ประวัติศาสตร์สุโขทัย

“ การเรียนรูประวัติศาสตรสุโขทัย ผานส่ือ Virtual Field Trip คุณคา ทางการเรยี นรปู ระวตั ศิ าสตรคือการกอใหเกดิ “การเขาใจรากเหงาความเปน ไทย รกั และภมู ิใจในชาติตน” ซ่งึ ประโยชนดังกลาวจะเกิดขึ้นไดก ต็ อ เมอ่ื ครผู สู อนประวัตศิ าสตร เขาใจและสามารถจดั กระบวนการเรยี นรูไดถ กู ตอ ง ตามธรรมชาตขิ องวิชา หลักการ และหลกั คิด (Concept) ”และวิธกี ารทางประวัติศาสตร (Historical Method)

สำนกั งานคณะกรรมการการศึกษาข้นั พ้ืนฐาน กระทรวงศึกษาธกิ าร

สำนกั วิชาการและมาตรฐานการศกึ ษา สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพืน้ ฐาน กระทรวงศกึ ษาธิการ

ลขิ สทิ ธ์ิของสำนักงานคณะกรรมการการศกึ ษาขัน้ พื้นฐาน กระทรวงศกึ ษาธกิ าร ถนนราชดำเนนิ นอก เขตดุสิต กรุงเทพฯ 10300 โทรศัพท์ 0 2288 5735 โทรสาร 0 2281 2602 สำนกั วิชาการและมาตรฐานการศกึ ษา ดำเนนิ การจดั พมิ พ ์ ISBN 978-616-202-860-1 พมิ พ์ครั้งท่ี 1 พ.ศ. 2556 จำนวนพิมพ์ 34,000 เล่ม พิมพท์ ่ี โรงพมิ พช์ มุ นมุ สหกรณก์ ารเกษตรแหง่ ประเทศไทย จำกดั 79 ถนนงามวงศว์ าน แขวงลาดยาว เขตจตุจักร กรงุ เทพมหานคร 10900 โทร. 0-2561-4567 โทรสาร 0-2579-5101 นายโชคดี ออสวุ รรณ ผ้พู มิ พ์ผู้โฆษณา

คำนำ คุณค่าในการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ไทย คือ การก่อให้เกิด “การเข้าใจ รากเหง้าความเป็นไทย รักและภาคภูมิใจในชาติไทย” ซึ่งการพัฒนาผู้เรียน ให้เกิดคุณลักษณะดังกล่าว ครูผู้สอนประวัติศาสตร์จะต้องเข้าใจและสามารถ จัดกระบวนการเรยี นรูไ้ ดถ้ กู ตอ้ งตามธรรมชาติของวิชา หลักการ หลักคิด และวิธีการ ทางประวัติศาสตร์ ซึ่งเป็นวิธีการศึกษาเร่ืองราวสำคัญที่เกิดขึ้นในอดีตด้วยการสืบค้น จากหลักฐานร่องรอยทางประวัติศาสตร์อย่างเป็นระบบ ผ่านการคิด วิเคราะห์ วินิจฉยั บนพนื้ ฐานของความเปน็ เหตุและผลจากข้อเทจ็ จริงท่ีหลากหลาย สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ ได้จัดทำ สื่อการเรียนรู้นอกห้องเรียนเสมือนจริง : Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์สุโขทัย อยุธยา และรัตนโกสินทร์ เป็นสื่อการเรียนรู้ออนไลน์ท่ีเสนอเนื้อหาสาระในรูปแบบ ท่ีหลากหลายท้ังวีดิทัศน์ สาระความรู้เพ่ิมเติมจากวีดิทัศน์ ภาพ 360 ํ แบบทดสอบ กอ่ นเรียน - หลงั เรียน มมุ สนทนาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน ซงึ่ เปน็ ส่ือท่สี ่งเสรมิ ให้ทุกคน สามารถเรียนรู้ด้วยตนเองได้ทุกเวลาทุกสถานท่ีตามความสนใจ อีกท้ังช่วยกระตุ้น ให้ผู้เรียนสนใจใฝ่เรียนรู้เร่ืองราวความเป็นมาของชาติไทยท่ีสะท้อนให้เห็นถึง ความสามารถและภูมิปัญญาของบรรพบุรุษไทยในอดีตท่ีได้สร้างสรรค์เป็นมรดก ทางวัฒนธรรมสืบต่อมาจวบจนปัจจุบัน นอกจากน้ี ยังเป็นเครื่องมือช่วยให้ครูผู้สอน สามารถจดั การเรยี นรปู้ ระวัติศาสตร์ได้บรรลผุ ลตามเจตนารมณ์ของหลกั สตู ร เอกสาร “การเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านส่ือ Virtual Field Trip” เป็นส่วนหนึ่งของสื่อการเรียนรู้นอกห้องเรียนเสมือนจริง ซึ่งจัดพิมพ์ข้ึนเพ่ือรองรับ กลุ่มผเู้ รยี นที่ไม่สามารถเรียนรผู้ า่ นระบบออนไลนไ์ ด้ ภายในเล่มแบ่งออกเปน็ 2 สว่ น คือ ส่วนท่ี 1 การจัดการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัยสำหรับครู และส่วนที่ 2 การเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัยสำหรับนักเรียน ในส่วนของเน้ือหานำเสนอ 5 ประเด็นหลัก คือ การสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย ศิลาจารึกและกำเนิดอักษรไทย สงั คโลก ศิลปกรรมสมัยสโุ ขทัย และอุทยานประวตั ศิ าสตรส์ ุโขทยั สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน ขอขอบคุณผู้เขียน ผู้ตรวจ และผู้ที่มีสว่ นเก่ียวข้องในการจดั ทำเอกสารนี้ใหส้ ำเร็จลลุ ่วงด้วยดีไว้ ณ โอกาสน ี้ (นายชินภทั ร ภูมิรตั น) เลขาธกิ ารคณะกรรมการการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน

สารบัญ สว่ นที่ 1 การจดั การเรียนรปู้ ระวตั ศิ าสตร์สุโขทัย ผา่ นส่อื Virtual Field Trip สำหรับคร ู หนา้ ♦ แนวทางการใชช้ ดุ สือ่ การเรยี นรู้ประวตั ศิ าสตรส์ ุโขทัย 2 ♦ คำชแ้ี จงการใชช้ ดุ สอื่ การเรียนรู้ประวัตศิ าสตร์สุโขทัย 9 ❂ กรอบเนอ้ื หาสาระของเอกสารการเรยี นรปู้ ระวตั ิศาสตร์สุโขทยั 10 ❂ การวิเคราะหห์ ลักสตู รสาระประวัตศิ าสตร์ ชน้ั มัธยมศกึ ษาปีที่ 1 11 ❂ การวิเคราะหเ์ นื้อหาและการนำเสนอในชดุ ส่อื การเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย 17 ❂ โครงสรา้ งของเอกสารการเรียนรปู้ ระวตั ิศาสตรส์ ุโขทยั 19 ❂ วิธีการใชช้ ดุ สื่อการเรยี นรูป้ ระวัติศาสตรส์ ุโขทัย 20 ♦ แนวทางการจดั กิจกรรมการเรียนรปู้ ระวัตศิ าสตรส์ ุโขทัย 22 34 สว่ นที่ 2 การเรียนรู้ประวตั ศิ าสตรส์ โุ ขทัย ผา่ นสอ่ื Virtual Field Trip สำหรบั นักเรยี น 38 72 ♦ ความรู้พื้นฐานประวตั ิศาสตรส์ ุโขทยั 92 ❂ ชดุ ท่ี 1 การสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทยั 110 ❂ ชดุ ท่ี 2 ศิลาจารึกและกำเนดิ อักษรไทย 127 ❂ ชุดท่ี 3 สังคโลก 144 ❂ ชดุ ที่ 4 ศลิ ปกรรมสมัยสุโขทยั ❂ ชดุ ที่ 5 อุทยานประวตั ิศาสตร์สุโขทยั ♦ บรรณานุกรม ♦ คณะผูจ้ ดั ทำ

เกริ่นนำ บางคร้ังในการจัดการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ นักเรียนหลายคนมักตั้งคำถามว่า “จริงหรือไม่” “เช่ือได้หรือไม่” “รู้ได้อย่างไร” ทั้งสงสัยคลางแคลงใจว่าท่ีเรียนกันมาในหนังสือเรียนประวตั ิศาสตร์นั้น เปน็ เร่อื งถกู ตอ้ งหรอื ไม ่ อันที่จริงเร่ืองราวในประวัติศาสตร์แม้ได้ผ่านระยะเวลามาเน่ินนานมาก บางเรื่องยาวนาน มากกว่า 10,000 ปี แต่ยังคงปรากฏร่องรอยบางประการหลงเหลือให้ได้ศึกษา ร่องรอยที่หลงเหลือ ให้ศึกษาได้ในปัจจุบันน้ีเราเรียกว่า หลักฐานทางประวัติศาสตร์ ซึ่งมีทั้งสิ่งของเคร่ืองใช้ อาวุธ เครื่องประดบั โครงกระดูก รอ่ งรอยคนั นำ้ คดู ิน กำแพงเมอื ง แสดงรอ่ งรอยการสรา้ งบ้านเมอื ง สิง่ กอ่ สรา้ ง ทท่ี รุดโทรมปรกั หกั พัง รปู เคารพ เชน่ เทวรปู พระพทุ ธรปู ภาพตามผนงั ถำ้ หรือตามศาสนสถาน เหลา่ นี้ คือ หลักฐานโบราณคดี ซ่ึงนักโบราณคดีที่มีความรู้ได้ศึกษาวิเคราะห์ด้วยกระบวนการทางวิทยาศาสตร ์ และโบราณคดี แล้วจึงตีความอธิบายให้เราได้เข้าใจ นอกจากนี้ ยังมีหลักฐานท่ีเป็นตัวหนังสือ เรียกว่า หลักฐานลายลักษณ์อักษร เช่น ศิลาจารึก เอกสารโบราณเขียนในใบลานหรือวัสดุต่าง ๆ รวมท้ังจารึก ตามเสา ท่ีต้องใช้นักภาษาศาสตร์ท่ีเช่ียวชาญทางตัวหนังสือโบราณชาติต่าง ๆ ศึกษาและวิเคราะห์ ตีความอธิบายให้เราได้รับรู้เร่ืองราวท่ีบอกเล่าผ่านวัตถุนั้น ๆ ส่วนนักประวัติศาสตร์ คือผู้ท่ีสืบค้น ความจริงในอดีต โดยรวบรวมหลักฐานทางประวัติศาสตร์ ท่ีมีท้ังหลักฐานของนักโบราณคดี นักภาษาศาสตร์ นักภูมิศาสตร์ นักวิทยาศาสตร์ รวมทั้งบันทึกท่ีเป็นจดหมาย แผนท่ี ภาพวาด หรือเอกสารในภาษาต่าง ๆ ของนักเดินทางท่ีเกี่ยวข้องกับเร่ืองท่ีศึกษาท้ังหมดมาประมวลเข้าด้วยกัน และศึกษาวิเคราะห์อย่างเป็นระบบด้วยวิธีการที่เรียกว่า วิธีการทางประวัติศาสตร์ เพ่ือให้ได้ความจริง ในอดตี ท่มี ีเหตุผลเชอื่ ถอื ได้ เปน็ ประวัติศาสตรใ์ ห้อนชุ นรนุ่ หลังไดเ้ รยี นรู้สืบตอ่ กันมา ดังน้ัน เรื่องราวที่นักเรียนได้เรียนรู้จึงไม่ใช่เป็นเรื่องท่ีเช่ือถือไม่ได้ เพราะแต่ละเร่ืองได้ผ่าน กระบวนการศึกษาวิเคราะห์จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ท้ังส้ิน แต่บางเรื่องอาจมีการเปลี่ยนแปลงได้ หากมีการพบหลักฐานใหม่ หรือการศกึ ษาวิเคราะห์ใหม่ทีน่ ่าเชือ่ ถอื มากกว่า วีดิทัศน์ชุด ส่ือการเรียนรู้นอกห้องเรียนเสมือนจริง : Virtual Field Trip และเนื้อหาสาระ ประเดน็ ต่าง ๆ ท่ีเพิ่มเตมิ ในเอกสารการจัดการเรียนรปู้ ระวัตศิ าสตรส์ ุโขทัย ผา่ นส่อื Virtual Field Trip เล่มนี้ จะช่วยให้นักเรียนเข้าใจประวัติศาสตร์สุโขทัยได้ดียิ่งขึ้น เพราะได้เห็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ ที่สะท้อนความสามารถและภูมิปัญญาของบรรพบุรุษไทยในอดีตที่ได้สร้างสรรค์เป็นมรดกทางวัฒนธรรม สืบต่อมาจวบจนปจั จบุ นั

“ บางครั้งในการเรียนประวัติศาสตร ์ นกั เรียนหลายคนตง้ั คำถามวา่ “จรงิ หรือไม่” “เช่ือไดห้ รอื ไม่” “รไู้ ด้อย่างไร” รวมถึงยังสงสัยคลางแคลงใจวา่ ทเี่ รยี นมานนั้ เป็นเรื่องถกู ต้องหรือไม่ ”

สำหรับคร ู

แนวทางการใช้ชดุ สื่อการเรียนรู้ประวตั ิศาสตร์สุโขทยั ผา่ นสอ่ื Virtual Field Trip เป็นท่ียอมรับกันโดยท่ัวไปแล้วว่า คุณค่าทางการเรียนรู้ประวัติศาสตร์คือการก่อให้เกิด “การเข้าใจรากเหง้าความเป็นไทย รัก และภูมิใจในชาติตน” ซ่ึงประโยชน์ดังกล่าวจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเม่ือ ผู้สอนประวัติศาสตร์เข้าใจและสามารถจัดกระบวนการเรียนรู้ได้ถูกต้องตามธรรมชาติของวิชา หลักการ และหลักคิด (Concept) และวิธีการทางประวัติศาสตร์ (Historical Method) ซึ่งเป็นวิธีการศึกษา เร่ืองราวสำคัญที่เกิดข้ึนในสังคมมนุษย์ในอดีต ด้วยการสืบค้นจากหลักฐานร่องรอยต่าง ๆ อย่างเป็นระบบ ผ่านการคิดวิเคราะห์ คิดวิพากษ์วิจารณ์ และคิดวินิจฉัยบนพ้ืนฐานของความเป็นเหตุและผลจากข้อเท็จจริง ที่หลากหลาย จากวดี ทิ ศั นป์ ระกอบสื่อการเรยี นรูน้ อกห้องเรียนเสมือนจรงิ : Virtual Field Trip ประวตั ศิ าสตร ์ เป็นสื่อการเรียนรู้อีกรูปแบบหนึ่งท่ีอาจกระตุ้นให้ผู้เรียนสนใจความเป็นมาของชาติบ้านเมือง และการศึกษา จากเอกสาร “การเรียนรปู้ ระวตั ศิ าสตรส์ โุ ขทัย ผ่านส่ือ Virtual Field Trip” อนั เปน็ เน้ือหาสาระทเี่ สรมิ ความร ู้ เพิ่มเติมจากสาระประวัติศาสตร์ที่นำเสนอจากวีดิทัศน์ จะเป็นเคร่ืองมือท่ีช่วยให้ครูผู้สอนประวัติศาสตร์ สามารถจัดการเรยี นการสอนให้บรรลวุ ตั ถปุ ระสงค์ของหลกั สูตรได้อย่างมีประสิทธภิ าพมากยง่ิ ขนึ้ อันที่จริงองค์ประกอบของการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์จะเหมือนกับสาระอื่น ๆ คือ ประกอบด้วย (1) หลักสูตร (2) ครูผู้สอน (3) วิธีสอน (4) สื่อการเรียนการสอน และ (5) การวัดและ ประเมินผล ท้ังนี้ เอกสารการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านสื่อ Virtual Field Trip จะมีบทบาท เป็นสื่อการเรียนการสอนท่ีครูผู้สอนสามารถนำไปใช้ท้ังในห้องเรียน นอกห้องเรียน ประกอบกิจกรรมการเรียนรู้อื่น ๆ หรอื มอบหมายให้ผเู้ รยี นศึกษาดว้ ยตนเองตามความสนใจ อยา่ งไรกต็ าม ในองค์ประกอบการจดั กจิ กรรมการเรยี นรู้ทง้ั 5 ข้อน้ี ครูผูส้ อนนบั ว่ามีความสำคญั ท่ีสุดท่ีจะต้องเป็นผู้จัดการดึงศักยภาพของผู้เรียนให้สามารถเรียนรู้ได้ด้วยตนเองอย่างมีประสิทธิภาพ บนพ้ืนฐานของการสังเกต การศึกษาจากสถานการณ์จริง และการคิดวิเคราะห์เพื่อบูรณาการความรู้ ไดด้ ว้ ยตนเองโดยสอดคล้องกับระดับวฒุ ภิ าวะทเ่ี หมาะสม คุณสมบัติสำคัญที่สุดท่ีครูผู้สอนประวัติศาสตร์พึงมีอย่างน้อยที่สุด 3 ประการ ประการแรก คือ ความเข้าใจหลักสตู ร มาตรฐานการเรียนรู้ และตัวชว้ี ัดชน้ั ปี ประการทีส่ อง คือ การมีพืน้ ฐานความรูใ้ นเร่ือง เน้ือหาสาระและ Concept ทางประวตั ศิ าสตรท์ ี่ดีพอสมควร ซึ่งในกรณนี ห้ี ากครผู ู้สอนมิไดม้ พี ้นื ฐานมากอ่ น ก็สามารถศึกษาได้ด้วยตนเอง ในท่ีนี้ขอแนะนำเอกสาร 2 เล่ม ท่ีสำนักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา  Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ได้แจกให้สถานศึกษาทุกแห่ง และแจกให้ผู้เข้าประชุมสัมมนาประวัติศาสตร์ที่สำนักงานคณะกรรมการ การศึกษาข้ันพื้นฐานได้จัดขึ้นในระหว่าง พ.ศ. 2545 - 2554 คือ เอกสาร คู่มือการจัดกิจกรรมการเรียน การสอนประวตั ิศาสตร์ : ประวตั ิศาสตรไ์ ทยจะเรียนจะสอนกนั อยา่ งไร (กรมวชิ าการ กระทรวงศกึ ษาธกิ าร, 2543) และคู่มือครูการพัฒนาการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ (เอกสารโรเนียว, 2554) และ ประการสดุ ท้าย คือ ความสามารถในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้บรรลุตามหลักสตู ร (เป้าหมายในการพฒั นา ผ้เู รียน สมรรถนะสำคัญของผเู้ รียน และคณุ ลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์) และคุณคา่ ของประวัติศาสตร ์ เพอ่ื สร้างความเข้าใจดังกลา่ วจงึ ไดว้ เิ คราะหห์ ลกั สตู รให้เหน็ ชดั เจนดงั น้ ี 1. เป้าหมายในการพฒั นาผู้เรียน เนื่องจากประวัติศาสตร์เป็นวิชาหน่ึงในกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนา และ วัฒนธรรม ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ซ่ึงความใน “ทำไมต้องเรียน สังคมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม” ที่ครูผู้สอนประวัติศาสตรค์ วรจดั กิจกรรมการเรยี นรใู้ ห้สอดคล้องกบั เปา้ หมายดังกลา่ ว คอื ทำไมต้องเรียนสงั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม กลุม่ สาระการเรยี นรู้สังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช่วยใหผ้ ้เู รียนมีความรู้ ความเขา้ ใจ การดำรงชีวิตของมนุษย์ท้ังในฐานะปัจเจกบุคคลและการอยู่ร่วมกันในสังคม การปรับตัว ตามสภาพแวดล้อม การจัดการทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจำกัด เข้าใจถึงการพัฒนาที่เปลี่ยนแปลง ตามยุคสมยั กาลเวลาตามเหตปุ จั จัยตา่ ง ๆ เกดิ ความเขา้ ใจในตวั เองและผู้อ่นื มีความอดทนอดกลั้น ยอมรับในความแตกต่าง และมีคุณธรรม สามารถนำความรู้ไปปรับใช้ในการดำเนินชีวิต เป็นพลเมอื งดขี องประเทศชาติและสงั คมโลก ภารกจิ ของครูผสู้ อนในการจัดการเรยี นรู้จงึ ควรเนน้ การพัฒนาผู้เรยี นดงั น้ี 1) พัฒนาตนเองเป็นปัจเจกบุคคลท่ีมีคุณภาพ เช่น ใฝ่เรียนรู้ เพิ่มศักยภาพตนเองให้ก้าวหน้า ทนั สมัยทันเหตกุ ารณ ์ 2) สามารถอยู่ร่วมกับผู้อ่ืนในสังคมได้อย่างมีความสุข เช่น การยอมรับในความสามารถ ของตนเองและผู้อน่ื ยอมรบั และเคารพในความแตกต่าง อดทนอดกลนั้ 3) เข้าใจและเห็นคุณค่าของการอยู่ร่วมกันในสังคม เช่น การเป็นพลเมืองไทยและพลโลก ที่มีประสิทธิภาพ มีจิตสำนึกในความเป็นชาติ มีจิตสาธารณะ เสียสละส่วนตนและพวกพ้อง เพื่อรักษา ประโยชนข์ องสังคมและประเทศชาต ิ 4) เข้าใจและเห็นคุณค่าทรัพยากรและส่ิงแวดล้อม เช่น การมีจิตสำนึกและจิตอาสา ในการรกั ษาธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ ม  Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

