ไดร บั งบประมาณสนบั สนุนจากกองทนุ ภมู ิปญ ญาการแพทยแผนไทย
เหด็ เศรษฐกิจ เพอื่ สขุ ภาพ ตามภูมิปญั ญาของหมอพื้นบ้าน ตวั อย่าง เหด็ เศรษฐกจิ 17 ชนิด ตลาดเหด็ ชุมแพ จงั หวัดขอนแกน 13
เหด็ เศรษฐกิจ เพ่อื สขุ ภาพ ตามภมู ิปญั ญาของหมอพ้นื บา้ น เหด็ ขอนขาว Lentinus squarrosulus Montagne ช่ือทองถน่ิ /ช่ืออ่นื ๆ เห็ดขอน เห็ดกระดา ง เห็ดมะมวง 14
เห็ดเศรษฐกิจ เพอ่ื สขุ ภาพ ตามภมู ิปญั ญาของหมอพืน้ บา้ น เห็ดขอนขาว Lentinus squarrosulus Montagne รูปรา ง/ลกั ษณะ หมวกเห็ดมีลักษณะรูปรางโคงนูน ตรงกลางบุมลงคลายกรวยต้ืน ผิวหมวกเห็ดเปนเกล็ด สี่เหลี่ยมเล็กๆสีขาวนวลถึงเทาหรือน้ำตาลหมน เรียงกระจายจากก่ึงกลางหมวกเห็ดลงไปยังขอบหมวก เห็ด เน้ือเห็ดบาง สีขาว เหนียวเล็กนอยเมื่อเปนเห็ดออน ใตหมวกเห็ดมีครีบบางๆ กานดอกรูปราง ทรงกระบอกหรือโคนกานดอกเรียวเล็กลง สีขาว มีเกล็ดบนกานดอกเชนเดียวกับบนผิวหมวกเห็ด เน้ือกานดอกเห็ดแนนและเหนียว มีสีขาว เห็ดขอนขาว 100 กรัม ใหพลังงาน 48 กิโลแคลอรี่ น้ำ 87.5 กรมั โปรตีน 3.3 กรมั เสน ใย 3.2 กรมั ฟอสฟอรัส 163 มิลลิกรมั แหลง ทพี่ บในธรรมชาติ พบขึ้นเปนดอกเดี่ยวหรือเปนกลุมโคนติดกัน 3-6 ดอก บนขอนไมเนื้อออนหรือตอมะมวง ในปา เบญจพรรณหรือปาโคกท่ีชุมชื้นในฤดูฝน ในปจจุบันสามารถเพาะเลี้ยงเปนอุตสาหกรรมเกษตรอยาง แพรห ลาย 15
เห็ดเศรษฐกิจ เพือ่ สุขภาพ ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพนื้ บ้าน ความรูท างดานการเพาะเลี้ยงเหด็ ลม (เหด็ บด) และเหด็ ขอนขาว (http://www.doae.go.th/library/html/detail/vegetable/hedrom_index.html) วัสดอุ ปุ กรณ 1. อาหารเพาะ 2. หวั เชื้อเหด็ ลมและเห็ดขอนขาว 3. ถงุ พลาสตกิ ทนรอ นขนาด 7 นวิ้ x13 น้ิว หรือ 8 นวิ้ x13 นวิ้ หรอื 9 นิว้ x13 น้ิว ฯลฯ 4. คอพลาสตกิ ขนาดเสน ผาศนู ยกลาง ประมาณ 1-1.5 นวิ้ 5. สำลี ยางรดั 6. ถังนึง่ ไมอ ัดความดนั 7. โรงเรือนหรือสถานทีบ่ ม เสนใย และเปด ดอก 16
เห็ดเศรษฐกิจ เพอ่ื สุขภาพ ตามภมู ิปญั ญาของหมอพนื้ บ้าน อาหารเพาะ สตู รท่ี 1 ขีเ้ ลอื่ ยแหง (ไมยางพารา ไมม ะขามฯลฯ) 100 กิโลกรัม รำละเอยี ด 3-5 กโิ ลกรมั ปูนขาว หรือ แคลเซยี มคารบอเนต หรือยิปซ่มั 0.5-1 กิโลกรัม นำ้ ตาลทราย 2-3 กโิ ลกรมั ผสมน้ำ ปรบั ความชืน้ 50-55 % สูตรท่ี 2 ขเ้ี ลอ่ื ยไมเบญจพรรณ 100 กโิ ลกรัม แอมโมเนียมซลั เฟต 1 กิโลกรมั ปนู ขาว 1 กิโลกรมั ผสมสว นผสมทง้ั 3 ชนดิ หมักกบั นำ้ ประมาณ 2-3 เดือน กลับกองประมาณ 3-4 คร้งั นำไปผสมกับรำละเอยี ด 3 กโิ ลกรัม น้ำตาลทราย 2 กิโลกรมั ปรับความชื้นประมาณ 50-55 % 17
เหด็ เศรษฐกิจ เพื่อสขุ ภาพ ตามภูมิปญั ญาของหมอพื้นบา้ น วิธีเพาะ 1. บรรจุอาหารเพาะลงในพลาสตกิ ทนรอน กดใหแนน สงู ประมาณ 2/3 ของถงุ 2. รวบปากถุง สวมคอพลาสติก พับปากถุงลงมา ดึงใหตึง รัดยางใหแนน อุดดวยสำลี หุมทับ ดวยกระดาษหรอื ฝาครอบพลาสติก 3. นำไปน่ึงฆา เช้อื ท่ีอณุ หภมู ิ 90-100 องศาเซลเซียส สมำ่ เสมอ เปน เวลาไมน อยกวา 3 ช่ังโมง จากนัน้ ท้ิงใหเ ยน็ 4. นำถุงพลาสติกที่นึ่งฆาเชื้อแลว มาใสเชื้อจากหัวเช้ือเห็ดท่ีเตรียมไว โดยท่ัวไปจะเล้ียงใน เมล็ดขาวฟาง เขยาใหเมล็ดขาวฟางกระจายออก และใสลงในถุงอาหารประมาณถุงละ 15-20 เมลด็ โดยปฏิบัตใิ นที่สะอาดไมมีลมโกรก เพือ่ ปองกันการปนเปอนของเชือ้ โรคและแมลง 5. นำไปวางในโรงเรือนหรือสถานท่ีสำหรับบมเสนใย อุณหภูมิประมาณ 28-32 