4มิติ สู่คุณภาพชีวิตผู้สูงวัยในชุมชน

4 มิติ สคู่ ุณภาพชวี ติ ผสู้ ูงวัยในชุมชน 1

4 มติ ิ ส่คู ณุ ภาพชีวิตผสู้ งู วัยในชมุ ชน ISBN xxx-xxx-xxxxx-x-x พิมพ์ครงั้ แรก สิงหาคม 2554 (1,000 เลม่ ) บรรณาธกิ าร กมล สุกิน กองบรรณาธิการ /ภาพ นิติกานต์ สุกนิ ออกแบบปกและรปู เลม่ กมล สุกนิ กราฟฟิกและจัดรปู เล่ม บญุ ฤทธิ์ อรัญกลู สนบั สนนุ การจดั พิมพ ์ สำ� นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.) พมิ พท์ ่ี บรษิ ัท ที คิว พี : โทร. 0-2956-1937, 08-0599-6682 จดั พมิ พแ์ ละเผยแพร ่ มลู นิธสิ ถาบนั วิจยั และพฒั นาผสู้ งู อายไุ ทย(มส.ผส) 1168 ซอยพหลโยธนิ 22 ถ.พหลโยธิน แขวงจอมพล เขตจตจุ กั ร กรงุ เทพฯ 10900 โทร. 0-2511-4963 โทรสาร 0-2511-4962 www.thaitgri.org 2

คำ� น�ำ ยามเผชิญวิกฤต การคดิ ทีถ่ กู ต้อง คือสิ่งจ�ำเป็นสำ� หรบั การแกป้ ญั หา ซ่ึงมกั ทำ� ไดย้ าก..แตส่ ง่ิ ทยี่ ากกวา่ มาก คอื การนำ� ความคดิ นน้ั ไปทำ� อยา่ งถกู ตอ้ งเหมาะสม เชน่ เดยี วกบั วกิ ฤตการดแู ลผสู้ งู วยั สถานการณท์ สี่ งั คมไทยกำ� ลงั เผชญิ อย่าง หนกั หน่วงตอนนี้ ผลพวงจากการกา้ วสกู่ ารเปน็ “สังคมผู้สงู วยั ” แทบไมต่ อ้ งพง่ึ การยนื ยนั จากสถติ สิ ำ� นกั ใด ประจกั ษพ์ ยานทค่ี นไทยตา่ งสมั ผสั ดว้ ยตัวเองในชวี ติ ประจำ� วนั ยืนยันความคกุ ร่นุ รุนแรงของวิกฤตน้ีไดเ้ ปน็ อย่างดี ปญั หาผ้สู งู อายุไมใ่ ช่ปัญหาสว่ นตวั ส่วนครอบครัว ทจี่ ะแก้กนั เองได้ล�ำพงั อีกตอ่ ไป หากแตต่ อ้ งอาศยั “คนนอก” ทง้ั ในชุมชน และไกลออกไประดับประเทศ มาชว่ ยกนั อยา่ งเปน็ ระบบดว้ ย นีค่ อื สง่ิ ท่นี ักวิชาการค่อนประเทศที่ศึกษาเรอ่ื งน้ี ยืนยันตรงกัน ทางออกคอื ระบบการดูแลผสู้ งู วัย ท่เี หมาะสมกบั บรบิ ทสังคมไทย ตอ้ งดูแลใหค้ รบทุกมิติ และ ตอ้ งท�ำรว่ มกันพรอ้ มกนั ทุกภาคสว่ น โดยให้ ชุมชนเปน็ แกน..เป็นอกี การคน้ พบของภาควิชาการ ณ วนั น้ี คำ� ถามส�ำคัญคือ ท�ำอยา่ งไร และใครทำ� ยงั ไมม่ ใี ครตอบไดอ้ ยา่ งชดั เจน จนกวา่ จะมกี ารลงมอื ลองทำ� และตอนนม้ี ี 21 พ้นื ที่ ใน 3 จงั หวดั ก�ำลงั ทดลองคน้ หาค�ำตอบน้ี ระบบการดูแลผู้สงู วัยทีส่ ามารถ น�ำไปประยุกต์ใช้ไดท้ กุ ชุมชนทั่วประเทศ การทดลองเรยี นรไู้ ด้เกอื บคร่งึ ทางแล้ว การขยบั ขบั เคล่อื นเรียนรู้เรมิ่ เปน็ ไป อย่างคึกคกั หลากหลายและแตกต่างในแต่ละพน้ื ที่ อยา่ งนา่ สนใจย่ิง โดยการ หนนุ ช่วยของภาควิชาการอยา่ งใกล้ชิด นบั เป็นการเรียนรู้ทคี่ นไทยทกุ คนน่าจะได้ร่วมเรยี นรไู้ ปด้วย จึงเป็นทม่ี าของหนงั สือ 4 มิติ สคู่ ณุ ภาพชวี ติ ผ้สู ูงวยั ในชุมชน เล่มน้ี หนงั สอื ทจ่ี ะเปน็ เสมอื นบนั ทกึ สว่ นหนงึ่ ของการเดนิ ทางสรู่ ะบบการดแู ลผสู้ งู วยั ไทย ยินดตี ้อนรับสู่ การเดนิ ทางครัง้ “ประวตั ิศาสตร์” ทป่ี ลายทางคือ รอยย้ิมของผสู้ งู วยั และคนไทยทุกคน กองบรรณาธกิ าร 3

สารบญั 3ค�ำน�ำ 4 มติ ิ ทิศและทาง สคู่ ณุ ภาพชีวิตผสู้ ูงวยั ไทย มติ ทิ ่ี 1 การดแู ลระยะยาว ผสู้ งู วัยกล่มุ “พึง่ พิง” มติ ิท่ี 2 การสร้างงาน อาชีพ และรายไดแ้ ก่ผ้สู งู วัย 4

มติ ทิ ่ี 3 การปรับสภาพแวดล้อม ใหเ้ ป็นมิตรกับผู้สงู วัย มติ ทิ ่ี 4 การเตรียมความพร้อม ส่วู ยั สงู อายุ สคู่ วามท้าทาย บรรณานุกรม 5

6

ปฐมบท 4 มติ ิ ทศิ และทาง สู่คณุ ภาพชีวติ ผสู้ งู วัยไทย วิกฤต “สงั คมผูส้ ูงวยั ” จำ� นวนทเี่ พมิ่ ขน้ึ พรอ้ มกบั ระดบั ความรนุ แรงของปญั หาทเ่ี กดิ กบั ผสู้ งู วยั กำ� ลังทำ� ใหส้ งั คมไทยเผชญิ หน้ากับ “วิกฤต” ของการกา้ วสสู่ ังคมผู้สงู วัย ที่ได้ เริม่ กอ่ ตัวอย่างชัดเจนในปัจจบุ ัน และกำ� ลงั เพม่ิ ขนาดในอตั ราน่ากังวล ปจั จุบนั เมืองไทยมผี สู้ ูงวัยหรือผู้สงู อายุ ประชากรวัย 60 ปีข้ึนไป กว่า 7 ลา้ นคน คดิ เป็นสดั สว่ นราวร้อยละ 11 ของประชากรประเทศ 65.4 ลา้ น คน (ปี 2553) สดั ส่วนท่ีเคยเพมิ่ ข้ึนอยา่ งช้า ๆ จากรอ้ ยละ 7 ในช่วงเกือบสามสิบปที ่ี ผ่านมาก�ำลังเพ่มิ ขึ้นอย่างรวดเร็วในปัจจบุ ันและคาดว่าจะพุง่ ไปแตะร้อยละ25 ในปี 2573 (สำ� นักงานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสงั คมแหง่ ชาต)ิ นน่ั คือตอนน้เี ราเจอผู้สูงอายุ 1 คนในคนไทยทุก ๆ 10 คน ในอีกย่ีสิบปี จะเจอผสู้ ูงอายุ 1 คนในคนไทยทุก ๆ 4 คน 7

การก้าวสู่ “สงั คมผูส้ ูงวยั ” นจ้ี ะสง่ ผลกระทบหลากหลายมิต ิ อย่างหลกี เลยี่ งไม่ได้ ตอ่ ทกุ คน ทุกเพศ ทุกวัย โดยเฉพาะผู้สงู วัยที่จะมีจ�ำนวนมากข้นึ อายุ ยืนขึน้ ซึ่งขณะน้กี ำ� ลงั เผชญิ หนา้ กับวิกฤตนีใ้ นช่วงเรมิ่ ต้นแลว้ ดา้ นสขุ ภาพ ปจั จบุ ัน ผ้สู งู อายุ 1 ใน 7 (ร้อยละ 13.5) รสู้ ึกว่าตน มีสขุ ภาพไมด่ ีถงึ ไม่ดมี าก ผลส�ำรวจสุขภาพประชาชนไทยล่าสุด (2551-2552) เปิดเผย “เกินคร่ึงมปี ญั หาในการมองเห็น 1 ใน 5 เป็นตอ้ กระจก ราว 1 ใน 3 มปี ญั หาในการไดย้ นิ มากกวา่ ครงึ่ มฟี นั ไมค่ รบ 20 ซท่ี ำ� ใหม้ เี คยี้ วอาหารไม่ ละเอยี ดและเกิดปัญหาตอ่ ระบบทางเดินอาหารตามมา” “รอ้ ยละ 30มปี ญั หาในการกลั้นปัสสาวะ รอ้ ยละ 23 มปี ญั หาในการ กล้นั อจุ จาระ กว่ารอ้ ยละ 7 มีข้อจ�ำกัดในการทำ� กิจกรรมพืน้ ฐานประจำ� วัน 1-2 อย่าง และเกินครึ่ง (ร้อยละ 54.9) มโี รคเรื้อรังหรอื โรคประจำ� ตวั ” ดา้ นเศรษฐกจิ ปัจจุบนั ผสู้ งู วัยราว 3 ใน 5 คนไมไ่ ด้ทำ� งานแลว้ (รอ้ ยละ 62.8) ซงึ่ หมายถงึ การไม่มีรายได้ประจ�ำ ผสู้ งู วยั จำ� นวนมากมรี ายไดห้ ลกั จากการรบั เบย้ี ยงั ชพี 500 บาทตอ่ เดอื น จากรฐั บาล ซึง่ กำ� ลงั เปน็ ประเดน็ ถกเถียงวา่ เงนิ จ�ำนวนดังกล่าวไมเ่ พียงพอ ตอ่ การยงั ชพี ให้มคี ณุ ภาพขัน้ พืน้ ฐานได้ ในปี2552 หลังรฐั บาลประกาศให้ เบ้ียยังชีพทกุ คนถ้วนหนา้ แลว้ มผี ูส้ ูงวัยเพยี ง 5.6 ล้านคน (จากทัง้ หมดราว 7 ลา้ นคน) ที่เข้าถึงและได้รบั เบี้ยยงั ชีพจรงิ ดา้ นท่ีอยอู่ าศัยและสภาพแวดลอ้ ม ปจั จบุ นั สภาพบา้ น บรเิ วณ นอกบา้ น อาคารสาธารณะ พน้ื ทส่ี าธารณะ ตลอดจนถนนหนทาง และยานพาหนะ ส่วนใหญ่ยังไม่เหมาะสมกับการใช้ชีวิตของผู้สูงวัยซ่ึงมีข้อจ�ำกัดโดยเฉพาะ ด้านกายภาพมาก กอ่ ปญั หาการพลดั ตก หกลม้ ซงึ่ เปน็ ปญั หาสำ� คญั ของผสู้ งู วยั เน่ืองจากโอกาสน�ำไปสู่การบาดเจ็บรุนแรงและเสียชีวิตจะมากกว่าคนวัยอื่น อยา่ งมนี ัยส�ำคญั “ร้อยละ 18.5 หรือเกอื บ 1 ใน 5 หกล้มในช่วง 6 เดือนกอ่ นการสำ� รวจ” ผลสำ� รวจระบุ “โดยผูห้ ญิงหกล้มมากกวา่ ผ้ชู ายเกอื บเท่าตัว (ชายร้อยละ 14.4 หญิงรอ้ ยละ 21.9) เป็นการหกล้มท้งั ในบ้าน นอกบา้ นรวมถงึ ที่สาธารณะ โดยมีสาเหตสุ ำ� คัญ 3 อันดับแรกคือ ลืน่ สะดดุ สิ่งกดี ขวางและเสียการทรงตวั ” 8

เหล่าน้ีคือส่วนหน่ึงของสถานการณ์ปัญหาท่ีสังคมไทยก�ำลังเผชิญอยู่ ในปัจจุบนั ณ วนั ทเี่ รามีผูส้ ูงอายุ 7 ล้านคน โดยกว่าครึ่ง (รอ้ ยละ 55) เปน็ ผสู้ งู อายวุ ัยตน้ อายุระหว่าง 60-69 ปี ทีเ่ หลอื ราวรอ้ ยละ 33 เปน็ ผสู้ ูงอายวุ ัยกลาง อายุ 70-79 และเพยี งร้อยละ 12 เปน็ ผสู้ ูงอายวุ ัยปลาย อายุเกิน 80 ซึง่ สดั ส่วนน้กี ำ� ลงั จะเปลย่ี นแปลง ไปในทางทนี่ า่ เปน็ หว่ ง สดั สว่ นผสู้ งู อายวุ ยั ตน้ ซงึ่ มสี ขุ ภาพดกี วา่ บางสว่ นยงั มรี ายไดแ้ ละพงึ่ พา ตัวเองได้ กำ� ลงั ลดลง ขณะท่ีสัดส่วนผูส้ งู อายวุ ยั กลางและวยั ปลายซงึ่ ชว่ ยตวั เอง ได้น้อยกว่าและตอ้ งการการดแู ลกำ� ลังเพมิ่ ขนึ้ นน่ั หมายถงึ ระดบั ความรุนแรงของปญั หาทย่ี กมาขา้ งต้นทั้งหมด จะ ทวีคูณตาม หากไมม่ ีการดำ� เนนิ การใด ๆ ในอันทจ่ี ะเตรยี มรบั หรือบรรเทาตง้ั แต่ ตอนนี้ การดำ� เนนิ การท่ีประเทศพัฒนาแล้วใชเ้ วลากว่ารอ้ ยปที ่ีจะรบั มอื ได้ แต่ เมอื งไทยมีเวลาเพียงระดับสิบปีเท่านัน้ 9

4 มิติ คอื “ทิศ” “ทุกเร่อื ง ทเี่ กย่ี วกบั การดแู ลคณุ ภาพชีวิตผสู้ ูงวยั ไม่วา่ เลก็ หรือใหญ่ ลว้ นอยใู่ น 4 มติ นิ ี้ นค่ี อื สง่ิ ทเ่ี ราเรยี นรแู้ ละกลน่ั กรองจากการรวบรวมองคค์ วามรู้ และวจิ ยั กวา่ ห้าปีท่ีผา่ นมา” พญ.ลดั ดา ด�ำรกิ ารเลิศ ผู้จดั การแผนงานวิจัย เพื่อพัฒนาคณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ีของผ้สู ูงอายุ มูลนธิ ิสถาบนั วจิ ัยและพัฒนาผสู้ ูงอายุ ไทย (มส.ผส.) กล่าว 4 มติ ิดงั กล่าว คอื มติ ิการดูแลระยะยาวผู้สงู วัยกลุ่มพึง่ พิง มติ กิ าร สรา้ งงาน อาชีพและรายไดแ้ ก่ผู้สูงวัย มิติการปรบั สภาพแวดล้อมใหเ้ ป็นมิตรกบั ผ้สู ูงวัย และมติ กิ ารเตรียมความพร้อมสู่วยั สูงอายุ มติ ิการดแู ลระยะยาวผสู้ งู วัยกลมุ่ พ่ึงพงิ คือมิตดิ ้านสุขภาพทัง้ ทางกายภาพและจิตใจของผู้สูงวยั ซง่ึ ภาวะโดยธรรมชาติ จะแตกตา่ งกนั ในแต่ละชว่ งวัยของผู้สูงอายุ และต้องการไดร้ บั การดูแลที่ต่างกนั ผสู้ ูงอายวุ ยั ตน้ (60-69 ปี) คอื กลมุ่ ทม่ี ักเห็นกันท่ัวไป สามารถไป ไหนมาไหนได้ จ�ำนวนไมน่ ้อยยงั ทำ� งานได้และท�ำงานอยู่ มกี ิจกรรมทางสังคม ชว่ ยเหลือตัวเองไดใ้ นกจิ กรรมพื้นฐานประจำ� วนั และไม่ตอ้ งการความชว่ ยเหลือ ในการดูแล ผู้สงู อายวุ ัยกลาง (70-79 ป)ี มกั เริ่มมีปญั หาสขุ ภาพ เร่ิมออกจาก บา้ นไมค่ อ่ ยได้ จ�ำนวนไม่นอ้ ยมโี รคประจำ� ตัวแตย่ งั คงชว่ ยเหลือตัวเองได้ ในบางระดบั มภี าวะพง่ึ พงิ บา้ ง ตอ้ งการความชว่ ยเหลอื ในการทำ� กจิ กรรมพน้ื ฐาน ประจ�ำวนั บางอย่าง ผสู้ ูงอายุวยั ปลาย (80 ปีขึ้นไป) มกั มีปญั หาสขุ ภาพรุนแรง ออกไปไหน ไม่ได้ อยูแ่ ตใ่ นบา้ น นอนตดิ เตยี ง ชว่ ยเหลอื ตัวเองในการทำ� กิจกรรมพืน้ ฐาน ประจำ� วันไม่ได้ เป็นกลมุ่ ท่ีมีพงึ่ พิง ต้องการการดูแลอย่างใกลช้ ิดเป็นพเิ ศษ อย่างไรก็ตาม มผี ูส้ งู วัยจำ� นวนหน่ึงทอ่ี ายยุ ังอยูใ่ นวัยต้นหรอื วัยกลาง แตภ่ าวะสขุ ภาพเป็นวยั ปลาย ทั้งนข้ี นึ้ อย่กู ับการดูแลตวั เองดว้ ย “หลักกค็ ือ ท�ำอยา่ งไรให้ผสู้ ูงอายวุ ยั ต้นมภี าวะสขุ ภาพทดี่ ี ไมต่ ้อง พงึ่ พิงคนอนื่ ของวยั นีใ้ ห้นานทส่ี ดุ เทา่ ทจี่ ะท�ำได้ แมว้ ่าวยั จะเลยไปเป็นวัยกลาง หรอื ปลายแล้วกต็ าม 10

