พิธีกรรมศาสนาต่างๆ

1 คูมือการปฏิบตั ศิ าสนพธิ ีเบ้อื งตน

2 คาํ นํา ศาสนพิธี เปนพิธีกรรมทางศาสนาในการนําหลักธรรมคําสอนของศาสนาลงสูการปฏิบัติของศาสนิกชน การปฏิบัติศาสนพิธีท่ีมีความเรียบร%อย สวยงาม และเปนไปในแนวทางเดียวกันจะกอให%เกิดความเลื่อมใสศรัทธาในการบําเพ็ญกุศลตาง ๆ ของผู%ท่ีได%รวมกิจกรรมในพิธีนั้นเกิดการสร%างคุณคาทางด%านจิตใจเพื่อเปนการธํารงรักษาเอกลักษณ4ของชาติและศาสนาการที่พุทธศาสนิกชนโดยเฉพาะอยางย่ิงผู%ที่ทําหน%าท่ีเปนศาสนพิธีกรจําเปนต%องมีแนวปฏิบัติเกีย่ วกบั ศาสนพธิ ีใหเ% ปนไปในแนวทางเดยี วกัน สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสุราษฎร4ธานีเห็นวา ศาสนพิธีเปนสิ่งจําเปนที่จะต%องมีการสืบทอดให%ผ%ูปฏิบัติหน%าท่ีได%มีความรู%ความเข%าใจท่ีถูกต%องตามหลักของพิธีและประเพณีนิยมเพื่อสร%างมาตรฐานการปฏิบัติศาสนพิธีให%ถูกต%องและเปนไปในแนวทางเดียวกัน จึงมีความจําเปนท่ีจะต%องเผยแพรความร%ูด%านการปฏิบัติงานศาสนพิธีให%มีความแพรหลาย ในฐานะเปนหนวยงานภาครัฐทําหน%าที่สนองงานสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย4 ด%านการปฏิบัติงานศาสนพิธีรวมกับหนวยงานตาง ๆ เชนสํานักพระราชวัง เปนต%น จึงได%นําความร%ูและประสบการณ4ในการป ฏิ บั ติ ง า น พิ ธี ไ ป ถ า ย ท อ ด ใ ห% ค น ใ น ชุ ม ช น ไ ด% ใ ช% เ ป น แ น ว ท า ง ใ น ก า ร ป ฏิ บั ติ ใ ห% ถู ก ต% อ งตามโบราณประเพณี และมีความเปนระเบียบเรียบร%อยเหมาะสม รวมทั้งสงเสริมให%หนวยงานภาครัฐมีบุคลากรปฏิบัติกิจกรรม ศาสนพิธีเพ่ิมมากข้ึน และเพ่ือรวมกันอนุรักษ4สืบสานศิลปวัฒนธรรมประเพณีของชาติ ให%มีการสืบทอดเปนมรดกทางวัฒนธรรมอันเปนส่งิ ท่นี าภาคภูมใิ จของประชาชนชาวไทยตลอดไป สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสุราษฎร4ธานี หวังวา “คูมือการปฏิบัติศาสนพิธีเบื้องตน”เลมน้ี จักเปนประโยชน4แกศาสนพิธีกร นักเรียน นักศึกษา และประชาชนท่ัวไปได%ศึกษาและใช%เปนแนวทางในการปฏบิ ตั งิ านศาสนพิธีที่ถูกตอ% งตามโบราณราชประเพณีสบื ไป (นางกฤตษญา ตระบนั พฤกษ)4 วฒั นธรรมจังหวัดสุราษฎร4ธานี

3 ๒ 4 สารบัญ 5 6คาํ นํา 9บทท่ี ๑ ความรเู% กีย่ วกบั ศาสนพธิ ี 15ประเภทของศาสนพิธีทางพระพุทธศาสนา ๑8การเตรียมสถานท่ี 29การเตรียมอุปกรณ4 29การเตรียมบุคลากร ๔2การเตรยี มกําหนดการ 49บทท่ี ๒ การเตรยี มการและการปฏบิ ัติงานศาสนพิธี 49การเตรยี มการกอนการปฏิบตั ิงานศาสนพิธี ๕2การปฏบิ ัตงิ านศาสนพิธี ๕5บทที่ ๓ แนวทางการจัดงานศาสนพิธีกับสถาบันพระมหากษตั ริย4 ๖3วนั จกั รี ๗3วนั ปJยมหาราช ๗3วันเฉลิมพระชนมพรรษา ๗3การถวายผา% พระกฐินพระราชทาน ๗4บทที่ ๔ แนวทางการจดั งานมงคลพิธี ๗4งานกศุ ลพิธี ๗6พธิ ีแสดงตนเปนพทุ ธมามกะ ๘1งานบุญพธิ ี ๘3พิธที ําบุญงานมงคลทั่วไป ๘3พิธีทาํ บญุ งานมงคลเฉพาะงาน ๘6การจัดงานมงคลและอวมงคลในโอกาสเดยี วกัน 98บทที่ ๕ แนวทางการจัดงานอวมงคล 99การขอพระราชทานนํา้ หลวงอาบศพ 100การขอพระราชทานเพลิงศพ ๑๐3บทท่ี ๖ การจดั ทานพิธี ๑๐4การถวายสังฆทาน ๑๐5การถวายผ%ากฐนิ หรอื การทอดกฐนิ ๑08การถวายผา% ปาQ (สามคั คี) ๑๑0ภาคผนวก ๑19คําบูชาพระและคาํ อาราธนาลําดับพดั ยศสมณศักด์ิ ฐานานุกรม เปรียญ ในงานพระราชพิธี-รฐั พธิ ีการใชพ% ัดยศ การถวายอติเรก และการถวายพระพรบรรณานุกรม

4บทท่ี ๑ ความรูเก่ียวกับศาสนพิธี สังคมไทยถือวาศาสนามีความสําคัญตอวิถีการดําเนินชีวิตของคนในสังคม จนกลายเปนวัฒนธรรมประเพณีท่มี ีผลตอความรู%สกึ นึกคดิ ความเชื่อ ความศรทั ธาของประชาชน ดังนั้นศาสนาจึงเปนเครอื่ งยึดเหนี่ยวทางจิตใจในการประพฤติปฏิบัติ เพื่อให%ประชาชนพลเมืองได%ใช%หลักธรรมทางศาสนาท่ีตนนับถือมาเปนเครื่องมือในการประพฤติปฏิบัติตน ให%เกิดประโยชน4ในการพัฒนาจิตใจของตนเอง ครอบครัว ชุมชนสังคม และประเทศชาติ ให%มีความม่ันคงและอยูรวมกันอยางมีความสุข เกิดความสมานฉันท4 แตการท่ีประชาชนพลเมืองจะเข%าถึงหลักธรรมอันเปนแกนแท%ของศาสนานั้น เปนสิ่งที่กระทําได%ยาก เน่ืองจากผลของการกระทํามีลักษณะเปนนามธรรมเชนเดียวกับเรื่องการศึกษาที่จะทําให%ผู%ที่รับการศึกษาได%เกิดปUญญาจริง ๆยอมเห็นผลช%าไมเหมือนการสร%างวัตถุตาง ๆ ท่ีสามารถเห็นผลได%รวดเร็วทันใจ ดังนั้น ศาสนาทุกศาสนาจึงจําเปนต%องมีพธิ ีกรรมทางศาสนาเปนเครื่องมอื ในการให%ศาสนิกชนของตนใช%เปนแนวทางในการปฏบิ ัติกิจกรรมทางศาสนาท่ีมีลักษณะเปนรูปธรรมรวมกัน ปราชญ4ทั้งหลายจึงได%ให%ความสําคัญของศาสนพิธีไว%วา“เปนดังเปลือกของต%นไม% ซ่ึงทําหน%าท่ีหอห%ุมแกนของต%นไม% คือ เนื้อแท%อันเปนสาระสําคัญของศาสนาไว%”ซึ่งเมื่อกลาวให%ถูกต%อง ก็สามารถกลาวได%วา ศาสนพิธีและศาสนธรรมของศาสนาท้ังสองสวนน้ี ยอมมีความสําคัญเสมอกัน ต%องอาศัยซ่ึงกันและกันเพราะหากไมมีศาสนธรรมอันเปนแกนแท%ของศาสนา ศาสนพิธีก็คงจะอยูได%ไมนาน หรอื หากมีเฉพาะศาสนธรรมอนั เปนแกนแท%ของศาสนา แตไมมีศาสนพิธี แกนแทข% องศาสนาก็ยอมอยูได%ไมนานเชนกัน เพราะศาสนิกชนขาดแนวทางในการปฏิบัติกิจกรรมทางศาสนารวมกัน ไมมีสิ่งใดสิง่ หนงึ่ เปนศูนยก4 ลางอันเปนเคร่อื งยึดเหนย่ี วจติ ใจในการที่จะปฏิบตั กิ ิจกรรมรวมกนัความรูเกีย่ วกับศาสนพธิ ี ศาสนพิธีหรือพิธีกรรมของพระพุทธศาสนาเปนส่ิงท่ีชวยหลอเล้ียงศาสนธรรมอันเปนแกนแท%ของพระพุทธศาสนาไว% ดังน้นั การกระทําศาสนพิธีหรือพิธีกรรมตาง ๆ ในทางพระพุทธศาสนา ควรที่จะต%องมีการแนะนําและให%ผู%รวมพิธีได%ศึกษาทําความเข%าใจเก่ียวกับพิธีตาง ๆ ให%ถองแท%ตามหลักการทางพิธีกรรมของพระพุทธศาสนา เพื่อผู%ปฏิบัติจะได%นําไปปฏิบัติได%อยางถูกต%องตามจุดมุงหมายในศาสนพิธีนั้น ๆ เนื่องจากศาสนพิธีจัดเปนวัฒนธรรมและจารีตประเพณีของชาติที่มีการสืบสานกันมาเปนระยะเวลาอันยาวนาน ซึ่งการปฏิบัติศาสนพิธีจะต%องทําให%มีความเปนระเบียบเรียบร%อย สวยงาม เปนไปในแนวทางเดียวกัน เพ่ือกอให%เกิดความเล่ือมใสศรัทธาในการดําเนินกิจกรรมด%านพิธีของศาสนา ซ่ึงถือเปนส่ิงสําคัญของพุทธศาสนิกชนเพราะการดําเนินกิจกรรมของพิธีกรรมตาง ๆ ถือเปนก%าวแรกท่ีมีความเปนรูปธรรมของการก%าวเข%าสูหลักการของพระพุทธศาสนาท่ีเปนการเสริมสร%างคุณคาทางด%านจิตใจ รวมท้ังการธํารงรักษาเอกลักษณ4ของชาติและพระพุทธศาสนา ผ%ูทําหน%าท่ีเปนผ%ูนําในการปฏิบัติงานศาสนพิธีจึงควรมีความรู%ความสามารถและความเข%าใจอยางถูกต%อง เนื่องจากศาสนพิธีเปนการสร%างระเบียบแบบแผนแบบอยางที่พึงปฏิบัติในศาสนานั้น ๆตามหลักการความเช่ือในศาสนาท่ีตนนับถือ เม่ือนํามาใช%ในทางพระพุทธศาสนายอมหมายถึง ระเบียบแบบแผน และแบบอยางท่พี งึ ปฏบิ ัตใิ นพระพุทธศาสนาซึ่งบางทานเรียกวา “พุทธศาสนพธิ ี” ประโยชน'ของศาสนพิธี การปฏิบัติศาสนพิธีที่ถูกต%องเรียบร%อย งดงาม ยอมเพ่ิมพูนความศรัทธาปสาทะแกผ%ูท่ีได%พบเห็น เปนเครื่องแสดงเกียรติยศของเจ%าภาพและผ%ูเข%ารวมพิธีท้ังยังเปนการรักษาวฒั นธรรมประเพณที ่ีดงี ามของชาตไิ ว%

5ประเภทของศาสนพธิ ที างพระพุทธศาสนา ๑) กุศลพิธี คือ พิธีกรรมที่เนื่องด%วยการอบรมเพ่ือความดีงามทางพระพุทธศาสนาเฉพาะตัวบุคคลเชน การแสดงตนเปนพทุ ธมามกะ การเวยี นเทียนในวนั สาํ คญั ทางพระพุทธศาสนาการรักษาศลี ตาง ๆ ๒) บุญพิธี คือ การทําบุญอันเปนประเพณีในครอบครัว ในสังคม เกี่ยวเนื่องกับวิถีชีวิตของสังคมเชน พธิ ที ําบญุ งานมงคล พธิ ีทาํ บุญงานอวมงคล ๓) ทานพิธี คือ พิธีถวายทานตาง ๆ เชน ปาฏิบุคลิกทาน การถวายสังฆทาน การถวาย กฐิน ผ%าปQาผ%าอาบนํา้ ฝน และอ่นื ๆ ๔) ปกิณกพิธี คือ พิธีเบ็ดเตล็ด เกี่ยวกับมารยาทและวิธีปฏิบัติศาสนพิธี เชน วิธีต้ังโตZะ หมูบูชาจัดอาสนะสงฆ4 วิธีวงด%ายสายสิญจน4 วิธีจุดธูปเทียน วิธีแสดงความเคารพ วิธีประเคนของพระสงฆ4 วิธีทอดผ%าบังสุกุล วิธีทาํ หนงั สอื อาราธนาและใบปวารณา วธิ อี าราธนาศลี อาราธนาพระปริตร อาราธนาธรรม วิธีกรวดนํ้าฯลฯประเภทของงานศาสนพิธีงานพระราชพิธี เปนงานท่ีพระมหากษตั ริย4ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา% ฯ ให%จัดขึน้ เปนประจําป\ เชน พระราชพิธีฉัตรมงคล พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา หรืองานท่ีทรงพระกรุณาโปรดเกล%าฯ ให%จัดข้ึนเปนกรณีพิเศษเชน พระราชพธิ อี ภิเษกสมรส พระราชพธิ สี มโภชเดือนและข้นึ พระอูงานพระราชกศุ ล เปนงานท่ีพระมหากษัตริย4ทรงบาํ เพ็ญพระราชกุศล งานพระราชกุศลบางงานตอเนื่องกับงานพระราชพิธี เชน พระราชกุศลมาฆบูชา พระราชกุศลทักษิณานุประทานพระบรมอัฐิสมเด็จ พระบรมราชบุพการี พระราชกุศลทรงบาตรงานรัฐพธิ ี เปนงานพิธีท่ีรัฐบาลหรือทางราชการจัดข้ึนเปนประจําป\ โดยกราบทูลเชิญพระบาทสมเด็จพระเจ%าอยูหัว เสด็จพระราชดําเนิน ทรงเปนประธานประกอบพิธี เชน รัฐพิธีท่ีระลึกวันจักรี รัฐพิธีฉลองวันพระราชทานรฐั ธรรมนญู ซงึ่ ปUจจุบันทรงรบั เข%าเปนงานพระราชพธิ ีงานราษฎร'พธิ ี เปนงานทําบุญตามประเพณีนิยมที่ราษฎรจัดขึ้นเพื่อความเปนสิริมงคลแกตนเอง และชุมชนหรือเปนการทําบุญเพ่ืออุทิศผลให%แกผ%ูท่ีลวงลับไปแล%วในโอกาสตาง ๆ ซึ่งเปนการจัดตามความศรัทธาและความเช่อื ทถ่ี ือปฏบิ ตั ิสบื ทอดกนั มาตามท%องถ่ินหรือชมุ ชนนนั้ ๆองค'ประกอบของพธิ ี ๑) พิธีกรรม คือ การกระทาํ ทเ่ี ปนวธิ ีการเพือ่ ใหไ% ด%รับผลสําเร็จและนําไปสผู ลท่ีต%องการ อันเปนเคร่ืองน%อมนําศรัทธาท่ีจะพาเข%าสูเป]าหมายตามวัตถุประสงค4ของผู%ที่จัดกิจกรรมนั้น ๆ และสามารถน%อมนําให%ผ%ูศรัทธาเข%าถงึ ธรรมท่ีสงู ขึน้ ๒) พิธีการ คือ ข้ันตอนของพธิ ีที่กาํ หนดไว%ตามลําดบั ตั้งแตเรมิ่ ต%นพธิ ีจนจบพิธี เพื่อให%การจัดกิจกรรมในพิธีน้ัน ๆ เปนไปด%วยความถูกต%อง เรียบร%อย และสวยงาม อันนํามาซ่ึงความศรัทธาและความเช่ือในการจัดกิจกรรมรวมกัน ทั้งในสวนผู%ทีเ่ ขา% รวมพิธีและผท%ู ีพ่ บเหน็ ๓) พิธีกร คือ ผ%ูดําเนินรายการประกอบพิธีกรรมน้ัน ๆ ให%เปนไปตามข้ันตอนที่ได% กําหนดไว% โดยทําหน%าที่รับผิดชอบในด%านพิธีการ ประสาน ควบคุม และกํากับพิธีการตาง ๆ ให%เปนไปด%วยความเรียบร%อยตาม

