KİTAP. 23

SB.5.2.1. Somut kalıntılarından yola çıkarak kadim uygarlıklarının insanlık tarihine katkılarını fark eder. Kazanımında kullanılabilecek materyal; SORULAR 1- İlk yazılı antlaşması olarak bilinen Kadeş Antlaşması’nı imzalamışlardır. 2- Fibula adı verilen çatal iğneyi icat etmişlerdir. 3- Hipokrat tıp, Pisagor matematik, Herodot tarih, Diyojen ise felsefe alanında yaptığı çalışmalar ile insanlığa katkı sağlamıştır. 4- Başkenti bugünkü adı Van olan Tuşpa’dır. Bu bilgi hangi uygarlığa aittir? 5- Parayı icat eden uygarlıktır. 6- Mezopotamya’da kurulmuş ilk uygarlık. 7- “Hammurabi Kanunları” bu uygarlıkta vardır. 8- Su ihtiyacını karşılamak için barajlar yapmışlardır. CEVAPLAR: 1- HİTİTLER 2- FRİGLER 3- İYONLAR 4- URARTULAR 5- LİDYALILAR 6- SÜMERLER 7- BABİLLER 8- ASURLAR Güzide Yonca TOPAL 32

ÖNEMLİ NOT ÇALIŞMA KAĞIDI ÖRNEKLERİ ÖNSÖZ 33

SB.5.3.4. Yaşadığı çevredeki afetlerin ve çevre sorunlarının oluşum nedenlerini sorgular. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Güzide Yonca TOPAL 34

SB. 5.3.5 Doğal afetlerin toplum hayatı üzerine etkilerini örnekle açıklar. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Tuğçe DUMAN 35

SB. 6.3.3 Türkiye’nin temel beşerî coğrafya özelliklerini ilgili haritalar üzerinde gösterir. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Özge AKKKAN 36

SB.5.4.4. Buluş yapanların ve bilim insanlarının ortak özelliklerini belirler. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Tuğçe KORKMAZ 37

SB. 5.5.6. Bilinçli bir tüketici olarak haklarını kullanır. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Tuğçe KORKMAZ 38

SB.5.1.3. Sahip olduğu haklarının farkında olan bir birey olarak katıldığı gruplarda aldığı rollerin gerektirdiği görev ve sorumluluklara uygun davranır. Kazanımında ve sorumluluk, eşitlik, özgürlük değerlerinde kullanılabilecek materyal; Tuğçe KORKMAZ 39

SB. 7.1.1. İletişimi etkileyen tutum ve davranışları analiz ederek kendi tutum ve davranışlarını sorgular. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Arif KILIÇ 40

SB.7.3.1 Örnek incelemeler yoluyla geçmişten günümüze yerleşmeyi etkileyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Beyza ATAMAN 41

SB.7.6.2. Atatürk’ün Türk demokrasisinin gelişimine katkılarını açıklar Kazanımında kullanılabilecek materyal; Atatürk ve Demokrasi Ey yükselen yeni nesil! İstikbal sizsiniz. Cumhuriyeti biz kurduk, onu yükseltecek ve yaşatacak sizlersiniz. Mustafa Kemal Atatürk’ün yukarıdaki sözünden ne anlıyorsunuz? Açıklayınız. Yan tarafta ilk kadın milletvekillerimizin fotoğrafı yer almakta. Bu fotoğraf size hangi inkılâbı hatırlattı? Ve bu inkılâbın önemi hakkında düşüncelerinizi yazınınız. Berk ŞAHİNGÖZ 42

SB.5.5.1. Yaşadığı yerin ve çevresinin ekonomik faaliyetlerini analiz eder. Kazanımında kullanılabilecek materyal; ÇEVREMDEKİ EKONOMİK FAALİYETLER Merhab a benim adım Başak, Yukardaki görsellere bakarak hangi ekonomik façbaeelviryraeebmtelerirle ilgili olduğunu yazınız? zdeki ekonom ik faaliyetl eri konuşal ım mı? HAYVANCILIK TURİZM TARIM SANAYİ İklim, yeryüzü şekilleri, yer altı ve yer üstü kaynakları gibi coğrafi özellikleri bir yerin ekonomisini etkilemektedir. Selma AYKURT 43

SB.5.2.2. Çevresindeki doğal varlıklar ile tarihi mekanları, nesneleri ve eserleri tanıtır Kazanımında kullanılabilecek materyal; Mehmet GÜMÜŞ 44

SB.5.3.4. Yaşadığı çevredeki afetlerin ve çevre sorunlarının oluşum nedenlerini sorgular SB.5.3.5. Doğal afetlerin toplum hayatı üzerine etkilerini örneklerle açıklar. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Ahmet ÇİVİ 45

ÖNEMLİ NOT GÖRSELLER ÖNSÖZ 46

SB.5.2.2. Çevresindeki doğal varlıklar ile tarihi mekanları, nesneleri ve eserleri tanıtır. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Anadolu Medeniyetler Müzesi Tarihi Nesne Örnekleri Tuğçe DUMAN 47