ผู้สูงอายุวัยกลางเริ่มมีปัญหาสุขภาพพยายามพ้ืนฟูให้กลับมาวัยต้น ให้มากท่สี ุด หากฟื้นไม่ไดอ้ ยา่ งน้อยใหร้ กั ษาภาวะนน้ั ให้ทรงตวั นานท่สี ุดเทา่ ท่ี จะทำ� ได้ ไมใ่ หต้ กไปมอี าการวยั ปลาย ผูส้ ูงอายุวัยปลายเนน้ การดูแลให้มคี ณุ ภาพชวี ติ ทีด่ ีทีส่ ดุ พยายาม ฟนื้ ฟูใหเ้ ขาสามารถช่วยเหลือตัวเองได้ใหม้ ากท่ีสุด ทส่ี �ำคัญ สขุ ภาพจะมาพร้อมจติ ใจ พออายเุ ยอะขึ้นโดยธรรมชาติ จะมภี าวะเหงา ว้าเหว่ ตอ้ งการมสี ว่ นร่วมทางสังคม มีกจิ กรรมทางสังคม ฉะนั้น การสุขภาพกายต้องให้ความสำ� คัญด้านสุขภาพใจไปพร้อมกันด้วย”พญ.ลัดดา กลา่ ว “จะเห็นวา่ ในบรรดาผสู้ งู วยั ทง้ั 3 กลุ่มน้ัน กลุ่มพง่ึ พงิ คือความเรง่ ด่วน ท่ีสดุ ณ ตอนน้ี ทีจ่ ะต้องได้รับการดูแล และตอ้ งเป็นการดแู ลระยะยาวซึ่งตอ่ เน่อื งจากกล่มุ อ่ืนดว้ ย” มิตกิ ารสร้างงาน อาชีพและรายได้แกผ่ ูส้ งู วยั คอื มิติทางเศรษฐกจิ และสงั คม การมชี ีวติ อยตู่ อ้ งใชเ้ งินระดบั หน่งึ โดยเฉพาะชวี ิตทมี่ คี ุณภาพ ผ้สู ูงอายุก็เช่นกนั สังคมไทยวางผู้สงู อายุไว้ในตำ� แหนง่ “คนไมท่ ำ� งานแลว้ ”รายได้ประจ�ำ ที่เคยมกี จ็ ะไม่มีตอ่ ไป ขณะทตี่ ้องมีค่าใชจ้ ่ายดา้ นสุขภาพดา้ นตา่ ง ๆ อายุยืน 11

มากขนึ้ การออมกม็ ไี มม่ ากทเี่ พยี งพอ โดยรวมไมม่ หี ลกั ประกนั ดา้ นการเงนิ ชดั เจน “หลกั คอื ใหผ้ ูส้ ูงอายกุ ลุม่ ทย่ี ังท�ำงานได้ มีงานท�ำตามศักยภาพด้าน ตา่ ง ๆ ของเขา โดยดูเร่ืองข้อจ�ำกัดทางกายภาพประกอบด้วย ส่งเสริม สนับสนนุ ใหช้ อ่ งทางการมีงาน มีอาชีพและรายได้ กลุ่มที่ไม่สามารถท�ำงานได้ควรได้รับสวัสดิการจากรัฐและชุมชน ท่เี หมาะสมกับการมีคณุ ภาพชีวติ ขน้ึ พืน้ ฐานเปน็ อยา่ งน้อย และป้องกันการเพิ่มของปัญหานี้ในอนาคตด้วยการสร้างระบบการ ออมต้ังแตว่ ยั กอ่ นสูงอายุ เพอ่ื เมื่อถงึ วัยสงู อายจุ ะได้มหี ลกั ประกนั ด้านการเงินท่ี เพยี งพอกับการมคี ณุ ภาพชวี ติ ทดี่ ี” พญ.ลัดดากล่าว มิติการปรับสภาพแวดล้อมให้เปน็ มิตรกับผู้สูงวยั คือมิติที่อยู่อาศัยและส่ิงแวดล้อมที่เหมาะสมกับข้อจ�ำกัดด้ากายภาพ และจิตใจตามวัย เปน็ เรื่องยังไมค่ ่อยไดร้ บั การใสใ่ จ ให้ความสำ� คัญอย่างจรงิ จงั ในสังคมไทยทผี่ า่ นมา การมีสภาพแวดล้อมไม่เหมาะสมกับการใช้ชีวิตยังมีผลท�ำให้ผู้สูงอายุ จำ� นวนมากในปจั จบุ นั เลอื กที่จะอยู่แตใ่ นบา้ นดว้ ยเกรงใจ ไมอ่ ยากเป็นภาระ ลกู หลาน ทำ� ใหข้ าดปฏสิ มั พนั ธก์ บั สงั คม นานวนั เขา้ กส็ ง่ ผลดา้ นจติ ใจ พลอยทำ� ให้ เหี่ยวเฉา ฉนุ เฉียวง่าย สมองไม่ค่อยได้ใช้งาน เกิดอาการสมองเสอื่ มง่าย ส่งผล ตอ่ สุขภาพกายตามมาอีก มิตินี้สัมพันธ์ใกล้ชิดกับมิติสุขภาพและเศรษฐกิจการเงินของผู้สูงอายุ และครอบครวั เพราะการอาศยั อยใู่ นบา้ นหรอื สภาพแวดลอ้ มทไี่ ม่เหมาะสม จะ ท�ำให้เกดิ ความเส่ียงต่อการเกิดอบุ ัติเหตุหกล้ม จนบาดเจบ็ รุนแรงกระท่ังเสีย ชวี ติ แกผ่ ู้สูงวยั ได้มากกว่าคนวัยอน่ื ด้วยเหตุผลขอ้ จ�ำกดั ทางกายภาพตามวยั “หลกั คอื ทำ� ใหค้ นเขา้ ใจและตระหนกั วา่ เรอ่ื งนส้ี ำ� คญั และจำ� เปน็ ทสี่ ำ� คญั สามารถท�ำไดจ้ ริง ในราคาที่ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งสงู เสมอไปอย่างท่ีคนมักเข้าใจผิด ด้านกฎหมายต้องมีการก�ำหนดให้อาคารสถานที่สาธารณะที่จะสร้าง ข้นึ ใหม่ต้องมกี ารออกแบบใหเ้ ปน็ มติ รกับผู้สงู วัยชดั เจน พรอ้ มกบั มีมาตรการ จูงใจให้อาคารเก่าก่อนหน้าการบังคับใช้กฎหมายด�ำเนินการการปรับปรุงให้ มากทส่ี ุดเท่าที่จะท�ำได้ด้วย” พญ.ลัดดากลา่ ว 12

มิติการเตรียมความพรอ้ มสู่วัยสงู อายุ คือมิตกิ ารสรา้ งหลกั ประกนั ว่าจะมีสขุ ภาพ การเงนิ การงาน และที่อยู่ อาศัย สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมกบั วัย เมอื่ กา้ วเข้าสูว่ ัยสงู อายุ ดว้ ยการ “คดิ ” วางแผนและเตรยี มความพร้อม” เร่ิมตน้ “ออม” ทั้งสามดา้ น ต้งั แตว่ ัยก่อนสูง อายุให้เรว็ ท่ีสุด การออมดา้ นสขุ ภาพ คอื การดูแลสขุ ภาพให้ดอี ยา่ งสมำ�่ เสมอ มกี าร ออกกำ� ลังกาย บรโิ ภคอาหารทเ่ี หมาะสมครบถ้วนเพยี งพอกับความตอ้ งการ ของรา่ งกาย ลดพฤตกิ รรมเส่ยี งต่อสุขภาพ ควรเรม่ิ อย่างตอ่ เนอ่ื งตง้ั แตว่ ัยเดก็ การออมด้านสุขภาพยังรวมถึงการออมด้านสุขภาพใจและสังคม หมายถึงการสง่ั สมเครอื ข่ายทางสังคมทีจ่ ะชว่ ยดูแลในวัยสูงอายดุ ว้ ย เป็นการ สง่ั สมความสัมพันธท์ ่ดี กี ับสมาชิกในครอบครวั หมูญ่ าตมิ ิตร และผูร้ ว่ มงาน ตลอดจนสมาชกิ ในชมุ ชน อนั เปน็ การสง่ั สมทไี่ มม่ รี ปู แบบชดั เจน ใชเ้ วลาแตกตา่ ง กนั ไปตามบริบทพื้นที่ และตอ้ งทำ� อย่างตอ่ เน่อื ง การออมเงนิ คือการสร้างหลักประกันทางการเงินใหเ้ พียงพอกบั การมี คุณภาพชวี ิตทด่ี ีในวยั สูงอายุ ควรเริ่มอย่างตอ่ เนื่องต้ังแตว่ ันเริ่มมรี ายได้ การออมดา้ นทอ่ี ยอู่ าศยั และสภาพแวดลอ้ ม คอื การเตรยี มความพรอ้ ม เรอื่ งบ้านและชมุ ชนทีจ่ ะอาศัยอยู่ในอนาคต ซึง่ ควรเรม่ิ ตัง้ แตว่ นั ทค่ี ิดจะมบี ้าน จะเลอื กบา้ นแบบไหน ในชมุ ชนแบบไหน ควรนำ� เรอื่ งความเหมาะสมกบั วยั สงู อายุ มาประกอบการคิดและตัดสนิ ใจดว้ ย มิติน้ีเปน็ มิตเิ ชงิ รุก ตงั้ บนแนวคดิ “ปอ้ งกันดีกวา่ แกไ้ ข” ส่งผลให้มี ประสิทธิผลมากท่ีสุด ด้วยตน้ ทุนที่ต่ำ� ทีส่ ุด “หลกั คือ ส่งเสรมิ สนบั สนุนใหม้ กี ารเตรียมความพร้อมทงั้ สามด้านกบั คนทกุ กลมุ่ ทมี่ อี ายกุ ่อนวยั สงู อายุ ทั้งกล่มุ เด็ก วัยรุ่น วัยแรงงาน จนกอ่ นอายุ 60 แต่ดว้ ยเนอ้ื หาทก่ี วา้ ง มรี ายละเอยี ดมากและซบั ซ้อนพอสมควร ควรมี ตัวชว่ ยท่ีจะท�ำให้กลุม่ เป้าหมายเราเขา้ ใจ เหน็ ภาพ และนำ� ไปปฏิบตั ิได้ง่าย ซงึ่ คอื การท�ำหลักสตู รเตรยี มความพรอ้ มสวู่ ยั สงู อายุ ท่เี หมาะสมมสี ดั สว่ นของ หลักวชิ าการ และภูมิปญั ญาทอ้ งถิ่น บริบทพื้นท่ี สามารถน�ำไปท�ำได้จริง และ อาจจำ� เป็นต้องมีวทิ ยากรในการชว่ ยอธบิ าย แนะนำ� การใช้หลักสตู รนั้นให้มี ความเข้าใจตรงกัน เพอื่ ใหเ้ กดิ การนำ� ไปใชจ้ รงิ อย่างมปี ระสทิ ธิผลในแตล่ ะ พื้นที่” พญ.ลัดดากล่าว 13

เครอื ข่ายและระบบ คือ “ทาง” ท่ผี ่านมา การดแู ลผสู้ ูงวยั ในสังคมไทย เปน็ เรื่องของ “การกตญั ญ”ู ระดบั บุคคลและครอบครัวเสียเป็นสว่ นใหญ่ ดว้ ยการปลกู ฝัง ค่านยิ ม ประเพณี และวัฒนธรรมด้งั เดิมของไทย ประกอบกบั ลกั ษณะทางกายภาพครวั เรือนไทย ที่ส่วนใหญเ่ ป็นครอบครัวขยาย มีคนหลายวัยอยู่ในครวั เรอื นเดยี วกนั จึงมีวยั แรงงานมากพอ ทจี่ ะสามารถแบ่งบทบาทภาระหน้าที่ ช่วยกนั ดูแลผู้สงู วัยได้ อยา่ งดี ด้วยความเต็มใจและไมร่ ้สู ึกว่าเปน็ ภาระหนัก แต่การเปลี่ยนแปลงด้านเศรษฐกจิ สังคม และส่งิ แวดลอ้ มทีร่ วดเร็ว โดยเฉพาะในช่วง ”สามทศวรรษแหง่ การพัฒนา” ท�ำให้ปจั จยั ต่างๆ ท่ีเคยเออ้ื กบั การดแู ลผู้สูงวยั ในครวั เรอื นเหลา่ น้นั แทบจะเปลี่ยนแปลงไปมาก อยา่ งน้อย มากพอทจ่ี ะทำ� ใหก้ ารดแู ลบพุ การสี งู วยั ในบา้ น “เรม่ิ เปน็ ภาระ” กระทง่ั “ไมส่ ามารถ แบกรบั ภาระ” ได้ ครัวเรือนไทยกำ� ลงั เปลยี่ นระดับโครงสร้างคร้ังใหญอ่ ย่างต่อเนื่อง จาก “ครัวเรือนขยาย” ในอดีตทมี่ ีพ่อแม่ลกู ป่ยู า่ ตายาย คนสามรนุ่ พรอ้ มหนา้ ช่วงที่ผา่ นมาเหลอื เพียงคนสองร่นุ พอ่ แมล่ กู เปน็ “ครวั เรือนเดี่ยว” มากขน้ึ ปัจจบุ ันครวั เรือนที่พบเห็นทั่วไปคือ “ครัวเรอื นอยคู่ นเดยี ว” “ครวั เรอื น 1 รนุ่ ที่อย่กู ันแคส่ ามภี รรยา” และ“ครัวเรือนแหว่งกลาง” คือมีผ้สู ูงอายุอย่ลู �ำพัง กบั เดก็ (หลาน)ผลพวงจากความจ�ำเปน็ ดา้ นเศรษฐกจิ ท่ีวยั แรงงานตอ้ งออกจาก ครัวเรือนไปท�ำงานตา่ งถิ่นเพ่ือหารายได้ยังชพี ไมน่ บั “ครัวเรอื นไม่พรอ้ ม” ของ แมว่ ยั ใส ทกี่ �ำลังเพ่ิมขึน้ อย่างน่าจับตามอง ชมุ ชน ก็ก�ำลังเปล่ียนแปลงตามมาตดิ ๆ จากชุมชนทีร่ จู้ กั สนิทชดิ เชอ้ื มคี วามสมั พนั ธอ์ นั ดี ไวว้ างใจและพง่ึ พากนั ได้ รวมถงึ การพง่ึ พาช่วยเหลอื ในการ ดแู ลผ้สู งู วยั ในกรณที ่ีครอบครัวไมส่ ามารถทำ� ได้ ภาพในอดตี เหลา่ นค้ี อ่ ย ๆ จาง ไปพรอ้ มกับการเปล่ียนแปลงระดบั ครัวเรอื น แตก่ ม็ คี วามพยายามเรม่ิ ตน้ ฟน้ื ฟภู าพเหลา่ นน้ั อยา่ งเปน็ ระบบ เปน็ รปู แบบ และมีการจัดต้ังมากข้ึนในรูปแบบการส่งเสริมสนับสนุนการรวมกลุ่มในท้องถิ่น หลากหลายรูปแบบ สำ� เร็จบา้ งล้มเหลวบา้ งตามเงอ่ื นไขและบริบทแตล่ ะพน้ื ท่ี ภาครฐั ซ่งึ ไมค่ ่อยมบี ทบาทในการดแู ลผู้สูงวัยมากนักในอดตี ดว้ ย ขอ้ จ�ำกดั ของระบบราชการซึ่งมีต่อเนือ่ งยาวนาน เช่น การรวมศูนยอ์ ำ� นาจ ความ 14

ไม่ยืดหยนุ่ การยดึ ตวั บทกฎหมายมากกว่าเปา้ หมาย การขาดแคลนบคุ คลากร ทรัพยากรงบประมาณตา่ ง ๆ ประกอบกับบทบาทที่เข้มแข็งของชมุ ชนในดา้ นน้ี ทำ� ให้บทบาทหลักของภาครัฐตอ่ เรอ่ื งนม้ี เี พยี งการสงเคราะหก์ รณพี เิ ศษ สำ� หรบั กลุ่มผสู้ ูงวยั ดอ้ ยโอกาสมาก ๆ ในชมุ ชนเทา่ นนั้ แตท่ ศิ ทางใหม่ กระแสกระจายอำ� นาจในสงั คมไทย ทำ� ใหภ้ าครฐั ปจั จบุ นั กำ� ลงั ปรบั ทศิ ไปในทางทดี่ ขี น้ึ มกี ารกระจายอำ� นาจและทรพั ยากรมากขน้ึ ยดื หยนุ่ มากขนึ้ ในเชงิ ระบบ และการจดั การทรพั ยากรตา่ ง ๆ ซงึ่ จะเออื้ กบั การดแู ลผสู้ งู วยั ท่ีดมี ากขนึ้ แต่ดว้ ยความใหมข่ องทิศทางท่ีขัดกบั ความค้นุ เคยของคนในระบบ ราชการและตัวระบบท่ียังอยู่ระหว่างการปรับตัวหาบทบาทที่เหมาะสมในแต่ละ เรือ่ ง ท�ำใหย้ งั คงเหน็ รอ่ งรอยของความ “รวมศนู ย์” “ไม่ยืดหยุน่ ” “ไมฟ่ งั คนอืน่ ” และ “ยึดตวั บทกฎหมายเท่าน้ัน” อย่ไู ม่น้อย ไมว่ า่ จะเปน็ ครอบครวั ชมุ ชน หรอื ภาครฐั ลว้ นกำ� ลงั อยใู่ นกระแสแหง่ การเปล่ียนแปลงและมีข้อจ�ำกัดท่ีท�ำให้ไม่สามารถแบกรับภาระการดูแลผู้สูงวัย ไดโ้ ดยลำ� พัง ประกอบกบั การดแู ลผสู้ งู วยั ทด่ี นี น้ั ตอ้ งการการพจิ ารณาอยา่ งครบถว้ น ทงั้ 4มติ ดิ งั กลา่ วขา้ งตน้ ซง่ึ มเี นอ้ื หากวา้ งขวางมรี ายละเอยี ดความซบั ซอ้ นสงู มาก แต่ทกุ วกิ ฤต มกั มีโอกาสเปน็ อกี ดา้ นของเหรยี ญเสมอ ขณะท่ีท้งั สามภาคส่วนมีข้อจ�ำกัดอยู่มาก แตก่ ็มีจดุ แข็งทีแ่ ตกตา่ งกัน อยไู่ ม่นอ้ ย ซ่งึ หากน�ำมาประสานเช่ือมกนั ได้ จะเป็นภาพต่อ ท่ที �ำให้ระบบการ ดแู ลผสู้ งู วัยในชมุ ชนท่คี วรจะเปน็ เกิดขนึ้ ไดจ้ ริง นคี่ อื ขอ้ สรุป ท่ีกล่ันกรองจาก การทำ� งานและศกึ ษาวิจัยด้านนี้ ในชว่ งหลายทศวรรษทผ่ี ่านมา “ท้ังสามภาคีท�ำงานร่วมกนั ในลกั ษณะเครอื ข่าย คือมคี วามส�ำคญั และความเสมอภาคในการตัดสนิ ใจเหมือนกัน แตเ่ นอ่ื งจากธรรมชาตขิ องแตล่ ะ ภาคตี ่างกนั ดังนน้ั จึงตอ้ งการการทำ� งานกันเปน็ “ระบบ” มกี ารแบ่งบทบาท หนา้ ทก่ี ันชดั เจน แตท่ ำ� งานเชอ่ื มโยงตอ่ เนือ่ งกัน เพือ่ เปา้ หมายคุณภาพชีวติ ทดี่ ี 15

ของผู้สงู วยั ” พญ.ลัดดาใหภ้ าพ ค�ำถามแรกคอื ขนาดพนื้ ท่ีแคไ่ หนจงึ จะเหมาะสมกบั การจัดการตาม ระบบเชน่ น้ี เพราะหากเลก็ ไป ทรพั ยากรงบประมาณและคนจะน้อยตาม การจดั การกจ็ ะมีประสิทธผิ ลน้อย ขณะท่ีหากพืน้ ท่ใี หญไ่ ป กจ็ ะมีปัญหาความ ท่ัวถงึ ในการดูแล และความเทอะทะในการจดั การ ตำ� บลหรอื เทศบาลคอื ขนาดทคี่ นท�ำงานปจั จบุ นั คดิ วา่ นา่ จะเหมาะสม สำ� หรับการเร่มิ ต้นเรยี นรเู้ พื่อปรบั ปรุงต่อไป ดว้ ยมีองค์ประกอบพร้อมในระดบั ท่พี อดี เช่นมีการรวมกลุ่มในชุมชนเปน็ ชมรมผู้สูงอายุ มหี น่วยบรกิ ารสขุ ภาพ อย่างศนู ย์สุขภาพชมุ ชนหรือโรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพต�ำบล (รพ.สต.) และ โรงพยาบาลชมุ ชน และท่ีส�ำคัญมอี งคก์ ารปกครองสว่ นทอ้ งถ่ิน (อปท.) ท่ชี ัดเจน อย่างเทศบาลหรือองค์การบรหิ ารสว่ นต�ำบล (อบต.) ซ่ึงก�ำลงั ไดร้ บั การกระจาย อ�ำนาจใหม้ ีอ�ำนาจเต็มในการจดั การตัวเองและงบประมาณ “อปท. ควรเป็นเจ้าภาพ เพราะมที ้ังอำ� นาจหนา้ ทแี่ ละงบประมาณ ท่ตี อ้ งดูแลผสู้ ูงวัยในฐานะคนกลุ่มหนึง่ ของชุมชนอยู่แล้ว การตัดสนิ ใจเรื่อง ระบบการดูแลในทุกดา้ นเปน็ การตดั สินใจรว่ มของสามภาคีแน่นอน อปท. ควร มบี ทบาทหลกั ในการประสานการด�ำเนนิ การสนบั สนนุ ดา้ นต่าง ๆ รวมท้งั การ จดั หางบประมาณ หน่วยบริหารสขุ ภาพมบี ทบาทหลักด้านระบบดูแลสขุ ภาพ สว่ นบทบาทหลกั ของภาคประชาสงั คมอยา่ งชมรมผสู้ งู อายุ คอื สะทอ้ น ความตอ้ งการ ปัญหา การติดตามตรวจสอบ และรว่ มลงมอื ใกลช้ ดิ กบั ครอบครวั ในพืน้ ที่ โดยมกี ารหนนุ ชว่ ยสำ� คญั ดา้ นวชิ าการจากภายนอกผเู้ ชย่ี วชาญนกั วชิ าการ ในแตล่ ะดา้ นทเี่ หมาะสมตามความตอ้ งการของพน้ื ทแ่ี ละภาคที ง้ั สาม ซง่ึ จะชว่ ย สงั เคราะหก์ ารทดลองเรียนรแู้ ละต่อยอดเป็นองคค์ วามรู้ ส่งเปน็ บทเรียนไป แลกเปลีย่ นเรียนร้กู บั พืน้ ที่อนื่ ได้ ตรงนก้ี ็สำ� คญั เพราะบางอย่างสามารถเรยี นรู้ จากพ้ืนที่อ่นื ได้ ไมจ่ �ำเป็นตอ้ งทดลองท�ำเองทกุ อย่าง ทั้งหมดเชือ่ มโยงกันไปมา ตรวจสอบซ่ึงกนั และกนั ตลอดกระบวนการ มกี ารเรียนรูร้ ่วมกนั ปรับแกร้ ่วมกันหากพบความผดิ พลาดที่สุดนา่ จะท�ำให้ระบบ การดแู ลผสู้ งู วยั ในชมุ ชนทต่ี อ้ งการเปน็ จรงิ อยา่ งเหมาะสมกบั ความตอ้ งการและ บริบทในพื้นท่ี ครบถ้วนทง้ั 4 มิติ” พญ.ลดั ดาอธบิ าย 16

พนื้ ท่คี อื “ค�ำตอบ” ภาพดังกล่าวจะเป็นเพยี งจินตนาการ หากปราศจากซึ่งการทดลองท�ำ จรงิ ในพนื้ ที่ “น่ันคอื สงิ่ ทหี่ ลายพืน้ ที่กำ� ลงั ดำ� เนินการอย่ตู อนน”ี้ พญ.ลัดดากล่าว แมใ้ นความเปน็ จริง มกี ารด�ำเนินการดแู ลผูส้ งู วยั ตามหลกั การขา้ งต้น อยไู่ มน่ อ้ ยในปจั จบุ นั เนอื่ งจากชดุ ความคดิ ความรดู้ า้ นนมี้ กี ารเผยแพรส่ สู าธารณะ มาเป็นระยะตามความก้าวหน้าทางวชิ าการ รวมถึงการท�ำงานกบั ชมุ ชนดา้ นท่ี เก่ียวขอ้ ง แตส่ ว่ นใหญม่ ักเป็นการด�ำเนินการเพียงบางมติ ิ ทสี่ �ำคญั ไมเ่ ป็นระบบ และขาดการสนับสนนุ อย่างต่อเนอ่ื งจากภาควิชาการ มส.ผส. จงึ รเิ รม่ิ ทดลองนำ� ระบบการดแู ลนีไ้ ปปฏบิ ัตใิ น พ้ืนท่ีนำ� ร่อง รวม 3 จังหวดั คอื นครราชสีมา สิงห์บรุ ี และปทุมธานี ดว้ ยเหตุผล นครราชสมี า เป็นจงั หวัดท่ีมีประชากรผ้สู งู อายุมากท่สี ดุ รองจากกรงุ เทพฯ สงิ หบ์ ุรีมสี ัดสว่ น ประชากรผสู้ งู อายสุ งู ทส่ี ดุ ของประเทศ และปทมุ ธานเี ปน็ ตวั แทนพน้ื ทช่ี มุ ชนเมอื ง ทเ่ี หมาะสมในแงค่ วามศกั ยภาพความพรอ้ มในพน้ื ทแ่ี ละสะดวกในการดำ� เนนิ การ รวมทัง้ สิ้น 21 ชมุ ชน (เทศบาลและตำ� บล) แบ่งออกเปน็ 11 พืน้ ทใี่ น นครราชสีมา 7 พ้นื ที่ในสิงห์บรุ ี และอกี 3 พ้นื ทใ่ี นปทมุ ธานี “แตล่ ะพน้ื ทม่ี คี วามพรอ้ มของแตล่ ะภาคแี ตกตา่ งกนั ออกไป แตเ่ ราเหน็ ศักยภาพความพร้อมอย่างน้อยหน่งึ ภาคใี นแตล่ ะพนื้ ท่ี บางแห่งมมี ากกว่าหนึ่ง” พญ.ลดั ดากล่าว ภาคีท้องถน่ิ หลกั คือ อบต.และเทศบาล ภาคีประชาสงั คมหลกั คือ ชมรมผูส้ ูงอายุ และภาคีหนว่ ยบรกิ ารสขุ ภาพหลักคอื ศนู ยส์ ุขภาพชมุ ชน รพ.สต. ศูนยบ์ รกิ ารสาธารณสขุ และโรงพยาบาลชมุ ชน โดยมหี น่วยงานราชการระดับ พืน้ ที่หลายระดับ ตั้งแตห่ มบู่ า้ นถึงระดบั จังหวัดเข้ามารว่ ม เครอื ขา่ ยการท�ำงาน หลัก ๆ คือจากสามกระทรวงท่ีเก่ยี วข้อง กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงพัฒนา สงั คมและความมัน่ คงมนุษย์ และกระทรวงมหาดไทย และมี มส.ผส. ทำ� บทบาทประสานหนนุ ช่วยดา้ นวชิ าการ “จากน้ี คอื ความทา้ ทายท่จี ะตอ้ งเรียนร้รู ว่ มกันบนพื้นท่ีจรงิ ส�ำเร็จหรอื ไม่ มากน้อยเพียงไร มเี ง่อื นไขอะไรบา้ ง ค�ำตอบเหลา่ นอ้ี ยู่นีอ้ ยู่ในพืน้ ท”่ี พญ.ลดั ดากลา่ ว 17

สู่การขบั เคล่อื น ควบคไู่ ปกบั การทดลองเรยี นรพู้ นื้ ทน่ี ำ� รอ่ ง คอื การหนนุ เสรมิ ทางวชิ าการ และดา้ นอ่ืน ๆ ทเี่ กีย่ วขอ้ งอย่างเหมาะสม การขบั เคลอ่ื นการทดลองเรยี นรู้ในพ้ืนท่ี เร่ิมตน้ ด้วยการ “แจ้งให้ทกุ ภาครี บั รู้และตกลงทำ� ร่วมกันอยา่ งเป็นทางการ”คือการเซ็น“บันทึกความเข้าใจ” หรือเอม็ โอยกู บั หนว่ ยงานระดับจงั หวัด โดยมภี าครี ะดบั ท้องถิน่ รว่ มอย่ดู ว้ ย จากนัน้ จึงเปน็ การเริม่ ตน้ ของกระบวนการท�ำงานกบั ภาคีทัง้ สามในพ้นื ที่ มติ ิการดแู ลระยะยาวผู้สงู วัยกลุ่มพึ่งพงิ “สงั เคราะห์จากงานวิจัยที่เรามีทั้งหมด เราเลอื ก “แบบคัดกรอง” เปน็ เครอื่ งมือแรก” พญ.ลัดดากล่าว “แบบคดั กรอง” หรอื แบบสำ� รวจคดั กรองระดบั การพงึ่ พาของผสู้ งู อายุ ADL ถูกเลือกน�ำมาใช้เป็นเคร่ืองมือส�ำรวจข้อมูลเบ้ืองต้นผู้สูงอายุในพื้นท่ี เพื่อ ท�ำการแยกออกเป็น 3 กลุ่ม จะไดแ้ สวงหาการจดั ระบบการดูแลใหเ้ หมาะสมให้ แตล่ ะกลมุ่ คอื กลมุ่ 1 ชว่ ยเหลอื ตวั เองได้ ไมพ่ ง่ึ พงิ กลมุ่ 2 ชว่ ยเหลอื ตวั เองไดบ้ า้ ง พึ่งพงิ บ้าง ตอ้ งการการดูแลบางส่วน และกลุม่ 3 ช่วยเหลอื ตวั เองไม่ได้ มภี าวะ พ่งึ พงิ และตอ้ งการการดูแลมาก ขอ้ มลู ทไี่ ด้ ทำ� ใหท้ ราบจำ� นวนและลกั ษณะผสู้ งู อายกุ ลมุ่ พงึ่ พงิ ทแี่ ทจ้ รงิ ณ ปจั จบุ นั ในชมุ ชน ขณะเดยี วกนั กส็ ามารนำ� ขอ้ มลู ฐานชดุ นไี้ ปตอ่ ยอดใชง้ าน กบั มติ อิ ื่น ๆ ได้ดว้ ย หลงั จากการอบรมการใช้งานแบบคดั กรองจากทีมวิชาการ เปน็ การ ประสานไปยงั ภาคใี นพ้นื ท่เี พอ่ื ท�ำการวางแผน การจัดหางบประมาณส�ำหรับ ดำ� เนนิ การ แลว้ ทำ� การสำ� รวจ เพอ่ื นำ� มาประเมนิ ผล จดั กลมุ่ ผสู้ งู อายุ และวางแผน การดูแล มีการจัดต้ังคณะท�ำงานท้ังระดับจังหวัดและต�ำบลข้ึนมารองรับการ ด�ำเนนิ งาน พร้อมกบั การจัดทำ� ”ฐานขอ้ มลู กลาง” เชอ่ื มโยงข้อมลู เกีย่ วกับ ผูส้ งู อายใุ นทุกดา้ นเพิม่ เตมิ เพ่อื การพรอ้ มใช้งาน ซ่ึงเร่มิ ตน้ ท่ี 4 พนื้ ท่ีในระยะ เริม่ ตน้ และจะขยายตอ่ ไป เมอื่ เรมิ่ ทำ� งานรว่ มกนั ระหวา่ งภาคี ทโ่ี ดยปกตมิ กี ารทำ� งานรว่ มกนั นอ้ ย 18

มาก ไมค่ อ่ ยมกี ารสอื่ สารกนั เครอื่ งมอื ทส่ี องจงึ ถกู ออกแบบขน้ึ คอื “วงเดอื นลำ� ดวน” เวทเี พอ่ื การสรา้ งความเขา้ ใจการทำ� งานใหต้ รงกนั การแลกเปลย่ี นเรยี นรู้ การตดิ ตาม ประเมนิ ผลและเสนอการปรบั ปรงุ โดยมฝี า่ ยวชิ าการเขา้ ไปรว่ ม และใหก้ าร สนบั สนนุ งบประมาณในการจัดเวที “ตอนนี้ทกุ พ้นื ทีไ่ ดร้ ับการอบรมแบบคัดกรองแลว้ มี 18 จาก 21 พ้นื ที่ ได้น�ำแบบคดั กรองไปประยุกต์ใช้งานแลว้ ในจ�ำนวนนี้ 3 พนื้ ทีไ่ ด้นำ� แบบสำ� รวจ มาประมวลผลเสรจ็ แลว้ และเรม่ิ นำ� เขา้ ไปวางแผนในวงเดอื นลำ� ดวน บางพน้ื ที่ ไดเ้ ริม่ ท�ำการคัดเลอื กและอบรมทกั ษะอาสาสมคั รดแู ลผสู้ งู อายุ (อผส.) จากคน ในชุมชน เพ่อื มาช่วยดแู ลผสู้ งู อายถุ งึ บ้านบา้ งแลว้ ” พญ.ลัดดากลา่ วถงึ ความ คืบหนา้ (มิ.ย. 2554) มติ กิ ารสรา้ งงาน อาชพี และรายได้แก่ผู้สงู วยั “เผยแพรใ่ ห้คนในพ้ืนทรี่ บั รูเ้ รื่องบำ� นาญชราภาพ” พญ.ลัดดากลา่ วถงึ การขบั เคลอ่ื นแรกของมติ นิ ี้ ระบบบำ� นาญชราภาพ เป็นผลจาการสังเคราะหอ์ งคค์ วามรูด้ ้านการ สร้างหลักประกันด้านการเงินในยามสูงวัยของคนไทยจนวันตาย(ไม่ใช่การ ใหเ้ งินก้อนตอนอายุ 60) จนเกิดเปน็ รา่ งกฎหมาย การผลกั ดันทางการเมือง ผ่านกลไกต่าง ๆ รว่ มกบั ภาคประชาสงั คมระดับประเทศจนได้รับการขานรับ รฐั บาลผา่ นกฎหมายและประกาศใชเ้ ม่อื 12 พ.ค. 2554 ทผ่ี ่านมา 19

“ปัญหาตอนน้ีคือคนท่ัวไปยังไม่รู้ว่ารัฐได้เปิดเครื่องมือขึ้นมาแล้ว” พญ. ลดั ดาอธิบายเหตผุ ลของการเน้นมาตรการเผยแพร่ในชว่ งน้ี ส�ำหรับการสง่ เสริมอาชีพ กำ� ลงั อยู่ในช่วงหาทิศทาง และส�ำรวจความ ต้องการ พร้อมกบั การสนับสนุนให้มกี ารรวมกลมุ่ เพ่ือทำ� เร่ืองอาชพี สำ� หรับ ผูส้ ูงวยั ผา่ นภาคเี ครือขา่ ยในพืน้ ท่ี และการให้ความรผู้ า่ นเวทสี มั มนา “ในระดบั พ้นื ท่สี นใจเร่อื งนม้ี าก ที่ผ่านมามกี ารรวมกลมุ่ ฝกึ ทักษะ อาชีพเพ่อื หารายได้กันเยอะ แต่ยังมีปญั หา ทำ� ไมค่ รบวงจร ท�ำใหไ้ ม่มตี ลาด เราพยายามหาวา่ จรงิ แล้วผู้สูงอายุต้องการท�ำงานมากน้อยแคไ่ หน และงาน รปู แบบไหนท่ีอยากท�ำ งานทเี่ ราสนใจอยตู่ อนนีม้ งี านบริการ เช่นการชว่ ยดแู ลผสู้ ูงอายุท่ีนอน ตดิ เตยี งทต่ี อนนที้ �ำเปน็ งานจติ อาสา ก็อาจพัฒนาเปน็ งานทสี่ รา้ งรายได้ อกี ส่วน เปน็ งานการผลิตทใี่ ชฝ้ มี อื ทกั ษะ หรอื งานทใ่ี ช้ภมู ปิ ัญญา อย่างการนวดพ้นื บ้าน แพทย์แผนไทย ตา่ ง ๆ” “เกือบทุกพื้นที่ตอนนี้ยังไม่มีแผนปฏิบัติการที่เป็นรูปธรรมในมิตินี้ แนวทางท่นี า่ สนใจ คือการสรา้ งทีมผู้เชีย่ วชาญดา้ นน้ีเขา้ มาร่วมออกแบบการ สนับสนุนทางวชิ าการใหพ้ น้ื ท่ี” พญ.ลัดดากลา่ ว มติ กิ ารปรบั สภาพแวดล้อมให้เป็นมิตรกับผสู้ ูงวัย “พฒั นาตน้ แบบบา้ นทเ่ี ปน็ มติ รกบั ผสู้ งู วยั ” คอื การดำ� เนนิ การขบั เคลอ่ื น เพอื่ สร้างตน้ แบบ และแรงบันดาลใจ ให้คนเห็นถงึ ความส�ำคัญของมิตนิ ี้ รวมทง้ั แสดงใหเ้ หน็ วา่ การดำ� เนนิ การจรงิ ๆ นน้ั ไมไ่ ดย้ งุ่ ยากและใชเ้ งนิ มาก อยา่ งทหี่ ลายคน เขา้ ใจผดิ อนั อาจทำ� ใหค้ นสนใจนำ� ไปประยกุ ตป์ รบั ปรงุ บา้ นหรอื อาคารในชุมชน ตนได้ การพฒั นาบ้านต้นแบบที่ผา่ นมา ทำ� รว่ มกับแผนพัฒนาเพอื่ ผพู้ ิการ โดยไดม้ ีการดำ� เนนิ การไปแล้ว 1 หลังในเขตเทศบาลนครรงั สติ ปทุมธานี พร้อมกันนี้ได้ส่งเสริมให้มีการพัฒนาบ้านและอาคารต้นแบบส�ำหรับผู้สูงวัย ในพน้ื ที่น�ำรอ่ งท้ัง 3 จังหวัด “ในโคราช ได้มกี ารสำ� รวจและจดั ทำ� เป็นแผนปฏิบัตกิ ารเร่ืองน้แี ลว้ บางแหง่ กำ� ลงั ดำ� เนนิ การจดั ทำ� บา้ นตน้ แบบโดยใชง้ บอบต.ในปทมุ ธานีไดด้ ำ� เนนิ การ สำ� รวจแลว้ โดยเทศบาลนครรงั สติ ไดจ้ ดั ตงั้ คณะทำ� งานดา้ นนข้ี น้ึ มาเพอ่ื ดแู ลงาน 20