5) รู้เท่าทันและปรับตัวในโลกปัจจุบันได้อย่างมีประสิทธิภาพ ปัจจุบันเป็นโลกยุคโลกาภิวัตน ์ ท่ีก้าวไกลและเปล่ียนแปลงอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะทางด้านข้อมูลและการส่ือสาร ที่มีทั้งเท็จและจริง ปะปนกันอยู่ ดังนั้น นอกจากการพัฒนาผู้เรียนให้สามารถใช้เทคโนโลยีได้แล้ว ยังควรให้ความสำคัญกับ การตรวจสอบขอ้ มลู เพอื่ ให้เป็นบุคคลท่ีรู้เท่าทันขอ้ มูลขา่ วสารดว้ ย 2. สมรรถนะสำคัญของผู้เรียน หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ได้ระบุว่าการพัฒนาผู้เรียน ให้บรรลุมาตรฐานการเรียนรู้ จะชว่ ยให้ผ้เู รียนเกิดสมรรถนะสำคญั 5 ประการ คอื 1) ความสามารถในการสื่อสาร 2) ความสามารถในการคดิ 3) ความสามารถในการแกป้ ญั หา 4) ความสามารถในการใช้ทกั ษะชวี ิต 5) ความสามารถในการใชเ้ ทคโนโลย ี สมรรถนะสำคัญที่หลักสูตรกำหนดดังกล่าวเป็นสิ่งที่หลักสูตรคาดหวังว่ากิจกรรมการจัด การเรียนร้คู วรพัฒนาผเู้ รียนใหม้ คี วามสามารถทงั้ 5 ดา้ น ในท่นี ขี้ อยกตวั อยา่ งสมรรถนะสำคัญเพยี ง 1 ด้าน เพ่ือแสดงให้เห็นวา่ สมรรถนะสำคัญของผเู้ รยี นจะนำไปส่กู ารออกแบบการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ไดอ้ ยา่ งไร ความสามารถในการสอื่ สาร ประกอบด้วย 1. การรบั สาร เชน่ การฟงั - การอา่ น จับใจความสำคญั ได ้ การดู - การเหน็ - การสำรวจ แยกแยะรายละเอยี ดของเรอื่ งราวได ้ 2. การส่งสาร เชน่ การเลา่ เรอ่ื ง การเขียนเรอื่ ง การจดั นิทรรศการ 3. การตอ่ รอง เช่น การแสดงเหตุผล การใชภ้ าษาโน้มน้าวเพื่อลดความขดั แยง้ 4. การเลอื กรบั - ไม่รบั ขอ้ มลู เชน่ การตรวจสอบความน่าเช่อื ถือของแหล่งท่มี าข้อมูล จะเห็นว่าข้อพิจารณาดังกล่าว จะทำให้ครูผู้สอนได้กรอบแนวคิดนำมาซ่ึงวิธีการออกแบบกิจกรรม การเรียนรู้ในการฝึกทักษะผู้เรียนได้อย่างมีประสิทธิภาพ เช่น การให้ศึกษาวีดิทัศน์ และให้ตอบคำถาม ตามลำดบั ขัน้ ตอนท่ถี ูกต้อง โดยเรม่ิ จากคำถามท่ีเป็นข้อเท็จจริง (เชน่ ใคร ทำอะไร ที่ไหน เมือ่ ไหร่ อยา่ งไร) อันเป็นการทบทวนเร่ืองที่ได้ศึกษาจากส่ือ จากน้ันจึงเป็นคำถามวิเคราะห์ (ทำไม) ตามด้วยการแสดง ความคิดเห็นต่อเร่ืองท่ีได้ศึกษาอย่างมีเหตุผล (นักเรียนคิดว่า) หรืออาจแสดงความคิดเห็นต่อสื่อวีดิทัศน ์ ทางดา้ นคุณภาพหรือความน่าเชอื่ ถือของข้อมูลหลักฐาน เป็นตน้  Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

3. คุณลักษณะอันพงึ ประสงค ์ หลักสูตรได้ระบุไว้ชัดเจนถึง “คุณลักษณะอันพึงประสงค์” อันเปรียบเสมือนเจตคต ิ คา่ นิยมท่สี ำคัญในการเป็นพลเมืองไทยและพลโลก ดงั น ี้ 1) รกั ชาติ ศาสน์ กษัตรยิ ์ 2) ซ่ือสัตยส์ ุจริต 3) มวี ินยั 4) ใฝเ่ รียนรู ้ 5) อยู่อย่างพอเพียง 6) มุ่งมน่ั ในการทำงาน 7) รักความเป็นไทย 8) มีจิตสาธารณะ ท้ังเป้าหมายในการพัฒนาผู้เรียน สมรรถนะสำคัญของผู้เรียน และคุณลักษณะอันพึงประสงค์ ล้วนเป็นสิ่งที่คาดหวังว่าจะปรากฏในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนของครูผู้สอนในทุกสาระวิชา เพื่อให้ “บรรลุผลตามหลักสูตร” ส่วนคุณค่าของประวัติศาสตร์ที่หวังว่าจะเกิดในตัวผู้เรียน คือกระบวนการ สร้างภูมปิ ัญญาทีจ่ ะพฒั นาผเู้ รยี นให้เปน็ ปัญญาชนของชาติ ไดแ้ ก ่ 1) ส่งเสริมจิตใจใฝ่รู้ (Inquiring Mind) ในเรื่องราวท่ีเก่ียวข้องกับสังคมมนุษย์ท้ังในระดับ ทอ้ งถน่ิ ประเทศชาติ และสังคมมนษุ ยอ์ น่ื ๆ 2) มีทักษะในการจัดระบบข้อมูล ตรวจสอบ และประเมินค่า เพ่ือหาข้อเท็จจริง ในประวตั ิศาสตร์ 3) ปลูกฝังแนวคิดวิเคราะห์ (Critical Thinking) คิดวิพากษ์วิจารณ์บนพ้ืนฐานข้อเท็จจริง ท่ไี ดจ้ ากหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตร ์ 4) มีทักษะในการวินิจฉัยข้อเท็จจริงจากข้อสนเทศท่ีหลากหลาย ท่ีสืบค้นได้จากหลักฐาน ทางประวัติศาสตร์ 5) มีทักษะในการเขียนความเรียง การเล่าเรื่อง และการนำเสนอด้วยวิธีการต่าง ๆ ได้อย่างมีเหตุผล กระชบั ชัดเจน นา่ สนใจ และเชอ่ื ถอื ได้ ที่สำคัญประวัติศาสตร์ในยุคโลกาภิวัตน์ หรือโลกของข้อมูลข่าวสารท่ีรวดเร็ว และมีอิทธิพล ต่อค่านิยมและวิถีการดำเนินชีวิตของผู้คนอย่างกว้างขวาง การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนประวัติศาสตร์ อย่างถูกต้อง จะมีบทบาทสำคัญในการพัฒนาผู้เรียนให้เป็นผู้รู้จักใช้วิจารณญาณในการรับรู้ และประเมิน ความน่าเชื่อถือหรือความไม่น่าเช่ือของข้อมูลต่าง ๆ ในขั้นตอนท่ีเรียกว่า “วิพากษ์วิธีทางประวัติศาสตร์” ด้วยการท่ีครูผู้สอนต้ังคำถามเพื่อประเมินแหล่งที่มาของข้อมูลของผู้เรียนทุกครั้ง เช่น “ข้อมูลมาจาก แหล่งใด ใครทำข้ึน ผู้ทำมีความรู้ด้านใด หรือรู้เร่ืองนั้นดีหรือไม่ ทำขึ้นทำไม ของจริงหรือของปลอม” ซึ่งเป็นขั้นตอนของการวิพากษ์ตัวหลักฐาน ก่อนท่ีจะตรวจสอบว่าข้อเท็จจริงท่ีได้น้ันสอดคล้อง หรือ  Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ขัดแย้งกับหลักฐานอื่น ๆ หรือไม่ ทำไมจึงเหมือนกัน ทำไมจึงแตกต่าง ส่ิงเหล่านี้ถือว่าเป็นกระบวนการ ศึกษาข้อมูลท่ีจำเป็น อันเป็นการพัฒนาภูมิปัญญา เพ่ือท่ีจะฝึกฝนผู้เรียนให้ยึดถือเหตุผลเป็นสำคัญ ขจัดความอคตสิ ่วนตัวและความเชอื่ ด้ังเดมิ ออกไป อย่างไรก็ตาม ครูผู้สอนประวัติศาสตร์ควรเข้าใจด้วยว่า การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ท่ีดี โดยเน้นกระบวนการพัฒนาภูมิปัญญาดังกล่าว จะก่อให้เกิดคุณค่าด้านเจตคติและค่านิยมที่ดีให้แก่ผู้เรียนด้วย ทง้ั ตอ่ ตนเอง ครอบครัว ทอ้ งถนิ่ และประเทศชาติ ตอบสนองคณุ ลักษณะอนั พึงประสงค์ท่รี ะบไุ ว้ในหลกั สูตร คือ ความรักชาติ ศาสน์ กษัตริย์ และรักความเป็นไทย (ข้อ 1 และข้อ 7) นอกจากน้ียังสามารถ สรา้ งเจตคติและคา่ นิยมอันเป็นคุณคา่ สำคัญของประวตั ิศาสตร์ได้ด้วยดังนี ้ 1. รักและภูมิใจในบรรพบรุ ุษ 2. ใชเ้ หตผุ ลในการดำเนนิ ชวี ิต 3. สรา้ งความรสู้ กึ ร่วมเป็นอันหน่ึงอนั เดยี วกันในสงั คม 4. ตระหนกั ในคณุ คา่ ของมรดกทางวัฒนธรรมของท้องถนิ่ และชาต ิ 5. ยอมรับและเข้าใจความแตกต่างของมนุษยชาติที่เป็นผลจากปัจจัยทางภูมิศาสตร ์ และสังคม 6. อยู่รว่ มกับสังคมอ่นื ได้อย่างสันติสุข และมจี ติ สำนกึ ต่อสงั คมไทยโดยรวม แม้ว่าการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สามารถทำได้หลายรูปแบบ ทั้งการอ่านหนังสือด้วยตนเอง การฟังคำบรรยายจากครูหรือผู้เชี่ยวชาญเฉพาะสาขา การสำรวจและศึกษาจากสถานที่จริง การวิเคราะห์ จากเส้นเวลา (Time-line) การชมภาพยนตร์หรือวีดิทัศน์ การสืบค้นโดยผ่านกระบวนการเรียนร ู้ ทางการศกึ ษา เชน่ การบรรยาย การอภิปราย การแสดงบทบาทสมมุติ การเล่นละคร การศึกษานอกสถานท่ ี หลากหลายวิธีท่ีครูผู้สอนสามารถนำมาใช้ในการจัดการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ แต่สิ่งสำคัญท่ีสุดคือการพัฒนาภูมิปัญญาของผู้เรียนให้เข้าถึงคุณค่าของประวัติศาสตร์อย่างแท้จริง ซง่ึ จะเกดิ ไดจ้ ากการจดั การของครผู ู้สอนทมี่ ปี ระสทิ ธภิ าพเป็นสำคญั โดยเฉพาะอย่างยิ่งการจัดการเรียนรู้เพื่อให้ผู้เรียนได้เข้าถึงสภาพสังคมในความเป็นจริง ท่ีปรากฏในปัจจุบันซ่ึงล้วนเป็นผลมาจากอดีตทั้งส้ิน ดังน้ัน การกระตุ้นให้ผู้เรียนสนใจเหตุการณ์ในสังคม ปัจจุบันแล้วหันมาสืบค้นว่าปัญหาและส่ิงแวดล้อมในสังคมปัจจุบันนั้นเกิดขึ้นเพราะเหตุใด อันเป็นการย้อน ศกึ ษาอดีตเพือ่ สร้างความเข้าใจปัจจบุ นั และหาแนวทางก้าวส่อู นาคตทดี่ กี วา่ จงึ นับเป็นวิธกี ารจดั การเรยี นรู้ ทมี่ คี ณุ ค่าต่อประวัตศิ าสตรไ์ ด้อยา่ งแท้จริง วธิ ีการกระตนุ้ ให้ผ้เู รยี นสนใจสภาพสงั คมไทยในปัจจุบันทำไดห้ ลายวธิ ี เชน่ มอบหมายให้เดก็ รวบรวมภาพเหตกุ ารณ์ในสังคมแลว้ นำมาศึกษาวิเคราะห์ หรือมอบประเด็นศกึ ษาใหผ้ เู้ รยี นไปสำรวจชมุ ชน หรือสถานท่ที มี่ ีผู้คนหลากหลาย เชน่ ตลาด สำนักงานอำเภอ สำนักงานเทศบาล แล้วนำขอ้ มูลมาวิเคราะห์ เช่ือมโยงอดีตกับปัจจุบัน หรือนำวีดิทัศน์ท่ีเก่ียวข้องกับชุมชน ท้องถิ่น แหล่งท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ การศึกษานอกสถานท่ี รวมท้ังการจัดนิทรรศการภาพเหตุการณ์สำคัญในประวัติศาสตร์ ล้วนเป็นวิธี ที่สามารถกระตุ้นใหผ้ ้เู รียนเกดิ ความอยากรอู้ ยากเหน็ และนำไปสกู่ ารสบื ค้นอดตี ได้เปน็ อยา่ งดี  Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

