IV-ДААЛГАВАРЫН-САН

Хувилбар 24 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Далайн яст мэлхийн ухаан Далайн яст мэлхийн өндгөө гаргахдаа эх газарт гарч ирдэг.Тэд дунджаар 500-1000 ширхэг өндөг гаргадаг бөгөөд 50 см орчим гүн нүх ухаад өндгөө булаад далай руугаа явна. Удалгүй өндөгнөөс хэдэн зуугаараа гарах нялх яст мэлхийнүүд элсээр хучигдсан гүнзгий нүхнээс гарч далай руугаа ордог байна. Судлаачид яст мэлхийнүүдийг ажиглаад дараах гайхалтай зүйлсийг олж харжээ.Íялх яст мэлхийнүүд маш нарийн зохион байгуулалттайгаар бие биедээ тусалж , булсан элсийг малтаж онгойлгоод гарч ирдэг.Өндөгнөөсөө хамгийн түрүүнд гарч ирсэн яст мэлхийнүүд дотроос хамгийн дээр байгаа нь дээшээ элсээ ухдаг.Дунд байгаа нь хажуу тийшээ элсээ нурааж, хамгийн доор байгаа нь нурж ирсэн элсийг хөл доороо гишгэдэг.Тэд дээшээ авирсаар хамтдаа нүхнээсээ гардаг ажээ. Судлаачид яст мэлхийнүүд эсэн мэнд гарч буй аргыг судлахаар нүхэнд өндөгнүүдийг хэд хэдээр нь булж туршжээ.Өндгйиг хоёроор нь булахад нэг нь, дөрвөөр нь булахад бүгд амьд гарсан байна.Íялх яст мэлхийнүүд зөн билгээрээ бие биенээ дэмжин , хамтран ажиллаж , хэцүү нөхцөл байдлыг даван туулдаг ажээ. Íүхэн дотроос зөвхөн өөрөө амьд гарах гэж бүгд чармайвал бие биенээ татаж унаган эцэстээ бүгд нүхэндээ үлдэнэ. 1.Далайн яст мэлхийн өндгөө хаана гаргадаг вэ? А.Далайн усанд В.Далайн эргийн элсэнд С. Далайн ус ба хуурай газарт D.Эргийн хадан дунд Е.Далайн ёроолын өвс ургамал дунд 2.Хамт булагдсан өндөгнүүдийн хэд нь яст мэлхий болж амьд гардаг вэ? А.Өндөгнөөс хамгийн түрүүнд гарсан нь В. Хамгийн том биетэй нь С. Хамгийн дээр нь D. Хамтдаа бүгдээрээ Е. Зөвхөн хүч чадалтайнууд нь 3. Хамгийн доор байгаа яст мэлхий нурж ирсэн элсийг хаашаа зайлуулдаг вэ? А. Хажуу тийшээ элсийг нураана. В. Бусад мэлхийнүүдийн завсар зайгаар С. Хөл доороо гишгэдэг D. Íуруун дээрээ ачдаг Е. Өөрөө дарагдан үхдэг 4. Далайн яст мэлхий өндгөө булахын тулд хэдийн хэр гүн нүх ухдаг вэ? А. 500-1000см В. 50мм С. 50дм D. 50см Е. 5м 5. Далайн яст мэлхий өндгөө гаргахдаа эх газарт гарч ирдэг. Өгүүлбэрийн онцолсон үгийн утгыг зөв тайлбарласан хэсгийг олоорой. А. Далайн дунд орших бяцхан арал В. Тэнгисийн хойг С. Далай тэнгисгүй хуурай газар D. Далайн эргийн хадан цохио Е. Өндгөө булдаг эргийн элс 6. “булахад” үгтэй ижил дүрмээр бичигдэх үг 5-ыг бичээрэй. 7. Ертөнцийн гурван хэцүүг бичээрэй. 8. Дараах үгсийг зөв байрлуулж утга төгс өгүүлбэр бүтээгээрэй. \\Хая, хаяа, хааяа, хаая\\ Тэнгэрийн ........ оройн нарны туяанд улааран харагдана. Чи муу зуршлаа заавал ............. Би ............. даалгавраа хийхээ мартдаг. Гадаа утаа ихтэй байгаа учраас цонхоо ................... 9. Нялх яст мэлхийнүүд зөн билгээрээ бие биенээ дэмжин , хамтран ажиллаж , хэцүү нөхцөл байдлыг даван туулдаг ажээ. Өгүүлбэрийн онцолсон үгийг аль үгээр соливол өгүүлбэрийн утга алдагдахгүй вэ? А. Туршлагаараа В. оюун ухаанаараа С. Хайраараа D. хөдөлгөөнөөрөө Е. төрмөл совингоороо 10. Дээрх эхийн утга санаанд тохирохгүй зүйр үгийг олоорой. А. Цувж явсан барнаас, цугларч суусан шаазгай дээр В. Эвт шаазгай буга барина. С. Хорин хүн эвгүй бол эвдэрхий балгас мэт, хоёр хүн эвтэй бол төмөр хэрэм мэт D. олны хүч эвэндээ, олсны хүч эрчиндээ Е. Зүдрэл байвал жаргал ирнэ. Зориг байвал хэрэг бүтнэ. 11. Эвтэй байх тухай 30-40 үгтэй зөвлөмж бичээрэй. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР: “Эвт шаазгай буга барина” зүйр үгийг утгыг тайлбарлан 80-90 үгтэй эх зохион бичээрэй. ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ 151

Хувилбар 25 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Амьд булан Багш Марья ангидаа амьд булантай болмоор байна.Сурагчид та нар нэг нэг амьд зүйлийг авчрах хэрэгтэй байна гэв. Ингээд би аавтайгаа цэцгийн дэлгүүр явлаа. Íадад нэг зүйл их таалагдлаа.Ваар нь маш жижигхэн, доторх цэцэгхэн нь энгийн , галын дөлтэй адилхан санагдсан учраас таалагдсан ч байж магадгүй. Бас хамгийн хямдхан ч байж болох юм.Íавч нь том , үс нь илгэн,цэцэг нь дөрвөн дэлбээтэй маш энгийн. Би наранд цонхны тавцан дээр ваартай цэцгээ тавиад усаллаа.Усыг нь их хийж болохгүй гэж эмээ маань сануулав.Би айсандаа бүр шөнө үсрэн босоод цэцэг маань амьд болов уу, үгүй болов уу гэдгийг шалган үзсэн.Өглөө нь босоод харахад галын дөл нь улам тод болчихсон, навч нь улам торгомсог, үнэр нь маш анхилуун болсныг харсан. Энэ үнэрийг юутай ч зүйрлэмгүй сэвэлзүүр салхи шиг байсан.Íайм дөчин тавд би сургууль руугаа явлаа. Манай сургууль хашаан дотор байдаг болохоор намайг хүн хүргэж өгдөггүй билээ. Цэцгээ унагаж хагалахгүйн тулд хөл доорхоо харан хянамгай явж байв.Сургуулийн өмнө хөвгүүд бөөгнөрөн зогсож байв.Энгэртээ цэцэг тэвэрсэн түүнийг хараад хөвгүүд зам тавьж өгөв. Íамайг дөхөөд ирэх үед тэд чив чимээгүй болов. Энэ байдалнь надад огт таалагдсангүй .Би цааш алхлаа.Хаалганаас татахад нэг алхам л үлдсэн байв. Яг энэ үед Борька Карпов хоёр л хөдөлгөөн хийсэн .Íэг нь цүнхийг минь толгой дээр тавьсан , нөгөө нь цэцгийг доош унагасан .Ваар нь гараас мулт үсрээд газар дээр унаад хагарсан.Цэцэг маань газраар нэл таран уналаа.Цэцэгний улаан толгой нь салхинд хийсэв.Би газар луу хараад юу болсныг ч ойлгох тэнхэлгүй болов.Хөвгүүд юу ч болоогүй юм шиг таран одоцгоов. Яах гэж .... Бусдыг хөгжилтэй байлгах гэж үү .... Гэхдээ хэн ч инээгээгүй юм. 1.Охин яагаад цэцгийн дэлгүүр явсан бэ? А.Цэцгэнд дуртай болохоор В.Багшдаа цэцэг бэлэглэхээр С.Багш нь цэцэг авчрахыг хүссэн болохоор D.Ангийнхаа амьд буланд тавихаар Е.Аав нь түүнд санал болгосон болохоор 2.Эмээ охинд нь юу гэж сануулсан бэ? А.Цэцгээ цонхны тавцан дээр тавиарай. В.Цэцгээ сайн услаарай. С.Цэцэгний усыг их хийж болохгүй. D.Цэцгээ шөнө услаарай. Е.Цэцгээ зөвхөн өдөрт л услаарай. 3.Цэцгээ унагаж хагалахгүйн тулд охин яаж явсан бэ? А.Ааваараа хүргүүлсэн. В.Хөл доорхоо харж хянамгай явсан. С.Хөвгүүдийг тойрч явсан D.Хөвгүүдээс тусламж гуйсан. Е.Борька Карпорт цэцгээ бариулсан. 4.Охинд цэцэг таалагдсан дөрвөн шалтгааныг бичнэ үү. 5.Охинд юу таалагдаагүй вэ? А.Цэцэгний том навч нь. В.Сургуулийн өмнө бөөгнөрч зогсож буй хөвгүүд С.Түүнийг очиход хөвгүүд чив чимээгүй болсон байдал D. Борька Карпорт уучлалт гуйгаагүй явдал Е.Хэн ч инээгээгүй байдал 6. Борька Карпорвын хийсэн хоёр хөдөлгөөнийг бичээрэй. 7.Үгийн утгыг тодорхойлж зөв харгалзуулаарай. Болд ээтэн багатай, хээ угалз цөөн, настай хүмүүс голдуу өмсдөг монгол гутал Бүрий нар шингэж, харанхуй болоогүй үе Дугуй улт алтан мөнгөн утас оруулж нэхсэн луу хээтэй торго Зос хатуу чанар бүхий ган Магнаг улаан өнгийн шороон будаг 8.Хүүгийн хийсэн үйлдлийг дүгнэж 30-40 үгэнд багтаан бичээрэй. 9. Хэрэглээний бичвэрийг жишээтэй нь зөв харгалзуулаарай. -Өнөөдөр 4 сарын 3, өглөө хичээлдээ явахад хүйтэн салхитай байлаа. Захидал -Маргааш ОХУ-ын ерөнхийлөгч манай улсад айлчилна. Мэдээ -Хүү нь таныхаа захисан захиасыг үргэлж сэтгэлдээ багтаан яваа шүү Өдрийн тэмдэглэл 10.Цэгийн оронд аль үг тохирох вэ? Тухайн цаг үед болж байгаа чухал, шинэ үйл явдлыг тухай мэдээлсэн богино өгүүллэгийг ......................................... гэнэ. А.Зар сурталчилгаа В.Мэдээ С.Сонин D.Тэмдэглэл Е.Зурвас 11. “Ангийн багшдаа хандаж 35-40 үгтэй талархал бичээрэй. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР: “Миний хайртай амьтан ”сэдвээр 80-90 үгтэй эх зохион бичээрэй. 152

