IV-ДААЛГАВАРЫН-САН

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 5. Дэлгэмэл өнцгийг 4 : 5 харьцаатай хуваахад үүссэн хурц өнцгийн хэмжээг олоорой. А. 180о В. 100о С. 90о D. 80о 6. Хэдэн литрийн 4 / 15 нь 12 л байх вэ? А. 63л B. 60л C. 45л D. 180 7. Хэрэв зам нь 40м, хурд нь 5м/с бол хугацааг ол. А. 8с B. 35с C. 45с D. Зөв хариугүй 8. Хэрэв унадаг дугуйтай хүний явсан хугацаа нь 2.5 цаг, зам нь 12 км бол хурд нь хэд вэ? А.≈2.5 км/цаг В. ≈5 км/цаг С. ≈4.8 км/цаг D. ≈30 км/цаг 9. 9 км-ийн 3 / 5 нь хэдэн метр вэ? А. 54 м B. 540м C. зөв хариулт байхгүй D. 5400 м 10. Баян-Өлгий аймагт өглөөний 10 цаг болж байхад Дорнод аймагт хэдэн цаг болж байх вэ? А. 8 цаг B.10 цаг C.9 цаг D.12 цаг 11. 5см ирмэгтэй кубын эзлэхүүнийг олоорой. A. 150 см.куб B.25см.куб C.30см.куб D.125 см.куб 12. Квадратын талуудын уртын нийлбэр 40 см. Квадратын талбайг ол. А. 32 кв.см В. 30 кв.см С. 32 кв.см D. 100кв.см 13. Тэгш өнцөгтийн урт нь 12 м, периметр нь 40 м бол талбайг ол. А. 96 м В. 40 м2 D. 96 м2 С. 40м 14. Адил хажуут гурвалжны нэг хажуу нь 13.2 см бөгөөд суурь нь 8.3 см бол периметрийг ол. А. 34.7 см2 В. 109.56 см С. 34.7см D. 219612 см 15. Талын урт нь 3 см ба 6 см байх тэгш өнцөгтийг 2 квадрат болгон хуваав. Үүссэн квадратын периметрийн нийлбэр хэд байх вэ? А. 9 см В. 12 см C. 21 см D. 24 см 16. Квадратын талбай нь 400дм.кв бол тал болон Р-г олоорой. А. 20дм ба 80дм В. 20дм ба 100дм С. 20см ба 80см D. 20см ба 100 см 17. Гурвалжны нэг тал нь 10 см, нөгөө тал нь түүнээс 5 см-ээр урт, гуравдахь тал нь нэгдэх талаас хоёр дахин урт бол периметрийг олоорой. А. 21 см B. 30 см C. 56 см D. 45 см 18. Кубын ирмэг 5 см бол бүх ирмэгийн нийт урт хэдэн сантиметр вэ? А. 30 см B.20 см C. 60см D. 64 см 19. Кубын ирмэг 3 см бол бүх ирмэгийн нийт урт хэдэн сантиметр вэ? А. 12 см В.24 см С.36 см D. 48 см 20. Кубын ирмэг 4 см бол бүтэн гадаргуугийн талбайн хэмжээ хэдэн см.кв вэ? А. 16 B. 64 C. 96 D. 128 21. Кубын ирмэг 5 см бол бүтэн гадаргуугийн талбайн хэмжээ хэдэн см.кв вэ? А. 25 B. 100 C. 125 D. 150 22. Кубын эзлэхүүн 125 м.куб бол ирмэгийн уртыг олоорой. А. 15 м В. 5 м С.25 м D.125 23. Танхимынэзлэхүүн 72м.куб. Хэрэвтанхимынурт 6 м, өргөннь 4 м болөндрийнхэмжээголоорой. А.3м В. 4м С.5м D.6м 24. Тэгшөнцөгтпараллелопипедийнуртнь 14 см, өргөннь 7 см, өндөрнь 12 смболтэгшөнцөгтийнгадаргуугийнталбайголоорой. А. 350см.кв В. 700 см.кв С.1176см.кв D. 2352см.кв 101

1. Тэгш өнцөгтийн урт нь 12м, приметр нь 96м бол талбайг олоорой. ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 2. Тэгш өнцөгт параллелопипед хэлбэртэй ангийн хэмжээс 7х5х3м бол энэ ангид нэг метр ирмэгтэй шоо хэд багтах вэ? 3. 280-ыг мохоо өнцөг болгохын тулд хамгийн багадаа хэдэн градусын өнцөг нэмж байгуулах вэ? 935м олсноос 235м ба 37м урттай хоёр хэсгийг огтолсон бол үлдсэн олсны уртыг олоорой. 4. 5 цаг 5 мин =........... мин 9. 300 кг = .................. Ц 5. 3 хоног = ........сек 10. 2 кг 400 гр + 1кг 300г – 200гр = 6. 120 цаг =..............хоног 11. 6 цаг 40 мин – 2 цаг 30 мин 7. 6 кг 250 гр = ............гр 12. 4 тн 8 ц + 2 тн – 1тн 9 ц = 8. 8 т 800 кг = .............кг 13. 20 мин – 10 мин 55 сек = 14. Цаг тооны бичгээс хараад: Аав сард 630000 төгрөгийн цалин авдаг бол нэг өдрийн цалингийн хэмжээг олоорой. Даваа Мягмар Лхагва Пүрэв Баасан Бямба Ням 123 45 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 15. Гурвалжны ангилалыг зөв нөхөж бичээрэй.\\3 оноо\\ А.Нэг өнцөг нь тэгш бол ............................. гурвалжин гэнэ. Б.Нэг өнцөг нь мохоо бол............................ гурвалжин гэнэ. В.Гурван өнцөг нь гурвуулаа хурц бол ....................гурвалжин гэнэ. 1. Гурвалжны нэг өнцөг нь 45 бөгөөд нөгөө хоёр өнцөг нь 1:2 харьцаатай бол эдгээр өнцгийг олоорой. 2. Тэгш өнцөгтийн талбай нь 400смкв урт нь 40см бол өргөн болон Р-г олоорой. 3. Квадратын тал 12см бол талбай болон периметрийг олоорой. 4. Тэгш өнцгийн 3\\5 нь хэдэн градусын өнцөг болох вэ? Зураарай. 5. Квадратын периметр 20 см бол талуудын байх боломжийг тооцоолон талбайг хэмжээг олоорой. 6. Тэгш өнцөгтийн урт нь өргөнөөсөө 2 дахин урт ба периметр нь 540мм бол түүний талуудыг олоорой. 7. Урт нь 48м ба энэ нь өргөнөөсөө 2 дахин урт байх талбайг зүлэгжүүлэх болов. Зүлэгжүүлэх талбайн хэмжээг олоорой. 8. Тэгш өнцөгтийн урт нь 36см, өргөн нь уртынхаа 3\\4 хэсэгтэй тэнцүү бол түүний периметр ба талбайн хэмжээг олоорой. 9. Аав 39м урт,15м өргөн тэгш өнцөгт хэлбэртэй ногооны талбайн 7 -д төмс тарьжээ.Төмс тарьсан талбайн 13 хэмжээг олоорой\\4оноо\\ 10. Квадратын талбай 81 кв.м .Түүний тал ба периметрийг олоорой./36 м/ 11. 3.5 см ба 10 см талуудтай тэгш өнцөгтийг өгөгдсөн хэмжээгээр зурж, периметр ба талбайг олоорой. /Р=27 см, S=35 см.кв/ 12. Будагтай хэсгийн талбайг олоорой. /S = 51 см.кв/ 2 см 3см 6 см 13. Дүрсийн талбайг олоорой9. см 2см S = 36 см.кв 6см 3 cм 5см 102

Биет, биетийн дэлгээс ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 1. Дараах дүрсүүдийн аль нь куб вэ? A. B. C. D. C. 8 2. Параллелeпипед хэдэн талстай вэ? D. 12 А. 4 B.6 3. Куб хэдэн талстай вэ? А. 4 B.6 C. 8 D. 12 C. куб D. пирамид 4. Бүх талс нь квадрат бол энэ нь.............мөн. D. пирамид C. куб А. Призм B. параллелопипед 5. Бүх ирмэг нь тэнцүү бол энэ нь ............. мөн. А. Призм B. параллелопипед 6. Өгсөн призм хэдэн талстай вэ? А. 3 B.4 C. 5 D. 9 7. Өгсөн призм хэдэн оройтой вэ? C. 3 А. 1 B. 2 D. 6 8. Дараах биетүүдээс аль нь цилиндр вэ? A. B. C. D. 9. Дараах өгүүлбэрүүдийг уншаад, үнэн өгүүлбэрийг сонгоорой. A. Энэ биет куб юм. B. Энэ биет дөрвөн C. Энэ биет найман D. Энэ биет зургаан оройтой. ирмэгтэй. талстай. 10. Дараах дэлгээс ямар биетийн дэлгээс вэ? A.Конус B. Призм C. Пирамид D. Цилиндр C. 8 D. 12 11. Куб хэдэн ирмэгтэй вэ? A.10 B. 6 12. Дараах биетүүдийн талсын тоо хэд вэ? 103

А. а-6; б-4 В. а-6; б-3 С. а-8; б-6 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ D. а-3; б-8 13. Дараах дэлгээсүүдийн аль нь гурвалжин призмийн дэлгээс вэ? A. B. C. D. 14. Дараах дэлгээсүүдийн аль нь тэгш өнцөгт параллелипипедийн дэлгээс вэ? A. B. C. D. 15. Дараах биетийн дэлгээс аль нь вэ? A. B. C. D. 16. Дараах биетийн дэлгээс аль нь вэ? A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 17. Дараах дүрсүүдийн аль нь тэгш өнцөгт параллелепипед вэ? A. B. C. D. 104

Гурвалжин, гурвалжныг ангилах ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 18.Тэгш өнцөгт гурвалжны нэг өнцөг нь 450 бол нөгөө өнцөг нь хэдэн градус вэ? А.450 Б. 900 В. 550 19.Адил хажуут гурвалжны оройн өнцөг 700 бол бусад өнцгүүд нь хэд вэ? А. 500, 500 Б. 550, 550 В. 450, 450 20.Гурвалжны дотоод өнцгүүдийн нийлбэр ......градус байна. А.180 В. 45 С.90 D.360 21.Тэгш өнцөгт гурвалжин хэдэн хурц өнцөгтэй вэ? А. 1 B. 2 C. 3 D. хурц өнцөггүй 22.Мохоо өнцөгт гурвалжин хэдэн хурц өнцөгтэй вэ? А. 1 B. 2 C. 3 D. хурц өнцөггүй 23.Адил хажуут гурвалжныг ол. 24.Зөв гурвалжныг олж дугуйлаарай. C. D. A. B. D. 25.Тэгш өнцөгт гурвалжныг олж дугуйлаарай. A. B. C. 26.Мохоо өнцөгт гурвалжин аль нь вэ? 27. Хэрэв өнцгүүд нь 30ө; 60ө; 90ө хэмжээтэй бол энэ гурвалжин........................ юм. А. хурц өнцөгт B. тэгш өнцөгт C. мохоо өнцөгт D. оршихгүй. D. оршихгүй 28. Хэрэв өнцгүүд нь 30ө; 20ө; 130ө хэмжээтэй бол энэ нь ................ гурвалжин юм. D. мохоо өнцөгт D. тэгш өнцөгт А. хурц өнцөгт B. тэгш өнцөгт C. мохоо өнцөгт D. 199° D. 45° 29. Гурвалжин 45°,45°, 90°өнцгүүдтэй бол түүнийг талын хувьд хэрхэн ангилах вэ? А. тэнцүү талт B. адил хажуут C. элдэв талт 30. Гурвалжны өнцгүүд 40°,60°, 80° бол түүнийг талын хувьд хэрхэн нэрлэх вэ? А. тэнцүү талт B. адил хажуут C. элдэв талт 31. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийн хэмжээг олоорой. 60°+ 61°+ А. 9° B. 19° C. 59° 32. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийн хэмжээг олоорой.90° + 45°+ А. 6° B. 16° C. 26° 105

33. Зөв гурвалжны нэг өнцөг нь хэдэн градус байх вэ? ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ A.180 ° B. 120 ° C.30 ° D. 60 ° 34. Гурван талын урт нь тэнцүү гурвалжинг ямар гурвалжин гэж нэрлэдэг вэ? А. адил хажуут В. Адил талт С. Элдэв талт D. Тэгш өнцөгт 35. Дараах хариултуудын аль нь гурвалжны дотоод өнцгүүд болж чадах вэ? А. 80°,55°,50° В. 25°, 45°, 75° С. 50°, 65°,65° D. 85°, 30°, 25° 36. Тэгш өнцөгт гурвалжны нэг хурц өнцөг нь 60 ° бол нөгөө хурц өнцгийн хэмжээг олоорой. А.158o В. 202o С. 90o D. 30o 37. Гурвалжны хоёр өнцгүүд нь 30° ба 60° бол гурав дахь өнцгийн хэмжээг олоорой. А. 105o В. 75o С. 255o D. 90o 38. Тэгш өнцөгт гурвалжны хурц өнцгүүдийн нийлбэр хэдэн градустай тэнцүү вэ? А. 300 В.1800 С.450 D.900 39. Хэрэв гурвалжны нэг өнцөг 90ө хэмжээтэй бол тэр нь ................ гурвалжин юм. А. хурц өнцөгт B. тэгш өнцөгт C. мохоо өнцөгт D. оршихгүй 40. Тэгш өнцөгт гурвалжны нэг өнцөг 50°-тай тэнцүү бол нөгөө хурц өнцгийг олоорой. A.40o B. 218o C. 38o D.128o 41. Гурвалжны дотоод өнцгийн нийлбэр хэдэн градус байх вэ? А. 120º В. 180º С. 340º D.270º 42. Бүх өнцөг, талууд нь тэнцүү дүрсийг ямар дүрс гэх вэ? А. Гурвалжин В. Зөв дүрс С. Зөв биш дүрс D. Дугуй 43. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийн нийлбэрийг олж дугуйлаарай. а. 1350 б. 900 в. 450 г. 600 44. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийг олж дугуйлаарай. а. 900 б. 600 в. 450 г. 100 Тэгш хэм ба эргүүлэлт 45. Өгсөн шулууны хувьд тэгш хэмгүй дүрсийг олж, дугаарыг дугуйлаарай. A. B. C. D. 46. Ромбо дүрс тэгш хэмийн хэдэн тэнхлэгтэй вэ? А. 1 B.2 C. 3 D. 4 47. Квадрат дүрс тэгш хэмийн хэдэн тэнхлэгтэй вэ? A. 2 B. 3 C. Тэгш хэмийн тэнхлэггүй D. 4 48. Тэгш хэмийн тэнхлэг нь зөв зурагдсан дүрс аль нь вэ? А. В. С. D. 106

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 49. Дараах гурвалжны хувиргалтаас тэгш хэмийн хувиргалтыг олж, дугаарыг нь дугуйлаарай. A. .B. C, D. 50. Параллель зөөлт, эргүүлэлт, тэнхлэгийн тэгш хэмээр дүрсүүд тэнцүү дүрсдээ шилжих шилжилтийг юу гэж нэрлэдэг вэ? A.эргүүлэлт B. дүрсийн шилжилт C. параллель зөөлт D. тэгш хэм 51. X үсэг нь тэгш хэмийн хэдэн тэнхлэгтэй вэ? А. 2 В.1 С.3 D.4 52. Дүрсийг цагийн зүүний дагуу 180o-аар эргүүлбэл ямар байрлалд шилжих вэ? A. B. C. D. 53. Дүрсийн цагийн зүүний эсрэг чиглэлд 180 эргүүлбэл ямар байрлалд шилжих вэ? A. B. C. D. 54. Дараах үсгүүдээс тэгш хэмийн хоёр тэнхлэгтэй үсэг аль нь вэ? А. 2; 4 B. 1; 2 С. 2;3 D. 3;4 56. Юмсын байрлалыг эгц дээрээс нь харсан байдлаар цаасан дээр буулган зурахыг юу гэж нэрлэдэг вэ? А. план В. масштаб С. бодит хэмжээ D. зургийн хэмжээ Асуудал шийдвэрлэх 1. Дараах биетүүдийн дэлгээсийг зөв харгалзуулсан нь аль нь вэ? А. 1а; 2b; 3c; 4d В. 1d; 2с; 3a; 4b С.1d; 2c; 3b; 4a D. 1с; 2d; 3а 4b 2. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийн хэмжээг олоорой. 107

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ А.32ө B. 62ө C. 72ө D.162ө 3. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийн хэмжээг олоорой. А. 48° B. 58° C. 68° D. 168° D.Хариулт байхгүй 4. Гурвалжны дотоод өнцгүүдийн хэмжээ 40º , 60ө , 85º байж болох уу? А. Болохгүй В. Болно С. Мэдэхгүй 5. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийн хэмжээг ол. А. 400 Б.500 В.900 Г. 1800 6. Худал өгүүлбэрийг олоорой. А.Ромбын бүх өнцөг тэнцүү. Б. Ромбын бүх тал тэнцүү. В. Ромбо тэгш хэмийн 2 тэнхлэгтэй . Г.Ромбын эсрэг талууд паралель 7. Үнэн өгүүлбэрийг олоорой. А.Квадратын бүх өнцөг 90° Б. Квадратын бүх тал тэнцүү В. Квадрат тэгш хэмийн 4 тэнхлэгтэй Г.Квадратын бүх талууд паралель 8. Урт нь12 мм, өргөн нь 3.5 см, өндөр нь 1.2 см хэмжээс бүхий тэгш өнцөгт параллелeпипедийн хэдэн талсын квадрат хэлбэртэй байх вэ? А. 2 Б.3 В.4 Г. 6 9. Гурвалжны нэг өнцөг нь 60° бөгөөд нөгөө хоёр өнцөг нь 1:3 харьцаатай бол эдгээр өнцгийг олоорой. А. 30ө ба 90ө B. 48ө ба 72ө С. 36ө ба 84ө D. 100ө ба 20ө 10. Гурвалжны нэг өнцөг нь 45ө бөгөөд нөгөө хоёр өнцөг нь 1:2 харьцаатай бол эдгээр өнцгийг олоорой. А.90ө ба 30ө B. 15ө ба 120ө С. 45ө ба 90ө D. 100ө ба 35ө 11. Гурвалжны дотоод өнцгүүд 1:2:3 гэж харьцана. Гурвалжны өнцгүүдийн хэмжээг олоорой. А. 10, 60, 110 В. 30, 60, 90 С. 40, 80, 60 D.20, 60, 100 12. Гурвалжны талууд 1:2:3 харьцаатай бол энэ нь ямар гурвалжин бэ? А. Тэнцүү талт B. адил хажуут C. элдэв талт D. оршихгүй 13. Гурвалжны талууд 2:2:3 харьцаатай бол энэ нь ямар гурвалжин бэ? А. Тэнцүү талт B. адил хажуут C. элдэв талт D. оршихгүй D. 180° 14. Гурвалжны өнцгүүдийн харьцаа 3 : 2 : 1бол хамгийн их өнцгийг олоорой. D. 80° А. 30° B. 60° C. 90° 15. Гурвалжны өнцгүүдийн харьцаа 5 : 5: 8 бол хамгийн бага өнцгийг олоорой. А. 40° B. 50° C. 60° 16. Гурвалжны талууд 1:2:3 харьцаатай бол энэ нь ямар гурвалжин бэ? 108

