สนทนาภาษาธรรม เล่ม 27

ส น ท น า ภ า ษ า ธ ร ร ม เ ล ม ๒ ๗ ดร. สนอง วรอุไร รอยดาํ นาน ผมรูสึกหดหู สงสาร อยากรอ งไห รูสกึ ผิดตลอด เวลา รูสึกกังวลแทนคนไขตลอดเวลา กลัวจะดูแลหนา ไมดี จนผมไมม ีอารมณในการทํางาน ผมขอความกรุณา ทาน อาจารยสนองแนะนําธรรมะ วิธีคิด และวิธีทําใจตอจากน้ี จักขอบพระคุณอยางสงู ครบั คาํ ตอบ เคร่ืองมือทุกชนิดท่ีใชความรูทางโลก (ทางวิทยาศาสตร) มาประดษิ ฐคดิ คน ใหเ กดิ ข้ึน ยอ มมกี ารแปรเปลีย่ นไปจากความ จรงิ ตลอดเวลา เพยี งแตว าความจรงิ (เหตุผล) ท่ีแปรเปลย่ี นไป ๒๐๐ นน้ั จะเกดิ ขน้ึ ชาหรือเรว็ ขึน้ อยกู บั ความรแู ละคณุ ภาพของวัสดุ ทน่ี าํ มาใชสรางเครือ่ งมือน้นั เครื่องมอื เลเซอรท่แี พทยน ํามาใช กับคนไข ก็เปนไปในลักษณะน้ี มีการเกิดข้ึน ต้ังอยูและดับไป (ผิดไปจากเปาหมายเดมิ ) ผทู เี่ ขา ถงึ ความรทู เ่ี ปน จรงิ เชน น้ี ยอ มรแู ละยอมรบั อายขุ ยั การใชงานของเคร่ืองมือ คือรูวาไมมีเครื่องมือใดในทางโลก สามารถใชงานใหคงมาตรฐานเดิมไดตลอดไป ผูท่ีเขาถึงความ จริงในความรูทางโลก ตองยอมรับผลของการกระทํา (อกุศล วบิ าก) แลวกลับตัวเสยี ใหม หนั ไปพัฒนาจิต (วปิ สสนาภาวนา) จนเขา ถึงความเปน จรงิ แท (ปรมัตถสัจจะ) ไดแลว ปญหาความ ผดิ พลาดจะไมเกิดข้นึ อีกตอไป

จ า ก เ ว็ บ ไ ซ ต ช ม ร ม กั ล ย า ณ ธ ร ร ม www.kanlayanatam.com ๘๘. เรื่องของเขา คาํ ถาม ๒๐๑ เรยี นอาจารย ดร.สนอง ท่เี คารพ กราบขออภัยท่ีรบกวนอาจารยครับ ผมมีปญหาพอกับ แมทะเลาะกัน (พอกบั แมอายุประมาณ ๗๐ ปแลว) ซงึ่ ปญ หา เริ่มกอตัวมาหลายปพอสมควรแลว แตชวงหลังชักจะเริ่มหนัก ขึ้นเรื่อยๆ เพราะทั้งสองทานสะสมความไมพอใจซึ่งกันและกัน มากข้ึนเรื่อยๆ ผมเปนคนกลางก็พอจะมองออกวาท้ังสองคน นั้นมีอัตตาแรงพอๆ กัน ทั้งสองคนตางมีทิฐิท่ีไมดีตอกัน ผมก็ พอจะมองออกวา คนไหนมีอะไรท่จี ะตองแกไขบาง แตผ มก็บอก ทานไมไดเพราะกลัวจะเปนการสอนพอแม ดังน้ันเมื่อไหรท่ี ทานทะเลาะกนั จนไมม องหนา กนั หลายวัน (บางครง้ั พอ ก็หนไี ป อยูบานยาหลายวันจึงจะกลับมา) ผมก็ไดแตขอรองใหหยุด ทะเลาะกนั จากปญหาน้ผี มอยากจะเรยี นถามอาจารยว า การ ท่ีผมทําอยูปจจุบันน้ันถูกตองหรือไมครับ และผมสามารถ ทําอะไรไดมากกวานี้หรือเปลาครับ เพื่อใหทั้งสองทานดีตอกัน แบบยั่งยนื ขอขอบพระคุณอาจารยครบั คําตอบ ผเู ปน ลกู ไมม สี ทิ ธจ์ิ ะไปวา กลา วตกั เตอื นพอ แม หากมคี วาม เห็นผิดไปดดุ า วา กลา วผมู ีอปุ การคณุ แกตน ถอื วาเปน ผมู คี วาม อกตัญู ท่ีสงผลถึงความวิบัติของชีวิตของผูเปนลูก ผูรูจริง

