386

สมนุ ไพรพื้นบา้ นลดความเสี่ยง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพืน้ บ้าน ภูมปิ ญ ญาหมอพน้ื บา น สาหรายน้ำจืด อีสานเรยี ก ผักเขยี ว รสมัน เยน็ ตองเกบ็ ตอนขา งขึ้น 5-14 ค่ำ ขอมลู เพิม่ เติม เทาผสมนำ้ สม สายชูแท ขนาดพอประมาณ ปดแผลแกบ าดทะยกั สรรพคุณ บำรงุ ตบั แกตบั พิการ วิธีทำ ลาบ ยำ ชวยดับพิษ สามารถรบั ประทานสดไดเลย หรือจิ้มน้ำพริก ชว ยบำรงุ ตบั วิธีรบั ประทาน รับประทานเปนอาหาร 149

สมนุ ไพรพืน้ บ้านลดความเสย่ี ง โรคเบาหวาน ตามภูมปิ ญั ญาของหมอพื้นบา้ น กระเจยี๊ บแดง ชอื่ ทอ งถิน่ /ชอื่ อ่นื กระเจี๊ยบเปรีย้ ว ผักเกง็ เคง็ สม เก็งเคง็ สมปู สมพอดี 150

สมนุ ไพรพ้นื บ้านลดความเส่ียง โรคเบาหวาน ตามภมู ิปญั ญาของหมอพนื้ บ้าน กระเจ๊ียบแดง สวนทีใ่ ช กลบี รองดอก หรอื ทีเ่ รยี กวา ดอกกระเจีย๊ บ สรรพคณุ ทางยา ใบ ละลายเสมหะ แกไอ ขับเมือกมันในลำไส ทำใหโลหิตไหลเวียนดี ชวยยอยอาหาร หลอล่ืนลำไส ขับปสสาวะ เปนยาระบายและบำรุงธาตุ ตมชะลางแผล หรือตำฟอกฝ แกพ ยาธติ วั จดี๊ ดอก ลดไขมันในเลือด ละลายเสมหะ ขับเมือกในลำไสใหลงสูทวารหนัก ขับปสสาวะ แกนิ่ว แกไ อ ทำใหสดชน่ื ลดไข ขบั นำ้ ดี แกพ ยาธิตัวจด๊ี ผล แกความดันโลหิตสูง ลดไขมันในเสนเลือด แกกระหายน้ำ แกนิ่วในไตและในกระเพาะ ปสสาวะ รักษาแผลในกระเพาะอาหาร สมานแผลในกระเพาะอาหาร แกออนเพลีย บำรงุ กำลัง บำรงุ ธาตุ แกดีพกิ าร แกปสสาวะพกิ าร แกเ สน เลือดตบี ตนั แกพ ยาธติ ัวจีด๊ 151

สมนุ ไพรพ้นื บ้านลดความเส่ียง โรคเบาหวาน ตามภูมิปญั ญาของหมอพื้นบ้าน ตวั อยา งตำรับอาหาร นำ้ กระเจ๊ียบแดง สว นผสม ดอกกระเจี๊ยบแดงแหง 1 1/2 ขีด นำ้ ตาลทรายแดง หรือใบหญาหวาน พอประมาณ เกลือปน 2 ชอ นชา นำ้ สะอาด 1 ลติ ร วิธปี รุง นำดอกกระเจ๊ียบแหงลางน้ำทำความสะอาด ใสหมอตม จนเดือด เคี่ยวจนน้ำเปนสีแดงขน กรองเอากากออก ปลอยให เดอื ดสกั ครู ยกลงเตมิ นำ้ ตาล (หรือใบหญาหวาน) และเกลือลงไป (หากใชหญาหวาน ใหกรองเอากากออก) แบงใสแกว เติมน้ำแข็ง ดม่ื ไดท นั ที หากตองการทำเก็บไว ใหกรอกใสขวด แชตเู ยน็ หรอื นำกระเจ๊ียบแดงมาทำใหแ หง บดเปนผง ใชป รมิ าณครงั้ ละ 1 ชอ นชา ชงในน้ำเดือด 1 ถวย ด่ืมไดส ะดวกเชน กนั สรรพคณุ ทางอาหาร กลีบรองดอกมีสารสีแดงจำพวกแอนโธไซยานิน จึงทำใหมีสีมวงแดง และยังพบโพลีฟนอล จึงตานอนุมูลอิสระไดดี โดยพบวา กระเจี๊ยบแดงสามารถตานอนุมูลอิสระไดดีใกลเคียงกับบลูเบอรรี่ เชอรรี่และแครนเบอรร่ี และในกระเจี๊ยบแดงมีกรดอินทรียหลายชนิด เชน กรดแอสคอรบิค กรดซิตริก กรดมาลิค และ กรดทารทาริค กรดเหลาน้ีทำใหกระเจี๊ยบมีรสเปรี้ยว และยังพบมีวิตามินเอ เพคติน (ซึ่งเปนเสนใยอาหารชนิดละลายน้ำ) และแรธาตุอื่นๆ ไดแก แคลเซียมในปริมาณสูง ฟอสฟอรัส แมกนีเซียม เปนตน ใบและยอดออ นมีวติ ามินเอ แคลเซยี มและฟอสฟอรัสในปริมาณสงู 152