Хувилбар 26 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Өвгөн хулганы явдал Эрт цагт нэгэн уудам газар холбогдсон хоёр өндөр уул байв.Тэр ууланд нэгэн арслан бага цагаасаа эхлэн хоёр уулын үзүүрт үсрэн харайн наадан тоглодог байжээ. Мөн хоёр уулын хоорондох гуу жалганд нэгэн хэсэг олон хулгана үүрлэн оршиж байсны дотор нэг өвгөн хулгана байжээ. Тэр нэг өдөр хулгана цуглуулж өгүүлсэн нь: Энэ хоёр уулын орой дээр ээлжлэн үсрэн нааддаг энэ арслан бол одоо нас хөгширсөн нь лав биз ээ. Тиймийн тул мөн түүний хүчин чадал тамир доройтсон атал, идэр залуутай адил санаж үсэрсээр нэгэн цагт эндэгдэн энэ гуу жалганд унаж биднийг дарж алах магадгүй учир эндээс зайлж өөр газар үүр засаж нутаг сольё гэв. Олон хулгана өвгөн хулганы үгийг үл зөвшөөрөн , энэ маань нас нь өвгөжрөөд дэмий үг чалчих болжээ. Арслан уулын хавцалд унаж дарж алахаас айн зугтаж болно.Хэрэв дээд хөх тэнгэр хөхөрч харагдсаар олон он болсон нь одоо хөгширсөн биз ээ! Тэр бас дэлхийд унаж үхэх магалгүй тул түүнээс зайлан хаашаа зугтаах билээ.Бид явахгүй түүний үхэхийг үзэж махыг нь иднэ гэж хөгшин хулганы үгийг эс хайхрав. Иймд хөгшин хулгана өөрийн ганц хүүгээ дагуулж өөр газар одоод нэгэн үүр засаж нутаглан суув.Өнө удалгүй нэгэн цагт мөнөөх арслан нь нэгэн уулын үзүүрээс үсрэн харайхад тэнхэл муудсаны хар гайгаар нөгөө уулын оршлын тэгш газар хүрч чадалгүй ташуу этгээдийн элгэн хаданд хүрч хөл алдан , улмаар бөмбөрсөөр олон хулганы оршдог гуунд нэгэн баахан хад чулууны хамтаараа түжигнэн унахад олон хулгана хичнээн айн сандравч , зайлж чадалгүй ихэнх нь дарагдаж үхэв. 1.Хэсэг хулгана хаана амьдардаг байсан бэ? А.Өндөр хоёр ууланд В.Хоёр уулны хажууд С.Хоёр уулын ард D.Хоёр уулын дундах гуу жалганд Е.Хоёр уулын урдах уудам газарт 2.Өвгөн хулгана яагаад нүүж зайлъя гэсэн бэ? А.Идэх хоол хомс болсон тул В.Олуулаа үүрэндээ багтахгүй болсон тул С.Арслан тэднийг айлгасан тул D.Тэнгэр нурах болсон тул Е.Арслан хөгширч тэдний дээрээс унах аюултай тул 3.Эхийн утга санаанд тохирох зүйр үгийг олоорой. А.Өөдөө хаясан чулуу өөрийн толгой дээр В.Дэм дэмэндээ С.Буурлаас үг сонс D.Инээсэн бүхэн нөхөр биш,уурласан бүхэн дайсан биш Е.Мууг дагавал могойн хорлол 4.Өвгөн хулганы нүүх болсон гурван шалтгааныг бичнэ үү. 5.Хулганууд өвгөн хулганыг үгний хариуд юу юу гэж хариулсан бэ? 6.Зөв харгалзуулан холбоорой. А.уул усны нэр 1.Батын Хэрлэн В.албан газрын нэр 2.Цэцээ гүн С.хүний овог нэр 3.”Өнгөт хэвлэл” ХХК D.улс орны нэр 4. БÍСУ 7.Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад эцсийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшгийг гээхгүй үгийг олоорой. А.гуч+аар В.Цэцэг+ээр С.бодол+оор D.будар+аад Е.үзэг+ийг 8.Цэгийн оронд зөв бичсэн үгийг нөхөөрэй. Амбаагийнх маань хаваржаандаа буухаар....................... А.Íүүдэллээ В.Íүүдэллэлээ С.Íүүдлэлээ D.Íүүдэлэлээ Е.нүүдэллээ 9.Дараах үгсийн ойролцоо утгатай үгтэй нь зөв харгалзуулаарай. А.унтах 1.айлтгах В.идэх 2.зэмлэх С.хэлэх 3.нойрсох D.загнах 4.наадах Е.тоглох 5.зооглох 10.Дараах үгсэд “-ийн,- ын “ залгаврыг зөв залган бичээрэй. хорвоо, авдар, бага , тэнгэр , нисэх, ажил 11. “Ахмадаас үг сонсъё” 35-40 үгтэй зөвлөмж бичээрэй. Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР: Буурлаас үг сонс” сэдвээр 70-90 үгтэй эх зохион бичээрэй. 153

Хувилбар 27 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Зөгий Зөгий бөөгнөрөн сууж, өөрийн гэсэн их гэр бүлийг бүрдүүлэх дуртай .Их гэр бүл нь хатуу зэрэг дэс, ажлын хуваарьтай харилцан түшилцэл, хамтын ажиллагааны дүнд оршин амьдардаг.Зөгийн сархиаган үүр бүр зургаан талтай бөгөөд энэхүү үүрэнд ажилчин зөгий, хатан зөгий, эр зөгий амьдардаг . Ажилчин зөгий үржлийн эрхтний бойжил муутай эм зөгий юм. Иймээс балт зөгийн гэр бүл дэх хамаг ажлыг хариуцах ба үүнд авгалдай маллах, сархиаган үүр барих, ариун цэврийг сахиулах , бал хураах болно. Сархиаган үүрийг ажилчин зөгий лаваар барьдаг.Ажилчин зөгий 1кг зөгийн лав шүүхүүлэхэд 16 кг цэцгийн бал зарцуулах ажээ.Íэг кг цэцгийн бал цуглуулахад ажилчин зөгий 320 мянган км нисэх ётой гэхэд дэлхийн бөмбөрцгийг найм тойрохдоо тэнцэх юм.Балт зөгий нь зөгийн бал, цэцгийн тоос, хатан зөгийн бүлэн, зөгийн цавуу болон зөгийн лав үйлдвэрлэж гаргана. Хатан зөгий нь сүрэг зөгийн дунд байр суурь давуутай эмэгчин зөгий бөгөөдтөрөөд ажилчин зөгийн шүүрүүлэх бүлэнгээр хооллож өсөх ба цор ганц ажил нь өндөглөх,ер нь 5-8 жил амьдарна.Хатан зөгий өдөрт 1500-3000 өндөг гаргана. Эр зөгийд том эрүү, хатгах зүү байхгүй ,зодолдож үүр барьж чадахгүй, цор ганц хийдэг ажил нь үүрэндээ шинэ хатан зөгийг хүлээх. Íамар хоол хүнс ховордох үед эр зөгий ажилчин зөгийд хөөгдөж гараад мөхлийн замдаа орно. Хүн хатгасан зөгий өөрөө үхдэг тул үргэлж хүн рүү дайрдаггүй. 1.Дараах үгсийн утгыг зөв харгалзуулан холбоорой. авгалдай Зөгий биенээсээ гаргаж үүр барих зүйл хатан зөгий Сүйрч сөнөсөн байдал лав шавж,аалз, эрвээхий зэрэг амьтны хөгжлийн эхний өндөгнөөс гарсан үе шат мөхөл Үржлийн чадвартай эмэгчин зөгий 2.Ямар зөгий хүн хатгадаг вэ? А.Хатан зөгий В.Эр зөгий С.Ажилчин зөгий D.Цэрэг зөгий Е.Бүх зөгий 3.Ямар зөгий ажилчин зөгий болдог вэ? А.Эр зөгий В.Үржлийн эрхтний бойжил муутай эм зөгий С.Балт зөгий D.Авгалдай зөгий Е.Гэр бүлсэг зөгий 4.Зөгий яагаад үргэлж хүн рүү хатгахаар дайрдаггүй вэ? А.Хатгах зүү нь хортой тул В.Хатгах зүү нь буруу харсан дэгээтэй тул С.Гэдэс нь хатгах зүүгээ даган гарч ирдэг тул D.Хүнийг хатгасан зөгий өөрөө үхдэг тул Е.Зөгий бүрт хатгах зүү байдаггүй 5.Хатан зөгий ямар ажил хийдэг вэ? А.Ажилчин зөгийг захирна В.Зөвхөн өндөглөнө С.Эр зөгийг хүлээнэ D. Сархиаган үүр барина Е.Зөгийн бал цуглуулна 6.Ажилчин зөгийн хийдэггүй зүйлийг олж дугуйлаарай. А.Сархиаган үүр барина В.Авгалдай маллана С.Ариун цэврийг сахиулна D.Бал хураана Е.Өндөг гаргана 7. Эр зөгий үүрнээсээ хөөгдөн мөхлийн замдаа орох улирлыг олоорой. А.Хавар В.Зун С.Өвөл D.Íамар 8.Балт зөгийн үйлдвэрлэж гаргадаг зүйлийг жагсаан бичээрэй. ........................, ........................, ......................., ............................, ........................ 9.”Өндөглө” үгийн зөв бичгийн дүрмийг тайлбарлан бичээрэй. ...................................................................................................................................................... 10.Ертөнцийн гурван ашигтайг зохион бичээрэй. 11. “Эрүүл мэндээ хамгаалъя” 35-40 үгтэй зөвлөмж бичээрэй Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР: :”Зөгийн ашиг шимийн талаар 80-90 үгэнд багтаан бичээрэй ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ 154