องศาเซลเซียส เพื่อใหเสนใยเจริญ การเจรญิ ของเสน ใยเหด็ ขอนขาว เสนใยเห็ดขอนขาวใชเวลาในการเจริญเต็มอาหารเพาะน้ำหนัก 800-1,000 กรัม ประมาณ 30-35 วัน จากน้ันเสนใยจะคอยๆ เริ่ม เปล่ียนสีเปนสีสมจนถึงสีน้ำตาลเขม หรือสีดำ โดยเฉพาะเมื่อถูก อากาศและแสง ระยะเวลาการเจริญทางเสนใยจนเร่ิมใหดอกเห็ด ขน้ึ กบั สายพนั ธุ โดยเฉล่ียใชเวลาประมาณ 80-90 วนั การเจริญของเสนใยเห็ดขอนขาว คลายกับเห็ดลม แตมีระยะเวลาการเจริญทางเสนใยต้ังแต เพาะเช้อื จนเร่มิ ใหดอกเหด็ เฉล่ีย 20-30 วนั 18
เหด็ เศรษฐกิจ เพือ่ สขุ ภาพ ตามภมู ิปัญญาของหมอพ้นื บ้าน โรงเรอื นเปด ดอก โรงเรือนเปดดอกเห็ดลมและเห็ดขอนขาว ควรใหมีแสงผานเขาภายในโรงเรือนไดประมาณ 60-70% มีชองเปดปดสำหรับถายเทอากาศ อาจใชต าขายพรางแสงมุงหลังคาและฝา ในกรณีฤดูฝน มุงหลังคา ทับดวยคาหรือวสั ดกุ นั นำ้ การเปด ถุงและการกระตนุ ใหเ กิดดอก เปดจุกสำลี หรือตัดปากถุง วางในโรงเรือน ใหความชื้นโดยการใหน้ำในโรงเรือนและบริเวณ กอ นเชือ้ ใหมีความชนื้ สัมพัทธ 70-80% ปรับโรงเรือนใหมีสภาพรอนช้ืน อุณหภูมิประมาณ 33-36 องศาเซลเซียส ประมาณ 2-3 วัน ดอกเห็ดจะเริ่มงอก จากน้ันปรับอุณหภูมิในโรงเรือนใหลดลงมีอากาศถายเทไดดี ความช้ืนสัมพันธ 60-70% มีแสงสวางปานกลางเพื่อใหดอกเห็ดเจริญเติบโตตอไป ในระหวางใหผลผลิตแตละครั้ง เสนใยเหด็ ขอนขาวจะพกั ตวั ประมาณ 15-20 วัน สว นเห็ดขอนขาวจะทยอยใหผ ลผลติ การเกบ็ ดอกเหด็ ควรเก็บสวนตางๆ ของดอก ใหหลุดออกจนหมด เพ่ือปองกัน การเนาเสียจากเศษหรือสวนของดอกเห็ดที่เหลือติดคางอยูท่ี กอนเชื้อ ขนาดของดอกเห็ดท่ีเก็บข้ึนกับความตองการของผูเพาะ ดอกเห็ดออนจะมีราคาสูงกวาดอกเห็ดที่บานเต็มที่และมีความ เหนยี วนอยกวาเห็ดบาน มูลคา การซอ้ื ขายในทองตลาด เหด็ ที่ไดจากการเพาะเลีย้ ง ราคากิโลกรมั ละ 100-150 บาท 19
เหด็ เศรษฐกจิ เพอื่ สขุ ภาพ ตามภูมปิ ัญญาของหมอพ้นื บา้ น ภมู ปิ ญญาของหมอพน้ื บา น สูตร 1 สรรพคุณ รสหวาน มนั ข่นื เลก็ นอย ตา นโรคมะเร็ง กระตนุ ภูมิตานทานของรางกายเปน ยาอายวุ ฒั นะ สวนประกอบ 1. นำเห็ดขอนขาว เห็ดหูหนูขาว เหด็ หหู นดู ำและเห็ดพิมาน สัดสว นอยางละเทากนั 2. นำ้ ผ้ึง 2 ชอ นโตะ วธิ ที ำ นำเห็ดทัง้ หมดอยา งละเทาๆ กัน นำมาตากแหง แลวบดรวมกนั วธิ ีรับประทาน นำเห็ดที่บดแลว 1 ชอ นชา ผสมน้ำผง้ึ 2 ชอนโตะ รบั ประทานวันละ 1 ครั้ง กอน อาหารเชา จนอาการดขี นึ้ หรือประมาณ 30 วนั 20
เหด็ เศรษฐกจิ เพือ่ สขุ ภาพ ตามภูมปิ ัญญาของหมอพนื้ บา้ น สตู ร 2 สรรพคุณ เปนยาตานอนุมูลอสิ ระและปองกันโรคมะเร็งทุกชนิด ทำใหเกิดการฟนฟูสภาพผูปว ยมะเร็ง ดีขึ้น ตา นและปอ งกนั ไดทกุ มะเรง็ โดยเฉพาะมะเรง็ ตับ จะไดผ ลดีทีส่ ุด สว นประกอบ 1. เหด็ ขอนขาวตากแหง ทบี่ ดแลว 1 ชอ นชา 2. นำ้ ผึ้ง 2 ชอนโตะ 3. นำ้ ตมฝางแดง (ฝางเสน) 1 แกว วิธที ำ นำเหด็ ขอนขาวบดผสมน้ำผึ้งและใสใ นนำ้ ตม ฝางแดง วิธีรับประทาน รับประทานตอเน่ืองติดตอกันนานประมาณ 1 เดือน วันละ 2 เวลา กอนอาหารเชา และกอ นนอน 21
เห็ดเศรษฐกจิ เพื่อสุขภาพ ตามภมู ิปัญญาของหมอพืน้ บา้ น เหด็ ตบั เตา่ Boletus edulis Bulliard ชื่อทองถ่ิน/ชอื่ อ่ืนๆ เห็ดผ้ึงตอง เหด็ ผึ้งหวาน เห็ดขนมปงกะโหลก 22
