Osep Tokat Armenian Master Silversmiths from Ani EGU TEMMUZ 2009

Ermeni Gümüş Ustaları 189 Armenian Master Silversmiths İstanbul manzaralı savatlı gümüş tabaka. Van. 9 x 5 x 2 cm., 106 gr. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box featuring a panorama of Istanbul. Van. 9 x 5 x 2 cm., 106 gr. Private collection. H.H H.H VAN VAN

190 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Ermeni asıllı Mimar Sinan’ın eseri Edirne Selimiye Camisi posta pulu şeklinde tasvir edilmiş savatlı gümüş tabaka, Van 84. 10 x 7.5 x 1.5 cm., 130 gr. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box featuring a postage stamp, which shows the Selimiye Mosque of Edirne, built by the Armenian-born architect Sinan. Van 84. 10 x 7.5 x 1.5 cm., 130 gr. Private collection. Savatlı gümüş tabaka. Van 84. 9.5 x 6.5 x 1.5 cm., 110 gr. Kişisel koleksiyon Nielloed silver tobacco box. Van 84. 9.5 x 6.5 x 1.5 cm., 110 gr. Private collection. YESAYAN Savatlı gümüş tabaka. Van 84. YESSAYAN 9 x 5.5 x 2 cm., 122 gr. YESAYAN Kişisel koleksiyon. YESSAYAN VAN 84 Nielloed silver tobacco box. Van 84. VAN 84 9 x 5.5 x 2 cm., 122 gr. Private collection.

Ermeni Gümüş Ustaları 191 Armenian Master Silversmiths Savatlı gümüş tabaka. Van 84. 9 x 7.5 x 1.5 cm., 125 gr. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box. Van 84. 9 x 7.5 x 1.5 cm., 125 gr. Private collection. Osmanlı armalı savatlı gümüş YESAYAN tabaka. Van. YESSAYAN 9 x 6.5 x 2 cm., 106 gr. YESAYAN Kişisel koleksiyon. YESSAYAN Nielloed silver tobacco box with VAN 84 Ottoman coat of arms. Van. VAN 84 9 x 6.5 x 2 cm., 106 gr. Private collection.

192 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Savatlı gümüş tabaka. Van. 9 x 5 x 2.5 cm., 112 gr. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box. Van. 9 x 5 x 2.5 cm., 112 gr. Private collection. VAN VAN H.Y H.Y

Ermeni Gümüş Ustaları 193 Armenian Master Silversmiths Tavit Papazyan, Tahran 1949. Muş vilayeti haritası, Arakelots ve Surp Asdvadzadzin manastırları tasvirli savatlı gümüş tabaka. 11.5 x 7.5 x 1 cm., 178 gr. Yazarın koleksiyonu. David Papazian, Tehran 1949. Silver tobacco box featuring engravings of the map of Mush as well as the Arakelots and St. Astvatsatsin monasteries. 11.5 x 7.5 x 1 cm., 178 gr. Author’s collection.

194 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Bab-ı Seraskeri [günümüzde İstanbul Üniversitesi] ve yangın kulesi tasvirli savatlı gümüş tabaka. Van. 10 x 6 x 2 cm., 91 gr. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box featuring the Ministry of War (today University of Istanbul) and firefighters’ tower. Van 10 x 6 x 2 cm., 91 gr. Private collection. T.B T.B VAN VAN

Ermeni Gümüş Ustaları 195 Armenian Master Silversmiths HIMAYAG HMAYAK VAN 84 VAN 84 Mektup şeklinde savatlı gümüş tabaka, Van 84. 9 x 6 x 2 cm., 143 gr. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box in the shape of a letter envelope. Van 84. 9 x 6 x 2 cm., 143 gr. Private collection. Mektup şeklinde savatlı HIMAYAG KENKAYAN gümüş tabaka. Van 84. HMAYAK KENKAIAN 9 x 6.5 x 1.5 cm., 123 gr. VAN 90 Kişisel koleksiyon. VAN 90 Nielloed silver tobacco box HIMAYAG in the shape of a letter HMAYAK envelope. Van 84. SENEKERİM 9 x 6.5 x 1.5 cm., 123 gr. SENEKERIM Private collection. VAN 84 VAN 84

196 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths H.A Savatlı gümüş tabaka. H.A 10 x 5.5 x 1.5 cm., 115 gr. ABDÜLHAMİD’İN TUĞRASI Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box. (Taşra tuğrası) 10 x 5.5 x 1.5 cm., 115 gr. SEAL OF ABDULHAMID Private collection. (Seal for the provinces)

Ermeni Gümüş Ustaları 197 Armenian Master Silversmiths Vanlı Diğer Ustalar Other Masters of Van A.B Savatlı gümüş tabaka. A.B Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box. A.B Private collection. A.B Savatlı gümüş kemer ve tabaka. VAN 84 Kişisel koleksiyon. VAN 84 Nielloed silver belt and tobacco box. Private collection. A.H.G Savatlı gümüş sigara kutusu. A.H.G Garo Kürkman arşivi. A.M Nielloed silver cigarette box. A.M Garo Kurkman archive. B.D Savatlı gümüş tabaka. B.D Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box. B.M Private collection. B.M Kemer ustası. VAN Garo Kürkman arşivi. VAN Master in belt making. Garo Kurkman archive. Kemer ve tabaka ustası. Garo Kürkman arşivi. Master in belt and tobacco box making. Garo Kurkman archive.

198 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths BEYLERYAN Savatlı gümüş tabaka. BEYLERIAN Kişisel koleksiyon. VAN Nielloed silver tobacco box. VAN Private collection. CİDECİYAN Savatlı gümüş tabaka. JIDEJIAN Garo Kürkman koleksiyonu. VAN Nielloed silver tobacco box. VAN Garo Kurkman collection. VAN Yıldız Camisi tasvirli savatlı VAN gümüş tabaka. CİRACİ Garo Kürkman arşivi. JIRAJI Nielloed silver tray with the picture of Yildiz Mosque. Garo Kurkman archive. VAN 84 Savatlı gümüş tabaka. VAN 84 Garo Kürkman arşivi. FERKUZADYAN Nielloed silver cigarette box. FERKUZADIAN Garo Kurkman archive. M.F M.F Gümüş tabaka. Yazarın koleksiyonu. G.KH.V Silver tobacco box. G.KH.V Author’s collection. Savatlı gümüş tabaka. Ğ.B Kişisel koleksiyon. GH.B Nielloed silver tobacco box. Private collection.

Ermeni Gümüş Ustaları 199 Armenian Master Silversmiths GARABED HASYAN Osmanlı armalı savatlı KARAPET HASIAN gümüş tabaka. VAN Kişisel koleksiyon. VAN Nielloed silver tobacco box bearing Ottoman armorial device. H.D Private collection. H.D Kemer ustası. Kişisel koleksiyon. Master in belt making. Private collection. H.KH Savatlı gümüş tabaka H.KH Garo Kürkman arşivi. H.Y Nielloed silver tobacco box. H.Y Garo Kurkman archive. H.HAKİ Savatlı gümüş tabaka. H.HAKI Kişisel koleksiyon. VAN 90 Nielloed silver tobacco box. VAN 90 Private collection. Savatlı gümüş tabaka. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box. Private collection. K.Ç Savatlı gümüş tabaka. K.CH Kişisel koleksiyon. K.D.V Nielloed silver tobacco box. K.D.V Private collection. Van Kalesi ve Aya Sofya tasvirli savatlı gümüş kemer. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver belt with scenes of Hagia Sophia and Van Castle. Private collection.

200 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths K.T Savatlı gümüş tabaka. K.T Kişisel koleksiyon. VAN Nielloed silver tobacco box. VAN Private collection. ŞİRKET-İ KALEMKARYAN Savatlı gümüş tabaka. KALEMKARIAN SHERKAT Kişisel koleksiyon. Ç.Y.V Nielloed silver cigarette box. CH.Y.V Private collection. ...KEYAN ŞİRKET Savatlı gümüş tabaka. ...KEYAN SHERKAT Garo Kürkman arşivi. VAN 84 Nielloed silver tobacco box. VAN 84 Garo Kurkman archive. L.B Savatlı gümüş tabaka. L.B Garo Kürkman arşivi. Nielloed silver cigarette box. M.A Garo Kurkman archive. M.A Kilise tasvirli savatlı gümüş tabaka. VAN Garo Kürkman koleksiyonu. VAN Nielloed silver box depicting a church. Garo Kurkman collection. M.E Savatlı gümüş kemer. M.E Kişisel koleksiyon. Nielloed silver belt Private collection.

Ermeni Gümüş Ustaları 201 Armenian Master Silversmiths M.KODİKYAN Osmanlı armalı ve Sultan Mehmed Reşat tuğralı M.KODIKIAN savatlı gümüş tabaka. VAN Kişisel koleksiyon. VAN Nielloed silver tobacco box bearing Ottoman armorial device with the signature of Sultan Mehmed Reshat. Private collection. MELKONYAN Savatlı gümüş kemer, tabaka, kibrit kutusu. MELKONIAN Garo Kürkman koleksiyonu. Nielloed silver belt, tobacco box, matchbox. Garo Kurkman collection. VAN (Daha sonra Bitlis’te çalışmıştır). VAN Savatlı gümüş tabaka. AMEL-İ OHANNES Kişisel koleksiyon. AMEL-I OHANNES (Later he worked in Bitlis). Nielloed silver tobacco box. Private collection. P.Y Savatlı gümüş tabaka. P.Y Kişisel koleksiyon. VAN Nielloed silver tobacco box. VAN Private collection. Savatlı gümüş kemer. R.S Garo Kürkman arşivi. R.S Nielloed silver belt. VAN Garo Kurkman archive. VAN

202 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths VAN Savatlı gümüş tabaka. VAN Garo Kürkman arşivi. S.C Nielloed silver tobacco box. S.C Garo Kurkman archive. Savatlı gümüş tabaka. VAN Kişisel koleksiyon. VAN Nielloed silver tobacco box. S.S Private collection. S.S Savatlı gümüş tabaka. Garo Kürkman arşivi. S.T Nielloed silver tobacco box. S.T Garo Kurkman archive. VAN 84 VAN 84 SALLAHYAN Savatlı gümüş tabaka. SALLAHIAN Kişisel koleksiyon. VAN Nielloed silver tobacco box. VAN Private collection. SAMUELYAN Osmanlı armalı, Van, Boston, Washington, SAMUELIAN New York, Tunus ve Viyana manzaralarıyla VAN 90 süslü, savatlı gümüş hamam tası. VAN 90 Garo Kürkman arşivi. Nielloed silver bath bowl bearing an Ottoman SUREN armorial device and scenes from Van, Boston, SUREN Washington, New York, Tunis and Vienna. Garo Kurkman archive. Savatlı gümüş tabaka. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box. Private collection.

Ermeni Gümüş Ustaları 203 Armenian Master Silversmiths V.A Savatlı gümüş tabaka. V.A Garo Kürkman arşivi. VAN Nielloed silver tobacco box. VAN Garo Kurkman archive. V.C Savatlı gümüş tabaka. V.C Kişisel koleksiyon. VAN 84 Nielloed silver tobacco box. VAN 84 Private collection. V.P Savatlı gümüş tabaka. V.P Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box. V.P.N Private collection. V.P.N Savatlı gümüş tabaka. Y.H Kişisel koleksiyon. Y.H Nielloed silver tobacco box. Private collection. Y.M savatlı gümüş kulplu tas. Ortasında küçük bir Y.M gümüş mil ve ona bağlı döner bir balık vardır. Garo Kürkman arşivi. Nielloed silver water cup with handles. In the center is a fish pivoting around small silver rod. Garo Kurkman archive. Savatlı gümüş tabaka. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box. Private collection.

