Görme Yetersizliği

2. Modülün Adı DİL VE İLETİŞİM BECERİLERİ 2. Modülün Amacı 2. Modüldeki Bölümler Bu modülde görme yetersizliği olan bireylerin dil ve iletişim becerilerinden söz öncesi dönem ve söz dönemi becerilerini kazanmaları hedeflenmektedir. Söz Öncesi Dönem, Söz Dönemi Modüle İlişkin Genel Açıklamalar Görme yetersizliği olan bireyler herhangi bir ek engel durumları olmamasına rağmen yaşantı eksikliği ve yeterli deneyim sağlanmaması nedeniyle ekolali, gecikmiş konuşma, sözcülük gibi bazı dil ve iletişim sorunları yaşayabilmektedirler. Görme yetersizliği olan bireylerin sergiledikleri bu problemler yetişkinlikte bile sürebilmektedir. Bu amaçla, dil ve iletişim becerileri modülü görme yetersizliği olan birey- lere önerilmektedir. Bölüm 2.1 Söz Öncesi Dönem Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 2.1.1. Sesini amaçlı olarak kullanır. 2.1.1.1. Değişik sesler çıkarır. Hedef davranış 2.1.1.1.de gıgıldama/agulama gibi gelişimsel süreç- teki seslerin çıkarılması amaçlanmaktadır. 2.1.2. İletişimde 2.1.1.2. Değişik tonlarda seslemeler Hedef davranış 2.1.1.5.in kazandırılmasında, sesini iletişim aracı bulunduğu kişiye tepki yapar. olarak kullanarak bireyin/bireyin amaçlı şekilde isteklerini ifade et- verir. mesi amaçlanmaktadır. 2.1.1.3. Verilen sözcükler için farklı bir sözcük üretir. Hedef davranış 2.1.2.1.in kazandırılmasında, iletişimde bulunulan kişilerin seslerine tepki verme durumu dikkate alınmalıdır. Önce 2.1.1.4. Verilen sese benzer sesler tanıdık, sonra tanıdık olmayan kişilerin seslerine tepki vermesi çıkarır. amaçlanmaktadır. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 2.1.1.5. Sesleme yaparak isteklerini 49 ifade eder. 2.1.2.1. Seslere tepki verir. 2.1.2.2. Adına tepki verir. 2.1.2.3. Konuşan kişiye dikkatini yöneltir. 2.1.2.4. Konuşan kişiyi jest ve mimikleriyle dinlediğini belli eder.

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 50 Bölüm 2.1. Söz Öncesi Dönem 2.1.3. Yönergelere uyar. 2.1.3.1. Tek eylem bildiren yöner- Açıklamalar geleri yerine getirir. 2.1.4. İletişimde sıra Hedef 2.1.3. için ön koşul becerisi “İletişimde bulunduğu kişiye alır. 2.1.3.2. İki eylem bildiren yönerge- tepki verir.” kazanımının gerçekleşmiş olmasıdır. leri yerine getirir. 2.1.5. Ortak dikkat Hedef 2.1.5. için ön koşul becerisi nesne sürekliliği ve ben kav- kurar. 2.1.3.3. Üç ve daha fazla eylem ramının gelişmesidir. Ortak dikkat becerisinde üçüncü bir ögeye bildiren yönergeleri yerine getirir. dikkatini verme söz konusu olduğu için bireyin kendini çevreye ve çevredeki ögeleri birbirine göre konumlandırması ayrıca çevrede 2.1.4.1. Sesli tepki vererek sıra alır. kendisinden başka varlıkların var olduğunun ve kaybolmadıkları- nın farkında olması gerekmektedir. Dolayısıyla bu hedef, bilişsel 2.1.4.2. Jest kullanarak sıra alır. beceriler modülü ile birlikte düşünülmelidir. Hedef 2.1.5.te yer alan tüm hedef davranışların kazandırılması sıra- 2.1.4.3. Tek sözcük kullanarak sıra sında bireyin gelişimine ve performansına uygun olarak kullandığı alır. iletişim aracı (jest, ses, sözcük vb.) kabul edilmelidir. 2.1.5.1. Karşılıklı iletişim sırasında ortamdaki başka bir ögeye ilgi du- yar. 2.1.5.2. İsteme amaçlı bir ögeye iletişimde bulunduğu kişinin dikka- tini çeker. 2.1.5.3. İlgisini paylaşma amaçlı olarak bir ögeye iletişimde bulun- duğu kişinin dikkatini çeker. 2.1.5.4. Başkasının ilgilendiği bir ögeye ilgi duyar. 2.1.5.5. İletişimde bulunduğu kişi- nin ilgilendiği bir ögeye odaklanır. 2.1.5.6. İletişimde bulunduğu ki- şinin başka bir ögeye dikkatini yöneltmesiyle dikkatini o ögeye yöneltir.

Bölüm 2.1. Söz Öncesi Dönem Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 2.1.6. Taklit davranış- lar sergiler. 2.1.6.1. Dil hareketlerini taklit eder. Hedef davranış 2.1.6.3.ün kazandırılmasında hayvan sesleri, taşıt sesleri gibi çevresel seslerin çalışılması gerekmektedir. 2.1.7 Gösterici jestler- 2.1.6.2. Dudak hareketlerini taklit le kendini ifade eder. eder. Jest: İletişim amaçlı üretilen, genellikle parmakların, ellerin ve kol- ların kullanımı olarak bilinen ancak yüz özelliklerini (örneğin ye- 2.1.8. Temsili jestlerle 2.1.6.3. Sesleri taklit eder. mek için ağız şapırdatma) ve vücut hareketlerini de (örneğin atçılık kendini ifade eder. oynamak için zıplamak) içeren davranışlardır. Görme yetersizliği 2.1.6.4. Heceleri taklit eder. olan bireyler jestleri göremedikleri ya da sınırlı gördükleri için bi- çimlerini kavrayıp kullanmakta dezavantaj yaşayabilmektedirler. 2.1.6.5. Sözcükleri taklit eder. Jestler gösterici ve temsili olmak üzere iki temel gruba ayrılmak- tadır. 2.1.7.1. Dokunarak nesneyi/kişiyi gösterir. Hedef 2.1.8.de ifade edilen temsili jestler belli bir nesneyi, durumu, olayı, kişiyi vb. sembolize etmede kullanılan jestlerdir. Örneğin eli- 2.1.7.2. Uzaktan nesneyi/kişiyi/sesi ni su içiyormuş gibi bardak şeklinde yapmak su istemek anlamında gösterir. bir jesttir. Aynı zamanda kuş anlamında ellerini çırpmak, evet anla- mında başını öne arkaya hareket ettirmek ya da güle güle anlamın- 2.1.7.3. Nesneye/kişiye/sese erişme- da el sallamak bu jestlerin örnekleri arasındadır. ye çalışır. Hedef davranış 2.1.8.3. ile 2.1.8.9. arasında yer alan bütün hedef davranışların örnekleri çeşitlendirilerek çalışılmalıdır. Örneğin is- 2.1.7.4. Dikkat çekmek için jest temiyorum anlamında omuz silkme, bilmiyorum anlamında alt du- üretir. dağını büzme gibi. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 2.1.8.1. Nesne kullanarak iletmek 51 istediği mesajı sembolize eder. 2.1.8.2. Nesne kullanmaksızın ilet- mek istediği mesajı sembolize eder. 2.1.8.3. Alkış yapar. 2.1.8.4. Çak yapar. 2.1.8.5. Bay bay yapar. 2.1.8.6. Eliyle “gel” yapar. 2.1.8.7. Parmağıyla “sus” yapar. 2.1.8.8. Hayır anlamında başını sağa sola sallar. 2.1.8.9. “Evet” anlamında başını öne arkaya hareket ettirir.

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedefler 2.1.9. İletişim işlevleri- 52 ne uygun amaçlı davra- Bölüm 2.1. Söz Öncesi Dönem nışlar sergiler. Hedef Davranışlar Açıklamalar Hedef 2.1.9.daki tüm hedef davranışlar bireyin sa- 2.2.1. Sözcüklerle ken- 2.1.9.1. Nesne ister. hip olduğu iletişim aracına (jest, ses, sözcük vb.) dini ifade eder. 2.1.9.2. Nesne reddeder. uygun olarak çalışılmalıdır. 2.1.9.3. Hizmet ister. 2.2.2. Sözcük türlerini 2.1.9.4. Hizmeti reddeder. Hedef davranış 2.2.2.5.te ifade edilen sözcükler; yerinde kullanır 2.1.9.5. Bilgi ister. sabah, öğle, akşam, gece, gündüz, önce, şimdi, 2.1.9.6. Bilgiyi reddeder. sonra, birazdan, dün, bugün, yarın vb. olarak dü- Bölüm 2.2. Söz Dönemi 2.1.9.7. Bilgi verir. şünülmelidir. 2.1.9.8. Sosyal etkileşim kurar. 2.2.1.1. Tek sözcük kullanarak kendini ifade eder. 2.2.1.2. İki sözcükten oluşan cümle kullanarak ken- dini ifade eder. 2.2.1.3. Üç ve daha fazla sözcükten oluşan cümle kullanarak kendini ifade eder. 2.2.2.1. İsim bildiren sözcükleri yerinde kullanır. 2.2.2.2. Eylem bildiren sözcükleri yerinde kullanır. 2.2.2.3. Sıfatları yerinde kullanır. 2.2.2.4. Zamirleri yerinde kullanır. 2.2.2.5. Zaman bildiren sözcükleri yerinde kullanır. 2.2.2.6. Soru sözcüklerini yerinde kullanır. 2.2.2.7. Sahiplik bildiren sözcükleri yerinde kullanır. 2.2.2.8. Yer bildiren sözcükleri yerinde kullanır. 2.2.2.9. Bağlaçları yerinde kullanır. 2.2.2.10. Edatları yerinde kullanır.

Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar Bölüm 2.2. Söz Dönemi 2.2.3. Ekleri yerinde 2.2.3.1. Zaman eklerini yerinde Sözcülük, özellikle görmeyen bireylerin kelimelerin anlamını bil- kullanır. kullanır. meden kullanmalarıdır. Bu durum, görme yetersizliği olan bireyle- rin kendi duyuları ile deneyimlemedikleri hâlde sözel iletişimlerin- 2.2.4. Kelimeleri an- 2.2.3.2. Soru eklerini yerinde kul- de anlamını bilmediği kelimeleri kullanması durumudur. Örneğin lamına uygun olarak lanır. görmeyen bir birey basketbol potasından bahsedebilir. Hatta doğru kullanır. kelimeler ile betimleyebilir ancak hiç basketbol potası ile yaşantısı 2.2.3.3. Olumsuzluk eklerini yerin- olmamış olabilir. 2.2.5. Cümle yapılarını de kullanır. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programıkullanır. 2.2.3.4. Çoğul eklerini yerinde kul- 53 2.2.6. Gelişmiş iletişim lanır. işlevlerine uygun cümle kurar. 2.2.3.5. İyelik eklerini yerinde kul- lanır. 2.2.4.1. Anlatmak istedikleri için uy- gun kelimeyi/kelimeleri kullanır. 2.2.4.2. Cevaplama için uygun keli- meyi/kelimeleri kullanır. 2.2.4.3. Anlamını öğrendiği kelimeyi cümlede doğru yerde kullanır. 2.2.4.4. Konuşulan konuya uygun cümleler kurar. 2.2.5.1. Basit yapılı cümleler kul- lanır. 2.2.5.2. Sıralı cümle kullanır. 2.2.5.3. Birleşik yapılı cümle kul- lanır. 2.2.6.1. Etiketleme amaçlı cümle kurar. 2.2.6.2. Hizmet isteme amaçlı cüm- le kurar. 2.2.6.3. Bilgi isteme amaçlı cümle kurar.

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef DavranışlarAçıklamalar 2.2.7. Sohbet eder. Bölüm 2.2. Söz Dönemi54 2.2.6.4. Tahmin etme amaçlı cümle 2.2.8. Belirlenen bir kurar. konu hakkında konu- 2.2.6.5. Yansıtma amaçlı cümle şur. kurar. 2.2.7.1. Sohbet başlatır. 2.2.7.2. Sohbet konusuna uygun sohbeti sürdürür. 2.2.7.3. Daha önceden başlamış sohbete katılır. 2.2.7.4. Sözlü dil ve jestleri eş za- manlı kullanarak sohbet eder. 2.2.7.5. Sohbeti uygun zamanda bitirir. 2.2.8.1. Bir gününü anlatır. 2.2.8.2. Gördüğü/yaşadığı olay/ oyun/film vb. anlatır. 2.2.8.3. Verilen bir konu hakkında düşüncelerini aktarır.

3. Modülün Adı OKUMA VE YAZMA 3. Modülün Amacı Bu modülde az gören ve görmeyen bireylerin okuma-yazma becerilerini kazanmaları hedeflenmektedir. 3. Modüldeki Bölümler Erken Okuryazarlık, İlk Okuma ve Yazma, Akıcı Okuma ve Okuduğunu Anlama, Dinlediğini Anlama, Yazılı Anlatım, Dil Bilgisi Modüle İlişkin Genel Açıklamalar  Erken okuryazarlık bölümünde öğretim yöntemi olarak doğrudan öğretim yöntemi seçilebilir. Oyunlar ve eğlenceli etkinlikler ile de he- def davranışlar etkili ve kalıcı bir şekilde geliştirilmelidir. Ayrıca fırsat öğretimi ile günlük rutinlerin içerisine (beslenme, serbest zaman, kitap okuma vb.) becerilere ilişkin hedef davranışlar yerleştirilmeli ve tekrarlar yapılmalıdır.  Dil bilgisi bölümü konulara göre sınıflandırılmıştır. Kolaydan zora doğru bir sıra izlenmemiştir. Müfredata ve bireyin performansına göre öğretmen hedefleri seçebilir. Sınıflama ve sıralama gerektiren hedef davranışlar için şemalar kullanılmalıdır.  Okuduğunu anlama bölümünde bireye metin anlama soruları üç tipte sorulabilir. Bunlar; cevabı metinde bulunan sorular, çıkarımsal sorular, bilgi ve deneyim sorularıdır. Metinde bulunan sorular: Cevabı metinde bir cümle ile açık bir şekilde ifade edilen sorulardır. Çıkarımsal sorular: Cevabı metinde bir cümle içinde açıkça ifade edilmeyen, okuyucunun metnin çeşitli bölümlerini kullanmasını ve olaylar arasında ilişki kurmasını gerektiren sorulardır. Bilgi ve deneyimlere dayanan sorular: Okuyucunun kendi bilgi ve deneyimlerini metindeki olaylarla birleştirerek cevaplamasını gerekti- ren sorulardır.  Az gören bireyler için okuma ve yazma materyallerinde punto, yazı tipi, kontrast vb. düzenlemeler yapılmalıdır. Yazı boyutu ve karakteri: Birey değerlendirilirken veya öğretim yaparken bireyin görmesine uygun yazı boyutu ve karakteri seçilmelidir. Bireyin okuyabildiği yazı boyutu belirlenerek yazılı materyallerin bu boyutta hazırlanması gerekmektedir. Aksi takdirde birey verilen kitap, test, not gibi yayınları okuyamayacaktır. Kontrastlık: Kontrast; temel olarak nesne ve zemin arasındaki renk farkıdır. Bireyin rahat seçebileceği, şekli ayırabileceği görseller kul- lanılmalıdır. Görsellerin mümkün olduğunca sade, karmaşıklıktan uzak, zemin-şekil ve renk zıtlığına uygun olması gerekmektedir. Oturma düzeni, aydınlatma: Bazı az görenler bulundukları ortamın aydınlık olmasını tercih ederken bazıları da loş bir ışıklandırma is- terler. Bu tercihin sebebi göz hastalıklarının ve görme düzeylerinin farklılık göstermesidir. Bireyin daha rahat gördüğü ve kendisini daha rahat hissettiği ışıklandırma türü belirlenerek kullanılan ortamların bu kıstaslara göre düzenlenmesi gerekmektedir. Az gören birey sınıfın aydınlık yerine güneş ışınları arkadan gelecek şekilde, pencereye arkası dönük oturtulmalıdır. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 55

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 56 Ders kitapları, defter-kalem, sayfa düzeni, okuma-yazma çalışmaları: Az gören bireyler okudukları materyali daha iyi görebilmek için gözlerine yaklaştırmak isteyebilirler. Burada dikkat edilecek en önemli konu, başın sayfa üzerine eğilmesi değil, sayfanın göze yaklaştı- rılmasıdır. Sayfanın üzerine eğilerek çalışmak boyun ve sırtta yorgunluğa yol açtığı gibi başın gölgesinin sayfanın üzerine düşmesinden dolayı görmeyi zorlaştırır. Okunacak materyalin göze yaklaştırılması amacıyla okuma stantlarından ya da kalın klasörlerden yararlanı- labilir. Ders kitaplarının sayfa düzeni, birey için görsel karışıklık yaratacak biçimde olabilir. Bu durumlarda bireyin çalıştığı kısımlar dışındaki kısımların bir kâğıtla kapatılması yoluna gidilebilir. Birey okurken sık sık satırı kaybediyor veya alt satırda okumaya devam edeceği yerde satır başına geri dönüyorsa koyu renkli fon kartonundan hazırlanacak bir okuma penceresi kullanılabilir. Bireyin kullanmış olduğu defter, koyu renk çizgilerle belirginleştirilmiş olmalıdır. Yazı yazarken yazdıklarını görebilmesi, okuyabilmesi için koyu renkli yazan B ya da 2B kurşun kalem, bazen keçeli kalem (öğretmen gözlemi) kullandırılmalıdır. Kalemi uygun yerden ve daha rahat tutabil- mesi için parlak renkli tutucular kullandırılmalıdır. Daha kolay yazmak için kareli defter yerine çizgili ya da satırları koyu renk çizgilerle belirginleştirilmiş defter kullanılması gerekmektedir. Akranlarına göre daha fazla yazmaya hazırlık çalışması gerekebilir. Bu çalışmalara gerektiği kadar yer verilmesi bireyler yazmaya geçtiklerinde yazılarının okunaklı olmasını sağlar. Nesne ve görsellerin sunumu ve mesafe: Bireyin görme alanına uygun ve bireyin görebildiği uzaklıkta görsellerin konumlandırılması gerekmektedir. Okuma-yazma araçlarındaki uyarlamalar: Yazı karakter renginin zemin ile zıtlık oluşturması önemlidir. Ayrıca yazıların rahat okuna- bilmesi için harflerin iç boşlukları ile sözcük içindeki boşlukların normal hâle getirilmesi, satır aralıklarının takibi kolaylaştıracak şekilde olması, etkinlik içinde yazı yazılması istenen boş satır çizgileri ve noktaların kalınlaştırılması gerekmektedir. Ayrıca yazma materyalinde de satırların kalınlaştırılması gerekirse iki satırın tek satır olarak kullanılması gerekebilir.  Görmeyen başlığı altındaki hedef davranışlarda kullanılan harf ve sözcükler Braille alfabe ile yazılmalıdır.

Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.1.1. Sözcüklerin ses özelliklerini ayırt eder. Az Gören/Görmeyen Hedef 3.1.1.deki tüm hedef davranışlara yönelik doğrudan öğretim 3.1.1.1. Söylenen sözcük çiftlerinin yapılabileceği gibi oyunlar ve eğlenceli etkinlikler ile de bu bece- Bölüm 3.1. Erken Okuryazarlık aynı/farklı olduğunu söyler. riler etkili ve kalıcı bir şekilde geliştirilmelidir. Ayrıca fırsat öğre- 3.1.1.2. Söylenen sözcüklerin uyak- timi ile günlük rutinlerin içerisine (beslenme, serbest zaman, kitap lı (söylenişi benzer) olup olmadığı- okuma vb.) hedeflenen becerilere ilişkin amaçlar yerleştirilmeli ve nı söyler. tekrarlar yapılmalıdır. 3.1.1.3. Söylenen sözcükler arasın- Uyak farkındalığının geliştirilmesine yönelik uyaklı sözcükler içe- dan uyaklı olanları (söylenişi ben- ren şiirlerden/tekerlemelerden/bilmecelerden/şarkılardan yararla- zer) söyler. nılmalı, uyaklı sözcükler vurgulanmalı ve tekrarlanmalıdır. 3.1.1.4. Söylenen bir sözcükle Hedef 3.1.1.de şiirlerle/tekerlemelerle/şarkılarla bu davranışlara uyaklı (söylenişi benzer) bir sözcük yönelik öğretim yaparken; üretir. 1. Şiirler/tekerlemeler/şarkılar bireylerle birlikte söylenmelidir. 2. Siz söyledikten sonra bireyden tekrar etmesi istenmelidir. 3. Bireyden bağımsız olarak söylemesi istenmelidir. 4. Bireyden uyaklı sözcükleri ritmik olarak söylemesi istenmelidir. 5. Bireyden söylenişi uyaklı sözcüklere benzeyen sözcükler üret- mesi istenmelidir. 6. Bireyden uyaklı sözcüklerdeki vurgulanan sesi söylemesi isten- melidir. Bu hedefi, içinde kafiyeli sözcüklerin bulunduğu öyküler ile de uy- gulayabilirsiniz. Uyaklı sözcükler, söylenişi benzer sözcükler olarak tanımlanmalı- dır. Uyaklı sözcüklerin en az 2 ses ile birbirine benzemesine dikkat edilmelidir. Kısa sözcükler uyak çalışmak için daha uygundur. Hedef davranış 3.1.1.1. için bireye birbiri ile aynı olan (bing-bing) veya benzer ancak farklı (bing-ding) sözcük çiftleri verilmelidir. Bu sözcükler anlamlı sözcükler (çok-koç) olabileceği gibi anlamsız sözcükler (pit-nit) de olabilir. Hedef davranış 3.1.1.2. için iki sözcükle çalışma yapılmalıdır. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 57

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 58 3.1.2. Sözcüklerin hece Az Gören/Görmeyen Bölüm 3.1. Erken Okuryazarlık özelliklerini ayırt eder. 3.1.2.1. Söylenen sözcükleri hecele- Açıklamalar rine ayırır. 3.1.3. Sözcüklerin ses 3.1.2.2. Söylenen bir sözcüğün ilk Hedef davranış 3.1.1.3. için üç sözcük verilir. Bunlardan ikisi bir- birimi özelliklerini hecesini söyler. birleri ile uyaklı iken biri uyaklı değildir. Bireyin hangi ikisinin ayırt eder. 3.1.2.3. Söylenen bir sözcüğün son uyaklı olduğunu ayırt etmesi beklenmelidir. hecesini söyler. Hedef davranış 3.1.1.4. için uyaklı sözcük üretmeye uygun sözcük- Az Gören/Görmeyen ler kullanılmalı ve kısa sözcükler olmasına dikkat edilmelidir (ör- 3.1.3.1. Söylenen iki sözcüğün aynı neğin baş-taş-kaş-yaş vb.). sesle başlayıp başlamadığını söyler. 3.1.3.2. Söylenen iki sözcüğün aynı Hedef 3.1.2.deki tüm hedef davranışlara yönelik doğrudan öğretim sesle bitip bitmediğini söyler. yapılabileceği gibi oyunlar ve eğlenceli etkinlikler ile de bu bece- 3.1.3.3. Söylenen üç sözcük arasın- riler etkili ve kalıcı bir şekilde geliştirilebilir. Ayrıca fırsat öğreti- dan aynı sesle başlayan sözcükleri mi ile günlük rutinlerin içerisine (beslenme, serbest zaman, kitap söyler. okuma vb.) hedeflenen becerilere ilişkin amaçlar yerleştirilmeli ve 3.1.3.4. Söylenen sözcükler ara- tekrarlar yapılmalıdır. sından aynı sesle biten sözcükleri söyler. Hedef davranış 3.1.2.1. için başlangıçta kısa sözcükler ile çalışma- 3.1.3.5. Söylenen sözcükle aynı lar yapılmalıdır. Çalışmalar sırasında önce model olunması önemli- sesle başlayan bir sözcük söyler. dir. Hecelere ayırırken her bir hecede aynı zamanda el çırparak, elle 3.1.3.6. Söylenen sözcüğün ilk sesi- masaya vurarak veya ayağı yere vurarak heceler vurgulanmalıdır. ni söyler. Hedef 3.1.3.teki tüm hedef davranışlara yönelik doğrudan öğretim yapılabileceği gibi oyunlar ve eğlenceli etkinlikler ile de bu bece- riler etkili ve kalıcı bir şekilde geliştirilebilir. Ayrıca fırsat öğreti- mi ile günlük rutinlerin içerisine (beslenme, serbest zaman, kitap okuma vb.) hedeflenen becerilere ilişkin amaçlar yerleştirilmeli ve tekrarlar yapılmalıdır. Hedef 3.1.3.teki tüm hedef davranışların öğretiminde bireylerin kendilerinden beklenen görevin içeriğini anlamaları için öncelikle mutlaka model olunmalıdır. Değerlendirilirken ise örnek maddeler üzerinden ilgili maddede ne istendiği açıklanmalıdır. Hedef 3.1.3.teki tüm hedef davranışların öğretiminde ve değerlen- dirilmesinde bireylerin aşina olduğu sözcükler ile çalışılması ge- rekmektedir. Anlamını bilmediği sözcükler, görevi anlamalarını ve sözcüklerin sessel özelliklerine odaklanmalarını engeller.

Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar Bölüm 3.1. Erken Okuryazarlık 3.1.3.7. Söylenen sözcükle aynı Hedef 3.1.3.teki tüm hedef davranışlarda ses ile harf arasındaki ay- sesle biten bir sözcük söyler. rımın farkında olunmalıdır. Öğretirken ve değerlendirirken harfler 3.1.3.8. Söylenen sözcüğün son değil, sesler vurgulanır. Ayrıca bazı harfler birden fazla sese sahip- sesini söyler. tir. Örneğin “k” harfi “kar ve kel” sözcüklerinde olduğu gibi farklı 3.1.3.9. Söylenen bir sözcüğün ilk şekilde seslendirilir. Aynı şekilde “g” harfi “gel ve gol” sözcükle- veya son sesini atarak geri kalanını rinde olduğu gibi farklı şekilde seslendirilir. söyler. 3.1.3.10. Söylenen bir sözcüğün Hedef 3.1.3.teki tüm hedef davranışlarda önce tek heceli sözcük- başına veya sonuna ses ekleyerek lerle sonra ise iki heceli sözcüklerle çalışılmalıdır. Üç ve daha faz- oluşturduğu yeni sözcüğü söyler. la heceli sözcüklerle çalışılmamalıdır. Çalışırken öncelikle sessiz 3.1.3.11. Söylenen sözcükteki bir harflerin sesleri ile çalışmalar yapılmalıdır. sesi başka bir ses ile değiştirerek oluşturduğu yeni sözcüğü söyler. Hedef davranış 3.1.3.3. ve 3.1.3.4. için üç sözcük verilir. Bunlardan 3.1.3.12. Seslerine ayrılarak söyle- ikisi aynı sesle başlarken/biterken biri farklı bir sesle başlar/biter. nen kısa bir sözcüğü söyler. Bireyin hangi ikisinin aynı sesle başladığını/bittiğini ayırt etmesi 3.1.3.13. Söylenen kısa bir sözcüğü beklenmelidir. seslerine ayırır. Hedef davranış 3.1.3.9. için ilk sesi atarak geriye kalanın söylen- mesinde “taş-aş”; son sesi atarak geriye kalanın söylenmesinde ise “taş-ta” örnekleri verilebilir. Hedef davranış 3.1.3.10. için sözcüğün başına ses ekleyerek yeni bir sözcük oluşturması için “aç-taç; ev-dev; çim-içim” örnekle- ri verilebilirken sözcüğün sonuna ses ekleyerek yeni bir sözcük oluşturması için de “su-sus; bu-bul; dev-deve; gez-gezi” örnekleri verilebilir. Ayrıca bu hedef davranışta oluşturulması beklenen söz- cüğün de anlamlı bir sözcük olması için eklenecek ses de sözcük ile birlikte verilmelidir. Hedef davranış 3.1.3.11. için öncelikle ilk seslerin değiştirilmesi sonra son seslerin ve ardından ortadaki seslerin değiştirilmesi şek- linde ilerlenmelidir. Örnek olarak “baş-taş; baş-bal; baş-beş” veri- lebilir. Ayrıca bu hedef davranışta oluşturulması beklenen sözcü- ğün de anlamlı bir sözcük olması için değiştirilmesi istenen ses ile yerine konacak ses birlikte verilmelidir. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 59

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 3.1.4. Gösterilen yazılı 60 sözcüğü söyler. Az Gören 3.1.4.1. Verilen resimli yazıyı, yazı- Açıklamalar 3.1.5. Yazının özellik- lı sözcük ile eşler. Hedef davranış 3.1.4.5. için bir konuya ilişkin (örneğin meyveler, lerini ayırt eder. 3.1.4.2. Verilen resmi, yazılı sözcük giysiler vb.) resim/yazı/nesne ve sadece yazıdan (Braille yazıdan) ile eşler. oluşan iki set hazırlanır. Bu setlerin içerisindeki kart sayısı bireyin 3.1.4.3. Verilen yazılı sözcükler bilişsel özelliklerine göre düzenlenmelidir. Bireyden yazıları uygun içerisinden istenen yazılı sözcüğü resimli yazılı sözcük ile eşlemesi istenmelidir. gösterir. Bölüm 3.1. Erken Okuryazarlık 3.1.4.4. Gösterilen yazılı sözcüğü söyler. Görmeyen 3.1.4.5. Dokunsal sembol ile eşleş- tirilmiş Braille yazıyı, Braille yazılı sözcük ile eşler. 3.1.4.6. Verilen nesneyi/kabartma resmi, Braille yazılı sözcük ile eşler. 3.1.4.7. Verilen Braille yazılı söz- cükler içerisinden istenen sözcüğü gösterir. 3.1.4.8. Verilen Braille yazılı sözcü- ğü söyler. Az Gören/Görmeyen 3.1.5.1. Yazının soldan sağa olan yönünü gösterir. 3.1.5.2. Yazıdaki satırların aşağıya akış yönünü gösterir. 3.1.5.3. Yazılı olarak verilen ve 2-5 sözcük içeren bir cümledeki sözcük sayısını söyler.

Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar Bölüm 3.1. Erken Okuryazarlık 3.1.5.4. Harfleri, harf benzeri baş- Hedef 3.1.5.deki tüm hedef davranışlar için kullanılan sözcük ve harf ka şekiller arasından gösterir. örnekleri görmeyen bireyler için Braille alfabesi ile sunulmalıdır. 3.1.5.5. Yazılı olarak verilen ve Hedef 3.1.5.deki tüm hedef davranışlara yönelik doğrudan öğretim 2-6 harf içeren bir sözcükteki yapılabileceği gibi oyunlar ve eğlenceli etkinlikler ile de bu beceri- harf sayısını söyler. ler etkili ve kalıcı bir şekilde geliştirilebilir. Ayrıca fırsat öğretimi ile günlük rutinlerin içerisine (beslenme, serbest zaman, kitap okuma 3.1.5.6. Yazı içinde büyük bir vb.) hedeflenen becerilere ilişkin amaçlar yerleştirilmeli ve tekrarlar harfi gösterir. yapılmalıdır. 3.1.5.7. Yazı içinde küçük bir Hedef 3.1.5.deki tüm hedef davranışlar için bireylerin yazılı mater- harfi gösterir. yallerle sık sık karşılaşması ve bunlara ulaşabiliyor olması önemlidir. Tüm etkinliklerde ve özellikle kitap okuma etkinlikleri sırasında ya- 3.1.5.8. Yazılı olarak verilen 2-4 zının özelliklerine vurgu yapılarak yazı farkındalığı geliştirilmelidir cümle içeren kısa bir metnin için- (örneğin sayfadaki yazı gösterilerek “Buradan okumaya başlıyorum.” deki cümle sayısını söyler. denerek ve yazı bir süre parmakla takip edilerek yazının soldan sağa yönü vurgulanabilir). 3.1.5.9. Yazı içinde temel nokta- lama işaretlerini gösterir. Görmeyen bireyler için mutlaka bireylerin bilişsel düzeylerine uygun Braille ile yazılmış nesne kitapları/dokunsal kitaplar hazırlanmalıdır 3.1.5.10. Yazılı olarak sunulan sözcükler arasından gösterilen Hedef davranış 3.1.5.3. için yazılı materyaller üzerinde zaman zaman sözcük ile aynı olan sözcüğü gös- parmakla takip etmek ve söylenen sözcüğün yazılı hâlini parmakla terir. göstermek bireylerin sözcük kavramını geliştirmeleri için önemlidir. 3.1.5.11. Sözcük içinde birbirinin Hedef davranış 3.1.5.4. için biri harf, diğerleri ise harfe benzeyen şe- aynı olan harfleri gösterir. killer (?, <, ±, ɷ, ʃ, ˧ vb.) olan 3-4 görsel sunularak değerlendirme yapılmalıdır. 3.1.5.12. Söylenen sözcüğü farklı uzunluklardaki sözcüklerin yazılı Görmeyen bireyler için nokta numaralarının hepsi bir harfi temsil et- hâli arasından gösterir. tiğinden dokunsal olarak kabartılmış şekiller arasından harfleri ayırt etmesi istenebilir. Hedef davranış 3.1.5.6. ve 3.1.5.7.de görmeyen bireyler için muaf tutulmalıdır (Braille alfabesinde büyük harf olarak ayrı bir sembol kullanılmaktadır. Bu sembollerin öğretimi erken okuryazarlık döne- minde yapılmadığı için büyük ve küçük harf ayrımı bireyden bekle- nilmemelidir). Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 61