ส น ท น า ภ า ษ า ธ ร ร ม เ ล ม ๒ ๗ ดร. สนอง วรอุไร วางเฉยและดูทานทั้งสองเปนครูสอนใจ วาตนจะไมประพฤติ เชนนั้น พอแมไดพัฒนาสมอง (ปญญาทางโลก) พรอมกับมี ego หรอื อตั ตาเกดิ ตามมา ปญ ญาทางโลกเหน็ เพยี งความจรงิ ชัว่ คราว (สภาวสัจจะ) เมอื่ กาลเวลาผา นเน่นิ นานไป ความ จรงิ (เหตุผล) ที่เคยเปนจะไมเ ปนจริงอกี ตอไป แตมนุษยย ัง มีศักยภาพท่ีจะพัฒนาจิตตนเองใหเขาถึงความเปนจริงแท (ปรมตั ถสจั จะ) ความจรงิ แทเ ชน นจ้ี ะคงเปน ความจรงิ ตลอด ไป และไมเนื่องดว ยกาลเวลา สวนความเห็นแกตัว (ego) จะเกิดข้ึนเปนอัตโนมัติจาก การพฒั นาสมอง หรือการพัฒนาปญ ญาทางโลก ทางโลกนิยม ๒๐๒ ประพฤติจริยธรรมท่ีเก่ียวของอยูตลอดชีวิต แลว ego หรือ ความเห็นแกตัว จะถูกกลบฝงไมใหแสดงออก ตรงกันขาม ผูที่ปรารถนาจะเขาถึงปญญาสูงสุดที่เปนปญญาเห็นแจง ตองพัฒนาจิตตนเองดวยวิปสสนา แลว ego หรือความเห็น แกต วั จะถูกกาํ จดั ใหหมดไปจากใจไดอ ยางถาวร ผูที่พัฒนาจิตจนเขาถึงความเปนจริงแท (ปรมัตถสัจจะ) ไดแลว ยอมเขาถึงตนเหตุที่แทจริงของปญหา เมื่อใชปญญา เห็นแจงดับตน เหตขุ องปญ หา การทะเลาเบาะแวง จะไมเกดิ ขึน้ อกี ตอไป ดวยเหตุน้ี หากผูเปนลูกประสงคใหพอแมหยุดการ ทะเลาะเบาะแวง ลูกตองนําพอแมไปเปลี่ยนความเห็นผิดให กลับมาเปนความเห็นถูก ในทางโลกตองใหพอแมประพฤติ จริยธรรมที่เกี่ยวของตลอดชีวิต แตดีท่ีสุด ลูกตองพาพอแม

จ า ก เ ว็ บ ไ ซ ต ช ม ร ม กั ล ย า ณ ธ ร ร ม www.kanlayanatam.com ไดมีโอกาสเขาหาและสนทนาอยูกับผูมีความเห็นถูกอยูเสมอ แลวความคิดทผี่ ดิ รวมถึงความเห็นแกต วั จงึ จะหมดไปได สรุป ๑. จงดทู า นเปน ครสู อนใจตนเองวา เราจะไมป ระพฤตเิ ชน เขา แลว เราก็จะไมม ีพฤติกรรมไมดเี หมือนเขา ๒. จงนําทานเขาหา พูดคุย สนทนาอยูกับสมณะผูมี ปญญาเห็นถูกตามธรรมอยูเสมอ แลวปญหาท่ีบอกเลาไปจึง จะหมดไปได ๘๙. อยาไปบอกนอง ๒๐๓ คําถาม เรียน ทา นอาจารยสนอง ทีเ่ คารพลูกควรทําอยา งไร เมอื่ แมป ฏบิ ัติกับลกู แบบน้ี ๑. ตอนเด็ก เขาไปไดยินแมพูดกับพี่วา \"มากินมะมวง แลว อยา ไปบอกนองละ \" พอเหน็ วาเราเดนิ เขา ไปไดยินก็ไมยนิ ดี ยนิ ราย ไมเขา มาปลอบหรือแกไขใดๆ ทง้ั สิน้ ๒. ตอนเด็ก ชอบนินทาเร่ืองเราใหก บั พีน่ อ งตัวเองฟง จน วนั หน่งึ นาสาวพดู อยางรังเกียจตอหนา แมว า \"รตู วั ไวน ะวา แม เขารกั พม่ี ากกวา เขาไมร กั เราหรอก\" พอมองหนา แม แมม สี หี นา บึ้งตอบกลับมา ไมสนใจเลยวาลกู ที่ยังเด็กจะเศราเพยี งใด ๓. ตอนเด็ก แสดงกริ ยิ าโกรธเกร้ียวเราทมี่ าชว ยซักผา ชา และพดู วา “ปากดนี กั นะ บอกจะมาชว ยแลว มาชา ” โดยทพ่ี ช่ี าย

ส น ท น า ภ า ษ า ธ ร ร ม เ ล ม ๒ ๗ ดร. สนอง วรอไุ ร ไมต อ งทาํ งานหรือชวยงานบานใดๆ ตื่นสายนอนดึก ข้ีเกยี จตวั เปน ขน แตแ มก ห็ ว งและดูแลเปนพิเศษ ๔. ตอนที่เราไมมีเงินเพราะมีหน้ีสิน แตไมเคยขาดเรื่อง ใหเ งินแมท ุกเดือน กลับโดนตะคอกวา \"เอาเงนิ มาสิ หมดแลว\" ทงั้ ท่ีตอนน้นั เพงิ่ กลางเดอื น และพีช่ ายไมต อ งใหเ งิน แตท ี่ไมพ อ เพราะเอาเงนิ ไปใหน อ งตวั เองทไี่ มม งี านทาํ เพราะไมย อมทาํ งาน ๕. ตอนท่ีขายท่ีดินที่พอยกใหเปนมรดกได แมไมนึกถึง เราเลย กลบั บอกวา \"แบง เงินใหพีเ่ ขาดวยละ และกเ็ อาเงนิ มา ใหดวยจะไปไถของ\" เราใหหมดเลย ไมขอมีสวนแบง เพราะ ทํางานแลวต้ังใจวา อะไรท่ีไมใชของเรา แมจะเปนของพอแม ๒๐๔ กไ็ มเอา ทง้ั ทตี่ อนนน้ั แทบไมมเี งนิ จา ยคาเทอมเรียนปรญิ ญาโท ๖. ขณะกินขาวอยู แมเดินมาพูดแบบนํ้าเสียงไมพอใจที่ เหน็ เรากินเยอะวา \"อยา กนิ หมด แบง ใหพ ่ีเขาดว ย\" ท้งั ๆ ท่แี ม ก็รูวาเราไมใชคนกินจุ ตอนน้ันกินขาวเปลากับนํ้าตาแทนเลย ตอนน้นั เงินซือ้ ขาวยังแทบไมมี ตอ งหางานพิเศษทําเลิกดกึ ๗. แมม กั คดิ ถึงแตน องของตวั เองกอน ไมส นใจความรสู ึก ของลูกวาเสียใจแคไหน แตนองตัวเองไมมีเงินก็มาเอาจากลูก ไมคํานงึ ถึงความถูกตอ ง ลกู จะเสียใจแคไหนไมเ คยรบั รู มีแตจ ะ บอกวา จะเอามาใหเ ขาไดเ มอ่ื ไหรล ะ และไมเ คยไดร บั เงนิ คนื เลย สกั บาทเดยี ว แมก ไ็ มส นใจดว ยวา นอ งตวั เองจะคนื ไหม มแี ตบ อก วา ใหเ ขาไป เขากไ็ มม ี ทไี่ มม แี ตเ อาเงนิ เปน ลา นจากพๆี่ ไปลงทนุ แลว เจง และไมย อมทาํ งานอะไรบอกวา ไมถ นดั ไมช อบงานน้ี พอ ไมมเี งินมาขอแมท ี่เกษียณแลว จะเอาจากไหน ถาไมใชจากลกู