ดา้ นน้ี ซ่ึงเปน็ ผลจากการสร้างส�ำนกั งานใหมข่ องเทศบาลจึงตอ้ งทำ� ตาม กฎหมาย ภาคีในพ้ืนท่กี �ำลงั เข้าไปชว่ ยปรับปรงุ วัดในพ้ืนที่ 1 แหง่ ขณะที่สงิ ห์บุรี นำ� องคค์ วามรูม้ ิตินี้ เข้าไปใชใ้ นการปรับปรุงซ่อมแซมบ้านให้ผู้สูงอายุตาม โครงการทดี่ �ำเนินการอยู่” พญ.ลัดดากล่าว มิตกิ ารเตรยี มความพรอ้ มสูว่ ยั สงู อายุ บทบาทหลกั ยงั เป็นการสง่ เสรมิ สนับสนุนดา้ นวชิ าการ ให้มกี ารพฒั นา หลกั สูตรทอ้ งถ่ินสำ� หรบั เตรยี มพร้อมเข้าสู่วัยสงู อายุ ทบี่ ูรณาการความรู้พืน้ ฐาน ให้เข้ากับภมู ิปัญญาท้องถน่ิ กับภาคีเครือขา่ ยในพื้นที่ อย่างไรกต็ าม ปัจจุบันในพ้นื ท่ี มกี ารดำ� เนนิ การท่เี กย่ี วขอ้ งกบั มิติน้ีอยู่ อยรู่ ะดับหนงึ่ โดยหนว่ ยงานระดบั จงั หวดั โคราชมกี ารท�ำโครงการพัฒนาศักยภาพแกนน�ำผสู้ งู อายุ เพื่อเปน็ วทิ ยากรหรอื กระบวนการในพน้ื ท่ี โดยระดมสมองจากผสู้ งู อายใุ นพน้ื ทดี่ า้ นตา่ ง ๆ พฒั นาเปน็ หลกั สตู รกลางสำ� หรบั นำ� ไปฝกึ อบรมตอ่ และจะมกี ารจดั ตงั้ คลงั ปญั ญา ผสู้ งู อายจุ งั หวดั ดว้ ยการสนบั สนนุ งบประมาณของ องคก์ ารบรหิ ารสว่ นจงั หวดั (อบจ.) ปทุมธานี ศูนยพ์ ฒั นาการจดั สวัสดิการสงั คมผสู้ งู อายุ ไดจ้ ดั ทำ� หลักสตู รเตรยี มตัวกอ่ นเกษยี ณและหลังเกษยี ณ ต้งั เปน็ “โรงเรียนผ้สู ูงอายุ” เปิด อบรมรว่ มกับ อปท. สงิ หบ์ รุ ี ผวู้ า่ ราชการจงั หวดั ใหค้ วามสนใจเรอื่ งน้ี สนบั สนนุ งบประมาณ ใหแ้ กนนำ� ผสู้ งู อายจุ งั หวดั ไปเรยี นรหู้ ลกั สตู รอบรมขา้ ราชการเกษยี ณและผสู้ งู อายุ จากชุมชนทว่ั ไป จาก“โรงเรียนผ้สู งู อาย”ุ ของศนู ยพ์ ฒั นาการจดั สวัสดกิ ารสังคม ผู้สูงอายุ ปทมุ ธานี เพ่ือน�ำมาประยกุ ต์ใช้ออกแบบในพ้นื ท่ี “ทผี่ า่ นมา การดำ� เนนิ การเรอื่ งนย้ี งั ไมช่ ดั เจนทง้ั แผนปฏบิ ตั กิ ารในพนื้ ที่ และแผนสนบั สนุนวิชาการ แนวทางทน่ี ่าสนใจคอื การสรา้ งทีมผู้เช่ยี วชาญด้านนี้ เข้ามาร่วมออกแบบการสนับสนนุ ทางวิชาการให้พ้นื ท่”ี พญ.ลดั ดากล่าว ..แม้รายระดับความพร้อมและละเอียดการขับเคลื่อนของแต่ละมิติ จะชดั เจนแตกตา่ งกัน แตส่ งิ่ หนง่ึ ซึ่งชัดเจนคือ การขับเคล่อื นไดเ้ ร่มิ ต้นแล้วในทง้ั 4 มิติ.. 21

22

บทที่ 1 มิติที่ 1 การดแู ลระยะยาวผสู้ งู วยั กลุ่ม “พ่งึ พิง” ผู้สงู วัยกลมุ่ พง่ึ พิง หรือผสู้ ูงอายทุ ีม่ ีภาวะพง่ึ พงิ คอื “ผสู้ ูงอายุท่มี ีความ ยากล�ำบากในการใช้ชีวิตประจ�ำวันอย่างเป็นอิสระด้วยตนเอง” ท้ังกิจกรรม พื้นฐานในชีวติ ประจ�ำวนั และกจิ กรรมอน่ื ๆ ทจ่ี �ำเปน็ ต่อการใชช้ วี ติ ปกติ กจิ กรรมพน้ื ฐานเชน่ การกนิ อาบนำ�้ ทำ� ความสะอาดรา่ งกาย แตง่ ตวั ขบั ถา่ ย ลกุ นง่ั เดินและเคลื่อนไหว สว่ นกิจกรรมอน่ื ๆ เชน่ การเดินทาง ซ้อื ของ นับเงิน ทำ� ความสะอาดบ้านและทำ� อาหาร ผ้สู ูงอายุกลุ่มพึ่งพงิ แบ่งเป็น กลมุ่ พึง่ พิงบางสว่ น คือสามารถชว่ ยเหลอื ตวั เองได้บางส่วนและตอ้ งการความช่วยเหลือบางสว่ น และกลมุ่ พงึ่ พงิ สงู ซง่ึ ไม่ สามารถชว่ ยเหลอื ตวั เองไดเ้ ลย ตอ้ งพงึ่ พาการดแู ลทงั้ หมด ในแงป่ รมิ าณแลว้ สดั สว่ นผสู้ งู อายกุ ลมุ่ นอี้ าจไมจ่ ำ� นวนมากนกั เมอ่ื เทยี บ กบั ประชากรผสู้ งู อายทุ งั้ หมดซงึ่ สว่ นใหญเ่ ปน็ กลมุ่ ทย่ี งั มปี ญั หาสขุ ภาพ ชว่ ยเหลอื ตัวเองได้และไม่ต้องการการพึง่ พาในกิจกรรมพน้ื ฐานประจ�ำวัน แต่ในแง่ความรุนแรงของสภาพปญั หาแลว้ ผ้สู งู อายกุ ลุ่มนี้คือกลมุ่ แรกท่ีสังคมจำ� เปน็ ตอ้ งให้ความส�ำคัญดำ� เนนิ การดแู ลอย่างเร่งด่วน 23

1.1 ความจำ� เป็นและสถานการณ์ “ที่ผา่ นมา คนกลุ่มนยี้ ังไมค่ ่อยได้รบั ความส�ำคัญ” นพ.สัมฤทธิ์ ศรธี ำ� รงสวัสดิ์ ผู้อ�ำนวยการสำ� นกั งานวจิ ัยเพือ่ การพฒั นา หลกั ประกนั สขุ ภาพ (สวปก.)กลา่ วถงึ ผู้สงู อายทุ ม่ี ีภาวะพึ่งพิง กอ่ นอธิบายตอ่ “ผู้สงู อายกุ ลุ่มพึ่งพิงมสี องกลุ่ม กลมุ่ แรกงอมตามวัย หลง ๆ ลืม ๆ จำ� อะไรไม่ได้เลยช่วยตวั เองไมไ่ ด้ อกี กลมุ่ การช่วยตวั เองไม่ไดเ้ ป็นเพราะโรคท่ี เขาเป็นอยู่อยา่ งเบาหวานความดันวันดีคืนดกี ม็ อี าการเสน้ เลอื ดในสมองอุดตัน หรือแตก ช่วยตวั เองไมไ่ ดก้ ะทนั หนั ครอบครวั ปรับตัวไมท่ ันไมเ่ หมือนกลุม่ แรก ที่อาการค่อยเป็นค่อยไปซึง่ ครอบครัวกจ็ ะค่อย ๆ ปรับตัวตามไดม้ ากกว่า แนวโน้มกลุ่มหลังนี่จะเพ่ิมข้ึนเพราะสังคมเรามีผู้สูงอายุมากข้ึน ปัญหาโรคเรอ้ื รงั มากขน้ึ ตาม” นพ. สัมฤทธอ์ิ ธิบาย ประมาณการลา่ สดุ ในปี 2552 มผี สู้ งู อายกุ ลมุ่ พง่ึ พงิ ทกุ ระดบั 1.74 ลา้ นคน (รอ้ ยละ 3 ของประชากรทั้งประเทศ และรอ้ ยละ 22 ของประชากรผู้สงู อายุ) เปน็ กลุ่มทม่ี ภี าวะพึง่ พงิ ระดบั “สูงและสูงมาก” 140,000 คน (ร้อยละ 0.2 ของ ประชากรประเทศ และรอ้ ยละ 1.7 ประชากรผูส้ ูงอายุ) นัน่ คอื ในคนไทย 1000 คน มผี สู้ งู อายุกลมุ่ พึ่งพิง 30คน ในจำ� นวนน้ัน 2 คนมีภาวะพงึ่ พิงสงู และสงู มาก จำ� เปน็ ตอ้ งไดร้ บั การดูแลเต็มที่ ในผูส้ ูงอายทุ กุ ๆ 5 คนจะมี 1 คน ที่มีภาวะพง่ึ พิงระดบั ใดระดับหนึง่ เป็นผูส้ งู อายทุ ่มี ีภาวะพง่ึ พิงระดับรุนแรงและรนุ แรงมากราว 140,000 คน (ชาย 60,000 คน หญงิ 80,000 คน) และคาดว่าจะเพมิ่ สองเท่าเป็น 280,000 คน ในปี 2667 ปัญหาส�ำคัญคือ ระบบบริการทางการแพทยแ์ ละสาธารณสุขปจั จุบัน รองรบั สถานการณเ์ ชน่ น้ไี ม่ได้ “ระบบทีม่ อี ยขู่ องเราเน้นดแู ลรกั ษาโรคแบบเฉยี บพลัน คอื รกั ษาจน อาการคงท่ี ก็จะจ�ำหน่าย(ออกโรงพยาบาล) กลับบ้าน จบ แต่ภาวะพง่ึ พิงของผู้ สงู อายมุ กั จะเปน็ เปน็ โรคเรอ้ื รงั รกั ษาไมห่ ายตดิ ตวั จนตาย ระบบกจ็ ะรองรบั ไมไ่ ด้ ไมค่ ุ้นเคย ตามหลักการให้บริการทางการแพทย์ที่ดีต้องต่อเน่ืองจากระยะ เฉียบพลนั ระยะกลางและระยะยาว พอรักษาระยะเฉยี บพลนั เสร็จ ต้องต่อดว้ ย 24

ระยะกลางคอื การฟืน้ ฟสู มรรถภาพ มกี ารทำ� กายภาพบ�ำบัดตอ่ เน่อื ง สมำ่� เสมอ อย่างถูกตอ้ งซงึ่ กจ็ ะกินเวลาราว 6 สปั ดาหถ์ งึ 3 เดือน ถ้าท�ำไดก้ ็จะมีโอกาสที่ คนไขฟ้ น้ื ฟกู ระทงั่ กลบั มาเปน็ ปกตกิ ไ็ ด้ จากนน้ั กเ็ ปน็ การดแู ลระยะยาว ซงึ่ ลกั ษณะ จะคลา้ ยระยะกลางเพยี งแตเ่ น้นการดูแลด้านสงั คมมากกวา่ ดา้ นการแพทย์ ระยะ 6 สปั ดาห์ถึง 3 เดอื นท่ีวา่ กจ็ ะเป็นชว่ งโอกาสทองซ่ึงถา้ ไมท่ ำ� อะไร ทำ� ชา้ ทำ� ไมถ่ กู วิธหี รือไม่ต่อเนื่อง คนไขก้ ็มโี อกาสเสย่ี งสูงท่ีจะกลายเปน็ คนทุพลภาพถาวร ตอ้ งคอยดูแลระยะยาวท้ังชวี ิต” นพ.สัมฤทธ์ิช้แี จง ทกุ วนั นี้ ดว้ ยขอ้ จำ� กัดตา่ ง ๆ ของระบบการแพทย์และสาธารณสขุ ท�ำให้มผี ูป้ ว่ ยกล่มุ พงึ่ พงิ เพียง 1 ใน 3 ไมไ่ ดร้ บั การทำ� กายภาพบำ� บัดหลัง จำ� หนา่ ยออกจากโรงพยาบาล (ร้อยละ 36) จากการสำ� รวจลา่ สดุ “เขาเดินเหินไมส่ ะดวก มาโรงพยาบาลเองไมไ่ ดอ้ ยแู่ ลว้ กต็ อ้ งอาศยั ญาติ ญาติก็ต้องมรี ถเองถึงจะสะดวก ในชนบทถา้ ไมม่ ีกต็ ้องเหมารถมา ก็หลาย สตางคอ์ ยู่ จ�ำนวนหนง่ึ ก็ดน้ิ รนมาแต่ก็ท�ำแต่ได้แค่สองสามครั้งเท่านัน้ สว่ นใหญ่ กด็ แู ลกนั ตามสภาพ บา้ งกด็ ้ินรนจ้างหมอมานวดทบ่ี า้ นก็ได้ไม่กีค่ รงั้ สคู้ า่ ใช้จา่ ย ไมไ่ หว” นพ.สัมฤทธส์ิ ะท้อนภาพความเป็นจรงิ โดยหลกั การแลว้ คนไขก้ ลุ่มนี้ควรได้รับการทดสอบสมรรถภาพและ ฝกึ ทกั ษะการฟน้ื ฟตู ามภาวะปญั หากอ่ นออกจากโรงพยาบาล เพราะราวรอ้ ยละ 72 มภี าวะอัมพาตหนงึ่ หรือสองซกี ร้อยละ 30 มีปญั หาในการเคีย้ ว กลืนหรือ สำ� ลกั และร้อยละ 55 มปี ัญหาในการส่ือสาร การส�ำรวจล่าสดุ ระบวุ า่ คนไข้กลุม่ พงึ่ พงิ เกอื บคร่งึ หนึ่งไม่ไดร้ บั การฝึก ท�ำกายภาพกอ่ นออกโรงพยาบาล มเี พียงรอ้ ยละ 7 ไดร้ บั การฝึกพูด กลืน สอื่ สาร 25

และร้อยละ 22 ทไี่ ดร้ บั การประเมนิ สมรรถนะร่างกายในการใช้ชีวติ ประจ�ำวนั กอ่ นออกจากโรงพยาบาล เมอื่ ฝากความหวงั กบั ระบบการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ ไดย้ าก ความเปน็ ไปได้ ท่ีเหลือคือการหวังพง่ึ ครอบครวั และชุมชน “ไมม่ ที างเลอื ก สงั คมเราตอ้ งดแู ลคนกลมุ่ นี้ เพราะอยา่ งไรเสยี ขอ้ เทจ็ จรงิ คอื เรามีผ้สู ูงอายกุ ลุ่มพึง่ พงิ อยู่ และจะเพิ่มจ�ำนวนขนึ้ แนน่ อน ถ้าดแู ลเหมาะสม กจ็ ะเพมิ่ โอกาสให้เขากลับมาใชช้ ีวิตปกติ หรืออยา่ งนอ้ ยช่วยเหลือตวั เองไดใ้ น ชวี ติ ประจ�ำวนั ไม่เปน็ ภาระ ถา้ ปลอ่ ยไปตามสภาพท่ีเปน็ อยู่ กม็ ีโอกาสสูงทบ่ี ้าน เราจะมผี ู้สงู อายทุ ่มี ีภาวะทุพลภาพถาวรมากขึ้น ซง่ึ ตอ้ งดูแลระยะยาวจนตาย เป็นภาระทงั้ คนดูแลและค่าใชจ้ า่ ยของทัง้ ครอบครวั และรัฐบาล คำ� ถามส�ำคัญ กวา่ คอื เราควรดูแลอยา่ งไร” นพ.สมั ฤทธก์ิ ลา่ ว “ล�ำพงั ครอบครัวจะใหแ้ บกภาระนี้ล�ำพงั เช่นอดตี เปน็ ไปได้ยากเช่นกัน แมบ้ างครอบครวั มสี ตางคจ์ า้ งพยาบาลมาดแู ลพเิ ศษถงึ บา้ น หรอื บางโรงพยาบาล พยายามลงไปใหบ้ ริการเชงิ รุกตามไปดแู ลถงึ บ้าน กม็ ีคำ� ถามถงึ ความทั่วถงึ ย่ังยืน อกี อยา่ งตอ้ งยอมรับวา่ ทุกวนั นคี้ รัวเรือนไทยมศี ักยภาพในการดูแล ผูส้ ูงอายลุ ดลงโดยภาพรวม เพราะครัวเรอื นท่เี ลก็ ลง คนย้ายไปทำ� งานในเมอื ง ด้วยเหตุผลทางเศรษฐกิจซึ่งรวมถึงผู้หญิงซึ่งมักเป็นคนดูแลผู้สูงอายุในอดีต และเรายังมีคนท่ีอยู่คนเดยี ว ไม่มีคนดแู ลเลยอกี ราวรอ้ ยละ13 ของผสู้ งู อายุทีม่ ี ภาวะพง่ึ พิงสูงทง้ั หมด ความเป็นไปได้มากทสี่ ุดคือ ระบบดูแลโดยชุมชน แมว้ ่าสถานการณ์ การดแู ลผสู้ งู อายุในชุมชนจะยงั ไมเ่ อื้อตอ่ บทบาทภาระนี้ เพราะยังคงเนน้ ดูแล ผูส้ ูงอายกุ ลุ่มท่ีไมม่ ีภาวะพ่ึงพิงเป็นหลกั อกี ท้งั เนน้ ดแู ลด้วยการสงเคราะหเ์ ปน็ ครง้ั คราวเทา่ นน้ั ไมน่ บั ปญั หาความยากลำ� บากในการเขา้ ถงึ และความไมต่ อ่ เนอ่ื ง ของการดแู ล แต่หากจัดการใหด้ ี การใหช้ มุ ชนมีบทบาทหลักในการจัดระบบการ ดแู ลผสู้ ูงอายกุ ลุ่มพงึ่ พิงจะมคี วามหวงั มาก เพราะอยา่ งแรกสามารถประสาน ตอ่ ยอดการดแู ลจากระบบสาธารณสุขที่มอี ยูไ่ ด้ อย่างท่ีสอง ครอบครัวจะยงั มี บทบาทสำ� คญั ในการดแู ลผสู้ งู อายอุ ยู่ เพยี งแตไ่ มต่ อ้ งแบกภาระลำ� พงั จะมรี ะบบ หนนุ ช่วยจากชมุ ชนดว้ ย ทส่ี �ำคัญ ผูส้ ูงอายุจะไดร้ บั การดูแลท้ังทางการแพทย์ และทางสังคมด้วยซง่ึ เปน็ ส่ิงจำ� เปน็ ” นพ.สมั ฤทธ์กิ ลา่ ว 26

