขาดอาหาร ด่ืมเหล้าจัด หรือในคนท่ีมีประวัติใกล้ชิดกับคนท่ีเป็นโรค เช่น นอนหอ้ งเดยี วกัน หรอื อยู่บ้านเดียวกนั และพบว่าผูป้ ่วยโรคเอดสเ์ ปน็ วณั โรค แทรกซ้อนกันมาก และท�ำให้วัณโรคท่ีเคยลดลงมีการแพร่กระจายมากขึ้น หากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้อง จะท�ำให้แพรก่ ระจายไปไดอ้ ยา่ งรวดเรว็ เนอ่ื งจากตดิ ตอ่ ไดง้ า่ ยโดยระบบทางเดนิ หายใจและมีอนั ตรายถงึ ชีวิต 86

อาการ ไอเรอื้ รงั เกนิ 2 สปั ดาห์ บางรายไอแหง้ ๆ บางรายอาจมีเสมหะสีเหลอื ง เขยี ว หรือไอ ปนเลอื ด เจบ็ แนน่ หนา้ อก มไี ขต้ ำ�่ ๆ ตอนบา่ ย หรือเย็น เหน่อื ยหอบ ออ่ นเพลีย เบ่อื อาหาร น�้ำหนกั ลด การปฏิบัติตนเมือ่ เป็นวณั โรค 1. กินยาตามชนดิ และขนาดทีแ่ พทยส์ ่งั ใหอ้ ยา่ งสมำ่� เสมอจนครบก�ำหนด 2. หลงั กนิ ยาไประยะหน่งึ อาการไอและอาการท่วั ๆ ไปจะดีขึน้ อย่าหยดุ กินยาเด็ดขาด 3. ควรงดสิ่งเสพตดิ ทุกชนิด เชน่ เหล้า บุหรี่ ฯลฯ 4. สวมผ้าปิดจมกู เพอ่ื ปอ้ งกันการแพร่กระจายเชอ้ื ไปสผู่ ู้อืน่ 5. เปลย่ี นผา้ ปดิ จมกู ทสี่ วมบอ่ ย ๆ เพราะผา้ ปดิ จมกู เองกเ็ ปน็ พาหะไดเ้ ชน่ กนั 6. บ้วนเสมหะลงในภาชนะหรอื กระป๋องท่ีมฝี าปดิ มิดชดิ 7. จดั บา้ นใหอ้ ากาศถา่ ยเทสะดวก ใหแ้ สงแดดสอ่ งถงึ และหมนั่ นำ� เครอ่ื งนอน ออกตากแดด 8. รบั ประทานอาหารทม่ี ปี ระโยชนไ์ ดท้ กุ ชนดิ โดยเฉพาะเนอื้ สตั ว์ เนอื้ ปลา นม ไข่ ผักและผลไม้ 9. นอนกลางวันอย่างนอ้ ยวันละ 1 ช่ัวโมง เพอ่ื น�ำโปรตนี จากอาหารเขา้ ไป ซ่อมแซมส่วนที่สกึ หรอของร่างกาย 87

10. ไม่เที่ยวในสถานที่ท่ีมีผู้คนแออัด เพราะอาจน�ำเช้ือไปแพร่ให้ผู้อื่น หรือ ตดิ เชอ้ื โรคจากผู้อนื่ เข้าสู่รา่ งกายเพ่มิ เตมิ 11. ในระยะ 2 เดือนแรกหลงั จากเริ่มการรกั ษา (เรยี กว่า “ระยะแพร่เชื้อโรค”) ผู้ป่วยควรจะนอนในห้องท่ีมีอากาศถ่ายเท และนอนแยกห้องกับสมาชิก ในครอบครวั รวมไปถึงการรับประทานอาหาร การใช้ถ้วยชาม และเสื้อผ้า ควรแยกล้าง หรอื แยกซักต่างหาก และตอ้ งน�ำไปตากแดดเพ่อื ฆ่าเช้ือโรค 12. หลงั จากแพทยล์ งความเหน็ วา่ พน้ จากระยะแพรเ่ ชอ้ื โรคแลว้ ผปู้ ว่ ยสามารถ กลับมาท�ำกิจกรรมร่วมกับครอบครัวได้ดังเช่นเดิม