จ า ก เ ว็ บ ไ ซ ต ช ม ร ม กั ล ย า ณ ธ ร ร ม www.kanlayanatam.com ๘. แมเอาเงินที่เราเสียสละไมเอาสวนแบงจากขายที่ดิน ๒๐๕ ไปซอ้ื รถใหมใ หพ ที่ ขี่ บั รถคนั เกา ไปชนเสาไฟฟา เพราะขบั ซง่ิ โดย ไมส นใจวา เราตงั้ ใจใหแ มฝ ากสหกรณไ วก นิ ตอนแก แลว สดุ ทา ย เม่อื ไมม ีเงนิ กม็ าไถจากเรา โดยทีพ่ ี่ชายไมตอ งทําอะไรเลย ได ทั้งเงินสวนแบง ไดท้ังรถ ๒ คันรวมคันแรกท่ีซื้อใหตอนเรียน ปวช. เพราะอยากมรี ถ สดุ ทา ยลกู ชายกข็ บั ไปซง่ิ จนเละ ไมม กี าร ตอ วา จากแมส กั คาํ แมย งั คงเหน็ วา พชี่ ายทาํ อะไรไมเ คยผดิ เสมอ ๙. ตอนเรียน เรามีเงินเก็บ แมชอบเขาไปคน เพ่ือดูวา มีเทาไหรจะไดเอามา และพอมีใครอยากไดเงินเพื่อซ้ือของ ฟุมเฟอย กจ็ ะมาบอกใหมาเอาจากเรา และไมค ืนดวย ๑๐. ตอนท่ีแยกบานออกมาแลว แมตองการหองนํ้าใหม พอเรายังไมทําให ก็โกรธหาวาแตงงานแลวเปล่ียนไป ท้ังที่ ความจริง เรายังไมมีเงิน แตกับพ่ีชายที่อยูดวยกันไมไปบอก ใหทํา เงินก็มีแลว กลับมาโกรธใสเราที่ใหเงินเดือน พาไปหา หมอเอกชน เพราะไมอยากใหแมลาํ บากไปคอย รพ.รฐั เสียเงนิ แพงไมรูกี่เทา ทําไมไมนึกถึง กลายเปนวา เราเปนคนแรกท่ี อยากไดอ ะไรจากเราตอ งไดแ บบนน้ั แมไ มเ คยไปเอาจากลกู ชาย จากนอ งของตัวเองเลย ไมเ คยทํากริ ิยาไมดกี บั คนอ่ืนยกเวนเรา ๑๑. พอตองผาตัดเปล่ียนกระจกตา แมมาบังคับใหเสีย เงนิ ๔ หมน่ื บาทเพอ่ื พาไปเอกชน แตเราไมย อม เพราะใชสิทธิ ๓๐ บาทได เสียไมเกนิ สามพัน แมโกรธมาก หาวา เงนิ แคน ี้ให ไมไ ด ท้งั ทีค่ วามจรงิ อยากเก็บไวยามจาํ เปน เพราะแมเปนโรค เร้ือรัง ที่ตองเสียเงินอีกเยอะ โกรธเรามากถึงขนาดไปบาน

ส น ท น า ภ า ษ า ธ ร ร ม เ ล ม ๒ ๗ ดร. สนอง วรอุไร แลวเดนิ หนเี ขา หอ ง มันมเี หตุผลไหม ทเ่ี ราพยายามทําดีกบั แม เพราะโรคที่แมเปนมันอยูไดไมนาน เราพยายามทําทุกวินาทีให ดีท่สี ดุ แตท ําไมส่ิงที่ไดต อบกลบั มาเปนแบบนี้ ๑๒. แมเพ่ิงจะทําดีกับเรามาไมนาน หลังจากท่ีเราทําดี กบั แมเสมอมา ทําใหเราคดิ วา ทําไมตองมีเงื่อนไขถึงจะดกี บั เรา หรือนอ ยใจและเสยี ใจมาก ปจจุบันลูกแตงงานแยกออกมาแลว คอยดูแลแบบหางๆ ไมเขาไปใกลชิดเหมือนเกา เพราะยิ่งใกลยิ่งทําใหเจ็บชํ้านํ้าใจ เร่ือยมา แตแผลในใจไมเคยหายไปเลย บางคร้ังอยากใหแม บอกวา ขอโทษ แตก ค็ ิดวาบาปเปลา ๆ พยายามคดิ วา แมอ าจ ๒๐๖ ทําไปดวยความไมรูตัว แตความเสียใจไมหายไปสักทีคะ ยังคง รองไหเมื่อคิดถึงข้ึนมา รองไหทุกครั้งท่ีเห็นแมของคนอื่นดีกับ ลูกของตนเอง แลวมาเปรยี บเทียบกนั ย่ิงทาํ ใหเ สยี ใจ พยายาม คิดวา สง่ิ ท่เี ราเจอมามันคอื วิบาก ทีต่ อ งชดใช และคิดวา หาก ไมม คี วามกดดนั เหลา นนั้ เราคงไมไ ดด แี ละไมเ ขา หาธรรมะอยา ง เชน วนั นคี้ ะ แตส งิ่ ทผ่ี า นมามนั ชา งโหดรา ยเหลอื เกนิ ใครทาํ รา ย เรามนั ไมเ จบ็ เจยี นตายเทาคนในครอบครวั จริงๆ คะ อาจารยสนองชวยชี้แนะใหลูกทีคะ ส่ิงท่ีลูกทํามันถูกแลว ใชไหมคะ ที่ไมเ ขา ไปใกลช ดิ เหมอื นเกา คอยดูหางๆ ดีกวา ยงั ไงกไ็ มไดทอดทง้ิ นะคะ ลูกเข็ดแลวคะ แตลูกคิดวาทําดีใหถึงท่ีสุดแลว ไมอยาก เจอกันอีกเลยคะ ทําอยางไรดีคะ ส่ิงที่ลูกเจอนาจะเพียงพอได แลวในชาติน้ีนะคะ ตอนนี้พยายามภาวนาเพื่อหนีจากสิ่งไมดี ทั้งหลาย และไมอ ยากเจอแบบน้อี ีกเลยคะ ขอบคณุ คะ

จ า ก เ ว็ บ ไ ซ ต ช ม ร ม กั ล ย า ณ ธ ร ร ม www.kanlayanatam.com คาํ ตอบ ๒๐๗ (๑) ผูรูนิยมใหอภัยในทุกเหตุที่ทําใหขัดใจ เม่ือทําไดแลว จติ ยอมมแี ตความสงบเยน็ (เมตตา) ในคร้งั พทุ ธกาล พระมหา กัจจายนะ เปนผมู ีอารมณส งบเย็น และยังมีสติสัมปชญั ญะ อัน เนื่องมาจากโยนิโสมนสิการธรรมท่ีไดยินไดฟงจากผูรูจริงมา บอกกลาว จนจิตบรรลุอรหัตตผลและมีสติสัมปชัญญะเกิดขึ้น กับดวงจิต ทานมีหูเหมือนเปนคนหูหนวก มีตาเหมือนเปนคน ตาบอด มีปากเหมือนเปนคนใบ มีกําลังเหมือนเปนคนออนแอ ลกั ษณะตา งๆ เหลา นเ้ี กดิ ขน้ึ กบั พระมหากจั จายนะ จงึ ทาํ ใหช วี ติ มีแตความสวสั ดี ดวยเหตุนี้ ผถู ามปญหาไมพงึ เอาคาํ กลา วทไี่ ม ดีมาเปน ของตน ดวยการใหอภยั เปน ทานและพฒั นาจิต จนเกิด สตสิ มั ปชญั ญะไดเมือ่ ใดแลว โชคดียอ มเกิดข้ึนกับผถู ามปญ หา (๒) จงเอาคาํ พูดท่ีไดยินจากปากนา สาว มาทาํ ใหเ กิดเปน บุญกับตวั เอง ตามขอ (๑) .... สาธุ (๓) และ (๔) จงเอาคาํ พดู ของแมมาเปนครสู อนใจ วา เรา จะไมพ ูดเชนเขา และเรากจ็ ะไมม ีบาปเหมือนเขา (๕) เกดิ เปน มนุษยใ นชาติน้ี ผใู ดประพฤตติ นเปนผูใ หส ิง่ ดี งามกบั ผอู นื่ หรอื สตั วอ น่ื ได ยอ มไดช อ่ื วา เกดิ มาไมส ญู เปลา ผรู จู งึ นยิ มประพฤติ สว นผทู ไ่ี มร ู นยิ มทาํ ตนเบยี ดเบยี นและหวงสงิ่ ของ แสวงหามนุษยสมบัติอันเปนสมบัตกิ ําพรา นําติดตัวไปไมไ ดเม่อื ตายลง ดว ยเหตุน้ี พึงเลือกเอาตามสตปิ ญ ญาของตนเองเถิด (๖) สาธุ เขาสอนใหเรารูวา การหวงส่ิงของและการ เบยี ดเบยี น เปน การสรา งเหตใุ หน าํ พาชวี ติ ลงไปเกดิ เปน สตั วน รก