204 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Y.Ş Gümüş telkâri kemer. Y.SH Garo Kürkman arşivi. - Silver filigree belt. Ç.Y.V Garo Kurkman archive. CH.Y.V VAN VAN YESAYAN Bu parça üzerinde iki sanatçı YESSAIAN birlikte çalışmışlardır. - Kişisel koleksiyon. NALÇACIYAN On this object two artists NALCHAJIAN worked together. VAN 90 Private collection. VAN 90

Ermeni Gümüş Ustaları 205 Armenian Master Silversmiths VAN DIŞINDAKİ ERMENİ ALTIN VE GÜMÜŞ KUYUMCULUĞU ARMENIAN GOLD- AND SILVER-MAKING BEYOND VAN Doğu Avrupa Eastern Europe 1347’de Kır­ ım’da yay­ ım­la­nan Carındir We le­arn from Ja­rent­ ir, a boo­ k pub­lish­ ed ad­lı kit­ apt­ an öğ­rend­ i­ği­miz­ e gö­re Mel­ik­set, in Crim­ e­a in 1347, that the fol­low­ ing Arm­ e­ Urum­bek ve Babel­i adl­ar­ ın­da­ki Er­me­ni nia­ n gold-ma­kers li­ved and wor­ked in the kuy­ umc­ ul­ar Kefe şehr­ in­de yaş­ ı­yor ve ça­lış­ ı­ city of Kaffa (Caffa): Me­liks­ et, Urumb­ ek, yorl­ar­dı. and Bab­ el­i. Po­lon­ya’da al­tın ku­yumc­ u­lu­ğu­nun rön­ e­ Com­ment­ ing on the gold-ma­king re­na­is­ sans­ ı­nı yo­rum­la­yan ta­rih­çi ve res­sam Vla­ san­ce of Po­land in the 17th cen­tury, the dis­lav Loz­ inski (1843-1913), sönm­ ek­te olan Pol­ish hist­ o­ria­ n and art­ ist Vla­disl­av al­tın iş­çi­liğ­ i­nin Er­men­ i ust­ a­lar sa­ye­sind­ e Lo­zinsky (1843-1913) stat­ es that the gold­ ye­ni­den canl­an­dı­ğın­ ı anl­a­tır. 1407-1419 yıl­ smith’s art, which had all but wan­ ed in la­rın­da, Lvov şeh­rind­ e on sekiz kuy­ umc­ u Po­land, owed its sudd­ en reb­ irth en­ti­rely to vard­ ı. Bun­lard­ an bi­ri Leh, al­tı­sı Erm­ e­ni, Arm­ e­ni­an mast­ ers. Thus in the yea­ rs 1407- ge­ri ka­la­nı Alm­ an’dı. 18. yüz­yı­lın so­nund­ a 1419 the city of Lvov had 18 mast­ er gold­ ise say­ ı­la­rı otu­zu bul­an Er­men­ i ku­yumc­ u­ smiths and silv­ ersm­ iths, one of whom was lar, yerl­i us­tal­a­rın yar­ ı­dan fazl­as­ ın­ ı oluş­tu­ Pol­ish, six wer­ e Arm­ e­nia­ n, and the rest ru­yord­ u. we­re Germ­ ans. By the end of the 18th cen­ tury Lvov had 30 Ar­men­ i­an mas­ters, who­se Er­me­nil­er’in Bul­gar­ is­tan’da­ki varl­ı­ğı 5. numb­ er rep­res­ ent­ ed mo­re than half of all yüzy­ ı­la day­ an­mak­ta­dır; bunl­ar ara­sınd­ a lo­cal mast­ ers. kuş­kus­ uz za­na­atk­ âr­lar da vard­ ı. 1808’e ge­lind­ i­ğind­ e Bulg­ a­ris­tan’dak­ i Er­me­ni nü­fus Arm­ e­nia­ n craft­smen ha­ve al­so sett­led in 10 bin­ i bulm­ uş­tu. Bu say­ ı 1880’de ner­edey­ Bul­gar­ i­a, whos­ e Ar­me­ni­an comm­ u­nity se 13 bin­ e eriş­ti. da­tes back to as early as the 5th cen­tury. In 1808 so­me 10,000 Ar­men­ i­ans liv­ ed in Bul­ Bul­gar­ ist­ an ulus­ al kurt­ ul­uş har­ e­ke­tin­ e ga­ria­ . By the 1880s thei­r numb­ er had rea­ c­ dik­kat çekm­ ek için, Sofy­ a’da inş­ a edil­en Aziz hed al­most 13,000. Alek­sandr Nevsk­ i Ka­tedr­ al­i’ne, kil­i­sey­ i yü­celt­mek amac­ ıy­la yer­ el Erm­ en­ i cem­ aat­ i de When the Sa­int Ale­xand­ er Nevsky Cat­ kat­kı­da bul­und­ u. On beş gün gec­ e gün­düz hedr­ al was be­ing bu­ilt in So­fia­ to mark Bul­ çal­ış­ an Er­me­ni ust­ a­lar 85 sant­ im boy­ un­da ga­ria­ ’s na­tion­ al li­ber­ a­tio­ n mo­vem­ ent, the ve on kil­og­ram ağırl­ığ­ ınd­ a alt­ ın ve güm­ üşt­ en lo­cal Arm­ en­ ia­ n com­mu­nity part­ ic­ ip­ a­ted in bir haç yapt­ ı­lar. Haç, Erm­ e­ni cem­ aa­ tin­ in the glo­rif­ i­cat­ io­ n of the church. La­bor­ ing ar­mağ­ an­ ı olar­ ak, Bulg­ ar Kral­ı’nın, ve­zirl­e­ri­ al­most nonst­ op for two we­eks, Ar­me­nia­ n nin ve yab­ anc­ ı devl­et adaml­ar­ ı­nın huz­ u­run­ mast­ ers pro­duc­ ed a gold and silv­ er cross da tör­ enl­e, yen­ i in­şa edil­en kat­ edr­ a­lin ana that was 85 cen­ti­me­ters longs and we­igh­ ed mih­ra­bın­ a yerl­eşt­ i­ril­di. ten kil­ogr­ ams. The cross was pres­ en­ted as a gift from the Ar­me­nia­ n com­mun­ ity, and cer­ e­mo­nio­usly pla­ced at the newly-bu­ilt cat­ hed­ral’s mai­n al­tar, in the pres­ en­ce of the king of Bul­ga­ri­a, his min­ ist­ ers, and for­ ei­gn dig­nit­ ar­ ie­ s.

206 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Rusya Russia Er­men­ i ku­yumc­ u­lar Rusy­ a’da da şöh­ret Ar­me­ni­an mast­ ers al­so earn­ ed fa­me in kaz­ anm­ ış­tı. Bu yüz­den Rus Çarl­ı­ğı Er­me­ni Rus­si­a. Cons­ e­que­ ntly Tsa­rist Rus­sia­ too­ k an us­tal­a­rın, özell­ik­le de alt­ ın ve gü­müş in­te­rest in hav­ ing Arm­ e­ni­an crafts­ men, ku­yum­cu­lar­ ı­nın Rus­ya’ya il­tic­ a et­me­sin­ i part­ i­cul­arly gold­smiths and sil­vers­miths, teş­vik et­ti. Bu il­gi mey­ve verm­ ek­te ge­cik­ im­mig­rat­ e to the co­untry. That int­ e­rest med­ i; ör­ne­ğin Ast­ ra­han’a 18. yüzy­ ıl­da yir­ even­tua­ lly bo­re fru­it as, for inst­ anc­ e, in the mi Er­men­ i güm­ üş kuy­ um­cus­ u yerl­eş­ti. İsf­a­ midd­le of the 18th cen­tury, 20 Arm­ e­nia­ n han Er­men­ i Tic­ ar­ et Bir­li­ği’nin tem­sil­ci­si ve sil­versm­ iths had settl­ed in Ast­ rak­han. A İran Sadereti’nde gö­rev­li Hoca Zak­ ar Sah­ key fi­gu­re in this acc­ ompl­ish­ment was rady­ an bu kon­ ud­ a çok ça­ba gös­ter­di. Sah­ Khoch­ a Za­kar Sahr­ ad­ ia­ n, who was the rep­ rady­ an ulus­lar­ a­ras­ ı dip­lo­ma­tik çev­rel­er­de res­ ent­ a­tiv­ e of the Is­fa­han Arm­ e­nia­ n Com­ çok say­ ı­lan bir kim­seyd­ i. 1659’da Mosk­ o­ mer­ce Ass­ o­cia­ tio­ n and an ad­min­ is­tra­tor in va’day­ken, Rus hü­kü­met­ i ond­ an bir grup the serv­ ic­ e of Iran’s pri­me min­ ist­ er. Sahr­ a­ Erm­ en­ i ku­yum­cu­nun Mosk­ o­va’ya ge­lip yer­ dia­ n was a highly res­pect­ ed fig­ ur­ e in in­ter­ leş­me­si­ni sağ­lam­ as­ ı­nı is­ted­ i. nat­ io­nal dip­lo­ma­tic circl­es. When, in 1659, Sah­rad­ ia­ n was in Mosc­ ow, the Russ­ i­an Kefe şehri. Ge­ne Sahr­ ady­ an’ın öna­yak ol­ma­sıyl­a, go­vern­ment re­qu­est­ ed that he send a grou­ p The city of Kaffa. Er­me­ni us­ta­lar, Çar Alek­sey Mih­ ay­lov­ iç’e of Ar­men­ ia­ n mast­ er gold­smiths and silv­ er­ bir alt­ ın yü­zük, za­rif kad­ ehl­er ve da­ha baş­ miths to the city to be­com­ e re­si­dent wor­ ka de­ğer­li ar­ma­ğan­lar sun­du. Bunl­ar içind­ e kers. en göz­ e çar­pa­nı el­mas, ye­men ta­şı, fi­ruz­ e, inc­ i ve çeş­ it­li kıy­metl­i taşl­ar­la be­zen­miş Aga­in, it was throu­ gh the ef­forts of Sah­ gü­müş ve al­tın kapl­a­mal­ı bir tahtt­ ı. Bu rad­ ia­ n that Ar­me­ni­an mas­ters gif­ted a gold şah­ es­ er, ara­la­rın­da Sahr­ ady­ an’ın ba­bas­ ın­ ın ring to Tsar Ale­xe­i Mik­hail­ov­ ich, in add­ i­ti­on da bu­lund­ uğ­ u bir grup Er­me­ni ku­yum­cu to fi­ne gob­lets and ot­her val­ua­ b­le ob­jects. ta­ra­fınd­ an ya­pılm­ ış­tı. Tah­tın bir ke­nar­ ın­ a, The most pro­min­ ent among the­se was a “Mosk­ ov­ a’nın güç­lü ve ye­nil­mez Ça­rı, baş­ a­ gold- and sil­ver-co­ver­ ed thro­ne, which was

Ermeni Gümüş Ustaları 207 Armenian Master Silversmiths rı­lı kral­ı Alek­sey, bu sa­natk­ â­ran­ e taht, gök­ de­cor­ at­ ed with diam­ onds, hya­cinth, turq­ u­ sel mut­lul­uğ­ un hab­ er­cis­ i ol­sun. Amin. ois­ e, pe­arl, and oth­ er gems­ton­ es. This mas­ 1659” diy­ e ya­zıl­mışt­ ı. Son­ra­ki yıl­lard­ a bu terp­ iec­ e was ma­de by a gro­up of Ar­me­nia­ n taht çar­ i­çe­ler­ in taç giy­me tö­renl­e­rind­ e kul­ mas­ters, incl­u­ding Sah­rad­ ia­ n’s fath­ er. The lan­ ıl­dı. Tah­tın ya­pım­ ınd­ a do­kuz yüz el­mas, thron­ e be­ars the fol­low­ ing ins­cript­ io­ n: “To bin üç yüz ye­men ta­şı, on se­kiz bin otuz the most po­wer­ful and in­vin­cib­le Tsar Ale­ fi­ruz­ e ve on bir bu­çuk ki­lo alt­ ın kull­a­nıl­ xe­i of Mosc­ ow, to the pros­pe­rou­ s king, may mıştı. Gü­nü­müzd­ e Mosk­ o­va Ask­ e­ri Sa­ray- this artf­ully crea­ted thro­ne be­com­ e a por­ Müz­ e­si’nde bul­unm­ akt­ a­dır. tent of hea­venly bliss, Amen. 1659.” Subs­ e­ qu­ently the thro­ne was used dur­ ing the Çar Aleks­ ey, Erm­ en­ i us­ta­lar­ ı de­ğer­li crown­ ing of tsa­rin­ as. The thron­ e fe­atur­ es ar­ma­ğan­larl­a ödül­len­dird­ i. Ay­rı­ca çok elve- 900 diam­ ond pie­ces, 1,300 piec­ es of hya­ rişli bir tic­ a­ri sözl­eş­mey­le yer­ el ipek üre­ti­ cinth, 18,030 piec­ es of turq­ u­oi­se, and mi te­kel­i­ni Erm­ en­ i us­ta­lar­ a bah­şet­ti. al­most 11.5 kil­og­rams of gold. Cur­rently the 1717’de Bü­yük Pet­ro, İz­mir’den Bed­ros thro­ne is kept at Mos­cow’s Mil­i­tary Pa­lac­ e- Abd­ o ve kard­ eş­le­ri­ni ipek üre­ti­min­ i ge­lişt­ ir­ Mus­ e­um. me­le­ri için Rus­ya’ya da­vet ett­ i. Böy­le­ce ipek­çil­ik, Erm­ e­ni zan­ a­at­kârl­ar, Hov­sep Yez­ Tsar Ale­xei­ rec­ ipr­ oc­ at­ ed the Ar­men­ ia­ n be­lev ve Isdep­ an Dik­rans­ki’nin ça­ba­la­rıyl­a mast­ ers’ ges­tur­ e with va­lu­ab­le gifts, and 1734’te As­trah­ an’da baş­lat­ ıl­mış ol­du. sign­ ed a gre­atly fav­ o­rab­le comm­ er­cia­ l ag­ree­ment with Ar­me­ni­an crafts­ men, even gran­ting them a mo­no­poly on lo­cal silk-ma­ king. In 1717 Pet­ er the Gre­at inv­ it­ ed Bedr­ os Abd­ o and his broth­ ers, from Iz­mir, to pro­ mo­te silk-ma­king in Russ­ i­a. Thus silk-ma­ king was lau­ nc­hed in Ast­ rak­han in 1734, throu­ gh the ef­forts of the Ar­me­ni­an mas­ ters Hov­sep Yez­be­lev and Sde­pan Tigr­ ans­ ki. Çar Aleksey Mihayloviç’e armağan edilen, Ermeni ustaların hazırladığı taht, 1659. Throne, made by Armenian masters and gifted to Tsar Alexei Mikhailovich, 1659.