เช่น การนอน การรบั ประทานอาหาร และซกั ผา้ รว่ มกบั สมาชกิ ผอู้ นื่ โดยในระยะนผ้ี ปู้ ว่ ย ตอ้ งทานยาอย่างต่อเนือ่ ง เป็นเวลา 4 เดือน (โรควณั โรคจะตอ้ งใช้เวลา ในการรักษาระยะสน้ั ที่สุด 6 เดอื น ยาวทสี่ ดุ 1 - 2 ปี) การปอ้ งกันวณั โรค 1. ถา้ มอี าการผดิ ปกตทิ นี่ า่ สงสยั วา่ เปน็ วณั โรค เชน่ ไอเรอื้ รัง 2 สัปดาห์ขึน้ ไป มไี ขต้ ำ�่ ๆ โดยเฉพาะ ตอนบ่ายๆ หรือค่�ำๆ เจ็บหน้าอกเหน่ือยหอบ เบอื่ อาหาร น�้ำหนักลด ควรรีบไปรับการตรวจ รกั ษาโดยการเอกซเรย์ปอด ตรวจเสมหะ 2. รกั ษาสขุ ภาพใหแ้ ขง็ แรงอยเู่ สมอ ออกกำ� ลงั กาย สมำ่� เสมอ กนิ อาหารทมี่ ปี ระโยชนใ์ หค้ รบ 5 หมู่ 3. หลีกเลี่ยงปัจจัยเส่ียงท่ีท�ำให้เกิดโรค เช่น การ ส�ำส่อนทางเพศ เพื่อป้องกันการติดเชื้อเอดส์ เพราะจะท�ำให้ภูมิคุ้มกันของร่างกายเสื่อมลง มโี อกาสทจ่ี ะปว่ ยเปน็ วณั โรค จะไดร้ บี รกั ษากอ่ น ที่จะลุกลามมากขึ้น 88

4. ประชาชนทั่วไป ควรตรวจร่างกายโดยการเอกซเรย์ปอดหรือตรวจเสมหะ (AFB) อยา่ งน้อยปลี ะ 1 คร้ัง ถ้าพบว่าเปน็ วณั โรคจะได้รบี รักษากอ่ นทจี่ ะ ลุกลามมากข้ึน 5. ในเด็กควรได้รับการฉีดวัคซีนบีซีจี (Bacilus Calmette Guerin) รวมถึง ผู้ที่ท�ำการทดสอบทูเบอร์คูลินเทสท์ (Tuberculin test) ให้ผลเป็นลบเพื่อ สร้างภูมิค้มุ กัน แนวทางการรักษา ในปัจจุบันวัณโรคเป็นโรคที่รักษาให้หายขาดได้ โดยใช้ระยะเวลาการรักษา สน้ั ทีส่ ุด 6 เดอื น ทงั้ นี้ข้นึ อยกู่ ับการปฏบิ ัติตัวของผปู้ ว่ ยเองว่ากินยาครบตามที่แพทย์ สั่งหรือไม่ ถ้ากิน ๆ หยุด ๆ อาจท�ำให้มีโอกาสเสี่ยงต่อวัณโรคด้ือยา (MDR TB, XDR TB) ได้ จะท�ำให้ระยะเวลาการรกั ษายาวนานและการรักษายากมากย่ิงข้ึน สถานท่ีใหบ้ รกิ ารตรวจรักษาวณั โรค และฉีดวัคซนี บี ซี จี • ศนู ยบ์ ริการสาธารณสุข ทุกแหง่ • โรงพยาบาลสงั กัดกรุงเทพมหานคร ทกุ แหง่ • สถานตรวจโรคปอด กรงุ เทพฯ • สมาคมปราบวัณโรคแหง่ ประเทศไทยในพระบรมราชูปถมั ภ์ • โรงพยาบาลของรฐั ทุกแห่ง สอบถาม 0ส-า2ย2ดก1ว่ ด2น-ว42ณั 2โร7ค9 ข้อมูลเพม่ิ เติมไดท้ ่ี ส�ำนักโรคเอดส์ วัณโรค และโรคติดตอ่ ทางเพศสัมพันธ์ โทรศัพท์ 0-2590-3289, 0-2590-3291 89