Tarihi Eser Örnekleri : (Yozgat Çapanoğlu Cami / Yozgat ) Doğal Güzelliker Örnekleri : (Nevşehir/Ürgüp Kapadokya) Tuğçe DUMAN 48

SB.7.2.1.Osmanlı Devleti’nin siyasi güç olarak ortaya çıkış sürecini ve bu süreci etkileyen faktörleri açıklar. Kazanımında kullanılabilecek materyal; SB.5.2.2. Çevresindeki doğal varlıklar ile tarihi mekanları, nesneleri ve eserleri tanıtır. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Görsel 1. Anıtkabir Görsel 3. Hacı Bayram Veli Cami Görsel 2. Anıtkabir 49

Görsel 4. Hacı Bayram Veli Cami Görsel 5. Hacı Bayram Veli Cami Görsel 7. II. TBMM Toplantı Salonu Görsel 6. I. TBMM Toplantı Salonu 50

Görsel 8. ESKİŞEHİR Masal Şatosu Görsel 9. Osmanlı Sokağı Görsel 10. Osmanlı Sokağı Beyza Asena PEKŞEN 51

SB.5.2.1. Somut kalıntılardan yola çıkarak Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarının insanlık tarihine önemli katkılarını fark eder. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Görsel 2. Anadolu Medeniyetleri Müzesi Hitit ülkesine ait sanatın simgesi sayılan nesne. Güneşi simgeler Görsel 1. Anadolu Medeniyetleri Müzesi Boğa Desenli Törensel Kaplar 52

Görsel 3. Nizamoğlu konağı Yozgat Müzesi Görsel 4. Nizamoğlu Konağı Yozgat Müzesi Çivi Yazılı Tabletler Demete Heykeli Beyza Asena PEKŞEN 53

SB.5.2.1 Somut kalıntılardan yola çıkarak Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarının insanlık tarihine önemli katkılarını fark eder. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Görsel 1. Kral Kapı Çorum Hattuşaş Görsel 2. Aslanlı Kapı Çorum Hattuşaş Görsel 3. Çorum Hattuşaş Görsel 4. Çorum Hattuşaş 54

Görsel 5. Yeşil Kaya Çorum Hattuşaş Görsel 6. Aslanlı Kapı Çorum Hattuşaş Görsel 7. Çorum Hattuşaş Görsel 8. Çorum Hattuşaş Şeyda BOZDAĞ 55

SB.5.2.2. Çevresindeki doğal varlıklar ile tarihî mekânları, nesneleri ve eserleri tanıtır. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Görsel 1 Olimpos Antalya Görsel 3. Kapadokya Görsel 2. Amasya 56

SB.7.6.2. Atatürk’ün Türk demokrasisinin gelişimine katkılarını açıklar Kazanımında kullanılabilecek materyal; Görsel 5. Cumhuriyet'in İlanı Görsel 4. TBMM Açılışı Görsel 6. Fethi OKYAR (İlk muhalefet parti olan Binnur DURSUN serbest cumhuriyet parti kurucusu) 57

SB.6.2.5. Tarihî ticaret yollarının toplumlar arası siyasi, kültürel ve ekonomik ilişkilerdeki rolünü açıklar. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Binnur DURSUN 58

ÖNEMLİ NOT EĞİTSEL OYUN TASARIMLARI ÖNSÖZ 59

SB.7.4.2. Türk – İslam medeniyetinde yetişen bilginlerin bilimsel gelişme sürecine katkılarını tartışır. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Ben Kimim Söyle Bana? Not: Bu oyun “Bil Bakalım Kim? Ben Kimim?” oyunlarını Sosyal Bilgiler dersinde kullanımına göre uyarlanmış halidir. Oyunun aşamaları; Öğrenciler ikili takım olacak şekilde kura yapılarak birbirleriyle eşleştirilir. Eşleştirilen öğrencilerden bir taraf kartın üstünde yazan kişiyi kendi alnının hizasında tutacaktır ve takım arkadaşı ona ipuçları ile kim olduğunu anlatmaya çalışacaktır. Tahtanın önüne bir masa ve masanın iki karşısına sıra konur. Öğrenciler takım olduğu kişi ile gelip sıraya otururlar. Her takımın anlatması için beş dakika süreleri ve iki kez pas deme hakkı vardır. Öğretmenin düdük çalması ile süre başlar. Öğrenci masanın üzerinde duran kart destesinden bir kart seçer. Kartı alnının hizasında tutan öğrenci takım arkadaşına “Ben kimim, söyle bana?” der. Takım arkadaşı onun kim olduğunu hangi alanda çalıştığını, eseri varsa eserini söyleyerek anlatmaya başlar. Oyunu kazanmak için en fazla beş tane bilmeleri gerekmektedir. Not: Kartlarda bilim insanların ismi, hangi alanda çalışma yaptıkları, eserleri yazılıdır. Örneğin öğrenci Harezmi’nin olduğu kartı çekti ve alnının hizasına dayayıp “Ben kimim, söyle bana” dedi. Takım arkadaşı ona “Sen cebirin babası olarak tanınırsın, sıfır rakamını ilk kullanan kişisin” vb. şeklinde bilgiler vererek kendisini bilmesini sağlar. Tuğçe DUMAN 60

SB.6.3.2. Türkiye’nin temel fiziki coğrafya özelliklerinden yer şekillerini, iklim özelliklerini ve bitki örtüsünü ilgili haritalar üzerinde inceler. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Derse kazanım için yapılmış olan materyallerle girilir. Materyaller: Coğrafi bölgelere ayrılmış Türkiye haritası ve haritanın her bir bölgesine ait yapboz parçaları fiziki coğrafya (yer şekilleri, iklim özellikleri, bitki örtüsü) özelliklerinin yazılı olduğu kartlar Harita tahtayı kaplayacak şekilde asılır. 7 coğrafi bölgenin yapboz parçaları gönüllü öğrenciler tarafından tek tek yapıştırılır. Fiziki coğrafya özellikleri (yer şekilleri, iklim özellikleri, bitki örtüsü) kartlara yazılır. Örnek: Marmara bölgesinin büyük yapboz parçası bir öğrenci tarafından yerine yapıştırılır Bölgelerin yapboz parçaları yapıştırıldıktan sonra yer şekilleri, iklim özellikleri ve bitki örtüsü özelliklerinin yazılı olduğu kartlar bir keseye koyulur. Öğrenciler yine parmak kaldırarak tahtaya gelir ve keseden kart seçip kartta yazan özelliğin hangi bölgeye ait olduğunu tahmin edip kartı o bölge üzerine yapıştırır. Örnek: Kartta bitki örtüsü MAKİ yazmaktadır öğrenci bunu Akdeniz bölgesine ait yapbozun üzerine yapıştırır ve yerine geçer. Oyun bu şekilde devam eder. Binnur DURSUN 61

SB.5.3.1. Haritalar üzerinde yaşadığı yer ve çevresinin yeryüzü şekillerini genel olarak açıklar. Kazanımında kullanılabilecek materyal; BAK-EZBERLE-DİZ Okul koridorlarında bulunan ayaklı mantar pano sınıfa getirilir ve tam ortaya konumlandırılır. Öğretmen fiziki haritalarda bulunan, yeryüzü şekillerinin tanımlarını kartlara yazıp, panonun ön tarafına rastgele bir şekilde asar. (Dağ, ova, plato, göl, akarsu, ada, yarımada, burun, boğaz, körfez vs.) Panonun arka tarafına ise, bu tanımlara ait yeryüzü şekillerinin karışık halde görselleri asılır. Sınıf iki gruba ayrılarak grup isimlerini belirler ve her iki grup birer yarışmacı arkadaşını seçer. Yarışmacılar panoda arkaya yani görsellerin olduğu tarafa geçerler. Öğretmenin düdük çalmasıyla beraber tanımların olduğu tarafa geçip, 30 saniye boyunca orada bakabildikleri kadar çok tanıma bakarlar. Hafızalarında bu tanımları tutup, görsellerin olduğu tarafa geldiklerinde tanım ile eşleşen görseli tanım sırasına göre dizerler. Her yarışmacının yeryüzü şeklinin yarı sayısı kadar tanımlara bakma hakkı vardır. Örneğin, 10 adet yeryüzü tanımı varsa 5 kere gidip ezber yapabilirler. İlk doğru dizimi yaparak bitiren öğrenci yarışmayı kazanır ve sıra diğer grup arkadaşlarına geçer. Tüm öğrenciler en az bir kere yarışır ve oyun biter. Kazanan grubun isimleri bir hafta boyunca sınıf panosundaki “Haftanın Yıldızları” bölümünde yer alır. (Örnek: Panonun önünde; “Kara üzerinde bulunan çukurların zaman içinde suyla dolması sonucu oluşan yeryüzü şekli nedir?” sorusu vardır. Öğrenci tanımı aklında tutar ve arka kısım da sorunun cevabı olan “Göl” resmini bulur bulduğu görselleri ise sıraya dizer.) Tuğçe KORKMAZ 62