А. Тэнцүү талт B. адил хажуут C. элдэв талт ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ D. оршихгүй 17. Гурвалжны талууд 2:2:3 харьцаатай бол энэ нь ямар гурвалжин бэ? А. Тэнцүү талт B. адил хажуут C. элдэв талт D. оршихгүй 18. Гурвалжны өнцгүүд 1:2:3 харьцаатай бол ямар өнцөгт гурвалжин бэ? А.хурц B. тэгш C. мохоо D. оршихгүй 19. Гурвалжны өнцгүүд 2:2:5 харьцаатай бол энэ ямар өнцөгт гурвалжин бэ? А.хурц B. тэгш C. мохоо D. оршихгүй 20. Урт нь10 мм, өргөн нь 3.5 см, өндөр нь 1 см хэмжээс бүхий тэгш өнцөгт параллелeпипедийн хэдэн талс нь квадрат хэлбэртэй байх вэ? А. 2 B.3 C. 4 D. 5 21. Урт нь 24 мм, өргөн нь 4.5 см, өндөр нь 2.4 см хэмжээс бүхий тэгш өнцөгт параллелeпипедийн хэдэн талс нь квадрат хэлбэртэй байх вэ? А. 2 B.3 C. 4 D. 5 22. Шар гурвалжинг аль гурвалжинд цагийн зүүний дагуу 90°-аар эргүүлсэн байна вэ? А. 1 В. 2 С. 3 D. 4 23. Аль нь үнэн өгүүлбэр вэ? А. Гурвалжны дотоод өнцгүүдийн нийлбэр 360° байна. B. Дөрвөн өнцөгтийн дотоод өнцгүүдийн нийлбэр 180° байна. С. Тэгш өнцөгт гурвалжны нэг өнцөг нь заавал 90° байна. D. Хурц өнцөгт гурвалжны нэг өнцөг нь мохоо байна. 109

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 1. Адил хажуут АВС гурвалжны суурийн нэг өнцгийн хэмжээ оройн өнцгийн хэмжээнээс 2 дахин их байв. А. АВС гурвалжны оройн өнцгийн хэмжээг олоорой. Б. АВС гурвалжны суурийн 2 өнцгийн нийлбэрийг олоорой. Г. АВС гурвалжныг өнцгөөр нь ангилж бичээрэй. 2. Адил хажуут гурвалжны суурийн нэг өнцгийн хэмжээ оройн өнцгийн хэмжээнээс 2 дахин бага байв. А. АВС гурвалжны оройн өнцгийн хэмжээг олоорой. Б. АВС гурвалжны суурийн 2 өнцгийн нийлбэрийг олоорой. Г. АВС гурвалжныг өнцгөөр нь ангилж бичээрэй. 3. Параллелепипедийн дэлгээсийг зураарай. 4. Кубын дэлгээсийг зураарай. 5. Ямар биеийн дэлгээс вэ? 6. Параллелепипедийн ирмэг, орой, талсын тоог бичээрэй. Ирмэгийн тоо ......... Оройн тоо ............ Талсын тоо................. 7. Кубын ирмэг, орой, талсын тоог бичээрэй. ирмэгийн тоо............ оройн тоо................... талсын тоо................. 8. Тохируулан холбоорой. 1. Нэг өнцөг нь мохоо бол А. Тэгш өнцөгт гурвалжин Б. Мохоо өнцөгт гурвалжин 2.Гурван өнцөг нь 3-уулаа хурц бол В. Хурц өнцөгт гурвалжин 3. Нэг өнцөг нь тэгш бол 9. Өгсөн дүрсүүдийг ажиглаж дараах нөхөх даалгавруудыг гүйцэтгээрэй. Бүх талууд нь тэнцүү байх гурвалжинг ............................... гурвалжин гэнэ. 10.Өгсөн дүрсүүдийг ажиглаж дараах нөхөх даалгаврыг гүйцэтгээрэй. 11.Нөхөх даалгаврыг гүйцэтгээрэй 110

Өгөгдөлтэй ажиллах ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 1. Хоёр оронтой хэдэн тоо байдаг вэ? А. 100 Б. 99 В. 90 Г. 9 2. 2, 3, 6 цифрээр хамгийн их 2 оронтой тэгш тоо зохиогоорой. А. 26 Б. 62 В. 63 Г. 36 3. Хоёр оронтой тэгш тоо хэд байдаг вэ? А. 50 Б. 45 В. 90 Г. 99 4. 5, 8, 0 цифрээр хоёр оронтой цифр давтагдахгүй тоо хэдийг бичиж болох вэ? А. 4 Б. 3 В. 2 Г. 1 5. 4, 9, 0, 2 цифрүүдээр хамгийн бага 3 оронтой сондгой тоо зохиосон хэсгийг ол. А. 249 Б. 209 В. 240 Г. 902 6. Хүү 3 цамцыг 2 өмдтэй хэдэн янзаар хослуулан өмсөж болох вэ? А. 9 Б. 4 В. 6 Г. 5 7. Дөрвөн найз зураг солилцжээ. Хэдэн зураг солилцсон бэ? А. 4 Б. 6 В. 16 Г. 12 8. 2-т хуваагддаг 1 оронтой тоо хэд байдаг вэ? А. 10 Б. 2 В. 9 Г. 4 9. Цифрүүдийн нийлбэр нь 10-тай тэнцүү 2 оронтой тоо хэд байх вэ? А. 10 Б. 20 В. 9 Г. 5 10. 6 бөх тойргийн журмаар барилдвал хичнээн барилдаан болох вэ? А. 36 Б. 15 В. 21 Г. 6 11. Шатрын тэмцээнд 9 сурагч тойргоор тоглов. Хэдэн тоглолт болсон бэ? А. 81 Б. 36 В. 18 Г. 9 12. Жижүүр сурагч 5 өрөөний 5 түлхүүрийг аль нь аль хаалганд тохирохыг мэдэхгүй байлаа. Тэгвэл сурагч хичнээн туршилт хийж үзэж байж өрөөнүүдийг онгойлгох вэ? А. 25 Б. 10 В.15 Г. 12 13. 1, 2, 3 гэсэн цифрээр 3 оронтой цифр давтагдахгүй хэдэн тоо үүсгэх боломжтой вэ? А. 3 Б. 9 В. 6 Г. 5 14. А хотоос В хот хүрэх 5 замтай В хотоос С хот хүрэх 3 замтай бол А-аас В-г дайрч С хотод хэдэн замаар очиж болох вэ? А. 15 Б. 25 В. 9 Г. 4 15. 7 сурагч зураг солилцжээ. Бүгд хэдэн зураг солилцсон бэ? А. 49 Б. 21 В. 5 Г. 47 16. 2, 5, 0, 4 цифрүүдээр хамгийн их дөрвөн оронтой тэгш тоо зохиогоорой. А. 5402 B. 5420 C. 5204 D. 5042 17. 3,7,0,1 цифрүүдээр хамгийн бага дөрвөн оронтой сондгой тоо зохиогоорой. А. 1037 B. 1073 C. 1307 D. 1703 18. Íэг малчин 6 ямаа бүрээс 0.6 кг ноолуур, 5 ямаа бүрээс 0.64 кг ноолуур авчээ. Тэр нэг ямаанаас дунджаар хэдэн килограмм ноолуур авсан бэ? А. 0.186 кг В. 3.6кг C.6.8 кг D. 0.618 кг 19. 3; 7; 15; 31 эдгээр тоонуудыг ямар зүй тогтолтой дүрмээр олох вэ? А. Өмнөх гишүүнээс 2-ыг хасаж, 3-аар үржүүлнэ. В. Өмнөх гишүүнийг 2-оор үржиж, 1-ийг хасна. С. Өмнөх гишүүнээс 4-ийг хасаж, 9-өөр үржүүлнэ. D. Өмнөх гишүүнийг 3-аар үржиж, 6-г хасна 20. 1,0, 2 цифрээр хамгийн бага 5 оронтой тоог үүсгэсэн бичлэг аль нь вэ? А. 20001 B. 12000 C. 10002 D. 10020 21. 6 ба 0 цифрээр дөрвөн оронтой тоо хэдийг бичиж болох вэ? А. 2 B. 6 C. 4 D. 8 22. Цифрүүдийн нийлбэр нь 25-тай тэнцүү, 3 оронтой тоо хэд байх вэ? А. 6 В. 10 С. 4 D. 3 23.Гүүрний урт 150 м. Гүүрний замын хоёр талаар хоорондоо зай бүр нь 25м байх гэрлийн шон байрлуулжээ. Íийт хэдэн шон байрласан бэ? А. 6 В. 12 С. 14 D. 15 24.Зүй тогтлыг ажиглаад дараагийн хоёр тоог оллорой. 9, 15, 27, 45, 69, ......, ......., А. 75, 81 В.99, 135 С. 81,81, D. 99, 111с 25..6 хүүхэд гар барив. Íийт хэдэн барилт болох вэ? А. 3 B. 5 C. 15 D. 9 26. Мөр гэдэг үгний үсгүүдийн байрыг сольж утгатай, утгагүй хичнээн үг бүтээж болох вэ? А. 6 В. 5 С. 2 D. 3 27. 9 найз уулзаад зураг солилцжээ.Хэдэн зураг солилцсон бэ? А. 36 B. 81 C. 72 D.45 28. 2, 5, 0, 4 цифрүүдээр хамгийн их дөрвөн оронтой тэгш тоо зохиогоорой. А. 5402 B. 5420 C. 5204 D. 5042 29. 3,7,0,1 цифрүүдээр хамгийн бага дөрвөн оронтой сондгой тоо зохиогоорой. А. 1037 B. 1073 C. 1307 D. 1703 30. математикийн шалгалтанд сурагчид дараах оноо авчээ. Оноонудыг эрэмбэлж, моодыг олоорой.85,62,100,70,85,65,82,90,71,65,90, 85,88, 73, 60, 85, 63, 100, 82, 85. A. 85 B. 90 C. 100 D.73 31. 4, 0 , 5 цифрээр хоёр оронтой тоо хэдийг бичих боломжтой вэ? Цифр давтагдахгүйгээр. A. 6 B. 5 C. 4 D. 3 32. Дөрвөн найз зургаа солилцжээ.Хэдэн зураг солилцсон бэ? A. 5 B. 4 C. 6 D. 7 33. 20гэсэн тоог хоёр сондгой тооны нийлбэрт хэчнээн янзаар задалж болох вэ? A.12 В.10 С.8 D.14 34. Хүү 3 цамцыг 2 өмдтэй хэдэн янзаар хослуулан өмсөж болох вэ? А. 6 В. 7 С.8 111

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 35. 5, 0, 1, 2 цифрүүдээр дөрвөн оронтой хамгийн бага тэгш тоог бүтээгээрэй . А. 1025 Б.1205 В. 1052 Г. 1520 36. Будсан хэсгийг энгийн бутархайгаар илэрхийл. А. 2 b. 2 с. 3 d. 5 35 5 3 37. Будсан хэсгийг будаагүй хэсэгтэй нь харьцуулсан харьцааг ол. А. 3:2 b. 5:3 c. 5:2 d. 2:3 38. . 19. Ангийн 32 сурагчийн дуртай улирлыг диаграммаар харуулжээ. Тэгвэл намрын улиралд хэдэн сурагч дуртай вэ? А 6 b. 8 c. 7 d. 9 20 улирлын судалгаа 0 намар өвөл хавар зун 39. 6-аар төгссөн гурван оронтой тоо хэд байх вэ? А. 80 В. 90 С. 99 D. 100 40. Бичлэгтээ зөвхөн сондгой цифр агуулсан, цифр давтагдаагүй, 4 оронтой хамгийн их тоог ол. А. 9731 В.9751 С.9531 D.9753 Чадварын даалгавар -28 1. Аравт хуваагддаг 2 оронтой тоо хэд байдаг вэ? А. 10 Б. 2 В. 9 Г. 4 2. Аравтын орон нь 4 байх 2 оронтой тоо хэд байх вэ? А. 100 Б. 99 В. 90 Г. 10 3. 5 сурагч хосоороо бүжиглэхээр бол хэдэн хос үүсч болохыг бүртгэж олоорой. А. 25 Б. 20 В. 15 Г. 10 4. 6 найз хоорондоо гар барив. Íийт гар барилтын тоог бүртгэж олоорой А. 36 Б. 30 В. 15 Г. 12 5. 1, 9, 0, 4 цифрүүдээр хамгийн их дөрвөн оронтой тэгш тоо зохиогоорой. А. 9410 Б. 1049 В. 9401 Г. 1904 6. 3, 7, 0, 1 цифрүүдээр хамгийн бага дөрвөн оронтой сондгой тоо зохиогоорой. А. 7310 Б. 7301 В. 7013 Г. 7031 7. 1, 0, 3 цифрээр хамгийн бага 4 оронтой тоог үүсгэсэн бичлэг аль нь вэ? А. 1003 Б. 3001 В. 1031 Г. 1013 8. Íэг цифрийг нэг удаа ашиглан 2; 4; 6 цифрүүдээр бичигдэх гурван оронтой тоонуудын хамгийн их ба хамгийн бага хоёр тооны ялгаврыг ол. А. 246 Б. 396 В. 444 Г. 222 9. 4 ба 0 цифрээр гурван оронтой тоо хэдийг бичиж болох вэ? А. 2 Б. 3 В. 4 Г. 5 10. Цифрүүдийн нийлбэр нь 13-тай тэнцүү, 2 оронтой тоо хэд байх вэ? А. 5 Б. 99 В. 90 Г. 6 11. 3, 4, 5 цифрүүдээр цифр нь давтагдаагүй гурван оронтой тоо хэд байх вэ? А. 6 Б. 3 В. 9 Г. 27 12. Ялгаатай 2 шоог зэрэг орхиход тэдгээр дээр буусан нүднүүдийн нийлбэр 5 байх боломжийг олоорой. А. 5 Б. 4 В. 3 Г. 2 13. 100-аас 199-ийн хоорондох тоонуудаас 5-д хуваагддаг тоо хэд байх вэ? А. 99 Б. 100 В. 20 Г. 25 14. 5-аар төгссөн хоёр оронтой тоо хэд байх вэ? А. 20 Б. 90 В. 99 Г. 100 15. 2-оор эхэлсэн, 2-т хуваагддаг цифр нь ялгаатай хоёр оронтой хамгийн их тоог ол. А. 22 Б. 98 В. 28 Г. 20 16. Дүрсээр сурагчдын хичээлийн дараа юу хийснийг харуулжээ. Дүрсийг 10 тэнцүү хэсэгт хуваасан. Хэрэв 30 сурагч найзуудтайгаа тоглодог бол нийт хэдэн сурагч хамрагдсан байна вэ? 112

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ А. 100 В. 150 С. 120 D.300 17. Íэг анги дунджаар хэдэн килограмм цаас цуглуулсан бэ? (5 кг-аар багцлав) А. 8 В. 14 C. 21 D. 42 18. Бага насны 6 хүүхдийн жин өгөгджээ. Аль 4 хүүхдийн жинг нэмэхэд 42.4 кг гарах вэ? А. 1, 2, 3, 4 В. 2, 3, 4, 5 С. 1, 4, 5, 6 D. 3, 4, 5, 6 19. Явган аялагчид эхний өдөр 1.8 км, II дахь өдөр 2.6 км, III дахь өдөр 2.5 км явсан бол өдөрт дунджаар хэдэн километр явсан бэ? А. 6.9 км B. 6900 C. 4.4 км D. 2.3 км 20. 8 хүүхдийг хоёр хоёроор нь уралдуулав. Хэчнээн янзаар уралдуулж болох вэ? А .16 B. 28 C. 24 D. 32 21. Цифрүүдийн нийлбэр нь 24-тэй тэнцүү 3 оронтой тоо хэд байх вэ? А .8 B. 7 C. 4 D.10 22. Зүй тогтлыг ажиглаад орхигдсон тоог нөхөөрэй. 17 ( 112) 39 28 (…..) 49 А. 56 В. 154 С. 663 D. 144 Хэрэглээний даалгавар - 5 1. 0, 1, 2 цифрээр хамгийн их ба хамгийн бага 2 оронтой тоо зохиогоод ялгаврыг ол. Цифр давтагдана. А. 10 Б. 12 В. 1 Г. 2 2. 1, 2, 3, 0 цифрүүдээр цифр давхардахгүйгээр зөвхөн 1-ээр эхэлсэн гурван оронтой тоо хэдийг зохиож болох вэ? А. 10 Б. 4 В. 6 Г. 12 3. Сургуулийн байрны урт 100 м. Сургуулийн хоёр талаар хоорондоо зай бүр нь 20м байх мод тарьжээ. Íийт хэдэн мод тарьсан бэ? А. 12 Б. 6 В. 5 Г. 4 4. Бичлэгтээ зөвхөн сондгой цифр агуулсан, цифр давтагдаагүй, 2 оронтой хамгийн их тоог ол. А. 50 Б. 97 В. 99 Г. 90 5. Бага насны 5 хүүхдийн жин өгөгджээ. Аль 4 хүүхдийн жинг нэмэхэд 34 кг гарах вэ? 12 3 4 5 6.1кг 7кг 9.4кг 10.4кг 11.5 А. 1, 2, 3, 4 Б. 2, 3, 4, 5 В. 1, 2, 4, 5 Г. 1, 2, 3, 5 113