6กําหนดการ ในกรณีท่ีเปนพิธีกรทางศาสนา จะเรียกวา“ศาสนพิธีกร” ซ่ึงหมายถึงผ%ูทําหน%าท่ีควบคุมและปฏิบัติศาสนพิธี ให%ถูกต%องตามพิธีกรรมทางศาสนา ตลอดจนประสานงานเพื่อให%การดําเนินกิจกรรมในพิธีนั้นๆ เปนไปดว% ยความเรยี บร%อยคณุ สมบัตขิ องศาสนพธิ ีกร๑) ความร%ู ความสามารถ ในการปฏบิ ตั ศิ าสนพธิ ี๒) มไี หวพรบิ ปฏิภาณ ตดั สนิ ใจ และแก%ไขขอ% ขัดข%องได%รวดเรว็ และเรยี บร%อย๓) มคี วามแมนยํา ละเอียด รอบคอบ๔) แตงกายและปฏบิ ัติตนใหเ% หมาะสมตามกาลเทศะ มมี ารยาทเรยี บรอ% ย๕) สามารถประสานงาน ควบคุม กํากบั พิธีการได%ดีลาํ ดบั ของศาสนพิธีการเตรียมการ เมื่อมีการปรึกษาหารือและมีข%อตกลงกันเปนท่ีเรียบร%อยแล%ว ในการจัดพิธีเน่ืองใน โอกาสตาง ๆ นั้นผท%ู ีไ่ ดร% บั มอบหมายใหท% ําหนา% ท่ีในการเปนผดู% าํ เนนิ กิจกรรมจะต%องมีการเตรียมการ ดังนี้๑) การเตรยี มสถานท่ี๒) การเตรยี มอปุ กรณ4๓) การเตรียมบคุ ลากร๔) การเตรยี มกําหนดการการเตรียมสถานที่ กิจกรรมแรกท่ีผู%ดําเนินกิจกรรมควรคํานึงถึง คือ การเตรียมสถานท่ี ควรคํานึงถึง ความเหมาะสมของสถานท่ี งานท่ีจะจัดเปนงานพิธีใด งานมงคล หรืองานอวมงคล สถานท่ีน้ันมีความเหมาะสมกับการจัดพิธีหรือไมเพยี งใด ซง่ึ จะได%มีการวางแผนในการจดั กจิ กรรมใหเ% หมาะสมกบั สถานท่ี โดยมีหลกั การพจิ ารณา ดงั น้ี๑) ความเหมาะสมของสถานทใ่ี นการจัดพิธี๒) มีความกว%างขวาง เพยี งพอกับการรองรบั ผูร% วมพิธี๓) สะอาด สะดวก ปลอดภัย๔) ไมมเี สียงรบกวน

7ผงั การจัดสถานที่แบบอยางการจัดเตรียมสถานท่ีการจดั ท่นี ่งั ผ%ูมารวมงาน การจัดอาสนส4 งฆ4 การจัดอาสนส4 งฆ4ในงานสวดพระอภธิ รรม

8การจัดเตรยี มเครื่องไทยธรรมไว%ท%ายอาสนส4 งฆ4 การจัดสถานท่ีจัดเลย้ี งอาหารผูมารวมงาน

9การเตรยี มอุปกรณ' การเตรียมอุปกรณ4 เปนส่ิงจําเปนของพิธีตาง ๆ ซึ่งผู%ทําหน%าท่ีศาสนพิธีกรควรมีความร%ู ความเข%าใจเกยี่ วกบั พิธีการหรอื พิธกี รรมตาง ๆ เชน วัตถุประสงค4ของการจดั ศาสนพิธเี ปนงานมงคล งานอวมงคล หรือการจัดงานมงคลและงานอวมงคลพร%อมกัน ซึ่งแตละงานจะต%องใช%อุปกรณ4ในการประกอบพิธีท่ีแตกตางกันเชน งานมงคลสมรส งานวางศิลาฤกษ4 เปนต%นอุปกรณ'หลกั ท่ีใชในงานศาสนพธิ ี๑) โตZะหมบู ูชา พระพุทธรปู แทนกราบ๒) แจกนั ดอกไม% หรือพานพุม๓) กระถางธูป เชิงเทยี น๔) ธูป เทียน บชู าพระ๕) เทียนชนวน๖) ที่กรวดนา้ํ๗) สาํ ลี กรรไกร เช้อื ชนวน (นาํ้ มนั เบนซนิ ผสมกับเทยี นขผ้ี ึ้งแท%)๘) ใบปวารณา และจตุปUจจัยไทยธรรม๙) เครอ่ื งขยายเสียงพร%อมอปุ กรณ4๑๐) เครอื่ งรบั รองพระสงฆ4 เชน นํา้ รอ% น นาํ้ เยน็ อาสนส4 งฆ4หรอื พรมน่ัง เสอ่ื หมอนพิงกระดาษเช็ดมือ กระโถน เปนต%นการจัดโตะหมูบชู ากรณพี ระราชวงศเ$ สด็จฯ การจดั โตะหมบู ชู าลกั ษณะเตม็ รปู แบบการจดั โตะหมูบชู าแบบประยุกต$ ทกี่ รวดน้ํา

10พัดยศสมณศกั ด์ิ พัดรองหรอื ตาลปตU รพานพุม เครื่องสกั การะ

11เทียนน้ํามนต4 เทียนชนวนสายสญิ จน4 กระบะมกุ

12อุปกรณ'เฉพาะพธิ ี (เพิ่มจากอุปกรณห' ลัก)พธิ ีงานมงคล๑) ภาชนะ นา้ํ พระพุทธมนต4 เชน ครอบน้ํามนต4/บาตร/ขัน ท่ปี ระพรมนา้ํ พระพุทธมนต4(มดั หญา% คา ใบมะยม ดอกไม%เงินทอง)๒) สายสิญจน4๓) เทียนน้าํ มนต4 (เทียนขผี้ ้ึงแท% นยิ มขนาดนาํ้ หนัก ๑ บาท)๔) พานรองสายสญิ จน4 จาํ นวน ๒ พานพิธีมงคลสมรส๑) มงคลแฝด๒) โถปริกแปง] กระแจะสําหรับเจมิ๓) สังข4๔. หมอนกราบ ๒ ใบพิธวี างศิลาฤกษ'๑) แผนศิลาฤกษ4๒) ไมม% งคล ๙ ชนดิ คอื ไมช% ยั พฤกษ4 ไมร% าชพฤกษ4 ไมส% กั ทอง ไม%ไผสีสกุ ไม%พะยงูไม%ทองหลาง ไม%กันเกรา ไมท% รงบาดาล และไม%ขนนุ๓) ค%อนตอกไมม% งคล๔) แผนอิฐ ทอง-นาก-เงนิ อยางละ ๓ แผน (รวม ๙ แผน)๕) โถปริกกระแจะเจิม๖) ทองคาํ เปลวปดJ ศลิ าฤกษ4 ๓ แผน พรอ% มข้ผี ้งึ หรือส่งิ ที่ทาแผนศิลาฤกษ4เพื่อปJดแผนทอง๗) ปูนซีเมนต4ผสมเสร็จ พรอ% มเกรยี งปาดปนู๘) ตลบั นพรตั น4๙) พวงมาลยั๑๐) ขา% วตอกดอกไม% เหรยี ญเงิน และเหรยี ญทอง๑๑) กระดาษ/ผา% เช็ดมอื ของประธาน

13พิธเี ปด> ป?ายอาคาร๑) โถปริกแป]งกระแจะเจมิ๒) ทองคาํ เปลว ๓ แผน พรอ% มขผี้ ึง้ หรอื ส่งิ ท่ที าสําหรบั ปJดแผนทอง๓) ผา% คลุมปา] ย พร%อมสายชักผ%าคลุมปา] ย๔) กระดาษ/ผ%าเชด็ มอื ของประธานพิธงี านอวมงคลพิธีสวดพระอภิธรรม๑) ภูษาโยง (ถ%าศพมีฐานันดรศกั ด์ิตงั้ แตชน้ั หมอมเจ%าข้ึนไป ตอ% งเตรยี มผ%าขาว กวา% งประมาณ ๑๐ หรือ ๑๒ นิ้วยาวเสมอกับแถวพระสงฆ4 จํานวน ๑ ผืน เรียกวา “ผ%ารองโยง”)แถบทอง หรือสายโยง สําหรับโยงมาจากหีบหรอื โกศศพ๒) เครือ่ งทองนอ% ย ๑-๒ ที่ (ตงั้ หนา% หบี ศพ)๓) ตู%พระอภิธรรม พรอ% มโตะZ ตง้ั ตพ%ู ระอภิธรรม๔) ผา% ไตร หรือผา% สาํ หรบั ทอดบงั สกุ ลุ๕) เครื่องกระบะบูชาพระอภิธรรม (ในกรณีไมมีเคร่ืองกระบะบูชา ให%ใช%เชิงเทียน ๑ คู แจกันดอกไม% ๑ คูและกระถางธูป ๑ กระถาง ต้ังหนา% ตูพ% ระอภธิ รรมแทนเพ่ือจดุ บูชาพระธรรม)พิธีพระราชทานเพลงิ ศพ หรือฌาปนกจิ ศพ (อปุ กรณ4เพิ่มจากการสวดพระอภธิ รรม)๑) ธรรมาสนเ4 ทศน4 คัมภีร4เทศน4 พดั รอง ตะลุม พาน๒) เคร่อื งทองน%อย จํานวน ๑ ที่ (เพิ่มอกี ๑ ทีส่ าํ หรับประธานจดุ บูชาพระธรรม)๓) เทียนสองธรรม๔) ผ%าไตร หรือผ%าสําหรับทอดบังสกุ ุล๕) เครอ่ื งไทยธรรมบชู ากัณฑเ4 ทศน4พธิ ีทาํ บุญครบรอบวันตาย๑) อัฐิ/รูปผู%ตาย/ปา] ยชือ่ ของบรรพบรุ ษุ๒) โตะZ หมอู ีก ๑ ชุด ใช%เปนที่บูชาอฐั ิ๓) เครือ่ งทองน%อย๔) ภูษาโยง แถบทอง๕) ผา% ไตรหรือผ%าสําหรับทอดบงั สกุ ุล

14ตัวอยางอุปกรณส' ําหรับพิธงี านอวมงคลเครอื่ งทองน%อยแกว% (นยิ มใช%กับพระสงฆ4) เคร่ืองทองนอ% ยทองเหลอื งการต้ังอฐั ิเพือ่ บาํ เพ็ญกศุ ลวันมรณภาพอดีตเจ%าอาวาส

15 ภษู าโยง เทียนสองธรรมการเตรยี มบคุ ลากรการเตรียมบุคลากร เปนการแสดงถึงความพร%อมของผู%จัดงานพิธีตาง ๆ เพื่อความสะดวกในการประสานงาน อันเปนการแบงหน%าทีร่ ับผดิ ชอบในแตละสวนของผูป% ฏบิ ัตงิ านและสามารถตรวจสอบได%วานิมนต4พระสงฆ4หรือยัง นิมนต4จํานวนเทาใด ใครเปนประธานใครรับภารกิจสวนใด ใครเปนพิธีกร ใครทําหน%าท่ีศาสนพิธีกร เปนต%นพระสงฆ' การนิมนต4พระสงฆ4 ควรเขียนเปนหนังสือ หรือภาษาทางราชการ เรียกวา “การวางฎีกานิมนต4พระสงฆ4” เพ่ือถวายพระสงฆ4ไว%เปนหลักฐาน ซึ่งประกอบด%วยข%อความสําคัญเปนการนมัสการให%พระสงฆ4ทราบวา นิมนต4งานพิธีใด วัน เวลา และสถานท่ีในการประกอบพิธีอยูที่ไหนควรแจ%งให%ชัดเจนสาํ หรับจาํ นวนพระสงฆ4ในแตละพิธี ไมได%กําหนดจํานวนมากไวเ% ทาใด แตมีกําหนดจํานวนข%างน%อยไว% คือ ไมต่ํากวา ๕ รปู ๗ รูป ๙ รปู และ ๑๐ รปู เพ่อื จะไดค% รบองค4 คณะสงฆ4 สวนงานพระราชพิธี หรอื พธิ ขี องทางราชการนิยมนมิ นต4พระสงฆ4 ๑๐ รปู ทง้ั งานมงคล และงานอวมงคล แตถา% หากเปนพธิ ีบําเพญ็ กศุ ลสวด พระอภิธรรมศพประจําคนื น้นั นิมนต4พระสงฆ4 สวดพระอภิธรรม จํานวน ๔ รปู

