ชุมแสง

วิถีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕ วิถีชีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค

๓๔ วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค

วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ๓๕ คาํ ปรารภ อธิบดีกรมสงเสริมวัฒนธรรม วัฒนธรรมเปนส่ิงที่แสดงถึงความเจริญงอกงาม ความเปน ระเบียบ เรียบรอย เปน มรดกทางสังคมไทย ที่บรรพบุรุษไดสรางสรรค และส่ังสมมาตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน ถายทอดจากรุนสูรุน มีขนบธรรมเนียมประเพณีอันเปนท่ียอมรับรวมกันในสังคมน้ันๆ ศิลปวัฒนธรรมของไทย มีความแตกตางกันในแตละทองถ่ิน ท้ัง ขนบธรรมเนียมประเพณี ภาษาพูด ภาษาเขียน การแตงกาย อาหาร วิถีชีวิต และความเชื่อ ซึ่งมีเอกลักษณเฉพาะที่บงบอกถึงคานิยม ความเช่ือ ศาสนา วิถีชีวิตความเปนอยู ตลอดจนสภาพแวดลอมของ ผูคนในทองถน่ิ แสดงใหเห็นถึงความเจริญรุงเรืองทางวฒั นธรรมทแ่ี ฝง ไปดวยภูมิปญญา และความเปนชาติที่มีอารยธรรมเกาแกมาชานาน จนกลายเปน รากฐานขององคค วามรทู างศลิ ปวฒั นธรรม และภมู ปิ ญ ญา ในดานตางๆ ท่มี ีคณุ คาของไทย ในการนี้ เพื่อประโยชนในการอนุรักษหรือฟนฟูจารีตประเพณี ภูมิปญญาทองถ่ิน ศิลปวัฒนธรรมอันดีงามของทองถ่ินและของชาติ และประสานการดาํ เนนิ งานวฒั ธรรมซง่ึ ภาคประชาสงั คม และประชาชน มสี ว นรว ม กรมสง เสรมิ วฒั นธรรม จงึ ไดใ หก ารสนบั สนนุ สภาวฒั นธรรม จังหวัดนครสวรรค ดําเนินการจัดทําหนังสือวิถีชีวิตวัฒนธรรมอําเภอ

๓๔ วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ตางๆ ในจังหวัดนครสวรรค เพือ่ รวบรวมและเผยแพรขอมลู ซ่งึ เปนทุน ทางวฒั นธรรมของจังหวดั นครสวรรค เพื่อใหเกิดประโยชนสําหรบั เด็ก เยาวชน และบุคคลท่ัวไป ไดศึกษาและรวมภาคภูมิใจในวัฒนธรรม ทองถน่ิ จนกอใหเกิดความรกั ความภาคภมู ิใจในมรดกทางวัฒนธรรม ของตน ตระหนักและเห็นคุณคาของวัฒนธรรมทองถิ่น ปลูกจิตสํานึก ความรักชาติ รักถิ่น รักแผนดินนครสวรรค และรวมอนุรักษสืบสาน วฒั นธรรมเหลานี้ใหอนชุ นคนรุนหลังสืบตอไป (นายชาย นครชัย) อธิบดีกรมสงเสริมวัฒนธรรม

วิถีชวี ิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕ คํานิยม ผวู าราชการจงั หวัดนครสวรรค การจดั ทาํ หนังสือ วิถีชีวิต วัฒนธรรมอําเภอตางๆ ของจังหวัด นครสวรรค เปนการทํานุบํารุงศิลปะและวัฒนธรรม เพ่ือใหเกิด การสบื สาน และการสรา งองคค วามรทู างดา นวฒั นธรรมนบั เปน พนั ธกจิ ที่สําคัญของงานวัฒนธรรม การที่กรมสงเสริมวัฒนธรรม สนับสนุน ใหส ภาวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรคร ว มกบั สาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค ดําเนินการจัดทําหนังสือวิถีชีวิต วัฒนธรรมอําเภอ ๑๕ อาํ เภอ ในจงั หวดั นครสวรรค เพอ่ื ดแู ลรกั ษา สบื สานมรดกทางวฒั นธรรม และเผยแพรขอมูล ซ่ึงเปนทุนทางวัฒนธรรมของจังหวัดนครสวรรค ขอมูลดังกลาวไดมาจากการสังเคราะหและเรียบเรียงเนื้อหาจาก คณะกรรมการสภาวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค นกั วชิ าการสาํ นกั งาน วฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค และผมู คี วามรทู ห่ี ลากหลาย โดยรวบรวม ประวัติ ตํานาน ชุมชนด้ังเดิมโบราณสถาน-โบราณวัตถุ ศาสนา และความเช่ือ บุคคลสําคัญทางศาสนา ศิลปะและวัฒนธรรมทองถ่ิน รุกขมรดก แหลงทองเท่ยี วเชิงวฒั นธรรม บคุ คลผูทาํ คณุ ประโยชนดาน วฒั นธรรมทค่ี วรยกยอ งอนั สะทอ นถงึ วฒั นธรรมของจงั หวดั นครสวรรค ซึ่งจะเปนประโยชนตอการสืบคน การเก็บรวบรวมเรื่องราวตางๆ ใน รปู แบบหนงั สือ บนั ทึกลงแผนซีดี และจัดทํา QR Code

๓๔ วถิ ชี วี ติ วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ในนามของจังหวัดนครสวรรค ขอแสดงความชื่นชมและขอ ขอบคุณคณะกรรมการสภาวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค นักวิชาการ วัฒนธรรม สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค และผูเก่ียวของ ทไี่ ดทุมเทแรงกาย แรงใจในการจดั ทาํ หนงั สือวิถีชีวิต วฒั นธรรมอาํ เภอ ๑๕ อาํ เภอ จงั หวดั นครสวรรค เพ่ืออนรุ ักษและเผยแพรขอมูล อนั จะ เปนประโยชนตอคนรุนหลังตอไป (นายอรรถพร สิงหวิชัย) ผูวาราชการจังหวดั นครสวรรค

วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕ คาํ นิยม วฒั นธรรมจังหวดั นครสวรรค หนงั สือวิถีชีวิต วฒั นธรรมของแตละอาํ เภอนี้ เปนการรวบรวม ขอมลู ความรตู างๆ ทเ่ี ปน เรอ่ื งราวของทองถนิ่ ทมี่ ีมาอยางยาวนาน ดาน ศิลปะและวัฒนธรรม วิถีชีวิต ประเพณี ชุมชนดั้งเดิม โบราณสถาน โบราณวตั ถุ ความเปน อยทู ส่ี อ่ื การรกั ษาอารยธรรมของบรรพบรุ ษุ ทเ่ี ปน เอกลักษณของแตละอําเภอไว เพื่อใหคนรุนหลังไดเรียนรู ไดสืบทอด และตอยอดทางวัฒนธรรม กระผมตองขอขอบคุณและช่ืนชมนักวิชาการวัฒนธรรม ผูประสานงานประจําอําเภอทุกทาน ผูเกี่ยวของทุกฝายทุกทานท่ีไดให ขอมูล คําแนะนํา ขอเสนอแนะ ท่ีเปนประโยชนในการจัดทําหนังสือ ในครง้ั นี้ เพอ่ื เกบ็ รวบรวมขอ มลู จนสาํ เรจ็ ตามวตั ถปุ ระสงคข องโครงการ ทายนี้หวังเปนอยางย่ิงวาหนังสือเลมนี้จะเปนประโยชนในการ ศึกษาคนควา สําหรบั นักเรียน นักศึกษา ประชาชน และผูสนใจท่ัวไป และขอใหทุกทานรวมอนุรักษสืบสานวัฒนธรรม ประเพณีของทองถิ่น นั้นไวใหคงอยูกบั ลกู หลานสืบไป (นายประสิทธ์ิ พุมไมชยั พฤกษ) วัฒนธรรมจังหวดั นครสวรรค

๓๔ วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค

วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ๓๕ คาํ นํา ประธานสภาวฒั นธรรมจังหวัดนครสวรรค วัฒนธรรม หมายถึงวิถีการดําเนินชีวิต ความคิด ความเชื่อ คานิยม จารีตประเพณี พิธีกรรม และมรดกภมู ิปญญา ซึ่งกลุมคนและ สังคมไดรวมกันสรางสรรค ส่ังสม ปลูกฝง เรียนรู สืบทอด ปรับปรุง เปลี่ยนแปลง เพ่ือใหเกิดความเจริญงอกงาม ท้ังดานจิตใจและวัตถุ ใหเกิดสันติสุขและความยัง่ ยืนสืบไป หนังสือวิถีชีวิต วัฒนธรรมเลมน้ี มาจากการสังเคราะหและ เรยี บเรยี งเนอ้ื หาจากนกั วชิ าการสาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค และคณะกรรมการสภาวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค ซ่ึงแบงออก เปน เลม เลมละ ๑ อาํ เภอ รวม ๑๕ เลม ๑๕ อาํ เภอ เนื้อหาไดแก ประวตั ิ ตํานาน สภาพปจจบุ ัน ชมุ ชนด้ังเดิม ศิลปะทองถิ่น วัฒนธรรมทองถน่ิ แหลงทองเทย่ี วเชิงวัฒนธรรม บคุ คลผูทําคุณประโยชนดานวฒั นธรรม ที่ควรยกยองในอําเภอตางๆ ของจังหวัดนครสวรรค จัดทําในรูปแบบ หนงั สอื แผน ซดี ี และจดั ทาํ QR Code ทง้ั นไี้ ดร บั การสนบั สนนุ งบประมาณ จากกรมสงเสริมวัฒนธรรม โดยความรวมมือของจังหวัดนครสวรรค เปนอยางดียง่ิ หวังเปนอยางยิ่งวา หนังสือวิถีชีวิตวัฒนธรรมอําเภอเลมน้ี จะเปนประโยชนแกนักเรียน นักศึกษา ประชาชนท่ัวไป และขอใหเรา