208 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Agdaş / Aghtash Ahılkelek / Akhalkalak Ahıska / Akhaltskha Gökçay / Geokchay Zugdidi / Zougdidi Kuba / Quba, Guba Kutayıs / Koutaisi Kürdemir / Kyourdamir Ozurgeti / Ozourketi Şamakhi / Shemakha

Ermeni Gümüş Ustaları 209 Armenian Master Silversmiths Kafkasya Caucasus Er­men­ i ku­yumc­ ul­ar, 19. ve 20. yüzy­ ıl­ In the 19th and 20th cent­ u­rie­ s Ar­me­ni­ lar­da Kafk­ as­ya, Ort­ a Asy­ a ve dah­ a baş­ka an gold­smiths and silv­ ers­miths al­so work­ ed bir­çok yer­de ça­lış­tı. thro­ug­hou­ t the Ca­ucas­ us, Cent­ ral Asi­a, and el­sew­he­re. 1829-1878 yıll­a­rınd­ a, Rus-Os­man­lı sav­ aşl­ar­ ı yü­zün­den Erzurum’da­ki Erm­ e­ni From 1829 to 1878, as a cons­ e­qu­enc­ e of kuy­ umc­ ul­ar göç yol­lar­ ın­dak­ i bin­ler­ce yurt­ the Rus­so-Tur­kish wars, Arm­ e­nia­ n gold­ taş­la­rı­na kat­ ı­lar­ ak Ahıska, Ahılkelek, Dzal­ smiths and sil­versm­ iths from Ka­rin ga’nın çeş­ it­li yör­ e­le­rin­ e, Tifl­is ve Ku­zey (Erzroum) join­ ed thou­sands of the­ir com­ Kaf­kas­ya’ya, ay­rı­ca Güm­rü, Lor­ i ve Pam­ pat­rio­ ts to emig­rat­ e to Ak­halts­kha, Akh­ al­ bak’a il­ti­ca et­til­er. ka­lak, var­ io­us re­gi­ons of Dzal­ga, Tbil­is­ i, nort­hern Ca­ucas­ us, as well as Ale­xand­ ro­ Rus kay­nak­la­rı­na gör­ e, 1842-1917 ta­rih­ pol, Lo­ri, and Pamb­ ak. le­rind­ e Kafk­ as­ya’da­ki 3.404 al­tın ve gü­müş ku­yum­cus­ un­dan 1.679’u, ya­ni yakl­a­şık Acc­ or­ding to Rus­sia­ n so­urc­ es, in the yar­ ı­sı Erm­ en­ i’ydi. Bu dö­nem­de Erm­ e­ni al­tın pe­rio­ d bet­we­en 1842 and 1917 the Ca­uca­ ve güm­ üş iş­çi­li­ğin­ in en can­lı merk­ ez­le­ri Tif­ sus was ho­me to 3,404 mas­ter gold­smiths lis, Bak­ ü ve Gümr­ ü’ydü. and silv­ ers­miths, of whom 1,679, that is to say, al­most half, we­re Arm­ en­ ia­ ns. Dur­ ing Aşa­ğı­da 19. ve 20. yüz­yıl­lard­ a Kaf­kas­ that pe­rio­ d the most ac­tiv­ e cen­ters of ya’da yaş­ a­mış olan ve adl­ar­ ıy­la müh­ ür­le­ri Arm­ e­ni­an gold- and sil­ver-ma­king wer­ e Tbi­ gü­nüm­ üz­ e ka­dar ula­şan Er­me­ni ku­yum­cu­ li­si, Bak­ u, and Ale­xan­drop­ ol. lar­ ın bir lis­te­sin­ i bu­lac­ ak­sı­nız. E. G. Asdv­ a­ dza­dury­ an’ın araş­tır­ma­lar­ ı so­nuc­ und­ a Fol­low­ ing is a list of 19th- and 20th-cen­ ha­zırl­a­nan bu lis­te, 1982’de Rus­ça ola­rak, tury Ar­me­nia­ n mast­ ers of the Ca­uca­sus, “Kaf­kas­ya’da Si­lah İmal­atç­ ı­lar­ ın­ ın ve who­se nam­ es and sea­ ls hav­ e rea­ ch­ ed us. Ku­yum­cul­ar­ ın Adl­a­rı ve Mü­hürl­er­ i Rehb­ e­ The list has bee­ n re­se­arch­ ed and comp­ il­ed ri” adıy­la yay­ ın­land­ ı. Kit­ ap, Sov­yet­ler Birl­i­ by E. G. Astv­ at­za­tur­ ia­ n, and ex­cerp­ted he­re ği Kül­tür Ba­kan­lı­ğı tar­ a­fınd­ an, Dev­let Ta­rih from his se­min­ al Rus­sia­ n-lan­gua­ge work tit­ Müz­ e­si, Bi­lim­ler Aka­de­mis­ i ve Şark Araşt­ ır­ led (in transl­a­tio­ n) A Guid­ e to the Sea­ ls and ma­lar­ ı Enst­ i­tüs­ ü’nün iş­birl­iğ­ iy­le haz­ ır­lan­ Na­mes of Mast­ er Guns­miths and Sil­vers­ mış­tı. miths of the Cau­ cas­ us. The boo­ k was publ­is­ hed in 1982 by the Min­ istry of Cul­tu­re of the Sov­ ie­ t Uni­on, in coll­a­bor­ a­ti­on with the Sta­te Hist­ ory Mu­seu­ m, the Aca­demy of Sci­ en­ces, and the Inst­ it­ ut­ e of Orie­ nt­ al Stu­die­ s.

210 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Mercan tutamaklı, savatlı gümüş yumurtalık. 12 x 7 cm. Nielloed silver eggcup with coral holder. 12 x 7 cm.

Ermeni Gümüş Ustaları 211 Armenian Master Silversmiths Kafkasya’da Ermeni Gümüş Kuyumcuları ve Mühürleri Rehberi, 19. - 20. Yüzyıllar A Guide to the Armenian Master Silversmiths of the Caucasus and Their Seals, 19th and 20th Centuries A. M. (muhtemelen Ardem Mardiruzov), Tiflis (1873-1911). Telkâri fincan zarfı. 1886-1899. A. M. (Probably Artem Martiruzov), Tbilisi (1873-1911). Filigreed cup holder. 1886- 1899. Ağacan Vartanov (Vartanesov). Sofra takımları, kemerler, yüzükler, küpeler ve kili- se malzemesi. 1842-1849. Aghajan Vardanov (Vardanesov). Gold and silver objects comprising dishware, belts, rings, earrings, and church objects. 1842-1849. (Muhtemelen) Krikor Arakelov, Tiflis. Mühürde Arap harfleriyle “Van”, “Van 29 Karabyan” (belki de “Ğarabyan”) yazılı. Ahıska tarzında telkâri kadın bileziği. Moskova Devlet Müzesi. 1848-1865. (Probably) Grigor Arakelov, Tbilisi. The seal reads, in Arabic letters, “Van,” “Van 29 Karabian” (perhaps “Gharabian”). Filigreed women’s belt in the Akhaltskha style. State Museum, Moscow. 1848-1865. E. M. (muhtemelen Yenovk Mardiruzov), Tiflis. Mühürde Arap harfleriyle “Van 29”, “Takubyan” yazılı. Ahıska tarzında kadın kemeri. Savat tekniğiyle panolar üzerine resmedilmiş Ermeni manastırları. Halk Sanatları Müzesi, Erivan, 1898. E. M. (probably Enok Martiruzov), Tbilisi. The seal reads, in Arabic letters, “Van 29,” “Takubian.” Women’s belt in the Akhaltskha style. Niello design of Armenian monasteries on panels. Folk Art Museum, Yerevan. 1898. Avanes Yeğyazarov, Tiflis. Gümüş ve altından silahlar ve bezemeler. 1842-1857. Avanes Yeghiazarov, Tbilisi. Silver and gold firearms and ornaments. 1842-1857. Z. S. Adı bilinmeyen bir kuyumcu, Tiflis. Telkâri fincan tabağı. Z. S. Unknown master, Tbilisi. Filigreed saucer. Z. S. Adı bilinmeyen bir kuyumcu. Güney Kafkasya. Telkâri kutu. 1908-1917. Z. S. Unknown master, Transcaucasus. Filigreed box. 1908-1917. Mardiros Kazalov, Tiflis. 1841-1863. Gümüş ve altın bezemeler, kilise eşyası, erkek kemeri. Koris Müzesi, Ermenistan. Martiros Gazalov, Tbilisi. 1841-1863. Silver and gold ornaments, church objects, men’s belt. Museum of Goris, Armenia. M. M. (muhtemelen Mıgırdiç Meliksetbekov), Tiflis. Erkek kemeri. 1881. Tarih Müzesi, Moskova. M. M. (probably Mkrtich Meliksetbekov), Tbilisi. Men’s belt. 1881. Museum of History, Moscow. H. G. Adı bilinmeyen bir kuyumcu. Erkek kemeri. Tarih Müzesi, Moskova. H. K. Unknown master. Men’s belt. Museum of History, Moscow.

212 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Savatlı gümüş ibrik. Yüksekliği 10 cm. Yazarın koleksiyonu. Nielloed silver ewer. Height 10 cm. Author’s collection.

Ermeni Gümüş Ustaları 213 Armenian Master Silversmiths Babacan Ohanes Yüzbaşev, Tiflis. Silahlar, kemer, tabaklar. 1844-1851. Papajan Ohanes Yuzbashev, Tbilisi. Firearms, belt, dishware. 1844-1851. R. E. Bilinmeyen usta, Tiflis. Fincan. Tarih Müzesi, Moskova. 1876. R. E. Unknown master, Tbilisi. Cup. Museum of History, Moscow. 1876. Ağacan Haçadurov Başincağov. Silah, sofra takımları, kemerler, mücevherat, üzeri işli boynuz şarap kadehi. Tarih Müzesi, Moskova. Aghajan Khachaturov Bashinjaghov. Firearms, dishware, belts, jewelry, engraved wine horn. Museum of History, Moscow. Aleksey Aleksov. Silahlar, kemerler, sofra takımları, mücevherat. 1842-1857. Alexei Alexov. Firearms, belts, dishware, jewelry. 1842-1857. A. M. (muhtemelen Ardem Martiruzov). Üzerine oyma tekniğiyle manzaralar işlenmiş misafir kâsesi. 1880. Moskova Tarih Müzesi. A. M. (Probably Artem Martiruzov). Party bowl featuring engraved scenes. 1880. Museum of History, Moscow. Harutin Babinov. Sofra takımları, kemerler, kilise ayin malzemesi, silahlar, mücevherat. 1842-1848. Harutin Papinov. Dinnerware, belts, church serviceware, firearms, jewelry. 1842-1848. Harutin Malamov. Silah, kilise ayin malzemesi, sofra takımları. 1842-1859. Harutin Malamov. Firearm, church serviceware, dinnerware. 1842-1859. Gevorgi Gevorguzov. Silah, mücevherat, sofra takımları. 1843-1857. Gevorgi Gevorguzov. Firearm, jewelry, dinnerware. 1843-1857. G. Kh. (Gevorg Khuçiyev ya da Gevorg Kheçikov). Kâse. 1861. G. Kh. (Gevorg Khuchiev or Gevorg Khechikov). Bowl. 1861. Krikor Mekundadov. Sofra takımları, silahlar, kilise ayin malzemesi, mücevhe- rat, kâseler. Canaşya Devlet Müzesi, Gürcistan. 1848, 1862. Grigor Mekundadov. Dinnerware, firearms, church serviceware, jewelry, bowls. Janashia State Museum, Georgia. 1848, 1862. Dimitri Gevorgov. Silahlar, kemerler, sofra takımları. 1842-1853. Dmitri Gevorgov. Firearms, belts, dinnerware. 1842-1853. Zakar Ğazarov. Sofra takımları, kâseler, boynuz şarap kadehi, kadehler, mut- fak eşyası, silahlar, kemerler, kilise ayin malzemesi. 1842-1855. Zakar Ghazarov. Dinnerware, bowls, wine horn, goblets, kitchen utensils, fire- arms, belts, church serviceware, dinnerware. 1842-1855. Zakar Danilov. Silahlar, kemerler, mücevherat, sofra takımları. 1842-1867. Zakar Danilov. Firearms, belts, jewelry, dinnerware. 1842-1867. Tomas Harutyunov Narimanov. Sofra takımları, kemerler, tokalar, mücevhe- rat. 1842-1881. Tomas Harutiunov Narimanov. Dinnerware, belts, buckles, jewelry. 1842-1881. İvan Artemov Harutinov. Sofra takımları, kilise ayin malzemesi, silah, zincir, küpe ve düğmelerin de dahil olduğu altın mücevherat. 1848, 1856. Ivan Artemov Harutinov. Dishware, church serviceware, firearms, gold jewel- ry including chains, earrings, and buttons. 1848, 1856.