16ตัวอยางฎกี านมิ นต$พระสงฆข$ องทางราชการ

17 ประธานพิธี คือ บุคคลท่ีเจ%าภาพเชิญมาเปนเกียรติแกงานพิธีเพื่อทําหน%าท่ีเปนประธานในพิธีซ่ึงมีท้ังแบบเปนทางการ คือ มีการเชิญโดยแจ%งให%ผ%ูท่ีเปนประธานทราบลวงหน%าอยางเปนทางการ และแบบไมเปนทางการ คือ การเชิญผู%ที่มารวมงานทําหน%าที่เปนประธานโดยไมมีการแจ%งให%ทราบลวงหน%า ซึ่งถ%าไมเปนทางการก็ไมสกู% ระไรนกั แตหากเปนทางการควรมกี ารจัดเตรยี มสถานที่ให%เหมาะสมกบั ฐานะของผ%ทู ี่เชญิ มาเปนประธานในพิธี เชน การจัดท่ีนั่งการต%อนรับ การจดั เตรยี มเครอ่ื งรบั รอง เปนตน% อันเปนการแสดงออกถงึ การให%เกียรติแกผู%ที่รับเชิญมาทําหน%าที่เปนประธานในพิธีน้ัน ๆ ด%วย และควรแจ%งกําหนดการของพิธีให%ผ%ูทําหน%าท่ีเปนประธานได%ทราบ ตัวอยางหนงั สือนมิ นต4พระสงฆ4ทั่วไป

18 ศาสนพิธีกร คือ ผ%ูทําหน%าที่เปนผู%ดําเนินการพิธีทางศาสนา ซ่ึงมีความรอบร%ูในด%านพิธีการตาง ๆทําหน%าท่ีควบคมุ ปฏบิ ัติการ จัดการ และประสานงานระหวางผ%ูรวมปฏบิ ัติงานพิธีตลอดจนถึงการให%คําแนะนําให%คําปรึกษาในการดําเนนิ กิจกรรมพิธีทางพระพุทธศาสนาได%อยางชัดเจนและถกู ต%องตามโบราณประเพณีท่ีได%มกี ารสบื ทอดกันมา ผูรวมงาน คือ ผ%ูที่เจ%าภาพเชิญมารวมเปนเกียรติแกพิธี ดําเนินกิจกรรมในพิธีรวมกัน เชน รวมฟUงพระสงฆ4แสดงพระธรรมเทศนา เจริญพระพุทธมนต4 เจ%าภาพควรประมาณจํานวนผ%ูที่รับเชิญมารวมกิจกรรมให%เหมาะสมกับสถานท่ี ควรกําหนดผู%ที่คอยต%อนรับผ%ูมารวมงาน กําหนดสถานท่ีน่ังสําหรับผ%ูเปนประธานของที่ระลึก เปนต%น ถ%าบุคคลท่ีเชิญเปนผ%ูใหญ เจ%าภาพควรกําหนดให%ชัดเจนวา ใครน่ังตรงไหน อยางไรเน่ืองจากเม่ือผ%รู ับเชญิ นงั่ เรยี บร%อยแลว% ถ%ามกี ารเคล่ือนยา% ยท่ีนง่ั ในภายหลัง ผ%ูรับเชญิ จะเสยี ความร%ูสกึ ท่ีดีในการเข%ารวมกิจกรรมการเตรียมกําหนดการกาํ หนดการ คือ เอกสารท่ีจัดทําขนึ้ เพอ่ื บอกลักษณะของงาน เปนตน% วา งานอะไร ใครเปนประธาน สถานท่ี วันเวลาในการจัดงาน ลําดับขั้นตอนของงาน การแตงกาย เพื่อให%ผู%ท่ีรวมในพิธี ๆ มีความเข%าใจตรงกันและทราบข้นั ตอนของพิธีกําหนดการมี ๔ ประเภท คือ๑. หมายกําหนดการ๒. หมายรับส่งั๓. พระราชกจิ๔. กาํ หนดการหมายกําหนดการ เปนเอกสารแจ%งกําหนดขั้นตอนของงานพระราชพิธโี ดยเฉพาะ ลักษณะของเอกสารจะต%องอ%างพระบรมราชโองการ คือ ขึ้นต%นด%วยข%อความวา “นายกรัฐมนตรีหรือเลขาธิการพระราชวัง รับพระบรมราชโองการเหนือเกลาฯ สั่งวา...” เสมอไป และในทาง ปฏิบัติเจ%าหน%าท่ีจะต%องสงต%นหมายกําหนดการดังกลาวน้ี เสนอนายกรัฐมนตรีหรือเลขาธกิ าร พระราชวงั ลงนามรบั สนองพระบรมราชโองการ

19แบบอยางหมายกาํ หนดการ

20 แบบอยางหมายกําหนดการหมายรบั สั่ง คือ เอกสารท่ีมีผู%รับรบั สัง่ อัญเชญิ มาสั่งใหเ% จา% หน%าที่ไปปฏบิ ัตติ ามหนา% ที่ราชการแบบอยางหมายรบั ส่ัง(แบบ ก.)หมายรับสง่ั ท่ี ๒๗๘๐๕ สาํ นักพระราชวัง๒๒ ธนั วาคม ๒๕๔๓วนั ขึ้นปใ\ หม พุทธศักราช ๒๕๔๔ ทรงพระกรุณาโปรดเกลา% ฯ ให%สํานักพระราชวงั จดั ท่ีสําหรบั ลงพระนามและลงนามถวายพระพรไว%ที่ในพระบรมมหาราชวงัวนั อาทิตย4 ที่ ๑ มกราคม ๒๕๔๔ เวลา ๐๙.๐๐ น. ถึงเวลา ๑๗.๐๐ น.การแตงกาย เคร่ืองแบบปกติขาววนั หนา% ที่ สํานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี

21

22แบบอยางหมายรับส่ัง

23 พระราชกิจ คือ เอกสารกําหนดข้ันตอนการปฏิบัติพระราชพิธี หรือพิธีการขององค4ประธานในพิธีท่ีขา% ราชการผป%ู ฏิบัตจิ ะต%องสนองงานตามลาํ ดับขั้นตอน แบบอยางพระราชกจิ พระราชกจิ พระราชกศุ ลทักษณิ านปุ ทานวันองั คารที่ ๓ พฤษภาคม ๒๕๔๘ ๑. พระบาทสมเด็จพระเจ%าอยูหัว และสมเด็จพระนางเจ%าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดําเนินโดยรถยนต4พระทีน่ ่ัง จากพระตําหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวงั ดุสิตไปยงั พระบรมมหาราชวัง เข%าทางประตูวเิ ศษไชยศรี ประตูพิมานไชยศรี ๒. เวลา ๑๗.๐๐ น. รถยนต4พระที่น่ังเทียบท่ีพระทวารเทเวศรรักษา เสร็จฯ เข%าสูพระท่ีน่ังอมรินทรวินิจฉยั สมเด็จพระนางเจ%าฯ พระบรมราชนิ ีนาถ ทรงยืนหน%าพระราชอาสน4 ๓. พระบาทสมเด็จพระเจ%าอยูหัว เสด็จฯ ผานพระบรมวงศ4ไปหลังพระแทนนพปฎลมหาเศวตฉัตรทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการบูชาพระพุทธรูปที่หน%าพระที่นั่งบุษบกมาลา ทรงกราบ แล%วเสด็จฯ ไปท่ีหน%าพระแทนนพปฎลมหาเศวตฉัตร ๔. พระบาทสมเด็จพระเจ%าอยูหัว และสมเด็จพระนางเจ%าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงจุด ธูปเทียนเคร่ืองทองน%อยแล%ว ทรงจุดธูปเทยี นเครื่องราชสักการะ ทรงกราบถวายบังคมพระบรมอฐั ิ ๕. ทรงรับการถวายความเคารพของผู%มาเฝ]าฯ ประทับพระราชอาสน4 (พระสงฆ4 ๒๕ รูปสวดพระพุทธมนต4) ๖. เม่ือพระสงฆ4สวดพระพุทธมนต4 จบ (พระเทพปรยิ ัตมิ ุนี วดั ทองนพคณุ ขนึ้ น่ังยงั ธรรมาสน4เทศน4) ๗. พระบาทสมเด็จพระเจา% อยูหัว ทรงจุดเทียนดูหนังสือเทศน4พระราชทานให%เจ%าพนักงานพระราชพิธีเชิญไปปกU ที่จงกลธรรมาสน4เทศน4 ๘. พระบาทสมเด็จพระเจา% อยูหวั และสมเด็จพระนางเจ%าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงจดุ ธูปเทียนเครอื่ งทรงธรรม พระบาทสมเด็จพระเจ%าอยูหัว เสด็จฯ ไปทรงจดุ ธูปเทยี นเคร่ืองทองน%อยที่หน%าพระแทนนพปฎลมหาเศวตฉัตร สําหรับพระบรมอัฐิทรงธรรมประทับพระราชอาสน4ท่ีเดิม ทรงศีล (พระเทพปริยัติมุนี ถวายศีลและถวายพระธรรมเทศนา จบ ลงมาน่ังยังอาสนสงฆ4)พระบาทสมเด็จพระเจ%าอยูหัว เสด็จฯ ไปทรงประเคนเคร่ืองไทยธรรมกัณฑ4เทศน4ประทับพระราชอาสน4ท่ีเดิม (เจ%าพนักงานนิมนต4พระสงฆ4ที่สวดพระพุทธมนต4 ไปน่ังยังอาสนสงฆ4 สําหรับสดับปกรณ4และลาดพระภูษาโยง) พระบาทสมเด็จพระเจ%าอยูหัวเสด็จฯ ไปทรงทอดผ%าไตร๒๖ ไตร ประทับพระราชอาสน4ที่เดิม (พระสงฆ4ท่ีสวดพระพุทธมนต4และเทศน4 สดับปกรณ4พระบรมอัฐิ)พระบาทสมเด็จพระเจ%าอยูหัวทรงหลง่ั ทักษิโณทก (พระสงฆ4ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก ถวายพระพรลาออกจากพระท่ีนั่ง) พระบาทสมเด็จพระเจ%าอยูหัว เสด็จฯ ไปทรงกราบพระพุทธรูปที่หน%าพระที่น่ังบุษบกมาลาพระบาทสมเด็จพระเจา% อยูหัว และสมเดจ็ พระนางเจ%าฯพระบรมราชินีนาถ ทรงกราบถวายบงั คมพระบรมอัฐิท่ีหน%าพระแทนนพปฎลมหาเศวตฉัตร ทรงรับการถวายความเคารพของผมู% าเฝ]าฯ เสด็จฯ ออกจากพระท่ีน่ังอมรินทรวนิ ิจฉัย ประทบั รถยนต4พระทนี่ งั่ ท่ีพระทวารเทเวศรรกั ษาเสด็จพระราชดําเนินกลับ ควรมิควรแล%วแตจะทรงพระกรุณาโปรดเกล%าฯ ขอเดชะ ขา% พระพทุ ธเจา% ๓๐ เมษายน ๒๕๔๘

24กาํ หนดการ คือ เอกสารแจ%งกําหนดขั้นตอนของงานโดยทั่วไป เปนของสวนราชการ หรือสวนเอกชนจัดทําขึ้น แม%วางานน้ันจะเปนงานท่ีเกี่ยวข%องถึงเบื้องพระยุคลบาท เชน งานเสด็จพระราชดําเนิน ถ%าหากงานนน้ั มิได%เปนงานพระราชพิธี ซึ่งกาํ หนดขึ้นโดยพระบรมราชโองการแล%วเรียกวา กาํ หนดการท้งั ส้ิน เชน ขั้นตอนของงานสวนสนามสําแดงความสวามภิ ักด์ิของทหารรักษาพระองค4 ก็ใช%คาํ วา กําหนดการ เพราะงานนม้ี ิใชพระราชพิธีท่ีมีพระบรมราชโองการให%จัดขึ้นหากแตเปนทางราชการทหารจัดข้ึน เพ่ือสําแดงความสวามิภักด์ิตอเบื้องพระยคุ ลบาท แบบอยางกาํ หนดการของสาํ นักพระราชวงั กําหนดการ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ให สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ พระราชดาํ เนินแทนพระองคพ' ระราชทานปริญญาบัตร แกผสู ําเร็จการศึกษาจากมหาวทิ ยาลัยบรู พา ประจาํ ปEการศึกษา ๒๕๕๐ ณ อาคารหอประชมุ ธาํ รง บวั ศรี มหาวทิ ยาลยั บูรพา ตาํ บลแสนสุข อําเภอเมือง จงั หวดั ชลบรุ ี วนั องั คารท่ี ๒๕ พฤศจกิ ายน ๕๕๑ ...............................เวลา ๑๓,๓๐ น. - สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี เสด็จพระราชดําเนิน โดย รถยนตพ4 ระท่นี ่ังจากพระตําหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวงั ดุสิต ไปยงั มหาวิทยาลยั บรู พา ตาํ บลแสนสุข อาํ เภอเมอื ง จงั หวัดชลบุรีเวลา ๑๔.๓๐ น. - รถยนตพ4 ระท่นี ่ังถึงมหาวิทยาลยั บรู พา ตาํ บลแสนสขุ อําเภอเมือง จังหวัดชลบรุ ี (วงดุริยางค4บรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี) - ผ%ูวาราชการจังหวัดชลบุรี อธิบดีผ%ูพิพากษาภาค ๒ ผ%ูบัญชาการมณฑลทหารบกที่ ๑๔ ผ%ูบัญชาการตํารวจภูธรภาค ๒ นายกสภามหาวิทยาลัยบูรพา กรรมการสภา มหาวิทยาลัยฯ อธิการบดี รองอธิการบดี คณบดี ผู%แทน คณาจารย4 และผู%แทนนิสิต เฝ]าฯ รับเสดจ็ ฯ - นายกเหลากาชาดจงั หวัดชลบุรี ผ%แู ทนขา% ราชการมหาวิทยาลัยบูรพาและผู%แทน นิสิตมหาวิทยาลยั บรู พา ทูลเกลา% ฯ ถวายพวงมาลยั - เสดจ็ ฯ เข%าภายในอาคารหอประชุมธาํ รง บัวศรี ชน้ั ๒ (โดยลิฟต4) - เสด็จฯ ไปยงั หอ% งรบั รอ - ทรงฉลองพระองค4ครยุ - ทรงลงพระนามาภไิ ธยในสมุดเย่ียม - เสด็จฯ ออกจากหอ% งรบั รองเข%าภายในหอประชุม (ดนตรบี รรเลงเพลงสรรเสรญิ พระบารมี) - ทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการบูชาพระพุทธนวราชบพิตร - ทรงกราบ - ประทบั พระราชอาสน4 - อธิการบดีมหาวิทยาลยั บรู พา เขา% เฝ]าฯ ทูลเกลา% ฯ ถวายสจู บิ ตั รและหนงั สอื ทีร่ ะลึกอธกิ ารบดี กราบบังคมทูลเบิกพระภกิ ษุที่สาํ เร็จการศึกษา เข%ารบั