เห็ดเศรษฐกจิ เพ่ือสุขภาพ ตามภูมิปญั ญาของหมอพน้ื บ้าน เหด็ ตบั เตา่ Boletus edulis Bulliard รปู ราง/ลกั ษณะ หมวกเห็ดมีเสนผาศูนยกลาง 8-30 เซนติเมตร ลักษณะ รูปรางโคงนูนคลายกระทะคว่ำ ผิวดานบนหมวกเห็ดเรียบ สี น้ำตาลออนถึงน้ำตาลอมเหลือง น้ำตาลอมแดง น้ำตาลเขมหรือ สีช็อกโกแลต ขอบหมวกเห็ดสีจางกวาตรงกลาง เมื่อเปยกหรือชื้นเปนมันเงาและเหนียวหนืดมือ เล็กนอย เนื้อเห็ดหนามีสีขาว เรียวบางไปที่ขอบหมวก บางคร้ังมีรอยแตมสีเหลืองออน ไมเปล่ียนสี เมื่อสัมผัสอากาศ ใตหมวกเห็ดเปนรูกลมขนาดเล็กคลายรวงผ้ึงสีขาว เม่ือแกจะกลายเปนสีเหลืองถึงสี เหลืองอมเขยี วมะกอกและสเี หลอื งอมน้ำตาลในท่ีสุด ช้นั บนของรูยดึ ตดิ กบั เน้อื หมวกเห็ดและลอกออก ไดงายจากเนื้อหมวกเห็ด หมวกเห็ดเม่ือแกจะบานกางออกไปโดยขอบหมวกงอลงเล็กนอย สปอรรูปรี คลายกระสวยสีน้ำตาลอมเขียวมะกอก ขนาด 13-19 x 4-7 ไมครอน ผนังบาง เรียบ กานดอกยาว 5- 20 เซนตเิ มตร เสน ผาศนู ยกลาง 1-7 เซนตเิ มตร มีสีขาวหรอื ขาวนวลถึงขาวอมน้ำตาลแดงออ นๆ เหนือ โคนกานดอกเปนตาขายสีเนื้อหรือน้ำตาลออน โคนกานดอกใหญเปนกระเปาะ และมีรอยยนหยักเปน รองหางๆ รอบโคนกานดอก เนื้อภายในกานดอกสีขาวมีรอยแตมสีเหลืองออนหรือแดงออน สีของ เนอื้ เย่อื ไมเ ปลยี่ นแปลงเมอื่ ผาออกเปน 2 ซกี และสานกนั ละเอียดแนน ทบึ เชนเดยี วกับเนือ้ หมวกเหด็ 23
เหด็ เศรษฐกจิ เพือ่ สขุ ภาพ ตามภูมปิ ญั ญาของหมอพน้ื บา้ น แหลงท่พี บในธรรมชาติ พบข้ึนบนพื้นดินใตตนไมในบริเวณปาโคกหรือ ปาเบญจพรรณ ที่มีใบไมท่ีเนาเปอย ในฤดูฝนที่ชุมช้ืน หรอื ตามพ้ืนทช่ี ุมน้ำ ความรูทางดา นการเพาะเลีย้ ง สามารถเพาะเลี้ยงไดในแบบกึ่งธรรมชาติ โดย ทำการเพาะเล้ียงเสนใยจากหองปฏิบัติการ จากน้ันนำ เสนใยไปโรยบนพ้ืนที่ท่ีมีความชุมช้ืนสูงๆ มีรมเงามาก ดอกเห็ดสามารถเจริญไดด ีเปนจำนวนมาก มลู คาการซอ้ื ขายในทอ งตลาด มีจำหนายมากในชวงฤดูฝน ราคาประมาณ 270-300 บาท ในภาคอีสานมีภูมิปญญาในการเก็บ รักษาเห็ดชนิดน้ีบริโภคท้ังป โดยการนำเห็ดมาลาง ทำความสะอาด หั่นขนาดพอคำ นำมาตมกับเกลือ ประมาณ 20 นาที จากนั้นนำมาบรรจุลงในถุง พลาสติกหรือภาชนะท่ีหาได นำไปแชไวในตูเย็นใน ชองแชแข็ง เม่ือตองการรับประทานใหนำเอาออกมา จากชอ งแชแขง็ นำมาตมและปรงุ รสชาติไดท ันที 24
เหด็ เศรษฐกจิ เพือ่ สุขภาพ ตามภมู ิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ภมู ิปญญาหมอพื้นบา น สรรพคณุ รสมัน หวาน เยน็ เอียนเลก็ นอ ย แกโรคกระเพาะ อาหาร แกดีซาน บำรุงโลหิตใหหมุนเวียนดีขึ้น บำรุงหัวใจ ชวยใหนอนหลับดี บำรุงตับ บำรุงปอดใหแข็งแรง ปองกัน มะเรง็ ปอด สวนประกอบ เหด็ ตับเตา 5 ขดี วิธีทำ นำเห็ดมาตมใหสุก แลวผ่ึงลมใหแหง นำไปบดแลว อัดใสแ คปซูลเบอรศ นู ย วิธีรับประทาน รับประทานติดตอนาน 3 เดือน ครั้งละ 2 เมด็ กอนอาหารวนั ละ 3 เวลา เชา-กลางวนั -เยน็ ขอควรระวงั - หากกินดิบ ยางของเห็ดตับเตา จะทำใหเกิดอาการ ถา ยทอ ง (ทอ งเสยี ) ได ขอ มูลเพ่ิมเติม - ยางสดของเห็ดตับเตา สามารถนำมาทาแผลพุพอง แผลไฟไหม และตกกระได - การเก็บรักษาเห็ด สามารถนำเห็ดไปลวก ฝานเปน แผน บางๆ แลว ผง่ึ ใหแ หง ถาจะใชสดควรผง่ึ ลมจะดกี วา 25
เหด็ เศรษฐกิจ เพ่อื สุขภาพ ตามภูมิปัญญาของหมอพนื้ บา้ น เหด็ แค่น Schizophyllum commune Fries ex Fries ช่ือทองถ่นิ /ชอื่ อืน่ ๆ เห็ดตีนกับแก (อสี าน) เหด็ ตีนตุก แก เห็ดตามอด เห็ดแตบ (เหนอื ) เห็ดแครง (ใต) 26