สำหรับการจัดการเรียนการสอนโดยการศึกษานอกสถานที่ แม้ว่าจะทำให้เกิดการเรียนรู้ อย่างเป็นรูปธรรม ซ่ึงจะกระตุ้นให้เกิดความต้องการสืบค้นเรื่องราวในอดีต ผู้เรียนได้สัมผัสกับแหล่งเรียนรู ้ ในรูปแบบต่าง ๆ เกิดประสบการณ์ตรง มีโอกาสแลกเปล่ียนประสบการณ์กับบุคคลภายนอกโรงเรียน ซึ่งเท่ากับเปน็ การเพ่ิมพูนความรู้ไปในตวั ด้วย อกี ทั้งยงั ได้รบั ความสนกุ สนานจากการเรียนรู้ แตย่ งั มขี ้อจำกัด หลายประการ เช่น แหล่งเรียนรู้ต่าง ๆ อยู่ไกลทำให้ประสบปัญหาในการเดินทาง การดูแลนักเรียน การประกันความปลอดภัย มีการลงทุนสูง รวมถึงขาดวิทยากรที่มีความรู้ท่ีจะขยายประสบการณ์ที่เกี่ยวเน่ือง กับแหลง่ เรยี นรู้น้นั ๆ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน มีแนวคิดในการนำสื่อเทคโนโลยีมาใช้ในการจัด การเรียนรปู้ ระวัตศิ าสตร์ จงึ ได้จัดทำสอ่ื Virtual Fild Trid ประวตั ิศาสตรส์ โุ ขทัย อยุธยา และรตั นโกสินทร ์ เพ่ือใหน้ ักเรยี นไดเ้ รยี นรแู้ ละรับประสบการณต์ า่ ง ๆ จากนอกห้องเรียน โดยมกี ารออกแบบให้เสมือนได้เรยี นร ู ้ ในสถานท่ีจริง เป็นการช่วยให้ครูผู้สอนได้ก้าวพ้นข้อจำกัดของการเรียนรู้นอกสถานท่ี ท่ีต้องเดินทางไป ในแหลง่ เรยี นรู้จรงิ ซึง่ การเรียนรู้เสมอื นจรงิ มีจดุ เด่นดังนี้ 1. ผเู้ รียนได้เรยี นรู้นอกห้องเรยี น ไดพ้ บกบั สง่ิ แวดล้อมทีแ่ ปลกใหมแ่ ตกตา่ งหลากหลาย 2. ผู้เรียนสามารถย้อนกลับไปศึกษาสถานท่ีน้ันซ้ำได้อีกจนกว่าการเรียนรู้จะบรรลุตาม วตั ถุประสงค์ 3. ผู้เรียนได้เรียนรู้ในแง่มุมท่ีไม่สามารถเรียนรู้ได้ตามปกติ อาจเน่ืองมาจากเหตุผล ดา้ นความปลอดภยั ความหา่ งไกล 4. ผู้เรยี นสามารถเรียนรู้สถานท่ีตา่ ง ๆ ที่สนใจไดท้ กุ ทท่ี ุกเวลา 5. ผู้เรียนไม่จำเป็นต้องเดินทางไปยังแหล่งเรียนรู้ด้วยตนเอง ทำให้ปลอดภัยจากอันตราย ทีอ่ าจจะเกิดขน้ึ จากการเดนิ ทางได ้ 6. ผู้เรียนสามารถซกั ถามความรจู้ ากวิทยากรหรือผู้เชี่ยวชาญได้ เอกสารการเรยี นร้ปู ระวตั ิศาสตรส์ โุ ขทยั ผ่านส่อื Virtual Field Trip ส่วนน้ี เปน็ เครื่องมือ สำหรับครูผู้สอนประวัติศาสตร์ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 สามารถนำไปใช้ในการออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ ประวัติศาสตร์สุโขทัยได้ตามศักยภาพ ซ่ึงอาจนำไปใช้เป็นส่ือหลักในการจัดกิจกรรม หรือนำไปเป็นสื่อ กระตนุ้ นำเขา้ ส่บู ทเรียน สื่อท่ใี ช้ในระหวา่ งจดั กิจกรรมการสอนอื่น ๆ สือ่ ทใ่ี ห้แสดงความคิดเหน็ หรอื เปน็ ส่ือ สรปุ ความเข้าใจกส็ ามารถทำได้ ทง้ั นี้ ส่อื วีดทิ ัศน์จะกระตุน้ ใหผ้ ู้เรียนสนใจเรียนรปู้ ระวัติศาสตรไ์ ดเ้ ปน็ อย่างดี เพราะเป็นเคร่ืองมือท่ีสร้างขึ้นเพื่อแสดงความเจริญรุ่งเรืองของอาณาจักรไทยในอดีต ผ่านร่องรอยทาง สถาปัตยกรรมและประติมากรรม อันเป็นภูมิปัญญาของชาวไทยในแต่ละยุคสมัยที่มีเอกลักษณ์ทาง ศิลปกรรมท่ีแตกต่างกัน รวมท้ังเป็นสิ่งท่ีจะเช่ือมโยงเร่ืองราวท่ีเป็นนามธรรมให้เห็นเป็นรูปธรรมได้ ส่วนเอกสารที่เป็นเน้ือหาเสริมความรู้น้ัน ครูผู้สอนสามารถนำไปประยุกต์ใช้เป็น “ใบความรู้” หรือเพ่ิมพูน ความรใู้ นประเดน็ ตา่ ง ๆ เพ่ิมเตมิ ได้  Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

แม้ว่าสาระสำคัญจะเป็นประวัติศาสตร์สุโขทัย ซ่ึงสอดคล้องกับมาตรฐานการเรียนรู้และ ตัวช้ีวัดระดับช้ันมัธยมศึกษาปีที่ 1 แต่ครูผู้สอนประวัติศาสตร์ระดับช้ันอื่น สามารถนำไปใช้ในฐานะที่เป็น เคร่ืองมือท่ีจะกระตุ้นให้ผู้เรียนเข้าใจถึงความเป็นชาติไทยท่ีบรรพบุรุษไทยได้ก่อร่างสร้างตัวจนเป็นประเทศไทย ในปัจจุบนั อน่ึง เน้ือหาสาระที่นำเสนอในเอกสารการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัยฉบับน้ีเป็นเพียงส่วนหนึ่ง ของสื่อการเรียนรู้ Virtual Field Trip ที่จัดทำข้ึน ซ่ึงสามารถเป็นส่ือหรือเครื่องมือสำหรับครู นักเรียน และผู้สนใจใช้เป็นแนวทางในการศึกษาเรียนรู้ผ่านสื่อออนไลน์ Virtual Field Trip ท่ีทุกคนสามารถเรียนรู้ ด้วยตนเองตามความสนใจได้ตลอดเวลา เป็นสื่อที่นำเสนอเน้ือหาสาระในรูปแบบส่ือที่หลากหลาย ท้ังวีดิทัศน์ในรูปแบบของสารคดีส้ัน เน้ือหาสาระซ่ึงเป็นความรู้เพ่ิมเติมจากวีดิทัศน์แต่ละตอน กิจกรรม แบบทดสอบ ภาพน่ิง ภาพเคลื่อนไหว และสื่อประสมแบบ 360 ํ ทั้งน้ี คาดหวังว่าจะเป็นแนวทางหน่ึง ที่จะกระตุ้นให้ผู้เรียนสนใจใฝ่เรียนรู้เรื่องราวความเป็นมาและสืบค้นความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ชาติไทย ไดด้ ว้ ยตนเองตอ่ ไป  Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

คำชแ้ี จง การใชช้ ุดส่ือการเรยี นรปู้ ระวัติศาสตรส์ โุ ขทัย ผ่านสือ่ Virtual Field Trip การจดั กิจกรรมการเรยี นร้ปู ระวัติศาสตรส์ โุ ขทัย ผา่ นส่อื Virtual Field Trip ประกอบดว้ ยเคร่อื งมอื 2 ชดุ คอื 1. วีดิทัศน์ประกอบส่ือการเรียนรู้นอกห้องเรียนเสมือนจริง : Virtual Field Trip ประวัติศาสตร ์ สุโขทยั อยธุ ยา รตั นโกสินทร ์ สำหรับประวตั ศิ าสตร์สโุ ขทยั มเี นอื้ หา 5 ตอน คอื 1) การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทัย 2) ศิลาจารกึ และกำเนิดอักษรไทย 3) สังคโลก 4) ศิลปกรรมสมัยสโุ ขทัย 5) อุทยานประวัตศิ าสตร์สโุ ขทัย 2. เอกสารการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทยั ผา่ นส่อื Virtual Field Trip ซ่ึงแบ่งออกเปน็ 2 ส่วน คือ สว่ นท่ี 1 การจดั การเรียนรู้ประวัติศาสตร์สโุ ขทัย ผ่านสื่อ Virtual Field Trip สำหรับคร ู ส่วนที่ 2 การเรียนรปู้ ระวตั ศิ าสตร์สโุ ขทยั ผา่ นส่อื Virtual Field Trip สำหรับนักเรยี น วตั ถปุ ระสงค์ 1. เพอ่ื ให้ครผู ู้สอนและผู้เรียนใช้สือ่ วดี ิทศั น์ฯ และเอกสารการเรยี นรปู้ ระวัติศาสตรส์ โุ ขทยั ผ่านสื่อ Virtual Field Trip ประกอบการเรียนรูป้ ระวตั ิศาสตร ์ 2. เพื่อเพิ่มพูนความรู้ให้แก่ครูผู้สอนเก่ียวกับการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ท้งั ดา้ นเน้อื หาสาระ กิจกรรมการเรียนรู้ การวัดและการประเมนิ ผล 3. เพื่อให้เด็ก เยาวชน และคนไทยมีความรู้ ความเข้าใจ และตระหนักถึงความสำคัญของ ประวตั ิศาสตรช์ าติไทย เกิดความรัก ความผกู พัน ความหวงแหน และความภูมิใจในแผน่ ดนิ ไทย  Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

กรอบเนอ้ื หาสาระของเอกสารการเรียนรปู้ ระวัตศิ าสตร์สุโขทยั ผ่านสือ่ Virtual Field Trip ส่วนท่ี 1 การจัดการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านสื่อ Virtual Field Trip สำหรับ ครู ประกอบดว้ ยรายละเอียดดังน ี้ - การวิเคราะห์หลักสูตรสาระประวัติศาสตร์ ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 1 เป็นการนำเสนอสาระ เก่ียวกับการวิเคราะห์หลักสูตรประวัติศาสตร์กับสาระท่ีปรากฏในสื่อวีดิทัศน์การเรียนรู้นอกห้องเรียนเสมือนจริง Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์สุโขทัย เพื่อให้ครูใช้เป็นแนวทางในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ที่เหมาะกับ ผู้เรียน - โครงสรา้ งของเอกสารการเรยี นรปู้ ระวตั ศิ าสตรส์ ุโขทัย ผา่ นสอื่ Virtual Field Trip เป็นการ นำเสนอเกี่ยวกับโครงสร้างของเอกสารการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านส่ือ Virtual Field Trip เพ่ือให้ครผู สู้ อนเข้าใจภาพรวมของเอกสารทง้ั หมด จะได้นำไปใชใ้ นการจัดกจิ กรรมได้อย่างมีประสิทธิภาพ - วิธีการใช้ชุดส่ือการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านส่ือ Virtual Field Trip เป็นการ นำเสนอสาระเก่ียวกับวิธีการใช้ชุดสื่อการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านส่ือ Virtual Field Trip เพื่อให ้ ครูผ้สู อนสามารถนำไปปรับใช้ตามความเหมาะสม ส่วนท่ี 2 การเรยี นรู้ประวัติศาสตรส์ ุโขทยั ผ่านสื่อ Virtual Field Trip สำหรับนักเรยี น ซง่ึ เป็น เน้ือหาสาระที่จะเสริมความรู้เพ่ิมเติมจากสื่อวีดิทัศน์ท้ัง 5 ตอน โดยจำแนกเนื้อหาเพิ่มเติมจากวีดิทัศน ์ ออกเป็นประเด็นยอ่ ยเพ่ือให้ครอบคลุมเนื้อหาสาระของแต่ละตอนดงั นี้ 1. การสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทัย 1) ดินแดนไทยก่อนการสถาปนาอาณาจักรสโุ ขทัย 2) ถ่นิ กำเนดิ ของชนชาตไิ ทย 3) ปัจจัยทมี่ อี ทิ ธิพลต่อการสถาปนาอาณาจักรสโุ ขทยั 4) การกอ่ ตั้งอาณาจักรสุโขทยั : จารกึ วดั ศรีชุม 5) การขยายอำนาจทางการเมืองและการล่มสลายของอาณาจักรสโุ ขทยั 6) ระบบการชลประทาน : ภมู ิปญั ญาของชาวสุโขทยั 2. ศิลาจารึกและกำเนดิ อักษรไทย 1) ตวั อกั ษรโบราณในดินแดนไทย 2) กำเนดิ ลายสือไทย 3) ลายสือไทยกบั ตัวอกั ษรไทยของกลุม่ ชาติพนั ธไุ์ ท 4) คุณค่าของลายสือไทย 5) ววิ ฒั นาการของอักษรไทยจากสโุ ขทัยส่อู ยุธยา ธนบรุ ี และรตั นโกสินทร์ 6) ศิลาจารึกสโุ ขทัยหลักที่ 1 จารึกพ่อขนุ รามคำแหง 10 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

3. สงั คโลก 1) เครอ่ื งป้ันดินเผากบั การดำเนนิ ชวี ติ ของมนษุ ย์ 2) เครอื่ งสังคโลกของสโุ ขทยั และศรสี ชั นาลัย 3) เตาเผาเครอ่ื งสังคโลก 4) การคา้ เครอ่ื งสังคโลก 5) เคร่ืองป้นั ดินเผาและเครอื่ งสังคโลกในดินแดนไทย 4. ศลิ ปกรรมสมัยสุโขทัย 1) ศลิ ปกรรมไทย 2) จิตรกรรมไทยในสมัยสุโขทัย 3) สถาปตั ยกรรมสมัยสุโขทยั 4) งานปนู ปน้ั สมยั สุโขทยั 5) งานเคร่ืองไมจ้ ำหลกั สมยั สโุ ขทยั 6) งานหลอ่ โลหะสมัยสโุ ขทัย 5. อุทยานประวตั ศิ าสตร์สุโขทัย 1) มรดกโลก 2) อุทยานประวตั ศิ าสตร์สุโขทัย 3) อทุ ยานประวัติศาสตรศ์ รสี ชั นาลัย 4) อุทยานประวตั ศิ าสตร์กำแพงเพชร 5) พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยู่หัวกับอาณาจักรสโุ ขทัย การวิเคราะหห์ ลกั สูตรสาระประวตั ศิ าสตร์ ชนั้ มัธยมศึกษาปที ี่ 1 ปัญหาของการเรียนการสอนประวัติศาสตร์ส่วนหน่ึงมาจากการท่ีครูผู้สอนไม่เข้าใจหลักสูตร วา่ จะให้สอนอะไร สอนแค่ไหน สอนไปทำไม หรือเปา้ หมายในการสอนแตล่ ะเรอ่ื งคืออะไร ทำให้ไมส่ ามารถ จัดกิจกรรมการเรียนการสอนได้อย่างมีประสิทธิภาพ ท้ังน้ี ยังไม่รวมถึงคำถามที่มักเกิดข้ึนในใจครูผู้สอน ตลอดเวลาว่าจะสอนอย่างไร (ในเน้ือหาแต่ละเรื่อง) ให้บรรลุผลตามท่ีหลักสูตรคาดหวัง คือ รักถิ่น รักชาติ ภูมใิ จในชาติตน ตระหนกั ในคุณคา่ ของมรดกทางวฒั นธรรมและภูมิปัญญาไทย ดังได้กล่าวแล้วว่าคุณสมบัติท่ีสำคัญที่สุดที่ครูผู้สอนประวัติศาสตร์พึงมีประการแรก คือ ความเข้าใจหลักสูตร มาตรฐานการเรียนรู้ และตัวชี้วัดชั้นปี สำหรับมาตรฐานการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ระบุหลักการสำคัญของการเรียนรู้ประวัติศาสตร ์ ในมาตรฐานการเรยี นรู้ 3 มาตรฐาน คือ 11 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