การแตงกาย 25 พระราชทานปริญญาบตั ร (จาํ นวน ๔ รปู ) สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯสยามบรม ราชกมุ ารี พระราชทานปริญญาบตั รแดพระภกิ ษทุ ีส่ าํ เร็จการศกึ ษาตามลําดับ อธิการบดี กราบบงั คมทลู เบกิ ผู%ทรงคณุ วฒุ ิ เข%ารับพระราชทานปริญญากติ ติมศักดิ์ (จํานวน ๗ ราย) สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี พระราชทาน ปริญญากติ ติมศักดิ์ แกผท%ู รงคุณวฒุ ิ (ตามลําดบั )ขณะน้ี พระสงฆเ4 จรญิ ชยั มงคล คาถา) รองอธกิ ารบดีฝQายบณั ฑิตศกึ ษาอาจารยป4 ระจําคณะวิทยาศาสตร4 หวั หน%า ภาควชิ าจติ วิทยาประยุกต4คณะศกึ ษาศาสตร4 คณบดวี ิทยาลัยพาณชิ ยศาสตร4 อาจารยป4 ระจาํ วิทยาลยั การบรหิ ารรฐั กิจ รองคณบดีฝาQ ยวชิ าการและวจิ ัย วทิ ยาลยั การบริหารรฐั กจิ รองคณบดฝี Qายวิชาการ คณะสาธารณสุขศาสตร4 คณบดีคณะโลจิ สติกส4คณบดีคณะพยาบาลศาสตร4 คณบดคี ณะเทคโนโลยที างทะเล รองคณบดีฝQาย บรหิ ารและวจิ ัย คณะมนุษยศาสตรแ4 ละสงั คมศาสตร4 อาจารยป4 ระจําคณะรฐั ศาสตร4 และนติ ิศาสตร4 รองคณบดฝี าQ ยกิจการนิสติ คณะมนุษยศาสตร4และสงั คมศาสตร4 คณบดีคณะการจดั การและการทองเท่ยี ว คณบดคี ณะวทิ ยาศาสตร4 คณบดีคณะ วทิ ยาศาสตรก4 ารกฬี า คณบดีคณะศึกษาศาสตร4คณบดีคณะวศิ วกรรมศาสตร4 และ คณบดคี ณะศิลปกรรมศาสตร4 กราบบังคมทูลเบิกผูส% ําเร็จการศึกษา เข%ารับ พระราชทานปริญญาบตั ร (จํานวน ๖,๖๕๔ ราย)สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี พระราชทานปรญิ ญาบตั รแกผูส% าํ เร็จการศึกษา ตามลาํ ดบั (ขณะนี้ พระสงฆเ4 จริญชยั มงคลคาถา)ผูไ% ด%รับพระราชทานปริญญาบตั ร กลาวคํา ปฏิญาณ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี พระราชทานพระ ราโชวาท (จบพระราโชวาท/ดนตรบี รรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี) - เสด็จฯ ไปทรงกราบท่หี น%าเครื่องนมสั การ - เสดจ็ ฯ ออกจากหอประชุมไปยังห%องรบั รอง - ทรงเปล้ืองฉลองพระองคค4 รุย เวลา ๑๙.๐๐ น. - เสดจ็ ฯ ไปประทับรถยนต4พระที่ น่ัง เสดจ็ พระราชดาํ เนนิ กลบั พระตาํ หนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดสุ ิต ถึงเวลา ประมารณ ๒๐.๐๐ น. (วงดุริยางคบ4 รรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี) - ขา% ราชการในพนื้ ท่ี แตงเครือ่ งแบบปกตขิ าว - ขา% ราชการในพระองค4 แตงเครอื่ งแบบปกติกากีคอตั้ง ............................... ๑๑ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๑

26หลักการเขยี นกาํ หนดการหลกั การเขยี นกาํ หนดการ กําหนดเปน ๓ สวน คือ สวนตน% สวนกลาง และสวนท%ายสวนตน เปนสวนทบี่ อกชื่องาน สถานที่ วนั เวลา ท่ีจะจัดงาน ตัวอยางสวนตน กําหนดการ พิธี...........................................................................................(ทําอะไร) ณ..........................................................................................(สถานทีท่ ่ีไหน) วนั ที่............เดือน.......................ป\.............. เวลา.............น. (เม่ือไร) กาํ หนดการ บาํ เพญ็ กุศลเพ่ือความเปHนสิริมงคลท่ีทําการกระทรวงวัฒนธรรมแหงใหม ณ หองประชุมกระทรวงวัฒนธรรม ช้นั ๑๙ อาคารธนาลงกรณ'ทาวเวอร' วันที่ ๒๘ กุมภาพันธ' ๒๕๔๘ เวลา ๑๐.๐๐ น.สวนกลาง เขียนลําดับข้ันตอนของกิจกรรมในงานพิธีน้ัน ๆ ตั้งแตเริ่มต%นจนถึงลําดับ ขั้นตอนสุดท%ายของงานพิธี ตวั อยางสวนกลาง เวลา ๐๙.๔๕ น. - ข%าราชการและผูม% เี กยี รติพร%อมกนั ณ สถานท่ีประกอบพธิ ี เวลา ๑๐.๐๐ น. - รฐั มนตรีวาการกระทรวงวัฒนธรรม ประธานพิธีเข%าสสู ถานท่ปี ระกอบพธิ ี - จุดธูปเทียน บูชาพระรตั นตรัย - เจ%าหน%าท่อี าราธนาศลี - ประธานสงฆ4ใหศ% ลี - เจ%าหน%าท่ีอาราธนาพระปรติ ร - พระสงฆเ4 จริญพระพทุ ธมนต4 - ถวายภตั ตาหารเพล - ถวายจตุปUจจยั ไทยธรรม - พระสงฆ4อนุโมทนา - ประธานกรวดนา้ํ รับพร - พระสงฆ4พรมนาํ้ พระพุทธมนต4 - เปนเสรจ็ พธิ ี เวลา ๑๒.๐๐ น. - รบั ประทานอาหารรวมกัน

27สวนทาย ด%านซ%ายของกาํ หนดการจะเขียนบอกในเรื่องการแตงกาย หรอื หมายเหตุอื่น ๆสวนด%านขวาเขยี นบอก ชือ่ ท่ีอยู เบอร4โทรศัพท4ทส่ี ามารถติดตอประสานงานได% ของหนวยงานหรอื ผจ%ู ัดทํากําหนดการ เนอื่ งจากเมื่อมีปUญหาในกําหนดการสามารถประสานงานกนั ได%ทันเวลากอนถึงพิธกี าร ตัวอยางสวนทายหมายเหตุ แตงกายชดุ สากล หรอื ชดุ สภุ าพ ฝQายพิธี กองศาสนูปถมั ภ4 กรมการศาสนา โทร. ๐ ๒๔๒๒ ๘๘๐๒-๘ โทรสาร ๐ ๒๔๒๒ ๘๘๐๖ ตัวอยางกาํ หนดการเตม็ รปู แบบ กําหนดการ บําเพ็ญกุศลเพ่ือความเปHนสิริมงคลท่ีทําการกระทรวงวัฒนธรรมแหงใหม ณ หองประชุมกระทรวงวัฒนธรรม ชน้ั ๑๙ อาคารธนาลงกรณ'ทาวเวอร' วนั ท่ี ๒๘ กมุ ภาพันธ' ๒๕๔๘ เวลา ๑๐.๐๐ น.เวลา ๐๙.๔๕ น. - ขา% ราชการและผ%มู ีเกยี รติพร%อมกัน ณ สถานทปี่ ระกอบพิธีเวลา ๑๐.๐๐ น. - รฐั มนตรีวาการกระทรวงวฒั นธรรม ประธานพธิ เี ขา% สูสถานทปี่ ระกอบพธิ ี - จุดธูปเทยี น บชู าพระรัตนตรยั - เจ%าหน%าท่อี าราธนาศลี - ประธานสงฆใ4 ห%ศีล - เจา% หน%าทอ่ี าราธนาพระปรติ ร - พระสงฆเ4 จรญิ พระพุทธมนต4 - ถวายภตั ตาหารเพล - ถวายจตปุ จU จัยไทยธรรม - พระสงฆ4อนโุ มทนา - ประธานกรวดน้ํา รบั พร - พระสงฆ4พรมน้ําพระพุทธมนต4 - เปนเสร็จพิธีเวลา ๑๒.๐๐ น. - รบั ประทานอาหารรวมกนัหมายเหตุ แตงกายชดุ สากล หรือชดุ สุภาพ ฝQายพิธี กองศาสนปู ถัมภ4 กรมการศาสนา โทร. ๐ ๒๔๒๒ ๘๘๐๒-๘ โทรสาร ๐ ๒๔๒๒ ๘๘๐๖

28 การประสานกําหนดการ เมื่อดําเนินการจัดทํากําหนดการเสร็จเรียบร%อยแล%ว ผ%ูดําเนินการ จะต%องแจง% กําหนดการใหผ% ู%เก่ียวข%องทราบกอนถึงวนั งานพิธี เชน การนมิ นต4พระสงฆ4 ประธานพิธีผู%ท่ีรับผิดชอบในการประชาสัมพันธง4 าน ศาสนพธิ ีกร และผู%รวมปฏิบตั ิงาน เพ่ือจะได%ทราบลักษณะข้ันตอนและแนวการปฏิบัติงาน การปฏิบัติตามกําหนดการ เม่ือมีกําหนดการแล%ว ผ%ูรวมกิจกรรมในพิธีน้ัน ๆ ต%องยึดกําหนดการเปนหลัก เมื่อมีการตัดทอนเพิ่มเติม หรือสลับข้ันตอนในการปฏิบัติงาน หรือหากมีกรณีฉุกเฉินและปรับเปลี่ยนกําหนดการ จะต%องมีการติดตอประสานงาน เพ่ือให%ผู%ปฏิบัติงานทุกสวนได%รับทราบรวมกัน หากเกิดปUญหาในการปฏิบัติงานศาสนพธิ ีกรจะตอ% งตดั สนิ ใจแก%ไขปญU หาที่เกิดข้นึ และแจ%งผ%ูเก่ยี วข%องทุกฝาQ ยได%รบั ทราบทันที

29บทที่ ๒ การเตรียมการและการปฏิบัตงิ านศาสนพธิ ีการต้ังโตะหมูบชู าในงานศาสนพธิ ีการต้ังโตะหมูบูชา ตั้งเพื่อเป4นท่ีประดิษฐานพระพุทธรูป พรอมท้ังเครื่องบูชาตามคตินิยมของชาวพุทธ ซ่ึงปรากฏในพุทธประวัตวิ า เมอ่ื พุทธบริษทั มีความประสงค$จะบําเพญ็ กุศลอยางหนึ่งอยางใด มักจะนิมนต$พระสงฆ$โดยมีพระพุทธเจาเสด็จมาเป4นประธานสงฆ$ในการบําเพ็ญกุศลนั้น ๆ ดังนั้น เพ่ือใหมีความสมบูรณ$ในพระรัตนตรัย คือ พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ$ในการจัดงานท่ีเก่ียวกับศาสนพิธีทางพระพุทธศาสนาพุทธศาสนิกชนจึงนิยมอัญเชิญพระพุทธรูปมาประดิษฐานเป4นนิมิตรแทนพระองค$สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาในพิธีน้ัน ๆ ซ่ึงตอมาถือวาโตะหมูบูชาเป4นที่ประดิษฐานของส่ิงที่เคารพบูชาของสังคมไทย และเป4นองค$ประกอบของเครื่องมนัสการบูชา ป=จจุบันจึงไดมกี ารจดั ตั้งโตะหมูบูชาเพอื่ วัตถุประสงค$อื่น แตทั้งนก้ี ็เป4นไปดวยความเคารพสักการบูชาในสิ่งที่นํามาประดิษฐานบนโตะหมูบูชาท้ังสิ้น ผูที่ทําหนาท่ีศาสนพิธีกรจึงควรมีความรูและความเขาใจในการจัดโตะหมูบูชา เชน พิธีใดควรจัดอยางไร ใชโตะหมูชุดใด เชน หมู ๕ หมู ๗หรือหมู ๙ เคร่ืองประกอบบนโตะหมูมีอะไรบาง ซึ่งส่ิงตาง ๆ เหลาน้ี ตองดูความเหมาะสมของสถานท่ีและพิธีท่ีจะจัดกจิ กรรม โตะหมูบูชา นิยมต้ังไวดานขวามือของพระสงฆ$ แตถาสถานท่ีไมอํานวยก็อนุโลมใหต้ังไวทางดานซายมอื ของพระสงฆไ$ ด ควรพิจารณาใหเหมาะสมกับสถานท่ี ไมควรวางไวในตําแหนงท่ตี องใชเปน4 ทางเดนิ ผานไปมา ซึ่งการบําเพ็ญกุศลทางพระพุทธศาสนามีการจัดต้ังโตะหมบู ูชา เชนงานกุศลพิธี และงานบุญพิธีงานกุศลพิธี คือ พิธีกรรมตาง ๆ อันเก่ียวดวยการอบรมเพื่อใหเกิดความดีงามทางพระพุทธศาสนาเฉพาะตัวบุคคลรวมทั้งการปฏิบัติศาสนพิธีของพระสงฆ$งานบุญพิธี คือ พิธีกรรมท่ีพุทธศาสนิกชนปรารภทําความดีเนื่องดวยประเพณีในครอบครัว หรือประเพณีท่ีเก่ียวกับวิถีชีวิตของคนท่ัวไป ท้ังท่ีเป4นงานมงคล หรืองานอวมงคลซ่ึงมีการตง้ั โตะหมูบชู าแบบประยกุ ต$ไมเตม็ รปู แบบ การจัดโตะหมูบูชา ใหประดิษฐานพระพุทธรูปไวที่โตะหมูตัวสูงสุด และไมควรตั้งเคร่ืองบูชาใด ๆ ไวบนโตะหมูตัวเดียวกับท่ีประดิษฐานพระพุทธรูป สมเด็จพระมหาวีรวงศ$ (วิน ธมฺมสารเถร)ไดกลาวไววา“เนอ่ื งจากพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ$ เป4นส่ิงท่ีควรกระทําความยําเกรงใหเกิดแกผูทเ่ี ป4นพุทธศาสนิกชนใหหนัก เพราะมีคามาก เพราะเห็นไดยาก เป4นสิ่งที่สะสมไดเฉพาะคนดี ถาพุทธศาสนิกชนทํามักงายกับพระรัตนตรัยก็จะไมเป4นพระรัตนตรัย” สําหรับในงานพิธีทั่วไปนิยมใช พระพุทธรูปปางสมาธิ เป4นพระบูชาไมนิยมปางประทับยืนหรือปางไสยาสน$ แตถาเป4นงานพิธีทําบุญวันเกิดหรือทําบุญอายุ นิยมใชพระพุทธรูปปางประจําวันเกิดของเจาของงานการจัดเคร่ืองบูชาตามท่ีนิยมใชกันมีหลากหลายแตกตางกันตามความเหมาะสมเชนโตะหมูซัด โตะเด่ียว เป4นตน การจัดเครื่องสักการบูชามากนอยใหจัดตามความเหมาะสมกับสถานท่ีและฐานะของเจาภาพ พธิ ีใหญหรอื พธิ เี ลก็ แตสิง่ ที่ถือเป4นเครือ่ งสักการบูชาหลัก มอี ยู ๓ ประการ คอื๑. ธูป ใช ๓ ดอก ป=กเรียงกันเป4นหนากระดานในลักษณะต้ังตรงไวในกระถางธูป เน่ืองจากเป4นความเชื่อของบรรพบุรุษมาแตโบราณวา ควันเป4นสิ่งที่เบาลอยสูอากาศเบ้ืองบนแลวจางหายไป ควันที่จางหายไปน้ี อาจจะไเป4นสอ่ื นําไปสสู ิง่ ทต่ี นเคารพนบั ถอื บูชาไดไมวาจะอยู ณ ทีใ่ ด๒. เทียน ใช ๒ เลม ตั้งไวท่ีโตะหมูบูชาตัวเดียวกบั กระถางธูป ดานซายและดานขวาของกระถางธปู อยางละ ๑เลม ซ่งึ หมายถึงการใหความสวางในทางธรรมแกมนษุ ย$ หรอื เป4นสญั ลกั ษณข$ องสงิ่ ท่ีเคารพนบั ถือ๓. ดอกไม นิยมจัดเป4นแจกันหรือพานพุม ไมนอยกวา ๒ แจกัน หรือ ๒ พาน ซ่ึงเป4นส่ิงท่ีกอใหเกิดความหอมและมีสีสันสวยงาม อันหมายถึง ทุกคนไมมีใครรังเกียจคนท่ีมีคุณธรรมความดียอมมีแตคนสรรเสริญยกยองนบั ถือ