SB.5.2.1. Somut kalıntılardan yola çıkarak Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarının insanlık tarihine önemli katkılarını fark eder. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Bir Resim Bir Hayvan Oyun Kuralları ve Oynanışı Karışık şekilde oluşturulan gruplardan ilk sıradaki birer öğrenci öne çıkar. Öğrencilerin yapması gereken öğretmen tarafından kart üzerinde gösterilen resmin ya da kavramın hangi Anadolu ya da Mezopotamya uygarlığına ait olduğunu bilmektir. Sorular bir resim bir kavram olacak şekilde sırasıyla öğrencilere yöneltilir. Sorulan soruya iki öğrencinin de cevap verme durumu olduğunda öncelikli cevap vermek isteyen öğrenciden 6 adet karton bardağı en altta 3 onun üstünde 2 ve en üstte 1 bardak olacak şekilde dizip elini önce kaldırması istenir. Bardakları önce dizen öğrenci soruya doğru cevap verirse takımına 10 puan kazandırırken yanlış cevap verir ve karşı gruptaki öğrenci soruya doğru cevap verirse o öğrenci takımına 10 puan kazandırır, yanlış cevap veren öğrencinin takımından 5 puan düşülür. (Takımların puan durumu sıfırsa ve yanlış cevap vermişlerse puan durumu eksiye düşmez ve sıfır olarak devam eder.) Eğer sorulan soruya iki öğrenci de yanlış cevap vermişse iki gruba da puan verilmez ya da puanları düşmez. Doğru cevap verilemeyen soru sıradaki öğrencilere yöneltilir, doğru cevap bulunana kadar devam edilir. Oyun sonunda fazla puan toplayan grup yarışmayı kazanır. Necip ÇALIŞKAN 63

SB.6.5.1. Ülkemizin kaynaklarıyla ekonomik faaliyetlerini ilişkilendirir. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Öğrenciler ile ülkemizin ekonomik faaliyetleri konusu işlenmiştir. Konunun daha rahat ve eğlenceli ortamda pekiştirilmesini sağlar. Öğrenciler sınıfta iki grup olarak ayrılır. Sınıf ortamı otobüs ortamını canlandıracak şekilde düzenlenir. Duraklar yazılır ve hangi durakta hangi yolcu inecek belirlenir. Ayrılan gruptan ilk grup öğrenci otobüs durağında bekler gibi sıraya girerler. Şoför seçilen öğrenci otobüse ilk biner ve yolculara binebilirsiniz diye seslenir. Öğrenciler de otobüs içerisinde yerlerini alır. Otobüs hareket eder ve öğrenciler ilk duraktan itibaren aşağı inebilmek için soruyu doğru cevaplaması gerekir. Örneğin; Yozgat merkez durağıdır. Bu durakta inmesi gereken öğrenci “Müsait bir yerde inebilir miyim?” der. Şoför yolcuya dönerek bir soru sorar. Örnek soru: Yozgat’ta yaygın olan ekonomik faaliyetler nelerdir? Gibi soru sorar. Yolcu bunu bilmeye çalışır. Tarım ve hayvancılık yerine hizmet sektörü derse ya da cevap veremezse durakta inme hakkını kaybeder. Oyun belirlenen son durağa kadar devam eder ve inemeyen yolcular oyunu kaybeder ama konu ile ilgili yeni bilgiler kazanmış olur ve konu eksiğini görmüş olur. Rümeysa CANDEMİR 64

SB.7.1.1. Türkiye’nin üyesi olduğu uluslararası kuruluşlara örnekler verir. SB.7.7.2. Türkiye’nin ilişkide olduğu ekonomik bölge ve kuruluşları tanır. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Anla Beni Öğrenciler iki gruba ayrılır ve isimlendirilir. Her gruptan iki öğrenci öne çıkar bir tanesine kulaklık takılır ve son ses müzik açılır. Diğer takım arkadaşı kulaklık takan arkadaşına konu ile ilgili kelimeleri söyler Kulaklık takan arkadaşı, takım arkadaşının söylediği kelimeleri ağzını okuyarak anlamaya çalışır. Her gruba 1 dakika verilir. Dakika sonunda takımlar yer değiştirerek süreç devam eder. Belirlenen kelime hedefine ulaşan takım kazanır. Beyza Asena PEKŞEN 65