๓๔ วถิ ีชวี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ชวยกนั สงเสริม อนรุ กั ษ วฒั นธรรมใหเจริญงอกงามย่งิ ขึ้น ขอขอบคุณ ผูเก่ียวของ ท่ีใหขอมูลทุกทาน ลวนเปนผูกอใหเกิดความสําเร็จในการ จัดทําหนังสือในครั้งนี้ หนังสือวิถีชีวิตวัฒนธรรม เลมน้ีจึงถือไดวา มี คุณคาอยางยงิ่ เปนสมบตั ิของเราชาวจังหวัดนครสวรรคตอไป (นายนทั ธี พคุ ยาภรณ) ประธานสภาวฒั นธรรมจังหวดั นครสวรรค

วิถีชวี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ๓๕ สารบญั หนา เรอ่ื ง ๑ ๓ บทที่ ๑ ประวตั ิ ตํานาน คาํ ขวัญและสภาพปจจุบัน ๑๐ ประวตั ิ ๑๘ ตํานาน คําขวัญ ๔๑ สภาพปจ จบุ นั ๔๗ บทท่ี ๒ ชุมชนด้งั เดิม ๖๙ ชุมชนด้ังเดิม ๘๔ บทท่ี ๓ ศาสนาและความเชอ่ื ๘๙ ความเช่อื ๙๖ ศาสนสถาน ๙๗ บคุ คลสาํ คัญทางศาสนา บทท่ี ๔ ศิลปะทอ งถน่ิ ศิลปกรรมสาขาตางๆ วรรณกรรม เพลงพื้นบาน

๓๔ วถิ ีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค เครือ่ งใชพื้นบาน ๑๐๓ บทที่ ๕ วฒั นธรรมทองถ่นิ ๑๑๑ มรดกภูมิปญญาทองถน่ิ ๑๑๗ ปราชญชาวบาน ๑๑๙ รกุ ขมรดก ๑๒๑ บทท่ี ๖ แหลง โบราณสถาน โบราณวตั ถุ ศิลปวตั ถุ และพิพิธภณั ฑ ๑๓๓ บทที่ ๗ แหลงทอ งเท่ยี วเชิงวฒั นธรรม ๑๔๑ สถานที่ ของฝาก ๑๔๓ บทท่ี ๗ บคุ คลผทู ําคุณประโยชนด า นวฒั นธรรม ๑๔๗ ทคี่ วรยกยอ ง ๑๕๓ นายศักดส์ิ ิริ มีสมสืบ นายวสนั ต สิทธิเขตต ดร.ทิพวรรณ อินนนั ทนานนท บรรณานกุ รม ภาคผนวก

วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๑๓๕ ๑บทท่ี ประวัติ ตาํ นาน คําขวญั และสภาพปจ จุบัน ประวัติอําเภอชุมแสง อาํ เภอชมุ แสงเปน อาํ เภอเกา แกอ าํ เภอหนงึ่ ของจงั หวดั นครสวรรค มกี ารยา ยทวี่ า การอาํ เภอมาหลายครงั้ เดมิ มชี อื่ วา อาํ เภอปากนาํ้ เกรยี งไกร อาํ เภอเมอื งนครสวรรค ตง้ั อยฝู ง ซา ยแมน า้ํ นา นตรงปากคลองเกรยี งไกร ตอมายายอีกหลายครั้ง โดยยายไปตั้งทต่ี าํ บลพนั ลาน เรียกวา อําเภอ พนั ลาน แลว ยา ยตอ ไปทบ่ี า นเกยไชย พ.ศ. ๒๔๔๖ (ร.ศ.๑๒๒) เปลยี่ นชอื่ อําเภอพันลานเปนอําเภอเกยไชยตามพระราชกิจจานุเบกษา เลม ๒๐ หนา ๔๙๘ ลงวันที่ ๒๕ ตุลาคม ๒๔๔๖ เพอ่ื ใหตรงกับตําบล โดยมี หลวงผดงุ แดนสวรรค เปนนายอําเภอ

๓๒๔ วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ตอมา ในป พ.ศ. ๒๔๕๘ ทางราชการไดยายทว่ี าการอาํ เภอมา ตงั้ ทต่ี าํ บลพกิ ลุ รมิ แมน าํ้ นา น ทางทศิ ตะวนั ตก (ทตี่ งั้ ของโรงเรยี นชมุ แสง ชนูทิศในปจ จุบัน) และตอมาเปน ลําดับสุดทาย เมอ่ื วนั ท่ี ๒๔ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๐ มหาเสวก เจาพระยาสรุ สีห วิสิษฐศักดิ์ เสนาบดีกระทรวง มหาดไทย ไดออกประกาศเปลย่ี นช่ืออาํ เภอจาก “ อําเภอเกยไชย” เปน “อําเภอชุมแสง” ในป พ. ศ. ๒๕๑๑ ทางราชการจึงไดยายท่ตี ้งั ที่ วาการอําเภอชุมแสง มาอยู ณ ท่ปี จ จุบนั ภาพที่วาการอาํ เภอเมืองปจ จบุ นั

วิถีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๓๕ ตํานานอาํ เภอชมุ แสง คําวา “ชุมแสง” มีตํานานเลาขานอยู ๒ ประการ คือ ๑. เปน ชอื่ ตน ไมช นดิ หนงึ่ ตน ไมน เี้ รยี กวา “ตน ชมุ แสง” มลี กั ษณะ คลายตนแจง สมัยกอนข้ึนอยูท่ัวไป ใบคลายใบมะปรางเขียวชอุม ตลอดป โบราณใชท าํ ยารกั ษาโรคพลายเลอื ดลมสตรี ผลของตน ชมุ แสง ชาวบานจะเก็บไปใชเปนลูกกระสนุ สาํ หรับธนู ก่งิ ใชทาํ ไมกวาด ลาํ ตน เลอื่ ยเปน กระดานไมแ ปร และเผาถา นไดด ี ตน ชมุ แสงจงึ เปน สญั ลกั ษณ ประจาํ ถนิ่ สนั นิษฐานตอมาไดใชเรียกเปนช่ือบานวา “ บานชุมแสง ” ๒. เปนชื่อตามประวัติศาสตร สมัยสมเด็จพระเจาตากสิน มหาราช นาํ กองทพั ปราบกก ตา งๆ ไดต ง้ั คา ยเปน ทสี่ ะสมอาวธุ ยทุ โธปกรณ หรือคลงั แสงไว สาํ หรับปราบเจาเมืองพิษณุโลก ชาวบานจึงเรียกวา “คลังแสง” และตอมาไดเรียกเพี้ยนเปน “ชมุ แสง” ตน ชุมแสง

๓๔ วิถีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ขอมลู ท่วั ไปของอาํ เภอชุมแสง ลกั ษณะทต่ี ัง้ อําเภอชมุ แสง ต้ังอยูหมูท่ี ๑๗ ตําบลเกยไชย อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค อยหู า งจากจงั หวดั นครสวรรคไ ปทาง ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ระยะทางประมาณ ๓๙ กิโลเมตร เนอ้ื ท่ี มพี นื้ ทท่ี ง้ั หมด ๗๑๖.๗๒๖ ตารางกโิ ลเมตร หรอื ประมาณ ๔๔๗,๙๕๓ ไร อาณาเขตติดตอ ทิศเหนือ ติดตอกับ อําเภอบางมลู นาก และอําเภอโพทะเล จังหวดั พิจิตร ทิศใต ติดตอกบั อาํ เภอเมืองนครสวรรค จงั หวดั นครสวรรค

วิถีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๕๓๕ ทิศตะวนั ออก ติดตอกับ อาํ เภอหนองบัว และ อาํ เภอทา ตะโก จงั หวดั นครสวรรค ทิศตะวนั ตก ติดตอกับ อาํ เภอเมืองนครสวรรค และ อาํ เภอเกา เลยี้ ว จงั หวดั นครสวรรค ลักษณะภมู ิศาสตร ภมู ปิ ระเทศของอาํ เภอชมุ แสง สว นใหญม ลี กั ษณะเปน ทรี่ าบลมุ และเปนดินเหนียวเหมาะแกการทํานาและกสิกรรมอ่ืน ๆ มีแมน้ํา ไหลผาน ๒ สาย ไดแก แมน้ํานาน ไหลผานตําบลฆะมงั พิกุล เกยไชย พันลาน โคกหมอ ทับกฤช ทับกฤชใต และ แมนํ้ายม ไหลผานตําบล ทาไม และตาํ บลเกยไชย ซง่ึ แมนาํ้ ทั้งสองสายไหล มาบรรจบกนั ทต่ี าํ บล เกยไชย และไปรวมกับแมน้ําปงเปนแมนํ้าเจาพระยาท่ีตําบลปากน้ําโพ จงั หวดั นครสวรรค นอกจากนี้ยังมีลําคลองท่ีสําคญั ไดแก คลองจระเข เผือก คลองโพธห์ิ นองยาว คลองบางเคียน เปน ตน และยังมีหนองบึง อีก ๒๕ แหง มีแมนํ้าสาํ คญั ไหลผาน ๒ สายคือ ๑. แมน้ํานาน ไหลผานตําบลฆะมัง ตําบลพิกุล เทศบาลเมือง ชมุ แสง ตาํ บลโคกหมอ ตําบลพันลาน ตําบลทับกฤช ตําบลทับกฤชใต ๒. แมนา้ํ ยม ไหลผานตาํ บลทาไม ตาํ บลเกยไชย มาบรรจบกบั แมนํ้านานทีบ่ ริเวณวัดเกยไชยเหนือ (บรมธาตุ) หมูท่ี ๔ ตาํ บลเกยไชย อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค

๓๖๔ วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค พื้นท่ีฝงตะวันออกของแมน้ํานาน เปนท่ีราบเอียงลาดสู บงึ บอระเพด็ ในฤดนู าํ้ หลากนาํ้ จะทว ม พนื้ ทน่ี เ้ี หมาะแกก ารทาํ การเกษตร โดยเฉพาะการทํานา พนื้ ทฝ่ี ง ตะวนั ตกของแมน า้ํ นา น เปน ทร่ี าบและดอนเหมาะแก การทําสวน ทําไร เน่อื งจากเปนท่ดี อน บางแหงเปนทีล่ ุม เหมาะแกการ ทํานา พื้นท่ีสองริมฝงแมนํ้าท้ังสอง เหมาะแกการทําสวนผัก สวนครวั ปลกู ยาสบู เปน ทน่ี า้ํ ทว มถงึ อดุ มไปดว ยดนิ ทม่ี อี นิ ทรยี ว ตั ถแุ ละ ปุยธรรมชาติ เนอ่ื งจากเปนที่ราบลุม บางพื้นทม่ี ีหนอง คลอง บึงทม่ี ีน้ํา ตลอดปจึงเหมาะแกการทําประมงและเลี้ยงปลานํ้าจืดทกุ ชนิด ลักษณะภมู ิอากาศ สภาพดินฟาอากาศอยูในเกณฑปกติ แบงออกเปน ๓ ฤดู คือ ฤดรู อ น อากาศคอ นขา งรอ น ระหวา งเดอื นมนี าคม – มถิ นุ ายน ฤดูฝน ฝนจะตกทว่ั ไป ระหวางเดือนกรกฎาคม - ตลุ าคม ฤดหู นาวอากาศคอ นขา งเยน็ ระหวา งเดอื นพฤศจกิ ายน–กมุ ภาพนั ธ แหลงน้าํ สําคญั อาํ เภอชุมแสง มีแหลงนํ้าธรรมชาติท่สี าํ คญั เปน ประโยชนทาง การเกษตร การคมนาคม และการอุปโภคบริโภคคือ แมน้ํา มีแมน้ํา สําคญั ๒ สาย คือ แมน้ํานาน และแมนํ้ายม

วิถชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๗๓๕ ลาํ คลอง มีลําคลองสําคญั ดงั นี้ - คลองจระเขเผือก อยูในเขตตาํ บลพิกลุ - คลองบางเคียน อยูในเขตตําบลบางเคียน - คลองทาเตียน อยูในเขตตําบลทาไม - คลองโพธ์ิ อยูใน เขตตาํ บลทาไม - คลองทาปลายาง อยูในเขตตําบลบางเคียน และตําบล โคกหมอ - คลองเกษม อยูในเขตตาํ บลไผสิงห และตําบลพนั ลาน - คลองปลากด อยูในเขตตําบลทบั กฤช หนอง/บึง ดงั นี้ - บึงบอระเพ็ด - หนองมาบสะตือ - หนองปกพุทรา - หนองตอนอย - หนองปกกลาง - บึงหลวง - ออมราชพงษา - หนองฟาฟกู - บึงหมนั - หนองแมพงั งา การคมนาคม ๑. ทางรถไฟ มีสถานีรถไฟ ๓ สถานี คือ สถานีรถไฟชุมแสง สถานีรถไฟคลองปลากด และสถานีรถไฟทับกฤช ๒. ทางรถยนต เปนเสนทางหลวงจังหวัดหมายเลข ๑๑๑๘ เปนถนนลาดยางจากถนนพหลโยธินบริเวณเชิงสะพานเดชาติวงศ ไป

๓๘๔ วิถีชวี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ทางทศิ ตะวนั ออก ถงึ อาํ เภอชมุ แสง ระยะทางประมาณ ๓๙ กโิ ลเมตร สภาพเสนทางสะดวกสบาย ๓. ทางเรือ ในสมัยกอนนับวาการเดินทางโดยทางเรือ ตาม ลําน้ํายมและลํานํ้านาน จะเปนเสนทางหลักของอําเภอชุมแสงแตใน ปจ จบุ นั ประชาชนไดห นั มาใชก ารเดนิ ทางโดยรถยนตแ ละทางรถไฟเพราะ สะดวกมากกวา ประชากร ประชากร (ขอมูลตามสํานักทะเบียนราษฎร ณ วันท่ี ๒๐ พฤศจิกายน ๒๕๖๓) จํานวนครัวเรือน ๒๓,๗๖๒ จํานวนประชากร ๖๕,๔๙๒ คน อาชีพประชากร ประชากรอาํ เภอชมุ แสงนอกเขตเทศบาล ,องคการบริหารสวน ตําบลสวนใหญประกอบอาชีพทางการเกษตร ไดแก ทํานา(ประมาณ ๙๐ %) ทําสวน ทําไร และอาชีพเกษตรอ่นื ๆ (ประมาณ ๑๐ %) พืชท่ี สําคัญไดแก ขาว พริก กลวยไข ขาวโพด ไมผลตามฤดกู าล และพืช สวนครัว นอกจากนั้น ยังประกอบอาชีพเล้ียงสัตวอีกดวย ไดแก ประมง(บอปลา) โค เปด ไก สุกร กระบือ รบั จางและคาขาย เศรษฐกิจและสงั คม - ประชากรสว นใหญ ประกอบอาชพี เกษตรกรรม ไดแ ก ทาํ นา ปลกู พริก ขาวโพด ทําสวนกลวยไข เลี้ยงปลา คาขายและรับจาง

วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๙๓๕ - ธนาคารพาณิชย จํานวน ๖ แหง และสถานธนานุบาล จาํ นวน ๑ แหง การศึกษาและสาธารณสขุ - มีโรงเรียนในสังกัดสํานักงานการศึกษาข้ันพ้ืนฐานระดับ มธั ยมศึกษา จาํ นวน ๒ แหง ไดแก โรงเรียนชมุ แสงชนูทิศและโรงเรียน ทบั กฤชพัฒนา ระดบั ประถมศึกษา จาํ นวน ๔๗ แหง และสงั กัด เทศบาล จํานวน ๓ แหงไดแกโรงเรียนเทศบาล ๑ (บานชุมแสง) , โรงเรียนเทศบาล ๒ (คลองระนง) ,โรงเรียนเทศบาล ๓ (วดั แสงธรรม สุทธาราม) - มีโรงพยาบาลขนาด ๓๐ เตียง จํานวน ๑ แหง และสถานี อนามยั จาํ นวน ๑๕ แหง ประวัติการตง้ั ถิ่นฐาน การตงั้ ถน่ิ ฐาน พนื้ ทอ่ี าํ เภอชมุ แสงสว นใหญเ ปน ทรี่ าบลมุ ทรี่ าบ ลุมนํ้าทวมขัง เน่ืองจากลักษณะภูมิประเทศเปนที่ลุมต่ํา จึงเปนพื้นที่ รองรบั นา้ํ ของจงั หวดั และมกั ประสบปญ หาภาวะนา้ํ ทว มขงั ในชว งฤดฝู น และหลงั ฤดฝู นยาวนานหลายเดือนประกอบกบั ในเขตอาํ เภอมีแหลงนา้ํ ธรรมชาตหิ ลายสายไหลผา น สง ผลการตงั้ ถน่ิ ฐานประชากรในระยะเรม่ิ ตน หนาแนน บรเิ วณรมิ สองฝง แหลง นาํ้ ธรรมชาติ ตอ มามกี ารพฒั นาถนน เพ่ิมมากข้ึน จึงทําใหรูปแบบการต้ังถิ่นฐานของประชากรเปลี่ยนแปลง ไปโดยเกาะตวั และกระจายตามแนวถนนสายหลกั เสนตางๆของอาํ เภอ