เหด็ เศรษฐกจิ เพ่ือสุขภาพ ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพ้ืนบ้าน เหด็ แค่น Schizophyllum commune Fries ex Fries รปู ราง/ลักษณะ หมวกเห็ดมีลักษณะรูปรางเปนแผนคร่ึงวงกลม แผออกคลายพัดหรือไตหรือหอยสองฝา มีกานดอก ส้ันมาก หรือไมมีกาน ผิวดานบนมีสีขาวอมเทาออนหรือ เทาและมีขนละเอียดหยิกสีขาวอมเทาออนคลายกำมะหย่ีปกคลุมอยูทั่วไป มีรอยแตมสีมวงออน เมื่อสัมผัส เม่ืออากาศแหงขอบหมวกเห็ดจะงอหรือมวนเขาดานลางและแตกแยกออกจากกันเกือบ คร่ึงดอกเปนแหงๆ มองดูคลายน้ิวเทาตุกแก ครีบหมวกเหด็ ดา นลา งมสี นี ำ้ ตาลอมเทาถงึ เทาอมมว งออ น หรอื สอี บเชย แผน ครบี หมวกแคบ ไมก วา งเหมอื นเหด็ อนื่ ๆ เม่ือแหงเนื้อเห็ดบางมีสีเทาจาง ครีบหมวก สขี าวถงึ เทามีรอยแตมสีชมพู เม่ือเหด็ แหง จะแขง็ และเหนยี วเล็กนอ ย คงรูปรา งอยนู านหลายเดือนและ คอยๆ ผเุ ปอ ยในท่ีสดุ เห็ดแคนเปนเห็ดรับประทานได นิยมนำไปทอดกับไขหรือนำไปแกงคั่วกับเน้ือสัตว นิยมใชเห็ดท่ี เกิดใหมๆ เพราะยังเปน เหด็ สด ออ นนมุ ไมเหนียวและแขง็ เกนิ ไป เห็ดชนดิ น้เี ปน ปรสิตของพชื บางชนดิ ทำใหตนออนแหงตาย เชน กลวย ออย ฯลฯ เห็ดชนิดน้ีจัดวาเปนท้ังอาหารและยา มีฤทธิ์ในการยับย้ัง เนอ้ื งอก ปรับสมดลุ รางกายใหมชี ีวิตชีวาเพิ่มข้นึ (สดชน่ื ) ผลจากการศกึ ษาในทางวทิ ยาศาสตรช ้ใี หเห็น วาเห็ดชนิดน้ีมีศักยภาพในการยับยั้งแบคทีเรีย มีคุณสมบัติในการตอตานอนุมูลอิสระและการเจริญ ของเซลลม ะเร็ง 27
เหด็ เศรษฐกิจ เพือ่ สขุ ภาพ ตามภูมิปัญญาของหมอพ้ืนบา้ น แหลงท่พี บในธรรมชาติ เห็ดแคนเกิดข้ึนเปนกลุมหรือเปนชั้นซอนกันบนไมผุ หรือขอนไมผุ เชนไมไผ เปลือกตนมะกอกเหล่ียมหรือ ไมเนื้อออนอื่นๆ เปนเห็ดท่ีพบเห็นไดงาย ข้ึนอยูทั่วไปมี ตลอดท้ังป ความรทู างดา นการเพาะเลย้ี ง มีการเพาะเล้ียงในเชิงการคา โดยเฉพาะทางภาคใต และประเทศมาเลเซีย มูลคา การซอื้ ขายในทอ งตลาด ประมาณกโิ ลกรมั ละ 100 บาท 28
เหด็ เศรษฐกิจ เพอื่ สุขภาพ ตามภมู ิปญั ญาของหมอพื้นบ้าน ภูมปิ ญญาของหมอพ้นื บา น สูตร 1 สรรพคุณ ลดน้ำตาลในเลือด กระตุนการหมุนเวียนของเลือดใน ผูปวยมะเร็งใหด ีขนึ้ วิธีทำ ตม ใหสกุ แลวรบั ประทานเปน อาหาร หรอื ฝนรบั ประทาน วธิ ีรับประทาน ถา ฝนรบั ประทานใหรบั ประทานครงั้ ละ 2 ชอ นโตะ กอ นอาหาร วนั ละ 2 เวลา เชา-เย็น รับประทานจนอาการดขี ึน้ สตู ร 2 สรรพคณุ บำรุงกำลัง บำรงุ ธาตุ แกมะเรง็ ปอดและลำไส สว นประกอบ เห็ดแคน 5 ขดี วิธีทำ ตากแหง แลวนำมาบด อัดแคปซลู เบอรศ นู ย วิธีรับประทาน รับประทานคร้ังละ 1 เม็ด กอนอาหาร 30 นาที วนั ละ 2 เวลา เชา-เยน็ 29
เห็ดเศรษฐกจิ เพือ่ สุขภาพ ตามภมู ปิ ัญญาของหมอพน้ื บ้าน เห็ดตนี แฮด Macrocybe crassa (Sacc.) Pegler & Lodge ช่ือทอ งถนิ่ /ช่อื อื่นๆ เห็ดตบั เตา ขาว เหด็ จน่ั รูปราง/ลักษณะ หมวกเห็ดมีรูปรางโคงนูนคลายกระทะคว่ำ ผิวหมวกเห็ดสีขาวถึงขาวหมนหรือสีครีมออนๆ เนื้อ เห็ดสีขาว มีกลิ่นหอม ใตหมวกเห็ดมีครีบสีขาว เปราะและฉีกขาดงาย กานดอกรูปทรงกระบอกหรือ โคนกานดอกใหญกวาดานบน ผิวกานดอกหยาบเปนเสนใยสานแบบตาขายตึ้นๆ มีสีขาวอมเทาหรือสี คลา ยหมวกเห็ด เน้ือกานดอกเปราะและกลวงเปน โพรง 30