214 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Sasunlu Tavit tasvirli savatlı gümüş tabaka. Hayg Garabedyan tarafından yapılmıştır. Erivan 84. 11.5 x 10 x 2 cm., 220 gr. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver tobacco box, featuring David of Sasun, made by Hayk Karapetian. Yerevan 84. 11.5 x 10 x 2 cm., 220 gr. Private Collection. Üzerinde Sovedskaya Gruziya [Sovyet Gürcistanı) yazısı bulunan savatlı gümüş tabaka. Nielloed silver tobacco box with inscription Sovedskaya Gruzia (Soviet Georgia). H. GARABEDYAN H. KARAPETIAN

Ermeni Gümüş Ustaları 215 Armenian Master Silversmiths Hovsep (Sossi) Karakhanov. Altın yüzükler, zincirler, kemerler. 1843-1856. Hovsep (Sossi) Karakhanov. Gold rings, chains, belts. 1843-1856. İ. P. (muhtemelen İvan Perikanov). Erkek kemeri. 1880. I. P. (probably Ivan Perikanov). Men’s belt. 1880. Mates Alaverdov. Sofra takımları, mutfak eşyası, mücevherat, silah. 1842-1867. Mates Alaverdov. Dishware, kitchen utensils, jewelry, firearms. 1842-1861. Mates Serakidze. Kemerler, silah, sofra takımları, mücevherat. 1842-1867. Mates Serakidze. Belts, firearms, dishware, jewelry. 1842-1867. P. E. A. (Pepo Aboyev ya da Bedros Androsinov). Hançer. Petersburg. Ermitaj. 1846, 1849. P. E. A. (Pepo Aboyev or Bedros Androsinov). Dagger. The Hermitage, Saint Petersburg. 1846, 1849. Petrus Manukhov. Tabak çanak, silahlar, kilise ayin malzemesi, mücevherat. 1843-1856. Petrus Manukhov. Dishware, firearms, church serviceware, jewelry. 1843-1856. Sossi Şahverdov. Silah, tabak çanak. 1843-1847. Sossi Shahverdov. Firearm, dishware. 1843-1847. Sossi Saypov. Tabak çanak, silah, mücevherat. 1842-1843. Sossi Saypov. Dishware, firearm, jewelry. 1842-1843. Soğomon Karamidze. Silah, kemerler, tabak çanak. 1842-1848. Soghomon Karamidze. Firearm, belts, dishware. 1842-1848. Simon Şahnazarov. Tabak çanak, silah, kilise ayin malzemesi, mücevherat. 1842-1861. Simon Shahnazarov. Dishware, firearms, church serviceware, jewelry. 1842-1861. Khaçadur Araratov. Tabak çanak, kemerler, silahlar. 1842-1856. Khachadur Araratov. Dishware, belts, firearms. 1842-1856. Ğazar Vekilov. Tabak çanak, kilise ayin malzemesi, sigara/tütün aksesuarları. 1842-1844. Ghazar Vekilov. Dishware, church serviceware, smoking accessories. 1842-1844. Karaman Kalantarov. Tabak çanak, silah, mücevherat. 1844-1863. Karaman Kalantarov. Dishware, firearms, jewelry. 1844-1863. Avedik Beburov, Güney Kafkasya. Altın yüzükler, küpeler, bilezikler. 1899-1908. Avetik Beburov, Transcaucasus. Gold rings, earrings, bracelets. 1899-1908. Artemi Grigurov, Tiflis. Şölen sahnelerinin resmedildiği sürahi. Gürcistan Devlet Müzesi. 1886-1914. Artemi Grigurov, Tbilisi. Jug featuring scenes of feasting. State Museum of Georgia. 1886-1914. Hampartzum Nersesov, Şamakhi. Eserleri 1900 yılında Paris’te sergilendi. Hambardzum Nersesov, Shamakhi. His works have been exhibited in Paris in 1900. Aleksandr Sirunyants, Ahıska. Tiflis’te çalıştı. Yaptığı telkâri işlerden birçoğu 1889’da Tiflis’te sergilendi. Alexander Siruniants, Akhaltskha. He worked in Tbilisi. Filigreed works, many of which have been exhibited in Tbilisi in 1889.

216 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Gümüş ve firuze süslemeli, yün (mahud) ve ipekten fes. 19. yy., Ahıska. Erzurumlu bir Ermeni ustanın çalışması. Fez made of wool and silk, ornamented with silver and turquoise. 19th century, Akhaltskha, by an Armenian master of Erzurum. Mine ve altın bezemeli gümüş bardak. 1860., Şuşi, Karabağ. Krikor Badamyan tarafından yapılmıştır. Yüksekliği 7.5 cm. Enamel and gold ornamented cup prepared by Grigor Patamian at Shushi, Karabagh, 1860. Height 7.5 cm.

Ermeni Gümüş Ustaları 217 Armenian Master Silversmiths VAN, Güney Kafkasya. Dağıstan tarzında telkâri kadın kemeri. Kremlin Müzesi, Moskova. VAN, Transcaucasus. Women’s filigreed belt in the style of Taghstan. Kremlin Museum, Moscow. V. G. Güney Kafkasya. Tiflis tarzında erkek kemeri. Moskova Tarih Müzesi. V. G., Transcaucasia. Men’s belt in the Tbilisi style. Museum of History, Moscow. Yeprem Bogosov, Khankendi (Varakn), Stepanagerd. Gümüş işleri. 1904-1905. Yeprem Pogosov, Khankendi (Varakn), Stepanakert. Silver works. 1904-1905. İvan Begnazarov, Elizavetopol. Gümüş işleri. 1887-1904. Ivan Beknazarov, Elizavetopol. Silver works. 1887-1904. İvan Karakozov (Ğaragözyan). Elizavetopol. Altın ve gümüş işleri. Ivan Karakozov (Gharakeozian), Elizavetopol. Gold and silver works. İvan Mikirtumov, Elizavetopol. Altın ve gümüş işleri. 1905-1911. Ivan Mikirtumov, Elizavetopol. Gold and silver works. 1905-1911. İsacan Becanyants, Şuşi. Gümüş işleri. 1904-1910. Isajan Bejaniants, Shushi. Silver works. 1904-1910. Adı bilinmeyen bir usta, Güney Kafkasya. Ermeni tarzında telkâri kadın toka- sı. Moskova Tarih Müzesi. Unknown master, Transcaucasus. Women’s filigreed buckle in the Armenian style. Museum of History, Moscow. Kapriel Vartanov, Saliani. Gümüş işleri. 1880-1903. Kapriel Vardanov, Saliani. Silver works. 1880-1903. Kâzım Zarkarov, Saliani. Gümüş işleri. 1903-1910. Kazim Zarkarov, Saliani. Silver works. 1903-1910. Garabed Krikoryants, Şuşi, Tiflis. Altın ve gümüş işleri. 1876-1912. Garabed Grigoriants, Shushi, Tbilisi. Gold and silver works. 1876-1912. K. N. Kocoyants, Vladikafkas. Derin oymalı dekoratif hançer. (Topçuluk, İstihkâm ve Askeri Tarih Müzesi, Moskova), tuzluklar, kibrit kutusu (Kremlin Müzesi, Moskova). Eserleri 1889’da Tiflis’te, 1886-1899’da Vladikafkas’ta ser- gilendi. K. N. Kojoyants, Vladikavkaz. Dagger with deep decorative engravings (Museum of Artillery, Engineering, and Military History (Moscow), salt shak- ers, match box (Kremlin Museum, Moscow). His works have been exhibited in Tbilisi in 1889, and Vladikavkaz in 1886-1899. Kapriel Matevosov. Gümüş işleri. 1876-1906. Kapriel Matevosov. Silver works. 1876-1906. Kostiy Bedrosov, Bakü. Gümüş işleri 1900’de Paris’te sergilendi. Kostiy Bedrosov, Baku. Silver works, exhibited in Paris in 1900. Levon Antonov, Bakü. Altın ve gümüş işleri 1900’de Paris’te sergilendi. Levon Antonov, Baku. Gold and silver works, exhibited in Paris in 1900. Madat Avakimov, Gökçay. Gümüş işleri. 1895-1907. Madat Avakimov, Geokchay. Silver works. 1895-1907.

218 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths N. P. isimli Ermeni bir ustanın Kafkas usulü hazırladığı ve savatladığı gümüş kemer. 76 x 2 cm., 415 gr., 19. yy. sonu. Kişisel koleksiyon Nielloed silver belt made in the Caucasus style by an Armenian master with the initials N.P. 76 x 2 cm., 415 gr. Late 19th century. Private collection. N.P. N.P.

Ermeni Gümüş Ustaları 219 Armenian Master Silversmiths Mikhayil Agopov, Elizavetopol. Altın ve gümüş işleri. 1875-1905. Mikhayil Akopov, Elizavetopol. Gold and silver works. 1875-1905. Manuel Adiyants, Elizavetopol. Gümüş işleri. 1889-1917. Manuel Adiyants, Elizavetopol. Silver works. 1889-1917. Manuel Avakov, Elizavetopol. Gümüş işleri. 1897-1904. Manuel Avagov, Elizavetopol. Silver works. 1897-1904. Mustafa Badamov, Nukhi. Altın ve gümüş işleri 1889’da Tiflis’te ve 1900’de Paris’te sergilendi. Mustafa Badamov, Nukhi. Gold and silver works, exhibited in Tbilisi in 1889, and Paris in 1900. Musses Bogosov (Movses Boğosyan) Elizavetopol. Altın ve gümüş işleri. 1904. Musses Bogosov (Movses Poghossian), Elizavetopol. Gold and silver works. 1904. Mirza Yeğiyev, Şuşi. Gümüş işleri. 1904-1916. Mirza Yeghiev, Shushi. Silver works. 1904-1916. Mirza Garabedov, Şuşi. Gümüş işleri. 1894-1904. Mirza Karapetov, Shushi. Silver works. 1894-1904. Mirza Kalustov, Bakü. Gümüş işleri. 1900-1915. Mirza Galustov, Baku. Silver works. 1900-1915. Mikhail Lazarev, Bakü. Altın ve Gümüş işleri. 1899-1913. Mikhayil Lazarev, Baku. Gold and silver works. 1899-1913. Mikhayil Melkumov, Şamakhi. Gümüş işleri. 1904-1915. Mikhayil Melkumov, Shamakhi. Silver works. 1904-1915. Mikhayil Parsadanov, Khankendi (Varakn), Stepanakert. Gümüş işleri. 1904-1905. Mikhayil Parsadanov, Khankendi (Varakn), Stepanakert. Silver works. 1904-1905. Boğos Matevosyants, Bakü, Şamakhi. Altın ve gümüş işleri. 1857-1907. Poghos Matevosiants, Baku, Shamakhi. Gold and silver works. 1857-1907. Mamed Serebriyakov, Saliani. Altın ve gümüş işleri. 1895-1908. Mamed Serebryakov, Saliani. Gold and silver works. 1895-1908. Mikhayil Kheçanov, Şamakhi. Gümüş işleri. 1897-1916. Mikhayil Khechanov, Shamakhi. Silver works. 1897-1916. Nerses Davidov, Bakü, Şuşi, Elizavetpol. Gümüş işleri 1900’de Paris’te sergi- lendi. Nerses Davidov, Baku, Shushi, Elizavetpol. Silver works, exhibited in Paris in 1900. Nikolay Kasbarov, Şuşi. Gümüş işleri. 1904-1915. Nikolai Gasparov, Shushi. Silver works. 1904-1915. Nikolay Lazarev, Şamakhi. Gümüş işleri.1896-1911. Nikolai Lazarev, Shamakhi. Silver works. 1896-1911.

220 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Nikolay Bedrosov, Şuşi. Gümüş işleri. 1904-1916. Nikolai Bedrosov, Shushi. Silver works. 1904-1916. Ohannes Adovmyants, Erivan, Bakü, Zakatala. Altın ve gümüş işleri Tiflis’te, Paris’te ve Petersburg’da sergilendi. 1896-1913. Ohannes Atovmiants, Yerevan, Baku, Zakatala. Gold and silver works, exhibited in Tbilisi, Paris, and Saint Petersburg. 1896-1913. Onan Der-Ğugasov, Bakü. Altın ve gümüş işleri. 1897-1912. Onan Ter-Ghukasov, Baku. Gold and silver works. 1897-1912. Ohancan Khaçadurov, Elizavetopol. Altın ve gümüş işleri. 1899-1915. Ohanjan Khachaturov, Elizavetopol. Gold and silver works. 1899-1915. Boğos Budağov, Şuşi. Gümüş işleri. 1876-1904. Poghos Budaghov, Shushi. Silver works. 1876-1904. Pavel Vartanov, Elizavetopol. Gümüş işleri. 1904-1905. Pavel Vardanov, Elizavetopol. Silver works. 1904-1905. Bedros Garbuzov, Elizavetopol. Altın ve gümüş işleri. 1888-1904. Bedros Garbuzov, Elizavetopol. Gold and silver works. 1888-1904. Panut Krikorov, Şamakhi. Gümüş işleri. 1878-1904. Panut Grigorov, Shamakhi. Silver works. 1878-1904. Bedros Mosesoviç Yevgiyev, Bakü, Elizavetopol. Gümüş işleri. 1883-1890 Bedros Mosesovich Yeghiev, Baku, Elizavetopol. Silver works. 1883-1890. Sarkican Der-Avanesov, Şuşi. Gümüş işleri. 1904. Sarkijan Ter-Avanesov, Shushi. Silver works. 1904. Isdepan Karamov, Matrasa, Kurmadir. Altın ve gümüş işleri. 1897-1912. Sdepan Garamov, Matrasa, Kurmadir. Gold and silver works. 1897-1912. Santur Tanielov, Bakü. Altın işleri. 1899-1917. Santur Danielov, Baku. Gold works. 1899-1917. Simon Zargarov, Elizavetopol. Gümüş işleri. 1889-1904. Simon Zargarov, Elizavetopol. Silver works. 1889-1904. Samson Baronyants, Şuşi. Elmas işleri. 1887-1916. Samson Paroniants, Shushi. Diamond works. 1887-1916. Sergey Bedrosov, Şamakhi. Gümüş işleri. 1877-1915. Sergei Bedrosov, Shamakhi. Silver works. 1877-1915. Sarkis Sahagov, Şuşi. Altın ve gümüş işleri. 1900-1916. Sarkis Sahakov, Shushi. Gold and silver works. 1900-1916. Isdepan Tavlaşov, Bakü. Tel örgü kemer. Kremlin Müzesi, Moskova. 1901. Sdepan Tavlashov, Baku. Wire-woven belt. Kremlin Museum, Moscow. 1901. Samuel Tsatubov, Elizavetopol. Gümüş işleri. 1900-1904. Samuel Tsatubov, Elizavetopol. Silver works. 1900-1904. Tevan Hovhannesov, Elizavetopol. Altın ve gümüş işleri. 1908-1917. Tevan Hovhannesov, Elizavetopol. Gold and silver works. 1908-1917.