มาตรฐานการเรียนรู้สาระประวัติศาสตร์ ส 4.1 เข้าใจความหมายความสำคัญของเวลาและ ยคุ สมยั ทางประวตั ศิ าสตร์ สามารถใชว้ ธิ กี ารทางประวัติศาสตรม์ าวเิ คราะหเ์ หตุการณ์ต่าง ๆ อยา่ งเปน็ ระบบ จะเหน็ วา่ มาตรฐาน ส 4.1 วา่ ดว้ ยเร่อื งประวัตศิ าสตร์และวธิ กี ารศึกษาประวตั ศิ าสตร์ ซ่ึงกำหนด ใหเ้ รยี นเน้อื หาสำคญั 2 เร่ือง คือ 1. เวลาและยคุ สมัยทางประวตั ศิ าสตร์ 2. วิธีการทางประวตั ศิ าสตร์ เนื่องจากครูผู้สอนประวัติศาสตร์ส่วนใหญ่ไม่ได้ศึกษามาทางประวัติศาสตร์โดยตรงจึงอาจไม่เข้าใจ เปา้ หมายของหลกั สูตรในมาตรฐาน ส 4.1 ซงึ่ มลี ักษณะเป็นหลกั การหรือ Concept ประวัติศาสตรอ์ ยบู่ า้ ง จงึ ขออธิบายสน้ั ๆ พอใหเ้ ขา้ ใจดงั น ้ี เวลาและยคุ สมยั ทางประวัตศิ าสตร์ มีเปา้ หมายดังนี้ 1. เพื่อให้ผู้เรียนมีทักษะพ้ืนฐานในการศึกษาเอกสารทางประวัติศาสตร์ การเข้าใจเร่ืองเวลา จะทำให้เข้าใจเร่ืองราวในเอกสารน้ัน ๆ แม้ว่าจะอยู่ต่างพื้นท่ีก็จะทำให้เช่ือมโยงได้ว่ามีใครทำอะไร ท่ีไหน เม่อื ไหร่ จนสามารถเรยี งลำดบั เหตกุ ารณต์ ามเสน้ เวลา (Time Line) ได ้ 2. เพ่ือให้ผู้เรียนเข้าใจเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ การเข้าใจเรื่องเวลาจะทำให้เข้าใจ เหตกุ ารณว์ า่ แต่ละเหตกุ ารณ์มีความสำคัญอย่างไร ปจั จัยใดเป็นเหตุ (เหตุการณท์ ่ีเกิดกอ่ น) ปจั จยั ใดเป็นผล (เหตุการณ์ที่เกิดหลัง) นอกจากน้ี ยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ยังแสดงภาพรวมของเหตุการณ์ในแต่ละช่วงเวลา ได้ชัดเจน หรือแสดงลกั ษณะเดน่ ในแตล่ ะช่วงเวลานัน้ 3. เคร่ืองมือบอกเวลาเป็นภูมิปัญญาของมนุษย์ อันเน่ืองมาจากมนุษย์ต้องปรับตัวให้เข้ากับ ธรรมชาติและส่งิ แวดลอ้ ม ดังนน้ั การสอนเรอ่ื งนอ้ี ยา่ งถกู ต้องจะสรา้ งความภาคภมู ใิ จในความเป็นชาติไดด้ ว้ ย 4. เพ่ือให้ผู้เรียนใช้คำบอกเวลาและยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ บอกเล่าเรื่องราวได้อย่าง ถกู ตอ้ ง ซ่งึ จะกลายเปน็ หลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร์ไดต้ ่อไปในอนาคต ทั้งนี้ การเรียนรู้เร่ืองเวลา เน้ือหาสาระในแต่ละปีของผู้เรียนจะมีความแตกต่างกันไป สำหรับ ชัน้ มัธยมศกึ ษาปที ี่ 1 ได้กำหนดไวใ้ นตัวชีว้ ัดและสาระการเรยี นรู้แกนกลางดังน ้ี ตัวชี้วัด 1. วเิ คราะหค์ วามสำคัญของเวลาในการศึกษาประวัติศาสตร์ สาระการเรียนรู้แกนกลาง 1. ความสำคัญของเวลาและช่วงเวลาสำหรบั การศกึ ษาประวตั ิศาสตร์ 2. ความสัมพนั ธแ์ ละความสำคัญของอดตี ท่ีมีตอ่ ปจั จุบนั และอนาคต 3. ตัวอยา่ งการใช้เวลา ชว่ งเวลา และยคุ สมัยท่ีปรากฏในเอกสารประวัติศาสตร์ไทย 12 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ตัวชีว้ ัด 2. เทยี บศกั ราชตามระบบตา่ ง ๆ ทีใ่ ชศ้ กึ ษาประวัตศิ าสตร ์ สาระการเรยี นรู้แกนกลาง 1. ทีม่ าของศักราชทีป่ รากฏในเอกสารประวตั ศิ าสตรไ์ ทย ได้แก่ จ.ศ./ม.ศ./ร.ศ./พ.ศ./ค.ศ. และ ฮ.ศ. 2. วิธกี ารเทียบศกั ราชตา่ ง ๆ และตวั อย่างการเทียบ 3. ตัวอยา่ งการใชศ้ ักราชต่าง ๆ ทป่ี รากฏในเอกสารประวัตศิ าสตรไ์ ทย วธิ ีการทางประวัตศิ าสตร์ วิธีการทางประวัติศาสตร์ (Historical Method) หมายถึง กระบวนการแสวงหาข้อเท็จจริง ในอดีตของสังคมมนุษย์อย่างเป็นระบบ ด้วยการศึกษาวิเคราะห์ข้อมูลหลักฐานประเภทเอกสารเป็นหลัก และศึกษาหลักฐานอ่ืน ๆ ประกอบ เพ่ือให้ได้มาซ่ึงความรู้ใหม่ทางประวัติศาสตร์บนพ้ืนฐานของความ มเี หตุผล วิธีการทางประวตั ศิ าสตร์ มีเปา้ หมายดงั น ี้ 1. เพ่ือให้ผู้เรียนได้ออกนอกห้องเรียนไปสู่โลกแห่งความเป็นจริง ด้วยการสืบค้น (สำรวจ สอบถาม ลงมือปฏิบตั ิ ศึกษาด้วยการอา่ น ฟงั สังเกต จดบันทกึ ข้อมูล) เรอ่ื งราวท่ตี นอยากรู้ดว้ ยตนเอง 2. เพ่ือให้ผู้เรียนรู้เท่าทันข้อมูลข่าวสารในโลกยุคโลกาภิวัตน์ด้วยการตรวจสอบ กล่ันกรองข้อมูล เพ่ือให้ไดข้ อ้ เท็จจรงิ 3. เพ่ือให้ผู้เรียนฝึกฝนทักษะการคิดวิเคราะห์อย่างเป็นเหตุเป็นผล ก่อนวินิจฉัยเรื่องราว ตา่ ง ๆ 4. เพ่ือให้ผู้เรียนมีความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต โดยนำกระบวนการต่าง ๆ ที่ได้เรียนร ู้ ในห้องเรียนไปใช้ในการดำเนินชีวิตและการอยู่ร่วมกันในสังคม รู้จักแก้ปัญหาและความขัดแย้งต่าง ๆ ไดอ้ ยา่ งเหมาะสม ท้ังนี้ การเรียนรู้เรื่องวิธีการทางประวัติศาสตร์ในแต่ละช้ันปีของผู้เรียนจะมีความแตกต่างกันไป สำหรับชั้นมัธยมศกึ ษาปีที่ 1 ได้กำหนดไวใ้ นตัวชวี้ ัดและสาระการเรยี นรู้แกนกลางดงั นี ้ ตัวชว้ี ดั 3. นำวธิ ีการทางประวัติศาสตรม์ าใชศ้ ึกษาเหตกุ ารณท์ างประวัตศิ าสตร์ สาระการเรยี นรแู้ กนกลาง 1. ความหมายและความสำคัญของประวัติศาสตร์ และวิธีการทางประวัติศาสตร์ท่ีม ี ความสมั พนั ธ์เชอ่ื มโยงกัน 2. ตัวอย่างหลักฐานในการศึกษาประวัติศาสตร์ไทยสมัยสุโขทัย ทั้งหลักฐานชั้นต้นและ หลักฐานช้ันรอง (เชือ่ มโยงกบั มฐ. ส 4.3) เชน่ ข้อความในศลิ าจารกึ สมยั สุโขทยั 13 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

3. นำวิธีการทางประวัติศาสตร์ไปใช้ศึกษาเร่ืองราวของประวัติศาสตร์ไทยที่มีอยู่ในท้องถิ่น ตนเองในสมัยใดก็ได้ (สมัยก่อนประวัติศาสตร์ สมัยก่อนสุโขทัย สมัยสุโขทัย สมัยอยุธยา สมัยธนบุรี สมยั รัตนโกสนิ ทร์) และเหตกุ ารณ์สำคัญในสมยั สโุ ขทัย มาตรฐานการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ ส 4.2 เข้าใจพัฒนาการของมนุษยชาติจากอดีตจนถึง ปัจจุบันในด้านความสัมพันธ์และการเปล่ียนแปลงของเหตุการณ์อย่างต่อเนื่อง ตระหนักถึงความสำคัญ และสามารถวิเคราะห์ผลกระทบทเ่ี กดิ ขนึ้ จะเห็นว่ามาตรฐาน ส 4.2 ว่าด้วยเรื่องพัฒนาการของมนุษยชาติ ส่วนการเปลี่ยนแปลงของ สังคมมนุษย์ที่มีอยู่อย่างต่อเนื่องตามกาลเวลาและมีความแตกต่างกันในแต่ละพ้ืนที่ ซ่ึงรวมทั้งความขัดแย้ง ท่ีก่อให้เกิดสงคราม การล่มสลายของอาณาจักรหรือแว่นแคว้นต่าง ๆ รวมท้ังความร่วมมือทางด้านต่าง ๆ ท่เี กิดขึ้นในสงั คมมนุษย์ ดงั นั้น หลักสตู รกำหนดให้เรียนเนอื้ หาสำคญั 2 เรื่อง คอื 1. วัฒนธรรมและอารยธรรมของสังคมมนษุ ย์ในพ้ืนท่ีต่าง ๆ 2. การเปลยี่ นแปลงของมนษุ ยชาต ิ เป้าหมายในการเรียนรูเ้ รื่องพัฒนาการและการเปลี่ยนแปลงของมนษุ ยชาต ิ เน่ืองจากอดีต ปัจจุบัน และอนาคตแสดงธรรมชาติของสังคมมนุษย์ที่มีการเปลี่ยนแปลง อยู่ตลอดเวลา และแม้ในช่วงเวลาเดียวกันสังคมมนุษย์ในแต่ละพื้นที่ยังมีความเหมือนและความต่าง ประวัติศาสตร์จึงให้ความสำคัญอย่างมากกับความแตกต่างที่เป็นลักษณะเฉพาะในสังคมมนุษย์ที่เกิดจาก สาเหตุปัจจัยของส่ิงแวดล้อมท่ีแตกต่างกัน ซึ่งย่อมส่งผลกระทบต่อส่ิงอื่น ๆ ในสังคมด้วย (ทั้งการเมือง การปกครอง เศรษฐกิจ และสังคม) ดังน้ัน เป้าหมายในการเรียนรู้พัฒนาการและการเปลี่ยนแปลงของ มนษุ ยชาติ คอื 1. เพื่อให้นักเรียนเข้าใจเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์ โดยเริ่มต้นด้วยการสืบค้นหาข้อเท็จจริง วา่ “มีใคร ทำอะไร ทไ่ี หน เมอื่ ไหร่” เพื่อเปน็ ข้อมูลพนื้ ฐานที่จะวเิ คราะห์ต่อไปได้วา่ ทำไมจงึ เกดิ เหตุการณ์ นั้นข้ึน เหตุการณ์นั้นมีการเปลี่ยนแปลงอย่างไร และมีผลกระทบทางด้านใดบ้าง “ทำไมและอย่างไร” จึงเปน็ คำถามสำคญั 2. เพ่ือให้นักเรียนเข้าใจสังคมมนุษย์ในพื้นที่ต่าง ๆ ที่มีพัฒนาการจากอดีตสู่ปัจจุบัน ซึ่งม ี ความแตกต่างกันเพราะสภาพแวดล้อมทางธรรมชาตแิ ละทางสังคม อันส่งผลให้เกิดความแตกต่างทางด้าน การเมือง การปกครอง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม 3. เพื่อให้นักเรียนรู้เท่าทันโลกในยุคปัจจุบัน สามารถคิดวิเคราะห์ถึงความร่วมมือและ ความขดั แย้งท่ีก่อใหเ้ กดิ “พัฒนาการและการเปลยี่ นแปลง” ของสังคมมนุษย์ ทส่ี ามารถปรับเปล่ยี นตนเอง 4. เพ่ือให้นักเรียนเข้าใจลักษณะเฉพาะทางวัฒนธรรม (ขนบธรรมเนียมประเพณี ภาษา ศาสนา และวิถีการดำเนินชีวิต) ที่มีความแตกต่างและคล้ายคลึงกันในสังคมมนุษย์ การสอนเร่ืองน ี้ อย่างถูกต้องจะทำให้นักเรียนมีความรักและความภาคภูมิใจในความเป็นท้องถ่ินและความเป็นชาติไทย รวมท้งั แหล่งอารยธรรมในพ้นื ทต่ี ่าง ๆ ท่แี สดงถึงความเจริญของมนษุ ยชาติ 14 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ทั้งน้ี การเรียนรู้เนื้อหาสาระในช้ันมัธยมศึกษาปีที่ 1 กำหนดไว้ในตัวช้ีวัดและสาระการเรียนรู้ แกนกลางดังนี้ ตวั ชวี้ ัด 1. อธิบายพัฒนาการทางสังคม เศรษฐกิจ และการเมืองของประเทศต่าง ๆ ในภูมิภาค เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต ้ สาระการเรยี นร้แู กนกลาง 1. ท่ีต้ังและสภาพทางภูมิศาสตร์ของประเทศต่าง ๆ ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต ้ ท่ีมผี ลต่อพฒั นาการทางด้านตา่ ง ๆ 2. พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ สังคม เศรษฐกิจ และการเมืองของประเทศต่าง ๆ ในภูมภิ าคเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต ้ 3. ความร่วมมือผ่านการรวมกลุ่มเป็นอาเซียนของประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต ้ ที่ถอื วา่ เป็นพฒั นาการของภมู ิภาค ตวั ช้ีวดั 2. ระบคุ วามสำคญั ของแหลง่ อารยธรรมในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ สาระการเรียนรแู้ กนกลาง 1. ท่ีต้ังและความสำคญั ของแหลง่ อารยธรรมในภมู ภิ าคเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้ เช่น แหลง่ มรดกโลกในประเทศตา่ ง ๆ ของเอเชยี ตะวันออกเฉียงใต้ (เชื่อมโยงกับ มฐ. ส 4.3) 2. อทิ ธิพลของอารยธรรมโบราณในดนิ แดนไทยทมี่ ีต่อพัฒนาการของสังคมไทยในปัจจุบัน มาตรฐานการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ ส 4.3 เข้าใจความเป็นมาของชาติไทย วัฒนธรรม ภูมิปัญญาไทย มคี วามรัก ความภมู ใิ จ และธำรงความเปน็ ไทย จะเห็นว่ามาตรฐาน ส 4.3 ว่าดว้ ยเนือ้ หาสำคญั 3 เรอ่ื ง คอื 1. ความเป็นมาของชาติไทย ซ่ึงรวมวีรกรรมของบรรพบุรุษไทย และผู้ทำคุณงามความดี สรา้ งสรรคค์ วามเจริญใหป้ ระเทศ 2. วฒั นธรรมไทย 3. ภูมิปญั ญาไทย สาระการเรียนรู้ในเรื่องน้ีได้บรรจุอยู่ในหลักสูตรต้ังแต่เริ่มมีการจัดการเรียนการสอนให้เป็นระบบ ตามแบบตะวันตก ซึ่งน่าจะเป็นความเช่ียวชาญของครูผู้สอนที่น่าจะมีพัฒนาการด้านการจัดกิจกรรม การเรียนการสอนให้ต่อเนื่องและดีย่ิงขึ้นได้ แต่กลายเป็นว่าเน้ือหาดังกล่าวกลับเป็นปัญหาของสังคมไทย ในปจั จุบนั ที่ “ความเปน็ ไทย” กลายเป็นเรือ่ งล้าสมัย “บรรพบรุ ุษไทย” ท่ไี ดเ้ สียสละเพ่อื ชาติ ก็ไม่ได้ใส่ใจ ที่จะนำมาเป็นแบบอย่างในการประพฤติปฏิบัติท่ีสำคัญ อดีต “ความบกพร่องหรือความสำเร็จ” ที่น่าจะ เป็นบทเรยี นของปจั จุบัน กม็ ไิ ดถ้ กู นำพาหรอื หยบิ ยกมาเปน็ อุทาหรณ์ได้อยา่ งแท้จริง 15 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ท้ังน้ี เข้าใจว่าปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เกิดสภาพดังกล่าวมาจากโลกยุคโลกาภิวัตน์ และเศรษฐกิจ แบบทุนนิยมหรือตลาดเสรี ทำให้เยาวชนไทยนิยมชมชอบวัฒนธรรมของชาติท่ีเจริญมั่งค่ังทางเศรษฐกิจ คนเก่ง คนรวย ไดร้ บั ความชน่ื ชมมากกวา่ คนดมี ีจรยิ ธรรม อยา่ งไรกต็ าม นา่ จะเปน็ เรอ่ื งทา้ ทายครูมืออาชีพ ที่จะนำเยาวชนของชาติให้เข้าถึงเป้าหมายของหลักสูตร คือ “มีความรัก ความภูมิใจ และสร้าง ความเป็นไทย” การเรียนรู้เร่ืองความเป็นชาติไทยน้ี หลักสูตรกำหนดเน้ือหาสาระในช้ันมัธยมศึกษาปีที่ 1 ให้เรยี นเร่อื งประวตั ิศาสตร์ไทยสมยั สุโขทัย และพัฒนาการของสมยั รตั นโกสนิ ทรท์ างด้านต่าง ๆ โดยกำหนด ไวใ้ นตัวชวี้ ัดและสาระการเรียนรู้แกนกลางดังนี ้ ตัวชวี้ ดั 1. อธบิ ายเรอื่ งราวทางประวตั ศิ าสตร์สมัยกอ่ นสโุ ขทัยในดนิ แดนไทยโดยสงั เขป สาระการเรียนรู้แกนกลาง 1. สมยั ก่อนประวตั ิศาสตร์ในดนิ แดนไทยโดยสงั เขป 2. รัฐโบราณในดินแดนไทย เช่น ศรวี ิชยั ตามพรลิงค์ และทวารวด ี 3. รัฐไทยในดนิ แดนไทย เช่น ล้านนา นครศรีธรรมราช และสุพรรณภมู ิ ตัวชี้วดั 2. วเิ คราะหพ์ ฒั นาการของอาณาจักรสโุ ขทัยในดา้ นต่าง ๆ สาระการเรียนรูแ้ กนกลาง 1. การสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทัยและปัจจัยท่เี ก่ยี วขอ้ ง (ปจั จยั ภายในและปัจจัยภายนอก) 2. พัฒนาการของอาณาจักรสุโขทัยในด้านการเมือง การปกครอง เศรษฐกิจ สังคม และความสัมพนั ธ์ระหว่างประเทศ 3. ความเสื่อมของอาณาจกั รสโุ ขทัย ตัวช้ีวัด 3. วเิ คราะหอ์ ิทธพิ ลของวฒั นธรรมและภมู ปิ ัญญาไทยสมยั สโุ ขทยั และสังคมไทยในปจั จบุ นั สาระการเรยี นรู้แกนกลาง 1. วัฒนธรรมสมยั สุโขทยั เชน่ ภาษาไทย วัฒนธรรม ประเพณสี ำคัญ และศลิ ปกรรมไทย 2. ภมู ิปญั ญาไทยในสมัยสโุ ขทัย เช่น การชลประทาน และเคร่อื งสังคโลก 16 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