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 6. Дараах 15, 653, 28, 213, 352, 803, 99 тоон өгөгдлийг дараах хүснэгтэд ангилсан байдлыг ажиглан буруу ангилсан тоог олоорой. А.15 B. 99 C. 365 D.803 7. 36 хүүхдийг нэг эгнээнд жагсаан дугаарлав. Эхний хүн тэгш тоон дугаартай хүүхдүүдэд, дараагийн хүн 3-д, сүүлийн хүн 5-д хуваагдах тоон дугаартай хүүхэд бүрт бэлэг өгсөн бол хэдэн хүүхэд бэлэггүй хоцорсон бэ? А. 11 В. 8 С. 9 D.10 8. Малчин 240 толгой малтай ба бүх малын 3 нь адуу, үлдсэний 7 нь хонь,түүнээс үлдсэний 2нь ямаа 8 10 3 байв. Малчин хэдэн ямаатай вэ? А.40 В.90 С.105 D.30 9. Сагсны тэмцээнд багууд 4:8 оноотой бол баг тус бүр хэдэн бөмбөг оруулсан бэ? А.2:4 В.2:8 С.2:2 D.4:2 10. Аав модоо 2 метрийн урттай 9 удаа тайрав.Хэдэн хэсэг мод болсон бэ? А:9 В.10 С.2 D.12 Чадварын даалгавар - 13 1. 10000 төгрөгний дэвсгэртийг 500, 1000 төгрөгөөр хэдэн янзаар задалж болох вэ? \\3оноо\\ 2. Хар цагаан өнгийн шүрнүүдээр 3 шүртэй хэдэн ялгаатай зүүлт хийх вэ? \\3оноо\\ 3. Алтай таван богд уул 4374м,Отгонтэнгэр уул 4008м,Богд хаан уул 2264м өндөртэй.Уулсын өндрийн хэмжээг баганан диаграммаар зурж дүрслээрэй.\\3оноо\\ 4. Ээж хоёр хүүгээ хамтад нь минутын уншлага нэгэн зэрэг хийлгэв.2минутанд ах нь 228 үг,дүү нь 140 үг уншив.Ах дүү хамтдаа 5минутанд хэдэн үг унших вэ?\\3 оноо\\ 5. Хагас литр ундаа хийхэд 3алим ордог бол 18 литр ундаа хийхэд хэдэн алим орох вэ?\\2оноо\\ 6. 5 сурагчийн 7 хоногт дугуйланд зарцуулсан хугацааг хүснэгтээр үзүүлжээ. “1 дугуй дүрс 3 цагтай тэнцүү” гэж үзээд хүүхэд тус бүрийн зарцуулсан хугацааг олоорой. 7. Таван сурагч дуртай (улаан, цагаан, хөх, улаан, улаан) өнгөө бичжээ. Моодыг олоорой. 8. Дэлхийн бөмбөрцгийн ¾ хэсгийг ус ,1/4 хуурай газар эзлэнэ. Дугуй диаграмаар үзүүлээрэй. 9. Алтай таван богд уул 4374м, Отгонтэнгэр уул 4008м, Соёлз уул 1504 м, Богд хан уул 2264 м өндөртэй. Уулсын өндрийн хэмжээг баганан диаграммаар үзүүлээрэй. 10. Эхний сугалааны 5 сугалаа тутмын нэг нь хонжвортой, дараагийн сугалааны 100 сугалаа тутамын нэг нь хонжвортой байв. Аль сугалаанд азтан болох боломж нь илүү вэ? 11. 2,3,6 цифрээр хоёр оронтой тоо хэдийг бичих боломжтой вэ?Цифр давтагдах аргаар. 12. Эрдэнэт хотоос Бурган аймаг руу гурван ялгаатай замаар, Булганаас Хөвсгөл аймаг руу хоёр ялгаатай замаар очих боломжтой бол Эрдэнэтээс Хөвсгөл хүртэл хэчнээн ялгаатай замаар очих боломжтой вэ? 13. Өгсөн шулууныг ангилан бичээрэй. c de aв Параллель Харилцан эгц Параллель ч биш, харилцан эгц ч биш 114

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Хэрэглээний даалгавар – 20 1. Бичиглэлд нь зөвхөн 6, 8, 1, 0, 3 цифрүүд нэг нэг удаа орсон хамгийн бага тоонуудыг бичээрэй. 2. 6 найз хоорондоо гар барив. Хэдэн гар барилт болсон бэ? Хүснэгтээр бүртгэж үзүүлээрэй. 3. Дэлхийн хөл бөмбөгийн цомын тэмцээнд багууд дараах оноог авдаг. Хожсон баг 3 оноо, тэнцсэн баг 1 оноо, хожигдсон баг 0 оноо. А баг 11 оноо авав. А баг хамгийн цөөндөө хэдэн удаа тоглож энэ оноог авах вэ? 4. 0 ба 1 –ийн цифрийг ашиглан гурван оронтой тоо хэдийг зохиож болох вэ? 5. Дорж, Бат, Цэцэг, Алимаа нар мориор уралдахаар болжээ. Тэдний 1, 2, 3 дугаар байранд орох боломж хэд вэ? 6. 20000 төгрөгийг 10000, 5000 төгрөгөөр хэдэн янзаар задалж болох вэ? 7. 5а анги 32, 5б анги 25, 5в анги 30, 5г анги 35 сурагчтай бол эдгээр мэдээллийг баганан диаграммаар дүрслэн үзүүлээрэй 8. 4а анги 12, 4б анги 8, 4в анги 14, 4г анги 15 мод тарьсан бол эдгээр мэдээллийг баганан диаграммаар дүрслэн үзүүлээрэй. 9. Дараах 2, 4, 6 гэсэн цифрүүдээр 3 оронтой тоо хэдийг бичиж болохыг модны загвараар тооцоолж, үзүүлээрэй. 10. Дараах 3, 5, 7 гэсэн цифрүүдээр 3 оронтой тоо хэдийг бичиж болохыг модны загвараар тооцоолж, олоорой. 11. Дүрсүүдийг ажиглаарай. А. Хүснэгтэд ангилж, дугаарыг бичээрэй. Б. Улаан өнгөтэй бөгөөд 4 өнцөгт биш дүрсийн дугаарыг бичээрэй... 12. Монгол орны зарим уулсын өндрийг диаграммаар үзүүлэв. А. Отгонтэнгэр уулын өндөр ойролцоогоор хэдэн метр байна вэ? Б. Алтай таван богд уул Богдхан уулнаас ойролцоогоор хэдэн метр өндөр байна вэ? 13. Хуудас цаасыг 6 хэсэг болгон хуваав. Тэдгээрийн аль нэгийг нь дахин 6 хэсэг болгон хуваах гэх мэтээр үргэлжлүүлж 100 хэсэг цаас гарган авч болох уу? 14.Дэлгэмэл өнцгийн 3\\20 хэсэг нь хэдэг градустай тэнцүү вэ?Дугуй диаграммаар үзүүл.\\2оноо\\ 15.Аравт хуваагддаг 2 оронтой тоо хэд байдаг вэ?\\ 3оноо\\ 16.24 ба 20-ын хуваагчдыг Эйлер-Веннийн диаграмм дээр дүрслээрэй.\\3оноо\\ 17.Бүхэл тоогоор илэрхийлэгдэх талуудтай тэгш өнцөгтийн талбай 28 см.кв болно. Ийм хэмжээ бүхий талбайтай тэгш өнцөгт хэд байж болох вэ? Бодож үзүүлээрэй.\\2оноо\\ 18.72нь ямар тоонуупын үржвэр болох вэ? А ба Х-ийн оронд байх тоог ол.\\3оноо\\ 72 2 36 2 18 2Х АА 19.А,В,С цэгийн байршлыг энгийн бутархайгаар илэрхийлж бичээд шугаман диаграммаар үзүүлээрэй.\\3оноо\\ АВ С . 01 2 34 20. Зүй тогтлыг ажиглаад цэгийн оронд тохирох 3 тоог олж бичээрэй.\\3оноо\\ 3072, 1536, 768, 384, ...,.....,....., 115

График диаграммтай ажиллах ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 1.Сурагчдын бодсон бодлогын тоог А. 6-р түвшин Б. 5-р түвшин хүснэгтэд бүртгэв. Өгөгдлийн модыг В. 8-р түвшин Г. 7-р түвшин олоорой. 5. Диаграммыг нэрлээрэй. Бат 11 Солонго 19 Төгөлдөр 14 Уянга 17 Зоригоо 11 А. 17 Б. 14 В. 11 Г. 19 2. Дөрөвдүгээр ангийн сурагчдын А. Баганан диаграмм Б. Дугуй диаграмм дугуйлангийн судалгааг диаграммаар В. Хүснэгт Г. Хэрчмэн диаграмм харуулав. Ямар дугуйланд хамгийн их 6. Ангийн 32 сурагчдын дуртай хамрагддаг вэ? өнгийг дугуй диаграммаар илэрхийлжээ. Сонгосон өнгө тус бүрд харгалзах хэсэгт тоо энгийн бутархайгаар илэрхийлээрэй. 40 20 0 бүжиг бишгүүр гар бөмбөг дуу А. Дуу Б. Бүжиг В. Бишгүүр Г. Гар бөмбөг 3. Ямар дугуйланд хамгийн бага хамрагддаг вэ? 7. Ангийн 32 сурагчийн дуртай улирлыг диаграммаар харуулжээ. Тэгвэл намрын тоо улиралд хэдэн сурагч дуртай вэ? 40 А 6 b. 8 c. 7 d. 9 20 15 улирлын судалгаа 0 бүжиг бишгүүр гар бөмбөг 10 дуу А. Дуу Б. Бүжиг 5 В. Бишгүүр Г. Гар бөмбөг 4. Ангийн сурагчдын үнэлгээг дугуй 0 зун диаграммаар харуулав. Аль түвшний хүүхэд намар өвөл хавар олон байна вэ? 8. Дүрсээр сурагчдын хичээлийн дараа юу хийснийг харуулжээ. Дүрсийг 10 тэнцүү түвшин хэсэгт хуваасан. Хэрэв 30 сурагч найзуудтайгаа тоглодог бол нийт хэдэн сурагч хамрагдсан байна вэ? 1-р түвшин 2-р түвшин 3-р түвшин 4-р түвшин 5-р түвшин 6-р түвшин 116

А. 100 В. 150 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 13. Íомин зуслангийн байшингийн ойр орчмын С. 120 D.300 талбайд ямар модод ургасныг тогтоохоор болов. Үр дүнг дараах диаграммаар хамруулав. 9. Íэг анги дунджаар хэдэн килограмм цаас цуглуулсан бэ? (5 кг-аар багцлав) мод шинэс нарс А. 8 В. 14 C. 21 D. 42 хус 10. Бага насны 6 хүүхдийн жин өгөгджээ. Аль 4 хүүхдийн жинг нэмэхэд 42.4 кг гарах вэ? 0 5 10 15 20 25 30 А. Íийт моддын тоо хэд вэ? Б. Шинэс, хус модны нийлбэр нарс модноос хэдээр их вэ? А. 1, 2, 3, 4 В. 2, 3, 4, 5 В. Хус, нарсны тоо нийлээд нийт модны талд нь С. 1, 4, 5, 6 D. 3, 4, 5, 6 хүрэх үү? 11. Дөрөвдүгээр ангийн сурагчдын дугуйлангийн 14. Гурван сурагчийн долоо хоногт номын санд судалгааг диаграммаар харуулав. Ямар суудаг цагийг зурган диаграммаар харуулжээ. дугуйланд хамгийн их хамрагддаг вэ? Болд OOOOD тоо Алимаа O O O O O O O D Тэлмүүн O O D 25 O=2цаг D=1цаг 20 А. Хэн хамгийн их цагийг уншиж өнгөрөөж байна 15 вэ? 10 Б. Тэлмүүн Болдоос хэдэн цагаар бага хугацааг 5 уншихад зарцуулж байна вэ? 0 В. Хүүхдүүдийн нийт ном уншсан цагийг дуу бүжиг бишгүүр гар бөмбөг олоорой. А. Дуу Б. Бүжиг В. 15. Ангийн сурагчдын хичээлийн дараа хийсэн Бишгүүр Г. Гар бөмбөг зүйлсийг дугуй диаграммаар харуулжээ. 12. 1-5 ангийн сурагчдын тоог баганан гэрийн ажилд диаграммаар үзүүлэв. туслах; 4 тоо хичээлээ ном давтах; унших; 6 12 найзуудт гэрийн ажилд туслах ном унших айгаа найзуудтайгаа уулзах уулзах; 2 хичээлээ давтах А. 1-5 дугаар анги нийт хэдэн сурагчтай вэ? А. Энэ судалгаанд нийт хэдэн сурагчтай Б. Ямар анги хамгийн олон сурагчтай вэ? В. Ижил тоотой ангиудыг нэрлээрэй. хамрагдсан бэ? Б. Íом уншсан сурагчид хичээл давтсан сурагчдаас хэдээр бага вэ? В. Íайзуудтайгаа уулзсан ба хичээлээ давтсан сурагчдын харьцааг харуулаарай. 117

Хувилбар 1 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Шидэт цорго Бат-Эрдэнэ хүү Буянт голдоо өдөржин сэлж, найзуудтайгаа тоглон наадна. Тэднийх хот руу нүүхээр болов. Хүү их л баяртай байлаа. Гэвч үеийн нөхөд, өрж тоглодог чулуугаа орхиод явна гэхэд нэг л гунигтай. Тоглоод л баймаар... “Миний хүү, ус аваад ир” гэж эмээг хэлэхэд хувингаа аваад гарлаа. Шанагаараа ус хутган, хувингаа дүүргэх агшинд Буянт гол “Баяртай” гэх шиг мяралзан урсана. Улаанбаатарт ирлээ. Хотын амьдрал хөдөөгийнхөөс их л өөр. Олон хүн, машин тэрэг, өндөр байшин, өнгийн гэрэл... Хамгийн элбэг нь ус байв. Айл бүрийн ханан дахь цоргоноос ус под под дусална. Хэн ч тоохгүй байгаа нь гайхмаар. “Усаа хайрла. Ус чандмань эрдэнэ” гэсэн өвөө, эмээгийнхээ захиасыг айлын хүү Ганаад хэлсэн ч тоосонгүй. “Хайран ус” гээд Бат- Эрдэнийг ухасхийгээд бүгд шоолон инээлдэнэ. Ус нь ширгэхгүй бас дуусахгүй байхыг бодоход энэ лав шидэт цорго байх аа. Бат-Эрдэнэ хүү ингэж бодоод аавдаа хэлэв. -Шидэт цоргоноос хөдөө явуулъя, тэгэх үү? -Яагаад шидтэй гэж? -Ус нь дуусдаггүй юм чинь. -Дуусдаггүй юм гэж үгүй. Харин хайрлаж гамнах л хэрэгтэй гэж аав нь хэлэв. Бат-Эрдэнэд нэг санаа төрлөөдусалж байгаа усыг саванд тосохоор болов. Ганаа түүнийг ажиглаад: “Цорго нь эвдэрсэн юм чинь дуслаад л байна шүү дээ” гэж хээвнэг хэлэв. Бат-Эрдэнэ үүнийг сонсоод “Тэгвэл цоргыг нь засчихъя, тэгэх үү” гээд хоёулаа ажлаа эхлэв. Асуултад хариулаарай. Дараах хариунуудаас зөвхөн нэгийг сонгож дугуйлаарай. 1. Бат-Эрдэнэ хүү хаанаас ус авчирсан бэ?\\1оноо/ А. Айлаас B. Буянт гол C. Ховд гол D. Туул гол 2. Бат-Эрдэнэ хүүгийнх хаашаа нүүх болсон бэ?/ 1 оноо/ А. Хөдөө B. Өөр аймаг руу C. Улаанбаатар хот D. Сум руу 3. Өвөө эмээ нь юу гэж захисан бэ?./1 оноо/ А. Хичээлээ сайн хийгээрэй B. Аав ээжийнхээ үгэнд сайн ороорой C. Усаа хайрла.Ус чандмань эрдэнэ D. Юу ч хэлсэн болно 4.Дараах үгс ямар тийн ялгалын нөхцөлөөр хувилсныг зөв харгалзуулаарай./1оноо\\ 1. Хааны а.гарах 2. Хонхыг б. чиглэх 3. Сахиулаас в.хамтрах 4. Цэргээр г. харъяалах 5.Хонхтой д.заах 6. Чих рүү е. үйлдэх А. 1г 2д 3а 4е 5в 6б В.1д 2г 3а 4е 5в 6б С.1а 2б 3в 4д 5г 6е 5. Харьцуулж бичээрэй. /2 оноо\\ Хотын амьдрал Хөдөөний амьдрал ................................................................................ .............................................................................. ......................................... ................................. ........................................ ................................. ................................................................................ .............................................................................. .............. ............................................................ ............. ........................................................... ............................................................................. .............................................................................. 6. Хүүгийн сэтгэлд яагаад баяр гуниг зэрэгцсэн бэ?\\ 2 оноо/  ....................................................................................................................................................... ................................................................................................... ....................................................  ............................................................................................................................. .......................... ......................................................................................................... .............................................. 7. Хүү яагаад” Шидэт цорго” гэж бодсон бэ? \\2оноо\\ 118

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. 8. Аав нь юу гэж хэлсэн бэ?/1 оноо/ ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... .................................................................................... ............................................................................. ............................................................................................................................. ...................... 9. Эхээс юуг ойлгож ухаарсан бэ?/2 оноо/ ............................................................................................................................. .................................... ..................................................................................... ............................................................................ ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................ ................. 10.”Усаа хайрлах” талаар 30-35 үгтэй уриалга бичээрэй. /3оноо/ ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... .............................................................................. ................................................................................... ............................................................................................................................. .................................... ......................................................................................................................................... ........................ ........................................................................................................... ...................................................... ............................................................................................................................. .................................... Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР \\12оноо\\ Үеийн найзууддаа хандан “Ухаарал” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ........................................................................................................................................ ......................... .......................................................................................................... ....................................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................... .................................. ................................................................................................. ................................................................ ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................................................ ..... ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ........................................................................................ ......................................................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................... .............. ..................................................................................................................... ............................................ ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. 119

Хувилбар 2 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Саад Эрт урьдын цагт нэгэн хаан амьдардаг байжээ. Тэр хаан нэг өдөр ордон руу ордог зам дээр том хад тавиулаад өөрөө цонхоор юу болохыг харан суужээ. Өглөөнөөс үд хүртэл тэр замаар хаант улсын хамгийн баян чинээлэг худалдаачид, аянчид, ордныхон гээд олон янзын хүмүүс өнгөрчээ. Тэд бүгд л замд тээглэсэн хадыг тойрон гарч ордонд орцгоожээ. Ихэнх нь хааныг их л өндөр дуугаар шүүмжилж байжээ. Ард олноосоо авсан татвараа замын засварт хэрэглэсэнгүй гэцгээж байлаа. Эцэст нэг тосгоны тариачин тэр замаар ирж явна. Ордонд жимс хүнсний ногоо авч ирж байжээ. Үүрч ирсэн сагсаа газар буулгаад зам дээр тээглэсэн хадыг түлхэж эхэллээ. Эцэст нь ихэд ядарч хөлс нь гарсан боловч хүнд хадыг замаас зайлуулж чадав. Тариачин эр сагсаа үүрээд босох гэтэл түүний замаас зайлуулсан хадны доорх бяцхан нүхэнд ууттай зүйл байхыг харжээ. Онгойлготол дүүрэн алт... Мөн хажууд нь хааны бичсэн зурвас байлаа. Зурваст “Хадыг замаас зайлуулсан хүн энэхүү алтыг авна” гэжээ. Тариачин эр болсон явдлаас их зүйл сурчээ. “Саад болгон таны амьдралыг илүү сайжруулах нэгэн боломж юм...” 1. Хаан өөрийн ордон руу ордог зам дээр юу тавьсан бэ?/1оноо/ А. Íуур цөөрөм B. Ой мод C. Хад чулуу D. Байшин барилга 2. Замаар явах ард түмэн хэнийг шүүмжилдэг байсан бэ?/1оноо/ А. Худалдаачинг B. Тариачинг C. Хааныг D. Анчинг 3. Хэн хадыг замаас зайлуулсан бэ?/1оноо/ А. Захын худалдаачин ба ард иргэд B. Тариачин C. Хаан D. Ард иргэд 4. Тариачин эр хадыг зайлуулж газраас юу олсон бэ?/1оноо/ А. Жимс ногоо B. Алт эрдэнэс C. Чулуу мод D. Мөнгө төгрөг 5.Тохируулан холбоорой./1оноо/ 1.Íэрлэх А. замд 2.Харъяалах Б.бодлоор 3.Заах В. замын 4. Өгөх орших Г. Түгээгч 5.үйлдэх Д. Эзнийг 6.хамтрах Е. хувинтай 6. Жинхэнэ нэрийг олоорой/1оноо/ А.Эмчил В.эмчлэх С.эмчилгээ D.Эмнэх 7. Хаан замын голд яагаад чулуу босгосон бэ?/2оноо\\ ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. 8. Хаан ямар зан төрхтэй хүн байсан бэ?/2оноо/ ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. 9. Тариачин хаан хоёрт ижил төстэй зүйл байна уу? /2оноо/ ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... 10. Эрдэм номтой болохын тулд чи ямар саад бэрхшээлийг даван туулах ёстой вэ?./30- 35 үгэнд багтаан бичээрэй./ 3оноо/ ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................... .............................. ..................................................................................................... ............................................................ ............................................................................................................................. .................................... Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР \\12оноо\\ “Хүний сайхан сэтгэл” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. 120

Хувилбар 3 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Баавгай, нохой, чоно гурав Эрт цагт баавгай, нохой, чоно гурав хамтран амьдран суудаг байжээ. Тэр гурав шөнөдөө нэг урцанд өдөр нь хоол хайн явдаг байв. Орой бүгд урцандаа ирж өдрийн болсноо хүүрнэн ярилцаж инээдэм ханиадам болдог байв. Баавгай нэг өдөр алга болов. Хоёр хоног урцандаа ирсэнгүй. Íохой сэтгэл зовнин чононд хэлсэн нь: - “Хөөрхий муу баавгай алга. Хойноос нь явахаас” гэхэд чоно: - “За яахав тэр тэнэг хаа холдов гэж. Íэг юм олоод чи бид хоёроос нууж хааж идэж яваа” гэхэд нохой: - Хөөрхий муу баавгай тийм ч сэтгэлтэй биш, чи арай хэтрүүллээ гэжээ. Чоно нохой хоёр ийнхүү тар тур хийгээд эрэлд гарлаа. Чоно хэлсэн нь: - Чи зүүн тийшээ яв. Би баруун тийшээ явна. Миний хойноос бүү яваарай гээд чоно баруун тийшээ шогшлоо. Гэтэл нохой: - Яагаад чоно миний хойноос бүү яваарай гэдэг биллээ чонын хойноос сэм шогшиж явлаа. Хөөрхий муу баавгай анчны занганд ороод амь тавих шахаж харагдав. Чоно баавгайн дэргэд очоод улам хуцаад хонгогоос нь нэг хазаад, багалзуураас нь хазахаар дайрахад бааавгай халсэн нь: - Чи бид олон жил нэг урцанд амьдралаа. Чи намайг зооглох гэж байна уу? гэхэд чоно: - Íэг урцанд амьдрах нь хамаагүй, чадалтай нь чадалгүйгээ зооглож яв” гэсэн бурхан багшийн зарлиг яалаа даа. Хоол олдохгүй гуриатаж үхсэнээс чамайг идээд “Үхсэн нь дээр” гээд чоно ч ухасхийлээ, нохой ч зэрэг дайрлаа. Íохой чоныг баавгайд хүргэлгүй багалзуурдав. Чоно нохой хоёр хүч мэдэн өрсөлдлөө. Гэтэл буун дуу тас хийхэд санаа муут чоно сунан уналаа. Íохой баавгайн дэргэд очиж хуцав. Анчин эр буугаа хаяад алд илүү илд бариад ханцуй шамлан баавгай руу дайрахад сайн санаат нохой анчин эрийн өөдөөс ухасхийв. Анчин хутгаа хаян зугтав. Сайхан сэтгэлт нохой занганаас баавгайг арай гэж салган авч, урцандаа очиж амар сайхандаа жаргаж гэнэ. Харин санаа суут чоныг сахисан хэрээнүүд шавжээ. 1. Баавгай хоёр хоног яагаад урцандаа ирээгүй вэ? \\1оноо\\ А. Баавгай ойд төөрсөн Б. Баавгай хоол олоод нууж идсэн учраас В. Чоно баавгайг хорлосон учир Г. Баавгай анчны хавханд орсон учир 2. Чоно яагаад нохойг зүүн тийшээ яв, би баруун тийш явна гэж хэлсэн бэ? \\1оноо\\ А. Чоно баавгайг өрөвдөөд санаа нь зовсон учир Б. Чоно баавгай хоёр дотно найзууд учраас В. Чоно баавгайг хаана байгааг мэдэж байсан учраас Г. Чоно сайхан сэтгэлтэй учраас 3. Нохойн хийсэн үйлийг зөв дараалалд оруулсан хэсгийг ол. \\1оноо\\ 1. Íохой сэтгэл зовнин баавгайг хайхаар явсан. 2. Баавгайг занганаас аварсан. 3. Чонотой хүч мэдэн өрсөлдсөн. 4. Анчин эрийн өөдөөс дайрсан. А. 4, 3, 2, 1 Б. 2, 1, 4, 3 В. 1, 3, 4, 2 Г. 1, 3, 2, 4 4. Хавханд орсон баавгайд чоно юу гэж хэлсэн бэ? \\1оноо\\ А. Чи бид нэг орцонд олон жил амьдарсан учир зовлонгоос чинь салгаж өгье Б. Íохой чамайг хайгаад зүүн тийшээ явсан. В. Чи яагаад 2 хоног урцандаа ирсэнгүй вэ? Г. Хоол олдохгүй гуриатаж явснаас чамайг иднэ. 5. Нохой ямар сайн үйл хийсэн бэ? \\1оноо\\ А. Чоно хүн хоёроос баавгайг аварсан. Б. Íохой баавгайн дэргэд очсон. В. Чоныг хэрээнүүдээс аварсан. Г. Íохой чоныг сэм дагаад явсан. 6. Дараах үгийн балархай эгшиг ямар үргээр орсон бэ? \\1оноо\\ харах А. Эгшигжүүлэх Б. ялгах В. Зөөлрүүлэх 7. Эхийн утгад тохирох зүйр үгийг сонгоод, өгүүлбэр зохиогоорой. \\2 оноо\\ А. Дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ Б. Муу санаа биеэ отно. 121

В. Ажлыг их гэж бүү шантар, хийвэл дуусна. ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Өгүүлбэр: ........................................................................................................................... ................ ............................................................................................................................................................ 8. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж бичээрэй. \\сорив, харав, соров, харив\\2 оноо\\ Тулгаа, дүүгээ дагуулаад гэртээ ................ Тэнгэрт гялалзах оддыг............................ Тамирчид хүч чадлаа .............................. Дэлгэр, ундаагаа соруулаар........................... 9. Асуултад тохирох өгүүлбэр зохиогоорой. \\2 оноо\\ Хэн? Хэн? ямар? юугаар? юу? юу? хийв?................................................................................. 10. “Бусдад тус хүргэе” сэдэвт 35-40 үгтэй уриалга бичээрэй. \\5 оноо\\ ............................................................................................................................. .... ................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .... ................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .... ................................................................................................................................. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫÍ ДААЛГАВАР “Хүн чанар” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ........ ................................................................................................................................................ ................. .................................................................................................................. ............................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ........ ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .............................................................................................................................. ................................... ................................................................................................ ................................................................. 122

Хувилбар 4 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Бяцхан бамбарууш Бяцхан бамбарууш эхтэйгээ ойн дунд суудаг байжээ. Íэгэн өдөр зэргэлдээ ойгоос хэдэн бамбарууш зочлон ирж, өвс хулс модны мөчрөөр ур муутайхан овойлгосон гэрийг нь, -Яасан гоё гэр вэ?гэж магтацгаав. -Энэ юу ч биш, нөхөд минь. Бид гал түлж, самар хуурдаг гэж бяцхан бамбаруушийг гайхуулахад, -Уухай, сайн худлаа ярь!Баавгай хэзээ тэгж гал түлж байгаа юм бэ?гэж ирсэн зочид нь ам амандаа хүнгэнэлдэв. -Үнэн, худлаа гэвэл та нар харж бай гэж бяцхан бамбарууш хашгирлаа. Бяцхан бамбарууш ойд зугаалж яваад хайрцаг чүдэнз олсон юм байж. Тэр чүдэнзийг нь аваад нуучихжээ. -Аль вэ чиний гайхуулаад байсан гал чинь? гэж ирсэн бамбаруушийн нэг нь асуув. Бяцхан бамбарууш хамаг юмаа онгичин байж хайрцаг чүдэнзээ олов. Бүх бамбарууш түүнийг тойрон, -Хачин маягтай эд байна гэж шагшицгаав. Бяцхан бамбарууш, -Та нар харж бай, гал гэж ийм юм байдаг юм гээд чүдэнзээ зураад орхисон нь эв дүй муутай гар нь чүдэнзнийхээ модыг хуга даржээ. Зочид элгээ хөштөл хөхрөлдөв. Бяцхан бамбарууш дахиад л чүдэнзээ зурав. Гал манас хийж, утаа боллоо. Бүх бамбарууш цочин ухарцгаав. -Харав уу та нар, гал гэж үүнийг хэлдэг юм гэж бамбарууш онгирон хашгирлаа. Гэтэл гал өвсөнд авалцаж эхийнх нь барьсан овоохой шатаж улаан гал болов. Зочин бамбаруушнууд ам хамраа даран хахаж цацан зугтаахдаа, -Хамаагүй асаавал чүдэнз шиг аюултай юм алга! гэж хүрхрэлдэв. 1. Бамбаруушийн зан чанарыг илтгэсэн хэсгийг олоорой. \\1оноо\\ А. даруухан Б. Онгироо В. Дуулгавартай Г. ичимхий 2. Хүнгэнэлдэх гэсэн үгийн утгыг олоорой. \\1оноо\\ А. чанга дуугарах Б. олноор хүнгэнэн дуугарах В. дуулах Г. орилох, хашгирах 3. Бяцхан бамбарууш шүдэнзийг хаанаас олсон бэ? \\1оноо\\ А. Ойгоос Б. Гэрээсээ В. Ээж нь өгсөн 4. Уухай, сайн худлаа ярь! Гэсэн өгүүлбэрт тохирох тодорхойлтыг олооорой. А. Асуух өгүүлбэр Б. Анхааруулах өгүүлбэр В. Хүүрнэх өгүүлбэр Г. Захирах өгүүлбэр 5. Ялгах эгшигтэй үгийг олоорой. \\1оноо\\ А. хуга Б. бамбарууш В. хамаг Г. чүдэнз 6. Дараах хэлцийг ойролцоо утгатай нь харгалзуулаарай. а. нүдэндээ галтай нүүрэндээ цогтой 1. баярлах b. магнай тэнийх 2. сайтар бодох c. ухаан зарах 3. туслах d. гар сунгах 4. сэргэлэн цовоо 7. Дараах өгүүлбэрийг орон байр, цаг хугацаа заасан үгээр дэлгэрүүлэн бичээрэй. Бамбарууш чүдэнз асаав. \\2 оноо\\ ............................................................................................................................... .............................. 8. Яагаад? Ямар учраас гэсэн асуух үг ашиглан бамбарууш чүдэнз асаах болсон шалтгааныг илрүүлэх 1 асуулт зохиогоорой. \\2оноо\\ 9. “Нэг шүдэнз нэлээд их гал” сэдвээр үеийн найзууддаа анхааруулсан утгатай 35-40 үгтэй зөвлөмж бичээрэй. \\5 оноо\\ Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Хүн чанар” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. 123

Хувилбар 5 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Зуун настай өвөө Би нэг удаа хачин жижигхэн биетэй бараг хүүхэд шиг биетэй өвгөнтэй тааралдсан юм. -Ээ хүү минь, яагаад тэвэг өшиглөж байгаа юм бэ дээ? Бөөр чинь өвдөнө боль гэж хэлэхэд нь би: - Яадаг юм бэ? гэж хэлээд зугтаасан юм. Түүнээс хойш бараг жилийн дараа би аавтайгаа наадам үзэхээр явлаа. Аав “Хүүе, Онгоо өвөө” гэж дуу алдаад ухасхийв. Харвал өнөөх жижигхэн өвөө тэнд явна. Аав минь тэр өвгөнтэй золгоод хоёр хацраа үнсүүллээ. - Миний хүү танилц. Энэ өвгөнийг Онгоо өвөө гэдэг юм. Аавыг нь өлгийтэй байхад тэвэрч, саатуулж, хүн болгоод сүүлд нь надад бас бичиг үсэг зааж, үлгэр ярьж өгч өсгөсөн ачтай хүн. Би ичихдээ аавынхаа араар оров. 1. Хүү яагаад ичсэн бэ? ......................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 2.Эхийн гол санаатай тохирох холбоо үгийг олж доогуур нь зураарай. А. ачтай хүн Б. ахмадыг хүндэтгэх В. тэвэг өшиглөх 3.Эхийн хэсэг бүрт тохирох гарчгийг зөв харгалзуулаарй. А. Эхлэл хэсэг Онгоо өвөө Б. Гол хэсэг Ачтай өвөө В. Төгсгөл хэсэг Жижигхэн өвөө 4.Эхээс дан эгшигт гийгүүлэгчээс бүтсэн 5 үг олж бичээрэй. ......................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. 5. Ертөнцийн гурвыг дууриан зохиож бичээрэй. Тэнгэр баганагүй нэг дутуу ............................................................................................................... Уул бүслүүргүй нэг дутуу ............................................................................................................... Далай бүлүүргүй нэг дутуу ............................................................................................................... 6. Хэлц үгийн утгыг тайлбарлаарай. Íүд ирмэх зуур............................................................................................................................................... Дотор онгойх...................................................................................................................................................... 7.Дараах үгсэд тохирох нөхцөлийг залгаад, холбоо үг бүтээгээрэй. \\-ийг, ыг, аар, оор\\ Чихэр+ ийн =чихрийн Чихрийн цаас, чихрийн амт, чихрийн уут Худаг................................................................................................................................................................... Аврал.................................................................................................................................................................. Анги.................................................................................................................................................................... Сурах................................................................................................................................................................ Хоргол................................................................................................................................................................ 8.Дараах үгсэд – я, е, ё залгаарай. Хураа.................................................................. Хүндэл............................................................................... Усал................................................................... Инээ................................................................................... 9. Зөв харгалзуулаарай. 7+7=Э самар, намар, санал 9+7=Э тасар, дусал, цацал 9+9=Э үдэш, нухаш, дээжис 7+х=Э явах, харих, өгөх 9+х=Э очих, унших, бодох 7+9=Э-гүй арц, ард, хөлд СХ+ТЧ=Э-гүй уст, эрхт, нисч 10. Харгалзуулаарай. Э+УЭ=ба Э гээнэ аяга+ыг=аягыг Г+УЭ=ба Э гээнэ улирал+ын=улирлын Г+Г=ба Э гээнэ арав+н=арван “Миний дуртай ном”сэдвээр 40-50 үгтэй эх зохион бичнэ үү?  Íомонд юуны тухай өгүүлдэг вэ?  Хэний зохиол вэ? 124

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ  Зохиолын гол дүр  Яагаад чиний унших дуртай ном болсон тухай .........................................................................................................гэх мэт төлөвлөгөөний дагуу бичээрэй. “Миний дуртай ном” ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ............................................................................ Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Миний гэр бүл” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................. ................ ................................................................................................................... .............................................. ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ........................................................................................................................................ ......................... .......................................................................................................... ....................................................... ............................................................................................................................. .................................... 125

Хувилбар 6 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Хуш Íэгэн цэцэрлэгт хуш мод ургаж байжээ. Он жил өнгөрөх тусам улам томорч, өндөр гоолиг болсоор байж. Саглагар сайхан бие нь бусад модны дээгүүр ганхаж сүүдрээ тэдэн дээр тусгадаг болов. Гэвч хуш өөдөө тэмүүлэх тусмаа гайхуулж сайрхах нь ихсэв. Хуш бусад бүх модыг өөлөн шоолж, ээлжлэн тайруулж дуусчээ. Хушийг цэцэрлэгийн бүрэн эрхт эзэн болоход цэцэрлэгийн оронд дан хувхайрсан хожуул үлджээ. Тэгтэл нэг өдөр ер бусын хүчит салхи шуурав. Сагсуу хуш байдгаараа салхи сөрөн, хүчирхэг үндсээрээ газраас зууран тогтож ядлаа. Салхины замд тээглэх өөр мод байхгүй болохоор салхи ум хумгүй уулгалан дайрчээ. Адаг сүүлдээ тэсэхээ болиод, булга үсэрч газарт тэрийн ойчжээ. 1.Нэгэн цэцэрлэгт юу ургаж байсан бэ? A. цэцэг B. мод C. хуш мод D. нахиа 2. Хуш мод яагаад бусдад сайрхах болсон бэ? A. өөдөө тэмүүлэх гэж B. өндөр гоолиг, саглагар сайхан ургасан учраас C. хувхайрсан хожуул үлдсэн учраас D. бусад бүх модыг өөлөн шоолох гэж 3. Эхийн үйл явдлыг зөв дараалалд оруулаарай. 1) Адаг сүүлдээ тэсэхээ болиод, булга үсэрч газарт тэрийн ойчжээ. 2) Он жил өнгөрөх тусам улам томорч, өндөр гоолиг болсоор байж. 3) Сагсуу хуш байдгаараа салхи сөрөн, хүчирхэг үндсээрээ газраас зууран тогтож ядлаа. 4) Хуш бусад бүх модыг өөлөн шоолж, ээлжлэн тайруулж дуусчээ. А. 2, 4, 3, 1 В. 3, 1, 4, 2 С. 3, 1, 2, 4 D. 3, 4, 2, 1 4. Дараах зүйр үгээс эхийн утгад тохирохыг сонгож бичнэ үү? А. Ганц мод гал болдоггүй, ганц хүн айл болдоггүй В. Бушуу туулай борвиндоо баастай С. Өөдөө хаясан чулуу өөрийн толгой дээр D. Дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ 5. Нөхөрлөлийн тухай зүйр цэцэн үгийн эсрэг үгийг нөхөж бичээрэй. A. Эвлэвэл бүтдэг ........…................................... гутдаг Б. Хагацашгүй ....................... нөхөртөө Марташгүй муу үгийг бүү хэл 6. Зөв харгалзуулаарай. 1) Уул, усны нэр а. Доржийн Бат 2) Газар орны нэр б. Хэрлэн гол 3) Албан газрын нэр в. Баруун-Урт 4) Хүний овог нэр г. ÍҮБ 7.Дараах өгүүлбэрүүдэд тохирох цэг тэмдгийг бичээрэй. Та нар дэлхийн түүхээс юу мэдэх вэ ( ) Бид эх дэлхийгээ хайрладаг ( ) 8.Үгсийг зөв дараалалд оруулан өгүүлбэр зохиож бичээрэй. Аальгүй, хүн, унах, үгэнд, Агсам, унах, морь, нүхэнд 9. Зөв харгалзуулан зураарай. 1) хүний зүйл а. дуу, шүлэг 2) ургамлын зүйл б. хуш, нахиа 3) амьтны зүйл в. сэтгүүлч, өвгөн 4) хүний бүтээсэн зүйл г. шоргоолж, үхэр 10.Хамаатуулах утгатай бүтээвэр нөхөж бичээрэй. Бие ( ........ ) засаад, гэр ( ......... ) зас. Бичих чадварыг дүгнэх даалгавар  Дараах оньсогон эхийг энгийн өгүүллэг болгон бичээрэй. Аав анд явсан нь Аав минь “Урд голын дэрс сайхан, хойд уулын бургас сайхан”-аа унаад, “Хөтөл дээр хөөмий мэргэн, хөлөө жийсэн жиймий мэргэн”-ээ үүрээд явж байтал “Газар дор шар тос” бишгүй тааралдаж гэнэ. Гэвч аав түүнийг тоосонгүй. Зөвхөн “Íам нам гүйдэлтэй, навчин шар дээлтэй”-г харж явлаа. Тэгтэл гэнэт “Тал дээр тайванхан, ташуургүй гуйванхан” үзэгдэв гэнэ. Тийнхүү яаран буугаад, “Хөтөл дээр хөөмий 126