Ermeni Gümüş Ustaları 221 Armenian Master Silversmiths İlya Çadoyev (?) Telkâri desenli ve ithaflı kama. Canaşya Devlet Müzesi, Gürcistan. 1927-1958. Ilya Chadoyev (?) Dagger with filigree design and inscription. Janashia State Museum, Georgia. 1927-1958. Adı bilinmeyen bir kuyumcu. Güney Kafkasya tarzında nefis savat işlemeli hançer. Üzerinde, “Bağdasar Asdvadzadur Usta’ya en içten dileklerimle,” yazı- lı. Tarih Müzesi, Moskova. 1858. Unknown master. Dagger with splendid niello design in the Transcaucasian style and bearing the following inscription: “To master Paghtasar Astvatsadur, with good wishes.” Museum of History, Moscow. 1858. Tiflisetsi [Tiflisli] Khaçadur. Hançer. Altın kaplama bıçağı kuş ve çiçek desen- leriyle bezeli. Ermitaj, Petersburg. 1804. Tiflisetsi Khachadur. Dagger, whose blade is chased with gold and features a design of flowers and birds. The Hermitage, Saint Petersburg. 1804. Vartazar Usta, Şura. Güney Kafkasya tarzında hançer. Tarih Müzesi, Moskova. Master Vardazar, Shura. Dagger in the Transcaucasian style. Museum of History, Moscow. Osip (Iosif, Hovsep) Papov. Tüfek imalatçısı ve gümüş kuyumcusu. Tiflis. 1842- 1869. Papov’a eserlerinde hanedanın armasını kullanma yetkisi verilmişti. Çoğunlukla Çerkes tarzında yaptığı silahları altın ve gümüş kakmalarla bezer- di (Topçuluk, İstihkâm ve Askeri Tarih Müzesi, Moskova). Papov’un eserleri pek çok yerde sergilendi. Güney Kafkasya ve Çerkes üslubunda tabancalar ve savat tekniğiyle bezenmiş, üzerindeyse, “Haşmetmeap İmparator Hazretle- rine” yazılı bir kılıç Gürcistan’da, Canaşya Devlet Müzesi’nde bulunmaktadır. Papov ayrıca kemerler, boynuz şarap kadehi ve mücevherat da yaptı (Londra; Ermitaj, Petersburg). Bir de kendisine armağan edilmiş, üzerinde, “Papov’a çalışkanlığından ve sanatkârlığından dolayı,” yazılı, Çerkes tarzında bezenmiş bir tabanca vardır (Londra). Osip (Iosif, Hovsep) Papov, gunsmith and silversmith, Tbilisi. 1842-1869. Papov was authorized to use the state’s coat of arms on his products. He deco- rated firearms using gold and silver inlays, often in the Cherkez style (Museum of Artillery, Engineering, and Military History –Moscow). Papov’s works were widely exhibited. They include pistols chased in the Trans- caucasian and Cherkez styles; and a nielloed sword of the Transcaucasian type and bearing Cherkez elements. The sword features the following inscrip- tion: “To his Imperial Excellency.” (Janashia State Museum, Georgia). Papov also has belts, a wine horn, and jewelry (London; the Hermitage, Saint Petersburg). Finally, there is a pistol with Cherkez-type decoration that was gifted to Papov. The inscription reads: “To Papov, for his industriousness and art” (London). V. B V. P Savatlı gümüş kemer, ustasının Ermeni harfli mührüyle. 83 x 2.5 cm., 362 gr. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver belt with Armenian initials of the master. 83 x 2.5 cm., 362 gr. Private collection.

222 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Harutyun Harutyunyan Usta işçileriyle, 1912. İlk sıra, soldan sağa: Mirza Ali Mahamat, Vosgan Vosganyan, Harutyun Harutyunyan, Samuel Nazaretyan, Seyid Mahamet. İkinci sıra, soldan sağa: Hosen Usta, Seyid Ali. En önde oturan Yesayi, ilerde gümüş ustası olmuştur. Mas­ter Har­ uty­ un Har­ ut­yu­nia­ n with his work­ ers, 1912. First row, from left to right: Mir­za Ali Mah­ am­ at, Vosk­ an Voskania­ n, Ha­ruty­ un Har­ uty­ u­ni­an, Sam­ ue­ l Naz­ a­ret­ i­an, Se­yid Mah­ amet. Sec­ ond row, from left to right: Master Hos­ en, Sey­ id Ali. For­ egrou­ nd, seated: Yes­ ay­ i, who went on to bec­ om­ e a mast­ er sil­versm­ ith.

Ermeni Gümüş Ustaları 223 Armenian Master Silversmiths İran ve Hin­dis­tan Iran and In­dia­ Er­me­ni­ler’in İran’da­ki var­lığ­ ı İÖ 6. yüz­ The Arm­ en­ i­an pres­ en­ce in yı­la day­ anm­ akt­ ad­ ır. Er­men­ il­er, ta­rihs­ el İran Er­men­ is­tanı (Barsgahayk) olar­ ak anı­ Iran dat­ es back to as early as lan ve Teb­riz’i, Ma­rand’ı, Ur­miy­ e’yi, Khoy’u, Mar­ ağan’ı, Sal­mast’ı (Za­rev­ and), Ma­ku’yu the 6th cent­ ury BC. As nat­ iv­ es, ve Ka­rad­ ağ’ı (Pay­dag­ ar­ an) için­ e alan Azerbaycan’ın yer­lis­ iyd­ i. Er­me­ni devl­e­tin­ in Ar­me­nia­ ns hav­ e li­ved in Atrp­ a­ yı­kıl­mas­ ı üze­ri­ne bu topr­ ak­lar İran hâ­kim­ i­ yet­ i­ne geç­ti. Ay­rıc­ a ta­rih bo­yunc­ a ba­zı İran ta­kan, which is the hist­ or­ ic Ira­ hük­ ümd­ ar­la­rı Er­men­ il­er’i kitl­es­ el ola­rak zor­ unl­u yer­leşt­ irm­ ey­ e ta­bi tutt­ u. 3. yüzy­ ıl­ nia­ n Arm­ e­nia­ (Pars­kah­ ayk) da Sa­san­ i Kral­ı Ar­deş­ ir, 4. yüz­yıl­da II. Şap­ ur binl­er­ce Er­men­ i’yi ye­rin­den edip and inc­lu­ded Tav­riz, Mar­ and, Ku­zis­tan’a ve İran’ın gü­neyb­ a­tı­sın­ a yer­leş­ tird­ i­. I. Şah Abb­ as ise 1604’te Doğ­ u Ana­do­ Ur­mia­ , Khoy (Her), Ma­ragh­ an, lu’da ya­şa­yan yak­la­şık 300 bin Erm­ e­ni’yi İran’a, bü­yük ço­ğunl­u­ğu­nu da İs­fah­ an’a sür­ Salm­ ast (Za­rev­ and), Mak­ u, dü. Bu son göç dal­ga­sın­da Van’dan ve deği- şik yör­ el­er­ den gel­en pek çok za­na­atk­ âr, and Khar­ a­dagh (Pay­ta­kar­ an). özell­ikl­e de alt­ ın ve güm­ üş işi us­ta­sı vard­ ı. Şah Abb­ as’ın baş­lı­ca he­defl­e­rind­ en bi­ri Fol­low­ ing the fall of Arm­ en­ ia­ n Erm­ e­ni ku­yum­cul­ar­dan, özell­ik­le de Van- Vasbu­rag­ an ve çevr­ e­sin­den ge­len­lerd­ en stat­ eh­ o­od, Ira­nia­ n Ar­me­nia­ yar­ ar­la­nıp İran’da al­tın ve güm­ üş ku­yum­ cu­lu­ğun­ u ge­liş­tirm­ ek­ti. be­ca­me a perm­ a­nent part of 1855’te Nas­ ır­ edd­ in Şah, İran’ın kült­ ür­ el Iran prop­ er. Al­so, throu­ g­ho­ut ve eko­no­mik ge­liş­mes­ in­ i teşv­ ik et­mek ama­ cıy­la Erm­ e­ni­ler’in zorl­a Müsl­üm­ an­laş­tır­ ıl­ hist­ ory, var­ io­us Iran­ ia­ n rul­ers ma­sı­nı ya­sak­la­yan bir ka­nun çı­kart­tı. Din­ sel özg­ ür­lük Erm­ en­ i gir­ i­şim­ci­le­rin ve za­na­ hav­ e un­dert­ a­ken mas­siv­ e atk­ ârl­ar­ ın iş­le­rin­ in açıl­ma­sın­ a ve büy­ üm­ e­si­ ne fır­sat verd­ i; bu say­ e­de İran ulus­ al eko­no­ forced res­ ett­le­ments of Ar­me­ mi­si ve kül­tü­rü öneml­i bir ge­liş­me gös­terd­ i. ni­ans. Such rul­ers incl­ud­ e the Gü­nüm­ üz­de Tah­ ran Müc­ ev­her­ at 3rd cent­ ury Sas­san­ id King Mü­zes­ i’nde, de­niz­ le­ri ve ırm­ akl­a­rı Arsha­vir; Shap­ ur II in the 4th zümr­ üt­ten, ül­ke­le­ ri çe­şit­li de­ğerl­i cen­tury, who re­sett­led thou­ taş­lard­ an, ek­va­ tor ve me­ridy­ en­le­ sands of Ar­me­nia­ ns in Khu­zis­ Dzerun Masehyan’ın “Küre” adlı ri el­mas­tan, al­tın dan and the so­uthw­ es­tern eseri. Nasıreddin Şah’ın siparişi bir kü­re ser­gi­len­ areas of Iran; and Shah Abb­ as I, üzerine yapılmıştır. Tahran who in 1604 forc­ ed som­ e Mücevherat müzesi. Muzaffereddin Şah. 300,000 Armenians liv­ ing in Tse­run Mase­ ­hi­an’s “Glob­ e,” Shah Moz­ a­ffar al-Din. eas­tern Anat­ o­li­a to res­ ett­le in comm­ is­sio­ned by Shah Nasser Iran, ma­inly Is­fa­han. Among al-Din. The Mu­se­um of Jew­ elry of Tehr­ an. this last wav­ e of im­migr­ ants was a gre­at numb­ er of craftsmen from Van and oth­ er regions, incl­ud­ ing mast­ er gold­ smiths and sil­versm­ iths. One of Shah Abb­ as’ cle­ar go­als was to pro­mot­ e the arts of gold- and sil­ver-ma­king in Iran thro­ugh the work of Ar­me­ni­an crafts­ men, es­pe­cia­ lly tho­se from Van-Vas­pu­ra­kan and surr­ ou­ n­ ding area­ s. In 1855, seek­ ing to bo­ost Iran’s cult­ ur­ al and eco­no­mic liv­ es, Shah Nasser al-Din iss­ ue­ d an exe­cut­ iv­ e or­der bann­ ing the forced Is­la­miz­ at­ io­ n of Arm­ e­ni­ans. Thus re­li­ giou­ s free­dom en­cou­ ra­ged Ar­men­ ia­ n en­tre­ pr­ en­ eu­ rs and crafts­ men to pros­per con­sid­ e­ rably, in turn cont­ rib­ ut­ ing to the growth of Iran’s nat­ ion­ al eco­nomy and cult­ u­re.