๓๑๔๐ วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค คําขวัญอําเภอชุมแสง คาํ ขวัญอาํ เภอชุมแสง(เดิม) แหเ จาพอเจาแม สองแควยมนาน น้าํ ตาลหวานเกยไชย บึงใหญบอระเพด็ ประพนั ธโดย พ.ต.อ.ระวี ชาํ นาญหมอ สมัยทานรบั ราชการ เปน สารวตั รใหญสถานีตาํ รวจภธู รอําเภอชมุ แสง ป ๒๕๓๖ ความหมาย ๑. เจา พอ เจา แมช มุ แสง เปน สงิ่ ศกั ดสิ์ ิทธคิ์ ูบานคเู มือง คูกบั อาํ เภอชมุ แสง เปน ศนู ยร วมจติ ใจของชาวชมุ แสง ใหม คี วามผกู พนั ใหค น ชมุ แสง รกั บาน รกั เมือง และรักทองถน่ิ

วิถีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ๑๓๑๕ ๒. สองแคว ยม นาน บริเวณอําเภอชมุ แสง มีแมน้ําสองสาย ไหลมาบรรจบกนั ที่ ตาํ บลเกยไชยหนาวดั พระธาตเุ กยไชยเหนือ เปน ภมู ิ ทัศนที่สวยงาม และ มีความสําคัญทางประวัติศาสตร กลาวคือ พระเจาตากสินมหาราชใชสถานท่ตี ําบลเกยไชยเปนยุทธศาสตรสําคัญ ในการตอ สกู บั อรริ าชศตั รู พระองคไ ดป ระทบั แรมหลงั ถอยทพั จากภาค เหนือ

๓๑๒๔ วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ๓. นาํ้ ตาลหวานเกยไชย นาํ้ ตาลเกยไชยไดจ ากตน ตาลโตนด ท่ีมีรส กลิ่นหอม “เกยไชย” เปนช่ือตําบลท่ีมีตนตาลมากท่ีสุดใน ภาคเหนอื ตอนลา งของประเทศไทย ปจ จบุ นั พน่ี อ งชาวเกยไชยยดึ การทาํ นํ้าตาล เปน อาชีพเลี้ยงตวั เองได

วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๓๑๓๕ ๔. บึงใหญบอระเพ็ด บึงบอระเพ็ดเปนบึงนํ้าจืดขนาดใหญ ท่ีสุดในประเทศไทย อยูในเขตพ้ืนท่ี ๓ อําเภอของจังหวัดนครสวรรค ไดแก อาํ เภอเมืองนครสวรรค อําเภอทาตะโก และอาํ เภอชมุ แสง บึงนี้ มีเนื้อทปี่ ระมาณ ๑๓๒,๒๓๗ ไร ๕๖ ตารางวา พื้นทเ่ี ปน บึงอยใู นอาํ เภอ ชุมแสง ตําบลทับกฤช มากท่สี ดุ

๓๑๔ วถิ ีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค นายธานินทร วิชิตะกลุ คาํ ขวัญอําเภอชมุ แสงปจจุบัน ตํานานตากสินมหาราช บรมธาตุศักดสิ์ ิทธ์ลิ ํ้า แหลงปลาแมน้ําหลากหลาย ประสานสายแควยมนาน ถน่ิ ตาลหวานเกยไชย ศูนยร วมใจเจาพอ เจาแม ประพนั ธโ ดย ศกั ดส์ิ ิริ มีสมสืบ (กวีซีไรท ป ๒๕๓๕) ประกาศใชเมือ่ วันท่ี ๑๔ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๖ สมัยนายธานินทร วิชิตะกุล ดาํ รงตําแหนงนายอําเภอชุมแสง

วิถีชวี ิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ๓๑๕ ความหมาย ๑. พระบรมรปู พระเจา ตากสนิ มหาราช ตง้ั อยบู รเิ วณเขอ่ื น กั้นแมนํ้านานฝงตลาดชุมแสง เปนถนนริมเข่ือนสําหรับชมทัศนียภาพ บา นเรอื นและบรรยากาศรมิ แมน าํ้ นา น มคี วามสาํ คญั ทางประวตั ศิ าสตร กลา วคอื พระเจา ตากสนิ มหาราชใชส ถานทต่ี าํ บลเกยไชยเปน ยทุ ธศาสตร สาํ คญั ในการตอสูกบั อริราชศตั รู พระองคไดประทับแรมหลังถอยทพั จากภาคเหนอื จนถกู กระสนุ ปน เขา ทพี่ ระชงฆ (แขง ) และพระโลหติ ของ วีรกษตั ริยไทยตองหลัง่ สังเวยการรบในคร้ังนัน้ ๒. พระบรมธาตวุ ดั เกยไชยเหนอื ตง้ั อยบู รเิ วณฝง แมน า้ํ นา น และแมนํ้ายมมาบรรจบกัน เปนเจดียทรงลังกา ฐานแปดเหลี่ยม, ความสูงปจ จุบนั ประมาณ ๑๔ เมตร มีการจดั งานสมโภชพระบรมธาตุ ประจําทุกๆ ปๆ ละ ๒ ครง้ั ครงั้ แรก เปน งานปดทองและหม ผา องคพ ระเจดีย ใน วนั ขึน้ ๑๔ - ๑๕ ค่ํา เดือน ๕ ครั้งท่สี อง จัดขึ้นในวนั แรม ๒ คํ่า เดือน ๑๑ เพื่อปดทอง องคพระเจดียและจัดงานแขงเรือและมีพิพิธภัณฑตนนํ้าบรรจุ โบราณวัตถุตางๆมากมาย รวมทั้งอุปกรณการทําตาลโตนดที่อาคาร อาศรมศิลป ๓. แหลง ปลานํา้ จืด คือบึงบอระเพ็ดเปนบึงน้ําจืดขนาดใหญ ทส่ี ุดในประเทศไทย เปนแหลงรวมของปลาและนกนํ้านานาชนิด อยูใน

๓๑๖๔ วถิ ีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค เขตพนื้ ท่ี ๓ อาํ เภอของจงั หวดั นครสวรรค ไดแ ก อาํ เภอเมอื งนครสวรรค อําเภอทาตะโก และอําเภอชุมแสง บึงนี้มีเนื้อท่ีประมาณ ๑๓๒,๒๓๗ ไร ๕๖ ตาราวา พื้นทเ่ี ปน บึงอยูในอําเภอชุมแสง ตําบลทับกฤช รวมถึง พื้นท่ีอําเภอเปนที่ราบลุมมีแมน้ําไหลผาน ทําใหมีปลามากมายเชนที่ ตําบลฆะมงั และตําบลทับกฤช ๔. สองแควยมนาน อําเภอชุมแสงมีแมนํ้าสองสายไหลมา บรรจบกนั ท่ี ตาํ บลเกยไชยหนาวดั เกยไชยเหนือ เปนภมู ิทศั นทีส่ วยงาม โดยแมนํ้ายมจะมีสีคอนขางเขียวใส และแมน้ํานานจะมีสีคอนขางแดง ๕. นา้ํ ตาลหวานเกยไชย นา้ํ ตาลเกยไชยไดจ ากตน ตาลโตนด ที่มีรส กล่ินหอม “เกยไชย” เปนช่ือตําบลท่ีมีตนตาลมากท่ีสุดใน ภาคเหนือตอนลางของไทย ปจจุบันชาวเกยไชยมีอาชีพทํานํ้าตาล เปน หลัก ๖. ศาลเจาพอเจาแมชุมแสง หรือศาลเจาพอคลองจระเข เผือก ตั้งอยูปากคลองจระเขเผือก ฝงแมน้ําตรงขามวัดชมุ แสง ปจ จบุ ัน ต้ังอยูบริเวณถนนริมเข่ือนแมนํ้านานดานเหนือเปนส่ิงศักด์ิสิทธ์ิคูบาน คูเมือง คูกับอําเภอชุมแสง เปนศูนยรวมจิตใจของชาวชุมแสง ใหมี ความผกู พนั ใหค นชมุ แสง รกั บา น รกั เมอื ง และรกั ทอ งถน่ิ จดั งาน ๒ ครง้ั ตอไป คือ งานเจาพอเจาแมชุมแสง จัดเพียงครั้งเดียวราวปลายเดือน พฤศจิกายน ลักษณะงานเจาพอเจาแมชุมแสงจัดเปนงานเฉลิมฉลอง เจา พอ เจา แมช มุ แสงอนั เปน ทเี่ คารพนบั ถอื ของชาวชมุ แสง ครง้ั แรกทจ่ี ดั

วถิ ชี ีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๓๑๕๗ งานเรียกวางานประจาํ ปมีกําหนดงาน ๖ วนั ๖ คืนเฉพาะวันที่สามของ งานจะตรงกับวันเสารมีขบวนแหเจาพอเจาแมชุมแสงไปตามถนนสาย ตางๆในตลาดชุมแสง เพื่อใหชาวชุมแสงไดสักการะบูชา คร้ังท่ีสอง จัดงานเพ่มิ ขึ้นเรียกวางานคลายวนั เกิด ราวปลายเดือนกุมภาพนั ธ แต ไมมีขบวนแหเจาพอเจาแมชมุ แสง มีการรบั ประทานอาหารรวมกนั ณ บริเวณพิธีจัดงาน ตราสัญลกั ษณอ ําเภอชมุ แสง ความหมายของตราสญั ลักษณ ๑. รูปพระบรมธาตุวัดเกยไชยเหนือ ลอมรอบดวยตนชุมแสง ๒. คลน่ื นา้ํ หมายถึง แมนํ้ายมนานไหลมาบรรจบกันหนาวดั เกยไชยเหนือ (บรมธาตุ)