สมนุ ไพรพน้ื บา้ นลดความเสยี่ ง โรคเบาหวาน ตามภูมิปญั ญาของหมอพน้ื บ้าน ขอควรระวัง กระเจ๊ียบแดงอาจทำใหเ กิดอาการทอ งเสยี ไดใ นบางราย เนือ่ งจากมีฤทธเ์ิ ปน ยาระบายดว ย ภูมปิ ญญาหมอพน้ื บา น - ใบ ยอด ใชประกอบอาหาร มีรสเปรี้ยว แกงสม ตม ยำ แกงเลียง - ผล เปน ยาขบั ปส สาวะ ลดความดันโลหติ ลดนำ้ ตาลในเลือดได สรรพคณุ ลดไขมนั ละลายไขมนั ฟอกเลอื ด ขบั ปสสาวะ ชวยบำรุงตบั แกพยาธติ วั จดี๊ แกอาการปวด หวั ขางเดียว สูตร 1 สวนประกอบ 1. กลบี เลยี้ งประมาณ 5 ดอก 2. นำ้ 1 ลติ ร วธิ ีทำ ตมกับน้ำเดอื ด 15-20 นาที (ไมใสนำ้ ตาล) วธิ รี ับประทาน ดืม่ แทนน้ำไดเ ร่อื ยๆ ตดิ ตอ กนั 7 วนั สตู ร 2 สว นประกอบ 1. ตน กระเจย๊ี บ 1 กำมือ 2. น้ำ 1 ลติ ร วิธีทำ ตม กบั น้ำเดอื ด 15-20 นาที (ไมใสน้ำตาล) วิธีรบั ประทาน ด่ืมกอนอาหาร เชา -เย็น ครงั้ ละ 1 แกว 153

สมนุ ไพรพ้นื บ้านลดความเสีย่ ง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ัญญาของหมอพืน้ บ้าน หม่อน ชื่อทองถิ่น/ช่ืออน่ื - 154

สมุนไพรพืน้ บ้านลดความเสย่ี ง โรคเบาหวาน ตามภูมปิ ญั ญาของหมอพื้นบา้ น หม่อน สว นทใี่ ช ใบ และผลสกุ สรรพคณุ ทางยา ใบ เปนยาขับเหง่อื แกเจ็บคอ แกไอ แกไข แกรอ นใน กระหายน้ำ ผล เปนยาระบายออ นๆ ทำใหช มุ คอ บำรงุ ไต แกผ มหงอกกอ นวยั และชวยใหห ลบั สบาย ตวั อยางตำรับอาหาร ชาวอีสานนิยมนำยอดออนและใบมาตมกับเนื้อ แกงเน้ือ กวยเต๋ียวเน้ือ ชวยใหน้ำแกงมีรส หวานอรอ ย สวนผลรับประทานเปน ผลไมพ้ืนบาน รสเปรีย้ วอมหวาน มีวิตามนิ ซีสูง ชาใบหมอ น สวนผสม ชาหมอน 10 กรัม น้ำตาล 75-150 กรัม (ควรใชสารใหความหวานทดแทนน้ำตาล เชน หญาหวาน) น้ำรอ น 850 ซีซี เกลือปน 5 กรัม นำ้ มะนาว 15 ซีซี 155

สมุนไพรพืน้ บ้านลดความเสี่ยง โรคเบาหวาน ตามภูมิปัญญาของหมอพ้นื บา้ น วิธปี รงุ 1. ชั่งชาหมอนหนัก 10 กรัม (ประมาณ 4 ชอนโตะ หรอื 15 ชอนชา) ใสภ าชนะท่ีทนรอนได 2. ใชน้ำรอนตมเดือดหรือน้ำรอนจากกระติกน้ำรอน เทลงในภาชนะท่ีใสชาหมอนไวแลว ท้ิงไวอยาง นอยนาน 6 นาที กรองเอากากออก 3. ใสน้ำตาลทราย 150 กรัม (ประมาณ 1 ชอนโตะ) หรือสารใหความหวานทดแทนน้ำตาล เชน หญาหวาน และเกลือ คนจนละลายหมด ท้ิงไว ใหเย็น 4. ใสน ้ำมะนาว 15 ซซี ี (ประมาณ 1 ชอนโตะ) คนใหทั่วนำไปใสน้ำแขง็ บีบมะนาวสดลงเล็กนอย จะทำใหรสชาตกิ ลมกลอ มมากยิง่ ขึน้ สรรพคณุ ทางอาหาร ใบ มีสารจำพวกฟลาโวนอยด ไฟโตสเตียรอล ไตรเทอรปน แอลคาลอยด เซราไมด และน้ำมันหอม ระเหย นอกจากนี้ยังมีสารอาหารตางๆในปริมาณสูง เชน คารโบไฮเดรต เพคตนิ โปรตนี เสนใยอาหาร รวมทั้งวิตามินบี ซี และเบตาแคโรทีนดวย ผล มีน้ำมันหอมระเหย ฟลาโวนอยด นำ้ ตาลและวิตามินซี 156