SB.6.3. İnsanlar, Yerler ve Çevreler Ünitesi Ünitesinde kullanılabilecek materyal; 6. sınıf düzeyinde 3. Ünite; İnsanlar, Yerler ve Çevreler ile alakalı olarak tasarlanmıştır. Oyun öğrencilerin öğretmen tarafından belirlenen rota üzerindeki ipuçlarını bularak ve gerekli sorulara doğru cevapları vererek ilerleyip oyun sonundaki bulmacaya ulaşmayı ve bu bulmacanın çözümünün ardından birincinin belirlendiği bir oyundur. Öğretmenin bir rota belirleyip bu yol üzerine soruları ve ipuçlarını yerleştirir. En son final turunda öğrencilerin cevaplayabilmeleri için bir bulmaca hazırlanır ve rotanın sonuna yerleştirilir. 5 öğrencinin birlikte yarışacağı ve sınıf mevcuduna göre düzenlenip tekrar tasarlanabilecek bir oyun olmaktadır. 5 öğrenci aynı andan başlangıç noktasında bulunurlar. Her öğrenciye 2 adet balon ve 1 adet bardak verilir. Başlangıç noktasında öğrencilerin bir balonları ellerine almaları ve hazırda beklemeleri söylenir ardından oyunu başlatmak için işaret verilir. Öğrenciler ellerindeki balonları patlatana kadar şişirmeye çalışırlar. Balonu patlatanın yerleştirilen ilk ipucu veya soruya ulaşacağı bir evredir. İlk soruya ulaştıktan sonra öğrenci soruyu doğru cevapladıktan sonra ikinci veya ipucuna ilerlemeden önce kendisine daha önce verilen bardak ve balonla bir görevi gerçekleştirmelidir. Bu görev her bundan sonraki her soru veya ipucu düzeyinin ardından uygulanmalıdır. Öğrenci balonu bardağın içerisine koyar ve şişirir ardından bardağı düşürmeden belirlenen rota üzerinde diğer soru veya ipucuna doğru yönelir. Taşıma esnasında bardağın düşmesi balonun patlaması gibi bir durum oluşursa öğrencinin bir önceki etaptan yine aynı kurallar çerçevesinde başlaması sağlanır. En son bulmacayı ilk çözen öğrencinin birinci olarak belirlendiği bu oyun sona erdirilir. Sınıf mevcuduna göre uyun bir biçimde tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. Sorular öğrenci ve sınıf düzeyine uygun olarak tasarlanmalıdır. Rota üzerine yerleştirilen ipuçları (basit görseller, video, anımsatıcı kelimeler vs.) öğretmen tarafından özel olarak düzenlenmelidir. Rota üzerine beş öğrenci için ayrı olarak 5 adet soru ve 3 adet ipucu bölümü yerleştirilmiştir. SORULAR 1- Dünya’nın Ekvator’dan şişkin, kutuplardan baskın olan kendine özgü şekline ne denir? 2- Dünya’yı tam ortadan ikiye ayırdığı varsayılan hayali çizgiye ne ad verilir? 3- Bir kutup noktasından başlayıp Ekvator’u 90 derecelik açıyla kesip diğer bir kutup noktasına ulaşan hayali çizginin adı nedir? 4- Yeryüzündeki derin ve geniş su kütlelerini dolduran su kütlelerine ne ad verilir? 5- Kendine bağlı adalarla beraber çevresi sularla kaplı büyük kara parçalarına ne ad verilir? Emre KALKAN 66

SB.7.4.1. Bilginin korunması, yaygınlaştırılması ve aktarılmasında değişim ve sürekliliği inceler. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Adam Asmaca Oyunu Sınıf 3 gruba ayrılır. Tahtaya konu ile ilgili verilen anahtar kavramların harf sayısı kadar çizgi çizilir. Gruplar sırası ile bir harf söyler. O harf var ise yerine yazılır. Eğer o harf yok ise adam asmaca da ki adamın bir bölümü çizilir. (1-2-3-4-5-6-7-8 sırası ile) 1 2 53 6 4 78 Adam asmaca da ki resim tamamlanmadan kelimeyi bilen grup +10 puan kazanır. Verilebilecek Anahtar Kavramlar: Çivi Parşömen Sümerler Yazısı Kil tablet Bilgisayar Haberleşme Beyza ATAMAN 67

SB.5.3. İnsanlar, Yerler ve Çevreler Ünitesinde kullanılabilecek materyal; Bilgili Yerden Yüksek 5. Sınıf 3. Ünite İnsanlar, Yerler ve Çevreler ünitesinin değerlendirmesi olarak yapılır. Ünitede yer alan kazanımlar tekrar edilmiş olur. Ders anlatımı gerçekleştikten sonra bahçeye çıkılır. Öğrenciler yerden yüksek olan kaldırımın üzerine çıkarlar öğretmen aşağıda kalır ve takip eder. Bir tane ebe seçilir, ebede yüksekten yere iner. Öğretmenimiz hazırladığı sorulardan rastgele bir tane ebeye seçtirir ebe sesli bir şekilde okur. Ebenin okuduğu soruyu ilk doğru bilen kişi karşı tarafta bulunan kaldırıma geçme hakkı kazanır. Ebe onu ebeleyemez. Ebe soruyu bilmeyenlerin karşı tarafa yükseğe çıkmalarına izin vermez. Öğretmenimiz ebeye yeni bir soru çektirir. Ebe sorar bilen karşı geçer bilemeyen kalır. Bu şekilde bütün sorular bitene kadar devam edilir. Böylece ünite tekrar edilir. Soruyu bilip karşı kaldırıma geçenler tebrik edilir, bilemeyenler ise bir sonraki derse bu üniteye çalışıp derste özetlemeleri istenir ve oyun sonlandırılır. Sorular: (sorular eklenebilir ya da çıkartılabilir.) Yeryüzü şekilleri: ova, dağ, plato, burun, körfez, akarsu tek tek açıklamaları istenir her biri bir soru şeklin de sorulur cevap istenir. Ülkemizde görülen iklimleri özellikleri ve insan faaliyetine etkisine örnek vermesi istenir. Her iklim için ayrı kişilerin cevap vermesi istenir. Şeyda BOZDAĞ 68