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ мэргэн, хөлөө жийсэн жиймий мэргэн”-ээрээ палхийлгэсэн чинь нөгөө амьтан бараа сураггүй алга болов. Аав өдөржин тэнэсний эцэст “Мөсөн дээр мөнгөн аяга” мэлтийж байхад авласан ангүй ирлээ. Аав анд явсан нь ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Модоо хайрлаж хамгаалъя” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиожбичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................. ................ ................................................................................................................... .............................................. ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. . 127

Хувилбар 7 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Сайхан сэтгэл Бүргэдийн ангаахай үүрнээсээ толгойгоо цухуйлган хадан хясааны доогуур эргэлдэн нисэж байгаа олон шувууг ажиглажээ. -Ээж ээ, энэ юун олон шувуу вэ? гэж ангаахай асуув. -Бидний анд нөхөд байна. Бүргэд ганцаараа амьдардаг шувуу. Гэхдээ хааяа тэдэнд найз нөхөд хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол бүргэд юуных нь шувуудын хаан байх билээ. Чиний харж байгаа бүх шувууд бидний анд нөхөд гэж ээж бүргэд ангаахайдаа хэллээ. Ээжийнхээ хэлсэн үгийг ангаахай сайтар бодоод тэднийг анд нөхдөө гэж санах болов. Тэгснээ гэнэт чарлаж: -Хүүе, тэд нар манай хоолыг хулгайлж байна гэв. -Тайвшир даа. Үр минь, тэд биднээс юу ч хулгайлаагүй. Би тэднийг өөрөө дайлсан юм. Бүргэд өөрөө хэчнээн өлсөж байлаа ч дэргэдээ байгаа шувуутай хоолоо хувааж иддэг жамтай. Ийм өндөрт байгаа шувууд хоол олж идэхэд хэцүү тул бие биеэ дэмжиж тусалдаг юм гэжээ. Үнэнч сайн нөхөдтэй байя гэж бодсон хэн ч бусдын гачигдлыг анхаарч байх хэрэгтэй юм. 1. Бүргэд ангаахайтайгаа хаана амьдардаг вэ? \\1 оноо\\ А. Хадан хясааны дээр Б. Өндөр ууланд В. Тэнгэрт Г. Íүхэнд 2. Бүргэд яагаад шувуудын хаан бэ? \\1 оноо\\ А. Өвдсөн Б. Хоолоо бусад шувуунд алдсан В. Íайз нөхөд ихтэй Г. Том биетэй учраас 3. Ээжийнхээ хэлсэн үгийг сонссон ангаахай юуг ухаарсан бэ? \\1 оноо\\ А. олон шувуудыг анд нөхдөө гэж ухаарсан В. Шувуудыг дайснаа гэж ухаарсан 4. Үнэнч сайн нөхөдтэй байхын тулд ямар байх хэрэгтэй вэ? Өөрийн бодлыг бичээрэй. \\2 оноо\\ ....................................................................................................................................... .......... ......................................................................................................................... ........................ ............................................................................................................................. .................... ....................................................................................... .......................................................... ............................................................................... 5. Хэрэв чи ээж бүргэд байсан бол бусад шувуунд хэрхэн туслах байсан бэ? Төсөөлөн бодоод бичээрэй. \\3 оноо\\ .......................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................... ............................................................................................................................. .................... .......................................................................................... ... ХОЁР. Дараах даалгаврыг гүйцэтгээрэй. 1. Дараах үгийн авиа, үсгийг тодорхойлно уу? \\1 оноо\\ Ангийнхаа-.............................................................................................................. 2. Дараах өгүүлбэр дэх алдаатай үгийг засаж бичээрэй.\\1,5 оноо\\ Ээжийн дээлийг оёоёо. Ангидаа орьё. Шинэ хувцсаа өмсөе. ............................................................................................................................. .......................... ............................................................................................................................. 3. Тийн ялгалын нөхцөлөөр хувилган бичээрэй. \\4 оноо\\ Íэрлэх - сонгууль ....................................................................... 128

......................................................... ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ ........................................................................ ......................................................... ......................................................................... .......................................................... ........................................................................ 4. Үгсийг асуух үгтэй нь зөв харгалзуулан холбоорой. \\2,5 оноо\\ 1.Солонго а. яах? 2.алим б. ямар? 3.өндөр в. хэн? 4.мянга г. юу? 5.алхах д. хэд? 5. Найздаа зориулж өөрийн төрсөн өдрийн урилгыг 20-25 үгэнд багтаан бичнэ үү? \\5 оноо\\ ........................................................................................................................ ................................... ............................................................................................................................. .............................. ........................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. .............................. ......................................................................................................................................... .................. ................................................................................................................. .......................................... ............................................................................................................................. .............................. ........................................................................................................................................................... Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Тусч зан” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................. ................ ................................................................................................................... .............................................. ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ........................................................................................................................................ ......................... .......................................................................................................... ....................................................... ............................................................................................................................. .................................... 129

Хувилбар 8 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Баавгайг шийтгэсэн нь Эрт урьд цагт хөвчийн эзэн баавгай ойн амьтдын амар тайван амьдралд тун ч их саад болдог байжээ. Тэр аймшигтай чанга хурхирч, мод бутыг хуга гишгэж, шувууны үүрийг сүйтгэдэг байлаа. Амьтад тайгын эзний болхи бүдүүлэг байдлыг өөрт нь ойлгуулахыг хичнээн оролдсон ч тэдний үгийг сонсохыг ч хүсдэггүй байлаа. Аргаа барсан амьтад түүнийг ойн шүүхэд өгчээ.Амьтад шүүгчид баавгайн талаар зэрэг зэрэг гомдол мэдүүлж гэнэ. Олны өмнө ийм эвгүй байдалд орж үзээгүй тэр гэмээ ухаарч ичсэндээ нүүрээ хийх газаргүй болов. Ойн шүүхээс байвгайд өвөлжингөө үүрнээсээ гаралгүй унтаж байх шийтгэл оногдуулж гэнэ. Тэр цагаас хойш майга хөлтэй байвгай өөрийн бүдүүлэг зангийн уршгаар хүртсэн шийтгэлээ эдэлж өвөл ичдэг босон гэнэ. 1. Эх хэдэн цогцолбороос бүтсэн бэ?. /1 оноо/ А. 1 цогцолбор В. 2 цогцолбор С. 3 цогцолбор 2. Эхийн эхлэл хэсэгт юуг танилцуулав? / 1 оноо/ А. Баавгай ойн амьтдад саад болдог байсан тухай В. Ойн амьтад баавгайд саад болдог байсан тухай С. Шувууд баавгайд саад болдог тухай 3. Баавгай яагаад ичдэг болсон бэ? А. Тэр чанга хурхирдаг байдлаасаа ичээд В. Ойн амьтдын шийтгэлээс болоод С. Шувууны үүрийг сүйтгэсэн учраас ичээд 4. – я, - е, ё –г зөв залган бичээрэй. /2 оноо/ Болхи бүдүүлэг зангаа орхи..... Гэмтнийг гэсгээн шийтгэ.......... Бусдыг хүндэлж харьц ....... бусдаас сургамж ав ........ 5. Асуултын оронд тохирох үгийг нөжөж ертөнцийн гурвыг гүйцээн бич. /2 оноо/ Юун? дээр юу? яахад бэрх? …………………………………………………. Юун? дээр юу? яахад бэрх? ………………………………………………… Юун? дээр юу? яахад бэрх? ..................................................................... 6. Өөрийгөө дэлгэрэнгүй танилцуулан 30 – 40 үгэнд багтаан бичээрэй. /5 оноо/ .......................................................................................................................... ............................. ............................................................................................................................. .......................... ............................................................................ ........................................................................... ............................................................................................................................. .......................... ....................................................................................................................................................... ............................................................................................... ........................................................ ............................................................................................................................. .......................... ...................................................................................................................................................... Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Миний хайртай амьтан” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... 130

4-... ангийн сурагч ............................................... 20. . . - .....- ..... ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ “ЭЕРЭГ СӨРӨГ ТОО” нэгж хичээлийн ҮНЭЛГЭЭ Хувилбар С 1. Эерэг тоо 0-ээс их байдаг. А. тийм Б. үгүй 2. Сөрөг тоог _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ тэмдэгтэй бичдэг. / хасах, нэмэх, тэмдэггүй/ 3. Хүйтэн агаарын хэмийг ямар тоогоор тэмдэглэдэг вэ? _________________________________________ 4. Эерэг тоо тоон шулууны 0-ээс . . . . . . . . . . . . . гар тийш байрладаг. 5. Дараах тоонуудыг бүлэглэж бичээрэй. 3, 0, -5, 10, -1, -6, 4, 8, -3, -10 Эерэг тоо Сөрөг тоо Аль нь ч биш 6. Тоон шулуун дээр орхигдсон тоонуудыг бичээрэй. -7 -3 -2 013 6 9 7. Термометрийн заалтыг зурж үзүүлээрэй. Шөнө 3 хэм хүйтэн байсан бол өдөр 10 хэм дулаан болов. 8. Агаарын хэм өглөө 5 хэм хүйтэн байсан бол өдөр 8 хэмээр дулаарав. Хэдэн хэм 1  -1 15  -100 болсон бэ? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _________________________ 9. Дараах тоонуудыг жишээрэй. 2  0 3  -5 10. -4-өөс их, 2-оос бага тоонуудыг бичээрэй. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Үнэлгээ: Оноо/бодлого 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Íийт оноо Авах 1 1 1 1 1,5 2 2 2 2 2,5 16 Авсан Үнэлгээ . . . . . . . %, . . . . . . түвшин 131

4-... ангийн сурагч ............................................... 20. . . - .....- ..... ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ “ЭЕРЭГ СӨРӨГ ТОО” нэгж хичээлийн ҮНЭЛГЭЭ Хувилбар В 1. Сөрөг тоо 0-ээс бага байдаг. А. тийм Б. үгүй 2. Эерэг тоог _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ тэмдэгтэй бичдэг. / хасах, нэмэх, тэмдэггүй/ 3. Дулаан агаарын хэмийг ямар тоогоор тэмдэглэдэг вэ? _________________________________________ 4. Эерэг тоо тоон шулууны 0-ээс . . . . . . . . . . . . . гар тийш байрладаг. 5. Дараах тоонуудыг бүлэглэж бичээрэй. 7, 2, -41, 57, -14, -36, 54, 0, -31, -100 Эерэг тоо Сөрөг тоо Аль нь ч биш 6. Тоон шулуун дээр орхигдсон тоонуудыг бичээрэй. -60 -30 -20 0 10 30 60 100 7. Термометрийн заалтыг зурж үзүүлээрэй. Шөнө 3 хэм хүйтэн байсан бол өдөр 10 хэмээр дулаарав. 8. Тоог үгээр бичээрэй. 8, -6, 0, 4, -2, -20 ________________________ _________________________ 9. Тоо шулууны -2 дээр байсан дэвхрэг баруун тийш 5 нэгж үсрэв. Хэд дээр ирсэн бэ? 10. -3 ба 5-ын хооронд хэдэн тоо байгаа вэ? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Үнэлгээ: Оноо/бодлого 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Íийт оноо Авах 1111223322 18 Авсан Үнэлгээ . . . . . . . %, . . . . . . түвшин 132

4-... ангийн сурагч ............................................... 20. . . - .....- ..... ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ “ЭЕРЭГ СӨРӨГ ТОО” нэгж хичээлийн ҮНЭЛГЭЭ Хувилбар А 1. Далайн түвшинг ... тоогоор тэмдэглэнэ. 2. Дараах тоонуудыг бүлэглэж бичээрэй. 71, 32, -41, 507, -24, -45, 25, 0, -61, -204 Эерэг тоо Сөрөг тоо Аль нь ч биш 3. Өгөгдсөн тоонуудыг тоон шулуун дээр бичээд, харгалзах үсгээр тэмдэглээрэй. А=-2, Б=5, В=4, Г=-6, Д=0, Е=-4, Ж=-1 0 4. Өглөө 3 хэм хүйтэн байсан агаарын хэм гэнэт дулаарч 15 хэм болов. Хэдэн хэмээр дулаарсан бэ? Термометр дээр зурж үзүүлээрэй. 5. Тоон шулуун дээрх 4, -2 гэсэн тоонууд хэдэн нэгж зайтай вэ? ________________________ _________________________ 6. Дараах тоонуудыг багаас нь эхлэн эрэмбэлэн бичээрэй. 5, 0, -5, -2, 1, -10, 100, -100, -54, 38 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7. Тоон шулууны -4 ба 5 дээр байгаа 2 ялааны аль нь 0-д ойр байгаа вэ? 8. Уулчин далайн түвшнээс дээш 1500 м-ийн өндөрт гарав. Тэдний майхан далайн түвшнээс 100-ийн доор байгаа бол уулчид майхнаасаа хэдэн м-ийн өндөрт байгаа вэ? _ __________________ 9. Цох хорхой тоон шулууны -4 дээр байв. Тэр баруун тийш 5 нэгж, зүүн тийш 3 нэгж үсрэх үйлдлийг 3 удаа давтан хийсэн бол одоо хаана байгаа вэ? 10. Тоон шулуун дээр зогсож байгаа цох сөрөг чиглэлд 5 нэгж үсэрвэл -3 дээр очих байв. Цохоос зүүн гар тийш хэдэн нэгж үсэрвэл 0 дээр очих вэ? Үнэлгээ: Оноо/бодлого 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Íийт оноо Авах 1222222223 20 Авсан Үнэлгээ . . . . . . . %, . . . . . . түвшин 133

Хувилбар 9 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Ээжийн өвөр Хотын хамгийн аятайхан цэвэрхэн гэгддэг цэцэрлэгт нялх хүүхдээ авч ирсэн залуу бүсгүй, захирал нь бололтой нэгэн хүнд хандан: - Би хүүхдээ танайд өгмөөр байна, миний сонссоноор танай цэцэрлэг хамгийн харамжтай,сайн асаргаатай,бас хүүхэд юм зааж сургадаг гэсэн. Захирал инээмсэглээд, та зөв сонссон байна. Манай бүх юм танд таалагдана гэдэгт найдаж байна гэж хэллээ. Залуу эмэгтэй хүүхдээ түүнд танилцуулаад: - Тийм л бол сайн байна. Хүүхэд бүр багаасаа юмыг таньж мэдэж байх ёстой гэв. Захирал хүүхдийг нэг харснаа: - Охин хүүхэд юм шиг байна, тийм үү? Аа нас нь нэг хагас юм уу хоёр. Эмэгтэй: - Тийм тийм, яг зөв хэллээ. Одоо ч юм сурах үе дээрээ байгаа, би их завгүй байдаг болохоор дандаа хэлж өгөөд байж чадахгүй юм. Захирал ширээнийхээ нүднээс нэг бичиг гаргаад: - Бид гэрээгээ улирлаар хийдэг, энэ нь дээр байдаг юм. Та төлбөрөө нэг дор бөөнөөр нь хийгээд гэрээн дэх болзлыг зөшөөрөх ёстой гэв. Залуу бүсгүй гэрээг гүйлгэж хараад: - Мөнгө чухал бишээ, би дор нь шилжүүлчихнэ. Харин хамгийн доор бичигдсэн зүйлийг ойлгосонгүй гэлээ. Захирал суудлаасаа босч: - Аан тийм, энэ их чухал гээд. Таны өмсдөг хувцаснаас нэг л байхад болно. Цамц юм уу даашинз. - Цамц уу? гэж эмэгтэй гайхаад, энэ ямар хэрэгтэй юм бэ? гэж асуулаа. Захирал: - Тиймээ энэ их хэрэгтэй. Хүүхдүүдийг унтахад үүгээр хучдаг юм л даа. Яг л ээжийнхээ өвөрт байгаа юм шиг байг гэж хэллээ. 1. Цэцэрлэг ээжийнх нь цамцыг авч юунд хэрэглэдэг вэ? \\ 1 оноо\\ А. Хүүхдүүдэд өмсүүлдэг Б. Хүүхдүүдийг унатахад хучдаг В. Далд хийж хадгалдаг Г. Хүүхдүүдийг унтахад нь дэвсдэг 2. Цэцэрлэгийн захирал гэрээгээ хэдий хугацаагаар хийдэг вэ? \\1 оноо\\ А. Бүтэн жилээр хийдэг Б. Сараар хийдэг В. Улирлаар хийдэг Г. Хоёр жилээр хийдэг 3. Аль нь эхийн үйл явдлын зөв дараалал вэ? \\1 оноо\\ А. Хүүхэд цэцэрлэгт ирсэн, хүүхдээ танилцуулсан, гэрээ хийсэн, эмэгтэй гайхсан Б. Хүүхдээ танилцуулсан, хүүхэд цэцэрлэгт ирсэн, гэрээ хийсэн, эмэгтэй сайхан В. Эмэгтэй гайхсан, хүүхдээ танилцуулсан, хүүхэд цэцэглэгт ирсэн. Г. гэрээ хийсэн, эмэгтэй гайхсан, хүүхдээ танилцуулсан, хүүхэд цэцэрлэгт ирсэн. 4. Бүсгүй хүүхдээ яагаад энэ цэцэрлэгт өгөхөөр болсон бэ? \\2 оноо\\ .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 5. Хүүхдийг ээжийнх нь цамцаар хучиж унтуулах нь зөв үү? Чи санал нийлж байна уу? Өөрийнхөө бодлыг бичээрэй. \\3оноо\\ .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... ХОЁР. Дараах даалгаврыг гүйцэтгээрэй. 1. Эерэг утгатай өгүүлбэрийг зөв харгалзуулан холбоорой. \\1,5оноо\\ 1. Сайныг дагавал сарны гэрэл а. Зовлонгийн түргэн нь дээр 2. Жаргалын удаан нь дээр б. Явган хүн сууж хармаар 134