โรคหดู ับ “โรคหูดบั ” หรือเรยี กเปน็ ภาษาองั กฤษว่า Sudden Hearing Loss (SHL) เป็นภาวะ สูญเสียการได้ยินอย่างกะทันหัน โดยผู้เป็นโรคหูดับ จะมีอาการท่ีหู จะได้ยินเสียง น้อยลง หรือไม่ได้ยินเสียงเลย อาจเป็นข้างเดียวหรือทั้งสองข้างก็ได้ แต่ส่วนใหญ่ มกั จะเปน็ เพียงข้างเดยี ว สว่ นในทางทฤษฎแี ลว้ นนั้ โรคหดู บั หมายถงึ ระดบั การไดย้ นิ ลดลงมากกวา่ 30 เดซิเบล เป็นเวลานานเกนิ กว่า 72 ชัว่ โมง แต่อาการมกั จะปรากฏเด่นชัดในชว่ ง 2-3 ชั่วโมงแรก อาการจะรุนแรงมากน้อยแตกต่างกัน และระดับเสียงท่ีไม่ได้ยินอาจเป็น ระดับเสียงท่ีความดังเท่าใดก็ได้ และอาการของโรคหูดับอาจเป็นเพียงช่ัวคราวหรือ เกิดขน้ึ ได้อย่างถาวร สาเหตุ 1. โรคหูดับ หรือ เส้นประสาทหูเสื่อม สาเหตุเกิดจาก เชอ้ื ไวรสั บางชนิด ซงึ่ พบมากถึงร้อยละ 60 โดยสามารถตรวจพบ การเปลยี่ นแปลงทางนำ�้ เหลอื งในหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร ไวรสั ทเี่ ปน็ สาเหตุ ไดแ้ ก่ ไวรสั ไขห้ วดั ใหญ่ Influenza type B ซัยโตเมกาโลไวรัส CMV ไวรัสคางทูม mumps รูบิโอลา rubeola ไวรัสสุกใส - งูสวัด varicella - zoster ซึง่ ไวรสั เหลา่ นจ้ี ะไปทำ� ใหห้ ชู นั้ ในอักเสบได้ 90

2. โรคหดู บั เกดิ จากการรบั ประทานอาหาร สกุ ๆ ดบิ ๆ ทมี่ เี ชอื้ แบคทเี รยี ชอื่ สเตรพ็ โตคอ็ กคสั ซอู สิ ปนเปื้อนอยู่ เชน่ ลาบดบิ ก๋วยเต๋ียวน้ำ� ตกท่ี ปรุงโดยใช้เลือดดิบ จากสถิติพบว่าจังหวัด ภาคเหนอื พบผปู้ ว่ ยโรคหดู บั มากขนึ้ เนอ่ื งจาก ยังมีคนบางกลุ่มนิยมกินลาบ ลู่ ซ่ึงท�ำจาก หมูดิบ ๆ โดยเฉพาะการน�ำมาแกล้มเหลา้ 3. จากการไดย้ นิ เสยี งดงั มากๆ ในทนั ที เชน่ เสยี งระเบดิ เสยี งฟา้ ผา่ กท็ ำ� ใหห้ ดู บั ได้ จนสญู เสยี การ ไดย้ นิ ในทนั ที นอกจากนย้ี งั พบว่า ผปู้ ่วยบางรายเป็นโรคหูดบั เพราะ ความเครยี ด ไมไ่ ดน้ อนพกั ผอ่ นอยา่ งเพยี งพอ อดหลบั อดนอน เพราะโหมทำ� งานหนกั มากเกินไป ก็เป็นสาเหตใุ หเ้ กิดโรคหูดบั ได้เชน่ กัน 4. จากการผิดปกติของเลือด เป็นโรคหลอดเลือด เช่น ความดันสูง การ ไหลเวียนกระแสโลหิตบกพร่อง หลอดเลือดอักเสบ หรืออุดตัน การติดเช้ือไวรัส แบคทีเรีย การฉีกขาดของเยื่อปิดหน้าต่างของหูชั้นใน เช่น ไอ หรือจามรุนแรง เกิดจากการผ่าตัดหู จากความผิดปกติทางฮอร์โมนและตอ่ มไรท้ อ่ เชน่ โรคไทรอยด์ จากการผิดปกติของการเผาผลาญ เช่น โรคเบาหวาน รวมท้ังการได้รับแรงกระทบ กระแทกของศรี ษะ เปน็ ต้น 91

