ຈດິ ຕະວທິ ະຍາທ່ົວໄປ General Psychology Psychology is a mean of promoting human welfare, a body of information that can be applied to help solve a variety of human problems. Max William Wundt helps to establish Psychology as a science. 2018
ໝວດຄວາມຮພູ້ ນູ້ ຖານວຊິ າສະເພາະ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາທ່ົ ວໄປ ສາຍສາູ້ ງຄປະລນິ ຍາຕີ ລະບບ 4 ປີ ປີທີ 1 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປ.ຕ. ສມແພງ ດວງປະເສດີ ກວດແກໂູ້ ດຍ: ອາຈານ ປ.ທ. ສຸກນັ ໄຊ ພງພະຫວນັ ປ.ທ. ແອ໋ງທລິ າດ ຫາູ້ ອົ່ ຸນແກວູ້ ປ.ຕ. ສາຍຄາ ປະດຈິ ດິ ຜ.ຊ. ປ.ຕ. ນອູ້ ຍແສງແກວູ້ ໄຊຍະຈກັ
ຄຳນຳ ປືມ້ື ຈດິ ຕະວທິ ະຍຳທ່ົ ວົ ໄປເຫມັຼື້ ນື້ ໄດຖື້ ກື ຮຽບຮຽງຂນື້ື ໂດຍອງິ ຕຳມຫກັຼ ສູດທົ່ ກມົ ສຳື້ ງຄູວຳງອອກ ເພ່ົ ອື ຮບັຼ ໃຊເື້ ຂຳົ້ື ໃນກຳນສດິ ສອນໃນລະດບັຼ ປະລນິ ຍຳຕ, ເນອື້ື ໃນຂມື້ ນູ ທງຼັ ໝດົ ຜູຮື້ ຽບຮຽງ ໄດຮື້ ບິ ໂຮມ, ຮວບຮວມ ຈຳກບນັຼ ດຳເວບຼັ ໄຊ, ຕຳລຳ, ເອກະສຳນທ່ົ ເຊົ່ ອືື້ ຖໄື ດ້ື ແລະ ເໝຳະສມົ ກບຼັ ລະດບຼັ ກຳນສກຶ ສຳພຳຍໃນສະຖຳບນຼັ . ເນອື້ື ໃນ ປືມື້ ຈດິ ຕະວທິ ະຍຳທ່ົ ວົ ໄປ ເຫມຼັື້ ນ້ື ປະກອບມ 10 ບດົ : ຄວຳມຮູພື້ ນືື້ ຖຳນກົ່ ຽວກບັຼ ຈດິ ຕະວິ ທະຍຳ, ອດິ ທພິ ນົ ຂອງກຳມະພນັຼ ແລະ ສົ່ ງິ ແວດລອ້ື ມ, ພນຶ້ື ຖຳນທຳງສະລລະວທິ ະຍຳກບັຼ ພດຶ ຕກິ ຳ, ສະຕປິ ັຼນຍຳ, ອຳລມົ ຈດິ ແລະ ແຮງຈງູ ໃຈ, ກຳນຮບັຼ ຮູ ື້ ແລະ ກຳນຮຽນຮູ ,້ື ກຳນຄນົ້ື ຄດິ ແລະ ຈນິ ຕະນຳກຳນ, ບຸກຄະລກິ ະ ພຳບ ແລະກຳນປັຼບຕວົ , ຄຸນທຳດ ແລະນໄິ ສ, ຄວຳມຕອ້ື ງກຳນ ແລະທກຼັ ສະ. ປຶມື້ ເຫມຼັື້ ນໄື້ ດຮ້ື ຽບຮຽງເປຼັນຄງັຼື້ ທຳອດິ , ຜູຮື້ ຽບຮຽງເຊົ່ ອື ວ່ົ ຳ ເນອືື້ ໃນຂມື້ ນູ ພຳຍໃນ ອຳດຈະປຳສະຈຳກບ່ົ ໄດກ້ື ບຼັ ຂຂື້ ຳດຕກົ ບກົ ຜົ່ ອງ ທຳງດຳ້ື ນຫກັຼ ໄວຍຳກອນກຳນພມິ , ກຳນໃຊສື້ ບັຼ ພຳສຳໃກຄ້ື ຽງ... ເຖງິ ຢົ່ ຳງໃດກ່ົ ຕຳມ, ຂຳ້ື ພະເຈຳົື້ ຂຄວຳມຮົ່ ວມມຈື ຳກບນັຼ ດຳທ່ົ ຳນ ຖຳ້ື ຫຳກພບົ ເຫນຼັ ຂມື້ ູນທົ່ ຄວນດດັຼ ແກື້ ຫື ປຼັບປຸງໃນທຳງສຳ້ື ງສນັຼ ກະ ລຸນນຳສົ່ ົງຄຳຕຳນິຕຊິ ົມໄປຍງຼັ ຜູຮ້ື ຽບຮຽງ ເພົ່ ືອເຮດັຼ ໃຫ້ື ຄຸນນະພຳບໃນກຳນປັຼບປຸງຂມື້ ູນປືື້ມເຫມັຼ້ື ນມ້ື ຄວຳມ ສມົ ບູນຫຳຍຂນຶື້ ແລະ ສອດຄ່ົ ອງກບັຼ ກຳນພດັຼ ທະນຳກຳນສກຶ ສຳຂອງປະເທດໃນປຼັດຈບຸ ນຼັ . ii
ສາລະບານ ຄານາ ii ສາລະບານ iii-iv ບດົ ທີ 1 ຄວາມຮພູ້ ນູ້ ຖານກ່ ຽວກບັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ .................................................. 1 1. ປະຫວດັ , ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄຸນປະໂຫຍດຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ............................................. 1 2. ກ່ ຸມແນວຄດິ ທາງດາູ້ ນຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ................................................................................. 4 3. ສາຂາ ແລະ ວທິ ກີ ານສກຶ ສາພດຶ ຕກິ າຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ..................................................... 10 ບດົ ທີ 2 ອດິ ທພິ ນົ ຂອງກາມະພນັ ແລະສ່ ງິ ແວດລອູ້ ມ ................................................... 13 1. ກາມະພນັ ແລະ ການຖ່ າຍທອດທາງກາມະພນັ .................................................................. 13 2. ສ່ ງິ ແວດລອູ້ ມ ກບັ ພດຶ ຕກິ າ............................................................................................ 20 3. ການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງ ກາມະພນັ ແລະ ສ່ ງິ ແວດລອູ້ ມ ......................................................... 23 ບດົ ທີ 3 ພນຶູ້ ຖານທາງສະລລີ ະວທິ ະຍາກບັ ພດຶ ຕກິ າ ..................................................... 24 1. ຄວາມສາພນັ ລະຫວ່ າງຈດິ ຕະວທິ ະຍາກບັ ສາລລິ ະວທິ ະຍາ................................................... 24 2. ລະບບົ ກາູ້ ມເນອູ້ ແລະ ລະບບົ ຕ່ ອມ ກບັ ພດຶ ຕກິ າ .............................................................. 25 3. ລະບບົ ປະສາດກບັ ພດຶ ຕກິ າ............................................................................................. 29 ບດົ ທີ 4 ສະຕປິ ັນຍາ ........................................................................................ 36 1. ຄວາມໝາຍ ແລະ ປັດໄຈທ່ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນົ ຕ່ ສະຕປິ ັນຍາ ........................................................ 36 2. ທດິ ສະດຂີ ອງສະຕປີ ັນຍາ ............................................................................................. 38 3. ການທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາ ............................................................................................. 42 4. ລະດບັ ແລະ ຄຸນປະໂຫຍດຂອງສະຕປິ ັນຍາ .................................................................... 45 ບດົ ທີ 5 ອາລມົ ຈດິ ແລະ ແຮງຈງໃຈ .................................................................... 47 1. ອາລມົ ....................................................................................................................... 47 2. ທດິ ສະດກີ ່ ຽວກບັ ອາລມົ ............................................................................................... 49 3. ພດັ ທະນາການທາງອາລມົ ............................................................................................. 53 4. ການຄວບຄຸມອາລມົ .................................................................................................... 54 5. ຄວາມສະຫຼາດທາງອາລມົ ............................................................................................. 55 6. ແຮງຈງໃຈ ................................................................................................................. 55 7. ປະເພດແຮງຈງໃຈ....................................................................................................... 57 8. ການວດັ ແຮງຈງໃຈ ...................................................................................................... 59 9. ການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງອາລມົ ຈດິ ແລະ ແຮງຈງໃຈ............................................................. 60 ບດົ ທີ 6 ການຮບັ ຮູ້ ແລະ ການຮຽນຮ.ູ້ .................................................................... 61 1. ການສາພດັ ................................................................................................................. 61 2. ການຮບັ ຮູ້ ................................................................................................................. 66 3. ວຸດທພິ າວະ ແລະ ການຮຽນຮ.ູ້ ...................................................................................... 68 4. ທດິ ສະດກີ ່ ຽວກບັ ການຮຽນຮູ້........................................................................................ 71 5. ການຖ່ າຍທອດຄວາມຮູ້ .............................................................................................. 74 iii
ບດົ ທີ 7 ການຄນົູ້ ຄດິ ແລະ ຈນິ ຕະນາການ.............................................................. 76 1. ການຄນົູ້ ຄດິ ............................................................................................................... 76 2. ຈນິ ຕະນາການ ............................................................................................................ 78 3. ພາສາ ........................................................................................................................ 79 4. ການຈ່ ແລະ ການລມ .................................................................................................. 81 5. ການໃສ່ ໃຈ................................................................................................................. 84 ບດົ ທີ 8 ບຸກຄະລກິ ະພາບ ແລະການປັບຕວົ ແລະ ສຸຂະພາບຈດິ .................................. 87 1. ຄວາມໝາຍ ແລະ ການວດັ ບຸກຄະລກິ ະພາບ.................................................................... 87 2. ຄວາມສາຄນັ ຂອງບຸກຄະລກິ ະພາບ................................................................................. 89 3. ທດິ ສະດບີ ຸກຄະລກິ ະພາບ............................................................................................. 89 4. ຄວາມແຕກຕ່ າງລະຫວ່ າງບຸກຄນົ ................................................................................... 93 5. ການປັບຕວົ ............................................................................................................... 95 6. ສາເຫດຂອງການປັບຕວົ ............................................................................................... 96 7. ກນົ ໄກການປັບຕວົ ...................................................................................................... 97 8. ວທິ ແີ ກໄູ້ ຂບນັ ຫາທາງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ.............................................................................. 99 9. ສຸຂະພາບກາຍ ແລະສຸຂະພາບຈດິ ................................................................................ 100 10. ໂລກປະສາດ ແລະ ໂລກຈດິ ....................................................................................... 102 11. ວທິ ຮີ ກັ ສາ ແລະ ການສ່ ງົ ເສມີ ສຸຂະພາບຈດິ ທ່ ດີ ີ.............................................................. 105 ບດົ ທີ 9 ຄຸນທາດ ແລະນໄິ ສ .............................................................................. 107 1. ຄວາມໝາຍ ແລະ ທດິ ສະດຕີ ່ າງໆກ່ ຽວກບັ ຄຸນທາດ ........................................................ 107 2. ປະເພດ ແລະ ລກັ ສະນະຕ່ າງໆຂອງຄຸນທາດ .................................................................. 108 3. ນໄິ ສ ແລະໂຄງປະກອບຂອງນໄິ ສ ................................................................................ 109 ບດົ ທີ 10 ຄວາມຕອູ້ ງການ ແລະທກັ ສະ ................................................................. 112 1. ຄວາມຕອູ້ ງການ ແລະ ທດິ ສະດຄີ ວາມຕອູ້ ງການ ............................................................. 112 2. ຄວາມໝາຍຂອງທກັ ສະ ................................................................................ 113 3. ປະເພດຂອງທກັ ສະ...................................................................................... 114 4. ລກັ ສະນະຕ່ າງໆຂອງທກັ ສະ............................................................................ 114 ເອກະສານອາູ້ ງອງີ ........................................................................................................ 115 iv
ບດົ ທີ 1 ຄວາມຮພູ້ ນູ້ ຖານກ່ ຽວກບັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ 1. ປະຫວດັ , ຄວາມໝາຍ ແລະ ຄຸນປະໂຫຍດຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ 1.1. ປະຫວດັ ຄວາມເປັນມາຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ໃນເມ່ ອກ່ ອນ ແມ່ ນວຊິ າທ່ ສີ ກຶ ສາກ່ ຽວກບັ ວນິ ຍານ, ຕງັູ້ ແຕ່ ສະໄໝເກຣກັ ບຮານ ກ່ ອນ ສາູ້ ງ ຕງັູ້ ຄ.ສ ມີ ປລາໂຕ (Plato 427-347 ກ່ ອນ ຄ.ສ) ແລະ ອຣສິ ະໂຕເຕລິ ໌ (Aristotle 384 - 322 ກ່ ອນ ຄ.ສ) ທງັ ສອງທ່ ານໄດເູ້ ວາົູ້ ເຖງິ ທາມະຊາດ ແລະ ພດຶ ຕກິ າຂອງມະນຸດໄວຫູ້ ລາຍແຫ່ ງ ແລະ ໄດຂູ້ ຽນປູ້ມເຫລມັູ້ ທາອດິ ຂນຶູ້ ກ່ ຽວກບັ “ວນິ ຍານ”ວນິ ຍານເປັນຕນົູ້ ເຫດ ຂອງການຮຽນຈດິ ຕະວທິ ະຍາ. ຮບທີ 1 : Plato ຮບທີ 2 : Aristotle ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.goodreads.com/ ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.britannica.com/ author/show/879.Plato biography/Aristotle ຄນົ ເກຣກັ ບຮານເຊ່ ອວ່ າ ວນິ ຍານເປັນວດັ ຖຸລະອຽດຄກນັ ກບັ ຂຝີູ້ ່ ຸ ນ, ດນິ ເປັນພະລງັ ແຫ່ ງຈດິ , ເປັນລມົ ຮອູ້ ນເຮດັ ໃຫຊູ້ ີວດິ ເກດີ ຂນຶູ້ ໄດ,ູ້ ຄນົ ສະໄໝບຮານເຊ່ ອວ່ າ ປາກດົ ການທາມະຊາດ ແມ່ ນແຕ່ ຝົນຕກົ , ແຜ່ ນດນິ ໄຫວ, ເກດີ ຟ້າູ ຮອູ້ ງ, ຟູາ້ ຜ່ າ ແລະ ອ່ ນໆ ຍອູ້ ນມສີ ່ ງິ ເລກິ ລບັ ເຊ່ ອງຊອູ້ ນ ເຊ່ ງິ ມອີ ານາດທ່ ບີ ນັ ດນົ ບນັ ດານໃຫເູ້ ກດີ ຂນຶູ້ ແມ່ ນກະທ່ ງັ ມະນຸດກຍງັ ມສີ ່ ງິ ເລກິ ລບັ ເຊ່ ອງຊອູ້ ນ ຢ່ ໃນຮ່ າງກາຍມສີ ່ ງິ ກະຕຸ ນູ້ ແລະ ຄວບຄຸມການກະທາຕ່ າງໆຂອງມະນຸດ ສ່ ງິ ເລກິ ລບັ ນເີູ້ ອີນູ້ ວ່ າ “ວນິ ຍານ”ແລະ ພອູ້ ມທງັ ເຊ່ ອວ່ າ ວນິ ຍານເປັນສ່ ງິ ທ່ ເີ ຮດັ ໃຫເູ້ ກດີ ມະນຸດ, ມອີ ດິ ທພິ ນົ ເໜອຮ່ າງກາຍຂອງມະນຸດ ແລະ ບນັ ຊາໃຫຮູ້ ່ າງກາຍຂອງເຮາົ ເຮດັ ເຮດັ ສ່ ງິ ຕ່ າງໆ, ວນິ ຍານຈະສງິ ຢ່ ໃນຮ່ າງກາຍໃນຂະນະທ່ ຄີ ນົ ເຮາົ ມຊີ ວີ ດິ ຢ່ ເມ່ ອຄນົ ເຮາົ ຕາຍໄປ (ໝດົ ຊວີ ດິ ) ໝາຍເຖງິ ຮ່ າງກາຍປາສະຈາກວນິ ຍານ, ວນິ ຍານຈະອອກຈາກຮ່ າງກາຍໄປຊ່ ວົ ໄລຍະໃດໜ່ ງຶ ແລວູ້ ຈະກບັ ເຂາົູ້ ສ່ ຮ່ າງກາຍເກ່ າົ ແລະ ເມ່ ອນນັູ້ ລະທ່ ຈີ ະຄນຊວີ ດິ ມາອກີ . ຍອູ້ ນແນວນນັູ້ ຄນົ ເກຣັກ ບຮານຈ່ ງຶ ຮກັ ສາຊາກ ສບົ ຄນົ ຕາຍໄວູ້ ເພ່ ອການກບັ ມາຂອງວນິ ຍານ “ວນິ ຍານບ່ ມມີ ດູ້ ບັ ສນ”. ໃນສະໄໝນນັູ້ ເຊ່ ອວ່ າ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາແມ່ ນວຊິ າທ່ ສີ ກຶ ສາກ່ ຽວກບັ “ວນິ ຍານ”ແລະ ຍງັ ເປັນເລ່ ອງເລກິ ລບັ ຢ່ ແຕ່ ເຖງິ ແນວໃດກຕາມ ຍງັ ມກີ ານຂດັ ແຍງູ້ ກນັ ເກດີ ຂນຶູ້ ໃນກ່ ຸມຂອງນກັ ປັດຊະຍາ ຈນົ ເຖງິ ສະໄໝເກດີ ມພີ ະ ເຍຊ ຄຣິດເກດີ ຂນຶູ້ ໃນສະຕະວດັ ທີ XI - XII ໄດເູ້ ກດີ ມລີ ດັ ທຕິ ກັ ຍະທາ (Realism) ເຊ່ ງິ ເຊ່ ອເລ່ ອງສະພາບ ຄວາມເປັນຈງິ ຂອງສ່ ງິ ຕ່ າງໆ, ແຕ່ ກຈະມຄີ ວາມຂດັ ແຍງູ້ ກນັ ຈນົ ບ່ ສາມາດຈະອະທບິ າຍໄດວູ້ ່ າ: ວນິ ຍານແມ່ ນ ຫຍງັ ? ມີຢ່ ໃສ? ມຕີ ວົ ຕນົ ບ່ ? ຈບັ ບ່ າຍໄດບູ້ ່ ? ເບ່ ິງເຫນັ ບ່ ? ພິສດໄດບູ້ ່ ? ຍງັ ເປັນເລ່ ອງເລກິ ລບັ , ໜາູ້ ເບ່ ອໜ່ າຍ ແລະ ໝດົ ສດັ ທາ. ຍອູ້ ນແນວນນັູ້ ການສກຶ ສາກ່ ຽວກບັ ວນິ ຍານຈ່ ງຶ ຄ່ ອຍໆຫ່ າງເຫນີ ໄປ, ແຕ່ ກາຍມາເປັນຄວາມ ສນົ ໃຈເລ່ ອງຈດິ ແທນ ເພາະເມ່ ອເວາົູ້ ເຖງິ ຈດິ ໃຈເຫນັ ວ່ າຈະເຂາົູ້ ໃຈງ່າຍກວ່ າ; ບາງຄນົ ຄດິ ວ່ າຈດິ ແມ່ ນຢ່ ທ່ ໃີ ຈ ແຕ່ 1
ຄວາມເປັນຈງິ ແລວູ້ , ຈດິ ບ່ ແມ່ ນໃຈ ຈ່ ງຶ ມກັ ເວາົູ້ ຄວບຄ່ ກນັ ໄປວ່ າ “ຈດິ ໃຈ”ເຫນັ ວ່ າການສກຶ ສາເລ່ ອງຈດິ ເປັນ ການສກຶ ສາຄນົ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ຢ່ , ຈດິ ໝາຍເຖງິ ການທ່ ຄີ ນົ ເຮາົ ມຄີ ວາມຮສູ້ ກຶ ຕວົ ວ່ າເຮດັ ຫຍງັ , ຄດິ ຫຍງັ , ຄວາມຮສູ້ ກຶ ນີູ້ ເອນີູ້ ວ່ າ “ຈນິ ຕະນາການ(conscious)”ຄມສີ ະຕນິ ນັູ້ ເອງ, ເຊ່ ອວ່ າ ຊວີ ດິ ປະກອບດວູ້ ຍຮ່ າງກາຍກບັ ຈດິ ໃຈ (Body and mind) ແລະ ສ່ ວນສາຄນັ ທ່ ສີ ຸ ດຂອງຈດິ ນນັູ້ ກຄສາມາດສ່ ງັ ການກະທາ, ການເຄ່ ອນໄຫວຕ່ າງໆ ຂອງຮ່ າງກາຍ, ເຊ່ ງິ ໃນທ່ ສີ ຸດຈ່ ງຶ ປ່ ຽນຄວາມສນົ ໃຈເລ່ ອງວນິ ຍານມາເປັນຄວາມສນົ ໃຈກ່ ຽວກບັ ຈດິ . ຈອນ ລ໋ອກ (John Locke, 1632 - 1704)ນກັ ປັດຊະຍາຄນົ ອງັ ກດິ ໄດເູ້ ລ່ ມີ ສນົ ໃຈສກຶ ສາເລ່ ອງຈດິ ຢ່ າງຈງິ ຈງັ . ທ່ ານເວາົູ້ ວ່ າ “ຈດິ ”ຄຄວາມຮສູ້ ກຶ ຕວົ , ເຮດັ ຫຍງັ ຢ່ ໃສ?, ຄດິ ຫຍງັ ? ແລະ ເປັນຈດິ ທ່ ບີ ລສິ ຸດຄຜາູ້ ຂາວ ແຕ່ ມກີ ານຈະເລນີ ເຕບີ ໃຫຍ່ ຂນຶູ້ ຈດິ ຈ່ ງຶ ຖກຍອູ້ ມສເີ ຮດັ ໃຫຈູ້ ດິ ຄນົ ມສີ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ ເພາະໄດມູ້ າຈາກການຮຽນ ຮ.ູ້ ໝາຍຄວາມວ່ າ ສ່ ງິ ແວດລອູ້ ມມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕ່ ຈດິ ຂອງຄນົ ເຮາົ , ຍອູ້ ນແນວນນັູ້ ທ່ ານເຊ່ ອວ່ າ ຈດິ ຂອງຄນົ ເຮາົ ສະສມົ ປະສບົ ການຈາກການຮຽນຮສູ້ ່ ງິ ຕ່ າງໆ ແລະສະສມົ ໄວໃູ້ ນດວງຈດິ . ຈນົ ມາເຖິງສັດຕະວດັ ທີ XIX ເປັນຍຸ ກແຫ່ ງວິທະຍາສາດທາມະຊາດ, ມີຜສູ້ ຶກສາທດິ ສະດີຕ່ າງໆ ທາງຈດິ ຕະວທິ ະຍາເພ່ ີມຂນຶູ້ ຢ່ າງຫລວງຫລາຍ, ຜເູ້ ຮດັ ໃຫວູ້ ຊິ າຈດິ ຕະວິທະຍາແຍກອອກຈາກວຊິ າປັດຊະຍາ ແລະ ເປັນທ່ ຍີ ອມຮບັ ວ່ າເປັນວຊິ າວທິ ະຍາສາດຢ່ າງສມົ ບນນນັູ້ ແມ່ ນ ແມກັ ວນິ ແຮມັ ວນທ໌ (Max Wilhelm Wundt 1832 -1920) ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາຄນົ ເຢຍລະມນັ ໄດສູ້ າູ້ ງຫອູ້ ງທດົ ລອງທາງຈດິ ຕະວທິ ະຍາຂນຶູ້ ໃນ ປີ 1879 ທ່ ມີ ະຫາວທິ ະຍາໄລເລບັ ຊກິ (Leipzig University) ປະເທດເຢຍລະມນັ . ທ່ ານໄດເູ້ ຮດັ ການທດົ ລອງກ່ ຽວກັບຄວາມຮສູ້ ຶກ, ປະສາດສາຜັດ ແລະ ທດົ ລອງ ກ່ ຽວກບັ ການໃສ່ ໃຈ, ອາລົມຈດິ , ຄວາມຈ່ ຈາ ຈນິ ຕະນາການ, ການຄດິ ຫາເຫດຜນົ , ຄວາມເຂາົູ້ ໃຈພາສາ ແລະ ຄະນດິ ສາດ. ຮບທີ 3: Max Wilhelm Wundt ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.historyofpsychology.net/2016/09/the- beginning-of-modern-psychology.html ຜນົ ການສກຶ ສາຂອງ ແມກັ ວນິ ແຮມັ ວນທ໌ ແມ່ ນ: ຮ່ າງກາຍ ກບັ ຈດິ ນນັູ້ ບ່ ສາມາດແຍກອອກຈາກກນັ , ຈດິ ຮບັ ຮໄູ້ ດຈູ້ າກການສາຜດັ , ເຊ່ ງິ ເກດີ ຈາກຂະບວນການຂອງປະສາດສາຜດັ . ຕ່ ມາ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ໄດແູ້ ພ່ ລາມ ໄປທ່ ວົ ໂລກ ແລະ ປັດຈບຸ ນັ ນເີູ້ ກອບທຸກໆວຊິ າຊບີ ບ່ ວ່ າຈະເປັນຄ, ແພດໝ, ພ່ ຄາູ້ , ນກັ ໂຄສະນາ, ປະຊາສາພນັ , ນກັ ການເມອງການປົກຄອງ, ການທະທານ, ທະນາຍຄວາມ, ນກັ ເສດຖະສາດ ແລະ ນກັ ສງັ ຄມົ ສງົ ເຄາະໄດເູ້ ລງັ ເຫນັ ຄວາມສາຄນັ ຂອງວຊິ າຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ແລະ ນາໄປໝນໃຊໃູ້ ຫເູ້ ໝາະສມົ ແກ່ ວຊິ າຊບີ ຂອງຕນົ . 1.2. ຄວາມໝາຍຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ຄາສບັ “ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ” ພາສາອງັ ກດິ ໃຊຄູ້ າວ່ າ: “Psychology”ແມ່ ນກາເນດີ ມາຈາກ ເຄາົູ້ ສບັ ຂອງ ພາສາເກຣກັ ບຮານດວູ້ ຍໂຮມຄາສອງຄາປະສມົ ເຂາົູ້ ກນັ ຄ: Psyche ໝາຍເຖງິ ຈດິ ຫລ ວນິ ຍານ (Soul) Logos ໝາຍເຖງິ ການສກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ (Study) 2