1.2 ทศิ ทไ่ี ป ระบบที่ตอ้ งการ “ต้องมกี ารมสี ่วนร่วมของทุกภาคสว่ น ครอบคลุมทั้งบรกิ ารสุขภาพ และสังคม เช่ือมโยงกิจกรรมการบรกิ ารโดยสหวชิ าชพี อยา่ งตอ่ เน่ือง ตอบสนอง ต่อวิถชี ีวติ และบริบทในพน้ื ที่ และเป็นธรรม” นพ.สัมฤทธิ์ สรปุ หลกั การส�ำคัญ ของการดูแลผ้สู งู อายกุ ลมุ่ พึ่งพิงท่คี วรเป็น ในทางปฏิบัติคือการบูรณาการท�ำงานร่วมกันระหว่างภาคราชการ ภาคประชาสงั คม ชุมชนและครอบครัวท่ีเป็นระบบ “องคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถ่นิ (อปท.)ควรเป็นเจ้าภาพหลกั ภาพรวม คอื ครอบครวั เปน็ ผูด้ ูแลหลัก มีอปท. คอื เทศบาลหรอื องค์การบรหิ ารสว่ นตำ� บล (อบต.) เป็นฝา่ ยสนบั สนนุ หลัก คอยประสานหน่วยงานระดับท้องถน่ิ ที่เก่ียวขอ้ ง ดา้ นการแพทยก์ ห็ นว่ ยงานของกระทรวงสาธารณสขุ (สธ.) ดา้ นสงเคราะห์ก็ หนว่ ยงานของกระทรวงพัฒนาสงั คมและทรัพยากรมนษุ ย์ (พม.) อปท. เองก็อยู่ 27

กบั กระทรวงมหาดไทย (มท.) ซงึ่ ดูดา้ นการปกครองและงบประมาณพฒั นา ท้องถนิ่ โดยมภี าคประชาสังคมอย่างชมรมผสู้ ูงอายเุ ขา้ รว่ ม สิง่ ส�ำคัญคือต้องเป็นการทำ� งานแบบบูรณาการ หนุนเสรมิ กันและกัน สธ. สง่ คนไปช่วยใหค้ วามรู้ รว่ มกบั อปท. พม.และชมรมผสู้ งู อายุ จดั หาและ อบรมอาสาสมคั รสาธารณสขุ (อสม.) เพอ่ื ลงไปชว่ ยใหค้ ำ� แนะนำ� ผดู้ แู ลในครอบครวั ชว่ ยดูแลเวลาผดู้ ูแลไมว่ ่างหรอื กรณีไมม่ คี นดูแล อาจมีการจดั ท�ำศนู ยด์ ูแลและ ให้บริการในชมุ ชนเปน็ การเฉพาะ ไมม่ เี งิน อปท.จดั หาแหล่งงบประมาณมาชว่ ย นอกเหนือจากการส่งตอ่ เบีย้ ยังชพี งานหลักทที่ �ำอยู่ ท้งั หมดนีไ้ มไ่ ด้ท�ำงานเฉพาะระดบั พืน้ ทเี่ พียงอย่างเดียว แตต่ ้องมกี าร ประสานถงึ ระดับจงั หวัดให้ไปในทิศทางเดยี วกนั จงึ จ�ำเป็นตอ้ งมีกลไกประสาน ระดับจังหวัดดว้ ย” นพ.สัมฤทธ์ิฉายภาพ ความท้าทายหลักคือการก้าวข้ามความเคยชินของการท�ำงานของ แต่ละภาคสว่ นซงึ่ มีขีดจ�ำกดั แตกตา่ งกัน ดงั นั้นการปรับทศั นคตจิ งึ เปน็ เรอ่ื ง ส�ำคัญยงิ่ เพ่อื ใหท้ กุ ฝ่ายเหน็ ถึงความส�ำคัญและความจ�ำเป็นของการดูแล ระยะยาวผู้สงู อายุกลมุ่ พึง่ พงิ โดยระบบชมุ ชน และหันมารว่ มกนั ท�ำงานแบบ บูรณาการ “ ระดับโครงสร้างแตล่ ะกระทรวงก็มปี ัญหาเชิงระบบราชการอยู่ อย่างในกระทรวงสาธารณสุขก็จะติดเร่ืองการจัดการภายในท่ียังไม่ลงตัวนัก เพราะงบประมาณไปอยูก่ บั สปสช. (สำ� นักงานหลักประกันสขุ ภาพแห่งชาต)ิ ขณะที่อำ� นาจในการโยกยา้ ยอยทู่ ก่ี ระทรวง จากทีก่ ่อนนกี้ ระทรวงดูแลทั้งสอง ส่วน ก็ยงั มีปญั หาเร่ืองการจดั สรรบทบาทภายในไมน่ อ้ ย ปัญหาร่วมของราชการคือการกระจายอ�ำนาจท่ีโดยกฎหมายไป แล้วใหต้ ้องกระจาย แต่ทางปฏบิ ตั กิ ย็ งั มีปัญหาอยู่ อยา่ งมหาดไทยกระจาย ไปเฉพาะภารกจิ แตเ่ งินไมก่ ระจายตาม ปล่อยไปแบบปลอ่ ยเกาะเลย เป็นต้น นอกจากน้ีก็มีปัญหาเร่ืองความไม่คุ้นชินที่จะท�ำงานระหว่างกระทรวงซ่ึงเรื้อรัง มานาน แตพ่ อมองไปในระดบั พน้ื ท่ี การปรบั ทัศนคตแิ ละปรับตวั ทำ� งานรว่ ม กันไม่ใช่เร่ืองยาก เพราะถงึ อย่างไรทุกฝา่ ยก็ใกลช้ ิดปญั หา และเขา้ ใจไดไ้ มย่ าก แตเ่ ขาอาจขาดทกั ษะองคค์ วามรดู้ ้านตา่ ง ๆ ท่ีตอ้ งการการหนุนช่วย เราเห็น ความหวังตรงนี้” นพ.สมั ฤทธ์ิกล่าว 28

1.3 การรเิ ริม เรยี นรู้ จากพน้ื ท่ี 1.31 รอยยิ้มจากชนบท “ยาย อยากฟังเทศน์ไหม จะนมิ นต์พระมาเทศนใ์ หท้ บ่ี า้ นดีไหม” หญิงวัยกลางคนในเคร่ืองแบบสีขาวละมือจากการนวดข้อเท้าโน้มตัวมา เปลง่ เสียงค่อนขา้ งดังข้างหรู ่างผอมจนเห็นกระดกู เจ้าของร่างทนี่ อนอยู่ บนฟูกลายดอกไม้สดบนเตียงท�ำท่าตั้งใจฟังอย่างเห็นได้ชัดว่ามีปัญหา ในการไดย้ ิน ก่อนขยบั หน้าพยักเบา ๆ สง่ สญั ญาณตอบรบั “สำ� หรบั คนปว่ ยระยะสดุ ทา้ ยอย่างแก อยากกินอะไรก็ให้กิน อยากฟัง เทศนก์ ็พยายามให้ไดฟ้ ัง เราคงทำ� ได้ดีท่ีสดุ เท่าน้ี” สมฉวี แบง่ กุศลจติ หวั หนา้ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำ� บล (รพ.สต.) ดอนชมพูอธิบายหลังเดินลบั ออก มาจากหอ้ งเลก็ ที่เตม็ ไปด้วยขา้ วของและบรรยากาศชวนอดึ อดั หดหู่ ยายสม (นามสมมุต)ิ ผ้ปู ว่ ยโรคมะเร็งระยะสดุ ท้าย วัย 76 สมาชิก หม่บู ้านศรสี ขุ ตำ� บลดอนชมพู อ. โนนสูงนครราชสีมา คอื คนที่สมฉวีพดู ถึง “แมแ่ กตรวจเจอมะเรง็ เพง่ิ เมอ่ื ต้นปที ผ่ี า่ นมา ระยะสุดทา้ ย เจอแล้วก็ อาการหนกั เลย แกไมย่ อมใหห้ มอใสส่ ายอะไร เลยตอ้ งพามารกั ษาที่บา้ น แกกนิ อะไรไมค่ อ่ ยได้ เอาขา้ วเอายาใหก้ นิ นค่ี ายออกหมดดา่ คนปอ้ น แกบอกมนั เจบ็ ตัวไป หมด พวกเราก็ไม่ร้จู ะทำ� ไงดี ไดแ้ ตน่ ่งั รอ้ งใหส้ งสารแม”่ สมชาย (นามสมมตุ ิ) 29

ลกู ชายคน สุดทอ้ งของยายหมายเล่าเหตุการณ์ส�ำคญั ทที่ ำ� ใหเ้ ขาตดั สนิ ใจลา ออกจากงานประจำ� อาชีพรบั จา้ งทสี่ กลนครเพอ่ื กลับมาทำ� หน้าทลี่ ูกทีด่ ี “ตอนนพ้ี นี่ อ้ งกม็ าเยยี่ มกนั หมดแลว้ มาขออโหสกิ รรมกนั หมด ตอนพส่ี าว มาแกนำ�้ ตาซมึ เลย แกอยากเจอลกู สาวนานแลว้ พเ่ี ขาไปทำ� งานอยกู่ รงุ เทพฯ ไม่ค่อยไดก้ ลับมา พี่น้องหลายคนอย่กู รงุ เทพฯ ผมโชคดหี นอ่ ยที่มีโอกาสไดด้ ูแล ตอนแกป่วยหนักอยา่ งนี้ ยงั ดที ล่ี ูกเมียผมเขา้ ใจ” สมชายพดู เจอื นำ้� เสียงขนื่ ก่อน ขอตวั ไปไปคยุ กับสมฉวี ฟังค�ำแนะนำ� เรื่องการดูแลแม่เพ่มิ เตมิ และนดั หมายวัน พาพระมาเทศน์ทบี่ ้าน เล้ียวรถไปตามทางลูกรงั ล่ืนแคบกลับสู่ถนนใหญ่ ผ่านชมุ ชนน้อยใหญ่ มงุ่ ไปอีกหม่บู ้านเปา้ หมายถัดไปในต�ำบลเดียวกัน บ้านดอนชมพูพฒั นา ... 30

รถเลย้ี วออกจากถนนสายหลกั อกี ครง้ั ลงทางดนิ เลก็ ๆเลยี บทงุ่ นา ตรงไปท้ายหมู่บ้านสุนัขหลายตัวกรูเห่าต้อนรับหลังรถผ่านทิวไม้ทึบ เข้าไปในบริเวณบ้านสองชั้นก่ึงไม้ก่ึงปูนที่ซ่อนตัวมิดชิดจากภายนอก ราวกับจะบ่งบอกบุคลกิ เจา้ ของบา้ นทปี่ ระคองตวั อยูค่ นเดียวลำ� พงั สำ� เรียง อาสาสมคั รสาธารณสขุ (อสม) หญงิ ในพ้ืนท่ีเดนิ น�ำสมฉวี เข้าไปทกั ทาย ตาสี (นามสมมุติ) เจ้าของบา้ นวัย 63 ทย่ี นื รอยกมอื ไหว้ “แผลเป็นไงบา้ งตา ขอดหู น่อย อืม.. ก็แห้งดแี ล้ว ไมน่ ่ามีปญั หาอะไร แต่ยงั ต้องไปหาหมอตามนัดอยู่นะ อย่าขาด หมอจะได้ตรวจละเอียดอกี ที กอ่ นวนั นดั กใ็ หส้ ำ� เรยี งโทรไปบอกนะ หนจู ะไดป้ ระสานเรอื่ งคา่ รถไปโรงพยาบาลให”้ สมฉวเี ปดิ บทสนทนาเมอ่ื ชายชราขยบั ตวั ลงจากแครม่ านง่ั บนพน้ื กบั แขก หลงั จาก ทีไ่ มม่ ใี ครยอมนง่ั บนแครท่ ีแ่ กเสียสละให้ ตาสี เปน็ อดตี ชาวนา พิการขาขาด ไม่มีลกู เมยี อาศัยอย่คู นเดยี ว ในบรเิ วณบา้ นเดยี วกบั นอ้ งชายซง่ึ ปว่ ยเปน็ อมั พฤกษอ์ มั พาต โดยมนี อ้ งสะไภ้ ซึ่งเปน็ อสม. ด้วยคือสำ� เรยี งคอยดูแล “สขุ ภาพอย่างอ่ืนแกดี ไม่มโี รคประจ�ำตัว ช่วยเหลือตวั เองได้ท้งั ซกั ผา้ ทำ� กับข้าว ทำ� ความสะอาดบ้าน จะล�ำบากก็ตอนออกไปไหนมาไหนเท่าน้นั ตอ้ งนง่ั รถเขน็ ไป กอ็ าศัยรถขายกบั ขา้ วผา่ นมาแกกจ็ ะคอยเรยี กซื้อมาท�ำกนิ เอง ปญั หาใหญค่ อื ตอนจะไปโรงพยาบาล แกไมม่ คี า่ รถไปหาหมอ กอ่ นนแี้ กตกสำ� รวจ 31

พอปว่ ยเปน็ แผลเรอ้ื รงั กไ็ มไ่ ดไ้ ปหาหมอ ลกุ ลามเปน็ มะเรง็ ผวิ หนงั ตอ้ งตดั ขาซา้ ย ทง้ิ เมอ่ื เดือนมกราคมที่ผา่ นมา เราเลยประสานกบั อบต. ให้ช่วยเหลือดูแลคา่ รถ ให้เวลาแกตอ้ งไปโรงพยาบาล ตอนน้ีทางหน่วยงานผพู้ ิการอำ� เภอและจังหวดั ก�ำลังประสานขอขาเทียมใหแ้ กอยู่ จะไดไ้ ปไหนมาไหนสะดวก ช่วงน้ีก็ใช้รถเขน็ ไปกอ่ นนะตา” สมฉวเี ลา่ กอ่ นหนั ไปแจง้ ขา่ วดเี รอ่ื งขาเทยี มใหเ้ จา้ ของผมสดี อกเลา “ดีใจมากท่ีทางหมอทางอนามยั มาดแู ลช่วยเหลือทกุ อยา่ ง คอยมา เยย่ี มทุกขส์ ขุ ตลอด” ตาสพี ดู ดว้ ยนำ้� เสียงราบเรียบตามบคุ ลิกและความขัดเขิน ต่อคนแปลกหนา้ แต่ประกายในดวงตาบอกถงึ คำ� ขอบคุณชดั เจน คุณตาแสดงความกระตือรือร้นมากข้ึนเม่ือการพูดคุยต่อมาเป็นเรื่อง การหางานเหมาะสมใหแ้ กทำ� ทบี่ า้ น เพอ่ื คลายความเบอ่ื เหงา และสรา้ งรายไดเ้ สรมิ ... แดดบ่ายไมจ่ ้านกั หลงั กล่ินฝนกอ่ นฤดูจางไปไม่นาน ไกลจาก บ้านตาสที างทิศตะวนั ออกเกือบ 50 กิโลเมตรในอ�ำเภอถดั ไป อ�ำเภอ พิมาย เจ้าหนา้ ท่ีจากโรงพยาบาลสง่ เสริมสขุ ภาพตำ� บล (รพ.สต.) รงั กาใหญ่ กำ� ลงั ทำ� กจิ กรรมทไี่ มต่ า่ งกนั นกั กบั ทส่ี มฉวที ำ� ทด่ี อนชมพู แมจ้ ะคนละอำ� เภอ แต่วิถชี ีวติ สภาพพ้ืนท่ีและชะตากรรมของผู้คนในทงั้ สองพ้นื ที่ดจู ะไมต่ ่างกนั นกั “ดใี จทมี่ คี นมาเย่ยี ม อยากใหม้ ากนั บ่อย ๆ อยากให้หมอท�ำใหย้ าย กลับมาเดนิ ได้เหมือนเดมิ ถ้าหมอมาคงช่วยไดเ้ ยอะ” ตาสนอง (นามสมมตุ ิ) อดตี ชาวนาวัย 82 บอกแขกแปลกหนา้ หลงั จากรบั ฟงั ข่าวดีจากทมี รพ.สต. ท่มี าเยี่ยมประจำ� ว่า ล่าสุดการเจบ็ ป่วยของ ยายนา (นามสมมุติ) คทู่ กุ ข์คยู่ าก วัย 75 ของแกนั้นถูกรบั รู้และผ่านการคดั กรองให้เป็น “ผสู้ งู อายกุ ลมุ่ 3 ทม่ี ภี าวะพึ่งพงิ สูง” ของระบบทร่ี พ.สต.ทำ� งาน นนั่ จะท�ำให้มนี กั กายภาพบำ� บัด มาช่วยดแู ลยายเปน็ ประจำ� เพมิ่ จากการได้รบั การดูแลปกติทีไ่ ดร้ บั อยู่ ตาสนองและยายนาอยสู่ องคนลำ� พงั ในบา้ นหลงั เลก็ ในหมบู่ า้ นสามคั คี ต.รงั กาใหญ่ อ.พมิ าย ลกู ชายทง้ั สามมีครอบครวั และแยกเรอื นไปอยตู่ ่างถิน่ ทงั้ หมด มีคนหนึ่งทท่ี �ำงานอยใู่ นเมอื งโคราชคอยมาเยย่ี มทุกเดือน อีกสองคน แสดงความกตญั ญดู ว้ ยการสง่ เงนิ มาให้ทั้งคู่บ้างแม้จะไม่บอ่ ยนัก สองตายาย จงึ ยงั ชพี ด้วยเบีย้ ยังชีพเปน็ หลกั “กนิ ขา้ วหรอื ยงั ละ่ ลกู ” ตาสนองทกั ทายลกู ชายทโ่ี ทรมาเยยี่ มดว้ ยภาษาถนิ่ น้�ำเสียงออ่ นโยน เปีย่ มอาทรของความเปน็ พ่อ ท่ามกลางกล่นิ ฉนุ คลา้ ยปัสสาวะ 32

ท่ีอบอวลไปทั่ว ยายนาเปน็ โรคกลา้ มเนอื้ ออ่ นแรงมาราวสบิ ปี ยนื เองไมไ่ ด้ ต้องน่ัง หรอื เอนพิงผนงั โดยมีหมอนประคองด้านข้างตลอด หน้าที่การดูแลรวมถงึ การพาเข้าห้องน้�ำจึงเป็นของตาสนองอดีตชาวนาผู้ซ่ึงเรี่ยวแรงได้ลดไปพร้อม วยั ท่ีเพ่ิมขน้ึ แมจ้ ะมีรถเขน็ ในบา้ น แต่การอุม้ ยายขึ้นรถเข็นกใ็ ชจ่ ะเปน็ เรื่องง่าย สำ� หรบั คนวยั 82 สิ่งทที่ �ำได้จงึ เหลือแค่การประคองพายายเคล่ือนไหวไปในบ้าน หลายครง้ั การประคองเรว็ ไม่พอยามยายตอ้ งการเข้าหอ้ งนำ้� ของเสยี หนักเบา ท่ีหลุดร่วงระหว่างทางเหล่านั้นจึงเป็นท่ีมาของกล่ินฉุนท่ีอบอวลคล้ายกล่ิน ประจำ� บา้ นดังกล่าว “ดีใจสิ อยากใหม้ าเยี่ยมทกุ วันเลย ยายจะได้ไม่เหงา ไมล่ ืมหรอก คนมาเย่ียม อย่างหนนู ีม่ าอกี ทีกจ็ �ำได้ ไมล่ มื หรอก จำ� ได้” ยายนาตอบค�ำถาม ก่อนหนั ไปหัวเราะล่ันกับแขกอกี คนทแ่ี ซวทกั เช่นทกุ ครั้งทอ่ี ารมณ์ดยี ามมีคน พดู ถูกใจ “โรคยายนาน่ถี า้ มีการดแู ลถกู ตอ้ งต่อเนือ่ งต้งั แต่สิบปกี ่อน ตอนนี้แก น่าจะยงั พอเดินหรอื ลุกยืนขึ้นไดบ้ า้ ง ไม่ใช่แบบทกุ วันน้ี น่กี ป็ ลอ่ ยเรอ้ื รงั มานาน ตอนนี้เราก็ต้องประสานอสม.ในพนื้ ทีใ่ หค้ อยมาดแู ล ทำ� กายภาพบำ� บดั อยา่ ง ถกู วธิ ี ตดิ ขัดตรงไหนก็ประสานเราได้ตลอด” เจา้ หนา้ ทีร่ พ.สต.บอก 33