สมุนไพรพ้ืนบา้ นลดความเสี่ยง โรคเบาหวาน ตามภูมปิ ัญญาของหมอพน้ื บ้าน สารสกดั หรือสารสำคญั ของหมอ นมฤี ทธิ์ทางยาหลายประการ ดงั น้ี 1. ฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระ นำ้ คน้ั และสารสกดั จากใบมสี ารตานอนุมูลอิสระหลายชนิด 2. ฤทธ์ิลดน้ำตาลในเลือด สารสกัดดวยน้ำจากใบหมอน มีฤทธิ์ลดน้ำตาลในสัตวทดลองท่ีเปน เบาหวาน และสาร 1-deoxynojirimycin ใหฤทธ์ิแรงในการยับยั้งเอนไซมเบตา-กลูโคสิเดส ของสัตวเล้ียงลูกดวยนม จึงชวยยับยั้งการยอยแปงในอาหาร ชวยลดระดับน้ำตาลในเลือด ทำใหใบหมอนมศี ักยภาพในการนำมาใชใ นผปู วยเบาหวาน หรอื ใชค วบคุมน้ำหนัก ฤทธิ์ลดระดับน้ำตาลในเลือด เมื่อใหยาชงซ่ึงมีสวนผสมของใบหมอน รวมกับถั่วขาว (Phaseolus vulgaris) และใบ Vaccinium myrtillus L. ขนาด 150 มลิ ลิกรมั / คน แกผปู วยเบาหวาน จำนวน 82 คน วนั ละ 3 เวลา เปน เวลา 2 เดอื น พบวาผปู วย 74 ราย มีระดบั นำ้ ตาลในเลอื ดลดลงถงึ 24% ของระดับกอนใหยา และจากการศึกษาท่ีโรงพยาบาลสำโรง จังหวัดอุบลราชธานี ใหผูปวย เบาหวานชนิดที่ 2 ท่ีรับยาไกลเบนคลาไมด พบวา เมื่อใหแคปซูลหมอนรวมดวยการใหยาในขนาด 20 กรัม ตอ วัน นาน 8 สัปดาหมีผลชว ยลดระดบั นำ้ ตาลในเลือดกอนอาหารเชา และระดบั ฮโี มโกลบนิ เอวันซี (HbA1c) อยางมีนัยสำคัญ เมื่อเทียบกับเม่ือกอนรับประทานหมอน ขณะที่กลุมท่ีไดรับยา หลอกไมมีการเปล่ียนแปลง การนำใบหมอนในรูปแบบของชาชงหรือสารสกัดมาใชในการควบคุม ระดบั นำ้ ตาลในเลือด ยงั ตองศกึ ษาวิจัยทางคลินิกเพ่ิมเติม 157

สมุนไพรพ้ืนบา้ นลดความเส่ียง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพ้ืนบา้ น ภูมปิ ญ ญาหมอพนื้ บาน - รสจืด มนั ตดิ หวาน - ใบ โปรตนี สงู ไมมยี ูรคิ ชว ยกลอ มประสาท คลายเครยี ด บำรงุ ตับ ขบั ปส สาวะ - แกงสม ตมจืด หรอื ใช ไขเจียวใบหมอ นแตงรสอาหารใหอ รอ ย - ลูกสุกเค้ียวกินเปนผลไมใหได 1 ถวยกาแฟตอวัน ชวยบำรุงไต แกไตพิการ หรือกินจ้ิมเกลือ แกผมหงอก - ผลมีรสเปรย้ี ว ชว ยดูแลไต บำรุงรากผม รบั ประทานใหไดวนั ละ 1 ถว ย ทกุ วัน - ใบออ นลดไขมัน ใชท ำชาใบหมอน นำใบหมอนมาลา งใหสะอาด แลวฉีก เปนชน้ิ ใชม อื คว่ั ใน กระทะ (จะไดค วบคุมอุณหภูมิประมาณ 50-55 องศา หรือใชไฟออนๆ) จนกรอบ แลวเก็บไว ชงชา กนิ แทนน้ำไดเ ลย สตู ร 1 สรรพคณุ บำรงุ ไต ชวยขบั ปสสาวะ ลดนำ้ ตาลในเลือด สว นประกอบ 1. ก่ิงตนหมอ น 1 กำมือ 2. เนื้อไมต นหมอน 1 กำมือ 3. น้ำ 1 ลิตร วิธีทำ ตม กับนำ้ เดอื ดนาน 15-20 นาที วิธีรบั ประทาน ด่ืมคร้ังละ 1 แกว วันละ 2 เวลา กอ นอาหาร เชา-เยน็ ดืม่ ประมาณ 7 วัน แลวเปลี่ยน ตวั ยา ตม หมอ ใหม แลว ดื่มติดตอ กนั ไปอกี ประมาณ 1 เดอื น นอกจากนี้ ยังพบวา กาฝากหมอนมสี รรพคณุ ชวยบำรงุ ไต บำรงุ ตบั บำรุงธาตุไดด ี โดยนำมาสับ แลวตากแหง ตม นำ้ ด่มื เปน ชาชง ได 158