ເມ່ ອສອງຄາສັບນີປູ້ ະສມົ ເຂາົູ້ ກນັ ກາຍເປັນ Psychologos ເຊ່ ງິ ຕ່ ມາຄາສບັ ນີມູ້ ກີ ານປ່ ຽນແປງເປັນ “Psychology” ແລະ ໄດກູ້ າຍມາເປັນພາສາສາກນົ ທ່ ໃີ ຊຢູ້ ່ ຫລາຍໆປະເທດໃນໂລກ. ວິຊາຈິດຕະວິທະຍາ ບ່ ແມ່ ນເປັນວິຊາທ່ ີເລິກລັບຂອງຈດິ ຫລ ມະຫັດສະຈັນຂອງວິນຍານ, ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ແມ່ ນສກຶ ສາ, ຄນົູ້ ຄວາູ້ ກ່ ຽວກບັ ກດົ ເກນກາເນດີ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ທາງຈດິ ຂອງຄນົ ເຮາົ , ເປັນ ວຊິ າໜ່ ງຶ ທ່ ີທາຄວາມເຂາົູ້ ໃຈເຖງິ ສາເຫດຕ່ າງໆທ່ ສີ ່ ງົ ຜນົ ສະທອູ້ ນເຖງິ ລກັ ສະນະສະເພາະຂອງແຕ່ ລະຄນົ ເຊ່ ນັ : ການຄນົູ້ ຄດິ , ຈນິ ຕະນາການ, ຄວາມຈ່ ຈາ, ການຮຽນຮູ້ ແລະອ່ ນໆ. ການສກຶ ສາພດຶ ຕກິ າຂອງມະນຸດໃນປັດຈບຸ ນັ ແມ່ ນໄດເູ້ ນນັູ້ ວທິ ກີ ານສກຶ ສາທ່ ເີ ປັນວທິ ະຍາສາດ ເຊ່ ງິ ສາມາດພິສດໄດ.ູ້ ສະນັນູ້ , ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ແມ່ ນວທິ ະຍາສາດຂະແໜງໜ່ ງຶ ທ່ ສີ ກຶ ສາກ່ ຽວກບັ ພດຶ ຕກິ າຂອງ ມະນຸດ (Human Behavior). 1.3. ຄຸນປະໂຫຍດຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ວຊິ າຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ນບັ ມຍູ້ ່ ງິ ມບີ ດົ ບາດສາຄນັ ຕ່ ການດາລງົ ຊວີ ດິ ຂອງມະນຸດໃນສງັ ຄມົ , ຈະເຫນັ ໄດວູ້ ່ າ ສະຖາບນັ ການສກຶ ສາຊນັູ້ ສງສ່ ວນຫລາຍການດົ ໃຫນູ້ ກັ ສກຶ ສາຮຽນວຊິ າຈດິ ຕະວທິ ະຍາເປັນພນຶູ້ ຖານເຖງິ ວ່ າຈະບ່ ໃຊຄູ້ ວາມຮທູ້ າງຈດິ ຕະວິທະຍາໂດຍກງົ ໃນການປະກອບອາຊີບກຕາມ. ສະນນັູ້ , ວິຊາຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ມີ ປະໂຫຍດຕ່ ຜຮູ້ ຽນດ່ ງັ ນ:ີູ້ 1. ຊ່ ວຍໃຫຜູ້ ຮູ້ ຽນເຂົາູ້ ໃຈເຖິງທາມະຊາດຂອງມະນຸດຢ່ າງຖ່ ອງແທູ້ ໃນເລ່ ອງອາລມົ , ຄວາມ ຕອູ້ ງການ, ການເກດີ ທດັ ສະນະຄະຕິ ແລະ ການປ່ ຽນແປງທດັ ສະນະຄະຕ,ິ ການປັບຕວົ ໃຫເູ້ ຂາົູ້ ກບັ ສະພາບແວດ ລອູ້ ມອ່ ນໆ. ຄວາມເຂົາູ້ ໃຈທາມະຊາດຂອງມະນຸດ ຊ່ ວຍໃຫຄູ້ ນົ ເຮົາສາມາດ ປັບຕົວໄດດູ້ ີ, ດາລົງຊີວດິ ເປັນ ສະມາຊກິ ຂອງສງັ ຄມົ ຢ່ ຮ່ ວມກບັ ຜອູ້ ່ ນໄດເູ້ ປັນຢ່ າງດ.ີ 2. ຊ່ ວຍໃຫຄູ້ ນົ ສາມາດວເິ ຄາະທາຄວາມເຂາົູ້ ໃຈຕນົ ເອງໄດດູ້ ີຂນຶູ້ ໂດຍໃຊເູ້ ຄ່ ອງມໃນ ການທດົ ສອບທາງຈດິ ຕະວທິ ະຍາຕ່ າງໆ ເພ່ ອຮເູ້ ຖງິ ຄວາມສາມາດ, ຄວາມຖະໜດັ ແລະ ບຸກຄະລກິ ະພາບຂອງຕນົ ເອງ. 3. ຊ່ ວຍໃຫຜູ້ ຮູ້ ຽນເຈາົູ້ ໃຈເຖງິ ເຫດຜນົ ຫລບນັ ຫາເບອູ້ ງຫລງັ , ການສະແດງອອກຂອງ ພດຶ ຕກິ າ ຂອງມະນຸດໃນສະພາບການຕ່ າງໆ ແລະ ສາມາດດາເນນີ ການຢ່ າງເໝາະສມົ ໃນການຕດິ ຕ່ ພວົ ພນັ ກບັ ຜອູ້ ່ ນໆ. 4.ໃນຂງົ ເຂດວຽກງານການຮຽນ - ການສອນ ໂດຍສະເພາະວຽກແນະແນວການໃຫຄູ້ າປຶກສາຢ່ ໂຮງຮຽນ ຫລຢ່ ສະຖາບນັ ການສກຶ ສາຕ່ າງໆ ເພ່ ອແນໃສ່ ໃຫນູ້ ກັ ຮຽນ - ນກັ ສກຶ ສາ ດາເນນີ ຊວີ ດິ ໃນໄວຮຽນໃຫມູ້ ີ ປະສດິ ທພິ າບ, ນກັ ບລຫິ ານການສກຶ ສາຈາເປັນທ່ ຕີ ອູ້ ງໄດໃູ້ ຊຄູ້ ວາມຮທູ້ າງ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ເຊ່ ນັ : ຄວາມຮກູ້ ່ ຽວ ກບັ ພດັ ທະນາການດາູ້ ນຕ່ າງໆຂອງນກັ ຮຽນ, ຊ່ ວຍໃຫຄູ້ ຮວູ້ ່ າ ຕນົ ເອງຄວນສອນຫຍງັ , ຄວນສອນເວລາໃດ ແລະ ຈະສອນດວູ້ ຍວທິ ໃີ ດຈ່ ງຶ ຈະເໝາະສມົ ກບັ ລະດບັ ພດັ ທະນາການ ແລະ ຄວາມສາມາດຂອງນກັ ຮຽນ. 5.ໃນຂງົ ເຂດວຽກງານອຸ ດສາຫະກາ ມຄີ ວາມຈາເປັນຕອູ້ ງໄດໃູ້ ຊຈູ້ ດິ ຕະວທິ ະຍາ, ໂດຍສະເພາະ ແມ່ ນແບບວທິ ກີ ານທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາ ແລະ ຄວາມຖະໜດັ ງານຂອງຜສູ້ ະໝກັ ງານ ເພ່ ອຈດັ ຕາແໜ່ ງງານໃຫເູ້ ໝາະສົມ. ພອູ້ ມກນັ ນນັູ້ ຍງັ ໄດໃູ້ ຊູ້ ຈດິ ຕະວິທະຍາ ເຂາົູ້ ໃນການປັບປຸ ງແກໄູ້ ຂບນັ ຫາໃນການເຝິກອົບຮມົ ຜູ້ ປະຕບິ ດັ ງານໃນລະດບັ ຕ່ າງໆ, ສາຫລວດຄວາມພໃຈ ຫລບ່ ພໃຈຂອງຜຖູ້ ກຈາູ້ ງ ແລະ ອ່ ນໆ... 6. ຂົງເຂ ດ ວ ຽ ກງານ ຂ ອ ງພັກ ລັດ - ເຈົູ້າໜູ້າທ່ ີຜູ້ບ ລິຫ ານ ສ າມ າດ ໃຊູ້ຄ ວ າມ ຮູ້ທ າງດູ້ານ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາເຂາົູ້ ໃນການຄດັ ເລອກລດັ ຖະກອນ ແລະ ໃນການຈດັ ຕາແໜ່ ງງານໃຫລູ້ ດັ ຖະກອນຕາມໜາູ້ ທ່ ,ີ ພາລະບົດບາດ ແລະ ຄວາມສາມ າດຂອງແຕ່ ລະຄົນໄດູ້ຢ່ າງຊັດເຈນເໝ າະສົມ, ໃຊູ້ວິທີການທາງດາູ້ ນ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ເຂາົູ້ ໃນການບລຫິ ານອງົ ການຈດັ ຕງັູ້ ຂນັູ້ ຕ່ າງໆຂອງລດັ ເພ່ ອຄວາມເປັນເອກະພາບ ແລະ ແທດເ ໝາະກບັ ຕວົ ຈງິ ແຫ່ ງຍຸກສະໄໝ ໆລໆ... 3
1.4. ຈດຸ ມ່ ຸງໝາຍຂອງການສກຶ ສາວຊິ າຈດິ ຕະວທິ ະຍາ 1) ເພ່ ອສກຶ ສາດາູ້ ນຄວາມຮ,ູ້ ຄວາມເຂາົູ້ ໃຈ ຄ: ຊ່ ວຍໃຫຮູ້ ູ້ ແລະ ເຂາົູ້ ໃຈຫລກັ ສາຄນັ ແລະທດິ ສະດຈີ ດິ ຕະວທິ ະຍາ, ຫລກັ ປະຕບິ ດັ ໃນການປັບຕົວໃຫເູ້ ຂາົູ້ ກບັ ສະພາບແວດລອູ້ ມໄດຢູ້ ່ າງເຫມາະສົມ ແລະ ຮຈູ້ ກັ ແຫລ່ ງຄນົູ້ ຄວາູ້ ເພ່ ມີ ພນຄວາມຮກູ້ ່ ຽວກບັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ. 2) ເພ່ ອກ່ ຽວກບັ ດາູ້ ນທກັ ສະດຄີ ວາມສາມາດ ຄ: ຊ່ ວຍໃຫມູ້ ທີ ກັ ສະ, ຄວາມສາມາດໃນການຕດັ ສນິ ໃຈເລອກທດິ ສະດຈີ ດິ ຕະວທິ ະຍາເພ່ ອມານາໃຊໄູ້ ດຢູ້ ່ າງເໝາະສມົ , ມທີ ກັ ສະໃນການພສິ ດ, ທດົ ລອງ, ເພ່ ອ ກວດສອບທດິ ສະດີ ຫລ ຫລກັ ການທາງຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ອນຈະໄປນາໃຊ,ູ້ ມີສະມດັ ຖະພາບໃນການເອາົ ເຄ່ ອງມ ແລະ ວທິ ກີ ານຕ່ າງໆທ່ ໄີ ດຈູ້ າກການຮຽນຮໃູ້ ນວຊິ າ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາໄປໃຊໃູ້ ຫເູ້ ກດີ ປະໂຫຍດ, ມທີ ກັ ສະ ໃນການເລອກໃຊແູ້ ຫລ່ ງຄວາມຮຢູ້ ່ າງເໝາະສມົ . 3) ເພ່ ອສກຶ ສາກ່ ຽວກບັ ທດັ ສະນະຄະຕິ ຄ: ພດັ ທະນາດາູ້ ນທດັ ສະນະຄະຕິ ເພ່ ອໃຫມູ້ ທີ ດັ ສະນະ ຄະຕແິ ບບນກັ ວທິ ະຍາສາດມໃີ ຈຮກັ ແລະ ນຍິ ມົ ຊມົ ຊອບໃນວຊິ າຊບີ ຂອງຕນົ , ມຄີ ວາມພອູ້ ມທ່ ຈີ ະເຮດັ ວຽກ ງານຮ່ ວມກບັ ຜອູ້ ່ ນ, ສນົ ຈເພ່ ອນຮ່ ວມງານ, ມຄີ ວາມສນົ ໃຈໃຝ່ ສກຶ ສາຫາ ຄວາມຮໃູ້ ໝ່ ໆຢ່ ສະເໝ.ີ 2. ກ່ ຸມແນວຄດິ ທາງດາູ້ ນຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ເລ່ ມີ ແຕ່ ປີ 1879 ເປັນຕນົູ້ ມາ, ຈດິ ຕະວທິ ະຍາໄດນູ້ າໃຊວູ້ ທິ ກີ ານທາງວທິ ະຍາສາດຢ່ າງແທຈູ້ ງິ . ໃນປັດຈບຸ ນັ ໄດມູ້ ກີ ານຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈຈດິ ຕະວທິ ະຍາເປັນໄປຢ່ ງກວາູ້ ງຂວາງ, ມຫີ ລາຍກ່ ຸມແນວຄວາມຄດິ ທາງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ແລະ ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາໃໝ່ ເກດີ ຂນຶູ້ , ບນັ ດາແນວຄວາມຄດິ ຂອງນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ຸມຕ່ າງໆ ສາມາດແບ່ ງ ອອກເປັນ 6 ກ່ ຸມ ຄ: ກ່ ຸມໂຄງສາູ້ ງແຫ່ ງຈດິ (STRUCTURALISM) ຮບທີ 4: Max Wilhelm Wundt ຮບທ່ ີ 5 : Edward B. Titchener ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.historyofpsychology.net/2016/09/ ແຫ່ ງທ່ ມີ າ: www.verywellmind.com/ the-beginning-of-modern-psychology.html edward-b-titchener-biography- 2795526 ກ່ ຸມໂຄງສາູ້ ງແຫ່ ງຈດິ ແມ່ ນກ່ ຸມທ່ ມີ ແີ ນວຄວາມຄດິ ໂດຍ ວນິ ແຮມັ ວຸນທ໌ (Max Wilhelm Wundt) ແຫ່ ງມະຫາວທິ ະຍາໄລເລບັ ຊກິ ທ່ ເີ ຢຍລະມນັ ເປັນຜນູ້ າ ແລະ ເອດເວດິ ທດິ ເຊນເນີ (Edward Bradford Titchener 1867-1927) ແຫ່ ງມະຫາວທິ ະຍາໄລຄແນວ (Cornell University) ເຊ່ ງິ ເປັນສດິ ເອກຂອງ ວນທໄ໌ ດນູ້ າເຂາົູ້ ໄປເຜຍີ ແຜ່ ຢ່ ອາເມຣກິ າ. ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາໃນກ່ ຸມນເີູ້ ຊ່ ອກນັ ວ່ າ ຈດິ ຂອງມະນຸດສາ ມາດແຍກອອກເປັນອງົ ປະກອບຍ່ ອຍໆໄດໄູ້ ປເຖງິ ບ່ ອນແຍກອອກບ່ ໄດອູ້ ກີ ແລະ ເອນີູ້ ຊນິູ້ ສ່ ວນຍ່ ອຍໆທ່ ແີ ຍກ ອອກມານນັູ້ ວ່ າແມ່ ນ “ຈດິ ທາດ”. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ການຄນົູ້ ຄວາູ້ ຂອງນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ຸມນຈີູ້ ່ ງຶ ມ່ ຸງໃສ່ ຕອບຄາຖາມພນູ້ ຖານ 3 ປະການຄ: 4
1) ຈດິ ທາດມຫີ ຍງັ ແດ່ ? 2) ຈດິ ທາດຮວມເຂາົູ້ ກນັ ເປັນຈດິ ຫລປະສບົ ການຂອງຈດິ ຄແນວໃດ? 3) ສາເຫດຫຍງັ ທ່ ພີ າໃຫຈູ້ ດິ ທາດມາຮວມກນັ ເປັນຈດິ ? ການຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈຂອງເຂາົ ເຈາົູ້ ໄດພູ້ ບົ ວ່ າ: ຈດິ ທາດມຢີ ່ 3 ຊະນດິ ດວູ້ ຍກນັ ຄ: + ການຮບັ ສາຜດັ : ເຊ່ ງິ ໄດແູ້ ກ່ ການເຫນັ , ການໄດຍູ້ ນິ ສຽງ, ການຮບັ ກ່ ນິ , ລດົ ຊາດ ແລະ ການສາຜດັ ທາງ ຜວິ ໜງັ (ກາຍ). + ການຈນິ ຕະນາການ: ເຊ່ ງິ ໄດແູ້ ກ່ ການຈ່ ແລະ ການຄດິ ເຊ່ ງິ ບ່ ແມ່ ນປະສບົ ການໃນປັດຈບຸ ນັ . + ຄວາມຮສູ້ ຶກ: ໄດແູ້ ກ່ ອາລົມຕ່ າງໆ, ຈິດທງັ ສາມຢ່ າງນີລູ້ ວມກນັ ຢ່ ໂດຍອາໄສການເຊ່ ອມຕ່ ກນັ (Association) ຕົວຢ່ າງ ໃນການນ່ ັງຟັງການບນັ ຍາຍໄດຍູ້ ນິ ສຽງ ແລະທງັ ເຫນັ ຕົວຜບູ້ ັນຍາຍ (ການຮບັ ສາຜດັ ) ໃນເວລາດຽວກນັ ນນັູ້ ກຈະເກດີ ຄວາມຄດິ (ຈນິ ຕະນາການ) ຕາມຜສູ້ ອນຜບູ້ ນັ ຍາຍ, ບາງຄງັູ້ ກ່ ເກດີ ອາລມົ (ຄວາມຮສູ້ ກຶ ) ຕາມທ່ ຜີ ສູ້ ອນ ແລະ ຜບູ້ ນັ ຍາຍ. ວທິ ກີ ານຄນົູ້ ຄວູ້ າຈດິ ທາດນນັູ້ , ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ຸມນີູ້ ຈະວເິ ຄາະເອາົ ຈາກການພຈິ າລະນາພາຍໃນ (Introspection) ຂອງຜຖູ້ ກທດົ ລອງ, ໂດຍໃຫຜູ້ ຖູ້ ກທດົ ລອງບນັ ຍາຍພາວະທາງຈດິ ຂອງຕນົ ອອກມາແລວູ້ ນາເອາົ ຄາບນັ ຍາຍໄປວເິ ຄາະຫາຈດິ ທາດ ແລະ ການຮ່ ວມກນັ ຂອງຈດິ ທາດອີກເທ່ ອໜ່ ງຶ , ເຊ່ ິງວທິ ີການນີຖູ້ ກ ວຈິ ານວ່ າເຮດັ ໃຫຜູ້ ນົ ການທດົ ລອງຂາດຄວາມທ່ ຽງຕງົ ເພາະພບົ ວ່ າ ເມ່ ອມກີ ານທດົ ລອງຊາູ້ ອກີ ເທ່ ອໜ່ ງຶ ກຈະ ໄດຜູ້ ນົ ແຕກຕ່ າງຈາກເດມີ ແລະ ເຮດັ ໃຫຖູ້ ານະຂອງກ່ ຸມແນວຄດິ ນຕີູ້ ກົ ຕ່ າລງົ ຫລງັ ປີ 1920. ກ່ ຸມໜາູ້ ທ່ ແີ ຫ່ ງຈດິ (FUNCTIONALISM) ຮບທີ 6 : John Dewey ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : coffeeshopthinking.wordpress.com/2013/09/23/ john-deweys-philosophy-of-education/ ກ່ ຸມໜາູ້ ທ່ ີແຫ່ ງຈດິ ແມ່ ນກ່ ຸມແນວແນວຄດິ ຂອງນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາຊາວອາເມຣກິ າ ໂດຍມີ ຈອນ ດິວອີູ້ (John Dewey 1859-1952) ແຫ່ ງມະຫາວິທະຍາໄລຊີກາໂກ ແລະ ວິນລ່ ຽມ ເຈມ (William James 1842-1910)ແຫ່ ງມະຫາວທິ ະຍາໄລຮາວາດ (Harvard University) ເປັນຜນູ້ າແນວຄວາມຄິດ ຂອງກ່ ຸມນີູ້ ໄດຮູ້ ບັ ອດິ ທພິ ນົ ຈາກທດິ ສະດວີ ວິ ດັ ທະນາການທ່ ເີ ວາົູ້ ວ່ າ: ມະນຸດຕອູ້ ງປັບຕວົ ໄປຕາມສະພາບແວດ ລອູ້ ມ ຈ່ ງຶ ເກດີ ຄວາມສນົ ໃຈວ່ າ ຂະບວນການທາງຈດິ ກ່ ຽວຂອູ້ ງກບັ ພດຶ ຕກິ າຕ່ າງໆຂອງຮ່ າງກາຍ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ສ່ ງິ ທ່ ີ ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ຸມນມີູ້ ່ ຸງໝາຍຄນົູ້ ຄວາູ້ ນນັູ້ ແມ່ ນ ຄວາມສາພນັ ລະຫວ່ າງພາວະທາງຈດິ ຫຂະບວນການທາງ ຈດິ ກບັ ພດຶ ຕກິ າ ຫເປັນການຄນົູ້ ຄວາູ້ ເຖິງໜາູ້ ທ່ ີ (Functions)ຂອງຈດິ ນນັູ້ ເອງ. ເນອູ້ ໃນຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ກ່ ຸມນີຈູ້ ່ ງຶ ເນນັູ້ ໜກັ ການຈ່ , ການຄນົູ້ ຄດິ , ການເຂາົູ້ ໃຈ ແລະ ຄວາມຮສູ້ ກຶ ເຊ່ ງິ ເປັນຂະບວນການທາງຈດິ ທມີ ຕີ ່ ພດຶ ຕກິ າຂອງມະນຸດ. 5
ວທິ ກີ ານຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈຂອງນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ຸມນີູ້ ຍງັ ຄງົ ໃຊູ້ ການພນິ ດິ ພຈິ າລະນາພາຍໃນ ເພ່ ອກວດ ສອບພາວະທາງຈດິ ຢ່ , ແຕ່ ວ່ າ ໄດໃູ້ ຊກູ້ ານສງັ ເກດພດຶ ຕກິ າຢ່ າງມລີ ະບບົ ເຂາົູ້ ມາວດັ ພດຶ ຕກິ າ ອກີ ດວູ້ ຍ. ນອກຈາກ ນຍີູ້ ງັ ໃຊກູ້ ບັ ຜທູ້ ່ ຖີ ກທດົ ລອງຢ່ າງກວາູ້ ງຂວາງ ເຊ່ ນັ : ຜໃູ້ ຫຍ່ , ເດກັ ນອູ້ ຍ, ຄນົ ຜດິ ປົກກະຕິ ແລະ ສດັ ເຊ່ ງິ ເຮດັ ໃຫູ້ ເນອູ້ ໃນຈດິ ຕະວທິ ະຍາຂະຫຍາຍກວາູ້ ງອອກໄປອີກ ແຕ່ ໃນທ່ ສີ ຸດອດິ ທພິ ນົ ຂອງກ່ ຸມກເສ່ ອມລງົ ໃນປີ 1920 ເ ໝອນກນັ . ອດິ ທພິ ນົ ຕ່ ການສກຶ ສາຄ: ຄວາມມ່ ຸງໝາຍຂອງການສກຶ ສາຢ່ າງໜ່ ງຶ ຄ: ເພ່ ອໃຫມູ້ ະນຸດ ດາເນນີ ຊວີ ດິ ຢ່ ໃນສງັ ຄມົ ດວູ້ ຍຄວາມສຸ ກ, ການປັບຕວົ ໃຫເູ້ ຂາົູ້ ກບັ ສງັ ຄມົ , ສະພາບແວດລອູ້ ມ ແລະ ທາມະຊາດສ່ ວນການ ຈດັ ການຮຽນ - ການສອນ ຕອູ້ ງໃຫຜູ້ ຮູ້ ຽນໄດປູ້ ະສບົ ການຫລາຍທ່ ສີ ຸດ. ກ່ ຸມພດຶ ຕກິ ານຍິ ມົ (BEHAVIORISM) ຮບທີ 7 : John Broadus Watson ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : psychclassics.yorku.ca/Watson/intro.htm ກ່ ຸມພດຶ ຕກິ ານຍິ ມົ ແມ່ ນກ່ ຸມຈດິ ຕະວທິ ະຍາທ່ ມີ ແີ ນວຄວາມຄດິ ໄປຕາມ ຈອນ ບີ ວດັ ສນັ ( John B. Watson 1878 - 1958) ເຊ່ ງິ ເປັນນັກຈດິ ຕະວທິ ະຍາຄນົ ອາເມຣິກາ ແຫ່ ງມະຫາວທິ ະຍາໄລຈອນຮອບກນິ , ຈບົ ການສກຶ ສາຈາກມະຫາວທິ ະຍາໄລຊກີ າໂກ ແລະ ປະກາດລດັ ທພິ ດຶ ຕກິ ານຍິ ມົ ໃນປີ 1913, ໄດຮູ້ ຽກຮອູ້ ງໃຫູ້ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາເລີກລມົູ້ ການຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈກ່ ຽວກບັ ຈດິ ມາຄນົູ້ ຄວາູ້ ພດຶ ຕກິ າ ເຊ່ ງິ ສາມາດວດັ ແລະກວດສອບໄດູ້ ເພ່ ອເຮດັ ໃຫຈູ້ ດິ ຕະວທິ ະຍາເປັນວທິ ະຍາສາດທ່ ແີ ທຈູ້ ງິ ເໝອນວທິ ະຍາສາດຂະແໜງອ່ ນໆ ໂດຍມຄີ ວາມເຊ່ ອວ່ າ ພຶດຕິກາຂອງຄນົ ເຮາົ ນນັູ້ ມຄີ ວາມສາພນັ ກັບສ່ ິງກະຕຸ ນູ້ (Stimulus) ແລະ ຈະປັບປ່ ຽນໄດກູ້ ຕ່ ເມ່ ອມກີ ານ ປ່ ຽນແປງສ່ ງິ ກະຕຸນູ້ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ເນອູ້ ໃນຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ຸມນຈີູ້ ່ ງຶ ເປັນເລ່ ອງ ຄວາມສາພນັ ລະຫວ່ າງ ສ່ ງິ ກະຕຸນູ້ ກບັ ພດຶ ຕິ ກາທ່ ສີ ະແດງອອກ ຫ ເຄຍີ ເອນີູ້ ວ່ າ ການຕອບສະໜອງ(Response) ແລະໄດເູ້ ອີນູ້ ຈດິ ຕະວທິ ະຍານວີູ້ ່ າ: S-R Psychology. ຂອບເຂດຂອງພດຶ ຕກິ າທ່ ສີ ກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ມີ ພດຶ ຕກິ າພາຍນອກທງັ ຊະນດິ ໂມລາ(Molar) ແລະ ໂມເລກຸນພດຶ ຕກິ າພາຍໃນ, ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາທ່ ໂີ ດ່ ງດງັ ໃນກ່ ຸມນມີູ້ :ີ ອວີ ານ ປາບລບົ (1864-1936), ທອນ ໄດ(1874-1949), ບີ ເອຟັ ສະກນິ ເນີ (B F Skinners), ຄລາແອນ ຣນັ (1884-1952), ແອດັ ວນິ ກດັ ທຣີ (1886-1959) ແລະ ແອດັ ເວດີ ທອນແມນ(1886-1959)... ອດິ ທພິ ນົ ຕ່ ການສກຶ ສາຄ: ເຮດັ ໃຫຄູ້ ນົູ້ ພບົ ວທິ ປີ ກຝັງນໄິ ສ ແລະ ທດັ ສະນະຄະຕໃິ ຫແູ້ ກ່ ເດກັ ໂດຍວທິ ີ ການວາງເງ່ ອນໄຂ, ວທິ ປີ ັບປຸງເດກັ ທ່ ມີ ພີ ດຶ ຕກິ າທ່ ບີ ່ ເພງິ ປາຖະໜາ (ບ່ ດີ) ໂດຍວທິ ີ ການໃຫລູ້ າງວນັ ຫລການ ລງົ ໂທດ ແລະ ໃຊກູ້ ານຈດັ ໂປຣແກຣມຮຽນ ເພ່ ອເປັນແນວທາງໃນການ ຄວບຄຸມພດຶ ຕກິ າ ແລະ ການຈດັ ສະພາບການຮຽນຮທູ້ ່ ເີ ໝາະສມົ ໃຫແູ້ ກ່ ຜຮູ້ ຽນ. 6
ກ່ ຸມປັນຍານຍິ ມົ (COGNITIVISM) ກ່ ຸມປັ ນຍານິຍົມຍັງຖກເອີນູ້ ວ່ າ: ກ່ ຸມເກສຕັນ(Gestalt) ເຊ່ ິງເປັ ນແນວຄວາມຄິດຂອງກ່ ຸ ມນັກ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາແຫ່ ງມະຫາວທິ ະຍາໄລ ແບກັ ແລງັ (University of Berlin)ໃນເຢຍລະມນັ ເຊ່ ງິ ແມ່ ນ ແມກັ ເວຣີ ເມີ (Max Wertheimer 1880 – 1943) ເປັນຜນູ້ າ. ທ່ ານ ໄດປູ້ ະກາດແນວຄວາມຄດິ ຂອງກ່ ຸມເກສຕນັ ໃນປີ ຄ.ສ 1912, ເປັນແນວຄວາມຄດິ ທ່ ບີ ່ ເຫນັ ພອູ້ ມກບັ ການວເິ ຄາະຫາຈດິ ທາດ, ໂດຍມຄີ ວາມເຫນັ ວ່ າ ການ ເຮດັ ວຽກຂອງຂະບວນການທາງຈດິ ບ່ ໄດແູ້ ຍກອອກເປັນສ່ ວນໆ ແຕ່ ຈະເຮດັ ວຽກຮ່ ວມກນັ ທໝັ ດົ , ການຮບັ ຮທູ້ ່ ີ ເກດີ ຂນູ້ ເປັນຜນົ ລວມຂອງປະສບົ ການທງັ ໝດົ , ເຊ່ ງິ ບ່ ແມ່ ນການເອາົ ປະສບົ ການຍ່ ອຍໆແຕ່ ລະຢ່ າງມາປະສມົ ກນັ . ນອກຈາກນີູ້ ກ່ ຸມເກສຕນັ ຍງັ ບ່ ເຫນັ ພອູ້ ມກບັ ແນວຄວາມຄດິ ຂອງກ່ ຸມພດຶ ຕກິ ານຍິ ມົ ທ່ ພີ ະຍາຍາມວເິ ຄາະ ພດຶ ຕກິ າທ່ ສີ ະລບັ ຊບັ ຊອູ້ ນອອກເປັນພດຶ ຕກິ າຍ່ ອຍໆ ແລະ ມຄີ ວາມເຫນັ ວ່ າມະນຸດເຮາົ ບ່ ໄດຕູ້ ກົ ຢ່ ໃນອດິ ທພິ ນົ ຂອງສ່ ງິ ກະທບົ , ແຕ່ ມະນຸດເຮາົ ມກີ ານຄນົູ້ ຄດິ , ການຈ່ , ການວາງແຜນ, ການຕດັ ສນິ ໃຈ ເຊ່ ງິ ເປັນຂະບວນການ ທາງປັນຍາ(Cognitive Processes) ຫຂະບວນການທາງຈດິ ທ່ ໄີ ດກູ້ ່ ນັ ຕອງກ່ ອນການຕອບສະໜອງຕ່ ສ່ ແິ ວດ ລອູ້ ມອອູ້ ມຂາູ້ ງ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ຂະບວນການທາງຈດິ ຫລ ຂະບວນການທາງປັນຍາຈ່ ງຶ ເປັນຕວົ ການດົ ພດຶ ຕກິ າຂອງມະນຸດຫາກ ບ່ ແມ່ ນສ່ ິງແວດລອູ້ ມ. ດວູ້ ຍຄວາມເຊ່ ອຖດ່ ງັ ກ່ າວ ເນອູ້ ໃນທ່ ີຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ຸມນີຈູ້ ່ ງຶ ເປັນເລ່ ອງກ່ ຽວກັບ ຂະບວນການທາງປັນຍາ ເຊ່ ນັ : ການສາຜດັ , ການຮບັ ຮ,ູ້ ການສາູ້ ງມະໂນທດັ , ການແກບູ້ ນັ ຫາ, ການຈ່ ແລະ ການ ຄດິ . ສ່ ວນວທິ ກີ ານສກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ກໃຊວູ້ ທິ ກີ ານທາງວທິ ະຍາສາດຄກນັ ກບັ ກ່ ຸມພດຶ ຕກິ ານຍິ ມົ ແລະ ໃຊຂູ້ ມູ້ ນ ເທງິ ນນັູ້ ຄາດຄະເນ ຫລສະຫລຸບ (infer) ໄປສ່ ຂະບວນການທາງປັນຍາເຮດັ ໃຫຄູ້ ວາມຮທູ້ ່ ໄີ ດຮູ້ ບັ ຢ່ ໃນສະພາວະ ສນັ ຕຖິ ານ(Construct). ຮບທ່ ີ 8 : Max Wertheimer ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.geocities.ws/psychologist/wertheimer.htm ກ່ ຸມຈດິ ວເິ ຄາະ (PSYCHOANALYSIS) ກ່ ຸມຈດິ ວເິ ຄາະແມ່ ນກ່ ຸມທ່ ມີ ແີ ນວຄວາມຄດິ ຖກພດັ ທະນາຂນຶູ້ ໂດຍນກັ ການແພດຄນົ ໂອຕຣດິ ຊກິ ມນັ ຟຣອຍ ( Sigmund Freud 1856-1959 ) ຈາກປະສບົ ການບາບດັ ຮກັ ສາຄນົ ເຈບັ ທ່ ີມຄີ ວາມບກົ ພ່ ອງທາງ ຈດິ ເຮດັ ໃຫທູ້ ່ ານ ຟຣອຍ ມຄີ ວາມຄດິ ວ່ າມະນຸດເຮາົ ມພີ າວະທາງຈດິ ເປັນ 3 ພາກສ່ ວນຄ: 1) ຈດິ ຮສູ້ ານກຶ (Conscious mind) ແມ່ ນສະພາວະທ່ ມີ ຄີ ວາມຮສູ້ ກຶ ຕວົ ວ່ າຕນົ ເອງກາລງັ ເຮດັ ຫຍງັ , ຢ່ ໃສ ແລະ ອ່ ນໆ... 7
2) ຈດິ ໃຕສູ້ ານກຶ (Subconscious Mind) ຫຈດິ ກ່ ອນສານກຶ (Preconscious Mind) ແມ່ ນ ສະພາວະທ່ ີບ່ ຮສູ້ ຶກຕວົ ເປັນບາງຄງັູ້ ຄາວມີການປະພດຶ ຫຍງັ ລົງໄປໂດຍບ່ ຮສູ້ ກຶ ຕວົ ໂດຍບ່ ໄດຕູ້ ັງູ້ ໃຈ ລວມເຖງິ ປະສບົ ການທ່ ສີ ະສມົ ເກບັ ກດົ ເອາົ ໄວໃູ້ ນຮບແບບຄວາມຊງົ ຈາກແມ່ ນຢ່ ໃນຈດິ ໃຕສູ້ ານກຶ . 3) ຈດິ ໄຮສູ້ ານກຶ (Unconscious mind ) ແມ່ ນພາວະຈດິ ທ່ ເີ ກບັ ກດົ ເອາົ ສ່ ງິ ທ່ ປີ າດຖະ ໜາຢາກ ຈະປະພດຶ ແຕ່ ບ່ ໄດປູ້ ະພດຶ ຕາມຈດຸ ປະສງົ ແລະ ເປັນການເກບັ ກດົ ເອາົ ໄວໂູ້ ດຍບ່ ຮສູ້ ກຶ ຕວົ , ພະລງັ ຄວາມປາຖະໜ າເຫລ່ າົ ນີຈູ້ ະມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕ່ ພດຶ ຕກິ າ ແລະ ລະບາຍອອກມາໃນຮບແບບຂອງການຝັນ ຫລການເວາົູ້ ໂດຍບ່ ຕງັູ້ ໃຈ, ຖາູ້ ຫາກບ່ ລະບາຍອອກມາ ແລະ ສະສມົ ເອາົ ໄວຫູ້ ລາຍໆກຈະອອກມາຄວບຄຸມພດຶ ຕກິ າຂອງບຸກຄນົ ແລະ ຜນົ ເຮດັ ໃຫບູ້ ຸກຄນົ ມພີ ດຶ ຕກິ າທ່ ຜີ ດິ ປົກກະຕິ ເພາະຄວາມປາຖະໜາທ່ ເີ ກບັ ກດົ ເອາົ ໄວນູ້ ນັູ້ ລວູ້ ນແລວູ້ ແຕ່ ເປັນເລ່ ອງທ່ ີ ຢາກປະພດຶ , ແຕ່ ມນັ ເຮດັ ບ່ ໄດເູ້ ພາະມນັ ຝນຕ່ ລະບຽບກດົ ໝາຍຂອງສງັ ຄມົ . ຄວາມປາຖະໜາທ່ ຖີ ກເກບັ ກດົ ເອາົ ໄວນູ້ ນັູ້ ສ່ ວນຫລວງຫລາຍເປັນເລ່ ອງຂອງຄວາມຕອູ້ ງການທາງເພດ, ຄວາມຮຸ ນແຮງຕ່ ກບັ ສນັ ຊາຕະຍານ, ເຊ່ ງິ ຄວາມຕອູ້ ງການທງັ ສອງຢ່ າງນີູ້ ຟຣອຍ ເຊ່ ອວ່ າ ມະນຸດທຸກຄນົ ມຕີ ດິ ຕວົ ມາພອູ້ ມນບັ ແຕ່ ເວລາກາເນດີ ຫລເປັນ ສນັ ຊາຕະຍານ ໂດຍເອນີູ້ ຄວາມຕອູ້ ງການທາງເພດວ່ າ ສນັ ຊາຕະຍານແຫ່ ງຊວີ ດິ ແລະ ເອນີູ້ ຄວາມຕອູ້ ງການຮຸ ນ ແຮງຕ່ ກບັ ສນັ ຊາຕະຍານວ່ າ ສນັ ຊາດຕະຍານແຫ່ ງຄວາມຕາຍ ໃນແນວຄວາມຄດິ ຂອງ ຟຣອຍ ຖວ່ າ ສ່ ງິ ທ່ ເີ ກບັ ກດົ ເອາົ ໄວໃູ້ ນຈດິ ໄຮສູ້ ານກຶ ຂອງມະນຸດເປັນສ່ ງິ ສາຄນັ . ຊກິ ມນັ ຟຣອຍ ຍງັ ມຄີ ວາມເຊ່ ອວ່ າ: ບຸກຄະລກິ ະພາບຂອງຄນົ ເຮາົ ປະກອບດວູ້ ຍ 3 ອງົ ປະກອບຄ: 1) ອດິ (Id) ເປັນລະບບົ ຂອງຈດິ ທ່ ຕີ ດິ ຕວົ ເຮາົ ມາແຕ່ ກາເນດີ ເປັນຈດິ ທ່ ມີ ຄີ ວາມຕອູ້ ງ ການອນັ ພນູ້ ຖານຂອງມະນຸດ ເຊ່ ງິ ກະຕຸນູ້ ໃຫຄູ້ ນົ ເຮາົ ສະແດງພດຶ ຕກິ າອອກມາຈາກກດົ ແຫ່ ງຄວາມພໃຈຂອງຕນົ ໂດຍບ່ ຄານງຶ ເຖງິ ພດຶ ຕກິ າໃດໆທງັ ສນິູ້ , ຂໃຫໄູ້ ດດູ້ ່ ງັ ໃຈຕນົ ເອງແລວູ້ ກ່ ພ, ບ່ ສນົ ໃຈໃນຄວາມຮສູ້ ກຶ ສາຂອງຜອູ້ ່ ນໆເລຍີ . 2) ອີໂກູ້ (Ego) ຄພະລງັ ຈດິ ສ່ ວນທ່ ຄີ ວບຄຸມການສະແດງພດຶ ຕກິ າໃຫເູ້ ໝາະສມົ ໝາຍເຖງິ ສ່ ງິ ຕ່ າງໆທ່ ບີ ຸກຄນົ ໄດຮູ້ ບັ ຈາກການຮຽນຮ,ູ້ ເປັນພະລງັ ສ່ ວນທ່ ຜີ ່ ານຂະບວນການຮຽນຮມູ້ າແລວູ້ , ສະແດງພດຶ ຕິ ກາອອກມາຕາມຄວາມປາຖະໜາຂອງສງັ ຄມົ ແລະ ຄວບຄຸມພະລງັ ຂອງ Id ເພ່ ອໃຫອູ້ ດິ ຄານງຶ ເຖງິ ຄຸນະທາ, ຄວາມຖກຕອູ້ ງ. 3) ຊຸບເປີອໂີ ກູ້ (Superego) ຜນົ ຈາກການລງົ ໂທດພາຍນອກເຮດັ ໃຫເູ້ ກດີ ການຮຽນຮູ້ ແລະ ສະສມົ ເຂາົູ້ ກນັ ເປັນອຸ ດມົ ຄະຕ,ິ ສາມາດຄວບຄຸມຕນົ ເອງໄດ,ູ້ ສາມາດສະແດງພດຶ ຕກິ າອອກໃຫສູ້ ອດຄ່ ອງກບັ ຫລັກແຫ່ ງຄວາມຈງິ ໄດຍູ້ ່ ິງຂນຶູ້ ຊຸ ບເປີອີໂກູ້ (Superego)ເປັນພະລງັ ຈດິ ທ່ ໄີ ດຈູ້ າກການຮຽນຮ,ູ້ ເປັນພະລັງ ສ່ ວນທ່ ເີ ປັນແຮງຂບັ ຈາກພາຍນອກ ເຊ່ ນັ : ຄ່ ານຍິ ມົ , ຄວາມຮສູ້ ກຶ ຮບັ ຜດິ ຊອບ ຊ່ ວົ -ດ,ີ ວດັ ທະນະທາ, ຂະນບົ ທານຽມ, ກດົ ຂອງສງັ ຄມົ , ສລິ ະທາ ແລະ ອຸດມົ ຄະຕໃິ ນການດາເນນີ ຊວີ ດິ . ຮບທ່ ີ 9 : Sigmund Freud ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.simplypsychology.org/Sigmund-Freud.html ອດິ ທພິ ນົ ແລະ ບດົ ບາດຕ່ ການສກຶ ສາ: ສ່ ວນຫລາຍຈະມບີ ດົ ບາດຕ່ ການພດັ ທະນາບຸກຄະລກິ ະພາບ - ການແນະແນວເລ່ ອງຄນົ ປ່ ວຍທາງຈດິ ເຊ່ ງິ ການຄນົູ້ ຫາສາເຫດໄດຍູ້ າກ, ແຕ່ ນກັ ສກຶ ສາສາດກສນົ ໃຈທ່ ຈີ ະນາເອາົ 8
