อาหารการกิน

อาหารการกนิ จากปากท้องถึงการปกป้องโลก คา่ ยสารคดคี ร้งั ที่ ๑๒ สานฝนั สงั คมสีเขียว

ค�ำนำ� อาหารการกิน จากปากท้องถึงการปกป้องโลก เป็นหนังสือรวมผลงานสารคดีคัดสรรจากค่ายสารคดี คร้ังที่  ๑๒  จ�ำนวน  ๑๒  เร่ือง  กับสารคดีภาพ  (Foto  Essay)  อีก  ๒  เร่ือง  ภายใต้คอนเซปต์เดียวกันในประเด็น ว่าด้วยวัฒนธรรมด้านการกินอยู่แห่งยุคสมัย  ท่ีคนเราไม่ได้ต้องการอาหารแค่เพ่ือร่างกายเท่านั้น  หากยังเก่ียวพัน ถึงภาพลักษณ ์ และการถกู กระตุน้ เร่งเร้าผา่ นทางตาด้วย   นกั เขยี นและชา่ งภาพสารคดรี นุ่ ใหมเ่ หลา่ นจี้ ะพาผอู้ า่ นไปดแู ละรจู้ กั  “อาหาร” ในหลากหลายแงม่ มุ ตงั้ แต่ ต้นทาง อาหารป่าของชนเผ่าพ้ืนเมือง อาหารประจำ� ถ่ิน อาหารเพ่ือสุขภาพของคนท่ีควรได้รับการดูแลเป็นพิเศษ ด้านสุขภาพอนามัย   อาหารส่วนเกินท่ีถูกทิ้งขว้าง   จนถึงแหล่งอาหารท่ีเป็นความหวังถึงความม่ังคั่งทางอาหาร ของโลก   ท้ังหมดเป็นผลงานท่ีพวกเขาสร้างสรรค์ขึ้นหลังผ่านการเรียนรู้ฝึกฝน ท้ังในภาคทฤษฎีและการลงมือ ปฏิบัติจริงใน  “ค่ายสารคดี”  ค่ายอบรมการเขียนหนึ่งเดียวในเมืองไทยที่จับคู่นักเขียน-ช่างภาพ  อบรมต่อเน่ือง ๔ เดอื น ปลี ะรนุ่  โดยนติ ยสารสารคด ี รว่ มกบั ภาคเี ครอื ขา่ ยสรา้ งคนบนั ทกึ สงั คม  ซง่ึ คา่ ยสารคดคี รง้ั ท ี่ ๑๒ นไี้ ดร้ บั การสนับสนุนจากแผนงานสร้างเสริมวัฒนธรรมการอ่าน  โดยส�ำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริม สุขภาพ  (สสส.)    บริษัท  วิริยะประกันภัย  จ�ำกัด  (มหาชน)  ธนาคารไทยพาณิชย์  จ�ำกัด  (มหาชน)  และบริษัท ไทยซมั ซงุ  อเิ ลคโทรนคิ ส ์ จ�ำกดั  ในการรว่ มกนั ปน้ั นกั เขยี นและชา่ งภาพดาวรงุ่ รนุ่ ใหมใ่ หก้ บั วงการสารคดเี มอื งไทย เมื่อคราวผลงานเหล่าน้ีตีพิมพ์เผยแพร่คร้ังแรกในนิตยสารสารคดี ฉบับ ๓๘๑ เดือนตุลาคม ๒๕๕๙ มีผู้อ่านเขียนไปรษณียบัตรมาช่ืนชม  ให้ก�ำลังใจ  และฝากความหวังในท�ำนองว่า  “นี่แหละ  ความหวังของวงการ สารคดีไทย” ผ้อู า่ นทา่ นอืน่  ๆ จะเห็นดว้ ยหรือไม่ เชิญพิสูจน์ฝีมอื ของเขาและเธอได้ในหนา้ ถัดจากนี้ คณะทำ� งานคา่ ยสารคดี 1

ผัดถว่ั ต้มจดื ข้าวไร่ น�้ำพรกิ อาขา่ หมกหมู ไขเ่ จียวอาขา่ ใส่ผกั ผกั เคยี งทห่ี าไดจ้ ากปา่ และสวนหลงั บา้ น 2

 วาสนา เพมิ่ สมบรู ณ ์  เอือ้ การย ์ เบญ็ จคุ้ม ชอาาวหดาอรย เ ช ้ า วั น ที่ ส ด ใ ส   ดวงอาทิตย์กลมโตในม่านหมอกหนา สายลมลัดเลาะขุนเขาบนดอยแม่สลอง  พัดพาความหนาวเย็นเป็น สัญญาณสู่วันใหม่    นี่ไม่ใช่ความฉ่�ำเย็นจากสายฝน  แต่เป็นความ ชนื่ เย็นท่ีบอกให้หมูไ่ ม้รับร้วู ่าฤดหู นาวได้กลบั มาเยี่ยมเยอื นอกี ครั้ง ฉนั ชอบชว่ งเวลาเชา้ มากทส่ี ดุ  โดยเฉพาะขณะทด่ี วงอาทติ ย์ เริ่มส่องประกายแสงลงสู่ผืนป่าอันอุดมด้วยแมกไม้หลากสายพันธุ์ บนภเู ขาท่ีสูงจากระดับนำ�้ ทะเลกว่า ๑,๐๐๐ เมตร  ความสงู อนั เปน็ ปัจจัยเกื้อหนุนสภาพภูมิอากาศหนาวเย็น  และหมอกท่ีปกคลุมใน ยามเช้าตลอดท้ังปี บนพน้ื ทเี่ หนอื สดุ ของจงั หวดั เชยี งราย “หมบู่ า้ นหลอ่ โย” อยู่ เพียงใต้จมูกของดอยแม่สลอง  เหล่าต้นข้าวต้องลมชูต้นเขียวขจี รอต้อนรับเรียงรายเป็นข้ันบันไดบนทิวเขา    เงียบสงบ  ตัดขาดจาก หมบู่ ้านท่องเทย่ี วอนั คกึ คกั อยา่ งสน้ิ เชงิ อาแผ่ว เชอมือกู่ ผู้ช่วยหมู่บ้านหล่อโยวัย  ๓๓  ปี  ร่าง สันทัด  ผิวสีน้�ำผึ้งไหม้  ดวงตาสีด�ำสนิท  เปิดฉากบอกเล่าเรื่องราว ชาตพิ นั ธุอ์ าขา่ ให้ฉนั ฟังอยา่ งตงั้ ใจ 3

“ระบบความเชื่อและวิถีชีวิตของคนผูกพันอยู่กับป่า  พึ่งพา ช�ำนาญไพร อาศัยกัน ขาดสงิ่ ใดส่งิ หน่ึงไม่ได้” “ถ้าอยากรู้ว่าอาหารในป่าอร่อยแค่ไหน  ต้องลองเข้าป่า” หลงั จบิ นำ้� เยน็ ผา่ นรมิ ฝปี ากเรยี วหนา เขาถา่ ยทอดเรอื่ งราว อาปาเอ่ยปากชวนฉันเข้าป่าด้วยความใจดี  รอยย้ิมท้าทายของเขา ความสมั พนั ธใ์ กลช้ ดิ กบั ทรพั ยากรธรรมชาต ิ การใชป้ ระโยชนจ์ ากปา่ เปรียบเสมอื นอาหารรสเด็ดทีเ่ ช้ือเชิญให้ฉนั ตอบตกลง มายาวนาน และภาพสงั คมอาขา่ ทร่ี กั ความสงบ แตแ่ ฝงไวด้ ว้ ยความ รัก สนุกสนาน ชายอาวุโสใช้เวลาเพียงไม่นานเตรียมข้าวของ  กระบุง เครื่องสานทรงสูง ขวดนำ้� พลาสติก  สองมือจับเชือกที่ผูกกระบุงขึ้น ชอบี เชอมือกู่  หรือท่ีเรียกกันว่า  อาปา  ชาวอาข่าร่างเล็ก สะพายหลังอย่างคล่องแคล่ว  จากน้ันมัดเชือกผูกท่อน�้ำพีวีซีทรง วัย  ๖๑  ปี  ร่วมสะท้อนชีวิตที่ผูกพันกับป่าชุมชน  “ลาชอ”  จากการ ส่ีเหล่ียมแบนซ่ึงดัดแปลงส�ำหรับใส่มีดไว้ข้างล�ำตัว  สวมรองเท้า เข้าป่าหาอาหารตั้งแต่อายุเพียง  ๘  ขวบ  ป่าเปรียบเสมือนตลาดสด ยางพาราสีด�ำคู่เล็กกะทัดรัด  ก่อนเอ่ยปากเรียกภรรยาคู่ชีวิตให้ ทีส่ ามารถหาอาหารมาเลย้ี งชีวติ ได้ต้ังแตเ่ กดิ จนตาย รว่ มเดนิ ทางเข้าปา่ ดว้ ยกัน การเข้าป่าหาอาหารถือเป็นวิถีดั้งเดิมท่ีชาวอาข่ายังด�ำเนิน หมี่เชอะ เชอมือกู่  หรือ  อามาว  หญิงร่างเล็กผิวขาวอายุ มาตลอด ๕๗ ป ี สวมเสอื้ ผา้ ฝา้ ยทอเนอื้ แนน่ ยอ้ มสนี �้ำเงนิ เขม้ เกอื บด�ำ รวบผม ยาวสีดำ� สลวยไวข้ ้างหลงั  จากนนั้ หยบิ ผ้าลายสกอตโพกศีรษะ ชายสูงวัยยกแก้วชาข้ึนจิบอย่างใจเย็น  อธิบายถึงความสูง และภมู อิ ากาศหนาวเยน็ ของดอยแมส่ ลองอนั มอี ทิ ธพิ ลกำ� หนดสภาพ “คนชาวเขาไม่ว่าจะเด็กหรือผู้ใหญ่ต้องเข้าป่าเป็น  เพราะ สังคมพืชในป่าเขา  และความชุ่มชื้นที่ปกคลุมท�ำให้ป่าดิบเขาอุดม อาหารจากปา่ คอื สงิ่ หลอ่ เลยี้ งชวี ติ ใหเ้ ราโตมา” หญงิ รา่ งเลก็ พดู ขณะ ดว้ ยพชื ชนั้ ตำ�่ ทอี่ าศยั ยดึ เกาะกงิ่ ไมใ้ หญไ่ ปจนกระทง่ั พน้ื ดนิ   เขาเลา่ สะพายถงุ ป๋ยุ ทเ่ี ยบ็ เปน็ ยา่ มไว้ใสพ่ ืชผกั สมุนไพรในป่า วา่ การเขา้ ปา่ ตอ้ งใชเ้ วลาอยา่ งนอ้ ย ๑ วนั เพอื่ หาอาหาร หากลา่ สตั ว์ ตอ้ งใชเ้ วลา ๓-๔ วนั กินนอนในปา่ เราเริ่มออกเดินเท้า  สองข้างทางคือขุนเขาเขียวขจี  ไร่ ข้าวโพดออกผลรอการเก็บเกี่ยว  สายลมพัดกระทบใบหน้าให้ความ รู้สึกสดช่ืนราวกับขุนเขาแห่งนี้เอ่ยต้อนรับ    การเดินเท้าเร่ิมยาก ล�ำบากขึ้นเร่ือย ๆ  เม่ือเราเดินลึกเข้าไป  ดินชุ่มฉ�่ำถูกเหยียบย�่ำเป็น ทาง  อาปาชักมีดท่ีผูกไว้ข้างล�ำตัวมาตัดก่ิงไม้แหวกทาง  ส่วนฉัน ใช้สองมอื ยดึ ลำ� ตน้ ไม้ใหญ่พยุงไมใ่ ห้ลนื่ ไถล ล�ำธารเล็ก ๆ  ซ่อนอยู่กลางหุบเขา  ในป่านี้มีผัก  ใบไม้  พืชสมุนไพร  ผลไม้  ท่ีเก็บกินได้ตลอดทาง 4

อามาวก�ำลังร้อยไส้เดือน ซึ่งจะกลายเป็นเหย่ือล่อปลา ในล�ำธารแห่งนี้ 5

เตรียมท�ำอาหารกันตรงเชิงสันเขา ท่ีปลูกนาข้ันบันได  มีผักและพืชที่เก็บได้ในป่า มาท�ำแกงและน�้ำพริก เรามาหยดุ อยใู่ นไรข่ า้ วโพดบนเนนิ เขาสงู ชนั  ชายสงู วยั เออื้ ม สายธารชวี ติ เดด็ ผลไมท้ ช่ี าวอาขา่ เรยี กวา่  “อายปู่ ชู่ ”ู้  ออกผลเปน็ พวง ลกู กลมเลก็  ๆ สแี ดง  ตน้ ไมน้ มี้ ขี นาดใหญส่ กั หนงึ่ คนโอบ  เมอื่ ลองชมิ กส็ มั ผสั ไดถ้ งึ เข้าป่าลึกมากว่า  ๒  กิโลเมตร  พืชผักท่ีเก็บระหว่างทางน้ัน รสฝาดเปร้ยี ว เขาว่ามสี รรพคุณแกท้ ้องอดื ทอ้ งเฟ้อ ก็เกือบจะเต็มกระบุงเสียแล้ว  กล่ินไอดินสร้างความรู้สึกชุ่มช่ืนอย่าง ประหลาด ทงุ่ หญา้ ระบดั ใบแตกยอดออ่ นเปน็ แหลง่ อาหารหากนิ ของ อามาวตัดใบตองจากต้นกล้วยมาห่อผลอายู่ป่ชู ู้ง่าย ๆ เก็บ สัตว์นอ้ ยใหญ ่  เสียงสายนำ�้ ไหลใกล้เข้ามาทกุ ที ฉนั หายใจถี่เม่อื เรา ใสย่ า่ ม จากนนั้ เราจงึ เรม่ิ เดนิ เทา้ ตอ่  และกม็ าถงึ จดุ ทสี่ งู ชนั อยา่ งทส่ี ดุ เริ่มเดินเร็วขึ้น    เพียงไม่กี่อึดใจ  ล�ำธารซึ่งเป็นจุดหมายก็ปรากฏอยู่ เส้นทางเดินผ่านไปตามดงข้าวโพดท่ีมีร่องรอยหนูป่ากัดแทะ    ขณะ เบื้องหน้า ทฉ่ี นั จดจอ่ กบั การกา้ วเทา้ และพยงุ ตวั เองไวอ้ ยา่ งยากลำ� บาก อาปาก็ เทยี่ วแวะเกบ็ ผกั สมนุ ไพรตา่ ง ๆ ไมว่ า่ จะเปน็  ผกั อาขา่ ยดี อ ใบเลก็  ๆ สายนำ้� อนั เชย่ี วกรากนำ� ความสดชน่ื เดนิ ทางไปทว่ั ผนื ปา่  วถิ ี สีเขียว  ก้านยาวสัก  ๑  ฟุต  มีสรรพคุณใช้เวลาผู้หญิงอยู่เดือนหลัง แห่งสายน�้ำด�ำเนินไปภายใต้อิทธิพลของธรรมชาติ  การด�ำเนินชีวิต คลอด ตำ� ทารกั ษาแผลสดเปน็ ฝเี ปน็ ตมุ่   ผกั ยาโมช ี ใชต้ ม้ อาบแกผ้ นื่ ของมนษุ ยก์ เ็ ช่นเดยี วกัน คนั   ผกั มะแดะแหนะ (ยอดฟกั ทอง) มีสรรพคณุ ช่วยขับปัสสาวะ อามาวใช้สองมือวักน้�ำล้างหน้า  ก่อนจะหยิบ  “หย่อง”  ที่มี ลักษณะคล้ายไซดักปลา  ตามด้วยก้านไม้ไผ่ยาวเจาะรูตรงปลาย หญิงร่างเล็กใช้ด้ายที่ท�ำจากต้นชี่กูมาร้อยไส้เดือนทีละตัวอย่าง 6

ชำ� นาญ เสรจ็ แลว้ นำ� เหยอื่ ลอ่ ปลามารอ้ ยกบั รทู ป่ี ลายไม ้ ทำ� เปน็ เบด็ “ปกั  ปกั ” เสยี งมดี กระทบล�ำไผด่ งั ตอ่ เนอื่ งจนไผค่ อ่ ย ๆ เอน ตกปลางา่ ย ๆ  วิธีหาปลาแบบดั้งเดมิ น้เี รยี กวา่  “ไตจี้กูปา”  ล้มลงด้วยฝีมือของชายร่างเล็กที่ต้องบอกเลยว่า  ๖๐  ยังแจ๋ว    เขา มือหน่ึงจับไม้ มือหนึ่งจับหย่อง สองเท้าค่อย ๆ ก้าวลงสู่ ตัดท่อนไผ่ให้เหลือเพียงบ้องยาวประมาณ ๕๐ เซนติเมตรยื่นส่ง สายน้�ำ เดินเลาะริมฝั่งเพื่อหาจังหวะ  เมื่อปลากินเหย่ือไม้จะสะบัด ให้ภรรยาผู้รู้ใจ  อามาวตักดินข้างล�ำธารใส่กระบอกแล้วใช้มือขัด ก็ดึงไม้ข้ึนแล้วจับปลาใส่หย่อง  เวลาผ่านไปคร่ึงชั่วโมง อามาวได้ ให้เสี้ยนภายในล�ำไผ่หลุดออก เพราะกระบอกไม้ไผ่นี้จะใช้เป็นหม้อ ปลาตวั เล็กเท่าปลาซิวมาจ�ำนวนหน่งึ  แถมด้วยปูที่ดูคล้ายปนู า หงุ ต้มอาหารม้ือกลางวันที่กำ� ลงั จะมาถงึ “หากฝนตก นำ้� กจ็ ะขนึ้  ปลาจะออกมามาก  วนั นฝ้ี นไมต่ ก ปลาจึงไม่ค่อยมี”  ชายสูงวัยเอ่ยด้วยสีหน้าผิดหวังเม่ือพบว่าวันน้ี ไดป้ ลาเพียงเล็กน้อยเทา่ นั้น (มื้อ)  กลางวันกลางไพรจากนั้นอาปาจึงเริ่มพาออกเดินทางต่อ โดยเลาะไปตาม รมิ ธาร  เมอื่ กา้ วลงสกู่ ระแสนำ้�  ขาสองขา้ งของฉนั เหมอื นจะสแู้ รงนำ�้ สองเท้ายังก้าวเดินต่อด้วยใจท่ีเริ่มอ่อนแรง  มีเพียงเสียง ไม่ไหว ชายสูงวัยแต่ทว่ายังแข็งแกร่งเอ้ือมมือมาช่วยประคอง ก่อน นำ้� ไหลกดั เซาะโขดหนิ เปน็ เสมอื นเพอ่ื นรว่ มทางทคี่ อยเตมิ ความสดชน่ื จะตัดไมไ้ ผข่ นาดพอดีมือใหฉ้ นั ใชค้ ้�ำยัน  สกั พกั กถ็ งึ ทที่ เ่ี ราจะทำ� อาหารมอื้ กลางวนั กนั ทา่ มกลางทวิ เขาทที่ ำ� นา แบบข้ันบันได ใบข้าวสีเขียวขจีโบกล้อสายลม นำ�้ จากภูเขาไหลมา ตามรางกระบอกไมไ้ ผผ่ า่ ครึ่งท่ที �ำหนา้ ท่ีสง่ นำ�้ ลงมายังแปลงนา หญิงร่างเล็กช่วยสามียกของออกจากกระบุงอย่างรวดเร็ว ก่อนตัดใบตองปูพ้ืนและวางเรียงผักสมุนไพรที่เก็บได้กลางป่า    เธอ เด็ดผักเป็นชิ้น ๆ  อย่างว่องไว  เพียงไม่ก่ีนาทีผักทุกอย่างก็เข้าไปอยู่ “คนชาวเขา  ในหม้อไม้ไผ่ จากนั้นเทน้�ำ ปรุงรสด้วยเกลือและพริกคั่ว เมนูน้ีมี ชือ่ ว่า “ฮุ้นยุย้ จ๋าย” ไม่ว่าจะเด็กหรอื ผู้ใหญ่ ด้านอาปาก็เร็วไม่แพ้กัน สองมือเร่งหักไม้แห้งเป็นฟืนท่อน ตเพอ้ รคงาเือะขอส้าาิ่งปหห่าาเลปรอ่ น็จเล ากย้ี ปงชา่ วี ิตใหเ้ ราโตมา” เล็ก ๆ  ก่อไฟแล้วน�ำหม้อฮุ้นยยุ้ จ๋ายข้ึนต้ัง  ระหว่างรอให้ผักสุก เขา รางไม้ไผ่ส่งน�้ำมาเล้ียงนาข้ันบันได  7

8

ชาวอาข่าที่หมู่บ้านป่าคาสุขใจ ปลูกพืชผักริมร้ัวเหมือนเป็นซูเปอร์มาร์เกตส่วนตัว  ไว้เก็บมาท�ำอาหารในครัวแต่ละมื้อ  9

“ยา่ สา่  อาดอื โอ่ว ฮอ่ ยู้ บเี หล่าโอะ”  อาหารที่ท�ำเสร็จแล้ว  มีน้�ำพริกอาข่า  แกงป่าท่ีผสมผักต่าง ๆ  ใส่ในกระบอกไม้ไผ่ผ่าซีก ท่ีตัดจากป่าก่อนเดินขึ้นมาบนนาขั้นบันได  ผักเคียงต่าง ๆ  และหมูที่หมักมาแล้วจากบ้าน    10