ท้งั นย้ี ังมีโรคหูดบั เฉียบพลัน (Sudden Sensorineural Hearing Loss) ท่ีอย่ๆู ผู้ป่วยเกิดไม่ได้ยินเสียงขึ้นมาเฉยๆ จนหูดับไปจนเกือบไม่ได้ยินเลยในเวลาไม่เกิน 3 วัน ซ่งึ อาการหูดบั เฉยี บพลันน้ี อาจเกดิ จากเน้อื งอกของประสาทสมองที่ 8 กดทับ เส้นเลอื ดไปเลีย้ งหูช้นั ใน ส่วนโรคของหูช้ันในที่มีการค่ังของ น้�ำในหูช้ันใน อาจท�ำให้หูดับได้ทันที แต่ อาการจะเปน็ ๆ หาย ๆ หลายคร้ัง และมี กลุ่มอาการร่วมเป็นชุด คือ หูอ้ือ เวียนหัว มีเสียงซ่า ๆ รบกวนในหูเปน็ อกี โรคหน่งึ ท่ี เรียกว่า โรคเมเนยี ร์ (Maniere’s Disease) โดยมักพบในผู้หญิงท่ีมีอายุ 40 - 60 ปี มากกวา่ กล่มุ อ่ืน ๆ อาการและอาการแสดง จากสถิติพบว่าผู้ป่วยโรคหูดับหนึ่งในสามมักจะมีอาการหูดับในช่วงเช้า โดยเฉพาะหลังต่ืนนอนใหม่ ๆ และมีอาการอ่ืนร่วมด้วย เช่น ปวดศีรษะ เวียนหัว อาเจยี น บ้านหมนุ มเี สียงดังในหรู ่วมด้วย การรกั ษา การรักษาที่ส�ำคัญคือต้องให้ผู้ป่วยพักผ่อน ให้มากที่สุด เพ่ือให้ประสาทหูฟื้นตัวโดยเร็ว โดย ทว่ั ไปแพทยจ์ ะสงั่ ใหพ้ กั ผอ่ นอยา่ งนอ้ ย 1 สปั ดาห์ โดย ระหวา่ งนห้ี า้ มฟงั หรอื เขา้ ใกลเ้ สยี งดงั มาก ๆ และหาก หยดุ ทำ� งานไดจ้ ะดที ส่ี ดุ เพอื่ จะไดพ้ กั ผอ่ นอยกู่ บั บา้ น 92

ทงั้ นอ้ี าการของโรคหดู บั จะดขี นึ้ หรอื หายไดเ้ องประมาณรอ้ ยละ 70 ของผปู้ ว่ ย ท้ังหมด ดงั นน้ั ใครท่เี ปน็ โรคหูดับไม่รนุ แรง แพทย์อาจพจิ ารณาตดิ ตามอาการเท่านน้ั ไม่ต้องรบั การรกั ษามากมาย นอกจากน้ียังมีการรักษาโรคหูดับด้วยการใช้ยาต้านไวรัส ชื่อ อะซัยโคลเวีย (Acyclovir) สำ� หรบั โรคทเ่ี กดิ จากไวรสั HSV-1 และจะยงิ่ ไดผ้ ลดขี น้ึ เมอ่ื ใหย้ าตา้ นไวรสั ร่วมกับยาสเตียรอยด์ ส่วนยาลดปฏิกิริยาอักเสบ กลุ่มสเตียรอยด์ corticosteroids กไ็ ด้ผลดีเช่นกัน การป้องกัน การปอ้ งกันโรคหูดบั ท่ดี ีทีส่ ุด คอื ไม่รับประทานอาหารท่ปี รงุ สุกๆ ดิบๆ เพื่อไม่ ให้เชือ้ สเตรพ็ โตค็อกคัส ซูอสิ เข้าสู่รา่ งกายได้ รวมท้ังหลกี เลยี่ งเสียงดงั เชน่ ไมค่ วร เปดิ ฟงั เพลงจากเครอ่ื งเลน่ MP3 ระดบั เสยี งทด่ี งั จนเกนิ ไป และฟงั เปน็ ระยะเวลานาน ตดิ ตอ่ กันควรหลกี เลย่ี งสถานท่ีหรือสภาวะแวดล้อมท่ีมีเสียงดงั มาก ๆ สอบถาม ขอ้ มลู เพิม่ เติมได้ที่ ส�ำนกั โรคติดต่อทว่ั ไป โทรศัพท์ 0-2590-3177 93

โรคอาหารเป็นพษิ “โรคอาหารเป็นพิษ” เป็นค�ำกว้างๆ ท่ีใช้อธิบายอาการป่วยที่เกิดจากการ รับประทานอาหาร หรือนำ้� ทมี่ กี ารปนเปือ้ นของเชือ้ แบคทเี รยี ไวรสั หรอื ไข่ / ตวั ออ่ นหนอนพยาธทิ ป่ี นเปอ้ื นอยู่ในอาหาร หรอื สารพษิ ทพ่ี บไดต้ ามพชื และสตั ว์ เชน่ เหด็ พษิ สบดู่ ำ� มะกลำ�่ ตาหนู สาหรา่ ยบางสายพันธ์ุ คางคก ปลาปักเปา้ แมงดาทะเล และปลาทะเลบางชนดิ และยงั รวมถงึ สารเคมที ปี่ นเปอ้ื นอยใู่ นอาหาร ดว้ ย เช่น สารคารบ์ าเมต ยาฆ่าแมลงที่ตกค้างในผกั ผลไมท้ เี่ ราล้างไมส่ ะอาด และมกั พบในอาหารทปี่ รงุ สกุ ๆ ดบิ ๆ จากเนอ้ื สตั ว์ ไข่ นมทป่ี นเปอ้ื นเชอื้ รวมทง้ั อาหารจ�ำพวกอาหารกระป๋อง อาหารทะเล เช่น กุ้ง หอย ปู ปลา ปลาหมึก ท่ี ปรงุ ไมส่ กุ พอ อาหารคา้ งมอ้ื และไมไ่ ดแ้ ชเ่ ยน็ อาหารจำ� พวกนอี้ นุ่ ใหร้ อ้ นท่ี 75 องศาเซลเซยี ส จงึ จะปลอดภยั ถา้ เราไมอ่ นุ่ ใหร้ อ้ นทว่ั ถงึ กอ่ น อาจทำ� ใหเ้ ราเจบ็ ปว่ ยด้วยโรคอาหารเป็นพิษได้ 94

อาการของโรค อาการของโรคอาหารเป็นพิษนัน้ จะเกิดหลงั จาก ท่ีเรารับประทานอาหารหรือดื่มน้�ำท่ีปนเปื้อนเชื้อน้ี เข้าไปแลว้ 1 ช่ัวโมงถงึ 8 วัน สว่ นใหญจ่ ะพบในหมคู่ น ที่มีการรับประทานอาหารร่วมกัน และจะมีอาการ พร้อมกัน แต่จะมีอาการมากหรือน้อยนั้นก็ข้ึนอยู่กับ ปริมาณเชือ้ หรอื สารพษิ ที่ได้รับเขา้ ไป อาการส�ำคัญท่ีพบ ได้แก่ คลื่นไส้ อาเจียน มีไข้ ปวดท้อง ถ่ายอุจจาระเป็นน้�ำจากการอักเสบ ทกี่ ระเพาะอาหารและลำ� ไส้ นอกจากนอี้ าจมปี วดศรี ษะ ปวดเม่ือยตามเน้ือตัวร่วมด้วย หากมีอาการถ่ายบ่อย ทำ� ใหร้ า่ งกายขาดนำ�้ และเกลอื แรไ่ ด้ หรอื มอี าการรนุ แรง จากการติดเชื้อและเกดิ การอกั เสบที่อวยั วะต่างๆ ของ ร่างกาย รวมทั้งมีการติดเช้ือในกระแสโลหิต