1.32 รอยยมิ้ จากคนเมือง ทันทีท่ีรถจอดหลังจากฝ่าความจอแจของจราจรในตัวเมือง โคราชเข้าไปในบริเวณบ้านสองชัน้ หลังกงึ่ ไม้ก่ึงปูน เสยี งร้องโหยหวนดงั แทรกเสียงอกึ ทกึ ของรถราที่ขวักไขวร่ อบ ๆ ตอ้ นรบั แขกผู้มาเยือน ไม่ บอกกพ็ อจะเดาไดว้ า่ เจา้ ของเสยี งนา่ จะเจบ็ ปวดไม่นอ้ ย “เสยี งยายนะค่ะ” คำ� อธิบายสน้ั ๆ ของศรวี ลิ ัย แชจอหอ อาสาสมัคร สาธารณสขุ (อสม.) ผู้คอยมาดูแลผูส้ งู อายบุ ้านนีเ้ ปน็ ประจำ� น้�ำเสยี งราบเรียบ ราวจะบง่ บอกวา่ ไม่มีอะไร เป็นเรือ่ งธรรมดา “อาจจะเป็นอาการเจ็บภายในท่ีเกิดจากสารเคมีในร่างกายผิดปกติ คงตอ้ งปรกึ ษาหมอเรอื่ งรายละเอยี ดความเปน็ ไปไดเ้ รอื่ งน”้ี กญั ชติ า เสรมิ สนิ สริ ิ พยาบาลวชิ าชพี ชำ� นาญการ ศนู ยส์ ขุ ภาพชมุ ชนจอหอ ผซู้ งึ่ เดนิ ตามมาออกความเหน็ “บางทแี กร้องเหมือนกลวั จะถูกทิง้ พอตาเสนอเข้าไปหา ไปนั่งขา้ ง ๆ แกกจ็ ะจบั มอื ตาไปวางบนทอ้ งเหมอื นจะใหร้ ว่ มรบั รคู้ วามเจบ็ ปวดดว้ ย” ศรวี ลิ ยั เสรมิ ยายจนั ทร์ (นามสมมุต)ิ คุณยายวยั 69 สมาชกิ ชมุ ชนช่องอูพ่ ฒั นา เทศบาลตำ� บลจอหอ อ.เมอื ง นครราชสีมา ป่วยดว้ ยโรคไตมากว่า 3 ปี ปัจจบุ ัน รกั ษาด้วยการกินยา ไมไ่ ดฟ้ อกไต แขนขาออ่ นแรง ไมอ่ ยากลุกไปไหน มีนาคมที่ ผ่านมาฉไ่ี มอ่ อกตอ้ งไปโรงพยาบาล พอกลับมาขยบั ตวั ไม่ได้เกดิ แผลกดทบั ยายจนั ทร์อาศยั อยูส่ องคนกับสามี ตาจวง (นามสมมตุ )ิ คุณตาวยั 70 ซ่ึงก็ปว่ ยเป็นโรคเบาหวาน ความดันโลหิตและไขมันในเลอื ดสงู ตอ้ งคอยปั่น จักรยานไปรับยาจากศนู ยส์ ุขภาพชมุ ชนทงั้ ยาของตัวเองและภรรยาเปน็ ประจำ� ทง้ั คมู่ ลี กู มากถงึ 7 คนแตต่ า่ งกม็ คี รอบครวั แยกเรอื นออกไปหมด สว่ นใหญ่ อาชพี รบั จา้ งทว่ั ไปหรอื ขายของเลก็ ๆ นอ้ ย ๆ ในเมอื งทำ� ใหว้ นุ่ วายกบั การหาเลยี้ ง ปากทอ้ งจนไมม่ เี วลามาดแู ลสองตายาย ยกเวน้ ลกู คนหนง่ึ ทม่ี าปลกู บา้ นหลงั เล็ก ในบริเวณเดยี วกนั ซึ่งพยายามปลีกเวลามานอนเป็นเพอ่ื นในยามกลางคนื บ้าง “แผลกดทับแกเปน็ หนอง พต่ี อ้ งคอยมาช่วยล้างแผลทุกวนั จนตอนนี้ 34

แผลแห้ง ก็จะคอยมาดูใหแ้ กกินยา แกมกั จะหงดุ หงดิ บ่อย ๆ กต็ อ้ งคอยพูดคุย ให้ก�ำลัง บางวันก็อาบน�้ำตดั ผม ตัดเล็บให้ ก็แวะมาช่วยดูแลตอนกลางวันให้ ลูก ๆ ก็ผลดั กันมานอนเปน็ เพอ่ื นตอนกลางคืน” ศรวี ิลยั อสม. ผู้เป็นเจ้าของ กจิ การรา้ นเสริมสวยและประธานชมุ ชนช่องอ่พู ัฒนา เล่าขณะที่คนถกู พดู ถึง นอนนิ่งฟังพลางกรอกตาไปมา “แกเค้ยี วอาหารเองไม่ได้ กลนื ได้ ก็จะกนิ ได้แตอ่ าหารเหลวพวกโจ๊ก นม กลบั ไปนต่ี อ้ งปรกึ ษาหมอเรอื่ งอาหารเสริมใหแ้ กหน่อย กินแต่โจ๊กเดี๋ยวจะ ขาดสารอาหารไป น่ีกผ็ อมไปเยอะเลย ส่วนตาไมค่ อ่ ยหว่ งแกซอื้ ข้าวมากนิ เอง หรอื บางทลี กู ๆ กซ็ ้อื มาฝาก” ศรวี ลิ ัยพดู ตอ่ ขณะใช้มือหนงึ่ ประคองศีรษะยาย จนั ทรใ์ ห้ยกสงู อกี มอื ประคองช้อนป้อนน้ำ� เขา้ ปาก “ดีใจมากท่ีมคี นมาช่วยดแู ล ใหค้ ำ� แนะนำ� ผมเบาแรงได้เยอะเลย เมอื่ กอ่ นตอ้ งลา้ งแผล เปลยี่ นแพมเพริ ส์ ลา้ งเชด็ ตวั ปอ้ นขา้ วปอ้ นนำ้� เองทกุ อยา่ ง กอ็ ยากดูแลแกให้ดีทส่ี ดุ นะครับ สมัยแกยังดี ๆ ก็ดแู ลเราดแู ลลูกดที กุ อย่าง ตอน นผี้ มกต็ อ้ งดแู ลเขาแทน คา่ ใชจ้ า่ ยกอ็ าศยั เบยี้ ยงั ชพี และลกู ๆ กช็ ว่ ยกนั ใหเ้ ดอื นหนงึ่ ก็ได้รวม ๆ แล้ว 1,500 บาท ส่วนใหญก่ ห็ มดไปกับค่าแพมเพิรส์ แกใช้เปลอื ง ดแู ลกนั ไปแตก่ ต็ อ้ งทำ� ใจใหส้ บายดว้ ย เพราะผมกม็ โี รคประจำ� ตวั อยู่ ไมง่ น้ั คนดแู ล จะไปก่อนคนป่วยได้” ตาจวงเลา่ กอ่ นหัวเราะอย่างอารมณ์ดี 35

... ไมน่ านหลงั ลำ่� ลายายจนั ทร์รถคนั เดมิ พาคนกลมุ่ เดิมลดั เลาะฝา่ การจราจรวนุ่ วายยามบา่ ยไปยังอีกชุมชนไมไ่ กลกนั นกั ชมุ ชนบา้ นชอ่ งอู่ อาจเพราะแสงแดดขา้ งนอกจัดจ้าทำ� ให้ในบา้ นดูมดื ไปถนัดใจยามเดินเข้าไป “ยายหลบั อยู่หรือเปลา่ เปน็ ไงบา้ ง วนั นม้ี หี มอมาเยย่ี มดว้ ยนะ” ศรีวลิ ยั รอ้ งทักระหวา่ งสาวเทา้ นำ� ไปทเ่ี ตียงเหล็กขา้ งหนา้ ต่าง รา่ งเลก็ ผอมยืน่ แขนลีบจนเหน็ เสน้ เอน็ ออกมาจบั มือคนคุน้ เคยดว้ ยอาการดใี จ กอ่ นจะหันไป เพ่งดคู นแปลกหนา้ ท่ีเดินตามเขา้ มา ยายสวย (นามสมมตุ ิ) คุณยายวยั 67 เป็นอมั พฤกษห์ ลังจากลม้ ใน หอ้ งนำ�้ อยา่ งแรงจนตอ้ งผ่าตัดสมอง ขยบั ตวั ไมไ่ ด้ พดู ไม่ได้ แต่ชอบย้ิมหวั เราะ อารมณ์ดีเวลามีคนมาเย่ียมหรือชวนคยุ คุณยายสวยอาศยั อยู่กับคุณตาทรง สามีอดีตชาวนาวัย 74 ซ่ึงสขุ ภาพ ยงั ค่อนข้างแขง็ แรงอยู่ กบั ลูกสาวผู้ดูแลหลัก ลกู อีก 4 คนทีเ่ หลอื แยกออกไปมี ครอบครวั ท�ำงานก่อสรา้ งและรบั จ้างทัว่ ไปในเมอื ง “มาเยยี่ มแกสปั ดาหล์ ะสองครงั้ คะ่ ดแู ลเรอ่ื งกนิ ยา กนิ ขา้ ว พดู คยุ ไถถ่ าม สารทกุ สุกดบิ ใหก้ �ำลงั ใจแก คอยบบี นวดคลายเม่ือยใหบ้ ้าง แกชอบให้พานั่ง 36

รถเข็นออกไปหน้าบ้าน อยแู่ ต่ในหอ้ งแกคงอดุ อ้นู ะคะ่ ลกู หลานบ้านนีเ้ ขาดแู ล พ่อแม่ดี ยายสวยแกเลยก�ำลงั ใจดมี าก อารมณ์ดีตลอด” ศรีวิลัยเล่า “ยายแกปว่ ยตัง้ กะเมษาปีท่ีแล้ว (2553) บางทแี กเหมอื นอยากจะพูด แต่เสยี งมันไม่ออก นาน ๆ หลุดออกมาทีไม่เปน็ ค�ำหรอก กไ็ ม่รู้เหมอื นกนั วา่ ทำ� ไม เรอื่ งกินกไ็ ม่มปี ญั หาอะไร กินไดป้ กติทง้ั ข้าวสวย โจ๊ก กับข้าวก็ปกตทิ ่ัวไป พวกกลว้ ย นม แบรนด์ก็ซ้อื ให้กนิ บา้ ง แกอา้ ปากเคีย้ วกลนื เองได้แตย่ กช้อนเอง ไม่ได้ ตอ้ งช่วยปอ้ นเทา่ นนั้ เอง คา่ ใชจ้ ่ายกอ็ าศยั ไดเ้ บ้ยี ยังชีพสองคน ลูก ๆ เขาก็ แบ่งให้บ้าง กเ็ ข้าใจเขากล็ �ำบากกนั ดใี จเจา้ หนา้ ทมี่ าเยย่ี มมาแนะนำ� บางอยา่ งเรากไ็ มร่ เู้ หมอื นกนั เขาชว่ ย แบง่ เบาภาระตาไปได้เยอะเลยละ่ ” ตาทรงพดู ขณะละสายตาจากรายการโปรด บนจอทีวีช�ำเลืองดูหลานชายท่ีลูกคนหนึ่งแวะเอามาฝากให้ดูแลช่วงกลางวัน นอกประตูศรีวิลัยและลูกสาวแกช่วยกันอุ้มคุณยายตุ่นขึ้นรถเข็นตามท่าทาง ร้องขอของแก ... หลายรอ้ ยกโิ ลเมตรจากบา้ นยายสวยลงมาทางใต้ ณ เขตรอยตอ่ กรงุ เทพกับปทุมธานี ในเขตเทศบาลนครรังสิต หญิงวยั กลางคนคนหนึง่ กำ� ลังทำ� กจิ กรรมเดียวกบั ทีศ่ รวี ลิ ยั ท�ำที่โคราช สภาพชมุ ชนท้งั สองแห่ง ไม่ต่างกันเพียงแต่ความหนาแน่นของส่ิงก่อสร้างและยวดยานข้างนอก ตลอดจนระดบั เสยี งท่นี ี่เยอะกวา่ มาก “ผสู้ ูงอายจุ ะดใี จมากท่ีเราลงไปเยีย่ ม” สภุ าภรณ์ ฝอยทอง สาวโสด อาสาสมคั รสาธารณสขุ เทศบาลเมอื งรังสติ เลา่ ขณะเดินออกจากบ้านผู้สงู อายุที่เพ่งิ เสรจ็ ภารกจิ เย่ียมดแู ล “หลกั ๆ แลว้ เราลงมาดแู ลชว่ งกลางวนั ท่ีญาติ ๆ เขาไปท�ำงาน พูดคยุ ให้กำ� ลงั ใจและบบี นวด กายภาพบ�ำบัดบา้ ง นอกน้ันก็ให้ค�ำแนะน�ำญาตเิ รอื่ ง การดูแล ส่วนพยาบาลจะลงมาตามความจำ� เป็น ตามอาการของผสู้ งู อายุ ท่มี ีเรามอี สม. 20 คน ดูแลผสู้ ูงอายุและผู้พิการที่นอนตดิ เตียง 66 รายในเขต เทศบาลนครรงั สติ ซึ่งส่วนใหญ่ปว่ ยด้วยโรคเรอื้ รงั ท้งั โรคเกาต์ หลอดเลือดหวั ใจ ตบี เบาหวานและความดัน จัดเวรท�ำงานกันสัปดาห์ละ 3 วนั แบง่ กันดแู ลผสู้ งู 37

อายุ อสม. คนหนึ่งก็จะดแู ลผสู้ งู อายุสองคนข้ึนไป กจ็ ะไดค้ า่ รถวันละ 100 บาท เป็นงบสนบั สนนุ จาก สปสช.” สภุ าภรณ์อธบิ าย “หลังอสม.ลงไปกเ็ ร่มิ เห็นผล คนไขบ้ างรายเริ่มขยบั ตัวได้ มรี ายหน่งึ อมั พาตคร่ึงตวั เปน็ อสม.ด้วย พยายามแก้ปญั หาตวั เองดว้ ยการเอาผา้ ปทู น่ี อน มาท�ำรอกชว่ ยเคลื่อนตัวมาท่ีรถเขน็ ไดเ้ อง” รัตยา แยม้ ศรี พยาบาลวิชาชีพ กองสาธารณสุขและส่ิงแวดล้อม เทศบาลนครรงั สติ เล่า “เจอรายหน่งึ ผู้หญงิ อายุ 70 กวา่ แล้ว นอนตดิ เตียงเลย ขยับตัวเอง ไมไ่ ด้ ไม่มลี กู สามเี ปน็ เบาหวานล่นื หกลม้ เสียชวี ติ เม่อื 6 เดอื นก่อน ไม่มคี น ดูแล สามวนั จะมีญาตมิ าเยี่ยมที กม็ ี อสม. น่แี หละไปคอยนวด ดแู ลให้ แกเปน็ ประธานชุมชนดว้ ย คอยไปดใู หค้ นข้างบ้านชว่ ยแวะมาปอ้ นข้าวให้” จรี นนั ท์ บวั ผนั พยาบาลวชิ าชีพ เล่าถึงสว่ นหนึ่งของกรณผี ู้สงู อายกุ ลมุ่ พง่ึ พิงในพนื้ ท่ซี ึ่ง คน้ พบระหวา่ งดำ� เนนิ การส�ำรวจคดั กรองผ้สู งู อายเุ มอื่ ไมก่ ีเ่ ดอื นทีผ่ ่านมา 38

1.33 เบือ้ งหลังรอยยิ้ม ดอนชมพู รังกาใหญ่ จอหอและรงั สติ เปน็ 4 ใน 21 พ้ืนที่น�ำร่องที่ได้ ด�ำเนนิ การสำ� รวจคดั กรองผูส้ งู อายุในพ้ืนท่ี สว่ นใหญไ่ ด้ข้อมลู เบื้องต้นแล้วและ อย่รู ะหวา่ งการประมวลผล ยกเว้นดอนชมพูซงึ่ ประมวลผลส�ำเร็จแลว้ และได้ เขา้ สกู่ ระบวนการวางแผนระบบการดแู ลผสู้ งู วยั ในชมุ ชนเพอ่ื ดำ� เนนิ การในพนื้ ทตี่ อ่ ไป รอยย้มิ ของผ้สู ูงวัยท่กี ลา่ วมาทั้งหมด เรยี กไดว้ า่ เปน็ ผลพวงข้ันแรก จากการเร่ิมน�ำข้อมูลการคัดกรองลงไปใชง้ าน ระหว่างที่กระบวนการวางแผน ระบบกำ� ลงั ด�ำเนนิ ไปในระดับท่แี ตกตา่ งกนั ของแตล่ ะพื้นท่ี “ทโี่ คราช เลอื กเร่มิ ขบั เคลื่อนจากหน่วยบริการสุขภาพในพื้นค่ะ” พญ.ลลติ ยา กองค�ำ ผ้จู ดั การโครงการน�ำรอ่ ง โคราช ซ่งึ ดูแลภาพรวมท้ังดอน ชมพู รังกาใหญ่และจอหอ รวมถงึ อกี 4 พน้ื ท่ีในโคราช อธิบาย 39