หมายความว่า ปา่ ให้อาหาร  อาหารต่อชวี ติ เราให้ยาวขน้ึ ใชม้ ดี ผา่ กลางล�ำไผใ่ ชเ้ ปน็ รอ่ งไมเ้ สยี บหมใู นเมน ู “ฉตั รย”่ี  ซงึ่ ท�ำจาก ชาวอาขา่ ทนี่ ท่ี ำ� เกษตรแบบไรเ่ ลอื่ นลอย ปลกู ขา้ วไร ่ ขา้ วโพด หมูห่อใบตองหมักใส่เกลือและพริกคั่ว  พร้อมกับตัดใบตะไคร้ม้วน เปน็ พืชหลกั   ปลูกงา ขา้ วฟา่ ง ถั่ว พริก เปน็ พืชรอง รอบปลายไมแ้ ลว้ มดั ปม จากนน้ั จงึ นำ� ไมเ้ สยี บหมไู ปยา่ งแบบสกุ พอดี ไม่เกรยี มมาก รสชาติเผด็ นดิ เค็มหน่อยก�ำลงั ดี “ก่อนหน้านี้เราปลูกพืชเชิงเด่ียว  สิ่งท่ีตามมาคือเกิดการ ขาดแคลนอาหาร  จึงต้องกลับมาปลูกแบบหมุนเวียน  เราถือว่าที่นี่ สดุ พเิ ศษสำ� หรบั เมนกู ลางลำ� เนาไพรวนั นคี้ อื  “นำ้� พรกิ อาขา่ ” เป็นเหมือนซูเปอร์มาร์เกต  ออกไปตลาดเราเสียเงินซ้ือเพียงเกลือ หรือท่ีชาวอาข่าเรียกว่า  “น�้ำพริกสับผลิเดาะ”    อามาวไม่รอช้า  น�ำ และพริกค่ัว” อาหลา หม่ีโป๊ะ  ชายร่างสันทัดผิวสีแทน  บอกเล่าถึง พริกท่ีเด็ดไว้ระหว่างทาง  ต้นหอม  มะเขือเทศเผา  ปลาสด ๆ  จาก วิถอี าขา่ ในวนั ทีผ่ ันเปล่ยี นด้วยรอยยมิ้ เป่ียมสขุ ลำ� ธารยา่ ง ลงตำ� ในถ้วยที่ทำ� จากไม้ไผ่และสากไม้จากต้นกระถินป่า ปรงุ รสดว้ ยเกลอื กบั พรกิ คว่ั  รสชาตเิ ผด็ สะใจ กลน่ิ หอมของมะเขอื เทศ พืชท่ีชาวอาข่านิยมปลูกกันมากคือ  ผัก  พริก  ถั่ว  โดยปลูก เผาตัดกับตน้ หอมลงตวั ตามร้ัวบ้าน  หรือบริเวณใกล้แหล่งน้�ำ  เวลาต้องการผักสดก็เก็บได้ สะดวก  “อาหารในป่า  ถ้าไม่ท�ำกินในป่าก็ไม่อร่อย”  ชายสูงวัยเอ่ย ก่อนจะผายมอื เปน็ สัญญาณใหพ้ วกเราลอ้ มวงลงมอื กินกนั ได้ ระหว่างเดินเก็บยอดฟักทองท่ีเลื้อยเกี่ยวพันตามรั้วและ ผักสะระแหน่  หญิงอาวุโสของหมู่บ้านป่าคาสุขใจ  บูยูม อาซองกู่ กล่ินหอมของฮุ้นยุ้ยจ๋ายตลบอบอวลไปทั่ว  ฉันไม่รอช้า  ซด วัย  ๕๘  บอกเล่าถึงภูมิปัญญาชาวอาข่าเร่ืองสมุนไพรจากป่าชุมชน น�้ำร้อน ๆ ในหม้อก่อนเป็นกำ� ไรชีวิต เพราะมันช่างให้ความรู้สึกที่สุข และการเก็บเมล็ดพันธุ์ไว้ใช้ในฤดูกาลเพาะปลูกซ่ึงสืบทอดจากรุ่น หอม อร่อย ไปพร้อมกัน สู่ร่นุ “ย่าส่า  อาดือโอ่ว  ฮ่อยู้  บีเหล่าโอะ”  หมายความว่า  ป่าให้ “เรารักษาพันธุ์พืชเพื่อรักษาอาหาร  ครัวน้ีท�ำให้ร่างกายเรา อาหาร อาหารตอ่ ชวี ติ เราใหย้ าวขนึ้   อาปาเอย่ หลงั อาหารมอ้ื กลางวนั อิ่มทอ้ ง อิ่มใจ” ของเราจบลงด้วยรอยยม้ิ ทไี่ ม่พออธบิ ายความรสู้ กึ ในตอนนั้น แสงอาทติ ยล์ อดผา่ นรอ่ งไมไ้ ผ ่ เพมิ่ ความสวา่ งใหแ้ กค่ รวั ใน อาขา่ อาหาร บ้าน  บูยูมเริ่มลงมือท�ำเมนูลาบสมุนไพรหรือ  “ลาบอาข่า”  ด้วยการ หั่นตะไคร้  ตามด้วยผักชี  พริกสด  กระเทียม  ส่วนกระทะกลมท่ีมี ถัดจากหมู่บ้านหล่อโยมาเพียง  ๑๐  กิโลเมตร  ก็จะพบชาว หมบู ดตง้ั วางบนเตาถา่ นรอ้ นระอ ุ  เธอหยบิ ผกั สมนุ ไพรมาปรงุ รสดว้ ย อาข่าท่ีอาศัยอยู่ในหมู่บ้านป่าคาสุขใจ  อ�ำเภอแม่ฟ้าหลวง  จังหวัด มะนาว พรกิ ควั่  เกลอื  ใสล่ งถว้ ยไมไ้ ผ ่  กลนิ่ หอมคละคลงุ้ มาจากเมนู เชียงราย  บ้านบนเนนิ เขาเรยี งรายเหมือนระลอกคล่นื  ตวั บ้านไม้ไผ่ แสนธรรมดาที่น้อยคนจะมีโอกาสไดส้ ัมผสั   ยกสงู จากพนื้ ดนิ สกั เมตร มบี นั ไดสามถงึ หา้ ขน้ั  เสาบา้ นเปน็ ไมเ้ นอ้ื แขง็ ฝาบา้ นปดิ ฟากไมไ้ ผ ่ หลงั คามงุ ตบั หญา้ คาทค่ี ลมุ ยาวลงมาจนเกอื บ “ปา่ คอื ชวี ติ ” คอื สงิ่ ทช่ี าวอาขา่ พยายามสอ่ื สารแกผ่ มู้ าเยอื น ตดิ พน้ื  ไมม่ หี นา้ ตา่ ง ในบา้ นตง้ั เตาไฟสองเตาส�ำหรบั ปรงุ อาหารและ อย่างฉนั ตลอดการเดนิ ทางครงั้ น้ี ตม้ น้�ำชาเล้ยี งแขก พระอาทิตย์เร่ิมลาลับดับแสง  ขณะที่เสียงเหล่านกบินลัด ขุนเขากลับถิ่นที่พักบ่งบอกช่วงเวลาส้ินสุดของวัน    แต่ทว่าฤดูกาล แห่งชีวิตยังคงด�ำเนินต่อไปไม่จบส้ินบนยอดเขาแห่งดอยแม่สลอง เชน่ เดยี วกบั วถิ วี ฒั นธรรมและอาหารของชาวอาขา่ ทจ่ี ะสบื ทอดสง่ ตอ่ ไปยงั รนุ่ ลูกรุ่นหลาน  11

ป ล า น้� ำ จื ด สารพัดชนิด  ปลากะมัง  ปลากด  ปลาย่ีสก ปลาสร้อย  อีกทั้งลูกปลาเล็กปลาน้อยไล่ไปจนถึงแม่ปลาตัวโต ไข่เต็มท้องที่เพ่ิงได้จากชาวประมงมาสด ๆ ใหม่ ๆ วางนอนเรียงราย ในตลาดสดห้าเช้ือชาติ  หรือตลาดสดสังขละบุรี  จังหวัดกาญจนบุรี รอให้ชาวบ้านซื้อไปท�ำกินที่บ้าน  ร้านอาหารซื้อไปปรุงเป็นอาหาร หลากเมนูตามรายการแนะน�ำต้อนรับนักท่องเท่ียว    ก่อนท่ีหน้าตา และรสชาตขิ องตม้  ผดั  แกง ทอด อนั เยา้ ยวนชวนนำ�้ ลายสอจะไดร้ บั การปรงุ แตง่ ดว้ ยตวั อกั ษรเปน็ รวี วิ อาหารยอดนยิ มบนหนา้ จอสเ่ี หลยี่ ม ในโลกออนไลน์ กลางปี เมฆฝนต้ังเค้ากล่ันตัวเป็นหยดนำ้� โปรยปรายลงมา ไม่ขาดสาย  บ่งบอกการเข้าสู่วสันตฤดูอันชุ่มฉ่�ำ  และเข็มนาฬิกาก็ หมนุ พาคนจากทว่ั สารทศิ เดนิ ทางมาทอ่ งเทยี่ ว ทำ� งานอาสาฯ สมั ผสั ธรรมชาติและวิถีชีวิตหลากวัฒนธรรมของชาวไทย  มอญ  กะเหร่ียง ฯลฯ ในโลกจรงิ ริมฝ่งั น้�ำสุดขอบตะวนั ตกของประเทศ ชว่ งตน้ ฤดฝู นของทกุ ป ี ตามลำ� หว้ ยสาขารอบเขอ่ื นเขาแหลม หรือเข่ือนวชิราลงกรณ  จังหวัดกาญจนบุรี  จะเต็มไปด้วยคนล่าปลา เพราะนอกจากจะเป็นช่วงท่ีมีปลาชุกชุมแล้ว  บรรดาร้านอาหารก็ ตอ้ งการปลาปรมิ าณมากไวร้ องรับทอ้ งของเหล่าทพั นักเดินทาง  แต่ การจับปลาจ�ำนวนมากขนาดน้ีดูจะสวนทางกับประกาศจากกรม ประมงว่า “ห้ามล่า” อยา่ งชัดเจน จะมีใครอยากปล่อยให้ขุมทรัพย์ตรงหน้าไหลไปกับสาย ธารา-ควา้ แตน่ ำ�้ เหลวกลบั บ้าน !  รัศมลิ์ ภัส กววี จั น์   รศั มิ์ลภสั  กวีวจั น,์  นวพล นวกจิ พพิ ฒั น์ กจะ่ออขนาาหหด่วาสงราโ ยซ ่ 12

ปลาตะเพียนตัวใหญ่ไม่ต�่ำกว่า  ๒  กิโลกรัม ติดตาข่ายพันรัดแน่น  ภารกิจส�ำคัญคือการ ตัดตาข่ายช่วยชีวิตปลาให้เร็วท่ีสุด 13

ส่วนหน่ึงของปลาท่ีไม่อาจรอดชีวิต ในน�้ำมีปลา ในนามขี า้ ว ลูกครอกหรือลูกปลาชะโดตัวแดงแจ๋ฝูงใหญ่ ว่ายน�้ำเล่นตามแม่ปลาชะโดระหว่างฝนตก “ในนำ�้ มปี ลา ในนามขี า้ ว มนั เปน็ วาทกรรมในอดตี ไปแลว้ ” อ�ำพล ฐาปนพันธ์นิติกุล  เลขานุการมูลนิธิอนุรักษ์ป่า ตะวันตก  หัวหน้า  “โครงการสนับสนุนงานป้องกันฤดูปลาวางไข่” (Fishery Patrol Reinforcement Project) เอ่ยข้ึนขณะท่ีเรากำ� ลัง น่ังเรือเร็วตรวจการประมงน้�ำจืดเขื่อนเขาแหลมหมายเลข  ๑๓  ออก จากอ�ำเภอทองผาภมู มิ งุ่ สู่อ�ำเภอสงั ขละบรุ ี จงั หวัดกาญจนบรุ ี แม้ตะวันจะลับขอบฟ้าไปแล้วแต่ก็ยังพอมีแสงให้มองเห็น เรือชาวบ้านวิ่งไปบนเว้ิงน�้ำกว้างไกลสุดลูกหูลูกตา  กลางผืนน�้ำมี แสงไฟสเี ขยี วบนแพไมล้ อ่ ปลาใหม้ าตดิ ยอทชี่ าวบา้ นวางไว ้ และหาก เพง่ มองไปทางตนี เขากจ็ ะเห็นบ้านแพเรียงรายอยู่เป็นระยะ ๆ “ปลาเป็นแหล่งอาหารท่ีส�ำคัญของมนุษยชาติ  มีส่วนสร้าง อาณาจักรท่ียิ่งใหญ่มาต้ังแต่อดีต  อย่างอาณาจักรนครวัดที่มีโตน เลสาบ  ประเทศสหรัฐอเมริกามีหน่วยงานอย่าง  Fish  and  Wildlife Service  ซ่ึงเขามองว่าปลาเป็นความมั่นคงทางอาหารของชาต ิ ท่ีใดมคี วามมง่ั คง่ั ทางอาหาร ที่นัน่ ก็จะเจริญ” อำ� พลเปลง่ เสยี งแข่งกับเคร่อื งยนต์เรอื และเลา่ ต่อวา่ “สงั ขละบรุ เี ปน็ อำ� เภอเลก็  ๆ มรี ายไดห้ ลกั จากการทอ่ งเทยี่ ว แบบส�ำรวจสอบถามนักท่องเท่ียวว่ามาเท่ียวสังขละบุรีโปรดปราน อาหารใดมากที่สุด  ส่วนมากก็ตอบว่าปลา    ปลาจึงเป็นส่วนเสริม ธรุ กจิ ทอ่ งเทยี่ วทสี่ ำ� คญั ของทนี่  ี่ ซงึ่ แตล่ ะปมี รี ายไดจ้ ากการทอ่ งเทย่ี ว นับพันล้าน    มาที่น่ีคงไม่มีใครอยากกินหมู  ใครมาก็อยากกินปลา เข่อื นทั้งนน้ั ” อ่างเก็บน้�ำของเขื่อนใหญ่แห่งนี้เป็นแหล่งอาศัยของปลา นานาพนั ธ ์ุ แตช่ ว่ งไมก่ ป่ี หี ลงั มานปี้ รมิ าณปลากลบั ลดลงอยา่ งรวดเรว็ วทิ ยา สวนตะโก หวั หนา้ กลมุ่ ปฏบิ ตั งิ านส�ำนกั บรหิ ารจดั การประมง นำ�้ จดื เขอื่ นวชริ าลงกรณ ผทู้ เ่ี กดิ และเตบิ โตในพนื้ ทร่ี มิ แมน่ ำ้� ซองกาเลยี เคยใหส้ มั ภาษณร์ ายการคนมนั สพ์ นั ธอ์ุ าสาถงึ ความเปลยี่ นแปลงของ ทรพั ยากรปลาในเขอื่ นเท่าทีเ่ ขาสงั เกตมาตลอดชีวติ ว่า “แตก่ อ่ นแมน่ ำ้� บคี ลม่ี ปี ลาตลอดลำ� นำ�้  ยงิ่ ชว่ งวางไขป่ ลาจะ ชุกชุมมาก  ชาวบ้านหากันแบบไม่คิดว่าจะหมด  วันหน่ึงหาได้เป็น รอ้ ยกโิ ลตอ่ ลำ�  ทง้ั ชอรต์ ทงั้ ระเบดิ  ตอนหลงั กม็ พี อ่ แมพ่ นั ธป์ุ ลามาตดิ ข่าย เรารวู้ า่ ปลาจะหมด แล้วมนั กห็ มดจรงิ  ๆ” 14

เรือตรวจการประมงน้�ำจืด  กรมประมง    ระหว่างออกลาดตระเวน ในอ่างเก็บน้�ำเข่ือนวชิราลงกรณ 15

“ถา้ รกั ษาบคี ลไ่ี วไ้ มไ่ ด ้ ปลาทง้ั เขอ่ื นจะลม่ สลาย” คอื คำ� พดู เครื่องมือประมงผิดกฎหมาย  เช่น  เคร่ืองชอร์ตปลา  ระเบิด  ตาม ของ  ประเสริฐ มากทรัพย์  อดีตหัวหน้าหน่วยประมง  ผู้เป็นแรง พระราชก�ำหนดประมงฉบับใหม่ปี  ๒๕๕๘  จะมีโทษปรับถึง บนั ดาลใจใหอ้ ำ� พลจดั ทำ� โครงการสนบั สนนุ งานปอ้ งกนั ฤดปู ลาวางไข่ ๑๐๐,๐๐๐-๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท ขึ้นในปี  ๒๕๕๔  ร่วมกับ  “กลุ่มคนอาสาเพื่อแผ่นดิน”  ซ่ึงเป็นองค์กร อสิ ระ ศนู ยบ์ รหิ ารจดั การประมงนำ�้ จดื ภาคตะวนั ตก กรมประมง และ โครงการสนบั สนนุ งานปอ้ งกนั ฤดปู ลาวางไขจ่ งึ มภี ารกจิ หลกั “กลมุ่ ใบไม”้  อาสาสมคั รรนุ่ ใหมข่ องนสิ ติ นกั ศกึ ษามหาวทิ ยาลยั ทเี่ พง่ิ สามอยา่ ง หนง่ึ  ประชาสมั พนั ธเ์ พอ่ื สรา้ งความเขา้ ใจกบั ชาวบา้ นรอบ เขา้ มาร่วมท�ำงานกับเจ้าหน้าทเ่ี ปน็ ปแี รก เขอ่ื นเรอ่ื งกฎหมายและความสำ� คญั ของการหลกี เลยี่ งจบั ปลาในชว่ ง ฤดวู างไข ่  สอง การเกบ็ กตู้ าขา่ ยและอปุ กรณล์ กั ลอบจบั สตั วน์ ำ�้ ทผี่ ดิ บคี ล่ีเปน็ แหลง่ วางไขแ่ ละเพาะพนั ธ์ุปลานำ้� จดื ทส่ี �ำคัญเป็น กฎหมาย    และสาม  การออกลาดตระเวนป้องปรามการลักลอบจับ อนั ดบั ตน้  ๆ ของประเทศ  ตน้ แมน่ ้�ำบคี ลไ่ี หลมาจากเทอื กเขาทางฝง่ั สัตว์น้�ำทั้งเวลากลางวันและกลางคืน  เพื่อรักษาแหล่งปลาวางไข่ซึ่ง เมืองพญาตองซู  ประเทศเมียนมา  ก่อนมาบรรจบกับล�ำน�้ำอีกสอง ครอบคลมุ พนื้ ทอี่ า่ งเกบ็ นำ้� ในเขอ่ื นศรนี ครนิ ทรแ์ ละเขอ่ื นวชริ าลงกรณ สาย คอื แมน่ ำ้� ซองกาเลยี และแมน่ ำ�้ รนั ตที ไ่ี หลมาจากผนื ปา่ ทงุ่ ใหญ-่ กินระยะเวลาราว  ๔  เดือน  ต้ังแต่วันที่  ๑๕  พฤษภาคมถึง  ๑๕ นเรศวรฝั่งตะวันตก  รวมกันเป็นสามประสบตรงบริเวณโบสถ์จมน้�ำ กันยายนของทุกปี  เพื่อให้พ่อแม่พันธุ์ปลาได้ออกไข่ขยายพันธุ์ตาม หรือวัดวังก์วิเวการามเดิม    ล�ำน้�ำทั้งสามสายช่วยเติมเต็มผืนน�้ำ ธรรมชาติ ๒ แสนกวา่ ไรข่ องอา่ งเกบ็ นำ้� เขอ่ื นเขาแหลมซง่ึ ครอบคลมุ พนื้ ทใ่ี นเขต อ�ำเภอสังขละบุรีไปจนถึงอ�ำเภอทองผาภูมิ  ก่อนจะไหลไปรวมกับ “เป็นโครงการท่ีบังคับใช้กฎหมายเพ่ือประโยชน์อันยั่งยืน แม่น้�ำแควน้อยลงสู่แม่นำ�้ แม่กลอง นับว่าเป็นสายน้�ำที่หล่อเลี้ยงทั้ง ในความมนั่ คงทางอาหารแกช่ มุ ชนประมงทง้ั สองอำ� เภอรอบเขอื่ น ให้ ชีวิตปลาและปากทอ้ งของคนอกี ทอดหน่งึ อยา่ งแทจ้ รงิ มีปลามากขึ้น  ให้มีปลากินตลอดไป  นั่นคือหลักการเพื่อชุมชนเอง” อำ� พลย้ำ� อีกคร้ังด้วยน้�ำเสยี งและแววตามุง่ มัน่ จังหวะที่ปลาติดข่ายไมไ่ ดไ้ ปวางไข ่ อาจคอื ความ ยิ่งในช่วง  “ฤดูน้�ำแดง”  ที่น้�ำฝนตกชะล้างหน้าดินพัดพา เราโดยสารเรือแล่นฝ่าความมืดมิดยามค�่ำคืนช่ัวโมงกว่า ๆ ตะกอนและแร่ธาตุลงมาตามสายน้�ำ  ท�ำให้น้�ำมีสีขุ่นแดงอุดมด้วย ก็มาถึงแพของเจ้าหน้าท่ีบริเวณหน้าเจดีย์พุทธคยา  เจ้าหน้าท่ีและ สารอาหารส�ำคัญของสัตว์น�้ำ    สายน�้ำที่ไหลแรงช่วยเพิ่มออกซิเจน เหล่าสมาชิกกลุ่มใบไม้แยกย้ายกันเก็บของ  เตรียมตัวออกปฏิบัติ ในน�้ำ  ขณะที่อุณหภูมิน�้ำลดต�่ำเป็นปัจจัยกระตุ้นให้พ่อแม่พันธุ์ปลา ภารกจิ อย่างไม่รู้ง่วง แม้เข็มนาฬิกาเดนิ ถงึ เลข ๑ ของเชา้ วันใหม่ และสัตว์น้�ำต่าง ๆ  ผสมพันธุ์กัน    เมื่อแม่ปลาเริ่มต้ังท้องและมีไข่ นับล้านรอการฟักตัว แม่ปลาจะอุ้มท้องว่ายทวนกระแสน�้ำไปวางไข่ “ถ้าท�ำได้  ค�ำท่ีว่า  ‘ในน�้ำมีปลา  ในนามีข้าว’  ก็จะเป็นจริง” ยังต้นน�้ำตามเนวิเกเตอร์จากสัญชาตญาณความเป็นแม่  มันจะกะ หนุ่มใหญ่ผูร้ ิเร่มิ โครงการกลา่ วอย่างมีความหวัง ตำ� แหนง่ วางไขใ่ นจุดท่ีเหมาะสม ตาขา่ ยดกั ฝนั กลางฤดูฝน ฤดูน�้ำแดงจึงเป็นดั่งสวรรค์ของเหล่าสัตว์น้�ำ  และเป็นเวลา ทองของชาวประมงนำ�้ จืดรอบเขื่อน ระหว่างเรือโลดแล่นเหนือท้องน�้ำกว้าง  เท่าที่ตาเล็ก ๆ  ของ ฉันมองเห็น มีตาข่ายเก่าชำ� รุดติดซากตอไม้จำ� นวนมากตลอดลำ� น้�ำ ตามกฎหมาย  การจับปลากินยังชีพน้ันยังคงท�ำได้ตลอด พ้นจากผิวน้�ำปลาอาจรอด  แต่สัตว์ผู้ล่าปลาอย่างนกไม่อาจบินผ่าน ทงั้ ปแี มใ้ นชว่ งฤดนู ำ�้ แดง ยกเวน้ บรเิ วณลำ� นำ�้ ทหี่ า้ มเดด็ ขาดสามแหง่ ข่ายนั้นไปได้    โชคนิธิ คงชุ่ม  หนุ่มร่างท้วมใจดีวัย  ๒๗  ปี  หัวหน้า คือบริเวณสันเข่ือน ห้วยบ้านไร่ และห้วยบีคลี่ ซึ่งห้ามล่าตลอดทั้งปี กลุ่มใบไม้ที่พาอาสาสมัครนับ  ๑๐  คนมาร่วมงานนี้  เล่าให้ฟังว่า แต่ก็เปิดโอกาสให้จับปลาด้วยเคร่ืองมือพ้ืนบ้านที่ไม่ท�ำลายพันธุ์ ตลอดระยะเวลาที่ท�ำงานมาพบนกท้ังท่ียังมีชีวิตและซากนกหลาย สัตว์น้�ำรุนแรง  เช่น  เบ็ด  (ยกเว้นเบ็ดราว)  สวิง  ไซ  อีจู้  โทง  เป็นต้น ชนดิ ติดอยกู่ บั ขา่ ยตะคัดเหลา่ นั้น ผู้ฝ่าฝืนมีโทษปรับต้ังแต่  ๕,๐๐๐-๕๐,๐๐๐  บาท  และหากใครใช้ ส่วนใต้ผิวน้�ำลึกลงไปเกินกว่าตาเห็น  เจ้าหน้าท่ีใช้ตะกาว ซ่ึงเป็นเหล็กคล้ายกับสมอเรือโยนลงน�้ำเกี่ยวตาข่ายข้ึนมา  ท�ำให้เรา พบว่ายังมีตาข่ายอีกหลายร้อยผืนท้ังข่ายเก่าและใหม่ลากยาวจาก 16