ส�ำหรับ กรณีโรคอาหารเป็นพิษจากสารเคมี พืชพิษ หรือสัตว์ พิษบางชนิดจะมีผลต่อระบบประสาท เช่น อาการชา ชัก ตาตัวเหลือง หมดสติ และรุนแรงถึงขั้นเสียชีวิต โดยเฉพาะเด็กทารก เด็กเลก็ และผู้สงู อายุ การรักษาโรคอาหารเปน็ พษิ การรกั ษาเรามกั จะรกั ษาตามอาการนน้ั ๆ อยา่ งเชน่ ถ้าผู้ป่วยยังพอรับประทานอาหารได้ เราควรให้ดื่ม ผงนำ้� ตาลเกลอื แร่ เพอ่ื ปอ้ งกนั การขาดนำ�้ และเกลอื แร่ รวม ถงึ ควรใหผ้ ปู้ ว่ ยดมื่ นำ้� หรอื อาหารออ่ นยอ่ ยงา่ ย เชน่ แกงจดื ผลไม้ โจก๊ หรอื ขา้ วตม้ ปลา เนอ้ื สตั วต์ ้มเปื่อย ฯลฯ และ ถ้าหากอาเจียนมากรับประทานไม่ได้ ถ่ายเป็นมูกเลือด หรอื ถา่ ยเปน็ นำ�้ และมไี ขค้ วรจะนำ� สง่ โรงพยาบาล หากเรา ทราบแน่ชัดว่าผู้ป่วยได้รับประทานสารพิษจากพืชพิษ สัตว์มีพิษ อย่างเช่น ปลาปักเป้า หรือสารเคมีที่เป็นพิษ ควรรีบน�ำตัวผปู้ ว่ ยส่งโรงพยาบาลโดยทันที 95

การป้องกนั โรคอาหารเป็นพิษ ใชม้ าตรการปอ้ งกนั โดยใชก้ ฎหลกั 10 ประการ ในการเตรยี มอาหารที่ปลอดภยั ไดแ้ ก่ 1. เลือกอาหารทส่ี ะอาด ผ่านการเตรยี มเปน็ อยา่ งดี 2. ปรงุ อาหารใหส้ ุกทั่วถงึ ก่อนรบั ประทาน 3. ควรกินอาหารที่ปรุงสกุ ใหมๆ่ 4. ระมัดระวังอาหารท่ีปรุงสุกแล้วอย่าให้มี การปนเปื้อน หากมีความจ�ำเป็นต้องเก็บ อาหารทปี่ รงุ สุกไวน้ านกวา่ 4 ชวั่ โมง ควร เก็บไว้ในตู้เย็น ส่วนอาหารส�ำหรับทารก ไมค่ วรเกบ็ ไว้ขา้ มมือ้ 5. อาหารท่ีค้างมื้อต้องอุ่นให้ร้อนก่อน รบั ประทาน 6. แยกอาหารดิบและอาหารสุก สอบถาม ให้ระมัดระวังการปนเปอื้ น ขอ้ มลู เพมิ่ เติมไดท้ ี่ ส�ำนกั โรคตดิ ตอ่ ทวั่ ไป 7. ล้างมือให้สะอาดทั้งก่อนปรุง โทรศพั ท์ 0-2590-3187 อาหาร ก่อนรับประทานอาหาร โดยเฉพาะหลงั จากเขา้ หอ้ งน�้ำ 8. ใหพ้ ถิ พี ถิ นั เรอ่ื งความสะอาดของ หอ้ งครัว 9. เกบ็ อาหารใหป้ ลอดภยั จากแมลง หนู หรอื สตั วอ์ น่ื ๆ 10. ใช้น�้ำสะอาดในการปรุงอาหาร และควรระวังเป็นพิเศษในการใช้ น้�ำเพือ่ เตรยี มอาหารเด็กทารก 96