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 62 3.1.6. Harflerin isimle- Az Gören Bölüm 3.1. Erken Okuryazarlık rini ve seslerini söyler. 3.1.6.1. Kendisine söylenen harfi, Açıklamalar dört büyük harf arasından gösterir. 3.1.6.2. Kendisine söylenen harfi, Hedef davranış 3.1.5.10. için hedef sözcük (örneğin kömür) ile ya- dört küçük harf arasından gösterir. zımı benzeyen ancak farklı olan 2-3 sözcük (kemer, körük, küme 3.1.6.3. Kendisine gösterilen büyük vb.) ile hedef sözcüğün aynısı sunularak bireyin aynı olan sözcüğü harfin adını söyler. ayırt etmesi istenmelidir. 3.1.6.4. Kendisine gösterilen küçük harfin adını söyler. Görmeyen bireyler için Braille nokta numaraları benzeyen kelime- 3.1.6.5. Kendisine söylenen sesi, ler kullanılmalıdır. dört büyük harf arasından gösterir. 3.1.6.6. Kendisine söylenen sesi, Hedef davranış 3.1.5.12. için bireye sesletimi uzun (örneğin sandal- dört küçük harf arasından gösterir. ye) veya kısa (örneğin su) bir sözcük söylenir ve bu sözcüğün ken- 3.1.6.7. Kendisine gösterilen büyük disine gösterilen 2-3 sözcük içerisinden hangisi olabileceği sorulur. harfin sesini söyler. Örnek olarak bireye “sandalye” ve “su” sözcükleri yazılı iki kart gösterilir ve bireye “Sence hangisinde sandalye yazıyor?” şeklin- de bir yönerge verilerek bireyin sesletimi uzun olan bir sözcüğün yazılı hâlinin de uzun olması gerektiğinin farkında olup olmadığı değerlendirilir. Hedef 3.1.6.da harf bilgisi ve ses bilgisel farkındalık etkinlikleri birlikte sunulmalıdır. Birlikte sunulduğunda hem ses bilgisel far- kındalık hem de harf bilgisi daha hızlı gelişmekte, sonraki okuma- yı öğrenme süreci ise daha başarılı bir şekilde sürdürülmektedir. Birlikte sunulması harflerin hem isimlerine hem de seslerine vurgu yapılmasını gerektirir. Hedef 3.1.6.daki tüm hedef davranışlara yönelik doğrudan öğretim yapılabileceği gibi oyunlar ve eğlenceli etkinlikler ile de bu bece- riler etkili ve kalıcı bir şekilde geliştirilebilir. Ayrıca fırsat öğreti- mi ile günlük rutinlerin içerisine (beslenme, serbest zaman, kitap okuma vb.) hedeflenen becerilere ilişkin amaçlar yerleştirilmeli ve tekrarlar yapılmalıdır. Hedef 3.1.6.daki tüm hedef davranışlar için bireylerin yazılı ma- teryallerle sık sık karşılaşması ve bunlara ulaşabiliyor olması önemlidir. Tüm etkinliklerde ve özellikle kitap okuma etkinlikleri sırasında harflere vurgu yapılarak harf bilgisi geliştirilmelidir (ör- neğin “Bak bu sayfada bir sürü ‘s’ harfi var. Hadi sayalım. Hadi

Bölüm 3.1. Erken Okuryazarlık Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar şimdi de sadece küçük olanları sayalım.” denerek harf bilgisi des- Bölüm 3.2. İlk Okuma ve Yazma 3.2.1. Uygun okuma 3.1.6.8. Kendisine gösterilen küçük teklenir). Görmeyen bireyler için mutlaka bireylerin bilişsel düzey- yazma aracını kullanır. harfin sesini söyler. lerine uygun Braille ile yazılmış nesne kitapları/dokunsal kitaplar hazırlanmalıdır. 3.2.2. Tanıtılan sesi Görmeyen ayırt eder. Hedef 3.2.1.deki hedef davranışlar için bireyin hangi duyu kanalını 3.1.6.9. Kendisine söylenen harfi, daha baskın kullandığını belirlemek amacıyla duyu kanalları göz- dört harf arasından gösterir. lem formu kullanılmalıdır. 3.1.6.10. Dokunduğu harfin adını Hedef davranış 3.2.2.1., 3.2.2.3, 3.2.2.5. ve 3.2.2.6. sesleri eşleme söyler. ve ayırt etme becerileri ile gerçekleştirilebilir. Önce eşleme ile baş- lanmalıdır. Eşleme yaptırmak için örneğin tanıtılan sesle başlayan/ 3.1.6.11. Kendisine söylenen sesi, biten iki sözcük ve farklı sesle başlayan/biten sözcüklerin görselleri dört harf arasından gösterir. (dokunsal sembolleri) gösterilerek sözcüklerin söylenmesi, ardın- dan aynı sesle başlayanları/bitenleri (tanıtılan ses ile) göstermesi 3.1.6.12. Dokunduğu harfin sesini istenmelidir. Ayırt etme için ise bireye aynı sesle başlayan/biten iki söyler. sözcüğün görseli (dokunsal sembolü) ve tanıtılan sesle başlayan/ biten bir sözcük görselinden (dokunsal sembolden) oluşan set sunul- Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı3.2.1.1. Günlük işlerinde dokunma duyusunu kullanır. 63 3.2.1.2. Günlük işlerinde işitme duyusunu kullanır. 3.2.1.3. Günlük işlerinde görme duyusunu kullanır. 3.2.1.4. Okuma yazma aracı olarak basılı yazıyı kullanır. 3.2.1.5. Okuma yazma aracı olarak Braille yazısını kullanır. Az Gören 3.2.2.1. Tanıtılan sesle başlayan sözcüklerin görsellerini gösterir. 3.2.2.2. Tanıtılan sesle başlayan sözcüklerin başladığı sesi söyler. 3.2.2.3. Tanıtılan sesle biten söz- cüklerin görsellerini gösterir.

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 64 3.2.3. Okuma pozisyo- 3.2.2.4. Tanıtılan sesle biten söz- Bölüm 3.2. İlk Okuma ve Yazma nunu ayarlar. cüklerin bittiği sesi söyler. Açıklamalar 3.2.4. Tanıtılan sesi Görmeyen malıdır. Her bir uygulama için en az dört setten oluşan sözcükler ve okur. görselleri (dokunsal semboller) kullanılmalıdır. 3.2.2.5. Tanıtılan sesle başlayan Hedef davranış 3.2.2.5. ve 3.2.2.7. için yönerge, tanıtılan ses çıkarı- sözcüklerin dokunsal sembollerini larak “... ile başlayanı göster!” (ayırt etme) “...ile başlayanları gös- gösterir. ter!” (eşleme), ayırt etme için ise “Hangi sözcük … ile başlamıyor? Göster!” olmalıdır. Bu hedef davranışlar bireyin bilişsel düzeyine 3.2.2.6. Tanıtılan sesle başlayan göre üç görsel ya da dört görselden seçme olarak düzenlenebilir sözcüklerin başladığı sesi söyler. (Görme yetersizliği olan bireyin Braille yazısını dokunarak incele- mesi sonra göstermesi beklenmelidir.). 3.2.2.7. Tanıtılan sesle biten söz- Hedef davranış 3.2.2.6. ve 3.2.2.8. için bireye sözcükler, görselle- cüklerin dokunsal sembollerini ri (nesneleri veya dokunsal sembolleri) ile sunularak söylenmeli- gösterir. dir. Söylerken öğretilecek sese vurgu yapılmalıdır. Her ne kadar ses gruplarının öğretim sırası öğretim programında belirlense de tanıtı- 3.2.2.8. Tanıtılan sesle biten söz- lacak seslerin sıralamasında bireyin çıkarabildiği sesler göz önüne cüklerin bittiği sesi söyler. alınmalıdır. Hedef davranış 3.2.3.4. için birey bir elinin parmak ucuyla Braille Az Gören noktalarını tanırken diğer elinin parmak ucuyla aynı satırdaki gele- 3.2.3.1. Dik bir şekilde oturur. cek harfleri takip eder. 3.2.3.2. Okuyacağı materyali oku- ma mesafesine ve gereksinimine Hedef 3.2.4.deki tüm hedef davranışlar için yapılan çalışmalar ile uygun olarak konumlandırır. birlikte bireyin okurken dik oturmasına ve kitabı/defteri kendi gö- Görmeyen rüş mesafesine uygun uzaklıkta tutmasına dikkat edilmelidir. Ses 3.2.3.3. Dik bir şekilde oturur. tanıtılırken tanıtılan sesi ayırt etme aşamasında yapılanlarla mutlaka 3.2.3.4. Kâğıdı düz ve iki eli ile sa- ilişki kurulmalıdır. tır takibi yapabilecek şekilde tutar. Az Gören 3.2.4.1. Tanıtılan sesin küçük harfi- ni okur. 3.2.4.2. Tanıtılan sesin büyük harfi- ni okur.

Bölüm 3.2. İlk Okuma ve Yazma Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.2.5. Tanıtılan sesi diğer harfler arasından Görmeyen Hedef davranış 3.2.4.5. için basılı yazıda harflerin büyük ve küçük gösterir. yazımına yönelik farklı semboller kullanılırken Braille yazısında 3.2.4.3. Tanıtılan sesi okur. harfin büyük olduğunu belirtmek amacıyla harften önce bir sembol (6. nokta) yazılır. Böylece birey harfin büyük olarak yazıldığını an- 3.2.4.4. Tanıtılan sesin harfinin lar. Bireyden harfin büyük mü yoksa küçük mü yazıldığını söyleme- nokta numaralarını söyler. si beklenmelidir. 3.2.4.5. Büyük harf işareti kulla- Hedef 3.2.5.deki tüm hedef davranışlar için harflerin/sözcüklerin nılarak yazılmış harfin büyük harf farklı karakterler ile yazılmış hâllerini de kullanmanız genellemeye olduğunu söyler. hizmet eder (farklı karakterde kullanım az gören bireyler için kul- lanılabilir). Az Gören 3.2.5.1. Tanıtılan sesin küçük harfi- ni diğer sesler arasından gösterir. 3.2.5.2. Tanıtılan sesin küçük harfi- ni sözcükler içinde gösterir. 3.2.5.3. Tanıtılan sesin büyük harfi- ni diğer sesler arasından gösterir. 3.2.5.4. Tanıtılan sesin büyük harfi- ni sözcükler içinde gösterir. Görmeyen 3.2.5.5. Tanıtılan sesin harfini diğer harfler arasından gösterir. 3.2.5.6. Tanıtılan sesin harfini söz- cükler içinde gösterir. 3.2.5.7. Büyük harf işareti ile yazıl- mış sesleri küçük harfler arasından gösterir. 3.2.5.8. Büyük harf işareti ile yazılmış sesleri sözcükler içinde gösterir. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 65

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 3.2.6. Yazma pozisyo- 66 nunu ayarlar. Az Gören Bölüm 3.2. İlk Okuma ve Yazma 3.2.6.1. Dik bir şekilde oturur. Açıklamalar 3.2.7. Tanıtılan sesi 3.2.6.2. Kâğıt ve kalemi yazmaya Hedef 3.2.6.daki tüm hedef davranışlar için herhangi bir ön koşul yazar. uygun şekilde tutar. veya öncelik sırasına bakılmamıştır. Görmeyen Bireyin gereksinimine göre Braille tableti ve/veya daktilosu kulla- 3.2.6.3. Dik bir şekilde oturur. nımına yönlendirme yapılmalıdır. 3.2.6.4. Braille tabletini açarak kâ- ğıt yerleştirir. Hedef 3.2.7.deki tüm hedef davranışlar için bireyin yazarken defte- 3.2.6.5. Braille kalemini (çiviyi) rine doğru eğilerek rahat yazabileceği şekilde oturmasına ve defteri uygun bir şekilde tutar. kendi görüş ve yazma mesafesine uygun uzaklıkta tutmasına dikkat 3.2.6.6. Bir eli ile kutucukları takip edilmelidir (Görmeyenler için Braille tableti veya daktilosundaki ederken diğer eliyle sağdan sola yazış pozisyonuna dikkat edilmelidir.). doğru yazmaya hazırlanır. Hedef davranış 3.2.7.2 ve 3.2.7.3. için bireyden yazması istenen 3.2.6.7. Daktiloya kâğıt yerleştirir. harfin nasıl yazıldığına ilişkin, bireyin ihtiyacına uygun sayı- 3.2.6.8. Parmaklarını daktilo tuşları da model olunmalıdır. Bireyin harfi satır arasına düzgün yazması üzerinde uygun bir şekilde yerleş- kadar harfin yazım yönüne ve kurallarına uygun olarak yazması tirir. da önem taşımaktadır. Bu nedenle model olunurken her defasın- Az Gören da harfin çizimi sözelleştirilmelidir. Daha sonra bireyin defterine 3.2.7.1. Tanıtılan sesin küçük harfi- yazması istenen harf bir örnek şeklinde yazılmalıdır. Bireyin bu ni modele bakarak yazar. modele bakarak yazması istenmelidir. Birey model olma sonucun- 3.2.7.2. Tanıtılan sesin büyük harfi- da satır aralığına harfi oturtamıyor, yanlış yönde yazıyor, başlama ni modele bakarak yazar. 3.2.7.3. Tanıtılan sesi söylendiğinde yazar. Görmeyen 3.2.7.4. Tanıtılan sesin harfini mo- dele dokunarak yazar.

Bölüm 3.2. İlk Okuma ve Yazma Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.2.8. Tanıtılan sesi, 3.2.7.5. Tanıtılan sesi büyük harf hece ve sözcük içinde işareti ile yazılmış modeline doku- ve bitiş yerlerini doğru yapamıyorsa, harfin yazımı için satır çizgi- okur. narak yazar. sini belirginleştirme, harf için noktaların üzerinden gitme, başlama 3.2.7.6. Tanıtılan sesi söylendiğinde ve bitiş noktalarını belirleme, ok ile yönü belirtme gibi görsel ipuç- yazar. ları kullanılmalıdır. Ayrıca az gören bireyler için yazma materyallerinde kontrast, satır Az Gören aralığının genişliği gibi uyarlamalar da yapılmalıdır. 3.2.8.1. Tanıtılan seslerden oluştu- Hedef davranış 3.2.7.4. ve 3.2.7.5. için Braille yazısı ile yazılmış rulan heceleri okur. harfe dokunarak dikkatlice incelemesi, daha sonra o harfi tablette 3.2.8.2. Tanıtılan seslerin bulun- kendisinin yazması istenmelidir. Birey nokta numaralarını karıştır- duğu hecelerden oluşan sözcükleri dığında modeli tekrar incelemesi istenmeli ve gerektiğinde tablette okur. yazarken destek olunmalıdır. Bireyin doğru yazdığı harfler gösteri- 3.2.8.3. Okuduğu sözcüklerin re- lerek “Çok güzel yazmışsın!” şeklinde pekiştirilmeli, yanlış yazdığı simlerini gösterir. harfler üzerinde durulmamalıdır. Görmeyen Hedef davranış 3.2.7.5. için birey, sesi söylendiğinde yazamaz ise 3.2.8.4. Tanıtılan seslerden oluştu- söylenen sesin sembolü kısa bir süreliğine gösterilmeli, sonra ka- rulan heceleri okur. patılmalı ve ses tekrar söylenerek yazması istenmelidir. Yazdıktan 3.2.8.5. Tanıtılan seslerin bulun- sonra da yazdığı harf ile gösterilen model açılarak karşılaştırılma- duğu hecelerden oluşan sözcükleri lıdır. okur. Hedef davranış 3.2.8.1. ve 3.2.8.4. için heceler okunurken tanıtılan sesin uzatılarak okunması ve diğer sesle birleştirilmesi çözümleme- yi kolaylaştıran bir stratejidir. Hedef davranış 3.2.8.1. ve 3.2.8.2. için tanıtılan ses ile önceden ve- rilen sesler birleştirilerek mümkün olduğunca anlamlı hece ve söz- cükler oluşturulmalı, okutulmalı ve yazdırılmalıdır. Hedef davranış 3.2.8.2. için sözcükler okunurken ise hecelerine böl-oku-birleştir-oku aşamaları izlenmelidir. Örneğin bildiği hece- lerden oluşturulan sözcüğü (lale, ela vb.) okuması istenmelidir. Hedef davranış 3.2.8.3. ve 3.2.8.6. için okunan sözcükleri resimleri (dokunsal sembolleri) ile eşlemek, okuduğunu anlama becerisi için bir hazırlıktır. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 67