“เราทำ� งานด้านสาธารณสุขอยแู่ ล้ว รรู้ ะบบ กเ็ ลยเลือกจดุ เริ่มต้นการ ขบั เคลอื่ นผา่ น รพ.สต. และศนู ยส์ ขุ ภาพชมุ ชนในพนื้ ที่ และอกี เหตผุ ล เขามหี นา้ ที่ ตรงน้ีอยู่แล้ว เปน็ ส่วนหน่งึ ของงานเขา” ลลติ ยาอธบิ าย “การจดั บรกิ ารในพน้ื ทต่ี อ้ งเชอ่ื มโยงหลายภาคหี ลายระดบั ระดบั อำ� เภอ มภี าคโี รงพยาบาลชมุ ชนซง่ึ จะมที มี สขุ ภาพคอ่ นขา้ งพรอ้ มอยแู่ ลว้ กใ็ หเ้ ขาเปน็ เหมอื น พเี่ ลย้ี งระดบั อำ� เภอ พอมผี สู้ งู อายกุ ลมุ่ พงึ่ พงิ ไมส่ บายไปนอนโรงพยาบาล จะกลบั กจ็ ะใหเ้ ขาเชอ่ื มตอ่ ขอ้ มลู ใหท้ างรพ.สต.หรอื ศนู ยส์ ขุ ภาพชมุ ชนเพอื่ ใหก้ ารดแู ลตอ่ แบง่ บทบาทกันให้ชัดเจน ทอ้ งถ่ินตอ้ งทำ� อะไร อย่างแรกดวู า่ เขาพิการไหม ถา้ ใช่ ก็ตอ้ งไปจัดการเรอ่ื งข้นึ ทะเบยี นจะไดเ้ บยี้ คนพกิ ารอกี เดอื นละ 500 นหี่ นา้ ท่ีเขา คอื ชว่ ยประสานใหก้ ารดแู ลไมม่ ปี ญั หา ชมรมผสู้ งู อายลุ ะ่ ตอ้ งทำ� อะไร ลงเยยี่ มไหม สวสั ดกิ ารอะไรตา่ ง ๆ แล้วแตค่ วามพรอ้ มแต่ละที่ รพ.สต. หรอื ศนู ยส์ ขุ ภาพชมุ ชนมคี นไมพ่ อทจ่ี ะลงไปดแู ลถงึ บา้ นทง้ั หมด กต็ อ้ งหาทมี ผชู้ ว่ ย กท็ ำ� โครงการอาสาสมคั รดแู ลผสู้ งู อายทุ บ่ี า้ น (อผส.) รบั สมคั ร สมาชิกชุมชนท่ีมีจิตอาสามาอบรมทักษะการดูแลท่ีจ�ำเป็นแล้วลงไปเยี่ยมดูแล ผู้สูงอายเุ ป็นประจ�ำแทน อผส.ส่วนใหญก่ ็จะมฐี านจาก อสม. ในพ้ืนท่เี ปน็ หลกั เขามที ักษะเรือ่ งสขุ ภาพอยู่แล้ว เจ้าหน้าทขี่ องรพ.สต.หรอื ศนู ย์สขุ ภาพชมุ ชนก็ จะเป็นเหมือนพเี่ ล้ยี งระดบั ต�ำบล ทเี่ หลอื คอื การประสานทำ� ใหร้ ะบบเดนิ อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ” พญ.ลลติ ยา อธบิ ายภาพระบบที่ออกแบบส�ำหรบั 11 พื้นที่ในโคราช ส�ำหรบั พน้ื ทร่ี งั สติ การด�ำเนนิ การเพ่ิงเสร็จจากการสำ� รวจคัดกรอง อยู่ระหว่างรอการประมวลผลเพื่อวางแผนและดำ� เนินการดูแลผู้สูงวัยอย่างเป็น ระบบ “องคป์ ระกอบภาคีในพ้นื ทีม่ ีพร้อม ท้งั เทศบาล ชมรมผู้สงู อายุ และ หนว่ ยบรกิ ารสาธารณสขุ แตล่ ะสว่ นกม็ จี ดุ แขง็ และขอ้ จำ� กดั ในการทำ� งานแตกตา่ ง กันไป เรากห็ วงั ว่าจะเกดิ การบรู ณาการทำ� งานร่วมกันหลงั จากทีเ่ ราได้ผลจาก การประมวลผลการคดั กรอง ระหว่างนี้ข้อมูลทเ่ี ราได้เบอ้ื งต้นกจ็ ะใชง้ านเท่าท่ี ทำ� ได้ผา่ นกลไกอสม.ทีผ่ ่านการฝกึ ทกั ษะการดูแลผู้สูงวัยแลว้ ทเ่ี รามีและทำ� อยู่ ก่อนหนา้ นี”้ จรี นันท์ บัวผัน พยาบาลวิชาชพี ศนู ยบ์ ริการสาธารณสขุ 2 เทศบาล นครรงั สติ ซงึ่ เปน็ ผปู้ ระสานงานคนสำ� คญั ในการดำ� เนนิ การสำ� รวจคดั กรองกลา่ ว 40

1.34 เสียงจากผรู้ ว่ มสรา้ งรอยย้มิ แม้จะเป็นเพียงช่วงเริ่มต้นการเรียนรู้ของกระบวนการท่ีด�ำเนินอยู่ใน ระยะเวลาไมน่ าน แตก่ ป็ รากฏชดั ถงึ สญั ญาณการตอบรบั ทคี่ อ่ นขา้ งดโี ดยสว่ นใหญ่ จากพนื้ ท่ีทงั้ 4 อปท. โดยเฉพาะ ตำ� บลดอนชมพู “ทำ� ใหร้ ปู แบบการทำ� งานเราชัดเจนข้ึนมาก” สมฉวี หวั หน้า รพ.สต. ดอนชมพู ใหค้ วามเห็นหลังเรม่ิ ทดลองการทำ� งานมาไดเ้ กือบปี “เราทำ� เรอื่ งผสู้ งู อายมุ าเกอื บสบิ ปแี ลว้ มชี มรมผสู้ งู อายคุ รบทกุ หมบู่ า้ น และกองทุนฌาปนกจิ สงเคราะห์ต้งั แตป่ ี 2545 แต่ก็เปน็ เชิงสงเคราะหม์ ากกวา่ เจ็บปว่ ยมากช็ ว่ ยดูแล ท�ำเพราะปัญหามันคาตาไง ปัญหาสขุ ภาพ เขา้ ไม่ถงึ การบริการเพราะความเสอ่ื มถอยของร่างกาย บริการทางสังคมอยา่ งเบย้ี ยังชีพ ก็ไม่ได้รบั การดแู ลท่ีดี เราเห็นตลอด เรยี กได้ว่าเปน็ การดูแลเชงิ รับเสียมากกว่า ทำ� เท่าท่ที �ำได้ เทา่ ไหรก่ ็เท่านัน้ คนเรานอ้ ยดว้ ย เป็นโอกาสดีมากที่เราได้เป็นพนื้ ทต่ี น้ แบบ เขาสนบั สนนุ ให้องคค์ วามรู้ มคี ู่มือให้ พาไปดูงาน ท�ำการคัดกรอง จนได้ขอ้ มูลผสู้ ูงอายุออกมา 900 กว่าคน เป็นกลุ่มหน่ึงพงึ่ ตัวเองได้ 770 คน กลุ่มสองพงึ่ ตัวเองไมค่ อ่ ยได้ 88 คน และกลุ่ม พ่ึงพงิ ติดเตยี ง ช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ ตอ้ งรบี ดูแล 30 คน ทำ� ให้รู้วา่ ต้องทำ� อะไร กับกลุ่มไหนก่อนหลัง และทำ� กบั ใคร พอตอ้ งลงมอื ทำ� กต็ อ้ งหาภาคที ำ� งานรว่ ม ตอ้ งมงี บทำ� งานซง่ึ ตอ้ งขอจาก อบต. เรากร็ เิ รมิ่ กลไก “วงเดือนลำ� ดวน” เอาทุกฝา่ ยมาคยุ รายงานขอ้ มูลทไ่ี ด้ จากการคัดกรอง หรอื เรยี กว่าคืนข้อมูลให้ภาคใี นชมุ ชน จะไดเ้ ห็นปัญหาตรงกัน และจะได้ร่วมกันหาทางออกต่อได้ คร้ังแรกนน่ี ายกอบต.แกไมย่ อมรับเลย ว่ามปี ญั หาและจะไม่ยอมให้ งบสนับสนุน ตอ้ งเปดิ เวที 2-3 คร้ังกวา่ แกจะยอมเปิดใจ และยอมรับขอ้ มลู เรา วา่ มีการตกหลน่ ไม่ไดร้ ับเบี้ยยังชีพจริง มหี นงึ่ รายไมม่ ีผูด้ ูแล รายไหนไม่มีค่ารถ 41

ไปหาหมอ อะไรอย่างน้ี พอแกเห็นภาพ กอ็ นมุ ัตงิ บสนบั สนนุ การขบั เคล่อื นก็ ง่ายเลย มกี ารอบรมอผส. ท�ำหลักสตู รการดแู ลผู้สูงอายจุ ากขอ้ มลู จริงในพน้ื ท่ี แล้วลงไปดูแล โดยอสม.และอผส. เปน็ ตวั หลกั เจา้ หนา้ ท่ีรพ.สต.เขา้ ไปเสรมิ กรณีจ�ำเปน็ ตอ้ งใชเ้ ทคนคิ ทางการแพทย์รว่ มดแู ล” สมฉวอี ธบิ าย “อบต. เรามนี โยบายช่วยเหลือผ้สู งู อายทุ กุ คน ทุกด้าน เบ้ียยงั ชีพ จ่ายมา 7-8 ปีแล้วไดค้ รบ 100% เปน็ ที่แรก ผมถือวา่ ผ้สู งู อายุเป็นหวั คะแนน เราตอ้ งดแู ลเป็นพเิ ศษ ดา้ นสวสั ดกิ ารก็ช่วยคา่ ใชจ้ ่ายยามปว่ ย ตาย ปว่ ย ช่วย 1,000 บาทตายช่วย 10,000 บาท วันสำ� คญั กเ็ ชิญมารดน�้ำดำ� หัว เชิญพระเกจิ ดงั ๆ มา มีของขวญั ของชำ� รว่ ยแจกเบี้ยวนั น้นั เลย ส่วนเรอ่ื งสขุ ภาพน้นั ใหท้ าง รพ.สต.ดำ� เนินการดูแลการเจ็บไขไ้ ด้ป่วย ลงเย่ยี มถึงบา้ นประจ�ำ ของบมาเราก็ ไมเ่ คยขดั แมแ้ ตพ่ าไปลอกตอ้ กระจกตา ตัดแว่นตาใหท้ กุ คน” พีระ ศรีศศิวงศ์ นายกอบต.ดอนชมพชู ีแ้ จง แมจ้ ะใชเ้ วลาปรบั ความคดิ ความเขา้ ใจในทศิ ทางใหมพ่ อสมควร แตด่ ว้ ย ความพยายามตอ่ เนอื่ งของทมี คนทำ� งาน ทสี่ ดุ ดอกผลกเ็ รมิ่ เบง่ บานใหเ้ หน็ ชดั เจน ตามลำ� ดบั “เราสามารถคุมไม่ให้สถานการณก์ ารพึ่งพิงไดร้ ะดับหนง่ึ กลมุ่ หนงึ่ ท่ี พึ่งตวั เองไดก้ ไ็ มก่ ลายเป็นกลมุ่ สองทเ่ี ริ่มพงึ่ ตัวเองไมไ่ ดใ้ นบางเร่อื ง อผส.เราก็มี ทกั ษะมากขน้ึ สามารถประเมินภาวะผู้สงู อายุได้ สามารถดึงโรงพยาบาลชุมชน มารว่ มกบั เราได้ จนตอนนเี้ ราขยายการทำ� งานแบบนไี้ ปตำ� บลอน่ื ดว้ ย รวมทง้ั หมด ก็มี 5 ต�ำบลแลว้ อนาคตอยากให้ครอบคลุมทั้ง 17 ต�ำบลของอ�ำเภอโนนสูงเลย” สมฉวพี ูดอยา่ งภาคภูมิใจ สมฉวยี อมรบั วา่ ปจั จยั สำ� คญั นอกเหนอื จากความรว่ มมอื ของภาคตี า่ ง ๆ ในพนื้ ทแ่ี ละการสนบั สนนุ ทางวชิ าการของมส.ผส. ดงั กลา่ วแลว้ ตน้ ทนุ ทางสงั คม ของดอนชมพคู ือปัจจัยแหง่ ความส�ำเรจ็ คร้ังนี้ “สงิ่ สำ� คญั คอื คนในชมุ ชนเชอื่ มนั่ ในการกตญั ญตู อ่ ผสู้ งู อายุ หนั มาดแู ล กนั มากขน้ึ ม่นั ใจว่าพอเขาเป็นผสู้ ูงอายเุ องก็จะได้รับการดูแลอย่างดจี นหมด อายุขัย” ก่อนเปิดเผยก้าวต่อไปว่าจะมีการสร้างศูนย์เอนกประสงค์ส�ำหรับเป็น ศนู ยก์ ลางกจิ กรรมผูส้ งู อายุ เรยี กชอื่ ว่า “เรอื นลำ� ดวน” ซง่ึ ได้ทุนเรมิ่ ต้น 6 แสน 42

บาทจากการทอดผา้ ปา่ ในชมุ ชน และก�ำลังผลักดันให้อบต. บรรจุเรื่องผสู้ ูงอายุ เข้าไว้ในแผนเพ่ือจัดสรรงบประมาณสนับสนุนอย่างต่อเน่ืองโดยไม่ต้องขอเป็น รายโครงการตอ่ โครงการอกี “ดจู ากแนวโนม้ แลว้ นา่ จะไมม่ ปี ญั หาคะ่ ” สมฉวกี ลา่ วอยา่ งมคี วามหวงั ... ทีเ่ ทศบาลตำ� บลจอหอ เสยี งตอบรับจากพ้นื ท่ีเขตเมอื งปนชนบทแห่ง น้ีก็ไม่ต่างกัน “การคัดกรองท�ำให้เราได้ฐานข้อมูลล่าสุดของผู้สูงอายุจริงของพื้นท่ี เหน็ ปญั หาชดั เจนและนกึ ออกวา่ ควรทำ� อะไรกบั กลมุ่ ไหนอยา่ งไร เปน็ การสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ วชิ าการ เปน็ ทปี่ รกึ ษาใหเ้ ราไดด้ ”ี กญั ชติ า เสรมิ สนิ สริ ิ พยาบาล วชิ าชพี ช�ำนาญการ ศูนย์สุขภาพชุมชนจอหอ กลา่ ว จากข้อมูลทะเบียนราษฎร์พ้ืนที่เทศบาลจอหอมีผู้สูงอายุมากถึง 1,800 คน (รอ้ ยละ 10.7 ของประชากร 14,000 คนในพนื้ ท่)ี การคดั กรองพบวา่ มคี นอยูจ่ ริงเพียง 1,116 คน รอ้ ยละ 90 เปน็ กลมุ่ หน่งึ พงึ่ ตวั เองได้ ที่เหลอื 64 คน เปน็ กลมุ่ ทส่ี อง มปี ญั หาในการพง่ึ ตวั เองบา้ ง และกลมุ่ พงึ่ พงิ สงู กลมุ่ ทสี่ าม 37 ราย “เป็นส่วนส�ำคัญทีท่ ำ� ให้เราเดนิ มาได้ขนาดน”ี้ เสยี งประสานจาก ศรีวิลยั แชจอหอ สาวเก่ง เจา้ ของรา้ นเสรมิ สวยท่เี ปน็ ท้ังประธานชุมชน และ ประธาน อสม. 43

แม้โดยพืน้ ท่จี ะอยใู่ กลเ้ มืองโคราช แต่ชาวบ้านดอนชมพสู ่วนใหญ่ มอี าชีพด้านเกษตรกรรม แต่ก็มีชมุ ชนบ้านจดั สรรแบบเมอื งอยู่ 2 ใน 6 หมู่บ้าน ทงั้ หมดของตำ� บล ปญั หาสขุ ภาพสว่ นใหญข่ องผสู้ งู อายทุ น่ี เ่ี ปน็ โรคเรอื้ รงั กวา่ ครง่ึ เป็นโรคเบาหวาน ความดัน และไขมนั พบโรคซมึ เศรา้ บา้ ง “ความเปน็ เมอื งทำ� ใหต้ อนสำ� รวจคดั กรองมปี ญั หาเหมอื นกนั อยา่ งบา้ น ท่เี ป็นขา้ ราชการเขาก็จะออกไปท�ำงานตอนกลางวนั ปิดบ้านหมด กต็ ้องอาศยั อสม.ในพ้นื ทน่ี ัดนอกเวลาท�ำงานแทน” กัญชิตาเล่า “ก่อนนกี้ ารทำ� งานผูส้ ูงอายุทน่ี ่จี ะท�ำผา่ นกลไก ศูนยส์ ขุ ภาพชมุ ชน อสม. เป็นหลกั สามปที แี่ ลว้ ก็มีการท�ำโครงการ “เพ่อื นช่วยเพ่อื น” ขึ้นเพื่อ รวมกลุ่มให้ความช่วยเหลือด้านสวัสดิการไปหาหมอและงานศพให้กับผู้สูงอายุ ทเี่ ข้ามาร่วมเป็นสมาชิกกว่า 600 คน ปที ่ีผา่ นมา อสม.ก็รว่ มกับศนู ยส์ ุขภาพ ชุมชนและเทศบาลริเริ่มตั้งชมรมผู้สูงอายุข้ึนเพ่ือให้ภาคประชาชนเข้ามาร่วมมี บทบาทงานด้านนี้มากขึ้น ลา่ สุดก็ไดไ้ ปรว่ มกับทางโรงพยาบาลมหาราชซ่งึ เขา จะตั้งคลนิ กิ ผูส้ งู อายุมโี ครงการดูแลเร่อื งอลั ไซเมอรด์ ้วย ขณะท่ีการเชอื่ มโยงของภาคส่วนตา่ ง ๆ รวมทั้งภาคประชาชนก�ำลงั เขม้ ขน้ การประสานงานกบั ทางเทศบาลต�ำบลจอหอกลับไมเ่ ปน็ ดงั คาดหวัง “คำ� ว่าสุขภาพสำ� หรับเทศบาลเปน็ งานของทางแพทย์ ไมเ่ กีย่ วกบั เขา โดยสิ้นเชิง สุขภาพคอื การรกั ษาเทา่ นนั้ เขาไม่เปดิ ใจ กระทง่ั เชิญมาร่วม ประชุม เขายงั บอกไม่เหน็ มีอะไร ไม่เขา้ ใจวา่ ท�ำไปท�ำไม เล่างาน อผส. ใหฟ้ งั วา่ ไปท�ำอะไรมาบ้าง เขาก็ถามว่า ใชบ่ ทบาท อผส. เหรอ ลงไปท�ำจริง หรือ จะทำ� ไดห้ รือ ทัง้ ทเ่ี ขาควรเป็นเจา้ ภาพหลกั ดว้ ยซำ�้ ” กญั ชติ าเล่าช่วงเร่มิ ต้น ประสานกบั เทศบาล กอ่ นทภี่ าคที ม่ี อี ยตู่ ดั สนิ ใจขบั เคลอื่ นตอ่ ไป โดยใชย้ ทุ ธศาสตร์ “คุณไม่ตอ้ งเขา้ ใจกไ็ ด้ เฉย ๆ ก็ได้ แต่ตอ้ งให้งบสนับสนุนเราท�ำงาน” และ “ใหค้ วามส�ำคัญ แต่ไม่คาดหวงั ” “ประชมุ กเ็ ชิญรว่ ม มงี านก็เชญิ ร่วม พอดเี รื่องงบประมาณเปลย่ี น ให้ภาคประชาชนเป็นด่านหน้าเขียนขอโครงการได้เข้าไปเป็นคณะกรรมการ กองทุนต�ำบล สามารถพดู ในทป่ี ระชุมได้ สถานการณ์เลยดีขึน้ ทกุ วนั นี้เขาว่ิงมา เอาข้อมลู จากเราตลอด ขอ้ มลู ผ้สู งู อายุ ขอ้ มลู พึง่ พงิ เขาอยากได้งาน” กัญชิตา เล่าพร่งั พรู “เทศบาลเราจัดการเรือ่ งเบ้ยี ยงั ชีพตามนโยบายรฐั บาล ตอนน้ีก็ไดท้ กุ 44