การวิเคราะหเ์ นอ้ื หาและการนำเสนอ ในชดุ สอ่ื การเรยี นร้ปู ระวัตศิ าสตร์สโุ ขทยั ผา่ นสื่อ Virtual Field Trip ประกอบด้วย 1. ส่อื ประกอบการเรยี นร้นู อกหอ้ งเรยี นเสมอื นจรงิ ซึ่งเปน็ วดี ิทัศน์เรอ่ื ง ประวัติศาสตร์สโุ ขทยั 2. เอกสารการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สโุ ขทยั ผ่านสือ่ Virtual Field Trip ชดุ สื่อการเรียนร้ดู ังกลา่ ว ท้ังเน้ือหาและการนำเสนอจะสอดคล้องกับมาตรฐานการเรียนรู้ ส 4.1 และ ส 4.3 ในบางตัวชีว้ ดั และสาระการเรยี นรู้แกนกลางของช้ันมธั ยมศกึ ษาปีที่ 1 ดงั น ี้ ส 4.1 เข้าใจความหมาย ความสำคัญของเวลาและยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ สามารถ ใชว้ ธิ ีการทางประวัติศาสตร์มาวเิ คราะห์เหตุการณ์ต่าง ๆ อย่างเปน็ ระบบ ตวั ชี้วดั สาระการเรยี นรู้แกนกลาง 3. นำวิธีการทางประวัตศิ าสตร์มาใชศ้ ึกษา 1. ความหมายและความสำคัญของประวตั ศิ าสตร์ และ เหตุการณ์ทางประวัตศิ าสตร์ วิธกี ารทางประวตั ิศาสตร์ท่มี ีความสมั พนั ธ์เชอ่ื มโยงกนั 2. ตัวอยา่ งหลกั ฐานในการศกึ ษาประวัตศิ าสตร์ไทย สมยั สุโขทัยทงั้ หลักฐานชั้นตน้ และหลักฐานชนั้ รอง 3. นำวิธีการทางประวัติศาสตรไ์ ปใชศ้ กึ ษาเรอื่ งราว ของประวัติศาสตรไ์ ทยที่มอี ย่ใู นทอ้ งถ่นิ ของตนเอง ในสมัยใดกไ็ ด้ และเหตุการณส์ ำคัญในสมัยสุโขทัย ส 4.3 เข้าใจความเป็นมาของชาติไทย วัฒนธรรม ภูมิปัญญาไทย มีความรัก ความภูมิใจ และธำรงความเปน็ ไทย ตวั ชวี้ ดั สาระการเรยี นรูแ้ กนกลาง 1. อธิบายเร่อื งราวทางประวตั ิศาสตร ์ 1. สมยั กอ่ นประวตั ศิ าสตร์ในดนิ แดนไทยโดยสงั เขป สมัยก่อนสโุ ขทยั ในดินแดนไทยโดยสังเขป 2. รฐั โบราณในดนิ แดนไทย เชน่ ศรีวชิ ัย ตามพรลงิ ค์ และทวารวด ี 3. รัฐไทยในดนิ แดนไทย เช่น ล้านนา นครศรีธรรมราช และสุพรรณภมู ิ 17 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ตวั ชว้ี ัด สาระการเรียนรแู้ กนกลาง 2. วิเคราะห์พฒั นาการของอาณาจักรสโุ ขทยั 1. การสถาปนาอาณาจักรสโุ ขทยั และปจั จยั ที่เกี่ยวขอ้ ง ในดา้ นต่าง ๆ (ปัจจัยภายในและปจั จยั ภายนอก) 2. พฒั นาการของอาณาจกั รสโุ ขทยั ในด้านการเมือง การปกครอง เศรษฐกจิ สงั คม และความสัมพันธ ์ ระหว่างประเทศ 3. วิเคราะหอ์ ทิ ธพิ ลของวัฒนธรรมและ 3. ความเส่ือมของอาณาจักรสโุ ขทัย ภูมิปัญญาไทยสมัยสุโขทัยและสังคมไทย 1. วัฒนธรรมสมัยสุโขทัย เช่น ภาษาไทย วฒั นธรรม ในปัจจุบัน ประเพณีสำคัญ และศิลปกรรมไทย 2. ภูมิปญั ญาไทยในสมัยสุโขทัย เช่น การชลประทาน และเคร่อื งสังคโลก ท้ังน้ี ครูผู้สอนควรได้ศึกษาชุดสื่อการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านสื่อ Virtual Field Trip จะเห็นว่าในบางเรื่อง สาระที่ปรากฏจะมีบางเรื่องท่ีเกินหรือลุ่มลึกกว่าที่กำหนดให้เรียนในหลักสูตร ซ่ึงจะ เป็นความรู้เพิ่มเติมสำหรับนักเรียน อันจะส่งผลให้นักเรียนมีความภูมิใจในความเป็นชาติไทยท่ีมีพัฒนาการ ตอ่ เน่อื งจนถงึ ปจั จุบนั ส่วนสาระการเรียนรู้แกนกลางที่ขาดไปหรือมไี มค่ รบถว้ น (เฉพาะมาตรฐาน ส 4.1 และ ส 4.3) ตามท่ีหลักสูตรกำหนดให้นักเรียนในชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 ครูผู้สอนอาจเชื่อมโยงโดยมอบหมายให้ศึกษา เพิม่ เติมและเช่ือมโยงกันก็ได้ 18 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

โครงสรา้ งของเอกสารการเรยี นรปู้ ระวตั ิศาสตรส์ โุ ขทยั ผา่ นส่อื Virtual Field Trip เอกสารการเรียนร้ปู ระวตั ิศาสตร์สุโขทยั ผ่านสือ่ Virtual Field Trip มีจุดมุ่งหมายให้เปน็ เครอ่ื งมอื สำหรับครูผู้สอนประวัติศาสตร์ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 นำไปจัดกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ได้อย่างมี ประสิทธิภาพ จึงได้จัดทำโครงสรา้ งของเอกสารดงั กล่าว ประกอบดว้ ยสาระสำคัญดังน ้ี 1. แนวทางการใช้ชุดสื่อการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านส่ือ Virtual Field Trip เป็นสาระเกี่ยวกับพื้นฐานความเข้าใจในเร่ืองการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ท่ีมีประสิทธิภาพ โดยให้ความสำคัญกับหลักสูตร ความรู้พื้นฐานในเนื้อหาสาระ รวมท้ัง Concept ทางประวัติศาสตร์ และ ความสามารถในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ให้ได้ผลตามท่ีหลักสูตรคาดหวัง และคุณค่าของประวัติศาสตร ์ ที่ให้ความสำคัญกับกระบวนการสร้างปัญญาให้ผู้เรียน ทั้งน้ี เพ่ือให้ครูผู้สอนเห็นแนวทางการนำ ชุดสอ่ื การเรียนรูป้ ระวตั ิศาสตร์สุโขทยั ไปใช้ได้อย่างมปี ระสิทธภิ าพ 2. คำช้ีแจงการใช้เอกสารการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านสื่อ Virtual Field Trip เป็นสาระเกี่ยวกับวิธีการนำชุดส่ือการเรียนรู้ไปใช้ในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนประวัติศาสตร์สุโขทัย ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ชุดสื่อการเรียนรู้ประกอบด้วย (1) วีดิทัศน์ส่ือการเรียนรู้นอกห้องเรียนเสมือนจริง ประวัติศาสตร์ จำนวน 1 ชุด (2) เอกสารการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านส่ือ Virtual Field Trip จำนวน 1 เล่ม ซง่ึ รายละเอียดประกอบดว้ ย - กรอบเน้ือหาสาระของเอกสารการเรียนรปู้ ระวัตศิ าสตรส์ ุโขทัย ผา่ นสอ่ื Virtual Field Trip - การวิเคราะห์หลกั สตู รสาระประวตั ศิ าสตร ์ - โครงสรา้ งของเอกสารการเรียนรู้ประวตั ศิ าสตรส์ ุโขทยั ผา่ นส่อื Virtual Field Trip - วิธกี ารใช้ชุดส่ือการเรยี นร้ปู ระวตั ิศาสตรส์ โุ ขทัย ผ่านส่อื Virtual Field Trip 3. แนวทางการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ ซ่ึงเป็นตัวอย่างการเสนอแนะการจัด กิจกรรมการเรียนร้ปู ระวัติศาสตร์ท่เี น้นการปฏบิ ัติจากสภาพจรงิ และการคิดวเิ คราะห์เพือ่ ท่จี ะพฒั นาผู้เรยี น ให้บรรลผุ ลตามความคาดหวงั ของหลักสตู ร และคณุ ค่าของประวตั ศิ าสตรไ์ ด้อยา่ งแทจ้ รงิ 4. ตัวอย่างแผนการจัดการเรียนรู้ เป็นการเสนอแนะการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน เพ่อื เป็นตัวอยา่ งใหก้ ับครูในการบรู ณาการใช้ชดุ สื่อการเรียนรดู้ งั กลา่ วสู่หอ้ งเรยี น 5. การเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านสื่อ Virtual Field Trip สำหรับนักเรียน ซึ่งเป็น เน้อื หาสาระส่วนที่จะใหผ้ เู้ รียนศกึ ษาเรยี นร้เู พิ่มเตมิ จากวีดิทศั น์ทั้ง 5 ตอน ประกอบด้วย - เกร่ินนำ เพ่ือกระตุ้นให้ผู้เรียนสนใจศึกษาประวัติศาสตร์ โดยศึกษาจากหลักฐาน ประวัตศิ าสตร์ด้วยชุดสือ่ การเรยี นรู้ประวตั ศิ าสตรส์ โุ ขทัย ผา่ นส่อื Virtual Field Trip - ความรู้พ้ืนฐานประวัติศาสตร์สุโขทัย เพ่ือให้ผู้เรียนมีพ้ืนฐานความรู้เกี่ยวกับ ประวัตศิ าสตร์สุโขทยั กอ่ นทีจ่ ะศึกษาจากวดี ิทศั น์และเอกสารความร้ ู - เอกสารความรู้เพ่ิมเติม แยกเป็นประเด็นย่อยที่สอดคล้องกับส่ือวีดิทัศน์ ซึ่งครูผู้สอน อาจนำไปปรับใช้ในการจัดกิจกรรมการสอนหรืออาจเสนอแนะให้เด็กสืบค้นประเด็นต่าง ๆ เพ่ิมเติม ตามความสนใจ 19 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ทงั้ น้ี ในเอกสารความรูเ้ พิ่มเติมแตล่ ะประเดน็ ประกอบดว้ ยโครงสรา้ งดงั น้ี 1. แบบทดสอบก่อนเรียน เพ่ือให้ผู้เรียนตรวจสอบพ้ืนฐานความรู้ก่อนศึกษาชุดสื่อ การเรียนรปู้ ระวตั ศิ าสตรส์ โุ ขทยั 2. เน้ือหาสาระความรู้เพ่ิมเติม เป็นรายละเอียดประเด็นย่อย ซ่ึงสอดคล้องกับสื่อวีดิทัศน ์ ทีน่ ำเสนอเกี่ยวกบั ประวัตศิ าสตรส์ ุโขทยั แต่ละตอน 3. แบบทดสอบหลังเรียน เป็นแบบวัดและประเมินผลท่ีมุ่งเน้นการตรวจสอบ Concept และสาระความรู้ที่จำเป็นสำหรับผู้เรียน ข้อมูลท่ีได้จากการประเมินจะช่วยในการปรับกิจกรรมการเรียนร ู้ ให้เหมาะสมกบั ระดับความรู้ของผเู้ รยี นมากขึน้ 6. บรรณานุกรม ในเนื้อหาแต่ละเร่ืองเป็นสาระเพิ่มเติมเพ่ือให้ผู้เรียนศึกษาเรียนรู้ด้วยตนเอง ได้นำเสนอหนังสืออ้างอิง ซึ่งเป็นที่มาของข้อมูลไว้ท้ายเน้ือหา ผู้เรียนสามารถศึกษาค้นคว้าเพ่ิมเติมได้ตาม ความสนใจของแต่ละคน หรือหากผู้เรียนมีข้อสงสัยในข้อมูล ผู้เรียนสามารถตรวจสอบความถูกต้องได้ นอกจากน้ี ยังรวบรวมหนังสือที่มีเน้ือหาสาระที่เก่ียวข้องทั้งหมดไว้ท้ายเล่มด้วย ซึ่งเป็นเครื่องมือในการ ศึกษาคน้ ควา้ สำหรบั ผู้เรียน ครผู สู้ อน และผสู้ นใจศึกษาประวัติศาสตรต์ ่อไป วิธีการใช้ชุดสือ่ การเรยี นรปู้ ระวัติศาสตรส์ ุโขทยั ผ่านส่อื Virtual Field Trip เนือ่ งจากชดุ ส่อื การเรียนรูป้ ระวัติศาสตรส์ โุ ขทัย ผา่ นสอื่ Virtual Field Trip ชดุ น้ี ประกอบดว้ ย (1) สื่อวีดิทัศน์การเรียนรู้นอกห้องเรียนเสมือนจริง : Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์สุโขทัย อยุธยา และรตั นโกสินทร์ จำนวน 1 ชุด (2) เอกสารการเรียนรู้ประวตั ิศาสตร์สโุ ขทยั ผ่านสอ่ื Virtual Field Trip ซ่ึงครูผู้สอนประวัติศาสตร์จำเป็นต้องเตรียมการก่อนการจัดการเรียนการสอนในแต่ละข้ันตอน ตั้งแต ่ การนำเข้าสู่บทเรยี น กจิ กรรมการเรียนการสอน การสรปุ ผลและการวัดผลประเมนิ ผล ดงั น้ี 1. การเตรียมการก่อนการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน เพื่อให้การดำเนินการจัดกิจกรรม การเรียนรเู้ กิดประสิทธภิ าพสูงสดุ ครผู ู้สอนตอ้ งเตรยี มการดังนี้ 1) การเตรียมห้องเรียนและแหล่งเรียนรู้ เนื่องจากการใช้ชุดสื่อการเรียนรู้ประวัติศาสตร ์ สุโขทยั ตอ้ งใชส้ ื่ออุปกรณป์ ระกอบ เช่น คอมพวิ เตอร์ โปรเจกเตอร์ หรอื อุปกรณ์อื่น ๆ 2) ศึกษาวดี ิทัศนป์ ระกอบสือ่ การเรียนรูน้ อกห้องเรียนเสมอื นจรงิ เนื่องจากในการจดั ทำ สื่อวีดิทัศน์ดังกล่าวประกอบด้วยเน้ือหาสาระประวัติศาสตร์สุโขทัยสอดคล้องกับหลักสูตรประวัติศาสตร ์ ช้ันมัธยมศึกษาปีที่ 1 ประวัติศาสตร์อยุธยาสอดคล้องกับหลักสูตรประวัติศาสตร์ช้ันมัธยมศึกษาปีที่ 2 และประวัติศาสตร์รัตนโกสินทร์สอดคล้องกับหลักสูตรประวัติศาสตร์ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 3 ดังนั้น ก่อนใช ้ ครูผู้สอนจำเปน็ ตอ้ งจำแนกหรอื แยกแยะเฉพาะเน้อื หาที่จะใช ้ อน่งึ ในสาระประวัติศาสตรส์ ุโขทยั ยงั จำแนกเน้อื หาออกเป็น 5 สว่ น คือ 1. การสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทัย 2. ศิลาจารกึ และกำเนิดอกั ษรไทย 20 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

3. สงั คโลก 4. ศิลปกรรมสมัยสโุ ขทยั 5. อุทยานประวตั ศิ าสตรส์ ุโขทัย ดังนั้น ครูผู้สอนจึงต้องวางแผนล่วงหน้าว่าจะใช้ส่ือดังกล่าวอย่างไร และใช้เวลาเท่าใด จึงจะเหมาะสม การนำเข้าสู่บทเรียนเพื่อกระตุ้นให้เกิดความสนใจต่อการเรียนการสอนควรเป็นอย่างไร เป็นตน้ 3) ศึกษาเอกสารการเรียนรูป้ ระวัติศาสตร์สโุ ขทัย ผ่านสื่อ Virtual Field Trip ซ่งึ เปน็ สื่อคูข่ นานกนั เพ่อื ทำความเข้าใจใหช้ ัดเจนว่ามเี น้ือหาเพิ่มเตมิ ในเรื่องใดบ้าง 4) จัดเตรียมเอกสารให้เพียงพอสำหรับนักเรียน เช่น แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน ภาพ แผนท่ี แผนผัง หรือเน้อื หาสาระที่จะใหผ้ เู้ รยี นศึกษาเพม่ิ เติม 5) จัดทำแผนการจดั การเรยี นรู้ เพื่อเตรยี มการสอนลว่ งหนา้ โดยให้การใช้ชุดสอื่ การเรียนรู้ ผ่านส่ือ Virtual Field Trip ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ท้ังน้ี ได้เสนอแนะตัวอย่างแผนการจัดการเรียนรู้ไว ้ ในลำดบั ต่อไป 2. การจดั กจิ กรรมการเรยี นการสอน ครูผู้สอนประวัติศาสตร์สามารถดำเนินการสอนตามแผนการจัดการเรียนรู้ที่กำหนดไว้ หรือ อาจใช้ตัวอย่างแผนการจัดการเรียนรู้ท่ีเสนอแนะไว้ อาจมีการปรับเปล่ียนกิจกรรมได้ตามความเหมาะสม โดยดำเนนิ การตามลำดบั ดังนี้ 1) กิจกรรมกระตุ้นให้ผู้เรียนสนใจศึกษาชุดสื่อการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัย ผ่านส่ือ Virtual Field Trip 2) ทำแบบทดสอบก่อนเรียน 3) ชมส่ือวีดทิ ศั นเ์ ฉพาะตอนทก่ี ำหนดให้ศึกษา 4) สนทนาและแสดงความคิดเหน็ ร่วมกัน 5) ศกึ ษาเอกสาร “ความรู้เพ่ิมเติมเกี่ยวกบั ประเด็นท่เี กย่ี วขอ้ งกับวดี ทิ ศั น”์ 6) ทำแบบทดสอบหลงั เรยี น ท้ังน้ี ครูผู้สอนอาจจะให้ผู้เรียนทำกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์สุโขทัยก่อนการทำ แบบทดสอบหลังเรียน หรือทำแบบทดสอบหลังเรียนแล้วจึงเพิ่มเติมกิจกรรมการเรียนรู้เพื่อฝึกฝนทักษะ กระบวนการเรียนรทู้ างประวตั ศิ าสตร์ และสรา้ งเจตคตคิ า่ นิยมทางประวตั ศิ าสตรก์ ไ็ ด้ 3. การสรุปผลการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน ครูผู้สอนสามารถสรุปผลการจัดกิจกรรม ไดห้ ลายลกั ษณะ เช่น ❖ การบันทึกผลการเรียนรู้เน้ือหาสาระ ด้วยการให้นักเรียนช่วยกันระดมความคิดว่า ไดร้ ับความรเู้ กยี่ วกบั เรอ่ื งใดบ้าง และบันทกึ ไวเ้ พือ่ เตือนความจำรว่ มกนั ❖ การใช้แบบทดสอบ เพ่ือประเมินความก้าวหน้าในการเรียนรู้ของนักเรียน และอาจ นำมาใช้ในการสรุปเน้ือหากไ็ ด้ ❖ การสอบถามความคดิ เห็น เพอ่ื ใชเ้ ปน็ ข้อมลู ในการปรบั ปรงุ การเรยี นการสอนตอ่ ไป 21 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

แนวทางการจดั กิจกรรมการเรยี นร ู้ ประวตั ศิ าสตร์สโุ ขทัย กจิ กรรมที่ 1 มรดกโลก กิจกรรม ปุจฉา - วสิ ชั นา “มรดกไทย - มรดกโลก : สโุ ขทยั และเมอื งบรวิ าร” ความสอดคล้องกบั หลกั สตู ร มาตรฐานการเรยี นรู้ ส 4.1 ม.1/3 และ ส 4.3 ม.1/3 แนวคิด สุโขทัยและเมืองบริวาร เป็นมรดกท่ีสำคัญของประเทศไทยและโลก เพราะเป็นของแท้ด้ังเดิม และมีรูปแบบพิเศษทางสถาปัตยกรรม มีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะ มีความสัมพันธ์เก่ียวข้องกับแนวคิด หรอื ความเชื่อที่มีความสำคัญเปน็ สากล จุดประสงค ์ 1. เพ่ือให้นักเรียนสามารถเรียนรู้ประวัติศาสตร์สมัยสุโขทัยและเมืองบริวารด้วยตนเอง โดยการใชค้ ำถามและคำตอบทนี่ ำไปสูก่ ารสืบค้นขอ้ มูลจากหลกั ฐานต่าง ๆ 2. เพ่ือพัฒนาทักษะการใช้คำถามเพ่อื การสืบคน้ ข้อมลู แนวทางจัดกิจกรรม 1. กำหนดประเด็นในการสืบคน้ คือ มรดกโลกของไทย : สโุ ขทยั และเมืองบริวาร 2. แบง่ นกั เรยี นเป็น 2 ฝ่าย ฝ่ายถาม เป็นผู้คิดคำถามแรกในตอนเร่ิมกิจกรรม และคิดคำถามต่อ ๆ ไปในระหว่าง กจิ กรรม โดยให้ต่อเนอ่ื งจากคำถามกอ่ นหน้านั้น (โดยอาศัยขอ้ มลู จากสือ่ วีดิทัศน์และเอกสารประกอบ) ฝ่ายตอบ เป็นผู้คิดค้นหาคำตอบจากส่ือวีดิทัศน์ เอกสารเร่ือง “สุโขทัย : อุทยาน ประวตั ิศาสตรส์ ุโขทัย” และเอกสารอนื่ ๆ ประกอบ 3. จดั กจิ กรรมหมนุ เวียนเปน็ ฐาน โดยให้ผู้ถามประจำทฐ่ี าน ผ้ตู อบรับคำถามไปหาคำตอบ แล้ว นำคำตอบไปส่งที่ฐานต่อไปเพื่อรับคำถามใหม่ เวียนไปจนครบทุกฐาน ระยะเวลาที่ใช้ในการค้นหาคำตอบ น้ันข้ึนอยู่กับครูผู้สอนจะกำหนด โดยดูความเหมาะสมของเวลาท่ีจะใช้ท้ังหมด จำนวนฐาน และข้อมูล ที่ต้องการจะใหเ้ รียนรู้ 22 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ผถู้ ามฐานที่ 1 ค้นหาคำตอบ ผถู้ ามฐานที่ 2 ส่งคำตอบ คน้ หาคำตอบ และรบั คำถาม ค้นหาคำตอบ ส่งคำตอบ สง่ คำตอบ และรับคำถาม และรับคำถาม ผูถ้ ามฐานท่ี 4 ค้นหาคำตอบ ผถู้ ามฐานท่ี 3 ส่งคำตอบ และรับคำถาม ตวั อยา่ งคำถาม (1) มรดกโลกคืออะไร (2) ทำไม UNESCO จึงประกาศใหส้ ุโขทยั และเมืองบรวิ ารเปน็ มรดกโลก (3) นักเรียนจะมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์และเผยแพร่ให้สุโขทัยและเมืองบริวารคงเป็น มรดกโลกอยา่ งสง่างาม และเป็นทีร่ ้จู กั ต่อสาธารณชนยง่ิ ขน้ึ อย่างไร (4) ปจั จบุ นั สโุ ขทัยและเมืองบรวิ าร ยังคงคุณค่าในฐานะเปน็ มรดกโลกหรอื ไม่ เพราะเหตใุ ด 4. เมื่อเสร็จส้ินการถาม/ตอบ ทั้งผู้ถามและผู้ตอบจะต้องนำสิ่งท่ีได้เรียนรู้ของแต่ละคน มาสรปุ กนั เองในกล่มุ ของตน โดยผสู้ อนเป็นผ้สู งั เกตการณ์ สมาชิกฝ่ายถาม สามารถเรียนรู้ได้จากการอ่านคำตอบท่ีนำมาส่งก่อนจะคิดคำถามใหม ่ ให้ค้นหาต่อไป ผู้ถามจะเรียนรู้ได้หลากหลายประเด็น/มุมมองมากกว่าผู้ตอบ เพราะเห็นคำถาม/คำตอบ ของทกุ กล่มุ ที่เวียนมาพบตน สมาชิกฝ่ายตอบ เรียนรู้ในประเด็น/เร่ืองเดียว แต่มีความต่อเนื่องของข้อมูลมากกว่าผู้ถาม เพราะคำถามที่ได้รับเพื่อนำไปค้นหาคำตอบน้ัน เป็นคำถามที่เน้นความต่อเนื่องของข้อมูลท่ีได้รับจากผู้ถาม ฐานตา่ ง ๆ 5. นักเรียนร่วมกันสรุปบทเรียนท่ีทุกกลุ่มได้เรียนรู้โดยความช่วยเหลือจากผู้สอนหลังจาก การนำเสนอผลงานของแตล่ ะกล่มุ แลว้ 23 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

แบบบนั ทึกการเรียนรู้ เรื่อง................................................................................................................... ช่อื กลมุ่ ........................................................สมาชกิ ในกลมุ่ ................................................................... ............................................................................................................................................................. ฐานท่ี คำถาม คำตอบ ข้อสงั เกต ในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ คำถามเป็นสิ่งสำคัญอย่างหน่ึงที่ผู้สอนจำเป็นจะต้อง ใช้อยู่ตลอดเวลา เพื่อกระตุ้นหรือชี้นำให้ผู้เรียนสนใจที่จะสืบค้นคำตอบจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ต่าง ๆ เทคนิคนี้เน้นให้ผู้เรียนเป็นผู้ถาม และตอบเอง ตามสถานการณ์และประเด็นที่ผู้สอนเป็นผู้จัดเตรียมให ้ ซง่ึ จะทำให้ผู้เรยี นมีสว่ นร่วมในการเรียนรู้มากยิง่ ขึ้น 24 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

กจิ กรรมที่ 2 ศิลาจารกึ และกำเนิดอักษรไทย กิจกรรม บนั ทึกเรื่องราวบนแผน่ ศลิ าของชาวสโุ ขทัย ความสอดคล้องกับหลกั สตู ร มาตรฐานการเรยี นรู้ ส 4.3 ม.1/3 แนวคิด สุโขทัยมีภาษาพูดและตัวอักษรของตนเอง เกิดจากการสั่งสมภูมิปัญญาและวัฒนธรรมชั้นสูง อนั แสดงถงึ เอกลกั ษณ์และตวั ตนของชาตไิ ทยอย่างเตม็ ภาคภมู ิ และเป็นท่ียอมรบั ในระดบั โลก จุดประสงค ์ 1. เพ่อื นักเรยี นมคี วามรู้ความเข้าใจเกย่ี วกบั ศิลาจารกึ และกำเนิดอกั ษรไทย 2. เพ่ือนกั เรียนตระหนกั และสำนกึ ในคณุ ค่าของภาษาไทยทีเ่ ปน็ เอกลกั ษณ์และตัวตนของชาติไทย 3. เพอ่ื ใหน้ ักเรยี นรกั ทจ่ี ะพูดและเขยี นภาษาไทยให้ถกู ตอ้ งในชีวิตประจำวนั อย่างภาคภูมิใจ แนวทางจัดกิจกรรม 1. นักเรียนศึกษาสื่อวีดิทัศน์และเอกสารประกอบเร่ือง “ศิลาจารึกและกำเนิดอักษรไทย” แลว้ อภปิ รายรว่ มกันถึงองคค์ วามรทู้ ไ่ี ด้รับ และตระหนกั ถึงความสำคญั ของการพูด อา่ น และเขียนภาษาไทย อยา่ งถกู ตอ้ งและภาคภูมิใจ 2. นักเรียนร่วมกันทำกิจกรรม “เส้นทางเดินของตัวอักษรไทย” โดยแสดงวิวัฒนาการ ของอกั ษรไทยจากสุโขทัยสู่อยุธยา ธนบุรี และรัตนโกสินทร์ ตามหลักฐานทางประวัติศาสตร ์ พอ่ ขุนรามคำแหง พระมหาธรรมราชา ท่ี 1 สมเดจ็ มหาราช (พระยาลิไทย) พระนารายณม์ หาราช จอมพล ปัจจบุ ัน ป. พิบูลสงคราม 25 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ตัวพยญั ชนะ สมยั สมัย ววิ ฒั นาการและหลกั ฐานท่ปี รากฏ ปจั จุบัน พ่อขนุ รามคำแหง พระยาลไิ ทย (หลกั 44 พ.ศ. 1916) (สนธิสัญญไทย - ฝร่ังเศส พ.ศ. 2231) (หลัก 115 พ.ศ. 2228) (นนั โทปนันทสตู ร พ.ศ. 2279) (สนธิสญั ญาไทย - ฝร่ังเศส พ.ศ. 2231) (สนธิสญั ญาไทย - ฝรัง่ เศส พ.ศง 2231) (หลกั 15 พ.ศ. 2052) (หลัก 15 พ.ศ. 2052) 3. นกั เรียนรว่ มกนั ทำกิจกรรมการอ่าน ศลิ าจารึกหลกั ท่ี 1 ที่บอกเล่าเกีย่ วกับพ่อขนุ รามคำแหง มหาราช และวิถีชีวิตของชาวสุโขทัยในสมัยน้ัน ฉบับถอดความโดยศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร ผูเ้ ช่ียวชาญการอ่านจารึก แล้วฝึกอ่านบอ่ ย ๆ และฝึกสังเกตรูปร่างของตัวอกั ษร ลกั ษณะการเขียนอกั ขรวธิ ี โดยสังเขป โดยผู้สอนคอยชว่ ยเหลอื (กิจกรรมนี้สามารถทำต่อเนือ่ งทั้งในหอ้ งเรยี นและนอกห้องเรียน) 4. ให้นักเรียนฝึกหัดเขียนเรื่องราวของตนในชีวิตประจำวันอย่างต่อเนื่อง โดยจินตนาการว่า เร่ืองราวของนกั เรยี นอาจจะเปน็ หลักฐานสำคัญทางประวัตศิ าสตรต์ อ่ ไปในอนาคต 5. เม่ือนักเรียนตระหนักถึงคุณค่าของภาษาไทยแล้วให้นักเรียนจัดกิจกรรมรณรงค ์ พูด - อ่าน - เขียน ภาษาไทยให้ถกู ตอ้ งในโรงเรยี น โดยยกหลักฐานทางประวตั ิศาสตร์สมัยสโุ ขทัยประกอบ การสะท้อนคิด การเรียนรู้เรื่องน้ีเน้นที่นำเรื่องราวผ่านหลักฐานทางประวัติศาสตร์มาสอนให้นักเรียนมีความรู้ ความเข้าใจ เกิดความตระหนกั รคู้ ณุ คา่ ของภาษาไทย และนำไปใชใ้ นชวี ิตประจำวนั 26 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

กิจกรรมที่ 3 ศิลปกรรมสมัยสโุ ขทัย กิจกรรม ภาพพมิ พใ์ จ (Out door taking pictures activity) ความสอดคล้องกบั หลกั สูตร มาตรฐานการเรยี นรู้ ส 4.1 ม.1/3 และ ส 4.3 ม.1/3 แนวคดิ ชาวสุโขทัยได้ส่งมอบส่ิงแทนศรัทธา ความคิด และจินตนาการอันงดงามและลึกซึ้งผ่าน งานศิลปกรรมสาขาต่าง ๆ ไว้เป็นมรดกตกทอดทีล่ ้ำคา่ ยิ่งแกช่ าวไทยและโลก จดุ ประสงค์ เพ่ือให้นักเรียนตระหนักเห็นคุณค่าของศิลปกรรมสุโขทัย ที่ได้สร้างสรรค์วัฒนธรรมอันสูงส่ง แก่ชาวไทยและโลก แนวทางจดั กิจกรรม 1. นักเรียนศึกษาเรื่อง “ศิลปกรรมสมัยสุโขทัย” จากสื่อวีดิทัศน์และเอกสารที่กำหนดให้ แลว้ อภิปรายรว่ มกนั ในประเดน็ ต่อไปน้ี 1) นักเรียนได้เรียนรู้ถึงความเจริญรุ่งเรืองอย่างย่ิงของอาณาจักรสุโขทัยผ่านหลักฐาน ศลิ ปกรรมแขนงใดบา้ ง 2) ยกตัวอย่างหลักฐานทางประวัติศาสตร์และโบราณคดีด้านศิลปกรรมท่ีนักเรียนสนใจ และประทบั ใจอย่างย่งิ 2. นักเรียนร่วมกันวางแผนไปทัศนศึกษา ณ อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย เพ่ือสืบค้นข้อมูล และถ่ายภาพศิลปกรรมสุโขทยั ตามทีน่ ักเรยี นสนใจ 3. นกั เรยี นแบง่ กลุ่มสืบค้นข้อมูล และถ่ายภาพหลักฐานด้านศลิ ปกรรมแขนงต่าง ๆ ณ สถานที่จรงิ แล้วกลับมาจดั ระบบข้อมลู และภาพถา่ ยกอ่ นนำเสนอ 4. นักเรียนแต่ละกลุ่มนำเสนอผลงานในรูปแบบต่าง ๆ เพ่ือแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันอย่างกว้างขวาง โดยครเู ปน็ ผ้สู ังเกตการณแ์ ละช่วยเตมิ เตม็ ในสงิ่ ทขี่ าดหายไป 5. นักเรียนร่วมกันวิเคราะห์เปรียบเทียบศิลปกรรมสุโขทัยกับศิลปกรรมของขอมในช่วงเวลา เดียวกันในดา้ นสถาปตั ยกรรม จติ รกรรม และประตมิ ากรรม 27 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ต่างกัน เหมือนกนั ต่างกนั (ขอม) (สุโขทยั ) โดยพิจารณาว่ามีลักษณะเหมือนและแตกต่างกันอย่างไร บันทึกในตารางท่ีกำหนด โดยแสดง ภาพประกอบ จดั ทำเปน็ แผนภูมิเปรยี บเทียบเพ่ือการวิเคราะหต์ วั อย่างดงั น้ ี ตัวอยา่ งแผนภมู ิเปรยี บเทียบ (Comparative Chart) เป็นแผนภูมิท่ีออกแบบเพื่อแสดง ให้เห็นข้อแตกต่างท่ีสำคัญระหว่างส่ิงของ จำพวกเดียวกันแต่เป็นคนละแบบ คนละ ลักษณะ ลกั ษณะเดน่ ของแผนภูมปิ ระเภทน้ี คือ นิยมใช้รูปภาพ และแผนภาพแสดง ลักษณะท่ีแตกต่างเฉพาะส่วนท่ีเป็นสาระสำคัญ ซึ่งจะทำใหผ้ ้ดู ูเขา้ ใจถงึ ข้อแตกต่าง ขอม1 สุโขทยั 2 6. นักเรียนร่วมกันจัดนิทรรศการภาพถ่ายศิลปกรรมสุโขทัย เพ่ือเผยแพร่องค์ความรู้และ สร้างความตระหนกั ในคุณค่าของศลิ ปกรรมสุโขทัยให้แก่นกั เรียนทกุ คนในโรงเรยี น ข้อสังเกต การจัดการเรียนรู้นอกห้องเรียนโดยการนำนักเรียนไปศึกษาในแหล่งการเรียนรู้จริง มีประโยชน์มาก เพราะเป็นการพฒั นานกั เรียนโดยองค์รวม ท้งั ทางร่างกาย สมอง และทกั ษะต่าง ๆ ทำให้นกั เรยี นมคี วามสุข สนุกสนาน ได้ทำกิจกรรม เห็นผลงานตนเอง และชื่นชมผลงานของตนเองและผู้อื่น ได้คิดอย่างอิสระ ทำใหเ้ กดิ ความคิดสร้างสรรค์ เป็นกจิ กรรมท่ีผา่ นประสบการณ์ตรงสามารถสร้างความทรงจำระยะยาว ทม่ี าของภาพ : 1. ศิลปกรรมขอม พระปรางค์วัดพระพายหลวงสุโขทัย, ศิลปากร, กรม. สำนักงานศิลปากรที่ 6 สุโขทัย. โบราณคดีและ ประวัติศาสตร์สุโขทยั : ความรูเ้ ร่อื ง สุโขทัยใน 4 ทศวรรษ. หนา้ 74. 2. เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ วัดเจดีย์เจ็ดแถว อำเภอศรีสัชนาลัย, วิชาการ, กรม. กระทรวงศึกษาธิการ. สุโขทัย : รุ่งอรุณ แหง่ ความสขุ . หน้า 102. 28 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ตวั อยา่ งแผนการจดั การเรยี นร้ ู หนว่ ยการเรยี นร้ ู : ความเจริญรุง่ เรืองของอาณาจักรสุโขทัย กลมุ่ สาระการเรียนรสู้ งั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม สาระประวตั ศิ าสตร ์ ชั้นมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 1 เวลา 3 ช่ัวโมง มาตรฐานการเรียนรู้ ส 4.1 เข้าใจความหมายความสำคัญของเวลาและยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ สามารถ ใชว้ ธิ ีการทางประวตั ิศาสตรม์ าวเิ คราะห์เหตกุ ารณ์ต่าง ๆ อยา่ งเปน็ ระบบ ตัวชี้วัด 1. อธิบายเรอ่ื งราวทางประวตั ิศาสตร์สมยั สุโขทยั ในดนิ แดนไทยโดยสังเขป 2. วเิ คราะห์พัฒนาการของอาณาจกั รสุโขทัยในด้านต่าง ๆ สาระสำคัญ การสืบค้นประวัติศาสตร์จากหลักฐานต่าง ๆ โดยใช้วิธีการทางประวัติศาสตร์จะทำให้รู้จักคิด อย่างมเี หตุผล ไดข้ ้อเทจ็ จรงิ ทถ่ี ูกตอ้ งและนา่ เชอ่ื ถอื จุดประสงค์การเรยี นร้ ู 1. ใช้วิธีการทางประวัติศาสตร์ในการศึกษาสืบค้นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่ระบุถึงความเจริญ รุ่งเรืองของอาณาจกั รสุโขทยั ได้ 2. นำเสนอเหตผุ ลของตนเอง สนบั สนนุ ความนา่ เชื่อถอื ของหลกั ฐานได้ 3. สรุปและอธิบายหลกั ฐานทางประวัติศาสตร์ได้ สาระการเรียนร ู้ 1. หลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตร์ 2. วิธีการทางประวตั ิศาสตร ์ 3. ความเจริญร่งุ เรืองของอาณาจกั รสโุ ขทัย 29 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