30 การจดั โตะหมแู บบประยกุ ต$การจัดโตะหมงู านท่ัวไป การจัดโตะหมงู านเสดจ็ ฯ

31 การจัดโตะและอาสน$สงฆ$อาสน$สงฆ$สมเด็จพระราชาคณะ

32การต้ังโตะหมูในพิธีถวายพระพร เป4นการต้ังโตะหมูบูชาในพิธีถวายพระพร เน่ืองในโอกาสวันสําคัญของสถาบันพระมหากษัตริย$ หรือเมื่อมีการจัดกิจกรรมเฉลิมพระเกียรติสถาบันพระมหากษัตริย$เน่ืองในโอกาสตางๆ เชน วันเฉลมิ พระชนมพรรษา วันคลายวันประสูติ พระบรมวงศานวุ งศ$ การต้งั โตะหมใู นพธิ ถี วายพระพรการตง้ั โตะหมใู นพิธรี บั พระราชทานเคร่ืองราชอิสรยิ าภรณ% หรือการรบั ส่งิ ของพระราชทาน การมอบเคร่ืองราชอิสริยาภรณ$แกขาราชการในสังกัดที่ไดรับพระราชทาน เป4นการมอบสิ่งอันมีเกียรติ ซ่ึงเป4นเครื่องตอบแทนคุณงามความดีของขาราชการที่มีความชอบในหนาที่ราชการแผนดิน ดังน้ันควรจัดการมอบเป4นพิธกี ารใหสมแกเกยี รตยิ ศ มกี ารจัดตง้ั โตะหมูในพธิ มี อบเคร่ืองอิสรยิ าภรณ$ ดงั นี้ การจดั โตะหมใู นพธิ รี บั เคร่อื งราชอิสริยาภรณ$ การจดั โตะหมใู นพธิ ีรับเคร่ืองราชอิสริยาภรณ$เบื้องหนาพระบรมฉายาลักษณ$ รับมอบจากประธานพธิ ี รบั มอบจากประธานพิธี

33การรบั พระราชทานส่งิ ของหลายส่งิ การรบั พระราชทานส่ิงของส่ิงเดียวการตงั้ โตะหมูในการรบั เสด็จฯ หรือตามเส+นทางเสด็จฯ ถอื เป4นการจัดโตะหมรู ับเสด็จฯอันเปน4 การแสดงออกถึงความจงรักภักดีของพสกนิกร ผูซ่ึงอยูภายใตพระบรมโพธิสมภารไดแสดงออกในโอกาสที่สถาบันพระมหากษัตริย$ไดเสด็จพระราชดําเนินมายังทองถิ่นของตนซึ่งนับเป4นสิริมงคลแกตนเองและชุมชนท่ีตนอยูอาศยั การจดั โตะหมูรับเสด็จฯ มวี ิธีการจดั ตัง้ ดงั นี้การจดั โตะหมูบูชาในการรับเสดจ็ ฯ หรอื ตามเสนทางเสดจ็ ฯ

34การต้ังโตะหมใู นพิธถี วายสักการะเนื่องในวันสาํ คัญของสถาบันพระมหากษัตริย%ในโอกาสตาง ๆ เป4นการจัดกิจกรรมที่ขาราชการ พอคา และประชาชน มีความรําลึกถึงพระราชกรณียกิจและพระมหากรุณาธิคุณที่พระมหากษัตริย$แตละพระองค$ไดทรงปฏิบัติอันเป4นคุณประโยชน$แกประเทศชาติและประชาชน ซ่ึงประชาชนชาวไทยไดจดั ข้ึนในสวนภูมิภาค อันเป4นการรําลึกถึงพระองค$อีกโสดหน่งึ เชน วันจักรี วันปIยมหาราช ซงึ่ มีการจัดโตะหมูเพือ่ ถวายสกั การะ ดังนี้ การจดั โตะหมูวนั จักรี การจัดโตะหมวู นั ปยI มหาราชการตัง้ โตะหมูบชู าในพิธีประชมุ หรอื สมั มนา ในพิธีประชุม สัมมนา อบรม หรือ การประสาทปรญิ ญาบตั รท่ไี มมีศาสนพิธีในพิธีการ ดังนั้น เพ่ือแสดงออกถึงความจงรักภักดีที่มีตอสถาบันชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย$อนั ถือเป4นประเพณีและวัฒนธรรมอันดีงามของสังคมไทยและเพ่ือความเป4นสิริมงคลในการประกอบพิธีท่ีไมใชเก่ียวกับนานาชาติและการประชุมปกติของคณะกรรมการ นิยมต้ังธงชาติ โตะหมู และพระบรมฉายาลักษณ$หรือพระบรมสาทิสลักษณ$ของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เพ่ือใหครบ ๓ สถาบัน คือ ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตรยิ $ซึ่งเป4นการแสดงความเคารพตอสถาบันทงั้ ๓ ของสงั คมไทย อนั เป4นส่งิ ที่ดงี ามและมกี ารปฏิบัติสืบสานตอเน่ืองกันมาจนเป4นประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามของสังคมไทย ท่ีไดรวมกันอนุรักษ$ดวยความภาคภูมิใจในภูมิป=ญญาแนวคิดท่ีมีตอสถาบันของบรรพบุรุษ ซึ่งมีหลักการในการต้ังโตะหมูบูชาในพิธีประชุมหรอื สมั มนา ดงั นี้

35การจดั โตะหมูในหองประชุม

36

37

38ประธานจุดธูป เทยี น ประธานกราบพระพทุ ธรูปประธานทําความเคารพธงชาตแิ ละพระบรมฉายาลักษณ$

39การต้ังโตะหมูบูชาหน+าศพ การจดั โตะหมลู ักษณะนีไ้ มมรี ูปแบบการจัดทแ่ี นนอนเพยี งแตจัดเพ่ือประดบั ดอกไมใหดูสวยงาม สวนการบูชาจะใชเคร่ืองทองนอยหรือกระถางธูปเชิงเทียนก็ไดตามแตจะจัดหาไดโดยสะดวกไมเดือดรอน หากเป4นศพท่ีอยใู นพระบรมราชานุเคราะห$หรือการจัดงานทเ่ี ป4นทางการ โดยเฉพาะอยางยิง่ งานของพระสงฆ$นิยมตั้งเครื่องทองนอย ๒ ชุดสําหรับบูชาศพชุดหนึ่ง และสําหรับจุดแทนศพเพ่ือบูชาธรรมอีกชุดหนึ่งใชโตะหมู ๒ ตัว สูงตํ่าลดหล่ันกันลงมา ตัวสูงวางดานในใชวางเคร่ืองทองนอยสําหรับศพบูชาธรรม ตัวต่ําอยูดานนอก สําหรับเจาภาพจุดเพื่อสักการะศพ การตั้งเครื่องทองนอยนั้นมีขอสังเกต คือ จะบูชาสิ่งใด ใหหันดอกไมไปทางนนั้ สวนการจดั โตะหมูบชู าอฐั ิ รูปภาพ ปาK ยชื่อ รปู หลอ ในการทาํ บุญอุทิศใหจัดลักษณะเดียวกัน อน่งึ ในงานศพทั่วไป ทบี่ ูชามกั มี ๒ ประเภท คือ ๑. ทบี่ ชู าสาธารณะ ๒. ท่บี ชู าในพธิ ีการ ประเภทที่ ๑ สําหรับบุคคลท่ัวไปจุดบูชาศพ นิยมใชกระถางธูปขนาดใหญ จุดบูชาไดตลอดเวลาป=จจุบันในสวนกลางศาลาสวดอภิธรรมศพจะเป4นหองปรับอากาศ ดังน้ัน จึงไมอนุญาตใหจุดธูปเทียนบูชาสาธารณะในศาลา เพียงแตเขาไปสักการะหรือกราบศพโดยไมตองจุดธูปเทียน แตถาเจาภาพตองการใหมีจะจดั ตัง้ ไวภายนอกศาลา ประเภทที่ ๒ ประธานพิธีหรือเจาภาพจุดบูชาหรือสักการะศพ หลังจากประธานจุดเทียนบูชาพระธรรม เบื้องหนาพระสงฆ$ พระอภธิ รรม การจัดโตะหมบู ูชาหนาศพพระสงฆ$

40การตงั้ พัดยศสมณศักดิแ์ ละพัดรองการจัดท่ีต้ังพัดยศสมณศักดิ์และพัดรอง ใหตั้งไวถัดลงมาจากโตะหมูบูชา กอนพระสงฆ$ เนื่องจากพัดยศสมณศักดิ์เป4นการแสดงถึงฐานันดรของพระสงฆ$รูปนั้น ๆ ซึ่งการต้ังพัดรองหรือตาลป=ตรก็พึงตั้งในลักษณะเดียวกับการตั้งพดั ยศสมณศักด์ิ เพอ่ื ความเขาใจงายขนึ้ ใหพึงจําวาพัดยศสมณศกั ดหิ์ รือพดั รองใหตั้งถัดจากโตะหมบู ูชา การจัดเตรยี มอาสน$สงฆ$การวงสายสิญจน%การวงสายสิญจน$ใหเวียนขวาตามเข็มนาฬิกา ลงดานหลังพระพุทธรูปแลว ใหวงท่ีฐาน พระพุทธรูปหรือขอบโตะหมูตัวท่ีประดิษฐานพระพุทธรูปโดยเวียนขวา ๓ รอบ ใหเหลือกลุมสายสิญจน$สําหรับพระสงฆ$ถือใสพานวางไวดานขางประธานสงฆ$ ควรวางพานรองสายสิญจน$ไวทายอาสน$สงฆ$ดวย สําหรับในงานพระราชพิธี พระราชกุศล หรืองานเสด็จพระราชดําเนิน ใหวงท่ีขอบโตะหมูตวั ที่ประดิษฐานพระพุทธรูปแลวผูกยดึ ที่หลักพัดยศสมณศักด์ิหรือพัดรอง เหลือกลุมสายสิญจน$สําหรับพระสงฆ$ถือใสพานวางไวดานขวาหรือดานซายมือประธานสงฆ$การเดินสายโยงหรือแถบทองการเดินสายโยงหรือแถบทองหรือสายโยง เป4นส่ิงที่โยงมาจากศพ อัฐิ ภาพถาย ปKายอุทิศใหเดินชิดฝาผนัง ถาเดินผานโตะหมูบูชา ใหผานดานหลังโตะหมูบูชา และใหเดินตํ่ากวาพระพุทธรูป ควรระวังไมใหสายโยงหรือแถบทองนั้นเกาะหรือเก่ียวกับโตะหมูบูชา ควรเดินใหชิดไปทางประธานสงฆ$แลวเช่ือมตอท่ีพานภูษาโยง ซึ่งต้งั อยูดานขางประธานสงฆ$ ภูษาโยงนั้นศาสนพิธีกรควรวดั ความยาว เมือ่ ลาดตั้งแตตนอาสนสงฆ$ถงึ พระสงฆ$รูปสุดทายใหพอดที าํ เครื่องหมายไววาจะยกภูษาโยงลงมาจากพานเพื่อตั้งไว ณ เบอื้ งหนาประธานสงฆ$ใหพอดีกบัการทอดผาบังสุกุล