อาสาสมัครปฏิบัติภารกิจช่วยแม่ปลาในยามค่�ำคืน  ซึ่งเป็นช่วงท่ีมีผู้ลักลอบจับสัตว์น้�ำมากที่สุด ล่มสลายของแหลง่ อาหารและรายไดท้ ่ีส�ำคญั ...ของทุกชีวติ เจ้าหน้าท่ีก�ำลังสาวเก็บตาข่ายดักปลา 17 ที่มีคนลักลอบวางไว้ในช่วงฤดูแม่ปลาวางไข่  ซ่ึงเป็นการท�ำประมงท่ีผิดกฎหมาย

ปลาแม่น้�ำธรรมชาติใหญ่น้อย จากเขื่อนวชิราลงกรณวางเรียงรายขาย ในตลาดสดอ�ำเภอสังขละบุรีตั้งแต่เช้าตรู่ ตล่ิงฝั่งหน่ึงไปยังอีกฝั่งหน่ึง  ซึ่งไม่ใช่แค่แนวเดียว  แต่โยงซ้อนกัน เหน็บหนาวจากลมฝนจนเส้ือแขนยาวสามช้ันแทบทานไม่ไหว    แต่ ไปมายง่ิ กวา่ ใยแมงมมุ  ลกึ ลงไปสองชนั้ สามชน้ั เพอื่ ดกั ปลาทงั้ ทหี่ ากนิ เรามีลมหายใจเป็นเดิมพัน  ย่ิงแกะตาข่ายปล่อยปลาไวเท่าไร  น่ัน ผวิ นำ�้ และหนา้ ดนิ หมายถงึ ปลาตัวต่อไปทีถ่ ูกรัดตดิ ขา่ ยมโี อกาสรอดมากขึน้ เท่านนั้ เหลา่ อาสาฯ จากกลมุ่ ใบไมก้ วา่  ๑๐ คนทก่ี ระจายกำ� ลงั ไป จังหวะท่ีฝ่ามือฉันสัมผัสท้องเต่งท่ีเต็มไปด้วยไข่หลายพัน ตามเรือต่าง ๆ  พร้อมกับเจ้าหน้าท่ีซ่ึงเป็นนายท้ายเรือ  เริ่มสาวข่าย ฟองขณะอมุ้ แมป่ ลากระสบู ตวั โตไมต่ ำ่� กวา่  ๒ กโิ ลกรมั มาวางบนตกั ตะคดั ทมี่ ปี ลาตดิ ขน้ึ มาจ�ำนวนมาก หนา้ ทส่ี �ำคญั คอื ตอ้ งตดั ขา่ ยชว่ ย แลว้ รบี ควา้ กรรไกรตดั ขา่ ยตะคดั ทพี่ นั ตวั ปลาแนน่ กอ่ นจะปลอ่ ยปลา ชีวติ ปลาให้ไวที่สุด ลงนำ�้  ฉนั ไมร่ วู้ า่ แมป่ ลาจะวา่ ยทวนนำ�้ ไปถงึ ทว่ี างไขใ่ หก้ ำ� เนดิ ลกู ปลา ได้หรือไม่  แต่มันคือความส�ำเร็จที่เกิดขึ้นกับหัวใจอย่างท่ีเขาบอกไว้ ตาข่ายถูกสาวข้ึนมาผืนแล้วผืนเล่าอย่างไม่รู้จุดหมาย จริง ๆ ปลายทางวา่ จะไปสิน้ สดุ ท่ีตอหลักไหน เราช่วยต่อลมหายใจให้เขา ไม่ใช่ในฐานะของพระเจ้าผู้กุม ตลอดระยะเวลาการดำ� เนนิ โครงการมากวา่  ๕ ป ี ชดุ ปฏบิ ตั ิ ชะตาชีวติ  แต่ในฐานะเพอ่ื นท่ยี ังพงึ่ พาอาศัยธรรมชาติร่วมกนั งานเกบ็ กตู้ าขา่ ยซงึ่ ขวางกนั้ วงจรชวี ติ ของปลาตามธรรมชาตใิ นพนื้ ท่ี กวา้ งใหญก่ วา่  ๒ แสนไรไ่ ดน้ บั หมนื่ ผนื  ซง่ึ หากนำ� ขา่ ยตะคดั จำ� นวน นำ�้ แดงทห่ี ลากมาอาจบอกแมป่ ลาวา่ ถงึ เวลาใหก้ �ำเนดิ ชวี ติ นั้นมาเย็บต่อกันจะได้ระยะทางไป-กลับจากอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ แตม่ นั คงไมร่ วู้ า่ เปอรเ์ ซน็ ตข์ องการเกดิ พอ ๆ กนั กบั ความตาย แมป่ ลา ถงึ เมอื งชายแดนตะวันตกอย่างสงั ขละบรุ ไี ด้เลยทีเดยี ว บางตวั อาจตอ้ งหยดุ ฝนั ทจ่ี ะกลบั ไปวางไขย่ งั บา้ นหลงั เดมิ กลางฤดฝู น เม่ือถูกกับดักตาข่ายขวางกั้นไว้ “มีปลาไข่เต็มท้องถูกตาข่ายรัดแน่น  เม่ือเราช่วยปล่อยเขา ส่ิงนี้คือความสำ� เร็จท่ีเกิดกับทรัพยากรและเป็นความสำ� เร็จที่เกิดขึ้น “คนที่ไม่มีอาชีพเสริมเขายังร้ันอยู่  เพราะถ้าเขาหยุดจับก็ กับหวั ใจเรา” โชคนิธบิ อกฉนั อย่างนนั้ ไม่มรี ายได้มาจุนเจือ เขาตอ้ งหาเลีย้ งลกู เล้ียงเมีย  ถา้ ผมไมไ่ ดเ้ ลย้ี ง ปลากระชัง  ไม่ได้วิ่งเรือรับนักท่องเที่ยว  ผมก็ต้องไปจับปลาเหมือน ฉันร่วมลงเรือออกปฏิบัติงาน  ทั้งเวลากลางวันท่ีแดดร้อน กัน  ขนาดเรายังกระท่อนกระแท่น    ระยะ  ๔  เดือนนี้คนท่ีไม่มีเรือว่ิง จนแสบผิว  บางวันก็ฝนตกหนัก  และในเวลากลางคืนที่มืดมิดทั้ง 18

หาแต่ปลาเป็นหลักจะล�ำบากนะ  แต่ออกไปจับปลาก็เสี่ยงโดนจับ” เล้ียงไม่รอด  ตายหมด    มันเป็นพันธุ์ปลาท่ีช้�ำมา  ไม่เหมือนกับที่ บุญเรือง บุญเสน  ชาวประมงสังขละบุรี  เจ้าของกระชังปลาคัง เราซื้อตามร้าน”  นงลักษณ์สะท้อนปัญหาขณะป้อนข้าวบดให้หลาน และเรือรับจ้างเล่าถึงความเป็นอยู่ของคนหาปลาในช่วงฤดูน้�ำแดง ตวั นอ้ ยวยั  ๗ เดือน ภรรยาของเขา นงลกั ษณ ์ บญุ เสน เสรมิ วา่  “แตก่ อ่ นทยี่ งั ไมห่ า้ มจบั ช่วงฤดูน�้ำแดง  คนหาปลาขายได้ถึงหม่ืนสองหม่ืนบาท  พอหมดช่วง เม่อื ฝันของคนวางข่ายถูกดักเสยี เอง… น�้ำแดงก็หาปลาไมค่ อ่ ยไดแ้ ลว้ ” “ล�ำห้วยไหนที่ปลาขึ้นวางไข่เยอะ ๆ  เขาจะปิด  อย่างบีคล่ี แต่ให้จับข้างนอกได้  แล้วก็ขยายเขตห้ามจับไปเรื่อย ๆ  จนมา แมจ้ ะเปน็ ประเดน็ ทอี่ อ่ นไหวแตท่ งั้ สองสามภี รรยากผ็ ลดั กนั กฎหมายใหมเ่ ขาปดิ หมดตง้ั แตห่ นา้ เขอ่ื นถงึ ทา้ ยเขอื่ น หวั หนา้ คนเกา่ เล่าเร่ืองราวในอดีตให้ฟังอย่างเป็นมิตร    พวกเขาหาปลามาตั้งแต่ เคยมีโครงการให้ชาวบ้านไปคุยกับผู้ว่าฯ  โดยตรง  ไปตกลงกันว่าจะ หลังสร้างเขื่อนใหม่ ๆ  ซ่ึงคนหาปลามีแต่คนไทย  ส่วนคนมอญและ แบ่งเขตให้จับปลายังไง  ใช้ข่ายตาห่างเท่าไร  แต่พอหัวหน้าย้ายไป กลุ่มชาติพันธุ์อื่นยังท�ำไร่อยู่บนเขา    จนเมื่อกรมอุทยานแห่งชาติฯ โครงการกห็ ยดุ  ไมม่ ใี ครสานตอ่ ” หวั หนา้ ครอบครวั บญุ เสนถา่ ยทอด ประกาศพน้ื ทเ่ี ปน็ เขตอทุ ยานฯ ผคู้ นบนเขากต็ อ้ งยา้ ยลงมาอยแู่ พและ ความทรงจำ� สีหมน่ ราวกับท้องฟา้ ที่ก�ำลงั ครมึ้ ฝนระหว่างเราคุยกนั หาปลาเปน็ อาชพี  คนหาปลาจึงเต็มไปหมด จังหวะท่ีปลาหลุดจากข่ายได้ไปวางไข่  อาจท�ำให้หลายคน มปี ลากินไปตลอดปี “ท�ำไมถึงเลกิ จบั ปลาแลว้ มาเลี้ยงปลากระชงั แทนคะ ?” จังหวะที่ปลาหลุดจากข่ายได้ไปวางไข่  ไม่รู้ว่าครอบครัว “เปลยี่ นมาเลยี้ งเพราะหาปลาลำ� บาก ไปกโ็ ดนจบั  มนั ไมค่ มุ้ ” เจ้าของข่ายจะมโี อกาสกนิ ปลาในวันพรงุ่ นีไ้ หม ชายกลางคนผิวคล้�ำแดดตอบ  ก่อนเล่าต่อว่า  “เม่ือก่อนหาปลาเป็น จงั หวะทปี่ ลาตดิ ขา่ ยไมไ่ ดไ้ ปวางไข ่ อาจทำ� ใหห้ นง่ึ ครอบครวั อาชีพ  ใครขยันออกก็ได้  ใครขี้เกียจก็ไม่ได้  แล้วกรมประมงเขาก็มา อ่ิม แต่หลายครอบครัวอด ส่งเสริมการเลี้ยงปลากระชัง  ให้พันธุ์ปลามาแต่น้อย  มันไม่พอเลี้ยง จังหวะท่ีปลาติดข่ายไม่ได้ไปวางไข่  อาจคือความล่มสลาย หรอก  เราต้องลงทุนซื้อกันเอง    เราเริ่มเลี้ยงปลามา  ๔-๕  ปีแล้ว ของแหลง่ อาหารและรายไดท้ ีส่ �ำคัญ...ของทกุ ชีวติ เพราะหาปลามนั ไมเ่ หลือเก็บ” เหมอื นฝนั ทแี่ ขวนบนเสน้ ตาขา่ ย ไมม่ คี วามแนน่ อน ทงั้ ปลา “ถ้าใช้แต่อุปกรณ์ท่ีเขาอนุญาตมันก็หาปลาได้ไม่พอหรอก คนดกั ขา่ ย หรอื แม้แตค่ นตดั ข่าย  แต่เลี้ยงปลาก็เส่ียงนะ  อย่างช่วงน�้ำแรง ๆ  ปีที่สะพานพัง  (วันท่ี  ๒๘ คาดเดายากดงั่ ฟา้ ฝน  หยดนำ�้ ทต่ี กลงมาเตมิ เตม็ ผนื นำ้� อาจ กรกฎาคม ๒๕๕๖) กระชงั ปลาพงั กนั เยอะ ปลาหลดุ ไปเปน็ พนั  ๆ ตวั คอื หยาดน�ำ้ ตาท่หี ล่ังรินให้กบั ฝนั กลางฤดฝู น… เสยี เปลา่ เลย แลว้ ไมม่ เี งนิ ชดเชย  เทศบาลเขาใหพ้ นั ธป์ุ ลาคงั มา แต่ เม่ือตัดข่ายตะคัดที่ผูกรัดตัวปลา ออกหมด  ก็ได้ปล่อยปลาคืนสู่ธรรมชาติ 19

ตะวันขนึ้ ที่ฝัง่ ตะวนั ตก เราแอบซุ่มบริเวณปากล�ำน้�ำเงียบ ๆ  เพื่อรอผู้ลักลอบจับ ปลาอย่างผิดกฎหมายนานหลายช่ัวโมง  ฉันน่ังหนาวหลับ ๆ  ตื่น ๆ จังหวะเวลาของทุกชีวิตมี  ๒๔  ชั่วโมงเท่ากันตั้งแต่ ระหวา่ งเจา้ หน้าทเี่ ฝา้ สอดสอ่ งสายตาฝา่ ความดำ� มืดและกล่มุ หมอก พระอาทิตย์แย้มหน้าผ่านขอบฟ้าข้ึนมาสบตาให้ความอบอุ่นแล้ว ท่เี รม่ิ ลงหนาตาสังเกตความเคลื่อนไหวผิดปรกตใิ นลำ� น�้ำ ลาลับให้พระจันทร์อวดแสงนวลตาต่อทั้งคืน แลว้ ในเวลาเชา้ มดื ของวนั ใหมก่ ม็ เี รอื ลำ� หนง่ึ แลน่ มา ไพรตั น์ ภารกิจในโครงการนี้ไม่มีก�ำหนดเวลาแน่นอน  บางครั้ง สตาร์ตเครื่องและรีบเร่งเรือมุ่งหน้าเข้าหาเรือล�ำน้ัน  ฉันรู้สึกต่ืนเต้น ท�ำงานกลางวัน บางคราวทำ� งานกลางคืน หลายครั้งลากยาวถึงเช้า และหายงว่ งทันท ี รู้สึกเหมอื นอย่ใู นภาพยนตร์สายลับ และตลอดเวลาก็ล่อแหลมสุ่มเส่ียงอันตรายจากอุบัติเหตุหรือการ ปะทะกับผู้กระท�ำผิดกฎหมาย    หากเป็นหน้าที่โดยตรงคงหลีกเลี่ยง เขาสอบถามชายหนมุ่ บนเรอื วา่ มาทำ� อะไร ชายหนมุ่ ตอบวา่ ไมไ่ ด ้  แตถ่ า้ ไมใ่ ช ่  แลว้ ฝนั แบบไหนทร่ี วมอาสาสมคั รกลมุ่ ใบไม ้ ๑๐ มาตนี กแตไ่ มไ่ ดส้ กั ตวั  บนเรอื ปเู สอ่ื เรยี บ ๆ ไรต้ วั นกหรอื อปุ กรณต์ นี ก กว่าคนมาในช่วงฤดูนำ้� แดง ? ใด ๆ  แนน่ อนวา่ เขาไมไ่ ดม้ าตนี กตอนต ี ๔ แตเ่ มอ่ื ไมม่ หี ลกั ฐานเอาผดิ กต็ อ้ งปลอ่ ยไป  เหตกุ ารณท์ ำ� นองเดยี วกนั  บางคนื เจา้ หนา้ ทอ่ี าจเจอ “ทำ� ในส่งิ ทเ่ี ราท�ำได ้ ณ จุดที่เราอย ู่ ดว้ ยสง่ิ ทเี่ รามี” ปลาชะโดตวั ละเกอื บ ๑๐ กโิ ลกรมั ซอ่ นไวใ้ ตเ้ สอื่  บางคนื เจอลกู ปลา โชคนธิ  ิ พใ่ี หญข่ องกลมุ่ ใบไมก้ ลา่ วคำ� ขวญั ประจำ� กลมุ่ ขน้ึ มา ชะโดแดงแจน๋ บั รอ้ ย ๆ ตวั ในถงั ใหญ ่  เมอ่ื เจอของกลางเจา้ หนา้ ทต่ี อ้ ง ก่อนจะเล่าให้ฟังว่า  “พ่ี ๆ  มูลนิธิอนุรักษ์ป่าตะวันตก  หน่วยประมงฯ ยึดปลาไว้  ส่วนชาวบ้าน เจ้าหน้าที่เลือกที่จะตักเตือนและปล่อยให้ เขาแหลม  กลุ่มคนอาสาเพื่อแผ่นดิน  พวกเขาคือของแท้ที่ท�ำงานนี้ กลับบ้านแม้จะสามารถจับสง่ ด�ำเนินคดี กันอย่างจริงจัง    ส่วนกลุ่มเราเห็นว่าสามารถรวมตัวกันมาช่วยงาน เจ้าหน้าท่ี  และช่วยเผยแพร่โครงการผ่านส่ือสังคมออนไลน์  เพื่อให้ .......................................................................………... เกิดความรู้ความเข้าใจและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมให้เป็นไปตาม คืนสุดท้ายของกลุ่มอาสาสมัคร  หลังกลับจากปฏิบัติงาน วตั ถปุ ระสงค์ของโครงการ” ไกลข้ามเขตอ�ำเภอนานข้ามวันข้ามคืน  อ�ำพลเล่าเร่ืองอย่างต่ืนเต้น ในบทสนทนาเคลา้ เสยี งสายฝนตกกระทบผนื น้�ำ ฉนั ถามถงึ ถึงการไปเห็นกับตาตัวเองครั้งแรกในการท�ำงานมาหลายปีว่าปลาที่ ความเปลี่ยนแปลงหลงั จากเกิดโครงการนี้ แกะจากข่ายและปล่อยลงน�้ำน้ันว่ายไปถึงท่ีวางไข่จริง ๆ    เพราะ “การท่ีเราเก็บกู้ตาข่าย  เปิดโอกาสให้ปลาขึ้นไปวางไข่ได้ หลังจากปล่อยปลาแล้วเขาได้เดินทวนนำ้� ไปตามทิศทางท่ีปลาว่าย มาก  แปลว่าปริมาณปลามีแนวโน้มมากข้ึน  แต่เราไม่ได้เก็บข้อมูล ขึ้นไปตามล�ำห้วยเล็ก ๆ  บริเวณต้นน�้ำ  และเห็นฝูงปลาท่ีมีรอยแผล จริงจังที่ปลายทาง  แต่อย่างน้อยต้นทางเราเห็น    อย่างล่าสุดผม ถลอกว่ายหายเข้าไปในกอหญ้าริมน�้ำซึ่งเป็นจุดท่ีปลามักใช้เป็นท่ี ปล่อยปลาตะเพียนตัวใหญ่ ๆ  ไข่เต็มท้องและตัวผู้ที่พร้อมจะฉีด วางไข่ น�้ำเชื้อ  คืนเดียว  ๓๐-๔๐  ตัว”  คือค�ำตอบจากประสบการณ์ของเขา “ถือเป็นรางวัลของการท�ำงานเลย ถ้าวันนี้ไม่ไปเก็บข่ายจะ กอ่ นทิง้ ทา้ ยว่า เสยี หายขนาดไหน ขา่ ยเตม็ ปากอา่ วไปหมด ไมม่ ที างทปี่ ลาจะขนึ้ ไป “ถา้ เราทำ� ตรงนไี้ ดส้ ำ� เรจ็ จะเปน็ ตน้ แบบของทอ่ี นื่  อยา่ คดิ วา่ ต้นน�้ำได้เลย” ท�ำไม่ได้  ถ้าอยากเห็นความย่ังยืนก็ต้องท�ำ  เราเริ่มจากคนไม่กี่คน แววตาประกายเปย่ี มด้วยความหวงั ของคนทำ� งานท่ไี ดเ้ ป็น ทกุ คนเอางานเปน็ ทต่ี งั้   งานอนรุ กั ษเ์ ปน็ งานทที่ �ำไมม่ วี นั จบ การสรา้ ง ประจกั ษพ์ ยานกบั ตาวา่ ปลาทปี่ ลอ่ ยกบั มอื จะไดว้ างไขแ่ ละใหก้ �ำเนดิ ส�ำนกึ คนรนุ่ ใหมเ่ ป็นส่งิ จำ� เปน็ ” ลูกปลาอีกนับล้านชีวิต  ซึ่งจะเติบโตต่อไปตามวงจรธรรมชาติ  เป็น ต่อค�ำถามเดิมกับอ�ำพล  หัวหน้าโครงการสนับสนุนงาน ทรพั ยากรตน้ ทนุ ทส่ี ำ� คญั ของชาวบา้ นรอบอา่ งเกบ็ นำ�้ เขอ่ื นเขาแหลม ปอ้ งกนั ฤดปู ลาวางไขท่ ด่ี �ำเนินงานมาหลายปี เป็นอาหารในจานส่งกล่ินหอมย่ัวล้ิน  เป็นเงินตราใช้ยังชีพเลี้ยงปาก “เราพบว่าตัวเลขจากสะพานปลาทั้งสองอ�ำเภอเพ่ิมขึ้น ท้อง และหมุนเวยี นธรุ กจิ การท่องเท่ยี วท่จี ะยงั คงมีปลามาเติมเต็ม ๓ ปที ผ่ี า่ นมามปี ลาตะเพยี นขนึ้ เปน็  ๑๐ ตนั  ตวั เลขนไี้ มเ่ คยมมี ากอ่ น ฉันนึกถึงเช้าวันใหม่วันหนึ่ง  วันท่ีล่องไปกลางผืนน้�ำกว้าง ในรอบ  ๑๐  ปี    ปีท่ีแล้วเราเจอปลากา  ๑๐  กิโลคร่ึง  ไข่ออกไปแล้ว และหมอกขาวจาง  ตอไม้ที่โผล่พ้นน�้ำเป็นระยะ ๆ  กับบรรยากาศ นะ  แล้วยังเจอพันธุ์ปลาที่ไม่เคยเห็นมานานอย่างปลาสร้อยน�้ำเงิน อมึ ครมึ ชวนสน้ิ หวงั  เงยี บเหงาวงั เวง  แตไ่ มน่ านทอ้ งฟา้ กค็ อ่ ย ๆ สาด ปลากระแห ปลาเนอ้ื ออ่ น  และจากการสงั เกตของเจา้ หนา้ ทหี่ รอื จาก แสงสวา่ งเผยความงดงามของธรรมชาตเิ บอื้ งหนา้  ราวกบั เปน็ สญั ญาณ ชาวบ้านท่ีเราไปพูดคุยก็เห็นตรงกันว่าพบปลามากข้ึน  น่ีเป็นข้อมูล ของความหวังใหม่    เช่นเดียวกับ  “โครงการสนับสนุนงานป้องกัน แวดลอ้ ม ไมใ่ ชง่ านวจิ ยั  แตก่ พ็ อชคี้ รา่ ว ๆ วา่ หลงั โครงการดำ� เนนิ งาน ฤดปู ลาวางไข”่  ในนา่ นนำ้� ฝง่ั ตะวนั ตกทก่ี ำ� ลงั ชว่ ยตอ่ ชวี ติ คนและปลา มาจำ� นวนประชากรปลาเพิม่ ข้นึ ” เขาตอบอยา่ งภูมใิ จ ฉันเห็นพระอาทิตย์ข้ึนทางฝั่งตะวันตก  สวยงามเกินกว่าจะ “จริง ๆ  ชาวบ้านที่เห็นด้วยก็มีเยอะ  คอยเป็นหูเป็นตาเป็น บรรยาย…  สายข่าวให้เรา  คนที่โทร.บอกเราก็คือคนท่ีเห็นว่าการชอร์ตปลา เปน็ การทำ� ประมงทไ่ี มย่ งั่ ยนื ” ไพรตั น ์ ออ่ นจนั ทร์ เจา้ หนา้ ทป่ี ระมง นายท้ายเรอื กล่าวข้นึ กอ่ นสง่ สญั ญาณให้ทุกคนในเรอื เงียบเสยี ง 20