กจิ กรรมการเรยี นรู้ 1. นำเข้าสู่บทเรียนโดยให้นักเรียนดูภาพหลักฐานทางประวัติศาสตร์ประเภทต่าง ๆ แล้วให้ นกั เรยี นร่วมกันอภิปรายว่า 1) หลักฐานทางประวัตศิ าสตรม์ กี ป่ี ระเภท อะไรบ้าง 2) หลกั ฐานแตล่ ะประเภทมคี วามน่าเชื่อถอื มากน้อยเพยี งใด อยา่ งไร 2. แบ่งกลุ่มนักเรียนกลุ่มละ 4-5 คน ซึ่งมีระดับความสามารถที่แตกต่างกันประกอบด้วย เก่ง ปานกลาง และออ่ น ใหส้ มาชิกแต่ละกลมุ่ ดำเนินการดังน ี้ 1) เลือกประธานกลมุ่ และเลขานุการกล่มุ 2) เลขานุการกลุ่มรับใบความรู้เร่ือง วิธีการทางประวัติศาสตร์ แจกให้กับสมาชิกในกลุ่มศึกษา และทบทวนใบความรรู้ ว่ มกนั 3. ใหน้ ักเรยี นดูวดี ทิ ศั นส์ อ่ื การเรียนรูน้ อกห้องเรยี นเสมือนจริง : Virtual Field Trip ประวัตศิ าสตร์ สโุ ขทยั เพ่ือศึกษาหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรท์ ี่ระบถุ ึงความเจริญรุ่งเรอื งของอาณาจักรสโุ ขทยั 4. แต่ละกลุ่มกำหนดประเด็นปัญหาหรือหัวข้อในการศึกษา โดยครูนำประเด็นท่ีอภิปราย ในชั้นนำเข้าสู่บทเรียนให้นักเรียนพิจารณาอีกคร้ัง เพื่อกำหนดประเด็นท่ีน่าสนใจว่าต้องการศึกษาอะไร ประเดน็ ทเี่ ก่ยี วข้องกับความเจรญิ รงุ่ เรืองของอาณาจักรสุโขทัยโดยวธิ ีใด และจากแหล่งขอ้ มลู ใดไดบ้ า้ ง 5. นักเรียนค้นคว้า รวบรวม และจัดระบบข้อมูลจากแหล่งความรู้ต่าง ๆ ตามความสนใจ และการวางแผนของกลุ่ม ซ่ึงอาจศึกษาในห้องสมุดโรงเรียน ห้องคอมพิวเตอร์ อินเทอร์เน็ต การสอบถาม ความรู้ หรอื แหล่งขอ้ มูลภายนอกโรงเรียน เช่น แหลง่ โบราณสถาน โบราณวัตถุ และพพิ ิธภัณฑใ์ กล้โรงเรียน เปน็ ตน้ 6. นักเรียนตรวจสอบ วิเคราะห์ ประเมินค่าหลักฐานหรือข้อมูล โดยพิจารณาว่า มคี วามน่าเช่ือถือหรือไม่ เพยี งใด เพราะเหตใุ ด และบันทกึ ขอ้ มูลทีน่ ่าเชอ่ื ถอื ไว้ 7. นักเรียนสังเคราะห์/ตีความจากหลักฐานต่าง ๆ เพ่ือตอบคำถามว่า หลักฐานท่ีระบุถึง ความเจรญิ รุ่งเรืองของอาณาจักรสุโขทยั มคี วามนา่ เชือ่ ถือหรอื ไม่ อยา่ งไร 8. นักเรียนเรียบเรียงข้อเท็จจริงและนำเสนอข้อเท็จจริงต่าง ๆ ที่เป็นข้อสรุปของกลุ่ม และ นำเสนอผลสรุปของกลุ่มพร้อมท้ังอภิปรายเหตุผลประกอบอย่างสมเหตุสมผล ซึ่งแต่ละกลุ่มอาจได้ข้อสรุป ที่แตกตา่ งกัน โดยออกแบบการนำเสนอใหน้ ่าสนใจ ขนั้ สรปุ 1. ครูให้นักเรียนศึกษาเหตุผลจากการศึกษาของกลุ่มต่าง ๆ แล้วสรุปเป็นผลงานกลุ่มอีกครั้ง ซ่งึ บางกลุม่ อาจมีการเปลี่ยนแปลงเพ่ิมเติมผลสรปุ ของกลุม่ 2. ทดสอบนักเรียนเป็นรายบุคคล โดยให้นักเรียนอธิบายตามเหตุผลของตนเองโดยมีแหล่ง ข้อมูลอา้ งอิงอย่างมีเหตุผล 30 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

สือ่ และแหลง่ เรยี นร ู้ 1. สื่อวดี ทิ ศั น์ Virtual Field Trip ประวตั ศิ าสตรส์ ุโขทยั 2. ใบความรเู้ รื่อง วิธีการทางประวัติศาสตร ์ 3. แหลง่ เรียนร้ตู ่าง ๆ เชน่ หอ้ งสมุดโรงเรียน ห้องคอมพิวเตอร์ อินเทอรเ์ นต็ การสอบถามผู้ร้ ู แหล่งขอ้ มลู ภายนอกโรงเรียน แหลง่ โบราณสถาน โบราณวตั ถุ และพพิ ิธภณั ฑ ์ การประเมนิ ผล 1. สงั เกตความสนใจ พฤติกรรมการทำงาน และการนำเสนอผลงาน 2. ตรวจผลงาน 3. ทดสอบนกั เรียนเปน็ รายบคุ คล 31 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

“ การกระต้นุ ให้เด็กได้สนใจเหตกุ ารณ์ในสังคมปจั จบุ นั แลว้ หันมาสืบคน้ วา่ ปัญหาและสง่ิ แวดล้อม ในสงั คมปจั จุบนั นั้นเกดิ ข้ึนเพราะเหตุใด อันเป็นการย้อนศึกษาอดีตเพ่ือความเขา้ ใจปจั จุบัน และหาแนวทางก้าวสูอ่ นาคตทดี่ กี วา่ จงึ นับเป็นวิธีการจัดการเรียนรทู้ ีม่ คี ุณคา่ ตอ่ ประวตั ิศาสตร์ไดอ้ ยา่ งแท้จริง ”

สำหรบั นักเรยี น

ความรู้พ้ืนฐานประวัติศาสตร์สุโขทัย อาณาจักรสุโขทัยสถาปนาข้ึนในบริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำยม ในพุทธศตวรรษท่ี 18 ในบริเวณท่ีมี ชมุ ชนไทยตั้งบ้านเมืองท่ีมน่ั คงอยแู่ ล้ว ในบรเิ วณท่รี าบลุ่มแมน่ ้ำปงิ แมน่ ำ้ ยม แมน่ ำ้ นา่ นตอนล่าง และแมน่ ้ำ ป่าสักตอนบน ดังปรากฏหลักฐานร่องรอยการตั้งเมืองท่ีมีคูน้ำคันดินล้อมรอบเป็นกำแพงเมืองตามธรรมชาติ อยู่หลายเมืองในบริเวณน้ี เช่น เมืองสระหลวง สองแคว (พิษณุโลก) เมืองเชลียงเก่า หรือเมืองศรีสัชนาลัย (อำเภอหนึ่งในจังหวัดสุโขทัย) ส่วนหลักฐานทางโบราณสถาน และโบราณวัตถุที่มีอายุเก่าแก่ก่อน การสถาปนาสุโขทัย มีลักษณะของศิลปะขอม รวมท้ังหลักฐานจากศิลาจารึก ทำให้มีการสันนิษฐานว่า ดินแดนบริเวณนี้เคยอยู่ใต้อำนาจทางการเมืองของขอม เม่ือขอมเสื่อมอำนาจลงชาวไทยได้รวมกำลังกัน ขับไล่พวกขอมออกไปแล้ว พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ได้สถาปนากรุงสุโขทัยขึ้น ในราว พ.ศ. 1792 ซึ่งเรามัก เรยี กกันว่า ราชวงศพ์ ระร่วง ซง่ึ มกี ษตั รยิ ค์ รองสืบตอ่ กนั มา 9 พระองค์ คอื 1. พ่อขุนศรอี นิ ทราทิตย์ เสวยราชย์ราว พ.ศ. 1792 ถงึ ปีใดไม่ปรากฏ 2. พ่อขุนบานเมอื ง ครองตอ่ มาจนถึง พ.ศ. 1822 3. พ่อขนุ รามคำแหงมหาราช พ.ศ. 1822 - 1841 4. พระยาเลอไทย พ.ศ. 1841 ถงึ พ.ศ. 1866 5. พระยาง่ัวนำถุม พ.ศ. 1866 จนถงึ พ.ศ. 1890 6. พระมหาธรรมราชาที่ 1 หรอื พระยาลิไทย (ฦา ไทย อ่านว่า ลอื - ไทย) พ.ศ. 1890 - 1911 7. พระบรมธรรมราชาที่ 2 พ.ศ. 1911 - 1942 8. พระมหาธรรมราชาท่ี 3 หรือพระยาไสยลือไทย (ไสย ฦา ไทย) พ.ศ. 1943 - 1962 9. พระมหาธรรมราชาที่ 4 หรอื พระยาบาล พ.ศ. 1962 - 1981 ในระยะเร่ิมแรกของการสถาปนากรุงสุโขทัย อำนาจทางการเมืองยังคงไม่มั่นคงนัก เมืองต่าง ๆ มีอิสระในการปกครองตนเอง ศูนย์กลางอำนาจการปกครองอยู่ท่ีกรุงสุโขทัย ต่อมาในสมัยของ พ่อขุนรามคำแหงมหาราช พระองค์เป็นนักปกครองท่ีมีความสามารถเป็นช่วงสมัยที่สุโขทัยมีความเจริญ รุ่งเรืองสูงสุด ขยายอาณาเขตได้อย่างกว้างขวาง ดังปรากฏความในศิลาจารึกหลักที่ 1 ว่า เขตแดนสุโขทัย ในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ทางทิศเหนือ มีเมืองแพร่ เมืองน่าน เมืองพลัว ถึงเมืองหลวงพระบาง (ในประเทศลาว) ทศิ ตะวนั ออก มเี มอื งสระหลวง สองแคว ลุมบาจาย สคา ถงึ เมอื งเวยี งจนั ทน์ (ในประเทศลาว) ทางทิศตะวันตก มีเมืองฉอด เมืองหงสาวดี (ในประเทศพม่า) จนสุดชายฝั่งทะเล ทางทิศใต้ มีเมืองคณฑี เมืองพระบาง แพรก เมอื งสุพรรณภมู ิ เมืองราชบุรี เมอื งเพชรบุรี เมอื งนครศรธี รรมราชจนสุดชายฝั่งทะเล 34 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

เม่ือสิ้นรัชกาลของพ่อขุนรามคำแหงมหาราชแล้ว เมืองต่าง ๆ ในอาณาเขตสุโขทัยแยกตัว เป็นอิสระ ไม่ยอมรับอำนาจศูนย์กลางการปกครองที่กรุงสุโขทัยอีก ในสมัยพระมหาธรรมราชาท่ี 1 (พระยาลิไทย) ได้รวบรวมเมืองต่าง ๆ ให้เข้ามาในอาณาจักรสุโขทัยได้อีกครั้งหนึ่ง แต่ไม่กว้างใหญ่เท่า สมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช อาณาจักรสุโขทัยในสมัยพระยาลิไทยครอบคลุมเมืองต่าง ๆ ในดินแดน ระหวา่ งแม่น้ำปงิ แม่นำ้ น่าน และแมน่ ้ำป่าสกั มีเมอื งเชยี งทอง (ตาก) กำแพงเพชร พระบาง (นครสวรรค)์ ปากยม (พิจิตร) สระหลวง สองแคว (พษิ ณุโลก) เมอื งราด เมืองสคา เมืองลมุ บาจาย เมอื งนา่ น และเชาบุรี (หลวงพระบาง) ใน พ.ศ. 1905 พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (พระยาลไิ ทย) ไดเ้ สด็จไปประทบั อยู่ ณ เมอื งสองแคว หรือพิษณุโลก เพ่ือควบคุมเมืองต่าง ๆ ศูนย์กลางการปกครองของอาณาจักรสุโขทัยจึงอยู่ท่ีเมืองพิษณุโลก ต้งั แต่นั้นมาจนสน้ิ สมยั สโุ ขทัย ในช่วงปลายสมัยของพระมหาธรรมราชาท่ี 1 อาณาจักรอยุธยามีอำนาจเข้มแข็งมากข้ึน ได้แผ่ขยายอำนาจมาทางเหนือถึงอาณาจักรสุโขทัย ในสมัยสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 1 (ขุนหลวงพะงั่ว) ของอยุธยาได้ยกทัพมาตีเมืองของสุโขทัยหลายครั้ง จนถึง พ.ศ. 1921 สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 1 ได้ยกทัพมาตีเมืองชากังราว (กำแพงเพชร) พระมหาธรรมราชาท่ี 2 ไม่สามารถต้านทานได้ จึงต้องเสด็จ ออกไปถวายบังคมต่อสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี 1 สุโขทัยจึงได้ตกเป็นประเทศราชของอยุธยาต้ังแต่ปี พ.ศ. 1921 จนกระท่งั ในปี พ.ศ. 1931 สุโขทยั ได้ประกาศตนเป็นอสิ ระ ทำใหส้ มเดจ็ พระบรมราชาธริ าชที่ 1 เสด็จยกทพั ไปตเี มอื งชากังราวของสุโขทยั อกี แต่พระองค์สวรรคตเสยี ก่อนในระหวา่ งการเดินทาง สุโขทยั จงึ เปน็ อิสระตอ่ มาจนถึงสมัยของพระมหาธรรมราชาที่ 3 (พระยาไสยลอื ไทย) ในช่วงปลายรัชสมัยของพระมหาธรรมราชาท่ี 3 ซ่ึงสันนิษฐานว่าหลังปี พ.ศ. 1952 สมเด็จ พระอนิ ทราชา (เจา้ นครอนิ ทร์ พ.ศ. 1952 - 1967) แหง่ อยธุ ยาไดย้ กทัพมาตอี าณาจักรสโุ ขทยั ได้อกี คร้งั หน่งึ หลังจากท่ีพระองค์ขึ้นครองราชย์ได้ไม่นาน นอกจากนั้น สมเด็จพระอินทราชาได้ทูลขอแม่นางสาขา พระราชธิดาของพระมหาธรรมราชาที่ 3 ใหส้ มรสกับเจ้าสามพระยา พระราชโอรสของพระองค ์ เมื่อพระมหาธรรมราชาท่ี 3 สวรรคตในปี พ.ศ. 1962 เกิดการจลาจลแย่งชิงราชสมบัติกัน ระหว่างพระยาบาลเมืองและพระยาราม พระราชโอรสของพระมหาธรรมราชาท่ี 3 จึงเป็นเหตุให้สมเด็จ พระอินทราชา กษัตริย์ของอยุธยาเข้าแทรกแซงการเมืองภายในสุโขทัย โดยพระองค์ยกทัพไปต้ังอยู่ท ี ่ เมืองพระบาง (นครสวรรค์) เพื่อระงับเหตุการณ์แย่งชิงราชสมบัติครั้งน้ี พระยาบาลเมืองและพระยาราม ต้องมาเฝ้าสมเด็จพระอินทราชา พระองค์ได้ไกล่เกล่ียโดยโปรดฯ ให้สถาปนาพระยาบาลเมืองเป็นกษัตริย์ สุโขทัยครองเมืองพิษณุโลก ซึ่งเป็นเมืองหลวงของสุโขทัยขณะนั้น พระนามว่า สมเด็จพระสุริยวงศ ์ บรมปาลมหาธรรมราชาธิราช หรือพระมหาธรรมราชาท่ี 4 ส่วนพระยารามได้ครองเมืองสุโขทัย ซ่งึ มีความสำคญั รองลงมา 35 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