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 68 3.2.9. Tanıtılan sesi, 3.2.8.6. Okuduğu sözcüklerin do- Bölüm 3.2. İlk Okuma ve Yazma hece ve sözcük içinde kunsal sembollerini gösterir. Açıklamalar yazar. Az Gören/Görmeyen Hedef davranış 3.2.9.2. ve 3.2.9.4 için söylendiğinde yazma, bire- 3.2.10. Sesi, cümle ve yin sesleri çözümlemesinde önemli bir aşamadır. Bu aşama atlan- metin içinde okur. 3.2.9.1. Tanıtılan seslerden oluştu- mamalıdır. rulan heceleri bakarak/dokunarak Hedef davranış 3.2.9.1. ve 3.2.9.3. için “bakarak yazar” ifadesi yazar. görmeyen bireyler için Braille olarak yazılmış modele dokunarak örnek sesi/harfi/cümleyi yazması anlamındadır. 3.2.9.2. Tanıtılan seslerden oluştu- rulan heceleri söylendiğinde yazar. Hedef 3.2.10.daki tüm hedef davranışları için tanıtılan ses ile ön- ceden verilen seslerin bulunduğu sözcüklerden, cümleler ve metin- 3.2.9.3. Tanıtılan seslerin bulun- ler oluşturulmalıdır. Cümlelerin ve metinlerin anlamlı olması için duğu hecelerden oluşan sözcükleri bireyin henüz öğrenmediği seslerden oluşan sözcükler için resim bakarak/dokunarak yazar. (dokunsal semboller ve nesneler) kullanılabilir. Hedef davranış 3.2.10.2. için metinlerin tekrarlı olarak okutulması 3.2.9.4. Tanıtılan seslerin bulun- hem okuma hızının geliştirilmesine hem de okuduğunu anlamaya duğu hecelerden oluşan sözcükleri hizmet eder. söylendiğinde yazar. Hedef 3.2.11.deki tüm hedef davranışlar için öğretim sırasında bi- reyin dikkati yazım kurallarına çekilmeli, hangi yazım kuralı oldu- Az Gören/Görmeyen ğu ve ne amaçla kullanıldığı öğretilmelidir. Hedef davranış 3.2.11.1.de “bakarak” ifadesi görmeyen bireyler 3.2.10.1. Tanıtılan seslerden oluştu- için “dokunarak” anlamına gelmektedir. rulan cümleleri okur. 3.2.10.2. Tanıtılan seslerden oluştu- rulan metinleri okur. 3.2.11. Sesi, cümle için- Az Gören/Görmeyen de yazar. 3.2.11.1. Tanıtılan seslerin bulun- duğu cümleleri bakarak/dokunarak yazar. 3.2.11.2. Tanıtılan seslerin bulundu- ğu cümleleri söylendiğinde yazar.

Bölüm 3.2. İlk Okuma ve Yazma Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.2.12. Düzenli yazar. Hedef 3.2.12.deki tüm hedef davranışlar için defter düzenlemeleri Az Gören (satırları kırmızı ile belirtme, bir satırı ikiye bölerek renklendirme 3.2.13. Tanıtılan sesin vb.) yapılabilir. Bu hedef davranışları öğretilirken önce güzel yazı bulunduğu cümle ve 3.2.12.1. Satır takibi yaparak yazar. örnekleri bireye gösterilmeli, birey güdülenmeli ve nasıl yazacağı- metin hakkında so- na model olunmalıdır (Az gören bireyler için bu uyarlamalar yapı- rulan sorulara cevap 3.2.12.2. Sözcükler arasında uygun labilir.). verir. boşluk bırakarak cümle yazar. Hedef davranış 3.2.13.1.de cümle anlama için soracağınız sorular 3.2.12.3. Harfler arasında uygun cümlelerin her bir ögesine göre hazırlanmalıdır. boşluk bırakarak sözcük yazar. Hedef davranış 3.2.13.2. için metni anlatan bir resim olması ve metin okunmadan önce resim hakkında konuşulması anlamayı ko- 3.2.12.4. Cümleler arasında uygun laylaştırır (Görmeyen bireyler için metinle ilgili bir nesne veya ka- boşluk bırakarak metin yazar. bartma resimler inceletilebilir.). Sorular; metinde geçen eylemler, kişiler ve nesneler hakkında oluşturulmalı, metinde geçen bilgi bi- Görmeyen rimine yönelik olmalıdır. Cümlelerin ve metinlerin anlamlı olması amacına yönelik olarak bireyin henüz öğrenmediği seslerden olu- 3.2.12.5. Satır takibi yaparak yazar. şan sözcükler için resim kullanılabilir. 3.2.12.6. Braille tabletinde/daktilo- sunda sözcükler arasında bir kutu- cuk boşluk bırakarak yazar. 3.2.12.7. Braille tabletinde/dakti- losunda harfler arasında kutucuk atlamadan yazar. 3.2.12.8. Cümleler arasında uygun boşluk bırakarak metin yazar. Az Gören/Görmeyen 3.2.13.1. Tanıtılan seslerin bulun- duğu cümleleri okuduktan sonra cümle ile ilgili basit sorulara cevap verir. 3.2.13.2. Tanıtılan seslerin bulun- duğu metinleri okuduktan sonra metinle ilgili basit sorulara cevap verir. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 69

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 3.3.1. Metni doğru ve 70 akıcı olarak sesli okur. 3.3.1.1. Hecelemeden okur. Bölüm 3.3. Akıcı Okuma ve Okuduğunu Anlama 3.3.1.2. Metinde yer alan sözcükleri Açıklamalar 3.3.2. Metin yapıların- doğru okur. daki ögeleri belirler. 3.3.1.3. Akıcı okur. Hedef davranış 3.3.1.1. için hecelemeden okumak, seslerin ve he- celerin üzerinde durmadan okumaktır. Hecelemeden okunan doğru Az Gören/Görmeyen sözcük sayısını belirlemek için birim ”tüm metinde hecelemeden 3.3.2.1. Kurgusal metnin ana karak- okunan sözcük sayısı” olmalıdır. terini/karakterlerini belirler. 3.3.2.2. Kurgusal metnin yardımcı Hedef davranış 3.3.1.3. için akıcı okumanın doğru okuma, okuma karakterlerini belirler. hızı, vurgu ve tonlamalı okuma (prozodi) olmak üzere üç bileşeni 3.3.2.3. Kurgusal metindeki olayın bulunmaktadır. Hecelemeden ve doğru okuyan bireyler için akıcı geçtiği yeri belirler. okuma ve vurgu ve tonlamalı okuma da hedeflenebilir. Akıcı oku- 3.3.2.4. Kurgusal metindeki olayın ma performansını belirlemek için birim “dakikada okunan sözcük geçtiği zamanı belirler. sayısı” olmalıdır. 3.3.2.5. Kurgusal metindeki ana olayları belirler. Hedef 3.3.1. için model okuma-tekrarlı okuma ya da model oku- 3.3.2.6. Bilgi veren metinde tanım- ma-tekrarlı okuma-hata düzeltme tekniği strateji paketi olarak ya lama yapılan bölümleri belirler. da bu stratejiler içerisinden seçilerek bu hedefte yer alan hedef dav- 3.3.2.7. Bilgi veren metinde ne- ranışları geliştirmek için kullanılabilir. den-sonuç ilişkisi bulunan bölümle- ri belirler. Kurgusal metin; fabl, hikâye, masal, roman vb. türleri içermektedir. Bilgi veren metin; ders kitaplarında yer alan metinler (tanımlama, neden-sonuç, problem-çözüm, karşılaştırma, sıralama), makaleler, köşe yazıları vb. türleri içermektedir. Hedef 3.3.2. için öğrencinin metin yapısı ögelerini belirleyebilmesi amacıyla metin yapısı öğretimi yapılmalıdır. Metin yapısı öğreti- minde sadece bir tür öğretilmeli, daha sonra başka bir metin türüne geçilmelidir. Metin yapısı öğretiminde; metnin bölümleri, metin tü- rüne uygun bir şemada tanıtılmalı, bir metin okunarak metin ögeleri şemaya doldurulmalı, şemaya yerleştirme işlemi aynı türde birkaç metin üzerinde farklı oturumlarda tekrar edilmeli, daha sonra yine aynı tür metin verilerek öğrencinin şemayı doldurması için ona reh- ber olunmalıdır. Bu sürece aynı tür farklı metinlerle birkaç oturum devam edilmelidir. Bu öğretim, öğrenci şema doldurma işleminde bağımsızlaşıncaya, anlama sorularına doğru cevap verinceye ya da metni sırası ile tüm önemli bilgi birimlerini içerecek şekilde an- latıncaya kadar sürdürülmelidir. Yapılan oturumlar sonunda metin anlama soruları öğrenciye sorulmalıdır. Metin yapısı öğretiminde

Bölüm 3.3. Akıcı Okuma ve Okuduğunu Anlama Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.3.3. Okuma öncesi 3.3.2.8. Bilgi veren metinde karşı- ayrıca yapısı öğretilen metnin hangi tür olduğu da çeşitli türde me- metin anlama strateji- laştırma yapılan bölümleri belirler. tinler verilerek öğrenciye fark ettirilmelidir. lerini uygular. 3.3.2.9. Bilgi veren metinde sırala- Metin anlama dinamik bir süreçtir. Okuma öncesi, okuma sırası ve ma yapılan bölümleri belirler. okuma sonrası stratejileri bir arada kullanılmalıdır (bk. hedef 3.3.3., 3.3.4. ve 3.3.5.). Bu hedefler için yazılan açıklamalar okunarak sü- 3.3.2.10. Bilgi veren metinde prob- reç uygulanmalıdır. Süreç uygulandıktan sonra metin anlama soru- lem çözüm bölümlerini belirler. ları bireye sorulmalıdır. Az Gören/Görmeyen Hedef davranış 3.3.3.1. için bireyle birlikte metnin ne amaçla oku- nacağı tartışılmalıdır (örneğin aslanlar hakkında bilgi edinmek, 3.3.3.1. Okuma öncesinde okuma özet çıkarmak, sorulara cevap vermek, bir işin nasıl yapılacağını amacını belirler. öğrenmek vb.). Böylece bireyin amaçlı okumasını sağlayabilirsi- niz. Bu, bireyin okuma stilini etkilemektedir. 3.3.3.2. Metindeki resimden yola çıkarak metnin içeriği hakkında Hedef davranış 3.3.3.2. ve 3.3.3.3. için görselden (kabartma resim/ tahminlerde bulunur. dokunsal sembol) ve başlıktan hareketle okutulacak metin hakkın- da, metni 1-2 dakika gözden geçirterek bireyin tahminleri alınma- 3.3.3.3. Metnin başlığından yola lıdır. Gözden geçirme; varsa metindeki başlıkları okuma, metnin çıkarak metnin içeriği hakkında giriş cümlelerini okuma yoluyla yapılmalıdır. Bireyden aldığınız tahminlerde bulunur. tahminler yazılmalı, metin okumaya geçince metinde olanlarla kar- şılaştırılmalıdır. Hedef davranış 3.3.3.2. için bireye metinle ilgili olan resimde neler olduğu betimlenerek anlatılır. Örneğin bir birey çimenler üzerinde oturuyor, yanında yatan köpeğin başını okşuyor gibi. Anlattıktan sonra bu anlatılanlardan yola çıkarak metnin içeriği hakkında tah- minde bulunması istenir. Hedef davranış 3.3.3.2.de metindeki resim betimlendikten sonra bi- rey betimlemeden yola çıkarak metnin içeriği hakkında tahminler- de bulunur. Metindeki kabartma resimden yola çıkarak birey met- nin içeriği hakkında tahminlerde bulunur. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 71

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 3.3.4. Okuma sırası Az Gören/Görmeyen 72 metin anlama strateji- 3.3.4.1. Metindeki önemli bilgileri Bölüm 3.3. Akıcı Okuma ve Okuduğunu Anlama lerini uygular. önemsiz bilgilerden ayırır. Açıklamalar 3.3.4.2. Her bir paragrafı okuduktan 3.3.5. Okuma sonrası sonra bir sonraki paragraf içeriği Hedef davranış 3.3.4.1. için önemli bilgiden kasıt, metin türüne metin anlama stratejile- hakkında tahminde bulunur. göre değişmektedir. Önemli bilgi birimleri metnin yapısını oluştu- rini uygular. 3.3.4.3. Anlamadığı kısımları oku- rur. Örneğin öykü türündeki metinlerin önemli bilgi birimleri; yer, masını yavaşlatarak tekrar okur. zaman, karakter, problem, problemi çözmek için yapılan girişimler, sonuç ve olaya karşı kahramanın verdiği tepkidir. Bireyin önemli Az Gören/Görmeyen bilgileri, önemsiz bilgilerden ayırabilmesi için metin yapısı farkın- 3.3.5.1. Metin hakkında tartışır. dalığının olması gerekir. Ayrıca öğretmen yüksek sesle düşünerek 3.3.5.2. Kendi tahminleriyle metin önemli bilgilerin nasıl belirlendiğine model olmalıdır. Önemli bil- içeriği arasında karşılaştırma yapar. giler belirlenirken ya altı çizilmeli ya da metnin yapısına uygun 3.3.5.3. Metin hakkında sorular şemaya (öykü şeması, karşılaştırma şeması, kavram şeması, akış üretir. şeması vb.) yerleştirilmelidir. 3.3.5.4. Metni sözlü olarak anlatır. 3.3.5.5. Metnin özetini yazar. Görmeyen bireyler için önemli bilgileri not alması istenebilir. Hedef davranış 3.3.4.2. için metnin her paragrafında bir sonraki pa- ragrafa geçmeden bireyin tahminlerini alıp, önceki tahminlerle kar- şılaştırma yapmanız bireyin metinde olanlarla ön bilgilerini birleş- tirmesinde, dolayısıyla metni anlamasında rol oynar. Bu nedenle, okuma öncesi, okuma sırası ve okuma sonrası stratejileri bir arada kullanılmalıdır. Hedef davranış 3.3.4.3. için bu hedef davranışı bireye kazandırmak için model ve rehber olunmalıdır. Aynı zamanda öğretmen bunu ne- den yaptığını açıklamalıdır. Hedef davranış 3.3.5. 2. için okuma öncesi ve sırasında yapılan tah- minler, okuma sonrasında metin içeriği ile karşılaştırılmalıdır. Hedef davranış 3.3.5.3., 3.3.5.4. ve 3.3.5.5. için bireyin metin yapı- sını bilmesi ön koşuldur. Hedef davranış 3.3.5.5. için metin anlatma öğretilirken birikimli anlatmadan yararlanılmalıdır. Bireye metnin ilk bölümü okutulma- lı, anlattırılmalı sonra ikinci bölümü okutulmalı ve anlattırılmalı daha sonra birinci ve ikinci bölümü birlikte anlatması istenmelidir. Metnin kalanı için bu çalışma birikimli olarak sürdürülmelidir. Me- tin anlama soruları bireye sorulmalıdır. Bireyin metni sözlü olarak