๓๑๘๔ วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค สีธงประจาํ อาํ เภอชุมแสง คือ สีเขียว สีเหลือง สภาพปจ จุบนั ภาพแผนทแ่ี สดงทต่ี ั้งอาํ เภอชมุ แสง

วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ๑๓๙๕ อําเภอชมุ แสง

๒๓๐๔ วถิ ีชวี ติ วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ตาํ นาน/เรอ่ื งเลา ของอาํ เภอ นิทานดางเกยไชย จระเขช่อื ดัง วัดเกยไชยเหนือ (บรมธาตุ) น้ัน เดิมตั้งอยูตรงทางโคงของ ทางหลวงกอนท่ีจะแยกเขามาวัดในปจจุบัน ตําบลเกยไชยมีแมนํ้านาน และแมนํ้ายมไหลมาบรรจบกัน ความกวางของแมนํ้าสมัยน้ันกวางกวา ในปจจุบันเปน ๒ เทา บริเวณท่ีแมน้ําท้ังสองสายบรรจบกันน้ีเปนวัง ตะกอนหรอื ปากนา้ํ ซงึ่ มคี วามลกึ มาก มจี ระเขช กุ ชมเรยี กวา เปน วงั จระเข ชาวบา นสมยั นนั้ จะลงอาบนา้ํ ในแมน า้ํ แตล ะครงั้ ตอ งเอาไมม าปก เปน รว้ั เพื่อปองกันจระเขโดยเฉพาะ บางวันจะเห็นจระเขออกมาผึ่งแดดเต็ม ไปหมด จระเขท ม่ี ชี อ่ื ตดิ หชู าวบา นทวั่ ไปวา “ไอด า งเกยไชย” เปน จระเข ซึง่ ดุรายชอบอาละวาด เพราะเปนจระเขพนั ธุน้ําจืดผสมนํ้าเคม็ ซงึ่ ชอบ

วิถชี ีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๒๕๑ ทํารายผูคนซึ่งสัญจรไปมา โดยเฉพาะพวกหาปลาจับปลา เหตุที่เรียก วา ดางเกยไชย สันนิษฐานวาชาวเรือที่ผานไปมาคาขายเห็นรอยดางสี ขาวๆ ปรากฏอยบู นศรี ษะ ประกอบกบั รปู รา งใหญโ ต ความยาวจากปาก ถึงขากรรไกรยาวประมาณ ๑ วา ความสูงของหัวจากพื้นสูงประมาณ ๕ – ๖ ศอก ความยาวของลําตัวคะเนวาจะกวางเทาแมนํ้า วากันวา ดางเกยไชยนี้เปนเสมือนเรือขามฟากของเจาพอจุย เพราะตรงบริเวณ วังตะกอนหรือปากคลองมีศาลเจา เรียกวา “ศาลเจาพอจุย” ซ่ึง ชาวเกยไชยใหความเคารพนับถือในความศักด์ิสิทธ์ิของเจาพอจุยมาก เจา พอ จยุ โปรดบหุ รกี่ บั ละครใบ ดงั นนั้ ถา ใครไดไ ปบนบานศาลกลา วสอง สิ่งนี้มักจะสําเรจ็ เสมอ ไมวาของจะหายหรือตกหลน ขอมูลทางประวัติศาสตรท่ีหอสมุดแหงชาติ ไดมีการบันทึก เก่ียวกับเร่ืองราวของจระเข “ไอดางเกยไชย” ไวโดยมีใจความสําคัญ ตอนหนง่ึ วา “เกยชัย ตําบล ขึ้น อ.ชุมแสง จ.นครสวรรค เลากันวาเคยมี จระเขเ จา ใหญโ ตมากจมกู ดา ง เรยี กกนั วา ดา งเกยชยั มวี ดั พระธาตเุ ปน วดั โบราณ และแมนํ้ายมมาสบกับกบั แมนํ้านานท่ีตําบลนี.้ ..” ดางเกยไชยเปนจระเขที่มีอายุยืนยาวมาก และคงจะไดทําราย ผูคนมามาก ในท่ีสุดวาระสุดทายก็มาถึงเม่ือชาวเรือขี้เมาใชเรือมอ ลักษณะเปนเรือทองแหลม ชาวจีนเรียกวาเรือไหหลํา บรรทุกขาวมา ทาทายไอดางเกยไชย ไอดางเกยไชย ไดออกอาละวาด หนนุ เรือโคลงไป

๓๒๒๔ วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค โคลงมาจะควํ่าเรือ พอไดโอกาสชาวเรือใช สามงามท่ิมแทงตามทอง เปน แผลมากมาย จนทนพษิ บาดแผลไมไ ด เอาหวั เกยหาดหนา วงั ตะกอน จงึ ถกู ยงิ ซาํ้ จนตาย หลงั จากนน้ั ชาวเรอื ชาวบา นไดผ า ทอ ง ไอด า งเกยไชย ออกมา พบของมคี า มากมายเชน แหวน สรอ ย กาํ ไลขอ มอื ขอ เทา เปน ตน นิทานบานเกยไชย นทิ านเรอื่ งบา นเกยไชยน้ี เปน นทิ านประจาํ ถน่ิ อธบิ ายความเปน มา ของชอื่ หมบู า นเกยไชย ตาํ บลเกยไชย อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค (วิเชียร อชิโนบุญวัฒน เรียบเรียงใน สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคกลาง เลม ๗ หนา ๓๒๙๘-๓๒๙๙) สาํ นวนท่ี ๑ สมยั โบราณบา นนเี้ ปน สว นหนง่ึ ของนครสระหลวง เจา ผคู รองนคร มพี ระธดิ าผทู รงโฉมงามนางหนงึ่ และมเี จา ชายนครตา งๆ รกั ใครช อบพอ พระราชธดิ า อยมู าวนั หนง่ึ มขี บวนเรอื ขนั หมากของเจา ชายเมอื งชากงั ราว กบั เจา ชายเมอื งละโว ซง่ึ ไดจ ดั เถา แกม าสขู อพระราชธดิ าทน่ี ครสระหลวง พรอมๆ กันเจาครองนครสระหลงไมรูจะยกใหใคร จึงออกอุบายใหไป จดั ขนั หมากและยกมาพรอ มๆ กนั โดยเรมิ่ ตนทพ่ี ระบางตรงปากนาํ้ โผล และใชบริเวณท่ีแมน้ํายมไหลมาบรรจบกับแมน้ํานานเปนเสนชัยตัดสิน ใครมาถึงกอนก็เปนผูชนะจะไดแตงงานกับพระราชธิดาของตน ขบวน เรอื ขนั หมากไดจ าํ้ แขง คคู กี่ นั มา แตเ รอื ของเจา ชายเมอื งชากงั ราวไดเ กดิ อบุ ตั เิ หตลุ ม ลงทว่ี งั ยางทจ่ี ะถงึ เสน ชยั เลก็ นอ ย ขบวนเรอื ของเจา ชายเมอื ง

วิถีชวี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ๓๒๕๓ ละโวพ ายจา้ํ มาดว ยความดใี จจนเรอื มาเกยหาดทรายกอ นทจ่ี ะถงึ บรเิ วณ ที่แมนํ้ายมกับแมน้ํานานบรรจบกัน พวกชาวบานไดเรียกบริเวณที่เรือ ของเจา ชายเมอื งละโวม าเกยทรายวา “บา นเกยทราย” ตอ มาเรยี กเพยี้ น เปน “บา นเกยไชย” สาํ นวนท่ี ๒ ดา งเกยไชย หรอื ไอด า งเกยไชย เปน นามจระเข อยทู ่ี ต.เกยไชย อ.ชมุ แสง จ.นครสวรรค เลากนั มาวา สมยั กอนนั้นทเ่ี กยไชยมีวงั ตะกอน หรอื ปากแมน า้ํ ทมี่ คี วามลกึ มาก มจี ระเขช กุ ชมุ เรยี กวา วงั ไอเ ข ชาวบา น สมัยน้ันจะลงอาบนํ้าในแมน้ําแตละคร้ังตองเอาไมปกทํารั้วเพ่ือปองกัน จระเข จระเขช อื่ ดงั ตวั หนง่ึ ทชี่ าวบา นรจู กั ดี พวกสญั จรไปมา พวกหาปลา จะถูกไอดางอาละวาด ทํารายอยูเปนประจํา หัวไอดางนั้นมีสีขาวๆ อยมู าก รปู รา งใหญ ความยาวจากปากถงึ ขากรรไกร ยาวประมาณ ๑ วา หัวสงู จากพื้น ๕-๖ ศอก ความยาวของลาํ ตัวประมาณความกวางของ แมน้ําได ดางเกยไชยเลยเปรียบเสมือนเรือขามฟากของเจาพอจุย ศาลเจาพอจุยนั้นต้ังอยูตรงวังตะกอน ชาวเกยไชยนับถือกันมาก ดางเกยไชยอายุยืนและดุรายทํารายผูคนมามากมาย ไมนานนักก็มี ชาวเรอื ขเ้ี มาใชเ รอื มอเปน เรอื ทอ งแหลม ชาวจนี เรยี กวา เรอื ไหหลาํ บรรทกุ ขาวมาทาทายไอดาง ไอดางเกยไชยเลยออกมาตามคําเรียกรอง หนุน เรือขาวจนควํ่า พอไดโอกาสชาวเรือใชสามงามท่มิ แทงตามทองจนเปน แผลมากมาย ไอดางทนไมไดเอาหัวมาเกยหาดหนาวังตะกอน จึงถูก ยงิ ซา้ํ จนตาย ชาวเรอื เลยผา ทอ งไอด า ง พบของมคี า มากมายแลว เอาหวั

