ภูมิปัญญาท้องถิ่น เทศบาลเมืองแพร่

๔๘ มีข้อสังเกตว่า เครื่องดนตรีพื้นบ้านผลิตด้วยฝีมือช่างชาวบ้าน รูปแบบเครื่องดนตรี เครื่องดนตรี ท่ที ำเพื่อไว้ตีคนทกุ คนไหนปะเทศไทย ภาษาลา้ นนา อกั ษรธรรมล้านนา (ตว๋ั เมือง) อักษรธรรมลา้ นนา หรือ ตัวเมือง พัฒนามาจากอักษรมอญโบราณ เช่นเดียวกบั อกั ษรพม่า อักษรชนิด นี้ใช้ในอาณาจักรล้านนาเมื่อราว พ.ศ.1802 จนกระทั่งถูกพม่ายึดครองใน พ.ศ.2101 ปัจจุบันใช้ในงานทางศาสนา พบได้ทั่วไปในวัดทางภาคเหนือของประเทศไทย (ส่วนท่เี ป็นเขตอาณาจักรล้านนาเดิมและเขตท่ีได้รับอิทธิพลวัฒนธรรม ล้านนาบางแหง่ ) นอกจากนยี้ งั แพรห่ ลายถึงไปถึงเขตรฐั ไทยใหญ่แถบเมืองเชยี งตุง ซึ่งอกั ษรทใ่ี ช้ในแถบนั้นจะเรียกช่ือว่า \"อกั ษรไตเขนิ \" มลี ักษณะท่เี รยี บงา่ ยกว่าตัวเมืองทใ่ี ชใ้ นแถบลา้ นนา อนึ่ง อักษรธรรมล้านนายังได้แพร่หลายเข้าไปยังอาณาจักรล้านช้างเดิมผ่านความสัมพันธ์ทางการทูต และทางศาสนาระหวา่ งล้านนากบั ล้านช้างในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 21 ร่วมสมยั กับพระเจ้าโพธิสารราชและพระเจ้า ไชยเชษฐาธิราชแห่งล้านช้าง เป็นต้น เค้าของการวิวัฒนาการของแบบอักษรที่เรียกว่าอักษรธรรมลาว (หรือที่เรียก ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยวา่ \"อกั ษรธรรมอีสาน\") ในเวลาต่อมาอักษรธรรมล้านนาจัดตามกลุ่มพยัญชนะวรรค ตามพยัญชนะภาษาบาลี แบ่งออกเป็น 5 วรรค วรรคละ 5 ตัว เรียกว่า“พยัญชนะวรรค”หรือ“พยัญชนะในวรรค” อีก 8 ตัวไม่จัดอยู่ในวรรคเรียกว่า“พยัญชนะอวรรค” หรือ“พยัญชนะนอกวรรค”หรือ“พยัญชนะเศษวรรค”ส่วนการ อ่านออกเสียงเรยี กพยัญชนะท้ังหมดนั้น จะเรยี กว่า“ตั๋ว”เช่น ตั๋ว กะ/ก/ ตว๋ั ขะ/ข/ ต๋ัว จะ/จ/ เปน็ ตน้ ๕. รายละเอยี ดของภมู ิปัญญาท้องถิ่น ดนตรีพื้นเมือง เนื่องจากเดิมมีอาชีพ รับราชการครู สอนวิชาภาษาไทย และมีความชื่นชอบ ดนตรีพืน้ เมอื ง จงึ ฝกึ ฝนเลน่ ดนตรพี ้นื เมืองเกือบทกุ ชนิด สะสมเคร่อื งดนตรพี น้ื เมอื ง และถ่ายทอดการเลน่ ดนตรพี ้ืนเมือง ใหก้ บั ลกู ศษิ ย์ และผสู้ นใจ ๖. การประชาสัมพนั ธแ์ ละเผยแพรภ่ มู ปิ ญั ญาท้องถ่นิ ยังไม่เคยมกี ารเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพร่ให้กบั ลูกศษิ ย์ และผูส้ นใจ มกี ารดงู านแลว้ จากบุคคลภายนอกแล้ว...........……..ครั้ง/…………….…..ราย มีการนำไปใช้ - ในพน้ื ทเ่ี ดยี วกนั …………..ราย - นอกพ้นื ที่………………….ราย อื่น ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลักษณะของภมู ิปัญญาท้องถิ่น ✓ ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่ินด้ังเดมิ ไดร้ บั การถา่ ยทอดมาจาก..รับการถ่ายทอดจากผู้มีความรู้และศึกษาด้วย ตนเอง… ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่ินทไี่ ด้พัฒนาและต่อยอด - แบบเดิม คือ …………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………….………………………………………… …………………………………………………………………………….…………………………………………………………… - ไดพ้ ัฒนาและตอ่ ยอด คือ ………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………..

๔๙ ภมู ิปญั ญาทอ้ งถ่นิ /นวตั กรรมท่ีคดิ ค้นขึ้นมาใหม่ ๘. วตั ถุดบิ ทใ่ี ช้ประโยชนใ์ นผลิตภัณฑ์ทีเ่ กดิ จากภูมิปญั ญา ซ่งึ มใี นพ้นื ที่ พืน้ ที่อ่นื ไม่มี มี ไดแ้ ก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี หมายเหตุ : …………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………….. ภาพประกอบ

๕๐ ขอ้ มูลภมู ิปัญญาท้องถ่ินและปราชญ์ชาวบ้าน ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 13. ศาสนพิธีและความเช่อื ท้องถ่ิน ๑. ชื่อภูมปิ ัญญาท้องถิน่ ............ศาสนพิธีและความเชื่อท้องถิน่ …………………………………………………… ๒. เจา้ ของภูมปิ ญั ญาท้องถิน่ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นายสุรเชษฐ์ ศิริข่วง.........อาย.ุ ....... ปี...................... อาชีพ ค้าขาย ท่อี ยู่ บา้ นเลขที่ …... ชุมชน ..สระบอ่ แกว้ .... ตำบล ...ในเวียง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จงั หวัด ...แพร่... รหสั ไปรษณีย์ ...54000.................... โทรศพั ท์ …………………….…………………………….… E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………… ๓. ประเภทของภูมปิ ญั ญาท้องถ่นิ ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศลิ ปกรรม/จิตรกรรม/ประติมากรรม ศลิ ปหตั ถกรรม การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ดนตรี/นาฎศิลป์ ✓✓ ศาสนา ประเพณีและวัฒนธรรมท้องถ่ิน ✓ ภาษาและวรรณกรรม อน่ื ๆ ...................................……… ๔. จดุ เดน่ ของภมู ิปัญญาท้องถ่นิ พ่ออาจารย์ หรือ ป้อจ๋าน หรือ พิธีกรในงานมงคลและอวมงคล การทำบุญในพระพุทธศาสนา มี ๒ อย่าง ได้แก่ ๑. ทำบุญในงานมงคล ได้แก่ การทำบุญในโอกาสต่าง ๆ เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ตนเองและญาติ สนิทมิตรสหาย เช่น การทำบญุ ขึ้นบ้านใหม่ การแตง่ งาน เป็นตน้ ๒. ทำบุญในงานอวมงคล ได้แก่ การทำบุญเพื่อความสุขความเจริญแกผ่ ู้อื่นที่ตนควรสงเคราะห์หรอื ท่ี ควรบชู า การทำบุญเก่ยี วกบั การตาย เช่น การทำบญุ หน้าศพ การทำบญุ อัฐบิ รรพบุรุษ เปน็ ตน้ บญุ พิธที ้งั ๒ ประเภทน้นี ิยมนิมนต์พระภิกษสุ งฆ์มาสวดพระพทุ ธมนต์, เจริญพระพุทธมนต์, เล้ียงพระ และถวายไทยธรรม ฉะนั้นจงึ มผี ู้เกี่ยวข้องในการปฏิบัตเิ ป็น ๒ ฝ่ายคือ ผู้ทำบญุ เรยี กวา่ เจา้ ภาพ หมายถึง ผู้ท่จี ะทำบุญ, หรอื ผทู้ ำบญุ หรือผูท้ ่เี ป็นฝา่ ยให้ ผู้ประกอบพธิ กี รรม หรอื เรียกว่า ฝ่ายภิกษสุ งฆ์ หรอื ผูท้ ีเ่ ป็นฝ่ายรับ

๕๑ ป้อจ๋าน เป็นผู้มีภูมิปัญญา เพราะเคยบวชเป็นพระมาก่อน รู้ขั้นตอน และวิธีปฏิบัติ ตลอดจนมีความ ชำนาญเป็นพิเศษ สภาพปัจจุบันคำว่า \"ป้อจ๋าน\" มีชื่อเรียกหลายอย่างเช่น \"ปู่จ๋านวัด\" \"ปู่อาจ๋านวัด\" \"อาจารย์วัด\" \"มัคนายกวัด\" ซึ่งความหมายโดยรวมแล้วก็คือ ผู้นำทางศาสนพิธีฝ่ายชาวบ้าน ส่วนอีกฝ่ายหนึ่งนั้นก็คือพระสงฆ์ เมื่อมี พิธกี รรมทง้ั ฝา่ ยพระสงฆ์และชาวบ้านต้องมาร่วมประกอบพิธีกรรมด้วยกัน จึงมคี ำพูดเล่น ๆ กนั วา่ \"ออ้ ยกับจ๊าง แม่ฮ้าง กับหนาน ปู่จ๋านกับตุ๊เจ้า\" หรือของหวานกับคนเฒ่า หรือว่า \"จ้างซอหากิ๋นกับขี้เหล้า ตุ๊เจ้าหากิ๋นกับปู่จ๋าน\" ซึ่งทั้งสอง ฝ่ายนต้ี ้องอาศยั ซ่ึงกันและกัน ตรงกบั สุภาษติ ไทยกลางท่ีวา่ \"น้ำพงึ่ เรือ เสอื พ่งึ ป่า\" ๕. รายละเอยี ดของภมู ปิ ญั ญาท้องถิน่ อาจารย์สุรเชษฐ์ ศิริข่วง เป็นผู้นำทางศาสนพิธี เป็นผู้รู้ระเบียบแบบแผนต่าง ๆ ทั้งในแบบโบราณ และแบบสมัยปัจจุบัน พอเป็นแนวเป็นหลักในการประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ เป็นที่ปรึกษาหารือของชาวบ้านในเรื่อง ต่าง ๆ ได้ แม้กระทั่งการหามื้อหาวัน เป็นผู้อยู่ท่ามกลางระหว่างพระกับศรัทธาชาวบ้าน เรื่องใดที่พระพูดกับชาวบ้าน โดยตรงไมไ่ ด้ ยอ่ มเป็นหน้าท่ขี องอาจารย์จะพดู แทน เรือ่ งใดที่ชาวบ้านเกิดแคลงใจ ไมอ่ าจจะพดู กับพระโดยตรงได้ก็เป็น หนา้ ทขี่ องอาจารย์วดั และพูดแทนศรัทธา ทง้ั น้ใี หย้ ดื ความสามคั คเี ปน็ หลกั ๖. การประชาสัมพันธแ์ ละเผยแพรภ่ ูมิปญั ญาทอ้ งถิน่ ✓ ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพร่ให้กบั ผสู้ นใจ มีการดูงานแลว้ จากบคุ คลภายนอกแลว้ ...........……..ครั้ง/…………….…..ราย มีการนำไปใช้ - ในพนื้ ท่เี ดยี วกนั …………..ราย - นอกพนื้ ท่ี………………….ราย อื่น ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลกั ษณะของภูมิปัญญาท้องถิ่น ✓ ภมู ิปัญญาท้องถิน่ ดั้งเดมิ ไดร้ ับการถ่ายทอดมาจาก …ศึกษาเรยี นรดู้ ว้ ยตนเองจากผรู้ ู้และพระสงฆ์... ภูมปิ ญั ญาท้องถน่ิ ทีไ่ ด้พัฒนาและตอ่ ยอด - แบบเดิม คือ …............................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ไดพ้ ฒั นาและต่อยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... ............................................................................................................................. ............................. ภูมปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ /นวัตกรรมท่ีคิดคน้ ข้นึ มาใหม่ ๘. วตั ถุดิบท่ใี ช้ประโยชน์ในผลิตภัณฑ์ท่ีเกดิ จากภมู ิปัญญา ซึง่ มีในพืน้ ที่ พ้นื ท่ีอนื่ ไม่มี มี ได้แก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี

๕๒ ภาพประกอบ ผนู้ ำทางศาสนพธิ ี งานแต่ง งานบวช งานอวมงคล (งานศพ) หมายเหตุ ภาพอ้างอิงจากการค้นหาออนไลน์

๕๓ ขอ้ มูลภูมิปัญญาในทอ้ งถิ่น หรือปราชญ์ชาวบา้ น ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 14. มะขามแก้วบัวตองหตั ถกรรมผา้ พน้ื เมอื ง ๑. ชือ่ ภูมิปัญญาท้องถน่ิ ............มะขามแกว้ บวั ตองหัตถกรรมผา้ พื้นเมือง……………………………………………….. ๒. เจา้ ของภูมปิ ญั ญาท้องถน่ิ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นางจไุ รรัตน์ อปุ สรรค.์ .........อาย.ุ .......64 ป.ี ............................... อาชพี ธุรกิจสว่ นตวั ทอี่ ยู่ บ้านเลขท่ี …47/3... ชมุ ชน ..พระนอน.... ตำบล ...ในเวียง.... อำเภอ ..เมอื งแพร่.. จังหวดั ...แพร่.. รหัสไปรษณีย์ ...54000.................... โทรศพั ท์ ……08 6910 7544………….…………………………….… E-mail address …………………………………………………………………………..………………………………………….. ๓. ประเภทของภูมิปัญญาท้องถ่นิ ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศิลปกรรม/จติ รกรรม/ประติมากรรม ✓ ศลิ ปหัตถกรรม ✓ ดนตรี/นาฎศิลป์ การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ศาสนา ประเพณแี ละวัฒนธรรมทอ้ งถิน่ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อืน่ ๆ ...................................……… ๔. จดุ เด่นของภมู ปิ ัญญาท้องถน่ิ มะขามแก้ว การแปรรูปมะขามเพื่อไม่ให้เน่าเสียโดยเปล่าประโยชน์ จึงนำมาปรุงรสแจกจา่ ยให้เพื่อน บา้ นไดช้ ิมก่อนผลิตออกวางจำหน่ายมาจนถึงปัจจบุ ัน โดยมีจดุ เดน่ ทคี่ วามเหนียวนมุ่ ชมุ่ คอ ชืน่ ใจ ถกู หลกั อนามัย ราคา ประหยดั จงึ กลายเป็นสินค้าในดวงใจของผู้ท่ีชืน่ ชอบของทานเล่นรสเปรี้ยว หัตถกรรมผ้าพื้นเมือง งานหัตถกรรมผ้าพื้นเมือง ลวดลายของฝ้ายทอมือยังคงอัตลักษณ์เดิมจาก บรรพบรุ ุษ ใส่ใจในทุกข้ันตอน จึงมคี วามงดงาม เน้อื ผ้ามมี ิติ มีความเรยี บหรู ดูมีชีวิตชีวา นำไปเป็นของฝากของที่ระลึก ได้อกี ดว้ ย กรรมวธิ ีถา่ ยทอด สบื สานจากรุน่ สู่รุ่น และการสรา้ งสรรคล์ วดลายดัง้ เดิมมาประยุกต์ใหท้ ันยุคทนั สมยั ๕. รายละเอียดของภมู ิปัญญาท้องถนิ่ มะขามแก้ว มะขามแกว้ บัวตอง สว่ นผสม 1. มะขามเปยี กแกะเมลด็ สับละเอยี ด 1 1/2 ถว้ ย