Bölüm 3.3. Akıcı Okuma ve Okuduğunu Anlama Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.3.6. Okuduğunu an- Az Gören anlatmasına yardımcı olabilmek için altı çizilmiş önemli bilgilerin lamak için görselleri 3.3.6.1. Metindeki grafikleri kulla- olduğu metinler, önemli bilgi birimlerini gösteren şemalar kullanı- kullanır. nır. larak ve sorular sorularak çalışmalar yapılmalıdır. 3.3.6.2. Metindeki tabloları kulla- Hedef davranış 3.4.4.5. için bireyin metni yazılı olarak özetlemesi- 3.3.7. Metnin ana fikri- nır. ne yardımcı olabilmek amacıyla altı çizilmiş önemli bilgilerin oldu- ni ve konusunu söyler. 3.3.6.3. Metindeki şekilleri kullanır. ğu metinler, önemli bilgi birimlerini gösteren şemalar kullanılarak, Görmeyen sorular sorularak ve yapılandırılmış özet formları kullanılarak ça- 3.3.6.4. Metindeki kabartma grafik- lışmalar yapılmalıdır. leri kullanır. Hedef davranış 3.3.6.1., 3.3.6.2. ve 3.3.6.3. için grafikli, tablolu ve 3.3.6.5. Metindeki Braille olarak şekilli metinler kullanılmalıdır. Bu referans kaynaklarının metni an- yazılmış tabloları kullanır. lamak için nasıl kullanıldığına model olunmalıdır. Örneğin grafiğe 3.3.6.6. Metindeki kabartma şekil- atıf yapan ilgili bölüm okunmalı, grafik gözden geçirilmeli ve ilgili leri kullanır. bölüm ile grafik karşılaştırılmalıdır. Metin anlama soruları bireye Az Gören/Görmeyen sorulmalıdır. 3.3.7.1. Metnin konusunu söyler. 3.3.7.2. Ana fikri destekleyen yar- Bilgi veren metinlerde her bir paragrafın bir ana fikri bulunabilir. dımcı fikirleri söyler. Ancak kurgusal metinlerde, metnin tümünden çıkarım yapılarak 3.3.7.3. Metnin ana fikrini söyler. ana fikir bulunabilir. Kurgusal metinlerde ana fikir bulma öğretilir- ken yan fikirlerin altı çizilir. Bunlar bir şemaya ya da görsele (ör- neğin bir masa çizilerek masanın ayaklarına yan fikirler, masanın üstüne de ana fikir yazılabilir) yerleştirilir. Yan fikirler hakkında konuşularak ana fikre ulaşılmalıdır. Görmeyen bireyler için kabar- tılmış şemalar kullanılabilir. Bireyin yan fikirleri bu şemaya nasıl yerleştireceğine ve şemanın kabartılmış sınırlarını nasıl inceleyece- ğine model olunur. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 73

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedefler 74 3.3.8. Metinde yeni öğrendiği sözcük ve Hedef Davranışlar Açıklamalar sözcük gruplarını an- lamına uygun olarak Az Gören Sözcük ve sözcük grupları; deyimler, atasözleri, terimler kullanır. ve mecaz anlamlıları içermektedir. Bilinmeyen kavram, 3.3.8.1. Anlamını bilmediği sözcükleri işa- deyim, terim, sözcük vb. öğretilirken farklı öğretim yön- Bölüm 3.3. Akıcı Okuma ve Okuduğunu Anlama retler. temleri kullanılabilir. Bunlardan biri “Doğrudan Öğretim Yöntemi”dir. Basit açıklamalar, örnekler, eş anlamlı ve zıt 3.3.8.2. Anlamını bilmediği sözcüklerin/ anlamlı kelimeler kullanılarak sözcükler tanımlanmalıdır. sözcük gruplarının anlamlarını görselden Bir diğeri ise “Şema Yönetimi”dir. Özellikle sözcük öğ- hareketle tahmin eder. retiminde en fazla kullanılan şematik düzenleyicilerden biri, sözcükler arası ilişkiyi anlamalarına yardımcı olan 3.3.8.3. Anlamını bilmediği sözcüklerin/söz- anlamsal ağlardır. Bu stratejide belirli bir sözcük sayfa- cük gruplarının anlamlarını ilgili paragraftan nın/tahtanın ortasına yazılır; sonrasında ilgili diğer söz- yola çıkarak tahmin eder. cükler, ifadeler, özellikler ya da o sözcükle ilgili örnekler sayfanın geri kalanına yazılarak merkezdeki sözcük ile 3.3.8.4. Anlamını bilmediği sözcüklerin/söz- birleştirilir. Böylece sözcüğün anlamı, ilişkili özellikleri cük gruplarının anlamlarını sözlükten bulur. ile tanımlanır. 3.3.8.5. Yeni öğrendiği sözcükleri/sözcük Hedef davranış 3.3.8.3. için bağlam ipuçları, bilinmeyen gruplarını anlamına uygun olarak kullanır. bir sözcüğün bulunduğu cümlenin ve bu cümleden önce ve sonra gelen cümlelerin okunması, sözcüğün anlamının Görmeyen çıkarılmasında önemli bir stratejidir. Bu stratejide amaç, cümlede sözcüğün anlamını oluşturan bir örnek, bir zıtlık, 3.3.8.6. Anlamını bilmediği sözcükleri not bir karşılaştırma ya da benzetme, bir tanımlama veya ye- alır. niden ifade etme gibi sözcüğün anlamı hakkında bazı bil- giler sağlayan bir ipucu bulmaktır. Metnin içinde verilen 3.3.8.7. Anlamını bilmediği sözcüklerin/ bağlam ipuçlarını nasıl bulabileceklerine dair bireylere sözcük gruplarının anlamlarını kabartılmış model olunmalıdır. görselden/şekilden/nesne sembolünden hare- ketle tahmin eder. Hedef davranış 3.3.8.5. için bireyin yeni öğrendiği söz- cükleri/sözcük gruplarını yazılı ifadesinde, konuşmasın- 3.3.8.8. Anlamını bilmediği sözcüklerin/söz- da, verdiği cümle örneklerinde kullanması sağlanmalıdır cük gruplarının anlamlarını ilgili paragraftan yola çıkarak tahmin eder. 3.3.8.9. Anlamını bilmediği sözcüklerin/söz- cük gruplarının anlamlarını sözlükten bulur. 3.3.8.10. Yeni öğrendiği sözcükleri/sözcük gruplarını anlamına uygun olarak kullanır.

Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.4.1. Dinleme kuralla- Az Gören/Görmeyen Hedef davranış 3.4.1.4. için dikkati sürdürmek amacıyla kendini rına uyar. izleme stratejisi kullanılabilir. Bu strateji uygulanırken önce bire- 3.4.1.1. Konuşan kişiyi sessizce yin dikkatini verme süresi belirlenir. Bu süreyi artırmak için amaç Bölüm 3.4. Dinlediğini Anlama dinler. konur. Bireye dikkatimi veriyorum ve dikkatimi vermiyorum şek- linde hazırlanmış iki sütundan oluşan bir çizelge verilir. Birey ile 3.4.1.2. Dinleme sırasında konuşan birlikte dikkatini verme ve vermeme durumları tanımlanır (ne ya- kişi ile göz teması kurar. parken dikkatini verdiği, ne yaparken dikkatini vermediği). 10 ile 90 saniye arasında farklı aralıklarda uyarı sesi verilerek o sırada 3.4.1.3. Konuşan kişinin söyledikle- bireyden dikkatini veriyorsa “dikkatimi veriyorum”, vermiyorsa rine dikkatini verir. “dikkatimi vermiyorum” sütununa işaretleme yapması istenir. %80 oranında “dikkatimi veriyorum” işaretlendiğinde, bireye önceden 3.4.1.4. Konuşan kişinin söyledikle- seçtiği ödül verilir. Bu uygulama hedeflenen süre boyunca dikkatini rine dikkatini sürdürür. sürdürdüğünde sona erdirilir. Görmeyen Görmeyen bireyler için “dikkatimi veriyorum” kutusu ve “dikkati- mi vermiyorum” kutusu düzenlenir. 10 ile 90 saniye arasında farklı 3.4.1.5. Konuşan kişiyi sessizce aralıklarda uyarı sesi verilerek o sırada bireyden dikkatini veriyorsa dinler. “dikkatimi veriyorum”, vermiyorsa “dikkatimi vermiyorum” kutu- suna verilen sembolleri atması istenir. “dikkatimi veriyorum” ku- 3.4.1.6. Dinleme sırasında konuşan tusu %80 oranında dolduğunda bireye önceden seçtiği ödül verilir. kişiye doğru döner. Hedef davranışların kalıcılığını sağlamak ve süresini arttırmak için bireyin doğru şekilde sergilediği hedef davranışların pekiştirilmesi 3.4.1.7. Konuşan kişinin söyledikle- önemlidir. Bu noktada birey için en uygun ve etkili pekiştireç se- rine dikkatini verir. çilmeli ve bireyin uygun dinleme davranışları betimlenerek pekiş- tirilmelidir. 3.4.1.8. Konuşan kişinin söyledikle- rine dikkatini sürdürür. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 75

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 3.4.2. Betimlenen nes- 76 neyi, nesne resmini, Az Gören Bölüm 3.4. Dinlediğini Anlama eylem ve olay resmini 3.4.2.1. Betimlenen nesneyi gösterir. Açıklamalar gösterir. 3.4.2.2. Betimlenen nesne resmini Hedef 3.4.2.deki tüm hedef davranışlar için bireyden en az iki ör- gösterir. nek arasından betimleneni göstermesi istenmelidir. Tüm hedef dav- 3.4.3. Günlük rutin 3.4.2.3. Betimlenen eylem resmini ranışlarda betimlenen resim ile olumsuz örnek olarak seçilen resim- içinde verilen yönerge- gösterir. lerdeki ortak ögeler birbirine benzeştirilerek beceri zorlaştırılabilir. leri yerine getirir. 3.4.2.4. Betimlenen olay resmini Nesne, eylem ya da olay resmine yönelik yapılacak olan betimleme gösterir. cümleleri de bireyin performansına uygun olarak belirlenmelidir. Görmeyen Hedef davranışları kazandırmak için öğretim yöntemi olarak “plan- 3.4.2.5. Betimlenen nesneyi önün- lı söyleşi” kullanılmalıdır. deki farklı nesneler arasından seçer. 3.4.2.6. Betimlenen nesnenin ka- Hedef 3.4.3.teki tüm hedef davranışlar için yönergelerin bir kez ve- bartılmış olarak çizilen resmini rilmesine dikkat edilmelidir. Eğer bireyler yapamıyorsa yönergeler gösterir. basitleştirilmelidir. 3.4.2.7. Betimlenen eylemi anlatan, Hedef davranış 3.4.3.1. için çalışmaya basit yönergeler ile başlan- kabartılmış olarak çizilen resmi malıdır. Seçilen yönergelerde bireyin bildiği kavramların kullanıl- gösterir. masına özen gösterilmelidir (örneğin “İki adım ileriye yürü! Sonra 3.4.2.8. Betimlenen olayı anlatan, etrafında dön! Sıçrayarak üç adım at!”). Yönerge cümlelerindeki kabartılmış olarak çizilen resmi sözcük sayısı ve yönerge sayısı bireylerin performanslarına göre gösterir. belirlenmelidir. Hedef davranış 3.4.3.2. için gruba verilen yönergelerin, bireylerin Az Gören/Görmeyen rahatça duyabileceği şekilde okunmasına ya da söylenmesine dik- 3.4.3.1. Günlük rutin içinde ken- kat edilmelidir. disine verilen yönergeleri yerine getirir. 3.4.3.2. Günlük rutin içinde gruba verilen yönergeleri yerine getirir.

Bölüm 3.4. Dinlediğini Anlama Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.4.4. Dinleme ve takip becerileri gerek- Az Gören Bireyin performansına göre yönergeler, tekli yönergelerden başla- tiren yönergeleri söy- 3.4.4.1. Kaba motor becerileri içe- narak çoklu yönergelere doğru arttırılmalıdır. Birey verilen yöner- lendiği sıra ile yerine ren yönergeleri söylendiği sıra ile gelerdeki kavramları bilmelidir. getirir. yerine getirir. Hedef davranış 3.4.4.1. için örnek “Topu tut, üç adım ilerle, kutuya 3.4.4.2. Çizim becerileri içeren yö- at!” 3.4.5. Resimleri göste- nergeleri söylendiği sıra ile yerine Hedef davranış 3.4.4.2. için bireye yazma, boyama, çizme, işaret- rilen çeşitli türde anla- getirir. leme vb. becerileri içeren yönergeler verilmelidir. Örnek: “Ağaç tıları dinledikten sonra Görmeyen resminin üzerine iki tane elma çiz!” anlatır. 3.4.4.3. Kaba motor becerileri içe- Hedef davranış 3.4.4.3. için bireye ince motor kaslarını kullana- ren yönergeleri söylendiği sıra ile bileceği yönergeler verilmelidir. Örnek: “Önündeki kutuya 3 tane yerine getirir. boncuk at!” 3.4.4.4. İnce motor becerileri içeren yönergeleri söylendiği sıra ile yeri- Hedef davranış 3.4.5.1. için bir olayı anlatan sıralı kartlar veya için- ne getirir. de birkaç olayın olduğu tek bir resim kullanabilirsiniz. Bu hedef Az Gören/Görmeyen davranışta görmeyen bireyler için kabartılmış resimlerden oluşan 3.4.5.1. Kurgusal türde anlatıları kartlar veya olay sırasına uygun olacak şekilde nesnelerden olu- dinledikten sonra anlatır. şan bireylerin dokunarak inceleyip olay örgüsünü anlayabilecekleri 3.4.5.2. Bilgi veren türde anlatıları kartlar kullanılmalıdır. dinledikten sonra anlatır. Hedef davranış 3.4.5.2. için bilgi veren türde anlatılanlar; bir var- lığı ya da yeri tanımlama, iki varlığı ya da yeri karşılaştırma, bir problemi, nedeni ve çözümü açıklama, sırası ile yapılan bir etkin- liğin sırasını anlatma olabilir. Örneğin bir kedi resmi (Görmeyen bireyler için gerçeğe yakın oyuncak bir kedi verilerek incelemeleri istenir.) gösterilerek kedinin özellikleri hakkında konuşulmalı daha sonra resim gösterilerek anlattıklarınızı bireyden anlatması isten- melidir. Önce birkaç cümlelik kısa anlatılarla başlanmalıdır. Beş ile on cümlelik uzun anlatılarda aralar verilerek bireyden o ana kadar anlatılanları anlatması istenmelidir. Daha sonra anlatmaya devam edilmeli ve yine anlatıma ara verilerek bireyden baştan o ana kadar anlatılanları anlatması istenmeli böylece “birikimli anlatım” tekniği kullanılmalıdır. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 77

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 3.4.6. Resimleri göste- Az Gören/Görmeyen 78 rilen çeşitli türde anla- 3.4.6.1. Kurgusal türde anlatıları Bölüm 3.4. Dinlediğini Anlama tıları dinledikten sonra dinledikten sonra ilgili sorulara ce- Açıklamalar ilgili sorulara cevap vap verir. verir. 3.4.6.2. Bilgi veren türde anlatılan- Hedef 3.4.6.daki tüm hedef davranışlar için “planlı söyleşi” öğre- ları dinledikten sonra ilgili sorulara tim yöntemi kullanılmalıdır. Materyal olarak resimler ya da resim- 3.4.7. Dinlediği cümle cevap verir. li kitaplar kullanılabilir (Görmeyen bireyler için materyal olarak ve metinler arasındaki nesneler, dokunsal semboller ve kabartılmış resimler kullanılmalı- farkları söyler. Az Gören/Görmeyen dır.). Planlı söyleşi yaparken önce resimlerle/nesnelerle birlikte söz 3.4.8. Dinleme öncesi 3.4.7.1. Dinlediği iki cümle arasın- konusu anlatılar öğretmen tarafından yapılmalıdır. Bireylerin dil stratejileri kullanır. daki farkları söyler. ve anlatımlarının/ifadelerinin geliştirilmesi ve konuşmalarının des- 3.4.7.2. Dinlediği 3-4 cümlelik iki teklenmesi gerekmektedir. Daha sonra bireyin önünden resimler/ kısa metin arasındaki farkları söy- nesneler/dokunsal semboller kaldırılmadan sorular yöneltilmelidir. ler. Az Gören Hedef davranış 3.4.6.1. için kurgusal metin türleri arasında öykü, 3.4.8.1. Dinleme amacını belirler. fabl, masal vb. bulunmaktadır. 3.4.8.2. Görsellerden hareketle din- leyeceği metin hakkında tahminde Hedef davranış 3.4.6.2. için bilgi veren türler tanımlama, sıralama, bulunur. neden-sonuç, problem-çözüm, karşılaştırma yapılarında olabilir. Sıralı türde olanlara örnek: Bir çiçeğin ekimi. Tanımsala örnek: Bir yerin, bir mesleğin, bir varlığın tanımlanması. Neden-sonuç türüne örnek: Dikkatsizlik ve sonuçları. Problem-çözüm türüne örnek: Ar- kadaş geçimsizliği. Karşılaştırma türüne örnek: İki yerin (bakkal ve süpermarket) karşılaştırılması. Hedef davranış 3.4.7.1. için iki cümle arasında bir fark belirlenme- lidir (Örneğin “Annem bana hırka örüyor.” ile “Annem bana kazak örüyor.”). Hedef davranış 3.4.7.2. için metinlerde bulunan karakterler, ey- lemler, özellikler vb. ögeler farklılaştırılabilir. Birey performansına göre farklılık sayısı düzenlenmelidir. Dinlediğini anlama dinamik bir süreçtir. Dinleme öncesi, dinleme ve dinleme sonrası stratejileri bir arada kullanılmalıdır (bk. hedef 3.4.8., 3.4.9. ve 3.4.10.). Bu hedefler için yazılan açıklamalar oku- narak süreç uygulanmalıdır. Süreç uygulandıktan sonra dinletilen metin ya anlattırılmalı ya da sorular sorulmalıdır.