Хувилбар 28 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Өвгөн ач хүү хоёр Íэг өвгөн нас өндөр болж хөгшрөн юм харахгүй юу ч сонсдоггүй , хөл гараа ч олигтой хөдөлгөж чадахаа байжээ.Хамаг шүд нь унасан болохоор хоол амнаас нь эргэн гоожоод байдаг болсон тул хүү бэр хоёр нь аавыгаа ширээнд суулгаж хамт хооллохоо байжээ.Өвгөнийг пийшингийнхээ ард суулган тусад нь хооллодог болж л дээ. Íэг удаа аягатай хоол аваачиж өгөхөд өвгөн өөртөө ойртуулах гэж байгаад унагаж , аягаа хагалан хоолоо асгахад бэр нь ихэд уурлан -Энэ өвгөн хөгшрөөд дэндүү хэцүү болжээ.Гэрт маань байгаа бүгдийг хагалж эвдээд дуусгалаа гээд үүнээс хойш өвгөнийг модон тэвшин дотор хооллож байя гэж загнажээ. Хөөрхий өвгөн юу ч хэлсэнгүй, санаа алдаад өнгөрч гэнэ.Íэг өдөр эхнэр нөхөр хоёр гэртээ суугаад хооллож байтал Миша хүү нь шалан дээр байсан модон шоонуудыг эвлүүлж нийлүүлэн нааж байхыг хараад аав нь - Хүү минь чи юу хийж байна вэ? Гэхэд хүү: -Аав минь би тэвш хийж байна.Ээж та хоёрыг хөгшрөхөөр би энэ тэвшиндээ хоол хийж өгнө гэжээ.Хүүгийнхээ хэлэхийг сонссон эхнэр нөхөр хоёр бие биенээ хараад уйлжээ. Хөөрхий хөгшнийг дэндүү гомдоосондоо маш их ичиж, түүнээс хойш өндөр настай аавыгаа хүндлэн хайрлаж ,асран халамжилдаг болсон гэдэг. 1.Үгсийн утгыг зөв бичээрэй. Тэвш.......................................... Бэр.......................................... Шоо..................................... Пийшин................................. 2.Хүү бэр хоёр нь яагаад аавтайгаа нэг ширээнд сууж хооллохоо больсон бэ? А.Юм харахаа больсон нь В.Юу ч сонсдоггүй болохоор С.Хөл гараа хөдөлгөж чадахгүй D. Шүд нь унаад идэх гэсэн хоол нь амнаас нь эргэж гоожоод байдаг болохоор Е.Өвгөнийг дулаан пийшингийн ард суулгах гэж 3. Өвгөн яагаад аягатай хоолоо унагаж хагалсан бэ? А. Гар хөлөө олигтой хөдөлгөж чадахгүй болохоор В. Аягатай хоолоо өөртөө ойртуулах гэж байгаад С.Хамт хооллохоо больсонд гомдоод D. Хөөрхий өвгөн санаа алдахдаа Е.Íасан өндөр болж хөгширсөн болохоор 4.Өвгөн Миша хүүгийн ямар хамаатан бэ? А.Аавынх нь аав В.Ээжийнх нь аав С.Тэднийд амьдардаг өвгөн D. Íагац ах нь Е. Авга ах нь 5. Энэ эхэд ямар асуудлыг дэвшүүлэн тавьсан бэ? А.Хүн өтөлж хөгширдөг тухай В.Хатуу сэтгэлтэй бэрийн тухай С. Ач хүүгийн тухай D. Эцэг эхээ энэрэн хайрлах тухай Е.Хөгшин хүний сэтгэлийн тухай 6.Эхийн гол санааг илэрхийлсэн хэлцийг олоорой. А.Өвгөн хүнд өргөмж хэрэгтэй Залуу хүнд сургамж хэрэгтэй В.Өвөг язгуураа мэдэж ав Өссөн төрснөө дагаж яв С.Аавын бийд хүнтэй танилц Агтны бийд газар үз D.Хөгшдийг бүү шоол Хүүхдийг бүү шогло Е.Аяганы алгаас адууны алаг дээр 7.Өвгөнийг хоолоо асгахад бэр нь юу гэж хэлсэн бэ? 8.Миша хүүгийн аавынхаа асуултанд юу гэж хариулсан бэ? 9.Ертөнцийн гурвыг гүйцээгээрэй. Эрхэм тэнэг ................ магтана Дунд тэнэг .................... магтана Адаг тэнэг .................... магтана 10.Дараах үгсийн утгын ялгааг гаргаж холбоо үг зохиогоорой. Цагийн ................................ Цагны .............................. Сарын ............................ Сарны ........................... 11 “Эцэг эхээ хүндэлье” 35-40 үгтэй зөвлөмж бичье Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР: “Ухаарал” сэдвээр 70-90 үгтэй эх зохион бичээрэй. 155

Хувилбар 29 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Гурван их санаат Íамайг чанга гишгэвэл газар дэлхий цөмөрчих байх гэж тогоруу зөөлнөөр гэдэн годон алхдаг. Гэнэт аадар бороо орж, усанд олон амьтан урсах вий гэж голио чулуун дээр гарч хардаг. Тэнгэр нурж хамаг амьтан сүйдэж мэднэ гэж сарьсан багваахай толгойгоо уруу харуулан модноос дүүжлэгдэж байгаа нь тэр гэнэ. 1. Голио хаана зогсох дуртай вэ? 2. Тогоруу юунд санаа нь зовдог вэ? 3. Сарьсан багваахай яагаад модонд дүүжлэгддэг вэ? 4. Эдгээр амьтдад адил төстэй ямар занавир байна вэ? 5. Эхээс ойлгож мэдсэн зүйлээ өөрийн үгээр бичээрэй. 6. Эхээс амьтныг нэрлэсэн үгийг олж бичээрэй. 7. Эсрэг утгатай үгийг бичээрэй. уруу ................ ...........................зөөлөн ........................................... их ...............................................тэнгэр ........................................... 8. Үгийн утгыг ялгаж, эдгээр үг орсон өгүүлбэр зохиогоорой. бага – баг 9. Дараах үгэнд \"-ийг, -ыг\" нөхцөлийг зөв залгаж бичээрэй. газар, тэнгэр, хонь, үнэн 10. Үеэр зөв зааглан бичсэн үг аль нь вэ? А. гиш-гэв-эл, Б. са-наа-тан, В. дүүж-лэгд-дэг, Г. амьт-ан, Д. гол-ио Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Миний хайртай амьтан ” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиожбичээрэй. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... .......................................................................................................................................................... ....... ............................................................................................................................ ..................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ......................................................................................................................................................... ........ ........................................................................................................................... ...................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................... 156

Хувилбар 30 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Ухаарал Өвөөгийнх голоос дандаа хол буудаг байсан бөгөөд голд ойр буудаг айлуудад ерөнхийдөө дургүй талдаа. Би зун өвөөгийндөө очиж амардаг. Өнгөрсөн зун намайг өвөөгийнд очиход аавын төрсөн дүүгийн хүү Амараа хотоос ирсэн байв. Би үеэлтэйгээ зуны зугаатай өдрүүдийг хөгжилтэй сайхан өнгөрөөсөн билээ. Амараа бид хоёр хонинд ээлжилж явна. Гэрт үлдсэн нь эмээд тусалдаг байлаа. Амараа нэг удаа усанд явахдаа эмээгийн хонь саадаг хувинг голын усанд угааж цэвэрлээд, ус авчирсан байв. Үдийн хойно хонио ус руу тууж явахад Амараа миний өмнөөс гүйж ирээд: “Би эмээ өвөө хоёрыгоо гомдоож орхилоо. Одоо яах вэ?” гэлээ. Би юу болсныг Амараагаас сонсоод “Голд цагаа оруулж болохгүй. Хувцас хунараа голын усанд угааж болохгүй. Усыг хайрлах хэрэгтэй” гэсэн эмээ, өвөөгийн сургаалыг Амараад хэлж өгөөгүйдээ өөрийгөө зэмлэж билээ. 1. Эхэд юуны тухай өгүүлсэн байна вэ? А.Өвөөгийн тухай В. Зуны улирлын тухай С. Гол усыг бохирдуулж болохгүй тухай D.Хонин сүргийн тухай 2. Амараа хүү ямар буруу үйлдэл хийсэн бэ? А. Эмээ өвөөдөө туслаагүй нь буруу В. Хонь саадаг хувинг голын усанд угаасан нь буруу С. Амараа хонинд яваагүй нь буруу D. Эмээ өвөө хоёроо гомдоосон нь буруу 3. Жаалхүү юуг ухааран өөрийгөө зэмлэсэн бэ? А. Эмээ, өвөөгийн сургаалыг түүнд хэлж өгөөгүйдээ гэмшсэн . В. Голд ойрхон буусандаа өөрийгөө зэмлэсэн. С. Зуныг хөгжилтэй өнгөрөөсөндөө гэмшсэн. D. Хонинд явсандаа харамссан. 4. Өвөө нь голд ойр буудаг айлуудад яагаад дургүй байдаг вэ? А. Гол уснаас айдаг учир В. Ан амьтанд хайртай учир С. Өвөөгийнх голд ойрхон бууж чадаагүй учир D. Гол усаа хайрлан хамгаалдаг учир 5.” Инээх” гэсэн үгтэй ойролцоо утгатай үгсийг олоорой. А. Ганьхрах, инээх, баясах В. Хөөрөлхөх, хөхрөх, инээмсэглэх С. инээмсэглэх, ход ход хийх, жуумалзах D. инээх, уурлах , хөхрөх 6. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж, өгүүлбэрийг гүйцээгээрэй. Íөхөх үг: (сэргэ, сэрэг, эрэг, эргэ) Өглөө эрт ............. . Хүйтэн усаар нүүрээ угааж.............. . Голын ............. ногоорчээ. Эмнэлэгт хэвтсэн найзаа.................. . 7. Дараах үеэр заагласан үгсээс зөв заагласныг олоорой. А. но-цоо-сон В. хаа-я-а С. тойр-уу-лан D. зох-иогд-сон 8. Дараах үгийг зөв харгалзуулаарай. А. Асуух үг 1. тэр В. Íэрлэсэн үг 2. Яасан? С. Заах үг 3. хөөрөг 9. Дараах өгүүлбэрийг хурааж бичнэ үү? Би зун өвөөгийндөө очиж амардаг. 1. _ _ _ _ .2. _ _ _ . 3. _ _ . Дуурайлган зохион бичих чадвар сорьсон даалгавар  “Хавар” шүлгийг сайтар уншаад шүлгийн хэлбэрийг дуурайж зохиож бичээрэй.  Улирлын онцлогт тохирсон үг сонгох  Үг, мөрийн тоо тэнцүү байх  Мөрийн толгой, сүүлийг холбож бичихэд анхаараарай. Хавар Намар ...Усны шувуу хавар ирдэг Усны шувуу.................................................буцдаг Ургамлын түрүү хавар ургадаг .................................................................................. Хавар хавар ханагархан хавар .................................................................................. Хайрлаж ханашгүй тэнэгэрхэн хавар .................................................................................. Хаа заримдаа шуурдаггүй бол .................................................................................. Халуун зунаар сольшгүй хавар. Д.Маам .....................................................................намар Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Зуны амралт” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиожбичээрэй. 157