๕๔ 2. นำ้ เยน็ 1 ถ้วย 3. เกลือสมทุ ร 4 ช้อนโตะ๊ 4. พริกข้หี นูโขลกละเอียด 1/2 ช้อนโต๊ะ 5. น้ำตาลทราย 9 ถ้วย วธิ ีทำ 1. ละลายมะขามกบั นำ้ เยน็ เทใสก่ ระทะทองเหลอื ง ตง้ั ไฟกลาง 2. พอมะขามละลายดีใส่เกลือป่น พริกขี้หนู โขลก น้ำตาลทราย 3 ถ้วย เคี่ยวให้เหนียวจนเป็น ยางมะตูม 3. เตมิ นำ้ ตาลทีละถ้วย จนครบ 8 ถว้ ย คนให้เข้ากันดี แลว้ ยกลงทิง้ ไว้ให้เย็น แล้ว นำมาป้นั เปน็ เมด็ กลม ๆ แล้วนำมา คลุกกบั นำ้ ตาลทรายทเ่ี หลอื 1 ถ้วย 4. เก็บใสภ่ าชนะท่มี ีฝาปดิ มดิ ชิด หรอื จะหอ่ กระดาษแก้วกไ็ ด้ งานหัตถกรรมผ้าพื้นเมือง ขั้นตอนที่ 1 เป็นการตรวจสอบก่อนที่จะเริ่มกระบวนการผลิต ซึ่งเป็นเวลาที่เป็นการตรวจสอบ วัตถุดิบผ้า ดา้ ย ซิป ผ้าซบั ใน ด้าย แพทเทริ น์ ครั้งสุดท้ายก่อนผลติ จริง ขั้นตอนที่ 2 การมองโดยภาพรวมเมื่อเย็บเรียบร้อยแบบแยกชิ้นตามแพทเทิร์น ผลงานทางด้าน ฝมี ือที่ทำของแรงงาน การวดั คณุ ภาพกระเป๋า ขนาด การเก็บขอบ มมุ ซิป การเก็บรายละเอียดของผลติ ภณั ฑเ์ ม่ือทำการ เยบ็ เรยี บร้อยแลว้ ขนั้ ตอนท่ี 3 ขน้ั ตอนนเ้ี ปน็ การสุ่มตรวจก่อนที่สินค้าจะถูกส่งใหล้ ูกค้าท้ังหมดหรือบางสว่ น ๖. การประชาสมั พนั ธแ์ ละเผยแพร่ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ ✓ ยงั ไม่เคยมกี ารเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบคุ คล ✓ เคยเผยแพร่ให้กับลูกศษิ ย์ และผ้สู นใจ มกี ารดูงานแลว้ จากบุคคลภายนอกแลว้ ...........……..ครงั้ /…………….…..ราย มกี ารนำไปใช้ - ในพ้นื ทีเ่ ดียวกัน…………..ราย - นอกพ้นื ที่………………….ราย อืน่ ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลักษณะของภูมิปญั ญาท้องถิ่น ภมู ปิ ัญญาท้องถน่ิ ดั้งเดมิ ไดร้ ับการถ่ายทอดมาจาก …………….…………………………………………………. ✓ ภมู ปิ ัญญาท้องถ่ินท่ีได้พฒั นาและตอ่ ยอด - แบบเดิม คือ …อบรมการปักลวดลายแบบพืน้ บา้ น……………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………….………………………………………… …………………………………………………………………………….…………………………………………………………… - ไดพ้ ัฒนาและตอ่ ยอด คือ …ลวดลายร่วมสมยั แบบพ้นื เมืองประยุกต์ ……………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถิน่ /นวัตกรรมทคี่ ดิ ค้นข้ึนมาใหม่

๕๕ ๘. วตั ถุดิบท่ใี ชป้ ระโยชน์ในผลิตภัณฑท์ ีเ่ กดิ จากภมู ิปัญญา ซง่ึ มีในพืน้ ท่ี พืน้ ที่อ่นื ไม่มี มี ไดแ้ ก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี หมายเหตุ : …………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………….. ภาพประกอบ

๕๖ ข้อมูลภูมิปัญญาในท้องถิน่ หรือปราชญ์ชาวบ้าน ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 15. หตั ถศิลป์มะป้าวแห้ง ๑. ช่ือภูมปิ ัญญาท้องถิ่น ............หัตถศลิ ป์มะป้าวแห้ง……………………………………………….. ๒. เจา้ ของภูมิปัญญาท้องถนิ่ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นายสมโภชน์ อปุ สรรค.์ .........อาย.ุ .......68 ปี............................ อาชพี ขา้ ราชการบำนาญ ท่อี ยู่ บ้านเลขที่ …47/3... ชมุ ชน ..พระนอน.... ตำบล ...ในเวยี ง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จังหวดั ...แพร่.. รหสั ไปรษณยี ์ ...54000.................... โทรศพั ท์ ……08 3766 8434………….…………………………….… E-mail address …………………………………………………………………………..………………………………………….. ๓. ประเภทของภูมปิ ญั ญาท้องถิ่น ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศลิ ปกรรม/จติ รกรรม/ประติมากรรม ✓ ศลิ ปหตั ถกรรม ✓ ดนตร/ี นาฎศลิ ป์ การแพทย์แผนไทย ✓ ศาสนา ประเพณแี ละวัฒนธรรมทอ้ งถ่ิน ✓ ภาษาและวรรณกรรม อน่ื ๆ ...................................……… ๔. จุดเดน่ ของภมู ปิ ัญญาท้องถิ่น หัตถศิลป์มะป้าวแห้ง หรือ หัตถศิลป์กะลา งานประดิษฐ์ที่มีความคิดสร้างสรรค์ ประดิษฐ์งานออกมา ให้มีจุดเด่นเฉพาะชิ้นงาน การใช้วัตถุดิบที่หาได้ง่ายในพื้นที่ต้นทุนไม่สูง ก็สามารถสร้างรายได้ได้งามเกินคาด อย่าง “งานกะลามะพร้าว” จำลองเป็นรูปสัตว์ต่าง ๆ เช่น มด ปลา ต่อ แตน เป็นต้น หรือจำลองเหตุการณ์ วัฒนธรรม เช่น รำวงมว่ นใจ๋ เป็นต้น ๕. รายละเอียดของภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ หัตถศิลป์มะป้าวแห้ง อุปกรณ์ที่ใช้ในการทำหัตถศิลป์มะป้าวแห้ง มีดังนี้คือ เครื่องขัด เครื่องเจียร เครื่องตัด กระดาษทราย ค้อน กาวชนิดต่าง ๆ อาทิ กาวลาเท็กซ์ กาวยาง และกาวร้อน เป็นต้น รูปทรงของกะลาที่ตัด มาติดนั้น จะตัดเป็นทรงอะไรก็ได้แลว้ แต่การออกแบบดีไซน์ โดยเวลาติดกะลาต้องเว้นช่องห่างไว้เล็กน้อยเมื่อทำการติด กะลาเรียบร้อยแล้ว ก็นำไปขัดผิวให้เรียบ จัดแสดงเรื่องราวเกี่ยวกับงานหัตถกรรม และหัตถศิลป์ล้ำค่าให้ผู้สนใจได้ เรยี นร้แู ละศกึ ษาต่อไป

๕๗ ๖. การประชาสมั พนั ธ์และเผยแพร่ภูมิปัญญาท้องถ่ิน ✓ ยังไมเ่ คยมกี ารเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพร่ให้กับลกู ศิษย์ และผ้สู นใจ มกี ารดูงานแล้วจากบุคคลภายนอกแล้ว...........……..ครัง้ /…………….…..ราย มกี ารนำไปใช้ - ในพื้นที่เดียวกัน…………..ราย - นอกพ้ืนที่………………….ราย อ่ืน ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลกั ษณะของภูมิปัญญาท้องถิ่น ภูมปิ ัญญาท้องถ่นิ ด้ังเดมิ ได้รับการถา่ ยทอดมาจาก …………….…………………………………………………. ✓ ภูมปิ ัญญาท้องถ่ินท่ไี ด้พัฒนาและต่อยอด - แบบเดิม คอื …ศึกษาเรยี นรู้ดว้ ยตนเองและจากผู้รู้ ผูม้ ีประสบการณ์……………………………………… ……………………………………………………………………………………………….………………………………………… …………………………………………………………………………….…………………………………………………………… - ได้พฒั นาและต่อยอด คือ …ออกแบบความคิดสรา้ งสรรค์ ประดษิ ฐ์งานออกมาให้มีจุดเด่นเฉพาะ ชน้ิ งานและมเี อกลกั ษณเ์ ฉพาะตัว...................................................................................................... ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถ่ิน/นวัตกรรมท่ีคิดค้นข้ึนมาใหม่ ๘. วัตถดุ ิบท่ีใช้ประโยชนใ์ นผลิตภณั ฑ์ท่ีเกิดจากภมู ิปญั ญา ซง่ึ มใี นพื้นท่ี พน้ื ท่อี ื่นไม่มี มี ได้แก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี หมายเหตุ : …………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..

๕๘ ภาพประกอบ

๕๙ ข้อมูลภูมปิ ัญญาในท้องถ่นิ หรอื ปราชญ์ชาวบ้าน ชมุ ชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 16. หตั ถกรรมผ้าพ้นื เมือง ๑. ชื่อภูมิปัญญาท้องถ่ิน ............หตั ถกรรมผ้าพ้นื เมือง…………………………………………………………………………. ๒. เจา้ ของภูมิปัญญาท้องถน่ิ /ปราชญ์ชาวบ้าน ..........นางวรนชุ วงคค์ ำแกว้ .........อาย.ุ .......56 ปี............................ อาชพี ธรุ กิจสว่ นตวั ทอ่ี ยู่ บา้ นเลขท่ี …55... ชุมชน ..พระนอน.... ตำบล ...ในเวยี ง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จงั หวัด ...แพร่.. รหัสไปรษณีย์ ...54000.................... โทรศัพท์ ……08 4740 9664………….…………………………….… E-mail address …………………………………………………………………………..………………………………………….. ๓. ประเภทของภูมิปญั ญาท้องถิน่ ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมอื ) เกษตร ศลิ ปกรรม/จติ รกรรม/ประติมากรรม ✓ ศิลปหตั ถกรรม ✓ ดนตร/ี นาฎศลิ ป์ การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ศาสนา ประเพณีและวฒั นธรรมท้องถน่ิ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อ่นื ๆ ...................................……… ๔. จดุ เด่นของภูมิปญั ญาทอ้ งถ่ิน หัตถกรรมผ้าพื้นเมือง งานหัตถกรรมผ้าพื้นเมือง ลวดลายของฝ้ายทอมือยังคงอัตลักษณ์เดิมจาก บรรพบรุ ุษ ใส่ใจในทุกขั้นตอน จงึ มคี วามงดงาม เน้ือผ้ามมี ติ ิ มีความเรียบหรู ดมู ีชีวิตชวี า นำไปเป็นของฝากของท่ีระลึก ไดอ้ ีกดว้ ย กรรมวธิ ีถ่ายทอด สบื สานจากรนุ่ สรู่ ่นุ และการสรา้ งสรรค์ลวดลายดงั้ เดิมมาประยกุ ตใ์ ห้ทนั ยุคทนั สมัย ๕. รายละเอียดของภูมปิ ัญญาท้องถิน่ งานหัตถกรรมผ้าพืน้ เมือง ขั้นตอนที่ 1 เป็นการตรวจสอบก่อนที่จะเริ่มกระบวนการผลิต ซึ่งเป็นเวลาที่เป็นการ ตรวจสอบวตั ถดุ บิ ผ้า ดา้ ย ซิป ผา้ ซบั ใน ด้าย แพทเทริ น์ ครัง้ สุดทา้ ยกอ่ นผลิตจรงิ ขั้นตอนที่ 2 การมองโดยภาพรวมเมื่อเย็บเรียบร้อยแบบแยกชิ้นตามแพทเทิร์น ผลงาน ทางด้านฝีมือที่ทำของแรงงาน การวัด คุณภาพกระเป๋า ขนาด การเก็บขอบ มุมซิป การเก็บรายละเอียดของผลิตภัณฑ์ เมื่อทำการเยบ็ เรียบรอ้ ยแลว้

๖๐ ข้ันตอนที่ 3 ขนั้ ตอนนเ้ี ป็นการสุ่มตรวจกอ่ นท่ีสินค้าจะถูกส่งให้ลูกค้าทั้งหมดหรอื บางสว่ น ๖. การประชาสัมพนั ธแ์ ละเผยแพรภ่ มู ปิ ญั ญาท้องถน่ิ ✓ ยงั ไม่เคยมีการเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบคุ คล ✓ เคยเผยแพร่ให้กบั ผู้สนใจ และเป็นวิทยากรหลักสตู รระยะสัน้ ของ กศน.อำเภอเมืองแพร่ มีการดงู านแล้วจากบคุ คลภายนอกแลว้ ...........……..คร้ัง/…………….…..ราย มีการนำไปใช้ - ในพื้นทเี่ ดียวกัน…………..ราย - นอกพนื้ ท่ี………………….ราย อน่ื ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลักษณะของภมู ิปัญญาท้องถน่ิ ภูมิปญั ญาท้องถน่ิ ดั้งเดมิ ไดร้ บั การถา่ ยทอดมาจาก …………….…………………………………………………. ✓ ภูมิปญั ญาท้องถ่ินทีไ่ ด้พัฒนาและตอ่ ยอด - แบบเดิม คอื …ศึกษาเรยี นร้ดู ้วยตนเองและจากผู้รู้ ผมู้ ปี ระสบการณ์และผา่ นการอบรมหลกั สตู ร ระยะส้ัน - ไดพ้ ฒั นาและต่อยอด คือ …ออกแบบความคดิ สร้างสรรค์ ประดิษฐง์ านออกมาให้มีจุดเด่นเฉพาะ ช้ินงานและมเี อกลกั ษณ์เฉพาะตัว...................................................................................................... ภูมปิ ญั ญาท้องถิ่น/นวัตกรรมท่ีคดิ คน้ ข้ึนมาใหม่ ๘. วตั ถดุ ิบทใ่ี ชป้ ระโยชน์ในผลติ ภณั ฑ์ท่เี กดิ จากภูมิปัญญา ซ่ึงมีในพื้นที่ พน้ื ทอี่ ่นื ไม่มี มี ไดแ้ ก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี หมายเหตุ : …………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..