โรคอุจจาระรว่ ง “โรคอุจจาระร่วง” หมายถึงภาวะท่ีมีการถ่ายอุจจาระเหลวผิดปกติ ตั้งแต่ 3 คร้ัง ติดต่อกันหรอื มากกวา่ ใน 1 วัน หรือถา่ ยเปน็ น้�ำ หรือถ่ายเป็นมกู เลือด 1 ครงั้ อาจมี อาเจียนรว่ มดว้ ย สาเหตุเกิดจากการติดเชอื้ เช่น เช้อื แบคทีเรยี ไวรัส โปรโตซัว ปรสติ และหนอน พยาธใิ นลำ� ไส้ จากการรบั ประทานอาหาร และน�ำ้ ไม่สะอาด การไม่ล้างมือใหส้ ะอาด ก่อนการเตรียมหรือปรุงอาหาร และภาชนะสกปรกมีเชื้อโรคปะปน อันตรายจาก โรคอจุ จาระรว่ งทำ� ใหร้ า่ งกายขาดนำ้� และเกลอื แรไ่ ปพรอ้ มกบั การถา่ ยอจุ จาระจำ� นวนมาก จนอาจทำ� ใหช้ อ็ ก หมดสติ และถงึ แกค่ วามตายได้ โดยเฉพาะในเด็กเล็ก อาการของโรค โดยทัว่ ไปผูป้ ว่ ยจะมอี าการอยู่นาน 1 - 6 วัน หากอุจจาระร่วงจากอาหารเป็นพิษ มักมีอาการ ปวดทอ้ งรว่ มกบั ถา่ ยอจุ จาระเหลว คลน่ื ไส้ อาเจยี น อาจมีอาการปวดศีรษะ ปวดเมื่อยตามเน้ือตัว โรคอุจจาระร่วงจะมีการถ่ายอุจจาระเหลวจ�ำนวน มากกวา่ 3 ครงั้ ตอ่ วนั ในทารกและเดก็ เลก็ ๆ อาจมี ไข้ตำ�่ ๆ เป็นหวดั มอี าการคลืน่ ไส้ อาเจียน และ ถา่ ยอุจจาระเหลวตามมา 97

วธิ ปี ฏบิ ตั ิเม่ือเกดิ อาการอุจจาระร่วงที่บ้าน 1. รับประทานอาหารอ่อน ย่อยง่ายมากกว่าปกติ และด่ืมเกลือแร่ ได้แก่ สารละลายน�้ำตาลเกลือแร่ โออารเ์ อส น้�ำแกงจดื หรือน�ำ้ ข้าวใส่เกลอื เพื่อ ปอ้ งกนั การขาดน้�ำ 2. การดูแลเดก็ • เด็กที่เลี้ยงด้วยนมแม่ ให้ลูกกินนมแม่ มากขนึ้ • เด็กทกี่ นิ นมผสม ใหผ้ สมนมตามปกติ แลว้ ใหก้ นิ ครง่ึ หนง่ึ สลบั กบั สารละลาย นำ้� ตาลเกลอื แรโ่ ออารเ์ อส ในปริมาณเท่ากับนมท่เี คยกินตามปกติ • เด็กอายุ 6 เดือนข้ึนไป ให้อาหารเหลวท่ีย่อยง่าย เช่น โจ๊ก ข้าวต้ม ปลาต้ม เนื้อสตั ว์ต้มเปอื่ ย เป็นตน้ 3. หากอาการไม่ดีข้ึน ยังถ่ายเป็นน้�ำจ�ำนวนมาก หรือถ่ายเหลวหลายคร้ัง อาเจียนบ่อย รับประทานอาหารหรือด่ืมน�้ำไม่ได้ มีไข้ กระหายน้�ำมากกว่าปกติ อ่อนเพลียมาก ตาลึกโหล ถ่ายอุจจาระเป็นมูกเลือดต้องพาผู้ป่วยไปพบแพทย์ทันที หลีกเลย่ี งการใชย้ าหยุดถ่ายเพราะยาหยดุ ถ่ายทำ� ใหล้ �ำไส้เกบ็ กกั เชื้อโรคไวน้ านขนึ้ คำ� แนะนำ� ในการป้องกนั ตนเอง โรคอุจจาระร่วงหรือโรคติดต่อทางอาหารและน�้ำ ทั้งหมดเป็นโรคที่ประชาชน สามารถป้องกันได้ด้วยการชว่ ยกันดูแลสุขอนามัย ในการรบั ประทานอาหาร การเกบ็ อาหาร และการปรุงอาหาร รวมทั้งล้างมือหลังเข้าห้องน�้ำทุกคร้ัง โดยมีแนวปฏิบัติ ในการป้องกันตนเองให้ปลอดภัยจากโรคอุจจาระรว่ ง ดังน้ี 98