๓๒๔ วิถีชีวิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ไอด า งเกยไชยไปไวท ศี่ าลาเจา พอ จยุ จงึ เรยี กวา เกยไชยเพราะชอื่ จระเข “ไอดางเกยไชย” นิทานคลองจระเขเ ผือก บอหกบาท บาตรหก(สวนสมเด็จ พระศรีนครินทร) คลองเรียง คลองจระเขเผือกนี้ แตเดิมมีช่อื เรียกวา คลองเรียง เปน คลอง ทแ่ี ยกออกจากแมน้ํานานไปทางทิศตะวนั ออก เปนคลองลึกมาก เปน ทางน้ําสาํ หรับสัญจรทางเรือ ถาเปนฤดูนํ้าหลาก ก็สามารถเดินทางไป ถึงตําบลหนองกลับอําเภอหนองบัวได น้ําในแมน้ํานานจะไหลเขาไป ชาวนาเรียกวา นํ้าเขาทุง นํ้าจะมีสีขุนพรอมกบั พดั พาเอาปุยเขาไปดวย และถาฝนตกในดงมาก ๆก็จะมีน้ําปาไหลลงมาพรอมกับนําเอาปุย ธรรมชาติเขาไร เขานา ทําใหชาวนาปลูกขาวโพดโดยไมตองใหปุย วิทยาศาสตร การทํานาอุดมสมบูรณดวยปุยธรรมชาติ ซึ่งมีปุยจาก นํ้าปาและปุยจากแมน้ํานานผสมกนั คลองจระเขเ ผือก นับแตอาจารยไดกลายรางเปนจระเขเผือกแลวก็มักจะวายวน เวยี นออกสแู มน าํ้ นา นอยเู สมอเปน ประจาํ จนเปน ทเี่ ลอื่ งลอื ของคนทวั่ ไป วนั ดคี นื ดกี ข็ นึ้ มาเกยรา งทป่ี ากคลองใหผ คู นไดพ บเหน็ เสมอ( บรเิ วณหนา

วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ๒๓๕ ศาลเจาพอเจาแม) แตไมเคยทํารายผูใด ตอมาผูคนจึงเรียกคลองนี้วา “คลองจระเขเ ผอื ก” แทนชอ่ื คลองเรยี งทเ่ี คยเรยี กกนั มาคนเกา ๆ เลา วา ในศาลเจามีหัวจระเขอยูหลายหัว และเขาใจวา จระเขคือศิษยเจาพอ คนไทยจึงเรียกวา “เจาพอคลองจระเขเผือก” คนจีนเรียกวา “สามเสง็ โกวเบย่ี ” ศาลเจาพอ สามแสง วดั แสงสวรรคเ พง่ิ มาสรา งภายหลงั สรา งอยรู ะหวา งคลองจระเข เผอื กกบั บอ หกบาท หนา วดั เปน คลองลกึ จากคลองจระเขเ ผอื กเชอื่ มกบั บอ หกบาท ขนานทางรถไฟไปทางทศิ เหนอื แตเ ดมิ บอ หกบาทจะไมแ หง เมื่อถึงหนาน้ํา ผูคนมักจะไปพายเรือเลนกันในบอหกบาท มีขาวปลา อาหารก็เอาไปกินกันในเรือ เดด็ ยอดผักบุง ผักกะเฉด สายบวั จิ้มนํา้ พริกกินกนั เปน ทส่ี าํ ราญใจของหนุมสาวเฒาแกชาวตลาดชุมแสง สวนสมเด็จพระศรีนครินทร ความเจรญิ มากขน้ึ ผคู นหนาแนน บอ หกบาททเ่ี คยมตี น ไมก ถ็ กู โคนไป กลายเปนไรนา บอหนองคลองบึง ก็ถกู รุกล้ําจนบอหกบาท ที่เคยกวางขวางก็แคบลง ๆ จากท่ีหลายรอยไร เหลือเพียงไมก่ีสิบไร หนองนา้ํ ทไ่ี มเ คยแหง กแ็ หง ขอดตนื้ เขนิ ไมเ หลืออดตี ใหเ หน็ อกี เลย เพอื่ อนุรักษบอหกบาทไว ทางเทศบาลจึงไดตัดถนนจากหนาสํานักงาน เทศบาล ผานหนาวดั แสงสวรรคขึ้นไปบรรจบกับทางไปบางมูลนากท่ี อยูเหนือโรงฆาสัตว และทาํ การขุดลอกบอหกบาท จดั แตงเปนสถานท่ี

๓๒๖๔ วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค พักผอนหยอนใจเปนสวนสุขภาพปลูกตนไมดอกไมสวยงาม เพื่อ ใหประชาชนไปพักผอนและขอพระราชทานนามวา “ สวนสมเด็จ พระศรีนครินทร ” ๑.๕ สภาพปจจบุ ัน การแบงเขตการปกครอง ดงั นี้ ๑. การบริหารราชการสวนภูมิภาค แบงเปน ๑๑ ตําบล ๑๒๖ หมูบาน ๒. การบริหารราชการสวนทองถิน่ แบงเปน - เทศบาล มี ๒ แหง คือ เทศบาลเมืองชมุ แสง และ เทศบาลตาํ บลทับกฤช - องคการบริหารสวนตําบล จาํ นวน ๑๑ ชือ่ บา นนามเมืองอําเภอ/ตําบล อิฐเกาเลาตํานาน....ภมู ินาม การตั้งช่อื หมูบาน ตําบล อําเภอ จงั หวัดมีท่มี าแตกตางกนั ซึ่ง เปนตํานานที่เลาสืบตอกันมา “ภูมินาม อําเภอชุมแสง” ไดสืบคนโดย การสัมภาษณจากวิทยากรทองถ่ินเปนเร่ืองจริงหรือไม หรือบางเร่ือง อาจผิดเพี้ยนไปบาง ไมสามารถยืนยันไดเพราะเปนขอมูลที่เลาสืบตอ กนั มา จงึ ขอเลา สบื ตอ เพอ่ื ใหผ อู า นไดร ปู ระวตั คิ วามเปน มาของการตงั้ ชอื่

วิถีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๓๒๕๗ ทอ งถนิ่ ของตนเพอื่ ปลกู ฝง ความรกั ความผกู พนั ในทอ งถนิ่ เกดิ ความภมู ใิ จ และสํานึกรักบานเกิดของตน หากทานใดท่ีมีขอมูลท่ีแตกตางไปจากน้ี ก็ขอไดเลาใหคนรุนหลงั ไดรับรูเพอ่ื เปน วิทยาทาน ในทน่ี ขี้ อกลา วถงึ ทม่ี าของการตง้ั ชอ่ื อาํ เภอ และตาํ บลของอาํ เภอ ชมุ แสง สาํ หรบั ทมี่ าของชอ่ื หมบู า น ถา ทา นผอู า นสนใจใหศ กึ ษาเพม่ิ เตมิ ไดจาก ภูมินาม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค หองสมุดภาษาไทย หรือหองสมดุ โรงเรียนชุมแสงชนูทิศ ๑. อําเภอชุมแสง มีตํานานเลาสองประการ ประการแรก กลาววาตั้งชอ่ื ตาม นามตนไม คือตนไมชุมแสง ประการที่สอง กลาววาอาจหมายถึง คลงั แสง หรือ คลงั เกบ็ อาวธุ ในสมัยท่สี มเด็จพระเจาตากสินมหาราช หลังจากทรงกอบกูเอกราชไดแลว ทรงยกทัพเรือไปปราบกกเจาเมือง พิษณุโลก ไดใชบริเวณอาํ เภอชุมแสงเปน ยุทธภูมิสําหรบั สะสมอาวุธ ๒. ตําบลเกยไชย มีตํานานเลาสืบตอกันมาสองนัยวา มีกองทัพเรือผานมา บรเิ วณน้ี ปรากฏวา เรอื นนั้ เกยทราย ไมส ามารถผา นไปได โหรไดท าํ นาย ใหสรางวดั ทหารไดชวยกันสรางวดั ขึ้นช่อื วา วัดเกยทราย ตอมาเรียก เพี้ยนเปน เกยไชย อีกตํานานกลาววามีพระมหากษตั ริยสองพระองค เสดจ็ ผา นบรเิ วณน้ี พระองคแ รกพระเจา เสอื ไดเ สดจ็ จากวดั โพธปิ์ ระทบั ชา ง จงั หวดั พจิ ติ ร (พระราชพงศาวดารกรงุ เกา เลม ๒ หนา ๑๑๔ พระเจา เสอื