ÖNEMLİ NOT DESTANLAR VE EFSANELER ÖNSÖZ 69

SB.6.2.1. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletlerinin coğrafi, siyasal, ekonomik e kültürel özelliklerine ilişkin çıkarımlarda bulunur. Kazanımında kullanılabilecek materyal; OĞUZ KAĞAN DESTANI Yine bir gün gök tüylü ve gök yeleli erkek bozkurt durdu. Oğuz Kağan da durdu ve çadırını kurdurdu. Burası tarlasız ve çorak bir yerdi. Buraya “Çürçet” diyorlardı. Büyük bir yurt idi. Atları çok, öküzleri ve buzağıları bol, altın ve gümüşleri çok, mücevherleri oldukça fazlaydı. Burada Çürçet Kağan ve onun halkı Oğuz Kağan’a karşı geldiler. Vuruşma ve çarpışma başladı. Oklarla, kılıçlarla savaştılar. Oğuz Kağan yendi. Çürçet Kağan’ı mağlup etti. Vuruşmadan sonra Oğuz Kağan’ın askerlerine, maiyetine ve halkına öyle büyük bir ganimet düştü ki, yüklemek ve götürmek için at, katır ve öküz az geldi. Beyza Asena PEKŞEN SB.6.2.1. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletlerinin coğrafi, siyasal, ekonomik e kültürel özelliklerine ilişkin çıkarımlarda bulunur. Kazanımında kullanılabilecek materyal; ERGENEKON DESTANI Aradan yıllar geçti, Türkler buraya sığmaz oldular. Artık Ergenekon adı verilen bu kutlu yurttan çıkmak gerekiyordu. Çünkü onlar yıllarca atalarından çeşitli hikayeler dinlemişlerdi. Yaşadıkları, çoğaldıkları bu yurdun dışında bir zamanlar atalarının hükmettiği çok geniş ülkeler vardı. Burada durup oturmak onlara yakışmazdı. Türk’ün yaradılışının bir gayesi bulunuyordu. O sadece ok çekip kılıç sallayan bir kavim değildi. Tanrı onu yeryüzünde adaleti ve düzeni sağlasın diye göndermişti. Dürüstlüğün ve iyi ahlakın timsali olması için vazifelendirmişti. Bu görevlerini icra etmesi için yeniden dünyanın içine dalmalıydı. İçlerinden akıllı bir demirci çıkıp, kendisinin bir planı olduğunu söyledi. O, dağın bir yerinde demir madeni olduğunu ve burayı eriterek dışarı çıkabileceklerini söylüyordu. Buna herkes yürekten sevindi. Çoluk-çocuk, yaşlı-genç herkes elinden geldiğince çalıştı. Kimi odun toplayıp yığdı, kimi körük dikti. Dağın birçok yerinde sıra sıra kömür dizildi. Beyza Asena PEKŞEN 70

SB.6.2.1. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletlerinin coğrafi, siyasal, ekonomik ve kültürel özelliklerine ilişkin çıkarımlarda bulunur. Kazanımında kullanılabilecek materyal; GÖÇ DESTANI Uygurların vatanında Hulin adında bir dağ vardı. Hulin dağında Tuğla ve Selenge isimli iki ırmak akardı. Bir gece oradaki bir ağacın üzerine gök yüzünden ilahi bir ışık indi. İki ırmak arasında yaşayan halk bunu dikkatle izlediler. Daha sonra ağacın gövdesinde şişkinlik oluştu ve bir çocuk göründü. Bu ülkenin halkı bu çocuğu büyüttü. En küçükleri olan Buğu Han büyüyünce hükümdar oldu. Ülke Bğu Han zamanında zengin halk ise çok mutlu oldu. Aradan uzun zaman geçti. Yulug Tigin isimli bir prenses hakan oldu. Yulug Tigin, Çinliler ile çok savaştı. Bu savaşlara son vermek için oğlu Gali Tigin’i bir Çin prensesi ile evlendirmeye karar verdi. Çinliler prenses karşılık hükümdardan Tanrı dağının eteğindeki Kutlu Dağ adını taşıyan kayayı istediler. Gali Tigin kayayı verdi. Çinliler kayayı götürmek için kayanın etrafına ateş yaktılar, kaya kızınca üzerine sirke döktüler. Ufak parçalara ayrılan kayayı arabalara yükleyerek Çin’e taşıdılar. Ülkedeki bütün kuşlar, hayvanlar kendi dilleri ile bu kayanın gidişine ağladılar. Bu olaydan yedi gün sonra Gali Tigin öldü. Kıtlık ve kuraklık Gali Tigin ölümüyle beraber geldi. Halk yurtlarını bırakarak göç etmek zorunda kaldılar. Yusuf ÇETİN 71