เหด็ เศรษฐกจิ เพ่ือสุขภาพ ตามภูมปิ ญั ญาของหมอพ้นื บา้ น แหลง ท่ีพบในธรรมชาติ พบข้ึนเปนกลุม โคนกานดอกติดกัน 4-10 ดอก บนตอไมผุหรือทอนไมผุพังหรือบนพื้นดินท่ีมีอินทรียวัตถุ สงู ตามปา โคกหรอื ปา เบญจพรรณท่ชี ุมชนื้ รับประทานได เปนอาหาร โดยการแกง หมก ปง จะมีเมือกเลก็ นอย แตมรี สชาตดิ ี ความรทู างดา นการเพาะเลีย้ ง มีการเพาะเลี้ยงเชิงพาณิชย โดยเฉพาะในแปลง ป ลู ก ผั ก อิ น ท รี ย นิ ย ม น ำ เ อ า ด อ ก เ ห็ ด ม า ป น ใ ห เ ป น ช้ินเลก็ ๆ โรยลงบนกองปยุ อนิ ทรยี เหด็ ตีนแฮดจะเจริญไดดี มาก แตตลาดคอนขางแคบ ประชาชนยังไมนิยมบริโภค ท้ังนี้อาจเนอ่ื งมาจากมเี น้ือหยาบและมีรสขมเลก็ นอย มูลคาการซ้อื ขายในทองตลาด เห็ดที่เก็บจากธรรมชาติมีจำหนายในตลาดทองถ่ิน ประมาณกิโลกรัมละ 120 บาท (อิงราคาตลาดกลาง ที่ ตลาดไท) ภูมปิ ญญาของหมอพนื้ บา น เปนอาหารเสริมสุขภาพ บำรุงรางกายผูปวยมะเร็ง ในระยะพกั ฟน และเหมาะกบั ผสู งู อายุ 31
เห็ดเศรษฐกจิ เพือ่ สขุ ภาพ ตามภูมิปญั ญาของหมอพนื้ บา้ น เหด็ โตง่ ฝน Clitocybe geotropa (Bull.) Quélet ช่อื ทอ งถน่ิ เหด็ โตงฝน รปู รา ง/ลกั ษณะ หมวกดอกมีรูปรางคลายกรวย สีน้ำตาลอมเทา ผิวหมวกดอกเรียบล่ืน เน้ือภายในหมวกดอกมี สีขาว นุมและชื้น ครบี ดอกมสี นี ้ำตาลออ น กานดอกมีสีเทาอมน้ำตาล ผิวกานดอกเรยี บ 32
เหด็ เศรษฐกิจ เพื่อสุขภาพ ตามภูมปิ ัญญาของหมอพ้นื บา้ น แหลง ท่ีพบในธรรมชาติ พบในเขตปาเบญจพรรณ เกดิ บนพืน้ ดินที่มีซากใบไมและเศษไมทบั ถมกัน ลักษณะดนิ เปน ดนิ รว นปนทราย เกดิ ดอกเดี่ยวแตอ ยูร วมเปน กลุม กลมุ ละ 3-5 ดอก ความรูทางดา นการเพาะเลยี้ ง มีเทคนิคในการเพาะเลย้ี งแตยังไมครบวงจร สามารถเพาะเสนใยได แตก ารเลย้ี งใหเ ปน ดอกเหด็ ยังตอ งนำเอากอ นเช้อื ฝงดิน เพื่อใหเ กิดการกระตนุ ใหเปนดอกเห็ด มูลคา การซ้อื ขายในทองตลาด ราคาจำหนายในตลาดทองถ่ินประมาณกิโลกรัมละ 100 บาท จาก การสอบถามชาวบานพบวามีรสชาติดีเหมือนเห็ดโคน เปนท่ีตองการของ ตลาดโลกจำนวนมาก ขอควรระวังในการบริโภคคือตองลอกเอาสวนเปลือก บรเิ วณกานออก เพราะเปนสว นที่เปน พิษ เมอื่ รับประทานแลว จะทำใหปากบวม ภูมปิ ญ ญาของหมอพ้ืนบา น สรรพคณุ ตานโรคมะเรง็ กระตนุ ภมู ติ า นทานของรา งกาย เปนยาอายุวฒั นะ สวนประกอบ เหด็ โตงฝน 1 ขีด วิธที ำ นำเห็ดโตง ฝนมาตากลมใหแหง แลว นำมาบดเปนผง ผสมนำ้ ผึ้งปนเปนลกู กลอนเทา ลูกมะเขือพวง วิธีรับประทาน รบั ประทานครงั้ ละ 2 เมด็ วันละ 2 เวลา เชา -เย็น 33
เหด็ เศรษฐกิจ เพอื่ สขุ ภาพ ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพ้นื บ้าน เห็ดนกยูง Macrolepiota gracilenta (Krombh.) Wasser ชอื่ ทองถ่ิน/ช่อื อื่นๆ เห็ดกระโดง เหด็ หนงั กลอง เห็ดฆอนกลอง รปู รา ง/ลักษณะ มีรูปทรงเหมือนรม มีขนาดใหญ หมวกดอกเมื่อแรกเร่ิมซ่ึง ยังปดอยูมีลักษณะกลมสีน้ำตาล ตอมามีรูปรางคลายกระด่ิง เม่อื บานเตม็ ที่จะมลี กั ษณะเกือบจะแบนราบ เน้อื หมวกดอกมสี ี ขาว มีจุดสีน้ำตาลเขมตรงกลางหมวกดอกและมีเกล็ดขนาด เล็กมองดูเปนจุดสีน้ำตาลกระจายออกโดยรอบไปยังขอบหมวก ดอกทำใหเกิดเปนลวดลายบนหมวกดอกคลาย ลายของปกนกยูง ครีบหมวกมี สีขาว ตรง 34
เหด็ เศรษฐกจิ เพื่อสุขภาพ ตามภมู ปิ ัญญาของหมอพน้ื บา้ น สว นโคนกานดอกพองออกเปน กระเปาะ กานดอกสว นบนมีเยื่อวงแหวนอยูใตหมวกดอก สามารถนำมาใชบริโภคเปนอาหารได มีคุณคาทางโภชนาการอุดมไปดวยโปรตีน วิตามินบี 1 บี 2 และไนอาซีน สูงกวาเห็ดอ่ืนๆ หลายชนิด เห็ดชนิดนี้มีรสชาติหวานอรอยไมแพเห็ดโคน เน้ือเห็ด คอนขา งนุมแตก า นจะเหนยี วกวาเห็ดธรรมดา และมใี หรบั ประทานเฉพาะในหนาฝนเทานั้น แหลง ทีพ่ บในธรรมชาติ พบข้ึนอยูบนพื้นดินที่มีหญาปกคลุม พบมากตามทุงหญาโดยเฉพาะบริเวณที่มีการเล้ียง วัวควาย เปนเห็ดท่ีมีมานานแลว แตยังไมเปนท่ีรูจักกันอยางแพรหลาย มักพบเห็นไดบอยๆ ในชวง ฤดฝู น พบแพรกระจายอยูท่วั ทกุ ภาคของประเทศไทย ความรทู างดานการเพาะเลยี้ ง ศูนยพันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแหงชาติ (ไบโอเทค) สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร และเทคโนโลยีแหงชาติ (สวทช.) ไดทำการพัฒนาการเพาะเลี้ยงเห็ดชนิดนี้ วิธีการเพาะเร่ิมจาก การแยกเชื้อเห็ดใหบริสุทธ์ิ โดยใชว ิธเี พาะเลีย้ งเนอ้ื เย่ือ จากดอกเห็ด ซง่ึ เล้ยี งในอาหารวนุ ที่ใชเล้ียงเช้ือสูตร พี ดี เอ และนำเช้ือบริสุทธิ์ที่ไดไปเพาะขยายหัวเช้ือในเมล็ด ขาวฟางที่นึ่งสุกแลวซ่งึ บรรจุไวใ นขวดแกวใส ข้ันตอนตอ มาจึงนำหวั เช้อื เห็ดนกยูงที่ไดนี้ไปเพาะลงบนวัสดุเพาะโดยใชฟางขาวหมักซึ่งบรรจุ ในถุงพลาสติก หลังจากท่ีเสนใยเห็ดเจริญเต็มท่ีแลวจึงทำการ กระตุนใหเกิดดอกเห็ดโดยเปดปากถุงพลาสติก และนำดินมากลบ บนผิวหนาของกอนเชื้อเห็ด ทำการเปรียบเทียบทั้งในสภาพ ธรรมชาติและภายใตสภาวะควบคุมในตูปดที่สามารถควบคุม สภาวะของแสง อุณหภูมิ และความช้ืนได นอกจากน้ียังไดศึกษา 35
เหด็ เศรษฐกิจ เพื่อสขุ ภาพ ตามภูมิปญั ญาของหมอพ้ืนบา้ น การนำวัสดุเหลือใชตางๆ มาทำเปนวัสดุหมักโดยปรับปรุงสูตรใหมีความเหมาะสมตอการเพาะเล้ียง เห็ดดังกลาว พบวาขี้เลื่อย ซึ่งเปนวัสดุเพาะอีกชนิดหน่ึงที่ใชในการเพาะเห็ดชนิดอื่นไปแลวยังสามารถ นำมารีไซเคิลสำหรับการเพาะเลี้ยงเห็ดนกยูงได จากผลการทดลองเริ่มตั้งแตการเพาะเชื้อจนกระท่ัง เกิดดอกเห็ดใชเวลาประมาณ 4 เดือน โดยใชระยะเวลาในการบมเพาะเช้ือเห็ดประมาณ 3 เดือน เม่อื เชอ้ื เห็ดท่ีเพาะไวเจรญิ เต็มทแ่ี ลวตุมดอกเห็ดจะเรม่ิ เกดิ ขน้ึ มาใหเ หน็ ภายในระยะเวลา 1 เดอื น และ ตอมาจะพัฒนาจนกลายเปนดอกบานภายใน 5 วัน รวมระยะเวลาในการเพาะเลีย้ งเหด็ นกยูงเปน เวลา ประมาณ 4 เดือน ท้ังนี้ผูเพาะเลี้ยงเห็ดนกยูงจะตองใหความชื้นอยางเพียงพอในชวงท่ีเปดดอกเห็ด โดยการรดนำ้ ในชวงเชา กลางวนั และตอนเย็น มูลคาการซ้อื ขายในทองตลาด ยังไมเปนที่นิยมรับประทาน จงึ ยงั ไมม กี ารจำหนา ยในทอ งตลาด 36
เหด็ เศรษฐกจิ เพ่อื สขุ ภาพ ตามภูมิปัญญาของหมอพ้นื บา้ น ภมู ปิ ญญาของหมอพ้นื บา น สรรพคุณ รักษาเช้ือรา ตกกระขาว กระดำ กระดา ง หรอื โรคท่มี ีสาเหตมุ าจากตับ เชน ดางขาว โรคหิด ปอ งกนั มะเรง็ ผิวหนงั สวนประกอบ 1 ขดี 1. เห็ดนกยูง 1 ขดี 2. เห็ดกระถนิ พมิ าน 1 ขีด 3. เหด็ โตงฝน 4. นำ้ พอประมาณ วิธีทำ ใชเห็ดโตงฝน เห็ดนกยูง เห็ดพิมาน ขนาด เทากัน นำมาตำรวมกันใสน้ำพอเหนยี ว วธิ รี บั ประทาน นำตวั ยามาพอกบรเิ วณทเ่ี ปน กระขาว กระดำ พอก 3 วนั ตอ 1 ครง้ั เปน เวลา 7 คร้งั 37
เห็ดเศรษฐกิจ เพ่อื สขุ ภาพ ตามภูมิปัญญาของหมอพ้นื บา้ น เห็ดนางฟ้า Lentinus sajor-caju (Fr.) Fries ชื่อทอ งถิน่ /ชื่ออืน่ ๆ เห็ดแขก 38
เห็ดเศรษฐกจิ เพอ่ื สขุ ภาพ ตามภมู ิปัญญาของหมอพ้ืนบา้ น เห็ดนางฟา้ Lentinus sajor-caju (Fr.) Fries เห็ดนางฟาถูกนำไปเล้ียงในอาหารวุนในประเทศอินเดียเปนครั้งแรกใน พ.ศ. 2496 หรือ 61 ป มาแลว กองวิจัยโรคพืช กรมวิชาการเกษตรเปนผูนำเชื้อมาทดลองในประเทศไทยเม่ือป พ.