๖๑ ภาพประกอบ

๖๒ ข้อมูลภูมิปัญญาท้องถิ่นและปราชญช์ าวบา้ น ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 17. แคบหมคู รูวิจิตร ๑. ช่ือภูมปิ ัญญาท้องถิ่น ............แคบหมูครวู จิ ิตร…………………………………………………………………………. ๒. เจ้าของภูมปิ ัญญาท้องถนิ่ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นางพรรณนา เจตะภยั .........อาย.ุ .......58 ปี............................ อาชพี ค้าขาย ที่อยู่ บ้านเลขที่ …45... ชมุ ชน ..พระนอน.... ตำบล ...ในเวยี ง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จงั หวัด ...แพร่.. รหสั ไปรษณีย์ ...54000.................... โทรศพั ท์ ……08 9954 2369………….…………………………….… E-mail address …………………………………………………………………………..………………………………………….. ๓. ประเภทของภูมิปญั ญาท้องถ่ิน ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมอื ) เกษตร ศิลปกรรม/จติ รกรรม/ประติมากรรม ศิลปหัตถกรรม การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ดนตร/ี นาฎศลิ ป์ ✓ ศาสนา ประเพณีและวัฒนธรรมท้องถ่ิน ✓ ภาษาและวรรณกรรม อ่ืน ๆ ...................................……… ๔. จดุ เดน่ ของภูมปิ ญั ญาท้องถนิ่ แคบหมูครูวิจิตร แคบหมู เป็นอาหารขึ้นชื่อของชาวล้านนา ใช้รับประทานร่วมกับอาหารอื่น ๆ เช่น น้ำพริก ขนมจีนน้ำเงี้ยว ใช้เป็นส่วนผสมในการตำน้ำพริก หรือแกง เช่น แกงบอน แกงผักตำลึง (แกงผักแคบ) แกงหน่อไม้ แคบหมูมีทั้งชนิดติดมัน และไม่ติดมัน ที่เรียกกันว่า แคบหมูไร้มัน ชาวล้านนาดั้งเดิม นิยมรับประทาน แคบหมูเป็นอาหาร (รัตนา พรหมพชิ ัย, 2542, หน้า 1345; บุญธรรม ไพรบูลย์, สมั ภาษณ์, 3 กรกฎาคม 2550) แคบหมคู รวู ิจิตร เปน็ สูตรของครูวจิ ิตร เจตะภยั มอี าชีพ ขา้ ราชการครู (ปจั จบุ ัน เสียชีวิต) ภรรยาและ บตุ รจึงได้สืบทอดและประกอบอาชีพคา้ ขายแคบหมูครูวิจติ ร

๖๓ ๕. รายละเอยี ดของภมู ิปัญญาท้องถิน่ การทำแคบหมู ส่วนผสม 1. หนังหมูติดมนั 2 กโิ ลกรัม 2. เกลอื 1 ชอ้ นชา 3. ซอี ว้ิ ดำ 1/2 ช้อนโต๊ะ 4. นำ้ มนั หมู 2 กโิ ลกรมั วิธีการทำ 1. สบั หนงั หมขู นาด 1 x 6 นวิ้ 2. ใส่ซีอ๊วิ ดำและเกลือ คลกุ เคลา้ กบั หนงั หมูในกระทะใหเ้ ข้ากนั หมักไวป้ ระมาณ 10 นาที 3. ใสน่ ้ำมนั ลงในกระทะหนังหมู ต้ังไฟออ่ นๆ 4. พอหมตู งึ ตวั ให้ทอดต่อไปเร่ือย ๆ ประมาณ 30 นาที 5. ตกั หมูขน้ึ พกั ไวป้ ระมาณ 10 นาที 6. หนังหมูในนำ้ มนั รอ้ นจดั อีกครง้ั หนึ่ง ทอดจนหนงั หมเู หลอื งและกรอบ 7. ตักข้นึ พกั ไว้ให้เย็น รอบรรจุในถุงเพอ่ื รักษาความกรอบของแคบหมูไว้ เคล็ดลับในการปรงุ /เลอื กส่วนผสม ใช้หนังหมูส่วนสันหลังหรือหนังสะโพก ใช้หมูที่มีอายุประมาณ 4 เดือน หนังหมูต้องสด ไมม่ กี ลน่ิ เก็บไวใ้ นตเู้ ยน็ ไดน้ าน 15 วัน ๖. การประชาสัมพันธแ์ ละเผยแพรภ่ มู ิปัญญาท้องถน่ิ ✓ ยงั ไม่เคยมกี ารเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพร่ให้กับผู้สนใจ และเปน็ วทิ ยากรหลักสูตรระยะส้นั ของ กศน.อำเภอเมืองแพร่ มกี ารดูงานแล้วจากบคุ คลภายนอกแลว้ ...........……..ครั้ง/…………….…..ราย มกี ารนำไปใช้ - ในพนื้ ทเ่ี ดียวกัน…………..ราย - นอกพนื้ ท่ี………………….ราย อนื่ ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลักษณะของภมู ิปัญญาท้องถน่ิ ภมู ปิ ญั ญาท้องถิ่นด้ังเดมิ ได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก …………….…………………………………………………. ✓ ภมู ิปญั ญาท้องถ่นิ ท่ีได้พัฒนาและต่อยอด - แบบเดมิ คอื …ศึกษาเรยี นรู้กบั เจ้าของสูตรคือค่สู มรส................................................................... - ได้พัฒนาและตอ่ ยอด คือ …ทำตามสตู รด้ังเดิม และพฒั นาผลิตภณั ฑใ์ ห้หลากหลายมากขนึ้ เดิมมี เพียง แคบหมูติดมัน ปัจจบุ ันมี แคบหมตู ดิ มนั แคบหมูพอง กากาหมู แคบหมูไร้มัน และมีหลากหลายขนาด เรมิ่ ต้นท่ี ราคา 20 บาทขนึ้ ไป และยงั มหี มสู วรรค์ นำ้ พริกลาบ นำ้ พรกิ หนุ่ม น้ำพริกตาแดง ข้างแต๋น เป็นของฝากจังหวัดแพร่ ภูมิปญั ญาทอ้ งถ่ิน/นวตั กรรมทค่ี ิดคน้ ขึ้นมาใหม่

๖๔ ๘. วตั ถุดิบท่ใี ชป้ ระโยชน์ในผลิตภัณฑท์ ีเ่ กดิ จากภมู ิปัญญา ซงึ่ มใี นพื้นท่ี พืน้ ท่ีอืน่ ไม่มี มี ไดแ้ ก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี หมายเหตุ : …………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………….. ภาพประกอบ

๖๕ ขอ้ มูลภมู ิปัญญาท้องถ่ินและปราชญ์ชาวบา้ น ชมุ ชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 18. ศาสนพิธีและความเชื่อทอ้ งถิ่น ๑. ชือ่ ภูมิปัญญาท้องถ่ิน ............ศาสนพิธีและความเชอ่ื ท้องถ่ิน…………………………………………………… ๒. เจ้าของภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นายมานิต จินะวงค.์ ........อาย.ุ .......75 ปี...................... อาชีพ ค้าขาย ท่ีอยู่ บ้านเลขที่ …45... ชมุ ชน ..พระนอน.... ตำบล ...ในเวยี ง.... อำเภอ ..เมอื งแพร่.. จงั หวดั ...แพร่... รหัสไปรษณยี ์ ...54000.................... โทรศพั ท์ ……08 5041 7562………….…………………………….… E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………… ๓. ประเภทของภูมิปัญญาท้องถิ่น ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมอื ) เกษตร ศลิ ปกรรม/จติ รกรรม/ประติมากรรม ศิลปหัตถกรรม การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ดนตรี/นาฎศิลป์ ✓✓ ศาสนา ประเพณีและวฒั นธรรมท้องถน่ิ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อ่นื ๆ ...................................……… ๔. จุดเดน่ ของภูมิปญั ญาทอ้ งถิน่ พ่ออาจารย์ หรือ ป้อจ๋าน หรือ พิธีกรในงานมงคลและอวมงคล การทำบุญในพระพุทธศาสนา มี ๒ อย่าง ได้แก่ ๑. ทำบุญในงานมงคล ได้แก่ การทำบุญในโอกาสต่าง ๆ เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ตนเองและญาติ สนทิ มติ รสหาย เช่น การทำบญุ ขนึ้ บา้ นใหม่ การแต่งงาน เปน็ ตน้ ๒. ทำบุญในงานอวมงคล ได้แก่ การทำบุญเพื่อความสุขความเจริญแก่ผู้อืน่ ที่ตนควรสงเคราะห์หรอื ท่ี ควรบชู า การทำบุญเก่ียวกับการตาย เชน่ การทำบญุ หนา้ ศพ การทำบุญอัฐบิ รรพบรุ ษุ เป็นต้น บุญพธิ ที ัง้ ๒ ประเภทนน้ี ิยมนิมนต์พระภิกษุสงฆ์มาสวดพระพุทธมนต์, เจริญพระพุทธมนต์, เล้ียงพระ และถวายไทยธรรม ฉะน้ันจึงมผี ู้เกย่ี วขอ้ งในการปฏิบตั ิเป็น ๒ ฝ่ายคอื ผูท้ ำบญุ เรียกว่า เจา้ ภาพ หมายถงึ ผูท้ ี่จะทำบุญ, หรือผู้ทำบุญ หรอื ผทู้ ่เี ปน็ ฝ่ายให้ ผู้ประกอบพธิ กี รรม หรือเรียกวา่ ฝา่ ยภกิ ษุสงฆ์ หรอื ผทู้ ี่เป็นฝา่ ยรบั

๖๖ ป้อจ๋าน เป็นผู้มีภูมิปัญญา เพราะเคยบวชเป็นพระมาก่อน รู้ขั้นตอน และวิธีปฏิบัติ ตลอดจนมีความ ชำนาญเป็นพิเศษ สภาพปัจจุบันคำว่า \"ป้อจ๋าน\" มีชื่อเรียกหลายอย่างเช่น \"ปู่จ๋านวัด\" \"ปู่อาจ๋านวัด\" \"อาจารย์วัด\" \"มัคนายกวัด\" ซึ่งความหมายโดยรวมแล้วก็คือ ผู้นำทางศาสนพิธีฝ่ายชาวบ้าน ส่วนอีกฝ่ายหนึ่งนั้นก็คือพระสงฆ์ เมื่อมี พิธีกรรมทั้งฝ่ายพระสงฆ์และชาวบ้านต้องมาร่วมประกอบพิธีกรรมด้วยกัน จึงมีคำพูดเล่น ๆ กันว่า \"อ้อยกับจ๊าง แมฮ่ ้างกับหนาน ป่จู า๋ นกับตุเ๊ จา้ \" หรือของหวานกับคนเฒ่า หรอื วา่ \"จ้างซอหากิ๋นกบั ขี้เหล้า ตเุ๊ จ้าหากิ๋นกับปู่จ๋าน\" ซึ่งท้ัง สองฝ่ายนตี้ ้องอาศัยซ่งึ กนั และกนั ตรงกบั สุภาษิตไทยกลางที่วา่ \"นำ้ พ่งึ เรือ พึง่ ปา่ \" ๕. รายละเอียดของภูมิปัญญาท้องถ่ิน อาจารย์มานิต เปน็ ผนู้ ำทางศาสนพธิ ี เป็นผูร้ ้รู ะเบียบแบบแผนตา่ ง ๆ ท้งั ในแบบโบราณและแบบสมัย ปัจจุบัน พอเป็นแนวเป็นหลักในการประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ เป็นที่ปรึกษาหารือของชาวบ้านในเรื่องต่าง ๆ ได้ แม้กระทง่ั การหามื้อหาวนั เป็นผู้อยู่ทา่ มกลางระหว่างพระกับศรัทธาชาวบา้ น เร่อื งใดท่ีพระพูดกับชาวบา้ นโดยตรงไม่ได้ ย่อมเป็นหน้าที่ของอาจารย์จะพูดแทน เรื่องใดที่ชาวบ้านเกิดแคลงใจ ไม่อาจจะพูดกับพระโดยตรงได้ก็เป็นหน้าที่ของ อาจารย์วัดและพูดแทนศรัทธา ทงั้ น้ใี ห้ยืดความสามัคคเี ป็นหลกั ๖. การประชาสัมพันธแ์ ละเผยแพรภ่ ูมปิ ัญญาท้องถนิ่ ✓ ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร่ / ใชเ้ ฉพาะบคุ คล ✓ เคยเผยแพร่ให้กับผสู้ นใจ มีการดงู านแลว้ จากบุคคลภายนอกแลว้ ...........……..คร้งั /…………….…..ราย มีการนำไปใช้ - ในพ้ืนทเ่ี ดียวกัน…………..ราย - นอกพืน้ ท่ี………………….ราย อื่น ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลกั ษณะของภูมิปัญญาท้องถ่นิ ✓ ภมู ิปญั ญาท้องถนิ่ ด้ังเดมิ ได้รบั การถ่ายทอดมาจาก …ศึกษาเรยี นรดู้ ว้ ยตนเองจากผูร้ ู้และพระสงฆ์... ภมู ิปญั ญาท้องถ่นิ ท่ไี ด้พัฒนาและต่อยอด - แบบเดิม คอื …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ไดพ้ ฒั นาและตอ่ ยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... .................................................................................................................................... ...................... ภมู ปิ ญั ญาท้องถนิ่ /นวตั กรรมท่ีคดิ ค้นข้ึนมาใหม่ ๘. วัตถุดบิ ทีใ่ ช้ประโยชน์ในผลิตภณั ฑ์ที่เกิดจากภูมปิ ัญญา ซงึ่ มใี นพน้ื ท่ี พ้ืนทอ่ี ืน่ ไม่มี มี ไดแ้ ก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี

๖๗ ภาพประกอบ ผนู้ ำทางศาสนพธิ ี งานแต่ง งานบวช งานอวมงคล (งานศพ) หมายเหตุ ภาพอ้างอิงจากการค้นหาออนไลน์

๖๘ ข้อมูลภูมปิ ัญญาท้องถิ่นและปราชญ์ชาวบ้าน ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 19. แป้งขา้ วหมาก ๑. ช่ือภูมิปัญญาท้องถิน่ ............แปง้ ข้าวหมาก…………………………………………………… ๒. เจ้าของภูมปิ ัญญาท้องถนิ่ /ปราชญ์ชาวบ้าน ..........นางสาวจรูญศรี เคยมา.........อาย.ุ .......83 ปี...................... อาชีพ คา้ ขาย ทอี่ ยู่ บ้านเลขที่ …... ชมุ ชน ..เชตะวนั .... ตำบล ...ในเวยี ง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จงั หวดั ...แพร่... รหัสไปรษณีย์ ...54000.................... โทรศัพท์ ……06 3309 7486, 08 6915 8412………………. E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………………. ๓. ประเภทของภูมิปญั ญาท้องถ่ิน ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศลิ ปกรรม/จิตรกรรม/ประติมากรรม ศิลปหัตถกรรม การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ดนตร/ี นาฎศิลป์ ✓ ศาสนา ประเพณแี ละวฒั นธรรมทอ้ งถ่นิ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อนื่ ๆ ...................................……… ๔. จุดเด่นของภมู ิปัญญาทอ้ งถนิ่ แป้งข้าวหมาก ข้าวหมาก เมนูโบราณแบบไทย อีกหนึ่งเมนูอาหารว่างหวาน ๆ ข้าวหมากเป็น ผลติ ภณั ฑท์ ีไ่ ด้จากการหมักจุลนิ ทรีย์กลุ่มแบคทีเรียแลคติก (lactic acid bacteria หรือ LAB) สามารถก่อประโยชน์ต่อ ร่างกายของสง่ิ มชี ีวิตทม่ี นั อาศยั อยู่ โดยการปรับสมดุลของจุลินทรีย์ในทางเดนิ อาหาร และมปี ระโยชน์ตอ่ รา่ งกาย 1. ในข้าวหมาก มโี ปรไบโอตกิ ที่ดีต่อลำไส้ ช่วยรักษาสมดุลตอ่ เระบบทางเดนิ อาหาร ชว่ ยในเรื่องการ เผาพลาญ และชว่ ยให้ร่างกายผลิตกรดอินทรยี ์ชว่ ยในการขับถ่ายไดเ้ ปน็ อยา่ งดี 2. ช่วยทำใหก้ ระดูกและเมด็ เลอื ดแข็งแรง ปรบั ความสมดุลให้กับแบคทีเรยี ในรา่ งกาย 3. สร้างภูมคิ ้มุ กนั ช่วยให้ไม่เป็นไข้หวดั และทำใหร้ ่างกายไม่อ่อนล้าอ่อนเพลยี อกี ด้วย 4. กระต้นุ ให้มกี ารสร้างสารต้านอนมุ ลู อิสระ เปน็ เมนทู ่ีต้องใช้ความพิถีพถิ ัน โดยเฉพาะเร่ืองความสะอาด วา่ กันวา่ อุปกรณท์ ี่ทำขา้ วหมากน้ัน จะต้อง แยกไว้เฉพาะเลย หรือหากจะนำอุปกรณ์ที่ใช่ร่วมกับข้าวหมาก ต้องนำไปล้างและต้มให้สะอาดเฉพาะ เพราะหากไม่ สะอาด ข้าวหมากอาจจะเปรี้ยวหรือมีราขึ้นได้ และน้ำที่แช่หรือว่าทำความสะอาดข้าวเหนียว ต้องเป็นน้ำดื่มกรอง