41การตง้ั ครอบหรอื ภาชนะทาํ นา้ํ พระพุทธมนต%ภาชนะใสน้าํ สําหรับทําน้ําพระพทุ ธมนต$ ปจ= จุบันนิยมใชครอบสําริดทองแดงหรอื ทองเหลืองหากไมมีสามารถใชบาตรหรือขันแทนได ภายในใสนํ้าสะอาด และติดเทียนบริเวณฝาครอบสําหรับประธานจุดเพ่ือถวายประธานสงฆ$ทํานํ้าพระพุทธมนต$ไวใหเรียบรอย เมื่อประธานสงฆ$เขานั่งประจําอาสนสงฆ$เรียบรอยแลว จึงนําครอบน้ํามนต$หรือภาชนะใสนํ้าวางไวเบ้ืองหนาประธานสงฆ$สําหรับเทียนทําน้ําพระพุทธมนต$ ควรใชเทียนขี้ผึ้งแทนยิ มใชเทียนขนาดนํา้ หนกั ๑ บาท หรอื จะหยอนหรอื เกินบางตามความเหมาะสมการจดั เคร่ืองรบั รองพระสงฆ%ตามประเพณีนิยมจะตองมีการจัดเคร่ืองรับรองพระสงฆ$ และแขกผูมารวมงาน แตในท่ีน้ี จะขอกลาวเฉพาะในสวนที่ตองเตรียมเคร่ืองรับรองสําหรับพระสงฆ$ ซึ่งประกอบดวยเครอื่ งรับรองหลักดังน้ี นํ้ารอน น้ําเย็น ภาชนะใสน้ําด่ืมไวถวายพระสงฆ$ ส่ิงที่ขาดไมไดอีกอยางหนึ่ง คือ กระโถน ซ่ึงถือเป4นสิ่งจําเป4น เน่ืองจากพระสงฆ$เม่ือน่ังในพิธีกรรม ไมสามารถลุกเพ่ือจะนําส่ิงท่ีไมใชแลวไปท้ิงที่อ่ืนได สําหรับการจัดต้ังเคร่ืองรับรองพระสงฆ$น้ันใหต้ังกระโถน นํ้ารอน นํ้าเย็น โดยตั้งกระโถนเป4นหลักไวดานใน ระวังอยาใหล้ําไปดานหลังหรือออกมาดานนอกมากนัก ใหพระสงฆ$ หยิบใชไดสะดวก และควรต้ังใหเป4นแนวตรงกันท้ังดานขวาง ดานยาว เม่ือพระสงฆ$เขานง่ั ท่ีประจํายังอาสนสงฆ$เรยี บรอยแลว ใหประเคนน้ํารอน นํา้ เย็นใหเรยี บรอยเครอื่ งไทยธรรมสาํ หรบั ถวายพระสงฆ%เมื่อพระสงฆ$ไดประกอบพิธีกรรมทางศาสนาเรียบรอยแลว เจาภาพมักจะมีการถวายเครื่องไทยธรรมแดพระสงฆ$ ดังน้ัน ควรจัดเตรียมเครื่องไทยธรรมไวดานทายอาสน$สงฆ$ เมือ่ พระสงฆ$ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาและฉันภัตตาหารเสร็จเรียบรอยแลว ใหนําเคร่ืองไทยธรรมมาวางไวเบื้องหนาพระสงฆ$ในพิธีทุกรูป แลวเชิญประธานหรือเจาภาพประเคนพระสงฆ$ภาชนะสาํ หรับกรวดนํ้าการกรวดนํ้าเป4นการอุทิศแผสวนบุญกุศลท่ีตนไดบําเพ็ญ สงไปใหแกบุรพชนตลอดจน สรรพสัตว$ท้ังปวง เป4นการอธิษฐานใจในส่ิงท่ีประสงค$ใหสําเร็จตามความปรารถนา ผูเป4นศาสนพิธีกรจะตองตรวจสอบภาชนะใสน้ํากรวดใหเรียบรอย แลวจดั ตั้งไวทายอาสน$สงฆ$เชนเดยี วกบั เครื่องไทยธรรมเชงิ เทยี นและเทียนชนวนเป4นอปุ กรณท$ ี่อาํ นวยความสะดวกใหแกผูเป4นประธานในพธิ ี หรือเจาภาพ ในการจุดธูป เทียนบชู าพระรัตนตรัยผเู ปน4 ศาสนพธิ กี รจะตองจัดเตรียมใหเรียบรอย ดูการตดิ เทียนกับเชิงเทยี นใหแนน เพราะอาจหลุดจากเชิงเทียนได จดั เตรียมไวทายอาสน$สงฆ$ เม่ือถึงเวลางานศาสนพิธีกรจะไดจุดแลวนําไปมอบใหประธานหรือเจาภาพจุดธูปเทียนบูชาพระรตั นตรยัการทาเชื้อชนวนธูป เทียนการทาเชื้อชนวนธูป เทียน เพ่ือตองการใหสิ่งท่ีจุดบูชาน้ันติดไฟงาย ดังน้ัน เมื่อประธานจะจุดบูชาสิ่งใดศาสนพิธีกรควรเตรียมทาเชื้อชนวนธูป เทียน หรือสิ่งที่จะจุดใหเรียบรอยกอนถึงเวลาพิธีตามกําหนดการประมาณไมเกนิ ๑ ชั่วโมง หากเตรียมไวนานเกินไปจะทําใหจุดติดชา

42วธิ ที ําเช้ือชนวน๑) เตรียมขวดแกว ฝาโลหะขนาดพอสมควร ลางเช็ดใหแหง และสะอาด๒) นาํ เศษเทียนข้ีผงึ้ แททีเ่ หลือจากใชในพธิ ตี าง ๆ แลว ตดั เปน4 ชนิ้ เลก็ ๆ ใสไวในขวด๓) นาํ นํ้ามนั เบนซนิ ใสลงไปในขวดใหทวมเทยี น ปดI ฝาทิ้งไวประมาณ ๑ คืน๔) คนใหเทียนกับนํา้ มันผสมเป4นเน้ือเดียวกนั ไมควรใหเหลวหรือขนเกนิ ไป๕) ปIดฝาเกบ็ ไว เมอ่ื ตองการนํามาใช ใหนําปลายธูปชบุ ลงไปในขวดเชือ้ ชนวน หลงั จากนั้นพันดวยสําลี และชุบลงไปในขวดเชื้ออีก ๑ คร้ัง นํามาแตงใหสวยงาม และทาตรงบริเวณไสเทียนที่ประธานจะจดุ ใหเรียบรอย ถาหากเชอื้ แหง หรือเชอ้ื มีลักษณะแขง็ ใหเตมิ นํ้ามันเบนซนิ ลงไปหรือนาํ ขวดเชอื้ ชนวนไปวางไวท่ที มี่ อี ากาศรอนการจัดเตรยี มเวลาในพธิ กี ารงานท่ีเป4นทางการ ควรมกี ารกําหนดรปู แบบท่ีชัดเจน เพ่ือใหมกี ารปฏิบัติงานอยางตอเนื่องมีการกาํ หนดเวลาในแตละขั้นตอนของงานที่แนนอน ดังนั้น เร่ืองเวลาถือเป4นส่ิงสําคญั ศาสนพธิ ีกรจะตองจัดลาํ ดับเวลาของพิธกี ารนั้น ๆ ใหเหมาะสม ไมเกิดการสะดุดหรือรอคอยเวลาอันเป4นการแสดงใหเห็นความบกพรองของผูดําเนินการเพราะบางพิธีเป4นเวลาบังคับ เชน เวลาฤกษ$เวลาพระสงฆ$ฉันภัตตาหาร เป4นตน ซึ่งผูดําเนินการหรือศาสนพิธีกรควรคํานึงถึงเวลาแตละขั้นตอนวาตองใชเวลาเทาไหร ดังน้ัน จึงควรจัดสรรเวลาใหเหมาะสม เพ่ือความสะดวกในการกําหนดเวลาเริม่ ตนและเวลาสิ้นสดุ ของพธิ ี ดังนี้ ๑) เวลาเร่ิมตนพธิ ี ตงั้ แตเวลาผูรวมพธิ ีพรอมกนั ๒) เวลาที่ประธานเดินทางมาถงึ จดุ ธปู เทยี นบชู าพระรัตนตรยั และเริ่มเขาสพู ธิ กี าร ๓) เวลาพระสงฆ$เจรญิ พระพทุ ธมนต$ สวดพระพทุ ธมนต$ หรือแสดงพระธรรมเทศนา ๔) เวลาของพธิ ี ที่มฤี กษ$เริ่มตน และสนิ้ สุดแหงฤกษ$ เชน พธิ วี างศิลาฤกษ$ เปดI อาคาร ๕) เวลาทพี่ ระสงฆ$ฉันภตั ตาหาร ๖) เวลาสนิ้ สุดของงาน การเตรียมเวลานี้ เม่ือคํานวณและกําหนดเวลาแลว ใหระบุไวในกําหนดการ และผูดําเนินการควรมีความรูในเรื่องพิธีแตละขั้นตอนดวย เพ่ือนํามาปรับใหยืดหยุนไดตามความเหมาะสม ท้ังน้ีเพ่ือใหการปฏิบัติพิธีเป4นไปอยางตอเนอื่ ง เรยี บรอย และสวยงามการปฏบิ ตั ิงานศาสนพธิ ีเมื่อถึงเวลาจะเร่ิมปฏิบัติพิธี ศาสนพิธีกรควรแบงหนาที่ปฏิบัติงานของแตละคนใหเรียบรอย ใครมีหนาท่ีทําอะไร ผูที่ไดรบั มอบหนาทจี่ ะตองรับผดิ ชอบหนาทีใ่ หเรียบรอยจนกวาจะเสร็จพธิ ี ถาหากมีป=ญหาหรือมีเหตุทไ่ี มสามารถปฏิบัติหนาที่ท่ีไดรับมอบได จะตองแจงใหผูรวมปฏิบัติทราบ หรือมอบใหผูอ่ืนปฏิบัติแทน เชน การเชิญเทียนชนวนการเชิญพัดรองถวายพระสงฆ$ การจุดธูปเทียนบูชา การอาราธนาศีล การอาราธนาพระปริตรและการอาราธนาธรรม เป4นตน การเชิญเทียนชนวน เทียนชนวน คือ อุปกรณ$อํานวยความสะดวกสําหรับประธานพิธีใชในการจุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัย หรือจุดในกรณีอ่ืน ๆศาสนพิธีกรผูปฏิบัติหนาที่เชิญเทียนชนวนควรปฏิบัติ ดังนี้๑) ถือเชิงเทยี นชนวนดวยมอื ขวา ใชฝSามอื รองรบั ใตฐานเชงิ เทียนชนวน ใชนิ้วหวั แมมือจับดานบนฐานเชิงเทยี นชนวน มือซายถือไฟแช็กพรอมจุด ยืนรออยทู ายอาสน$สงฆ$๒) เรม่ิ พธิ ี ศาสนพธิ ีกรจุดเทียนชนวนทบี่ ริเวณทายสงฆ$ แลวเดินเขาไปพอประมาณเพอื่ ใหผเู ปน4 ประธานเห็น

43๓) แสดงความเคารพประธานพิธี (โคงคํานับ) เม่ือประธานพิธีลุกเดินไปที่หนาโตะหมูบูชาหรือที่ซึ่งตองจุดธูปเทียน ศาสนพิธีกรพึงเดินไปถึงที่ประธานจะจุด สงเทียนชนวนทางดานขวามือของประธานพิธี (ถาสถานท่ีบังคับก็สามารถสงทางดานซายมือของประธานพิธีได ไมจําเป4นตองแทรกตัวเขาไปเพื่อสงทางดานขวามือของประธานพิธี) โดยน่ังคุกเขาสงเทียนชนวนใหประธานพิธีแลววางมือใหเรียบรอย ไมตองประนมมือ แตใหเตรียมพรอมท่ีจะรับเทียนชนวนคืนหลังจากประธานพิธีจุดเรียบรอยแลวในกรณีที่ประธานพิธีเขามายังบริเวณพิธีและเดินเขาไปยังโตะหมูบูชาหรอื สถานที่จุดบูชาสักการะทเี ดียว ศาสนพิธีกรพึงจุดเทียนชนวนแลวเชิญตามประธานเยื้องไปทางขวามือประธาน เมื่อถึงสถานท่ีจุด ใหศาสนพิธีกรน่ังคุกเขาแลวสงเทียนชนวนใหประธานพธิ ีทางดานขวามอื ของประธาน๔) เม่ือประธานพิธีจุดธูปเทียนเสร็จเรียบรอยแลว สงเทียนชนวนคืน ศาสนพิธีกรพึงรับเทียนชนวนคืนดวยมือขวา โดยการหงายฝSามือขวารองรับใตฐานเทียนชนวน แลวใชหัวแมมือจับดานบน ถอยออกมาไดระยะพอสมควร แสดงความเคารพประธาน แลวเดนิ ถอยออกไปทางทายอาสน$สงฆ$ทันที๕) เมื่อถึงบริเวณทายอาสน$สงฆ$จึงดับเทียนชนวน ไมควรใชวิธีเปาS หรือใชมือโบกหรือสะบัดเพ่ือดับเทียน แตใหใชวิธหี าวสั ดุ เชน ใบไม หรอื วัสดุอนื่ โดยวิธจี ับหรือรูดไสเทยี นใหดับ อนึ่ง สําหรับการสงเทียนชนวนใหประธานจุดเทียนนํ้ามนต$ก็พึงกระทําในลักษณะเดียวกัน ตางกันแตเพียงวา เมื่อประธานพิธีจุดเทียนทําน้ําพระพุทธมนต$เสร็จเรียบรอยแลวศาสนพิธีกรพึงเรียนใหประธานพิธีประเคนภาชนะทํานํ้าพระพุทธมนต$ดวย และเม่ือถอยออกมาแลวตองรอดูจนกวาพระสงฆ$จะทํานํ้าพระพุทธมนตเ$ สรจ็ แตถาหากเทียนทํานํ้าพระพทุ ธมนตด$ ับกอนท่ีพระสงฆ$จะทํานํ้าพระพุทธมนตเ$ สรจ็ ศาสนพิธกี รพึงจุดเทียนชนวนเขาไปจุดเทยี นนํ้าพระพทุ ธมนต$เอง โดยไมตองเชญิ ประธานพธิ เี ขาไปจุดอีกการเชญิ เทยี นชนวน การสงเทยี นชนวน