1. เลือกอาหารที่ผ่านกระบวนการผลิต อย่างปลอดภัย เช่น เลือกนมที่ผ่าน กระบวนการพาสเจอไรซ์ และได้การ รบั รองจาก อย. ผกั ผลไมค้ วรลา้ งดว้ ยนำ�้ สะอาดปริมาณมากๆ ให้สะอาดทั่วถึง 2. ปรุงอาหารใหส้ ุกทว่ั ถึงก่อนรบั ประทาน 3. รบั ประทานอาหารทป่ี รงุ สกุ ใหมๆ่ ดมื่ นำ้� ที่สะอาด เช่น น้ำ� ตม้ สุก 4. หากมีความจ�ำเป็นต้องเก็บอาหารท่ี ปรุงสุกไว้นานกว่า 4 ชั่วโมง ควรเก็บ ไวใ้ นตู้เยน็ ส่วนอาหารสำ� หรบั ทารกนัน้ ไม่ควรเก็บไวข้ ้ามม้ือ 5. ก่อนท่จี ะน�ำอาหารมารับประทานควรอุน่ ใหร้ อ้ น 6. ไม่น�ำอาหารท่ีปรุงสุกแล้วมาปนกับอาหารดิบอีก เพราะอาหารท่ีสุกอาจ ปนเป้ือนเช้ือโรคได้ 7. ล้างมือให้สะอาดด้วยสบู่ และน้�ำสะอาดทุกครั้งก่อนการปรุงอาหาร ก่อน รบั ประทาน และโดยเฉพาะหลังการเข้าหอ้ งน�้ำ 8. ดูแลความสะอาดของพื้นที่ส�ำหรับเตรียมอาหาร ล้างท�ำความสะอาด หลังการใช้ทุกครั้ง ก�ำจัดขยะมูลฝอย เพื่อไม่ให้เป็นแหล่งเพาะพันธุ์ของ แมลงวนั 9. เกบ็ อาหารให้ปลอดภัยจากแมลง หนู หรอื สัตวอ์ นื่ ๆ 10. ใช้น้�ำสะอาดในการปรุงอาหาร ล้างภาชนะ และควรระวังเป็นพิเศษในการ ใชน้ ำ้� เพอ่ื เตรยี มอาหารเด็กทารก สอบถาม ขอ้ มูลเพิม่ เตมิ ได้ท่ี ส�ำนกั โรคติดต่อทว่ั ไป โทรศัพท์ 0-2590-3187 99

โรคอหวิ าตกโรค “อหวิ าตกโรค” เปน็ โรคตดิ ตอ่ ทเ่ี กดิ ขน้ึ จากเชอ้ื แบคทเี รยี สาเหตเุ กดิ จาก การกินอาหารหรือน�้ำที่มีเชื้ออหิวาตกโรค ปะปนอยู่ เช่น อาหารที่มี แมลงวันตอม อาหารทะเล อาหารสุกๆ ดบิ ๆ รบั ประทานอาหาร หรือ ด่มื นำ้� ที่มกี ารใช้ภาชนะหรอื มือไม่สะอาด อาการของโรค ผทู้ ่ีได้รับเช้ือจะเกิดอาการได้ตงั้ แต่ 24 ชัว่ โมง ถึง 5 วนั แต่โดยเฉลี่ยแล้วจะ เกิดอาการภายใน 1 - 2 วัน มีอาการถ่ายเหลวเป็นน้�ำคล้ายน้�ำซาวข้าว รวมถึงมีอาการปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียนได้ ถ้าอาการไม่รนุ แรงมกั หายภายใน 1 - 5 วัน แตห่ ากถ่ายเปน็ จำ� นวนมาก รวมถึงมมี กู หรือมูกเลือด จะทำ� ให้เกดิ ภาวะการขาดน้�ำ ชอ็ กซ่ึงส่งผลให้เสียชีวติ ได้ 100