Bölüm 3.4. Dinlediğini Anlama Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.4.9. Dinleme sırası stratejileri kullanır. 3.4.8.3. Başlıktan hareketle dinle- Hedef davranış 3.4.8.1. için bireyle birlikte metni ne amaçla din- yeceği metin hakkında tahminde leyeceğini tartışınız (örneğin aslanlar hakkında bilgi edinmek, bir bulunur. işin nasıl yapılacağını öğrenmek vb.). Görmeyen Böylece bireyin amaçlı dinlemesi sağlanmalıdır. 3.4.8.4. Dinleme amacını belirler. Hedef davranış 3.4.8.5. ve 3.4.8.6. için görselden (görmeyen birey- 3.4.8.5. İnceletilen nesnelerden/ ler için incelemesi istenen nesne veya kabartma şekilden) ve başlık- kabartma şekillerden/dokunsal sem- tan hareketle dinleteceğiniz metin hakkında bireyin tahminleri alın- bollerden hareketle dinleyeceği me- malıdır. Dinletilen metnin bir kısmı anlatılarak ya da okunarak ara tin hakkında tahminde bulunur. verilmelidir. Geliştirdiği tahminlerin dinlediğiyle ne derece uyumlu 3.4.8.6. Başlıktan hareketle dinle- olduğu tartışılmalıdır. yeceği metin hakkında tahminde bulunur. Hedef davranış 3.4.9.1. için uygun tepki vermeyi bireyin size dik- katini vermesinden, parmak kaldırmasından, not almasından vb. Az Gören/Görmeyen davranışlarından anlayabilirsiniz. Bu hedef davranış, görmeyen 3.4.9.1. Konuşan kişinin sözlü bireylerin karşıdaki kişinin konuştuğu sıradaki mimik ve jestlerini olmayan mesajlarına uygun tepki fark edemeyeceği için muaf tutulmalıdır. verir. Hedef davranış 3.4.9.2. için anlatılarda bağlantı ifadeleri (önce, 3.4.9.2. Sunulan bilginin yapısına sonra, kıyasla, ilk olarak vb.) ve dikkat ifadeleri (bu önemli, şimdi yönelik ipuçlarını takip ederek başka bir şey öğreneceğiz) kullanılmalıdır. Bireyden bu ifadeleri önemli bilgi birimlerini söyler. takip ederek sizi dinlemesi istenmelidir. 3.4.9.3. Sözel vurgulara dikkat Hedef davranış 3.4.9.2. için ederek vurgulanan bilgilere yönelik Öğretim yöntemi 1: Anlatım öncesi metin yapısına uygun/metin- sorulan sorulara cevap verir. deki önemli bilgi birimlerini ölçen sorular sorularak veya sorular 3.4.9.4. Dinlediklerinden yola çı- yazılı olarak verilerek “Bu sorulara cevap vermek üzere bu anlatıyı karak olayların gelişimi hakkında dinle!” yönergesi verilmelidir. tahminde bulunur. Öğretim yöntemi 2: Tüm hedef davranışları öğretirken önce öğret- 3.4.9.5. Dinlediklerinden yola çı- men uygun şemayı seçmelidir. Metni okurken/kurgusal veya bilgi karak olayların sonucu hakkında veren bir anlatı yaparken şemaya metin ögelerini betimleyen resim- tahminde bulunur. ler (dokunsal semboller) ya da metinde yer alan bilgileri yerleştir- melidir. Arkasından anlatıyı tekrar bireylere okumalıdır. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 79

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 80 Bölüm 3.4. Dinlediğini Anlama Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar Bölüm 3.5. 3.4.10. Dinleme sonrası 3.4.9.6. Dinlediği anlatılarda bilme- Bireylerin sorulara cevap vermesi istenmelidir. Bu öğretim her he- Yazılı Anlatım stratejileri kullanır. diği sözcüklerin anlamını tahmin def davranış için birkaç metin örneği ile tekrar edilmelidir. Daha 3.5.1. Cümle oluştura- eder. sonra şema bireye verilerek dinleme sırasında bağımsız olarak re- rak yazar. 3.4.9.7. Dinlediği anlatının ana hat- simleri (dokunsal sembolleri) ya da bilgi birimlerini şemaya yer- larını not alır. leştirmesi istenmelidir. Hedef davranış 3.4.9.4. için dinlettiğiniz metnin bir kısmı anlatı- Az Gören/Görmeyen larak ya da okunarak ara verilmelidir. Bireyden sonrasıyla ilgili 3.4.10.1. Dinlediği anlatının konu- tahminlerde bulunması istenmelidir. Daha sonra metni okumaya sunu söyler. ve anlatmaya devam edilmeli ve bireyin yürüttüğü tahminlerin, 3.4.10.2. Dinledikleriyle ilgili gö- dinlediğiyle ne derecede uyumlu olduğu tartışılmalıdır. rüşlerini söyler. Hedef davranış 3.4.9.6. için bireyden, bağlamdan yola çıkarak bil- 3.4.10.3. Dinlediklerinin özetini mediği sözcükleri tahmin etmesi istenmelidir. Tahminde buluna- anlatır. madığı sözcükleri sözlükten bulması için yönlendirilmelidir. Az Gören Hedef davranış 3.4.9.7. için bireye not alma stratejilerinden kısal- 3.5.1.1. Verilen görsele uygun cüm- tarak yazma, yetiştiremediği yeri boş bırakma gibi stratejiler öğre- le oluşturarak yazar. tilmelidir. Ayrıca kılavuz notlar, boşluk doldurmalı notlar/şemalar 3.5.1.2. Verilen sözcüklerden kurallı verilerek bireylere not tutma stratejileri öğretilmelidir. ve anlamlı cümle oluşturarak yazar. Birey dinleme sırasında not alıyor ise notlarından/şemalardan ya- rarlanarak hedef davranışları gerçekleştirmesi öğretilmelidir. Eğer not almıyor ise öğretmen sorular ile bireyin bu hedef davranışlara ulaşmasını sağlamalıdır. Hedef davranış 3.5.1.1. için bir eylem ya da bir varlığın olduğu resim gösterilerek üzerinde konuşulmalı daha sonra bireyden res- mi anlatan bir cümle yazması istenmeli ve cümle bireyle birlikte etkileşimli diyaloglara yer verilerek düzeltilmelidir. Hedef davranış 3.5.1.3. için hatalı oluşturulmuş cümle örneği “Manavdan babam aldı çilek.”

Bölüm 3.5. Yazılı Anlatım Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.5.2. Görsellerden ya- 3.5.1.3. Hatalı verilen cümleyi ku- Hedef davranış 3.5.1.4. için bireyin bildiği bir şarkıda eksik bıra- rarlanarak anlamlı ku- rallı ve anlamlı olacak şekilde dü- kılan nakaratları, tekrarlı olarak bakılan bir resimli kitaptan oluş- rallı cümleler yazar. zelterek yazar. turulan metinde eksik bırakılan diyalogları, bir günde yaptıklarını içeren cümlelerde boşluklara uygun sözcükleri yazması istenmeli- 3.5.1.4. Eksik bırakılan cümleyi dir. Cümlede boşluk bırakılan yerler kullanım sıklığı yüksek olan kurallı ve anlamlı olacak şekilde çeşitli türde sözcükler için olmalı; sadece isim ve fiil değil, sıfat, tamamlayarak yazar. zarf, zamir gibi sözcük türlerini de içermelidir. Hedef davranış 3.5.1.5. için bir eylem ya da varlığa ilişkin nesne/ Görmeyen nesne parçası/dokunsal sembol bireye verilerek incelemesi istenir. Daha sonra nesne üzerinde konuşulmalı ve bireyden o nesneyi an- 3.5.1.5. Verilen nesneye uygun latan bir cümle yazması istenmelidir. Yazılan cümle bireyle birlik- cümle oluşturarak yazar. te etkileşimli diyaloglara yer verilerek düzeltilmelidir. 3.5.1.6. Verilen sözcüklerden kurallı Hedef davranış 3.5.2.1. için öncelikle bir resmin gösterilerek üze- ve anlamlı cümle oluşturarak yazar. rinde konuşulması daha sonra bireyden resmi anlatan cümleler yazmasının istenmesi ve cümlenin birey ile birlikte etkileşimli di- 3.5.1.7. Hatalı verilen cümleyi ku- yaloglara yer verilerek düzeltilmesi gerekmektedir. rallı ve anlamlı olacak şekilde dü- Hedef davranış 3.5.2.2. için “Ekmek ortadan kesilir. İçine yağ sü- zelterek yazar. rülür. İçine peynir konur.” Hedef davranış 3.5.2.3. için “Ayşe elmaları gördü. Ayşe ağaca çıktı. 3.5.1.8. Eksik bırakılan cümleyi Elmaları topladı. Annesine götürdü. Annesi Ayşe’nin başını okşa- kurallı ve anlamlı olacak şekilde dı.” tamamlayarak yazar. Hedef davranış 3.5.2.4. için (İnek resmi verilir). “İnek ot yer. İnek bize süt verir.” Az Gören Hedef davranış 3.5.2.5. için “Ali çok acıkmıştı. Ali bütün kurabi- yeleri bitirdi.” 3.5.2.1. Bir olay içeren resimli kart Hedef davranış 3.5.2.6. için “Sevgi elini kesti. Yara bandı yapıştır- verildiğinde olayı anlatan basit ku- dı. Eli artık kanamıyor.” Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programırallı cümleler yazar. 81 3.5.2.2. Belli bir uygulama sırası- nı takip eden etkinlikleri anlatan resimli kartlar verildiğinde her bir kartı anlatan bir veya daha fazla cümle yazar. 3.5.2.3. Basit tek olaylı bir öykü içeren resimli kartlar verildiğinde her bir kartı anlatan bir ya da iki cümle yazar.

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 82 3.5.2.4. Bir yer/varlık vb. resimli Bölüm 3.5. Yazılı Anlatım kart verildiğinde resimde verilen Açıklamalar yer/varlık vb. özelliklerini basit cümlelerle yazar. Söz dizimsel olgunluğu ve yazılan cümle uzunluğunu artırmak için “cümle birleştirme” tekniği kullanılmalıdır. Bu teknikle bi- 3.5.2.5. Sıralı olarak verilen neden reylerin çekirdek cümleleri etkili şekilde kullanmalarına, tekrar ve sonuç anlatan resimli kartlar yazmalarına, bu cümleleri anlamalarına, gözden geçirmelerine ve verildiğinde her bir kartı anlatan bir geliştirmelerine yardımcı olunmaktadır. Çekirdek cümleler verilir- ya da iki cümle yazar. ken genişletilebilecek cümle olmasına dikkat edilmelidir. Bireyin çekirdek cümleyi genişletebilmesi için “Kim?”, “Nerede?”, “Ne 3.5.2.6. Problem çözüm ve sonucu- zaman?”, “Nasıl?”, “Neden?” gibi sorular yöneltilmeli, bireyden nu anlatan resimli kartlar verildiğin- verdiği cevabı cümlesine ekleyerek yazması istenmelidir. de her bir kartı anlatan bir ya da iki cümle yazar. Görmeyen bireyler için resimli kartlar uygun bir şekilde dokunsal olarak hazırlanabiliyor ise kartı betimlemek yerine, bu dokunsal Görmeyen kartlar kullanılmalıdır. 3.5.2.7. Bir olay içeren resimli kart betimlenerek anlatıldığında olaya ilişkin basit kurallı cümleler yazar. 3.5.2.8. Belli bir uygulama sırasını takip eden etkinlikleri anlatan re- simli kartlar betimlenerek anlatıldı- ğında her bir kartı anlatan bir veya daha fazla cümle yazar. 3.5.2.9. Basit tek olaylı bir öykü içeren resimli kartlar betimlenerek anlatıldığında her bir kartı anlatan bir ya da iki cümle yazar. 3.5.2.10. Bir yer/varlık vb. resimli kart betimlenerek anlatıldığında resimde verilen yer/varlık vb. özel- liklerini basit cümlelerle yazar.

Bölüm 3.5. Yazılı Anlatım Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.5.3. Metni yazma 3.5.2.11. Sıralı olarak verilen neden Yazılı anlatım dinamik bir süreçtir. Yazılı anlatım öncesi bireyin, öncesi planlar. ve sonuç anlatan resimli kartlar yazacağı metin türünün yapısını bilmesi gerekir. Bu nedenle ön- betimlenerek anlatıldığında her bir celikle yazacağı metin türünün yapısı bireye öğretilmelidir. Yazılı kartı anlatan bir ya da iki cümle anlatım öncesi, sırası ve sonrası stratejileri bir arada kullanılmalıdır yazar. (bk. Hedef 3.5.3., 3.5.4., 3.5.5., 3.5. 6. ve 3.5.7.). Hedef davranış 3.5.3.1. için konu seçimi bireyin yazmaya yönelik 3.5.2.12. Problem çözüm ve sonu- olumlu tutum geliştirmesinde ve yazma sürecini başarı ile tamam- cunu anlatan resimli kartlar betim- lamasında önemli rol oynar. Konuyu bireyin seçmesine izin veril- lenerek anlatıldığında her bir kartı melidir. Bireylere sadece “Bir konu seçin!” demek iyi bir yönerge anlatan bir ya da iki cümle yazar. değildir. Bireyler konu seçiminde nelere dikkat edecekleriyle ilgili yönlendirilmelidir. Konu bireylere seçtirilirken yazma amacının Az Gören/Görmeyen bireye fark ettirilmesi gerekir. Konu seçiminde bireyin günlük ya- şantısına uygun konuların seçimine de dikkat edilmelidir. Örneğin 3.5.3.1. Konu seçer. tanımsal bir metin yazdırmak istenirse sevdiği bir hayvanı, kişiyi, yeri tanıtan bir yazı yazması; problem-çözüm metni yazması iste- 3.5.3.2. Yazma amacını belirler. nirse arkadaş kavgası, ödevi evde unutma gibi konular verilebilir. Öykü gibi bazı yazın türlerinde bireyler için konu seçmek zor ola- 3.5.3.3. Okuyucu kitlesini belirler. bilir veya bireylerin seçtikleri konu bir öykü oluşturmaya uygun olmayabilir. Böyle durumlarda bireylerin seçebileceği konu liste- leri verilmelidir. Öykü konusu seçiminde diğer bir teknik ise bir resim göstermek ve bireylerin bu resimle ilgili bir öykü yazmasını istemek olabilir. Bireylere seçenek sunmak amacı ile resimler çe- şitlendirilmeli, en az üç farklı öykü oluşturmaya yönelik üç farklı resimden biri bireye seçtirilerek bu resim hakkında öykü yazması istenmelidir. Bu resimler bireyin başlatıcı olay, girişim ve sonuç üretmesine ipucu oluşturacak Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 83

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 84 3.5.4. Yazacağı metinle Az Gören/Görmeyen Bölüm 3.5. Yazılı Anlatım ilgili taslak oluşturur. 3.5.4.1. Yazacağı fikirleri belirler. Açıklamalar 3.5.5. Metni yazar. 3.5.4.2. Fikirleri, yazacağı metin yapısına göre gruplar. resimler olmalıdır. Örneğin alışveriş yapan çocuk resmi veya ser- visteki çocuk resmi gibi resimler bir öykü oluşturmaya uygun re- Az Gören/Görmeyen simlerdir. Her birey bir resimden çok farklı öyküler üretebilir. 3.5.5.1. Taslağına bakarak fikirleri Hedef davranış 3.5.3.3. için okuyucu kitlesi her ne kadar planlama sıralar. aşamasında belirlense de taslak oluştururken düzeltme yaparken de 3.5.5.2. Olayı başlatır, geliştirir ve uygulanan bir stratejidir. Yazarın sürekli kendine şu soruları sor- sonlandırır. ması gerekir: “Ben fikirlerimi ne kadar doğru ifade ettim?” “Oku- 3.5.5.3. Metindeki tutarlılığı sağ- yucum bunu anlar mı?” Bu soruların tüm yazma süreci boyunca lamak için giriş, geçiş ve bağlantı sorulması ve öğretmenin buna model olması bireyin yazısını dü- ifadeleri kullanır. zenlemesinde rol oynar. 3.5.5.4. Söz dizimine uygun cümle- Hedef davranış 3.5.4.1. için yazılacak fikirler beyin fırtınası ile ler yazar. belirlenmelidir. Beyin fırtınası ile çıkan fikirler bir kâğıda alt alta 3.5.5.5. Metnin yapısında bulunan yazılmalıdır. ögelere uygun olarak yazar. Hedef davranış 3.5.4.2. için bu strateji ile beyin fırtınası sonucu üretilen fikirler gruplanır, her grubun özelliklerine göre etiketlenir ve yazılacak metin yapısına göre sıraya konur. Örneğin öykü yaz- mak istiyorsak planladığımız her öykü ögesine öyküde hangi sıra- da yer verileceğine karar verilir. Fikirlerin düzenlenmesinde şema- lardan yararlanılır. Şemalar metin yapısına göre oluşturulmalıdır. Hedef davranış 3.5.5.3. için bağlantı ifadelerine “fakat”, “önce”, “sonra”, “kıyasla”, “ilk olarak”, “bununla birlikte” vb. sözcükler örnek olarak verilebilir. Hedef davranış 3.5.5.4. için söz dizimini özne, tümleç ve yüklem ögeleri ile birlikte sözcüğe eklenen yapım ve çekim ekleri oluşturur (devrik cümlelerde de aynı özelliğe dikkat edilir).