SB.5.1.2. Yakın çevresinde yaşanan bir örnekten yola çıkarak bir olayın çok boyutluluğunu açıklar. Kazanımında kullanılabilecek materyal; VATAN SAĞOLSUN Komutanım çok kalabalıklar diye yakındı yüzbaşının yanındaki kısa saçlı, henüz yirmisini yeni doldurmuş olan er. Adı Hasan’dı. Mevzu vatansa bizim daha kalabalık olduğumuzu onlara öğreteceğiz evlat diye konuştu Ahmet yüzbaşı kesin bir dille. Yirmi kişilik birlik tepenin üzerinde gelecek saldırı emrini beklemekteydi. Saat hayli ilerlemiş ve havayı ağır bir savaş kokusu sarmıştı, cepheden uzakta olmalarına rağmen arada bir her iki taraftan yaralıların acı sesleri kulaklarına geliyordu veya savaştan psikolojileri bozulan askerler böyle olduğunu zannediyorlardı. Gelibolu yarımadasında İngilizler gemilerle Çanakkaleyi geçemedikleri için karaya asker çıkararak geçmeye çalışıyorlardı. Türk birlikleri de İngilizleri denizden geçirmedikleri gibi karadan da geçirmemek için direniyordu. Cephe savaşlarının kızıştığı bir dönemde Ahmet yüzbaşı ve beraberinde seçtiği, en iyi askerlerinden oluşan 19 kişiyle cephe gerisinden düşman karargahına yapılacak olan ani bir saldırıyı planlayarak sinsice cephe gerisine sızıp düşmanın arkasına geçmişlerdi. Orada bulunan bütün askerler bunun geri dönüşü olmayan bir görev olduğunun bilincindeydi ancak daha çok bilincinde oldukları bir şey vardı ki damarlarındaki korkuyu silip atıyordu. Bu vatan kaybedilemez diye konuştu Ahmet yüzbaşı. Her ne pahasına olursa olsun bu vatan kaybedilemezdi Tepenin aşağılarından ayak sesleri onlara doğru yaklaşmaya başlayınca askerler birden silahlarına davrandı. Gelenin kendi Gözcüleri olduğunu görünce hemen silahlarını indirdiler. Asker hazır ola geçerek Ahmet yüzbaşının karşısında durdu ve rapor vermeye başladı: kampın etrafında 20’den fazla gözcü bulunduruyorlar komutanım. Hepsini tek seferde indirmemiz çok zor gibi, fark edilmeden sızamayız. Önceden de belirtildiği gibi coğrafya buna müsait değil. 5 veya 10 tane gözcüyü indirebiliriz ancak hemen fark edip müdahale edeceklerdir. Dedi. Ahmet yüzbaşı elindeki dürbünle yaklaşıp 200 metre aşağılarında bulunan düşman karargahına baktı. Binbaşının çadırını saptayabildin mi? Diye sordu askere. Komutanım ortada bulunan mavi flamalı çadır binbaşıya ait, ben geri çekilirken birkaç yüzbaşıyla birlikte yarın karargahımıza yapılacak saldırıyı planlıyorlardı yanılmıyorsam. Düşman kılığında sızdığım için birkaç askerin yarın ani bir saldırı yaparak karargahımızı yok edeceklerini işittim. Eğer bugün onlara darbe vurmazsak muhtemelen bütün tabur yarın üzerimize hücum edecek gibi görünüyor. Diye açıkladı. Ahmet Yüzbaşı başını sallayarak askerlerine döndü ve bir baş hareketiyle hepsini etrafına topladı. Bu göreve gönüllü olurken geri dönüşün olmayabileceğinin hepiniz bilincindeydiniz ve yinede içinizdeki vatan aşkıyla korkmadan bir adım öne çıktınız. Hepinizle gurur duyuyorum evlatlarım. Görevimiz olan düşman karargahına sızıp binbaşıyı öldürmemiz için önümüzde sayılı bir zaman bulunmakta. Gözcü olarak yolladığımız askerinde dediği gibi bütün gözcüleri öldürüp sızmak için sayımız yeterli değil. Bu yüzden en zayıf oldukları yer olan kuzeyden ani bir şekilde saldırıp binbaşının çadırına ilerleyeceğiz ve onu öldüreceğiz. Daha önce olası bütün 72

planların üzerinden geçtik, anlamadığınız bir nokta varsa sorularınızı şimdi sorun dedi. Bütün askerler hazır olda her şeyi anladıklarını baş hareketleriyle bildirdiler. Bu konuşmanın üzerinden bir saate yakın bir zaman geçtikten sonra Ahmet yüzbaşının telsizinden eğer hazırsanız başlayın yüzbaşım. Biz de 50 kişilik bir birlikte önlerinden saldıracağız. Onlar arkada sizinle uğraşırken bizde ön taraftan karargâha girip size yardımcı olacağız. Bu vatan yaptığınız fedakarlığı hiç unutmayacak dedi karargâh komutanı. Askerler son bir defa silahlarını ve el bombalarını kontrol ettikten sonra gece karanlığında görünmelerine engel olacak olan kamuflajların maskelerini de takarak karanlığın içinde düşman karargahına doğru yavaşça ilerlemeye başladılar. Hepsinin yüreğinden tek bir cümle geçiyordu: Vatan sağ olsun. Türk birliklerinin saldırısı sonucu İngiliz karargâhı ele geçirilip Türk bayrağı asıldı. Ahmet yüzbaşı ve beraberindeki 19 askeri ise bu topraklar için canını vererek şehit olmuştur. İngilizler Çanakkaleyi karadan da geçemeyeceklerini anlayarak geri dönmüşlerdir. Musadin ÇİÇEK 73