อาสาสมัครกลุม่ ใบไม ้ กลุ่มคนอาสาเพือ่ แผ่นดนิ   และเจ้าหน้าท่ีกรมประมง ก�ำลังนงั่ วางแผนปฏิบัตภิ ารกิจ  เก็บก้ตู าข่ายดักปลาแม้จะเปน็ เวลายามค�่ำคนื แลว้ ขอขอบคุณ พรี่ นิ -อ�ำพล ฐาปนพนั ธน์ ติ กิ ุล เลขานุการมลู นธิ ิอนุรกั ษป์ า่ ตะวันตก นา้ ป้อม-วทิ ยา สวนตะโก หวั หน้ากลมุ่ ปฏบิ ัติงานสำ� นักบริหารจดั การ ประมงน�้ำจดื เขือ่ นวชริ าลงกรณ นา้ ยา-ไชยา แถวเท่ยี ง สมาชกิ กลุ่มอาสาเพื่อแผ่นดิน นา้ เขยี ด-ไพรตั น์ ออ่ นจนั ทร ์ เจา้ หนา้ ท่กี รมประมง น้าเริง-ธนากร แผเ่ ธียรทอง เจ้าหนา้ ทกี่ รมประมง หมวดหนอง-สนอง ปน่ิ ตรุ งค ์ เจา้ หนา้ ทก่ี องรอ้ ยต�ำรวจตระเวนชายแดน ที ่ ๑๓๔ อ�ำเภอสงั ขละบรุ ี พ่เี กง่ -โชคนธิ  ิ คงชุ่ม หัวหนา้ กลมุ่ ใบไม้ บุญเรอื ง บญุ เสน ชาวประมงสงั ขละบุรี นงลักษณ ์ บญุ เสน ชาวประมงสังขละบุรี กล่มุ ใบไม้ เพจ Nature Toon การต์ นู สอ่ื ความหมายธรรมชาติ รายการคนมนั สพ์ ันธุ์อาสา SeubNews บทความ “สิน้ มัจฉาในบคิ ล ่ี ก็ส้ินนท ี ๓ ประสบ” และแหล่งขอ้ มลู ทุกอย่างทีไ่ มไ่ ด้กล่าวถงึ  ณ ที่นี้ 21

แมลงหลากหลายชนิดท่ีทอดเรียบร้อยแล้ว  จัดวางเรียงรายอยู่ในถาดพร้อมขาย  ท้ังตั๊กแตน  แมงป่อง  บึ้ง  หนอนไหม  หนอนไม้ไผ่  ฯลฯ 22

สะดเวทงือดนาวถงึ  ดสุ ติ  ระเบยี บนาวีนรุ กั ษ ์  พรี พฒั น ์ จารสุ มบัติ “จุ ๆ  อย่าย่างแฮงหลาย  มั่นสิหนีเบ้ิด” พ่อกระซิบแผ่วเบามาจากด้านหน้าลูกชาย  สองคนตา่ งวัย อันมีสายเลือดสัมพันธ์กำ� ลังย่องกริบเรียงเดี่ยวไปตามคันนาแฉะช้ืน ที่แซมด้วยวัชพืชระบัดแข่งต้นกล้า    ท้องทุ่งเขียวไสวตัดกับเนินดิน สีถ่านย่ิงกระจ่างชัดขึ้นหลังจากม่านตาชินชากับความมืดในคืนท่ี แสงจันทร์นวลสว่างราวกับตะเกียงเจ้าพายุแขวนไว้บนก้อนเมฆ สายลมแห่งท่ีราบสูงแม้ระลอกเล็กแผ่วผ่านก็ส่งผลต่อร่างกายสัตว์ เลือดอนุ่ ใหห้ นาวสะท้านอยู่ไม่นอ้ ย  ฉึบ !  เสียงวัตถุมีคมโดยแรงคนส่งให้มันปักเข้าดินนิ่มแฉะ เสียงหร่ิงหรีดที่ระงมแซ่เงียบกริบลงทันที  จิโป่มหรือจ้ิงโกร่งตัวหน่ึง ก็แข็งทื่อราวกับทำ� ใจยอมรบั ความตายโดยดษุ ณี “เป็นหยังมันคือบ่ติงล่ะพ่อ”  เจ้าของชื่อเรียกบักห�ำน้อย กระซิบถามผู้พ่อขณะที่สองมือตะครุบแมลงเคราะห์ร้ายอันจะกลาย เปน็ อาหารโอชะในไมช่ า้ “กะยอ้ นเฮาเอาเสยี มปดิ ฮมู นั เด ้ มนั กะลไ้ี ปไสบไ่ ด”้  ผกู้ รา้ น วิชาหากินกบั ทุ่งนาปา่ เขาอธิบายให้ลูกชายฟงั เดก็ นอ้ ยไมต่ อบสงิ่ ใด จบั แมลงจโิ ปม่ หยอดใสข่ วดพลาสตกิ ใสแล้วออกแรงดึงเสียมท่ีปิดทับทางเข้ารังนอนของมัน  แบกอาวุธ ชาวนาข้นึ บ่าย่องกรบิ ตามพอ่ หาเหย่อื ตวั เล็กในค่ำ� คืนน้ตี อ่ ไป ความจรงิ แลว้ เขารสู้ กึ สงสยั ในวธิ จี บั แมลงซง่ึ ตา่ งจากทกุ ครง้ั ท่ีเคยหยอดน�้ำลงรูแมลงให้จิซอน  จิโป่ม  จิหรีด  ไต่หนีน้�ำออกมาให้ จบั โดยง่าย อยา่ งไรกแ็ ลว้ แตเ่ ขาคดิ ถงึ วงกบั ขา้ วในค่�ำคนื นเ้ี ปน็ ทส่ี ดุ  มนั จะมีอาหารจานโปรดจากน้�ำพักน้�ำแรงของเขาและพ่อเพิ่มข้ึนมาอีก หน่ึงเมนู    ป่านน้ีถ่านในเตาที่คะยั้นคะยอให้แม่ก่อไว้คงคุแดงรอเขา อยแู่ นแ่ ล้ว 23

หลายคนคิดว่าแมลงไม่น่าจะเป็นอาหาร  แต่โปรตีนจากแมลงเทียบเท่ากับเน้ือหมูเนื้อไก่ ๑ ส่วนประเทศไทยพบแมลงกินได้หลายสิบชนิด  แต่เห็น ผ่านตากันบ่อย ๆ  ราว  ๒๐  ชนิด  เช่น  จ้ิงหรีด  (ประกอบด้วยส่ีสาย หมุนเข็มนาฬิกาย้อนไปสมัยที่มนุษยชาติยังใช้การแลก พนั ธ ์ุ ไดแ้ ก ่ จง้ิ โกรง่  จง้ิ หรดี ทองดำ�  จงิ้ หรดี ทองแดง จง้ิ หรดี ทองลาย) เปลย่ี นสงิ่ ของ  ความชาญฉลาดของบรรพบรุ ษุ เรม่ิ ตน้ จากการสงั เกต แมลงกระชอน แมงมนั  แมลงจนิ นู  แมลงกดุ จ ่ี ตก๊ั แตน จกั จนั่  หนอน เริ่มต้นจากตรงไหน ?  เริ่มจากสังเกตสัตว์เลี้ยงเช่นไก่  ท่ีไม่ได้กินแค่ ไมไ้ ผ ่ ไขม่ ดแดง ผึง้  ต่อ แมลงดานา แมลงตบั เต่า หนอนไหม และ พืชพรรณธญั ญาหาร แตก่ นิ แมลงซ่ึงเป็นศัตรตู ัวฉกาจของมนุษย์ อีกสารพัดแมลงท่ียืนยันความอุดมสมบูรณ์  ณ  ส่วนเส้ียวดินแดน สุวรรณภูมิรูปด้ามขวานแห่งนี้ว่า  ในน�้ำไม่ได้มีแค่ปลา  ในนาไม่ได้มี เมื่อพูดถึงสัตว์ตัวเล็กมากขามันอาจพ่วงมาด้วยค�ำว่า แค่ข้าว  แต่สมบูรณ์พูนพร้อมด้วยสัตว์เล็กมากขาท่ีคร้ังหน่ึงเคยเป็น หายนะ เพราะแมลงเปน็ พาหะนำ� โรค อาหารของมนั คอื พชื ไรช่ าวสวน ส่วนเกนิ ในสารบบอาหารการกนิ ของมนษุ ย์ แมก้ ระทงั่ แมลงชนดิ มปี กี ยงั สรา้ งความร�ำคาญใจใหม้ นษุ ยด์ ว้ ยเสยี ง หว่ีจากการกระพือปีกของมัน จนใคร ๆ ต่างเบือนหน้าหนีหรืออยาก “ฝร่ังเขากินแมลงทอดกนั บ้างไหมป้า” ก�ำจดั ใหพ้ น้ ไปเสีย ดเู หมือนผมจะเรมิ่ ดว้ ยขอ้ สงสยั แบบหว้ น ๆ หากแตม่ นั ตรง กับบริบทที่ปรากฏอยู่ขณะนี้    ฝรั่ง  จีน  แขก  นับ  ๑๐  คนในตรอก ไก่และมนุษย์เป็นส่ิงมีชีวิต  ไก่กินแมลงได้  ดังน้ันมนุษย์จึง ข้าวสาร  (ถนนข้าวสาร)  ก�ำลังมุงดูเหล่าแมลงทอดสีทองแดงกอง กนิ แมลงได ้ (อย่างดเี สียด้วย) เกล่ือนถาดด้วยความสงสัย  มันคืออะไร ?  กินได้จริงหรือ ?  รสชาติ เป็นอย่างไรหนอ ?    ค�ำถามที่วนอยู่ในความคิดไม่มีทางถูกไขให้ วัฒนธรรมการกินแมลงไม่ได้จ�ำกัดอยู่ในประเทศใดหรือ กระจ่างได้ดีไปกว่าการลองชิม  แน่ละคงต้องรอให้ใครสักคนเป็น ทวีปใดเป็นพิเศษ  เพราะมีหลากหลายชนชาตินิยมบริโภค  เช่น  คน ผทู้ ดลองรายแรก  นคี่ อื ความสนกุ ของนกั ทอ่ งเทยี่ วตา่ งแดนผไู้ มเ่ คย บราซิลชอบกินมดชนิดหน่ึงอันเป็นวัฒนธรรมท่ีสืบต่อกันมานานใน ลิ้มลองรสชาติของสัตว์ตัวเล็กจ้อยพวกนี้ แถบอเมริกาใต ้  สว่ นคนในแถบแอฟริกานยิ มกนิ ปลวกและตั๊กแตน เพราะอดุ มดว้ ยโปรตนี ชว่ ยทดแทนเนอื้ สตั วท์ ห่ี ายากกวา่   และประเทศ ท่ีเรารับวัฒนธรรมทางดนตรีอย่างเกาหลีก็เป็นอีกหนึ่งดินแดนที่ชม ชอบการกนิ ดกั แด้ไหม 24

“กม็ กี นิ กนั บา้ งพอ ๆ กบั คนไทยนะ แตส่ ว่ นใหญช่ อบถา่ ยรปู อะลมู ิเนียมมันวาวโกยแมลงทอดตัวจอ้ ยใหน้ อนเปน็ ระเบียบในถาด มากกวา่ ” ทองประกาย ไชยตะมาตย ์ หรอื  ปา้ เตย สาวรนุ่ ใหญใ่ จดี องค์กรท่ีว่าอาจอยู่ไกลสุดขอบโลก  แต่แมลงใกล้ตัวมาก ตอบพลางตักแมลงทอดขายให้ลูกค้าฝร่ัง พอที่หยิบเคี้ยวเข้าปากได้ในขณะน้ี    ผมเริ่มเล่าให้ฟังคร่าว ๆ  ราว หลอดไฟสสี ม้ ทรงเปลวเทยี นควำ�่ ขนาดเลก็ สองดวงทำ� หนา้ ท่ี หลานคุยกับป้า  หรืออาจมีใครสักคนได้ยินบทสนทนานี้ไปพร้อม ๆ ส่องสว่างอย่างแข็งขันไม่ต่างจากนายของมัน    แมลงทอดยอดฮิต กนั ดว้ ย… ตดิ ปากขาประจำ�  และสะดดุ ตาขาจรเดน่ ในแสงไฟ ไดร้ บั การจดั เรยี ง บนถาดแยกกนั อยา่ งเปน็ ระเบยี บ  นอกจากแมลงทอดทเ่ี หน็ ไดท้ ว่ั ไป จากขอ้ มลู ของเวบ็ ไซต ์ economist เปรยี บเทยี บสตั วท์ มี่ นษุ ย์ แลว้ ยงั มีแมงปอ่ งและบง้ึ ท่ดี จู ะเปน็ ตัวชโู รงของปา้ เตย บรโิ ภค ไดแ้ ก ่ ววั  หม ู ไก ่ และจงิ้ หรดี  พบวา่ ปรมิ าณอาหารทใี่ ชเ้ ลย้ี ง สัตว์เพื่อให้ได้เน้ือ  ๑  กิโลกรัมท่ีเหมาะสมต่อการบริโภคของมนุษย์ “เอาสิ  ลองดู”  เจ้าของค�ำพูดเม่ือสักครู่หยิบแมงป่องเสียบ คือ  วัวใช้อาหาร  ๙.๓  กิโลกรัม  รองลงมาคือหมูใช้อาหาร  ๔.๒ ไมพ้ รอ้ มขายขนึ้ มาพน่ ฟอ็ กกซี อสปรงุ รส เคลา้ ดว้ ยพรกิ ไทยปน่   แทบ กิโลกรัม  ไก่ใช้อาหาร  ๒  กิโลกรัม  และจิ้งหรีดใช้อาหารแค่  ๑.๒ ตงั้ ตวั ไมท่ นั กบั สตั วม์ พี ษิ ชนดิ นที้ ปี่ ะกนั ดว้ ยความบงั เอญิ ครงั้ ใดกต็ อ้ ง กิโลกรมั เทา่ นัน้ ขนพองสยองเกลา้ ทกุ ครงั้   แตม่ าคราวนร้ี ะบบหว่ งโซอ่ าหารไดพ้ สิ จู น์ แลว้ ว่าใครหมูใ่ ครจา่ สว่ นสดั สว่ นปรมิ าณเนอื้ ทก่ี นิ ไดข้ องสตั วท์ งั้ ตวั  (รวมกระดกู และเคร่ืองในซึ่งหลายชาติไม่นิยมบริโภค)  วัวมีเนื้อท่ีกินได้  ๔๐ สดทเสมตััดรจู ือ่ พัะสวเไท์ใ่วมยหียน่คาญบกปมุ้ กรรต่คมิมบั้อ่าาาแเงทกณมใ่าช ลเไแ้นรงตแ้ือ่ลทว้ ไี่ ดร้ บั เปอร์เซ็นต์  หมูและไก่มีเนื้อที่กินได้เท่ากัน  ๕๕  เปอร์เซ็นต์  และ จิง้ หรดี แทบกินได้ทกุ ส่วนคอื  ๘๐ เปอร์เซน็ ต์ แม้ว่าแมงป่องทอดน้ันดูไม่น่าอภิรมย์ล้ินเท่าใดนัก  แต่จุด ขายที่ผันเป็นรายได้คือความแปลกของสินค้าสีด�ำเสียบไม้นี่เอง จะเห็นไดว้ า่ สตั วข์ นาดใหญต่ อ้ งใชท้ รัพยากรอยา่ งมาก แต่ เนอ่ื งจากปจั จบุ นั แมงปอ่ งหนง่ึ ตวั ทำ� ราคาไดถ้ งึ  ๑๐๐-๑๕๐ บาทเมอื่ สดั สว่ นปรมิ าณเนอื้ ทไ่ี ดร้ บั เพอื่ เปน็ อาหารนนั้ เมอื่ เทยี บกบั แมลงอยา่ ง ขายชาวต่างชาติ    หากราคานี้ดูน่าสนใจแล้ว  ย้อนกลับไป  ๔-๕  ปี จง้ิ หรดี แลว้ ดจู ะไมค่ มุ้ คา่ เทา่ ไรนกั   ยงั ไมร่ วมเรอ่ื งของระยะเวลาและ กอ่ น เจา้ แปดขาหางงอนเคยมคี า่ ตัวแลกกบั ธนบัตรสีม่วงไดส้ บาย พ้ืนที่เล้ียง  เพราะเพียงแค่  ๑  เดือนเศษเราก็จับแมลงมาบริโภคได้ แล้วโดยไม่จ�ำเป็นต้องใช้ทุ่งโล่งกว้างหรือโรงเรือนขนาดใหญ่    และ ส่วนบึ้งหรือแมงมุมยักษ์ที่มักอาศัยอยู่ในรูก็ถูกล่าให้มาอยู่ สิ่งส�ำคัญคือการเลี้ยงสัตว์ใหญ่ทำ� ให้เกิดการปล่อยก๊าซคาร์บอนได- ในเมนอู าหารแปลกเชน่ เดยี วกนั  เจา้ มงั กรด�ำภาคพนื้ ดนิ ชนดิ นเี้ ปน็ ท่ี ออกไซด์ปริมาณมากซ่งึ เปน็ สาเหตขุ องภาวะเรือนกระจก นิยมในกัมพูชา  และกลายมาเป็นอาหารแปลกที่กวักมือเรียกนักชิม จากทวั่ โลกใหเ้ ดนิ ทางมาลมิ้ ลองจนเกดิ เปน็ อาชพี สรา้ งรายไดใ้ หช้ าว การบรรยายต้องระงับลงช่ัวคราว  ด้วยละอองฟุ้งบางของ กมั พชู าหลายชัว่ คน สายน�้ำจากฟ้า หมู่เมฆทะมึนเร่ิมกล่ันเม็ดฝนให้ใหญ่ข้ึนตามลำ� ดับ ปา้ เตยหยบิ แผน่ ยางใสขนาดราวเสอ่ื ปนู อนจากชอ่ งเกบ็ ของในรถเขน็ นอกจากขายหน้าร้านก็มักมีเพื่อนของป้าซื้อแพ็กใส่กล่อง คลี่คลุมรอบรถไม่ให้ละอองฝนสาดกระเซ็นโดนเหล่าแมลงตัวจ้อย ไปขายดว้ ย  แมแ้ มลงบางชนดิ จะถกู เดด็ ปกี บนิ ไมไ่ ดแ้ ตม่ นั กข็ า้ มน้�ำ อาหารท่ีหลายคนอาจร้องยี้เบือนหน้าหนี  แต่ส�ำหรับแม่ค้าคนน้ี ข้ามทะเลไปไกลถึงเมืองมิลานด้วยการขนส่งทางอากาศ  ความคุ้ม แมลงทอดในถาดคือไขใ่ นหิน ราคาตเี ปน็ มูลคา่ สงู ข้ึนสองสามเท่าตวั เลยทีเดยี ว เม่ือสายน้�ำท่ีเทจากฟ้าเริ่มซาลงบ้าง  ตรอกเล็ก ๆ  แห่งน้ีก็ “พวกองค์กรระดับโลกเด๋ียวนี้เขาหันมารณรงค์ให้กินแมลง แน่นไปด้วยผู้คนหลากสัญชาติตามที่เคยเป็น    ชายคนหนึ่งว่ิงฝ่า แลว้ นะปา้  ปา้ รไู้ หม” ผมหมายถงึ องคก์ รทม่ี ชี อื่ โครงการภาษาองั กฤษ ละอองฝนเขา้ มาคยุ กบั ปา้ เตย แลกเปลย่ี นธนบตั รทอนเงนิ เปน็ คา่ บงึ้ แสนซับซ้อนเกินกวา่ จะนำ� มาพูดกันแบบบา้ น ๆ นนั่ คอื คา่ บงึ้ ทปี่ า้ เตยจา้ งคนกมั พชู าจบั มาให ้ นอกจากนย้ี งั มแี มงปอ่ ง อกี หนง่ึ ชนดิ   สว่ นแมลงอนื่  ๆ เชน่  ตกั๊ แตน สะดง้ิ  (จง้ิ หรดี ทองลาย) “เหรอ มนั วา่ ยงั ไงบา้ งละ่ ” สาวรนุ่ ใหญถ่ ามกลบั ขณะใชช้ อ้ น จง้ิ หรดี  หนอนไหม เขยี ด สามารถเพาะพนั ธไ์ุ ด ้ ทำ� ใหม้ ปี รมิ าณเพยี ง พอต่อความต้องการของท้องตลาด    ป้าเตยซ้ือแมลงตามตลาดสด เพราะเป็นเพียงผู้ขายรายย่อย  ไม่จ�ำเป็นต้องซื้อส่งจ�ำนวนมาก ๆ บางครั้งหากแมลงไม่พอก็จะหาซ้ือเพ่ิมท่ีห้างสรรพสินค้าแห่งหนึ่ง ในโซนอาหารปา่ น่ีเป็นข้อมูลใหม่ส�ำหรับผม  เพ่ิงรู้ว่าแมลงตัวเล็ก ๆ  ดูจะไม่ เปน็ ทนี่ ิยมกลบั เป็นสินคา้ ข้นึ หา้ งไปเสยี แลว้ 25