44การเชิญพัดรองถวายพระสงฆ% ในงานพิธีบางพิธีมีการจัดทําพัดรองหรือตาลป=ตร ที่ระลึกถวายแดพระสงฆ$นิยมจุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัยกอน แลวเชิญประธานพิธีถวายพัดรองดวยเหตุผลวา การที่จะกระทําพิธีกรรมทางพระพุทธศาสนาควรบชู าพระรัตนตรัยกอนการถวายส่ิงหนึ่งส่ิงใด ดังนนั้ ศาสนพิธีกรควรจดั เตรียมพดั รองเพ่ือถวายพระสงฆ$ โดยการจัดเรียงพัดรองวางบนตะลุมหรือพานหรอื โตก โดยใหใบพัดแยกกัน ดามพัดทับสลับกันไป เวลาจะถวายใหใช ศาสนพิธีกร ๒ คน คนหนึ่งเชญิ พดั รองเลมหนึ่งเขาไปทําความเคารพประธานพิธี (โดยการโคงคํานับ)เพื่อเขาไปถวายพัดรองแดพระสงฆ$ และอีกคนหน่ึงเชิญตะลุมหรือพานพัดรอง เดินตามผูเชิญพัดรองเพ่ือใหผูเชิญพัดรองหยิบพัดรองสงใหประธานพิธีถวายพระสงฆ$ทีละดามตามลําดับตั้งแตประธานสงฆ$จนถึงพระสงฆ$รูปสุดทาย เม่ือสงพัดรองใหประธานถวายพระสงฆ$ครบแลวใหทําความเคารพประธานพิธีพรอมกันแลวถอยออกไปการอาราธนาศลี อาราธนาพระปริตร และอาราธนาธรรม การอาราธนา คือ การนิมนต$ใหพระสงฆ$ประกอบพิธีตาง ๆ ในพิธีกรรมทางพระพุทธศาสนา เชน ใหศีลเจริญพระพุทธมนต$ หรือสวดพระพุทธมนต$ หรือแสดงพระธรรมเทศนา ในการอาราธนาแตละพิธีกรรม ศาสนพิธีกรผทู ําหนาทีอ่ าราธนาจะตองศึกษาและมีความรูในแตละพิธวี า ลําดับหรือขั้นตอนไหน อาราธนาใหพระสงฆท$ ําอะไร ตามวัตถปุ ระสงคข$ องการบาํ เพ็ญกุศลของพิธีนั้น ๆ ๑) งานพิธีท่ีไมมีการเจริญพระพุทธมนต$หรือสวดพระพุทธมนต$ มีแตเพียงการเจริญชัยมงคลคาถาหรือการถวายทานตาง ๆ เมื่อประธานพิธีจุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัยและกลับไปน่ังที่น่ังเรียบรอยแลว พึงเดินเขาไปประมาณพระสงฆ$รูปที่ ๕ หรือ ๖ จากทายสงฆ$ ยืนตรงหันหนาไปทางประธาน ทําความเคารพ (ถาประธานเปน4 พระสงฆ$ พงึ ประนมมือไหว ประธานเป4นฆราวาส พึงโคงคํานบั ) แลวหันหนาไปทางประธานสงฆใ$ นพธิ ีโดยยนื อยทู ี่เดิม นอมไหวแลวยนื ตวั ตรง ประนมมอื ระหวางอก กลาวคาํ อาราธนาศีล ไมควรเสียงดงั หรอื เบาเกินไป เมื่อกลาวคําอาราธนาจบแลว ใหยืนรอรับศีล เมื่อประธานสงฆ$ในพิธีใหศีล พึงรับศีลโดยวาตามไปทีละขอ ๆตามลําดับจนถึงขอสุดทาย จากนั้นประนมมือฟ=งประธานสงฆ$สรุปทายศีลเรียบรอยแลว พึงนอมไหวจากน้ันหันไปทาํ ความเคารพประธานพิธแี ลวถอยออกไปทางทายอาสน$สงฆ$ สําหรับงานพิธีหลวงหรืองานพิธีท่ีเสด็จพระราชดาํ เนินในสถานทต่ี าง ๆ เมื่ออาราธนาแลวไมตองเปลงเสียงรับศลี ตามประธานสงฆ$ พึงยืนสงบโดยรับศีลในใจ จนประธานสงฆ$ถวายศีลจบ จึงหันไปทําความเคารพองค$ประธานพิธี แลวถอยออกไปทางทายอาสนส$ งฆ$ เพื่อเตรยี มพรอมในการปฏิบตั งิ านทเ่ี กย่ี วของตอไป ๒) งานพิธีที่มีการเจริญหรือสวดพระพุทธมนต$อยางเดียว ศาสนพิธีกรจะตองอาราธนาศีล และอาราธนาพระปริตร การอาราธนาศีลและอาราธนาพระปริตพึงปฏิบัติเหมือนขอ ๑ คือ เมื่อทําความเคารพประธานพิธีแลว หันไปประนมมือนอมไหวประธานสงฆ$ในพิธี กลาวคําอาราธนาศีลประธานสงฆ$กลาวสรุปศีลจบ ศาสนพิธีกรนอมไหว แลวกลาวคาํ อาราธนาพระปริตร เม่ือกลาวคําอาราธนาพระปริตรจบ นอมไหวไปทางประธานสงฆใ$ นพิธี หนั ไปทําความเคารพประธานพธิ ีแลว ถอยออกไปทางทายอาสนส$ งฆ$ และคอยปฏิบตั งิ านในข้นั ตอนตอไป ๓) งานพิธีท่ีมีการเจริญพระพุทธมนต$หรือสวดพระพุทธมนต$ ที่มีการแสดงพระธรรมเทศนารวมอยูในพิธีนั้นและตอเนื่องกัน ศาสนพิธีกรพึงปฏิบัติโดยอาราธนาพระปริตรใหพระสงฆ$สวดพระพุทธมนต$หรือเจริญพระพุทธมนต$กอน เมื่อพระสงฆ$สวดพระพุทธมนต$หรือเจริญพระพุทธมนต$จบแลว กอนเร่ิมพธิ ีแสดงพระธรรมเทศนา ประธานจุดเทียนสองธรรม และเครื่องทองนอยบูชาธรรม ศาสนพิธีกรพึงนิมนต$พระสงฆ$ข้ึนนั่งยังธรรมาสน$เทศน$แลว ศาสนพิธีกรจึงอาราธนาศีลและอาราธนาธรรม ตามลําดับเม่ือพระสงฆ$แสดงพระธรรมเทศนาจบ ศาสนพิธีกรพึงเขาไปรับพัดรองและคัมภีร$เทศน$ออกมาทางทายอาสน$สงฆ$ และควรจัดผชู วยศาสนพิธีกรเขาไปดแู ลพระสงฆ$ลงจากธรรมมาสนด$ วย

45 อน่ึง ถาพิธีแสดงพระธรรมเทศนาจัดกอนพธิ ีเจริญหรือสวดพระพุทธมนต$ ศาสนพิธีกรพึงอาราธนาศีลรับศีล จบแลว จึงอาราธนาธรรม ตามลําดับ และตองเผดียงพระสงฆอ$ งค$แสดงพระธรรมเทศนาใหทราบวา ในกรณีน้ี ใหอนุโมทนา (ยถา วาริ วาหา....) บนธรรมาสน$ ดังนั้น ศาสนพิธีกรจึงตองเชิญที่กรวดน้ําไปใหประธานในชวงนี้ และเม่ือถึงเวลาพระสงฆ$เจริญพระพุทธมนต$หรือสวดพระพุทธมนต$ จึงอาราธนาพระปริตรตอไป โดยไมตองอาราธนาศีลอกี ๔) งานพิธีท่ีมีการแสดงพระธรรมเทศนาอยางเดยี ว หรืองานมีหลายพธิ ี แตจัดคนละเวลา พงึ ถือวาเป4นคนละงาน คนละตอน การอาราธนาหรือการจุดธูปเทียนบูชา พึงกระทําโดยแยกปฏิบัติเป4นคนละตอนการอาราธนาในพิธีแสดงพระธรรมเทศนา มีขอปลีกยอยอกี คือ งานใดท่ีประธานพิธกี ็ดศี พก็ดี อัฐิก็ดี หรอื ผลู วงลับ ทเี่ ปน4 พระสงฆ$เม่ือศาสนพิธีกรอาราธนาศีล และรับศีลจบแลว รอใหประธานและ/หรือเจาภาพจุดเครื่องทองนอยบูชาธรรมและประธานหรือเจาภาพจุดเคร่ืองทองนอยหนาศพ หรืออัฐิ เพ่ือบูชาธรรมแทนอัฐิหรือผูที่ลวงลับไปแลวกอนจงึ อาราธนาธรรมตอไป การอาราธนาศีลในงานพธิ ีท่กี ราบบงั คมทูลอัญเชญิ พระมหากษัตรยิ $ หรือผูแทน พระองคเ$ สด็จฯ เป4นองค$ประธานในพิธีการจดั เตรียมอาหารและจตุปจ7 จัยเคร่ืองไทยธรรม ในงานพธิ ที ่ีนิมนต$พระสงฆ$มาเจรญิ หรือสวดพระพุทธมนต$และมีการถวายอาหาร ศาสนพิธีกรควรประสานเตรียมการเร่ืองอาหารถวายพระสงฆ$ใหเรียบรอยกอนพระสงฆ$จะเจริญหรือสวดพระพุทธมนต$จบ เมื่อพระสงฆ$สวดบทถวายพรพระ (พาหุงฯ) ศาสนพิธีกรพึงจัดผูชวยหรือเจาหนาท่ียกอาหารมาต้ังไวเบ้ืองหนาพระสงฆ$พรอมทั้งน้ําดื่ม และจัดโตะสําหรับต้ังอาหารบูชาพระพุทธใหเรียบรอย เม่ือพระสงฆ$เจริญหรือสวดพระพุทธมนต$จบแลว ศาสนพิธกี รพึงทําความเคารพและเชิญประธานพิธีและผูมีเกียรติประเคนภัตตาหารแดพระสงฆ$ หากประธานพิธีเป4นพระสงฆ$ ศาสนพธิ ีกรตองยกอาหารประเคนประธานพิธเี พ่ือถวายพระสงฆ$ดวยการจัดเตรียมและยกอาหารน้ี หากพระสงฆ$ฉันภตั ตาหารรวมกันเป4นวงหรือเป4นโตะตองรอใหพระสงฆ$เจริญหรือสวดพระพุทธมนต$จบแลว และนั่งเป4นวงหรือน่ังประจําท่ีโตะกอนแลวจึงยกอาหารมาใหประธานหรือเจาภาพประเคนพระสงฆ$เมื่อศาสนพิธีกรสังเกตเห็นวา พระสงฆ$ฉันภัตตาหารคาวเรยี บรอยครบทกุ รูปแลว พึงยกภัตตาหารคาวออกพรอม ๆ กัน และยกภตั ตาหารหวานเขาไปตง้ั ครบทกุ รปู แลวเชิญประธานและผูมีเกียรติมาประเคนภัตตาหารหวานพรอมกันอีกคร้ังหนึ่ง แตในบางกรณีประธานและผูมีเกียรติตองทาํ กจิ อยางอืน่ ไมสามารถมาถวายภตั ตาหารหวานได ศาสนพิธีกรพึงถวายเอง เพื่อพระสงฆ$จะไดไม

46ตองรอ ในระหวางทพี่ ระสงฆ$ฉนั ภัตตาหารศาสนพธิ ีกรพึงทําหนาทีป่ ฏิบตั ิพระสงฆ$สํารวจดูวา พระสงฆ$ตองการส่ิงหน่ึงส่ิงใดเพิ่มเติมหรือไม เชน อาหาร น้ําดื่ม กระดาษเช็ดมือเป4นตน จะไดจัดหามาถวายเพ่ิมเติม มารยาทอยางหน่ึงที่ศาสนพิธีกรตองพึงระวัง คือ กอนจะยกภัตตาหารคาวหรือหวานเขา-ออก ตองรอใหพระสงฆ$ฉันเสร็จครบทุกรปู กอน (ซ่งึ ตามธรรมเนยี มหรอื ประเพณีปฏบิ ัตขิ องศาสนพธิ ีกรทป่ี ฏิบัติสบื ตอกนั มาใหใชวิธีสังเกตประธานสงฆ$ในพิธีเป4นหลักเน่ืองจากธรรมเนียมของพระสงฆ$ใหพระสงฆ$ผูอาวุโสนอยสังเกตพระสงฆ$ผูมีอาวุโสมากกวา และใหพระสงฆ$ผูมีอาวุโสมากกวาเอ้ือเฟWVอแกพระสงฆ$ผูมีอาวุโสนอยกวา ดวยการฉันภัตตาหารคอยพระสงฆ$รูปอ่ืน ๆ เม่ือประธานสงฆ$เห็นวาพระสงฆ$สวนใหญฉันภัตตาหารเสร็จแลวจะแสดงอาการใหศาสนพิธีกรหรือผูทําหนาที่ปฏิบัติพระสงฆ$ไดทราบ ดวยอาการรวบชอนหรือปIดฝาสํารับภัตตาหารใหผูปฏิบัติเห็น)เนอื่ งจากหากยกภัตตาหารเขา-ออกในขณะที่พระสงฆ$บางรูปยังฉันไมเสรจ็ จะเป4นเสมือนการเรงพระสงฆ$ ซ่ึงถือเปน4 การเสยี มารยาทของศาสนพธิ ีกรในการปฏิบตั ิพระสงฆ$ จตุป=จจัยเคร่ืองไทยธรรม จะตองจัดเตรียมวางไวที่โตะดานทายอาสน$สงฆ$กอนเริ่มพิธีเสมอเมื่อยกสาํ รับภัตตาหารออกหมดแลว ศาสนพธิ ีกรพึงทําความสะอาดอาสนส$ งฆ$ ซึ่งอาจเปVWอนหรือเปยX กนาํ้ เสร็จแลวยกเครื่องไทยธรรมมาวางเรียงไวใหสวยงามเป4นระเบียบเรียบรอยเบ้ืองหนาพระสงฆ$ หากมีแจกันดอกไม กําดอกไม พวงมาลัย ใหวางเป4นอันดับแรกแลวจึงวางสิ่งอ่ืน ๆ ตอไป(การวางใหวางหันดอกไมเขาหาพระสงฆ$เน่ืองจากเป4นการถวายเครื่องไทยธรรมดวยความเคารพถาประธานพิธีเป4นพระสงฆ$ผูใหญใหหันดอกไมมาทางประธานพิธี) เมื่อวางจตุป=จจัยไทยธรรมเสร็จเรียบรอยแลว เชิญประธานพิธแี ละผูมีเกียรติมาประเคนจตุป=จจัยไทยธรรม โดยการประเคนดอกไมกอนแลวประเคนส่ิงอน่ื เปน4 ลําดบั ไป อน่ึง เป4นธรรมเนียมท่ีเจาภาพจะถวายป=จจัยในการบาํ เพ็ญกุศลดวย ศาสนพิธกี รพึงเตรียมใบปวารณาเขียนจํานวนเงินและช่ือเจาภาพ จัดใสซองใหเรียบรอย และรวมถวายในเวลาที่ถวายเครื่องไทยธรรมน้ีดวยสวนปจ= จัยหรอื เงินทจี่ ะถวาย พึงมอบใหไวยาวจั กรรับไป การจัดเตรยี มเครอื่ งไทยธรรมถวายพระสงฆ$