สมุนไพรพื้นบ้านลดความเสี่ยง โรคเบาหวาน ตามภูมปิ ัญญาของหมอพ้ืนบ้าน อญั ชัน ชื่อทองถน่ิ /ชื่ออ่ืน แดงชัน เอ้อื งชนั 159

สมุนไพรพ้ืนบา้ นลดความเสยี่ ง โรคเบาหวาน ตามภูมปิ ัญญาของหมอพน้ื บา้ น อญั ชัน สวนทใี่ ช ดอก สรรพคุณทางยา ราก รสเย็นจืด บำรุงดวงตา ทำใหตาสวาง ขับปสสาวะ แกปสสาวะพิการ แกปวดฟน ทำให ฟน แข็งแรง น้ำค้ันจากดอกใชทาค้วิ ทาศีรษะ เปน ยาปลกู ผม (ขน) ทำให ผมดกดำเงางาม ตวั อยา งตำรับอาหาร สีจากดอกอัญชัน ใชทำประโยชนไดหลายอยาง นิยมใชดอกสีน้ำเงินซ่ึงมีสารแอนโธไซยานิน ทำสีขนม เชน ขนมดอกอัญชัน ขนมชอมวง ทำเครื่องดื่มสมุนไพร ไดน้ำสีมวงสวย เพราะสีของ ดอกอัญชันละลายน้ำไดดีมาก รวมทั้งสีเปล่ียนไปตามความเปนกรดดาง คลาย กระดาษลิตมัสท่ีใช ตรวจสอบความเปนกรดดางของสารละลาย และดอกอัญชันกินเปนผักสดๆ จิ้มน้ำพริกหรือ ชบุ แปง ทอด ชาดอกอญั ชนั สวนผสม ดอกอญั ชนั ตากแหงประมาณ 25 ดอก นำ้ เดือด 1 ถว ย วิธปี รุง นำดอกอญั ชันตากแหงประมาณ 25 ดอก ชงในนำ้ เดือด 1 ถว ย ดมื่ แทนชา ควรดม่ื ทนั ทีเมื่อเตรียมเสรจ็ 160

สมนุ ไพรพืน้ บ้านลดความเส่ียง โรคเบาหวาน ตามภูมิปัญญาของหมอพื้นบา้ น สรรพคณุ ทางอาหาร มสี ารแอนโธไซยานิน ตา นอนุมูลอสิ ระไดด ี ภมู ิปญ ญาหมอพ้นื บา น ดอกมวง ไมเถา อยูในกลุมดอกสลิด ขจร ขาวสาร มสี รรพคณุ เสมอกนั - รับประทานดอกเปนผักสด ไมเกิน 10 ดอก (ประมาณ 7 ดอก) บำรุงตับ บำรุงสายตา ขอควรระวัง ไมควรรับประทานดอกมากเกินไป เพราะมี กรดยรู ิคสงู ไมเ กนิ 10 ดอกตอวนั สตู ร 1 สรรพคณุ ขบั ปส สาวะ ลา งไต ลดน้ำตาลในเลอื ด สว นประกอบ 1. ราก 1 กำมอื 2. น้ำ 1 ลติ ร วธิ ีทำ ตม กับน้ำเดอื ดนาน 15-20 นาที วิธีรับประทาน ด่ืมครั้งละ 1 แกว วันละ 2 เวลา กอน อาหาร เชา-เยน็ ดื่มติดตอกันไดเ รอ่ื ยๆ 7 วนั 161