ศ 2520 ผลการทดลองแสดงวาเห็ดสามารถเติบโตไดดี นอกจากนั้นแลวยังมีผูนำเห็ดจากประเทศภูฏานเขามา เผยแพรในประเทศไทยคือเห็ดนางฟาภูฏาน ซึ่งมีหลายสายพันธและเปนท่ีนิยมกันมากในการเพาะ เหด็ เพื่อการคา “เห็ดนางฟา” เปนช่ือท่ีต้ังข้ึนในประเทศไทย คนไทยบางคนเรียกเห็ดนางฟาวา “เห็ดแขก” เนื่องจากมีถนิ่ กำเนิดแถบเทือกเขาหมิ าลยั กลาวคอื มีผูพบเห็นครั้งแรกวาเหด็ น้ขี ้นึ ตามธรรมชาติบนตอ ไมเ นื้อออ นท่ีกำลังผใุ นแถบเมืองเจมมู (Jammu) บริเวณเชงิ เขาหมิ าลยั เหด็ นางฟา หรอื Bhuthanese oyster mushroom แบงออกเปน 2 ประเภท คือ เห็ดนางฟาดัง้ เดมิ และเห็ดนางฟา ภูฏาน เหด็ นางฟา ภูฏานเปนเห็ดท่ีจัดอยูในกลุมเห็ดนางรม oyster mushroom เชน เดียวกับเห็ดนางรม เห็ดนางฟามี ลักษณะที่สำคัญแตกตางกับเห็ดนางรมอยางชัดเจนไดแก เห็ดนางฟามีดอกสีออกเทาเขม ดอกมีเนื้อ แนนกวา นำมาปรุงอาหารไดรสชาติท่ีดีและดอกไมเหี่ยวเหมือนเห็ดนางรม ดังนั้นเม่ือเห็ดนางฟาแพร กระจายสูเกษตรกรในระยะแรกจึงไดรับความนิยมเปนอยางสูงจากผูบริโภค ซ่ึงเห็ดนางฟาที่มีอยูใน ประเทศไทยมีอยา งนอย 2 ชนดิ คอื เหด็ นางฟาชนิดดงั้ เดิม และเหด็ นางฟา ภฏู าน 39
เหด็ เศรษฐกิจ เพื่อสขุ ภาพ ตามภมู ิปญั ญาของหมอพืน้ บ้าน รปู ราง/ลกั ษณะ เห็ดนางฟาเปนเห็ดสกุลเดียวกับเห็ดเปาฮื้อ มีลักษณะดอกเห็ดคลายเห็ดเปาฮ้ือและเห็ดนางรม ดอกเห็ดมีสีขาวจนถึงสีน้ำตาลออน หมวกดอกเน้ือแนน สีคล้ำ กานดอกสีขาว ขนาดยาวไมมีวงแหวนลอมรอบ ครีบดอกสีขาวอยูชิดติดกันมากกวาครีบดอกเห็ดเปาฮื้อ เสนใยคอนขา งละเอียด เห็ดนางฟามีกลิ่นหอม เนื้อแนน รสหวาน นำไป ปรุงอาหารไดหลายชนิด เชน เห็ดนางฟาชุบแปงทอด ผัดเห็ดนางฟา เห็ดนางฟาผัดกระเพรา หอหมกเห็ด นางฟา ยำเห็ดนางฟา เมี่ยงเห็ดนางฟา แหนมสดเห็ด นางฟา ใสในตมโคลงหรือตมยำ เปนตน จากการวิจัย ทางดานคุณคาทางอาหารพบวา เห็ดนางฟา 1 กรัม ให พลังงาน 35 กิโลแคลอรี่ ประกอบดวยโปรตีน 2.3 กรัม ไขมัน 0.3 กรัม คารโบไฮเดรต 5.7 กรัม และ ไนอะซิน 2.5 มิลลิกรัม สรรพคุณทางยาชวยปองกันโรคมะเร็ง ลดไขมันในเสน เลือด มคี ุณคา ทางอาหาร แหลงท่ีพบในธรรมชาติ เจริญเติบโตตามตอไมผุๆ บริเวณท่ีอากาศช้ืน และเย็น 40
เหด็ เศรษฐกจิ เพ่อื สขุ ภาพ ตามภมู ิปญั ญาของหมอพน้ื บ้าน ความรูท างดานการเพาะเล้ียง การสรา งโรงเรอื น 1. ฝาและหลังคาของโรงเรือนสามารถมุงดวยจาก หญาคา หรือกระเบื้อง ขอใหสามารถเก็บ ความชน้ื ไดด เี ปนใชไ ด 2. พื้นท่ีโรงเรือนควรเปนคอนกรีตหรือทราย ไมควรเปนดินเพราะจะทำใหแฉะไดภายหลัง มีประตทู ส่ี ามารถลำเลยี งกอนเช้ือเขาออกไดสะดวก มีชอ งระบายอากาศออกได 3. ชน้ั วางกอนเช้อื นยิ มทำดว ยไมไ ผรวก ประกอบเปน รปู ตวั เอหรอื รปู สามเหลี่ยมทรงสูง การปลูกเช้ือเห็ดลงถุง เปดจุกสำลีออกแลวใชเชื้อเห็ดในเมล็ดธัญพืชหยอดลงไปประมาณ 20 เมล็ด แลวปด ดวยกระดาษ นำไปบม ใหเ สน ใยเหด็ เดนิ ตอ ไป การบม เสน ใยจะใชเวลา 25 – 30 วนั การเปดดอก เมื่อเสนใยเห็ดเดินเต็มถุงหรือใชเวลาในการบมไดดีแลว นำถุงกอนเช้ือเห็ดเขาไปใน โรงเรือน เปดดอกและดึงกระดาษหนาถุงออก เพ่ิมความช้ืนภายในโรงเรือนใหไดในประมาณ 80-85% โดยการฉีดพนน้ำเปนละอองฝอยวันละ 2-3 คร้ัง จากนั้นประมาณ 7-10 วัน ดอกเห็ดจะเร่ิมออก และเก็บได กอ นเก็บผลผลิตควรงดการใหน ำ้ เพราะเห็ดจะเปยกช้ืน การเก็บเก่ียว ดึงดอกเห็ดท่ีออกจากหนาถุงเม่ือโตเต็มที่แตอยูในระยะที่ยังไมบาน สังเกตจากขอบ ดอกเห็ดที่ยังงุมอยู ดึงดอกเห็ดใหหลุดออกจากถุงทั้งกลุมไมใหเหลือโคนติดที่ถุง เพราะจะทำใหหนา ถงุ เนาและมเี ชือ้ ราอนื่ หรือแมลงอน่ื เขา ทำลาย 41