Bölüm 3.5. Yazılı Anlatım Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.5.6. Yazdığı metni 3.5.5.6. Metne konuyla ilgili başlık Hedef davranış 3.5.6.4. için yazım hataları, imlâ, anlam, söz dizimi düzeltir. yazar. vb. hataları içerir. Yazım hatalarını bulabilmesi için bireye hatalı yazılmış metinler verilerek nasıl düzeltildiğine model olunmalıdır. 3.5.7. Yazdığı metni Az Gören/Görmeyen paylaşır. 3.5.6.1. Metinde eksik olan fikirleri Hedef davranış 3.5.7.2. için metnin paylaşımı panoya asma, kitap ekler. hâline getirme, elektronik ortamda paylaşma, postayla gönderme 3.5.8. Çeşitli türde me- 3.5.6.2. Metinde tutarlılığı bozan şeklinde yapılabilir. tinler yazar. fikirleri çıkarır. 3.5.6.3. Metindeki tutarlılığı bozan Bilgi veren metinler; bir varlığı ya da yeri tanımlayan, iki varlığı ya fikirlerin yerini değiştirir. da yeri karşılaştıran, bir olay sırasını anlatan, bir problemin nedeni- 3.5.6.4. Yazım hatalarını bulur. ni ve çözümünü anlatan ders kitaplarında bulunan metinlerdir. Kur- 3.5.6.5. Yazım hatalarını düzeltir. gusal metinler ise fabl, öykü vb. metinlerdir. Hem kurgusal hem de bilgi veren metinler yazdırılırken önce yazılacak metin türünün Az Gören/Görmeyen yapısı öğretilmeli daha sonra hedef 3.5.3. ile hedef 3.5.7. arasında 3.5.7.1. Hedeflediği okuyucu kitle- yer alan hedef davranışlar öğretilmelidir. sine metni okur. 3.5.7.2. Yazma amacına uygun ola- rak metni paylaşır. Az Gören/Görmeyen 3.5.8.1. Kurgusal metinler yazar. 3.5.8.2. Bilgi veren metinler yazar. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 85

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 86 Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar Bölüm 3.6. Dil Bilgisi 3.6.1. Harfleri ve harf- Hedef davranış 3.6.1.1., 3.6.1.2., 3.6.1.4., 3.6.1.6., 3.6.1.7., lerin ses bilgisel özel- Az Gören/Görmeyen 3.6.1.8., 3.6.1.9., 3.6.1.11. ve 3.6.1.12. için bireyin hatırlama- liklerini ayırt eder. sını kolaylaştırmak amacıyla akronim ya da akrostiş gibi hatır- 3.6.1.1. Sözcükteki harf sayısını söyler. latıcılar kullanılmalıdır. 3.6.2. Ünlü uyumlarını Akronim: Hatırlanacak bilginin baş harflerinden bir kelime ya- ayırt eder. 3.6.1.2. Alfabedeki harfleri sırası ile pılmasıdır (örneğin fıstıkçı şahap). söyler. Akrostiş: Hatırlanacak kelimelerin baş harflerinden cümle ya- pılmasıdır. 3.6.1.3. Verilen sözcükleri alfabetik sıra- ya göre sıralar. Hedef 3.6.2. için harflerin ses bilgisel özelliklerini ayırt etmesi ön koşuldur. 3.6.1.4. Harflerin ünlü ve ünsüz harfler- den oluştuğunu söyler. 3.6.1.5. Ünlü harfleri söyler. 3.6.1.6. Ünsüz harfleri söyler. 3.6.1.7. Ünlü harfleri kalın ve ince ünlü olarak sınıflandırır. 3.6.1.8. Kalın ünlüleri söyler. 3.6.1.9. İnce ünlüleri söyler. 3.6.1.10. Ünsüz harfleri sert ünsüzler ve yumuşak ünsüzler olarak sınıflandırır. 3.6.1.11. Sert ünsüzleri söyler. 3.6.1.12. Yumuşak ünsüzleri söyler. 3.6.1.13. Verilen sözcük ikililerinden doğru yazılmış sözcükleri belirler. Az Gören/Görmeyen 3.6.2.1. Sözcükteki ünlü uyumlarının büyük ve küçük ünlü uyumu olduğunu söyler. 3.6.2.2. Büyük ünlü uyumunun özellik- lerini söyler.

Bölüm 3.6. Dil Bilgisi Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.6.3. Ses olaylarını 3.6.2.3. Cümle içindeki büyük ünlü Hedef 3.6.3. için harflerin ses bilgisel özelliklerini ayırt etmesi ön ayırt eder. uyumuna uygun sözcükleri gösterir. koşuldur. 3.6.2.4. Büyük ünlü uyumuna uy- Ses olayları: Ünsüz benzeşmesi, ünsüz yumuşaması, ses düşmesi, 3.6.4. Hece özelliklerini gun sözcüklere örnek verir. ses türemesi, ünlü daralması, ulama, kaynaşma ve vurgudur. ayırt eder. 3.6.2.5. Küçük ünlü uyumunun Hedef davranış 3.6.3.4. için bireyden önce cümleyi okuması isten- özelliklerini söyler. meli daha sonra cümle içinde yer alan ses olayı bireye gösterilmeli 3.6.2.6. Cümle içindeki küçük ünlü ve bireyden hangi ses olayı olduğunu söylemesi istenmelidir. uyumuna uygun sözcükleri gösterir. Hedef davranış 3.6.3.4. için bireyin kendi cümlelerini ya da bir re- 3.6.2.7. Küçük ünlü uyumuna uy- sim/nesne üzerinde konuşurken oluşturduğu cümleleri kullanarak gun sözcüklere örnek verir. ses olaylarını çalışabilirsiniz. Az Gören/Görmeyen 3.6.3.1. Ses olaylarını sınıflandırır. 3.6.3.2. İstenen ses olaylarının özel- liklerini söyler. 3.6.3.3. İstenen ses olayını cümle içerisinde gösterir. 3.6.3.4. Cümle içerisinde gösterilen ses olayının adını söyler. Az Gören/Görmeyen 3.6.4.1. Verilen bir sözcüğü hecele- rine ayırarak yazar. 3.6.4.2.Verilen bir sözcükteki hece sayısını söyler. 3.6.4.3. Bir, iki, üç, dört harfli hece- lere örnekler verir. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 87

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 3.6.5. Cümledeki söz- 88 cük türlerini ayırt eder. Az Gören/Görmeyen 3.6.5.1. İstenen sözcük türlerini Açıklamalar 3.6.6. Sözcüklerdeki tanımlar. ekleri ayırt eder. 3.6.5.2. İstenen sözcük türünü cüm- Hedef davranış 3.6.5.4. için en az iki sözcük türü öğretildikten son- le içerisinde gösterir. ra çalışılmalıdır. Tüm sözcük türlerinin öğretimi yapılırken sözcük 3.6.5.3. İstenen sözcük türünü cüm- türleri zorluk düzeyine göre sıralanmalı ve öğretiminde bu sıra gö- le içinde kullanarak yazar. zetilmelidir. 3.6.5.4. Cümledeki boşlukları uy- Sözcük türleri: İsimler, fiiller, sıfatlar, zamirler, bağlaçlar, zarflar, gun sözcük türü ile doldurur. edatlar, ünlemlerdir. 3.6.5.5. Sözcük türlerini sınıflar. Bölüm 3.6. Dil Bilgisi Az Gören/Görmeyen 3.6.6.1. Ekleri çekim ve yapım ek- leri olarak sınıflandırır. 3.6.6.2. Çekim eklerini söyler. 3.6.6.3. Yapım eklerini söyler. 3.6.6.4. Çekim eklerinin sözcükteki işlevini söyler. 3.6.6.5. Yapım eklerinin sözcükteki işlevini söyler. 3.6.6.6. Çekim eklerini sözcük içe- risinde gösterir. 3.6.6.7. Yapım eklerini sözcük içeri- sinde gösterir. 3.6.6.8. Çekim eklerini kullanarak sözcük üretir. 3.6.6.9. Yapım eklerini kullanarak sözcük üretir. 3.6.6.10. Cümledeki sözcükleri uy- gun çekim ekleriyle tamamlar.

Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.6.7. Sözcükleri yapı- 3.6.6.11. Cümledeki sözcükleri Hedef 3.6.7. basit, türemiş ve birleşik sözcükleri kapsamaktadır. sına göre ayırt eder. uygun yapım ekleriyle tamamlar. Bilgi düzeyinde sıralama çalışıldıktan sonra her bir sözcük yapısı- 3.6.8. Sözcükleri anlam 3.6.6.12. Çekim eklerini yazılı anla- nın öğretimi yapılarak uygulamalara yer verilmelidir. bakımından ayırt eder. tımda uygun şekilde kullanır. Bölüm 3.6. Dil Bilgisi 3.6.6.13. Yapım eklerini yazılı anla- tımda uygun şekilde kullanır. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı Az Gören/Görmeyen 89 3.6.7.1. Sözcükleri yapısına göre sınıflar. 3.6.7.2. Sözcükleri yapısına göre tanımlar. 3.6.7.3. Verilen cümlede istenen yapıdaki sözcüğü gösterir. 3.6.7.4. Verilen sözcüğün yapısını söyler. 3.6.7.5. İstenen yapıya uygun söz- cük örnekleri verir. Az Gören/Görmeyen 3.6.8.1. Sözcükleri anlam özellikleri bakımından sınıflar. 3.6.8.2. Sözcükler arası anlam iliş- kileri bakımından sözcük türlerini söyler. 3.6.8.3. Söz öbeklerinin türlerini söyler. 3.6.8.4. Cümle içerisinde gösterilen sözcüklerin taşıdığı anlam özelliğini söyler. 3.6.8.5. Cümle içerisinde gösterilen sözcüklerin taşıdığı anlam ilişkileri özelliğini söyler.

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedefler 90 Hedef Davranışlar Açıklamalar Bölüm 3.6. Dil Bilgisi 3.6.9. Cümlenin ögelerini 3.6.8.6. Cümle içerisinde gösterilen Hedef 3.6.9. için bireyden sözlü ve yazılı olarak cümle kurması ayırt eder. söz öbeğinin türünü söyler. istenmelidir. Yönerge olarak “........ nın bulunduğu bir cümle yaz ya da söyle!” verilmelidir. 3.6.8.7. İstenen anlam özelliklerini Cümlenin temel ögeleri: Gerçek özne, gizli özne, yüklem. taşıyan sözcükleri cümle içerisinde Cümlenin yardımcı ögeleri: Nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci. gösterir. Bireyin bireysel ihtiyaçlarından yola çıkılarak özne, nesne ve tüm- leç çeşitleri kullanılabilir. 3.6.8.8. İstenen anlam ilişkilerini taşıyan sözcükleri cümle içerisinde gösterir. 3.6.8.9. İstenen söz öbeklerini cüm- le içerisinde gösterir. 3.6.8.10. Mecaz anlamda verilen sözcüğün anlamını söyler. 3.6.8.11. Verilen söz öbeklerinin anlamını söyler. Az Gören/Görmeyen 3.6.9.1. Cümlenin ögelerini temel ögeler ve yardımcı ögeler olarak sınıflandırır. 3.6.9.2. Cümlenin temel ögelerini söyler. 3.6.9.3. Cümlenin yardımcı ögeleri- ni söyler. 3.6.9.4. Cümlenin temel ögelerini tanımlar. 3.6.9.5. Cümlenin yardımcı ögeleri- ni tanımlar. 3.6.9.6. İstenen temel ögeyi cümle içerisinde gösterir. 3.6.9.7. İstenen yardımcı ögeyi cümle içerisinde gösterir. 3.6.9.8. Verilen yardımcı ögeyi kul- lanarak cümle kurar. 3.6.9.9. Cümleyi ögelerine ayırır.

Bölüm 3.6. Dil Bilgisi Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.6.10. Cümle çeşitlerini ayırt eder. Az Gören/Görmeyen Yüklemin türüne göre cümleler: İsim cümleleri, fiil cümleleri. 3.6.11. Yazılarında ya- 3.6.10.1. Cümle çeşitlerini sınıflandırır. Yüklemin yerine göre cümleler: Kurallı cümleler, devrik cüm- zım kurallarına uyar. leler. 3.6.10.2. Yükleminin türüne göre cüm- le çeşitlerini söyler. Anlamlarına göre cümleler: Olumlu cümle, olumsuz cümle, soru cümlesi, ünlem cümlesi. 3.6.10.3. Yükleminin yerine göre cüm- le çeşitlerini söyler. Yapılarına göre cümleler: Basit cümle, birleşik cümle, sıralı cümle, bağlı cümle. 3.6.10.4. Anlamlarına göre cümle çeşit- lerini söyler. Birey ile öncelikle bilgi düzeyinde sınıflandırma ve sıralama çalışılmalıdır. Daha sonra her bir cümle çeşidinin öğretimi ile 3.6.10.5. Yapısına göre cümle çeşitleri- uygulamalara yer verilmelidir. ni söyler. 3.6.10.6. Cümle çeşitlerinin özellikleri- ni tanımlar. 3.6.10.7. Verilen cümlenin yükleminin türüne göre cümle türünü söyler. 3.6.10.8. Verilen cümlenin yükleminin yerine göre cümle türünü söyler. Az Gören/Görmeyen 3.6.11.1. Büyük harfleri yazım kuralla- rına uygun yazar. 3.6.11.2. Sayıları yazım kurallarına uygun yazar. 3.6.11.3. Birleşik sözcükleri yazım kurallarına uygun yazar. 3.6.11.4. Kısaltmaları yazım kuralları- na uygun yazar. 3.6.11.5. “de, da, ki, ne...ne” bağlaçla- rını yazım kurallarına uygun yazar. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 91

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedefler 92 Hedef Davranışlar Açıklamalar 3.6.11.6. “mi” soru ekini yazım kuralla- Yazım kuralları; büyük harflerin kullanıldığı yerler, sayıların rına uygun yazar. yazımı, birleşik kelimelerin yazımı, kısaltmaların yazımını 3.6.11.7. İkileme ve pekiştirme sözcük- içermektedir. lerini yazım kurallarına uygun yazar. Görmeyen bireylerin Braille yazı kurallarına uygun yazması beklenmelidir. Bölüm 3.6. Dil Bilgisi 3.6.12. Yazılarında nokta- Az Gören/Görmeyen lama işaretlerine uyar. Hedef davranış 3.6.12.3.te görmeyen bireylerden verilen me- 3.6.12.1. Noktalama işaretlerini sıralar. tinde boş bırakılan yerlere hangi noktalama işaretlerinin gele- 3.6.13. Braille alfabesin- ceğini söylemesi beklenmelidir. de kısaltma kurallarına 3.6.12.2. Noktalama işaretlerinin işlevi- Hedef davranış 3.6.12.5. için Braille alfabesinde yer alan bü- uygun olarak yazar. ni söyler. yük harf işareti, rakam işareti, şiir işareti, italik işareti vb. örnek olarak verilebilir 3.6.12.3.Verilen metinde boş bırakılan yerleri uygun noktalama işaretleri ile Hedef 3.6.13.teki hedef davranışlar bazı az gören bireylere tamamlar. Braille öğretildiği için az gören bireylerde de uygulanabilir. 3.6.12.4. Metin yazarken uygun nokta- lama işaretlerini kullanır. 3.6.12.5. Braille alfabesinde kullanılan harf ve noktalama işaretlerini kullanır. Az Gören/Görmeyen 3.6.13.1. Kısaltması olan kelimeleri kısaltma kullanarak yazar. 3.6.13.2. Bir harfli kısaltmaları kullana- rak yazar. 3.6.13.3. İki harfli kısaltmaları kullana- rak yazar. 3.6.13.4. Hece kısaltmalarını kullanarak yazar. 3.6.13.5. Kelime kökü kısaltmalarını kullanarak yazar. 3.6.13.6. Kelime parçası kısaltmalarını kullanarak yazar. 3.6.13.7. “de, da, ki, ne...ne” bağlaçları- nı yazım kurallarına uygun yazar.