3. Морьтой хүн бууж хармаар ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ в. Мууг дагавал могойн хорлол 2. Дараах өгүүлбэрийг асуух өгүүлбэр болгон хувиргаарай.\\ 1 оноо\\ Чинийх модон дээр үлдчихлээ: .................................................................................... 3. Дараах үгийн авиа, үсгийг тодорхойлно уу? \\ 1 оноо \\ “эцгийнхээ” 4. Дараах өгүүлбэр дэх алдаатай үгийг засаж бичээрэй. \\1,5 оноо\\ Íом их уншия. Уншисан номоо ярилцья. Эрдэмд суралцая. ............................................................................................................................................................... 5. Өгүүлбэрийг дэлгэрүүлж бичээрэй. \\ 2 оноо\\ Гэрт исгэрдэггүй. .................................................................................................................................................................. 6. Үгсийг асуух үгтэй нь зөв харгалзуулан холбоорой. \\ 2,5 оноо\\ 1. Íомин а. Яах? 2. Гацуур б. Ямар? 3. Íарийхан в. Хэн? 4. Дөрвөн зуу г. юу? 5. Унтах д. Хэн? Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Миний ээж” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................. ................ ................................................................................................................... .............................................. ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ........................................................................................................................................ ......................... . 135

Хувилбар 10 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Цоорхой хувин Эрт урьд цагт Энэтхэгийн нэгэн ус түгээгч хоёр хувинтай дамнуургаар ус зөөдөг байжээ. Харин хоёр хувингийн нэг нь цоорхой бөгөөд усных нь тал асгарчихаад хүрдэг байв. Энэ байдлаасаа цоорхой хувин ихэд ичиж, харин бүтэн хувин нь өөрөөрөө бахархдаг байв. Иймэрхүү байдлаараа бүтэн хоёр жил үргэлжилж, эцэст нь цоорхой хувин тэсч чадалгүй : - Эзэнтэн минь би өөрөөсөө ихэд ичиж байна. Мөн танаасаа уучлалт гуйхыг хүсч байна гэжээ. - Яагаад? гэж усчин асуухад: - Яагаад? гэвэл би авч ирэх ёстой усныхаа дөнгөж талыг нь авчирдаг. Тэгээд та миний ийм байдлаас болж авах ёстой мөнгөө бүгдийг нь авч чаддаггүй шүү дээ гэхэд усчин хариуд нь: - Чи буцах замдаа замын хажуу талын цэцгүүдийг хараарай гэв. Цоорхой хувин буцахдаа замаа хартал үнэхээр сайхан цэцгүүд ургасан байлаа. Гэсэн хэдий ч хүрэх газраа ирэхэд бас л тал устай байсан тул усчнаас уучлал гуйв. Тэгэхэд усчин цоорхой хувингаасаа: “ Замын хажууд зөвхөн чиний талд л цэцгүүд ургасан, харин нөгөө хувингийн талд цэцэг ургаагүй байгааг ажиглав уу” гэж асуугаад: - Үүний учир нь чамайг цоорхой болохоор замын хажуугаар цэцгийн үр суулгасан юм. Ус аваад буцах замдаа чи тэднийг усалж сайхан цэцгүүд ургуулсан. Хоёр жилийн турш би энэхүү цэцгүүдийг түүж эзнийхээ гэрт тавьдаг байсан. Хэрвээ энэ сайхан цэцгүүдийг түүж эзнийхээ гэрт тавьдаг байсан. Хэрвээ энэ сайхан цэцгүүд байгаагүй бол түүний гэрт аз жаргал авч ирэхгүй байсан шүү дээ хэмээн өгүүлжээ. 1. Цоорхой хувинтай талд сайхан цэцгүүд ургасан нь юутай холбоотой вэ? \\1оноо\\ А. Усчин цэцгийн үр суулгасан Б. Ус үргэлж гоождог байсан В. Салхин дээд тал байсан Г. Замын хоёр талд адилхан ургасан 2. Эхийн гол санаанд тохирох зүйр үгийг сонгоорой.\\1 оноо\\ А. Хүнд тус хийвэл өөрт тус ирнэ. Б. Эхийн санаа үрд, үрийн санаа хаданд В. Сайн санааны үзүүрт шар тос 3. Цоорхой хувин юунаас болж ичдэг байсан бэ? \\1 оноо\\ А. усаа асгачихдаг байсан учраас В. Эзнээ гомдоодгоосоо ичдэг байсан С. Аль нь ч биш 4. Цэцэг аль гэрт аз жаргал авчирдгийн учир юунд байна гэж та нар бодож байна вэ? \\2оноо\\ ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................. 5. Хэрэв усчин цоорхой хувинтай усыг хоёр талдаа ээлжлэн авч явдаг байсан бол ямар байдалтай байх байсан бол? \\2 оноо\\ ............................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Ажлын амт” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... 136

Хувилбар 11 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Хатуу зөөлнийг шалгасан нь Баадай нэг хийдийн цорж ламынд гэр зуурын ажил хийж өгөхөөр очсонд тэр лам Баадайгаар нэхий элдүүлээд хөлсөнд нь боов өгнө гэж амлажээ.Баадай тэр нэхийгий нь хэдэн хоног чармайн сууж элдээд ламд тушаасанд лам Баадайн элдсэн нэхийг гадаа гарган дэлгээд дээрээс нь гадас шаан үзэж гэнэ.Тэгэхээр нь Баадай “Энэ чинь яаж байгаа хэрэг вэ” гэсэнд тэр лам манай энд нэхийний элдүүрийг ингэж шалгадаг юм гэж гэнэ.Гэвч Баадайн элдсэн нэхийний элдүүр ханасан тул гадсанд цоорсонгүй учир лам нэхийгээ аваад Баадайд боовоо өгөх болж авдраа уудлан уудалсаар ганц ширхэг боов гаргаж ирээд : -““Энэ чинь яаж байгаа хэрэг вэ” гээд шүдлэн нохой даахын аргагүй хатуу боов нэгийг өгч гэнэ.Тэгэхээр нь Баадай өнөөх боовоор нь ламын толгой дундуур байлгаад автал боов нь хуга үсэрч гэнээ.Тэр лам”Яаж байгаа чинь энэ вэ? ёо ёо “ гэсэнд Баадай:- “Манай тэнд боовны зөөлөн хатууг ингэж шалгадаг юм.Харин миний нэхий тийм зөөлөн байсан бол чиний боов ийм хатуу юм байна”гэж хэлжээ. 1. Лам Баадайд юу өгөхөөр амалсан бэ? А. Чихэр В. Боов С. Íэхий 2. Баадай ламынд яах гэж очсон бэ? А. Ажил хийхээр В.Íом уншуулахаар С. Юм асуухаар 3). Нэхийний элдүүрийг яаж шалгадаг вэ? А. Эд хийж В. Хүнд зүйлээр цохиж С.Гадас шааж 4).Эхэд тохирох утгатай хэсгийг сонгоорой. А. Хүний эрээн дотроо могой эрээн гаднаа В. Ажил хийвэл дуустал, давс хийвэл уустал С. Өөдөө хаясан чулуу өөрийн толгой дээр 5).Эхээс ялгах эгшигтэй үг хоёрыг олж бичнэ үү? ........................................................................ 6).Эхэд байгаа хүний хэлсэн үгсээс нэг өгүүлбэр бичнэ үү? ........................................................................................................................................ 7).Тийн ялгалын нөхцөлтэй үгсийг зөв харгалзуулаарай. Харъяалахын багштай Өгөх орших Болдод Үйлдэх дэвтрээр Хамтрах баатрын Чиглэх айл руу 8). Дараах үгсэд Я,Е,Ё зөв залган бичээрэй. Бод....... суу........ суралц...........нөх 9). Онцолсон үгсийг зөв бичих дүрмээр тайлбарлаарай. ........................................................................................... 10). “Ахмад хүнийг хүндлэх ёс” сэдэвтэй найзуудадаа уриалсан агуулгатай эх зохион бичээрэй. 30-35 үгэнд багтаан бичнэ үү. ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Ажил хийвэл ам тосдоно” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. 137

Хувилбар 12 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Хүн тариа тарих болсон нь Эрт цагт хүн тариа тарьдаггүй тул зөвхөн махан хоол иддэг байжээ. Усны шувууд намар болоход үр өндгөө усан дотор үлдээж, дулаан орондоо өвөлжөөд хавар болохоор тэднийгээ үзэхээр баяр хөөртэй буцаж ирдэг гэнэ. Шувууд ингэж өндгөө орхихдоо гунигтай болдог тул намрын шувуу билэггүй, хаврын шувууд билэгтэй гэж ярьдаг байв. Дулаан орноос ирж байгаа усны шувууг харсан бүсгүй өөдөөс нь сүүн цацал өргөсөнд шувууд баярлалдан гунганалдаж байгаад явав. Íамар болж шувууд буцаж байхад мөн л таарч баярлалдан түүний толгой дээгүүр ниссэн боловч бүсгүй намрын шувууд билэггүй гэж бодоод цацал өргөсөнгүй. Шувууд эргэлдэж байснаа нэг ууттай юм цацчихаад нисэн оджээ. Íамрын налгар сайхан өдөр нөгөө шувуудын цацсан юм нь халиурсан тариа болон ургасан байхтай таарчээ. Бүсгүй баярлан хөөрч, хураан аваад гурил будаа гарган авчээ. Үүнээс хойш хүн тариа тарьдаг болсон бөгөөд тарианы үрийг анх усны шувууд л хүнд өгсөн юм гэдэг. 1.Эхэд юуны тухай өгүүлсэн байна вэ? А. Усны шувуудын тухай Б. Хавар, намрын улирлын тухай В. Тариа тарих болсон тухай Г. Сүүн цацал өргөдөг болсон тухай 2.Усны шувууд яах гэж буцаж ирдэг вэ? А. Хавар болоход хоол тэжээл олж идэхээр ирдэг Б. Тарианы үр цацах гэж ирдэг В. Үр өндгөө үлдээсэн тул тэднийгээ үзэхээр ирдэг Г. Цацал өргөхийг үзэх гэж ирдэг 3.Яагаад намрын шувууг билэггүй гэдэг вэ? А. Дулаан оронд өвөлжихөөр явдаг учраас Б. Үр өндөгөө орхихдоо гунигтай болдог тул В. Бүсгүй сүү өргөдөггүй болохоор Г. Íамар болж хүйтэрдэг тул 4. Шувуудын цацсан уутай юм юу байсан вэ? А. Өндөг Б. Үр тариа В.Өд Г.хоол хүнс 5. Холбоо үгийг гүйцээн бичээрэй ...............................чийдэн .............................цүнх 6. Ойролцоо утгатай үгийг олж бичээрэй халуун............................. дээр............................... 7.Зөв харгалзуулан холбоорой. 1.босох а. төлөөлж нэрлэсэн 2.тэд б.тоог нэрлэсэн 3.хатуу в.юмыг нэрлэсэн 4.ширээ г. хөдөлгөөнийг нэрлэсэн 5.гурав д. шинжийг нэрлэсэн 8. Зөв бичигдсэн үг аль вэ? А. Íутагийн Б. нутгийн В. нутагын Г. бүгд буруу 9. Үйлт нэрийн “х”-ийн ялгах эгшигтэй үгийг олоорой А. холбоо Б. хэлэхээс В. энхрий Г. Хөөрхөн “Шувуудаа хайрлая” ” 30 – 35 үгэнд багтааж уриалга бичээрэй. ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Алтан намар” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиожбичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... 138

Хувилбар 13 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Унших эрдэм Íом уншихдаа багаас нь эхлэх хэрэгтэй. Эхлээд өөрсдөдөө зориулсан номыг сонгон уншаарай. Унших эрдэм гэдэг нь олон ном уншиж дуусгана гэсэн үг биш. Харин утга агуулгыг ойлгож, хурдан унших, гол ба гол бус зүйлийг ялгах, үйл явдлын дэс дараалал, чухал баримт эшлэлийг тогтоох, номоос суралцсан зүйлээ илэрхийлэх зэрэг их эрдэм ухаан юм. Хурдан уншвал түргэн сэтгэнэ. Хурдан уншиж сурахын тулд мөр мөрөөр нь хараандаа багтааж, тогтоох чадвараа хөгжүүлнэ. Íом унших бүрдээ уншлагын хурд, ойлголтоо тэмдэглэн, өөртөө үнэлгээ өгөх дасгал хийх хэрэгтэй. Ийм дасгалыг тэвчээр гарган тогтмол хийвэл анх уншсанаасаа 5-20 дахин хурдан уншиж, их зүйлийг хоромхон зуур тогтоож, эргүүлэн санаж чаддаг болно. Хурдан уншиж сурахаас гадна ухаарч, бодож, эргэцүүлэх нь чухал. Дараа нь дахин нягтлан уншиж, товч тэмдэглэл хөтөлдөг байх хэрэгтэй. Уншиж ойлгосноо болон тэмдэглэж бичсэн зүйлийнхээ талаар бусадтай санал бодлоо солилцож сураарай. Ямар ч номыг уншиж эхэлсэн бол заавал дуусгаж байж дараагийн номоо эхлээрэй. Íомыг хэдий чинээ их уншвал төдий чинээ их мэдлэгтэй хүн болно. 1. Ном уншихдаа .................... нь эхлэх хэрэгтэй. а. Ихээс b. Багаас с. Гарчгаас d. төгсгөлөөс 2. Ямарч номыг уншиж эхэлсэн бол яаж байж дараагийн номоо унших вэ? а. Дуусгаж b. Ойлгож байж с. Хурдан уншиж байж d. Зөв уншиж байж 3. Унших дасгал их хийвэл анх уншсанаасаа хэд дахин хурдан уншдаг болох вэ? а. 10 - 20 b. 15 - 20 с. 5 - 20 г. 10 - 15 4. Унших эрдэм гэдэг нь .......................... юм. а. Ойлгож, хурдан, зөв, b. Ойлгож, удаан, зөв с. Хурдан, ойлгож, буруу 5. Салаа утгатай үгийг олж бичээрэй. ...............................нүд ..............................нүд ...............................нүд 6. Дараах буруу бичсэн үгсийг зөв болгон бичээрэй. Сурхаар ................................... Газараас .................................... Бичэе .................................... 7. Юу? Гэсэн асуултад хариулагдах үг 3-ыг сонгон бичээрэй. Дээр, ширээ, аадар, Цоохондой, уух, босох, Туулай 8. 4 мөртэй шүлэг зохион бичээрэй. Туулай ...................................................................................................................... ..................................................................................................................... .................................................................................................................... .................................................................................................................... 9. Ийн, ыг зөв залган бичээрэй. Мал + ...... =.......................... Эмээл +.......=....................... 10. Зүйр үгийг гүйцээн бичээрэй. Хүлэг болох ..................... Хүн болох................................. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Ном унших сайхан” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... 139

Хувилбар 14 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ ИНЭЭМСЭГЛЭЛ Бяцхан охин гунагтайхан алхаж байгаа нэгэн хүн рүү харан инээмсэглэжээ. Охины дотно сайхан инээмсэглэл түүний сэтгэлийг сэргээв. Сэтгэл нь сэргэж сайхан болсон нөгөө хүн маань саяхан өөрт нь тусалсан нэг найздаа баярласан талархсанаа илэрхийлээгүйгээ санав. Ингээд бяцхан зурвас бичин түүнд хүргүүлжээ. Зурвас авсан найз нь маш их баярлаж гэнэ. Тэрээр өдрийн хоолны дараа зоогийн газрын зөөгчид ахиухан шиг цайны мөнгө орхижээ. Зөөгч хүү хэзээ ч ийм их хэмжээний мөнгө авч байгаагүй болохоор баярлан гэртээ харих замдаа өдөр бүр малгайгаа тосон суудаг хөгшин гуйлгачны малгайд мөнгө хийхэд бүхэл бүтэн хоёр өдрийн турш хэлэн дээрээ юу ч тавиагүй байсан хөгшин тун ч их баярлажээ. Гэдэс нь цадаж, сэтгэл нь ханасан өвгөн байшингийн хонгилд байдаг өөрийн муу оромжиндоо иржээ. Тэрээр сэтгэл нь баяр хөөрөөр дүүрэн аз жаргалтай байсан учир гадаа даарч чичирч байсан гөлгийг оромжиндоо оруулжээ. Бяцхан гөлөг дулаан оромжинд паацганан гүйж, эрхэлж тоглож байв. Шөнө дундын үед гэнэт хонгил утаа униараар дүүрч түймэр гэрчээ. Утааны үнэр авсан гөлөг чанга хуцан өвгөнийг сэрээжээ. Өвгөн сэрээд айлуудын хаалгыг нүдэн хүмүүсийг сэрээж байшин болон хүмүүсийг галын аюулаас аварчээ. Энэ бүхэн ганцхан инээмсэглэлийн ач тус байсан юм. Үгийн тайлбар: Оромж – Байдаг газар, гэр Униар – утаа, харанхуйлах 1. Гуйлгачин өвгөн энэ өдөр сэтгэл хангалуун болсны учир юу вэ? А. Ажил хийж мөнгө олсон Б. Зөөгч хүү гуйлгачин өвгөнд мөнгө өгч гэдэс цадсан В. Зоогийн газрын зөөгч залуу түүнд хоол өгсөн Г. Өвгөн малгайгаа зарж, хоол авч идэх мөнгөтэй болсон 2. Энэ эх дээр ямар амьтан гарсан бэ? А. Туулай Б.Гөлөг В.Шувуу Г. Муур 3. Ямар хүн малгайгай тосон суудаг байсан бэ? А.Охин гуйлгачин Б.Залуухан гуйлгачин В. эмгэн гуйлгачин Г. Хөгшин гуйлгачин 4. Хэн гунигтайхан алхаж явсан бэ? А. Аав Б. Ээж В. Íэгэн хүн Г. Дүү 5. Ертөнцийн гурван “цагаан” зохиож бичээрэй ............................................................................................ ............................................................................................. ............................................................................................. 6. Эсрэг утгатай үгийг бичээд сонгосон үгээ өгүүлбэрт оруулан бичээрэй Баян = ............................................................................................................. Хөгшин = ......................................................................................................... тэвчээргүй = ....................................................................................................... 7. Зүйр цэцэн үгийн утгыг тайлбарлан бичээрэй. Үнэнээр явбал Үхэр тэргээр туулай гүйцнэ. ............................................................................................................................. .......................... 8. залгаврыг зөв залган бичээрэй. Сургууль+ийн= .......................... Тэнгэр+ээс= .......................... Мөрөөдөл+ийн =........................ 9. Үгийг зөв сонгон бичээрэй. \\ Араг, Арга \\ ........................ ухаанаар ажил бүтдэг .......................... савраар аргал түүдэг Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Баяр баясгалан” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... 140