เห็ดเศรษฐกจิ เพื่อสุขภาพ ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพื้นบ้าน ศัตรขู องเห็ดนางฟา และวธิ ีกำจัด 1. หนูและแมลงสาบ : ทำลายตั้งแตระยะเช้ือ และดอกเห็ด การกำจดั ควรใชยาเบอื่ หรือกาวดกั 2. ไร จะระบาดเม่ือความช้ืนต่ำ จึงไมควรปลอย ใหกอนเช้ือหมักหมมบริเวณโรงเพาะ การปราบควรเนน เรอื่ งความสะอาดมากกวาการใชสารเคมี 3. แมลงหว่ี ดอกเห็ดท่ีอายุมากจะมีแมลงหวี่เขา มาตอมและวางไข เมื่อเปนหนอนแลว ควรนำกอนเชื้อ ชนดิ นีอ้ อกจากโรงเพาะ 4. โรคจุดเหลือง พบในเห็ดท่ีมีอายุมากที่ตกคาง ในการเก็บหรือน้ำที่ใชรดสกปรกโดยเฉพาะเม่ืออากาศ รอ นจัด 5. ราเมอื ก : ลักษณะเปน ลายสีเหลอื ง มกี ลิน่ คาว จัด ระบาดโดยสปอร ควรปองกันโดยนำกอนเช้ือท่ีหมด อายุและเศษวัสดุในเรือนเพาะออกอยาใหเกิดการ หมกั หมม มูลคา การซอ้ื ขายในทอ งตลาด กิโลกรัมละ 100-150 บาท (เฉพาะดอกเล็ก) มี จำหนายตลอดป (สำรวจเดือนเมษายน 2553) 42
เหด็ เศรษฐกิจ เพ่อื สุขภาพ ตามภูมิปัญญาของหมอพ้นื บา้ น ภูมปิ ญ ญาของหมอพืน้ บา น สรรพคุณ บำรุงรางกาย ชวยลดการอักเสบของตับ ไต หรืออาการหวดั ตา นพิษมะเรง็ ทุกชนิด สวนประกอบ 1. เหด็ นางฟา เห็ดหอม เห็ดฟาง อยา งละ 1 ขดี 2. นำ้ 1 ลติ ร วธิ ีทำ นำเห็ดทงั้ 3 อยาง มาตมจนสุก วิธีรับประทาน รับประทานคร้ังละ 1 ถวยแกง วันละ 2 ครงั้ เชา-เยน็ กอนอาหาร 30 นาทีประมาณ 7 วนั 43
เหด็ เศรษฐกิจ เพอ่ื สขุ ภาพ ตามภูมิปัญญาของหมอพ้นื บา้ น เห็ดนางรม Pleurotus ostreatus (Paulet) Rolland ชือ่ ทอ งถน่ิ /ช่ืออืน่ ๆ เหด็ หอยนางรมทอง 44
เห็ดเศรษฐกจิ เพือ่ สุขภาพ ตามภูมิปัญญาของหมอพ้ืนบา้ น เหด็ นางรม Pleurotus ostreatus (Paulet) Rolland รปู รา ง/ลกั ษณะ หมวกเห็ดมลี กั ษณะรปู รางโคงนูน ตรงกลางลึกคลายกรวย มีสคี รมี ถงึ ขาวอมเทา แลว กลายเปน น้ำตาลเหลอื ง นำ้ ตาลอมสมและเหลอื งทอง เน้อื เหด็ บาง สขี าว ใตหมวกเห็ดมีครีบสเี ดียวกับหมวกเห็ด แตจะจางกวาเล็กนอย กานดอก สีขาวหรือเหลืองออน ไมกลวง ขณะดอกเห็ดสดเน้ือเย่ือจะออนนุม สขี าว เมอ่ื แกจ ะเหนียว นิยมรับประทานกันมาก เชนเดียวกับเห็ดหอยนางรม โดยการแกง ซุบ ผัด เห็ดนางรม ชวยปองกันโรคโลหิตจาง โรคความดันโลหิตสูง เหมาะสำหรับผูปวยโรคเบาหวานและผูที่ตองการลด น้ำหนกั เพราะมปี รมิ าณไขมันและแคลอรตี ำ่ แหลง ท่ีพบในธรรมชาติ พบเกดิ เปนกลุมบนทอ นไมผ ุพัง ตามปาโคกในฤดฝู นทีช่ มุ ชื้น 45
เหด็ เศรษฐกจิ เพอื่ สขุ ภาพ ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบา้ น ความรทู างดานการเพาะเล้ยี ง มีการเพาะเลี้ยงในเชิงพาณิชยและมีตลาดที่ กวางมาก นอกจากจะเพาะเล้ียงเพื่อการบริโภคแลว ยั ง มี ก า ร เ พ า ะ เ ล้ี ย ง เ พ่ื อ เ ป น ไ ม ป ร ะ ดั บ อี ก ด ว ย สถาบันวิจัยและพัฒนาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ไดทำการเพาะเล้ียงเห็ดนางรมหลากสีข้ึนมาเปนเห็ด ประดบั มลู คาการซ้ือขายในทองตลาด เห็ดสดราคากิโลกรัมละ 100-150 บาท ดอก เล็ก (สำรวจ เดอื นเมษายน 2553) 46
เหด็ เศรษฐกจิ เพ่ือสขุ ภาพ ตามภมู ิปัญญาของหมอพื้นบ้าน ภมู ิปญญาของหมอพืน้ บาน สรรพคุณ รสจืดเย็น เพ่ือบำรุงรางกาย ฟนฟูผูปวย มะเรง็ ใหแ ข็งแรงขึน้ สวนประกอบ 1 ขดี 1. เหด็ นางรม เห็ดบด เห็ดฟาง 1 ลิตร อยา งละ 2. นำ้ วิธีทำ นำมาตม ทำเห็ด 3 อยา ง ใช เหด็ นางรม เห็ดบด เห็ดฟาง วิธีรับประทาน รับประทานครั้งละ 1 ถวยแกง วันละ 2 ครั้ง เขา-เย็น กอนอาหาร 30 นาที ประมาณ 7 วัน 47
เหด็ เศรษฐกิจ เพือ่ สขุ ภาพ ตามภูมิปัญญาของหมอพ้นื บา้ น เหด็ บด Lentinus polychrous Léveillé ชอื่ ทอ งถ่นิ /ช่อื อืน่ ๆ เหด็ กระดา ง เหด็ ลม 48
Search