คมู่ สือมสุนมไนุพไรพพรื้นพบ้นื ้าบนา้ ลนดลคดวคาวมาเมสเีย่ สง่ยี โงรโครเคบเาบหาวหาวนาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพืน้ บ้าน 2.5 กลุมสมนุ ไพรอื่นๆ ทแี่ นะนำสำหรบั การดูแลสขุ ภาพผูปวยเบาหวาน นอกจากพืชผักสมุนไพรท่ีใหฤทธ์ิตานอนุมูลอิสระไดดีแลว ยังพบวาพืชผัก พ้ืนบานอีกหลายๆ ชนิด ที่เปนแหลงของเสนใยอาหารที่ดี แนะนำใหรับประทาน เปนอาหารเพ่ือชวยเสริมสุขภาพ เนื่องจากเสนใยอาหารจะชวยทำใหขับถาย สะดวก เหมาะในคนท่ีสูงอายุซึ่งมักมีปญหาในเรื่องน้ี และนอกจากนั้นการขับ ถายทุกวันยังชวยกำจัดสารพิษไมใหสะสมในรางกาย รวมทั้งเสนใยอาหารชนิด ละลายน้ำยังมีแนวโนมชวยลดน้ำตาลในเลือดไดอีกดวย ตัวอยาง กลุมสมุนไพร พน้ื บา น ดังตอไปน้ี 162

สมนุ ไพรพื้นบา้ นลดความเสย่ี ง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพ้ืนบา้ น มะเขือพวง ชอื่ ทองถ่ิน/ชือ่ อนื่ มะแขวงกลุ า หมากแขง เขือพวง มะแวงชา ง 163

สมนุ ไพรพน้ื บ้านลดความเส่ยี ง โรคเบาหวาน ตามภูมปิ ญั ญาของหมอพ้ืนบ้าน มะเขือพวง สวนท่ีใช ใบ ผล สรรพคุณทางยา ตามตำราแพทยแผนไทย มะเขือพวง ชวยเจริญ อาหาร ยอยอาหาร ชวยระบบขับถาย บำรุงธาตุ ขับ เสมหะ แกไอ ชวยใหโลหิตหมุนเวียนดี แกฟกช้ำ ไอเปน เลอื ด ฝบ วมมหี นอง ตัวอยา งตำรบั อาหาร ตำมะเขอื พวง เปนอาหารพื้นบานทางเหนือ (ตำบา แควง ) และทางอสี าน (เปาะตรอบจงั กอม) สวนผสม มะเขอื พวง 200 กรัม นำ้ มันพชื 1 ชอ นโตะ กระเทยี ม 10 กลีบ พรกิ หนมุ 2-3 เม็ด กะป 1 ชอ นชา เกลือเล็กนอ ย น้ำเล็กนอย 164

สมุนไพรพื้นบ้านลดความเสย่ี ง โรคเบาหวาน ตามภูมิปญั ญาของหมอพ้นื บ้าน วธิ ีการปรงุ แบบเดียวกับตำชนิดอื่นๆ นิยมใชพริกหนุม เปนเคร่ืองปรุง สวนท่ีแตกตางจากประเภทอ่ืน คือ ตมมะเขือพวงกอน แลวนำไปผัด หรือคั่วกับน้ำมันพืช เพื่อใหมี รสชาตดิ ี แลวจึงนำมาโขลกรวมกับพรกิ หนุมและเครอื่ งปรุงอนื่ ๆ 1. ตมมะเขอื พวง โดยใสน ้ำเลก็ นอย ตม ใหเ ดอื ด 2. ตมจนกระทั่งน้ำแหง ใสน้ำมันประมาณ 1 ชอนโตะ ลงคว่ั ใหเ ขา กนั เพือ่ ทำใหม ีกล่นิ หอม แลวต้งั พกั ไว 3. โขลกกระเทียม พริกหนุมและกะป ใหล ะเอยี ด 4. ใสม ะเขือพวงลงโขลกรวมกนั 5. ใสเกลือเล็กนอยคลุกเคลา ใหเ ขา กนั ชมิ รส แลวนำไปรบั ประทานได หมายเหตุ : หากเตรียมเปนอาหารสำหรับผูปวยโรคมะเร็ง โรคไต และโรคความดันโลหิตสูง ควรงด ใสเกลอื สรรพคุณทางอาหาร มะเขือพวงมีฟอสฟอรัส ธาตุเหล็ก แคลเซียม และไนอะซินสูง นอกจากนั้นยังพบเสนใยอาหาร ชนิดละลายน้ำในปริมาณสูง ทำใหอาหารเคล่ือนตัวชา ชวยใหลำไสดูดซึมแปงและน้ำตาลท่ียอยแลว ไดชาลง ระดบั น้ำตาลในเลอื ดจึงไมส ูงฉบั พลัน เหมาะสำหรับการควบคมุ โรคเบาหวาน และสารเสน ใย นี้สามารถดึงน้ำไวไดเปนจำนวนมาก จึงชวยเพ่ิมปริมาณอุจจาระ และกระตุนใหระบบขับถายทำงาน ไดเ ปนปกติ จากขอมูลการศึกษาพบวาน้ำสมุนไพรมะเขือพวงสามารถลดระดับอนุมูลอิสระซุปเปอรออกไซด หรืออนุมูลอิสระไนตริกออกไซดในเลือดหนูท่ีเปนเบาหวานได ซึ่งเปนอนุมูลอิสระท่ีกอใหเกิดกระบวนการ ทำลายเซลลในหนูทดลองที่มีอาการของโรคเบาหวาน สงผลตอกระบวนการทำลายอนุมูลอิสระใน เม็ดเลอื ดแดง นอกจากนยี้ ังมีพืชผักสมุนไพรอีกหลายชนดิ ท่มี ีคุณสมบัตเิ ชน น้ี เชน มะแวง กระเจ๊ยี บมอญ 165