ທດິ ສະດີນີູ້ ມາແນະນາໃນການສາູ້ ງບຸກຄະລກິ ະພາບຂອງມະນຸດເພ່ ອຄນົູ້ ຫາສາເຫດຂອງພດຶ ຕກິ າທ່ ຜີ ດິ ປົກກະຕິ ແລວູ້ ຫາທາງແກໄູ້ ຂພດຶ ຕກິ ານນັູ້ ໆ. ວທິ ກີ ານຄນົູ້ ຄວາູ້ ຂອງ ຟຣອຍ ນນັູ້ ທາອດິ ໃຊວູ້ ທິ ກີ ານສະກດົ ຈດິ (Hypnosis) ແລະ ຕ່ ມາກຫນັ ມາ ໃຊວູ້ ທິ ເີ ຊ່ ອມໂຍງເສລີ (Free association) ເຊ່ ງິ ເປັນວທິ ທີ ່ ເີ ຮດັ ໃຫຜູ້ ຖູ້ ກທດົ ລອງສານກຶ ເຖງິ ສ່ ງິ ໃດສ່ ງິ ໜ່ ງຶ ແລວູ້ ກນາເອາົ ຄາເວາົູ້ ອອກມາເລອູ້ ຍໆຢ່ າງເສລີ ໂດຍບ່ ໄດມູ້ ກີ ານຄດັ ຈອູ້ ນ, ແລວູ້ ກນາເອາົ ຄາເວາົູ້ ເຫລ່ າົ ນນັູ້ ມາ ວເິ ຄາະຫາສ່ ງິ ທ່ ເີ ກບັ ກດົ ເອາົ ໄວໃູ້ ນຈດິ ສານກຶ ໂດຍສະເພາະແມ່ ນຄາເວາົູ້ ໃນຊ່ ວງທ່ ມີ ກີ ານເວາົູ້ ເກໆິ ກະໆ. ຟຣອຍ ໃຫຄູ້ ວາມສາຄນັ ຫລາຍເພາະມນັ ເປັນເຄ່ ອງໝາຍທ່ ີສະແດງວ່ າບຸກຄນົ ນັນູ້ ມສີ ່ ິງໃດສ່ ງິ ໜ່ ງຶ ທ່ ເີ ກບັ ກດົ ເອາົ ໄວ.ູ້ ນອກຈາກນນັູ້ , ການເຊ່ ອມໂຍງເສລແີ ລວູ້ ຊກິ ມນັ ຟຣອຍ ຍັງໄດໃູ້ ຊວູ້ ິທວີ ເິ ຄາະຄວາມຝັນອກີ ດວູ້ ຍ, ແນວ ຄວາມຄດິ ຂອງ ຊກິ ມນັ ຟຣອຍ ຍັງມອີ ິດທພິ ນົ ຫລາຍຕ່ ກບັ ບນັ ຫາຂອງບຸກຄະລກິ ະພາບ, ການປັບຕວົ ແລະ ແຮງຈງໃຈຕ່ ກບັ ບຸກຄນົ . ກ່ ຸມມະນດຸ ນຍິ ມົ (HUMANISM) ຮບທີ 10 : Abraham Maslow ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.thefamouspeople.com/profiles/abraham-harold- maslow-610.php ກ່ ຸມມະນຸດນິຍມົ ນາໂດຍ ທ່ ານ ອະບຣາຮາ ມາສະໂລ(Abraham Maslow 1908 -1970) ກ່ ຸມ ມະນຸດນຍິ ມົ ນີເູ້ ປັນແນວຄວາມຄດິ ທ່ ຖີ ກພດັ ທະນາຂນູ້ ໃນໄລຍະປີ 1950 ໂດຍຄວາມມຸງູ້ ໝນັູ້ ຄດັ ຄາູ້ ນແນວຄດິ ກ່ ຸມພດຶ ຕກິ ານຍິ ມົ ແລະ ກ່ ຸມຈດິ ວເິ ຄາະ. ທ່ ານ ຄາຣ໌ ໂຣເຈ(ີ 1902-1958)ໂດຍຮຽກຕນົ ເອງວ່ າເປັນ “ພະລງັ ທີ 3(Third force)” ໃນວງົ ການຈດິ ຕະວທິ ະຍາ. ຕາມທດັ ສະນະຂອງກ່ ຸມນເີູ້ ຫນັ ວ່ າກ່ ຸມພດຶ ຕກິ ານຍິ ມົ ແລະ ກ່ ຸມ ຈດິ ວເິ ຄາະລວມທງັ ກ່ ຸມປັນຍານຍິ ມົ ໄດໃູ້ ຫຄູ້ າຕອບຄວາມມຄີ ຸນຄ່ າຂອງການເປັນມະນຸດ ຄວາມຈງິ ແລວູ້ ມະນຸດ ເຮາົ ທຸກຄນົ ລວູ້ ນແຕ່ ມຄີ ວາມຫວງັ ດ,ີ ແຕ່ ການທ່ ມີ ະນຸດເຮາົ ມບີ ນັ ຫາ ກ່ ເນ່ ອງມາຈາກການຂາດອດິ ສາຫະພາບ ແລະ ຖກຄວບຄຸມດວູ້ ຍສ່ ກິ ະທບົ ຈາກພາຍນອກຢ່ ຕະຫອດເວລາ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ສ່ ງິ ທ່ ນີ ກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ຸມນີສູ້ ນົ ໃຈຄການພດັ ທະນາເຫງາົູ້ ພະລງັ ແຫ່ ງຄວາມເປັນມະນຸດໃຫູ້ ເຖງິ ຈດຸ ສງສຸດທ່ ແີ ຕ່ ລະຄນົ ຢາກໄປເຖງິ , ເຊ່ ງິ ແຕ່ ລະຄນົ ມລີ ກັ ສະນະສະເພາະຂອງຕນົ ເອງ(Uniqueness)ທ່ ບີ ່ ຄ ຜອູ້ ່ ນ. ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ ຸມນີູ້ ບ່ ເຫນັ ພອູ້ ມກບັ ວທິ ກີ ານສກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ເຖງິ ວທິ ະຍາສາດ ເພາະຈະເຮດັ ໃຫູ້ ມະນຸດມສີ ະພາບເໝອນກບັ ວດັ ຖຸ ຫລເຄ່ ອງຈກັ ກນົ . ຄວາມຈງິ ແລວູ້ , ມະນຸດມຄີ ວາມຮສູ້ ກຶ ນກຶ ຄດິ , ການເວາົູ້ ເຖງິ ຄວາມຮສູ້ ກຶ ນກຶ ຄດິ ຂອງມະນຸດນນັູ້ ຄວນໃຊວູ້ ທິ ອີ ດັ ຕະສ່ ວນຕວົ ນນັູ້ ກຄຢ່ ັງຮເູ້ ຂາົູ້ ໄປເຖງິ ຄວາມຮສູ້ ກຶ ນກຶ ຄດິ ຂອງຕນົ ເອງ ແລະຂອງບຸກຄນົ ອ່ ນໂດຍການໃຊຄູ້ ວາມຮສູ້ ກຶ ນກຶ ຄດິ ຂອງຕນົ , ຜນົ ຂອງການຢ່ ັງຮຈູ້ ່ ງຶ ເປັນເລ່ ອງ ອດັ ຕະໄນ(Subjectivity) ເຊ່ ງິ ບ່ ຈາເປັນຕອູ້ ງໃຫເູ້ ໝອນຜອູ້ ່ ນ, ການເຂາົູ້ ເຖງິ ຄວາມຮສູ້ ກຶ ນກຶ ຄດິ ຂອງຄນົ ອ່ ນ ໂດຍໂດຍວທິ ກີ ານອດັ ຕະສ່ ວນຕວົ ນກີູ້ ຄວທິ ກີ ານເຂາົູ້ ຫາຜອູ້ ່ ນໂດຍ “ເອາົ ໃຈເຂາົ ມາໃສ່ ໃຈເຮາົ ນນັູ້ ເອງ”. 9
3. ສາຂາ ແລະ ວທິ ກີ ານສກຶ ສາພດຶ ຕກິ າຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ 3.1. ບນັ ດາສາຂາຂອງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ນບັ ແຕ່ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາຫນັ ມາໃຊວູ້ ທິ ກີ ານສກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ທາງວທິ ະຍາສາດ, ວຊິ າຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ກໄດູ້ ກາູ້ ວໜາູ້ ໄປຢ່ າງວ່ ອງໄວ, ຄວາມຮກູ້ ່ ຽວກບັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາມຫີ ລາຍຢ່ າງຫລາຍແນວ, ສະນນັູ້ ຈ່ ງຶ ຈາເປັນຕອູ້ ງໄດູ້ ແບ່ ງອອກເປັນສາຂາຕ່ າງໆ. ຢ່ ແຕ່ ລະປະເທດກແບ່ ງອອກເປັນຫລາຍສາຂາແຕກຕ່ າງກນັ , ເຊ່ ງິ ໃນນຈີູ້ ະແບ່ ງອອກ ເປັນ 10 ສາຂາຕນົູ້ ຕຄ: 1). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາການທດົ ລອງ (Experimental Psychology) ແມ່ ນສາຂາວຊິ າທ່ ເີ ນນັູ້ ໃສ່ ການຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈ ເພ່ ອໃຫເູ້ ຂາົູ້ ໃຈເຖງິ ພນູ້ ຖານຂອງພດຶ ຕກິ າໂດຍ ອາໄສການທດົ ລອງໃນຫອູ້ ງທດົ ລອງເປັນຫລກັ , ເລ່ ອງໃນການທດົ ລອງເປັນເລ່ ອງຂອງລະບບົ ສະລີລະສາດທ່ ີ ກ່ ຽວຂອູ້ ງກບັ ພດຶ ຕກິ າ ຫລເອນີູ້ ອກີ ແບບໜ່ ງຶ ວ່ າ ສະລລີ ະຈດິ ຕະວທິ ະຍາ, ເຊ່ ງິ ສກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ກ່ ຽວກບັ ພດຶ ຕກິ າ ຂອງມະນຸດເວາົູ້ ລວມ, ໃນນນັູ້ ຮວມມ:ີ ການຮບັ ຮ,ູ້ ການຈ່ , ການຄນົູ້ ຄດິ , ການຮຽນຮ,ູ້ ໆລໆ ຜນົ ງານຂອງ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາສາຂານຈີູ້ ະເປັນພນູ້ ຖານໃຫແູ້ ກ່ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາສາຂາອ່ ນໆ ເພ່ ອນາໄປປັບປຸງ ແລະ ໝນໃຊເູ້ ຂາົູ້ ໃນສາຂານນັູ້ ໆຕ່ ໄປ. 2). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາສງັ ຄມົ (Social Psychology) ແມ່ ນສາຂາວຊິ າ ທ່ ີ ມກີ ານຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈອດິ ທພິ ນົ ຂອງສງັ ຄມົ ຫ ກ່ ຸມຄນົ ໃນສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຕີ ່ ພດຶ ຕກິ າ ລວມເຖງິ ພດຶ ຕກິ າຂອງກ່ ຸມຄນົ ແລະຄຸນລກັ ສະນະຂອງບຸກຄນົ ເຊ່ ນັ : ເຈດຕະຄະຕ,ິ ຄ່ ານຍິ ມົ ເຊ່ ງິ ບຸກຄນົ ໄດຮູ້ ບັ ອດິ ທພິ ນົ ມາຈາກສງັ ຄມົ ດວູ້ ຍ. 3). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາບຸກຄະລກິ ະພາບ (Personality Psychology) ແມ່ ນສາຂາວຊິ າທ່ ມີ ກີ ານຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈເຖງິ ຄວາມຄາູ້ ຍຄກນັ ແລະຄວາມແຕກຕ່ າງລະຫວ່ າງ ບຸກຄນົ ແລະ ຄນົູ້ ຄວາູ້ ຫາອງົ ປະກອບຕ່ າງໆ ທ່ ເີ ຮດັ ໃຫບູ້ ຸກຄນົ ມລີ ກັ ສະນະເປັນຂອງຕນົ ເອງທ່ ບີ ່ ຄກບັ ບຸ ກຄນົ ອ່ ນ. 4). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາພດັ ທະນາການ (Developmental Psychology) ແມ່ ນສາຂາວຊິ າທ່ ສີ ກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ເຖງິ ພດຶ ຕກິ າຕ່ າງໆຂອງມະນຸດທ່ ພີ ດັ ທະນາ ຫລປ່ ຽນແປງໄປ ຕາມໄວອາຍຸ ນບັ ແຕ່ ເກດີ ຈນົ ເຖງິ ເຖາົູ້ ແກ່ ຊະລາການ, ອາດຈະແບ່ ງສາຂາຍ່ ອຍອອກເປັນຈດິ ຕະວທິ ະຍາເດກັ , ຈດິ ຕະວທິ ະຍາໄວລຸນູ້ , ຈດິ ຕະວທິ ະຍາຜໃູ້ ຫຍ່ ແລະຈດິ ຕະວທິ ະຍາໄວຊະລາ. 5). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາການວດັ ກ່ ຽວກບັ ຈດິ (Psychometric Psychology) ແມ່ ນສາຂາວຊິ າທ່ ມີ ກີ ານສກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ເຖງິ ເຕກັ ນກິ , ວທິ ກີ ານສາູ້ ງ, ພດັ ທະນາເຄ່ ອງມ, ແບບ ທດົ ສອບມາດຕະຖານທ່ ີໃຊເູ້ ຂົາູ້ ໃນການວດັ ແທກຄຸນລກັ ສະນະ ແລະ ພດຶ ຕິກາຂອງມະນຸດເຊ່ ນັ : ການວັດ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາ (IQ), ຄວາມຖະໜດັ , ຄວາມສນົ ໃຈ, ແຮງຈງໃຈ, ທດັ ສະນະຄະຕິ ແລະ ວດັ ບຸກຄະລກິ ະ ພາບ, ແບບທົດສອບ ແລະ ເຄ່ ອງມເຫລ່ ົານີສູ້ າມາດນາໃຊເູ້ ຂົາູ້ ໃນການສຶກສາຄົນູ້ ຄວາູ້ ໃຫແູ້ ກ່ ສາຂາວິຊາ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາອ່ ນໆອກີ ດວູ້ ຍ. 6). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາຄລນີ ກິ (Clinical Psychology) ແມ່ ນສາຂາວຊິ າທ່ ຄີ ນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈເຖງິ ເຕກັ ນກິ ແລະ ວິທກີ ານ, ຊ່ ວຍເຫລອ ແລະ ບາບດັ ຜມູ້ ີ ພຶດຕິກາຜິດປົ ກກະຕິເຊ່ ັນ: ພວກປັນຍາອ່ ອນ, ໂລກປະສາດ, ໂລກຈິດ... ເປັນຕົນູ້ . ສາຂາວິຊານີສູ້ ່ ວນ ຫລວງຫລາຍແມ່ ນຖກນາໃຊເູ້ ຂາົູ້ ໃນວຽກງານຂອງໂຮງໝໂລກຈດິ , ສນສຸ ຂະພາບຈດິ ແລະ ຄລີນກິ , ໃຫຄູ້ າ ເປິກສາແກ່ ຄນົ ທ່ ວົ ໄປ, ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາຄລນີ ກິ ຕ່ າງກບັ ຈດິ ຕະແພດຢ່ ບ່ ອນວ່ າ ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາຄລນີ ກິ ນນັູ້ 10
ບ່ ສາມາດບາບດັ ຮກັ ສາດວູ້ ຍຢຸ ກຢາໄດູ້ ເພາະຂາດພນູ້ ຖານທາງແພດສາດ ແຕ່ ໂດຍທ່ ວົ ໄປແລວູ້ ມກັ ເຮດັ ວຽກຄ່ ກບັ ຈດິ ຕະແພດສະເໝ.ີ 7). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາໃຫກູ້ ານເປິກສາ ແລະ ແນະແນວ (Counseling and guidance Psychology) ແມ່ ນສາຂາວຊິ າທ່ ມີ ກີ ານສກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ເຖງິ ເຕກັ ນກິ ແລະ ວທິ ກີ ານຊ່ ວຍເຫລອຄນົ ປົກກະຕິ ທ່ ວົ ໄປ ແຕ່ ມບີ ນັ ຫາໃນການປັບຕວົ ຫລມພີ ດຶ ຕກິ າຜດິ ປົກກະຕແິ ຕ່ ບ່ ຮຸ ນແຮງ, ສາມາດເຮດັ ໃຫມູ້ ກີ ານປັບຕວົ ຫລແກໄູ້ ຂບນັ ຫາໄດູ້ ເຊ່ ງິ ສ່ ວນຫລາຍສາຂາວຊິ ານມີູ້ ກັ ຖກນາໃຊຢູ້ ່ າງແພ່ ຫລາຍຢ່ ຕາມສະຖານສກຶ ສາຕ່ າງໆ,ໂດຍ ສະເພາະແມ່ ນຢ່ ລະດບັ ມດັ ທະຍມົ ສກຶ ສາ ແລະ ກຽມມະຫາວທິ ະຍາໄລ. 8). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາການສກຶ ສາ (Educational Psychology) ແມ່ ນສາຂາວຊິ າທ່ ມີ ກີ ານຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈເຖງິ ພດຶ ຕກິ າທ່ ກີ ່ ຽວກບັ ການຮຽນການສອນ ເພ່ ອໃຫກູ້ ານ ຮຽນການສອນມປີ ະສດິ ທພິ າບ ແລະ ປະສດິ ທຜິ ນົ , ເປັນວຊິ າທ່ ມີ ຂີ ອບເຂດກວາູ້ ງຂວາງກ່ ຽວຂອູ້ ງສາພນັ ກບັ ສາ ວຊິ າອ່ ນໆຢ່ າງຫລວງຫລາຍ ເຊ່ ນັ : ຈດິ ຕະວທິ ະຍາພັດທະນາການ, ຈດິ ຕະ ວທິ ະຍາບຸກຄະລກິ ະພາບ ແລະ ອ່ ນໆ.... 9). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາການຮຽນຮູ້ (Learning Psychology) ແມ່ ນວິຊາທ່ ີມີການຄົນູ້ ຄວາູ້ ວິໄຈເຖິງເຕັກນກິ ແລະ ວິທີການວິນິດໄສ ແລະ ຊ່ ວຍເຫລອ ນກັ ຮຽນທ່ ມີ ບີ ນັ ຫາທາງອາລມົ ແລະ ບນັ ຫາການຮຽນໂດຍສະເພາະ, ໂດຍມເີ ປົູ້າໝາຍເພ່ ອເຮັດໃຫຜູ້ ຮູ້ ຽນ ປະສບົ ຄວາມສາເລດັ ໃນການຮຽນເປັນສາຄນັ . 10). ຈດິ ຕະວທິ ະຍາອຸດສາຫະກາ (Industrial Psychology) ແມ່ ນສາຂາວຊິ າທ່ ສີ ກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ເຖງິ ເຕກັ ນກິ ແລະ ວທິ ກີ ານຄດັ ເລອກ ແລະ ພດັ ທະນາຄນົ ໃຫູ້ ເຮດັ ວຽກງານມປີ ະສດິ ທພິ າບຕະຫລອດເຖງິ ການພດັ ທະນາ ແລະ ອອກແບບເຄ່ ອງມ ແລະເຄ່ ອງໃຊ,ູ້ ສະຖານທ່ ີ ເຮດັ ວຽກທ່ ອີ ານວຍຄວາມສະດວກແກ່ ການເຮດັ ວຽກງານ, ສາຂາວຊິ ານມີູ້ ກັ ເອນີູ້ ອກີ ແບບໜ່ ງຶ ວ່ າຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ອງົ ການ ແລະ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາວສິ ະວະກອນ (Organizational and engineering Psychology ). ສາຂາຈດິ ຕະວິທະຍາຕ່ າງໆທ່ ີໄດເູ້ ວົາູ້ ມາຂາູ້ ງເທິງ ອາດຈະແບ່ ງອອກເປັ ນສອງປະເພດໃຫຍ່ ຄ: ຈດິ ຕະວທິ ະຍາພນູ້ ຖານ (Basic Psychology) ຮວມມີ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາທດົ ລອງ, ພດັ ທະນາການ, ສງັ ຄມົ , ບຸ ກຄະລິກະພາບ, ຈິດຕະວິທະຍາວັດກ່ ຽວກັບຈິດ ແລະ ຈິດຕະວທິ ະຍາປະຍຸ ກ ໃຊູ້ ຮວມມີ: ຈິດຕະ ວທິ ະຍາຄລນີ ກິ , ການແນະແນວ, ຈດິ ຕະວທິ ະຍາການຮຽນຮ,ູ້ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາການສກຶ ສາ ແລະ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ອຸ ດສາຫະກາ. 3.2. ວທິ ກີ ານຄນົູ້ ຄວາູ້ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ວທິ ກີ ານຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈຫາຂມູ້ ນກ່ ຽວກບັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍານນັູ້ ມຢີ ່ ຫລາຍວທິ ກີ ານດວູ້ ຍກນັ , ແຕ່ ໃນ ທ່ ນີ ຈີູ້ ະເວາົູ້ ເຖງິ ພຽງແຕ່ 6 ວທິ ກີ ານຕນົູ້ ຕທ່ ນີ ຍິ ມົ ໃຊຢູ້ ່ າງແພ່ ຫລາຍດ່ ງັ ນ:ີູ້ 1) ວທິ ກີ ານສງັ ເກດ (Observational method) ແມ່ ນວທິ ີການຄົນູ້ ຄວາູ້ ຈະຕອູ້ ງໄດຮູ້ ບັ ການຝຶກຝົນໃນເລ່ ອງການສງັ ເກດການ, ການບັນ ທກຶ ພດຶ ຕກິ າຕາມຄວາມເປັນຈງິ ທ່ ໄີ ດສູ້ ງັ ເກດເຫນັ ແລະ ການຕຄີ ວາມໝາຍຂມູ້ ນຈະຕອູ້ ງຊດັ ເຈນບ່ ລາອຽງ ຫລ ໃຊຄູ້ ວາມຄດິ ເຫນັ ສ່ ວນຕວົ ເຂາົູ້ ມາກ່ ຽວຂອູ້ ງ. 2) ວທິ ກີ ານສາຫລວດ (Survey method) ການສາຫວດອາດຈະໃຊວູ້ ທິ ກີ ານເຊ່ ນັ : • ການສາພາດ (Interviews) 11
• ໃຊແູ້ ບບສອບຖາມ (Questionnaires) 3) ວທິ ກີ ານທດົ ສອບ (Test method) ການທດົ ສອບຈະເລອກໃຊແູ້ ບບທດົ ສອບ ເຊ່ ິງມີຫລາຍຊະນດິ ໃຫເູ້ ໝາະສົມ ແລະ ຕອູ້ ງມີຄວາມຮູ້ ຄວາມຊານານໃນການໃຊແູ້ ບບທດົ ສອບນນັູ້ ໆຢ່ າງພຽງພ. 4) ວທິ ກີ ານແບບຄລນີ ກິ (Clinical method) ແບບວທິ ນີ ີໃູ້ ຊສູ້ ະເພາະກບັ ບຸກຄນົ ທ່ ມີ ຄີ ວາມຜດິ ປົກກະຕທິ າງຈດິ ເຊ່ ງິ ມພີ ດຶ ຕກິ າອະປົກ ກະຕ,ິ ເປັນວທິ ກີ ານຄນົູ້ ຄວາູ້ ເປັນລາຍກລະນີ (Case study), ຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈຕງັູ້ ແຕ່ ອະດດີ ຈນົ ເຖງິ ປັດຈບຸ ນັ ຢ່ າງ ລະອຽດໃນຫລາຍດາູ້ ນ. 5) ວທິ ກີ ານທດົ ລອງ (Experimental method) ວທິ ກີ ານທດົ ລອງອາດຈະເຮດັ ທດົ ລອງໃນຫອູ້ ງທດົ ລອງ ຫລ ນອກຫອູ້ ງທດົ ລອງກໄດ.ູ້ ຖາູ້ ທດົ ລອງໃນຫອູ້ ງທດົ ລອງຖກເອີນູ້ ວ່ າ: Laboratory Experiment. ຖາູ້ ທດົ ລອງນອກຫອູ້ ງທດົ ລອງ ຮຽກວ່ າ: Field Experiment. ແຕ່ ສ່ ວນຫລວງຫລາຍແລວູ້ ມກັ ຈະທດົ ລອງຢ່ ໃນຫອູ້ ງປະຕບິ ດັ ການ, ເພາະ ສະດວກໃນການໃຊເູ້ ຄ່ ອງມ ແລະ ຄວບຄຸມເຄ່ ອງມອຸປະກອນ ແລະຄວບຄຸມເງ່ອນໄຂຕ່ າງໆໄດດູ້ ກີ ວ່ າ. 6) ການວໄິ ຈໝາກຜນົ ຂອງການເຄ່ອນໄຫວ ວທິ ກີ ານນີແູ້ ມ່ ນນາເອາົ ໝາກຜນົ ຂອງການປະພດຶ ໃນການເຄ່ ອນໄຫວເຮດັ ວຽກງານແລະ ການດາລງົ ຊວີ ດິ ມາສກຶ ສາຄນົູ້ ຄວາູ້ ເພ່ ອຊອກຫາຂມູ້ ນແນວຄວາມຄດິ , ອາລມົ ຈດິ , ຄວາມປາຖະໜາ ແລະ ອ່ ນໆ ຂອງບຸ ກຄນົ . ການນາໃຊວູ້ ທິ ກີ ານໃດໜ່ ງຶ ເຂາົູ້ ໃນການຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈນນັູ້ ພວກເຮາົ ບ່ ສາມາດຈະການດົ ໄດວູ້ ່ າວທິ ີ ການໃດສາຄນັ ກວ່ າພວກເຮາົ ຕອູ້ ງສງັ ເກດ ແລະ ໃຊວູ້ ທິ ໃີ ດທ່ ເີ ຫນັ ວ່ າເໝາະສມົ . ຖາູ້ ໃຊຫູ້ ລາຍວທິ ຄີ ວບຄ່ ກນັ ໄປ ກຈະເຮດັ ໃຫຜູ້ ນົ ຂອງການຄນົູ້ ຄວາູ້ ວໄິ ຈນນັູ້ ສມົ ບນແບບຍ່ ງິ ຂນຶູ້ . 12
ບດົ ທີ 2 ອດິ ທພິ ນົ ຂອງກາໍ ມະພນັ ແລະ ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມ 1. ກາໍ ມະພນັ ແລະ ການຖ່ິ າຍທອດທາງກາໍ ມະພນັ 1.1. ຄວາມໝາຍຂອງກາໍ ມະພນັ ເມ່ິ ອພຈິ າລະນາເບ່ິ ງິ ບຸກຄນົ ໃດໜິ່ ງ ເຮາົ ເຫນັ ບ່ິ ໍພຽງແຕິ່ ຄວາມແຕກຕິ່ າງເທິ່ າົ ນນັ້ , ແຕ່ິ ມລີ ກັ ສະນະບາງ ຢ່ິ າງຄາ້ ຍຄກນັ ກບັ ບນັ ພະບຸລຸດ, ນນັ້ ໝາຍຄວາມວ່ິ າບຸກຄນົ ໄດຮ້ ບັ ລກັ ສະນະບາງຢິ່ າງເຫລິ່ າົ ນມີ້ າຈາກບນັ ພະບຸລຸດ ໂດຍຂະບວນການຂອງການຖິ່ າຍທອດທາງກໍາມະພນັ . ວິໄລວັນ ສີສົງຄາມ ໄດໃ້ ຫຄ້ ວາມໝາຍວິ່ າ: ກໍາມະພນັ ໝາຍເຖິງລັກສະນະທິ່ ີຖິ່ າຍທອດຈາກ ບນັ ພະບຸລຸດໄປສິ່ ູຮ່ິຸ ນລູກຫລານດວ້ ຍຂະບວນການທາງຊວີ ະວທິ ະຍາ, ມສີ ານຊວີ ະເຄມີ ທ່ິ ສີ ໍາຄນັ ຄ DNA ເຊ່ິ ງິ ເປັນສານກໍາມະພນັ ແລະ ເຮດັ ໜາ້ ທິ່ ດີ ວ້ ຍຍນີ , ຍນີ ຈ່ິ ງມໜີ າ້ ທິ່ ໃີ ນການ ບນັ ທກລກັ ສະນະຕ່ິ າງໆ ຂອງບຸກຄນົ ເອາົ ໄວເ້ ຮດັ ໃຫບ້ ຸ ກຄົນມີລກັ ສະນະຕ່ິ າງໆ ຕາມບນັ ພະບຸລຸດ ຂອງຕນົ . ເມ່ິ ອໄດຮ້ ບັ ຂະບວນການຖິ່ າຍທອດທາງ ກໍາມະພນັ , ລກັ ສະນະທ່ິ ໄີ ດຮ້ ບັ ການຖິ່ າຍທອດ ມຫີ ລາຍຢິ່ າງ ເຊ່ິ ນັ : ລກັ ສະນະທາງບຸກຄະລກິ ະພາບ, ພະຍາດ ແລະ ຄວາມບກົ ພ່ິ ອງທາງຮ່ິ າງກາຍ ແລະ ສະຕປິ ັນຍາ, ອາລມົ ຄວາມຕງຄຽດ ເປັນຕນົ້ . ສຸຊາ ຈນັ ທະເອມັ ເວາົ້ ວ່ິ າ ກໍາມະພນັ ໝາຍເຖງິ ກໍາທ່ິ ສີ ບເນ່ິ ອງມາຈາກພນັ , ຈາກເຊອ້ ສາຍຂອງຕນົ ເອງ ຫລ ກາໍ ມະພນັ ໝາຍເຖງິ ການຖ່ິ າຍທອດລກັ ສະນະຕິ່ າງໆ ຈາກພ່ິ ໍແມ່ິ ທ່ິ ມີ ລີ ກັ ສະນະເດ່ິ ນັ ແນວໃດກໍຖິ່ າຍທອດໃຫ້ ແກິ່ ລູກຫລານແນວນນັ້ . ເຮົາຈະເຫັນວ່ິ າຕົວຂອງເຮົາທິ່ ີເປັນຢ່ິ ູ ຂະນະນີກ້ ໍຄມໍລະດົກທ່ິ ີໄດຮ້ ັບຈາກພ່ິ ໍແມ່ິ , ປ່ິ ູຍິ່ າຕາຍາຍ. ເພາະສະນນັ້ ຖາ້ ພິ່ ໍແມ່ິ ມລີ ະດບັ ສະຕປິ ັນຍາສູງຕວົ ເຮາົ ກໍມລີ ະດບັ ສະຕປິ ັນຍາສູງຄກນັ . ກໍາມະພນັ ເຮດັ ໃຫຄ້ ນົ ເຮາົ ແຕກຕິ່ າງກນັ ລກັ ສະນະຕິ່ າງໆທິ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ການຖິ່ າຍທອດຈາກບນັ ພະບຸລຸດໂດຍທາງກໍາມະພນັ ຈະເຮດັ ໃຫຄ້ ນົ ເຮາົ ແຕກຕິ່ າງກນັ . ດຣ. ຫລຸຍທອບ (Louis Thorp) ເວາົ້ ວ່ິ າ: ກາໍ ມະພນັ ແມ່ິ ນການຖ່ິ າຍທອດລກັ ສະນະຕ່ິ າງໆ ທ່ິ ີ ຕດິ ຕວົ ມາຕງັ້ ແຕ່ິ ເກດີ , ລກັ ສະນະຕິ່ າງໆ ເຫລິ່ າົ ນນັ ້ ມຄີ ຸນສມົ ບດັ ທິ່ຕີ ດິ ຕວົ ຄງົ ທ່ິ ,ີ ບ່ິ ໍອາດປິ່ ຽນແປງໄດ.້ ດ່ິ ງັ ນນັ້ ສະຫລຸບໄດວ້ ິ່ າ ກາໍ ມະພນັ ໝາຍເຖງິ ລກັ ສະນະຕິ່ າງໆ ທ່ິຖີ ່ິ າຍທອດມາຈາກບນັ ພະບຸລຸດດວ້ ຍ ຂະບວນການທາງຊວີ ະວທິ ະຍາເຮດັ ໃຫພ້ ນັ ທິ່ເີ ກດີ ມາມລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍຄກບັ ບນັ ພະບຸລຸດ ແລະ ລກັ ສະນະຕິ່ າງໆ ເຫລິ່ າົ ນນັ ້ ມຄີ ຸນສມົ ບດັ ຕດິ ຕວົ ມາຕງັ ້ ແຕິ່ ເກດີ ແລະບ່ິ ໍອາດປິ່ ຽນແປງໄດ.້ 1.2. ການຖ່ິ າຍທອດທາງກາໍ ມະພນັ ການຖິ່ າຍທອດທາງກາໍ ມະພນັ ໝາຍເຖງິ ລກັ ສະນະທາງຮ່ິ າງກາຍ ແລະ ພດຕກິ ໍາຂອງບຸກຄນົ ທ່ິ ໄີ ດຮ້ ບັ ການຖ່ິ າຍທອດຈາກບນັ ພະບຸລຸດໂດຍການສບສາຍເລອດ. 1.2.1. ຄຸນລກັ ສະນະທາງກາໍ ມະພນັ ຂອງມະນດຸ ລກັ ສະນະດອ້ ຍ (Recessive traits) ມລີ ກັ ສະນະຈໍານວນຫລາຍຂອງມະນຸດ ທິ່ ມີ ສີ າເຫດ ມາຈາກຍນີ ດອ້ ຍ ເຊ່ິ ນັ : ລກັ ສະນະສີ ຜວິ ເປັນສເີ ຜອກ, ພະຍາດບາງຊະນດິ ເຊ່ິ ນັ : ຕາບອດສ,ີ ເລອດໄຫບຼ ິ່ ໍຢຸ ດ ເປັນຕນົ້ ເຊິ່ ງິ ລກັ ສະນະດອ້ ຍຈະສະແດງອອກ ກເໍ ມ່ິ ອຄ່ິ ູຂອງຍີນຈະຕອ້ ງເປັນ Homozygous (aa) ຕວົ ຢິ່ າງ ຂອງບຸກຄນົ ທ່ິ ມີ ລີ ກັ ສະນະສຜີ ວີ ເຜອກ, ຮ່ິ າງກາຍຈະບິ່ ໍສາມາດຜະລດິ ສເີ ມລາມນິ ທິ່ ປີ ົກປ້ອງຜວິ ຈາກລງັ ສອີ ຸນຕາ້ 13