224 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Nasıreddin Şah. mek­te­dir. Kü­re, alt­ ın­ Tod­ ay Teh­ran’s Mus­ eu­ m of Gems­ton­ es Shah Nasser dan bir kaid­ e üze­rin­ fea­ tu­res a gol­den glo­be, with sea­ s and al-Din. de­dir. Otuz dört kil­og­ riv­ ers mad­ e of eme­rald, co­unt­ rie­ s ma­de of ram ağırl­ığ­ ınd­ a olup, va­rio­us gems­ton­ es, and the equat­ or and Na­sır­ edd­ in Şah’ın mer­ i­dia­ ns co­ve­red with diam­ onds. The glo­ tal­e­bi üze­rin­ e, 1875’te be rests on a gol­den pe­dest­ al. The 34-kil­og­ Dze­run Masehya­ n ram glo­be was creat­ ed by mas­ter Tse­run Ust­ a ta­ra­fınd­ an ya­pıl­ Mass­ e­hia­ n, at the re­qu­est of Shah Nasser mışt­ ır. İbr­ ah­ im Zer­ al-Din, in 1875. Known as Ibr­ ah­ im Zerg­ er­ gerb­ a­şı ola­rak bi­li­nen bas­hi, Mas­ e­gi­an, who was born in 1811, ser­ Ma­sehyan, 1811’de ved 50 ye­ars as hea­ d gold­smith and gems­to­ düny­ a­ya gel­miş, şah­ ın ne art­ ist of the ro­yal pa­la­ce. His son, Hov­ sa­ray­ ın­da el­li yıl han­nes Khan Ma­seh­ i­an, who was known as bo­yunc­ a kuy­ umc­ ub­ aş­ ı Mus­ a Ed-ol Sart­ a­ne, was a re­nown­ ed po­li­ti­ ve de­ğerl­i taş­lar cal fig­ u­re, as well as the first to trans­lat­ e san­ at­çıs­ ı ola­rak hiz­ Will­i­am Sha­kes­pear­ e’s works in­to Ar­me­ni­ met ver­mişt­ ir. Mus­ a an. Ed-ol Sar­ta­ne adıy­la bi­li­nen oğ­lu Hov­han­ nes Khan Mas­ eh­ yan, tan­ ın­mış bir siy­ a­set­ Ind­ e­ed, throu­ gh­ ou­ t the 19th cen­tury, çiy­di. Hov­han­nes ay­nı zam­ an­da, Wil­lia­ m Arm­ en­ i­ans had a vir­tua­ l mon­ o­poly on Sha­kesp­ ea­re’in eser­le­ri­ni Er­men­ ic­ e’ye ilk Iran’s gold- and sil­ver-mak­ ing ind­ us­trie­ s. kez çe­vir­ en ki­şi­dir. The he­ad gold­smiths of Abb­ as Mirz­ a, Shah Fa­tal, and Shah Mah­med we­re Ar­men­ i­ans. Van’dan İran’a Asl­ı­nda ba­kıl­ac­ ak olurs­ a Er­me­nil­er 19. The most fa­mo­us of the­se, esp­ e­cia­ lly du­ring göç etmiş yüz­yıl­da İran’ın alt­ ın ve gü­müş işl­e­ri imal­a­ 1835-1848, was Me­lik Tov­mas Tovm­ as­sia­ n Ermeni ustaların tın­ ı te­kel­le­rin­ e alm­ ış­tı. Ab­bas Mirz­ a, Şah (known as Tu­man Khan). Ce­lebr­ a­ted gold­ işlerinden bir Fat­ al ve Şah Mah­med’in baş­ku­yumc­ u­la­rı­ smiths of the roy­ al pa­lac­ e als­ o incl­ud­ ed örnek. nın hep­si de Erm­ e­ni’ydi. İçl­e­rind­ e en ün­lü­ Ta­deo­ s Arak­ e­li­an (who was gi­ven the titl­e An examp­le of sü (özell­ik­le 1835-1848 yıll­ar­ ınd­ a) Tu­man “Tu­rab”), and his sons Sdep­ an Khan and works by Han olar­ ak bi­li­nen Mel­ik Tov­mas Tovm­ as­­ Dikr­ an Ism­ a­yil Khan, as well as Sdep­ an Ar­meni­an yan’dı. Sa­ra­yın gözd­ es­ i olan öte­ki ta­nınm­ ış Yeg­hig­ a­ria­ n and Tse­run. Tur­ ab’s infl­ue­ n­ce masters who had ku­yum­cul­ar­dan baz­ ı­la­rı, “Tu­rab” sa­nı ver­ i­ in the pal­a­ce was such that he conv­ in­ced im­migra­ted from len Tat­ e­os Arak­ e­ly­an’la oğull­a­rı Isdep­ an Shah Ab­bas Mirz­ a to exempt the Arm­ e­ni­ Van to Iran. Han ve Dikr­ an İs­ma­yil Han ile Isde­pan Yeğ­i­ ans of Tav­riz from pa­ying ta­xes. gar­yan ve Dze­run idi. Tu­rab’ın sa­rayd­ a­ki nü­fu­zu o denl­i bü­yük­tü ki,Tebr­ iz’dek­ i Er­me­ When, in 1961, Quee­ n Eli­zab­ eth II was on nil­er’in ver­gil­erd­ en mua­ f tut­ ul­ma­sı ko­nu­ an of­fi­cia­ l vi­sit to Isf­a­han, the loc­ al gov­ ern­ sun­da Şah Ab­bas Mir­za’yı ikn­ a et­me­yi ment symbo­li­cally gav­ e her the key to the ba­şarm­ ışt­ ı. city. The work of Ke­vork Ghaz­ a­ri­an, the key had a splen­did gol­den ca­se, on which was ins­crib­ ed the fol­lo­wing: “A gift from the city of Is­fa­han to Her Maj­esty the Que­en of Eng­ land, 1961, Isf­a­han.” New Jul­fa’s her­ ed­ it­ ary golds­ miths we­re Ave­tik (1869-1957) and Hovh­ ann­ es Hov­ han­nes­sia­ n, who­se fa­mily spe­ci­ali­zed in gold-and silv­ er-ma­king sinc­ e the 1700s. The Hovh­ an­nes­sia­ ns prod­ uc­ ed ma­inly orn­ a­men­ tal ob­jects. Als­ o not­ e­worthy we­re Ars­ha­vir Ba­bay­ an (born in 1910) and his brot­her, who wor­ked for the roy­ al pa­la­ce. The Bab­ a­ yan brot­hers and the­ir fat­her, from whom they had inh­ e­rit­ ed the­ir art, skillf­ully pro­

Ermeni Gümüş Ustaları 225 Armenian Master Silversmiths 1961’de Kraliç­ e II. Eli­zab­ et İs­fa­han’a res­ du­ced de­li­cat­ e works of gold mi bir zi­ya­rett­ e bul­und­ u­ğu sır­ a­da, ye­rel and silv­ er. yö­net­ im ona şehr­ in semb­ o­lik anaht­ ar­ ın­ ı ar­mağ­ an ett­ i. Ke­vork Ğa­zar­ yan’ın elind­ en Hrac­hik Ste­pan­ ia­ n (born çı­kan anaht­ ar muh­te­şem bir al­tın kut­ u için­ in 1920) was anoth­ er gif­ted dey­di. Üze­rin­de, “İng­ ilt­ e­re Kral­i­çes­ i Haz­ret­ silv­ ersm­ ith. He had le­ar­ned ler­ i’ne İs­fah­ an şeh­rin­ in arm­ a­ğan­ ı, 1961, his craft from Van­ ia­ n mas­ İsf­a­han” yaz­ ı­lıyd­ ı. ters li­ving in Tavr­ iz. So­me of Ste­pa­nia­ n’s works are now Yen­ i Cul­fa’nın us­ta kuy­ um­cu­lar­ ı Aved­ ik kept at Arm­ en­ ia­ ’s Mu­seu­ m (1869-1957) ve Hov­ han­nes Hovh­ an­nesy­ an, of Hist­ ory and Mus­ e­um of 1700’den ber­ i al­tın ve güm­ üş işiy­le uğ­ra­şan Folk Art. bir ai­led­ en gel­i­yor­du. Hov­hann­ esy­ anl­ar dah­ a çok süs eş­yas­ ı üre­ti­yord­ u. Arşa­vir The anc­ es­tors of the Der İsfahanlı Ermeni Ba­bay­ an (1910 doğ­ uml­u) ve sar­ ay­ a iş Ghe­von­ti­an fa­mily of gold­ kadın, ya­pan er­kek kard­ e­şi de ye­te­nekl­i ust­ al­ar­dı. smiths and silv­ ers­miths had Za­naa­ t­la­rı­nı ba­ba­la­rın­dan öğ­re­nen Bab­ ay­ an left Old Jul­fa in the 17th cen­ müc­ evher­ler­ iyl­e. bi­ra­derl­er al­tın ve güm­ üş işi za­rif eş­yal­ar tury and res­ ett­led first in Ar­men­ ia­ n ve tak­ ı­lar üret­til­er. New Jul­fa, Iran, and sub­se­ wom­ an of qu­ently Ma­rash, Cair­ o, and Hraçig Isde­pa­nyan da (1920 do­ğuml­u) fin­ ally Arm­ en­ ia­ , in 1948. Is­fahan, with san­ at­kâr bir güm­ üş us­ta­sıy­dı. Tebr­ iz’de Hayg Der Ghe­von­ti­an was je­welry. yaş­ a­yan Vanl­ı us­tal­ar­ ın ya­nınd­ a ye­tişm­ işt­ i. not only a ta­len­ted sil­vers­ Gün­ üm­ üzd­ e Isde­pan­ yan’ın baz­ ı eserl­er­ i mith cred­ it­ ed with in­nu­me­ Er­men­ is­tan’da Ta­rih Müz­ es­ i ve Halk Sa­nat­ rab­le cre­atio­ ns, but al­so an ex­trao­ rd­ in­ ary lar­ ı Mü­ze­si’nde bul­unm­ akt­ a­dır. the­ore­tic­ ia­ n, crit­ ic, and int­ erp­ re­ter of the arts of Arm­ e­nia­ n gold- and sil­ver-mak­ ing. Alt­ ın ve güm­ üş kuy­ umc­ u­lu­ğu yap­ an Der Ind­ e­ed, with his myria­ d stu­die­ s of the­se Ğe­vont­ yan’ın ata­la­rı Es­ki Cul­fa’yı 17. yüz­ arts and his landm­ ark work, titl­ed Haik­ a­kan yıl­da terk edip önc­ e İran’da­ki Ye­ni Culf­a’ya Zart­er [Arm­ e­ni­an Or­nam­ ents], Der Ghev­ on­ti­ yer­leş­miş, orad­ an Ma­raş’a, ar­dın­dan Ka­hi­ an be­cam­ e a ma­jor auth­ o­rity on the sub­ re’ye gitm­ iş, en so­nund­ a da 1948’de, Erm­ e­ ject. It is thanks to him that stud­ i­es of nist­ an’da kar­ ar kılm­ ış­tı. Hayg Der Ğev­ on­t­ Arm­ en­ ia­ n gold- and silv­ er-ma­king hav­ e yan son de­re­ce ya­ra­tı­cı ve hün­ er­li bir be­com­ e a pre­sen­ce in lib­rar­ ie­ s and univ­ ers­ i­ ku­yum­cu olm­ an­ ın ya­nı sır­ a Er­me­ni al­tın ve tie­ s throu­ g­ho­ut the world. güm­ üş iş­le­ri kon­ u­sun­da benz­ ers­ iz bir ku­ramc­ ı, eleş­tirm­ en ve yor­ umc­ uyd­ u. Öyl­e Hayg Der Ghe­von­ti­an was born in Cai­ro ki, bu alan­da yap­tı­ğı zeng­ in araşt­ ır­mal­ar ve in 1920, in a fam­ ily that had pro­duc­ ed 12 bir baş­yap­ ıt olan Hay­ga­gan Zar­ter [Erm­­ e­n­ i Be­­ ge­ne­rat­ i­ons of pas­tors. He was the grand­ ze­m­ e­l­er­­ i] ki­tab­ ıy­la alt­ ın ve güm­ üş ku­yumc­ u­ son of Fat­her Ghev­ ond Na­ha­pe­tia­ n. He lu­ğu kon­ u­sund­ a baş­lıc­ a söz sa­hipl­e­rind­ en rec­ eiv­ ed his edu­ca­ti­on at Cair­ o’s Kal­usd­ i­an bi­ri ol­du. Onun say­ e­sin­de Erm­ e­ni al­tın ve and Nu­bar­ ia­ n scho­ols, and show­ ed ex­cep­tio­ güm­ üş sa­nat­ ıy­la il­gi­li çal­ış­mal­ar düny­ a nal ar­tist­ ic abil­ity at an early age. Af­ter his küt­ üp­han­ e­ler­ ind­ e yer al­may­ a başl­ad­ ı. fa­mily mo­ved to Arm­ e­ni­a, he stu­die­ d, be­gin­ ning in 1959, at Yer­ e­van’s The­at­ri­cal Inst­ i­ Hayg Der Ğev­ on­tyan, 1920’de Ka­hir­ e’de, tu­te. For many yea­ rs he col­la­bo­ra­ted with on iki ku­şak­tan ber­ i din ada­mı yet­ işt­ ir­ en the grea­ t pa­int­ er Ha­kob Ko­joy­ an and pro­du­ bir ai­le­ye doğ­du. Ra­hip Ğev­ ont Na­ha­ ced a larg­ e body of work. His cre­atio­ ns, bedyan’ın tor­ u­nuyd­ u. Ka­hir­ e’de Kal­us­dyan cer­ a­mics in par­tic­ u­lar, hav­ e won awards ve Nub­ a­ryan okul­lar­ ın­da okud­ u ve kü­çük and be­en ex­hib­ i­ted in Rus­si­a. yaşt­ a üs­tün bir sa­nat yet­ e­neğ­ i­ne sah­ ip ol­du­ ğu anl­a­şıl­dı. Ai­les­ i Erm­ en­ ist­ an’a yer­leş­tik­ Anot­her cel­eb­ra­ted Ar­me­nia­ n-Iran­ i­an ten sonr­ a, 1959’dan iti­ba­ren Eri­van Ti­yat­ro mas­ter silv­ ersm­ ith was Aram­ a­yis Hak­ ob­ i­ Enst­ i­tüs­ ü’ne dev­ am et­ti. Uzun yıl­lar büy­ ük an. Born in 1920 in Stavr­ op­ ol, Ha­ko­bia­ n ress­ am Hagop Koj­o­yan’la bir­likt­ e ça­lış­tı ve was the son of Sal­mast-nat­ iv­ e pa­rents, who