สมุนไพรพนื้ บา้ นลดความเส่ยี ง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพื้นบา้ น ภมู ปิ ญ ญาหมอพนื้ บาน - ผลออนมะเขือพวงสดๆ กินวันละ 10-20 ผล ทุกวัน เพราะมีวิตามินซีและวิตามินบีรวมสูง แคลเซียมสูง ฟอกเลอื ด บำรงุ เลือด ยอ ยไขมนั แกเ สมหะกำเรบิ สูตร 1 สรรพคุณ ชว ยลดระดบั นำ้ ตาล สวนประกอบ ใบมะเขอื พวง วิธีทำ ลา งใบมะเขือพวงใหสะอาด หนั่ ตากแหง ชงเปนน้ำชา วิธรี ับประทาน ดื่มตา งน้ำไดบ อ ยครงั้ ตดิ ตอ กนั 15 วนั ขอควรระวัง หากรบั ประทานลูกแก จะแสบลิ้น หรอื อาจทำใหอาเจียนได 166

สมุนไพรพืน้ บ้านลดความเสย่ี ง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ัญญาของหมอพน้ื บ้าน บทสรุป โรคเบาหวาน เกิดจากภูมิตานทานของรางกายทำลายเซลลที่สรางอินซูลินใน ตับออ น ทำใหไมสามารถสรางอนิ ซูลินได จงึ เกดิ ความผิดปกติ คือ รา งกายไมส ามารถ นำน้ำตาลไปใชเปนพลังงานไดหมด น้ำตาลในเลือดจึงสูงกวาปกติ กอใหเกิดการ เปลี่ยนแปลงในระบบตางๆ ของรางกาย เกิดภาวะแทรกซอ นเรื้อรัง เชน เกิดโรคไตวาย เร้อื รัง เปนปจจัยสำคัญทำใหเ กิดโรคหลอดเลอื ดตีบตัน โรคอมั พฤกษ อมั พาต จากเสน โลหิตสมองตีบ เปนตน กลาวไดวา โรคเบาหวาน จะทำใหเกิดอาการหลายโรคในคน เดียวกัน พบวา คนไทยปวยเปนโรคเบาหวาน ประมาณ 1.4 ลานคน จากประชากรท้งั ประเทศ 62 ลานคน โดยพบวา 95% เปนโรคเบาหวานชนิดไมทราบสาเหตุที่เกิด ซ่ึง อาจเกีย่ วขอ งกบั พนั ธกุ รรม ภูมิปญญาของหมอพื้นบานไทยสวนใหญมักรักษาแบบองครวม โดยใชพืชผัก และสมุนไพรพื้นบานในการรักษา จากการรวบรวมมา พบวา มีพืชผักพ้ืนบานไทย หลายชนิดท่ีสามารถลดน้ำตาลในเลือด มีสารตานอนุมูลอิสระและลดกระบวนการ ทำลายเซลลของอนุมูลอิสระ และบรรเทาอาการในโรคเบาหวานได ที่สำคัญตองใชให ถูกตองชนิดของพืชสมุนไพร ถูกวิธีการปรุงและถูกตองตามสัดสวนท่ีใช จึงจะใหผล การรักษาท่ีดีผลที่ตามมา คือ ชวยชะลอความเสื่อมของรางกายและลดการเกิดอาการ โรคแทรกซอนในผปู ว ยเบาหวานได 167

สมนุ ไพรพื้นบา้ นลดความเสี่ยง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพนื้ บา้ น เอกสารอ้างอิง ADA, 1997. Clinical practice recommendation 1997, Screening for diabetes. Diabetes care 20(1), 22-24. Faruk, M. J. A., Nahar, N., Aziz, M. A., Mosihuzzaman, M. and Rashid, M. A. 2002. Two new ellagic acids from Lagerstroemia speciosa Linn. plant. Journal of the Bangladesh Chemical Society. 15, 73-78. Geil P, Shane-McWhorter L. Dietary Supplements in the Management of Diabetes: Potential Risks and Benefits. Journal of the American Dietetic Association. 2008;108 (4, Supplement 1):S59-S65. Ines, U. and Federico, L. 2000. Plantt Polyphenol Antioxidants and Oxidative Stress. Biol. Res.33(2). McCarty MF. Nutraceutical resources for diabetes prevention - an update. Medical Hypotheses. 2005;64(1):151-8. Megalli S, Davies NM, Roufogalis BD. Anti-Hyperlipidemic and Hypoglycemic Effects of Gynostemma pentaphyllum in the Zucker Fatty Rat. J Pharm Pharmaceut Sci. 2006;9(3):281-91. Shapiro K. diabetes. Natural Product: A Case-Based Approach for Health Care Professionals. 2006:159-72. YEH GY, KAPTCHUK TJ, EISENBERG DM, PHILLIPS RS. Systematic Review of Herbs and Dietary Supplements for Glycemic Control in Diabetes. DIABETES CARE. 2003;26(4):1277-94. 168