ໄວໂອເລດທິ່ ອີ ນັ ຕະລາຍໄດ,້ ຄນົ ທິ່ ເີ ປັນຜີວສເີ ຜອກຈະ ມຜີ ວິ ແລະ ຕາທ່ິ ມີ ຄີ ວາມໄວຕ່ິ ໍແສງຕາເວນັ , ຄ່ິ ູຂອງຢີນ ທິ່ ເີ ປັນຢີນດອ້ ຍທງັ ຄິ່ ູຈະມລີ ກັ ສະນະປະກດົ ການຂອງພະຍາດຫຼາຍກວ່ິ າຄ່ິ ູຂອງຍີນແບບ Heterozygous ຕາມສະຖຕິ ິໃນປະເທດອາເມຣິກາມປີ ະມານ 1 ໃນ 38.000 ຂອງປະຊາກອນຜວິ ຂາວ ແລະ 1 ໃນ 10.000 ຂອງປະຊາກອນຜວິ ດໍາທ່ິ ເີ ປັນພະຍາດຜວີ ສເີ ຜອກ, ສດັ ສິ່ ວນຂອງການເກດີ ພະຍາດຈາກຍນີ ດອ້ ຍຮ່ິຸ ນພິ່ ໍແມິ່ ຂອງ ບຸກຄນົ ທ່ິ ໄີ ດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຈະມຄີ ວາມສໍາພນັ ກນັ , ນອກຈາກນລີ້ ກັ ສະນະອິ່ ນໆຂອງຕະກຸນທິ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະດອ້ ຍ ກມໍ ຄີ ວາມສໍາຄນັ ດິ່ ງັ ນ:ີ້ - ສິ່ ງິ ທໍາອິດ: ຖາ້ ທງັ ພິ່ ໍ ແລະ ແມິ່ ໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຫລ ຈໂີ ນທາຍ ທ່ິ ເີ ປັນລກັ ສະນະດອ້ ຍລູກຫລານທງັ ໝດົ ຈະໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ໝາຍຄວາມວ່ິ າ ໃນຮິຸ່ ນລູກຫລານຈະສະແດງລກັ ສະນະດອ້ ຍນນັ້ . - ສິ່ ງິ ທສີ ອງ: ໃນຊ່ິ ວງຮິຸ່ ນລູກຫລານທິ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ , ຖາ້ ພິ່ ໍແມ່ິ ບ່ິ ໍໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຈະ ມປີ ະມານ 1 ໃນ 4 ຂອງຮິຸ່ ນຕ່ິ ໍມາຈະໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຫລສະແດງລກັ ສະນະດອ້ ຍ ເຊິ່ ງິ ເປັນໄປຕາມລກັ ສະນະເກນຂອງການ ແບ່ິ ງແຍກຢີນຂອງ ເມນເດນ. - ສ່ິ ງິ ທີສາມ: ຄວາມໜາ້ ຈະເປັນເດກັ ທິ່ ເີ ກດີ ມາເພ່ິ ມີ ຫລາຍຂນ້ , ໃນຄອບຄວົ ທ່ິ ມີ ກີ ານຖິ່ າຍ ທອດຂອງ ລກັ ສະນະດອ້ ຍຈະມລີ ກັ ສະນະນີປ້ າກດົ 1 ໃນ 4 ການຖ່ິ າຍທອດທາງກໍາມະພັນຂອງ ລະບບົ ຍາຕິພ່ິ ີນອ້ ງໃນ ພະຍາດທ່ິ ຖີ ິ່ າຍທອດຍນີ ລກັ ສະນະດອ້ ຍ, ສາມາດສະຫລຸບໄດດ້ ິ່ ງັ ນ:ີ້ 1) ໂດຍທິ່ ວົ ໄປພ່ິ ໍແມ່ິ ຈະບ່ິ ໍໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຫລບິ່ ໍໄດເ້ ປັນພະຍາດ. 2) ປະມານ 1/2 ຂອງພ່ິ ນີ ອ້ ງຂອງຜູທ້ ິ່ ເີ ປັນພະຍາດຈະໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຫລເປັນພະຍາດ. 3) ຄວາມໜາ້ ຈະເປັນທິ່ ຮີ ່ິຸ ນລູກທິ່ ເີ ກດີ ມາຈະໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຫລເປັນພະຍາດ . 4) ລກັ ສະນະດອ້ ຍຈະໄດຮ້ ບັ ຜນົ ມາຈາກການແຕິ່ ງານໃນຍາດພ່ິ ນີ ອ້ ງດຽວກນັ . 5) ພິ່ ໍແມ່ິ ທິ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຫລ ເປັນພະຍາດທງັ ສອງຄນົ ຈະມຜີ ນົ ຕ່ິ ໍຮິຸ່ ນລູກໃນການເປັນພະຍາດ. ລັກສະນະເດິ່ ນັ (Dominant traits) ມລີ ັກສະນເດ່ິ ນັ ຫຼາຍລກັ ສະນະ ທ່ິ ຖີ ່ິ າຍທອດທາງ ກາໍ ມະພນັ ໄດແ້ ກ່ິ : ລກັ ສະນະເຕຍ້ ທິ່ ເີ ອນີ້ ວິ່ າ ອະຊອນໂດພລາເຊຍ (Achondroplasia) ພະຍາດ ຫນັ ທງິ ຕນັ້ (Huntington’s disease) ເຊິ່ ິງເປັນຄວາມປົກກະຕິຂອງລະບົບປະສາດ ຫລ ລັກສະນະ ທ່ິ ີເອີນ້ ວ່ິ າ ລກັ ສະນະເສນັ້ ຜມົ ຜມົ ກດູ , ລກັ ສະນະດິ່ ງັ ກ່ິ າວເປັນການຖ່ິ າຍທອດຂອງຢີນລກັ ສະນະເດ່ິ ນັ ອໍໂຕໂຊມ ແລະ ບ່ິ ໍ ແມ່ິ ນວ່ິ າເດກັ ທ່ິ ເີ ກດີ ທຸກຄນົ ຈາກພ່ິ ໍແມ່ິ ທ່ິ ມີ ໄີ ດຮ້ ບັ ກະທບົ ຫລ ເປັນພະຍາດ ຈະສະແດງລກັ ສະນະນຈີ້ ິ່ ງສາມາດ ສະຫລຸ ບໄດວ້ ່ິ າ ບຸ ກຄົນທິ່ ີມີຜົມກູດໂດຍສ່ິ ວນຫລາຍຈະລັກສະນະທາງແນວພັນທ່ິ ມີ າຈາກຄິ່ ູຂອງຢີນທິ່ ີມີ ລກັ ສະນະເດິ່ ນັ ມາກ່ິ ຽວຂອ້ ງ ຫລອກີ ກໍລະນຄີ ບຸກຄນົ ທ່ິ ມີ ຄີ ິ່ ູ ຂອງຢີນເປັນລກັ ສະນະເດິ່ ນັ ທງັ ຄິ່ ູ.ແນວໃດກໍຕາມ, ລກັ ສະນະເດິ່ ນັ ໄດໃ້ ຫຜ້ ນົ ຮບັ ທາງດາ້ ນຄະລນີ ກິ ຢິ່ າງຮຸ ນແຮງ, ການຄດັ ເລອກຕາມທໍາມະຊາດມທີ ່ິ າອິ່ ຽງທິ່ ຈີ ະລດົ ຄວາມຖິ່ ຂີ ອງຄູຢີນນນັ້ ຫລເຄິ່ ອນຍາ້ ຍຄ່ິ ູຂອງຢີນນນັ້ ຈາກປະຊາກອນ ໝາຍເຖງິ ບຸກຄນົ ອາດບ່ິ ໍສາມາດມຊີ ວີ ດິ ຫລສບພນັ ຕິ່ ໍໄປໄດ້ ເຊ່ິ ງິ ພະຍາດທິ່ ຖີ ິ່ າຍທອດມາຕາມຢີນລກັ ສະນະເດ່ິ ນັ ສາມາດສະຫລຸບໄດດ້ ິ່ ງັ ນ:ີ້ 1) ລກັ ສະນະຈະປາກດົ ໃນທຸກໆຮ່ິຸ ນ ຢິ່ າງໜອ້ ຍທິ່ ສີ ຸດພ່ິ ໍແມິ່ ຄນົ ໃດໜ່ິ ງຈະໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ . 2) ເມິ່ ອພິ່ ໍແມິ່ ຄນົ ໃດໜິ່ ງໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ປະມານ 1/2 ຂອງຮ່ິຸ ນຕ່ິ ໍມາຈະໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຫລ ເປັນ ພະຍາດ. 3) ຄວາມໜາ້ ຈະເປັນທ່ິ ເີ ດກັ ເກດີ ມາເພິ່ ມີ ຂນ້ , ຈະໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຫລເປັນພະຍາດນ.ີ້ 4) ພິ່ ໍແມິ່ ທິ່ ເີ ປັນພະຍາດນທີ້ ງັ ສອງຄນົ ຈະບິ່ ໍກິ່ ໃໍ ຫເ້ ກດີ ຜນົ ກະທບົ ຕິ່ ໍຮ່ິຸ ນລູກ. 5) ພ່ິ ໍແມ່ິ ທິ່ ີເປັນເປັນພະຍາດທງັ ສອງຄນົ , ຈະສາມາດກ່ິ ໍໃຫເ້ ກດີ ລິ່ ຸນລູກທ່ິ ບີ ໍໄດເ້ ປັນພະຍາດ ໄດເ້ ຊິ່ ນັ : ກໍລະນພີ ່ິ ໍແມິ່ ເປັນແນວພນັ . 14
ການຖິ່ າຍທອດລກັ ສະນະເດິ່ ນັ ໃນກລໍ ະນປີ ົກະຕແິ ລວ້ ຢີນລກັ ສະນເດິ່ ນັ ຈະຂ່ິ ມົ ຍນີ ລກັ ສະນະດອ້ ຍໄດ້ ຢ່ິ າງສມົ ບູນ ເຊ່ິ ນັ : ພະຍາດຕ່ິ າງໆທິ່ ຖີ ່ິ າຍທອດມາຕາມຢີນລກັ ສະນະເດ່ິ ນັ ພະຍາດ ຕິ່ າງໆ ເຫລ່ິ າົ ນຈີ້ ະປາກດົ ອອກ ມາໃຫເ້ ຫັນຊັດເຈນ, ລັກສະນະນີ້ ເອີນ້ ວິ່ າ ການຂ່ິ ົມຢິ່ າງສົມບູນ ( Complete dominance) ໃນບາງ ກໍລະນຢີ ີນເດິ່ ນັ ຈະຂ່ິ ມົ ຍນີ ດອ້ ຍໄດບ້ ໍສມົ ບູນເອນີ້ ວ່ິ າ ການຂ່ິ ມົ ບິ່ ໍ ສມົ ບູນ(Incomplete dominance) ເຊ່ິ ນັ : ຜມົ ກູດເປັນລກັ ສະນະເດິ່ ນັ ຈະບິ່ ໍສາມາດຂິ່ ມົ ຢີນດອ້ ຍ ຄ ຜມົ ຊິ່ ແຕ່ິ ບິ່ ໍສມົ ບູນ, ໃນກລໍ ະນີຍນີ ທິ່ ຢີ ່ິ ູໃນ ຈໂີ ນທາຍ ທິ່ ເີ ປັນລກັ ສະນະແນວພນັ ຈະມກີ ານສະແດງ ອອກຂອງຍນີ ທງັ 2 ຕວົ ທິ່ ສີ ະແດງເດ່ິ ນັ ເທິ່ າົ ກນັ ເຊ່ິ ງິ ເອນີ້ ຂ່ິ ມົ ຮ່ິ ວມ ກນັ (Codominance) ເຊິ່ ນັ : ໝວດເລອດ A, B, O ເຊ່ິ ງິ ມີ ແອນຈເິ ຈນຈາກຄ່ິ ູຂອງ Alleles ທ່ິ ແີ ຕກຕ່ິ າງ ກນັ , ແອນຕເິ ຈນ ຈະເປັນຕວົ ກໍານດົ ສານເຄມທີ ິ່ ເີ ກດີ ຂນ້ ຕາມເມມເບນຂອງເຊວ ເມດັ ເລອດແດງ ເຊ່ິ ນັ : AB ຈະ ມແີ ອນຕເິ ຈນ A ແລະ B ຫລ ໝວດເລອດ Oຈະບ່ິ ໍມແີ ອນຕເິ ຈນ ທງັ 2 ຊະນດິ ດິ່ ງັ ນນັ້ , ໝວດເລອດ ABຈະ ບ່ິ ໍມຕີ ວົ ໃດໜິ່ ງສະແດງອາການເດິ່ ນັ ຫລອກີ ຕວົ ໜິ່ ງຈງ້ ມກີ ານຂິ່ ມົ ຮ່ິ ວມກນັ ໃນຂະນະທິ່ ໝີ ວດເລອດ O ຈະ ເປັນຢີ ນດອ້ ຍ, ໝວດເລອດ A ທິ່ ີມີລັກສະນະຂອງຈີໂນທາຍ AO ຍີນ A ສາມາດຂ່ິ ົມຍີນ Oເຊິ່ ິງເປັ ນ ລກັ ສະນະດອ້ ຍໄດ.້ ລກັ ສະນະເດິ່ ນັ ລກັ - ລກັ ສະນະດອ້ ຍ ມກີ ານສະແດງອອກດ່ິ ງັ ນ:ີ້ ລກັ ສະນະເດິ່ ນັ ລກັ ສະນະດອ້ ຍ ຜມົ ກດູ ຜມົ ຊິ່ ຜມົ ດາໍ ຜມົ ສນີ າໍ້ ຕານ ຫລສທີ ອງ ຕາດາໍ ຕາສຟີ າ້ , ສຂີ ຽວອອກເທາົ ສຜີ ວິ ປົກກະຕິ ສເີ ຜອກ ອະໄວຍະວະອ່ິ ນໆບິ່ ປໍ ົກກະຕິ ອະໄວຍະວະອ່ິ ນໆປົກກະຕິ ຕະຕາລາງທີ 1 : ການປຽບທຽບລະຫວິ່ າງ ລກັ ສະນະເດິ່ ນັ ແລະ ລກັ ສະນະດອ້ ຍ 1.2.2. ໂຄຣໂມໂຊມຂອງມະນດຸ ແລະ ການກາໍ ນດົ ເພດ ໂຄຣໂມໂຊມ ແລະ ຢີນ (Chromosome and Gene) “ໂຄຣໂມໂຊມ” ແມ່ິ ນມາຈາກພາສາເກຣກັ ໝາຍເຖງິ ຕວົ ທ່ິ ຍີ ອ້ ມສຕີ ດິ , ໂຄຣໂມໂຊມ ແມ່ິ ນ ສິ່ ງິ ທິ່ ມີ ຢີ ິ່ ູພາຍໃນ ນວິ ເຄລຍ ແລະ ນວິ ເຄລຍນເີ້ ປັນເມດັ ກມົ ໆ ທ່ິ ມີ ຢີ ິ່ ູພາຍໃນເຊວ (ຈລຸ ງັ ) ຂອງ ຮ່ິ າງກາຍ. ຮູບທີ 11 : ໂຄຣໂມໂຊມ ມະນດຸ ແຫິ່ ງຼ ທິ່ ມີ າ : www.sciencelearn.org.nz/ images/ 198-cell-chromosomes-and-dna 15
ໃນແຕ່ິ ລະໂຄຣໂມໂຊມຈະມຊີ ນິ້ ສ່ິ ວນນອ້ ຍໆ ເອນີ້ ວ່ິ າ ຢີນ ເປັນໜິ່ ວຍມວນສານເຄມທີ ິ່ ຊີ ບັ ຊອ້ ນຂອງ ໂປຣຕີນ ເຊິ່ ງິ ເອີນ້ ວິ່ າ ດເີ ອນັ ເອ (DNA: Deoxy Ribonucleic acid) ແລະ (RNA: Ribonucleic acid) ເປັນສິ່ ງິ ທິ່ ຖີ ່ິ າຍທອດລກັ ສະນະຕິ່ າງໆໄປສ່ິ ູລູກຫລານ. ສດັ ແຕິ່ ລະຊະນດິ ມຈີ ໍານວນໂຄຣໂມໂຊມບ່ິ ໍເທ່ິ າົ ກນັ ເຊິ່ ນັ : ລງີ ຊມິ ແພນຊີ ມີ 48 ໂຄຣໂມ ໂຊມ, ໝາມີ 78 ໂຄຣໂມໂຊມ, ແມວມີ 72 ໂຄຣໂມໂຊມ, ສ່ິ ວນຄນົ ມີ 46 ໂຄຣໂມໂຊມ ເຊິ່ ງິ ໂຄຣໂມໂຊມນໄີ້ ດມ້ າຈາກພິ່ ໍ ແລະ ແມິ່ ຢິ່ າງລະເຄິ່ ງິ , ສໍາລບັ ໂຄຣໂມໂຊມມະນຸດສາມາດແບິ່ ງເປັນ 2 ຊະນດິ ຄ: ຮູບທີ 12 : ໂຄຣໂມໂຊມ ມະນຸດ 23 ຄິ່ ູ ແຫ່ິ ຼງທ່ິ ມີ າ : ghr.nlm.nih.gov/primer/basics/ howmanychromosomes 1) ອໂໍ ຕໂຊມ (Autosome)ໝາຍເຖງິ ໂຄຣໂມໂຊມຮ່ິ າງກາຍ ມຈີ ໍານວນ 22 ຄ່ິ ູ ຫລ 44 ໂຄຣໂມໂຊມ. 2. ໂຄຣໂມໂຊມເພດ (Sex Chromosome)ໝາຍເຖງິ ໂຄຣໂມໂຊມທິ່ ເີ ພດຊາຍ ແລະ ເພດ ຍງິ ມີ ຄວາມແຕກຕ່ິ າງກນັ ມຈີ າໍ ນວນ 1 ຄິ່ ູ, ເພດຊາຍ ມີ ໂຄຣໂມໂຊມເພດເປັນ XY,ສ່ິ ວນເພດຍງິ ມໂີ ຄຣໂມໂຊມເພດ ເປັນ XX, ດິ່ ງັ ນນັ້ ຈະເຫນັ ໄດວ້ ່ິ າໂຄຣໂມໂຊມຂອງມະນດຸ ເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍງິ ມດີ ິ່ ງັ ນ:ີ້ ເພດຊາຍ ມີ ໂຄຣໂມໂຊມປົກກະຕິ 44 + XY ເພດຍງິ ມີ ໂຄຣໂມໂຊມປົກກະຕິ 44 + XX ຈາກຄວາມຮູເ້ ລ່ິ ອງຄຸນສມົ ບດັ ຂອງ ໂຄຣໂມໂຊມເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍງິ ເຮດັ ໃຫສ້ າ- ມາດບອກໄດ້ ວ່ິ າເພດຊາຍເປັນຜູກ້ ໍານດົ ເພດຂອງລູກ, ທງັ ນີ້ ເພາະໂຄຣໂມໂຊມເພດຊາຍ ຈະນໍາຊະນດິ ຂອງໂຄຣໂມໂຊມທງັ ສອງຊະນດິ ຄ: ໂຄຣໂມໂຊມ X ແລະ ໂຄຣໂມໂຊມ Y ສິ່ ວນເພດຍງິ ມພີ ຽງແຕ່ິ ໂຄຣໂມໂຊມ X ທງັ ສອງ. ຊະນດິ ຂອງ ຊະນດິ ຂອງ ໂຄຣໂມ ລູກທິ່ ໄີ ດ້ ເພດ ໂຄຣໂມໂຊມເພດຊາຍ ໂຊມເພດຍງິ 22+X 22+X 44+XX ຍງິ 22+Y 22+Y 44+XY ຊາຍ ຕະຕາລາງທີ 2 : ສະແດງໂຄຣໂມໂຊມເພດທິ່ ລີ ູກໄດຮ້ ບັ 16
ການເກດີ ລູກແຝດ ການເກດີ ລູກແຝດເປັນປາກດົ ການຂອງການຖພາທິ່ ເີ ກດີ ຂນ້ ໄດຍ້ າກ, ອາດເວາົ້ ໄດວ້ ິ່ າ ຝາແຝດ ເປັນ ການຖພາທ່ິ ຜີ ດິ ປົກກະຕ,ິ ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາມຄີ ວາມສນົ ໃຈສກສາລກັ ສະນະຕິ່ າງໆ ຂອງຝາແຝດຫລາຍ. ທງັ ນີ້ ເພາະຝາແຝດມຄີ ວາມໃກຄ້ ຽງກນັ ທາງກໍາມະພນັ ຫລາຍກວິ່ າພິ່ ນີ ອ້ ງ ໃນຄອບຄວົ ດຽວກນັ ຕາມປົກກະຕ,ິ ສໍາລບັ ປະເພດຝາແຝດນນັ້ ສາມາດຈາໍ ແນກໄດເ້ ປັນ 2 ປະເພດ, ໄດແ້ ກ່ິ : 1) ຝາແຝດແທ້ ຫລຝາແຝດໄຂ່ິ ໜິ່ ວຍດຽວກນັ (Identical twins) ຝາແຝດຊະນດິ ນໜີ້ າ້ ຕາ ຄກນັ , ເກດີ ຈາກໄຂ່ິ ໜ່ິ ວຍດຽວກນັ ແລະ ມກີ ານແບ່ິ ວເຊວແບບ ໄມໂຕຊນິ ແຍກເປັນເຊວຄນົ ລະກິ່ ຸມ ແຕ່ິ ລະກິ່ ຸມຈະມີ ການແປງເຊວ ແລະ ພດັ ທະນາຕິ່ ໍໄປແອນອ້ ຍແຕ່ິ ລະຄນົ , ຈິ່ ງບິ່ ໍເປັນການ ແປກກວິ່ າ, ເປັນຫຍງັ ຝາແຝດປະເພດນີ້ ຈິ່ ງມທີ ງັ ຮູບຮິ່ າງ, ໜາ້ ຕາ, ໝວດເລອດ ແລະ ເພດຄກນັ , ແນວໃດກຕໍ າມ, ຝາແຝດນມີ້ ບີ າງກໍລະນທີ ິ່ ມີ ສີ ິ່ ວນຂອງ ຮ່ິ າງກາຍບາງສິ່ ວນຕດິ ກນັ , ເຊິ່ ງິ ເກດີ ຂນ້ ຈາກໃນຂະນະແບິ່ ງເຊວມກີ ານແບິ່ ງບ່ິ ໍຂາດຈາກກນັ ຢິ່ າງສມົ ບູນ ເຊ່ິ ນັ : ຝາແຝດອນິ ແລະ ຈນັ ເຊ່ິ ງິ ເອນີ້ ອກີ ຊິ່ ໜິ່ ງວ່ິ າ “ແຝດສະຫຍາມ” (Siamese twins). 2) ຝາແຝດທຽມ ຫລຝາແຝດໄຂ່ິ ຄນົ ລະໜິ່ ວຍ (Fraternal twins) ເຊ່ິ ງິ ເອນີ້ ວ່ິ າ ຝາແຝດ ແບບພນີ້ ອ້ ງ , ເນ່ິ ອງຈາກລກັ ສະນະຂອງຝາແຝດແບບນຈີ້ ະມີອງົ ປະກອບທາງກໍາມະພນັ ແຕກຕິ່ າງ ກນັ ເພາະເກດີ ຈາກໄຂ່ິ ແລະ ສະເປີມຄນົ ລະເຊວ, ເຊ່ິ ງິ ແມ່ິ ອາດຈະມໄີ ຂ່ິ ຕກົ ໃນເດທອນນນັ້ ຫລາຍ ກວ່ິ າເຊວ ແລະ ໄຂ່ິ ທິ່ ຕີ ກົ ນສີ້ າມາດ ເຂາົ້ ປະສມົ ກບັ ສະເປີມໄດເ້ ຮັດໃຫພ້ ດັ ທະນາໄປເປັນເດກັ ອິ່ ອນ ທິ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະແຕກຕ່ິ າງກນັ ຄຝາແຝດແບບນີ້ ອາດເປັນເພດດຽວກນັ ຫລຕິ່ າງກນັ ມຮີ ູບຮິ່ າງໜາ້ ຕາ ແຕກຕ່ິ າງກນັ ຕະຫລອດຮອດອາດມໝີ ວດເລອດຄກນັ ຫລແຕກຕ່ິ າງກນັ . ຮູບທີ 13 : ພາບສະແດງ ການເກດີ ຝາແຝດແທ້ ແລະ ຝາແຝດທຽມ ແຫິ່ ງຼ ທິ່ ມີ າ : mcpswis.mcp.ac.th/html_edu/cgibin/mcp/main_php/ print_informed.php?id_count_inform=15063 1.2.3. ອດິ ທພິ ນົ ຂອງກາໍ ມະພນັ ທ່ິ ມີ ຕີ ິ່ ບໍ ຸກຄນົ 1) ຄວາມຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງຢີນ ແລະ ໂຄຣໂມໂຊມ ມຄີ ວາມຜດິ ປົກກະຕຫິ ລາຍຢິ່ າງທ່ິ ເີ ປັນຜນົ ມາຈາກ ຢີນ ແລະ ໂຄຣໂມໂຊມ ເຊ່ິ ງິ ຄວາມຜດິ ປົກກະຕນິ ີກ້ ່ິ ໍໃຫເ້ ກດີ ຄວາມພກິ ານຂອງຮິ່ າງກາຍ, ຮູບຮິ່ າງລກັ ສະນະ, ໜາ້ ຕາ, ສະຕປິ ັນຍາ ຕະຫລອດຈນົ ເຮດັ ໃຫບ້ ິ່ ໍສາມາດດໍາລງົ ຊວີ ດິ ຢິ່ ູໄດ.້ 17
ກ. ຄວາມຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງໂຄຣໂມໂຊມຮິ່ າງກາຍ ຄວາມຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງ ໂຄຣໂມໂຊມຮ່ິ າງກາຍພບົ ໄດໃ້ ນຫລາຍກລໍ ະນີ ເຊ່ິ ງິ ອາດເປັນ ເພາະມໂີ ຄຣ ໂມໂຊມຂາດ ຫລເກນີ ໄປຈາກປົກກະຕ,ິ ອາດມສີ າເຫດມາຈາກການຫກັ ໂຄຣໂມໂຊມ ແລະ ມກີ ານຕິ່ ໍກບັ ຫລ ບິ່ ໍມກີ ານຕ່ິ ໍກບັ , ໂດຍອາດຈະບິ່ ໍຕ່ິ ໍກບັ ຈດຸ ຕໍາແໜ່ິ ງອິ່ ນທງັ ໃນໂຄຣໂມໂຊມ ແທ່ິ ງດຽວກນັ ຫລຕິ່ າງແທິ່ ງກນັ ກໍໄດ,້ ພະຍາດທາງກາໍ ມະພນັ ທິ່ ມີ ຄີ ວາມກ່ິ ຽວຂອ້ ງກບັ ຄວາມຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງໂຄຣໂມໂຊມຮ່ິ າງກາຍໄດແ້ ກິ່ : 1) Dow’s syndrome ຜູທ້ ່ິ ມີ ອີ າດດາວ ຈະມໂີ ຄຣໂມໂຊມ 47 ໂຄຣໂມໂຊມ ເນິ່ ອງມາຈາກໂຄຣ ໂມໂຊມຄ່ິ ູທີ 21 ເກນີ ມາ 1 ແທິ່ ງ, ບາງທຈີ ະເອນີ້ ຄວາມຜດິ ປົກກະຕນິ ວີ້ ່ິ າ ມງົ ໂກລຊີ ມ(Mongolism) ເພາະມີ ລກັ ສະນະໜາ້ ຕາແບບເລີໆ ເປັນລກັ ສະນະທ່ິ ພີ ບົ ເຫນັ ຂອ້ ນຂາ້ ງຫລາຍ, ເມ່ິ ອທຽບກບັ ຄວາມຜດິ ປົກກະຕິໃນ ກໍລະນອີ ິ່ ນໆ ມລີ ກັ ສະນະເດິ່ ນັ ຄ ມສີ ະຕປິ ັນຍາຕິ່ ໍາທິ່ ສີ ຸດ,ຕາຊກັ ຂນ້ , ປາກແຄບ, ລີນ້ ໃຫຍິ່ ຄບັ ປາກ, ລກັ ສະນະ ຮູບຮິ່ າງບິ່ ໍໄດສ້ ດັ ສິ່ ວນປົກກະຕ,ິ ມເີ ສນັ້ ລາຍມຂາດ (Simian crease) ບາງຄນົ ມຄີ ວາມຜດິ ປົກກະຕພິ າຍໃນ ຮິ່ າງກາຍ ເຊິ່ ນັ : ເປັນ ພະຍາດຫວົ ໃຈມາຕງັ້ ແຕິ່ ເກດີ . 2) Patau’s syndromeຈະມີ ໂຄຣໂມໂຊມ 47 ໂຄຣໂມໂຊມ, ໂດຍອາດມໂີ ຄຣໂມໂຊມຄ່ິ ູທີ 13 ຄ່ິ ູທີ 14 ຫລຄິ່ ູ15 ຄ່ິ ູໃດໜິ່ ງເກນີ ມາ1 ແທິ່ ງ, ລກັ ສະນະມສີ ະໝອງພກິ ານ, ຫໜູ ວກ, ປາກແຫວ່ິ ງ, ເພດານໂຫວ່ິ , ປັນຍາອິ່ ອນ, ປະສາດຕາຜດິ ປົກກະຕ,ິ ດງັ ມຊີ ນີ້ ປິ່ ົງ, ມຈີ ໍານວນນວີ້ ມ ເກນີ ມອີ ະໄວຍະວະພາຍໃນ ເຊ່ິ ນັ : ຫວົ ໃຈ, ຕບັ , ໝາກໄຂ່ິ ຫລງັ ຮວມທງັ ອະໄວຍະວະສບພນັ ຜດິ ປົກກະຕ,ິ ແອນອ້ ຍສິ່ ວນຫລາຍຈະຕາຍຫລງັ ຈາກເກດີ ໄດ້ ປະມານ 3 ເດອນ, ເນ່ິ ອງຈາກມຄີ ວາມ ຜດິ ປົກກະຕຢິ ່ິ າງຮຸ ນແຮງ. 3) Cri du chat syndrome ຫລ Cat cry syndromeມໂີ ຄຣໂມໂຊມ 46 ໂຄຣໂມໂຊມ ແຕ່ິ ມີການຂາດຫາຍໄປຂອງສັດສິ່ ວນແຂນຂ້າງສັນ້ ຂອງ ໂຄຣໂມໂຊມຄທີ 5 ສາເຫດທ່ິ ີເອນ້ ວິ່ າ “Cat cry syndrome”ກໍເພາະວ່ິ າລກັ ສະນະເດ່ິ ນັ ຂອງແອນອ້ ຍທິ່ ເີ ກດີ ມາໃໝ່ິ ຈະມສີ ຽງຮອ້ ງຄກບັ ສຽງແມວ, ໜາ້ ມນົ ກມົ , ຫວົ ນອ້ ຍ, ຕາທງັ ສອງຊາ້ ງຊກັ ລງົ ລ່ິ ຸມ ແລະ ຫິ່ າງກນັ , ຫມູ ລີ ະດບັ ການຮບັ ຮູ ້ ຕິ່ ໍາກວິ່ າຄນົ ປົກກະຕ,ິ ດງັ ແໝບ, ສິ່ ວນການຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕທາງດາ້ ນຮິ່ າງກາຍຈະມລີ ກັ ສະນະບ່ິ ໍ ສມົ ບູນ ແລະ ມກີ າ້ ມເນອ້ ອິ່ ອນແອ. 4) Edward’s syndrome ມີ ໂຄຣໂມໂຊມ 47 ໂຄຣໂມໂຊມ ໂດຍມໂີ ຄຣໂມໂຊມຄິ່ ູທີ 18 ເກນີ ມາ 1 ແທິ່ ງ ມລີ ກັ ສະນະປັນຍາອ່ິ ອນ, ຄາງນອ້ ຍ, ຫວົ ນອ້ ຍ, ມງີ ່ິອນດນົ້ ສວດອອກ, ກາ້ ມເນອ້ ແຂງ, ມລີ ກັ ສະນະ ກໍາມ ແລະ ນວີ້ ມຕດິ ກນັ , ມຄີ ວາມຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງອະໄວຍະວະພາຍໃນ ເຊິ່ ນັ : ຫວົ ໃຈ, ຫລ ໝາກໄຂ່ິ ຫລງັ . ຂ. ຄວາມຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງ ໂຄຣໂມໂຊມເພດ ນອກເໜອຈາກຄວາມຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງໂຄຣໂມໂຊມຮິ່ າງກາຍແລວ້ , ໃນສິ່ ວນຂອງຄວາມຜດິ ປົກກະ ຕຂິ ອງໂຄຣໂມໂຊມເພດ, ເຊິ່ ງິ ຈະສະທອ້ ນໃຫເ້ ຫນັ ໃນຄວາມຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງ ໂຄຣໂມໂຊມ X ຫລ Y ບາງ ກລໍ ະນຈີ ະມີ X ຂາດ ຫລເກນີ , ລກັ ສະນະຄວາມຜດິ ປົກກະຕິ ດງັ ກິ່ າວຈະສິ່ ງົ ຜນົ ຕິ່ ໍລກັ ສະນະທາງດາ້ ນຮິ່ າງກາຍ, ຈດິ ໃຈ ແລະ ສະຕປິ ັນຍາຂອງບຸກຄນົ ເຊິ່ ງິ ໄດແ້ ກ່ິ : 1) ເທເີ ນຊີ ນິ ໂຣມ (Turner’s syndrome)ມີ ໂຄຣໂມໂຊມ 45 ໂຄຣໂມໂຊມ, ເນິ່ ອງຈາກ ການຂາດ ໄປຂອງໂຄຣໂມໂຊມ X 1 ແທິ່ ງ (44 + XO) ລກັ ສະນະເປັນເພດຍງິ , ຮູບຮ່ິ າງເຕຍ້ . ຄໍສນັ້ , ລໍາຄໍເປັນແຜິ່ ນກວ້ າງ , ໜາ້ ຕາຄຄນົ ເຖາົ້ , ຕາຜດິ ປົກກະຕ,ິ ເຊິ່ ງິ ຈະຕາສວດ ຫຼ ຕາເລ່ິ ວ ຫລເປັນຕາຕໍກ້ ະຈກົ , ມຄີ ວາມຜດິ ປົກກະຕຂິ ອງ ອະໄວຍະວະສບພນັ , ບ່ິ ໍມປີ ະຈາໍ ເດອນ, ເປັນໝນັ , ບິ່ ໍມຮີ ງັ ໄຂ່ິ ແລະ ສະຕປິ ັນຍາຕ່ິ ໍາ. ຮູບທີ 14 : Turner’s syndrome ແຫິ່ ງຼ ທ່ິ ມີ າ : www.a2zhealthfitnesstips.com/how-to- diagnose-and-treat-turner-syndrome/ 18
2) Triple X syndromeມີ ໂຄຣໂມໂຊມຈໍານວນ 47 ໂຄຣໂມໂຊມ (44 + XXX) ບາງກໍລະນີອາດ ເປັນ 48 ໂຄຣໂມໂຊມ (44 + XXXX) ຫລ 49 ໂຄຣໂມໂຊມ (44 + XXXXX) ເຊິ່ ງິ ພບົ ໄດໜ້ ອ້ ຍ ແລະ ເພດ ຍງິ ລກັ ສະນະທິ່ ວົ ໆໄປຄຜູຍ້ ງິ ປົກກະຕ,ິ ແຕ່ິ ບ່ິ ໍສມົ ບູນເທິ່ າົ ຜູຍ້ ງິ ປົກກະຕິ ບາງຄນົ ເປັນໝນັ ແລະ ມລີ ະດບັ ສະຕິ ປັນຍາຕິ່ ໍາ. 3) Klinefelter’s syndromeທ່ິ ພີ ບົ ຈະມໂີ ຄຣໂມໂຊມ 47 ໂຄຣໂມໂຊມ (44+ XXY) ບາງກໍລະນີ ທ່ິ ີພົບເປັ ນ 48 ໂຄຣໂມໂຊມ (44+XXXY) ຫລ 49 ໂຄຣໂມໂຊມ (44+XXXXY) ເປັນເພດຊາຍແຕ່ິ ມີ ລກັ ສະນະພາຍນອກບາງຢ່ິ າງຂອງເພດຍງິ ປະສົມ ເຊິ່ ນັ : ໜາ້ ເອິກ, ມກີ ະໂພກ ກວາ້ ງ, ແຕ່ິ ມອີ ນັ ທະນອ້ ຍ ບິ່ ໍ ສາມາດຜະລດິ ສະເປີມໄດ້ ຈິ່ ງເປັນໝນັ ແລະ ມສີ ະຕປັນຍາຕ່ິ ໍາ ຫລ ສະຕປິ ັນຍາອິ່ ອນ. 4) XYY syndromeມີ ໂຄຣໂມໂຊມ 47 ໂຄຣໂມໂຊມ (44 + XYY) ເປັນເພດຊາຍ ທິ່ ມີ Yີ ເກນີ ມາ 1 ແທິ່ ງ, ມລີ ກັ ສະນະຮູບຮິ່ າງສູງໃຫຍິ່ , ມນີ ໄິ ສຫາ້ ວຫານ ແລະ ມຄີ ວາມຄດິ ເຫນັ ຕິ່ ໍຕາ້ ນສງັ ຄມົ , ມລີ ກັ ສະນະ ປັນຍາອ່ິ ອນ, ກລໍ ະນນີ ເີ້ ປັນອນັ ຕະລາຍຕ່ິ ໍສງັ ຄມົ ເພາະສ່ິ ວນຫລາຍພບົ ໃນຜູກ້ ະທາໍ ຄວາມຜດິ ທ່ິ ກີ ່ິ ໍອາຊະຍາກໍາວ່ິ າ ມລີ ກັ ສະນະຂອງໂຄຣໂມໂຊມຜດິ ປົກກະຕໃິ ນລກັ ສະ ນະ XYY syndrome. ສິ່ ງິ ທິ່ ເີ ປັນໜາ້ ສງັ ເກດຈະເຫນັ ໄດວ້ ່ິ າຍິ່ ງິ ມີ X ໂຄຣໂມໂຊມຫລາຍເທິ່ າົ ໃດ ກ່ິ ຍໍ ່ິ ງິ ມຄີ ວາມຮຸ ນແຮງຂອງ ລກັ ສະນະປັນຍາອ່ິ ອນຫລາຍເທ່ິ າົ ນນັ້ . ຄ. ຄວາມຜດິ ປົກກະຕໃິ ນເມຕາລຊິ ມ ແລະ ຢີນທ່ິ ຄີ ວບຄຸມໂຄງສາ້ ງຂອງໂປຣຕນີ ຢີນ ແລະ ເອນັ ໄຊມີຄວາມສໍາພນັ ກນັ , ທງັ ນີເ້ ພາະຢີນເປັນຕວົ ຄວບຄຸມການສາ້ ງເອນັ ໄຊ ແລະ ເອນໄຊກໍເປັ ນຕົວທິ່ ີເຮັດໃຫເ້ ກີດລັກສະນະຕ່ິ າງໆ ເຊ່ິ ັນ: ຄວາມຜິດປົ ກກະຕິໃນການຍ່ິ ອຍກົດອະມໂິ ນ Phenyla-lanine Hydroxylase ຂອງຄນົ , ສາມາດກິ່ ໃໍ ຫເ້ ກດີ ພະຍາດບາງຊະນດິ ເຊ່ິ ງິ ຈະໄດກ້ ິ່ າວຕິ່ ໍໄປ. 1) Phenylketonuria ຫລ ເອນີ້ ວ່ິ າ PUK ເປັນພະຍາດທ່ິ ມີ ຄີ ວາມກິ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ລກັ ສະນະ ຢີນ ຄເປັນຢີນດອ້ ຍຕາມອໍໂຕໂຊມ, ເປັນຜນົ ມາຈາກຄວາມຜດິ ປົກກະຕໃິ ນການຍິ່ ອຍໂປຣຕນີ , ໂດຍທ່ິ ຮີ ິ່ າງກາຍບ່ິ ໍ ສາມາດສາ້ ງເອນັ ໄຊ, ໃນການທ່ິ ຈີ ະປ່ິ ຽນ ເຟນອິ ະລາມນິ ໃຫກ້ າຍເປັນສານໄທ ໂຣຊີນໄດ,້ ຈ່ິ ງມກີ ານນສະສມົ ເຟນລິ ອະລາມນີ ໃນເລອດເຮດັ ໃຫເ້ ປັນປັນຍາອ່ິ ອນ, ຜູເ້ ປັນພະຍາດ ນຈີ້ ະມສີ ຕີ າ, ສຜີ ມົ , ແລະ ສຜີ ວິ ຈາງກວ່ິ າຄນົ ປົກກະຕເິ ພາະຂາດສານ ໄທໂຣຊນີ ທິ່ ເີ ປັນປະກອບສໍາຄນັ ຂອງເຊວສໃີ ນຮ່ິ າງກາຍ. 2) ພະຍາດສເີ ຜອກ (Albinism)ຖກຄວບຄຸມດວ້ ຍຢີນດອ້ ຍອໍໂຕໂຊມ, ຄນົ ທ່ິ ີ ພະຍາດນຈີ້ ະຂາດ ສານເມລາມນິ , ເຮດັ ໃຫອ້ າການຜວີ ຂາວ, ຕາສຈີ າງ, ຜມົ ຂາວ, ມິ່ ານຕາບອດ ແສງ, ບ່ິ ໍສາມາດປົກປອ້ ງຜວິ ຈາກ ລງັ ສຂີ ອງແສງຕາເວນັ ໄດ້ ເຊິ່ ງິ ອາດເຮດັ ໃຫເ້ ປັນພະຍາດມະເຮງັ ຜວິ ໜງັ ຫລາຍກວ່ິ າຄນົ ປົກກະຕ.ິ 3) ແອນແຄບໂຕນຍູເລຍ (Alkaptonuria)ຖກຄວບຄຸມດວ້ ຍຢີນດອ້ ຍອໍໂຕໂຊມ, ເຊ່ິ ງິ ບິ່ ໍສາມາດ ສາ້ ງເອນໄຊ Homogentisic acid oxidase ເພ່ິ ອຍ່ິ ອຍສານ Homogentisic ເຮດັ ໃຫມ້ ີ ການສະສມົ ສານນໃີ້ ນເລອດ ແລະ ຮິ່ າງກາຍຈະຂບັ ສານນອີ້ ອກມາທາງນໍາ້ ຍິ່ ຽວ, ເຊິ່ ງິ ຈະມນີ ໍາ້ ຍ່ິ ຽວ ເປັນສດີ ໍາ ແລະ ມອີ າການ ເຈບັ ບວມຕາມຂໍ.້ 4) ພະຍາດຊິກເກີເຊວ ອະນີເມຍ (Sickle cell anemia)ເກດີ ຈາກຢີ ນດອ້ ຍອໍໂຕໂຊມ, ເຊິ່ ງິ ມີ ອາການເມດັ ເລອດແດງບິ່ ໍສມົ ບູນ, ເປັນຮູບໂຄງ້ ເຄິ່ ງິ ສິ່ ວນມກັ ເຫນັ ນໍາຄນົ ຜວິ ດໍາ ເຊ່ິ ນັ : ພວກນໂິ ກ, ອະເມຣກິ າ, ຜູ ້ ເປັນພະຍາດຈະມອີ າການເລອດຈາງ. ຈະເຫນັ ໄດວ້ ິ່ າ ອາການຂອງພະຍາດທ່ິເີ ກດີ ຈາກຄວາມບກົ ຜິ່ ອງຂອງຢີນ ແລະ ໂຄຣໂມໂຊມຈະສ່ິ ງົ ຜນົ ຕ່ິ ໍລກັ ສະນະຮ່ິ າງກາຍພາຍນອກ, ລກັ ສະນະສະຕປິ ັນຍາຈນົ ເຖງິ ລກັ ສະນະພາຍໃນ, ເຊ່ິ ງິ ຄວາມບກົ ພິ່ ອງຕ່ິ າງໆ ເຫລິ່ າົ ນຈີ ້ ະເຮດັ ໃຫບ້ ຸກຄນົ ບ່ິ ໍສາມາດດໍາລງົ ຊວີ ດິ ຫລມພີ ດຕກິ າໍ ໃນຊວີ ດິ ປະຈາໍ ວນັ ໄດຢ້ ່ິ າງເປັນປົກກະຕ.ິ 19
2. ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ກບັ ພດຕກິ າໍ 2.1. ອດິ ທພິ ນົ ຂອງສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມທິ່ ມີ ຕີ ິ່ ໍບຸກຄນົ ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ໝາຍເຖງິ ສິ່ ງິ ທິ່ ຢີ ່ິ ູອອ້ ມຂາ້ ງຂອງຕົວເຮາົ ນບັ ທງັ ສິ່ ງິ ທິ່ ມີ ຊີ ີວດິ ແລະບິ່ ໍມຊີ ີວດິ , ຖໄດວ້ ່ິ າ ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕ່ິ ໍບຸກຄນົ ຕງັ້ ແຕ່ິ ມເ້ ກດີ ຈນົ ເຖງິ ມຕ້ າຍ, ເຊ່ິ ງິ ສາມາດແບິ່ ງສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມທິ່ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນົ ຕ່ິ ໍ ບຸກຄນົ ໄດດ້ ່ິ ງັ ນ:ີ້ 1) ສ່ິ ິງແວດລອ້ ມກ່ິ ອນເກີດ (Prenatal environment) ມສີ ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມກິ່ ອນເກີດຫລາຍຢ່ິ າງ ເປັນຕນົ້ ວິ່ າ ອາຍຸ ຂອງແມິ່ , ອາຫານທິ່ ແີ ມິ່ ໄດຮ້ ບັ , ສະພາບທາງດາ້ ນອາລມົ , ການໃຊຢ້ າຂອງ ແມິ່ , ຄວາມເຈບັ ໄຂ້ ໄດປ້ ່ິ ວຍຂອງແມ່ິ ແລະ ສະພາບພາຍໃນທອ້ ງຂອງແມິ່ ທ່ິ ສີ າມາດຈະສິ່ ງົ ຜນົ ຕິ່ ໍ ພດັ ທະນາການຂອງລູກໃນທອ້ ງໄດ,້ ເຊິ່ ງິ ຮວມມດີ ິ່ ງັ ລ່ິ ຸມນ:ີ້ ອາຍຸ ຂອງແມິ່ ຈະເປັນປັດໄຈໜ່ິ ງທ່ິ ຈີ ະກໍານດົ ວິ່ າເດກັ ຈະມດີ ີ ຫລບິ່ ໍ? ແມ່ິ ທິ່ ມີ ອີ າຍຸສູງ ຈະສ່ິ ຽງຕິ່ ໍ ການມລີ ູກພິການ ຫລມຄີ ວາມຜດິ ປົກກະຕິສູງ ເຊ່ິ ັນ: ອາການດາວ ແລະ ຄວາມຜິດປົກ ກະຕທິ າງໂຄຣໂມ ໂຊມອິ່ ນໆ ຂອງລູກໄດຫ້ ລາຍກວິ່ າແມິ່ ທິ່ ມີ ອີ າຍຸໜອ້ ຍກວິ່ າ. ການກນິ ອາຫານຂອງແມ່ິ ມຄີ ວາມກ່ິ ຽວຂອ້ ງກບັ ນໄິ ສກນິ ອາຫານຂອງແມິ່ , ແມ່ິ ທ່ິ ຖີ ພາ ຄວນກນິ ອາຫານປະມານ 300 500 ກະລໍລີ ເຊ່ິ ງິ ຈະຫລາຍກວ່ິ າການກນິ ອາຫານຕາມປົກກະຕິ ໃນຊວີ ດິ ປະຈາວນັ ແລະ ຄວນເພ່ິ ີມອາຫານທ່ິ ມີ ຄີ ຸນຄ່ິ າສູງທາງດາ້ ນໂປຣຕີນ, ຜກັ ໃນຂຽວ, ຕບັ ແລະ ໝາກໄມ,້ ເຊ່ິ ງິ ອາຫານເຫລິ່ າົ ນີມ້ ີ ຄວາມສໍາຄນັ ໂດຍສະເພາະໃນໄລຍະທໍາອດິ ຂອງການຖພາ. ການທິ່ ແີ ມ່ິ ໄດຮ້ ບັ ໂພຊະນາການທ່ິ ບີ ໍດີຈະນໍາໄປສິ່ ູ ຄວາມລໍາບາກກ່ິ ອນການເກດີ , ເຊ່ິ ງິ ຈະມຜີ ນົ ເຮດັ ໃຫເ້ ດກັ ເກດີ ໃໝິ່ ມນີ ໍາ້ ໜກັ ຕວົ ໜອ້ ຍ, ເກດີ ກ່ິ ອນກາໍ ນດົ ແລະ ຕາຍໃນຂະນະເກດີ . ການຕາຍ ຂອງເດກັ ໃນລະຫວ່ິ າງປີທາອດິ , ຮວມທງັ ຮູບຮ່ິ າງທິ່ ຜີ ດິ ປົກກະຕຂິ ອງເດກັ ເກດີ ໃ ໝ່ິ , ຜນົ ຕ່ິ ໍສະໝອງ ທ່ິ ກີ ໍາລງັ ພດັ ທະນາໄດຖ້ ກທາໍ ລາຍ, ໂດຍສະເພາະໃນໄລຍະ 3 ເດອນສຸດທາ້ ຍ. ການອອກກໍາລງັ ກາຍ: ໃນອະດດີ ມຄີ ວາມເຊ່ິ ອວ່ິ າການອອກກໍາລງັ ກາຍໃນລະຫວ່ິ າງຖພາອາດເປັນ ອນັ ຕະລາຍຕິ່ ໍເດກັ . ແນວໃດກຕໍ າມ, ການອອກກໍາລງັ ກາຍຢ່ິ າງເໝາະສມົ ພໍດຈີ ະເປັນປະໂຫຍດຕິ່ ໍການຖພາ ເພາະ ການອອກກາໍ ລງັ ກາຍຈະຊ່ິ ວຍໃຫຫ້ ລງັ , ຕນົ້ ຂາ ແລະ ກາ້ ມເນອ້ ຊ່ິ ວງທອ້ ງຂອງແມ່ິ ຮອງຮບັ ເດກັ ໄດດ້ ເີ ມ່ິ ອທອ້ ງ ໃຫຍ່ິ ຂນ້ ແລະ ອາດຈະຊິ່ ວຍໃນຂະບວນການເກດີ ລູກໄດ.້ ສະພາບທາງດາ້ ນອາລົມ ຂອງແມ່ິ : ການທ່ິ ີແມ່ິ ມີອາລົມບິ່ ໍດີ ອາດຈະເປັ ນສາເຫດໃຫ້ ເກີດ ອນັ ຕະລາຍຢິ່ າງໃຫຍິ່ ຫລວງ. ແນວໃດກໍຕາມ, ອາລມົ ບ່ິ ໍດທີ ່ິ ຮີ ຸ ນແຮງ ແລະ ມຢີ ິ່ າງຕິ່ ໍເນິ່ ອງໃນ ລະຫວ່ິ າງຖພາຈະ ກິ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຫລຸລູກຕາມທໍາມະຊາດ, ການເກດີ ກິ່ ອນກາໍ ນດົ , ນໍາ້ ໜກັ ຂອງ ລູກເກດີ ໃໝ່ິ ຕ່ິ ໍາ. ຈາກການວໄິ ຈ ພບົ ວ່ິ າການຕງຄຽດຂອງແມິ່ ສ່ິ ງົ ຜນົ ຕິ່ ໍເດກັ ໃນແງ່ິຂອງອດັ ຕາເຕນັ້ ຂອງຫວົ ໃຈ ແລະ ການຕອບສະໜອງທາງການ ເຄ່ິ ອນຂອງຮິ່ າງກາຍໜອ້ ຍກວິ່ າເດກັ ທ່ິ ເີ ກດີ ຈາກແມິ່ ທ່ິ ີບ່ິ ໍຕງຄຽດຄວາມຜດິ ປົກກະຕທິ າງຮິ່ າງກາຍ ແລະ ການ ຂາດອກົ ຊໃີ ນລະຫວິ່ າງຂະບວນການເກດີ . ການໃຊຢ້ າຂອງແມ່ິ ຈາກການສກສາວໄິ ຈທິ່ ຜີ ິ່ ານມາພບົ ວິ່ າມຢີ າທ່ິ ມີ ຜີ ນົ ຕ່ິ ໍເດກັ ອິ່ ອນ ເຊິ່ ນັ : ຢາທາລິ ໂດໄມ (Thaladomide) ເຊິ່ ງິ ມກີ ານໃຊຢ້ ານຫີ້ ລາຍໃນປີ 1950 ຈນົ ເຖງິ ປີ 1960 ແມ່ິ ທ່ິ ໃີ ຊຢ້ ານຈີ້ ະມຜີ ນົ ຕິ່ ໍ ລູກຄເດັກຈະເກີດມາຮູ ບຮິ່ າງຜິດປົກກະຕິ ຫລບ່ິ ໍມແີ ຂນ, ຂາ, ນີວ້ ມ ຫລ ອະໄວຍະວະພາຍໃນຕ່ິ າງໆ ຜິດ ປົກກະຕິ. ນອກຈາກນນັ້ , ແມິ່ ທິ່ ີໃຊສ້ ານເສບຕດິ ຫລຢາທິ່ ີຜິດ ກດົ ໝາຍກໍຈະສິ່ ົງຜນົ ຕ່ິ ໍເດັກໃນທອ້ ງ ເຊິ່ ັນ: ຄວາມເຈບັ ປວດຂອງຮ່ິ າງກາຍ ແລະ ຄວາມຕງຄຽດ, ນອກຈາກນີ້ ຍງັ ຈະສິ່ ງົ ຜົນໄລຍະຍາວຄ ເດກັ ຈະມີ ອາການໃຈຮາ້ ຍງິ່າຍ, ຕ່ິ ນເຕນັ້ ງິ່າຍ, ຮອ້ ງໄຫ້ ຫລເມນີ ເສຍີ ຕ່ິ ໍສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມ. ແມິ່ ທິ່ ດີ ິ່ ມແອວກຮໍ ໍ(Alcohol) ຈະສິ່ ງົ ຜນົ ກະທບົ ຕ່ິ ໍເດກັ ໃນໄລຍະຍາວ ເຊິ່ ງິ ກ່ິ ໃໍ ຫເ້ ກດີ ພະຍາດ ຟີ ໂທ ແອລກໍຮໍ ຊນິ ໂຣມ (Fetal alcohol syndrome) ເດກັ ທ່ິ ເີ ກດີ ມາຈະມຫີ ວົ ນອ້ ຍກວິ່ າເດກັ ປົກກະຕ,ິ 20
ມເີ ນອ້ ເຍິ່ ອສະໝອງນອ້ ຍກວິ່ າເດກັ ປົກກະຕ,ິ ມກັ ຈະປັນຍາອ່ິ ອນ ຫລບິ່ ໍສາມາດຮຽນຮູໄ້ ດ,້ ມຄີ ວາມຜດິ ປົກກະຕິ ຂອງຫວົ ໃຈ ແລະ ມຄີ ວາມຍາກລໍາບາກໃນການຄວບຄຸມການເຄິ່ ອນໄຫວ, ລະດບັ ຄວາມຮຸ ນແຮງພະຍາດປາກດົ ຈະບ່ິ ໍແນນອນ ແຕ່ິ ມຫີ ລກັ ຖານຢັງ້ ຢນວ່ິ າ ໄລຍະເວລາ ທ່ິ ຈີ ະເຮດັ ໃຫມ້ ຜີ ນົ ຕ່ິ ໍເດກັ ຫລາຍທິ່ ສີ ຸດຢິ່ ູໃນຊິ່ ວງປະມານ 20 ມຫ້ ລັງຈາກການເລິ່ ີມຖພາ, ໃນໄລຍະນີ້ ຖາ້ ແມ່ິ ດິ່ ມແອວກໍຮໍຈະມີຄວາມຮຸ ນແຮງຕ່ິ ໍສະໝອງ ແລະ ພດັ ທະນາການທ່ິ ສີ ະແດງອອກມາໃນ ລກັ ສະນະທາງໃບໜາ້ . ການສູບຢາຂອງແມ່ິ ແລະ ພ່ິ ໍ ໃນຢາສູບຈະມສີ ານ ນໂິ ຄຕນີ ເຊິ່ ງິ ຈະມຜີ ນົ ຕິ່ ໍເດກັ ໄດ,້ ແມ່ິ ທ່ິ ສີ ູບຢາ ຈະສິ່ ງົ ຜົນໃຫຖ້ ພາລູກນອກມດົ ລູກ, ເກດີ ກ່ິ ອນກໍານດົ , ຫລຸລູກ, ແຕິ່ ຖາ້ ປ່ິ ອຍໃຫເ້ ກດີ ມາ ກໍຈະມບີ ັນຫາທາງ ພດຕກິ າໍ ແລະ ບ່ິ ໍສາມາດໃນການຮຽນຮູ.້ ຄວາມເຈບັ ໄຂໄ້ ດປ້ ່ິ ວຍຂອງແມ່ິ ມພີ ະຍາດຫລາຍຊະນດິ ທິ່ ແີ ມ່ິ ເປັນໃນລະຫວິ່ າງຖພາ ແລະສິ່ ງົ ຜນົ ໃຫລ້ ູກມຄີ ວາມຜດິ ປົກກະຕໄິ ດຄ້ : 1) ພະຍາດຫດັ ເຢຍລະມນັ (German illness) ເກີດຈາກໄວຣັດ ລູເບລລ່ິ າ ຖາ້ ແມິ່ ທິ່ ເີ ລ່ິ ມີ ຖພາ ແລະ ປິ່ ວຍເປັນພະຍາດນ,ີ້ ຈະສ່ິ ງົ ຜນົ ໃຫເ້ ກດີ ການຫລຸລູກ, ຖາ້ ປິ່ ອຍໃຫເ້ ດກັ ເກດີ ມາກໍຈະເປັນພະຍາດ ເຊິ່ ນັ : ຫູ ໜວກ, ຕາບອດ, ຫວົ ໃຈຜດິ ປົກກະຕິ ແລະ ປັນຍາອິ່ ອນ. 2) ພະຍາດທອດໂຊພລາສໂມຊດິ (Toxoplasmosis) ເຊ່ິ ງິ ເກດີ ຈາກການທິ່ ແີ ມິ່ ຖພາແລວ້ ກນິ ອາຫານບິ່ ໍສະອາດ, ບ່ິ ໍສຸກ ເຊິ່ ນັ : ຊນີ້ ດບິ ໆ ຖາ້ ແມິ່ ເປັນພະຍາດນຈີ້ ະຫລຸລູກກິ່ ອນກາໍ ນດົ ແລະ ມຄີ ວາມບກົ ພິ່ ອງ ທາງສະໝອງ ແລະ ທາງສາຍຕາ. 3) ພະຍາດ ຊຟິ ິລດິ ແມ່ິ ທ່ິ ເີ ປັນພະຍາດນີໃ້ ນໄລຍະຖພາຈະສ່ິ ງົ ຜນົ ໃຫເ້ ປັນອນັ ຕະລາຍ ທ່ິ ສີ ຸ ດຕິ່ ໍລູກ ເຊ່ິ ນັ : ຕາບອດ ແລະ ມບີ ນັ ຫາທິ່ ກີ ິ່ ຽວກບັ ລະບບົ ປະສາດສ່ິ ວນກາງໄດ.້ 4) ພະຍາດ ເຮບິ (Herpes)ສາມາດເກດີ ຂນ້ ກບັ ເດກັ ເກດີ ໃໝ່ິ ໂດຍຜ່ິ ານມາຈາກຊິ່ ວງ ການເກດີ ເຊ່ິ ງິ ຈະມຜີ ນົ ຕ່ິ ໍເດກັ ຄ ທາໍ ລາຍສະໝອງ ຫລເດກັ ອາດຈະຕາຍໄດ້ ຖາ້ ເປັນໄປໄດຄ້ ວນ ຜ່ິ າຕດັ ເອາົ ເດກັ ອອກກິ່ ອນຈະ ໃຫເ້ ກດີ ມາ. ລງັ ສີທ່ິ ີແມິ່ ໄດຮ້ ບັ ໃນໄລຍະຖພາ: ມກີ ານສກສາທິ່ ໄີ ດສ້ ະແດງໃຫເ້ ຫນັ ຜນົ ຂອງການ ໄດຮ້ ບັ ລງັ ສີ ຂອງແມິ່ ໃນໄລຍະຖພາ ເຊ່ິ ນັ : ລງັ ສລີ ະເບດີ ໃນປີ 1945 ທ່ິ ເີ ກດີ ໃນປະເທດຍິ່ ປີ ິ່ ຸນ ເຊິ່ ງິ ສ່ິ ວນຫລາຍເດກັ ທິ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ລງັ ສໃີ ນທອ້ ງແມິ່ ຈະຫລຸກິ່ ອນເກດີ , ແຕິ່ ຖາ້ ເກດີ ເດກັ ຈະມຄີ ວາມບກົ ພ່ິ ອງ ທາງສະໝອງ ແລະ ຮິ່ າງກາຍ. ສານເຄມີ ສານທ່ິ ປີ ່ິ ອຍຈາກໂຮງງານຈະສິ່ ງົ ຜນົ ໃຫເ້ ດກັ ເກດີ ມາມນີ ໍາ້ ໜກັ ຕວົ ໜອ້ ຍ ແລະ ມຫີ ວົ ນອ້ ຍ ແລະ ປັນຍາອ່ິ ອນ, ພກິ ານຂອງອະໄວຍະວະອ່ິ ນໆຢ່ິ າງຮາ້ ຍແຮງ. 2) ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມຂະນະກໍາລງັ ເກດີ ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃນຂະນະເກດີ ຈະເນນັ້ ໄປທ່ິ ຂີ ະບວນການທິ່ ກີ ິ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເກດີ , ບິ່ ໍວິ່ າຈະ ເປັນວທິ ີ ການເກດີ , ການຂາດອກົ ຊ,ີ ນໍາ້ ໜກັ ຕວົ ຕ່ິ ໍາ ແລະ ການເກດີ ກິ່ ອນກໍານດົ . ວທິ ີການເກດີ : ການເກດີ ມຫີ ລາຍວທິ ີ ແຕ່ິ ການເກດີ ໂດຍວທິ ທີ ໍາມະຊາດຈະໃຫຜ້ ນົ ທິ່ ີ ດີທິ່ ສີ ຸດ ເພາະແມິ່ ຈະ ຟນ້ ຕວົ ໄດໄ້ ວ ແລະ ເດກັ ທ່ິ ເີ ກດີ ມາຈະໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຈາກການເກດີ ໜອ້ ຍ ກວ່ິ າວທິ ອີ ິ່ ນໆ ເຊ່ິ ນັ : ວທິ ໃີ ຊຢ້ າ ສະຫລບົ , ວທິ ເີ ກດີ ໂດຍການຜ່ິ າຕດັ ອອກ, ການເກດີ ໃນທ່ິ າທິ່ ບີ ິ່ ໍເໝາະສມົ , ການໃຊເ້ ຄ່ິ ອງມດູດອອກຈະສິ່ ງົ ຜນົ ກະທບົ ກະເທອນເຖງິ ສະໝອງຂອງເດກັ ແລະ ການຂາດອກົ ຊຂີ ອງເດກັ ເຊິ່ ງິ ອາດເປັນອນັ ຕະລາຍເຖງິ ຊວີ ດິ ໄດ.້ ການຂາດອກົ ຊີ: ຈະເປັນສະພາບທ່ິ ເີ ດກັ ໄດຮ້ ບັ ອກົ ຊບີ ່ິ ໍພຽງພໍໃນລະຫວ່ິ າງການເກດີ ເຊ່ິ ງິ ເອນີ້ ວ່ິ າ Anoxia ການຂາດອກົ ຊຢີ ່ິ າງຮຸ ນແຮງຈະມຜີ ນົ ຕິ່ ໍການທາລາຍສະໝອງຂອງເດກັ ເຮດັ ໃຫເ້ ດກັ ມກີ ານເສຍຊວີ ດິ ໄດ.້ ນາ້ ໜັກເດກັ ຕ່ິ າກວ່ິ າເກນປົກກະຕິ: ເດັກບາງຄນົ ເກດີ ໂດຍຄບົ ກໍານດົ ແຕິ່ ມຂີ ະໜາດ ນອ້ ຍກວິ່ າ ປົກກະຕ,ິ ຖາ້ ເດກັ ເຫລິ່ າົ ນນີ້ ໍາ້ ໜກັ ໜອ້ ຍກວ່ິ າ 2,500 ກຣາມ ໂດຍມເີ ດກັ ປະມານ 7.5% ທິ່ ເີ ກດີ ມາ ແລະ ມນີ າ້ 21
ໜກັ ເກດີ ທໍາອດິ ຕ່ິ ໍາ, ເຊ່ິ ງິ ທິ່ າອິ່ ຽງວ່ິ າເປີເຊນັ ຈະເພິ່ ມີ ຂນ້ ຢ່ິ າງຕິ່ ໍເນ່ິ ອງ, ນອກ- ຈາກນໍາ້ ໜກັ ຕິ່ ໍາແລວ້ ຍງັ ມຄີ ວາມຜດິ ປົກກະຕທິ າງດາ້ ນຮູບຮ່ິ າງ, ມພີ ູມຕາ້ ນທານຕິ່ ໍາ, ສະໝອງຖກ ທໍາລາຍ, ບິ່ ໍສາມາດຮຽນຮູ ້ ຫລມບີ ນັ ຫາໃນເລ່ິ ອງ ຂອງພດຕກິ ໍາ, ໂດຍຊິ່ ວງປີທໍາອດິ ຊວີ ດິ ຂອງເດກັ ຈະສະແດງໃຫເ້ ຫນັ ເຖງິ ຄວາມເສ່ິ ອມຂອງສະໝອງເດກັ ກວິ່ າ ເດກັ ປົກກະຕຄິ ນົ ອິ່ ນໆ. 3) ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມຫລງັ ເກດີ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມຫລງັ ເກດີ ຈະມຊີ ິ່ ວງໄລຍະຍາວນານຫລາຍກວິ່ າຊິ່ ວງອ່ິ ນໆ ຫລອາດຈະເວາົ້ ໄດວ້ ່ິ າ ສິ່ ງິ ແວດ ລອ້ ມຈະມີອີດທພິ ົນຕ່ິ ໍບຸ ກຄົນຕະຫລອດຊິ່ ວງຊີວິດຂອງບຸ ກຄົນກໍວິ່ າໄດ,້ ສ່ິ ິງແວດລອ້ ມດ່ິ ັງກິ່ າວມີ ຫລວ ງຫລາຍ ແລະ ມີຄວ າມ ແຕ ກຕິ່ າງກັນອອກໄປໃນແຕ່ິ ລ ະບຸ ກຄົນ ແມ່ິ ນແຕິ່ ຝາແຝດ ແທເ້ ອງກໍ ມີ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມຫລງັ ເກດີ ບາງຢ່ິ າງທິ່ ແີ ຕກຕ່ິ າງກນັ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມຫລງັ ເກດີ ທິ່ ມີ ຄີ ວາມສໍາຄນັ ມດີ ິ່ ງັ ນ:ີ້ ເຮອນຊານບາ້ ນຊິ່ ອງ: ໂດຍຜິ່ ານສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມພາຍໃນບາ້ ນ ແລະຂະບວນການອບົ ຮມົ ລຽ້ ງດູ, ເຊ່ິ ງິ ຮູບແບບຂອງການອບົ ຮມົ ລຽ້ ງດູທິ່ ໃີ ຊໃ້ ນບາ້ ນຈະມຜີ ນົ ຕິ່ ໍບຸກຄະລກິ ະພາບຂອງບຸກຄນົ , ບາ້ ນທ່ິ ໃີ ຫກ້ ານອບົ ຮບົ ລຽ້ ງດູແບບປະຊາທປິ ະໄຕ, ຈະສາ້ ງຄວາມບຸກຄະລກິ ະພາບໃຫເ້ ດກັ ເປັນຄນົ ມເີ ຫດຜນົ , ມຄີ ວາມເຊິ່ ອໝນັ້ ໃນຕນົ ເອງ, ເບິ່ ງິ ໂລກໃນແງິ່ ດີ, ມລີ ກັ ສະນະໃຝ່ິ ສໍາເລດັ ສູງ ເປັນຕນົ້ . ແຕ່ິ ຖາ້ ບາ້ ນໃຫກ້ ານອບົ ຮມົ ລຽ້ ງດູແບບ ຜະເດດັ ການ ຫລ ເຂມັ້ ງວດຈະສາ້ ງຄວາມຕງຄຽດໃຫກ້ ບັ ເດກັ , ເບິ່ ງິ ໂລກໃນແງ່ິຮາ້ ຍ ແລະ ຂາດຄວາມເຊິ່ ອໝນັ້ ຕນົ ເອງ, ມກັ ເພິ່ ງິ ພາຜູອ້ ິ່ ນແລະເກບັ ກດົ . ໂຮງຮຽນ: ເປັນສະຖາບນັ ທິ່ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນົ ຕິ່ ໍບຸກຄນົ ລໍາດບັ ທສີ ອງຮອງຈາກບາ້ ນ, ໂຮງຮຽນ ແຕິ່ ລະໂຮງຮຽນຈະມີປັດໄຈຕ່ິ າງໆທິ່ ີແຕກຕ່ິ າງກັນ ເຊິ່ ັນ: ສິ່ ິງແວດລອ້ ມບໍລິເວນໂຮງຮຽນ, ຄຸ ນະພາບຂອງຄູ, ນະໂຍບາຍຂອງໂຮງຮຽນ, ໝ່ິ ເູ ພ່ິ ອນຮິ່ ວມຊນັ້ ຮຽນ ແລະ ບນັ ຍາກາດຂອງຫອ້ ງຮຽນ ເຊ່ິ ງິ ເຮດັ ໃຫເ້ ດກັ ທິ່ ຮີ ຽນໃນ ໂຮງຮຽນແຕກຕິ່ າງກນັ ມລີ ກັ ສະນະຄວາມຄດິ , ຄວາມເຊ່ິ ອ ແລະພດຕກິ າໍ ທ່ິ ບີ ິ່ ໍຄກນັ . ສະຖານທິ່ ີເຮັດວຽກ: ເປັນສະຖານທິ່ ທີ ິ່ ບີ ຸ ກຄົນໃຊເ້ ວລາຂອ້ ນຂາ້ ງຫລາຍໃນການໃຊຊ້ ີວດິ ປະຈໍາວນັ ເພ່ິ ອການເຮດັ ວຽກ, ບາງຄນົ ອາດມກີ ານປິ່ ຽນແປງສະຖານທິ່ ເີ ຮດັ ວຽກຫລາຍຄງັ້ , ປັດໄຈໃນສະຖານທິ່ ີ ເຮັດວຽກທິ່ ີມີຜົນໃຫຄ້ ົນແຕກຕິ່ າງກນັ ກໍຄ ບັນຍາກາດຂອງສະຖານທ່ິ ີເຮັດວຽກ, ໝ່ິ ູ ເພິ່ ອນຮ່ິ ວມງານ, ວດັ ທະນະທາໍ ອງົ ການ, ນະໂຍບາຍ ແລະ ໂຄງສາ້ ງໃນການບໍລຫິ ານງານຂອງ ອງົ ການ. ສິ່ ສານມວນຊົນ: ປັດຈບຸ ັນສິ່ ສານມວນຊົນຖໄດວ້ ິ່ າມີອດິ ທພິ ົນຫລາຍ, ທງັ ນີເ້ ນ່ິ ອງຈາກ ປັດຈບຸ ນັ ເປັນຍຸ ກຂອງໂລກຂໍມ້ ູນຂ່ິ າວສານເຣດັ ໃຫສ້ ່ິ ສານມວນຊນົ ເຂາົ້ ສິ່ ູຕວົ ບຸກຄນົ ໄດຫ້ ລາຍຊິ່ ອງທາງ ເຊ່ິ ນັ : ໂທລະພາບ, ວທິ ະຍຸ, ໜງັ ສພມິ , ສິ່ ຕິ່ າງໆ ອນິ ເຕເີ ນດັ ຈິ່ ງມຜີ ນົ ຕ່ິ ໍຄວາມເຊິ່ ອ, ການຮຽນແບບ, ຮວມທງັ ການປັບ ປິ່ ຽນພດຕກິ ໍາທ່ິ ບີ ຸກຄນົ ສະແດງອອກໃນສະຖານະການຕິ່ າງໆ. 2.2. ການຈດັ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມເພິ່ ອຊິ່ ວຍສິ່ ງົ ເສມີ ພດັ ທະການ ໃນການມລີ ູກແຕິ່ ລະຄງັ້ ນນັ້ , ແມິ່ ທຸກຄນົ ຍິ່ ອມຄາດຫວງັ ໃຫລ້ ູກຂອງຕນົ ເອງພດັ ທະນາໄດດ້ ີທິ່ ສີ ຸ ດ ແລະ ເຕບີ ໃຫຍ່ິ ເປັນບຸ ກຄນົ ທິ່ ີມຄີ ຸນຄ່ິ າແກິ່ ສງັ ຄມົ . ດ່ິ ງັ ນນັ້ , ເພ່ິ ອໃຫຈ້ ດຸ ປະສົງດິ່ ງັ ກິ່ າວຈ່ິ ງສະເໜວີ ທິ ກີ ານຈດັ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມເພ່ິ ອຊ່ິ ວຍສິ່ ງົ ເສມີ ພດັ ທະນາການໄວ້ ດິ່ ງັ ນ:ີ້ 1) ຄວນມກີ ານວາງແຜນ, ກຽມຄວາມພອ້ ມໃນດາ້ ນຕິ່ າງໆ ຕງັ້ ແຕິ່ ກິ່ ອນການແຕິ່ ງງານ ເປັນຕນົ້ ວ່ິ າຄວາມ ພອ້ ມທາງດາ້ ນການເງນິ , ຄວາມພອ້ ມໃນການມລີ ູກ ເຊ່ິ ນັ : ອາຍຸ, ຄວາມແຂງແຮງ ຂອງຮ່ິ າງກາຍ. 2) ມີການກວດສຸ ຂະພາບຂອງທງັ ພິ່ ໍ ແລະ ແມິ່ ໂດຍສະເພາະຄວາມເຈບັ ປິ່ ວຍດວ້ ຍພະຍາດ ຕ່ິ າງໆ ພະຍາດທິ່ ີມກີ ານຖ່ິ າຍທອດທາງກໍາມະພນັ , ພະຍາດທ່ິ ອີ າດເກດີ ຂນ້ ໄດໃ້ ນລະຫວ່ິ າງຖພາ ເຊິ່ ງິ ພະຍາດຕ່ິ າງໆ ເຫລິ່ າົ ນີອ້ າດມຜີ ນົ ຕິ່ ໍພດັ ທະນາການເດກັ ໄດ.້ ນອກຈາກນກີ້ ໍຄວນມກີ ານກວດ ເລອດກ່ິ ອນການແຕິ່ ງງານ ເພາະ ອາດມກີ ໍລະນທີ ່ິ ເີ ລອດຂອງແມ່ິ ແລະ ເລອດຂອງລູກມຄີ ວາມ ແຕກຕ່ິ າງກນັ ຈະເຮດັ ໃຫລ້ ູກຕາຍໄດ.້ 22
3) ການປະຕບິ ດັ ຕວົ ໃນຊິ່ ວງຖພາ ແມ່ິ ຄວນດູແລຕວົ ເອງເປັນຢ່ິ າງດີ ເມ່ິ ອເຈບັ ໄຂໄ້ ດປ້ ່ິ ວຍ ບ່ິ ໍຄວນຊຢ້ າມາ ກນິ ເອງ, ບ່ິ ໍຄວນດິ່ ມເຫລາົ້ ຫລສູບຢາ, ກນິ ອາຫານທິ່ ເີ ປັນປະໂຫຍດ ແລະ ຄບົ ທຸກໝວດ ແລະ ຕອ້ ງຮັກສາ ອາລມົ ໃຫແ້ ຈິ່ ມໃສຢ່ິ ູສະເໝ.ີ 4) ການຈດັ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມຫລງັ ເກດີ ຫລງັ ຈາກເດກັ ເກດີ ຈາກທອ້ ງແມ່ິ ແລວ້ , ແມ່ິ ຄວນໃຫ້ ເດກັ ຢ່ິ ູໃນສິ່ ງິ ແວດ ລອ້ ມທິ່ ດີ ,ີ ໃຫຄ້ ວາມຮກັ , ຄວາມອບົ ອ່ິ ຸນ, ໃຫກ້ ານອບົ ຮມົ ລຽ້ ງດູ, ສ່ິ ງັ ສອນທິ່ ດີ ີ ເພ່ິ ອໃຫເ້ ດກັ ໄດພ້ ດັ ທະນາ ນໄິ ສ, ບຸກຄະລກິ ະພາບ ຕະຫລອດຮອດອາລມົ ທິ່ ຈີ ະຊ່ິ ວຍໃຫເ້ ດກັ ເຕບີ ໃຫຍ່ິ ຂນ້ ປັນບຸກຄນົ ທິ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະທິ່ ີ ເພງິ ປະສງົ ຂອງສງັ ຄມົ . 3. ການພວົ ພນັ ລະຫວ່ິ າງກາໍ ມະພນັ ແລະ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມ ບຸກຄນົ ເປັນຜນົ ມາຈາກກໍາມະພນັ ແລະ ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມ. ແນວໃດກໍຕາມ ເປັນການຍາກ ທິ່ ຈີ ະບອກ ໄດເ້ ລຍີ ວິ່ າ ກໍາມະພນັ ຫລສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕິ່ ໍພດຕກິ າໍ ຂອງບຸກຄນົ ເໜອກວິ່ າກນັ ເພາະບຸກຄນົ ຕອ້ ງໄດ້ ຮບັ ອດິ ທພິ ນົ ທາງກໍາມະພນັ ເປັນທ່ິ ຮີ ູກ້ ນັ ແລວ້ ແລະ ກຕໍ ອ້ ງເຕບີ ໃຫຍ່ິ ຂນ້ ພາຍ ໃຕສ້ ິ່ ງິ ແວດລອ້ ມຕິ່ າງໆ ຢ່ິ ູສະເໝ,ີ ກໍາມະພນັ ຈິ່ ງເປັນຕວົ ກໍານດົ ເພດານຄວາມສາມາດຂອງບຸກຄນົ , ສ່ິ ວນສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມຈະເປັນຕວົ ຊິ່ ວຍສ່ິ ງົ ເສມີ ໃຫ້ ມກີ ານພດັ ທະນາທ່ິ ດີ ຂີ ນ້ ເຊ່ິ ນັ : ຄນົ ປັນຍາອ່ິ ອນ, ກາໍ ມະພນັ ຈະເປັນຕວົ ກໍານດົ ລະດບັ ສະຕບິ ປັນຍາບຸກຄນົ ເອາົ ໄວ້ ວ່ິ າ ຈະມຄີ ວາມສາມາດໃນການ ຮຽນໄດໃ້ ນລະດບັ ໃດ, ມຄີ ວາມສາມາດປະກອບອາຊບີ ຫຍງັ ໄດ,້ ແຕ່ິ ຖາ້ ຄນົ ປັນຍາອິ່ ອນນີໄ້ ດຮ້ ບັ ສິ່ ິງແວດລອ້ ມທິ່ ດີ ີກໍຈະເຮັດໃຫພ້ ັດທະນາໄດເ້ ຕມັ ສກັ ກະຍະພາບທິ່ ມີ ຢີ ່ິ ູ, ແຕິ່ ກໍບໍອາດ ພດັ ທະນາໄດ້ ເກນີ ຂອບເຂດສະຕປິ ັນຍາຕາມທິ່ ກີ າໍ ມະພນັ ໄດກ້ ໍານດົ ໄວ.້ ດ່ິ ງັ ນນັ້ , ເຮາົ ຈິ່ ງບ່ິ ໍອາດຈະພດັ ທະນາຄນົ ປັນຍາອິ່ ອນດວ້ ຍສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມໃດໆ ໃຫຄ້ ນົ ປັນຍາອິ່ ອນເປັນຄນົ ສະຫລາດຫລາຍຫລອດັ ສະລຍິ ະ ໄດ,້ ສ່ິ ວນ ຄນົ ທິ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມທ່ິ ບີ ່ິ ໍດ,ີ ກໍຈະມຜີ ນົ ເຮດັ ໃຫກ້ ານພດັ ທະນາບິ່ ໍເຕມັ ສກັ ກະຍະພາບ ຂອງບຸກຄນົ ເຊິ່ ງິ ຈະ ມຜີ ນົ ເຮັດໃຫພ້ ດັ ທະນາດອ້ ຍລົງກວິ່ າທ່ິ ຄີ ວນຈະເປັນ, ເຊ່ິ ງິ ອາດເວົາ້ ໄດວ້ ່ິ າ ສກັ ກະຍະພາບຂອງບຸ ກຄນົ ຈະມີ ຄວາມແຕກຕ່ິ າງອອກໄປໂດຍເປັນຜົນມາຈາກທງັ ກໍາມະພນັ ແລະ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມຕະຫລອດຊິ່ ວງຊວີ ດິ ຂອງ ບຸ ກຄນົ ນນັ້ ເອງ. ສະນນັ້ , ກາມະພນັ ຈິ່ ງເປັນປັດໄຈທິ່ ບີ ຸກຄນົ ໄດຮ້ ບັ ມາຈາກບນັ ພະບຸລຸ ດ ຈ່ິ ງເປັນສ່ິ ງິ ທ່ິ ກີ ານດົ ຂອບເຂດຄວາມສາມາດຂອງບຸ ກຄົນ, ສິ່ ວນສ່ິ ິງ ແວດລອ້ ມຈະເປັນປັດໄຈທິ່ ີຊ່ິ ວຍສ່ິ ົງເສີມໃຫບ້ ຸ ກຄົນໄດ້ ພດັ ທະນາສກັ ກະຍະພາບໃຫສ້ ູງຂນ້ ໄດ້ ຫລ ແມິ່ ນແຕ່ິ ຂດັ ຂວາງສກັ ກະຍະພາບຂອງບຸກຄນົ . ດິ່ ງັ ນນັ້ , ກໍາມະພນັ ແລະ ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມຈ່ິ ງມີ ຄວາມສໍາພນັ ກນັ ຢິ່ າງໃກຊ້ ດິ ຈນົ ບິ່ ໍສາມາດບອກໄດວ້ ິ່ າປັດໄຈໃດມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕ່ິ ໍບຸກຄນົ ໄດຫ້ ລາຍກວິ່ າ ກນັ , ທງັ ນີ້ ເພາະບຸກຄນົ ແຕິ່ ລະຄນົ ຍິ່ ອມມກີ ໍາມະພນັ ແຕກຕິ່ າງກນັ ແລະເກດີ ມາພາຍໃຕສ້ ່ິ ງິ ແວດ ລອ້ ມໃດໜ່ິ ງສະເໝ,ີ ແມິ່ ນແຕ່ິ ຢ່ິ ູໃນທອ້ ງແມິ່ , ເດກັ ແຕິ່ ລະຄນົ ກໍມປີ ັດໄຈສະພາບແວດລອ້ ມພາຍ ໃນທອ້ ງແມ່ິ ທ່ິ ີ ແຕກຕ່ິ າງກັນ, ຈ່ິ ງເປັນຂໍຢ້ ັ້ງຢນໄດວ້ ່ິ າ ເຖິງແມ່ິ ນວ່ິ າບຸ ກຄົນບາງຄົນຈະມີກໍາມະພັນ ທິ່ ີດີຫລາຍ, ມພີ ່ິ ໍແມິ່ ທິ່ ີ ສະຫລາດທງັ ສອງ ແຕ່ິ ຖາ້ ຂາດສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມທ່ິ ດີ ແີ ລວ້ ສກັ ກະຍະພາບຂອງ ເດກັ ກອໍ າດຈະລດົ ຕ່ິ ໍາລງົ ກວ່ິ າທິ່ ຄີ ວນ ຈະເປັນກໄໍ ດ.້ ແນວໃດກໍຕາມ ແມິ່ ນວິ່ າບຸກຄນົ ນນັ້ ມສີ ິ່ ງິ ແວດລອ້ ມທິ່ ດີ ຫີ ລາຍພຽງໃດກໍຕາມ, ແຕິ່ ການພດັ ທະນາ ສກັ ກະຍະພາບກໍຍິ່ ອມຂນ້ ຢ່ິ ູກບັ ກາໍ ມະພນັ ທ່ິ ບີ ຸກຄນົ ນນັ້ ໄດມ້ າຈາກພິ່ ໍ ແລະ ແມິ່ ດວ້ ຍ ເຊ່ິ ນັ : ບຸກຄນົ ທ່ິ ເີ ກດີ ມາ ປັນຍາອິ່ ອນ, ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມທ່ິ ດີ ອີ າດຊິ່ ວຍໄດສ້ ່ິ ວນໃດໜ່ິ ງ, ແຕ່ິ ບ່ິ ໍສາມາດ ຊິ່ ວຍໃຫສ້ ່ິ ງົ ເສມີ ໄດເ້ ກນີ ກວິ່ າຂອບເຂດ ຂອງສະຕປິ ັນຍາຕາມທິ່ ກີ ໍາມະພນັ ໄດກ້ າໍ ນດົ ມາ, ເຖງິ ແມ່ິ ນ ວິ່ າບຸກຄນົ ປັນຍາອ່ິ ອນຈະໄດຮ້ ບັ ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມທ່ິ ດີ ີທ່ິ ີ ສຸດກຕໍ າມ ແຕິ່ ກໍບ່ິ ໍສາມາດພດັ ທະນາໃຫມ້ ີ ລະດບັ ປັນຍາສູງເທິ່ າົ ກບັ ຄນົ ປົກກະຕໄິ ດ.້ ດ່ິ ງັ ນນັ້ ຈ່ິ ງສະຫລຸບໄດວ້ ິ່ າ: ພດັ ທະນາການຂອງຕວົ ບຸກຄນົ ເປັນຮວມກນັ ລະຫວ່ິ າງ ກໍາມະພນັ ແລະ ສ່ິ ງິ ແວດລອ້ ມ ຫລ ພດັ ທະນາຂອງບຸກຄນົ = ກໍາມະພນັ x ສິ່ ງິ ແວດລອ້ ມ. 23