Хувилбар 31 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Урам зориг 20-р зууны алдарт эрдэмтэн Альберт Эйнштэйний хүүхэд ахуй цагийг харахад суут авьяастан болно гэж төсөөлөхөд бэрх байжээ. Ахлах сургуулийнх нь хувийн хэрэгт “Энэ сурагч ямар ч хичээл хийсэн амжилт олох магадлал бага” гэж тэмдэглэснийг нь ээж нь үзээд сэтгэлээр унасан хүүгээ тайтгаруулан “Хүү минь, чи бусад хүүхдээс өөр юм. Чи бусад хүүхдүүдтэй яг адил байвал суут хүн болж чадахгүй шүү дээ” гэж урам өгчээ. Эйнштэйний суут авьяасыг таньж мэдээгүй багшийн хатуу үнэлэлт ээжийнх нь өгсөн урам зоригоор солигдож Эйнштэйн өөрт заяасан авьяасыг нээж чадсан юм. 1. Эхэд юуны тухай өгүүлсэн бэ? А. Хүүхдэд урам зориг гэдэг юу юунаас илүү үнэ цэнэтэй гэдгийг харуулсан. В. Хүүхэд ахуй цагийн тухай С. Сурган хүмүүжүүлэгч багшийн тухай D. Суут хүн болох тухай 2. Эйнштэйн яагаад урам зориггүй болж сэтгэлээр унасан бэ? А. Íайз нөхөд нь гомдоосон учир В. Ахлах сургуулийн багшийнх нь өөрт нь өгсөн дүгнэлтээс болж С. Аав ээждээ гомдсон учир D.Өөрөө өөрийгөө танин мэдэж чадаагүй учир 3. Эйнштэйн өөрийн авьяас чадварыг хэрхэн нээсэн бэ? А. Багшийнхаа тусламжтайгаар авьяасаа нээсэн. В. Ээжийнхээ өгсөн урам зоригоор тэтгэгдэж авьяас чадвараа нээсэн. С. Багшийн бичсэн үнэлэлт дүгнэлт,ээжийн хэлсэн үг, урам зоригоор тэжээгдэж авьяасаа нээсэн. D. Багшийн өгсөн дүгнэлтээс үүдэж авьяасаа нээсэн. 4. Багш нь “ Энэ сурагч ямар ч хичээл хийсэн амжилт олох магадлал бага” гэж тэмдэглээгүй байсан бол Эйнштэйн суут авьяастан болж чадах байсан болов уу? А. Үүнээс үүдэн сэтгэлээр унаж ээж нь сэтгэлийн дэм үзүүлснээр урам зоригтой болж суут авьяастан болох зам нь нээгдсэн. В. Үүнээс үүдэн сэтгэлээр унаж ээж нь түүнийг загнаснаар урам зориггүй болж суут авьяастан болох зам нь хаагдсан С. Хэрвээ ээж нь байгаагүй бол суут авьяастан болж чадахгүй байсан. D. Хэрвээ багш нь тэгж үнэлээгүй байсан бол суут авьяастан болж чадахгүй байсан. 5. “Та анхаарлаа хандуулна уу” гэсэн өгүүлбэрт цэг тэмдгийн аль тохирохыг нөхөж бичээрэй. 6. Бүгд нэг утгын зүйлчлэлд байгаа хэсгийг олоорой. А. Íадад, намар, хүмүүс, үс В. Íавч, чимээ, нүд, уруул С. Хөл, үс, гудамж, мөр D.гар, хөл, уруул, нүд 7. Урт эгшгээр эхэлсэн нөхцөл залгахад аль үгийн балархай эгшиг гээгдэхгүй бичигдэх вэ? А. Үзэл В. Санал С. Төрөл D. хүрэл 8. Дараах өгүүлбэрүүдийг уншаад зөв харгалзуулаарай. 1. Яндаж болдоггүй далай шиг Яасан баян нутаг вэ? А. Хүүрнэх өгүүлбэр 2. Чи үүнийг хурдан гүйцэтгэ. Б. Захирах өгүүлбэр 3 . Та номоо авахаа мартуузай. В. Анхааруулах өгүүлбэр 4 . Урьхан салхи сэвэлзэнэ. Г. Асуух өгүүлбэр 9. Дараах өгүүлбэрт нэрийн ба үйлийн нөхцөл нэмж гүйцээж бичээрэй. Хүйтэн жавар өмнө…... үлээ….. , гол… мөс тас няс хагарна. Бичих чадварыг дүгнэх даалгавар  Дараах захидлыг уншаад 30 – 40 үгэнд багтаан үргэлжлүүлэн зохиож бичээрэй. 2017 оны 08 сарын 07 Сайн байна уу? Íайз аа. Íайз нь зусланд ирээд, сайхан амарч байна. Өглөө эрт ойд хөхөө шувуу донгодно. Бас буга урамдан, шувууд жиргэдэг. Үүнийг сонсоход нэг л содон байх юм. Энд амрах гэж ирсэн хүүхдүүд бие биедээ туслан, тоглож наадаж, санаа зовох зүйлгүй байна. Тийм болохоор хүүхэд бүр тайван амгалан хэчнээн сайхан гээч. …............................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ Б. БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Миний мөрөөдөл” сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиожбичээрэй. 158

Хувилбар 32 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Олз Оготно нүхнээсээ гарч “Муужгай харагдах вий” гэж айж явсаар боовны хэлтэрхий олжээ. Олзоо нүхэндээ хүргэх гэтэл хүч дутаж гэнэ.Дааж ядан ноцолдож байтал аалз хүрч ирээд: -Чи ингэж биеэ зовоож байхаар нөхдөө дуудаж ирүүлээч ,чамд амар биш үү? Гэхэд -Аалз чи учрыг мэдэхгүй байна.Íөхдөө дуудвал олзоо хуваах хэрэгтэй болно.Би энэ сайхан зуушийг ганцаараа идэх ёстой гэж оготно учирлав. Оготно боовны хэлтэрхийг үүрэндээ аваачих гэж ноцолдсоор ядрахын туйлыг үзжээ.Энэ үеэр элээ нисэн ирж ,олзны боовыг шүүрэн оджээ. \\ Д.Давааням\\ 1. Баатруудын хийсэн үйлийг харгалзуулаарай. А.Оготно 1.шүүрэн одсон Б.Аалз 2.боов олсон В.Элээ 3. оготнод зөвлөсөн 2. Эхийн аль хэсэгт оготнын хувиа хичээсэн зан чанар илэрсэн бэ? А.Эхлэл хэсэгт Б.Гол хэсэгт В.Төгсгөл хэсэгт 3. Дараах өгүүлбэрт орсон “туйл” гэсэн үгийн утгыг олоорой. Оготно боовны хэлтэрхийг үүрэндээ аваачих гэж ноцолдсоор ядрахын туйлыг үзжээ. А.мохоол, эцэс, хязгаар, туйлдаа хүрэх Б.Маш, хамгийн, туйлын сайн В.Дэлхийн бөмбөрцгийн эргэх тэнхлэгийн захын хоёр цэг 4. Дараах зүйр үгээс эхийн утгад тохирохыг сонго. А. Олны хүч Б.Санаа нь дэлхий В.Харамласан юм Оломгүй далай Чадал нь мэлхий Хар нохойны идэш 5.Эх хэдэн цогцолбороос бүтсэнийг тодорхойл. А. 1 Б. 2 В. 3 6.1-р цогцолборын утгад тохирох асуулт зохион бичээрэй. 7.Дараах өгүүлбэрийг зөв харгалзуулаарай. А. Íайз нөхдөө чин сэтгэлээсээ хүндэлж сураарай! 1.Хүүрнэх өгүүлбэр Б. Íайз нөхдөө чин сэтгэлээсээ хүндэлж сур. 2.Асуух өгүүлбэр В. Íайз нөхдөө чин сэтгэлээсээ хүндэлж сурсан уу ? 3.Анхааруулах өгүүлбэр Г. Íайз нөхдөө чин сэтгэлээсээ хүндэлж сурсан. 4.Захирах өгүүлбэр 8. “Би энэ сайхан зуушийг ганцаараа идэх ёстой гэж оготно учирлав. “ гэсэн өгүүлбэрт Ж,Ч,Ш-ийн дүрмээр бичигдсэн үг хэд байна вэ ? Бичнэ үү? .................................................................................................................. 9.Ойролцоо утгатай үгийг бичээрэй. Санагдах- Ширтэх- 10.Өргөлтөт эгшиг гэж юу вэ? Жишээгээр тайлбарла. ............................................................................................................................. .................................... ................................................................................................................................................................. Б. Бичих чадварыг шалгах даалгавар \"Манай анги\" сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: Ангийн танилцуулга Гол хэсэгт: Ангийн амжилт ,дэвшүүлсэн зорилго,зорилт Төгсгөл хэсэгт: Хүрэх үр дүн ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ......................................................................................................................................................... ........ ........................................................................................................................... ...................................... ............................................................................................................................. .................................... 159

Хувилбар 33 ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Буга Буга ус уухаар гол дээр ирж, өөрийнхөө усанд туссан дүрсийг харан том даргар эврээрээ бахархан, хөлөө харж : -Миний хөл даанч турьгүй, нарийхан, доожоогүй юм гэж үглэж байв. Гэнэт арслан гарч ирэн, буга руу дайрав. Буга уужим талаар хар хурдаараа зугтаж баригдалгүй явснаа ойд ормогц эвэр нь тээглэн ороолдож, арсланд баригдчихжээ. Буга амь үрэгдэхийн даваан дээр “Ямар хачин юм бэ? Би эврээ ямар гоё юм бэ? гэж бахдаж байсан юм сан. Голж байсан нарийхан хөл минь аюулаас аварч бахдан дэнхгэнүүлж байсан даргар эвэр маань намайг аюулд унагадаг байна шүү. Аливаа юмыг үзэгдэх хэлбэр, өнгөөр нь үнэлж цэгнэж болдоггүй юм байна гэж бодов. 1.Баатруудын хийсэн үйлийг харгалзуулаарай. А.Буга 1.дайрсан Б.Арслан 2.баригдсан 2.Бугаар ямар хүний зан чанарыг үзүүлсэн бэ? А.Сэргэлэн Б.Бардам В.Зоригтой 3.Дараах өгүүлбэрт орсон “турьгүй “гэсэн үгийн утгыг олоорой. Миний хөл даанч турьгүй ,нарийхан ,доожоогүй юм гэж үглэж байв. А.Гоё сайхан, бахадмаар Б.Тамир тэнхээгүй, сул дорой В.Аль нь ч биш 4.Дараах зүйр үгээс эхийн утгад тохирохыг сонго. А. Зөв олон талтай Б.Өөдөө хаясан чулуу В.Íэг өдөр танилцаж Буруу ганц талтай Өөрийн толгой дээр Мянган өдөр нөхөрлөнө. 5.Эх хэдэн цогцолбороос бүтсэнийг тодорхойл. А. 3 Б. 2 В. 1 6.1-р цогцолборын утгад тохирох асуулт зохион бичээрэй. ................................................................................................... 7.Дараах өгүүлбэрийг зөв харгалзуулаарай. А. Íайз минь хичээлээ сайн хийгээрэй! 1.Хүүрнэх өгүүлбэр Б. Íайз минь хичээлээ сайн хий. 2.Асуух өгүүлбэр В. Íайз минь хичээлээ сайн хийсэн үү? 3.Анхааруулах өгүүлбэр Г. Íайз минь хичээлээ сайн хийсэн. 4.Захирах өгүүлбэр 8. “Буга уужим талаар хар хурдаараа зугтаж баригдалгүй явснаа ойд ормогц эвэр нь тээглэн ороолдож ,арсланд баригдчихжээ” гэсэн өгүүлбэрт Ж,Ч,Ш-ийн дүрмээр бичигдсэн үг хэд байна вэ ? Бичнэ үү? ...................................................................... 9.Ойролцоо утгатай үгийг бичээрэй. Бяцхан- Айлчин- 10.Балархай эгшиг гэж юу вэ? Жишээгээр тайлбарла. .......................................................................................... ....................................................................... ............................................................................................................................... .................................. Бичих чадварыг шалгах даалгавар \"Манай сургууль \" сэдвээр 80-100 үгэнд багтаан эх зохиож бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: Сургуулиа танилцуулах Гол хэсэгт: Сургууль, багш ,сурагчдын амжилт , Төгсгөл хэсэгт: Сургуулийн цаашид хүрэх үр дүн ............................................................................................................................. .................................... ............................................................................................... .................................................................. ............................................................................................................................. .................................... ......................................................................................................................................................... ........ ........................................................................................................................... ...................................... 160