การแย่งชงิ อำนาจทางการเมืองในครัง้ น้ีเปน็ เหตใุ ห้สโุ ขทยั อ่อนแอลง อาณาจักรสุโขทัยถูกแบง่ ออกเปน็ 4 ส่วน ไดแ้ ก่ พระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) ครองเมือง พิษณุโลก พระยาราม ครองเมืองสุโขทัย พระยาเชลียง ครองเมืองเชลียง (สวรรคโลก) และพระยา แสนสอยดาว ครองเมืองกำแพงเพชร ในสมัยของพระมหาธรรมราชาที่ 4 ส้ินพระชนม์ในปี พ.ศ. 1981 ทเ่ี มืองพษิ ณโุ ลก ในปี พ.ศ. 1981 ถอื เปน็ ปีท่อี าณาจกั รสุโขทัยสญู สนิ้ ความเปน็ อาณาจกั ร โดยถอื ตามพงศาวดาร ฉบับหลวงประเสริฐวา่ ในปีนัน้ พระพทุ ธชินราชมนี ้ำพระเนตรเปน็ โลหติ พระยายุธษิ เฐียร โอรสของพระยารามไดค้ รองเมืองพษิ ณุโลก ตอ่ มาในระหวา่ ง พ.ศ. 1981 - 1994 จึงได้เอาใจออกห่างจากอยุธยา โดยไปร่วมกับพระเจ้าติโลกราชแห่งอาณาจักรล้านนา จากนั้นสันนิษฐานว่า พระราชชนนีของพระราเมศวรได้ครองเมืองพิษณุโลก ในระหว่าง พ.ศ. 1994 - 2005 จนสิ้นพระชนม์ หลังจากน้ันสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 2 (เจ้าสามพระยา) ทรงสถาปนาพระราเมศวร ราชโอรสให้เป็น อุปราชครองเมืองพิษณุโลก ควบคุมดูแลหัวเมืองฝ่ายเหนือทั้งปวง ได้แก่ เมืองพิษณุโลก พิจิตร สุโขทัย สวรรคโลก พิชัย เพชรบูรณ์ กำแพงเพชร ตาก และพระบาง (นครสวรรค์) และต่อมาเม่ือสมเด็จ พระราเมศวรไดข้ ้นึ ครองราชยเ์ ปน็ กษัตริยอ์ ยธุ ยา ทรงพระนามว่า สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ได้ทรงเสดจ็ มาประทับอยู่ท่ีเมืองพิษณุโลก เพื่อรับศึกกับพระเจ้าติโลกราชแห่งล้านนาไทย และสร้างความเป็นอันหนึ่ง อันเดียวกันกับสุโขทัย เมืองพิษณุโลกจึงมีฐานะเป็นเมืองหลวงของอยุธยาตลอดรัชกาล อาณาจักรสุโขทัย จงึ ได้ถูกผนวกกลายเป็นสว่ นหนงึ่ ของอาณาจกั รอยธุ ยาอย่างสมบูรณ ์ 36 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

คำชแ้ี จงการใชช้ ุดส่ือการเรียนรู้ประวตั ิศาสตร์สุโขทยั ผ่านส่ือ Virtual Field Trip สำหรับการศึกษาด้วยตนเอง 1. ศึกษาความร้พู ้ืนฐานประวัตศิ าสตรส์ ุโขทัย 2. ทำแบบทดสอบก่อนเรยี น 3. ชมสื่อวีดทิ ศั น์ “ประวัติศาสตรส์ ุโขทัย” ทีละตอน 4. ศกึ ษาเน้อื หาสาระที่จดั ใหเ้ พ่มิ เติม เพือ่ เตมิ เตม็ ความรู้ 5. ทำแบบทดสอบหลังเรยี น 6. เฉลยแบบทดสอบและเปรียบเทียบผลการเรียนร้กู ่อน - หลังดว้ ยตนเอง 7. ศึกษาเพม่ิ เติมจากหนงั สือที่ปรากฏในบรรณานุกรมท้ายเนือ้ หาหรอื ส่ืออน่ื ๆ เมอื่ ต้องการความรเู้ พิ่มขน้ึ พกั และหาเวลาศกึ ษาประเด็นต่อไปเมื่อพรอ้ ม 37 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดท่ี 1 การสถาปนาอาณาจักรสโุ ขทัย ความสอดคล้องกบั หลักสตู รแกนกลางการศึกษาข้นั พื้นฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 การศึกษาเอกสารประกอบสื่อ Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์สุโขทัย ชุดที่ 1 การสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย นักเรียนจะได้รับความรู้ซึ่งสอดคล้องกับมาตรฐานการเรียนรู้ และตวั ชว้ี ัดช้ันปี ดังน ้ี § ส 4.1 เข้าใจความหมาย ความสำคัญของเวลา และยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ สามารถใชว้ ธิ กี ารทางประวตั ิศาสตรม์ าวเิ คราะห์เหตุการณ์ต่าง ๆ อย่างเปน็ ระบบ ม.1/ส 4.1 ข้อ 3 นำวิธกี ารทางประวัตศิ าสตรม์ าใชศ้ กึ ษาเหตุการณท์ างประวตั ิศาสตร ์ § ส 4.3 เข้าใจความเป็นมาของชาติไทย วัฒนธรรม ภูมิปัญญาไทย มีความรัก ความภมู ิใจ และธำรงความเปน็ ไทย ม.1/ส 4.3 ขอ้ 1 อธิบายเรื่องราวทางประวัติศาสตร์สมัยก่อนสุโขทัยในดินแดนไทย โดยสงั เขป ม.1/ส 4.3 ข้อ 2 วิเคราะหพ์ ัฒนาการของอาณาจักรสุโขทัยในด้านตา่ ง ๆ 38 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

PRE-TEST ชดุ ท่ี 1 การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทัย คำช้แี จง ให้นักเรียนเลอื กคำตอบทถ่ี กู ต้องท่ีสุดเพยี งข้อเดียวทำลงในกระดาษคำตอบ 1. ข้อใดคอื หลักฐานที่แสดงอารยธรรมยุคกอ่ นประวตั ิศาสตรใ์ นดนิ แดนไทย ก. โครงกระดูกมนษุ ย์ท่กี ระจายในท้องถน่ิ ต่าง ๆ ข. เหรยี ญเงินและศลิ าจารึกท่ีมีตัวอักษรมอญโบราณ ค. แหลง่ โบราณคดสี ุโขทัย - ศรีสัชนาลัย - กำแพงเพชร ง. แหลง่ โบราณคดบี ้านเชยี ง อำเภอหนองหาน จังหวัดอดุ รธานี 2. วถิ ชี ีวิตแบบ “เร่มิ สร้างบ้านเรอื นอยา่ งง่าย ๆ ตง้ั ถิน่ ฐานบริเวณท่รี าบล่มุ แม่น้ำ มสี ัตวเ์ ล้ยี ง ไวใ้ ชง้ าน” จัดเป็นช่วงสมยั สังคมใด ก. สมยั ชมุ ชนลา่ สตั ว์ - หาของปา่ ข. สมัยชมุ ชนการเกษตร ค. สมยั สงั คมบ้านสู่เมือง ง. สมยั สังคมเทคโนโลยี 3. หลกั ฐานใดทแี่ สดงใหเ้ ห็นว่าดินแดนไทยกอ่ นการสถาปนาสโุ ขทัยมอี าณาจกั รโบราณ เจริญร่งุ เรอื งมาก่อน ก. ศลิ าจารกึ อกั ษรปลั ลวะ มอญโบราณ เขมรโบราณ ข. ตำนานสิงหนวตั ิ สวุ รรณโคมคำ ตำนานอรุ ังคธาต ุ ค. รอ่ งรอยการตง้ั เมืองโบราณในภาคใต้ของไทย ง. ถกู ทุกข้อ 4. แนวคดิ เก่ียวกบั ถ่ินกำเนดิ ของชนชาติไทยในข้อใดที่ใชห้ ลักฐานทางด้านภาษาศาสตร์สนับสนนุ ก. บรเิ วณเทอื กเขาอัลไต ข. บรเิ วณทางตอนใตข้ องจนี ค. บรเิ วณคาบสมุทรในมลาย ู ง. บริเวณดนิ แดนไทยในปจั จบุ ัน 5. ขอ้ ใดเปน็ ปัจจัยทางสงั คมทสี่ ่งเสริมใหอ้ าณาจักรสุโขทัยมีพฒั นาการเจรญิ รุง่ เรอื ง ก. ต้งั อยู่ในทำเลที่เหมาะสมทางการค้า ข. มแี หลง่ ทรพั ยากรทม่ี ีค่า เชน่ ดนิ และแร่ธาต ุ ค. ภูมิปัญญาและความสามารถในการทำเครือ่ งปน้ั ดินเผาและระบบชลประทาน ง. ศิลปกรรมและวฒั นธรรมทางดา้ นพระพทุ ธศาสนาเถรวาท 39 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

6. ขอ้ ใดคือหลกั ฐานทใี่ หค้ วามรูเ้ กี่ยวกับการสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทัย ก. จารึกวัดศรชี ุม ข. จารึกพอ่ ขนุ รามคำแหงมหาราช ค. ตำนานเมอื งเงนิ ยางเชียงแสน ง. พงศาวดารหริภุญไชย 7. เมืองที่มพี ัฒนาการมาจากเมอื งเชลยี งคือข้อใด ก. สุโขทยั ข. ศรีสัชนาลัย ค. พษิ ณโุ ลก ง. กำแพงเพชร 8. อาณาจักรทย่ี งิ่ ใหญท่ างตะวันออกของสุโขทัยหมายถึงข้อใด ก. พกุ าม ข. อยธุ ยา ค. เขมรโบราณ ง. มอญโบราณ 9. เมืองชากังราวตง้ั อยู่ในบริเวณจงั หวัดใดในปัจจุบนั ก. นครสวรรค์ ข. อุตรดิตถ ์ ค. พิษณโุ ลก ง. กำแพงเพชร 10. พระธิดาของพระมหาธรรมราชาท่ี 2 มีความสัมพนั ธก์ บั ใคร ก. พอ่ ขุนศรนี าวนำถุม ข. ผฟี า้ เจา้ เมอื งศรโี สธรปุระ ค. สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ง. สมเด็จพระมหาเถรศรศี รัทธาราชจุฬามุนี เฉลย 2. ข 3. ก 4. ข 5. ค 1. ง 7. ข 8. ค 9. ง 10. ค 6. ก 40 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดที่ 1 การสถาปนาอาณาจักรสโุ ขทยั 1. ดนิ แดนไทยก่อนการสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั การขุดค้นแหลง่ โบราณคดบี า้ นเชียง อำเภอหนองหาน จังหวัดอดุ รธานี หลักฐานทางโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ท่ีพบในประเทศไทยจำนวนมาก เช่น เครื่องมือหิน ภาชนะดินเผา เครื่องประดับจากหินและเปลือกหอย ขวานสำริด กลองมโหระทึกสำริด ภาพเขียนสีบนเพงิ หินและผนงั ถำ้ รวมทงั้ โครงกระดกู มนุษย์ทอี่ ยู่กระจายในท้องถิน่ ต่าง ๆ ทว่ั ทกุ ภูมิภาค แสดงถึงร่องรอยการตัง้ ถิน่ ฐานของมนษุ ย์โบราณในดนิ แดนไทยในระหว่าง 500,000 - 10,000 ปมี าแล้ว แม้จะไม่สามารถระบุได้ว่าเป็นกลุ่มชนชาติพันธุ์ใดก็ตาม แต่หลักฐานทางโบราณคดีดังกล่าว เป็นเคร่ืองบ่งช้ีว่า ดินแดนในประเทศไทยเคยเป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ กล่าวได้ว่า ประเทศไทยเป็นแหล่งตง้ั ถิ่นฐานของมนุษย์ท่ีมีอายเุ กา่ แก่แหง่ หน่งึ ของภูมิภาคเอเชยี ตะวันออกเฉียงใต ้ การศึกษาหลักฐานตามแหล่งโบราณคดี แสดงถึงพัฒนาการของสังคมมนุษย์ในดินแดนไทย ดังนี ้ ร่องรอยการอยู่อาศัยของมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์เร่ิมในบริเวณที่สูง ใกล้แหล่งน้ำ เพิงผาถ้ำ และบริเวณชายฝ่ังทะเล เช่น ที่ถ้ำผีแมน อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน เพิงผาถ้ำหลัง ท่มี าของภาพ : ศิลปากร, กรม. กำเนดิ ชนชาตไิ ทยและหลักฐานการอย่อู าศยั ของชมุ ชนในประเทศไทย. หนา้ 107. 41 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

โรงเรียน และถ้ำหมอเขียว อำเภอเมือง จังหวัดกระบ่ี ถ้ำองบะอำเภอศรีสวัสด์ิ ถ้ำพระ อำเภอไทรโยค ถำ้ ตาดว้ ง อำเภอเมือง จังหวัดกาญจนบรุ ี ซ่ึงเป็นชว่ งเวลาทีม่ นษุ ย์ยงั ดำรงชีวิตดว้ ยการเร่ร่อนโยกยา้ ยไปตาม แหล่งอาหาร ดำรงชีวิตด้วยการล่าสัตว์ และหาของป่าโดยใช้เครื่องมือหิน กระดูกสัตว์ และไม ้ รู้จักทำภาชนะดินเผารูปทรงต่าง ๆ และมีพิธีกรรมการฝังศพ เรียกลักษณะสังคมสมัยน้ีว่า สมัยชุมชน ลา่ สัตว์ - หาของป่า ต่อมามนุษย์เร่ิมตั้งถ่ินฐานในบริเวณพ้ืนท่ีราบลุ่มแม่น้ำ ด้วยการเพาะปลูกและเล้ียงสัตว์ รูปแบบ การดำรงชีวิตเริ่มเปลี่ยนจากด้ังเดิม ซ่ึงนักโบราณคดีสันนิษฐานว่า เป็นผลมาจากภูมิปัญญาของมนุษย์ และความก้าวหน้าทางโลหะกรรม เม่ือราว 2500 ปมี าแล้ว เพราะมนุษยค์ ้นพบแร่จากธรรมชาติจนสามารถ สร้างเคร่ืองมือ เคร่ืองใช้ด้วยสำริด (มีส่วนผสมของทองแดง ดีบุก) ต่อมาถลุงแร่เหล็กทำเป็นอาวุธ เครื่องมือมีคม เคร่ืองประดับ และเคร่ืองมือเกษตร ต้ังถิ่นฐานถาวร ก่อให้เกิดการพัฒนาเป็นชุมชน และการติดต่อ สัมพันธ์ทางการค้าขายแลกเปล่ียนสินค้ากับชุมชนอ่ืนท้ังใกล้เคียงและห่างไกล เรียกลักษณะสังคมสมัยนี้ว่า สมยั ชุมชนเกษตร โดยมกี ารก่อตัวของชมุ ชนกระจายในพื้นทีต่ ่าง ๆ มากข้ึน แหล่งโบราณคดีทสี่ ำคัญ เช่น บ้านเชียง อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี บ้านดอนตาเพชร อำเภอพนมทวน จังหวัดกาญจนบุรี เมอื งจนั เสน อำเภอตาคลี จงั หวัดนครสวรรค์ เขาวงพระจนั ทร์ อำเภอชยั บาดาล จงั หวัดลพบุรี โคกพนมดี อำเภอพนัสนคิ ม จังหวัดลพบรุ ี เปน็ ต้น ร่องรอยของเศษผา้ ท่ปี รากฏ บนกำไลสำรดิ จากแหลง่ โบราณคดีบ้านเชียง อำเภอหนองหาน จงั หวัดอุดรธานี ทม่ี าของภาพ : ศลิ ปากร, กรม. กำเนิดชนชาตไิ ทยและหลกั ฐานการอย่อู าศยั ของชุมชนในประเทศไทย. หนา้ 104. 42 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์