๒ ไหม  ร่วมกับ  ผศ. ดร. สมชาย  จอมดวง  คณะอุตสาหกรรมเกษตร รศ. ดร. ปรัชญา  วงศ์ทวีเลิศ  และ  ดร. ณัฐชัย  ดวงนิล  อาจารย์ภาค ตลาดสดใน  กทม.  คงมีจ�ำนวนนับไม่ถ้วนเหมือนแมลงใน วิชาเคมี  คณะแพทยศาสตร์  มหาวิทยาลัยเชียงใหม่  ร่วมกันศึกษา กระบุง  แต่แหล่งขายแมลงใจกลางเมืองมีอยู่ไม่กี่แห่ง  หน่ึงในน้ัน วิจัยโดยสกัดสารในตัวดักแด้ไหมพันธุ์พื้นบ้านของไทยสองสายพนั ธุ์ คงหนไี ม่พน้ ตลาดคลองเตย ได้แก่  พันธุ์นางน้อยศรีสะเกษ-๑  และพันธุ์เหลืองสุรินทร์  ปรากฏว่า มสี ารออกฤทธทิ์ ม่ี ผี ลตอ่ รา่ งกาย เรยี กวา่ สารซลิ เดนาฟลิ  (sildenafil) ดว้ ยเนอ้ื ทกี่ วา่  ๑๐ ไร ่ แผงคา้ ขายนบั พนั แบง่ เปน็ โซนตา่ ง ๆ หรือท่ีเรารู้จักกันในช่ือไวอะกรา    ผลการทดลองคือหนอนไหม  ๒๒ โดยแมลงอยู่ในโซนตลาดลาว  แม้มีไม่กี่เจ้าแต่ก็ถือว่าเพียงพอต่อ ตัว เทียบเท่ากับไวอะกรา ๑๐๐ มิลลิกรัม ซ่ึงสารชนิดน้ีจะออกฤทธ์ิ ความต้องการ ชว่ ยขยายหลอดเลอื ดเมอ่ื มสี งิ่ เรา้ มากระตนุ้ โดยเฉพาะเพศชาย อยา่ ง ทเี่ ราเข้าใจตรงกนั วา่ มันจะช่วยเสริมสมรรถภาพทางเพศนัน่ เอง แผงของพี่โก๋มีแมลงสดจากฟาร์มและแช่แข็งจากห้องเย็น วางขายเต็มถาด  แมลงขายดีท่ีสุดคงหนีไม่พ้นดักแด้ไหม  ลูกค้าท้ัง ...ขอตัวซอ้ื ดักแด้ไหมสกั ครู่นะครบั ขาจรและขาประจ�ำซื้อคร้ังละไม่ใช่ขีดสองขีด  แต่เป็นหลักกิโลกรัม หนา้ รา้ นขายแมลงแผงเลก็  ๆ แหง่ นม้ี ผี มู้ าเยอื นไมข่ าดสาย เรอื่ งรสชาตอิ าจเปน็ สว่ นหนง่ึ ทที่ ำ� ใหผ้ นู้ ยิ มกนิ แมลงตดิ ใจ  แตแ่ มค่ า้ บ้างหยิบเลือกอย่างคล่องแคล่ว  บ้างก็หยุดคิดราวกับถามตัวเองว่า แมลงหลายคนบอกกับผมเป็นเสียงเดียวกันว่า  มันเกิดจากกระแส เย็นนี้จะท�ำเมนูอะไรดี    คุณยายท่านหนึ่งเดินมาเลือกต๊ักแตนเขียว ขา่ วกินดกั แดไ้ หมเท่ากับกินไวอะกรา (Viagra) ลูกค้าวัยเกษียณรายน้ีบอกว่ามาซื้อแมลงบ่อยเพราะชอบกิน    ส่วน วิธีท�ำน้ันแค่น�ำแมลงไปล้างน้�ำให้สะอาดแล้วทอดกับน�้ำมัน  ใส่ใบ คร้ังแรกท่ีผมได้ยินก็คิดเพียงว่าคงเป็นความเช่ือท่ีส่งต่อ ๆ มะกรูดเพิ่มความหอม  จากน้ันตักแมลงข้ึนสะเด็ดน้�ำมันโรยเกลือ กันมา    แต่หลังจากค้นข้อมูลปรากฏว่ากลับอยู่ในงานวิจัย  โดยช่วง นดิ หน่อย จะกินเลน่ หรอื กนิ กบั ข้าวก็เพลนิ ไม่นอ้ ย ต้นปี  (๒๕๕๙)  ที่ผ่านมา  วิโรจน์  แก้วเรือง  ผู้เช่ียวชาญกรมหม่อน- 26

การแพแ้ มลง ดแู ลว้ ชา่ งงา่ ยแสนงา่ ย ชวนใหน้ กึ ถงึ อาหารฝรง่ั แชแ่ ขง็  เชน่ แบ่งเปน็ สองกล่มุ ใหญ่ๆ เฟรนช์ฟรายที่มักพบตามห้างสรรพสินค้าหลากหลายยี่ห้อ    หากใน คใแนพือแ ส้มกาลารงรฮ แแสิพลต้โะปากมราตนี รีน   อนาคตแมลงเปน็ ทนี่ ิยม ไมว่ า่ จะงานเล้ยี ง งานปาร์ต้ ี ก็คงลน้ หลาม ไปดว้ ยสารพัดเมนูแมลงทอดอยา่ งแนน่ อน เพื่อรักษาสภาพความสดใหม่  แมลงจะถูกแช่น้�ำแข็งไว้ก่อนมีคนซ้ือไปทอด พโี่ ก๋ใหข้ อ้ มลู วา่ แมลงแพก็ ถงุ แชเ่ ยน็ นนั้ มขี าย สว่ นใหญท่ ำ� เป็นอาหาร    ใสถ่ ุงขนาด ๑ กโิ ลกรมั  สามารถเกบ็ ไว้นานหลายเดือน แมลงที่เราเลือกหากินได้ทั้งปีเกิดจากการสต็อกเก็บไว้ ต่างหาก  บางชนิดไม่ได้มีท้ังปี  โดยตลาดใหญ่ที่มีห้องเย็นเก็บแมลง คือตลาดไท พ่อค้ารายใหญ่จะไปรับแมลงมาจากจังหวัดสระแก้ว  ซึ่ง ถือว่าเป็นตลาดค้าแมลงท่ีใหญ่ที่สุดในประเทศไทย  ท้ังคนขายและ คนซื้อ  ทั้งคนไทยและเพื่อนบ้าน  จะมารวมตัวแลกเปล่ียนเงินกับ แมลงกันท่ีตลาดโรงเกลือ    จากฟาร์มเพาะพันธุ์สู่ตลาดแมลง  ผ่าน การแช่แข็ง  เก็บเข้าห้องเย็น  และขนส่งสินค้ากระจายไปทั่วประเทศ ใหแ้ ก่พ่อคา้ แมค่ า้ แมลงทอด หรอื เกษตรกรทน่ี �ำแมลงไปเปน็ อาหาร เลย้ี งปศสุ ตั ว ์ เชน่ ปลาหรอื นก กต็ อ้ งพง่ึ โปรตนี เชน่ กนั   นอกจากเปน็ อาหารของคนแลว้ แมลงยงั เปน็ อาหารของสตั วด์ ว้ ย แตต่ ามความจรงิ ต้องบอกว่าเราเองน่ันแหละท่ีเรียนรู้พฤติกรรมการกินแมลงของสัตว์ พัฒนาปรับปรุงรสชาติ  เติมแต่งสีสันตามแบบฉบับส่ิงมีชีวิตที่มี อารยะ นอกจากเร่ืองรสชาติแล้วแมลงยังมีสารอาหารที่มีคุณค่า ลองดูข้อมูลคุณค่าทางอาหารของแมลงจากส�ำนักโภชนาการ กระทรวงสาธารณสุข  เม่ือเทียบกับเน้ือสัตว์ชนิดอื่นแล้วแตกต่างกัน มากน้อยเพยี งใด แมลงทอดในน้�ำมันที่ก�ำลังเดือดได้ท่ี  ส่งกล่ินหอมชวนกิน 27

โปรตนี ในแมลงทกุ ชนดิ  ยกเวน้ หนอนไมไ้ ผ ่ มปี รมิ าณเทยี บ เทา่ กบั โปรตนี ในเนอ้ื หม ู เนอื้ ไก ่ เนอื้ ววั  และไขไ่ ก ่ โดยตกั๊ แตนปาทงั กา มีปริมาณโปรตีนสูงท่ีสุดคือ  ๒๗.๖  กรัมต่อน�้ำหนักสด  ๑๐๐  กรัม สว่ นดกั แดไ้ หมมสี ว่ นประกอบของกรดอะมโิ นจ�ำเปน็ สงู ทส่ี ดุ คอื  ๑๐๐ มิลลิกรัมต่อน�้ำหนักสด  ๑๐๐  กรัม  นับว่าเป็นโปรตีนท่ีมีคุณภาพ ดมี าก รองลงมาคือหนอนไม้ไผแ่ ละจ้ิงหรดี 28

นอกจากจะได้รับความสนใจเร่ืองรสชาติแล้ว  แมลงทอดยังเป็นท่ีนิยมถ่ายภาพเผยแพร ่ ในสื่อโซเชียลมีเดีย  แสดงถึงความแปลกใหม ่ และความน่าตื่นเต้นเวลารับประทาน  สว่ นปรมิ าณคอเลสเตอรอลทหี่ ลายคนกงั วล พบวา่ จงิ้ หรดี มี แต่ในอนาคตอันใกล้  ใช่ว่าขุมทรัพย์อาหารหน้าใหม่อย่าง มากทส่ี ดุ คอื  ๑๐๕ มลิ ลกิ รมั ตอ่ นำ�้ หนกั สด ๑๐๐ กรมั  เทา่ กบั ปรมิ าณ แมลงจะมีราคาแพงเพียงแค่ซ้ือกินเล่นเป็นครั้งคราว    จากสารพัด คอเลสเตอรอลในน่องไก่  รองลงมาคือแมงป่องมีคอเลสเตอรอล คณุ คา่ ทางอาหาร ผนวกกบั ความแปลกใหมท่ เี่ ปน็ จดุ ขาย ไมต่ อ้ งรอ ๙๗  มิลลิกรัมเท่ากับหนังไก่  และต๊ักแตนปาทังกามีปริมาณ จนมนษุ ยชาตขิ าดแคลนอาหาร  ฟารม์ เพาะพนั ธแ์ุ มลงของนกั ธรุ กจิ คอเลสเตอรอล  ๖๖  มิลลิกรัมอยู่ในระดับเดียวกับขาหมูหรือเน้ือไก่ หรือชาวนาชาวสวนก็เร่ิมผุดขึ้นราวเห็ดท่ีค่อย ๆ  แทงพื้นดินเผยดอก ข้อมูลบางส่วนท�ำให้เห็นว่าแมลงมีคุณค่าทางอาหารท่ีใกล้เคียงกับ สีขาวให้แปลกตา  โดยเฉพาะในต่างจังหวัด  ทั้งเลี้ยงเป็นอาชีพเสริม เนอื้ สัตวท์ ่วั ไป สามารถทดแทนกันได้อย่างแนน่ อน และอาชพี หลัก สร้างรายไดเ้ ลยี้ งปากท้องไดต้ ลอดปี 29

๓ ชวี ติ ของแมลง มตี ง้ั แตก่ าบมะพรา้ ว อฐิ บลอ็ กแบบมรี  ู ทอ่ นไมไ้ ผ ่ แต่ ส่วนใหญ่นิยมถาดกระดาษรองไข่ไก่    กลางบ่อวางถาดอาหารทรง ไพสาร การภักดี  ชายวัยกลางคนเจ้าของฟาร์มลุงลา- แบนกน้ ไมล่ กึ มาก สว่ นภาชนะใหน้ �้ำใชท้ ใ่ี หน้ ้�ำสำ� หรบั ลกู ไกแ่ ละควร ปา้ นอ้ ย หนง่ึ ในหลายคนทหี่ นั มาทำ� ฟารม์ เพาะพนั ธแ์ุ มลงบอกกบั ผม วางวัสดเุ ชน่ หนิ แบน ๆ ในร่องนำ�้ ใหจ้ ิ้งหรดี เกาะ  อุปกรณ์ชิ้นสุดท้าย ว่า  อยากลองท�ำเป็นอาชีพเสริม  และดูตลาดในอนาคตแล้วไม่มีวัน คือตาข่ายกันแมลงหรือที่เรียกกันว่ามุ้งเขียว  (มุ้งไนลอน)  ใช้ครอบ ตัน    นี่เป็นข้อมูลที่สอดคล้องกันตามหลักเศรษฐศาสตร์ว่าด้วยเร่ือง ปดิ ปากบอ่ ปอ้ งกนั จง้ิ หรดี กระโดดออกจากบอ่ และปอ้ งกนั ศตั รชู บุ มอื อุปสงค์และอุปทาน  เมื่อมีผู้บริโภคมากขึ้น  การผลิตก็ล้อเป็นกลไก เปบิ  เชน่  นก จงิ้ จก ตกุ๊ แก  สว่ นถาดไข ่ (ส�ำหรบั จงิ้ หรดี วางไข)่  นยิ ม หมุนตามความต้องการนั้นเพื่อสนองความต้องการของมนุษย์ท่ีไม่มี ใชข้ นั นำ�้ ใสด่ นิ ผสมแกลบ วางเฉพาะชว่ งทจ่ี งิ้ หรดี พรอ้ มวางไขเ่ ทา่ นน้ั ขีดจ�ำกัด    จากความเชื่อมั่นตลาดว่าย่ังยืนพอ  พี่ไพสารจึงเริ่มเล้ียง โดยสังเกตจากเสียงร้องที่ค่อนข้างถ่ี หรือนับจำ� นวนวัน ซ่ึงอยู่ในช่วง แมลงมาต้ังแต่ปี ๒๕๕๕ โดยก่อนหน้าน้ันมีอาชีพเป็นชาวนาชาวไร่ วนั ท ่ี ๔๐-๕๐ หลงั จากจิ้งหรดี ฟักตวั อย่างคนตา่ งจงั หวดั ทว่ั ไป อปุ กรณไ์ มก่ ชี่ นดิ กบั การใชพ้ น้ื ทไี่ มม่ ากท�ำใหม้ อื ใหมแ่ คไ่ หน ฟารม์ ลงุ ลาปา้ นอ้ ยเพาะแมลงขายสามสายพนั ธ ์ุ คอื  จง้ิ หรดี ก็เลี้ยงจิ้งหรีดได้    หากเลี้ยงไว้กินเองก็ใช้วัสดุตามครัวเรือนท่ีมีราคา ทองด�ำ  จิ้งหรีดทองแดง  และจ้ิงหรีดทองลายหรือที่เรียกกันติดปาก ถูก    แต่ถ้าช�ำนาญแล้วอยากมีรายได้เสริม  สามารถขยายพ้ืนท่ีท�ำ ว่าสะด้ิง    การเพาะเลี้ยงจิ้งหรีดน้ันไม่มีอะไรซับซ้อนมากและไม่ ฟาร์มเพาะเล้ยี งแบบจริงจงั โดยไม่ต้องลงแรงเยอะ จำ� เปน็ ตอ้ งใชเ้ นอื้ ทเ่ี หมอื นการเลยี้ งสตั วช์ นดิ อนื่  อปุ กรณก์ ารเลย้ี งใช้ ต้นทุนไมส่ งู  โดยเร่มิ จากบอ่ เล้ยี งซ่ึงอาจใช้วัสดุทห่ี าได้ตามครวั เรอื น ฟาร์มลุงลาป้าน้อยของพ่ีไพสารถือเป็นแหล่งต้นทางผลิต เช่น  กะละมัง  ลังโฟม  แต่ส่วนใหญ่นิยมบ่อซีเมนต์  หรือโครงไม้หุ้ม อาหารอย่างแมลงทอด    ความสงสัยที่ติดค้างอยู่ในหัวอาจได้รับ พลาสติก แล้วปูวัสดุรองพื้นท่ีก้นบ่อเพื่อซับนำ�้ ซับมูลของแมลงและ ค�ำตอบที่พึงพอใจก็ได้  เม่ือถามถึงต้นตอของอาการแพ้ต่าง ๆ  ที่มัก ชว่ ยรกั ษาอณุ หภมู ใิ หเ้ หมาะสมดว้ ยแกลบหรอื ใบไมแ้ หง้  หรอื อาจใช้ พบบ่อยครั้งและกลายเป็นข้อครหาจากผู้บริโภคว่าผู้เพาะเลี้ยงใช้ ทรายรองพ้ืนก่อนก็ได้    สิ่งที่ขาดไม่ได้คือรังนอนให้จิ้งหรีดหลบซ่อน สารเคมีฆ่าแมลงก่อนขนส่งไปจ�ำหน่าย  แมลงจึงมีสารตกค้างจาก ตัว  เนื่องจากธรรมชาติของจ้ิงหรีดอยู่ในรูดิน  การเพาะเลี้ยงจึงต้อง ยาฆา่ แมลง จ�ำลองบ้านตามธรรมชาติเพ่ือให้ความอบอุ่นและเป็นไปตามวงจร แมลงทอดยังมีผู้ผลิต ใส่บรรจุภัณฑ์สวยงามทันสมัย  เหมือนขนมขบเคี้ยวท่ัวไป 30

เจ้าของฟาร์มเน้นค�ำกับผมอย่างหนักแน่นว่า  เป็นไปไม่ได้ ก่อนการไปเตร่หากินแมลงทอดแถวถนนข้าวสารกับเพ่ือน เลยท่ีจะใช้ยาฆ่าแมลง  เพราะยาฆ่าแมลงแพงกว่ามูลค่าของแมลง ผชู้ ำ่� ชองการยำ�่ ราตร ี มอี กี ขอ้ มลู หนง่ึ ทผ่ี มไดจ้ ากรายงานเรอื่ ง “Edible เสียดว้ ยซ้ำ� insects - Future prospects for food and feed security” (แมลง ท่ีรับประทานได้  -  ลู่ทางความหวังแห่งอนาคตส�ำหรับความมั่นคง แลว้ สาเหตใุ ดท่ีทำ� ใหค้ นกินแมลงเกดิ อาการแพ ้ ? ทางอาหารและอาหารสัตว์) ขององค์การอาหารและการเกษตรแห่ง ผมมีโอกาสคุยกับ  นพ. พิรัตน์ โลกาพัฒนา  คุณหมอ สหประชาชาติ  (FAO)  เนื้อความเชิญชวนให้คนหันมากินแมลงและ เจา้ ของเพจเฟซบกุ๊  “ความรสู้ นกุ  ๆ แบบหมอแมว” ไดค้ ำ� ตอบวา่  การ ใชป้ ระโยชนจ์ ากแมลงใหม้ ากขน้ึ   โดยชวี้ า่ การบรโิ ภคแมลงจะท�ำให้ แพ้แมลงแบ่งเป็นสองกลุ่มใหญ่ ๆ  คือแพ้โปรตีนในแมลง  ซ่ึงเป็น มนษุ ยร์ อดพน้ จากภาวะขาดแคลนอาหาร ดว้ ยทวั่ โลกมแี มลงทกี่ นิ ได้ โปรตีนในกล้ามเนื้อของสัตว์กลุ่มขาข้อ  (arthropod)  โดยส่วนใหญ่ ถึง ๑,๙๐๐ ชนดิ แล้วผู้ที่แพ้อาหารทะเลจึงแพ้แมลงด้วย    และอีกกลุ่มคือแพ้สาร ฮิสตามีน  (histamine)  หากแมลงไม่ได้รับการจัดเก็บไว้ดีพอ  เช่น “เคยกินแมลงทอดบา้ งไหม” อณุ หภมู แิ ชแ่ ขง็ ไมเ่ พยี งพอ หรอื ความลา่ ชา้ จากการขนสง่  กระบวนการ หลังจากอิ่มกับสารพัดแมลง  ผมก็เริ่มส�ำรวจสถิติโดยเน้น เน่าเสีย  (การย่อยสลายกรดอะมิโนบางชนิด)  จะสร้างสารฮิสตามีน กลมุ่ เพอื่ นฝงู เพศหญงิ  เพราะหลอ่ นดจู ะไมค่ อ่ ยถกู กบั สตั วต์ วั เลก็ มาก ข้ึนมา ซึ่งคนเข้าใจผิดว่าคือสารเคมีตกค้างจากยาฆ่าแมลงท่ีทำ� ให้ ขาสักเท่าไร    ค�ำตอบที่ได้รับท้ังผู้ที่ช่ืนชอบและขยะแขยงแบ่งส่วน เกดิ อาการแพ ้ ตงั้ แตอ่ าการผนื่ คนั  อาเจยี น ปวดทอ้ ง หนา้ บวม ปาก เทา่  ๆ กนั  แตอ่ กี เศษเสย้ี วหนงึ่ คอื อยากทดลองกนิ  ผมจงึ มกั เชยี รแ์ ละ บวม พยายามบอกรสชาตทิ ี่ใกล้เคยี งระหวา่ งแมลงกบั อาหารท่ีเราคุ้นชนิ “รถด่วนเนี่ยกินแล้วนึกถึงเฟรนช์ฟรายเลยละ  ดักแด้ไหมก็ ๔ เหมือนมันบดชิ้นเล็ก ๆ    ส่วนตั๊กแตนทอดเค้ียวตอนกรอบ ๆ  ท�ำให้ นึกถึงมนั ฝรงั่ ทอดตามร้านสะดวกซ้อื ” ในอนาคตการบริโภคแมลงอาจเป็นสิ่งจ�ำเป็นจากหลาย เรื่องของรสชาติที่ล้ินสัมผัสอาจแตกต่างกันไป...แต่ความ ปัจจยั ทท่ี �ำให้สภาพแวดล้อมหลายอย่างเปลยี่ นแปลงไป ร้สู กึ ผมน่ะหรือ ไม่ว่ากินแมลงทอดครั้งใด  มันก็ชวนให้นึกถึงคืนแรกที่ออก ระยะเวลารว่ มแสนปที บ่ี รรพบรุ ษุ ด�ำรงเผา่ พนั ธม์ุ นษุ ยใ์ หอ้ ยู่ ไปจับจิโปม่ กบั พอ่ อยรู่ ำ�่ ไป  รอดมาได้ก็ด้วยความชาญฉลาดในการปรับตัว  รู้จักเรียนรู้ส่ิงใหม่ ด่ังชื่อเผ่าพันธุ์ของเราในภาษาละตินที่เรียกว่า  Homo  sapiens หมายถึง “คนฉลาดหรือผู้รู้” เอกสารอ้างองิ   “ฮอื ฮา ! สหประชาชาตแิ นะ ‘กนิ แมลง’ มปี ระโยชนอ์ อื้  ช ู ‘ยำ� ไขม่ ดแดง’ “ภาคเกษตรกรรมและปศุสัตว์ยังคงเป็นแหล่งปล่อยก๊าซเรือนกระจก ของไทยอาจช่วยผู้คนพ้นความอดอยาก” http://www.manager.co.th/Around/ ViewNews.aspx?NewsID=9560000057695 ทสี่ �ำคัญ” http://carbonmarket.tgo.or.th/document/detail/6/6.pnc “แมลงกินได้  (อาหารอีสาน)  ดีกับสุขภาพหรือไม่”  http://www.ok “แมลงกนิ ได”้  http://webdb.dmsc.moph.go.th/ifc_nih/a_nih_1_001c .asp?info_id=572 nation.net/blog/health2you/2008/09/14/entry-1 “คุณค่าอาหารในแมลงเม่า”  http://www.lib.ku.ac.th/KUCONF/ “คณุ ภาพโปรตนี และไขมนั ในแมลงทกี่ นิ ได”้  http://nutrition.anamai. moph.go.th/temp/main/view.php?group=&id=120 KC2605040.pdf “การเปล่ียนแปลงประชากรโลก  ๒๔๙๓-๒๕๗๓  World  Population “แมลงกินได้  อร่อย  มีคุณค่า  แต่...”  https://www.doctor.or.th/ article/detail/5748 Change 1950-2030” http://www2.ipsr.mahidol.ac.th/ConferenceVII/ Download/2011-Article-18.pdf “จิ้งหรีด  ข้ันตอนการเล้ียงจิ้งหรีด”  http://xn--03cnior.blogspot. com/p/blog-page_25.html “แมลง...อาหารแหลง่ สดุ ทา้ ยของมนษุ ยชาต”ิ  http://www.matichon. co.th/news_detail.php?newsid=1369568983 “Why eating more insects might be good for the planet and good for you” http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2013/05/ “เปบิ กนั จนเพลนิ หวนั่ ตวั บงึ้ สญู พนั ธจ์ุ ากกมั พชู า” http://www.manager. daily-chart-11 co.th/Around/ViewNews.aspx?NewsID=9490000107592 “Forest products critical to fight hunger - including insects” “สารานุกรมแมลงแห่งอีสาน”  http://www.isan.clubs.chula.ac.th/ http://www.fao.org/news/story/en/item/175922/icode/ insect_sara/index.php?transaction=insect_1.php&id_m=24780 31