๓๒๔๘ วิถีชวี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค เสดจ็ สภู มู ชิ าต)ิ เสดจ็ ผา นแมน าํ้ ยมและแมน า้ํ นา น เรอื พระทน่ี ง่ั เกยทราย ไมสามารถผานไปได จึงใหมหาดเล็กกรุยทรายเปนรองนํ้า เรือจึงผาน ไปได ชาวบานจึงเรียกวา “บานกรยุ ทราย” หรือบานกุยทราย และ พระมหากษตั ริยอีกพระองคหนง่ึ คือ สมเดจ็ พระเจาตากสินมหาราช ได ยกทัพเรือไปปราบกกเจาเมืองพิษณุโลก และไดพักแรม ณ บริเวณนี้ ๓. ตาํ บลพนั ลาน ตํานานของพันลานมีตํานานเลาสองประการ ตํานานแรก กลา ววา พนั ลาน เดิมชอ่ื วา พนั ลอม หมายถงึ ลอมขา ว เพราะชาวบา น ทาํ นาเมอื่ เกบ็ เกยี่ วแลว จะขนขา วมากองเปน ลอมขา วบนลานแตล ะบา น เปนพันๆ ลาน หรือเม่ือนวดขาวเสร็จก็จะนําขาวตากไวที่ลานดิน เปน พนั ๆ ลาน จึงเรียกวา บานพันลาน อกี ตาํ นานหนงึ่ เลา วา พนั ลาน หมายถงึ ลานตากพรกิ นอกจาก ชาวบา นจะทาํ นาแลว ยงั มอี าชพี ปลกู พรกิ เมอ่ื เกบ็ พรกิ มาแลว จะนาํ มา ตากที่ลานหนาบาน ตากกันทกุ ๆ บาน เหมือนมีเปนพันๆ ลาน จึงเรียก วา บานพันลาน ๔. ตาํ บลโคกหมอ ตํานานตําบลโคกหมอเลาวา มีเรือพอคานําหมอ ไหของ ชาวบา นมาขายและไดเ กดิ เรอื ลม ณ บรเิ วณนี้ เมอ่ื นา้ํ แหง กไ็ ดพ บซากหมอ ไหเปนจํานวนมาก และบริเวณนี้เปนเนินสูง จึงต้ังช่ือวา บานโคกหมอ อีกตํานานหน่ึงกลาววา ชาวบานไดสรางวัดแตยังไมไดตั้งช่ือ วันหน่ึง

วิถีชวี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๒๓๙๕ พอคาไดนําเรือขายโอง ขายหมอมาลมอยูหนาวัด ชาวบานไดขนหมอ มากองไวท่หี นาวัดจึงตั้งช่อื วา วัดโคกหมอ ๕. ตาํ บลพิกุล ตาํ บลพกิ ลุ ตงั้ ชอ่ื ตามตน ไม คอื ตน พกิ ลุ กลา วกนั วา บรเิ วณน้ี มีตนพิกุลมากเรียกวา บานดงพิกุล ตอมาเรียกสั้นๆ วา บานพิกุล วัดพิกุล ๖. ตําบลบางเคียน ตําบลบางเคียนตั้งชอ่ื ตามตนไม คือ ตนตะเคียน ๗. ตาํ บลทา ไม ตาํ บลทา ไม มตี าํ นานเลา วา เมอ่ื กอ นนบ้ี รเิ วณนม้ี ปี า ไมม าก เปน ปา ทบึ และเมอ่ื มกี ารตดั ไมไ ปขายได นาํ ไมข นลงทท่ี า นาํ้ ณ บรเิ วณนี้ แลวลองซุงไปขายท่ีโรงเล่ือยตลาดปากนํ้าโพ จึงเรียกหมูบานนี้วา บานทาไม ในอดีต แมน้ํายมบริเวณหนาวัดทาไม เปนจุดตั้งดานตรวจไม ของบรษิ ทั ฝรง่ั ทไี่ ดส มั ปทาน ตรอกตราไมซ งุ ซง่ึ แพซงุ ลอ งมาตามแมน า้ํ ยม จากภาคเหนือ กอนจะลองแพซุงไปยังโรงเลื่อยท่ี จ.พระนครศรีอยุธยา (เมอื งหลวงของไทยสมยั นน้ั ) (ขอ มลู การสมั ภาษณ นางมะลิ สวุ รรณฤทธ์ิ อายุ ๙๐ ป) เม่อื ๙ พ.ย. ๖๓

๓๐๔ วิถชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ๘. ตาํ บลหนองกระเจา ตาํ บลหนองกระเจาต้ังช่อื ตามชือ่ ตนไม คือ ตนปอกระเจา กลาวกันวาบริเวณนี้มีหนองน้ําใหญ และมีตนปอกระเจาขึ้นรอบหนอง จึงนาํ มาตั้งช่อื หมูบานวา บา นหนองกระเจา ๙. ตาํ บลฆะมัง ตําบลฆะมัง มีตํานานเลาสองประการคือ ประการแรก เลาวา ต้ังชื่อหมูบานมาจากการถามทาง จะมีคนหลงทางมาถามทาง บอยๆ คนบอกทางจะบอกวา ทางนี้กระมงั หรือบานนี้กระมงั จึงนํามา ต้ังเปนชื่อหมูบานวา บานกระมัง อีกตํานานเลาวา สองตายายพายเรือ ไปหาปลา พบกระมงั ลอยนํ้ามา และลอยวนอยู ณ บริเวณนี้ไมไปไหน จึงเรียกบริเวณหมูบานนี้วา บานกระมงั ตอมาเพี้ยนเปน ฆะมัง ๑๐. ตําบลทบั กฤช ตําบลทับกฤชมีตํานานเลาหลายประการ ประการท่ีหน่ึง กลาวกนั วากองทพั ผานมา ณ บริเวณนี้แตผานไปไมได เพราะทางขวา ติดแมน้ํานาน ทางซายติดบึงบอระเพ็ดกองทัพจึงตองพักทัพ จึงต้ังชื่อ หมูบานวา บานทัพติด อีกตํานานกลาววา ขาราชการชั้นผูใหญน่ังรถไฟเพ่ือไป ตรวจราชการทางเหนือ ผานหมูบานนี้ ซ่ึงชาวบานทํานาบัวตลอดทาง และชาวบานไดปลกู ทบั (กระทอม) ติดเรียงรายไปตลอดทางรถไฟ จึง เรยี กบรเิ วณนวี้ า บา นทบั ตดิ และอกี ประการหนง่ึ เลา วา ชายหนมุ ยากจน

วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ๓๕๑ รกั กบั ลูกเศรษฐี หนุมสาวไดหนีไปอยูดวยกัน ญาติพ่นี องของฝายหญิง ไมยินยอมจึงตามไปชิงหญิงสาวคืน ไดเกิดตอสูกนั โดยใชกริชเปนอาวธุ ชายหนมุ พลาดลม ทบั กรชิ ตาย จงึ เรยี กวา บา นทบั กรชิ แตป จ จบุ นั เขยี น วา บานทับกฤช ๑๑. ตําบลไผสิงห ตาํ บลไผส งิ หม ตี าํ นานเลา วา หมบู า นนม้ี ปี า ไผม าก ไดต ้ังชอ่ื หมบู า น โดยใชช อื่ นายพรานสงิ หท ม่ี าอยเู ปน คนแรกเรยี กวา บา นไผส งิ ห บางตาํ นานกลา ววา หมบู า นนนี้ อกจากจะมปี า ไผม ากแลว ยงั มงี สู งิ หเ ปน จาํ นวนมากมาย จึงตั้งชอ่ื วา บานไผสิงห ภมู ินามในเขตพื้นท่ีอาํ เภอชุมแสง ชมุ แสง นามบา น ตาํ บลชมุ แสง อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค นายสม ทรัพยมาหา เลาวา เดิมแถวนี้มีพันธุไมชนิดหนง่ึ เปนไมจําพวก ไมย นื ตน ซงึ่ ใชท าํ ยาได มขี นึ้ อยมู ากมาย ตามแถวปากคลองจระเขเ ผอื ก ซงึ่ อยเู หนอื ตลาดขนึ้ ไปเลก็ นอ ย ชาวบา นเรยี กตน ไมช นดิ นว้ี า “ตน ชมุ แสง” อาศัยท่ีถ่ินนี้มีตนชุมแสงอยูมาก เปนสัญลักษณเดิมในถ่ินนี้ ฉะนั้นตน ชมุ แสงจึงเปน ตนไมประจาํ ทองถนิ่ จึงเรียกหมบู านน้นั วา “บานชมุ แสง” นายหยวย แซกวั เลาถึงบานชุมแสงวา ชมุ แสงมีตํานาน เลาวา นานมาหลายสิบปแลว มีตนไมชนิดหนึง่ เรียกวาตนชมุ แสง มีลกั ษณะ คลายตนแจง สมัยกอนมีตนชุมแสงข้ึนอยูท่ัวไป มีลักษณะคลาย ใบมะปรางเขียวชอุมตลอดป โบราณใชทํายารักษาโรคเลือดลมสตรี