๖๙ สะอาดเทานั้น สมัยอดีตใช้น้ำฝน นำมาใส่โอ่งไว้ แต่ปัจจุบันมีน้ำประปา ก็ต้องนำมากรองให้สะอาด แล้วนำมาล้างข้าว เหนียวอีกทีเพื่อความสะอาด ๕. รายละเอยี ดของภมู ปิ ัญญาทอ้ งถิ่น คุณยายจรัสศรี ได้ทำแป้งข้าวหมากขายมานาน ขายกระปุกละ 10 – 20 บาท โดยทำส่งขายร้าน ขายของชำภายในชมุ ชน โดยมขี ้นั ตอนและวิธที ำ ดังน้ี วตั ถุดิบและอุปกรณ์สำกรับทำขา้ วหมาก 1. ขา้ วเหนียวเกา่ 500 กรัม 2. ขา้ วเหนียว 1 กโิ ลกรัม 3. ซง้ึ น่ึง หม้อนึง่ ช้นั เดียว 4. ผ้าขาวบาง 5. กะละมงั 6. ถุงมือ 7. ตะแกรงตาถส่ี ำหรบั กรองขา้ วเหนยี วเพื่อลา้ ง 8. ทัพพี 9. ถว้ ยพลาสติกใสแ่ ปง้ ข้าวหมาก ๖. การประชาสมั พันธแ์ ละเผยแพร่ภูมิปญั ญาทอ้ งถ่นิ ✓ ยงั ไมเ่ คยมกี ารเผยแพร่ / ใชเ้ ฉพาะบคุ คล ✓ เคยเผยแพร่ให้กบั ผู้สนใจ มกี ารดูงานแล้วจากบุคคลภายนอกแลว้ ...........……..ครงั้ /…………….…..ราย มีการนำไปใช้ - ในพน้ื ทเ่ี ดียวกัน…………..ราย - นอกพื้นท่ี………………….ราย อนื่ ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลกั ษณะของภูมิปญั ญาท้องถน่ิ ✓ ภูมปิ ัญญาท้องถ่ินด้ังเดมิ ไดร้ ับการถา่ ยทอดมาจาก …ศึกษาเรยี นรู้ดว้ ยตนเองจากผูร้ ูแ้ ละบรรพบรุ ษุ ภูมปิ ัญญาท้องถ่นิ ท่ไี ด้พฒั นาและต่อยอด - แบบเดมิ คือ …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ไดพ้ ฒั นาและต่อยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... .................................................................................................................................... ...................... ภูมิปัญญาทอ้ งถนิ่ /นวตั กรรมทีค่ ิดคน้ ข้ึนมาใหม่

๗๐ ๘. วตั ถุดบิ ทใ่ี ชป้ ระโยชน์ในผลติ ภณั ฑ์ที่เกดิ จากภูมิปัญญา ซึง่ มใี นพื้นที่ พ้ืนทอี่ ่ืนไม่มี มี ได้แก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี ภาพประกอบ

๗๑ ขอ้ มูลภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ และปราชญช์ าวบ้าน ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 20. เมี่ยงคำ ๑. ชอื่ ภูมปิ ัญญาท้องถ่ิน ............เม่ยี งคำ…………………………………………………… ๒. เจ้าของภูมปิ ญั ญาท้องถน่ิ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นางภารณี รอดทรัพย์ .........อาย.ุ .......70 ปี...................... อาชพี ข้าราชการบำนาญ ท่อี ยู่ บ้านเลขท่ี …... ชมุ ชน ..เชตะวนั .... ตำบล ...ในเวยี ง.... อำเภอ ..เมอื งแพร่.. จงั หวัด ...แพร่... รหสั ไปรษณีย์ ...54000.................... โทรศพั ท์ ……08 9331 7499……………………………………………. E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………………. ๓. ประเภทของภูมิปญั ญาท้องถิน่ ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศิลปกรรม/จิตรกรรม/ประติมากรรม ศลิ ปหัตถกรรม การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ดนตร/ี นาฎศลิ ป์ ✓ ศาสนา ประเพณแี ละวัฒนธรรมทอ้ งถิ่น ✓ ภาษาและวรรณกรรม อน่ื ๆ ...................................……… ๔. จดุ เดน่ ของภมู ปิ ญั ญาท้องถิ่น เมี่ยง ความหมายตามพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 หมายถึง “ของกินเล่นที่ใช้ ใบไม้บางชนิด เช่น ใบชาหมัก ใบชะพลู ใบทองหลาง ห่อเครื่องที่มีถั่วลิสง มะพร้าว กุ้งแห้ง หัวหอม ขิง เป็นต้น มหี ลายชนดิ เรียกช่ือต่าง ๆ กัน เช่น เม่ียงคำ เม่ียงลาว เมีย่ งส้ม” และอีกความหมายหนง่ึ ก็คือ “ตน้ ชา” เป็นผลิตภัณฑ์ ท่ีไดจ้ ากการนำเอาใบชาที่มัดรวมเปน็ ก้อนไปผ่านการนง่ึ และแชใ่ นถังหมักให้ไดผ้ ลิตภณั ฑท์ ี่มลี ักษณะเปน็ การหมักดองใบ ชา ต้นเมี่ยงก็คือ พืชตระกูลต้นชานั่นเอง แต่เขาไม่นิยมนำไปต้มดื่มเหมือนใบชา แต่จะนำเอาใบสดของต้นเมี่ยงไปน่ึง และหมักไว้ให้มีรสเปรี้ยว แล้วเอามาอมกับเกลือ (ในใบเมี่ยงหรือใบชาจะมีกาเฟอีน เทนนิน และน้ำมันหอมระเหยอยู่ ด้วย) ในสมัยก่อนต้นเมี่ยงปลูกกันมากที่จังหวัดแพร่ บนภูเขาสูงแถวๆ ตำบลป่าแดง ตำบลช่อแฮ และตำบลสวนเขื่อน สำหรบั ทางจังหวัดพะเยา เชียงราย และเชยี งใหม่ กม็ ปี ลกู บ้าง วัฒนธรรมการกินเมี่ยงของชาวเหนือ เมี่ยง หรือใบชาของคนเหนือ เป็นอาหารว่างของชาวเหนือ ในอดีตที่ทุกบ้านจะมีเม่ียงไว้เป็นของกนิ และใช้ต้อนรับแขกหรือญาตทิ ่ีมาเยี่ยมเยือนโดยมหี ่อเม่ียงคู่กับขันหมากและ โป้ ยาขื่น (กระป๋องยาสูบ) โดยแขกจะแกะห่อเมี่ยงแล้วกินเมี่ยงที่เจ้าของบ้านต้อนรับแล้วจึงพูดคุยปรึกษาเรื่องราว

๗๒ ต่าง ๆ การกินเมี่ยงของคนเหนือ บางคนจะกินเมี่ยงคู่กับสูบปูรี (บุหรี่) หลังอาหาร บางคนที่ไม่สูบบุหรี่ก็กินเมี่ยงอย่าง เดียว เมยี่ งยงั มีความสำคัญในการจัดงานบญุ หรือพธิ กี รรมทางพุทธศาสนาทุกอยา่ งในภาคเหนือ เชน่ งานทำบุญขึ้นบ้าน ใหม่ งานบวช งานฉลององค์ผ้าป่า และกฐิน หรืองานศพ ชาวบ้านที่ไปช่วยงานนอกจากช่วยเตรียมสถานที่ เตรียม ดอกไมใ้ นพิธสี งฆ์ เตรียมอาหารแล้ว ทีข่ าดไมไ่ ด้คอื ชว่ ยกนั ทำเมย่ี งสำหรับต้อนรบั แขกท่ีมารว่ มงาน เมี่ยงคำ เป็นอาหารว่างที่มีมานาน พบในบทพระราชนิพนธ์ กาพย์เห่ชมเครื่องว่าง ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 นิยมใช้เป็นอาหารสำหรับการสังสรรค์ ปิกนิกในครอบครัว หรือในหมู่เพื่อนฝูง เป็นอาหารว่างชนิดหนึ่งที่มีคุณค่าทางสมุนไพรสูง เพราะมีคุณสมบัติในการบำรุงรักษาธาตุทั้ง 4 เพื่อให้สมดุลกัน น้ำเชื่อม มะพร้าว ถั่วลิสง หรือมะม่วงหมิ พานต์ และกุ้งแห้งใช้บำรุงรักษาธาตุดิน มะนาวและใบชะพลู ใช้บำรงุ รักษาธาตนุ ำ้ หอมและพรกิ ใชบ้ ำรุงรักษาธาตลุ ม สว่ นเปลือกของมะนาวและขิงสด บำรงุ รกั ษาธาตไุ ฟ ๕. รายละเอยี ดของภมู ปิ ญั ญาท้องถ่ิน คุณภารณี รอดทรัพย์ หรือ ป้าอ๊อด ได้ทำเมี่ยงคำขายไม้ละ 10 บาท 1 ชุด มี 2 ไม้ ชุดละ 20 บาท โดยจำหนา่ ยรา้ นขายของชำภายในชมุ ชน และกาดกองเกา่ ทกุ วนั เสาร์ โดยมีข้ันตอนและวิธที ำ ดังนี้ เมย่ี งคำ สว่ นผสมนำ้ เม่ียงคำ 1. นำ้ ตาลปบี 1 กโิ ลกรัม แนะนำให้ใชน้ ้ำตาลมะพร้าว เพราะนอกจากจะได้ความหวานแลว้ ยงั มกี ลน่ิ หอม 2. ขา่ ป่ัน 150 กรัม เลือกข่าแก่หั่นเป็นแว่นบาง ๆ จากนั้นนำลงโถปั่น เติมน้ำสะอาดพอท่วมชิ้นข่า ปั่นให้ ส่วนผสมทั้งหมดละเอียดเขา้ กนั เทใส่ภาชนะเตรียมไว้ 3. กากขงิ ป่นั 150 กรมั เลือกขิงแก่จัดล้างให้สะอาดหั่นเป็นแว่น นำใส่โถปั่น เติมน้ำสะอาดพอท่วมชิ้นขิง ปั่นให้ ละเอยี ด แลว้ นำไปกรองในกระชอนตาถี่ เอาเฉพาะกากขิง จากนัน้ นำกากขิงท่ีได้ไปผ่านน้ำสะอาดเพ่ือลดความเผ็ด พัก ใหส้ ะเดด็ นำ้ ใสภ่ าชนะพักไว้ 4. กะปิ 50 กรัม แนะนำให้ใช้กะปิดีจากภาคใต้ เนื่องจากไม่เค็มโดด จึงเหมาะมากที่จะนำมาทำน้ำเม่ยี งคำ กะปิเมือ่ ได้มาแลว้ ใหน้ ำมาห่อใบตองย่างไฟให้หอม พักใส่ภาชนะเตรยี มไว้ 5. น้ำปลา 2 ช้อนโต๊ะ ให้เลือกใชน้ ้ำปลาดีท่มี ีรสเคม็ ออกหวาน 6. ถวั่ ป่น 150 กรัม ถั่วลสิ งคัว่ สกุ แล้วนำมาตำใหล้ ะเอยี ด สำหรับใสเ่ ปน็ สว่ นผสมในนำ้ เมีย่ งคำ 7. มะพร้าวค่ัวตำ 150 กรัม มะพร้าวที่ผ่านการคั่วแล้วนำมาตำให้ละเอียด ห้ามปั่นเด็ดขาด เพราะจะไม่หอม โขลกละเอียดดี ใสภ่ าชนะพักไว้ 8. เกลอื แกง 1 ชอ้ นชา แนะนำให้ใช้ดอกเกลือ เพราะมีความเค็มออกหวาน ช่วยให้รสชาติน้ำเมี่ยงมีความกลม กลอ่ มมากยง่ิ ขึ้น 9. นำ้ สะอาด 1 ลิตร วิธีทำ

๗๓ 1. ตั้งกระทะใช้ไฟกลาง เติมน้ำสะอาดลงในหม้อ ตามด้วยน้ำตาลปีบ น้ำข่าปั่น กากขิง คน หา้ มละมือ เพ่ือไม่ใหน้ ้ำตาลไหมต้ ดิ ก้นหม้อ คนใหส้ ว่ นผสมเข้ากนั ดี รอให้เดอื ดสักครู่ 2. ปรุงรสเพิ่มด้วยกะปิ น้ำปลา เกลือ และมะพร้าวตำ คนอีกครั้งให้ส่วนผสมเข้ากันดี รอให้ เดือด จากนั้นก็คนเรื่อย ๆ เพื่อไม่ให้ก้นหม้อไหม้ ระหว่างนี้ต้องหมั่นช้อนเสี้ยนขิงและข่าออกบ้าง เพื่อให้น้ำราดดู สวยงามเมือ่ ปรงุ เสร็จ 3. เคยี่ วน้ำเมีย่ งคำให้ขน้ เหนียว ใชเ้ วลาประมาณ 1 ช่ัวโมง ปดิ ไฟ จากนัน้ กใ็ ส่ถว่ั ลิสงป่น คน ให้ส่วนผสมเขา้ กนั อกี ครั้ง พกั ไว้ใหเ้ ย็น สำหรับเสิรฟ์ เปน็ น้ำเมยี่ งคำ เครื่องเคียงเม่ียงคำ 1. มะพรา้ วควั่ 500 กรัม นำมะพรา้ วแก่มากะเทาะกะลาออก หั่นใหเ้ ป็น 8 ชิน้ ใหญ่ จากนั้นห่ันเปน็ แผ่นบาง ๆ แล้ว หัน่ ซอยอกี ครัง้ นำไปผึง่ ลมให้แหง้ หมาด จากน้นั นำไปอบแห้งหรอื นำไปควั่ กบั กระทะใหส้ กุ เตรียมไว้ 2. กงุ้ แหง้ 300 กรมั เลือกขนาดตัวไม่เล็กไม่ใหญ่เกินไป ต้องเป็นกุ้งสีไม่สด เพราะอาจผสมสีได้ ชิมรสดู เลือก ก้งุ แห้งท่ีไม่เค็มมากนัก 3. ถ่ัวลสิ งคั่ว 500 กรัม แนะนำให้ซื้อจากรา้ นสะดวกซ้ือ นำมาค่ัวเอง เพอ่ื ความสะอาดและม่ันใจวา่ จะไม่มเี ชอื้ รา 4. หอมแขก 500 กรัม นำมาปอกเปลอื กล้างนำ้ แกะเป็นกลบี จากนั้นหั่นเป็นช้ินสีเ่ หลยี่ มเตรียมไว้ 5. ขิง 400 กรัม นำมาลา้ งนำ้ ขดู เปลือกออก เจียนใหเ้ ปน็ ช้ินใหญ่ตามชอบ 6. พรกิ ข้หี นสู วน 100 กรัม ลา้ งให้สะอาด เด็ดขาทิ้ง ใส่ภาชนะเตรียมไว้ 7. มะนาว 8 ผล เลือกผลแก่ แตไ่ มส่ กุ ลา้ งน้ำใหส้ ะอาด ห่ันท้งั เปลอื ก ขนาดชิ้นใหญ่ตามชอบ 8. ใบชะพลู 5 กำ เลือกใบที่ไม่อ่อนไม่แก่มากเกินไป เด็ดเป็นใบ ล้างน้ำให้สะอาดทั้งใต้ใบและผิวใบ ใสภ่ าชนะเตรียมไว้ 9. ใบทองหลาง 5 กำ เลือกใบท่ีมีขนาดใหญ่ ไม่แก่และไม่อ่อนจนเกินไป นำไปลา้ งน้ำให้สะอาด ส่วนยอดของใบ ทองหลางให้เด็ดใส่ภาชนะเตรยี มไว้เช่นกัน วิธีการรับประทานเม่ยี งคำ 1. วางใบชะพลลู งบนภาชนะ แล้ววางกงุ้ แห้งลงบนใบชะพลู 2. ตามดว้ ยหอมแขก ถ่ัวลสิ ง และขิง 3. จากนน้ั ก็ใส่เคร่ืองเคียงอื่นตาม เชน่ มะนาว พรกิ ขี้สด มะพรา้ วค่ัว 4. ราดด้วยนำ้ เมี่ยงคำพรอ้ มรบั ประทาน