IV ангийн нэгдмэл агуулгын анги дэвших шалгалтын блюпринт ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ А хувилбар 1. Илэрхийллийн бичээд, утгыг олоорой. /3 оноо/ A. 63832 ба 202-ын ногдворыг 196 ба 19-ийн үржвэрээр нэмэгдүүлээрэй. 2. Өгүүлбэртэй бодлогыг зураглал хийж бодоорой /3 оноо/ A. Ах нь 117кг төмс, дүү нь ахынхаа хураасан төмсний 5/9 хэсэгтэй тэнцэх лууван хураасан бол ах дүү хоёр төмс, лууван хураасан бэ? 3. Энгийн бутархайг аравтын бутархай хэлбэрт бичээрэй. /1 оноо/ ������ ������������������ A.1.08 B. 0.8 C. 0.08 D. 0.008 4. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийг олоорой. /1 оноо/ А. 550 B. 650 C. 750 D. 850 5. Дараах бутархайг стандарт бичлэгээр бичээрэй. /1 оноо/ Гучин таван бүхэл зууны долоо А. 35.007 B. 35.7 C. 35.70 D. 35.07 6. Дарааллын зүй тогтлыг олж зөв хариултыг сонгоорой. /2 оноо/ 1, 5, 9, 13, 17, , ,  A. 4-оор нэмэгдсэн учир 21, 25, 29 Б. 4-оор хорогдсон учир 21, 25, 29 В. 4 дахин үржигдсэн учир 21, 25, 29 Г. 4 дахин багассан учир 21, 25, 29 7. 5-8 дугаар сарын хур тунадасны хэмжээг баганан диаграммаар үзүүлэв. /2 оноо/ 5, 6, 7 саруудад хур тунадасны нийт хэмжээ хэд вэ? A.260 B. 570 C. 430 D. 310 8. Торх үгийн утгыг зөв тайлбарласан хэсэг аль вэ? /1 оноо/ A. Íүдэнд шороо орох Б. Шингэн юм агуулах модон сав В. Даавуугаар хийсэн уут Г. Төмөр том хувин 9. Дуудлага ижил үгсийг зөв харгалзуулан холбоорой. /2 оноо/ A. өрөг 1. Гөлөг маань яс мэрэх дуртай. B. өргө 2. Шатрын үе бүхэнд хожив. C. мэргэ 3. Гараа дээш өргөж саналаа хэлэв. D. мэрэг 4. Өвөө маань чулуугаар мэргэлдэг. 10. Үгийн дунд орсон ж, ч, ш –ийн дараа балархай эгшиг ............ бичнэ. /1 оноо/ A.ий В. Ы С. и D. Ь 11. Үгсийг дүрэмтэй нь зөв харгалзуулан холбоорой. /2 оноо/ A. МОРДЪЁ 1. Гийгүүлэгчээр төгссөн эм үгэнд Е залгахдаа өмнө нь Ь бичнэ. B. ХОÍОЁ 2. Гийгүүлэгчээр төгссөн эр үгэнд Я, Ё залгахдаа өмнө нь Ъ бичнэ C. МЭДЬЕ 3. Эгшгээр төгссөн үгэнд Я, Е, Ё-г шууд залган бичнэ. D. ЗОРЬЁ 4. “Ь” –ээр төгссөн үгэнд Я, Е, Ё-г шууд залган бичнэ. 12. Залгаврыг зөв залгасан 2 үгийг дугуйлаарай. / 2 оноо / A. хана + ыг = ханаыг Б. хана + ыг = ханыг В. товш + ё = товшъё Г. товш + ё = товшиё 13. Өгүүлбэрээс алдаатай бичсэн үгийг олж зөв болгон бичээрэй. /3 оноо/ Хүүхдүүд ээ! Эх дэлхий байгал орчиноо хамгаалая. ........................................................................................................................ 14. Дараах сонины нэрсийг зөв бичсэн хэсгийг сонгоорой. A. Сурагч сонин Б. “цох” сонин B. “Хүмүүс” сонин Г. ӨДРИЙÍ МЭДЭЭ сонин 15. Тахилын гэдэг үгийн балархай эгшгийн үүрэг аль нь вэ? A. эгшигжүүлэх В. ялгах С. зөөлрүүлэх 161

IV ангийн нэгдмэл агуулгын анги дэвших шалгалтын блюпринт ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Б хувилбар Математик 1. Илэрхийллийн бичээд, утгыг олоорой. A. 246184-өөс 1246 ба 108-ын үржвэрийг хасаж, 12792-оор хорогдуулаарай. 2. Өгүүлбэртэй бодлогыг зураглал хийж бодоорой. A. Íаран 248 хуудастай үлгэрийн ном уншив. Саран үлгэрийн номны 5/8 хэсэгтэй тэнцэх үлгэрийн ном уншсан бол тэд нийлээд хэдэн хуудас ном уншсан бэ? 3. Аравтын бутархайг энгийн бутархай хэлбэрт бичээрэй. 2.5= ̇ A. 2 5 B. 2 5 C. 2 05 D. 2 500 100 10 1000 4. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийг олоорой. 100 А. 800 B.900 C. 1000 D. 1100 5. Гурван зуун арван найман бүхэл мянганы зургааг зөв бичсэнийг олоорой. А. 318.06 В. 318.006 С. 318.1106 D. 318.060 6. Дарааллын зүй тогтлыг олж зөв хариултыг сонгоорой. 3, 6, 12, 24, , ,  A. 2-оор нэмэгдсэн учир 48, 96, 192 Б. 2-оор хорогдсон учир 48, 96, 192 B. 2 дахин үржигдсэн учир 48, 96, 192 Г. 2 дахин багассан учир 48, 96, 192 7. 5-8 дугаар сарын хур тунадасны хэмжээг баганан диаграммаар үзүүлэв. 6, 7, 8 саруудад хур тунадасны нийт хэмжээ хэд вэ? A. 280 B. 570 C. 450 D. 310 Монгол хэл 8. Баринтаг үгийн утгыг зөв тайлбарласан хэсэг аль вэ? /1 оноо/ A. Гурилаар хийсэн зүйл Б. Торго, дурдан, даавуугаар хийсэн ном боох ваадан B. Тэмээг хөтлөх хэрэгсэл Г. Бүдүүн нэхээстэй даавуу 9. Цэгийн оронд дуудлага ижил үгсийн аль тохирохыг харгалзуулан холбоорой. /2 оноо/ A. бэлэг 1. ....................морьд наадамд уралдана. B. бэлгэ 2. Далайд ................. онгоц хөвөв. C. хүлэг 3. Туяа найздаа төрсөн өдрийн ............ өглөө. D. хөлөг 4. Өвөө ....................... дэмбэрлийн үг хэллээ. 10. Үгийн дунд орсон ж, ч, ш –ийн дараа балархай эгшиг ............ бичнэ. /1 оноо/ A. и В. ы С. ий D. Ь 11. Үгсийг дүрэмтэй нь зөв харгалзуулан холбоорой. /2 оноо/ A. СУРЪЯ 1. Гийгүүлэгчээр төгссөн эм үгэнд Е залгахдаа өмнө нь Ь бичнэ. B. САÍАЯ 2. Гийгүүлэгчээр төгссөн эр үгэнд Я, Ё залгахдаа өмнө нь Ъ бичнэ C. ЗЭЭЛЬЕ 3. Эгшгээр төгссөн үгэнд Я, Е, Ё-г шууд залган бичнэ. D. ХАРЬЯ 4. “Ь” –ээр төгссөн үгэнд Я, Е, Ё-г шууд залган бичнэ. 12. Залгаврыг зөв залгасан 2 үгийг дугуйлаарай. / 2 оноо / А. бодох + оор = бодхоор Б. бодох + оор = бодохоор В. унш + я = уншъя Г. унш + я = уншия 13. Өгүүлбэрээс алдаатай бичсэн үгийг олж зөв болгон бичээрэй. /3 оноо/ Үнэнч шудрага байхийг сургамжалсан. .................................................................................... 14. Дараах сонины нэрсийг зөв бичсэн хэсгийг сонгоорой. /1 оноо/ A. Сурагч сонин Б. “Цох” сонин В. “хүмүүс” сонин Г. ӨДРИЙÍ МЭДЭЭ сонин 15. Олбогийг гэдэг үгийн балархай эгшгийн үүрэг аль нь вэ? /2 оноо/ A. эгшигжүүлэх В. ялгах С. зөөлрүүлэх 162

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ IV ангийн Хүн байгаль хичээлийн анги дэвших шалгалтын блюпринт А хувилбар 1. Хоосон нүдэнд тохирох хүний сээр нурууны B. соронз төмөр саваатай ойр зайд байхад хэсгийн зөв хариултыг дугуйлаарай. /1 оноо/ C. соронз төмөр саваа хоёрын дунд мод А. Ташаа Б. Бүсэлхий байхад В. тааз Г. бэлхүүс D. соронз төмөр хоёрын хооронд өөр төмөр биет байхад 2. Мазаалай хаана 9. Туршилтыг ашиглаад дүгнэн нөхөж амьдардаг вэ? /1оноо/ бичээрэй. /3 оноо/ A. Хээр талд В. S ба N эсрэг туйл учир татагдана. Ой тайгад .............................................................. B. С. Өндөр ууланд D. Говьд ______________________________________ 3. Амьд бие махбодын амьдарч буй нутаг ______________________________________ орныг юу гэж нэрлэдэг вэ? \\1оноо\\ 10. Доорх зургийг ажиглаад гэрэл асах эсэхийг А. амьдралын үечлэл Б. амьдралын орчин цэгийн оронд нөхөж бичээрэй? Хэрэв В. идэш тэжээлийн хэлхээ Г. дасан зохицол асахгүй гэж тэмдэглэвэл учрыг тайлбарлаж бичээрэй. /3 оноо/ 4. Цэгийн оронд тохирох хэсгийг зөв сонгоорой. /1 оноо/ Íурууг цэх байлгахын 11. Ямар материал цахилгаан сайн дамжуулдаг тулд .................................................... зэрэг амьдралын зөв дадал хэвшилтэй болох вэ? \\1оноо\\ А. Резин B. хуванцар хэрэгтэй. A. Ширээнд тухтай байдлаар сууж, C. даавуу D. төмөр цүнхээ барьж явах B. Дасгал хөдөлгөөн их хийж, өндөр дэр 12. Аль туршилт соронзон үйлчлэл байхгүй дэрлэж унтаж амрах C. Дуртай үедээ хоол сайн идэж, унтаж байна вэ? Дугуйлаарай. /1 оноо/ амрах D. Зөв алхах гишгэх, ширээнд зөв суух, А. В. С. цүнхээ зөв үүрэх 13. Усанд уусах хүнсний бүтээгдэхүүний 5. Хүний өсөлтөд юу юу нөлөөлдөг вэ? Íөхөж доогуур зурна уу? /1 оноо/ бичээрэй. /3 оноо/ Гурил, давс, будаа, сахар, сода, сонгино A. Эцэг эхийн өндөр, удамшил шоколад B. .......................................................... C. ........................................................... 14. Давс усанд уусахад нөлөөлөх хүчин D. ........................................................... зүйлсийг бичнэ үү? /3 оноо/ E. Хорт муу зуршил муугаар нөлөөлнө. 1. .............................................................. 6. Ямар үед сүүдрийн хэмжээ том байх вэ? /1 2. .............................................................. оноо/ А. Бие гэрэл үүсгэгч рүү ойртох тусам Б. Бие гэрэл үүсгэгчээс холдох тусам 7. Хэзээ сүүдрийн хэмжээ хамгийн богино байдаг вэ? \\1оноо\\ А. Үүрээр B. Өглөө C. үд дунд D. Үдэш 8. Соронз ашиглан төмөр савааг татахад соронз ямар нөхцөлд их хүчээр үйлчлэх вэ? A. соронз төмөр саваанаас их зайтай байхад 163