SB.5.2.2. Çevresindeki doğal varlıklar ile tarihî mekânları, nesneleri ve eserleri tanıtır. Kazanımında kullanılabilecek materyal; BALIKLI GÖL Bir zamanlar Babil’de çok zalim olan Nemrut adında bir kral yaşarmış. Bir gece çok korkunç bir rüya görür ve rüyasını kahinlere yorumlatır. Kahinler Nemrut’un rüyasını yakında doğacak çocuklardan birinin onu öldüreceğini söyler ve bunun üzerine Nemrut o yıl doğacak bütün çocukları öldürür. Hamile Sara Hatun kaçarak bir mağaraya gizlenir, orada İbrahim’i doğurur. Biraz zaman geçtikten sonra askerler onları bulup Kral Nemrut’un huzuruna getirirler, çocuğu olmayan Nemrut, İbrahim’i çok sever ve evlatlık alır. Kral Nemrut daha sonra Zeliha adında bir kız çocuğunu da evlatlık alır. Nemrut sert ve ketum bir kraldır. Kendisini tanrı ilan edip herkesin kendisine tapmasını ister. İbrahim Peygamber bunu çok yanlış bulup inanmaz. Buna Nemrut’un kızı Zeliha inanır ama elinde hiçbir şey gelmeden çaresizce bekler. Herkesin törene gittiği bir gün Hz. İbrahim saraya girerek baltayla bütün putları kırar. Törenden saraya dönenler bu manzarayı görünce dehşete kapılır ve Kral Nemrut’a haber verirler. Kral Nemrut bu durumu duyunca çok sinirlenir ve İbrahim’i ölümle cezalandırır. İbrahim’e âşık olan Zeliha gece gündüz babasına yalvarır ama Nemrut’un yüreği yumuşamaz. Her taraftan toplanan odunlar bir gölün bulunduğu yere yığılır. İbrahim Urfa Kalesi’ndeki sütunlar arasına gerilerek halattan ateşe fırlatılır. Odun yığınlarının ortasına düşer düşmez ateş yerine burası bir göle dönüşür. Zeliha da İbrahim’e inandığı için, kendisini onun peşinden ateşe atar. Zeliha’nın düştüğü yerde oluşan göle ise Aynzeliha Gölü adı verilir. Halk inanışında göl veya göldeki balıklar kutsal sayılır. Bu balıklara dokunanların öleceği ya da başına bir bela geleceğine inanılır. Selma AYKURT 74

ÖNEMLİ NOT KAVRAM KARİKATÜRÜ TASARIMLARI ÖNSÖZ 75

SB.7.5.6. Dijital teknolojilerin üretim, dağıtım ve tüketim ağında meydana getirdiği değişimleri analiz eder. Kazanımında kullanılabilecek materyal; Selma AYKURT 76

SB. 6.2.4 Türklerin Anadolu’yu yurt edinme sürecini analiz eder. Kazanımında kullanılabilecek materyal, Necip ÇALIŞKAN 77

SB.6.6.1. Demokrasinin temel ilkeleri açısından farklı yönetim biçimlerini karşılaştırır. Kazanımında kullanılabilecek materyal, Özge AKKAN 78

SB.5.1.4 Çocuk haklarından yararlanmaya ve bu hakların ihlallerine örnekler verir. Kazanımında kullanılabilecek materyal, Havva Yeşim YİĞİT 79

SB.5.4.3. Sanal ortamı kullanırken güvenlik kurallarına uyar. Kazanımında kullanılabilecek materyal, SB.7.4.1. Bilginin korunması, yaygınlaştırılması ve aktarılmasında değişim ve sürekliliği inceler. Kazanımında kullanılabilecek materyal, Beyza Asena PEKŞEN 80

SB.5.6.3. Temel hakları ve bu hakları kullanmanın önemini açıklar. Kazanımında kullanılabilecek materyal, Güzide Yonca TOPAL SB.7.2.3. Avrupa’daki gelişmelerle bağlantılı olarak Osmanlı Devleti’ni değişime zorlayan süreçleri kavrar. SB.7.4.4. Özgür düşüncenin bilimsel gelişmelere katkısını değerlendirir. Kazanımında kullanılabilecek materyal, Beyza Asena PEKŞEN 81