ก๋วยเตี๋ยวปลารถไฟราชบุรี สด ๆ ใหม่ๆ  ขายท่ีสถานีรถไฟราชบุรีแห่งเดียว 32

 สุนันทา จันทรห์ อม  กิตติคณุ  ขนุ ทอง Scene  1 ภายใน / รถไฟตู้ที ่ ๗ ขบวนรถเรว็ ท ่ี ๑๗๑ (นครปฐม) /  บา่ ย ๒ โมงคร่ึง “ทน่ี สี่ ถานนี ครปฐม ทน่ี ส่ี ถานนี ครปฐม ขบวนรถทจ่ี อดเทยี บ ชานชาลาท ี่ ๑ เปน็ ขบวนรถเรว็ ท ่ี ๑๗๑ รบั สง่ ผโู้ ดยสารสถานตี น้ ทาง กรุงเทพฯ ปลายทางสถานสี ไุ หงโก-ลก ผูโ้ ดยสารกรุณาเกบ็ สัมภาระ ของท่านเขา้ ท่ีให้เรียบรอ้ ย...” “กว๋ ยเต๋ยี วราช-รจี า้  กว๋ ยเต๋ียวราช-รเี ร้ววววว...” แม่ค้าวัยเลยกลางคน  รูปร่างผอมบาง  ท่าทางคล่องแคล่ว เดินถือถาดใส่กล่องโฟมกว่า  ๑๐  กล่อง  ปากร้องตะโกนเรียกลูกค้า เสียงเจอื้ ยแจว้ แข่งกบั ประกาศของสถานีรถไฟ ฉันสงสัยท่ียังไม่ถึงสถานีราชบุรี  แต่มีก๋วยเตี๋ยวของราชบุรี ข้ึนมาขายแล้ว  ยกข้อมือข้ึนดูนาฬิกา  เวลาล่วงเลยมามากแล้ว  จึง ตดั สินใจยกก๋วยเตีย๋ วกลอ่ งละ ๑๐ บาทใหเ้ ป็นอาหารม้อื เท่ียง แตท่ นั ทที เี่ ปดิ กลอ่ งโฟมกต็ อ้ งแปลกใจ ในนน้ั มเี พยี งเสน้ เลก็ แห้ง ๆ  สีซีด  ลูกช้ินปลาสองลูก  มีไม้เสียบลูกชิ้นสองอันไว้ให้แทน ตะเกยี บ  แตส่ องขา้ งทาง ความวนุ่ วายบนรถ และความหวิ  ชว่ ยให้ ฉันลืมทุกความสงสัย  ก่อนจะงีบหลับไปท่ามกลางเสียงฉึกฉักของ รถไฟท่ยี ังมงุ่ หนา้ ไป เสน้ /ทาง/ ราง/ชวี ิต 33

ก๋วยเต๋ียวปลารถไฟราชบุรี ใช้ตะเกียบเหลาไม้ และมีพนักงานของร้านเดินขาย ท้ังนอกและในตู้ขบวนรถไฟ 34

Scene  2 ริมทางรถไฟสถานีราชบุรีได้เม่ือปี  ๒๕๒๘    แต่ปัจจุบันด้วยอายุท ่ี มากขึ้นและปัญหาสุขภาพท�ำให้คุณพ่อจ�ำเป็นต้องวางมือไป  แต่มี ภายใน / รถไฟตทู้ ่ี ๗ ขบวนรถเร็วที ่ ๑๗๑ (ราชบรุ )ี  /  โจ-้ จกั รพงศ ์ สวา่ งกลุ  ลกู ชายทลี่ าออกจากการรถไฟฯ มาดแู ลและ บ่าย  ๔  โมง สานต่อกจิ การของครอบครวั   ปจั จุบนั เขาบรหิ ารรา้ นน้มี าเป็นปีท ่ี ๕  แล้ว “ท่ีน่ีสถานีราชบุรี  ท่ีน่ีสถานีราชบุรี  ขบวนรถที่จอดเทียบ  ชานชาลาท ี่ ๑ เปน็ ขบวนรถเรว็ ท ่ี ๑๗๑ รบั สง่ ผโู้ ดยสารสถานตี น้ ทาง “เคยมเี พอื่ นชวนไปนอนทอ่ี นื่  เรานอนไมห่ ลบั นะ เราผกู พนั กรุงเทพฯ ปลายทางสถานสี ุไหงโก-ลก...” กบั รถไฟมาก มนั บอกไมถ่ กู   กว๋ ยเตยี๋ วกเ็ หมอื นกนั  อยกู่ บั มนั มานาน เห็นลูกค้าบางคนกินมาต้ังแต่เด็กจนโตเป็นหมอเป็นต�ำรวจก็มี เสียงประกาศจากสถานีปลุกให้ฉันตื่นอีกคร้ัง  ยังไม่ทันจะ ก๋วยเตยี๋ วท่ีน่กี ับรถไฟก็เลยผกู พันกัน  แล้วอยากรไู้ หมว่าทำ� ไมถงึ ยงั ลุกจากเบาะที่น่ังแข็งกระด้าง  ฝนเม็ดใหญ่ก็ตกกระทบหลังคารถไฟ ขายได”้  พ่โี จถ้ าม ถี่ยิบราวกับปรบมือต้อนรับการมาเยือน  แล้วประโยคคุ้นหูก็ดังขึ้น  อีกคร้งั ฉนั พยักหน้าด้วยความตืน่ เตน้ “เดีย๋ วรอดู !”  “กว๋ ยเตย๋ี วปลาราช-รจี า้  กว๋ ยเตยี๋ วปลาราช-รรี อ้ น ๆ ทำ� ใหม ่ ๆ  เจ้าตวั หวั เราะ จา้ ...” ฉันรีบสะพายกระเป๋าคู่ใจขึ้นบ่า  ชะโงกมองลงมาจาก หน้าต่างรถไฟ  เห็นไอน้�ำพวยพุ่งจากหม้อก๋วยเต๋ียวที่อยู่ห่างจาก  ชานชาลาไมม่ ากนกั   ฉนั รบี ลงรถไฟแลว้ เดนิ ตรงไปยงั รา้ นกว๋ ยเตยี๋ ว ริมทางรถไฟร้านเดียวของสถานีแห่งน้ี    ใช่แล้ว !  ที่นี่คือสถาน ี ปลายทางของฉัน “ร้านก๋วยเต๋ียวปลารถไฟราชบรุ ี” Scene  3 ภายใน / ร้านกว๋ ยเตย๋ี วปลารถไฟราชบุรี /  บา่ ย ๔ โมง ๕ นาที  “เข้ามาก่อนเลยจ้าเข้ามาก่อน...พ่ีเล็กได้ก่ีกล่อง ?  ๑๙  นะ  Scene  4 บอลเอ็งไดก้ ่กี ล่อง ?” ภายใน / โต๊ะพ่โี จ้ ร้านกว๋ ยเต๋ยี วปลารถไฟราชบุรี /  เสียงเจ้าของร้านตะโกนถามจำ� นวนก๋วยเตี๋ยวปลาท่ีขายได้ บา่ ย ๔ โมง ๑๐ นาที จากลูกจ้าง    หนุ่มใหญ่ร่างท้วมใช้เวลาจดบันทึกข้อมูลการขายอยู่  ครู่หนงึ่  ก่อนเงยหนา้ ขึน้ มาเปิดประโยคสนทนากับฉนั “แตก่ อ่ นขายได ้ ๓,๐๐๐ กลอ่ งตอ่ วนั  เดย๋ี วนไ้ี มถ่ งึ พนั กลอ่ ง สมยั น้ันทำ� สายตัวแทบขาด” “ไปไงมาไงล่ะ กินเตยี๋ วก่อนสิ เดี๋ยวคุยกนั   เฮ้ย ! เอาเตยี๋ ว ใหพ้ ี่เขาชามนงึ ” ชายผรู้ บั หนา้ ทเี่ สาหลกั ของรา้ นเลา่ ใหฉ้ นั ฟงั อยา่ งอารมณด์ ี แมใ้ บหนา้ ยงั สดใส ทว่าแววตาลึก ๆ กลับแฝงความกังวลบางอย่าง เสยี งหว้ น ๆ แตเ่ จอื ความใจดตี ะโกนบอกลกู จา้ งอกี ครง้ั  กอ่ น  ชายผวิ ขาววยั  ๓๖ ปีจะเรม่ิ เล่าเรอื่ งราวของเขาให้ฉันฟงั พลนั กว๋ ยเตยี๋ วปลารถไฟราชบรุ ฉี บบั ใสจ่ านใหญ ่ ราคาจานละ  ๓๐ บาท วางลงตรงหนา้ ฉนั  กลนิ่ หอมลอยมาแตะจมกู  เสน้ เลก็ เรยี ว ร้านก๋วยเตี๋ยวปลารถไฟราชบุรีต้ังอยู่ในบริเวณสถานีรถไฟ บางคลุกเครอื่ งปรงุ  นำ้� มันเยม้ิ หน่อย ๆ ลูกชน้ิ ปลาสีขาวนวลดูน่ากิน ราชบรุ มี า ๓๒ ปแี ลว้   แตส่ ตู รกว๋ ยเตย๋ี วเรม่ิ ขนึ้ ตง้ั แตร่ นุ่ ปคู่ อื  เทเวศน์  แถมดว้ ยสีสนั ของพรกิ ปน่ และถั่วป่น พ่ีโจพ้ ยักหน้าเชิญ สวา่ งกลุ  อดตี พนกั งานการรถไฟแหง่ ประเทศไทย โดยเรม่ิ จากการท�ำ ก๋วยเต๋ียวที่บ้านในจังหวัดนครปฐมแล้วมาเดินเร่ขายในสถานีรถไฟ ค�ำแรกท่ีคีบเข้าปากให้สัมผัสแตกต่างจากก๋วยเตี๋ยวบน นครปฐม    ช่วงแรกยังไม่ได้น�ำขึ้นไปเดินขายบนรถไฟ  เนื่องจาก รถไฟที่นครปฐมมากเหลือเกิน    เส้นเหนียวนุ่ม  รสชาติอร่อย  ลูกช้ิน ทางการรถไฟฯ  มีกฎระเบียบมาก  พ่อค้าแม่ค้าจึงต้องหาบไปยืนรอ ปลาเนอื้ หนึบหนบั  ไมค่ าว กินคู่กันแลว้ อร่อยมาก ขายตามหน้าต่างรถไฟแล้วให้ผู้โดยสารชะโงกหน้าออกมาซื้อเอง  หลังจากน้ันราว ๆ  ๔-๕  ปีจึงสามารถขึ้นไปขายบนรถไฟได้    กิจการ ส่งต่อมาถึงรุ่นพ่อ  คือ  เศกสรร  สว่างกุล  ซ่ึงมาประมูลห้องเล็ก ๆ  35

เริ่มต้นจากลวกเส้นก๋วยเต๋ียวเส้นเล็ก อย่างช�ำนาญ  ใส่น้�ำตาลผสมพริกป่นกับถั่วบด และเคร่ืองเคียงอื่น ๆ    36

“แต่ก่อนน�้ำมันลังหนึ่งแค่  ๑๐๐  กว่าบาท  เส้นกิโลกรัมละ  ๗  บาท    ตอนน้ีน�้ำมันลังละ  ๗๐๐  กว่าบาท  เส้นขึ้นมากิโลละ  ๓๐ บาท  ค่าเช่าที่เฉลี่ยวันละเกือบ  ๑๐๐๐  ท�ำมา  ๓๐  กว่าปี  ค่าเช่าข้ึน ทกุ ป ี  ของทกุ อยา่ งขนึ้ ราคา แตพ่ ย่ี งั ขายราคาเดมิ  กลอ่ งละ ๑๐ บาท  พยุงกันอยแู่ บบนี”้ เจ้าของร้านถอนใจเบา ๆ  แต่ฉันสังเกตเห็น    ขณะเดียวกัน ทุกรายละเอียดล้วนผ่านการคิดอย่างรอบคอบ  แม้แต่เร่ืองของ ตะเกยี บ “คุณจ�ำไว้เลยว่าท่ีนี่จะใช้ตะเกียบเหลามือเท่าน้ัน    มีป้า  คนหน่ึงอยู่แถวสถานีบ้านกล้วย  เขาเหลาตะเกียบมาให้ร้านเราทั้ง ชวี ติ   พก่ี ย็ งั คดิ วา่ ถา้ หมดปา้ แลว้ ใครจะทำ� ให ้ เพราะถา้ ไมใ่ ชต้ ะเกยี บ เหลา คนจะย่งิ สบั สนไปกันใหญ่” สตู รตก้งั ว๋ แยตเร่ตนุ่ ีย๋ ปวู่-เรเท่ิมเขวน้ึศน์ Scene  5  สว่างกลุ  อดีตพนกั งาน การรถไฟแห่งประเทศไทย ภายใน / ครวั ด้านหนา้ รา้ นกว๋ ยเต๋ยี วปลารถไฟราชบุรี /  บ่าย  ๔  โมง  ๒๐  นาที ทางด้านหน้าร้าน  เคาน์เตอร์แบบบ้าน ๆ  คือขอบเขตของ ครัวเล็ก ๆ แห่งน้ี  กะละมังพลาสติก ถาดสเตนเลส ตะกร้อลวกเส้น รวมถึงเครื่องครัวและเครื่องปรุงอื่น ๆ  วางไว้ระเกะระกะ  ทันทีที่เปิด ฝาหม้อ  ไอร้อนก็ระอุพวยพุ่งเป็นควันสีขาวไปท่ัว  หญิงสาวและ  ไม่สาวหลายคนก�ำลงั ช่วยกันทำ� ก๋วยเต๋ยี วอยา่ งขะมักเขม้น หญิงวัยกลางคนแกะห่อเส้นก๋วยเตี๋ยวเทลงกะละมังที่มีน�้ำ อยู่เกือบเต็ม  ท้ิงไว้ราว ๆ  ๕  นาที  ก่อนหยิบเส้นก๋วยเตี๋ยวใส่ตะกร้อ จุ่มลงไปในน�้ำเดือดครั้งเดียวก็ยกขึ้น  แล้วจึงใส่ถั่วงอกลงไปลวก พร้อมกันอีกคร้ัง    การแช่เส้นก่อนลวกท�ำให้ลวกง่าย  สุกไวข้ึน  และ เหนียวนุ่ม    จากนั้นก็ส่งต่อมายังคุณน้าฝ่ายปรุงเคร่ือง    หญิงเลย  วัยกลางคนตักเครื่องปรุงที่เตรียมไว้แล้วอย่างละช้อน  ทั้งเครื่องปรุง น�้ำที่มีน้�ำปลา  ซอสปรุงรส  ซีอิ๊วขาว  ซีอ๊ิวด�ำ  น้�ำส้มสายชู  และพริก ชี้ฟ้า  ต้มผสมกัน  กับเคร่ืองปรุงแห้งที่เป็นส่วนผสมของน�้ำตาล  พริก ป่น  และถ่ัวลิสงป่น  คลุกเคล้าให้เข้ากับน�้ำมันพืชเล็กน้อยอย่าง ช�ำนาญแล้วจึงเทลงกล่องโฟม  ก่อนส่งให้คุณป้าอีกคนเติมลูกชิ้น ปลากลมและลูกชิ้นปลาเส้น  โรยหน้าด้วยผักชี    และจบลงเม่ือ  หญิงสาวคนสุดท้ายปิดฝากล่อง  รัดหนังยางให้แน่น  เหน็บตะเกียบ ไมเ้ ข้ากบั หนังยาง กอ่ นจดั วางลงถาด เป็นแบบน้ีกล่องแล้วกล่องเล่า จนกว่าจะครบ ๑๐๐ กล่อง  ซึ่งเพียงพอส�ำหรับขายบนรถไฟขบวนต่อไปท่ีจะเข้ามาจอดเทียบ  ชานชาลา “เราท�ำสด ๆ  ใหม่ ๆ  ร้อน ๆ    บางคนไม่รู้เขาก็พูดว่าเราท�ำ เป็นกะละมังแล้วหยิบใส่    แต่จริง ๆ  แล้วเราท�ำทีละกล่อง  ลวกกัน กล่องต่อกล่อง    ที่เรายังขายได้อยู่ทุกวันนี้พี่ว่าความซ่ือสัตย์ของเรา  มผี ล...” พโ่ี จ้สรุป 37

“ เร าท ำ� ส ดๆ  ใหม่ๆ ร ้อน ๆ ล วกก ันก ล่อง ตอ่ กลอ่ ง   Scene  6  Scene  7 ภายนอก / ชานชาลาที ่ ๑ สถานีรถไฟราชบรุ  ี /  ภายใน / รถดว่ นพเิ ศษขบวนที ่ ๓๕ / ๕ โมงเยน็   บา่ ย ๔ โมง ๔๕ นาท ี “ที่น่ีสถานีราชบุรี  ท่ีน่ีสถานีราชบุรี  ขบวนรถที่จอดเทียบ  ฉันย่�ำเท้าฝ่าสายฝนปรอย ๆ  เดินตามป้าเล็ก-จารุณ ี ชานชาลาที่  ๑  เป็นขบวนรถด่วนพิเศษที่  ๓๕  รับส่งผู้โดยสารสถานี เผือกขวัญยืน  ตัวแม่ฝ่ายขายของร้านก๋วยเตี๋ยวปลารถไฟราชบุร ี ต้นทางกรงุ เทพฯ ปลายทางสถานบี ัตเตอรเ์ วิรท์ ...” สาวเปร้ียวผมบ๊อบอายุย่าง  ๖๕  ปีคนน้ียังคงถือก๋วยเต๋ียวถาดละ  ๒๖ กล่อง สองถาดสองมือได้อย่างสบาย ๆ  พโี่ จ้บอกว่าป้าเล็กเป็น เสียงประกาศจากสถานีดังข้ึน  เสียงป้าเล็กตะโกนขายแข่ง คนเกา่ คนแกแ่ ละขายเกง่ มาก ขายวนั หนง่ึ ได ้ ๒๐๐-๓๐๐ กลอ่ ง ตามมาด้วยเสยี งขอบคณุ ครงั้ แลว้ คร้งั เล่า “ฉนั อยูม่ าตัง้ แตโ่ จ้ยงั เล็ก โจ้เพิ่งหดั เดนิ เองมั้ง  ตอนนนั้ ฉัน “เตี๋ยวปลารถไฟราช-รีจ้า  เตี๋ยวปลารถไฟราช-รีเร้ววว... ยังสาว ๆ  ก็เดินขายแบบน้ีแหละ  ปากก็ตะโกนบอกไป  ใครจะกิน ขอบใจจา้  ขอบคณุ นะจะ๊ ” เตรยี มเงนิ ไวเ้ ลยจา้  รถจอดแปบ๊ เดยี ว แมค่ า้ ไมไ่ ดต้ ดิ รถไปดว้ ยนะจะ๊ เขากลวั ไมไ่ ดก้ ิน เขาก ็รีบซ้อื กนั ใหญ”่ รถไฟตู้ท่ีป้าเล็กข้ึนมีเด็กนักเรียนเต็มไปหมด  ก๋วยเตี๋ยว  กลอ่ งละ ๑๐ บาทเปน็ ของทเี่ ดก็  ๆ ควกั เงนิ ซอ้ื ไดไ้ มย่ ากนกั  จงึ รมุ ซอ้ื สาว (เหลอื ) นอ้ ยพดู กบั ฉนั แลว้ หวั เราะ เผยใหเ้ หน็ ฟนั ทยี่ งั กันจนหมดภายในไม่ก่ีนาที    ป้าเล็กรีบว่ิงลงมายกถาดใบใหม่ข้ึนไป เหลอื อยไู่ มก่ ีซ่  ่ี หากแตค่ วามสดใสกระฉับกระเฉงยงั เตม็ เป่ยี ม ขายอกี ครั้ง ก่อนเสยี งหวูดรถไฟจะดังขึน้ ทีมขายคนอ่ืน ๆ  ว่ิงลงมาแล้วเดินไปแจ้งยอดที่ขายได้กับ  พ่ีโจ้    สาวใหญ่ร่างเล็กก็กระโดดตามลงมาจากข้ันบันไดของตู้รถไฟ แบบไม่กลัวกระดกู กระเดยี้ วหัก กอ่ นจะเดนิ ไปหาพ่ีโจ้เชน่ กัน แม้ถาดท่ี  ๒  จะขายไม่หมดแต่ก็เหลืออยู่เพียงไม่ก่ีกล่อง  สมกบั เปน็ ตัวแม่ฝ่ายขายในต�ำนานจริง ๆ  38