Хувилбар 15 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ ЦООРХОИ ХУВИÍ Эрт урьд цагт Энэтхэгийн нэгэн ус түгээгч хоёр хувинтай дамнуургаар ус зөөдөг байжээ. Харин хоёр хувингийн нэг нь цоорхой бөгөөд усных нь тал асгарчихаад хүрдэг байв. Энэ байдлаасаа цоорхой хувин ихэд ичиж, харин бүтэн хувин нь өөрөөрөө бахархдаг байв. Иймэрхүү байдлаараа бүтэн хоёр жил үргэлжилж, эцэст нь цоорхой хувин тэсч чадалгүй: -Эзэнтэн минь би өөрөөсөө ихэд ичиж байна. Мөн танаасаа уучлалт гуйхыг хүсч байна гэжээ. -Яагаад? гэж усчин асуухад: -Яагаад? гэвэл би авч ирэх ёстой усныхаа дөнгөж талыг нь авчирдаг. Тэгээд та миний ийм байдлаас болж авах ёстой мөнгөө бүгдийг нь авч чаддаггүй шүү дээ гэхэд усчин хариуд нь: -Чи буцах замдаа замын хажуу талын цэцгүүдийг хараарай гэв. Цоорхой хувин буцахдаа замаа хартал үнэхээр сайхан цэцгүүд ургасан байлаа. Гэсэн хэдий ч хүрэх газраа ирэхэд бас л тал устай байсан тул усчнаас уучлал гуйв. Тэгэхэд усчин цоорхой хувингаасаа: “Замын хажууд зөвхөн чиний талд л цэцгүүд ургасан, харин нөгөө хувингийн талд цэцэг ургаагүй байгааг ажиглав уу” гэж асуугаад: -Үүний учир нь чамайг цоорхой болохоор замын хажуугаар цэцгийн үр суулгасан юм. Ус аваад буцах замдаа чи тэднийг усалж сайхан цэцгүүд ургуулсан. Хоёр жилийн турш би энэхүү цэцгүүдийг түүж эзнийхээ гэрт тавьдаг байсан. Хэрвээ энэ сайхан цэцгүүд байгаагүй бол түүний гэрт аз жаргал авч ирэхгүй байсан шүү дээ хэмээн өгүүлжээ. Үгийн тайлбар: Хувин – ус авдаг сав Өгүүлжээ – ярьсан , бичсэн 1. Ус түгээгч ямар улсын иргэн байсан бэ? А. Монгол Б. Хятад В. Өвөр монгол Г. Энэтхэг 2. Цоорхой хувинтай талд сайхан цэцгүүд ургасан нь юутай холбоотой вэ? А. Усчин цэцгийн үр суулгасан Б. Ус үргэлж гоождог байсан В.Салхин дээд тал байсан Г. Замын хоёр талд адилхан ургасан 3. Усчин хэдэн хувингаар ус зөөдөг вэ? А. 2 Б. 1 В.Хувингаар биш Г. 3 4. Усаа юугаар зөөдөг байсан бэ? А.Машинаар Б.Хоёр гараараа В.Мориор Г.Дамнуургаар 5. Өөрийн мэдэх цэцэг, мод, ургамлын нэрийг бичээрэй. Цэцэг- ................. .................................. Ургамал- .................. ................................. Мод - ........................ .................................. 6. Дараах үгэнд Я, Ё, Е-г зөв залган бичээрэй Сана +.... =.................... Бод +.......=.................... Мөрөөд +......=................. 7. Холбоо үг болгон бичээрэй. Хар ........, ................дугуй, Хайр................. 8. Найзыгаа төрсөн өдөртөө урьсан урилга бичээрэй \\30-40 үг\\ ...................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ......................... .................................................................................................................................... .................. ................................................................................................................. ..................................... ................................................................ 9. Ойролцоо үгийг бичээд өгүүлбэрт оруулан бичээрэй. Үзэх - ................., .............................................................................................. 10. Гүйцээн бичээрэй. Аавын бийд хүнтэй ................ Агтны бийд газар ................. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Гэмшил” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. 141

Хувилбар 16 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ АЛИМÍЫ МОД Íэгэн хаан өөрийн шадар түшмэдийн хамт морьтой зугаалж байжээ. Тэгээд замдаа алимны мод тарьж буй өвгөнтэй таарчээ. Хаан өвгөнийг ёжилмоор санагдаж: -Өвгөн гуай, та ийм настай хүн байж хэзээ энэ модныхоо жимсийг авна гэж суулгаж байгаа юм бэ? алимны мод ургаж гүйцээд жимсээ өгөх хүртэл нь та хүлээж чадах юм уу? гэж ихэд шоолонгуй асуув. Өвгөн хариуд нь: -Би өвөг эцгийнхээ тарьсан алимны модны жимсийг насаараа идсэн юмаа. Тэд ч гэсэн тарьж байхдаа хүлээж байгаад иднэ гэж тариагүй байлгүй дээ. Одоо миний тарьж байгаа модны ургацыг би биш юм аа гэхэд миний үр ач гуч нар хураах юмаа гэлээ. Энэ үг хаанд их таалагдсан тул өвгөнд хэтэвч дүүрэн алт өгчээ. Өвгөн хариуд нь: -Хаантан та харж байна уу? Бусдын алимны мод олон жилийн дараа ургацаа өгч байхад миний алимны мод дөнгөж тарьж байхад л жимсээ өгч эхэллээ шүү дээ гэв. Хаантанд өвгөний энэ үг бүр их таалагдсан тул дахин нэг хэтэвч алт өгөв. Өвгөн хариуд нь: -Хаантан минь ээ! Бусдын мод жилд нэг удаа ургац өгдөг бол миний мод ургаагүй байж хоёр ургац өглөө шүү дээ гэв. Тэгэхээр хамгийн чухал нь хэзээ ургац авахдаа биш, хийж бүтээн, тарьж ургуулж байсан цагт заавал үр ашгийг нь харах болно гэв. Хаан: Хэрэв бид энд ахиад жаахан азнавал таны мэргэн үгийг магтсаар алтгүй үлдэх бололтой. Өвгөн ах танд сайн сайхныг хүсээд бид замаа хөөе дөө гэж хэлээд давхин оджээ. 1. Өвгөн хэнтэй таарсан бэ? А. Адуучинтай Б. Íоёнтой В. Хаантай Г. хүүтэйгээ 2. Юуны төлөө хаан эхний удаа өвгөнд хэтэвч дүүрэн мөнгө өгсөн бэ? А. Ядуу учраас өрөвдөөд Б. Үнэн үг хэлсэн тул В. Хаанд мөнгө их байсан учраас Г. Хаан өглөгч хүн байсан 3. Өвгөн хэл ярианы хувьд ямар хүн байсан бэ? А. Ээрүү Б. Мэргэн цэцэн үгтэй В. Муу ярьдаг Г. Сандруу 4. Өвгөн алимны мод тарьж байхдаа хэдэн удаа ургац авсан бэ? А. Аваагүй Б. 1 удаа В. 2 удаа Г. Олон удаа 5. Дүрмийг тайлбарлан бичээрэй. Ямар дүрмээр бичсэн байна вэ? Бод+х=бодох .............................................................................. Газар+аар=газраар.................................................................... Чадвар+аар=чадвараар........................................................... 6. Дараагийн долоо хоногийн төлөвлөгөө зохион бичээрэй. ....................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. .......................... ............................................................................................................................. .......................... ................................................................................................................................................... 7. Нөхцлийг залгаж холбоо үг үүсгэн бичье. Мин…. мөрөөдөл, Машин....... дугуй, Гэр....... даалгавар 8. Зөв ялган бичээрэй. Бодонч, Увс, Буянт, Хар ус, Хэрлэн, Хөвсгөл Нуур Гол 9. Энэ эхээс ухаарсан ухаарлаа бичээрэй ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Бидний амжилт” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. 142

Хувилбар 17 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Эрх цэнхэр ишиг “Ишигхэн минь дээ жижигхэн цагаан дэлбээтэй энэ ургамлыг идэж болохгүй. Харин үүнээс бусад өвс ногоогоор хооллож бай” гэж ижий нь хэлжээ. Ишиг ижийнхээ хэлснээс зөрж нөгөө ургамлыг идэхээр завдан тас хазаж, зажилдгийн өмнө эх нь болиулжээ. Эрх ишиг: -Би заавал иднэ, бусад нь амтгүй байна гэж уурлав. Эрх цэнхэр эхийнхээ амарч байх үеэр сэм явсаар түрүүчийнхээ бэлчээрт хүрэв. Íөгөө цагаан ургамлаа идэж үзжээ. Тэр нь дэвхрэгийн цагаан ургамал юмсанж. Удсан ч үгүй ишигний амнаас хөөс цахарч, дөрвөн хөл нь тэрий хадан унасныг малч хүүхдүүд хотондоо авчирч, аманд нь сүү цутгасаар арай гэж хөл дээр нь босголоо. 1. Эхийг хэдэн цогцолборт хувааж болох вэ? А. 1 Б. 2 В.3 Г. 4 2. Эхийн гол санаанд тохирох зүйр үг олж бичээрэй. а. Ишиг эврээ ургахаар б. Эхийн санаа үрд в . Илжигний чихэнд алт ч хийсэн Эхийгээ мөргөнө Үрийн санаа ууланд сэгсэрнэ,ус хийсэн ч сэгсэрнэ. 3. Тэр ургамал ямар нэртэй байсан бэ? А. Дэвхэргийн цагаан Б. Дэвхэргийн ногоон В.Дэвхэргийн шар Г. Дэвхэргийн улаан 4. Тэр үхэх гэж буй ишгэнд юу өгсөн бэ? А. Сүү Б. Тараг В. Эм Г. Ургамал 5. Дүрмийг тайлбарлан бичээрэй. Ямар дүрмээр бичсэн байна вэ? Яв+х=явах .............................................................................. Төрөл+ийн=төрлийн.................................................................... Самбар+аар=Самбараар........................................................... 6. Маргаашийн төлөвлөгөө зохион бич. ............................................................................................................................. .......................... ......................................................................................................... .............................................. .................................................................................................................................................... 7. Доорх үгсийн балархай эгшгийн үүргийг бичээрэй. Хэрлэн .................................................................................................... Сэргийлэх................................................................................................ Орчин......................................................................................................... 8. Зөв ялган бичээрэй. Бодол, исгэлэн, таавар, давс, цэцэг, хүүхэд Эр үг Эм үг 9. Холбоо үгийг гүйцээн бичээрэй. Цаг.................зүү, Сонгууль....................дүн Тусламж....................хайрцаг, Багш........................... шохой 10. Шүлэг зохион бичээрэй Гөлөг ............................................................................................................................. .... ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Ээжийн сургаал эрдэнэ” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. 143

Хувилбар 18 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Эцэг эхээ ачлахын учир Эцэг эхийн хайр энхрийллийг юутай ч зүйрлэхийн аргагүй. Шүүдрийн ус цуглуулж цай чанаж өгсөн ч ээжийнхээ нэг шөнө босож хөхүүлсэн ачийг хариулж чаддаггүй гэж хэлэлцдэг нь эхийн ач гэдэг ямар агуу их, ямар ариун болохыг харуулж байгаа хэрэг билээ. Ээж, аав, эмээ, өвөө нар бол бидний “амьд бурхан” , “ажил амьдралын дээлтэй судрууд” юм. Энэ насанд эргэж заяадаггүй зүйлүүдийн нэг бол ээж, аав билээ. Монголчууд эцэг эхээ хүндэлдэгэртний ёс заншилтай. Заримаас дурдвал, Эцэг эхээ нэрээр нь дууддаггүй. Аав ээжтэй ижил нэртэй хүний нэрийг хэлдэггүй. “Ах захаа алдана”, “Амны хишигт муу” гэж үзэн “хэцүү нэрт” хэмээн цээрлэн дууддаг. Эцэг эхийнхээ эд хэрэглэлд зөвшөөрөлгүй хүрдэггүй. Цай хоолныхоо дээжийг ээж аавдаа түрүүлж барьдаг. 1. Эхэд хэдэн цогцолбор байна вэ? А. 2 Б. 3 В. 4 Г. 1 2. Хэнийг нэрээр нь дуудаж болохгүй вэ? А. Хүүхдээ Б. Эцэг эхээ В. Íайзаа Г. Багшаа 3. Энэ эхэд юуны усаар цай чанана гэж гарч байна вэ? А. Урсгал ус Б. Борооны ус В. Шүүдрийн усаар Г. Голын усаар 4. Цай хоолныхоо дээжийг хэнд түрүүлж өгөх вэ? А. Өөртөө Б. Өвөө эмээдээ В. Дүүдээ Г. Аав ээждээ 5. Дараах үгэнд залгавар залгаж, зөв бичээрэй. Үгийн үндэс Залгавар морь, суурь, буурь, -гүй амь, завь, тохь 6. Өгүүлбэр зохиогоорой. Ой мод - .............................................................................................................................. Ой ухаан - ........................................................................................................................... Бөмбөг ой - ......................................................................................................................... 7. Зөв харгалзуулаарай. тэсвэрээс Зөөлрүүлэх үүрэгтэй хоногоор Ялгах үүрэгтэй танхимын Эгшигжүүлэх үүрэгтэй 8. Залгаврыг залган бичээд балархай эгшгийн үүргийг тодорхойлоорой. танхим . Íийлбэр -аас, -ыг, Самбар -ээс, Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Монгол зан заншил” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... 144

Хувилбар 19 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ ХАЙРЫÍ ТҮҮХ Íэгэн цагт Хайр, Уйтгар гуниг, Шунал, Мэдлэг, Аз жаргал, Их зан зэрэг хүний бүх мэдрэмж нэг арал дээр амьдардаг байжээ. Гэтэл арал нь живэх болсон тухай мэдэгдэж, бүгд л арлаа орхин явахын тулд завил бэлтгэцгээжээ. Хайр үргэлж бүгдээс хоцордог байсан тул юу ч болсон эцсийн мөч хүртэл хүлээхээр шийджээ. Тэгээд арал живэх үед Хайр тусламж гуйхаар шийдлээ. Шунал маш том завинд суугаад явахаар зэхэж байхад нь Хайр “Íамайг хамт аваад яваач” гэж гуйхад Шунал “Үгүй, завиндаа хэтэрхий их алт, мөнгө ачсан учраас чамайг багтаах зай алга” гэлээ. Хайр үзэсгэлэнтэй сайхан завинд суусан Их зангаас тусламж гуйхад тэр “Би чамд туслахгүй. Чи нэвт норсон байгаа тул завийг минь муухай болгочихно” гэжээ. Хажуудаа байсан Уйтгар гунигаас Хайр “Чамтай хамт явъя\" гэхэд хариуд нь “Өө, Хайр минь, би үнэхээр их гунигтай байгаа тул ганцаар баймаар байна” хэмээв. Аз жаргал хажуугаар нь өнгөрсөн боловч туйлын аз жаргалтай байсан тул Хайр түүнийг дуудавч дуулсангүй. Гэтэл Хайр хэн нэгэн өөрийг нь дуудаж байгааг сонсжээ. “Хайр минь, хүрээд ир би чамайг авч явъя” гэж нэгэн настан дуудсан байлаа. Харин Хайр өөрийгөө азтайд тооцон, баярласандаа түүний нэрийг асуухаа мартжээ. Шинэ газар очсон хойноо тэд өөр өөрийн замаа хөөжээ. Íастанд хэчнээн их өртэйгөө мэдэрсэн Хайр Мэдлэгээс “Íадад хэн тусалсан юм бэ? гэж асуув. Тэр “Цаг хугацаа” гэж хариулжээ. “Цаг хугацаа гэнэ ээ? Яагаад надад тусалсан юм бол?” Мэдлэг инээмсэглэн байж хариулсан нь “Учир нь зөвхөн Цаг хугацаа л Хайр хэчнээн агуу, чухал зүйл болохыг ойлгодог” гэжээ. 1. Хайр хаана амьдарч байсан бэ? А. Ой модонд Б. Далайд В. Арал дээр Г. Хээр тал дээр 2. Хайр хэн хэнээс тусламж гуйсан бэ? Зөв дараалсан мөрийг олоорой. А. Аз жаргал, Уйтгар гуниг, Их зан, Шунал Б. Их зан, Аз жаргал, Шунал, Уйтгар гуниг В. Шунал, Их зан, Уйтгар гуниг, Аз жаргал Г. Уйтгар гуниг, Шунал, Аз жаргал, Их зан 3. Тэд уснаас юугаар амьд гарсан бэ? А. Машинаар Б. Сэлсээр байгаад В. Завиар Г. Хийтэй бөмбөлөгний хүчээр 4. “Хайр минь, хүрээд ир би чамайг авч явъя” гэж хэн дуудсан бэ? А. Аз жаргал Б. Цаг хугацаа В. Хэмжээ Г. Уйтгар гуниг 5. “Толгой” үгийн салаа утгыг олж үг тус бүрээр өгүүлбэр зохион бичээрэй. А........................... Б............................ В............................ Г............................. Д............................. 5. /харин ,бас, болон / холбох үгийг нөхөж бичээрэй. Би энэ уулын бэл ороогоод явъя. .............................чи эндээс буцаж яваад, Асгатын цохион дээр маргааш уулзъя. Цэрмээ чинь нутагтаа нөхөртэй ...................гурван хүүхэдтэй хүн шүү. Айраг ......................... цагаан идээний ашиг шимийн талаар сургалт явуулав. 6. Дараах үгсийг дүрэмд тохирох шинжээр нь бүлэглэн бичээрэй. / гурван , үзүүлбэр, хоточ, омог, хувцас,олдоц/ 7+7=Э 9+9=Э 145

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 7. Дараах өгүүлбэрүүдийн найруулгыг сайжруулаарай. Манай хөдөөний ах эгч хоёр машинаар манайд өнөөдөр ирэв. ..................................................................................................................................................... Сургууль сурагчдын сурлагыг өсгөх талаар анхаарах хэрэгтэй. ..................................................................................................................................................... 8. Балархай эгшгийг нөхөж бичээрэй. 9. Ангийнхнаа сайн зүйлд уриалсан уриалга бичицгээе. Гэм биш зан Гэнэт биш хууч.н Гэм нь өмнөө Гэмш.л нь хойноо Гэнэт баяж. х гэмтэй Гэдрэг унах өвч.нтэй. Гүж.р үг Гүнзгий уснаас илүү Бичих чадвар :Эх зохиож бичээрэй. 80-100 үгтэй Эхийн хайр ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ....................................................................................... .......................................................................... 146