สมนุ ไพรพ้นื บ้านลดความเสี่ยง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพน้ื บา้ น ภาคผนวก 169

สมุนไพรพ้ืนบา้ นลดความเสยี่ ง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพน้ื บ้าน 1. ความรูเ พ่ิมเติมเกยี่ วกบั สมนุ ไพร 1.1 ชนดิ ตน ไม เชน ตน ไมใ หญ ตน ไมเ ลก็ ไมเต็ง หวั เหงา เปน ตน 1) ตน ไมใหญ เชน คนู ข้ีเหลก็ เปนตน ประกอบดว ย - เปลอื ก - กระพี้ - เน้อื ไม - แกน 2) ตน ไมเ ล็ก เชน กระเพรา โหรพา ย่หี รา เปน การรวมลำตนและใบ - ทัง้ ตน - ทัง้ 5 ประกอบดวย ราก ลำตน ผล ดอก ใบ (ลำตน ใชแ ตลำตน แตถ า ใชค ำวาตน คอื รวมลำตน และใบ) 3) ไมเ ถา เชน กวาวเครือแดง, หัวขา วเยน็ - เถา - ใบ - ราก 4) หวั เชน บุก มนั , สัตฤๅษี - หวั - ใบ - ตน - เถา 170

สมนุ ไพรพนื้ บา้ นลดความเสีย่ ง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพ้นื บ้าน 5) เหงา/ แงง เชน ขิง ไมต ระกูลวาน - เหงา - แงง (คือทต่ี อจากเหงา ลงไป) - ตน - ใบ - นม (ไข) 1.2 ศัพทเฉพาะ เชน 1) สะตุ หมายถึง การทำใหฤทธิ์ออนลง เปนการฆาเชื้อ ทำใหสารน้ันมีความสะอาด มากขึ้น เชน สารสม นำมาเคี่ยวจนแหง แลวนำมาทำเปนแผนเปนการฆาเช้ือทำใหสารสมสะอาด หมดจด เพือ่ นำไปปรุงยา จะทำใหฤ ทธย์ิ าออนลง 2) ตัวกระสาย หมายถงึ สารตัวหน่ึงทช่ี วยตวั ยาเสริมฤทธ์ยิ าใหท ำงานดขี ้นึ 3) ทง้ั 5 หมายถึง ตนไมใหญ หมายถึง ราก แกน ผล ดอก ใบ ตน ไมเ ลก็ หมายถึง ราก ลำตน ผล ดอก ใบ 4) ใบเพสลาด หมายถึง ใบกลางออน กลางแก 1.3 หนว ยตวง วดั 1) กำมือ คือ ปริมาณของสมุนไพรท่ีสับเปน ชิ้นเล็กๆ แลวหยิบมา 1 กำมือ หรือสมุนไพรที่ ผาเปนซกี ยาว 1 คบื แลวหยบิ มา 1 กำมือ 2) กอน คือ ปริมาณของสมุนไพรท่ีจะนำไปใช เชน กอนขนาดเทาหัวแมมือผปู วย เปนตน 171

สมนุ ไพรพนื้ บ้านลดความเส่ียง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพื้นบา้ น 3) ชอนโตะ คือ ปริมาณของสมุนไพรท่ีจะนำไปใช เชน 1 ชอนโตะ เทากับ 2 ชอนชา หรือเทากับ 10 – 15 ซีซี 4) ชอนชา คือ ปริมาณของสมุนไพรท่ีจะนำไปใช เชน 1 ชอ นชา 2 ชอ นกาแฟ ตัวอยางคอื ชอนท่ีกินยานำ้ เดก็ 5 – 10 ซซี ี 5) ชอนกาแฟ คือ ปริมาณของสมุนไพรที่จะนำไปใช เชน 1 ชอนกาแฟ เทากับ 3 กรัม หรอื เทา กบั 3 – 5 ซีซี หรือเทากบั ½ ชอ นชา 6) หวั เชน หวั แหวหมู 7) ลูก เชน มะนาว 1 ลกู 8) ขีด/กรัม/กิโลกรัม คือ น้ำหนักของสมนุ ไพร เชน 1 กิโลกรมั เทากบั 1,000 กรมั หรอื 1 ขดี เทา กับ 100 กรมั 9) ลิตร คอื ปรมิ าณของน้ำที่ใช เชน 1 ลิตร เทา กับ 1,000 ซีซี 10) ซีซี เชน 1,000 ซซี ี เทากบั 1 ลติ ร 11) บาท คือ น้ำหนักของสมุนไพรทีจ่ ะนำไปใช เชน 1 บาท เทากับ 15 กรมั 12) หวี คือ ลักษณะนามของกลว ย เชน กลว ย 1 หวี 172