226 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths çok say­ ı­da eser verd­ i. Eserl­e­ri, özel­lik­le de had imm­ ig­rat­ ed to Stav­ro­pol in 1915. In se­ram­ ik­ler­ i pek çok ödül ka­zan­dı ve Rus­ 1933 the Ha­ko­bia­ ns mo­ved to Tavr­ iz, wher­ e ya’da ser­gi­lend­ i. Aram­ ay­ is work­ ed at the ate­lie­ r of re­nown­ ed Va­ni­an mas­ter sil­versm­ ith Mih­ran Go­dig­ i­ Erm­ en­ i-İranl­ı ün­lü kuy­ umc­ ul­ard­ an bir­ i an, and re­ceiv­ ed the tit­le of “mas­ter” in de Ara­may­ is Ha­gop­ yan’dır. 1920’de Siv­ as­ 1938. Hak­ o­bia­ n has al­so work­ ed at the ate­ to­pol’de dün­ya­ya gel­en Aram­ a­yis, son­rad­ an li­er of Art­ ash­ es Shirv­ a­nia­ n, anot­her na­ti­ve Siv­ as­top­ ol’e yer­leş­ en Sal­mast kö­kenl­i bir of Van, and the Van ate­lie­ r in Tavr­ iz. Af­ter ail­en­ in oğl­uy­du. Ha­gop­ yan­lar’ın dah­ a son­ra mov­ ing to Ye­re­van in 1946, Hak­ ob­ ia­ n wor­ gitt­ ikl­e­ri Teb­riz’de Aram­ ay­ is ünl­ü ku­yum­cu ked at the Art­sat­ a­korts art­ el and subs­ e­qu­ Van­lı Mihr­ an Kotikyan’ın atöly­ e­sind­ e çal­ışt­ ı ently left his imp­ rint on som­ e of Ar­me­nia­ ’s ve 1938’de “ust­ a” san­ ın­ ı kaz­ an­dı. Çal­ışm­ a­ most prom­ in­ ent pub­lic bui­ld­ ings and mon­ u­ la­rı­nı gen­ e Vanl­ı bir kuy­ um­cu olan Ardaşes ments. Hak­ o­bia­ n’s eng­ rav­ ings ap­pe­ar at Şir­va­ny­an’ın atöl­ye­sin­de ve Teb­riz’de­ki Van Ye­rev­ an’s rai­lw­ ay sta­tio­ n, on the faç­ a­des of atöl­ye­sind­ e sür­dür­dü. 1946’da Eriv­ an’a the Nay­ i­ri and Hayr­ en­ ik thea­ters, and the yer­leş­tik­ten son­ra Ardzatakordz (gümüş- gre­at mo­nu­ment of Sar­da­rap­ at, among çü) ar­tel­iy­le iş­bir­liğ­ i yap­tı ve Erm­ e­nist­ an’ın ot­hers. en öneml­i bi­na­la­rın­ a ve anıtl­a­rın­ a damg­ a­sı­ nı vur­du. Ha­gopyan’ın oy­ma ve ka­bart­ma Arm­ e­ni­an gold­smiths and sil­vers­miths iş­ler­ i Eri­van tren is­tasy­ o­nund­ a, Na­yi­ri ve hav­ e al­so earn­ ed fa­me in In­di­a, wher­ e they Hay­ren­ ik tiy­ atr­ ol­ar­ ın­ ın ve gör­kem­li Sar­da­ pro­duc­ ed works not only for loc­ al buy­ ers, rab­ ad anı­tın­ ın cephesinde gö­rülm­ ek­ted­ ir. but clie­ nts throu­ gh­ o­ut Eur­ o­pe and Asia­ . For inst­ anc­ e, dee­ming the work of Ar­me­ni­an Er­men­ i alt­ ın ve gü­müş kuy­ um­cul­ar­ ı Hin­ crafts­ men to be of the hig­hest qua­lity, an dis­tan’da, sa­de­ce ye­rel müşt­ e­ril­er için değ­ il, Engl­ish gold-mak­ ing firm comm­ is­sio­ned Avr­ up­ a ve As­ya’da­ki müşt­ er­ i­ler için de üre­ Ar­me­nia­ n craft­smen in Ind­ ia­ to prod­ uc­ e an timd­ e bul­u­nar­ ak ün­ler­ i­ne ün kat­tı­lar. Ör­ne­ exact min­ ia­ tu­re of a Budd­ha templ­e. ğin, Erm­ en­ i us­tal­ar­ ın elind­ en çık­ an işl­e­rin üs­tün nit­ e­liğ­ ind­ en ötü­rü, al­tın işl­e­ri imal­a­ tın­da bu­lu­nan bir İn­gil­iz şirk­ e­ti, Hind­ is­ tan’da­ki Er­me­ni ku­yum­cul­a­ra, tıpk­ ıs­ ın­ a ben­ze­mek üzer­ e, miny­ a­tür bir Bud­ a tap­ ı­na­ ğı sip­ a­riş et­ti. Hayg Der Ğevontyan’ın eserlerinden iki örnek: Gümüş süslemeli tabak ve Ğevontyan’ın Erivan ve Los Angeles’taki ikametgâhlarının resmedildiği kakmalı eser. Two sampl­es of Hayg Der Ghev­ on­ti­an’s work: a sil­ver orn­ am­ en­tal plat­e; chas­ ed plaq­ ue­ with en­grav­ ings of Der Ghe­vont­i­an’s Yer­ e­van and Los An­ge­les hom­ es.

Ermeni Gümüş Ustaları 227 Armenian Master Silversmiths Solda: ‹sfahanl› bir Ermeni kad›n. Yukar›da: Yeni Culfa’dan panoramik bir görüntü ve Ermeni kilisesi. Left: an Ar­me­ni­an Is­fa­han­ i wo­man. Abov­ e: a pan­ or­ am­ a of New Jul­fa, in which ap­pea­ rs the Arm­ en­ i­an church. Tavit Papazyan. Gümüş mücevher kutusu. Papazyan aile koleksiyonu. Dav­ id Pap­ az­ ia­ n. Silv­ er jew­ elry box. Pap­ az­ ia­ n fam­ ily col­lect­i­on.

228 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Gümüş savatlı kupa. 84. 32 cm., 470 gr. Kişisel koleksiyon. Nielloed silver trophy. 84. 32 cm., 470 gr. Private collection. SEVAN SEVAN 84 84

Ermeni Gümüş Ustaları 229 Armenian Master Silversmiths Tebriz’de Van’dan göç etmiş ustaların hazırladıkları savatlı gümüş parfüm kabı. Yazarın koleksiyonu. Nie­ ll­o­ed silv­ er perfume container, mad­ e by Tavr­ iz mast­ers who had imm­ ig­rat­ed from Van. Author’s coll­ec­tio­ n.

230 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Mıs­ ır Egypt Erm­ e­ni The rol­e of Ar­me­nia­ n gold­smiths and sil­ al­tın ve güm­ üş versm­ iths was al­so sig­nif­ ic­ ant in Egypt. In ku­yum­cul­ar­ ı fact, it was the Ar­men­ ia­ ns who bro­ught the Mıs­ ır’da da yet­ e­ arts of gold- and sil­ver-mak­ ing to Egypt and nek­le­rin­ i kan­ ıtl­a­dı. train­ ed lo­cal crafts­ men in the­se arts. As Al­tın ve güm­ üş early as in 1615, Ar­men­ ia­ ns we­re fa­mou­ s in sa­na­tın­ ı Mıs­ ır’da Cair­ o’s Khan Kha­lil cen­tral dis­trict as mas­ yay­gınl­aş­tır­ an ve ter gold­smiths and sil­versm­ iths. Khan Kha­ ye­rel za­na­at­kârl­a­rı lil was al­so whe­re nu­me­rou­ s Arm­ e­nia­ n tai­ bu aland­ a eği­ten lors, sword-mak­ ers, and ot­her craft­smen Erm­ e­ni ust­ al­ar­ had set up shop. dı. 1615 gib­ i es­ki bir tar­ iht­ en iti­ba­ Ar­me­nia­ n crafts­ men in Egypt wer­ e well- ren Er­me­ni known in ro­yal circl­es. For ins­tan­ce, Sde­ ku­yumc­ ul­ar, al­tın pan Ag­ha Je­vah­ irj­ia­ n was the hea­ d gold­ ve güm­ üş iş­le­riyl­e Ka­hi­ smith of Egypt’s Gav­ a­la­li Mehm­ et Ali and re’nin en mer­ke­zi böl­ge­si Ib­rah­ im pas­has. olan Han Hal­il’de ün­len­miş­ ti. Han Ha­lil’de ay­rıc­ a Erm­ e­ni At the re­qu­est of the Arm­ e­nia­ n-Egyp­ tia­ n terz­ il­er ve kı­lıç ya­pımc­ ıl­a­rı Nar­gi­le­ji Yegh­ iaz­ ar Ag­ha, Ist­ anb­ ul­i mas­ter gib­ i çok say­ ıd­ a za­naa­ t­kâr da Ga­ra­bed Arif­ i­an has de­sign­ ed a be­je­well­ed dükk­ ân aç­mış­tı. sword for Ge­ner­ al An­tran­ ig, which is now kept at Arm­ e­nia­ ’s Mus­ eu­ m Er­me­ni za­naa­ t­kârl­ar kral­iy­ et of Hist­ ory. The oth­ er mas­ sar­ ay­ ın­da da ka­bul gö­rü­yor­du. ters who had work­ ed on Ör­ne­ğin Isdep­ an Ağa Ce­va­hirc­ i­ the sword wer­ e Yer­vant yan, Mı­sır’da Kav­ al­a­lı Mehm­ et Ali De­mirj­ia­ n, Kar­ a­kash, and ve İbr­ a­him paş­ a­la­rın başk­ uy­ umc­ u­ Min­ as­sia­ n, all of whom suyd­ u. wer­ e from Ist­ an­bul and, lik­ e Ga­ra­bed Arif­ i­an and Mı­sır­lı Er­men­ i Nar­gi­le­ci Yeğya­zar Nar­gi­le­ji Yeg­hiaz­ ar Ag­ha, Ağa’nın ric­ a­sı üzer­ in­ e İs­tanb­ ul­lu ust­ a had mo­ved to Egypt. Gar­ ab­ ed Arif­y­an, Komutan An­tran­ ik için, ken­di ta­sa­rım­ ı olan, kıym­ etl­i taşl­ar­ la bez­ e­li bir kı­lıç yapt­ ı. Bu kıl­ıç ha­len Erm­ en­ i Ta­ri­h Mü­ze­si’nde bu­lun­mak­tad­ ır. Bu kı­lı­cın ya­pı­mınd­ a çal­ı­şan Yerv­ ant Dem­ ir­ciyan, Ka­rak­ aş ve Min­ asyan da, Gar­ ab­ ed Arif­yan ve Nar­gi­le­ci Yeğya­zar Ağa gib­ i Mı­sır’a İs­tanb­ ul’dan gel­mişt­ i. Mısır’da Ermeni ustalarca hazırlanmış, Komutan Antranig’in kılıcı. Ermenistan Tarih Müzesi. General Antranig’s sword, made by Armenian masters in Egypt. Museum of History of Armenia.