4. Modülün Adı ERKEN MATEMATİK 4. Modülün Amacı Bu modülde görme yetersizliği olan bireylerin matematiğin temel becerilerini öğrenmelerini sağlamak ve ileri 4. Modüldeki Bölümler matematik becerilerine hazır bulunuşluk düzeylerini arttırmak amaçlanmaktadır. Nesne Nitelikleri ve Ölçmeye Hazırlık, Uzamsal İlişkiler, Sayılar, Parça-Bütün İlişkisi, Erken Toplama ve Çıkarma, Geometri, Ölçme, Veri Modüle İlişkin Genel Açıklamalar  Bu modül 5 yaş ve sonrası görme yetersizliği olan (az gören/görmeyen) bireyler için hazırlanmıştır. Ancak okul döneminde olup (7 yaş sonrası) modüldeki becerilere sahip olmayan bireylere de bu modül verilmelidir. Bu modülü dahi başaramayacak bireylere Bilişsel Mo- dülün verilmesi uygun olacaktır.  Modüldeki hedef davranışlarda az görenler için kullanılması önerilen nesne resimleri yerine görmeyen bireylerle dokunsal kartlar kul- lanılmalıdır. Dokunsal Kart; nesne veya resimlerin kabartılmış bir şekilde kart üzerine yapılması ile oluşturulur. Braille noktaları veya ip/silikon kullanılarak iki boyutlu dokunsal şekiller elde edilir. Görmeyen birey için şekil ya da resimleri iki boyutlu dokunsal olarak hissedebileceği kartlar oluşturulur. Bölüm 4.1. Nesne Nitelikleri ve Ölçmeye Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar Hazırlık 4.1.1. Nesneleri/nesne 4.1.1.1. Aynı miktarda olan çokluk- Hedef 4.1.1.deki tüm hedef davranışların öğretiminde az gören bi- resimlerini ölçülebilir ları eşler. reyler için önce nesneler daha sonra nesne resimleri ile çalışılmalı- özelliklerine göre eşler. dır. Görmeyen bireyler için sadece nesnelerle çalışılmalıdır. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı4.1.1.2. Aynı büyüklükte olan nesne- leri/nesne resimlerini eşler. 93 4.1.1.3. Aynı uzunlukta olan nesne- leri/nesne resimlerini eşler. 4.1.1.4. Aynı kalınlıkta olan nesnele- ri/nesne resimlerini eşler. 4.1.1.5. Aynı genişlikte olan nesne- leri/nesne resimlerini eşler. 4.1.1.6. Aynı ağırlıkta olan nesneleri eşler.

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 4.1.2. Nesneleri/nesne 94 resimlerini ölçülebilir 4.1.2.1. Çoklukları miktarına göre Bölüm 4.1. Nesne Nitelikleri ve Ölçmeye Hazırlık özelliklerine göre grup- gruplandırır. Açıklamalar landırır. 4.1.2.2. Nesneleri/nesne resimlerini Hedef 4.1.2.deki tüm hedef davranışların öğretiminde az gören bi- 4.1.3. Nesneleri/nesne büyüklüklerine göre gruplandırır. reyler için önce nesneler daha sonra nesne resimleri ile çalışılmalı- resimlerini ölçülebilir dır. Görmeyen bireyler için sadece nesnelerle çalışma yapılmalıdır. özelliklerine göre karşı- 4.1.2.3. Nesneleri/nesne resimlerini Sıralama çalışmalarında nitelikleri ifade eden sözcükler vurgulan- laştırır. uzunluklarına göre gruplandırır. malıdır. Bireylerin uzun-kısa, dar-geniş, boş-dolu hafif-ağır gibi hedefe yönelik kelimeleri kullanarak gruplama eylemlerini gerçek- 4.1.2.4. Nesneleri/nesne resimlerini leştirmelerine dikkat edilmelidir. kalınlıklarına göre gruplandırır. Hedef 4.1.3.teki tüm hedef davranışların öğretiminde az gören bi- 4.1.2.5. Nesneleri/nesne resimlerini reyler için önce nesneler, daha sonra nesne resimleri ile çalışılmalı- genişliklerine göre gruplandırır. dır. Görmeyen bireyler için sadece nesnelerle çalışma yapılmalıdır. Sıralama çalışmalarında nitelikleri ifade eden kelimeler vurgulan- 4.1.2.6. Nesneleri/nesne resimlerini malıdır. Bireylerin uzun-kısa, dar-geniş, boş-dolu, hafif-ağır gibi ağırlıklarına göre gruplandırır. hedefe yönelik kelimeleri kullanarak karşılaştırma eylemlerini ger- çekleştirmelerine dikkat edilmelidir. 4.1.3.1. İki çokluk arasından az ola- Bir kavramla ilgili çok sayıda örnek verildikten sonra diğer kavra- nı söyler. ma geçilmelidir. Aksi takdirde kavramların birbirlerine karıştırılma ihtimali yüksek olmaktadır. 4.1.3.2. İki çokluk arasından çok Tüm hedef davranışların öğretiminde bireyin söylemesi beklenme- olanı söyler. lidir. Ancak söyleme becerilerine sahip olamayan bireyde gösterme davranışı çalışılmalıdır. 4.1.3.3. İki nesne/nesne resmi ara- sından büyük olanı söyler. 4.1.3.4. İki nesne/nesne resmi ara- sından küçük olanı söyler. 4.1.3.5. İki nesne/nesne resmi ara- sından uzun olanı söyler. 4.1.3.6. İki nesne/nesne resmi ara- sından kısa olanı söyler. 4.1.3.7. İki nesne/nesne resmi ara- sından kalın olanı söyler. 4.1.3.8. İki nesne/nesne resmi ara- sından ince olanı söyler.

Bölüm 4.1. Nesne Nitelikleri ve Ölçmeye Hazırlık Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 4.1.4. Nesneleri/nesne 4.1.3.9. İki nesne/nesne resmi ara- Hedef 4.1.4.deki tüm hedef davranışların öğretiminde az gören bi- resimlerini ölçülebilir sından geniş olanı söyler. reyler için önce nesneler, daha sonra nesne resimleri ile çalışılmalı- özelliklerine göre sıra- dır. Görmeyen bireyler için sadece nesnelerle çalışma yapılmalıdır. lar. 4.1.3.10. İki nesne/nesne resmi ara- Tüm hedef davranışlarının öğretiminde “daha, en, -e göre” ifade- sından dar olanı söyler. leri kullanılmalıdır. Bireyden de bu kelimeleri kullanarak sırala- ma yapması istenmelidir. Sıralama çalışmalarında nitelikleri ifade 4.1.3.11. İki nesne/nesne resmi ara- eden kelimeler vurgulanmalıdır. Bireylerin uzun-kısa, dar-geniş, sından ağır olanı söyler. boş-dolu gibi hedefe yönelik kelimeleri kullanarak sıralama eylem- lerini gerçekleştirmelerine dikkat edilmelidir. 4.1.3.12. İki nesne/nesne resmi ara- sından hafif olanı söyler. 4.1.3.13. İki nesne/nesne resmi ara- sından içi dolu olanı söyler. 4.1.3.14. İki nesne/nesne resmi ara- sından içi boş olanı söyler. 4.1.4.1. İkiden fazla çokluğu mik- tarlarına göre sıralar. 4.1.4.2. İkiden fazla nesneyi/nesne resmini büyüklüklerine göre sıralar. 4.1.4.3. İkiden fazla nesneyi/nesne resmini uzunluklarına göre sıralar. 4.1.4.4. İkiden fazla nesneyi/nesne resmini kalınlıklarına göre sıralar. 4.1.4.5. İkiden fazla nesneyi/nesne resmini genişliklerine göre sıralar. 4.1.4.6. İkiden fazla nesneyi/nesne resmini ağırlıklarına göre kullana- rak sıralar. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı 95

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef Davranışlar 4.2.1. Nesnenin mekân- 96 daki konumunu söyler. 4.2.1.1. Bir nesnenin bir başka nes- nenin içinde olduğunu söyler. Açıklamalar 4.2.1.2. Bir nesnenin bir başka nes- Hedef 4.2.1.deki tüm hedef davranışların öğretiminde az gören bi- nenin dışında olduğunu söyler. reyler için önce nesneler, daha sonra nesne resimleri ile çalışılmalı- dır. Görmeyen bireyler için sadece nesnelerle çalışma yapılmalıdır. 4.2.1.3. Bir nesnenin bir başka nes- nenin üstünde olduğunu söyler. Tüm hedef davranışların öğretiminde bireyin söylemesi beklenme- lidir. Ancak söyleme becerilerine sahip olamayan bireyde gösterme 4.2.1.4. Bir nesnenin bir başka nes- davranışı çalışılmalıdır. nenin altında olduğunu söyler. Bölüm 4.2. Uzamsal İlişkiler 4.2.1.5. Bir nesnenin bir başka nes- nenin uzağında olduğunu söyler. 4.2.1.6. Bir nesnenin bir başka nes- nenin yakınında olduğunu söyler. 4.2.1.7. Bir nesnenin bir başka nes- nenin önünde olduğunu söyler. 4.2.1.8. Bir nesnenin bir başka nes- nenin arkasında olduğunu söyler. 4.2.1.9. Bir nesnenin bir başka nes- nenin sağında olduğunu söyler. 4.2.1.10. Bir nesnenin bir başka nesnenin solunda olduğunu söyler. 4.2.1.11. Bir nesnenin bir başka nesnenin yanında olduğunu söyler.

Bölüm 4.2. Uzamsal İlişkiler Hedefler Hedef Davranışlar Açıklamalar 4.2.2. Nesneleri/nesne Bölüm 4.3. Sayılar resimlerini konumlarına 4.2.2.1. Nesneleri/nesne resimlerini Hedef 4.2.2.deki tüm hedef davranışların öğretiminde az gören bi- göre sıralar. uzaklıklarına göre sıralar. reyler için önce nesneler, daha sonra nesne resimleri ile çalışılmalı- dır. Görmeyen bireyler için sadece nesnelerle çalışma yapılmalıdır. 4.3.1. Ritmik sayar. 4.2.2.2. Nesneleri/nesne resimlerini Tüm hedef davranışların öğretiminde “daha” ve “en” ifadeleri kul- yakınlıklarına göre sıralar. lanılmalıdır. Bireyden de bu kelimeleri kullanarak sıralama yapma- 4.3.2. Nesneleri/nesne sı istenmelidir. resimlerini, sesleri ve 4.2.2.3. Nesneleri/nesne resimlerini hareketleri sayar. yüksekliklerine göre sıralar. Hedef 4.3.1 için ritmik sayma çalışmalarında el çırpma, parmak şıklatma, marakas sallama vb. ritim içeren öğretim uygulamalarına 4.2.2.4. Nesneleri/nesne resimlerini yer verilmelidir. alçaklıklarına göre sıralar. Hedef davranış 4.3.2.1.ve 4.3.2.2.de görmeyen bireyler için nesne 4.3.1.1. 1’den 10’a kadar ileri doğru resimleri yerine nesnelerin kabartılmış olarak hazırlandığı dokun- birer ritmik sayar. sal kartlarla çalışılmalıdır. Az gören bireylerle her ikisiyle de çalış- ma yapılacaktır. 4.3.1.2. 10’dan başlayarak geriye Hedef 4.3.2. için nesneleri/nesne resimlerini saymada nesne ya da doğru birer ritmik sayar. resimlere tek tek dokunma, nesneleri bir yerden bir yere taşıma, saydıkça nesne resimlerinin üzerini çizme, dikey ya da yatay sıra 4.3.1.3. 1-10 arası verilen bir sayı- izleme vb. sayma stratejileri bireylere öğretilmelidir. Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programıdan başlayarak 10’a kadar ileri doğ- ru birer ritmik sayar. 97 4.3.1.4. 1-10 arası verilen bir sayı- dan başlayarak geriye doğru birer ritmik sayar. 4.3.2.1. Yan yana sıralı olan 1-10 arası nesneyi/nesne resmini birer birer sayar. 4.3.2.2. Karışık olarak sıralanmış 1-10 arası nesneyi/nesne resmini birer birer sayar. 4.3.2.3. 1-10 arası tekrar eden be- lirli bir sesin (davul sesi, zil vuruşu, alkış gibi) sayısını söyler. 4.3.2.4. 1-10 arası tekrar eden belir- li bir hareketin (zıplama, adım gibi) sayısını söyler.

Görme Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim ProgramıHedeflerHedef DavranışlarAçıklamalar 4.3.3. 10’a kadar bir 98 sayıya karşılık gelen Bölüm 4.3. Sayılar çokluğu tane olarak 4.3.3.1. 1-10 tane nesne/nesne res- Hedef 4.3.3.te nesne resimleri ifadesi geçen tüm hedef davranış- ifade eder. mini saymadan sayısını söyler. larda görmeyen bireyler için nesnelerin kabartılmış olarak hazır- landığı dokunsal kartlarla çalışılmalıdır. Az gören bireylerle hem 4.3.4. Rakamları okur 4.3.3.2. Bir grup nesneyi sayarak nesneler hem de nesne resimleriyle çalışma yapılacaktır. ve yazar. sayısını söyler. Hedef davranış 4.3.3.1 için “saymadan” ifadesi, bireyin sayma 4.3.5. Sayıları sembol- 4.3.3.3. Resimdeki nesneleri saya- becerisine başvurmadan nesne sayısının kaç tane olduğunu anlık lerle ifade eder. rak sayısını söyler. söylemesi anlamına gelmektedir. Bu beceri kazanıldıktan sonra 5-10 tane nesne/nesne resmini saymadan kaç tane nesne olduğunu 4.3.3.4. Bir grup nesne içinden iste- söyleme çalışılmalıdır. Noktaların belli bir düzende olduğu domino nen sayıda nesneyi sayarak ayırır. taşları, zarlar ve zar benzeri sayı küpleri bireylerin nesnelerin sayı- larını bir bakışta saymadan anlama (sanbil) yetisini geliştirmek için 4.3.3.5. 1-10 tane nesne/nesne resmi kullanılacak uygun görsel materyallerdir. farklı konumlandırıldığında nesne/ nesne resmi sayısının değişmediğini Hedef davranış 4.3.3.4. sayının korunumu ilkesine yöneliktir. Nes- söyler. ne ve nesne resimlerini sayarken son söylenen sayının nesne mik- tarını ifade ettiği vurgulanır. 4.3.3.6. Hiç nesne olmadığında nes- ne sayısının sıfır olduğunu söyler. Hedef 4.3.4. için görmeyen bireylerle Braille az gören bireylerle basılı yazı kullanılarak çalışılacaktır. Az gören bireyler için bireyin 4.3.4.1. Rakamları okur. görme özelliklerine uygun punto, görmeyen bireyler için gelişim- lerine uygun olarak küptaş kasa, Braille daktilosu gibi araçlar kul- 4.3.4.2. İstenen rakamı diğer rakam- lanılmalıdır. Basılı yazıda rakamların öğretiminde 1’den başlanma- lar arasından gösterir. lı, en son sıfır rakamı öğretilmelidir. Rakamların yazılış yönüne dikkat edilmelidir. Braille rakamlarında sembollerin benzerlikleri- 4.3.4.3. Rakamları modele bakarak/ ne göre bu sıra değişebilir. dokunduktan sonra yazar. Hedef davranış 4.3.5.2. için görmeyen bireylerle nesneler kullanı- 4.3.4.4. 0-9 arasında söylenen bir larak çalışılmalıdır. Az gören bireylerle hem nesneler kullanılarak rakamı yazar. hem de çizim yapılarak çalışılmalıdır. 4.3.5.1. 4’e kadar olan bir grup nes- nenin sayısını rakamla yazar. 4.3.5.2. 1-4 arası bir sayıyı ifade etmek için o sayı kadar nesne/şekil/ resim gösterir/çizer.