Scene  8  Scene  9 ภายนอก / ม้าน่ังรอรถไฟสถานีราชบุรี / ๕  โมง  ๑๐  นาที ภายใน / ตู้ท ี่ ๓ ขบวนรถนำ� เทีย่ วท ่ี ๙๑๒  สวนสนประดิพัทธ์ –  กรุงเทพ / ๕  โมง  ๑๒  นาที “พี ่ ๆ” เสียงแตกหน่มุ เรยี กฉัน “นา้  น่ีของนา้  ๓๐ กล่อง”  “เดย๋ี วพขี่ น้ึ ไปขายขบวนนำ� เทยี่ วสวนสนฯ กบั ผมด ิ สนกุ นะ” รุ่งบอกเจ้าหน้าที่บนรถไฟ  พร้อมวางถุงก๋วยเต๋ียวสามถุง  อาจเป็นเพราะไม่ค่อยเห็นเขาพูดบ่อยนัก  ฉันจึงรับไมตรีที่ ลงบนเบาะที่ยงั ว่างอยู่ เชอ้ื เชญิ ผา่ นรอยยมิ้ ของ รงุ่ -รุ่งโรจน ์ สวา่ งกุล ดว้ ยความยินดี เขาบรรจงหยิบหวีอันเล็ก ๆ  ในกระเป๋ากางเกงขึ้นมาจัด  ตรงหน้าคือเด็กวัยรุ่นตัวสูงร่างผอมบาง  น้องชายท่ีก�ำลัง ทรงผมสรา้ งความมน่ั ใจ กอ่ นจะควา้ ถงุ กว๋ ยเตยี๋ วสองถงุ แลว้ ออกเดนิ เรียนชั้น  ปวช.  ท่ีพ่ีโจ้พูดถึง    ในมือของเขาถือถุงพลาสติกใบใหญ่ เร่ขายอย่างใจเย็น ภายในบรรจุก๋วยเตี๋ยวหลายสิบกล่อง  ตามหลังด้วยคนอ่ืน ๆ ที่ช่วย “เตยี๋ วปลาราช-รมี ัย้ ครบั  เตี๋ยวปลาราช-รรี ้อน ๆ ครบั ” หิ้วถงุ มาสมทบ ทง้ั หมดจำ� นวน ๑๕๐ กล่อง เขาแจกจา่ ยรอยยมิ้ ใหผ้ โู้ ดยสารทกุ คนอยา่ งไมล่ ดละ แมว้ า่ “จรงิ  ๆ บนรถไฟเขาสง่ั มาแค ่ ๓๐ กลอ่ ง แตพ่ โ่ี จเ้ ขากลวั คน จะขายไดเ้ พยี งไมก่ สี่ บิ กลอ่ งเทา่ นนั้   รงุ่ เดนิ กลบั มาหาฉนั  เขาหายใจ มาเยอะ เดย๋ี วไม่พอ เลยทำ� มาเพ่ิมอีก ๑๒๐ กล่อง” แรงด้วยความเหนอ่ื ย แตก่ ระนั้นก็ยงั หยบิ หวีขึ้นมาหวผี มเหมือนเคย รุง่ อธบิ ายเมื่อเหน็ ฉันทำ� สหี นา้ สงสยั ขณะยืนรอที่ชานชาลา ฉนั มองแล้วขำ� ไมน่ านนกั เสน้ ผมของฉนั กป็ ลวิ ไปตามแรงลมทอี่ ดั เขา้ ปะทะ “เหลืออีก  ๑๐๐  กล่องเองพ่ี  เด๋ียวเราขายบนรถตอนกลับ หน้าเม่ือรถไฟแล่นเข้าจอดเทียบ  ล้อเหล็กยังไม่ทันหยุดสนิทรุ่งก ็ กัน !” สะกดิ ฉนั “ไปพ ี่ !” ท ี่เรา ยังข ายไ ดอ้ ย ู่ทุก วนั น  ี้ พว่ี า่ ความซ่อื สัตยข์ องเรามีผล...” เม่ือท�ำก๋วยเต๋ียวเสร็จแล้วตักใส่กล่องโฟม  Scene  10 จากน้ันแพ็กให้เรียบร้อยพร้อมขาย  ถือจากร้านมาท่ีชานชาลา  ภายใน / รา้ นกว๋ ยเตย๋ี วปลารถไฟราชบรุ  ี /  ต ี ๕ กับ ๔๕ นาที อากาศเย็นชื้นเนื่องจากฝนตก  เวลาเช้ามืดกับบรรยากาศ เงียบสงบภายในสถานี    บริเวณชานชาลามืดสลัว  มีเพียงแสงไฟ  จากหลอดฟลอู อเรสเซนต ์  หากแตห่ า้ ชวี ติ ทร่ี า้ นกว๋ ยเตยี๋ วปลาแหง่ นี้ เรมิ่ ต้นงานของวันนี้แลว้ ต้ังแต่ตี  ๕  คร่ึง  เส้นก๋วยเต๋ียว  ลูกช้ินปลา  ถั่วงอก  ผักชี วตั ถดุ บิ จากรา้ นคา้ ตา่ ง ๆ จะเรม่ิ ทยอยมาสง่   พวกเขากจ็ ะเรมิ่ ตม้ นำ�้ ตม้ ลกู ชน้ิ ปลา กอ่ นจะเตรยี มลวกเสน้ ใสก่ ลอ่ งขาย  รถไฟเทยี่ วแรกท่ี จะมาถึงสถานีราชบุรีคือขบวนรถด่วนที่  ๘๔  เส้นทางตรัง-กรุงเทพ  ทจ่ี ะมาถงึ ประมาณ ๐๖.๐๘ น. สว่ นรถเทยี่ วสดุ ทา้ ยทจ่ี ะนำ� กว๋ ยเตยี๋ ว ข้ึนไปขาย  คือขบวนรถเร็วที่  ๑๗๓  กรุงเทพ-นครศรีธรรมราช  เข้า เทยี บชานชาลาประมาณ ๒๐.๐๖ น.  เรยี กไดว้ า่ ขายกนั ตง้ั แตเ่ ชา้ ตรู่ จดค่�ำเลยทเี ดียว แม้ว่าพระอาทิตย์จะยังไม่โผล่ข้ึนขอบฟ้า  แต่บรรยากาศ หนา้ เตากร็ อ้ นระอจุ นหลายคนตอ้ งยกมอื ขน้ึ ปาดเหงอื่   หนงึ่ ในนน้ั คอื เดก็ หนมุ่ อาย ุ ๑๖ ป ี เพอ่ื นรนุ่ ราวคราวเดยี วกบั รงุ่ ทเ่ี พงิ่ มาหดั ขายเมอ่ื ช่วงปดิ เทอมท่ผี ่านมา 39

พนักงานในร้านทุกคนต่างท�ำหน้าท่ี Scene  11  ของตัวเองอย่างขยันขันแข็ง  ท�ำงานเหมือน คนในครอบครัวเดียวกัน ภายใน / ม้านัง่ ในสถานรี ถไฟราชบุร ี / บ่าย ๓ โมง “พี่โจ้โพสต์ในเฟซบุ๊กหาคนมาช่วยขาย  บอลก็เลยให้น้า  ฉันฝ่าละอองฝนเดินตามหญิงสาวรุ่นผิวขาวผมยาวท่ีเพ่ิง พามา” ควกั กระเปา๋ จา่ ยเงนิ ใหก้ บั นอ้ งแมค็  ทมี งานขายอกี คนของพโี่ จ ้ แถม ยังยอมเสียมารยาทแอบมองดูเธอกินอยู่ห่าง ๆ  บนม้านั่งหินอ่อน แมว้ า่ ตอนนเ้ี ปดิ เทอมแลว้ บอลกย็ งั มาชว่ ยขายตอนเยน็ หลงั กว๋ ยเตยี๋ วสองกลอ่ งกบั นำ้� อดั ลมใสน่ ำ้� แขง็ อกี ถงุ ทา่ มกลางเสยี งฝนตก เลกิ เรยี นและวนั เสาร-์ อาทติ ย ์ รายไดจ้ ากการขายกว๋ ยเตยี๋ วท�ำใหเ้ ขา ดูจะท�ำใหเ้ ธอมีความสุขไม่น้อย สามารถจ่ายค่าเทอมและเล้ียงตัวเองได้โดยไมต่ อ้ งขอเงินพ่อแม่ เธอคงรสู้ กึ ตวั วา่ มคี นแอบมองอย ู่ ดวงตาคนู่ น้ั สง่ ความสงสยั “บางวนั ผมใสช่ ดุ นกั เรยี นไปขาย กม็ คี นมาขอถา่ ยรปู ” บอล มาแทนค�ำถาม จนฉนั อดเขา้ ไปคุยด้วยไมไ่ ด้ เล่ายิ้ม ๆ “หนูกินมาตั้งแต่เด็ก  ต้ังแต่ห่อละ  ๕  บาท  ตอนนั้นเป็นห่อ ทกุ คนทที่ ำ� งานทน่ี จ่ี ะไดค้ า่ ตอบแทนจากเงนิ สองสว่ น  สว่ น กระดาษ  เขาเพ่งิ มาเปลย่ี นกลอ่ งโฟมไดป้ ระมาณ ๓-๔ ปนี ่เี อง” หน่ึงคือค่าแรงที่พี่โจ้ให้ตามอายุและประสบการณ์  กับอีกส่วนหน่ึง เป็นเปอร์เซ็นต์ที่ได้จากการขายกล่องละบาท  ตอนแรก ๆ บอลขาย บังอร เย็นใจ  วัย  ๒๑  ปี  เล่าให้ฉันฟังระหว่างรอรถไฟ  ได้แค่วันละประมาณ  ๓๐  กล่อง  แต่ตอนหลังขายเก่งข้ึนแล้วจึงได้ ไปเพชรบุรี    เธอเป็นคนราชบุรีโดยก�ำเนิด  เดินทางด้วยรถไฟบ่อย ๆ เพม่ิ เปน็ วนั ละ ๗๐-๑๐๐ บาท  ยงิ่ หากเปน็ ชว่ งปดิ เทอมหรอื เทศกาล และทกุ ครง้ั เธอจะซอ้ื กว๋ ยเต๋ียวตดิ ไมต้ ดิ มอื ข้นึ ไปดว้ ยเสมอ วันหยุดยาวต่าง ๆ  จะขายดีมากขึ้นอีก    เมื่อถามถึงเทคนิคการขาย บอลอธบิ ายวา่ ไมม่ อี ะไรมาก แคพ่ ดู ใหเ้ สยี งดงั ขนึ้ จนคนหนั มาสนใจ หรือแม้กระทงั่ วนั ไหนท่ไี ม่ได้เดนิ ทาง เธอก็ยงั ขี่รถมอเตอร์- ไซคจ์ ากบ้านมาซอ้ื “ร้านก๋วยเตี๋ยวในราช-รีมีหลายเจ้านะ  แต่หนูกินเจ้านี้บ่อย ท่ีสดุ  ถูกด้วยอร่อยดว้ ย  ๒๐ บาทนี่อยู่เลย” 40

Scene  12 Scene  13  ภายใน / รถไฟสปรินเตอร์ตทู้  ่ี ๒  ภายนอก / สถานรี ถไฟบางซอื่  / ๒ ทุ่ม ๑ นาท ี ขบวนรถดว่ นพิเศษท่ี ๔๐ / ๕ โมง ๓๓ นาที ฉันลงรถไฟก่อนจะถึงสถานีปลายทางกรุงเทพฯ  แบก  เสียงหวูดรถไฟดังก้องทั่วบริเวณ  ธงแดงในมือนายสถานี ความสุขกลับมาเต็มกระเป๋า  การเดินทางของฉันใกล้จะส้ินสุดลง  โบกสะบัด ฉันรบี ยกมอื ไหว้อ�ำลานำ�้ ใจของผ้คู นที่น ่ี กอ่ นจะชว่ ยน้อง แต่ฉันเช่ือเหลือเกินว่าหนังชีวิตของพวกเขาจะยังฉายวนเวียนอยู่  บอลหอบหว้ิ กว๋ ยเตย๋ี ว ๑๑๐ กลอ่ ง กระโจนขนึ้ ตโู้ ดยสารทนั ทที ร่ี ถไฟ แบบนน้ั เร่ือยไป จอดเทียบ ระหวา่ งทางเดนิ ไปขนึ้ รถไฟฟา้ มหานคร เสยี งแจง้ เตอื นจาก ลมเยน็ จากเครอ่ื งปรบั อากาศทำ� ใหฉ้ นั รสู้ กึ สบายตวั ขน้ึ มาก โทรศัพท์ดงั ข้นึ  เมื่อกดหนา้ จอดกู ็ท�ำให้ฉันยม้ิ กว้าง ขา้ งนอกฝนตกโปรยปราย พโี่ จแ้ ละทมี งานยงั คงชะเงอ้ มองพรอ้ มรอย ยมิ้ อำ� ลา ฉันสง่ ย้มิ ใหแ้ ทนคำ� ขอบคณุ “คุณโจ้  จักรพงศ์  ก๋วยเต๋ียวปลารถไฟราชบุรี  accepted  your friend request.”  หลังจากใช้เวลาท่ีน่ีมาเกือบ  ๒  วัน  ฉันเห็นหลากหลาย อารมณ์จากตัวละครท่ีนี่ มีทั้งสุข สนุก เศร้า โดยมีฉากหลังเป็นร้าน The End  กว๋ ยเตยี๋ วรมิ ทางรถไฟ  เหน็ สายสมั พนั ธอ์ นั เหนยี วแนน่ ของครอบครวั ใหญ่ครอบครัวน้ี  เห็นความอร่อยท่ีบอกเล่ากันมาปากต่อปาก  และ เห็นความใส่ใจกับก๋วยเตี๋ยวของคนท�ำ    ท้ังหมดนี้ท�ำให้อาหารพ้ืน ๆ ราคาเพียงแค่  ๑๐  บาท  กลายเป็นรสชาติท่ีมาจากใจชนิดท่ีจะหา กว๋ ยเตี๋ยวเจ้าไหนเทยี บไดย้ าก ความสุขเล็ก ๆ  หลังจากขายของเสร็จ    หากก๋วยเต๋ียวที่แบกมาขายดี 41

ไอร้อนลอยข้ึนเกาะกระจกแว่นตาของแม่ครัวหุ่นตุ้ยนุ้ย จนเปน็ ฝา้ ยามเธอเปดิ ฝาหมอ้ ขา้ วตม้ ไกข่ นาดใหญส่ �ำหรบั  ๑๒๐ คน ท่ีเพ่ิงท�ำเสร็จเมื่อครู่    เจ้าหน้าที่ในชุดผ้ากันเปื้อนสีขาว  สวมหมวก และถุงมือสีเดียวกัน  ใช้กระบวยตักข้าวต้มในหม้อใส่ถาดหลุม สเตนเลสอยา่ งกระฉบั กระเฉง กลนิ่ หอมของขา้ วตม้ ลอยไปทวั่ บรเิ วณ ไมไ่ กลกนั  แมค่ รวั รา่ งทว้ มอกี คนกำ� ลงั งว่ นอยกู่ บั การออกแรง หมนุ ซงึ้ นงึ่ ไปมาอยหู่ นา้ เตา เพอ่ื ทำ� ใหไ้ ขแ่ ดงสกุ อยตู่ รงกลางใบไขต่ ม้ พอด ี สีไม่ดำ� คลำ�้  ปอกออกมาจะได้ดูน่ากิน เมนเู ช้าน้คี อื ข้าวตม้ ไก ่ เสริ ์ฟพร้อมไข่ต้มและโอวลั ตินรอ้ น หอ้ งครวั ทน่ี เี่ รมิ่ งานตง้ั แตต่  ี ๕ กวา่  ๆ  แมค่ รวั มกั มาถงึ กอ่ น เจ้าหน้าท่ีห้องครัวท่ีทยอยเดินทางมาถึงทีหลังต่างจัดแจงเครื่อง แต่งกายของตนตามระเบียบทางสุขาภิบาล  เริ่มท่ีคลุมเส้ือกาวน์ แขนสน้ั ยาวถงึ หนา้ แขง้  จากนน้ั ผกู ดว้ ยผา้ กนั เปอ้ื นสขี าวผนื เดมิ ทซ่ี กั มาแล้วอย่างดีทับลงอีกช้ัน  สวมหมวกและถุงมือสีเดียวกัน  สุดท้าย เปลย่ี นรองเทา้ และลา้ งมอื  กอ่ นเขา้ ประจำ� ตำ� แหนง่ ตามหนา้ ทข่ี องตน ในครัว  “โฮงยาไทย”  หรือโรงพยาบาลเชียงรายประชา- นุเคราะห์ ต�ำบลรอบเวยี ง อำ� เภอเมือง จังหวัดเชียงราย มีเจ้าหน้าท่ี กว่า  ๔๐  ชีวิตท�ำหน้าที่ดูแลอาหารผู้ป่วยของโรงพยาบาลทั้งเช้า กลางวนั  เย็น กวา่  ๖๐๐-๗๐๐ ทีต่ อ่ มอื้ ผักสีเขียวที่คัดสรรและปรุงอย่างพิถีพิถัน  ราวกับค�ำอวยพรให้ผู้ป่วยสุขภาพฟื้นฟู  ดีวันดีคืน

  ธิรนิ ทร นันทโรจนาพร  กฤตนนั ท์ ตนั ตราภรณ์ อโรางหพใาใสสจ่ย่รใาจนาผบ้ปู า่วลยเชในยี งรายฯ

สิ่งมหัศจรรย์ของโรงพยาบาลเชียงรายประชานุเคราะห์    คือการจัดการระบบการท�ำงานอย่างเป็นขั้นตอน    เพื่อให้ผู้ป่วยทุกคนได้รับอาหารในเวลาท่ีถูกหลักโภชนาการ  ครวั โรงพยาบาล เจ้าหนา้ ท่เี สริ ฟ์ พยักหน้ารับก่อนจะถามกลับ “หือ้ จ้วยกอ่  ?” (ให้ชว่ ยไหม ?) โถงห้องครัวมแี ต่สีขาวกบั สีเงิน “บ่ะเป็นหยัง ๆ  ใกล้แล้วละ”  (ไม่เป็นไร ๆ  ใกล้เสร็จแล้ว) ขาวต้ังแต่พ้ืนจดเพดาน  ขาวทั้งชุดแม่ครัว  แต้มด้วยสีเงิน แม่ครัวตอบโดยไม่ได้ละสายตาจากหม้อ  ขณะท่ีมือยังคงสาละวน จากชั้นวางและอุปกรณ์ครัวสเตนเลส  พ้ืนที่ภายในครัวแบ่งสัดส่วน ใช้กระบวยตกั ข้าวใสถ่ าดหลุมไปเรอื่ ย ๆ ดว้ ยเหตผุ ลความปลอดภยั ในการปรงุ อาหารและความสะดวกในการ ม้ือเช้าจากครัวโรงพยาบาลมักยืนพ้ืนด้วยเมนูข้าวต้มหรือ ควบคุมความสะอาด ตง้ั แต ่ low care (พ้ืนทมี่ คี วามสกปรก) ไปจน โจ๊ก  เพราะกินง่าย  ย่อยง่าย  แถมเตรียมไม่ยุ่งยาก  มีส่วนประกอบ ถึง  high  care  (พื้นท่ีสะอาด)    เร่ิมจากทางด้านหลังสุดคือทางเข้า ไม่ก่ีอย่าง  เป็นอาหารหน้าตาแสนธรรมดา    แต่ใครจะรู้ว่าเบ้ืองหลัง วัตถุดิบและบริเวณเก็บล้าง  ถัดข้ึนมาเป็นพ้ืนที่จัดเก็บและเตรียม ความธรรมดานเ้ี ตม็ ไปดว้ ยความใส่ใจในทุก ๆ รายละเอยี ด วัตถุดิบ  แยกเป็นห้องของแห้ง  ผัก  ผลไม้  และเน้ือสัตว์    ตรงกลาง “ที่นี่เราใช้ข้าวกล้องปลอดสารจากเครือข่ายชุมชนที่เราลง ครัวเป็นหน่วยปรุงท่ีแยกเป็นสามหน่วยย่อยตามประเภทอาหาร ไปพฒั นากนั อยหู่ ลายป ี นอกจากขา้ วกลอ้ งกย็ งั มที ง้ั ขา้ วขาว ขา้ วโอต๊ ของผู้ป่วย  ได้แก่  อาหารทั่วไป  อาหารเฉพาะโรค  อาหารสายยาง สว่ นผกั ผลไมม้ าจากเครอื ขา่ ยเกษตรอนิ ทรยี ใ์ นชมุ ชนและผกั โครงการ รวมถึงมีพ้ืนท่ีอาหารฮาลาลของมุสลิมแยกเฉพาะ  ด้านหน้าสุดเป็น หลวง มที ง้ั ผกั ตามทอ้ งตลาดทวั่ ไปและผกั พน้ื เมอื ง ไขไ่ กแ่ ละเนอ้ื สตั ว์ บริเวณจัดเตรียมอาหารเพ่ือเสิร์ฟ ก่อนจะนำ� อาหารท่ีปรุงเสร็จแล้ว มาจากฟาร์มที่ได้มาตรฐาน  ไม่มีปัญหาเร่ืองสารเคมีตกค้าง  ส่วน ล�ำเลียงออกทางประตูด้านหนา้ เครอ่ื งปรงุ และผลติ ภณั ฑอ์ าหารแปรรปู  เชน่  นำ้� มนั เอย เสน้ กว๋ ยเตยี๋ ว ใกล้  ๐๗.๔๕  น.  ถึงเวลามื้อเช้า  แต่แม่ครัวและเจ้าหน้าที่ เอย  หมูยอเอย  ขนมปังเอย  ก็มาจากแหล่งผลิตของเครือข่ายชุมชน ราวหกเจ็ดคนยงั คงงว่ นอย่กู บั การตักขา้ วต้มใสถ่ าด ที่ปลอดภัย ผลติ ด้วยวิธีธรรมชาต ิ ไม่ใส่สีและสารเคมีอันตราย” “กำ� เดยี วกอ่ น” สาวผวิ ขาวหนา้ ตาใจดนี ามวา่  ชลลดา แกว้ กา่  หรอื  นา้ ตก๊ิ แมค่ รวั คนเดมิ หนั ไปพดู กบั เพอื่ นเจา้ หนา้ ทเี่ สริ ฟ์ ทเ่ี ขน็ รถเขน็ นักโภชนาการช�ำนาญการ  หัวหน้าโภชนบริการ  ผู้ดูแลและควบคุม ใส่อาหารประจ�ำวอร์ดมารออยู่ด้านข้างเป็นคำ� เมือง แปลเป็นภาษา กลางได้ว่า อกี เดี๋ยวนะ 44