๗๔ ๖. การประชาสัมพนั ธ์และเผยแพร่ภูมิปญั ญาทอ้ งถน่ิ ✓ ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร่ / ใชเ้ ฉพาะบคุ คล ✓ เคยเผยแพร่ให้กับผู้สนใจ มกี ารดูงานแลว้ จากบุคคลภายนอกแล้ว...........……..ครงั้ /…………….…..ราย มกี ารนำไปใช้ - ในพืน้ ทีเ่ ดียวกนั …………..ราย - นอกพ้นื ท่ี………………….ราย อื่น ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลกั ษณะของภูมิปญั ญาท้องถน่ิ ✓ ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่ินด้ังเดิม ได้รับการถ่ายทอดมาจาก …ศึกษาเรยี นรดู้ ้วยตนเองจากผูร้ แู้ ละบรรพบรุ ุษ ภมู ปิ ัญญาท้องถ่นิ ทีไ่ ด้พฒั นาและตอ่ ยอด - แบบเดมิ คอื …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ได้พฒั นาและตอ่ ยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... ............................................................................................................................. ............................. ภมู ปิ ัญญาท้องถิน่ /นวตั กรรมท่คี ดิ คน้ ข้นึ มาใหม่ ๘. วตั ถดุ ิบท่ีใช้ประโยชน์ในผลติ ภณั ฑ์ทเี่ กิดจากภูมิปญั ญา ซึง่ มใี นพน้ื ท่ี พนื้ ทีอ่ นื่ ไม่มี มี ไดแ้ ก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี ภาพประกอบ

๗๕ ข้อมูลภูมิปัญญาท้องถ่ินและปราชญช์ าวบ้าน ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 21. ขนมโบราณ ๑. ช่อื ภมู ปิ ัญญาท้องถิน่ ............ขนมโบราณ…………………………………………………… 1. ไสเ้ มยี่ ง (ทอดกรอบ) 2. หมี่กรอบโบราณ 3. ถั่วแปป 4. ขนมกล้วย 5. ขนมแตงไทย ๒. เจ้าของภูมปิ ัญญาท้องถนิ่ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นางแสงทอง วงศว์ าร.................อาย.ุ .......83 ปี...................... อาชีพ คา้ ขาย ทอ่ี ยู่ บ้านเลขที่ …... ชุมชน ..เชตะวนั .... ตำบล ...ในเวยี ง.... อำเภอ ..เมอื งแพร่.. จังหวดั ...แพร่... รหสั ไปรษณยี ์ ...54000.................... โทรศัพท์ ……08 9632 9607………………. E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………………. ๓. ประเภทของภูมปิ ญั ญาท้องถ่ิน ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศิลปกรรม/จิตรกรรม/ประติมากรรม ศลิ ปหัตถกรรม การแพทย์แผนไทย ✓ ดนตร/ี นาฎศลิ ป์ ✓ ศาสนา ประเพณีและวัฒนธรรมท้องถิน่ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อนื่ ๆ ...................................……… ๔. จุดเด่นของภูมปิ ัญญาทอ้ งถิ่น ไส้เมี่ยง ที่ทำมาจากมะพร้าว คือ การนำเนื้อมะพร้าวมาขูดให้เป็นเส้น หรือหั่นฝอย แล้วนำไปทอดให้ เหลืองกรอบ หลังจากนั้นทอดถั่วลิสง และกระเทียม เมื่อสะเด็ดน้ำมันดีแล้วนำใบตองมาจัดวาง โดยนำใบเมี่ยงวางไว้ แล้วตักไส้เมี่ยงวางลงไปด้านบน โรยด้วยน้ำตาลทราย ห่อพอดีคำ กลัดด้วยไม้กลัด เป็นหนึ่งอม ชาวบ้านจะเรียกเมี่ยง อยา่ งน้วี ่าเป็น \"อม\" สืบทอดกนั มาอย่างยาวนานตงั้ แตใ่ นอดตี ท่ีมบี รรพบรุ ษุ เปน็ ชาวมอญ หมี่กรอบโบราณ เมนูโบราณที่มมี าตั้งแต่สมัยรัชกาลท่ี 5 ด้วยเป็นหนึง่ ในเครื่องเสวยทรงโปรดของลน้ เกล้ารัชกาลที่ 5 และเป็นอาหารทานเล่นที่มีกรรมวิธีการทำชั้นปราบเซียนกันเลย เพราะความปราณีตของอาหารตำ

๗๖ หรับชาววังแท้ ๆ แต่โบราณ และเสน่ห์ของเมนูนี้อยู่ที่ผิวและน้ำส้มซ่า ซึ่งมีกลิ่นหอมที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว จึงเป็น ส่วนผสมสำคัญทใ่ี ชใ้ นการโรยหนา้ หม่กี รอบ ถั่วแปป เป็นขนมพื้นบ้านที่คนไทยทั่วไปรู้จักกันดี มีคุณค่า ทางโภชนาการสูง เพราะมีถั่วเขียวเป็น ส่วนประกอบ สำคัญที่มีโปรตีนสูง มีแป้ง มะพร้าว งา และน้ำตาล ที่ ให้พลังงานสูง เหมาะที่จะเป็นอาหารยามว่าง ตอนบา่ ย ของเดก็ ๆ มีรสชาติเป็นท่ีถูกใจ ถัว่ เขียวเป็นธญั พืชท่ี มเี สน้ กากใยในตวั ทำใหร้ ะบบขับถา่ ยเป็นปกติ ขนมกล้วย เป็นขนมไทยมักจะวางขายอยู่คู่กับขนมฟักทอง วิธีทำขนมกล้วยให้อร่อยจะต้อง เน้ือเหนยี ว รสชาติหวานกำลงั ดี หอมกล่นิ กลว้ ย อรอ่ ย กลมกล่อม หอม หวาน มนั อมเปรย้ี ว เค้ยี วน่มุ หนึบหนับ ขนมแตงไทย หรือเข้าหนมบา่ แตง (อา่ นวา่ เข้าหนมบ่าแต๋ง) หรอื ขนมแตงลาย (แตงลาย คอื แตงไทย)มี วิธีการทำคล้ายขนมกล้วย และขนมตาล เพียงแต่เปลี่ยนจากกล้วยน้ำว้าสุกงอม น้ำคั้นจากเนื้อผลตาลสุก เป็นแตงไทย (ทักษนันท์ อนรรฆพฤฒ, สัมภาษณ์, 5 กรกฎาคม 2550) เคล็ดลับในการปรุง/เลือกส่วนผสม เลือก แตงไทยท่ีสุกนิม่ และมกี ล่ินหอม ๕. รายละเอยี ดของภูมปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ คุณยายแสงทองได้ทำขนมโบราณขาย โดยสับเปลี่ยนหมุนเวียนขนมไทยทั้ง 5 ชนิดดังกล่าวข้างต้น โดยไส้เมี่ยงจะทำเป็นประจำ โดยส่วนใหญ่จะรับทำขนมตามออเดอร์ เนื่องจากคุณยายมีอายุมากแล้ว จึงไม่สามารถ ออกไปจำหน่ายได้ด้วยตนเอง แต่ก็จะมีลูกค้าประจำโทรมาสั่ง ที่สั่งขนมที่บ้านแล้วมารับขนมไปรับประทานหรือไป ขายต่อ ซ่งึ โดยส่วนใหญ่ลูกค้าจะตดิ ใจ และมีการบอกตอ่ อยา่ งต่อเน่ือง ๖. การประชาสมั พนั ธแ์ ละเผยแพร่ภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ ✓ ยังไม่เคยมกี ารเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพรใ่ ห้กับผสู้ นใจ มกี ารดงู านแล้วจากบุคคลภายนอกแล้ว...........……..ครงั้ /…………….…..ราย มีการนำไปใช้ - ในพนื้ ทเ่ี ดยี วกนั …………..ราย - นอกพนื้ ท่ี………………….ราย อ่ืน ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลกั ษณะของภูมิปัญญาท้องถิ่น ✓ ภูมปิ ัญญาท้องถิน่ ด้ังเดมิ ไดร้ ับการถา่ ยทอดมาจาก …ศึกษาเรียนรู้ดว้ ยตนเองจากผรู้ ู้และบรรพบรุ ุษ ภูมิปัญญาท้องถ่นิ ทไี่ ด้พัฒนาและต่อยอด - แบบเดิม คอื …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ไดพ้ ัฒนาและตอ่ ยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... ............................................................................................................................. ............................. ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่นิ /นวตั กรรมทีค่ ดิ ค้นข้ึนมาใหม่ ๘. วตั ถดุ บิ ทใี่ ชป้ ระโยชน์ในผลติ ภัณฑ์ที่เกิดจากภมู ิปัญญา ซงึ่ มใี นพืน้ ที่ พืน้ ท่อี น่ื ไม่มี มี ได้แก่

๗๗ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี ภาพประกอบ หมายเหตุ : ภาพบางสว่ นมาจากการคน้ หาออนไลน์

๗๘ ข้อมูลภูมิปัญญาท้องถน่ิ และปราชญช์ าวบา้ น ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 22. ศาสนพิธแี ละความเช่ือทอ้ งถิน่ ๑. ช่อื ภูมปิ ัญญาท้องถ่นิ ............ศาสนพธิ แี ละความเช่อื ท้องถ่ิน…………………………………………………… ๒. เจา้ ของภูมิปญั ญาท้องถิน่ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นายพภิ พ เจตะภัย.................อาย.ุ .......64 ปี...................... อาชีพ ขา้ ราชการบำนาญ ท่ีอยู่ บา้ นเลขท่ี …... ชุมชน ..เชตะวนั .... ตำบล ...ในเวียง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จังหวัด ...แพร่... รหัสไปรษณยี ์ ...54000.................... โทรศัพท์ ……08 7304 7317……………………………………………. E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………………. ๓. ประเภทของภูมิปัญญาท้องถน่ิ ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมอื ) เกษตร ศลิ ปกรรม/จติ รกรรม/ประติมากรรม ศิลปหตั ถกรรม การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ดนตรี/นาฎศิลป์ ✓ ศาสนา ประเพณแี ละวัฒนธรรมทอ้ งถิ่น ✓ ภาษาและวรรณกรรม อน่ื ๆ ...................................……… ๔. จุดเด่นของภูมปิ ญั ญาทอ้ งถิ่น พ่ออาจารย์ หรือ ป้อจ๋าน หรือ พิธีกรในงานมงคลและอวมงคล การทำบุญในพระพุทธศาสนา มี ๒ อย่าง ไดแ้ ก่ ๑. ทำบุญในงานมงคล ได้แก่ การทำบุญในโอกาสต่าง ๆ เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ตนเองและญาติ สนิทมติ รสหาย เช่น การทำบุญข้ึนบา้ นใหม่ การแต่งงาน เป็นต้น ๒. ทำบุญในงานอวมงคล ได้แก่ การทำบุญเพื่อความสุขความเจริญแกผ่ ู้อื่นท่ีตนควรสงเคราะห์หรอื ท่ี ควรบชู า การทำบุญเกยี่ วกับการตาย เชน่ การทำบญุ หนา้ ศพ การทำบุญอฐั ิบรรพบุรุษ เปน็ ต้น บญุ พิธีทัง้ ๒ ประเภทน้นี ยิ มนิมนต์พระภิกษสุ งฆม์ าสวดพระพุทธมนต์, เจรญิ พระพุทธมนต์, เลี้ยงพระ และถวายไทยธรรม ฉะนน้ั จึงมผี ู้เกยี่ วข้องในการปฏิบตั ิเป็น ๒ ฝ่ายคอื ผู้ทำบญุ เรยี กวา่ เจา้ ภาพ หมายถึง ผทู้ ่จี ะทำบญุ , หรือผทู้ ำบุญ หรือผ้ทู ่เี ปน็ ฝ่ายให้ ผู้ประกอบพธิ ีกรรม หรอื เรียกว่า ฝ่ายภกิ ษุสงฆ์ หรือผทู้ ่เี ป็นฝ่ายรบั

๗๙ ป้อจ๋าน เป็นผู้มีภูมิปัญญา เพราะเคยบวชเป็นพระมาก่อน รู้ขั้นตอน และวิธีปฏิบัติ ตลอดจนมีความ ชำนาญเป็นพิเศษ สภาพปัจจุบันคำว่า \"ป้อจ๋าน\" มีชื่อเรียกหลายอย่างเช่น \"ปู่จ๋านวัด\" \"ปู่อาจ๋านวัด\" \"อาจารย์วัด\" \"มัคนายกวัด\" ซึ่งความหมายโดยรวมแล้วก็คือ ผู้นำทางศาสนพิธีฝ่ายชาวบ้าน ส่วนอีกฝ่ายหนึ่งนั้นก็คือพระสงฆ์ เมื่อมี พิธีกรรมทง้ั ฝา่ ยพระสงฆแ์ ละชาวบ้านต้องมาร่วมประกอบพิธีกรรมด้วยกนั จงึ มีคำพดู เล่น ๆ กันว่า \"ออ้ ยกับจ๊าง แม่ฮ้าง กับหนาน ปู่จ๋านกับตุ๊เจ้า\" หรือของหวานกับคนเฒ่า หรือว่า \"จ้างซอหากิ๋นกับขี้เหล้า ตุ๊เจ้าหากิ๋นกับปู่จ๋าน\" ซึ่งทั้งสอง ฝา่ ยน้ีตอ้ งอาศยั ซึง่ กนั และกัน ตรงกับสภุ าษติ ไทยกลางทว่ี ่า \"นำ้ พงึ่ เรอื เสอื พง่ึ ปา่ \" ๕. รายละเอยี ดของภูมิปญั ญาทอ้ งถิ่น คุณพิภพ เจตะภัย เป็นผู้นำทางศาสนพิธี เป็นผู้รู้ระเบียบแบบแผนตา่ ง ๆ ทั้งในแบบโบราณและแบบ สมัยปัจจุบัน พอเป็นแนวเป็นหลักในการประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ เป็นที่ปรึกษาหารือของชาวบ้านในเรื่อง ต่าง ๆ ได้ แม้กระทั่งการหามื้อหาวัน เป็นผู้อยู่ท่ามกลางระหว่างพระกับศรัทธาชาวบ้าน เรื่องใดที่พระพูดกับชาวบ้าน โดยตรงไมไ่ ด้ ย่อมเปน็ หน้าทีข่ องอาจารยจ์ ะพดู แทน เรอื่ งใดทช่ี าวบ้านเกดิ แคลงใจ ไมอ่ าจจะพูดกับพระโดยตรงได้ก็เป็น หนา้ ที่ของอาจารย์วดั และพดู แทนศรทั ธา ทั้งนใี้ หย้ ดื ความสามคั คเี ปน็ หลกั ๖. การประชาสัมพันธแ์ ละเผยแพร่ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ ✓ ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบคุ คล ✓ เคยเผยแพร่ให้กับผสู้ นใจ มกี ารดงู านแล้วจากบุคคลภายนอกแล้ว...........……..ครงั้ /…………….…..ราย มกี ารนำไปใช้ - ในพื้นท่ีเดียวกัน…………..ราย - นอกพื้นท่ี………………….ราย อน่ื ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลกั ษณะของภูมิปญั ญาท้องถนิ่ ✓ ภูมิปัญญาท้องถิ่นดั้งเดิม ไดร้ ับการถา่ ยทอดมาจาก …ศึกษาเรยี นรู้ดว้ ยตนเองจากผ้รู ู้และพระสงฆ์... ภูมิปญั ญาท้องถิน่ ทีไ่ ด้พัฒนาและตอ่ ยอด - แบบเดมิ คือ …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ไดพ้ ฒั นาและต่อยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... .................................................................................................................................... ...................... ภมู ิปัญญาทอ้ งถิน่ /นวัตกรรมท่ีคดิ ค้นขึน้ มาใหม่ ๘. วัตถดุ บิ ทีใ่ ช้ประโยชน์ในผลติ ภณั ฑท์ ่ีเกิดจากภูมปิ ัญญา ซงึ่ มใี นพ้ืนที่ พืน้ ทอ่ี ืน่ ไม่มี มี ได้แก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี

๘๐ ภาพประกอบ ผนู้ ำทางศาสนพธิ ี งานแตง่ งานบวช งานอวมงคล (งานศพ) หมายเหตุ ภาพอ้างอิงจากการค้นหาออนไลน์

๘๑ ข้อมูลภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ และปราชญช์ าวบา้ น ชมุ ชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 23. ไส้อั่ว ไส้กรอกพื้นเมอื งของภาคเหนือ และจ้ินแดง ๑. ช่ือภูมิปัญญาท้องถิ่น ............ไสอ้ ว่ั ไสก้ รอกพ้นื เมอื งของภาคเหนอื และจนิ้ แดง…………………… ๒. เจ้าของภูมปิ ัญญาท้องถิน่ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นางวนั ทนา กุนนะมอย.................อาย.ุ .......56 ปี................ อาชีพ ค้าขาย ทอี่ ยู่ บ้านเลขที่ …... ชมุ ชน ..เชตะวนั .... ตำบล ...ในเวียง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จังหวดั ...แพร่... รหัสไปรษณยี ์ ...54000.................... โทรศัพท์ ……08 9432 1400……………………………………………. E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………………. ๓. ประเภทของภูมิปัญญาท้องถ่ิน ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศิลปกรรม/จิตรกรรม/ประติมากรรม ศลิ ปหตั ถกรรม การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ดนตรี/นาฎศลิ ป์ ✓ ศาสนา ประเพณีและวฒั นธรรมท้องถน่ิ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อ่ืน ๆ ...................................……… ๔. จดุ เดน่ ของภูมิปัญญาทอ้ งถนิ่ ไสอ้ ั่ว ไส้กรอกพน้ื เมืองของภาคเหนอื เนือ้ หมูผสมเครื่องแกงยัดในไส้อ่อนนำมายา่ ง เอกลักษณ์ของไส้ อ่วั ต้องมีกล่ินตะไครน้ ำรสชาติ เคล็ดลับการทำไส้อ่ัว คือ วัตถดุ บิ คณุ ภาพ เทคนิคการเตรียมอาหาร และการปรุงรสชาติ นิยมซ้อื ขายเป็นของฝาก คูก่ นั มากบั แคบหมแู ละนำ้ พริกหนุ่ม จิ้นแดงหรือ ทางภาคเหนือฮ้อง “จิ้นเกลือ” สูตรโบราณ สูตรเด็ด เป็นวิธีการถนอมอาหารของคนทาง ภาคเหนือให้เนื้อหมูสามารถเก็บไว้ได้นาน วิธีการทำ เราใช้หมูที่อายุไม่มากเพื่อความนุ่มของเนื้อหมูสไลด์แผ่นบาง ๆ แล้วนำมาลุกเคล้ากับเกลือ จากนั้นนำหมูไปตากแดดให้ได้ที่แล้วนำเนื้อหมูทุกชิ้นมาย่างบนเตาถ่านพอสุกจะมีรสชาติที่ อร่อย

๘๒ ๕. รายละเอียดของภูมิปญั ญาทอ้ งถน่ิ สูตรไส้อ่ัว สว่ นผสมสำหรบั ทำไส้อั่ว 1. ไส้ดิบ 1 กิโลกรัม 2. เนื้อหมสู ะโพก 2 กโิ ลกรมั 3. มันหมู 500 กรมั 4. ตะไคร้ซอย 3 ชอ้ นโต้ะ 5. พริกแหง้ เมด็ ใหญซ่ อย 3 ชอ้ นโตะ้ 6. เกลือ 1 ชอ้ นชา 7. ขม้นิ ซอย 3 ช้อนโตะ้ 8. กระเทียม 3 ชอ้ นโตะ้ 9. หอมแดงซอย 3 ชอ้ นโต้ะ 10. นำ้ ปลา 2 ชอ้ นโตะ้ 11 เกลือ 1 ช้อนชา 12. ใบมะกรูดห่นั ฝอย 5 ช้อนโต้ะ วธิ ีทำไส้อั่ว เริ่มจากการเตรียมไส้อ่อนก่อน นำไส้มาล้างให้สะอาดก่อน และ นำมาพักเอาไว้ก่อนเตรียม พริกแกง โดย โขรก ตะไคร้ พริกแหง้ เกลอื ขมน้ิ กระเทยี ม หอมแดง โขรกใหส้ ว่ นผสมละเอียดเขา้ กนั นำเนื้อหมูและมัน หมูมาบดให้ละเอียด จากนั้นนำมานวดผสมกับพริกแกง และ ใบมะกรูดซอย ให้เข้ากัน ปรุงรสด้วยน้ำปลาและเกลือ หมักทิ้งไว้ 30 นาที จากนั้นนำเนื้อหมูมากรอกใส่ในไสอ้ ่อน และ มันให้เป็นท่อนขนาดตามตอ้ งการ และนำไปย่างในไฟ อ่อน ๆ ประมาณ 45 นาที จะไดไ้ ส้อ่ัวแสนอร่อย เคล็ดลบั การทำไส้อัว่ เนื้อหมูต้องเลือกใช้เนื้อหมูที่สดๆ ใหม่ เทคนิคการเลือกเน้ือหมูสดๆ คือ เนื้อหมูต้องสีแดง ธรรมชาติ เนอ้ื แน่น เดง้ ตงึ ไม่มีกล่ินเนา่ หรือ ไม่มสี คี ล้ำ การล้างไส้อ่อน เป็นขั้นตอนที่สำคัญ โดยวิธีการล้างไส้อ่อนให้สะอาด ให้กลับด้านไส้และใช้ ช้อนขดู เมอื กออกใหห้ มด นำมาลา้ งกับแป้งมนั จากนั้นล้างกบั เกลอื และ ล้างกบั สารส้ม จากจนไสอ้ อ่ นสะอาด นำ้ ใส การกรอกไส้อั่ว ให้กรอกให้พอดๆี อยา่ อดั แน่นเกินไป หรือ หลวมเกนิ ไป การย่างไส้อั่วให้ใช้ไฟอ่อนๆ ค่อนๆให้สุกจนถึงเนื้อใน เทคนิคการย่างให้ไส้อั่วหอม ให้เอา ตะไครว้ างบนตะแกรงยา่ ง จะให้ไส้อั่วหอมตะไคร้ เมนไู ส้อ่วั ไม่ต้องใส่น้ำตาล เพราะ จะทำใหเ้ สียรสชาตขิ องไส้อั่ว สามารถนำมากินคู่กบั ผักเคยี งไดต้ ามใจชอบ ไสอ้ ่ัวที่ดี ตอ้ งมีกลิ่นตะไครน้ ำ หอมจะไคร้และไมห่ วานเกิน จนิ้ แดง จิน้ แดง หรือ จิน้ เกลอื เปน็ หมแู ดดเดียวสูตรเฉพาะ สว่ นผสม 1. เนอื้ หมูส่วนใดกไ็ ดท้ คี่ ุณชอบ 1 กิโลกรัม 2. สผี สมอาหาร สีแดงและสสี ้ม 3. เกลอื 1 ชอ้ นชา

๘๓ 4. ผงชูรส เลก็ น้อย 5. ผงปรุงรสหมู 1 ชอ้ นโตะ๊ 6. น้ำตาลทหราย 3 ชอ้ นโต๊ะ 7. นำ้ ตาลบป๊ีบ 2 ช้อนโต๊ะ 8. ซอี วิ๊ ขาว 2 ชอ้ นโตะ๊ (สมยั กอ่ นใสด่ ินประสวิ ดว้ ย เพื่อถนอมอาหาร. แต่มันอนั ตราย เราจะไมใ่ ส่) วธิ ีทำ 1. นำเนอ้ื หมหู น่ั เปน็ แผ่นชิ้นบางๆ 2. เตรียมน้ำหมกั นำส่วนผสมทงั้ หมดมาละลายให้เขา้ กนั เกลอื ปน่ สีผสมอาหาร ผงชูรส ผงปรงุ รสหมู ซีอ๊วิ ขาว นำ้ ตาลทราย นำ้ ตาลป๊บี 3. นำหมแู ละนำ้ หมกั มาคลุกใหเ้ ขา้ กนั หมักท้ิงไว้ 2 ชวั่ โมง-6ชั่วโมง ในต้เู ย็น 4. จากนัน้ นำเอาออกมาตากแดด (แดดเดยี ว) 1 วัน แดดแรงๆ กพ็ ร้อมทาน นำมาทอด หรอื ปงิ้ ยา่ งกไ็ ด้ ๖. การประชาสมั พันธ์และเผยแพรภ่ ูมปิ ญั ญาท้องถิน่ ✓ ยงั ไม่เคยมกี ารเผยแพร่ / ใชเ้ ฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพร่ให้กับผสู้ นใจ มกี ารดูงานแลว้ จากบคุ คลภายนอกแลว้ ...........……..คร้งั /…………….…..ราย มกี ารนำไปใช้ - ในพน้ื ทเี่ ดียวกนั …………..ราย - นอกพน้ื ที่………………….ราย อน่ื ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลักษณะของภมู ิปัญญาท้องถ่นิ ✓ ภูมปิ ัญญาท้องถนิ่ ด้ังเดิม ได้รบั การถ่ายทอดมาจาก …ศึกษาเรยี นรูด้ ว้ ยตนเองจากผูร้ ู้และบรรพบรุ ุษ ภมู ิปญั ญาท้องถน่ิ ทไ่ี ด้พัฒนาและตอ่ ยอด - แบบเดิม คือ …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ได้พัฒนาและตอ่ ยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... .................................................................................................................................... ...................... ภูมิปัญญาท้องถ่นิ /นวตั กรรมท่คี ดิ คน้ ข้ึนมาใหม่ ๘. วัตถดุ บิ ท่ีใช้ประโยชนใ์ นผลติ ภัณฑ์ที่เกิดจากภมู ิปัญญา ซึง่ มีในพื้นท่ี พนื้ ทอี่ ื่นไม่มี มี ไดแ้ ก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี

๘๔ ภาพประกอบ

๘๕ ขอ้ มูลภูมปิ ัญญาท้องถ่ินและปราชญ์ชาวบา้ น ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 24. การทำตงุ ลา้ นนา การทำโคมลา้ นนา และการทำบายศรี ๑. ช่ือภมู ปิ ัญญาท้องถน่ิ ............การทำตงุ ล้านนา การทำโคมล้านนา และการทำบายศรี…………………… ๒. เจา้ ของภูมิปัญญาท้องถิ่น /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........คุณอมั พร แกน่ ทอง.................อาย.ุ .......56 ปี................ อาชพี คา้ ขาย ท่อี ยู่ บ้านเลขท่ี …... ชุมชน ..เหมอื งหติ -พฒั นา.... ตำบล ...ในเวียง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จังหวัด ...แพร่... รหสั ไปรษณีย์ ...54000.................... โทรศพั ท์ ……09 5924 9232……………………………………………. E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………………. ๓. ประเภทของภูมิปญั ญาท้องถ่ิน ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศลิ ปกรรม/จติ รกรรม/ประติมากรรม ✓ ศลิ ปหตั ถกรรม ✓ ดนตร/ี นาฎศลิ ป์ การแพทยแ์ ผนไทย ✓ ศาสนา ประเพณีและวฒั นธรรมท้องถน่ิ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อ่ืน ๆ ...................................……… ๔. จดุ เด่นของภมู ปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ การทำตุงล้านนา “ตงุ ล้านนาภูมปิ ญั ญาชาวเหนือ” - ตุงไส้หมู วิถีของคนล้านนา เต็มไปด้วยความเชื่อมากมาย ที่แสดงออกมาในหลากหลาย รูปแบบ ทั้งพิธีกรรม และศิลปะ โดยสะท้อนออกมาในรูปแบบของ “ตุง” ตุง คือศิลปะ ที่มีพิธีกรรม และความเชื่อมา เป็นส่งิ เชอ่ื มโยงตอ่ กนั โดยมผี ลต่อจิตใจของคนลา้ นนา วิถีดง้ั เดิมท่ีงดงาม ท่เี ปน็ ทั้งศาสตร์และศลิ ป์ มขี นาด รูปรา่ ง และ รายละเอียดดา้ นวสั ดตุ กแตง่ ทแ่ี ตกตา่ งกนั ออกไปตามความเชือ่ และพิธีกรรมตลอดจนตามความนิยมในแตล่ ะท้องถิ่น - พวงมโหตร เปน็ เครือ่ งแขวนโบราณท่ีทำจากกระดาษสีต่าง ๆ นำมาพับและตดั เปน็ รูปต่าง ๆ เป็นภมู ปิ ัญญา พวงมโหตรเป็นเครื่องแขวนประเภทหนง่ึ ซึ่งใชแ้ ขวนในงานมงคลเทา่ น้ัน “บายศรี ” ภาชนะใส่เครื่องสังเวย ที่จัดตกแต่งให้สวยงามเป็นพิเศษด้วยใบตอง และดอกไม้สด เพื่อเป็นสำรับใส่อาหารหวาน คาว ในพิธีสังเวยบูชา และพิธีทำขวัญต่างๆ ทั้งของพระราชพิธีและของราษฎรเป็น