คน 100% ครบั เรอ่ื งสขุ ภาพกท็ ำ� รว่ มกบั ศนู ยส์ ขุ ภาพชมุ ชน เขากต็ ง้ั งบมา ตอนนี้ เราเซน็ เอ็มโอยกู บั สปสช.แลว้ กไ็ ด้งบมาแลว้ เทศบาลกส็ มทบอกี สว่ น รวมแลว้ ก็ 7 แสนบาทเอามาดูแลสุขภาพ วดั สายตา ตรวจฟนั หู ตัดแว่น ใสฟ่ นั ปลอมให้ ผสู้ งู อายุ คนไขต้ ดิ เตยี งสว่ นใหญท่ างแพทยไ์ ปดแู ล ไปเยย่ี มรว่ มกบั อสม. เราสนบั สนนุ งบประมาณเปน็ หลกั หนว่ ยงานไหนตอ้ งการกเ็ ขยี นขอมาไดค้ รบั โรงเรยี น โรงพกั ก็ได”้ เสรี ไชยกติ ติ นายกเทศมนตรีต�ำบลจอหอช้แี จง กญั ชติ าเลา่ วา่ การแกป้ ัญหาเชิงการจัดการมมี าตลอดการท�ำงาน เชน่ ขาดนกั กายภาพบ�ำบัดในทีมซ่ึงเปน็ สิ่งจำ� เปน็ ต้องเขยี นของบจาก สป.สช. ภายใตเ้ พอื่ คนพกิ ารแตเ่ อามาจดั จา้ งนกั กายภาพบำ� บดั ใหฝ้ กึ ทกั ษะให้ อผส. ดว้ ย “พยายามเอาปญั หาผสู้ งู อายเุ ปน็ ตวั ตงั้ แกป้ ญั หาโครงการตา่ ง ๆ ทเ่ี ขา้ มา แล้วทำ� ให้สอดคล้องกับการแก้ปัญหาในทศิ ทางรวมให้ได้ ดีว่าสว่ นตัวชอบงาน วชิ าการด้วยทำ� ให้สนุกเวลาต้องเขียนโครงการ ทำ� รายงาน แม้จะหามรุ่งหามค�่ำ โชคดชี ุมชนที่นี่เข้มแข็ง ไม่ง้นั เราผลักเทา่ ไรก็ไม่ขยับ เราพยายามท�ำการตดิ ตาม ประเมนิ ผล อผส.นดั เจอกนั ทกุ เดอื นประเมนิ ผล แลกเปลยี่ นปญั หากนั “ กญั ชติ าบอก แตด่ อกผลของงานหนักเรม่ิ เบ่งบานใหช้ ื่นใจดว้ ย “ผสู้ งู อายรุ ายหนงึ่ แกนอนตลอด ฝงั ใจวา่ เกษยี ณแลว้ ตอ้ งเลยี้ งลกู คนเดยี ว เราไปพดู คยุ บอกแกควรภมู ใิ จนะ เลย้ี งลกู จนไดด้ บิ ไดด้ ที กุ คน เปน็ แมท่ ดี่ ี ชวนแก คุยเร่อื งเกา่ ไปบอ่ ย ๆ จนแกมีกำ� ลงั ใจขึ้นมา วันหนงึ่ ลุกขน้ึ มาเซน็ ชื่อใหเ้ ราได”้ ศรีวลิ ัยเลา่ หน่ึงในเหตุการณป์ ระทับใจ “ชมรมตอนนม้ี ีแกนหลักราว 50 คน เริม่ เรอื่ งสวัสดิการกอ่ น สมาชิกเรา 650 คน ถา้ ปว่ ยนอนโรงพยาบาลชมรมก็จะช่วย 500 บาท เสียชีวิตตอนนี้เพิม่ จาก 3,000 เป็น 10,000 บาทไดเ้ พม่ิ จาก เพอ่ื นช่วยเพอ่ื น ท่ีเก็บจากสมาชิกมา สมทบ ลา่ สุดกำ� ลงั ขอสถานท่จี ากเทศบาลเป็นท่ีทำ� การชมรม เขาใหม้ าหนึ่งหอ้ ง ปรึกษากนั แลว้ คิดว่าน่าจะใช้พื้นท่เี ยอะเลยตอ่ รองขอเพมิ่ อกี ห้อง กำ� ลงั รอผล ถา้ ไดก้ จ็ ะสะดวกในการทำ� กจิ กรรมตา่ ง ๆ ของผสู้ งู อายุ คดิ กนั วา่ นา่ จะใชฝ้ กึ อาชพี นวด แพทย์แผนไทยดว้ ย ให้หมอประเมนิ แลว้ ส่งมานวด เปน็ การฟ้ืนฟอู าการ เรือ้ รงั ได้” ประเสริฐ พัดพมิ าย ประธานชมรมผู้สงู อายตุ �ำบลจอหอ เล่า “พดู ไดว้ า่ สำ� เรจ็ ในระดบั หนง่ึ เปน็ การเรมิ่ ตน้ ทดี่ ี นา่ จะซกั 30% ทล่ี ลุ ว่ งนะ แตด่ ว้ ยฐานขอ้ มลู ท่ีแนน่ ตอนนี้จะท�ำอะไรต่อก็ท�ำได้ ไมเ่ หมอื นเม่อื กอ่ น อยาก ทำ� แตไ่ มม่ ขี อ้ มลู ” กัญชติ าให้ความเห็น 45

... ส่วนท่ี ต�ำบลรังกาใหญ่ ชุมชนเกา่ แก่ของโคราช ได้รบั การตอบรับ อย่างกระตอื รือร้นในระดับสูง โดยเฉพาะจากชมรมผ้สู ูงอายแุ ละเทศบาล แมว้ า่ การด�ำเนนิ การจรงิ จะยังอยู่ในชว่ งเร่ิมตน้ “เราทำ� อย่แู ลว้ แตย่ ังไม่มหี ลกั การแนช่ ดั พอทางนม้ี าปบ๊ั เราก็คิด ได้ เทศบาลนแี่ หละคดิ ได้กอ่ น ทางสาธารณสขุ ดว้ ย แตผ่ มไวกวา่ ของเขาต้อง ตดิ ระเบียบข้นั ตอน ของเราไมต่ อ้ งทำ� ไดเ้ ลย” เฉลมิ พงษพ์ ิมาย ข้าราชการ เกษยี ณ ประธานชมรมผสู้ งู อายุรังกาใหญ่เลา่ ถงึ กจิ กรรมแรกหลงั รว่ มท�ำงาน กับภาคสี าธารณสขุ ในพ้ืนทแ่ี ละไดเ้ ห็นข้อมลู ผสู้ ูงอายุจากการคดั กรอง “ท�ำไดเ้ ลย” ของตาเฉลิม คอื การกจิ กรรมเยี่ยมผสู้ งู อายกุ ลุ่มพง่ึ พิง ที่นอนตดิ เตยี งทบี่ า้ น ภายใต้ช่ือชมรมฯ “เยย่ี มหมบู่ า้ นละสองราย ใหป้ ระธานแตล่ ะหมบู่ า้ นเลอื กมาเลย เยยี่ มหมด ไมไ่ หว งบเรามนี อ้ ย จดั งบใหร้ ายละ 300 บาท ซอื้ ของพวกนม โอวลั ตนิ แลคตาซอย 100 อีก 200 ให้เปน็ เงนิ ติดตัว เขาจะไดอ้ ุ่นใจ พาคนลงไปเยี่ยม หลายครงั้ คน ทีร่ ่วมเย่ยี มสมทบอกี สว่ นแล้วแตก่ รณี ไปพดู คุยดว้ ย พาอสม.ไปตรวจสขุ ภาพ ดว้ ยพร้อม ๆ กนั ถา่ ยรูปมาประกอบรายงานชมรมด้วย” เฉลมิ เล่า แตผ่ ลตอบรับเกินมูลคา่ เงิน 300 บาท ประธานชมรมผูส้ ูงอายุอธบิ าย “หลายคนน้ำ� ตาไหลเลย รสู้ กึ มคี นเห็นคุณค่าเขา กูอยู่มาตั้งนานไม่มี ใครมาเย่ียมเลย รอ้ งให้ ลกู หลายเขากด็ ีใจกนั ใหญ”่ แมจ้ ะดูเป็นกจิ กรรมเลก็ น้อยหากเทียบกบั หลายพนื้ ที่ แตเ่ รียกได้ว่า เปน็ การเปลย่ี นแปลงครัง้ ใหญ่ของชมรมผ้สู ูงอายุรังกาใหญ่ทเี ดยี ว ทเ่ี ริ่มท�ำงาน อยา่ งมีหลัก มีขอ้ มูล และทิศทางทีช่ ดั เจน กวา่ สบิ ปตี ง้ั แตก่ ารตงั้ ชมรมในปี 2543 กจิ กรรมชมรมสว่ นใหญม่ งุ่ ไปที่ 46

การใหก้ ารสงเคราะหด์ า้ นสวสั ดกิ ารปว่ ยตายทา่ มกลางความไมค่ อ่ ยกระตอื รอื รน้ ท่จี ะเขา้ รว่ มกจิ กรรมชมรมของผ้สู งู อายุในพื้นที่ ด้วยยงั ไม่ค่อยเหน็ ความสำ� คัญ ของการรวมกลุม่ เป็นทางการ และสวัสดิการท่ีไม่จูงใจมากพอ “ชมรมเรามเี งนิ จำ� กดั รายไดไ้ ดจ้ ากการทำ� ผา้ ปา่ และเงนิ บรจิ าค ตอ้ งหา เพ่ิมทกุ ปี เลยใหไ้ ดไ้ ม่มาก ก่อนน้ีเปน็ สมาชิกเราป่วยไดแ้ ค่ 500 เสียชีวติ แค่ 1,000 ซึ่งถา้ เป็นสมาชกิ ฌาปนกิจจะได้ถงึ 10,000 กจ็ ะจงู ใจกว่า รฐั ทำ� ท่วั ถงึ แลว้ พอผมมาเป็นประธานเม่อื ปี 51 ก็ยกเลกิ ตรงนี้ไป เอาเงนิ มาให้สวสั ดิการ คนอายุ 90 ปีขน้ึ ไปแทน ให้ทกุ คน ปีละ 500 บาท อกี อย่างคนท่นี ที่ ำ� เกษตรเก่ง ค้าขายเกง่ ค้าขายไปท่ัว เขามีความรู้ หน็ โลก ฐานะดพี อสมควร มีเงนิ สะสมไมค่ ่อยเดอื ดรอ้ น ยังอยู่กบั ครอบครัวมีคน ดแู ลโดยส่วนใหญ ่ แตเ่ ขาจะพรอ้ มรว่ มมอื นะถ้ามีคนทำ� มีคนน�ำ” เฉลมิ อธิบาย จากกจิ กรรมเยย่ี มผู้ป่วยตดิ เตียง ชมรมกำ� ลงั เดินหน้ารว่ มผลกั ดนั การ ตัง้ กองทุนสวัสดิการสุขภาพชมุ ชนตำ� บลรังกาใหญ่ ของบประมาณจาก สป.สช. และเงินสมทบจากเทศบาล เพ่อื ทำ� ระบบสวัสดิการบนฐานขอ้ มูลจรงิ ให้ผสู้ ูง อายรุ วมถึงวัยอื่นในชมุ ชน ในสว่ นของเทศบาล การตอบรบั ทน่ี า่ สนใจคอื การปรบั วธิ จี า่ ยเบย้ี ยงั ชพี ให้เขา้ กบั ภาวะร่างกายของผ้สู ูงอายุ “ผ้สู ูงอายจุ ะเคล่อื นไหวไปมาลำ� บากโดยภาวะสขุ ภาพตามวยั ก่อนน้ี ตอ้ งมารบั เบ้ยี ยังชพี ทเ่ี ทศบาล เราเปล่ียนไปจา่ ยถงึ ที่เลย ให้เขามารวมตวั กนั ในชุมชนทวี่ ัดหรือศาลาประชาคมแล้วเราเอาไปจา่ ยถงึ ที่ ตอนแรกก็ขดั ระเบียบ แตเ่ รากห็ าทางแก้ไขได้ในท่สี ุด ที่สำ� คญั กอ่ นน้ีเขามารบั ที่เราตอ้ งเสียค่ารถค่ารา ตอนนีไ้ ดเ้ ตม็ ๆ 500 บาทตอ่ เดือน” เกยี รตภิ ูมิ ศรจี นั ทร์รัตน์ นายกเทศบาล ตำ� บลรังกาใหญช่ แี้ จง “มนั ไดผ้ ลมากเลย เกนิ คาด ตอ้ งขอบคณุ ทมี วจิ ยั นเี่ กง่ ใหแ้ นวทางมาดี ตอนนเี้ รากำ� ลงั หาทางทำ� เรอ่ื งพฒั นาสขุ ภาพผสู้ งู อายตุ อ่ หาทางใหเ้ ขาออกกำ� ลงั กาย” เฉลิมกลา่ ว “มลู นิธเิ ขา้ มาทำ� ให้ทางเทศบาลตื่นตัวที่จะดแู ลผูส้ งู อายมุ ากขนึ้ ปกติ กด็ แู ลอยู่ พอมลู นธิ เิ ขา้ มาแนะนำ� วา่ แทจ้ รงิ แลว้ ควรทำ� อะไรบา้ ง เรากช็ ดั ขน้ึ จดั งบ ทำ� แผนรองรบั ได้เลย เปน็ เรอ่ื งท่ีดี อยากใหเ้ ขามาช่วยใหค้ วามร้คู นท�ำงาน เทศบาลมากขึ้นด้านนี”้ เกยี รตภิ มู ิ กล่าว 47

... ท่ี เทศบาลนครรงั สติ พ้ืนทน่ี ำ� ร่องน้องใหม่ แต่ขนาดพ้ืนที่และปญั หา น่าจะใหญแ่ ละซบั ซ้อนกวา่ พืน้ ท่ีอื่นมาก แมจ้ ะเพงิ่ เรม่ิ ออกเดนิ ท่ามกลางความ หลากหลายของจุดยนื แต่ละภาคี แตก่ ารตอบรับของกลุ่มคนที่ร่วมเดินชว่ งนี้ นบั วา่ อยใู่ นระดบั นา่ สนใจมาก โดยเฉพาะดา้ นศกั ยภาพของภาคใี นพนื้ ทที่ พ่ี รอ้ ม จะเปลง่ พลังหากไดร้ บั การจัดการทีเ่ หมาะสม “คนทำ� งานเกยี่ วข้องเริม่ คกึ คักถงึ การเปลีย่ นแปลง” จีรนนั ท์ บัวผนั พยาบาลวชิ าชพี เทศบาลนครรงั สติ ผดู้ แู ลภาพรวมศนู ยบ์ รกิ าสาธารณสขุ ทง้ั 4 แหง่ ของเทศบาลฯ กล่าวถึงทีม อสม. ท่ีเขา้ รว่ มกระบวนการสำ� รวจคดั กรองในชว่ งท่ี ผา่ นมา “เราประสบปญั หาพอสมควร เพราะทน่ี กี่ เ็ หมอื นสงั คมเมอื งใหญท่ ว่ั ไป ทค่ี นจะไมค่ อ่ ยไวใ้ จกนั เขา้ ไปถามไปสำ� รวจเขากจ็ ะตงั้ แงว่ า่ เปน็ มจิ ฉาชพี หรอื เปลา่ คนเมืองจะไมร่ จู้ ักกนั ไง นีข่ นาดมกี ารประชาสมั พันธ์แลว้ นะวา่ จะมีการสำ� รวจ บางทีเ่ ขาเปน็ หม่บู า้ นจดั สรรนี่เขา้ ยากเลย อุปสรรคต้ังแต่ดา่ นแรก ไมน่ ับวา่ เขา้ ไปไดก้ จ็ ะเจอคนไมใ่ หค้ วามรว่ มมอื ยง่ิ ถามเรอื่ งรายไดน้ ่ี เขาจะรสู้ กึ ไมอ่ ยากบอก เดยี๋ วจะร้วู ่าฉันมีเงินเยอะอะไรอย่างน้ี ยากมาก จากยอดผู้สูงอายทุ ง้ั หมด 7,000 ในทะเบยี นบ้านนเ่ี ก็บขอ้ มูลได้แค่ 4,000 กว่าคน แค่ราวร้อยละ 60 แคน่ น้ั บางคนกม็ แี ต่ชอ่ื ตวั ไมอ่ ยู่อย่างน้ี ปญั หาสารพดั บางคนยังไมร่ ดู้ ว้ ยซ�้ำว่า สำ� นกั งานเทศบาลอยู่ตรงไหน มนั ตา่ งคนตา่ งอยู่จรงิ ๆ ไม่สงุ สิงกนั ย่ิงคนรวยน่ี เขาจะไม่พงึ่ ใคร พงึ่ ตัวเอง ไม่อยากร่วมกบั เรา ไม่ตอ้ งการให้ใครมาช่วย กระทั่ง เทศบาลก็ไมใ่ หข้ ้อมูล” จรี นันทอ์ ธบิ ายอยา่ งเหน็ ภาพที่ผา่ นมา แตจ่ ากขอ้ มลู เบอื้ งตน้ ทไ่ี ด้ทำ� ใหค้ นทำ� งานมคี วามหวงั ทจ่ี ะเหน็ สถานการณ์ ปญั หาทชี่ ดั เจนขน้ึ และนำ� ไปสทู่ างออกเชงิ ระบบทเี่ หมาะสมภายใตก้ ารบรหิ ารงาน แบบใหม่ เทศบาลนคร แทน เทศบาลเมอื งทผ่ี ่านมา อย่างน้อยเริ่มท่ีจะสามารถค้นหาตัวผู้สูงอายุกลุ่มพ่ึงพิงท่ีอยู่จริงใน พนื้ ท่วี ่ามปี ระมาณร้อยละ 4 กลมุ่ ทสี่ อง (ช่วยเหลอื ตวั เองไมไ่ ดใ้ นบางเร่อื ง) ราวรอ้ ยละ 6 ทเ่ี หลอื ราวรอ้ ยละ 90 เปน็ กลมุ่ แรกคอื พง่ึ ตวั เองได้ อาจมโี รคประจำ� ตวั แต่ช่วยเหลือตวั เองได้ “ที่ผ่านมา เราดแู ลผ้สู งู อายุกลมุ่ พงึ่ พิงเป็นจุด ๆ ตามความพรอ้ มใน แต่ละชว่ ง สว่ นใหญ่กท็ ำ� ร่วมกับชมรมผ้สู งู อายุ 11 ชมรม กลไกอสม. ศูนย์บริการ 48