ບດົ ທີ 3 ພນຶ້ຶ ຖານທາງສະລລີ ະວທິ ະຍາກບັ ພດຶ ຕກິ າ 1. ຄວາມສາພນັ ລະຫວ່ າງຈດິ ຕະວທິ ະຍາ ກບັ ສະລລີ ະວທິ ະຍາ ຄວາມສາພນັ ລະຫວ່ າງຈດິ ຕະວທິ ະຍາກບັ ສະລລີ ະວທິ ະຍາ ແມ່ ນເລ່ ມີ ຈາກການວເິ ຄາະຂະບວນການເກດີ ພດຶ ຕກິ າຂອງມະນຸດເຮາົ ວ່ າເປັນແນວໃດ, ພວກເຮາົ ກຈະຮກຶ້ ານພວົ ພນັ ດ່ ງັ ກ່ າວ ເມ່ ອພຈິ າລະນາເບ່ ງິ ການເກດີ ພດຶ ຕິ ກາພບົ ວ່ າມີ 3 ສ່ ງິ ທ່ ກີ ່ ຽວຂອຶ້ ງກນັ ຢ່ ສະເໝຄີ : 1. ສ່ ງິ ກະທບົ (Stimulus : S) 2. ອນິ ຊີ (Organism : O) 3. ການຕອບສະໜອງ (Response : R) ໃນເມ່ ອມສີ ່ ງິ ກະທບົ ມາກະຕຸນ້ຶ ອນິ ຊຂີ ອງພວກເຮາົ , ເມ່ ອນນັ້ຶ ອນິ ຊຂີ ອງພວກເຮາົ ຈະສະແດງປະຕກິ ລິ ິ ຍາອາການຕອບໂຕກຶ້ ບັ ສ່ ິງທ່ ີກະທບົ ນນັ້ຶ ເຮດັ ໃຫເ້ຶ ກດີ ການຕອບສະໜອງຫລພດຶ ຕກິ າຂນຶ້ຶ ແລະເມ່ ອວິເຄາະຂະ ບວນການພາຍໃນອນິ ຊຕີ ່ ໄປອກີ ກຈະພບົ ວ່ າສ່ ງິ ກະທບົ ທ່ ມີ າກະຕຸນ້ຶ ໃສ່ ອນິ ຊນີ ນັ້ຶ ແມ່ ນການກະຕຸນຶ້ ຜ່ ານອະໄວຍະ ວະຮບັ ສາຜດັ ຫລເອນີ້ຶ ວ່ າ: ຕວົ ຮບັ ສາຜດັ (Receptor) ຕວົ ຮບັ ສາຜດັ ຈະສ່ ງົ ຂ່ າວ(ຂມຶ້ ນ) ໄປຍງັ ສະໝອງໃຫຕ້ຶ ີ ຄວາມໝາຍວ່ າສ່ ງິ ກະທບົ ນນັຶ້ ແມ່ ນຫຍງັ ? ແລະຄວນໂຕຕ້ຶ ອບແນວໃດ? ເມ່ ອສະໝອງຕດັ ສນິ ວ່ າຄວນເຮດັ ແນວ ໃດຈະສ່ ງົ ຂ່ າວ (ຂມ້ຶ ນ) ໄປໃຫລ້ຶ ະບບົ ຕ່ ອມ ແລະ ລະບບົ ກາຶ້ ມເນອ້ຶ ຈະສະແດງປະຕກິ ລິ ຍິ າໂຕຕຶ້ ອບຄນ. ການສະ ແດງອາການໂຕຕ້ຶ ອບຂອງລະບບົ ຕ່ ອມແລະລະບບົ ກາຶ້ ມເນອຶ້ ເຮດັ ໃຫເ້ຶ ກດີ ການຕອບສະໜອງຫລເກດີ ພດຶ ຕກິ າ ພາຍໃນອນິ ຊຂີ ນຶ້ຶ . ນອກຈາກການເຮດັ ວຽກຂອງຕວົ ຮບັ ສາຜດັ ແລວ້ຶ ຍງັ ມກີ ານເຮດັ ວຽກຂອງອນິ ຊກີ ່ ຽວກບັ ການ ຕຄີ ວາມໝາຍແລະການສ່ ງັ ເຊ່ ງິ ຖກເອີນຶ້ ວ່ າ: ຕວົ ຮບັ ຮຶ້ (Preceptor) ແລະການທາປະຕກິ ລິ ຍິ າໂຕຕ້ຶ ອບເຊ່ ງິ ເອີນ້ຶ ວ່ າ: ຕວົ ປະຕບິ ດັ ການ (Effector) ອກີ ດວຶ້ ຍ, ເຊ່ ງິ ສາມາດຂຽນແຜນວາດສະແດງຂະບວນການເກດີ ພດຶ ຕກິ າໄດຶ້ ດ່ ງັ ລ່ ຸມນ:ີ້ຶ ສິ່ ງກະທບົ ກະຕນູ້ ຕວົ ສຳຜດັ ຕວົ ຮບັ ຮູ້ ສິ່ງົ ຂຳ່ິ ວ ຕວົ ປະຕບດັ ຜນົ ກຳນຕອບສະໜອງ ສ່ິງົ ຂຳິ່ ວ ຂະບວນການພາຍໃນອນິ ຊີ (O) ແຜນຜງັ ທີ 1 : ຂະບວນການເກດີ ພດຶ ຕກິ າ ເມ່ ອວເິ ຄາະເບ່ ງິ ແລວ້ຶ ຕວົ ຮບັ ສາຜດັ ແມ່ ນອະໄວຍະວະຮບັ ສາຜດັ (ອນິ ຊທີ ງັ ຫາຶ້ ) ນນັຶ້ ເອງເຊ່ ນັ : ຕາ, ຫ, ດງັ , ລນີຶ້ ແລະຜວິ ໜງັ . ຕວົ ຮບັ ຮສ້ຶ າຜດັ ແມ່ ນສະໜອງເຊ່ ງິ ຢ່ ໃນລະບບົ ປະສາດຂອງຄນົ ເຮາົ , ການສ່ ງົ ຂ່ າວທາງໃນອນິ ຊີ ອາໄສການທາງານຂອງເຊວປະສາດ, ເຊ່ ງິ ເປັນອງົ ປະກອບຫລກັ ຂອງລະບບົ ປະສາດແລະການທາງານຂອງຕວົ ປະ 24
ຕບິ ດັ ການແມ່ ນຕ່ ອມລະບບົ ກາ້ຶ ມເນອຶ້ ນນັຶ້ ເອງ. ດ່ ງັ ນນັ້ຶ , ການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງສະລລີ ະກບັ ການເກດີ ພດຶ ຕກິ າຈ່ ງຶ ມີ ຢ່ 4 ພາກສ່ ວນຄ: 1. ອະໄວຍະວະສາຜດັ 2. ລະບບົ ປະສາດ 3. ລະບບົ ກາຶ້ ມເນອ້ຶ 4. ລະບບົ ຕ່ ອມ ແຕ່ ໃນບດົ ນຈີຶ້ ະເວາົ້ຶ ເຖງິ ລະບບົ ກາຶ້ ມເນອຶ້ , ລະບບົ ຕ່ ອມ ແລະລະບບົ ປະສາດຕ່ ກບັ ພດຶ ຕກິ າ, ສ່ ວນອະ ໄວຍະວະຮບັ ສາຜດັ ແມ່ ນ ຈະໄດເຶ້ ວາົ້ຶ ຢ່ ໃນໃນພາກໃໝ່ ຂອງວຊິ ານີຶ້ (ໃຫເຶ້ ບ່ ງິ ຄນຢ່ ພາກວຊິ າກາຍະວພິ າກ- ສະລີ ລະວທິ ະຍາມະນຸດ) ເຊ່ ງິ ໃນພາກວຊິ າດ່ ງັ ກ່ າວໄດເ້ຶ ວາົຶ້ ຢ່ າງລະອຽດສມົ ຄວນແລວ້ຶ . 2. ລະບບົ ກາ້ຶ ມເນອຶ້ ແລະ ລະບບົ ຕ່ ອມ ກບັ ພດຶ ຕກິ າ 2.1. ລະບບົ ກາຶ້ ມເນອຶ້ ກບັ ພດຶ ຕກິ າ ລະບບົ ກາຶ້ ມເນອຶ້ (Muscular System) ເປັນລະບບົ ຂອງເຊລ (ຈລຸ ງັ ) ທ່ ເີ ຮດັ ໜາຶ້ ທ່ ສີ ະແດງປະຕກິ ິ ລຍິ າເມ່ ອຖກກະທບົ ຈາກລະບບົ ປະສາດ ຫລເປັນຕວົ ປະຕບິ ດັ ການສ່ ວນໜ່ ງຶ ເທ່ າົ ນນັ້ຶ . ລະບບົ ກາ້ຶ ມເນອຶ້ ຈະເຮດັ ວຽກໂດຍການຫດົ ຕວົ ແລະຢດຕວົ ເມ່ ອຖກກະຕຸນ້ຶ ຈາກລະບບົ ປະສາດ. ການຫດົ ຕວົ ແລະການຢດຕວົ ຂອງລະ ບບົ ກາ້ຶ ມເນອຶ້ ເຮດັ ໃຫເ້ຶ ກດີ ພດຶ ຕກິ າຕ່ າງໆຂນຶຶ້ . ລະບບົ ກາຶ້ ມເນອຶ້ ປະກອບດວ້ຶ ຍ 3 ຊະນດິ ຄ: 1. ກາຶ້ ມເນອຶ້ ລະລາຍ (Striated or Skeletal muscles) 2. ກາ້ຶ ມເນອ້ຶ ຮຽບ (ກຽຶ້ ງ) (Smooth muscles) 3. ກາ້ຶ ມເນອ້ຶ ຫວົ ໃຈ (Cardiac muscles) 1) ກາຶ້ ມເນອ້ຶ ລາຍ: ແມ່ ນກາ້ຶ ມເນອຶ້ ທ່ ມີ ເີ ອນັ ຢຶດຢ່ ຕາມໂຄງກະດກຮວມຕວົ ກນັ ເປັນມດັ ມີທງັ ໝດົ ປະມານ 7000 ມດັ ແຕ່ ລະມດັ ຈະເຮັດໜາ້ຶ ທ່ ີເປັນເອກະເທດ ແລະ ຢ່ ໃຕກ້ຶ ານຄວບຄຸມຂອງລະບົບປະສາດຈ່ ງຶ ເອນີ້ຶ ວ່ າກາຶ້ ມເນອຶ້ ຊະນດິ ນວີຶ້ ່ າ: ກາຶ້ ມເນອຶ້ ເຈຕະນາ (Voluntary muscles) ໂດຍທ່ ວົ ໄປແລວ້ຶ ມຢີ ່ 2 ຊຸດຄໄບເຊບັ (Biceps) ແລະ ໄທຣເຊບັ (triceps ). ແຕ່ ລະຊຸດຈະຫດົ ຕວົ ແລະ ຢດຕວົ ສະຫລບັ ກນັ . ຮບທີ 15 : ກາ້ຶ ມເນອຶ້ ລາຍ ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.britannica.com/science/ skeletal-muscle 25
2) ກາຶ້ ມເນອຶ້ ຮຽບ: ແມ່ ນກາຶ້ ມເນອ້ຶ ທ່ ຢີ ່ ຕາມອະໄວຍະວະພາຍໃນຮ່ າງກາຍຂອງຄນົ ເຮາົ ເຊ່ ນັ : ລາໄສ,້ຶ ກະ ເພາະອາຫານ ຫລຫລອດເລອດ. ກາ້ຶ ມເນອຶ້ ຮຽບສາມາດທາງານໄດເ້ຶ ອງໂດຍບ່ ຕອ້ຶ ງລຖາ້ຶ ການສ່ ງັ ການຂອງການ ຄດິ ໃນສະໝອງຈ່ ງຶ ເອີນ້ຶ ກາ້ຶ ມເນອ້ຶ ຊະນິດນີວ້ຶ ່ າ: ກາຶ້ ມເນອ້ຶ ບ່ ເຈຕະນາ (Involuntary muscles). ແຕ່ ການ ເຄ່ ອນໄຫວຂອງກາຶ້ ມເນອ້ຶ ຮຽບຈະຊາຶ້ ກວ່ າ ກາຶ້ ມເນອ້ຶ ລາຍ, ໃນເວລາທ່ ກີ າ້ຶ ມເນອ້ຶ ລາຍຢດຕວົ ຄງັຶ້ ໜ່ ງຶ ບ່ ເຖງິ 1/10 ວນິ າທ,ີ ແຕ່ ກາຶ້ ມເນອຶ້ ຮຽບຈະໃຊເຶ້ ວລາຫລາຍວນິ າທ.ີ ຮບທີ 16 : ກາຶ້ ມເນອ້ຶ ຮຽບ ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.britannica.com/science/smooth-muscle 3. ກາຶ້ ມເນອ້ຶ ຫວົ ໃຈ : ແມ່ ນກາ້ຶ ມເນອຶ້ ເໜອເຈຕະນາເຊ່ ນັ ກນັ ກບັ ກາ້ຶ ມເນອ້ຶ ຮຽບ ແຕ່ ວ່ າມລີ ກັ ສະນະທາງຊີ ວະວທິ ະຍາຄາ້ຶ ຍຄກາຶ້ ມເນອຶ້ ລາຍ, ແຕ່ ຕ່ າງກນັ ບ່ ອນທ່ ເີ ຊວກາຶ້ ມເນອ້ຶ ຫວົ ໃຈຈະໂຍງໃຍເປັນຜນດຽວກນັ , ບ່ ໄດ້ຶ ຮວມເປັນມດັ ໆຄກບັ ກາ້ຶ ມເນອ້ຶ ລາຍ. ຮບທີ 17 : ກາຶ້ ມເນອຶ້ ຫວົ ໃຈ ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.quora.com/What-are-examples-of-cardiac-muscles 2.2. ລະບບົ ຕ່ ອມກບັ ພດຶ ຕກິ າ (Glands System) ຕ່ ອມ ແມ່ ນກ່ ຸມ ເຊວ ທ່ ສີ າມາດຜະລດິ ສານຢ່ າງໃດຢ່ າງໜ່ ງຶ ອອກມາຈາກເລອດໄດ.້ຶ ຕ່ ອມໃນຮ່ າງກາຍ ຂອງຄນົ ເຮາົ ມີ 2 ຊະນດິ ດວ້ຶ ຍກນັ ຄ: 1. ຕ່ ອມມທີ ່ (Exocrine glands): ເປັນຕ່ ອມທ່ ລີ ະລາຍສານຕ່ າງໆທ່ ຕີ ່ ອມຜະລດິ ຂນຶຶ້ ອອກຈາກ ຕ່ ອມໄປສ່ ອະໄວຍະວະອ່ ນໆໂດຍມທີ ່ ນາໄປໃຊເ້ຶ ຊ່ ນັ : ຕ່ ອມນາ້ຶ ລາຍ, ຕ່ ອມເຫ່ ອ, ຕ່ ອມນາຶ້ ຍ່ ອຍ ແລະ ຕ່ ອມນາຶ້ ຕາເປັນຕນົ້ຶ . 2. ຕ່ ອມບ່ ມທີ ່ (Endocrine glands) ເປັນຕ່ ອມທ່ ບີ ່ ມທີ ່ ເຊ່ ອມຕ່ ກບັ ອະໄວຍະວະສ່ ວນຕ່ າງໆທ່ ີ ຕ່ ອມຜະລດິ ອອກຈະເຊ່ ອມໄປໃນກະແສເລອດ ຜ່ ານທາງເນອຶ້ ເຍ່ ອທ່ ຫີ ່ ຫຸມ້ຶ ເຊວຂອງຕ່ ອມ, ສານທ່ ຕີ ່ ອມຊະນດິ 26
ນຜີ້ຶ ະລດິ ອອກມາຈະເອນີຶ້ ວ່ າ: ຮໂມນ (Hormone) ມຫີ ລາຍຊະນດິ ເຊ່ ງິ ສຸດແລວຶ້ ແຕ່ ວ່ າມນັ ຖກຜະລດິ ອອກ ມາຈາກຕ່ ອມໃດ, ຕ່ ອມບ່ ມທີ ່ ມນັ ເຮດັ ວຽກເປັນລະບບົ , ຖາ້ຶ ເກດີ ຜດິ ປົກກະຕຂິ ນຶ້ຶ ຢ່ ທ່ ຕີ ່ ອມໃດໜ່ ງຶ ກຈະສ່ ງົ ຜນົ ໃຫທ້ຶ ່ ອ່ ນໆເຮດັ ວຽກຜດິ ປົກກະຕໄິ ປພອ້ຶ ມ. ຕ່ ອມບ່ ມທີ ່ ມຫີ ລາຍຊະນດິ ກະຈາຍຢ່ ຕາມສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງຮ່ າງກາຍ ແລະ ທ່ ສີ າຄນັ ໄດແຶ້ ກ່ ຕ່ ອມ ໄພເນຍີ (Pineal glands), ຕ່ ອມໃຕສ້ຶ ະໝອງ (Pituitary glands), ຕ່ ອມໄທ ຣອຍ (Thyroid glands), ຕ່ ອມພາຣາໄທຣອຍ(Parathyroid) ຕ່ ອມໝວກໜາກໄຂ່ ຫລງັ (Adrenal glands), ຕ່ ອມແພນເຄຣັຍ (Pancreas glands), ຕ່ ອມເພດ (Gonads glands) ແລະ ຕ່ ອມໄທມັດ (Thymus glands). ຕາແໜ່ ງຂອງຕ່ ອມບ່ ມທີ ່ ສະແດງຢ່ ໃນຕະຕາລາງ ທີ 3: ບດົ ບາດ ແລະ ໜາຶ້ ທ່ ຂີ ອງຕ່ ອມບ່ ມທີ ່ ທ່ ມີ ຕີ ່ ພດຶ ຕກິ າມດີ ່ ງັ ນ:ີ້ຶ ລ/ດ ຕ່ ອມບ່ ມທີ ່ ຮໂມນທ່ ຜີ ະລດິ ອອກ ບດົ ບາດ,ໜາຶ້ ທ່ ກີ ່ ຽວຂອຶ້ ງກບັ ພດຶ ຕກິ າ ຄວາມຈະເລນີ ເຕບີ -ກະຕຸນຶ້ ການຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕຂອງຮ່ າງກາຍ... ໂຕ (growth) -ກະຕຸນ້ຶ ໃຫຕ້ຶ ່ ອມນາ້ຶ ນມົ ສາຶ້ ງນາຶ້ ນມົ ໂປຣແລຄຕ໌ ນິ (prolactin) 1 ຕ່ ອມ ໄທໂຣໂທຣຟິນ -ກະຕຸນຶ້ ການທາງານຂອງຕ່ ອມໄທຣອຍ ໃຕສ້ຶ ະໝອງ (thyrothophin) ໂກນາໂດໂທຣຟິນ -ກະຕຸນຶ້ ການທາງານຂອງຕ່ ອມເພດ (gonadothophin) ຄຕໂີ ກໂທຟິນ - ກະຕຸນ້ຶ ການທາງານຂອງຕ່ ອມໝວກໄຕ (corticothophin) 2 ຕ່ ອມໄພເນຍີ ເມລາໂຕນນິ - ຄວບຄຸມການຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕເມ່ ອເຖງິ ໄວລ່ ຸນຕອນຕນົຶ້ ( melatonin ) (Puppetry) ແລວ້ຶ ຈະຢຸດເຮດັ ວຽກ ຕ່ ອມໄທ ໄທໂຣຊນິ -ຄວບຄຸມການເຜາົ ຜານ ແລະເພ່ ມີ ລະດບັ ນາຶ້ ຕານໃນເລອດ,ຖາຶ້ 3 (thyroxin ) ມຫີ າຍຈະເຮດັ ໃຫຮຶ້ ່ າງກາຍຕ່ ນຕວົ , ນອນບ່ ຫລບັ ,ຖາ້ຶ ມໜີ ອ້ຶ ຍ ຣອຍ ຈະໃຫຄຶ້ ນົ ເຮາົ ອ່ ອນເພຍ ແລະຫງ່ວມເຫງາົ , ຊກັ ຊາຶ້ . ອະດຣນີ າລນິ -ກະຕຸນ້ຶ ໃຫຕຶ້ ບັ ອ່ ອນປ່ ຽນໄກລໂຄເຈນ (glycogen) ເປັນນາຶ້ (adrenalin ) ແລະ ຕານກລໂກສ (glucose) ເຮດັ ໃຫຮຶ້ ່ າງກາຍມພີ ະລງັ ງານ ນຣາດຣນິ າລນິ ຫລາຍ, ກຽມພອຶ້ ມທ່ ຈີ ະສຊຶ້ ນົ ຫລລບົ ໜີ 4 ຕ່ ອມໝວກ (noradrenalin) -ຄວບຄຸມລະດບັ ເກອໃນເລອດ ແລະປະລມິ ານຄາຣໂ໌ ບໄຮເດຣັ ໝາກໄຂ່ ຫລງັ ຄຕນິ (Cortin ) ທໃນຮ່ າງກາຍ, ພວກທ່ ຂີ າດຮໂມນນອີ້ຶ າດຈະເສຍຊວີ ດິ ໄດ.ຶ້ ຮໂມນເພດຊາຍ -ກະຕຸນຶ້ ຄວາມເປັນເພດຊາຍທງັ ໃນຜຍ້ຶ ງິ ແລະຜຊ້ຶ າຍ, ຜຍ້ຶ ງິ ທ່ ີ ມຮີ ໂມນນຫີຶ້ ລາຍຈະມລີ ກັ ສະ ນະ ເພດຊາຍປາກດົ ອອກມາ ເຊ່ ນັ : ມໜີ ວດ, ມຂີ ນົ ໜາຶ້ , ແຄ່ ງ...... 27
ຕ່ ອມ ອນິ ຊລນິ -ຄວບຄຸມປະລມິ ານນາ້ຶ ຕານໃນເລອດ, ກະຕຸນຶ້ ໃຫຕ້ຶ ບັ ປ່ ຽນນາຶ້ 5 ແພນເຄຣີ ຍ (Insulin) ຕານເປັນໄກລໂຄເຈນໄປເກບັ ໄວໃ້ຶ ນຕບັ ອ່ ອນ,ຖາຶ້ ມກີ ານບກົ ພ່ ອງຈະເກດີ ເປັນໂລກເບາົ ຫວານ. ຕ່ ອມເພດ ແອນໂດຣເຈນ -ກະຕຸນຶ້ ພດັ ທະນາການລກັ ສະນະທາງເພດຂອງຊາຍ ແລະ (Androgen) ຄວບຄຸມການທາງານຂອງອະໄວຍະວະເພດ. 6 ໃນເພດຊາຍ ເອສໂຕຣເຈນ -ກະຕຸນ້ຶ ພດັ ທະນາການລກັ ສະນະທາງເພດຂອງເພດຍງິ . (Estrogen) ໃນເພດຍງິ -ຄວບຄຸມການຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕຂອງຮ່ າງກາຍໃຫໄ້ຶ ປຕາມໄວເຊ່ ນັ : ຕ່ ອມໄທມດັ ໄທໂມວດີ ນິ ຄວບຄຸມບ່ ໃຫເຶ້ ດກັ ມຄີ ວາມຮສ້ຶ ກຶ ທາງເພດໄວເກນີ ການດົ . 7 (thymovidin ) -ສາ້ຶ ງພມຕາ້ຶ ນທານໃນລະບບົ ນາຶ້ ເຫລອງຂອງຮ່ າງກາຍ. ຕະຕາລາງທີ 3 : ບດົ ບາດ ແລະ ໜາຶ້ ທ່ ຂີ ອງຕ່ ອມບ່ ມີ ຕ່ ອມບ່ ມທີ ່ ມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕ່ ກບັ ຮ່ າງກາຍ ແລະ ພດຶ ຕກິ າຢ່ າງໃຫຍ່ ຫລວງ. ໃນບນັ ດາຕ່ ອມບ່ ມທີ ່ ນນັ້ຶ ຕ່ ອມ ໃຕສ້ຶ ະໝອງ ຖໄດວຶ້ ່ າເປັນຕ່ ອມທ່ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນົ ຫລາຍ ຫລວ່ າເປັນຕ່ ອມຄວບຄຸມ (Macter glands) ເພາະວ່ າ ມນັ ຜະລດິ ຮໂມນຫລາຍຊະນດິ ແລະ ຄວບຄຸມການທາງານຂອງຕ່ ອມອ່ ນໆອກີ ຫລາຍຕ່ ອມ. ອກີ ຢ່ າງໜ່ ງຶ , ການທາງານຂອງຕ່ ອມບ່ ມທີ ່ ບາງຕ່ ອມຖກຄວບຄຸມໂດຍລະບບົ ປະສາດອດັ ຕະໂນມດັ ເຊ່ ງິ ເປັນລະບບົ ຍ່ ອຍຂອງລະບບົ ປະສາດ. ສະນນັຶ້ ຈ່ ງຶ ທາຄວາມເຂາົ້ຶ ໃຈຕ່ ອມນີໃຶ້ ຫໄຶ້ ດດ້ຶ ຈີ ະໄດເຶ້ ຊ່ ອມຕ່ ແລະເຂາົ້ຶ ໃຈ ງ່າຍຂນຶຶ້ , ເວລາພວກເຮາົ ຄນົ້ຶ ຄວາຶ້ ເຖງິ ກ່ ຽວກບັ ລະບບົ ປະສາດ ອດັ ຕະໂນມດັ . 28
3. ລະບບົ ປະສາດກບັ ພດຶ ຕກິ າ ລະບົບປະສາດ ປະກອບດວຶ້ ຍເຊວປະສາດ (Neuron) ເປັນອງົ ປະກອບຫລັກ, ການເຮດັ ວຽກຂອງ ເຊວປະສາດຈະເຮດັ ເປັນລະບບົ , ເຊ່ ງິ ສາມາດຈາແນກໄດຕຶ້ າມແຜນວາດດ່ ງັ ລ່ ຸມນ:ີຶ້ ລະບບົ ປະສຳດ Nervous System ລະບບົ ປະສຳດສວ່ິ ນນອກ ລະບບົ ປະສຳດສວິ່ ນກຳງ PNS CNS ສະໝອງ ໄຂສນັ ຫລງັ SNS ANS ລະບບົ ປະສາດໂຊມາຕກິ ລະບບົ ປະສາດອດັ ຕະໂນມດັ ຄວບຄຸມການທາງານຂອງກາຶ້ ມ ເນອຶ້ ໃນ ຄວບຄຸມອະໄວຍະວະພາຍໃນ ສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງຮ່ າງກາຍ ຄວບຄມກຳນເຄິ່ ອນໄຫວໃນກຳູ້ ມເນອູ້ SNS ດແລເລ່ິ ອງຄວຳມຮສູ້ ກຶ ເຊິ່ ັນ: ກຳນ ຊມພຳເທຕກ ພຳຣຳຊມພຳເທຕກ ເຫັນ, ກຳນສຳຜດັ ... ແຜນຜງັ ທີ 2 : ສະແດງການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງລະບບົ ປະສາດກບັ ພດຶ ຕກິ າ ລະບບົ ປະສາດກບັ ພດຶ ຕກິ ານຈີຶ້ ະແບ່ ງອອກເປັນ 3 ພາກສ່ ວນຍ່ ອຍເຊ່ ງິ ລາຍລະອຽດມດີ ່ ງັ ນ:ີຶ້ - ເຊວປະສາດ (Neuron) - ລະບບົ ປະສາດສ່ ວນກາງ (Control nervous system: C N S) - ລະບບົ ປະສາດສ່ ວນນອກ (Peripheral nervous system: P N S) 3.1. ເຊວປະສາດ ເຊວປະສາດເປັນໜ່ ວຍພນ້ຶ ຖານຂອງລະບບົ ປະສາດ, ມບີ ດົ ບາດສາຄນັ ຕ່ ການເກດີ ພດຶ ຕກິ າເຊ່ ງິ ມຢີ ່ ຈາ ນວນຫລາຍ, ມນັ ຈະທາງານເຊ່ ອມຕ່ ກນັ ໂດຍໃຊກຶ້ ະແສໄຟຟາຶ້ ຄ: ກະແສໄຟຟາຶ້ ທ່ ແີ ລ່ ນໃນຫລອດທອງແດງຂອງ ລະບົບໄຟຟ້ຶາທ່ ີແລ່ ນຢ່ ຕາມເຮອນຊານເຮົາ, ແຕ່ ເປັນກະແສໄຟຟ້ຶາອ່ ອນໆທ່ ີແລ່ ນດວ້ຶ ຍຄວາມໄວປະມານ 0,6 -120 ມ/ວນິ າທເີ ທ່ າົ ນນັ້ຶ ແລະຖກເອນີ້ຶ ວ່ າ: ກະແສປະສາດ, ກະແສໄຟຟາຶ້ ນເີ້ຶ ກດີ ຈາກການປ່ ຽນແປງບນັ ຈໄຸ ຟ 29
ຟາຶ້ ຂອງສານໂປຣແທສຊຽມທ່ ຢີ ່ ໃນເຊວ, ເມ່ ອໃດເຊວປະສາດຖກກະຕຸນ້ຶ , ການສ່ ງົ ກະແສປະສາດຂອງເຊວປະ ສາດນຈີ້ຶ ະສ່ ງົ ໃນແບບສ່ ງົ ບ່ ໝດົ ຫລບ່ ສ່ ງົ ເລີຍ (All-or-none) ນນັຶ້ ຄເມ່ ອມກີ ະແສປະສາດເກດີ ຂນຶ້ຶ ເຖງິ ລະດບັ ກຈະສ່ ງົ ໃຫເ້ຶ ຊວປະສາດຕ່ ໄປໝດົ ເລຍີ . ຮບທ່ ີ 18 : ໂຄງສາ້ຶ ງຂອງເຊວປະສາດ ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : www.youtube.com/watch?v=uMDbbsvKCoU 1) ຕວົ ເຊວ (Cell body) ປະກອບດວ້ຶ ຍນວິ ເຄລຍ ແລະໂປຣໂຕປະລາຊມຶ ຄກບັ ເຊວອ່ ນໆ ແລະ ໃນໂປຣໂຕປະລາຊມຶ ນີເຶ້ ອງມສີ ານໂປຣແທຊຽມທ່ ກີ ່ ໃຫເຶ້ ກດີ ກະແສປະສາດດ່ ງັ ກ່ າວແລວຶ້ ຍງັ ເຊ່ ອວ່ າຕວົ ເຊລປ໌ ະ ສາດນນີຶ້ ອກຈາກມໜີ າ້ຶ ທ່ ຮີ ວບຮວມ ແລະສ່ ງົ ຂ່ າວສານໄປຍງັ ເຊລຕ໌ ວົ ອ່ ນໃນຮບແບຂອງກະແສປະສາດແລວຶ້ ອາດ ຍງັ ເປັນທ່ ເີ ກບັ ຄວາມຮຕຶ້ ່ າງໆຂອງມະນຸດອກີ ດວ້ຶ ຍ. 2) ເດນໄດຣ (Dendrite) ເປັນໃຍປະສາດຍ່ ອຍໆທ່ ຕີ ່ ຈາກຕວົ ເຊວ, ມໜີ າ້ຶ ທ່ ຮີ ບັ ຂ່ າວສານມາຈາກ ຕວົ ຮບັ ສາຜດັ ຫລເຊວປະສາດຕວົ ອ່ ນ, ເດນໄດຣຂອງເຊວປະສາດໜ່ ງຶ ໆມຫີ ລາຍອນັ . 3) ແອ໊ກຊອນ (Axon) ເປັນໃຍປະສາດທ່ ແີ ຍກອອກຈາກເຊວ, ເຮດັ ໜາ້ຶ ທ່ ສີ ່ ງົ ຂ່ າວສານຈາກຕວົ ເຊ ວໄປຍງັ ຕວົ ປະຕບິ ດັ ການ ຫລເຊວປະສາດຕວົ ອ່ ນ, ແອ໊ກຊອນຂອງເຊວປະສາດມອີ ນັ ດຽວ ແລະຍາວບ່ ເທ່ າົ ກນັ , ອອ້ຶ ມຮອບແອ໊ກຊອນມໄີ ຂມນັ ຫ່ ຫຸມ້ຶ ຢ່ ແລະທ່ ປີ າຍແອ໊ກຊອນຈະແຕກຂະແໜງ, ແຕ່ ລະປາຍຂະແໜງມປີ ່ ຸມເຊ່ ງິ ເອນີ້ຶ ວ່ າ: ປ່ ຸມໄຊແນບຕກິ ນອບ(Synaptic Knobs) ພາຍໃນປ່ ຸມມຖີ ງົ ນອ້ຶ ຍໆເຊ່ ງິ ເອນີ້ຶ ວ່ າ: ຖງົ ໄຊແນບຕກິ ເວ ສໄຊໂກ(Synaptic vesicle) ປ່ ຸ ມໄຊແນບຕິກຈະໄປເຊ່ ອມຕ່ ກບັ ເດນໄດຣຂອງເຊວປະສາດຕວົ ອ່ ນໆແຕ່ ເຊ່ ອມບ່ ແໜນຶ້ ໜາເພາະມຊີ ່ ອງຫວ່ າງຂອງປ່ ຸມໄຊແນບ ກບັ ເດນໄດຣຂອງເຊວຕ໌ ວົ ອ່ ນ, ຊ່ ອງຫວ່ າງນເີ້ຶ ອີນ້ຶ ວ່ າ: ຊ່ ອງໄຊແນບຕກິ ນນັ້ຶ ເອງ, ກະແສປະສາດຂອງເຊວປະສາດໜ່ ງຶ ແລ່ ນໄປສ່ ເຊວປະສາດອກີ ຕວົ ໜ່ ງຶ ໂດຍຜ່ າ ນຊ່ ອງ ໄຊແນບຕກິ ນີ້ຶ ແອ໊ກຊອນຂອງເຊວປະສາດທ່ ເີ ຮດັ ໜາ້ຶ ທ່ ແີ ບບດຽວກນັ ຈະຮວມກນັ ເປັນມດັ , ອາດມແີ ອ໊ກ ຊອນ 100 -1000 ເສນັຶ້ , ມດັ ແອ໊ກຊອນນເີ້ຶ ຮາົ ເອນີ້ຶ ວ່ າ: ເສນັ້ຶ ປະສາດນນັຶ້ ເອງ. 3.2. ລະບບົ ປະສາດສ່ ວນກາງ (CNS) ແມ່ ນລະບບົ ປະສາດທ່ ມີ ເີ ຊວປະສາດຫລາຍທ່ ສີ ຸດໃນບນັ ດາລະບບົ ປະສາດທງັ ໝດົ ປະກອບດວ້ຶ ຍ: ໄຂສນັ ຫລງັ (Spinal Corl)ແລະ ສະໝອງ (Brain). ໄຂສນັ ຫລງັ ເຮດັ ໜາຶ້ ທ່ ຮີ ບັ ສ່ ງົ ຂ່ າວສານລະຫວ່ າງສ່ ວນ ຕ່ າງໆຂອງຮ່ າງກາຍກບັ ສະໝອງ, ສ່ ວນສະໝອງເຮດັ ໜາຶ້ ທ່ ຕີ ີຄວາມໝາຍຂ່ າວສານແລະສ່ ງັ ການ. ດ່ ງັ ນນັຶ້ , ການ 30
ຮບັ ຮ,້ຶ ການຈ່ ຈາ, ການຄດິ , ການຕດັ ສນິ ໃຈ ແລະ ການຮສ້ຶ ກຶ ຕ່ າງໆຈ່ ງຶ ເກດີ ຂນຶຶ້ ໃນທ່ ວົ ສະໝອງ, ການທາງານຂອງ ລະບບົ ປະສາດສ່ ວນກາງ ມລີ າຍລະອຽດດ່ ງັ ຕ່ ໄປນ:ີ້ຶ ໄຂສນັ ຫລງັ : ເປັນທ່ ລາຍາວໄປຕາມຊ່ ອງກະດກສນັ ຫລງັ ຂອງຄນົ ເຮາົ ເຊ່ ງິ ປະກອບດວຶ້ ຍເຊວປະສາດ 3 ປະເພດຄ: ເຊວປະສາດທ່ ເີ ຮດັ ໜາຶ້ ທ່ ຮີ ບັ ຂ່ າວສານຈາກຕວົ ຮບັ ສາຜດັ ໄປຫາໄຂສນັ ຫລງັ ເອນີ້ຶ ວ່ າ: ເຊວປະສາດ ນາເຂາົຶ້ (Afferent neurons). ເຊວປະສາດທ່ ເີ ຮດັ ໜາຶ້ ທ່ ຮີ ບັ ຂ່ າວສານຈາກໄຂສນັ ຫລງັ ໄປຫາກາ້ຶ ມເນອ້ຶ ແລະ ຕ່ ອມເອນີຶ້ ວ່ າ: ເຊວປະສາດສ່ ງົ ອອກ (Efferent-neurons). ສ່ ວນເຊວປະສາດທ່ ເີ ຮດັ ໜາຶ້ ທ່ ເີ ຊ່ ອມຕ່ ລະຫວ່ າງ ເຊວປະສາດນາເຂາົ້ຶ ແລະ ເຊວປະສາດສ່ ງົ ອອກ ຈະເຮດັ ໜາ້ຶ ທ່ ສີ ່ ງົ ຂ່ າວສານເຂາົ້ຶ ແລະ ອອກຈາກສະໝອງເອີນຶ້ ວ່ າ: ເຊວປະສາດຕວົ ເຊ່ ອມ (Connector neurons). ຊ່ ອງກະດກສນັ ຫລງັ ມີ ຮບຮ່ າງຄາຶ້ ຍຄແມງກະເບອ້ຶ ຫລ ຕວົ ອກັ ສອນ H ໄຂສນັ ຫລງັ ຈະຢ່ ເຕມັ ໃນຊ່ ອງນນີ,ຶ້ ສ່ ວນກາງໄຂສນັ ຫລງັ ມສີ ເີ ທາົ ແລະ ເປັນບ່ ອລວມຕວົ ຂອງເຊວປະສາດ ຕວົ ເຊ່ ອມ ແລະ ເຊວປະສາດສ່ ງົ ອອກ, ອອ້ຶ ມຮອບໄຂສນັ ຫລງັ ເປັນສຂີ າວປະກອບດວຶ້ ຍໃຍ ປະສາດທ່ ເີ ຊ່ ອມຕ່ ກບັ ສະໝອງ, ໃຍປະສາດນມີຶ້ ກັ ມໄີ ຂມນັ ຫ່ ຫຸມຶ້ ຢ່ ສະເໝີ ສະນນັ້ຶ ຈ່ ງຶ ເບ່ ງິ ເຫນັ ເປັນສຂີ າວ. ໄຂສນັ ຫລງັ ມໜີ າຶ້ ທ່ ີ 2 ຢ່ າງຄ: ສ່ ງົ ກະແສປະສາດໄປໄປໃຫສຶ້ ະໝອງຕີຄວາມໝາຍສ່ ງັ ການແລະຮບັ ກະແສປະສາດທ່ ເີ ປັນ ຄາສ່ ງັ ຈາກສະໝອງໄປສ່ ຕວົ ປະຕບິ ດັ ການຄກາ້ຶ ມເນອ້ຶ ແລະຕ່ ອມ. ເຊ່ ອມຕ່ ຕວົ ຮບັ ສາຜດັ ແລະຕວົ ປະຕບິ ດັ ການໂດຍກງົ , ເຮດັ ໃຫເ້ຶ ຮາົ ຕອບສະໜອງຕ່ ສ່ ງິ ກະ ທບົ ໄດຢຶ້ ່ າງວ່ ອງໄວເຊ່ ນັ : ເມ່ ອແຂນຖກເຂມັ ແທງຈະກະຕຸກແຂນທນັ ທ,ີ ເມ່ ອຫວົ ເຂ່ າົ ຖກເຄາະຈະເຕະຕທີ ນັ ທ,ີ ພດຶ ຕກິ າລກັ ສະນະນເີຶ້ ອນີຶ້ ວ່ າ: ກລິ ຍິ າສະທອຶ້ ນ (Reflection). ກລິ ຍິ າສະທອຶ້ ນມຂີ ະບວນການ 3 ຂນັຶ້ ຕອນຄ: ຂນັ້ຶ ຕອນທີ 1 ຕວົ ຮບັ ສາຜດັ ສ່ ງົ ຂ່ າວໄປຫາເຊວປະສາດສ່ ງົ ອອກ. ຂນັຶ້ ຕອນທີ 2 ຂ່ າວສານຜ່ ານເຊວປະສາດຕວົ ເຊ່ ອມໄປຫາເຊວປະສາດສ່ ງົ ອອກ. ຂນັ້ຶ ຕອນທີ 3 ເຊວປະສາດສ່ ງົ ອອກສ່ ງົ ຂ່ າວໄປຫາຕວົ ປະຕບິ ດັ ການໃຫສ້ຶ ະແດງອາການຕອບສະໜອງ. ການເກດີ ກລິ ຍິ າສະທອ້ຶ ນນເີຶ້ ປັນກລິ ຍິ າສະທອ້ຶ ນທ່ ຜີ ່ ານໄຂສນັ ຫລງັ . ກລິ ຍິ າບາງຢ່ າງຄວບ ຄຸມໂດຍສະ ໜອງບ່ ຜ່ ານໄຂສນັ ຫລງັ ກມີ ເຊ່ ນັ : ການຂະຍບິ ຕາເມ່ ອມລີ ມົ ພດັ ຕາ ແລະມບີ າງຢ່ າງທ່ ຄີ ວບຄຸມຮ່ ວມກນັ ທງັ ໄຂ ສນັ ຫລງັ ແລະສະໝອງເຊ່ ນັ : ອາການສະດຸງຶ້ ຕ່ ນເມ່ ອໄດຍ້ຶ ນິ ສຽງດງັ . ສະໝອງ: ເປັນສນກາງຂອງພດຶ ຕກິ າ ແລະຄວບຄຸມການທາງາຂອງລະບບົ ປະສາດອ່ ນໆຂອງຮ່ າງກາຍ ໃຫເຶ້ ປັນໄປຢ່ າງມລີ ະບບົ ລະບຽບສອດຄ່ ອງກນັ , ເຊ່ ງິ ແບ່ ງອອກເປັນ 3 ສ່ ວນດວ້ຶ ຍກນັ ຄ: 31