Хувилбар 20 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ БҮРГЭДИЙÍ ҮҮР Бүргэдийн үүрээ барьдаг аргыг нь ажиглавал маш сонин. Үүрээ барихдаа юуны өмнө ашигладаг зүйл нь өргөст мод, хурц үзүүртэй чулуу зэрэг өвтгөж хатгаж зовоомоор юмыг хэрэглэдэг. Эхлээд тэдгээрийг дэвсэж түүн дээрээ амьтны үс юм уу шувууны өд шиг зөөлөн зүйлээр хучиж бүрнэ. Эх бүргэд зулзагаа өсөөд ирэхлээр нь нисгэж сургахын тулд ангаахайгаа ангал руу түлхэж унагаадаг байна. Эх нь харж байгаад ангалын ёроолд унахаас нь өмнө харвасан сумм шиг шүүрч авдаг байна. Ганцаараа нисэж чаддаг болтол нь энэ хүнд хэцүү дасгалыг хийлгэдэг. Халин нисэх цаг нь болчихоод байхад үүрэндээ эхээрээ тэжээлгэн нисэхээс айгаад байх үед нь эх нь үүрээ хөдөлгөж эхэлдэг гэнэ. Эх бүргэд нь үүрээ хөдөлгөж эхлэхэд өргөст мод ба хурц модны мөчрүүд дээш ил гарч ангаахайг тэсэхийн аргагүйгээр хатган өвтгөдөг тул арга буюу үүрээ орхин нисдэг байна. Ингэж бүргэдийн ангаахай жигүүртний хаан болдог ажээ. 1.Бүргэд үүрээ яагаад өргөст мод,үзүүртэй чулуугаар барьдаг вэ? А.Ангаахайгаа чийрэг болгохын тулд В.Мод чулуунаас өөр зүйлгүй болохоор С.Ангаахайгаа зовоохын тулд D.Ангаахайгаа нисгэж сургахын тулд Е.Үүрээ бат бөх болгохын тулд 2.Эхийн сэдэв буюу дэвшүүлэн тавьсан асуудлыг олоорой. А.Бүргэдийн үүрний тухай В.Шувуудын амьдралын тухай С.Ангал хавцлын тухай D. Жигүүртний хааны тухай Е.Ангаахай хэрхэн бүргэд болдог тухай 3.Жигүүртний хаан гэж ямар шувууг хэлдэг вэ? А.хангарьд В.бүргэд С.тас D. шонхор Е.хун 4.Эх бүргэд үүрээ барьдаг аргын дарааллыг бичээрэй ..................................................................... ..................................................................... 5.Эх бүргэд зулзагаа өсөөд ирэхлээр нь нисгэж сургахын тулд ангаахайгаа ангал руу түлхэж унагаадаг байна. Өгүүлбэрийн онцолсон үгийн утгыг зөв тодорхойлоорой. А.уулын ёроол В.хадны хагарсан гүнзгий ан цав С.хад асгатай газар D.бүргэдийн үүрээ барьдаг газар 6.Бүргэдийн ангаахайн аргагүйн эрхэнд үүрээ орхин нисдэг шалтгааныг бичнэ үү. .............................................................. ............................................................. 7.Дараах жагсаалтад үл тохирох үгийг олоорой. А.Өндөг В.Ангаахай С.Дэгдээхий D.Цурав Е. Цагцгай F.Гөлчгий 8.Дараах үгсийг цэгийн оронд зөв байрлуулж төгс өгүүлбэр бүтээгээрэй./уя, ууя, уяа/ - Олсны үзүүрийг чангахан ..... . Ээж ээ! Хүйтэн ундаа ..... . Хөвөрхий ..... ны үзүүрээс сайн татаарай. 9.Эр үгийн “ы” бичих үгийг олоорой. А. Харз В. Хуурцаг С. Жонш D.бахь Е.горхи 10.Үгсийг ойролцоо утгаар нь харгалзуулан холбоорой цэвэр дэвжих хаалга сууц байр нямбай унтах үүд хөгжих нойрсох 11. “Ан амьтнаа хайрлая” сэдэвт 30-40 үгтэй уриалга бичээрэй. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР: “Эхийн сэтгэл” сэдвээр 70-90 үгтэй эх зохион бичээрэй. ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ 147

Хувилбар 21 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ СҮХЭЭ ИРЛЭХ Íэг ойд хоёр модчин мод бэлтгэж байв. Íэг модчин өглөө эртлэн босч ажилдаа гараад өдөр хоол унд гэлгүй өдөржин ажиллаад орой нар жаргасан хойно харьдаг байв. Харин нөгөөх нь сайхан амарч босоод унд цайгаа уун ажилдаа гараад орой харанхуй болохоос өмнө гэртээ харьдаг байв. Сарын дараа хоёр модчины ажлыг дүгнэхэд сүүлийн модчин эхнийхээс түрүүлсэн байв. Эхний модчин уурлаж, би энэнээс эрт босч ажилд гараад харанхуй шөнө хүртэл зогсолтгүй ажиллаж байхад яагаад надаас түрүүлдэг билээ гэж заргалдав. Гэтэл нөгөө модчин инээмсэглэж “Та үүнд гайхаад байх хэрэггүй. Таныг зогсолтгүй ажиллаж байхад чинь би заримдаа амарч, амрах хугацаандаа сүхээ ирлэдэг байсан юм. Хурц сүхээр илүү бага хүч зарцуулан их ажил хийдэг юм” гэжээ. 1.Дээрх эхэд юуны тухай өгүүлсэн бэ? А.модчины тухай В.сүхний тухай С.уралдааны тухай D.ажил амралтаа зохицуулах тухай. 2.Үгийн утгыг тайлбартай нь зөв холбоорой. модчин харилцан заалдаж тэмцэлдэх Ирлэх мод огтлох,тээвэрлэх ажлын хүн заргалдах юманд ир суулгах, хурцлах 3. Дараах зүйр үгээс эхийн утгад тохирохыг сонгож бичнэ үү? А.ажил хийвэл дуустал В.Учрыг нь олж хужрыг нь тунгаа С.Биеийн хүчээр нэгийг, билгийн хүчээр мянгыг D.Дадлагатай ажлаас даамай үр гарна Е.Дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ 4.Эхний модчин яагаад уурлаж заргалдсан бэ? А.Сүх нь мохоо байсан В.Өглөөнөөс орой хүртэл ажиллаж ядраад С.Түрүүлж чадаагүй учир D.Өөрийг нь хуурсан учир 5.Эхний модчины ажиллах арга барилыг бичнэ үү? ................................................................ ................................................................. ................................................................. 6.Хоёр дахь модчины ажиллах арга барилыг бичнэ үү? ................................................................... .................................................................. ................................................................... 7.Хоёр дахь модчин яагаад сүхээ ирлэдэг вэ? .............................................................. ............................................................... ................................................................ 8.Зөөлрүүлэх үүргээр орсон “ь”-тэй үгийг олоорой. А.харья В.хэлье С.өгье D.бичье Е.идье 9. Дараах түүвэр өгүүлбэрүүдийг уншаад зөв бичих дүрмийн алдаатай 5 үг байгааг олоод, засаж бичээрэй. Монгол мал цаг цагын хүйтнийг чадамгай давдаг, өвчин эмгэг даах тэсвэрлэх чанраар сайн. Бусаддаа мэрэгжлийн зөвлөгөө өгий.Залуу ноходоо хооллож, ноход чоныг хөөж явуулжээ. 10.Нэг модчин өглөө эртлэн босч ажилдаа гараад өдөр хоол унд гэлгүй өдөржин ажиллаад орой нар жаргасан хойно харьдаг байв. Өгүүлбэрийн онцолсон үгсийг аль үгсээр соливол илүү тохиромжтой вэ? А.үүрийн гэгээнээр, үдшийн бүрэнхийгээр В.нар мандахын өмнө, шөнө дөлөөр С.маш эрт, маш орой D.гэгээ ормогц, гэгээ тасармагц 11. “Байгаль орчноо хайрлан хамгаалъя” 35-40үгтэй уриалга бичээрэй. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР: “Аргаар бүгдийг хийнэ” сэдвээр 80-90 үгтэй эх зохион бичээрэй. ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ 148

Хувилбар 22 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ ЦЭЦЭГГҮЙ ВААР Урьд нэгэн мэргэн хаан хэдий жаргалтай ч угсаа залгах үргүйдээ л сэтгэл жаахан гонсгор байдаг байжээ. Íэгэн өдөр хаантан харьяат улсынхаа хамгийн үнэнч шударга хүүхдийг сонгон үрчилж авахаар шийдэж хүүхэд бүхэнд цэцгийн үр тарааж өгөөд: -Үүнийг тарьж хамгийн гоё цэцэг ургуулсан хүү, охины аль нэгийг үрчилж авна гэжээ. Ханхүү юм уу, гүнж болохыг хүсэхгүй хэн байх вэ? Хүүхэд бүхэн үрээ суулгаад өглөө үдэшгүй усалж гарч. Харин Сон гэдэг жаалхүү үрээ хичнээн тордовч соёолсонгүй. Арав хонолоо. Алга! Хорь хонолоо! Хоосон. Сар боллоо. Саналтгүй! Бүүр арга ядаад ээжээсээ - Миний цэцэг яагаад ургахгүй байна гэж асуужээ. Ээж нь түүнд санаа зовж байсан ч: -Харин ээ хүү минь! Өөр шороонд суулгаад үздэг юм уу гэв. Сон ондоо хөрсөнд суулгасан ч бас л ургасангүй. Тэгж мунгинасаар байтал хаан ч цэцгээ үзэх өдөр болжээ. Хүүхэд бүр л нүдээ бүлтийтэл гоёж ваартай цэцгээ барьсаар гудамжинд гарсан үзэгдэнэ. Тэдний өмнүүр явж буй хааны царайд баярласан шинж ер алга. Яахлаараа тэр билээ? Тэгтэл гэрийнхээ үүдэнд хоосон ваараа бариад уйлж зогсоо цорын ганц хүүхдийг хаан олж харлаа. Хаан түүнийг дуудаж ирүүлээд: - Чиний ваар яагаад хоосон байгаа юм бэ? Гэж асуухад жаал хүү эхэр татан байж үрийн хэчнээн оролдоод ч ургуулж чадаагүй тухайгаа ярьж түүнийгээ айлын цэцэрлэгээс эзний нь нүдийг хариулж байгаад ганц алим аваад идчихсэний цээрлэл байх гэжээ. Хаан хариултыг нь сонсоод хүүг тэврэн авч: - За энэ л миний үнэнч хүү мөн байна гэж гэнэ. Цугласан хүмүүс: - Хаантан! Яагаад хоосон ваартай хүүг үрчилж авч байгаа юм бэ? хэмээн шуугилдахад хаан: - Та минь ээ! Би хүүхдүүдэд чанасан үр өгсөн юм шүү дээ! гэжээ. Албат иргэд ч хааныхаа цэцэн цэлмэгт бишрэн мэхийн, харин гоё цэцэгтэй ваар тэвэрсэн хүүхдүүдийн царай чавгаишиг улаан болсон гэнэ. 1.Үгсийн утгыг зөв харгалзуулаарай. угсаа залгах ял шийтгэл ногдуулах, залхаах үрчлэн авах урам хугарсан , сэтгэл гутранги, мохсон байдал гонсгор хаад ноёдын удам залгамжлагч цээрлэл хүртэх бусдын хүүхдийг үр болгон аавах/өргөн авах/ 2.Эхэд юуны тухай өгүүлсэн бэ? А.хүүхэдтэй болох тухай В.цэцэг тарих тухай С.үнэнч шударга байх тухай D.мэргэн хааны шийдвэрийн тухай Е.чанасан үрийн тухай 3.Хааны сэтгэл юунд гонсгор явдаг байсан бэ? А.Аз жаргалгүй амьдарч байсан учир В.Хатан нь хүүхэд төрүүлэх дургүй учир С.Угсаа залгах үргүйдээ D.Зугаалах цэцэрлэгт хүрээлэнгүйдээ 4.Хаан ямар хүүхдийг үрчлэн авахаар шийдсэн бэ? А. Хамгийн үнэнч шударга хүүхдийг В. хамгийн хөөрхөн хүүхдийг С. хамгийн ухаантай хүүхдийг D. хамгийн баян хүүхдийг Е. хамгийн ядуу хүүхдийг 5.Соны цэцгийн үр яагаад ургаагүй вэ? А. Өдөр шөнөгүй услаагүй учир В.Сайн тордоогүй учир С. Буруу хөрсөнд суулгасан учир D. Чанасан үр учраас Е. Муудсан үр байсан учир 6.Хүү хааныхаа асуултанд юу гэж хариулсан бэ? 7.Хаан хүүхдүүдэд чанасан үр өгсөн шалтгааныг бичнэ үү? 8. Дээрх эхийн гол санаанд тохирох хэлцийг бичнэ үү? А.Үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ В.Хүн болох багаасаа , хүлэг болох унаганаасаа С.Өөдөө хаясан чулуу өөрийн толгой дээр D.Овоо босгоогүй бол шаазгай хаанаас суух вэ Е.Муу санаа биеэ отно 9.Эр үгэнд “ий” бичих үгийг олоорой. А.торго В. Тараг С. Дарга D.унага Е. ботго 10.”шуугилдахад” хэдэн үетэй үг вэ? А.1 В. 2 С.3 D. 4 Е.5 11. “Найздаа талархсан сэтгэгдлээ 35-40 үгэнд багтаан бичээрэй. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР: Үнэнч хүүд хандан 80-100 үгтэй захидал бичээрэй. 149

Хувилбар 23 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Үнэг ба муур Íэгэн удаа муур үнэг авхайтай ойд учрах тохиолдол таарчээ. Үнэг тун ухаантай, юм үзэж нүд тайлсан, нэр нүүртэй гэдгийг мэдэх тул муур дээдийн дээдээр аашлан , түүнд хандаж, -Амрыг эрье.Хонгорхон үнэг авхай ойрд та амгалан сайн уу? Энэ бэрх цагт хэр аж төрж сууна даа? хэмээв.Ихэрхүү зальт үнэг муурыг хөлөөс толгой хүртэл шинжин харж хариулъя уу?, байя уу? гэж баахан тээнэглэзсэнээ -Оготно барьдаг өлбөгөр лүд. Алаг эрээн мангуу минь,чи яасан тэнэг юм бэ? Хэр аж төрж сууна гэж надаас яаж асууж зүрхэлнэ вэ? Чи ер нь юу сурсан амьтан бэ? Ямар авъяастай вэ? гэж байцаажээ. -Би цорын ганц авъяастай муур даруухан хариулав. Тэр чинь ямар авьяас вэ? гэж үнэг асуужээ . -Хэрэв нохой хойноос минь хөөвөл модон дээр үсрэн гарч, амиа хамгаалж чадна. -Энүүхэн үү? Гэснээ би зуу гаруй авьяастай . Түүний гадна бас уут дүүрэн заль мэхтэй. Би чамайг хачин их өрөвдөж байна. Миний араас дагаад яв.Íохойноос хэрхэн нуугдах аргыг би чамд зааж өгье хэмээн сайрхав. -Яг энэ үед анчин дөрвөн нохой дагуулсаар гарч ирэхэд муур шалмаг гэгч нэгэн модон дээр үсрэн гарч модны оройд мөчир навчинд халхлагдан суужээ. -Уутаа онгойлгооч , үнэг авхай уутаа онгойлго л доо гэж муур үнэг уруу хашхирсан боловч ноход хэдийнээ түүнийг зуусан байв. -Үнэг авхай минь хэрвээ та над шиг мод өөд авирч чаддаг сан бол амиа алдахгүй л байсан даа гэж муур хашхирчээ. 1.Муур яагаад үнэг авхайд дээдийн дээдээр аашилсан бэ? А. Үнэг тун ухаантай , юм үзэж нүд тайлсан, нэр нүүртэй В. Үнэг ихэрхүү дээрэлхүү зантай тул С.Үнэг зуу гаруй авьяастай , уут дүүрэн арга зальтай тул D.Íохойноос хэрхэн зугтах аргыг зааж өгсөн тул Е.Энэ бэрх цагт хэрхэн аж төрөхөд тусалсан. 2. Үнэг яагаад мууранд “Би чамайг хачин их өрөвдөж байна” гэж хэлсэн бэ? А.Оготно барьдаг өлбөгөр лүд болохоор В. Алаг эрээн мангуу болохоор С.Цорын ганц авьяастай болохоор D.Íохойноос зугтах аргатай болохоор Е.Өөрөө уут дүүрэн арга зальтай болохоор 3.”Юм үзэж нүд тайлсан” хэлцийн утгыг олоорой. А.Олон газраар явж туршлага судалсан В.Эрх мэдэл бүхий эзэн С.Юмны арга эвийг сайн олдог D.Заль мэхтэй овжин Е.Дур зоргоороо 4. Дээрх эхийн утгад тохирох зүйр цэцэн үгийг олоорой. А.Долоо хэмжиж нэг огтол В.Аргыг нь олбол Арсланг ч үнэг дийлнэ С.Дадлагатай ажлаас Даамай үр гарна D. Сайныг дагавал сарны гэрэл Мууг дагавал могойн хорлол 5.Муур үнэгний амар мэндийг хэрхэн эрсэн бэ? гурван мэндчилгээ бичээрэй. 6.Үнэг мууранд юу гэж сайрхсан бэ? 7.Ялгах эгшиггүй үгийг олоорой. А.хана В. тооно С. эргэ D. хаалга Е. туурга 8. Эхээс үйл үг 5-ыг олж бичээрэй. 9.Дараах үгсийн утгыг зөв харгалзуулаарай. Авхай Хараалын үг \\золиг\\ Бэрх Хүнд,хэцүү,амаргүй Өлбөгөр Язгууртан ихэс дээдсийн охин Лүд Тамир тэнхээ муутай байдал 10.Дараах хэлцүүдийг ойролцоо утгатай нь зөв харгалзуулаарай. А.Туу гэх нохойгүй 1.Хорголоо тоолох Чаа гэх ямаагүй 2. Түнжин хагарах В.Гал ус хоёр шиг 3.Тэмээ ямаа хоёр шиг С.Хонь чоно болох 4.Ган хийх нохойгүй D. Íарийндаа хатах Газар гишгэх малгүй 11. Ээждээ зориулан 30-40 үгтэй захидал бичээрэй. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР: “Хүндэтгэх ёс”сэдвээр 80-100 үгтэй эх зохион бичээрэй. 150