ทกุ เมนอู าหารของทง้ั โรงพยาบาลมากวา่  ๓๐ ป ี ยกตวั อยา่ งวตั ถดุ บิ “การดแู ลตง้ั แต่ต้นน้�ำ  ปลอดภัยที่ใชป้ ระกอบอาหารในโรงพยาบาลใหฟ้ งั ครา่ ว ๆ คอื หวั ใจของงาน อาหารปลอดภัย”  เธอเล่าต่อว่าปัจจุบันมีวัตถุดิบปลอดภัยท่ีใช้ในครัว ตน้ นำ�้ คอื วตั ถดุ บิ   โรงพยาบาลกวา่  ๑๐๐ รายการ ซ่งึ แตล่ ะรายการทมี โภชนาการต้อง กลางนำ�้ คอื การ บุกต้องลุยลงไปในพื้นท่ี  ไปดูถึงโรงงาน  ลุยไปถึงสวน  สุ่มตรวจ ประกอบอาหาร  ตัวอย่างอาหาร  ตรวจเลือดเกษตรกร  เพื่อตรวจสอบว่าทุกกระบวน และปลายนำ้� คอื การผลิตปลอดภยั จรงิ การเสริ ฟ์ และเกบ็ ล้าง “ถ้าอะไรท่ีบ้านเราท�ำได้เราก็จะให้เขาท�ำ  หรือพริกแกงเรา ก็ให้ชาวบ้านโขลกให้  แต่บอกเขาว่าไม่ต้องใส่เกลือกับกะปิมานะ เดี๋ยวมาใส่เอง  เพราะเราไม่รู้ว่าเกลือกับกะปิเขาปลอดภัยไหม    แต่ บางอย่างบ้านเราท�ำไม่ได้ก็ต้องไปหาจากแหล่งอ่ืน  อย่างกะปิท่ีเรา ใชก้ ็มาจากนู่นแน่ะ...สมุทรสงคราม” หัวใจหลักของการผลติ อาหารปลอดภยั อยู่ทีก่ ารดูแลตงั้ แต่ ตน้ ทาง  นา้ เจย๊ี บ หรอื  รงุ่ เรอื ง สทิ ธไิ ชย นกั โภชนาการชำ� นาญการ หัวหน้าใหญ่ของทีมโภชนาการ  ผู้ที่คอยดูแลงานโภชนาการอาหาร โรงพยาบาลทง้ั หมด เนน้ ย�้ำถึงความสำ� คญั ของหวั ใจดวงนี้ “การดูแลต้ังแต่ตน้ น้�ำ คือหวั ใจของงานอาหารปลอดภัย” ตน้ นำ้� ทวี่ า่ กค็ อื วตั ถดุ บิ  คอื สว่ นประกอบทกุ อยา่ ง  กลางนำ้� คอื การประกอบอาหาร ตง้ั แตว่ ธิ กี ารปรงุ  คนปรงุ  รวมถงึ ภาชนะทใ่ี ช ้ และสดุ ทา้ ยปลายนำ้� คอื การเสริ ฟ์ และเกบ็ ลา้ ง ไม่มีวัตถุดิบหมดอายุตกค้างส�ำหรับครัวแห่งน้ี  เม่ือวัตถุดิบสดใหม่จากผู้ผลิตมีมาส่งทุกวัน

เมื่อขอให้น้าเจ๊ียบเล่าถึงท่ีมาที่ไปของงานอาหารปลอดภัย เย้ืองกันภายในห้องปลอดเชื้อ  เจ้าหน้าที่หน่วยอาหาร ในฐานะท่ีเธอคือผู้ริเริ่มผลักดันโครงการ  จนปัจจุบันได้กลายเป็น สายยางก�ำลังชั่งตวงส่วนประกอบทั้งผัก  แป้งข้าว  เนื้อสัตว์  เพื่อปั่น ตน้ แบบใหแ้ กช่ มุ ชนและหนว่ ยงานอน่ื  ๆ จำ� นวนมาก  เธอเลา่ วา่ เรม่ิ เป็นอาหารเหลวส�ำหรับผู้ป่วยท่ีมีปัญหาการกลืน    บางโรงพยาบาล แรกเกิดจากความชอบส่วนตัวที่เห็นว่าเรื่องอาหารเป็นเร่ืองสำ� คัญ จะใช้อาหารส�ำเร็จรูป    แต่ส�ำหรับโรงพยาบาลที่มีความพร้อมก็มัก และใกล้ตัวมาก  เป็นพ้ืนฐานของการก�ำหนดสุขภาพและสุขภาวะ เลือกปั่นเอง  เพราะอาหารสดท่ีมาจากธรรมชาติย่อมดีต่อร่างกาย ที่ดี  และประจวบเหมาะกับในปี  ๒๕๔๗  ทางกระทรวงสาธารณสุข มากกวา่ อาหารสังเคราะห์ มนี โยบายสรา้ งโรงพยาบาลตน้ แบบดา้ นอาหารประจ�ำแตล่ ะภาค ซง่ึ โรงพยาบาลเชียงรายประชานุเคราะห์ก็ได้รับเลือกให้เป็นตัวแทน แต่ละฝ่ายในห้องครัวต่างท�ำหน้าท่ีของตนอย่างเป็นระบบ ภาคเหนอื ระเบียบ    เม่ือเสร็จอาหารม้ือเช้า  ต่อด้วยมื้อกลางวัน  และจบด้วย มื้อเยน็  เร่มิ ตง้ั แตร่ าวตี ๕ ไปจนถึง ๖ โมงเย็น เปน็ เชน่ นี้ทุกวนั เธอเลา่ อกี วา่ ในชว่ งแรกยงั ขลกุ ขลกั อยบู่ า้ ง ไมค่ อ่ ยมเี กษตรกร อยากจะเข้าร่วมเท่าไร  ชุมชนยังไม่เข้าใจความส�ำคัญของงาน ฝนขา้ งนอกปรอยบาง ๆ เจา้ หนา้ ทเี่ สริ ฟ์ อาหารเขน็ รถอาหาร แต่เธอและทีมงานก็พยายามต่อสู้  แก้ไขปัญหากันไปทีละเปลาะ ขนึ้ มายงั ตกึ ศลั ยกรรมระบบทางเดนิ ปสั สาวะ  ทมี่ า้ นง่ั ระหวา่ งทางเดนิ คอ่ ย ๆ พฒั นามาเรอื่ ยโดยไมย่ อมถอดใจงา่ ย ๆ จนในทส่ี ดุ งานอาหาร มีญาติคนไข้เฝ้าอยูเ่ ป็นจ�ำนวนมาก บา้ งก็น่ัง บ้างก็นอน  เจา้ หน้าที่ ปลอดภัยของเธอและทีมงานโภชนาการก็เป็นที่ยอมรับของชุมชน เข็นรถอาหารมาหยุดอยู่ตรงหน้าห้องนอนรวม  พร้อมกับตะโกนข้ึน และมีเครือข่ายที่เข้มแข็ง ด้วยภาษาเหนอื แปลได้วา่  “อาหารเชา้ มาแลว้  !” ๐๘.๐๐ น. ช้าไป ๑๕ นาที วัตถุดบิ รถเขน็ อาหารประจำ� วอรด์ ศลั ยกรรมระบบทางเดนิ ปสั สาวะ เดนิ ทางออกจากหอ้ งครัวเปน็ ล�ำดบั สดุ ทา้ ย   เงาคร้ึมของฝนหายตัวไปพร้อม ๆ  กับการมาถึงของดวง “ขะใจ ๋ ๆ” (เรว็  ๆ) แมค่ รวั พดู แหยไ่ ลห่ ลงั เพอ่ื นบรกิ รขณะเขน็ อาทติ ยใ์ นเชา้ วนั ใหม ่ เหลอื ไวเ้ พยี งความชน้ื ในอากาศและรอยเปยี ก รถอาหารไปเสิรฟ์ ยังตกึ ศลั ยกรรมชาย บนถนน    แม้นาฬิกาจะบอกเวลาว่ายังไม่  ๖  โมงดี  แต่แดดเช้าก็ งานมอ้ื เชา้ สนิ้ สดุ ลงแลว้  บรรดาแมค่ รวั ในหนว่ ยปรงุ อาหาร ฉายแสงลงสทู่ กุ พนื้ ผวิ เบอ้ื งลา่ ง อนุ่ พอทจี่ ะดงึ ละอองนำ�้ บนยอดหญา้ เดินทยอยน�ำอุปกรณ์ไปเก็บล้าง  ก่อนเข้าไปพักในห้องส�ำหรับ ให้ค่อย ๆ  ระเหยแห้งทีละน้อย  และสว่างพอท่ีจะปลุกหลาย ๆ  ชีวิต เจ้าหน้าที่ท่ีอยู่ด้านหลังห้องครัว    เธอทั้งหลายจะเริ่มท�ำงานอีกครั้ง ใหต้ ืน่ ขึน้ มาเร่มิ วนั ใหม่ ตอนเตรียมม้ือเท่ียงช่วง  ๙  โมง  โดยเจ้าหน้าท่ีฝ่ายเตรียมวัตถุดิบ ต้องตระเตรยี มส่วนประกอบใหพ้ รอ้ มก่อน รถกระบะสองประตูสีเงินแล่นผ่านตึกโภชนาการอ้อมมา อาหารมื้อเที่ยงและเย็นยุ่งยากกว่าม้ือเช้านิดหน่อย  แต่ละ จอดด้านหลังห้องครัว    ในกระบะหลังรถมีผักหลายตะกร้า  บ้างอยู่ หนว่ ยทงั้ อาหารทวั่ ไป อาหารเฉพาะโรค และอาหารทางสายยาง จะ ในถุงพลาสติก  บ้างอยู่ในห่อใบตองท่ีใช้แทนการห่อด้วยกระดาษ จดั เตรยี มอาหารแยกกนั ไปตามจำ� นวนและประเภทคนไข ้ ซง่ึ พยาบาล หนังสือพิมพ์แบบเดิม  เพ่ือป้องกันไม่ให้ผักอินทรีย์จากสวนต้อง ประจำ� วอร์ดจะเปน็ ผูส้ รปุ จำ� นวนมายงั ครัว ปนเปอื้ นสารเคมจี ากหมกึ พิมพ์ กลางโถงครัวท่ีหน่วยปรุงอาหารเฉพาะโรค  สาวร่างเล็กใน ชุดยูนิฟอร์มสีขาวก�ำลังใช้ปากกาสีแต้มลงกระดาษแผ่นเล็กท่ีมี ทันทีท่ีชายผิวสีเข้มกร้านแดด  หน้าตาขึงขัง  เปิดประตูลง ช่ือคนไข้เขียนอยู่อย่างใจเย็นและรอบคอบ  งานของเธอคือการแยก จากรถ  เจ้าหน้าท่ีสาวร่างเล็กในชุดเสื้อกาวน์ สวมหมวกและถุงมือ ประเภทอาหารส�ำหรับคนไข้แต่ละราย  แต่ละสีแทนความหมาย สีขาว ก็ตะโกนทักทายอย่างคุ้นเคย ต่างกัน  สีฟ้าหมายถึงผู้ป่วยกลุ่มเบาจืด  สีชมพูคือเบาหวาน  สีเขียว ใหง้ ดมนั  และสีส้มคือผ้ปู ว่ ยไตวาย “ลงุ พง สวสั ดีเจ้า” ฝ่ายชายทักทายตอบขณะยกตะกร้าผักลงจากรถ  รอยยิ้ม น้ันเปล่ยี นสีหนา้ ใหก้ ลายเป็นคนใจดโี ดยทันที ลงุ พง หรอื  พงศกั ด ์ิ ทลู อนิ ทร ์ เปน็ หนง่ึ ในสมาชกิ เครอื ขา่ ย อาหารปลอดภัยของโรงพยาบาล  น�ำผลผลิตผักปลอดสารที่เพิ่ง เก็บจากสวนของตนและของเพ่ือนบ้านในชุมชน  รวบรวมมาส่งให้ โรงพยาบาลตามรายการส่ังซื้อที่แจ้งล่วงหน้าเม่ือราว  ๒๐  วันก่อน รายการส่งวันนี้มีทั้งผักทั่วไปและผักพ้ืนเมือง  ทั้งมะเขือเปราะ  พริก ขี้หนู  พริกหนุ่ม  กะหล�่ำปลี  ผักกาด  ถั่วฝักยาว  ผักไผ่  ผักเฮือด  ผัก เชยี งดา ฯลฯ 46

ผักผลไม้ปลอดสารสดสะอาดจากผู้ผลิต  ไม่เพียงแค่จัดส่งแก่ห้องครัวโรงพยาบาล  แต่ยังมีจ�ำหน่ายแก่คนรักสุขภาพ 47

ลุงพงยกถุงกะหล่�ำปลีท่ีลอกใบแก่ท้ิงไปเรียบร้อยแล้วตาม ต้นกล้าผักสลัดทุกต้น ข้อก�ำหนดการส่งวัตถุดิบของโรงพยาบาล  ข้ึนวางบนตาช่ังสีเขียว ล้วนผ่านตาใส่ใจให้สารอาหาร  ส�ำหรบั ชงั่ ผกั หนึ่งหลุมหนึ่งต้น  ลุงพง  เจ้าของไร่ “๒๓ กิโล” เจา้ หนา้ ทีข่ านจำ� นวนทป่ี รากฏบนหน้าปัด ลงุ พงกม้ ดตู วั เลขในใบสงั่ ซือ้  รายการกะหล�่ำปลีระบุตัวเลข ไว้  ๑๘  กิโลกรัม  แกดึงผ้าขาวม้าที่คาดเอวให้กระชับขึ้นเล็กน้อย กอ่ นจะอู้คำ� เมอื งตอบกลับวา่ “ซาวสามกะ๊  อนั้ กอ่ เกนิ มา ๕ กโิ ล บะ่ เปน็ หยงั  ๆ ลงุ ปน๋ั หอ้ื ” (๒๓ หรอื  อยา่ งนั้นก็เกินมา ๕ กิโล ไมเ่ ป็นไร ๆ ลุงแถมให)้ บรรยากาศของการปันน�้ำใจระหว่างผู้ซ้ือกับผู้ขายมีให้เห็น ไดบ้ ่อย ๆ ทนี่ ี่ น้าปุ้ย-กฤติญา ชัยทะวี  สาวเชียงรายโดยก�ำเนิด  ท�ำงาน ด้านโภชนาการอาหารของโรงพยาบาลมานานพอ ๆ  กับน้าติ๊กและ นา้ เจี๊ยบ ย�้ำถงึ แนวทางสำ� คญั ทีท่ ีมงานถือปฏบิ ตั ิ “เราต้องปันใจให้เขา    อย่างบางคร้ังเกษตรกรส่งสินค้ามา ไมต่ รงตามสเปก็ ทเี่ รากำ� หนด เรากร็ บั นะ หากวา่ มนั ไมถ่ งึ ขน้ั เนา่ เสยี แล้วค่อยอธิบายว่าท่ีถูกเป็นอย่างไร  ซ่ึงโดยหลักการเราต้องคืน  แต่ นึกดูว่าเกษตรกรเอาผลผลิตมาส่งแล้วแต่เราไม่ซื้อ  แล้วเขาจะท�ำ ยังไง เราตอ้ งนกึ ถงึ ใจเขาดว้ ย” 48

๒๕๐ บาท รวมถงึ หาวธิ ปี ระหยดั คา่ ใชจ้ า่ ยจากสว่ นอนื่ เพม่ิ เตมิ  เชน่ การไมซ่ อ้ื เนอ้ื สตั วแ์ ชแ่ ขง็ เพอ่ื ลดขน้ั ตอนการอนุ่ ละลาย หรอื การหมนุ ซ้ึงน่ึงขณะต้มไข่  ที่นอกจากจะท�ำให้ไข่สวยน่ากินแล้ว  ยังช่วยลด จำ� นวนไขท่ ตี่ ม้ แลว้ แตกเสยี หาย ประหยดั คา่ ใชจ้ า่ ยไปไดห้ ลายหมนื่ บาทต่อปี เม่ือเทยี บกับวธิ ตี ้มแบบเดมิ ปัจจุบันงานอาหารปลอดภัยของโรงพยาบาลไม่ได้หยุดอยู่ แค่ครัวของโรงพยาบาลเท่าน้ัน  แต่ยังขยายไปสู่ครัวอื่น ๆ  ด้วยการ ออกเมนูอาหารบางมื้อร่วมกันกับโรงเรียนและวัดในพื้นท่ี  เพ่ือให้ได้ จ�ำนวนยอดวัตถุดิบมากพอที่จะสั่งจากแหล่งผลิตได้  เช่นในวันท่ี โรงพยาบาลมีมื้ออาหารที่ใช้เส้นก๋วยเต๋ียว  โรงเรียนก็จะมีเมนู ก๋วยเตี๋ยวเป็นมื้อกลางวันด้วย  เพ่ือสามารถรวมยอดส่ังผลิตเส้น กว๋ ยเตี๋ยวแบบไมใ่ สส่ แี ละปลอดสารจากโรงงานได้ หลาย ๆ  งานเป็นเรื่องยุ่งยากและเพิ่มภาระจากงานปรกติ ขึ้นไปมาก  แต่ดูเหมือนเจ้าหน้าที่ทุกคนจะไม่เคยท้อและยังพอใจ ทจ่ี ะท�ำต่อไป “ไม่ท้อหรอกค่ะ  ท�ำแล้วมีความสุข…  อุ๊ย !  ตอบแบบ นางเอกเลย” น้าติ๊กตบมุกกับค�ำตอบสวย ๆ  ของตัวเอง  ขณะเพ่ือนอีก สองคนหัวเราะครนื กลุ่มบ้านป่าสักทองทุ่มเทกับการ  เกษตรปลอดสาร  ส่งต่อสุขภาพที่ดีจากใจ เช่นเดียวกับน้าเจี๊ยบท่ีมองว่าเครือข่ายชุมชนเองเป็นส่วน ลยุ สวน สำ� คญั ทท่ี ำ� ใหง้ านอาหารปลอดภยั ดำ� เนนิ ไปไดอ้ ยา่ งมนั่ คง จงึ จำ� เปน็ ท่ีจะต้องหาทางช่วยหนุนช่วยเสริม  สร้างแรงจูงใจให้เกษตรกรมี หา่ งจากโรงพยาบาลไปราว ๑๕ กโิ ลเมตร ณ ชมุ ชนแมส่ าด ก�ำลงั ใจทำ� ต่อไป ต�ำบลแม่กรณ์  อ�ำเภอเมืองเชียงราย  จังหวัดเชียงราย    กลางสวน อนิ ทรยี แ์ บบผสมผสาน เหลา่ พชื พรรณตน้ เลก็ ตน้ ใหญ ่ ทง้ั ไมผ้ ลและ “เราจะท�ำยังไงให้เขาอยู่ได้  ท�ำให้เขามีรายได้  จะได้มีแรง ผักหญ้า ยืนสลับคละความสูงเป็นผืนกว้างดูสดชื่น ด้านหลังเป็นนา จงู ใจในการท�ำงานกบั เรา” ข้าวท่ีก�ำลังแตกยอดสีเขียวอ่อนชูใบขึ้นแตะปลายท้องฟ้าสีละมุนที่ เจือด้วยแดดยามเย็น    หญิงในชุดสีม่วงอ่อนตัดกันกับรองเท้าบูต เธออธิบายต่อว่า  ในการท�ำงานของครัวตั้งแต่การก�ำหนด สีเขียวมินต์สดใสก�ำลังก้าวเท้าอย่างระมัดระวังผ่านคันนาอินทรีย์ที่ เมนู  การสั่งซื้อ  จะต้องวางแผนอย่างดี  เช่น  การปรับเมนูให้ตรงกับ สามปี กั ดำ� ไวเ้ มอ่ื  ๒ เดอื นกอ่ น  เธอคลอ้ งตะกรา้ หวายไวท้ แ่ี ขน เดนิ ผลผลติ ทเ่ี กษตรกรม ี หรอื การวางแผนสงั่ ซอื้ วตั ถดุ บิ  เพราะเกษตรกร บางรายไม่สามารถมาส่งของได้บ่อย ๆ  รวมไปถึงระบบการจ่ายเงิน ที่มีการส�ำรองเงินโรงพยาบาลเพื่อจ่ายเงินสดไปก่อนในระยะแรก ตอ่ มาเมอื่ มกี ารพฒั นาตลาดออรแ์ กนกิ  เกษตรกรมรี ายไดท้ กุ วนั จาก ตลาดแล้ว จึงค่อย ๆ ผลักเข้าสรู่ ะบบปรกติ หากพูดถึงเรื่องต้นทุน  หลายคนคงคิดว่าการท�ำอาหาร ปลอดภยั เชน่ นคี้ งมรี ายจา่ ยทแ่ี พงกวา่ ครวั ปรกตอิ ยไู่ มน่ อ้ ย แตผ่ ดิ ถนดั เพราะหวั หนา้ ฝา่ ยโภชนาการสาวยนื ยนั วา่ ตลอดการทำ� งาน ๑๐ กวา่ ปีที่ผ่านมา  รายจ่ายม้ืออาหารต่อหัวไม่เคยเกินงบประมาณ  โดย ไม่ต้องอาศัยเทคนิคพิเศษหรือวิธีการซับซ้อน เพียงแค่ใช้วิธีถัวเฉลี่ย ของถกู ของแพงไมใ่ หเ้ กนิ เกณฑร์ ายจา่ ยทก่ี �ำหนดไว ้ คอื คนไขส้ ามญั ๑๐๐  บาทต่อวัน  คนไข้พิเศษ  ๑๕๐  บาท  และคนไข้พิเศษวีไอพี 49