๘๖ ประเพณโี บราณ ทบ่ี รรพบุรษุ ไดเ้ คยปฏิบตั ิกันสืบกัน ๆ มา ถอื กนั วา่ เป็นสริ ิมงคลอันดี แก่การเป็นอยู่ คอื การสวัสดิภาพ ในการดำรงชีวิต ของมนุษย์แต่การทำบายศรสี ู่ขวญั น้ัน ต้องอาศัยนักปราชญ์ผู้ฉลาดในวธิ ีการกระทำ จึงเป็นสิริมงคลได้ เป็นของสูงเป็นเครอื่ งสังเวยเทพเทวดา การทำโคมแขวนลา้ นนา ในช่วงก่อนจะถึงวันเพ็ญเดือนยี่ ชาวล้านนาที่มีฝีมือเชิงช่างจะประดิษฐ์โคมรูปลักษณะ ต่าง ๆ เพื่อเตรียมใช้ในการจุดผางประทีสบูชาที่วัดในวันเพ็ญเดือนยี่ โดยการแขวนใส่ค้างโคมบูชาตามพระธาตุเจดีย์ แขวนไว้หน้าวิหาร กลางวิหาร หรือในปัจจุบันนิยมแขวนประดับตกแต่งตามอาคารบ้านเรือน โคมล้านนามีลักษณะ หลากหลายรปู แบบ แล้วแตก่ ารสร้างสรรคต์ ามภูมปิ ัญญาของแต่ละท้องถ่ิน โคมรูปแบบโบราณที่พบทวั่ ไปในล้านนา เชน่ โคมรังมดส้ม (โคมธรรมจักร) โคมดาว โคมไห โคมเงี้ยว (โคมเพชร) โคมกระบอก โคมหูกระต่าย โคมดอกบัวโคมญี่ปุ่น โคมผัด ฯลฯ ๕. รายละเอยี ดของภมู ิปัญญาท้องถิ่น การทำตุงล้านนา - ตุงไส้หมู ตุงไส้หมู มีลักษณะเป็นพวงประดิษฐ์ รูปร่างคล้ายจอมแหหรือปรางค์ ทำจาก กระดาษสีหรอื กระดาษแก้วสตี า่ งๆ อยา่ งนอ้ ยแผน่ ละสี มาวางซอ้ นกนั แลว้ พับทแยงมมุ หลายๆทบ ใชก้ รรไกรตัดสลับกัน เป็นลายฟนั ปลาจนถึงสว่ นปลายสุด เม่อื คลี่ออก และจบั หงายข้ึน จะเห็นเปน็ พวงกระดาษท่ีสวยงาม ใชส้ ำหรับบูชาพระ ธาตปุ ระจำปเี กิด และในประเพณปี ีใ๋ หม่เมือง - พวงมโหตร เป็นเครอื่ งแขวนโบราณท่ที ำจากกระดาษสีตา่ ง ๆ นำมาพับและตดั เป็นรูปตา่ ง ๆ เป็นภูมิปัญญา พวงมโหตรเป็นเครื่องแขวนประเภทหนึ่ง ซึ่งใช้แขวนในงานมงคลเท่านั้น เช่นงานแต่ง งานบวช งาน ทำบุญขึ้นบ้านใหม่ งานวันสงกรานต์ งานโกนจุกและงานบุญทั่วไป ซึ่งจะนำมาแขวนสถานที่เด่นที่สุดในบ้าน เช่น ใจ กลางบา้ น การทำบายศรี น้ัน นกั ปราชญ์โบราณเคยทำสืบ ๆ กนั มา มี 2 วธิ ี คือ วธิ ที ่ี 1 จะนมิ นตพ์ ระสงฆ์ 4 รปู รับศีล รับพร และประพรมน้ำมนต์ วิธีที่ 2 ตงั้ เครอ่ื งบชู าพาขวญั (บายศรี) ตามประเพณีนิยม มีข้าวสาร กลว้ ย ข้าวต้ม ขนม ธูปเทียน ผ้าแพรวา (ถ้าสู่ขวัญคนจะมีเครอ่ื งสำอางคด์ ้วย) ฝา้ ยผูกแขน เทยี นรอบหวั และเทา่ ตัว ยอดกล้วย ยอดออ้ ย ดา้ ยขาว 1 ในขนั โตกขันทองเหลอื งการทำบายศรี มี 2 อย่าง คอื บายศรหี ลัก บายศรปี ากชาม 1. บายศรหี ลกั จะทำในงานทวั่ ไป เชน่ งานมงคลต่าง ๆ แขกมาเยย่ี มบา้ นแต่งงาน ทำขวัญผู้ใหญ่ 2. บายศรปี ากชาม นั้นมกั จะมคี ซู่ า้ ย ขวา จะทำในพธิ บี วงสรวง หลักเมอื ง หรอื เจา้ ท่ีเจ้าทาง หรอื ยกครู ไหวค้ รู ทางไสยศาสตร์ ในสมยั โบราณการทำบายศรี จะทำในงานสำคญั เท่านนั้ และทำเป็นส่ีหลักขา้ งตน้ แตเ่ มือ่ ล่วงนานมาประมาณ พ.ศ. 2500 ทางพทุ ธใหม้ หี ลกั สูตร สอนศาสนาพิธนี ้นั พานบายศรีก็มีการเปล่ียนแปลงไป ตามกาลสมยั มี 3 ชนั้ 5 ชนั้ 7 ชน้ั 9 ชั้น ตามคำสวดทอี่ ญั เชิญเทพมาในงานพิธนี ้นั การทำโคมแขวนล้านนา โคมไฟ หรอื โคมแขวน เป็นงานหถั ตกรรมพ้นื บ้าน ที่ไดร้ บั การถ่ายทอดจากรนุ่ สรู่ ุ่น ให้ คงอยู่สืบต่อจนถึงปัจจุบันในภาคเหนือซึ่งชาวล้านนาใช้ในงานประเพณียี่เป็ง พึงสักการะบูชาพระพุทธเจ้า คืนวันเพ็ญ เดือนสิบสอง (ยี่เป็งล้านนา) ถือว่าเมื่อได้กระทำเช่นนี้แล้ว และประทีปจากโคมจะช่วยส่องประกายให้ดำเนินชีวิต เจริญรงุ่ เรืองอยู่เยน็ เปน็ สขุ โคมแขวน เป็น โคมบูชาพระมีหลายรูปแบบ รูปทรง เช่น โคมบาตรพระ โคมดาว โคมตะกร้า โคมต้องห้อยพู่ โคมพระอาทิตย์ โคมธรรมจักร ซึ่งหมายถึง \"ความแจ้งในธรรม\" จะใช้ในงานยี่เป็งหรือวันตั้งธรรม

๘๗ มหาชาติเวสสันดรชาดก ใช้แขวนไว้ในโบสถ์ บนศาลา ในวิหาร หรือทำค้างไม้ไผ่ทำชักรอกแขวนข้างโบสถ์ วิหารเป็น พุทธบูชา สวยงาม สวา่ งไสว หรอื ใชต้ กแตง่ บ้านเรือน เพื่อบชู าเทพารักษ์ ผรู้ ักษาหอเรือน อาคารบา้ นเรอื นก็ได้ โคมแขวน หรือ โคมค้าง ได้แก่ โคมที่ใช้แขวนบนหลัก หรือตามขื่อในวิหาร หรือโบสถ์มีรูปร่างต่างๆ แล้วแต่จะทำกัน ผทู้ ี่นิยมทำกันมากคือ พระภิกษุสามเณร ๖. การประชาสมั พันธ์และเผยแพร่ภมู ิปญั ญาท้องถ่นิ ✓ ยังไมเ่ คยมกี ารเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพรใ่ ห้กบั ผู้สนใจ มีการดูงานแล้วจากบคุ คลภายนอกแลว้ ...........……..คร้งั /…………….…..ราย มกี ารนำไปใช้ - ในพืน้ ท่เี ดียวกนั …………..ราย - นอกพืน้ ท่ี………………….ราย อืน่ ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลักษณะของภมู ิปัญญาท้องถ่ิน ✓ ภูมิปญั ญาท้องถน่ิ ดั้งเดมิ ไดร้ บั การถา่ ยทอดมาจาก …ศึกษาเรยี นรดู้ ้วยตนเองจากผรู้ แู้ ละบรรพบรุ ุษ ภมู ิปญั ญาท้องถิ่นทไ่ี ด้พัฒนาและต่อยอด - แบบเดมิ คอื …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ได้พฒั นาและตอ่ ยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... ............................................................................................................................. ............................. ภูมปิ ัญญาทอ้ งถิน่ /นวัตกรรมทีค่ ดิ ค้นข้ึนมาใหม่ ๘. วัตถดุ บิ ท่ีใชป้ ระโยชน์ในผลิตภณั ฑ์ทเี่ กดิ จากภูมปิ ัญญา ซง่ึ มีในพนื้ ที่ พื้นที่อน่ื ไม่มี มี ไดแ้ ก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี

๘๘ ภาพประกอบ

๘๙ ขอ้ มูลภมู ิปัญญาท้องถน่ิ และปราชญ์ชาวบา้ น ชมุ ชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 25. การเย็บกระเปา๋ ผา้ ดน้ มือ (ผ้าพื้นเมอื ง) ๑. ช่ือภมู ปิ ัญญาท้องถ่ิน ............การเย็บกระเปา๋ ผ้าด้นมือ (ผา้ พ้ืนเมือง)……………………....................... ๒. เจา้ ของภูมปิ ญั ญาท้องถิน่ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........คณุ อรปภา นนั ทศริ ิวรา.................อาย.ุ ....... ป.ี ............... อาชพี คา้ ขาย ทอ่ี ยู่ บ้านเลขที่ …... ชมุ ชน ..เหมอื งหิต-พฒั นา.... ตำบล ...ในเวียง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จังหวัด ...แพร่... รหัสไปรษณีย์ ...54000.................... โทรศพั ท์ ……09 5692 4203……………………………………………. E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………………. ๓. ประเภทของภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศิลปกรรม/จิตรกรรม/ประติมากรรม ✓ ศลิ ปหตั ถกรรม ✓ ดนตรี/นาฎศลิ ป์ การแพทย์แผนไทย ✓ ศาสนา ประเพณแี ละวฒั นธรรมทอ้ งถนิ่ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อนื่ ๆ ...................................……… ๔. จดุ เดน่ ของภูมปิ ญั ญาท้องถิน่ งานผ้าด้นมือ หรือ “Quilts” มีต้นกำเนิดจากต่างประเทศ แต่มาได้รับความนิยมในประเทศไทย หลายสิบปีแล้ว โดยจังหวัดแพร่ถือเป็นแหล่งผลิตใหญ่ของประเทศ ซึ่งเดิมจะทำลายแบบง่าย ๆ ลากด้วยไม้บรรทัด สอยเปน็ เสน้ ตรง หรอื ทแยง จดุ เดน่ ท่ีทำใหผ้ ลงาน คอื ความสวยงาม และรายละเอียดความประณีตสูง รวมถงึ มีเทคนคิ การลูกเล่น และเลือกใชส้ ตี า่ ง ๆ อย่างเหมาะสม

๙๐ ๕. รายละเอยี ดของภมู ปิ ัญญาท้องถนิ่ สินค้าประเภทนี้ ในประเทศไทยเรียกกันว่า “ผา้ ด้นมอื ” แตร่ ะดบั สากลรู้จกั กันดีในชื่องาน “Quilts” มีองคป์ ระกอบสำคัญ 3 ประการ คอื 1. ผา้ พน้ื 2. บใุ นให้เกดิ ความน่มุ อดตี ใชน้ ่นุ แต่ปัจจุบันใชว้ สั ดุใยโพลีเอสเตอร์ 3. แตง่ ลวดลายด้วยผ้าบน ซง่ึ จะเย็บ ปะ ต่อ หรือเลน่ ลายต่าง ๆ โดยใช้มอื ลว้ น ๆ การขึ้นลายต่าง ๆ จะวาดด้วยมือ (Free Hand) ซึ่งการวาดมือจำเป็นต้องใช้ทักษะ และความชำนาญ อย่างสูง ลายเส้นที่ไม่ตายตัว ช่วยให้ผลงานมีเสน่ห์ต่างกันไป ทุกชิ้นเปรียบเป็นงานชิ้นเดียวในโลก เช่น ลายการ์ตูน ดอกไม้ กราฟฟิก สัตว์ ฯลฯ ทำออกมาเป็นสินค้าต่าง ๆ เช่น ผ้าห่ม ผ้าคลุมเตียง ปลอกหมอกอิง ผ้าปูโต๊ะ ผ้าติ ดผนัง ฯลฯ ราคาขายส่งที่หลักร้อยถึงสูงสุดประมาณ 4 พันกว่าบาท ระยะเวลาทำขึ้นอยู่กับความยากง่าย อย่างผ้าคลุมเตียง ขนาด 6 ฟุต ใช้เวลา 15-20 วันต่อชิ้น วัตถุดิบผ้าที่ใช้แตกต่างกันไปตามความต้องการของลูกค้า ส่วนใหญ่เน้นใช้ผ้า ฝ้าย 100% เพราะมีความนุ่มเนียนน่าสัมผัส แต่บางครั้งอาจนำผ้าชนิดอื่น ๆ มาตกแต่งให้แตกต่างออกไป เป็นงาน แฮนด์เมดที่ต้องอาศัยฝีมือและระยะเวลาในการทำนาน และรับหน้าที่เป็นวิทยากรของศูนย์การศึกษานอกระบบและ การศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอเมืองแพร่ วิทยากรฝึกอาชีพหลักสูตรระยะสั้นวิชาชีพ ผ้าด้นมือ สอนความรู้ให้ช าวบ้าน ที่อยากมอี าชพี ดว้ ย ๖. การประชาสัมพนั ธ์และเผยแพรภ่ มู ปิ ัญญาท้องถนิ่ ✓ ยงั ไม่เคยมกี ารเผยแพร่ / ใชเ้ ฉพาะบคุ คล ✓ เคยเผยแพร่ให้กบั ผู้สนใจ มีการดงู านแลว้ จากบคุ คลภายนอกแลว้ ...........……..ครง้ั /…………….…..ราย มีการนำไปใช้ - ในพื้นทีเ่ ดียวกัน…………..ราย - นอกพืน้ ที่………………….ราย อ่ืน ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลกั ษณะของภูมิปัญญาท้องถิ่น ✓ ภมู ิปัญญาท้องถิ่นด้ังเดิม ได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก …ศึกษาเรยี นรูด้ ้วยตนเองจากผูร้ ู้และบรรพบุรษุ ภมู ิปญั ญาท้องถ่นิ ทไ่ี ด้พฒั นาและต่อยอด - แบบเดิม คือ …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ได้พฒั นาและต่อยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... ............................................................................................................................. ............................. ภูมปิ ัญญาทอ้ งถิ่น/นวัตกรรมท่คี ดิ คน้ ข้นึ มาใหม่

๙๑ ๘. วัตถดุ ิบทีใ่ ช้ประโยชนใ์ นผลิตภัณฑท์ ่ีเกดิ จากภมู ิปญั ญา ซึง่ มีในพน้ื ที่ พน้ื ทอี่ ่นื ไม่มี มี ได้แก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี ภาพประกอบ หมายเหตุ ภาพบางสว่ นอ้างจากการคน้ หาออนไลน์

๙๒ ข้อมูลภมู ิปัญญาท้องถิน่ และปราชญ์ชาวบ้าน ชุมชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 26. ขนมมงคล (ขนมกยุ ช่าย และขนมถว้ ยฟ)ู ๑. ชอื่ ภูมิปัญญาท้องถิน่ ............ขนมมงคล (ขนมกุยชา่ ย และขนมถ้วยฟู ฯลฯ)…………………….............. ๒. เจ้าของภูมปิ ญั ญาท้องถนิ่ /ปราชญ์ชาวบา้ น ..........นางสาววริ ชั ญา วอ่ งวุฒญิ าณ.................อาย.ุ ....... ป.ี ........... อาชพี คา้ ขาย ท่ีอยู่ บา้ นเลขที่ …... ชุมชน ..เหมืองหติ -พัฒนา.... ตำบล ...ในเวยี ง.... อำเภอ ..เมอื งแพร่.. จงั หวดั ...แพร่... รหสั ไปรษณีย์ ...54000.................... โทรศพั ท์ ……08 6901 7710……………………………………………. E-mail address …………………………………………………………………………..……………………………………………. ๓. ประเภทของภูมิปัญญาท้องถน่ิ ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมอื ) เกษตร ศลิ ปกรรม/จิตรกรรม/ประติมากรรม ศิลปหัตถกรรม การแพทย์แผนไทย ✓ ดนตร/ี นาฎศลิ ป์ ✓ ศาสนา ประเพณีและวฒั นธรรมท้องถ่นิ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อ่ืน ๆ ...................................……… ๔. จุดเด่นของภูมิปัญญาท้องถิน่ ขนมมงคล การจัดขนมมงคลนับว่าเป็นส่วนสำคัญสำหรับพิธีมงคล อาหารคาวหวานที่ช่วยให้พิธี ถูกหลักและเสริมความเป็นสิริมงคล ขนมที่สื่อความหมายสอดคล้องกับการมีอำนาจบริวารที่ดี มีคนเกื้อหนุนในหน้าที่ การงาน ขนมกุยช่าย เป็นขนมประเภทก้วยของชาวจีนแต้จิ๋วชนิดหนึ่ง ตัวแป้งทำจากแป้งข้าวเจ้าผสมแป้งมนั ไส้ทำจากกุยช่ายเขียว กุยไช่ก้วยของชาวจีนแตจ้ ิ๋วจะหมายถึงชนิดที่ไส้ทำจากกุยช่ายเท่าน้ัน ส่วนในไทย ขนมกุยช่ายที่ ทำจากแป้งอย่างเดยี วกนั แตเ่ ปลย่ี นไสเ้ ป็นแบบอื่น เช่น ไสเ้ ผือก ไสห้ น่อไม้ และไสม้ นั แกว ขนมถว้ ยฟู ขนมถว้ ยฟู เปน็ ขนมโบราณที่นำเข้ามาในเมืองไทยเราโดยคนจนี และเปน็ อีก 1 ใน 9 ของ ขนมมงคลของคนไทย ชาวจนี เรยี กขนมถ้วยฟูว่า ฮวดโกย้ หมายถึง มีแต่ความเจรญิ รุ่งเรืองเฟ่ืองฟู จึงเป็นอีกขนมหนึ่งท่ี ขาดไม่ไดใ้ นงานมงคล ชาวจีนและชาวไทยนยิ มนำไปไหว้เจา้ หรอื ประกอบพิธงี านมงคลต่างๆ ในงานแต่งงานนิยมทำขนม ถ้วยฟูเป็นสีแดง ใช้ไหวเ้ จา้ หรืองานมงคลต่างๆ นยิ มใช้สชี มพู ใช้ในงานอวมงคลหรือไหวบ้ รรพบุรุษท่ีล่วงลับไปแล้วนิยม ใชส้ ีขาว ในปจั จุบันยังหาทานไดง้ ่ายมหี ลากหลายสี เชน่ ชมพู เขียว ขาว และฟ้า เปน็ ตน้