3. .............................................................. ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 15. Аль нь хатуу бие вэ? Зөвийг нь дугуйлна уу 20. Сургууль орчмын план зургийг ажиглаад сургуулийн хойно юу байна вэ? /1 оноо/ /1 оноо/ А. ус В. шаар A. хөл бөмбөгийн талбай B. В. орон сууц С. тараг D. Ширээ C. С. дэлгүүр 16. Шингэнийг хөргөхөд буцаад хатуу төлөвт шилжинэ. Энэ өөрчлөлтийг ..................... гэнэ. Зөвийг дугуйлаарай. /1 оноо/ A. хөлдөх В. шингэрэх С. хайлах D. уурших 17. План зургийг ажиглаад таних тэмдгүүдийг зөв харгалзуулан холбоорой. /1 оноо/ 18. Сургууль орчмын план зургийн масштаб нь хэд вэ? /1 оноо/ A. 1см-т 20м В. 1 : 2000 С. Масштаб байхгүй D. 1:20 19. 17-р даалгаврын план зураг дээр зүг чигийг нөхөж бичнэ үү /3 оноо/ А. мод 1. D. зам 2. E. сургууль 3. F. сургуулийн хашаа 4. 164

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 4-р анги монгол хэл хичээлийн “Өгүүлбэрийг сонгон хэрэглэх” бүлэг сэдвийн даалгавар Буга Буга ус уухаар гол дээр ирж , өөрийнхөө усанд туссан дүрсийг харан том даргар эврээрээ бахархан, хөлөө харж: -Миний хөл даанч турьгүй, нарийхан, доожоогүй юм гэж үглэж байв. Гэнэт арслан гарч ирэн, буга руу дайрав. Буга уужим талаар хар хурдаараа зугтаж баригдалгүй явснаа ойд ормогц эвэр нь модонд тээглэн ороолдож, арсланд баригдчихжээ. Буга амь үрэгдэхийн даваан дээр “ Ямар хачин юм бэ? Би эврээ ямар гоё юм бэ? гэж бахдаж байсан юм сан. Голж байсан нарийхан хөл минь аюулаас аварч, бахдан дэнхгэнүүлж байсан даргар эвэр маань намайг аюулд унагадаг байна шүү. Аливаа юмыг үзэгдэх хэлбэр, өнгөөр нь үнэлж цэгнэж болдоггүй юм байна” гэж бодов. 1. Үлгэрийн үтгад тохирох зүйр үгийг сонгоорой. А. Зөв олон талтай Б. Өөдөө хаясан чулуу Буруу ганц талтай Өөрийн толгой дээр 2. Буга гол дээр ус уухаар очихдоо усанд туссан дүрсээ хараад юугаараа бахархсан бэ? А. Турьгүй нарийн хөл Б.Даргар эвэр В.Доожоогүй хөл 3. Бугын хийсэн үйл хөдлөл хэд вэ А. 6 Б. 8 В. 7 4. Бугаар ямар хүний зан чанарыг төлөөлөн үзүүлсэн бэ? А. Онгироо Б. Даруу В. Сэргэлэн 5. Эхэд хэдэн цогцолбор байна вэ А. 2 Б. 3 В. 4 6. Эхийн төгсгөлд буга юугаараа бахархсан бэ? А. Эврээрээ Б. Хөлөөрөө В. Биеэрээ 7. Буга арслангаас зугтахдаа хаагуур хурдлан давхисан бэ? А. Уужим талаар, ойгоор Б. Цөлөөр В. Говиор 8. Гэнэт ........ гарч ирэн, буга руу дайрав. А. Баавгай Б. Чоно В. Арслан 9. Буга арсланд баригдсаны шалтгаан юу вэ? А. Хөл нь модонд тээглэсэн Б. Эвэр нь модонд орооцолдсон В. Хөл нь модонд бүдэрсэн 10. Буга амь үрэгдэхийн даваан дээр .... гэсэн өгүүлбэрээс тодруулсан үгийн ойролцоо утгатай үгийг олж бичээрэй. ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ 11. Миний хөл даанч ..................., ... ................., ........................, юм гэж үглэж байв. 12. Буга эхийг уншаад төрсөн сэтгэгдлээ 2-3 өгүүлбэрт багтаан бичээрэй. ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................ .................................................................................... 13. баригдах- гэдэг үгэнд - ын, ыг, ийн, ийг зөв залган бичээрэй. 14.Дээрх эхээс асуух өгүүлбэрийг олж бичээрэй. 15. Дараах өгүүлбэрт байгаа алдаатай үгийг засаж бичээрэй. Буга усанд туссан дүрсийг харан том даргар эврээрэй бахархсан. Миний хөл даанч тургүй, нарыхан доожоогүй юм гэж үглэж байв. Аливаа юмийг үзэгдэх хэлбэр, өнгөөр нь үнэлэж цэгнэж болдогүй юм байна гэж бодов. 16. Өгүүлбэрийг үйл явдлын дарааллаар зөв байрлуулаарай. Гэнэт арслан гарч ирэн, буга руу дайрав. Миний хөл тун ч нарийхан доожоогүй юм гэж үглэж байв. Буга ус уухаар гол дээр ирж өөрийнхөө усанд туссан дүрсийг харан том даргар эврээрээ бахархан хөлөө харж: 165

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 4-р анги нэгдмэл Монгол хэл, Хүн байгаль 1. Уул, тал газар өндрөөрөө ялгаатай байдаг. Үүнийг газрын зураг дээр юугаар ялган үзүүлдэг вэ? А. Таслалтай зураасаар Б. Цэгээр В. Өнгөөр Г. Хэлбэр дүрсээр 2. Дараах тодорхойлолтын аль нь шингэнд тохирох вэ? А. Хадгалагдаж буй савныхаа хэлбэрийг дагадаг. Б. Жижиг хэсэг нь маш нягт. Эмх цэгцтэй байрладаг. В. Тодорхой хэлбэртэй Г. Жижиг хэсэг нь чөлөөтэй хөдөлж, саван дотроо тархан байрладаг. 3. Зөв харгалзуулаарай. А. Булчин хүний биеийн жингийн 1. 15 хувийг Б. Хүн биеийн жингийнхээ хэдэн хувьд 2. 40-50 хувийг тэнцэх зүйлийг үүрэх нь хэвийн гэж үздэг вэ? 4. Өгүүлбэрийг гүйцээж бичээрэй. /таталцах, түлхэлцэх / Эсрэг туйлууд .................................., ижил туйлууд ............................... . Даалгавар 2 1. “Шогол” үгийн утгыг тайлбарлаарай. А. Зүлэг өвс Б. Шингэн юм агуулах сав В. Íом хадгалах модон хайрцаг Г.Байгалаас тогтсон суваг 2. Дараах өгүүлбэрт тохирох үгийг сонго./ хүлэг, хөлөг / А. Сансрын ..................... хөөрөв. Б. ....................... морь хурдлав. 3. “Багийн” үгийн дүрэмд тохирох хэсгийг сонгоорой. А. Ж,ч,ш, г –ээр төгссөн Б.Зөөлний тэмгээр төгссөн үг В. Г-ээр төгссөн эр үгэнд Г. Эр үгэнд 4. Дараах үгсэд “я, ё, е” залгаж бичихдээ “ ъ, ь” тэмдгийн аль тохирхыг нь зөв сонгон бичээрэй. Хариул-....................................... мэд ...................................... 5. Өгүүлбэрээс алдаатай 2 үгийг олоод засаарай. Монгол хүн бүхний дуулдаг энэ дууг сонсхоор надад үнхээр сайхан байдаг. ..................................................................................................................................................... 6. Төмөр , сүхээр түлээ хагалав. Гэдэг өгүүлбэрийн таслал ямар үүргээр орсныг тодорхойл. А. Бусдад хандаж хэлсэн Б. Үйлийн эзнийг тодруулсан В. Тоочсон үгсийг хооронд 7. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж холбоо үг үүсгээрэй. Савх ................................... 8. “Тараг-тарга” гэдэг үгэнд орсон балархай эгшиг ямар үүргээр орсон бэ? А. Эгшигжүүлэх Б. Ялгах В.Зөөлрүүлэх Г. Эгшигжүүлэх, ялгах 9. 4-р ангийн найзууддаа “Төгсөх шалгалтандаа бэлдэцгээе” уриалга бичээрэй. Үгийн тоо 80-90 үгтэй. эхлэл........................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... гол............................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... төгсгөл........................................................................................................................................................ .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... 166