สมุนไพรพ้ืนบ้านลดความเส่ยี ง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ัญญาของหมอพ้ืนบา้ น 2. คณะทำงานจดั ทำเนื้อหาสมนุ ไพรพ้นื บานลดความเสยี่ งโรคเบาหวาน ตามภมู ิปญ ญาของหมอพน้ื บาน ผเู ชี่ยวชาญ ศ.เกียรตคิ ณุ ดร.ไมตรี สุทธจติ ต คณะวิทยาศาสตรการแพทย มหาวิทยาลัยพะเยา ดร.อุษา กลน่ิ หอม มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม นายวินยั กลิ่นหอม นกั วิชาการอสิ ระ ผูทรงคณุ วุฒดิ านเห็ด ดร.อานนท เออ้ื ตระกูล นักวชิ าการอิสระ / ผเู ชีย่ วชาญดา นเห็ด องคก าร สหประชาชาติ ป 2524-2548 ผศ.ดร.อำไพ พฤติวรพงศก ลุ คณะเภสัชศาสตร มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม ผศ.ดร.สุนีย จันทรส กาว คณะเภสชั ศาสตร มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม ดร.ชลธิดา เทพหนิ ลัพ คณะวทิ ยาศาสตรก ารแพทย มหาวทิ ยาลยั พะเยา ดร.พยงุ ศกั ดิ์ ตันติไพบูลยวงศ คณะวทิ ยาศาสตรก ารแพทย มหาวิทยาลยั พะเยา อาจารยธดิ า ปญจพนั ธพงศ สถาบันมะเรง็ แหง ชาติ นายสุธน พรบณั ฑิตยปทมา นกั วิชาการอิสระ ผทู รงคณุ วฒุ ดิ านภูมิปญ ญาการแพทยพน้ื บา นไทย เจาหนา ท่ีสำนกั การแพทยพนื้ บา นไทย เรอื ตรหี ญิงธนดิ า ขุนบญุ จันทร นางสาวสิริรักษ อารทรากร พันโทหญงิ สุวิไล วงศธ รี ะสุต นายอาทติ ย กระออมแกว นางฉันทนา กระภฤู ทธิ์ นางสาวณฤดี ไชยายงค นางสาวสริ ิลดา พมิ พา นางสาวรวิวรรณ นาคะอไุ ร นางสาวอรพนิ ท ครฑุ จบั นาค นางสาวอญั ชนั พรมธมิ า นางสาวอรจริ า ทองสกุ มาก นางสาวจันทรา แทนกระโทก นางสาวกมลทพิ ย สวุ รรณเดช นางสาววราภรณ ดอนแกว นางสาวภราดร สามสูงเนนิ 173

สมุนไพรพื้นบา้ นลดความเสยี่ ง โรคเบาหวาน ตามภมู ปิ ญั ญาของหมอพน้ื บา้ น หมอพน้ื บาน 4 ภมู ภิ าค จงั หวัดลพบรุ ี นางสมบรู ณ แสนแกว จังหวดั ลพบรุ ี ภาคกลาง จงั หวดั สระแกว นายบญุ ยืน ผองแผว จังหวัดปราจนี บุรี นายเปรมปรี รวยพนิ ิจ จงั หวัดสมุทรปราการ นายสายยน ใหญกระโทก จังหวัดพระนครศรอี ยุธยา นายสนุ ทร เชาวนะพานชิ จังหวดั พระนครศรีอยธุ ยา นายชาญ ดีอน จังหวดั ชยั นาท นายชาญวุฒิ พันธสายศรี จงั หวัดพระนครศรอี ยุธยา นายสมั ฤทธ์ิ จำแนกวฒุ ิ นายชัยฤทธ์ิ วรรณภกั ดี จังหวัดจนั ทบุรี นายฉลอง พันธศุ ุภผล จังหวดั เชียงใหม จังหวดั สโุ ขทยั นายประคองทรัพย ชาญเชดิ ศกั ด จังหวัดนนทบรุ ี ภาคเหนอื นายประเดิม สา งเสน นายทูป จันเนย จังหวดั สุโขทยั นายสุนทร แกว ทอง ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื นายโส พรบญุ จงั หวัดรอยเอ็ด นายคำผล แกวภงู า จงั หวดั รอ ยเอ็ด นายไข เหลาเคน จังหวัดอำนาจเจรญิ นายประสาสน รตั นปญญา จังหวัดมหาสารคาม ภาคใต จงั หวดั สงขลา นายอุเส็น วงคน ิรตั น 174