๙๓ ๕. รายละเอียดของภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถิ่น สตู รขนมกุยช่าย สว่ นผสมไสก้ ุยช่าย 1. ตน้ กยุ ช่ายหัน่ 1 กก. (หัน่ ยาวประมาณ 1.5-2 ซม.) 2. เกลอื 1 ช้อนชา 3. น้ำตาลทราย 1 ช้อนชา 4. พริกไทยปน่ นดิ หน่อย 5. โซเดยี มไบคารบ์ อเนต 1/2 ชอ้ นโต๊ะ (หรือเบคกิง้ โซดา) วธิ ีทำ 1. ล้างต้นกุยชา่ ย ใหส้ ะอาด เดด็ ใบสว่ นท่ีแกส่ เี หลอื งทิ้ง 2. ตัดส่วนโคนทแ่ี กแ่ ละแข็งท้ิง ห่นั เฉพาะตรงท่เี ปน็ ใบ 3. ใส่กุยชา่ ยท่หี นั่ แล้วลงในอ่างผสม ใส่ส่วนผสมอ่ืนๆ ลงไปขยำคลุกเคล้าใหเ้ ข้ากนั แลว้ พกั ไว้ สักครู่ 4. จากนนั้ ต้ังกะทะ ใสน่ ำ้ มันพชื ลงไปนิดหน่อย นำสว่ นผสมผักท่ีพกั ไว้ลงไปผัดสักครู่พอให้ผัก ยุบ แล้วตกั ใสก่ ระชอนพักไวใ้ หน้ ้ำออกจากผัก วิธที ำขนมถ้วยฟู ส่วนผสม แปง้ สาลี 200 กรัม ผงฟู 1 ช้อนชา ไข่ไกส่ ด 2 ฟอง นำ้ 100 กรมั น้ำมะนาว 1 ชอ้ นชา กลน่ิ มะลิ 1/2 ชอ้ นชา นำ้ ตาล 180 กรมั SP 10 กรัม นมข้นจืด 50 กรัม สผี สมอาหาร สีทต่ี ้องการ วธิ ที ำ 1. เตรยี มน้ำเปล่าใสซ่ ึ้ง 3ใน 5 ของลังถึง แล้วนำผ้าขาวบางมาห่อฝาปิดลังถงึ เอาไว้ เพ่อื ป้องกันไม่ใหน้ ำ้ หยดใสข่ นม 2. เตรียมร่อนแป้งและผงฟูเข้าด้วยกนั แล้วพกั ไว้ 3. ตีไข่ไก่ น้ำตาล และ SP ตีด้วยความเรว็ ใช้เวลา 5 นาที ตีจนกวา่ จะขน้ เหนยี ว หรือสงั เกตุด้วยใชไ้ ม้พายตักขึ้นมาแลว้ ไมห่ ยดเป็นอนั วา่ ใชไ้ ด้ และระหวา่ งน้ีก็เตรียมเตาน่ึงสำหรับน่งึ ขนม ตง้ั ไฟแรงสุดใหน้ ้ำเดือดจัด 4. เตมิ แป้งสาลีทร่ี ่อนกับผงฟูลงไปตี เติมลงไปทลี ะน้อยๆ ตีชา้ ๆ จนเตมิ แป้งจนหมด แล้วตตี อ่ อีก 1 นาที 5. เติมนมจืด นำ้ มะนาวและกล่ินมะลิลงไปแลว้ เปลย่ี นมาตีด้วยความเรว็ อีก 5 นาที และก็สลับมาตเี บาๆอีก 1 นาที เพ่อื ไลอ่ ากาศ

๙๔ 6. แบ่งสว่ นผสมตามสที ่ตี อ้ งการ มีกส่ี ีกแ็ บ่งไปตามจำนวนสีนัน้ ๆ หยอดสลี งทขี่ นมที ละหยด แล้วคนให้เข้ากันหากยังไม่พอก็เพ่ิมได้ แตค่ วามเขม้ ของสี เม่ือน่งึ เสร็จสีจะเข้มกว่าตอนที่ยงั ไมน่ ึง่ 7. เตรียมถว้ ยกระดาษรองด้วยพิมพ์อลมู เิ นียมตักใหเ้ ตม็ ถว้ ยไม่ต้องเผ่อื เพราะเรา ตั้งใจให้มันฟขู ้นึ เลยถ้วยกระดาษ 8. เราเตรยี มลังถึงไวน้ ้ำเดือดจดั แล้ว วางขนมลงไปในซึ้ง แลว้ หรี่ไฟให้เหลือไฟอ่อน ใชเ้ วลาน่งึ ประมาณ 15 นาที แค่นก้ี เ็ ปน็ อันเสร็จเรียบร้อย ๖. การประชาสมั พนั ธแ์ ละเผยแพร่ภูมปิ ัญญาท้องถิน่ ✓ ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพรใ่ ห้กบั ผู้สนใจ มกี ารดูงานแลว้ จากบคุ คลภายนอกแลว้ ...........……..ครง้ั /…………….…..ราย มกี ารนำไปใช้ - ในพ้ืนที่เดียวกนั …………..ราย - นอกพน้ื ท่ี………………….ราย อนื่ ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลักษณะของภมู ิปญั ญาท้องถนิ่ ✓ ภูมปิ ัญญาท้องถิ่นด้ังเดมิ ได้รับการถา่ ยทอดมาจาก …ศึกษาเรียนรดู้ ว้ ยตนเองจากผรู้ ู้และบรรพบรุ ษุ ภูมิปญั ญาท้องถิน่ ท่ไี ด้พฒั นาและต่อยอด - แบบเดมิ คอื …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ได้พัฒนาและต่อยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... .................................................................................................................................... ...................... ภมู ปิ ัญญาท้องถิ่น/นวตั กรรมทคี่ ดิ คน้ ขน้ึ มาใหม่ ๘. วัตถดุ บิ ทีใ่ ช้ประโยชนใ์ นผลติ ภณั ฑท์ เ่ี กดิ จากภมู ปิ ัญญา ซง่ึ มีในพ้นื ที่ พนื้ ท่อี ่นื ไม่มี มี ไดแ้ ก่ ๑ ………………………………………………………………………..…………………………………………………………….. ๒. ……………………………………………………………………………………………….…………………………………….. ๓. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ✓ ไม่มี

๙๕ ภาพประกอบ หมายเหตุ ภาพบางส่วนอ้างจากการคน้ หาออนไลน์

๙๖ ขอ้ มูลภูมิปัญญาท้องถ่นิ และปราชญช์ าวบ้าน ชมุ ชนในเขตเทศบาลเมืองแพร่ 27. การทำตุงลา้ นนา ตงุ ไสห้ มู และการทำโคมลา้ นนา ๑. ช่ือภูมิปัญญาท้องถน่ิ ............การทำตงุ ลา้ นนา ตงุ ไสห้ มู และการทำโคมลา้ นนา…………………….............. ๒. เจ้าของภูมิปัญญาท้องถ่นิ /ปราชญ์ชาวบ้าน ..........นางสาวเนาวรัตน์ บุญทร.................อาย.ุ ....68... ป.ี ................... อาชีพ ขา้ ราชการบำนาญ ท่ีอยู่ บา้ นเลขท่ี …124... ชมุ ชน ..หวั ข่วง.... ตำบล ...ในเวียง.... อำเภอ ..เมืองแพร่.. จงั หวัด ...แพร่.......... รหัสไปรษณยี ์ ...54000.................... โทรศัพท์ ……08 9757 3754……………………………………………… E-mail address …………………………………………………………………………..…………………………………………….. ๓. ประเภทของภูมปิ ญั ญาท้องถิน่ ✓ คหกรรม (อาหาร/ขนม/งานฝีมือ) เกษตร ศิลปกรรม/จติ รกรรม/ประติมากรรม ✓ ศิลปหตั ถกรรม ✓ ดนตร/ี นาฎศลิ ป์ การแพทย์แผนไทย ✓ ศาสนา ประเพณแี ละวฒั นธรรมทอ้ งถิน่ ✓ ภาษาและวรรณกรรม อ่ืน ๆ ...................................……… ๔. จุดเด่นของภมู ิปญั ญาทอ้ งถ่นิ การทำตงุ ล้านนา ตุงไส้หมู ตุงไส้หมู มีลักษณะเป็นพวงประดิษฐ์ รูปร่างคล้ายจอมแหหรอื ปรางค์ ทำจากกระดาษสีหรือ กระดาษแก้วสีต่างๆ อย่างน้อยแผ่นละสี มาวางซ้อนกันแล้วพับทแยงมุมหลายๆทบ ใช้กรรไกรตัดสลับกันเป็นลายฟัน ปลาจนถึงสว่ นปลายสุด เม่อื คล่อี อก และจบั หงายข้ึน จะเห็นเป็นพวงกระดาษทีส่ วยงาม ใชส้ ำหรบั บูชาพระธาตปุ ระจำปี เกิด และในประเพณีปใ๋ี หม่เมือง การทำโคมแขวนลา้ นนา ในช่วงก่อนจะถึงวันเพ็ญเดือนยี่ ชาวล้านนาที่มีฝีมือเชิงช่างจะประดิษฐ์โคมรูปลักษณะต่าง ๆ เพื่อเตรียมใช้ในการจุดผางประทีสบูชาที่วัดในวันเพ็ญเดือนยี่ โดยการแขวนใส่ค้างโคมบูชาตามพระธาตุเจดีย์ แขวนไว้ หน้าวิหาร กลางวิหาร หรือในปัจจุบันนิยมแขวนประดับตกแต่งตามอาคารบ้านเรือน โคมล้านนามีลักษณะหลากหลาย รูปแบบ แล้วแต่การสร้างสรรค์ตามภูมิปัญญาของแต่ละท้องถิ่น โคมรูปแบบโบราณที่พบทั่วไปในล้านนา เช่น โคม

๙๗ รังมดส้ม (โคมธรรมจักร) โคมดาว โคมไห โคมเงี้ยว (โคมเพชร) โคมกระบอก โคมหูกระต่าย โคมดอกบัวโคมญี่ปุ่น โคมผัด ฯลฯ ๕. รายละเอยี ดของภมู ิปญั ญาทอ้ งถ่ิน การทำตุงลา้ นนา ตุงไส้หมู ตุงไส้หมู มีลักษณะเป็นพวงประดิษฐ์ รูปร่างคล้ายจอมแหหรือปรางค์ ทำจาก กระดาษสหี รือกระดาษแก้วสตี า่ งๆ อย่างนอ้ ยแผ่นละสี มาวางซ้อนกนั แล้วพับทแยงมุมหลายๆทบ ใช้กรรไกรตัดสลับกัน เป็นลายฟันปลาจนถึงสว่ นปลายสุด เมือ่ คลี่ออก และจบั หงายขน้ึ จะเห็นเปน็ พวงกระดาษที่สวยงาม ใช้สำหรับบูชาพระ ธาตุประจำปีเกดิ และในประเพณปี ๋ีใหมเ่ มือง การทำโคมแขวนล้านนา โคมไฟ หรือ โคมแขวน เป็นงานหัถตกรรมพื้นบ้าน ที่ได้รับการถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่น ใหค้ งอยู่สืบตอ่ จนถงึ ปจั จุบันในภาคเหนือซ่ึงชาวล้านนาใช้ในงานประเพณียี่เป็ง พึงสกั การะบูชาพระพุทธเจ้า คืนวันเพ็ญ เดือนสิบสอง (ยี่เป็งล้านนา) ถือว่าเมื่อได้กระทำเช่นนี้แล้ว และประทีปจากโคมจะช่วยส่องประกายให้ดำเนินชีวิต เจริญรุ่งเรืองอยู่เยน็ เป็นสุข โคมแขวน เป็น โคมบูชาพระมีหลายรปู แบบ รูปทรง เช่น โคมบาตรพระ โคมดาว โคมตะกร้า โคมต้อง ห้อยพู่ โคมพระอาทิตย์ โคมธรรมจักร ซึ่งหมายถึง \"ความแจ้งในธรรม\" จะใช้ในงานยี่เป็งหรือวันตั้งธรรมมหาชาติ เวสสันดรชาดก ใช้แขวนไว้ในโบสถ์ บนศาลา ในวิหาร หรือทำค้างไม้ไผ่ทำชักรอกแขวนข้างโบสถ์ วิหารเป็นพุทธบูชา สวยงาม สวา่ งไสว หรือใชต้ กแต่งบา้ นเรอื น เพือ่ บชู าเทพารกั ษ์ ผรู้ กั ษาหอเรอื น อาคารบ้านเรือนก็ได้ โคมแขวน หรอื โคมคา้ ง ได้แก่ โคมท่ใี ช้แขวนบนหลกั หรือตามข่อื ในวหิ าร หรือโบสถ์มรี ปู รา่ งต่างๆ แล้วแตจ่ ะทำกัน ผู้ท่ี นิยมทำกันมากคือ พระภกิ ษุสามเณร ๖. การประชาสมั พันธแ์ ละเผยแพรภ่ มู ปิ ัญญาทอ้ งถ่ิน ✓ ยังไมเ่ คยมีการเผยแพร่ / ใช้เฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพร่ให้กับผสู้ นใจ มกี ารดูงานแลว้ จากบุคคลภายนอกแลว้ ...........……..ครงั้ /…………….…..ราย มีการนำไปใช้ - ในพื้นทเ่ี ดยี วกัน…………..ราย - นอกพืน้ ที่………………….ราย อืน่ ๆ (ระบุ)……………………………………………………..…………………………. ๗. ลกั ษณะของภมู ิปัญญาท้องถนิ่ ✓ ภูมปิ ัญญาท้องถิ่นด้ังเดิม ได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก …ศึกษาเรียนรดู้ ้วยตนเองจากผูร้ ู้....................... ภมู ปิ ัญญาท้องถ่นิ ท่ีได้พฒั นาและต่อยอด - แบบเดมิ คอื …............................................................................................................................. .. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… - ไดพ้ ฒั นาและต่อยอด คือ ……………………………………………………………………………………………....... .................................................................................................................................... ...................... ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ /นวตั กรรมทคี่ ดิ คน้ ข้นึ มาใหม่