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 4-р ангийн нэгдмэл агуулга Матемтик, Байгалийн ухаан 1. Холимог бутархайг засагдах бутархайд шилжүүлсэн хэсгийг олоорой. 1оноо 15= А. 5 Б. 13 В. 1 5 Г. 1 13 8 8 88 8 2. “Íэг зуун хорин долоон мянга нэг” гэсэн тоог уншаад олоорой. 1оноо A. 12701 B. 127007 C. 127001 D. 27007 3. Охин тоон шулуун дээр тоо сонгож уг тооноос зүүн гар тийш 6 нэгжээр тоолон - 2.5 гэсэн тоог цэгээр тэмдэглэжээ. Охин анх ямар тоо сонгосон бэ? 2оноо А. 3.5 B. -3.5 C. 4 D. – 4 4. . Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийг олж дугуйлаарай. а. 900 б. 600 в. 450 г. 1000 5. Зүй тогтлыг олж дараагийн 2 тоог үргэлжлүүлээрэй. 2оноо 15, 11, 7, 3, ...., ..... A. -1, -5 B. 1, 5 C. 5, 1 D. -5, -1 6. 5 - 8 дугаар сарын хур тунадасны хэмжээг баганан диаграммаар үзүүлэв. 2оноо а. Орсон хур тунадасны хэмжээ ижил саруудыг бичээрэй. A. 6 ба 8 сар B. 8 ба 5 C. 5 ба 8 D. 5 ба 7 б. 7 ба 8 саруудад орсон хур тунадасны зөрөөг олоорой. A. 35 B. 30 C. 25 D. 20 7. Тоон илэрхийлэл бичиж, үйлдлийн дараалал тогтоон утгыг олоорой. 3оноо Хасагч нь 687 ба 46 –гийн үржвэр, хасагч нь 25344 ба 64 –ийн ноогдворыг олоорой. 8. Өгүүлбэртэй бодлогыг бодоорой. 3оноо Батынх 12250 ямаатай. Тэр эхний өдөр бүх ямааныхаа 2 – 5 ыг самнав. Хэдэн ямаа самнаагүй үлдсэн бэ? 9. Батын энэ хичээлийн жилийн сурлагын чанарыг диаграммаар харуулав. (2 оноо) Математик Биеийн тамир Монгол хэл 0 20 40 60 80 100 120 А. Хамгийн сайн дүн авсан хичээлийг нэрлээрэй. ..... B. Ямар хичээл дээр цаашид анхаарах вэ? .......... Байгалийн ухаан 1. Газар дээр байгаа юмсыг цаасан дээр хэд дахин багасгасан хэмжээг үзүүлсэн харьцааг ............... гэнэ. \\1оноо\\ А. План зураг B. Масштаб C. Таних тэмдэг D. Газрын зураг 2. Íөхөж бичээрэй. 2оноо Араг яс биеийн ..................... болохоос гадна биеийг ....................... үүрэгтэй. А. тулгуур, хөдөлгөх C. хөл дээр зогсоох В. Арьс тогтоодог D. булчин хөгжүүлдэг 167

3. Оновчтой зөв хариултыг сонгоорой. 2оноо ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ Соронзонд ...........................................татагддаг, .................................... үл татагдана. А. хадаас C. хадаас, халбага В. хадаас, алчуур D. Алчуур, хадаас Математик, монгол хэл нэгдмэл агуулга 4-р анги 1. Энгийн бутархайг аравтын бутархай хэлбэрт бичээрэй. 1 50 100 A.1.5 B. 100.5 C. 1.50 D. 1.050 2. Уншаад цифрээр бичээрэй. Есөн зуун тавин мянга долоо. A.95007 B.9500007 C.900507 D. 950007 3. Тэгш өнцөгт гурвалжны нэг өнцөг нь 60 градус бол нөгөө өнцгийг олоорой. А. 1800 B. 400 C. 800 D. 300 4. Зүй тогтлыг олж, зөв хариултыг сонгоорой. 2, 7,12,...., ......,27, 32 А. 12, 17 B. 15, 22 C. 19, 24 D. 17, 22 5. 0-6 сартай хүүхдийн өндрийг графикаар үзүүлжээ. Асуултанд хариулаарай. /2 оноо/ 75см өндөртэй хүүхэд хэдэн сартай байна вэ? A. 1 B. 2 C. 4 D. 6 1. Илэрхийллийн зөв хариуг олоорой. 3оноо 3520+6400:80 – 1459 =? а. 2600 b. 2141 c.2149 d. 1240 2. Батынх 9250 ямаатай. Тэр эхний өдөр бүх ямааныхаа 2 – ыг самнав. Хэдэн ямаа самнаагүй 5 үлдсэн бэ? 3 оноо Монгол хэл 4. “Загсах” гэсэн үгийн утгыг зөв тайлбарлаж хэсгийг олоорой. 1оноо A. халуун юмны хөрж царцанги болох B. Халуун юм буцлах C. хүйтэн зүйл хөлдөх D. хүйтэн зүйл хайлах 5. Таслалаар юуг ялгаж байна вэ? Төмөр, сүхээр түлээ хагалав. 1оноо A. Төмөр гэдэг ерийн нэр B. Оноосон нэр C. Догол мөрийг D. Энгийн өгүүлбэр 6. Үгийн дунд орсон “–ж, -ч, -ш” –ийн дараа “и” дүрмээр зөв бичигдсэн хэсгийг олоорой. 1оноо А. Гортиг, санчиг, Хоньчин B. Амжалт, жуулчан, пуужин C. Заншил, ногоочин, дүүжин D. Дуучин, барилгачин, баяжалт 2. Дараах өгүүлбэр дэх алдаатай бичсэн хэсгийг олоорой.\\2оноо\\ Хурдан морь уяа, унаач хүүг хооллъё. А. уяя, авъя В. уяя, хооллоё C. уяа, хоолъё D. хооллоё, авъя 3. ЭГ + ЭГ = +Э дараах загварт тохирох бүлэг үгсийг сонгоорой. 2оноо А. Зорих, харамч, сандал, самбар В. сорих, уураг, суусар, цамц C. элбэг, шилбэ, бишгүүр, ээдэм D. хувин, самар, булан, Молом 4.Дуудлага ижил үгийн утгыг олгож ялган бичээрэй. 2оноо Тоосго өрвөл .......... Баруун гараа ............. А. өрөг, өргө В. өргө, өрөг C. үргэ, өрөг D. өргө, үрэг 5. Дараах үгсэд “я,е,ё” нөхцөлийг залган бичсэн хэсгийг олоорой. 2оноо Оруул ... нүү... А. Оруулё, нүүье, В. оруулъя, нүүе C. орууля, нүүе D. оруулья, нүүъе 6. Дараах үгсээс алдаатай үгийн доогуур зурж, алдааг засаж бичээрэй.\\3 оноо\\ Ярилцья, Хоймори, баримтжуул, хичээе, ашгилдаг, харагдана, 168

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 4 –Р АНГИЙН ХҮН БА БАЙГАЛЬ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИШИГ ДААЛГАВАР \\ Жилийн эцэс \\ А хувилбар 1. Тулгуур хөдөлгөөний эрхтэнг нэрлэнэ үү? \\ 1 оноо \\ а. Араг яс б. Мах в. Булчин 2. Хүний өсөлт 10-17 нас анд яаж явагддаг вэ? \\ 1 оноо \\ а. Удаан б. Зогсонги в. Эрчимтэй 3. Зурагт өгөгдсөн 1 дугаартай амьтанд тохирох зөв хариуг сонгоно уу. \\ 1 оноо \\ а. 1 гадаад араг ястай, б. 1 дотоод араг ястай, в. 1 гадаад араг ястай, г. 1 дотоод араг ястай, хурдан хөдөлнө хурдан хөдөлнө удаан хөдөлнө удаан хөдөлнө 4. Амьд бие махбодын амьдарч буй нутаг орныг юу гэж нэрлэдэг вэ? \\ 1 оноо \\ а. амьдралын үечлэл б. амьдралын орчин в. идэш тэжээлийн г. дасан зохицол хэлхээ 5. Гэрлийн цацрагийг хэрхэн гаргаж болох вэ? \\ 1 оноо \\ а. Íүхтэй завсар байрлуулах б. Бүтүү зүйл байрлуулах в. Цацрагийг хаах 6. Хоёр соронзыг ижил туйлаар нь ойртуулахад ............................. байна. \\ 1 оноо \\ 7. Ус, ундаа, тараг зэрэг шингэн ................. , савныхаа хэлбэрийг ................, шахагддаг. \\ 1 оноо \\ 8. Газар дээр байгаа юмсыг цаасан дээр хэд дахин багасган буулгасныг үзүүлсэн харьцааг .................................... гэнэ . \\ 1 оноо \\ 9. Цээжний хэнхэрцэг ясанд ............................. , ....................................... , ............................. , ......................................... орно. \\ 2 оноо \\ 10. Зөв харгалзуулаарай. \\ 2 оноо \\ Соронзны эсрэг туйлууд таталцана Соронзны ижил туйлууд түлхэлцэнэ 11. Чийдэн ассан үеийн холболтыг зураарай. 12. Íэрийг нь бичээрэй. \\ 3 оноо \\ \\ 2 оноо \\ 13. Цахилгааны аюулгүй ажиллагааны жишээ 3-ыг бичнэ үү. \\ 3 оноо \\ А. ......................................................................................................................................... Б. ........................................................................................................................................ В. ........................................................................................................................................ 169

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 4 –Р АНГИЙН ХҮН БА БАЙГАЛЬ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИШИГ ДААЛГАВАР \\ Жилийн эцэс \\ Б хувилбар 1. Булчин нь араг ястай юугаар холбогдож хөдөлгөөнд оролцдог вэ? \\ 1 оноо\\ а. Шөрмөсөөр б. Булчингаар в. Махаар 2. Хүн биеийн жингийнхээ хэдэн хүвьтай тэнцэх зүйлийг үүрэх нь хэвийн гэж үздэг вэ?\\1оноо\\ а. 10% б. 15% в. 20% 3 Зурагт өгөгдсөн 2 дугаартай амьтанд тохирох зөв хариуг сонгоно уу. \\ 1 оноо \\ а. 1 гадаад араг ястай, б. 1 дотоод араг ястай, в. 1 гадаад араг ястай, г. 1 дотоод араг ястай, хурдан хөдөлнө хурдан хөдөлнө удаан хөдөлнө удаан хөдөлнө 4. Íэг орчинд амьдардаг амьд биес өөр хоорондоо идэш тэжээлээрээ холбогддог. Үүнийг юу гэж нэрлэдэг вэ? \\ 1 оноо \\ а. амьдралын үечлэл б. амьдралын орчин в. идэш тэжээлийн г. дасан зохицол хэлхээ 5. Гэрлийн цацрагийг хэрхэн өөрчилж болох вэ? \\ 1 оноо \\ а. Завсрын өргөнийг ихэсгэж, багасгаж б. Завсрын өргөнийг хааж в. Завсрын өргөнийг нээж 6. Хоёр соронзыг эсрэг туйлаар нь ойртуулахад .....................................байна. \\ 1 оноо \\ 7. Агаар болон бусад хий нь ........................, хадгалж буй савандаа жигд тархдаг, амархан .......................... . \\ 1 оноо \\ 8. Газар дээр байгаа аливаа юмсыг цаасан дээр дүрслэхдээ төрөл бүрийн хэлбэр , өнгө , дүрс зэргийг хэрэглэнэ. Үүнийг зургийн ................................................... гэнэ. \\ 1 оноо \\ 9. Өвдөгний үе нь хөл дээр зогсох, тэнцвэрээ олох, хөдлөх ..................... болдог. Өвдөгний үе нь холбогч хос .................................... , саран дугуй хэлбэртэй зөөлөвч ................................ , үений ............................... –ээс тогтоно. \\ 2 оноо \\ 10. Зөв харгалзуулаарай. \\ 2 оноо \\ Соронзны N ба S нь ижил туйл. Соронзны N ба N нь эсрэг туйл 11. Чийдэн асаагүй үеийн зургийг зураарай. \\ 2 оноо \\ 12. Íэрийг нь бичээрэй. \\ 3 оноо \\ 13. Цахилгааны аюулгүй ажиллагааны жишээ 3-ыг бичнэ үү. \\ 3 оноо \\ А. ......................................................................................................................................... Б. ........................................................................................................................................ В. ........................................................................................................................................ 170