ຮບທ່ ີ 19 : ສະໝອງມະນຸດ ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : enigmaticscience.wordpress.com/2016/ 10/18/week-14-nervous-system/ 1) ສ່ ວນທີ 1. ສະໝອງສ່ ວນໜາ້ຶ (Forebrain) 2) ສ່ ວນທີ 2. ສະໝອງສ່ ວນກາງ (Mid brain) 3) ສ່ ວນທີ 3. ສະໝອງສ່ ວນຫລງັ (Hindbrain) ສະໝອງແຕ່ ລະສ່ ວນມບີ ດົ ບາດຄຮບທ່ ຢີ ່ ຂາຶ້ ງລ່ ມນນ:ີຶ້ 1) ສະໝອງສ່ ວນໜາ້ຶ : ເປັນສ່ ວນທ່ ຢີ ່ ເທງິ ຂວນັຶ້ ສະໝອງຂນ້ຶ ໄປ ແບ່ ງອອກເປັນ 3 ສ່ ວນໃຫຍ່ ໆຄ: (1) ທາລາມດັ (Thalamus) ຢ່ ເທງິ ຍອດຂອງສະໝອງສ່ ວນກາງ, ເປັນສນກາງຖ່ າຍທອດກະແສປະ ສາດທ່ ມີ າຈາກໄຂສນັ ຫລງັ , ອະໄວຍະວະສາຜດັ , ສະໝອງສ່ ວນກາງ ແລະສະໝອງສ່ ວນຫລງັ ເພ່ ອໄປຫາ ເຊ ຣບິ ຣມັ (Cerebrum) ເພ່ ອຕຄີ ວາມໝາຍ ແລະສ່ ງັ ການ. (2)ໄຮໂປທາລາມດັ (Hypothalamus) ເປັນສ່ ວນນອຶ້ ຍໆທ່ ຢີ ່ ໃຕທຶ້ າລາມດັ , ເຮດັ ໜາ້ຶ ທ່ ຄີ ວບຄຸມ ການເກີດອາລົມ ແລະແຮງຈງໃຈ, ຄວາມຫິວໂຫຍ, ການທາງານຂອງຕ່ ອມບ່ ມີທາລາມດັ (Endrocrine glands) ແລະຄວບຄຸມອຸນຫະພມຂອງຮ່ າງກາຍອກີ ດວຶ້ ຍ. (3)ລະບບົ ລມິ ບກິ (Limbic system): ເປັນສນປະສາດທ່ ກີ ະຈາຍຢ່ ອອ້ຶ ມຮອບທາລາມດັ ມກີ ານທາ ງານເປັນລະບບົ ທ່ ສີ ະຫລບັ ຊບັ ຊອຶ້ ນຫລາຍ ແລະມສີ ່ ວນສາຄນັ ຢ່ 4 ສ່ ວນຄ: ສ່ ວນທີ 1: ອະມກິ ດາລາ (Amygdala): ເປັນສ່ ວນທ່ ີຢ່ ດາຶ້ ນຂາຶ້ ງຂອງໄຮໂປທາລາມດັ ມບີ ດົ ບາດໃນ ການກະຕຸນຶ້ ໃຫເຶ້ ກດີ ຄວາມແຂງກາຶ້ , ສດັ ທ່ ດີ ຸຮາ້ຶ ຍ ຖາ້ຶ ອະມກິ ດາລາຖກທາລາຍກຈະເຊ່ ອມຊມຶ ອ່ ອນແອ. ສ່ ວນທີ 2: ບລເິ ວນເຊບໂທເອີເຣຍ (Septal area) ເປັນສ່ ວນໜ່ ງຶ ທ່ ຢີ ່ ດາຶ້ ນໜາຶ້ ຂອງທາລາມດັ ແຕ່ ສງ ກວ່ າເລກັ ນ້້ຶອຍ, ມບີ ດົ ບາດໜ່ ວງໜ່ ຽວຄວາມແຂງກາຶ້ , ສດັ ທ່ ຖີ ກທາລາຍເຊບໂທເອເຣຍ ຈະມຄີ ວາມດຸຮາຶ້ ຍ ແລະແຂງກະດາ້ຶ ງ. ສ່ ວນທີ 3: ຮບິ ໂປແຄມັ ປັດ (Hippocampus) ເປັນສ່ ວນທ່ ຢີ ່ ໃຕທ້ຶ າລາມດັ ແລະໄຮໂປທາລາມດັ , ມີ ບດົ ບາດ ໃນການຈ່ ຈາປະສບົ ການ, ຖາ້ຶ ຖກທາລາຍກຈະຈ່ ຫຍງັ ບ່ ໄດດ້ຶ ນົ . ສ່ ວນທີ 4: ເຊຣເິ ບລາ(Cerebellum) ເປັນສ່ ວນເທງິ ສຸດຂອງສະໝອງ, ປົກຄຸມຢ່ ຂວນັ້ຶ ສະໝອງເຕມັ ກະໂຫລກຫວົ ຂອງຄນົ ເຮາົ ຫລ ເຄຍີ ເອນີຶ້ ກນັ ວ່ າ: ມນັ ສະໝອງ, ມີ 2 ຊກີ ດວຶ້ ຍກນັ ຄ: ຊີກຊາຶ້ ຍ ແລະຊີກຂວາ, ເຊຣເິ ບລມັ ທງັ ສອງຊກີ ນເີ້ຶ ຊ່ ອມຕ່ ກນັ ດວຶ້ ຍສາຍໃຍປະສາດຢ່ າງຫລວງຫລາຍ, ໃຍປະສາດເຫລ່ າົ ນຢີຶ້ ່ ບລເິ ວນສ່ ວນ ລ່ ຸມຂອງ ເຊຣເິ ບລາ ເອນີ້ຶ ວ່ າ ຄປັສແຄໂລຊມັ (Corpus callosum), ເຊຣິເບລາ ແຕ່ ລະຊກີ ຈະຄວບຄຸມການ 32
ທາງານຂອງຮ່ າງກາຍພຽງຊກີ ດຽວ ແຕ່ ສະລບັ ຂາຶ້ ງກນັ ຄ ເຊຣິບລມັ ຊກີ ຊາ້ຶ ຍຈະຄວບຄຸມການທາງານຂອງຮ່ າງ ກາຍຊກີ ຂວາ ແລະກງົ ກນັ ຂາ້ຶ ມ, ສ່ ວນຜວິ ຂອງເຊຣເິ ບລາເປັນທ່ ຮີ ວມຂອງເຊວປະສາດຈ່ ງຶ ມສີ ເີ ທາົ ແລະເອນີ້ຶ ສ່ ວ ນຜວິ ທ່ ເີ ປັນ ເໝອນເປອກຂອງເຊຣເິ ບລານີວຶ້ ່ າ: ຄເທກັ ຂອງເຊຣິບລມັ (Cerebeal cortex), ສ່ ວນໃນ ຂອງເຊຣເິ ບລາ ເປັນໃຍປະສາດ ເຊ່ ງິ ມໄີ ຂມນັ ຫ່ ຫຸມ້ຶ ຢ່ ຈ່ ງຶ ມສີ ີຂາວ, ຄາດວ່ າ ເຊຣເິ ບລາປະກອບດວຶ້ ຍ: ເຊວປະ ສາດປະມານ 9 ພນັ ລາຶ້ ນຕວົ ຫລປະມານ 3/4 ຂອງເຊວປະສາດທງັ ໝດົ ໃນສະໝອງຂອງເຮາົ . ເຊຣເິ ບລາ ຂອງເຮາົ ນອກຈາກແບ່ ງອອກເປັນ 2 ຊກີ ແລວຶ້ , ຍງັ ມຮີ ່ ອງແບ່ ງເຊຣເິ ບລາອອກເປັນ ສ່ ວນໆ ອກີ ຄ: ມຮີ ່ ອງແບ່ ງເຊຣເິ ບລາອອກເປັນສ່ ວນໜາຶ້ ກບັ ສ່ ວນຫລງັ ຢ່ ທ່ ເີ ຄ່ ງິ ກາງກະໂຫລກຫວົ ເຊ່ ງິ ຖກເອນີ້ຶ ວ່ າ: ຮ່ ອງ ກາງ (Central fissure), ທ່ ດີ າຶ້ ນຂາຶ້ ງຍງັ ມຮີ ່ ອງຈາກບລເິ ວນໃບຫເບອຶ້ ງໜ່ ງຶ ຂອງເຮາົ ເປັນທາງຜ່ ານໄປດາຶ້ ນໜາຶ້ ເຖງິ ບລເິ ວນໃບຫອກີ ເບອຶ້ ງໜ່ ງຶ , ແບ່ ງ ເຊຣເິ ບລາ ອອກເປັນສ່ ວນເບອ້ຶ ງເທງິ ກບັ ໃສ່ ແລວຮ່ ອງທງັ ສອງນນແີຶ້ ບ່ ງ ເຊ ຣເິ ບລາແຕ່ ລະຊກີ ອອກເປັນ 4 ກບີ . ທ່ ລາຍາວຂະໜາດນວິ້ຶ ກອ້ຶ ຍຂອງພວກເຮາົ ຢ່ ໃນແກນກາງຂອງຂວົ້ຶ ສະໝອງ, ຕງັ້ຶ ແຕ່ ເມດນັ ລາ ໃນສະ ໝອງສ່ ວນຫງັ ຜ່ ານສະໝອງສ່ ວນກາງໄປເຖງິ ໃຕທຶ້ າລາມສັ , ການຕ່ ໄຍຂອງເຊລປ໌ ະສາດກ່ ຸມນກີຶ້ ຄກບັ ຕາໜ່ າງ ແຫ ຈ່ ງຶ ເອນີຶ້ ວ່ າ: ຣີຕຄິ ິວລາຣຟ໌ ຣເ໌ ມຊັນ (Reticular formation), ມບີ ດົ ບາດເຮດັ ໃຫກ້ຶ ະແສປະສາດທ່ ມີ າ ຈາກສ່ ວນຕ່ າງໆຂອງຮ່ າງກາຍກະຈາຍໄປທ່ ວົ ສະໝອງກບີ ເລ່ າົ ນນັຶ້ ບ່ ຄ ທາລາມສັ ໌ ເຊ່ ງິ ກ່ ນັ ກອງສ່ ງົ ກະແສປະສາດ ໄປສະເພາະບລເິ ວນທ່ ກີ ່ ຽວຂອຶ້ ງທງັ ນນັ້ຶ , ການເຮດັ ວຽກຂອງຣີຕຄິ ວິ ລາຣຟ໌ ຣເ໌ ມຊນັ ຈ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫສ້ຶ ະໝອງທຸກພາກ ສ່ ວນມີຄວາມຕ່ ນຕົວ, ເຊ່ ິງເອີນ້ຶ ອີກແບບໜ່ ຶງວ່ າ ລະບົບຕ່ ນຕົວ ຣີຕິຄິວລາຣ໌ (Reticular activating system) ດ່ ງັ ຮບ: 2) ສະໝອງສ່ ວນກາງ : ເປັນສ່ ວນທ່ ຕີ ່ ຈາກສະໝອງສ່ ວນຫງັ ໄປຈນົ ສຸດຂວົຶ້ ສະໝອງ, ເປັນທາງຜ່ ານຂອງ ເສນັ້ຶ ປະສາດໄປສ່ ສະໝອງສ່ ວນໜາ້ຶ , ມບີ ດົ ບາດຄວບຄຸມການກງິຶ້ ຂອງໜ່ ວຍແກ່ ນຕາ ແລະຄວບຄຸມກລິ ຍິ າສະ ທອ້ຶ ນກ່ ຽວກບັ ການເຫນັ , ການໄດຍຶ້ ນິ ແລະການສາພດັ . 3) ສະໝອງສ່ ວນຫລງັ : ເປັນສ່ ວນທ່ ຢີ ່ ຕ່ ຈາກປາຍເທງິ ຂອງໄຂສນັ ຫລງັ , ເຊ່ ງິ ປະກອບດວຶ້ ຍ 3 ພາກສ່ ວນທ່ ສີ າຄນັ ຄ: ກ) ເມດນັ ລາ (Medulla): ເປັນບລເິ ວນທາອດິ ທ່ ຢີ ່ ຕ່ ຈາກໄຂສນັ ຫລງັ ແລະ ເປັນສນຮວມຂອງເສັຶ້ ນປະສາດຈາກໄຂສນັ ຫລງັ ໄຂ່ ວກນັ ສະຫລບັ ຊາ້ຶ ຍ-ຂວາ. ນອກຈາກນຍີຶ້ ງັ ມເີ ຊວປະສາດທ່ ີ ເຮດັ ໜາຶ້ ທ່ ຄີ ວບຄຸມ ການຫາຍໃຈ ແລະກລິ ຍິ າສະທອຶ້ ນກ່ ຽວກບັ ກາຮກັ ສາການຊງົ ຕວົ ໃນແນວເນງີ້ຶ ຂອງຄນົ ເຮາົ ອກີ ດວຶ້ ຍ. ຂ) ພອນ (Pons): ຢ່ ເທງິ ເມດນັ ລາຂນຶ້ຶ ມາເປັນທາງຜ່ ານຂອງເສນັຶ້ ປະສາດຈາກໄຂສນັ ຫລງັ ໄປສ່ ສະໝ ອງສ່ ວນອ່ ນໆ, ເປັນທ່ ຮີ ວມຂອງເຊວປະສາດທ່ ກີ ່ ຽວຂອ້ຶ ງກບັ ການໄດຍ້ຶ ນິ ສຽງ, ການຮບັ ສາຜດັ ຈາກບລເິ ວນຫວົ ແລະມບີ ດົ ບາດໃນການຄວບຄຸມການເຄ່ ອນໄຫວເທງິ ໃບໜາຶ້ ອກີ ດວຶ້ ຍ. ຄ) ເຊຣເິ ບລາ (Cerebellum): ມຊີ ່ ເອີນ້ຶ ອີກຢ່ າງໜ່ ງຶ ວ່ າ: ສະໝອງນອ້ຶ ຍ, ຕງັ້ຶ ຢ່ ບລເິ ວນງ່ອນດນົ້ຶ ພດີ ມບີ ດົ ບາດໃນການສາຶ້ ງໃຫກ້ຶ າຶ້ ມເນອຶ້ ຕ່ າງໆທ່ ກີ ່ ຽວຂອຶ້ ງກບັ ການເຄ່ ອນໄຫວຂອງຮ່ າງກາຍສດົ ຊ່ ນ ແລະເກດີ ຄວາມ ພດກີ ນັ . ຖາ້ຶ ຂາດເຊຣເິ ບລາແມ່ ຄນົ ເຮາົ ຈະເກດີ ກະຕຸກກະຕກັ ແລະເກະກະໜາຶ້ ລາຄານ, ເຖງິ ແມ່ ນວ່ າຈະເອາົ ນວິ້ຶ ມຈບັ ທ່ ປີ າຍດັງກຈະເຮດັ ໄດຍຶ້ າກ. ເຊຣເິ ບລາມີ 2 ຊີກຄ ຊີກຊາ້ຶ ຍແລະຊີກຂວາ ເຊ່ ອມຕ່ ເຂາົຶ້ ກນັ ໂດຍອາໄສ ພອນ. 33
3.3. ລະບບົ ປະສາດສ່ ວນນອກ ເປັນລະບບົ ປະສາດທ່ ເີ ຊ່ ອມຕ່ ລະຫວ່ າງສະໝອງ ແລະ ໄຂຫລງັ ກບັ ສ່ ວນຕ່ າງໆການແບ່ ງອອກເປັນ 2 ລະບົບຍ່ ອຍຄ: ລະບບົ ປະສາດໂຊມາຕກິ (Somatic nervous System : SNS) ແລະ ລະບບົ ປະສາດ ອດັ ຕະໂນມດັ (Automatic nervous System : ANS) ລະບບົ ປະສາດສອງຊະນດິ ນມີ້ຶ ບີ ດົ ບາດກ່ ຽວກບັ ພດຶ ຕກິ າດ່ ງັ ນ:ີ້ຶ - ລະບບົ ປະສາດ ໂຊມາຕກິ (SNS) ແມ່ ນລະບບົ ສາດທ່ ເີ ຊ່ ອມຕ່ ລະຫວ່ າງຕວົ ຮບັ ສາຜດັ ທາງຜວິ ໜງັ ແລະ ກາ້ຶ ມເນອຶ້ ລາຍເຂາົ້ຶ ສ່ ລະບບົ ປະສາດສ່ ວນກາງ, ມໜີ າຶ້ ທ່ ຮີ ບັ ຂ່ າວສານຈາກ ຜວິ ໜງັ ແລະ ກາຶ້ ມລາຍ, ເຊ່ ງິ ຖກກະຕຸນຶ້ ຈາກສ່ ງິ ກະທບົ ພາຍນອກແລວ້ຶ ຖ່ າຍທອດໄປສ່ ໄປສ່ ລະບບົ ປະສາດສ່ ວນກາງແລວຶ້ ຮບັ ຂ່ າວສານ ຈາກລະບບົ ປະສາດສ່ ວນກາງໄປສ່ ກາຶ້ ມເນອຶ້ ລາຍ ແລະ ບລເິ ວນຜວິ ໜງັ ທ່ ຮີ ບັ ສາຜດັ ,ດ່ ງັ ນນັ້ຶ , ເຮາົ ສະຫລຸບໄດວຶ້ ່ າ ລະບບົ ປະສາດໂຊມາຕກິ ຄວບຄຸມການທາງານຂອງກາ້ຶ ມເນອ້ຶ ລາຍ ແລະ ຄວາມຮສ້ຶ ກຶ ຕາມຜວິ ໜງັ . - ລະບບົ ສາດອດັ ຕະໂນມດັ (ANS) ແມ່ ນລະບບົ ປະສາດທ່ ເີ ຊ່ ອມຕ່ ລະຫວ່ າງລະບບົ ປະ ສາດກບັ ກາຶ້ ມ ເນອ້ຶ ລຽບ, ກາ້ຶ ມເນອຶ້ ຫວົ ໃຈ ແລະ ລະບບົ ຕ່ ອມ, ດ່ ງັ ນນັ້ຶ ລະບບົ ປະສາດອດັ ຕະໂນມດັ ນຈີຶ້ ່ ງຶ ເປັນລະບບົ ທ່ ກີ ານທາ ງານຂອງມ່ ານຕາ, ຕ່ ອມ ແລະ ອະໄວຍະຕ່ າງໆໃນຮ່ າງກາຍຂອງຄນົ ເຮາົ ເປັນສ່ ວນຫລາຍ (ເບ່ ງິ ຮບສະແດງການ ທາງານຂອງລະບບົ ປະສາດອດັ ຕະໂນມດັ ) ລະບບົ ປະສາດອດັ ຕະໂນມດັ ຈະແຍກອອກຈາກສະໝອງ ຫລໄຂ ສນັ ຫລງັ ໂດຍເຊ່ ອມຕ່ ກບັ ຈລຸ ງັ ປະສາດຕວົ ໜ່ ງຶ ແລວຶ້ ຈ່ ງຶ ຕ່ ໄຍໄປສ່ ອະໄວຍະວະຕ່ າງໆເຫລ່ າົ ນນັຶ້ . ສ່ ວນປະສາດໂຊ ມາຕກິ ບ່ ໄດຜ້ຶ ່ ານປະສາດຕວົ ເຊ່ ອມ. -ລະບບົ ປະສາດອດັ ຕະໂນມດັ ແບ່ ງອອກເປັນ 2 ສາຍຄ: ກ. ສາຍ ຊມິ ພາເທຕກິ ດວີ ເີ ຊນິ (Sympathetic division) ຂ. ສາຍ ພາຣາຊມິ ພາລາຕກິ ດວີ ເີ ຊນິ (Parasympathetic division) ຮບທ່ ີ 20 : ຮບສະແດງການເຮດັ ວຽກຂອງສາຍ ຊມິ ພາລາຕກິ ດວີ ເີ ຊນິ ແລະ ສາຍພາຣາຊມິ ພາລາຕກິ ດວີ ເີ ຊນິ ແຫ່ ງທ່ ມີ າ : thombiology30.wikispaces.com/Nervous+System 34
ການເຮດັ ວຽກຂອງປະສາດອດັ ຕະໂນມດັ ສອງສາຍນຈີ້ຶ ະເປັນໄປໃນລກັ ສະນະກງົ ກນັ ຂາ້ຶ ມຄ: ຖາຶ້ ສາຍ ໜ່ ງຶ ກະຕຸນຶ້ ໃຫອຶ້ ະໄວຍະວະນນັຶ້ ທາງານແມ່ ນແມ່ ນອກີ ສາຍໜ່ ງຶ ຈະຄອຍລະງບັ . ນອກຈາກນ,ີ້ຶ ຍງັ ພບົ ວ່ າການເຮດັ ວຽກໃນສາຍຊມິ ພາເທຕກິ ຈະເຮດັ ວຽກພອຶ້ ມກນັ ຄ ເມ່ ອສາຍຊມິ ພາເທຕກິ ທາງານແມ່ ນທຸກອະໄວຍະວະທ່ ມີ ນັ ເຊ່ ອມຕ່ ນນັຶ້ ຈະທາງານພອຶ້ ມກນັ ໝດົ ໂດຍມີສາຍໂສແ້ຶ ກງກະລຽນ (Chain of ganglion) ເປັນຕວົ ເຊ່ ອມ, ສ່ ວນພາຍໃນສາຍພາລາຊມິ ເທຕກິ ຈະເຮດັ ໜາຶ້ ທ່ ສີ ່ ງົ ອອກ ເຊ່ ງິ ບ່ ມສີ າຍໂສແຶ້ ກງກະລຽນ. ເມ່ ອພຈິ າລະນາການທາ ງານຂອງອະໄວຍະວະທ່ ກີ ່ ຽວຂອ້ຶ ງຈະເຫນັ ໄດວຶ້ ່ າ ການເຮດັ ວຽກຂອງສາຍຊມິ ພາເທຕກິ ເຮດັ ໃຫເ້ຶ ຮາົ ເກດີ ຄວາມ ຕ່ ນຕວົ , ມພີ າລະກາລງັ ເພ່ ມີ ຂນ້ຶ , ເມ່ ອສະຖານະການເຄ່ ງັ ຕງຶ ຫລ ເກດີ ພະວະສຸກເສນີ ຈະເຮດັ ໃຫເຶ້ ຮາົ ກຽມພອຶ້ ມ ຕ່ ສກ້ຶ ບັ ເຫດການນນັ້ຶ ໆ. ສ່ ວນການທາງານຂອງສາຍຊມິ ພາເທຕກິ ຈະເຮດັ ເຮາົ ມກີ ານສະຫງບົ ລງົ . ດ່ ງັ ນນັຶ້ , ສາຍ ພາຣາຊມິ ພາເທຕກິ ເຮດັ ວຽກຫລາຍໃນເວລາຄນົ ເຮາົ ພກັ ຜ່ ອນ ຫລ ວ່ າຄນົ ເຮາົ ນອນຫລບັ ນນັ້ຶ ເອງ. 35
ບດົ ທີ 4 ສະຕປິ ັນຍາ (Intelligence) 1. ຄວາມໝາຍ ແລະ ປັດໄຈທີ່ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນົ ຕ່ີ ສະຕປິ ັນຍາ 1.1. ຄວາມໝາຍຂອງສະຕປິ ັນຍາ ສະຕປິ ັນຍາ (Intelligence) ມຄີ ວາມໝາຍແຕກຕ່ີ າງກນັ ຕາມແຕ່ີ ລະແນວທາງ ແລະ ທດັ ສະນະທ່ີ ີ ມ່ີ ງສນົ ໃຈໃນເລ່ີ ອງໃດ ເຊີ່ ງິ ຈະເຫນັ ໄດວ້ ີ່ າບີ່ ມຄີ າຈາກດັ ຄວາມໃດທີ່ ມີ ຄີ ວາມສມົ ບູນຄບົ ຖວ້ ນທກດາ້ ນ, ໂດຍທ່ີ ວົ ໄປນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາໄດໃ້ ຫຄ້ ວາມໝາຍໃນແຕີ່ ລະທດັ ສະນະທ່ີ ແີ ບ່ີ ງໄດເ້ ປັນກີ່ ມຄ: ກີ່ ມທີ 1: ສະຕິປັນຍາ ແມີ່ ນຄວາມສາມາດທາງສະໝອງ ເຊ່ີ ນັ : ຄວາມຄດິ , ຄວາມຈີ່ ຈາ, ຄວາມ ຄດິ ຮວມຍອດ ໃນກີ່ ມນີເ້ ຊີ່ ອວ່ີ າສະຕປິ ັນຍາສ່ີ ົງຜນົ ຕ່ີ ຄວາມຄິດຫາເຫດຜນົ ເຊ່ີ ງິ ນາມາຕ່ີ ການມີພດຶ ຕກິ າທີ່ ີມີ ເຫດຜນົ ແລະ ມພີ ດຶ ຕກິ າທີ່ ເີ ໝາະສມົ ຕີ່ ໄປ. ກີ່ ມທີ 2: ສະຕປິ ັນຍາຄ ຄວາມສາມາດໃນການປັບຕວົ ກີ່ ມນມີ້ ຄີ ວາມເຊີ່ ອວີ່ າ ສະຕປິ ັນຍາດຈີ ະສ່ີ ງົ ຜນົ ຕີ່ ຄວາມສາມາດຂອງບກຄນົ ທີ່ ຈີ ະປັບຕວົ ເຂາົ້ ກບັ ສີ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ຫລ ສະຖານະການໃໝີ່ ໆໄດວ້ ີ່ ອງໄວ. ກີ່ ມທີ 3: ສະຕປິ ັນຍາ ຄ ຄວາມສາມາດໃນການແກໄ້ ຂບນັ ຫາ ແລະ ຮຽນຮູ,້ ຄນົ ທີ່ ມີ ສີ ະຕປິ ັນຍາສູງ ຈະມຄີ ວາມສາມາດໃນການແກໄ້ ຂບນັ ຫາ ແລະ ຮຽນຮູໄ້ ດດ້ .ີ ກີ່ ມທີ 4: ສະຕປິ ັນຍາ ຄ ຄວາມສາມາດໃນການຄດິ ແບບຕີ່ າງໆ ໄດແ້ ກີ່ : ຄວາມຄດິ ແບບນາມະທາ, ຄວາມຄດິ ສາ້ ງສນັ . ນອກຈາກນແີ້ ລວ້ ຍງັ ມນີ ັກຈດິ ຕະວທິ ະຍາຫລາຍທ່ີ ານໄດໃ້ ຫຄ້ ວາມໝາຍກ່ີ ຽວກບັ ສະຕປິ ັນຍາໄວ້ ດ່ີ ງັ ນ:ີ້ ອລັ ເຟຣດ ບເີ ນ (Alfred Binet) ໄດໃ້ ຫຄ້ ວາມໝາຍສະຕປິ ັນຍາໄວວ້ ່ີ າ ແມ່ີ ນ ຄວາມສາມາດໃນ ການຄດິ , ການຕດັ ສນິ ໃຈ ແລະ ຄວາມສາມາດໃນການປັບຕວົ ເພ່ີ ອບນັ ລສີ່ ງິ ທີ່ ີ ຕນົ ເອງຕງັ້ ໃຈໄວ.້ ເທແີ ມນ (L. M. Terman) ໄດອ້ ະທບິ າຍວ່ີ າຄວາມໝາຍຂອງສະຕປິ ັນຍາຄ ຄວາມສາມາດໃນການ ຄດິ ຢ່ີ າງເປັນນາມະທາ (Abstract Thinking) ເດວດິ ເວດສະເລີ (David Wechsler) ໄດອ້ ະທບິ າຍສະຕປິ ັນຍາໄວວ້ ່ີ າ ເປັນຄວາມສາມາດຂອງ ບກຄນົ ທ່ີ ສີ ະແດງພດຶ ຕກິ າຢີ່ າງມເີ ຫດຜນົ , ສາມາດຢີ່ ູໃນສງັ ຄມົ ໄດຢ້ ີ່ າງມປີ ະ ສດິ ທພິ າບ. ຄາເຕີ ວີ ກດູ (Cater V Good) ໄດໃ້ ຫຄ້ ວາມໝາຍສະຕປິ ັນຍາວີ່ າ ແມີ່ ນຄວາມສາມາດໃນການ ປັບຕວົ ເອງໃຫເ້ ໝາະສມົ ກບັ ສະຖານະການໃໝີ່ ໆໄດວ້ ີ່ ອງໄວ, ຮຽບຮອ້ ຍ ແລະ ສາມາດນາເອາົ ປະສບົ ການມາ ສາ້ ງການຮຽນຮູ.້ 36
ຈາກຄວາມໝາຍດີ່ ງັ ກ່ີ າວສາມາດສະຫລບໄດວ້ ີ່ າ: ສະຕປິ ັນຍາ ແມີ່ ນຄວາມສາມາດ ຂອງບກຄນົ ໃນ ການຄິດ, ການກະທາ ແລະ ການແກໄ້ ຂບັນຫາຕ່ີ າງໆ ທັງສ່ີ ິງທ່ີ ີເປັນຮູ ບປະທາ ແລະ ນາມະທາໄດຢ້ ີ່ າງມີ ປະສດິ ທພິ າບ. 1.2. ປັດໄຈທ່ີ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນົ ຕີ່ ສະຕປິ ັນຍາ ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາເຊີ່ ອວ່ີ າ ກາມະພນັ ເຮດັ ວຽກກບັ ສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມແຕີ່ ມອີ ດັ ຕາສ່ີ ວນບີ່ ເທ່ີ າົ ກນັ , ບາງ ທ່ີ ານເຊີ່ ອວີ່ າ ກາມະພນັ ມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕ່ີ ສະຕປິ ັນຍາຫລາຍກວ່ີ າສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມ, ແຕ່ີ ມບີ າງທີ່ ານເຊ່ີ ອວ່ີ າສີ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ມອີ ດິ ທພິ ນົ ຫລາຍກວີ່ າກາມະພນັ . 1) ອດິ ທພິ ນົ ຂອງກາມະພນັ ການພິຈາລະນາອິດທພິ ນົ ຂອງກາມະພນັ ກບັ ສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມແຍກເປັນສະຕປິ ັນຍາ A ແລະ ສະຕິ ປັນຍາ B, ສະຕປິ ັນຍາ A ເປັນສີ່ ງິ ທີ່ ຕີ ດິ ຕວົ ມາໂດຍກາເນດີ ຖກການດົ ໂດຍກາມະພນັ , ສີ່ ວນສະຕປິ ັນຍາ B ຈະ ເປັນສະຕປິ ັນຍາທີ່ ເີ ກດີ ຈາກປະຕສິ າພນັ ລະຫວີ່ າງສະຕປິ ັນຍາ A ກບັ ສີ່ ງິ ແວດລອ້ ມ. ຈາກການສກຶ ສາກີ່ ຽວກບັ ອດິ ທພິ ົນຂອງກາມະພນັ ແລະ ສ່ີ ງິ ແວດລອມພົບວ່ີ າ: ບກຄນົ ທີ່ ມີ ຄີ ວາມ ກ່ີ ຽວຂອ້ ງກບັ ກາມະພນັ ຫລາຍເທ່ີ າົ ໃດ, ຈະມລີ ະດບັ ສະຕປິ ັນຍາໃກຄ້ ຽງກນັ ເທ່ີ າົ ນນັ້ , ດີ່ ງັ ການທດົ ລອງກບັ ເດກັ ຝາແຝດທີ່ ລີ ຽ້ ງດູດວ້ ຍການແຍກກນັ ລຽ້ ງ, ພບົ ວີ່ າ ຄີ່ າລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາບ່ີ ແຕກຕີ່ າງກນັ ຫລາຍ ແລະໃນກລະນີ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຂອງພີ່ ແມີ່ ກບັ ລູກຄງີ ມຄີ ່ີ າສາພນັ ສູງກວ່ີ າລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຂອງພ່ີ ແມ່ີ ກບັ ລູກລຽ້ ງ (ລູກບນ ທາ) ທງັ້ ໆທີ່ ພີ ່ີ ແມີ່ ແທກ້ ບ່ີ ໄດກ້ ີ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ໃນການລຽ້ ງດູ ລູກເລຍີ , ທງັ ສອງກລະນນີ ສີ້ ະແດງໃຫເ້ ຫນັ ເຖງິ ອດິ ທິ ພນົ ຂອງກາມະພນັ ທີ່ ມີ ຕີ ີ່ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຂອງບກຄນົ ຫລາຍກວ່ີ າສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມ. ເຈນເຊນ (Jensen,1969) ໄດເ້ ຮດັ ການທດົ ລອງກບັ ເດກັ ໄວຮຽນໃນລະດບັ ປະຖມົ ສກຶ ສາ, ໂດຍໃຊ້ ເວລາ 2 - 3 ເດອນເຖງິ 1 ປີ ຜນົ ການທດົ ລອງປາກດົ ວ່ີ າ ເດກັ ທີ່ ເີ ຂາົ້ ກຽມຄວາມພອ້ ມມຜີ ນົ ສາເລດັ ທາງການ ຮຽນ ແລະ ພດັ ທະນາທາງສະຕປິ ັນຍາບ່ີ ແຕກຕ່ີ າງກນັ ກບັ ເດກັ ທີ່ ບີ ່ີ ໄດເ້ ຂາົ້ ໂຄງການກຽມຄວາມພອ້ ມ. ນອກຈາກນີ້ ຍງັ ມກີ ານສກຶ ສາທີ່ ກີ ີ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຍກົ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຂອງເດກັ ກີ່ ອນໄວຮຽນ, ໃນ ໂຄງການຈດັ ສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມເພີ່ ອກະຕນ້ ພດັ ທະນານການທາງສະຕປິ ັນຍາຂອງເດກັ ເປັນພເິ ສດໂດຍໃຊເ້ ວລາ 1 - 2 ປີ ອກີ ຫລາຍໂຄງການ ເຊີ່ ງິ ປາກດົ ຜນົ ການທດົ ລອງທ່ີ ຄີ າ້ ຍຄກນັ ໝາຍເຖງິ ໃນໄລຍະທີ່ ສີ າເລດັ ໂຄງການທດົ ລອງໃໝີ່ ໆ ຈະສີ່ ງົ ຜນົ ຕີ່ ການຍກົ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຂອງເດກັ ເຫລີ່ າົ ນນັ້ ໄດໃ້ ນລະດບັ ໜ່ີ ງຶ ແຕ່ີ ຜ່ີ ານໄປອກີ ໄລຍະ ໜີ່ ງຶ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຂອງເດກັ ເຫລ່ີ າົ ນນັ້ ຈະກບັ ເຂາົ້ ສີ່ ູລະດບັ ເກ່ີ າົ . ຈາກການທດົ ລອງນີ້ ສະຫລບໄດວ້ ່ີ າ: ສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມບີ່ ສາມາດສ່ີ ງົ ຜນົ ຕີ່ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາ ຂອງບກຄນົ ຫລາຍເທ່ີ າົ ກບັ ອດິ ທພິ ນົ ຂອງກາມະພນັ . ເຈນເຊນ ໄດສ້ ະຫລບວ່ີ າ: ອດິ ທພິ ນົ ທ່ີ ມີ ຕີ ີ່ ສະຕປິ ັນຍາຂອງບກຄນົ ເປັນມາຈາກ ກາມະພນັ 80 ສ່ີ ວນ ຮອ້ ຍ ແລະ ອກີ 20 ສ່ີ ວນຮອ້ ຍເປັນມາຈາກອດິ ທພິ ນົ ຂອງສີ່ ງິ ແວດລອ້ ມ. 2) ອດິ ທພິ ນົ ຂອງສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມ ອດິ ທພິ ນົ ທ່ີ ມີ ຕີ ່ີ ສະຕປິ ັນຍາຂອງບກຄນົ ແບີ່ ງອອກເປັນ 2 ດາ້ ນຄ: ສີ່ ງິ ແວດລອ້ ມທາງຊວີ ະພາບ : ເປັນສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມໃນຂະນະທີ່ ແີ ມ່ີ ຖກພາ ໄດແ້ ກີ່ : ສະພາບ ຮ່ີ າງກາຍຂອງແມ່ີ , ເຊອ້ ພະຍາດຕີ່ າງໆ, ຄວາມເຈບັ ໄຂໄ້ ດປ້ ີ່ ວຍຂອງແມີ່ ຫລສານພດິ ຕ່ີ າງໆ ເຊີ່ ນັ : ສານຕະກ່ີ ວົ , 37
ອາຍແກ໋ດຕີ່ າງໆ, ພາວະການເກດີ ກ່ີ ອນການດົ ທ່ີ ມີ ຜີ ນົ ຕ່ີ ນາ້ ໜກັ ຂອງເດກັ ໃນຕອນເກດີ ທາອດິ ຫລສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມ ໃນຂະນະການເກດີ , ຂະບວນການເກດີ ແບບຜດິ ປົກກະຕິ ເກດີ ຈາກສະພາບຂາດອກົ ຊເີ ຈນທີ່ ໄີ ປລຽ້ ງຮ່ີ າງບ່ີ ພຽງພ, ການໄດຮ້ ບັ ການກະທບົ ກະເທອນທາງສະໝອງຈາກເຄ່ີ ອງມທ່ີ ໃີ ຊໃ້ ນການເກດີ ທ່ີ ມີ ຜີ ນົ ຕ່ີ ພດັ ທະນາການ ທາງສະໝອງຂອງເດກັ , ການຂາດ ສານອາຫານຂອງເດກັ ອ່ີ ອນຈະມຜີ ນົ ຕີ່ ສະຕປິ ັນຍາຂອງບກຄນົ ໃນໄວຕ່ີ ມາ. ສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມທາງສງັ ຄມົ : ໝາຍເຖງິ ຄວາມສາພນັ ຂອງບກຄນົ ທີ່ ຢີ ່ີ ູອອ້ ມຂາ້ ງ, ສ່ີ ການຮຽນຮູ,້ ສີ່ ງິ ຂອງທີ່ ເີ ດກັ ຫລນິ້ ເຊ່ີ ງິ ມຄີ ວາມເຊ່ີ ອວ່ີ າ ສ່ີ ງົ ຜນົ ຕີ່ ພດັ ທະນາການທາງສະຕປິ ັນຍາຂອງເດກັ ໂດຍກງົ , ມກີ ານສກຶ ສາ ປຽບທຽບລະຫວີ່ າງສະຕປິ ັນຍາຂອງເດກັ ທີ່ ຈີ ະເລນີ ເຕບີ ໂຕຢ່ີ ູໃນເມອງ ແລະ ຊນົ ນະບດົ ພບົ ວ່ີ າ ມລີ ະດບັ ສະຕິ ປັນຍາທ່ີ ແີ ຕກຕ່ີ າງກນັ ຢ່ີ າງຊດັ ເຈນ. ແນວໃດກຕາມ, ການສກຶ ສາປຽບທຽບນຍີ້ ງັ ມຂີ ຄ້ ວນຄານງຶ ເຖງິ ປັດໄຈສາຄນັ ດາ້ ນກາມະພນັ ໃຫໄ້ ດຄ້ ຕອ້ ງສຶກສາຈາກເດກັ ທ່ີ ແີ ມ່ີ ທງັ ໃນຕົວເມອງ ແລະ ໃນຊົນນະບດົ ທີ່ ມີ ລີ ະດບັ ສະຕປິ ັນຍາ ທ່ີ ີໃກຄ້ ຽ້ ງກນັ ຫລ ລະດບັ ດຽວກນັ , ທງັ ນີເ້ ພາະວີ່ າຫາກມຄີ ວາມແຕກຕ່ີ າງຂອງລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາ ຂອງພ່ີ ແມ່ີ ທງັ ສອງກີ່ ມຈະບີ່ ສາມາດສະຫລບຜນົ ໄດຢ້ ່ີ າງຊດັ ເຈນວີ່ າ ການທີ່ ເີ ດກັ ໃນຊນົ ນະບດົ ທ່ີ ມີ ີ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຕ່ີ າກວ່ີ າລະດບັ ສະຕິ ປັນຍາຂອງເດກັ ໃນເມອງ, ເກດີ ຈາກອດິ ທພິ ນົ ກາມະພນັ ຂອງພີ່ ແມ່ີ ທີ່ ຢີ ີ່ ູໃນຊນົ ນະບດົ ທີ່ ມີ ລີ ະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຕີ່ າ ກວ່ີ າລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຂອງພ່ີ ແມ່ີ ທ່ີ ຢີ ີ່ ູໃນເມອງ. ສະຫລບໄດວ້ ີ່ າ: ສີ່ງິ ແວດລອ້ ມມສີ ່ີ ວນສີ່ ງົ ເສມີ ແລະ ພດັ ທະນາລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາໃຫສ້ ູງຂນຶ ້ ແລະ ສ່ີງິ ແວດລອ້ ມທ່ີບີ ີ່ ດມີ ຜີ ນົ ໃຫລ້ ະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຕ່ີ າລງົ ໄດ.້ ໃນປັດຈບນັ , ຂສ້ ະຫລບກ່ີ ຽວກບັ ອດິ ທພິ ນົ ທີ່ ມີ ຕີ ່ີ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາທ່ີ ດີ ທີ ີ່ ສີ ດກຄ ການໃຫ້ ຄວາມ ສນົ ໃຈກີ່ ຽວກບັ ທດິ ສະດປີ ະຕສິ າພນັ ລະຫວີ່ າງກາມະພນັ ແລະສີ່ ງິ ແວດລອ້ ມທີ່ ມີ ຜີ ນົ ຕ່ີ ລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຮີ່ ວມ ກນັ ແທນການມ່ີ ງສນົ ໃຈສກຶ ສາວ່ີ າປັດໄຈໃດທ່ີ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນົ ຕີ່ ສະຕປິ ັນຍາເໜອກວີ່ າກນັ 2. ທດິ ສະດຂີ ອງສະຕປີ ັນຍາ ການສກຶ ສາກີ່ ຽວກບັ ສະຕິປັນຍາແບ່ີ ງອອກເປັນ 2 ແນວທາງຄ ແນວທາງທີ່ ີໜີ່ ງຶ ແມີ່ ນເນັນ້ ການສຶກສາ ລກັ ສະນະພດັ ທະນາການຂອງສະຕປິ ັນຍາ ແລະ ແນວທາງທສີ ອງແມ່ີ ນເນນັ້ ການສກຶ ສາອງົ ປະກອບຂອງສະຕິ ປັນຍາໃນສ່ີ ວນທ່ີ ເີ ປັນໂຄງສາ້ ງຂອງສະຕປິ ັນຍາ ເຊ່ີ ງິ ຮວມມດີ ່ີ ງັ ນ:ີ້ 2.1. ທດິ ສະດໜີ ່ີ ງຶ ອງົ ປະກອບ ທດິ ສະດໜີ ່ີ ງຶ ອງົ ປະກອບນີ້ ມຮີ າກຖານທີ່ ເີ ຊີ່ ອວ່ີ າ ສະຕປິ ັນຍາເປັນຜນົ ຮວມຂອງຄວາມສາມາດຕີ່ າງໆ ຂອງບກຄນົ ບີ່ ວີ່ າບກຄົນຈະກະທາກດິ ຈະກາໃດ ເຊີ່ ັນ: ການຄິດ, ການແກໄ້ ຂບັນຫາ,ການຕດັ ສິນໃຈ ເປັນ ສະມດັ ຖະພາບທາງສະໝອງທ່ີ ີມລີ ກັ ສະນະເປັນເອກະພາບ ຫລ ມລີ ກັ ສະນະເປັນອງົ ປະກອບຮວມອນັ ດຽວ ກນັ . ແນວຄວາມຄດິ ຕາມທດິ ສະດີນເີ້ ລີ່ ີມຈາກນກັ ຈດິ ຕະວິທະຍາຄນົ ຝຣີ່ ັງ ອລັ ເຟຣດ ບເີ ນດ(Alfred Binet) ແລະ ທໂີ ອຟິ; ໄຊມອນ (Theophile Simon) ໄດສ້ າ້ ງແບບທດົ ສອບ ເພ່ີ ອແຍກເດກັ ທີ່ ມີ ຄີ ວາມ ຜດິ ປົກກະຕທິ າງສະໝອງອອກຈາກເດກັ ປົກກະຕິ ແລະ ຕີ່ ມາ ລູອວິ ດິ ເອມັ ເທແີ ມນ ແຫີ່ ງມະຫາວທິ ະຍາໄລ 38