Ermeni Gümüş Ustaları 231 Armenian Master Silversmiths NİŞAN Mısırlı Ustalar KARANBOĞOSYAN Masters of Egypt NISHAN KARANBOGHOSIAN MARKAR GÜLYAN MADAT ĞAZAROSYAN MARKAR GULIAN MATAT GHAZAROSIAN GARABED ÇİZMECİYAN KARABET CHIZMEJIAN

232 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Eti­yop­ya Eth­ io­ pia­ 19. yüzy­ ıl­ın so­nund­ a, At the end of the 19th cen­tury, par­tic­ u­ özell­ikl­e de 1896’dan son­ra, larly aft­ er 1896, a lar­ge num­ber of Arm­ e­ni­ II. Ab­dülh­ a­mid dön­ e­mind­ e ans fled Tur­key be­cau­se of the mas­sacr­ es mey­dan­ a ge­len kat­lia­ m­lar carr­ ie­ d out by Sul­tan Ha­mid and settl­ed in yüz­ ün­den çok say­ ıd­ a Er­me­ni Et­hio­ pi­a, thus ex­pan­ding the lo­cal Ar­me­ni­ Tür­kiy­ e’den ka­çar­ ak Etiy­ op­ an com­mu­nity. Among the im­mig­rants we­re ya’ya sı­ğınd­ ı; böy­le­ce ye­rel nu­mer­ ou­ s gold­smiths, silv­ ers­miths, gun- Erm­ e­ni cem­ aa­ti ge­nişl­e­di. smiths, blacks­ miths, and ot­her crafts­ men. Mült­ ec­ il­er ara­sınd­ a ku­yum­ cul­ar, si­lah yap­ ımc­ ıl­a­rı, A re­port da­ting from that ti­me, is­su­ed in de­mir­ci­ler ve dah­ a baş­ka Addis Aba­ba by the Rus­sia­ n Em­bassy and za­naa­ t­kârl­ar var­dı. sent to St. Pe­tersb­ urg, is sign­ if­ ic­ ant for its de­tai­led in­for­ma­ti­on on the loc­ al Ar­me­nia­ n O tar­ ihl­er­de Addis Aba­ comm­ u­nity. The rep­ ort stat­ es that “ser­vic­ es ren­der­ ed by Arm­ en­ ia­ ns are cons­ id­ er­ ab­le. ba’da­ki Rus Büy­ ük­ el­çil­i­ They we­re the first to edu­ca­te King Men­ el­ik abo­ut the re­fin­ ed crafts. It was Arm­ e­ni­an ği’nden Pe­tersb­ urg’a gön­de­ri­ crafts­ men who ta­ught the loc­ als abou­ t gold- ma­king, sil­ver-ma­king, met­ al-ma­king, fur­ni­ len, Erm­ e­ni cem­ a­atiyl­e il­gil­i tu­re-ma­king, carp­ et-ma­king, and oth­ er crafts.” bir ra­pord­ ak­ i ay­rınt­ ıl­ı açık­la­ Among the ce­leb­ra­ted te­ac­hers of gold- mal­ar kayd­ a de­ğer. Ra­pord­ a, ma­king was Dikr­ an Heb­ e­yan, who was King Me­nel­ik’s he­ad gold­smith and who train­ ed “Er­me­ni­ler’in yapt­ ığ­ ı hizm­ et­ do­zens of lo­cal crafts­ men. Heb­ e­yan per­so­ nally de­sig­ned the king’s crowns, each a Dikran Hebeyan imzalı ler çok önem­li­dir. Kral Men­ e­ ve­rit­ ab­le mas­ter­piec­ e. Kral II. Menelik tacı. lik’i in­ce sa­natl­ar ko­nus­ un­da The crown of King Me­ne­lik II, ilk eği­ten on­lar old­ u. Yer­li mad­ e by Dikr­ an He­peia­ n. halk­ a al­tın ve gü­müş işç­ il­iğ­ i­ ni, me­tal işç­ il­iğ­ i­ni, mob­ il­ya ya­pı­mı­nı, ha­lı do­ku­may­ ı ve ötek­ i zan­ aa­ t­lar­ ı Erm­ en­ i us­ta­lar öğr­ et­ti,” den­ il­mekt­ e­dir. Alt­ ın ku­yumc­ u­lu­ğun­ un en şöhr­ et­li ho­ca­ la­rın­dan bi­ri, Kral Men­ e­lik’in baş­kuy­ umc­ u­ su ve onl­arc­ a yer­li za­naa­ t­kâr ye­tişt­ irm­ iş olan Dikr­ an He­be­yan’dı. Kral­ın, her ­bir­ i bir ba­şe­ser olan taçl­a­rı­nın ta­sa­rım­ ı­nı biz­zat Heb­ e­yan yap­mış­tır. Etiyopya Kralı II. Menelik. King Me­nel­ik II of Eth­ io­ pia­ .

Ermeni Gümüş Ustaları 233 Armenian Master Silversmiths Frans­ a Franc­ e Gün­ üm­ üzd­ e düny­ an­ ın dört bir yan­ ı­na Throu­ g­ho­ut the world to­day, highly skil­ dağ­ ıl­mış, ço­ğu zam­ an Erm­ en­ i adl­a­rı taş­ ı­ma­ led Arm­ e­nia­ n gold­smiths and silv­ ersm­ iths, yan, üst­ ün ye­ten­ ekl­i Erm­ e­ni ku­yumc­ u­lar oft­ en bea­ring non-Ar­me­nia­ n na­mes, con­ti­ atal­a­rı­nın hün­ er­li el san­ atl­a­rı ge­le­ne­ği­ni nu­e bu­ild­ ing on the gre­at crafts tra­di­tio­ ns sür­dür­mekt­ ed­ ir. Çağd­ aş us­tal­ar­dan, of the­ir anc­ est­ ors. Con­tem­po­rary mast­ ers 1930’da Lyon’da düny­ a­ya gel­en Je­an Ven­ inc­lud­ e Je­an Ven­do­me (born Ohan Tukh­ do­me (doğ­ u­mu: Ohan Tukhd­ ar­ ya­ n) bun­lar­ dari­an), who was born in Lio­ n in 1930. dan bi­rid­ ir. The 1968 edit­ io­ n of La­rou­ s­se Il­lustré Lar­ ou­ s­se Ill­ustré’nin 1968 ba­sım­ ınd­ a fe­atu­res a cons­ i­der­ ab­le entry on Ven­dom­ e, Vend­ om­ e’a gen­ iş yer ver­ il­miş, on­dan call­ing him “the lea­ding light of the art of ”mod­ ern al­tın iş­çi­liğ­ i­nin yol göst­ e­ren ışığ­ ı” mo­dern gold-ma­king.” Ven­do­me’s fath­ er olar­ ak söz edilm­ iş­tir. Ven­do­me’un ba­ba­sı was from Ca­ba­do­cia­ , and his moth­ er was a Kap­ ad­ oky­ a’dan, an­ne­si Merzifon’dan olup, na­tiv­ e of Marz­van. The fa­mily emigr­ a­ted to ai­le Frans­ a’ya 1920’de göç ett­ i. Fran­ce in 1920. Vend­ om­ e’un her bi­ri çok öz­gün olan Ven­do­me’s one-of-a-kind works are hou­ eserl­e­ri dün­ya­nın başl­ı­ca mü­ze­ler­ ind­ e ve sed in maj­or mus­ eu­ ms and pri­va­te coll­ec­ti­ baz­ ı özel kol­eks­ i­yon­lar­da yer al­makt­ a­dır. ons worl­dwi­de.

234 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths Ha­lep Alepp­ o Hal­ep es­ki­den old­ uğ­ u gi­bi, gü­nüm­ üz­de To this day, Alep­po rem­ a­ins an im­por­ de Er­me­ni alt­ ın ve güm­ üş ku­yumc­ ul­uğ­ u­nun tant cent­ er of Arm­ e­ni­an gold- and silv­ er- öneml­i mer­kezl­er­ ind­ en bir­ id­ ir. Yerl­i Erm­ e­ni ma­king. Loc­ al Arm­ e­nia­ n mast­ ers ha­ve ust­ a­lar iş­ler­ i­nin za­raf­e­tiyl­e ün­lüd­ ür. 18. al­ways be­en known for the­ir de­lic­ a­te work­ yüz­yıl­dan itib­ a­ren Sur­ i­ye’de ol­duğ­ u gi­bi mans­hip. From the 18th cent­ ury on­ward, in Hal­ep’te de ba­zı tan­ ınm­ ış ail­e­ler Er­men­ i Alep­po as in throu­ g­ho­ut Syria­ , the hom­ es of zan­ a­atı­nın en yetk­ in ör­nekl­e­ri­ni ürett­ i­ler pro­mi­nent fa­mi­li­es hav­ e fe­atur­ ed som­ e of the best examp­les of Arm­ en­ i­an craft­sman­ Bu ailelerden en ünlüleri Kar­ a­ma­nug­ ship. yan, Ka­lemkâryan (aslen Antepli), Kuşyan, Süm­bülyan (aslen Kilisli), Vahram Dan­gar­ The most famous of these families are yan (Maraşlı), Hagop Hagopyan (Sasunlu), Karamanugian, Kalemkarian (origin from Karnig Bavatyan (Maraşlı), Püzant Ay­nil­ Antep), Kushian, Sumbulian (origin from yan, Kevork Pondikyan (Antepli), Hov­han­ Kilis), Vahram Dangarian (from Marash), nes–Onnig, Kevork Arakelyan (Antepli), Hagop Hagopian (from Sasun), Garnig Kev­ ork Na­zary­ an (1900 doğumlu, Antepli) Bavatian (from Marash), Puzant Aynilian, olup 1700 yıllarında Culfa’dan Antep’e göç Gevorg Pondikian (from Antep), Hovhannes etmiş, 1915 sürgünüyle Halep’e yer­leş­miş­ –Onnig, Gevorg Arakelian (from Antep), lerd­ ir. Gevorg Nazarian (1900, from Antep), migrated from Julfa to Antep during 1700 Kalemkâryan aile silsilesi: Terzi Hagop and settled in Aleppo after 1915 deporta- (Yeni Culfa’dan Antep’e gelir), Kalfa Ga­ra­ tion. bed Kalaycıyan (aynı zamanda ilahi yaza- rı), Melkon Garabed (doğumu Kalaycıyan, Kalemkarian family chain: Tailor Hagop Kalemkâryan olarak ölür; Antep (came to Antep from New Julfa), halk ağzındaki Kalemkâr Camisinin Master-builder Garabed Kalayjian ustasıdır). Mel­kon Garabed’in oğulla- (writer of hymns, as well), Melkon rı Avedis Ka­lemk­ âry­ an (1888 Garabed (born Kalayjian, died as doğumlu) ve Harutyun [Artin] Kalemkarian; builder of Kalemkar Kalemkâryan. Harutyun’un kızları Mosque as is called colloquially in Anahid (1929 doğumlu), Araksi Antep). Melkon Garabed’s sons (1931 doğumlu) ve oğulları Melkon Avedis Kalemkarian (born in 1888) (1935 doğumlu) ve halen Halep’te and Harutyun [Artin] Kalemkarian. yaşayan Hovhannes Kalemkâryan Harutyun’s daughters Anahid (born (1939 doğumlu). in 1929), Araksi (1931), and sons Melkon (born in1935) and Hovhannes Kalemkarian (born in 1939) who lives in Aleppo. Melkon Garabed. Kalemkâryan kardeşler. Kalemkâryan damgalar›. Kuşyan Karamanukyan Melkon Garabed. Kalemkarian brothers. Kalemkarian seals. Kushian Karamanugian

Ermeni Gümüş Ustaları 235 Armenian Master Silversmiths Bitlis Bitlis Gümüş kapakları Pağeş’te [Bitlis] hazırlanmış olan İncil. Madenataran, no 9422. Bible, with silver covers made in Baghesh [Bitlis]. Mesrop Mashtots Library, number 9422.

236 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths KAVAFCIYAN KAVAFJIAN B‹TL‹S BITLIS Savatlı gümüş tabaka. 9 x 6.5 x 2 cm., 132 gr. Yazarın koleksiyonu. Nielloed silver tobacco box. 9 x 6.5 x 2 cm., 132 gr. Author’s collection. Bitlisli Diğer Ustalar Kakma gümüş tas. Garo Kürkman arşivi. Other Masters of Bitlis Engraved silver water cup. Garo Kurkman archive. AMEL-İ AVANİS AMEL-I AVANIS AMEL-İ OHANNES VANİ Gümüş kupa ve tabaka. AMELI OHANNES OF VAN Garo Kürkman arşivi. Silver cup and cigarette box. Garo Kurkman archive.

Ermeni Gümüş Ustaları 237 Armenian Master Silversmiths İzmir Smyrna Gümüş çatal kaşık takımı. S.UNCİYAN Yazarın koleksiyonu. S.UNJIAN Silver tableware. Author’s collection.

238 Ermeni Gümüş Ustaları Armenian Master Silversmiths İzmirli Diğer Ustalar Other Masters of Smyrna GD Kenarına süs kazınmış küçük gümüş tabak. GD Garo Kürkman arşivi. Small silver dish with engraved decoration around the edge. Garo Kurkman archive. KH.H Sultan Abdülmecid taşra tuğralı savatlı gümüş kemer. KH.H Garo Kürkman arşivi. Nielloed silver belt stamped with local signature of Sultan Abdulmecid. Garo Kurkman archive. T.B Savatlı gümüş tabaka. T.B Garo Kürkman arşivi. Nielloed silver cigarette box. Garo Kurkman archive. H.P Gümüş çatal H.P Garo Kürkman arşivi. Silver fork. Garo Kurkman archive. A.V Kenarına süs kazınmış küçük gümüş tabak. A.V Garo Kürkman arşivi. Small silver dish with engraved decoration around the edge. Garo Kurkman archive. V.KIRMACİYAN Meleklerle süslü kaşıklık. V.KRMAJIAN Garo Kürkman arşivi. Spoon holder decorated with angels. Garo Kurkman archive. H.BALTAYAN Gümüş kaşık. H.BALTAIAN Garo Kürkman arşivi. Silver spoon. Garo Kurkman archive. G.KRİKORYAN Gümüş çatal. K.GRIGORIAN Garo Kürkman arşivi. Silver fork. Garo Kurkman archive.