Математик ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 1. ������ бутархайг аравтын бутархайгаар илэрхийлээрэй. А. 0, 03 B. 10,3 C. 0,3 D. 0,13 ������������ 2. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийг олж зөв хариултыг сонгоорой. 45 А. 450 900 B 450 600 C. 350 600 D. 450 500 3. Дараах тоог үгээр зөв бичсэн хэсгийг олоорой. / 1 оноо/ 10568 - А. Арван таван мянга жаран найм B. Арван мянга таван зуун жаран найм C. Зуун таван мянга жаран найм D. Арван мянга жаран найм 4. Зүй тогтлыг ажиглаад дараагийн 2 гишүүнийг бичээрэй. \\2 оноо\\ 3.81 3.85 3.89 ........ .......... 5. Дараах дүрсүүдийн зөв байрлуусан хэсгийг олоорой. 8 7 6 5 4 3 2 1 АВCD А. А-3; B-6; C-4; D-1 B. А-2; B-6; C-5; D-1 C. А-1; B-6; C-5; D-2 D. А-3; B-5; C-4; D-2 5. Гурван зуун мянга нэг зуун дөчин гурвыг, таван мянга хоёр ба дөрвийн ноогдвороор багасгаж, ялгаврыг зургаа дахин ихэсгээрэй. / 3 оноо / 6. Жуулчид А хотоос Б хот хүртэл 1050 км зам аялах ёстой .Тэд аялах замынхаа ������ хэсгийг туулаад ������ амрав.Аялагчдын туулсан ба үлдсэн замын уртыг олоорой. \\3 оноо\\ Монгол хэл Торх Íэгэн хүү дүүрэн тостой торх гэртээ хүргэхээр өнхрүүлж явжээ. Өөд газар торхоо чүү ай өнхрүүлсээр хөтөл дээр гарч ирвэл гэр нь харагдаж байв. “Ингэж биеэ зовоож байхаар өөрийг нь явуулчихья. Гэрийн гадаа түвэггүй хүрчэх биз” гэж бодоод торхоо газрын уруу түлхчэхжээ. Том торх ойж бууж явсаар гэрээс өнгөрч, гүн жалганд тогтов. Хүү, жалган дотроос торхоо гаргах гэж өдөржин ноцолдоод дийлсэнгүй. 1. Дараах үгийн утгын зөв тайлбарласан хэсгийг олж дугуйлаарай. /1 оноо/ Жалга- А . Дов толгод Б. Өндөрлөг газар В. Хонхор газар, гуу, суваг 2. Үгийн утгыг зөв харгалзуулсан хэсгийг олж дугуйлаарай. /2 оноо/ 1. Торх А. Íүдэнд юм торох 2. Торх Б. Шингэн юм агуулсан том модон сав 3. Ж, Ч, Ш гийгүүлэгчийн дараах эгшгийг зөв бичсэн хэсгийг олоорой. /1 оноо/ А. Хашалт, хүчит, ажилсаг Б. Хашилт, хүчит, ажилсаг В. Хашилт, хүчит, ажалсаг Г. Хашалт, хүчэт, ажилсаг 4. Үгсийг дүрэмтэй нь зөв харгалзуулан холбоорой. /2 оноо/ 1.явуулчихъя а.Гийгүүлэгчээр төгссөн эм үгэнд “е”залгахдаа өмнө нь “ь“бичнэ 2,Хоноё б.Гийгүүлэгчээр төгссөн эр үгэнд “я, ё”залгахдаа өмнө нь “ъ“бичнэ 3,Мэдье в.Эгшгээр төгссөн үгэнд “е,я,ё”-г шууд залгана. 4,зорьё г. “ь”-ээр төгссөн үгэнд “е,я,ё”-г шууд залгана. 5. Тахилын -үгийн балархай эгшгийн үүрэг аль нь вэ?. \\1 оноо\\ А. эгшигжүүлэх б.зөөлрүүлэх в.ялгах 6. Дараах өгүүлбэрийн утгыг гаргахын тулд таслал зөв бичсэн өгүүлбэр аль нь вэ? А. Дархан, хот руу автобусаар явлаа. Б. Дархан хот руу автобусаар явлаа. 7. Эхээс алдаатай бичсэн үгийг олж зөв болгон бичээрэй. 171

Монгол хэл ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 1.“Даалимба” гэдэг үгийн утгыг зөв тайлбарласан хэсгийг олоорой. А. Дээлийн торго Б. Íэг зүйлийн бүдүүн нэхээстэй даавуу В. Даавуу Г. Даавуу дээл 2.Дуудлага ижил үгийг утгаар нь зөв холбоорой. 1.Шатрын өрөг бүрт хожив. А. Гөлөг яс мэрэх дуртай 2.Гөлөг минь яс мэрэг дээ. Б. Өвөө маань мэргэлдэг. 3.Түрүүлж бичсэн нь гараа өргө. В.Шатрын үе бүхэнд хожив, 4.Өвөөгийн маань мэргэ үнэн. Г.Бичсэн нь гараа дээш өргө. 3.Ж,Ч,Ш –ийн дараах “и”-г буруу залгаж бичсэн үгийг олоорой . А. Бүжгийн Б Зочоноос в. Уншихын г. Ашиглах 4.Дараах үгсэд дүрмийн дагуу нөхцөлийг зөв залган бичсэн үгсийг олоорой. А. хүсэеэ , тавяа Б. зорёь, өгеө В. Тарья хэлье Г. морлъё гаряа 5.Зөв бичсэн үгийг олоорой. А. салхны Б. салханы В. салахний Г, салхины 6.Өгүүлбэрийн төгсгөлд ямар тэмдэг байх вэ? Далайн усанд хамаагүй орж болохгүй шүү А. . б. ! в. ? д. , 7. Аль мөрөнд бүх үгсийг зөв бичсэн байна вэ? А.сонины , самбараас ,хорголыг, сурахад Б. Газрын ,самбраас , хороглыг, бодход В.нутагийн ,болхийг ,унагаыг , жүжиг 8. Доорх өгүүлбэрээс алдаатай үгийг олж зөв болгон бичээрэй Анги дэвших шалгалтндаа амжилтай дүн үзүүлцгэе. Математик 4 1.Бутархайг аравтын бутархай болго. 3 57 = 100 А. 3,057 Б.3,05 В.3,57 Г.35,7 2.Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийг ол. 30° ? А..90 65° Б. 90 60° В..85 55° Г.95 70° ? 3.Тоог цифрээр зөв бичсэн хэсгийг олоорой. Есөн зуун ерэн есөн мянга есөн зуун ерэн найм. А.9099998 Б.99998 В.9999998 Г.999998 4 .Зүй тогтлыг олж гүйцээ. 30; 38; 35; 43; 40; 48; 45; 53; ……; 73 А.50; 58; 55; 63;68; 55 Б.58; 50; 55; 60; 68 В. 50;58; 55; 63; 60; 68; 65 Г. 50; 53; 58; 55; 63; 58; 68 5 Дараах .өгөгдлөөр диаграмм график зурж үзүүлэх.  1-5-р ангийн сурагчдын тоог баганан диаграммаар үзүүлээрэй. 1-анги 35 , 2-анги 32, 3-анги28, 4-агнги30, 5-анги 38 А.1-5р ангийн нийт хэдэн сурагчтай вэ? Б.Ямар анги хамгийн олон сурагчтай вэ? В. Хамгийн их сурагчтай, хамгийн бага сурагчтай ангийн зөрөөг ол. 6. Тоон илэрхийллийн утга олоорой. 8519x43-(8352:87+6809)= 7. Хүү охин хоёрт 2500 төгрөг байв. Тэд бүх мөнгөнийхөө ������-р3ш ном, үлдсэн мөнгөний ������ -өөр 5ш, ������ ������������ дэвтэр авчээ. Дэвтэр, Ном, тус бүр ямар үнэтэй вэ? Хүү охин хоёрт хэдэн төгрөг үлдсэн вэ? 172

ДААЛГАВАРЫН САН - IV АНГИ 1. .Энгийн бутархайг аравтын бутархайн хэлбэрээр зөв бичсэн хэсгийг сонгоорой./1 оноо/ 1= ...... А. 4.1 б. 4.01 в.0.25 4 2. Гурвалжны мэдэгдэхгүй байгаа өнцгийг олж дугуйлаарай. /1оноо/ а. 1350 б. 900 в. 450 г. 600 3. Тоог цифрээр зөв бичсэн хэсгийг олж дугуйлаарай./1 оноо/ Гурван зуун дөчин долоон мянга таван зуун долоо А. 342601 Б.347507 В. 345509 4.Зүй тогтлыг ажиглаад нөхөж бичээрэй ./2оноо/ 3,6,12,24,....,.....,....,..... ,768 А .66,85,123,675 Б .45,23,48,78 В.48,96,192,384 5. 5-8 дугаар сарын хур тунадасны хэмжээг баганан диаграммаар үзүүлэв. Диаграммыг ажиглан зөв хариултыг дугуйлаарай./2 оноо/ 6,7,8 саруудад хур тунадасны нийт хэмжээ хэд вэ? А. 280 б. 570 в. 450 г. 310 6.. Илэрхийллийн утгыг олоорой./3оноо/ (945986-408205)-173+759760= 7.. Агуулахад 3400кг алим байсны 1 тонныг нь дэлгүүрт түгээсэн бол агуулахад үлдсэн алимны 5 хэмжээг олоорой. Монгол хэл 1. Тохирох үгийг нөхөж бичээрэй .нөхөх /1оноо/ Мэргэн хүн .......... тавив. А.төлөг Б.төлгө 2. Дараах үгсийн утгыг тайлбарлаж зөв харгалзуулаарай ./2оноо/ 1.Цаасан шувуугаа ................. А. өргө 2.Өвөөгийн ................том Б.хөөргө 3. Тоосго өргөвөл.............. В. өрөг 4.Баруун гараа ............. Г хөөрөг 3. Дараах үгсийн балархай эгшгийг зөв нөхөж бичсэн хэсгийг олоорой../1 оноо/ А. түвшэн Б.түвшийн В.түвшин Жижиг жижэг жижиг 4. Дараах үгсэд тохирох “ь,ъ”- тэмдгийг зөв бичсэн хэсгийг олоорой. /2оноо/ А.харья Б.харъя В.харая өсъе өсье өсөе 5. Өгүүлбэрийн төгсгөлд ......... тавьдаг. А. таслал Б.цэг В.асуултын тэмдэг 6.Ижил дүрмээр бичигдэх үг тус бүр хоёрыг бичээрэй./2оноо/ Горхи аадрын .................. ......................... ................... ......................... 7.Өгүүлбэрт байгаа алдаатай үгийг олж засъя/2 оноо/ Би өглөө эрт босоод булга дээр очиход булгийн усны ундараг нь доороосоо бургилан гарч байсан. 8.Дараах үгсийн алдааг засаж бичээрэй /3оноо/ аврага , шавьж, айхватар 173