ส น ท น า ภ า ษ า ธ ร ร ม เ ล ม ๒ ๗ ดร. สนอง วรอไุ ร เปนอยางมาก หรือหากเบียดเบียนไวนอย ตายแลวมีโอกาส ไปเกดิ เปนเปรตอสรุ กายได (๗) และ (๘) จงดูเขาเปนครสู อนใจ วา เราจะไมประพฤติ เยี่ยงเขา แตประพฤติใหอภัยเปนทานในทุกเหตุที่ทําใหขัดใจ แลวจิตของเราจะมคี วามสงบเย็น (เมตตา) .... สาธุ (๙) จงดูคนท่ีชอบไปกาวลวงในชีวิตของคนอื่น วาเปน ครทู ี่ไมดี พรอ มกบั ใหอ ภยั เปน ทานอยเู สมอ การดูในลักษณะนี้ เปนการเรียนรูพฤติกรรมของคนท่ี ตายลงวันใดจะมีโอกาสไป เกดิ เปน สตั วใ นอบายภมู ิ จงึ ตอ งขอบคณุ เขาทเี่ ปน ครอู ยใู กลต วั ไมต อ งเสยี เงนิ ไมต องเสยี เวลา ไปหาครูที่อยหู า งไกลยงั ไงละ ๒๐๘ (๑๐) หน้ีเวรกรรมบางอยางใหผลขามชาติ จงกมหนา กม ตาชดใชห นก้ี รรมใหห มดไป จะไดไ มต อ งเกดิ มาพบกบั สภาวะ เชนนี้อีก ผูฉลาดนิยมนําตัวเองไปปฏิบัติธรรม แลวขอความ เมตตาผูเขารวมปฏิบัติธรรมชวยอุทิศบุญใหญที่ตนมี ชดใชหนี้ เวรกรรมแทนให แลวหนี้กรรมยอ มจบสิ้นไดเร็ว (๑๑) การเจบ็ ไขไ ดปว ย เปนอกุศลวิบากของการประพฤติ ทุศีลที่ทําไวแตอดีต คือประพฤติตนเบียดเบียนผูอื่นสัตวอื่น มากอน ผูรูไมนิยมประพฤติเชนน้ัน แลวการเจ็บไขไดปวยจะ ไมเกิดขน้ึ กบั ตวั เอง อนง่ึ กรรมเปน ของเฉพาะตน ผทู ที่ าํ กรรมไมด ี (เบยี ดเบยี น) กบั ผอู น่ื สตั วอ น่ื จงึ ตอ งเสวยอกศุ ลวบิ ากทไ่ี มด ี (เจบ็ ปว ย) จนกวา จะหมดหนี้เวรกรรม ผูรูจึงนิยมวางเฉย พรอมกับอุทิศบุญให กบั เจา กรรมนายเวรของเขา ดวยความเคารพ

ผู้มีสติสัมปชัญญะ ย่อมมองคนไม่ดีเป็นครูสอนใจ ว่าเราจะ  ไม่ประพฤติเช่นเขา แล้วเราก็จะไม่ดีเหมือนเขา ในทางตรงกันข้าม  จงมองคนท่ีมีความประพฤติดีเป็นครูสอนใจ ว่าเราจะประพฤติเช่น  เขา แลว้ เรากจ็ ะดเี หมอื นเขา อนง่ึ  การปฏบิ ตั ธิ รรม ตอ้ งประพฤตติ น  ใหต้ รงตามธรรม (ทาน ศลี  ภาวนา) ประพฤตติ นเปน็ ผใู้ หส้ งิ่ ดงี าม  (ใหท้ าน) กบั สตั วบ์ คุ คลทต่ี อ้ งการ โดยไมห่ วงั ผลตอบแทน ท�ำกาย  วาจา และใจ ให้มีศีล ๕ คมุ อยู่ทุกขณะตน่ื  แล้วจึงน�ำตวั ไปปฏิบัต ิ ธรรมให้ถูกตรง ปฏิบตั สิ มถภาวนาแล้วจติ ตอ้ งมีสติตง้ั ม่นั เป็นสมาธิ ปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาแล้วจิตต้องเกิดปัญญาเห็นแจ้ง (โลกุตตร-  ญาณ ๑๖) ดร. สนอง วรอุไร www.kanlayanatam.com Facebook: kanlayanatam.com