ສະແຕນຟອດ ຂອງສະຫະລດັ ອາເມຣກິ າ ໄດນ້ າເອາົ ແບບ ທດົ ສອບນມີ້ າປັບປງຈນົ ເປັນທີ່ ນີ ຍິ ມົ ແລະ ໃຊຢ້ ີ່ າງ ແພີ່ ຫລາຍ ເຊີ່ ງິ ແບບທດົ ສອບນວີ້ ່ີ າ (Stanford - Binet Intelligence Test). 2.2. ທດິ ສະດີສອງອງົ ປະກອບ ທດິ ສະດສີ ອງອງົ ປະກອບນີ້ ມຄີ ວາມເຊີ່ ອວ່ີ າສະຕປິ ັນຍາຂອງມະນດເຮາົ ມີ 2 ອງົ ປະກອບ ຄ: 1) ທດິ ສະດສີ ອງອງົ ປະກອບຂອງ ສະເປີຍແມນ (Charis Spearman) ເຊ່ີ ອວີ່ າ ສະມດັ ຖະພາບທາງ ສະໝອງຂອງມະນດແບີ່ ງອອກເປັນ 2 ອງົ ປະກອບຄ: ອງົ ປະກອບທີ່ ວົ ໄປ (General Factor) ຫລເອນີ້ ວີ່ າ G Factorໝາຍເຖງິ ຄວາມ ສາມາດພນຶ້ ຖານທີ່ ສີ ະໜບັ ສະໜນກດິ ຈະກາຕ່ີ າງໆ ຂອງບກຄນົ ໃຫມ້ ປີ ະສດິ ທພິ າບ ເຊ່ີ ນັ : ຄວາມ ສາມາດທາງຄວາມຄດິ , ການສງັ ເກດ, ການຈີ່ ຈາ ສາລບັ ຜູທ້ ່ີ ມີ ອີ ງົ ປະກອບ G ຕ່ີ າຈະມປີ ະສດິ ທິ ພາບໃນການເຮດັ ກດິ ຈະກາຕີ່ າງໆ ຕ່ີ າໄປ ດວ້ ຍ ອງົ ປະກອບສະເພາະ (Specific Factor) ຫລເອີນ້ ວີ່ າ S Factor ໝາຍເຖງິ ຄວາມ ສາມາດ ສະເພາະຂອງແຕີ່ ລະບກຄນົ ເຊ່ີ ນັ : ຄວາມສາມາດໃນການຄານວນ, ຄວາມສາມາດທາງດາ້ ນສລິ ະປະການດນົ ຕ.ີ .. ອງົ ປະກອບ G Factor ແລະ ອງົ ປະກອບ S Factor ມຄີ ່ີ າຄວາມສາພນັ ຕ່ີ ກນັ ບີ່ ສູງປານໃດໝາຍ ຄວາມວ່ີ າ ບກຄນົ ທີ່ ມີ ີ G Factor ຢີ່ ູໃນລະດບັ ສູງບ່ີ ຈາເປັນຕອ້ ງເຮດັ ວຽກທກຢີ່ າງໄດດ້ ີ ໂດຍສະເພາະວຽກທີ່ ີ ຕອ້ ງໃຊ້ S Factor ໃນລະດບັ ສູງ, ແຕີ່ ຄນົ ທ່ີ ມີ ອີ ງົ ປະກອບ G Factor ຢີ່ ູໃນ ລະດບັ ສູງ ແລະມີ S Factor ຢ່ີ ູ ໃນລະດບັ ສູງດວ້ ຍຈະມຄີ ວາມສາມາດໃນການເຮດັ ວຽກນນັ້ ໄດດ້ .ີ 2) ທີດສະດີອງົ ປະກອບຂອງທ່ີ ານ ແຄດເທວ (Raymond B. Cattel)ແຄດເທວ ໄດແ້ ບີ່ ງ ອົງ ປະກອບສະຕປິ ັນຍາຂອງມະນດອອກເປັນ 2 ອງົ ປະກອບຄ: ອງົ ປະກອບຂອງຟລູອິດ (Fruid Intelligence) ໝາຍເຖງິ ອງົ ປະກອບທີ່ ເີ ປັນການ ຖີ່ າຍ ທອດທາງກາມະພນັ , ເປັນສະມດັ ຖະພາບທາງສະໝອງໃນດາ້ ນທ່ີ ກີ ່ີ ຽວກບັ ການຄດິ ຫາເຫດ ຜນົ , ການຄດິ ແບບ ນາມະທາ ແລະ ຄວາມສາມາດໃນການແກໄ້ ຂບນັ ຫາໂດຍທີ່ ບີ ີ່ ໃຊຜ້ ນົ ຂອງການ ຮຽນຮູກ້ ານໄດຮ້ ບັ ປະສບົ ການ ມາກີ່ ອນ. ອງົ ປະກອບຂອງຄຣສິ ຕນັ ໄລ (Crystallized Intelligence) ເປັນອງົ ປະກອບທ່ີ ເີ ປັນ ຜນົ ມາ ຈາກການຮຽນຮູ ,້ ການໄດຮ້ ບັ ປະສບົ ການ ແລະ ສີ່ ິງແວດລອ້ ມ, ອງົ ປະກອບສະຕປິ ັນຍາ ຄຣດິ ຕນັ ໄລນີ້ ຈະ ສາມາດພດັ ທະນາເພ່ີ ມີ ຂນຶ້ ຂອງອາຍ ແລະ ປະສບົ ການ. 2.3. ທດິ ສະດີຫລາຍອງົ ປະກອບ ທ່ີ ານ ທອນໄດ (Thorndike) ໄດແ້ ບີ່ ງອງົ ປະກອບຂອງສະຕປິ ັນຍາເປັນ 3 ກີ່ ມ ຄ: ອງົ ປະກອບທາງນາມະທາ ເປັນຄວາມສາມາດທາງດາ້ ນການຄິດສ່ີ ວນທີ່ ເີ ປັນນາມະທາ ເຊ່ີ ນັ : ສນັ ຍະລກັ ຕີ່ າງໆ, ຄວາມສາມາດດາ້ ນຄວາມຄດິ , ຄວາມ ເຂາົ້ ໃຈດາ້ ນປັດຊະຍາ ແລະ ສາສະໜາ. ອງົ ປະກອບທາງສງັ ຄມົ ເປັນຄວາມສາມາດຂອງບກຄນົ ທ່ີ ເີ ປັນຄວາມສາມາດໃນການຮຽນຮູ,້ ການ ປັບຕວົ ແລະ ການດາລງົ ຊວີ ດິ ຢ່ີ ູໃນສງັ ຄມົ ຢ່ີ າງມປີ ະສດິ ທພິ າບ. ອງົ ປະກອບທາງເຄີ່ ອງກນົ ຈກັ ເປັນຄວາມສາມາດຂອງບກຄນົ ທີ່ ເີ ຂາົ້ ໃຈໂຄງສາ້ ງຂອງ ເຄ່ີ ອງກນົ ໄກ, ໂຄງສາ້ ງຂອງເຄ່ີ ອງກນົ ຈກັ ຕ່ີ າງໆ. 39
ຕີ່ ມາມນີ ກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາຄນົ ອາເມຣກິ າຊີ່ ທ່ີ ານ ເທສີ ະໂຕນ (Thurstone) ໄດນ້ າວທິ ີ ທາງສະຖຕິ ິ ມາພດັ ທະນາທດິ ສະດີຫລາຍອົງປະກອບນີ້ ເອີນ້ ວີ່ າ Factor Analysis ໂດຍສະຫລບວ່ີ າພນ້ ຖານຂອງ ຄວາມສາມາດທາງສະໝອງຂອງມະນດມີ 7 ດາ້ ນຄ: 1) ຄ ວ າມ ສ າມາດ ທ າງພາສ າ(Verbal Comprehension: V Factor)ໝາຍເຖິງ ຄວາມ ສາມາດທາງດາ້ ນການຮຽນຮູ,້ ຄວາມເຂາົ້ ໃຈໃນການໃຊພ້ າສາ ແລະ ຄວາມສາພນັ ຂອງ ຄາເວາົ້ ຫລ ຄາສບັ ຕີ່ າງໆ. 2) ຄວາມສາມາດທາງຄດິ ຄານວນ (Number: N Factor)ໝາຍເຖງິ ຄວາມສາມາດ ໃນການຄດິ ຄານວນບນັ ຫາ ຫລໂຈດທາງຄະນດິ ສາດ. 3)ຄວາມສາມາດດາ້ ນເຫດຜນົ (Reasoning: R Factor) ໝາຍເຖງິ ຄວາມສາມາດ ໃນການຄດິ ແບບອະນມານ, ຄວາມເປັນເຫດຜນົ ແລະ ຄວາມສາມາດໃນການສະຫລບເຫດການ ຕ່ີ າງໆ. 4) ຄວາມສາມາດທາງດາ້ ນມຕີ ສິ າພນັ (Spatial Relation: S Factor) ໝາຍເຖງິ ຄວາມ ສາມາດໃນການສາ້ ງຈດິ ຕະນາການເປັນການເຫນັ ຄວາມສາພນັ ຂອງສີ່ ງິ ຂອງຕີ່ າງໆ. 5)ຄວາມສາມາດທາງດາ້ ນການຈີ່ ຈາ (Memory: M Factor)ໝາຍເຖງິ ຄວາມສາ ມາດໃນການຈີ່ ຈາ ແລະ ລະນກຶ ໄດໃ້ ນສີ່ ງິ ທ່ີ ບີ ນັ ທກຶ ໄວໃ້ ນຄວາມຊງົ ຈາ. 6)ຄວາມສາມາດທາງດາ້ ນການຮບັ ຮູ ້ (Perceptual: P Factor)ໝາຍເຖງິ ຄວາມ ສາມາດທາງດາ້ ນ ການຮບັ ຮູໄ້ ດຢ້ ່ີ າງວ່ີ ອງໄວ, ແມ່ີ ນຍາໃນລາຍລະອຽດຂອງສີ່ ງິ ທ່ີ ໄີ ດສ້ າຜດັ . 7) ຄວາມສາມາດໃຊຄ້ າສບັ ຢີ່ າງຄີ່ ອງແຄີ່ ວ (Word Fluency: W Factor)ໝາຍເຖງິ ຄວາມ ສາມາດໃນການໃຊຖ້ ອ້ ຍຄາທີ່ ນີ ມິ້ ນວນ, ມ່ີ ວນຫູ ແລະໃຊຄ້ າສບັ ຕ່ີ າງໆໄດຢ້ ່ີ າງຖກຕອ້ ງ. 2.4. ທດິ ສະດໂີ ຄງສາ້ ງສະຕປິ ັນຍາ ທ່ີ ານ ກບິ ຟອດ ໄດແ້ ບີ່ ງໂຄງສາ້ ງທາງສະຕປິ ັນຍາອອກເປັນ 3 ມຕິ ິ ຄ: ມຕິ ທິ ີ 1: ມຕິ ເິ ນອ້ ໃນໃຈຄວາມ ແບີ່ ງອອກເປັນ 4 ລກັ ສະນະຄ: 1) ພາບ (Figural)ຄ ສີ່ ງິ ທີ່ ເີ ປັນຮູບປະທາ ທ່ີ ສີ າມາດສາຜດັ ໄດດ້ ວ້ ຍສາຍຕາ ເຊ່ີ ນັ : ການເຫນັ ວດັ ຖ ຕີ່ າງໆ ແລະ ສາຜດັ ດວ້ ຍຫູ ຄການໄດຍ້ ນິ ສຽງຕີ່ າງໆ 2) ສນັ ຍະລກັ ຕີ່ າງໆ (Symbolic) ເປັນຂມ້ ູນທ່ີ ຢີ ່ີ ູໃນຮູບແບບຂອງເຄ່ີ ອງໝາຍຕີ່ າງໆ ທ່ີ ໃີ ຊສ້ ີ່ ຄວາມ ໝາຍໃຫເ້ ກດີ ຄວາມເຂາົ້ ໃຈພະຍນັ ຊະນະ, ຕວົ ເລກ, ໂນດ້ ເພງ... 3) ພາສາ (Sematic) ເປັນຂມ້ ູນໃນຮູບແບບຖອ້ ຍຄາ, ຮູບພາບທີ່ ມີ ຄີ ວາມໝາຍ 4) ພດຶ ຕກິ າ (Behavioral) ເປັນຂມ້ ນູ ທີ່ ເີ ປັນກລິ ຍິ າທີ່ າທາງທ່ີ ໃີ ຊໃ້ ນປະຕສິ າພນັ ຂອງບກຄນົ , ຄວາມສນົ ໃຈ, ຄວາມເຂາົ້ ໃຈ, ຄວາມຄດິ , ຄວາມເຫນັ , ທດັ ສະນະຄະຕິ ແລະ ຄວາມ ຕອ້ ງການຕີ່ າງໆຂອງ ບກຄນົ ທ່ີ ກີ ີ່ ຽວກບັ ປະຕສິ າພນັ . ມຕິ ທິ ີ 2:ມຕິ ວິ ທິ ກີ ານ ເປັນຂະບວນການທາງສະໝອງແບ່ີ ງເປັນ 5 ລກັ ສະນະຄ: 1) ການຮູ ້ ແລະ ເຂາົ້ ໃຈ (Cognition) ການຮບັ ຮູ ້ ແລະເຂາົ້ ໃຈສ່ີ ງິ ອອ້ ມຕວົ . 2) ການຈີ່ ຈາ (Memory)ຄວາມສາມາດຈີ່ ຈາສ່ີ ງິ ຕ່ີ າງໆ . 3) ການຄດິ ແບບອະເນກໄນ (Divergent Thinking) ເປັນວທິ ກີ ານຄດິ ທ່ີ ຫີ ລາກຫລາຍ ຮູບແບບ ທີ່ ເີ ປັນພນ້ ຖານຂອງການຄດິ ສາ້ ງສນັ . 40
4) ການຄດິ ແບບເອກະໄນ (Convergent Thinking) ເປັນການຄດິ ທ່ີ ມີ ຄີ າຕອບ. 5) ການປະເມນີ ຄ່ີ າ (Evaluation) ໝາຍເຖງິ ການຕດັ ສນິ ໃຈໂດຍຢຶດຖຄວາມຖກຕອ້ ງເໝາະສມົ ແລະ ຄວາມປາຖະໜາເປັນເກນ. ມຕິ ທິ ສີ າມ: ມຕິ ິຜນົ ຂອງຄວາມຄດິ (Product) ໝາຍເຖງິ ສ່ີ ງິ ທີ່ ໄີ ດຈ້ າກການຄດິ ເຊ່ີ ງິ ແບ່ີ ງອອກ ເປັນ 6 ລກັ ສະນະຄ: 1) ໜີ່ ວຍ (Units) ຄສ່ີ ງິ ທີ່ ຮີ ວມຕວົ ເປັນໜີ່ ງຶ ດຽວທ່ີ ມີ ລີ ກັ ສະນະສະເພາະຕວົ ເຊ່ີ ນັ : ລດົ , ຄົນ, ສດັ ເປັນຕນົ້ . 2) ພວກ ຫລ ກີ່ ມ (Classes) ຄກ່ີ ມຂອງໜ່ີ ວຍຕີ່ າງໆ ທ່ີ ມີ ຄີ ນສມົ ບດັ ຮີ່ ວມກນັ ຫລຄາ້ ຍຄ ກນັ ເຊີ່ ນັ : ສດັ ປີກ, ສດັ ນາ້ , ສດັ ບກົ ເປັນຕນົ້ . 3) ຄວາມສາພນັ (Relation)ໝາຍເຖງິ ການເຊີ່ ອມຕ່ີ ຂມ້ ູນຈາກໜ່ີ ວຍ, ກີ່ ມ, ພວກ, ລກັ ສະນະຫລກັ ເກນຕ່ີ າງໆ ທ່ີ ສີ ະແດງຄວາມສາພນັ ໃນຮູບມະໂນທດັ ເຊ່ີ ນັ : ຄວາມເໝອນກນັ , ຄວາມແຕກຕ່ີ າງກນັ , ການ ປຽບທຽບ, ຫລາຍໜອ້ ຍກວີ່ າກນັ . 4) ລະບບົ (System) ໝາຍເຖງິ ໂຄງສາ້ ງຂອງໜ່ີ ວຍ, ພວກຂມ້ ູນທີ່ ມີ ຄີ ວາມສາພນັ ອນັ ຊບັ ຊອ້ ນ, ອາດ ຢີ່ ູໃນຮູບແບບຂອງທດິ ສະດ,ີ ຫລກັ ການ ຫລກດົ ເກນຕ່ີ າງໆ 5) ການແປຮູບ (Transformation) ໝາຍເຖງິ ການປ່ີ ຽນແປງຂມ້ ນູ ຈາກລກັ ສະນະເດມີ ໄປສ່ີ ູຮູບ ແບບ ໃໝີ່ . 6) ການປະຍກ (Implications) ໝາຍເຖງິ ການອະທບິ າຍ, ການປຽບທຽບ, ການເຂາົ້ ໃຈເພີ່ ອ ປະຍກໃຊໃ້ ນການຄາດຄະເນຫລການກະຕວງ. 2.5. ທດິ ສະດປີ ັນຍານຍິ ມົ ທດິ ສະດນີ ີເ້ ປັນແນວຄວາມຄດິ ຂອງນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາເຢຍລະມນັ 3 ຄນົ ເຊີ່ ງິ ນາໂດຍ ແມກັ ເວີ ທ າຍ ເມີ (Max Wertheimer), ໂ ວ ແ ກ ງ ໂຄ ເລີ (Wolfgang Köhler) ແ ລ ະ ເຄີ ດ ຄ ອ ບ ກ າ(Kurt Koffka) ຫລ ເອີນ້ ວີ່ າ ກີ່ ມນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາເກດັ ສະຕນັ . ທດິ ສະດີປັນຍານຍິ ມົ ນີມ້ ຫີ ລກັ ເກນວີ່ າ ໃນການ ຮຽນຮູ ້ ຫລໃນການແກໄ້ ຂບນັ ຫານນັ້ , ອນິ ຊີຈະ ຮບັ ຮູສ້ ່ີ ງິ ກະຕນ້ ຫລໂຄງສາ້ ງຂອງປັນຍາ ໂດຍສີ່ ວນຮວມທງັ ໝົດທກແງ່ີ ມມສາກີ່ ອນ ເອີ້ນວີ່ າສີ່ ວນ ຮວມທ່ີ ີມີຄວາມໝາຍຈາກນັນ້ ຈີ່ ຶງສຶກສາຫາຄວາມສາພັນຂອງ ສີ່ ວນຍ່ີ ອຍໆ ຈນົ ກະທງັ້ ເກີດຄວາມຄດິ ຫລເຫນັ ຊ່ີ ອງທາງໃນການແກໄ້ ຂບນັ ຫາ ເອນີ້ ວ່ີ າ ການຢີ່ ັງເຫນັ ໂດຍ ສະຫລບວ່ີ າ “ສ່ີ ວນຮວມມີ ຄີ່ າກວ່ີ າສີ່ ວນຍ່ີ ອຍຮວມກນັ ”. ການຮຽນຮູແ້ ບບຢີ່ ັງເຫນັ ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາກ່ີ ມນໄີ້ ດທ້ າການທດົ ລອງກ່ີ ຽວກບັ ການຮຽນຮູ ້ ແບບຢີ່ ັງ ເຫນັ ທີ່ ມີ ຊີ ີ່ ສຽງຫລາຍແມ່ີ ນການທດົ ລອງຂອງ ໂຄເລ.ີ ທ່ີ ານໄດທ້ ດົ ລອງພດຶ ຕກິ າການແກ້ ໄຂບນັ ຫາຂອງລງີ ຊມີ ແພນຊີ ຊ່ີ ສລະຕານໂດຍຈບັ ເອາົ ລງີ ທ່ີ ກີ າລງັ ຫວິ ໃສີ່ ໃນຄອກ. ການທດົ ລອງຄງັ້ ທໜີ ີ່ ງຶ ເອາົ ກວ້ ຍແຂວນໄວທ້ ີ່ ເີ ພດານໃນໄລຍະສູງທ່ີ ລີ ງີ ຢບ້ ີ່ ເຖງິ , ພາຍໃນ ຄອກມແີ ກດັ ໄມໃ້ ຫຍ່ີ ພສມົ ຄວນໜີ່ ງຶ ແກດັ , ລງີ ສລະຕານມຄີ ວາມຫວິ ເມ່ີ ອເຫນັ ກວ້ ຍກພະຍາຍາມ ກະໂດດຢເ້ ອາົ ກວ້ ຍແຕ່ີ ກ ກະໂດດບີ່ ເຖງິ . ສລະຕານຍ່ີ າງໄປອອ້ ມໆ ຄອກ ແລະໃນທ່ີ ສີ ດ ສລະຕານ ກຍູແ້ ກດັ ໄມເ້ ຊີ່ ງິ ກບັ ກວ້ ຍທີ່ ແີ ຂວນທີ່ ີ ແຂວນຢີ່ ູແລວ້ ປີນຂນຶ້ ແກດັ ໄມຢ້ ເ້ ອາົ ກວ້ ຍມາກນິ . 41
ການທດົ ລອງຄັງ້ ທສີ ອງ ກທາການທດົ ລອງຄເກ່ີ າົ ແຕ່ີ ຈດບ່ີ ອນແຂວນກວ້ ຍຈະສູງຂຶນ້ ໄປ ກວ່ີ າເກີ່ າົ ແລວ້ ເອາົ ແກດັ ໄມຄ້ ເກ່ີ າົ ມາປະໄວຫ້ ລາຍແກດັ , ສລະຕານທີ່ ຫີ ວິ ເມີ່ ອເຫນັ ກວ້ ຍກຈະພະ ຍາຍາມກະໂດດຢເ້ ອາົ ກວ້ ຍແຕ່ີ ກບີ່ ເຖງິ , ສລະຕານຍີ່ າງໄປຍີ່ າງມາໃນທ່ີ ສີ ດກຍກົ ແກດັ ມາຊອ້ ນກນັ ແລວ້ ປີນຂນຶ້ ຢເ້ ອາົ ກວ້ ຍມາກນິ ໄດ.້ ການທດົ ລອງນສີ້ ະແດງເຖງິ ລງີ ໄດໃ້ ຊປ້ ັນຍາແກໄ້ ຂບນັ ຫາ ສາມາດພຈິ າລະນາສ່ີ ງິ ຮອບຕວົ ແລະຮູຈ້ ກັ ພຈິ າລະນາຫາຄວາມສາພນັ ລະຫວ່ີ າງສ່ີ ງິ ກະຕນ້ ປະສມົ ປະສານກບັ ປະສບົ ການເດມີ ເຊ່ີ ງິ ໃນຕອນທາອດິ ລງີ ໃຊ້ ເວລາ ແລະຄວາມພະຍາຍາມລອງຜດິ ລອງຖກຢ່ີ ູພສມົ ຄວນ. ໃນທ່ີ ສີ ດ ລີງກເກດີ ການຢ່ີ ັງເຫນັ ຂນຶ້ ມາໄດວ້ ່ີ າ ຈະ ເອາົ ກວ້ ຍກນິ ດວ້ ຍວທິ ໃີ ດ ຈາກນນັ້ ກສາມາດເອາົ ກວ້ ຍມາ ກນິ ໄດທ້ ກໆຄງັ້ . ຮູບທີ 21 : ການທດົ ລອງການແກໄ້ ຂບນັ ຫາຂອງລງີ ແຫີ່ ງທີ່ ມີ າ : http://www.nana-bio.com/e-learning/ Behavior/Reasoning.html ອງົ ປະກອບທີ່ ສີ ີ່ ງົ ເສມີ ການຮຽນຮູແ້ ບບຢ່ີ ັງເຫນັ : 1) ສ່ີ ງິ ກະຕນ້ ແລະແຮງຈງູ ໃຈ: ເປົາ້ ໝາຍຂອງການຮຽນຮູເ້ ປັນສ່ີ ງິ ສາຄນັ ຕີ່ ແຮງຈງູ ໃຈ ໃຫເ້ ກດີ ຄວາມຄດິ 2) ປະສບົ ການ, ການສາ້ ງປະສບົ ການ : ເປັນພນ້ ຖານສາຄນັ ຂອງການຄດິ ແກໄ້ ຂບນັ ຫາໃນສະຖາ ນະການໃ ໝ່ີ ໆ. 3) ຄວາມສາພນັ ຂອງສ່ີ ງິ ແວດລອ້ ມ: ສ່ີ ງິ ກະຕນ້ ຢີ່ ູໃນໄລຍະທີ່ ເີ ໝາະສມົ ໃນການເຊີ່ ອມໂຍງ ຄວາມສາພນັ ກບັ ບນັ ຫາ. 3. ການທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາ ໃນປີ 1889 ທ່ີ ານ ເຊີ ຟຣານຊດິ ກຕນັ (Sir Francis Galton) ນກັ ຊວີ ະສະຖຕິ ຄິ ນົ ອງັ ກດິ ເປັນ ຜູລ້ ິເລີ່ ມິ ສກຶ ສາຄວາມແຕກຕ່ີ າງດາ້ ນຄວາມສາມາດຂອງບກຄນົ ແລະ ໄດສ້ ະຫລບວີ່ າ ຄວາມ ສາມາດສະຕິ ປັນຍາເປັນຄນລກັ ສະນະທີ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ການຖີ່ າຍທອດມາທາງກາມະພນັ , ໃນທດັ ສະນະ ຂອງທີ່ ານເຫນັ ວີ່ າ ບກຄນົ ທ່ີ ີ ມຄີ ວາມສາມາດຕີ່ າ ແມີ່ ນບກຄນົ ທີ່ ມີ ຄີ ວາມສາມາດໃນການຮບັ ຮູທ້ າງ ປະສາດສາຜດັ ບີ່ ໄດດ້ ີ, ຍອ້ ນແນວນນັ້ ທີ່ ານເຫນັ ວີ່ າແບບທດົ ສອບການວດັ ການຈາແນກການຮບັ ຮູ ້ ທາງປະສາດສາຜດັ ຄ ແບບທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາ ທ່ີ ແີ ທຈ້ ງິ . 42
3.1. ແບບທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາລາຍບກຄນົ ການທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາບກຄນົ ນີ,້ ຜູດ້ າເນນີ ການທດົ ສອບຢ່ີ າງຖກຕອ້ ງຈະເຮດັ ໃຫຜ້ ນົ ການທດົ ສອບມຄີ ວາມທ່ີ ຽງຕງົ (validity) ຄວາມເຊີ່ ອໝນັ້ (Reliability) ເພີ່ ອປອ້ ງກນັ ຄວາມ ຜດິ ພາດໃນການນາ ຜນົ ການທດົ ສອບໄປໃຊໃ້ ຫເ້ ກດີ ປະໂຫຍດ. 1) ແບບທດົ ສອບສະຕິປັ ນຍາຂອງ ທີ່ ານ ອານເຟຣດ ບີເນທ(໌ Alfred Binet) ໃນປີ 1904 ຜູ ້ ບລຫິ ານການສກຶ ສາຂອງປະເທດຝຣ່ີ ງັ ໄດໃ້ ຫຄ້ ວາມສນົ ໃຈຕີ່ ບນັ ຫາກີ່ ຽວກບັ ເດກັ ຮຽນຊາ້ , ໄດຈ້ ດັ ຕງັ້ ສະຖາບນັ ສາລບັ ພດັ ທະນາເດກັ ທ່ີ ມີ ບີ ນັ ຫາເຫລີ່ າົ ນຂີ້ ນຶ້ ເປັນພເິ ສດ, ທ່ີ ານ ອານເຟຣດ ບເີ ນ ເຊີ່ ງິ ເປັນນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາທ່ີ ມີ ີ ຊ່ີ ສຽງ ໄດຮ້ ບັ ການມອບໝາຍໃຫຫ້ າວທິ ກີ ານແຍກເດກັ ທ່ີ ມີ ບີ ນັ ຫາການ ຮຽນຊາ້ ອອກຈາກເດກັ ປົກກະຕິ ແລະ ໃນປີ 1905 ທ່ີ ານ ອານເຟຣດ ບເີ ນ ໄດຮ້ ່ີ ວມມກບັ ທີ່ ານ ໄຊມອນສາ້ ງແບບທດົ ສອບ ເອນີ້ ວ່ີ າ Binet Simon Scale ເພີ່ ອວດັ ຄວາມແຕກຕ່ີ າງລະຫວີ່ າງເດກັ ປົກກະຕກິ ບັ ເດກັ ຮຽນຊາ້ , ແບບທດົ ສອບຊດນປີ້ ະກອບດວ້ ຍຄາ ຖາມເນນັ້ ໜກັ ທາງດາ້ ນພາສາກີ່ ຽວ ກບັ ເຫດຜນົ (Reasoning) ການຕດັ ສນິ ໃຈ (Judgment) ແລະຄວາມ ເຂາົ້ ໃຈ (Compre-hension) ແບບທດົ ສອບຊດນປີ້ ະກອບດວ້ ຍແບບທດົ ສອບຍີ່ ອຍໆ ຈານວນ 30ຂ.້ 2) ແບບທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາຂອງ ທີ່ ານ ເທີແມນ (LM. Terman) ໃນປີ 1916 ທ່ີ ານ ເທແີ ມນ ນກັ ຈດິ ຕະວທິ ະຍາແຫີ່ ງມະຫາວທິ ະຍາໄລສະແຕນຟອດ ສະຫະລດັ ອາເມຣິກາໄດນ້ າ ແບບທດົ ສອບຂອງທ່ີ ານ ບເີ ນມາປັບປງແກໄ້ ຂເອນີ້ ວີ່ າ The Stanford - Binet Test ແລະຕີ່ ມາໄດ້ ມກີ ານພດັ ທະນາປັບປງຂນຶ້ ອີກ ຫລາຍຄງັ້ ຈນົ ກາຍເປັນທີ່ ຮີ ູຈ້ ກັ ຢ່ີ າງແພີ່ ຫລາຍໃນປັດຈບນັ . 3) ແບບທດົ ສອບສະຕິປັນຍາຂອງ ທ່ີ ານ ເດວດິ ເວດສະເລີ (David Wechsler) ໃນປີ 1929 ທ່ີ ານ ເດວິດ ເວດສະເລີ ໄດສ້ າ້ ງແບບທົດສອບສະຕິປັນຍາສາລັບຜູໃ້ ຫຍ່ີ ຂນຶ້ ເອີນ້ ວ່ີ າ Wechsler Adult Intelligence Scale ຫລທ່ີ ຮີ ູ ຈ້ ກັ ໃນຊ່ີ ວີ່ າ WAIS ແບບທດົ ສອບຊດນີ້ ຖວີ່ າເປັນ ແບບທດົ ສອບມາດຕາ ຖານສາລບັ ຜູໃ້ ຫຍ່ີ . ແບບທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາຂອງທີ່ ານ ເວດສະເລີ ໄດແ້ ບີ່ ງຕາມລະດບັ ອາຍມີ 3 ສະບບັ ຄ: 1) Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS) ໃຊ້ທົດສອບບກຄົນອາຍ 16 -75 ປີ , ເວລາດາເນນີ ການທດົ ສອບປະມານ 1 ຊ່ີ ວົ ໂມງ 2) Wechsler Intelligence Scale For Children (WISCR) ໃຊທ້ ດົ ສອບເດກັ ອາຍ 6 - 15 ປີ 11 ເດອນ, ໃຊເ້ ວລາໃນການທດົ ສອບ 1 ຊີ່ ວົ ໂມງ 3) Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence (WPPSI) ໃຊທ້ ດົ ສອບ ເດກັ ອາຍ 4 ປີເຖງິ 6 ປີ 6 ເດອນ. 3.2. ແບບທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາເປັນກ່ີ ມ ແບບທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາເປັນກີ່ ມນນັ້ ສາ້ ງຂນຶ້ ເພີ່ ອທດົ ສອບກີ່ ມຂອງບກຄນົ ມຈີ ດດຄີ : ຜູດ້ າເນນີ ການ ທດົ ສອບບີ່ ໄດຮ້ ບັ ການເຝິກຝົນທກັ ສະຫຍງັ ຫລາຍ, ແບບທດສອບທ່ີ ມີ ຊີ ່ີ ສຽງແມ່ີ ນແບບທດົ ສອບຄວາມຖະໜດັ ດາ້ ນວຊິ າການ (Scholastic Aptitude Test: SAT) ແບບທດົ ສອບລກັ ສະ ນະນີໃ້ ຊສ້ າລບັ ວດັ ຄວາມ ສາມາດຫລາຍໆດາ້ ນ ເຊ່ີ ນັ : ການຄດິ ຄານວນ, ການຄດິ ທາງນາມະທາ, ຄວາມສາມາດດາ້ ນມຕິ ສິ າພັນ ແລະ 43
ຄວາມສາມາດດາ້ ນເຄີ່ ອງຈກັ ກນົ , ຜນົ ຂອງແບບທດົ ສອບຈະແຍກອອກມາເປັນຄວາມສາມາດໃນແຕ່ີ ລະດາ້ ນ ໂດຍ ບີ່ ຕອ້ ງນາມາຮວມແລວ້ ຫາຄີ່ າອ່ີ ນໆອກີ . ຄວາມຖະໜດັ (Aptitude) ເປັນຄວາມສາມາດຂອງບກຄນົ ທີ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະສະເພາະຕວົ , ບາງເທີ່ ອ ເອນີ້ ວ່ີ າ “ພອນສະຫວນັ ” ເມີ່ ອໃດນາມາປະສມົ ປະສານກບັ ປະສບົ ການຈະເກດີ ການຮຽນຮູ ້ ທ່ີ ມີ ປີ ະສດິ ທພິ າບ ຍ່ີ ງິ ຂນຶ້ , ເປັນຜນົ ໃຫກ້ ານຄດິ , ການຕດັ ສນິ ໃຈ ແລະ ການກະທາຂອງບກຄນົ ມີ ປະສດິ ທພິ າບອນັ ເປັນລກັ ສະນະ ສະເພາະຕວົ . ປັດຈບນັ ໄດນ້ າແບບທດົ ສອບວດັ ຄວາມຖະໜດັ ມາໃຊໃ້ ນການຄດັ ເລອກບກຄນົ ເຂາົ້ ສກຶ ສາໃນ ລະດບັ ມດັ ທະຍມົ ສກຶ ສາໃນສາຂາວຊິ າຊບີ ແລະ ຍງັ ໃຊໃ້ ນການຄດັ ເລອກເຂາົ້ ຮຽນລະດບັ ມະຫາວທິ ະຍາໄລທ່ີ ີ ເປັນສາຂາວຊິ າສະເພາະ ເຊ່ີ ນັ : ແພດ, ວສິ ະວະກອນ ຄູ, ພະຍາບານ ແລະ ອີ່ ນໆ ແລະ ໃຊໃ້ ນການຄດັ ເລອກ ບກຄນົ ເຂາົ້ ເຮດັ ວຽກໃນລະບບົ ລາດຊະການ ແລະ ອງົ ການວຊິ າ ຊບີ ຕີ່ າງໆອກີ ດວ້ ຍ. ເກນໃນການວດັ ສະຕປິ ັນຍາ (Intelligence Quotient) ເກນໃນການວັດສະຕິປັ ນຍາໝາຍເຖິງການການົດຄ່ີ າລະດັບສະຕປິ ັ ນຍາຂອງບກຄົນທ່ີ ີເອີນ້ ວ່ີ າ Intelligence Quotient (IQ) ເປັນຄ່ີ າລະດບັ ຄວາມສະຫລາດຂອງບກຄນົ ດວ້ ຍການນາເອາົ ຄ່ີ າທີ່ ໄີ ດຈ້ າກ ແບບທດົ ສອບເອນີ້ ວ່ີ າອາຍສະໝອງ (Mental Age : MA) ມາປຽບທຽບກບັ ອາຍຈງິ (Chronological Age : CA) ຄ່ີ າທ່ີ ໄີ ດເ້ ອນີ້ ວ່ີ າເປັນເກນສະຕປິ ັນຍາໂດຍໃຊສ້ ູດການຄານວນດ່ີ ງັ ນ:ີ້ ������������������������������������ ������������������ ������������ = ������������������������������������������������������������������������������ ������������������ × ������������������ ຕວົ ຢ່ີ າງນກັ ສກຶ ສາຄນົ ໜີ່ ງຶ ອາຍ 20 ປີເຮດັ ແບບທດົ ສອບສະຕປິ ັນຍາໄດເ້ ທີ່ າົ ກບັ ອາຍສະໝອງ 22 ປີ ສະນນັ້ ຄ່ີ າ IQ ຂອງນກັ ສກຶ ສາຄນົ ນຄີ້ : 22 IQ = 20 × 100 = 110 ສະນນັ້ IQ ຂອງນກັ ສກຶ ສາມຄີ ີ່ າເທີ່ າົ ກບັ 110 ເມ່ີ ອປຽບທຽບລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາ ເຫນັ ວ່ີ າ ຢ່ີ ູໃນ ລະດບັ ສະຫາດ. 44
4. ລະດບັ ແລະ ຄນປະໂຫຍດຂອງສະຕປິ ນັ ຍາ 4.1. ລະດບັ ສະຕບິ ນັ ຍາ ການຈດັ ແບ່ີ ງລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາທ່ີ ກີ ີ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ຊະນດິ ຂອງວຽກອາຊບີ ທ່ີ ບີ ກຄນົ ສາມາດເລອກ ປະກອບອາຊບີ ໄດໂ້ ດຍທ່ີ ວົ ໄປສາມາດແບີ່ ງລະດບັ ສະຕປິ ັນຍາຄ: ຕາຕະລາງລະດບັ ສະຕບິ ນັ ຍາ ລະດບັ IQ ຄວາມໝາຍ ຄວາມສາມາດ ຊະນດິ ຂອງວຽກອາຊບີ 140ຂນຶ້ ໄປ ອດັ ສະລຍິ ະ ສາມາດສາເລດັ ປະລນິ ຍາເອກ ເປັນຜູນ້ າວຊິ າຊບີ ຕ່ີ າງໆ ເປັນ ນກັ ວທິ ະຍາສາດຊນັ້ ສູງ 120 139 ສະຫລາດຫລາຍ ສາມາດສາເລດັ ປະລນິ ຍາຈາກ ມະຫາວທິ ະຍາໄລ ເຮດັ ວຽກຊນັ້ ສງູ , ນກັ ບນັ ຊ,ີ ແພດ,ຄູ ທະນາຍຄວາມ, ນກັ ຂີ່ າວ 110-119 ສະຫລາດ ສາມາດສາເລດັ ວທິ ະຍາໄລ, ມໂີ ອກາດຈບົ ຄນົ ຂາຍເຄ່ີ ອງຕາມຮາ້ ນໃຫ່ີ ຍໆ ມະຫາວທິ ະຍາໄລ ນກັ ສລິ ະປິນ 90-109 ປານກາງ ສາມາດຈບົ ມດັ ທະຍມົ ສກຶ ສາ ຊີ່ າງເຄີ່ ອງຍນົ ,ເຮດັ ວຽກອາຊບີ ທ່ີ ໃີ ຊ້ ຄວາມຊານານທາມະດາໄດ,້ ຕາຫລວດ ຊ່ີ າງໄມ ້ 80-94 ຕ່ີ າກວີ່ າປົກກະຕິ ເຮດັ ວຽກທີ່ ໃີ ຊສ້ ມີ ບີ່ ສູງປານໃດ, ຄາ້ ຂາຍ ກາມະກອນ, ຊ່ີ າງຕດັ ຜມົ ເລກັ ໆນອ້ ຍໆ 70-79 ຂອ້ ນຂາ້ ງ ປັນຍາອີ່ ອນ ໂອກາດທ່ີ ຈີ ະຈບົ ຫລບີ່ ຈບົ ຊນັ້ ປະຖມົ ກາມະກອນ, ລກູ ຈາ້ ງ 69 ລງົ ມາ ປັນຍາອ່ີ ອນ ຕອ້ ງສອນເປັນພເິ ສດຈ່ີ ງິ ອ່ີ ານອອກ ຂຽນໄດ້ ເຮດັ ວຽກທ່ີ ບີ ີ່ ໄດໃ້ ຊຄ້ ວາມຄດິ ຫລສມີ 50 - 68 ໂງີ່ ຕອ້ ງສອນຫລາຍໆຈີ່ ງຶ ສາມາດເຮດັ ໄຮ່ີ ເຮດັ ສວນໄດ້ 25 - 49 ໂງີ່ ງ່ີ າວ ມຄີ ວາມສາມາດເທ່ີ າົ ກບັ ເດກັ 6-7 ປີ 24 ລງົ ມາ ໂງ່ີທ່ີ ສີ ດ ບ່ີ ສາມາດຊ່ີ ວຍເຫອຕນົ ເອງໄດເ້ ລຍີ ຕະຕາລາງທີ 4 : ລະດບັ ຄວາມສະຫາດທາງສະຕປິ ັນຍາ 45
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