47 การประเคน การประเคนพระสงฆ$ จะเป4นชายหรือหญิงไมมีหาม แตตองทําใหถูกลักษณะของการประเคน คือ๑) ส่ิงของท่ีจะประเคนน้ัน ตองไมใหญหรือหนักเกินไป เป4นส่ิงของท่ีคนปกติคนเดียวยกไหวโดยตองยกสิ่งของนนั้ ใหขึน้ พนจากพ้นื ทสี่ ิง่ ของนน้ั ต้ังอยู๒) ผูประเคนตองเขามาในหัตถบาส คือ อยูหางจากพระภิกษุผูรับประเคนไมเกิน ๑ ศอก หรือพึงนําของประเคนเขาไปใหใกลพระผูรบั ประเคนประมาณ ๑ ศอก จะนัง่ หรอื ยืนแลวแตสถานทท่ี พี่ ระภกิ ษนุ นั้ อํานวย๓) ผูประเคนนอมสง่ิ ของน้นั เขามาถวายดวยกิริยาอาการแสดงความเคารพ๔) กิริยาอาการที่นอมส่ิงของเขามาถวายนั้น จะสงถวายดวยมือก็ได หรือจะตักสงถวายดวยของเน่ืองดวยกายเชน ใชทพั พตี ักถวายกไ็ ด๕) พระภิกษุผูรับประเคน จะรับดวยมือก็ได จะเอาผาทอดรบั ก็ได หรือจะเอาภาชนะรับเชน เอาบาตรหรอื จานรับส่ิงของท่ีเขาตักถวายก็ได ผูประเคน ตองเขาไปอยูในที่ใกลระยะดังกลาว แลวยกสิ่งของใหพนขึ้นจากพื้นแลวนอม ถวายสิ่งของท่ีตองประเคน คือ ส่ิงท่ีจะพึงบริโภค เชน อาหาร นํ้ารอน น้ําเย็น เป4นตน เมื่อประเคนแลวอยาไปจบั ตองหรือเลือ่ นหากจะมีการเลอ่ื นสิง่ หน่งึ สิ่งใดพระสงฆ$จะเป4นผูเลอ่ื นเอง เนือ่ งจากเม่ือจับตองแลวจะตองประเคนใหม ถาส่ิงของนัน้ ไมใชส่ิงของทีใ่ ชบรโิ ภคกไ็ มตองประเคน การเชิญท่ีกรวดน้ํา เป4นธรรมเนียมอยางหน่ึงของผูทําบุญหรือบําเพ็ญกุศล เม่ือพิธีการตาง ๆดําเนินการไปจนถึงขั้นตอนสุดทาย จะมีการกรวดน้ําอุทิศสวนกุศลใหแกญาติสนิทมิตรสหายและสรรพสัตว$ศาสนพิธีกรตองเตรียมท่ีกรวดน้ํา โดยทําความสะอาดและใสนํ้าพรอม ตั้งไวที่โตะเคร่ืองไทยธรรมดานทายอาสน$สงฆ$ เม่ือประธานพิธีถวายจตุป=จจัยไทยธรรมเสร็จและกลับไปน่ังเรียบรอยแลว ศาสนพิธีกรพึงเชิญท่ีกรวดน้ําดวยมือซาย ประคองดวยมือขวาใหม่ันคง เดินเขาไปใกลจะถึงประธานพิธี ทําความเคารพ น่ังคุกเขาเดินเขาเขาไปทางดานหนาโดยใหเย้ืองไปทางเขาซายของประธานพิธีเล็กนอย ไมชิดหรือหางเกินไป พอใหประธานพิธีจับท่ีกรวดนํ้าไดสะดวกถือท่ีรองรับนํ้าไวดวยมือทั้งสอง ยื่นใหประธาน ไมสูงหรือต่ําเกินไป พอใหประธานพธิ ีเทนา้ํ กรวดไดโดยไมตองกมลงหรือยกแขนสงู กวาปกติ เม่ือพระสงฆ$เริ่มอนุโมทนา “ยะถา วารี วหา...........”ประธานพิธีเริ่มเทน้ําลงยังที่รองรับน้ําที่ศาสนพิธีกรถืออยู เม่ือสังเกตเห็นวา ประธานพิธีเทน้ํากรวดจวนหมดแลว ศาสนพิธีกรพึงปลอยมือขวาออกจากท่ีรองรับน้ําใหใชมือซายถือไวมือเดียวยกมือขวาขึ้นรับเตานา้ํ กรวดที่ประธานพิธีเทหมดแลว นาํ เตานํ้ากรวดมาชิดกับที่รองรบั น้ํา เดินเขาถอยหลังออกมาจากประธานพิธีพอสมควร ลุกขึ้นยืนทําความเคารพประธานพิธีแลวถอยออกไปทางทายอาสน$สงฆ$ นํานํ้ากรวดไปเทใตตนไมที่เหมาะสมตามประเพณีโบราณ และตองเทดวยอาการสํารวมและสุภาพ ไมเทในที่ท่ีไมสะอาด ไมสาดหรือควํ่าภาชนะที่ใสน้ํา หากมีพิธอี ื่น ๆ ตอจากพิธนี ้ันอกี ศาสนพธิ ีกรตองใสน้าํ ในเตานํา้ กรวดไวทันที เพอ่ื พรอมทจ่ี ะใชในพิธีตอไป การกรวดน้ําในพิธีตาง ๆ หากเป4นพิธีใหญ ๆ หรืองานพิธีท่ีเป4นทางการ นิยมใชที่กรวดน้ําสําหรับประธานพิธีท่ีเดียวเทาน้ัน สวนในงานพิธีของชาวบานหรืองานทําบญุ ตามวดั วาอารามจะใชท่ีกรวดนํ้าหลายที่ก็ได มิไดมขี อหามอันใด อนึ่ง ในพิธีท่ีเป4นทางการไมนิยมนําท่ีกรวดนํ้าไปตั้งไวใหประธานพิธีกอนที่จะถึงข้ันตอนกรวดน้ํา เชนท่โี ตะเคียงหรอื ที่ประธานพิธีน่ัง เพราะอาจทําใหเกิดขอผิดพลาดแกประธานไดโดยเฉพาะอยางย่ิงงานอวมงคลซง่ึ เคยมีเร่อื งเลาวา ในงานอวมงคลงานหนงึ่ ศาสนพิธีกรไดนําทกี่ รวดนํ้าไปต้ังไวท่โี ตะเคียงของประธานพิธี เมื่อประธานพิธีทอดผาบังสุกุลและกลับมานั่งท่ีเรียบรอยแลว เม่ือพระสงฆ$ตั้งพัดพจิ ารณาผาบังสกุ ุล ประธานพิธีก็หยิบทก่ี รวดน้ํามากรวดนํ้าทันทีกอนท่ีพระสงฆ$จะอนุโมทนา ซง่ึ บางทองถ่ินมีการกรวดนํา้ เมื่อพระสงฆ$พิจารณาผาบงั สกุ ุลเชนกัน

48การเชญิ ที่กรวดนาํ้ การเขาทก่ี รวดนํ้าการประน้ําพระพุทธมนต% เมื่อพระสงฆ$อนุโมทนาจบแลว ถาเป4นงานมงคลจะนิมนต$พระสงฆ$ประน้ําพระพุทธมนต$เพื่อความเป4นสิริมงคล สวนมากนิยมนิมนต$พระสงฆ$รูปที่เป4นประธานสงฆ$ประนํ้าพระพุทธมนต$ให ควรเชิญประธานพิธีหรือเจาภาพเขารับการประน้ําพระพุทธมนต$จากพระสงฆ$กอน ถาเป4นงานพิธีมงคลสมรสใหเชิญคูบาวสาวเขารับการประนํ้าพระพุทธมนต$กอนบุคคลอ่ืน เสร็จแลวจะนิมนต$พระสงฆ$ประนํา้ พระพุทธมนต$ในท่ีอ่ืน ๆ หรือการประน้ําพระพุทธมนต$รวมกันเป4นหมู ๆ ศาสนพิธีกรตองเชิญภาชนะน้ําพระพุทธมนต$เดินตามโดยเยื้องไปทางดานซายของพระสงฆ$รปู ที่ประน้าํ พระพุทธมนต$ส้ินสุดพิธี เมื่อสิ้นสุดกิจกรรมในศาสนพิธีแลว ส่ิงที่ศาสนพิธีกรจะตองดําเนินการตอไป เพ่ือใหการปฏิบัติหนาท่ีศาสนพิธีกรเปน4 ไปดวยความเรยี บรอยและสมบรู ณ$ ในชวงสดุ ทายของศาสนพิธี คอื๑) รับพระสงฆ$ลงจากอาสนสงฆ$๒) ประสานงานการสงพระสงฆก$ ลับวัด๓) ดบั ธปู เทียนทจี่ ดุ บชู า ณ โตะหมูบชู าใหเรียบรอย๔) สงคนื อปุ กรณท$ ี่ยืมมาใชในงานพิธี

49บทที่ ๓ แนวทางการจัดงานศาสนพิธีกับสถาบนัพระมหากษัตริย' สังคมไทยไดยอมรับกันท่ัวไปวา ศาสนามีความสําคัญตอวัฒนธรรมประเพณี เพราะมีผลตอความรูสึกนึกคิด ประเพณี และความเชื่อ ไดสื่อออกมาในลักษณะของพิธีกรรมทางศาสนาและถือปฏิบัติเป4นแบบอยางประเพณี และธรรมเนียมสืบตอกันมา ขณะท่ีพระมหากษัตริย$ในฐานะที่ทรงเป4นองค$เอกอัครศาสนูปถัมภกไดทรงเป4นแบบอยางของการปฏิบัติพระราชกรณียกิจดานศาสนพิธีสืบทอดกันมาไดอยางบริสุทธิ์ไมคลาดเคลื่อนจากอดีตถึงปจ= จุบนั จนกลายเป4นราชประเพณีสืบตอกนั มาจนถึงป=จจุบนั ซึ่งพทุ ธศาสนิกชนชาวไทยไดยึดถือเป4นแนวปฏิบัติเพ่ือเป4นการสืบทอดกิจกรรมดานศาสนพิธี ใหคงอยูและแพรหลายไปสูสถาบันตาง ๆ ของสังคมไทยทั้งในสวนกลางและภูมิภาคป=จจุบันองค$กรตาง ๆ ในสวนภูมิภาค เชน จังหวัด องค$กรปกครองสวนทองถน่ิ ชุมชนหรือองค$กรเอกชน ไดมีการจัดกิจกรรมท่ีเกี่ยวเน่ืองกับสถาบันพระมหากษัตริยเ$ ป4นจํานวนมากอันเป4นการแสดงออกถึงความกตัญYูและความจงรักภักดีที่พสกนิกรชาวไทยมีตอสถาบันพระมหากษัตริย$ ดังน้ัน เพื่อใหการจัดกิจกรรมในสวนกลางและสวนภูมิภาคท่ีเก่ียวกับสถาบันพระมหากษัตริย$เป4นไปในแนวทางเดียวกัน จึงไดรวบรวมนําเสนอไวเป4นแนวทางในการจัดกิจกรรมรวมกันไวเป4นเอกสารเผยแพรสบื ไปวันจกั รี วันจักรี ตรงกับวันท่ี ๖ เมษายนของทุก ๆ ปX เป4นวันคลายวันประดิษฐานพระราชวงศ$จักรีถือเป4นงานรัฐพิธี เป4นโอกาสท่ีพสกนิกรชาวไทยจะไดมีโอกาสรําลึกในความเป4นสิริมงคลท่ีเกิดจากพระมหากรุณาธิคุณอันเป4นประโยชน$แกประเทศชาติอยางมหาศาล ในสวนกลางจัดใหมีพิธีถวายราชสักการบูชาพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟKาจุฬาโลกมหาราช (พิธีน้ีไมมีพระสงฆ$)ท่ีเชิงสะพานปฐมบรมราชานุสรณ$สําหรับในสวนภูมิภาค หากมีการจัดกิจกรรมเพ่ือเป4นการถวายพระเกียรติ อันเป4นการระลึกถึงพระราชกรณียกิจและพระมหากรุณาธิคุณที่พระมหากษัตริย$ในราชวงศ$จักรีทุกพระองค$ไดปกครองพสกนิกรดวยหลักทศพิธราชธรรม และไดทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจอันเป4นคุณประโยชน$แกประชาชนและประเทศชาติ สมควรทีพ่ สกนกิ รจะไดแสดงออกถึงความกตญั Yูทม่ี ีแดพระบรมวงศจ$ ักรี เพ่ือพรอมกันถวายพระพรชัยมงคล ขอใหเทพยดาเบ้ืองบนโปรดอภิบาลพระบรมวงศ$จักรี ใหเสด็จสถิตเป4นศรีสถาพรอยูคูประเทศชาติชั่วนิรันดร$และใหพระเกียรติคุณอเนกอนันต$แผไพศาลไปทั่วทุกทิศานุทิศ ผูเป4นพิธีกรพึงดําเนินการ ดังน้ีการเตรยี มการ๑) จัดเตรียมพระบรมรปู พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู ัว ๘ รัชกาล๒) จัดเตรียมพระบรมฉายาลักษณ$ หรือพระบรมสาทิสลักษณ$ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ ใหประดิษฐานพระบรมฉายาลักษณ$พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวไวดานขวาของพระบรมฉายาลักษณส$ มเด็จพระนางเจาฯพระบรมราชินนี าถ๓) จัดเตรียมโตะหมูบูชา จํานวน ๓ ชุด ชุดท่ี ๑ ประดิษฐานพระพุทธรูป ชุดท่ี ๒ประดิษฐานพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ๘ รัชกาล และชุดท่ี ๓ ประดิษฐานพระบรมฉายาลักษณ$พระบาทสมเด็จพระเจาอยหู ัว และพระบรมฉายาลักษณ$สมเด็จพระนางเจาฯพระบรมราชนิ นี าถ๔) เตรยี มจดั พุมดอกไม หรอื แจกนั ดอกไมประดบั ตามความเหมาะสม

50๕) จัดเตรียมเครื่องทองนอยวางท่ีโตะหมูบูชาแถวกลาง ตัวลาง ติดธูปเทยี นใหพรอมโดยหนั ดานที่มีพุมดอกไมไปยังพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระเจาอยู ๘ รัชกาล และหันดานธูปเทียนออกดานนอก โดยตดิ เทียนไวดานขวามอื ของผจู ุด ธปู ดานซายมอื ของผูจดุ (เพอื่ ผเู ป4นประธานพธิ ีจุดถวายสกั การะ)๖) จัดโตะสําหรับวางพานพุมไวหนาโตะหมูบูชา พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ๘ รัชกาล จํานวน ๑ ตัวในกรณมี ีการวางพานพุมถวายสักการะ๗) จดั เตรียมเครอื่ งใชพธิ สี งฆ$ (งานพธิ ีมงคล)๘) จัดเตรยี มกรวยดอกไม ธปู เทยี นแพ จาํ นวน ๑ ชดุ วางไวท่ีโตะหมูบูชาแถวกลางตัวลาง (หรือตวั ที่ ๒ ถัดข้ึนไปจากตัวลาง) หนาพระบรมฉายาลักษณ$พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาลป=จจุบัน และพระบรมฉายาลักษณ$สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ เพื่อผูเป4นประธานจะไดเปIดกรวยดอกไมธูปเทียนแพถวายสักการะพระบรมฉายาลักษณ$พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว รัชกาลป=จจุบัน และพระบรมฉายาลักษณ$สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ๙) จัดโตะสําหรับพักพานพุม จํานวน ๑ ตัว ต้ังไวทางดานซายของโตะหมูบูชาหางจากโตะหมูบูชาประมาณ๕ เมตร พักพานพมุ ไว พานพุมน้ีจะเป4นคหู รือเด่ียว จะเป4นพุมดอกไมสดหรือดอกไมแหง หรือพมุ ทอง พมุ เงินก็ได๑๐) จัดเตรยี มเทยี นชนวนไวเพ่อื สงใหประธานพิธีจุดเคร่ืองทองนอย๑๑) จัดเตรยี มแทนกราบสําหรบั ประธานกราบหนาโตะหมูบูชา หลงั จากวางพุมดอกไมและจดุ เครื่องทองนอยแลว๑๒) ถามีพิธบี วงสรวงตองมีการจัดเตรยี ม และต้งั เครอ่ื งบวงสรวงดวยแนวทางการปฏิบตั ิงาน