๓๒๔ วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ผลของตนชุมแสงจะเก็บไปใชเปนลูกกระสุนธนู ตนชุมแสงจึงเปน สญั ลกั ษณประจาํ ทองถน่ิ ตอมาไดใชเรียกเปน ชอื่ บานวา “บานชมุ แสง” เปน ตน มา ปจ จบุ นั มตี น ชมุ แสงเหลอื นอ ยและเปน ทน่ี า เสยี ใจวา ตน ชมุ แสง เกา แกไ ดต ายลงทต่ี รงขา งวดั แสงสวรรค คงเหลอื ไวใ หล กู หลานดกู ท็ ขี่ า ง ในวดั แสงธรรมสธุ ารามเทาน้ันเอง ไผข วาง นามบา น ตาํ บลไผส งิ ห อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค พระสมหุ เล็ก จนฺทฺปฺโญ เลาวา หมูบานเดิมท่ัวบริเวณเปน ปาไมไผขึ้น ขวางอยูหนาแนน สัตวปาก็มีอาศัยอยูมากมาย แตปาไผที่ขวางนั้นเปน สญั ลกั ษณที่เดนของหมูบาน จึงไดนามหมูบานวา “บานไผขวาง” ไผขวาง นามวดั ต้ังอยูเลขที่ ๙๒ หมู ๑๐ บานไผขวาง ตําบล ไผสิงห อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค พระสมุหเล็ก จนฺปฺโญ เลา วา วดั ไผข วางสรา งขน้ึ เปน วดั เมอื่ วนั ที่ ๕ มนี าคม ๒๔๔๖ มนี ามของวดั ตามนามบาน คลองเกษม นามบาน ตําบลไผสิงห อําเภอชุมแสง จังหวัด นครสวรรค พระอธิการเขียน ยโสธโร เลาวา หมูบานคลองเกษมมีนาม ตามชอื่ ลาํ นา้ํ ยอดนาํ้ เกดิ ทต่ี าํ บลไผส งิ ห ไปลงแมน าํ้ นา นฝง ซา ยในตาํ บล ทบั กฤช ลาํ น้ํากวาง ๕ เมตร ยาว ๑๓ กิโลเมตร หนาแลงน้ําแหง จึงตัง้ นามนี้เปน ชือ่ หมูบานดวยวา “บานคลองเกษม” คลองเกษมกลาง นามวดั ตง้ั อยเู ลขท่ี ๕๑ หมู ๔ บา นคลองเกษม กลาง ตําบลไผสิงห อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค พระครูนิพัทธ

วิถีชวี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕๓ ธรรมคณุ เลา วา วดั คลองเกษมกลาง สรา งขน้ึ เปน วดั เมอ่ื ป พ.ศ. ๒๔๒๔ มีนามตามชอ่ื บาน แตชาวบานมกั เรียกสนั้ ๆ วา “วัดขอม” คลองเกษมใต นามวดั ต้ังอยเู ลขท่ี ๕๗ หมู ๕ บานคลองเกษม ตาํ บลไผส งิ ห อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค พระอธกิ ารเขยี น ยโสธโร เลาวา วัดคลองเกษมใต สรางขึ้นเม่อื วนั ที่ ๙ กมุ ภาพันธ พ.ศ. ๒๔๖๖ มีนามตามชื่อบาน แตโดยที่มีวัดคลองเกษมกลางอยูแลว และวัดนี้อยู ทางดานใต จึงไดนามวา “วดั คลองเกษมใต” เพอ่ื ไมใหชื่อซ้ํากนั เดิมวดั นี้มีนามวา “วดั คลองขอมใต” ไดเปลย่ี นเปน “วดั คลองเกษมใต” เมอ่ื ป พ.ศ. ๒๔๘๓ เกยไชย นามบา น ตาํ บลเกยไชย อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค นายสาํ รวย คันธมาศน(ปจ จุบันถึงแกกรรม) เลาวา บานเกยไชยเดิมที ตงั้ แตส มยั โบราณเปน สว นหนง่ึ ของนครสระหลวง เจา ผคู รองนครมพี ระธดิ า ผทู รงโฉมงามนางหนง่ึ และมเี จา ชายนครตา ง ๆ รกั ใครช อบพอพระราชธดิ า อยมู าวนั หนง่ึ มีขบวนเรือขนั หมากของเจาชายเมืองชากงั ราวกบั เจาชาย เมอื งละโว ซงึ่ ไดจ ดั เฒา แกม าสขู อพระราชธดิ าทน่ี ครสระหลวงพรอ ม ๆ กนั เจาครองนครสระหลวงไมรจู ะยกใหใคร จึงออกอบุ ายใหไปจดั ขนั หมาก และยกมาพรอม ๆ กัน โดยเริม่ ตนที่นครพระบางตรงปากน้ําโผล และ ใชบริเวณทแ่ี มน้ํายมไหลมาบรรจบกับแมนํ้านานเปน เสนชัยตดั สิน ใคร มาถึงกอนก็จะเปนผูชนะและไดแตงงานกับพระราชธิดาของตน ขบวน เรือขนั หมากไดจ าํ้ แขง คคู กี่ นั มา แตเ รือของเจา ชายเมืองชากงั รางไดเ กดิ

๓๔ วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค อบุ ตั เิ หตลุ ม ลงทว่ี งั ยางกอ นทจี่ ะถงึ เสน ชยั เลก็ นอ ย ขบวนเรอื ของเจา ชาย เมืองละโวพายจ้ํามาดวย ความดีใจจนเรือมาเกยหาดทรายกอนทจี่ ะถงึ บรเิ วณทแ่ี มน า้ํ ยมกบั แมน า้ํ นา นมาบรรจบกนั พวกชาวบา นไดเ รยี กบรเิ วณ ทเ่ี รอื ของเจา ชายเมอื งละโวม าเกยทรายวา “บา นเกยทราย” ตอ มาเรยี ก เพี้ยนกันเปน “บานเกยไชย” ฆะมงั นามบาน ตาํ บลฆะมงั อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค นายนวม หิรญั ทศั น เลาวา บานฆะมัง แตเดิมมีชื่อเรียกวา บานฆะมงั ดวน แตเมื่อเรียกกันไปเรียกกันมานานเขาจึงเพี้ยนมาเปน บานฆะมัง จนปจ จบุ นั นี้ ฆะมงั นามวดั ต้ังอยูเลขที่ ๗๑ หมู ๕ บานฆะมงั อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค พระครูนิธานธรรมกิจ เลาวา วัดฆะมงั สรางขึ้นเปน วัดนับต้ังแต พ.ศ. ๒๔๕๖ เดิมขนานนามวา “วัดฆะมังดวน” อยูในเขต ทองทต่ี ําบลเนินมะกอก อาํ เภอบางมลู นาก จังหวัดพิจิตร ตอมาไดโอน มาขึ้นกับจงั หวดั นครสวรรค เขตทองท่ีปจ จุบนั ในป พ.ศ. ๒๔๙๔ และ นามวดั ไดกลายเปน “วัดฆะมงั ” คาํ วาดวนหายไปเม่อื ใดไมทราบ ทบั กฤชนามบา นตาํ บลทบั กฤชอาํ เภอชมุ แสงจงั หวดั นครสวรรค นางทองใส เกตุเดชา เลาวา บานทับกฤชน้ีไดเริ่มกอสรางเปนวัดและ หมูบานพรอมกันในสมัยกรุงศรีอยุธยากอนกรุงแตกประมาณ ๙๐ ป คือในประมาณป พ.ศ. ๒๒๑๙ ซ่ึงแตเดิมมีช่ือวา “วัดทัพติด” และ “บานทพั ติด” เนอ่ื งจากในสมยั กรงุ ศรีอยธุ ยาแตกครั้งท่ี ๒ มีทัพมอญ แตกทัพมาติดอยูที่บึง ซึ่งอยูหางจากหลังวัดและหมูบานประมาณ

วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๓๕ ๒ กิโลเมตร และไดสรางคนั ดินเพอ่ื ปองกนั กระสนุ ปนของขาศึกทห่ี นอง ขาง ๆ บึงใหญ ดังน้ันวัดและหมูบานน้ีไดชื่อวา “วัดทัพติด” และ “บานทัพติด” เรื่อยมา และตอมาไดเพี้ยนเปน “วัดทับกฤช” และ “บานทับกฤช” มาจนถึงปจจบุ ัน ทงุ แวน นามบา น ตาํ บลทบั กฤช อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค พระลาํ ดวน นาควโร เลาวา บานทุงแวนหมูบานนี้มีทุงนา และมีผักแวน ขึ้นอยูท่ัวไป จึงเรียก “บานทุงแวน” ทงุ แวน นามวดั ตง้ั อยหู มู ๑๓ บา นทงุ แวน ตาํ บลทบั กฤช อาํ เภอ ชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค พระลาํ ดวน นาควโร เลาถึงวดั ทุงแวนวา เปน วัดสรางมาต้ังแตป พ.ศ. ๒๔๗๑ ไดนามตามช่อื บาน ทา ไม นามบาน ตาํ บลทาไม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ผูใหญกุหลาบ เกิดสวัสด์ิ อายุ ๕๙ ป เลาวา หมูบานนี้อยูติดแมน้ํา มีทานํ้าสําหรบั นาํ ไมลองไปขายตามทต่ี าง ๆ จึงเรียกวา “ทาไม” ทาไม นามวดั ตั้งอยู เลขท่ี ๖๖ หมู ๒ บานทาไม ตําบลทาไม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค พระสําลี กนตฺ สีโล เลาวา วดั ทาไม สรางขึ้นเม่ือวันท่ี ๕ มีนาคม ๒๓๕๐ มีนามตามชื่อบานและมีนามอีก นามหน่งึ วา “วดั ธรรมจกั ดิถาราม” เพราะวัดนี้มีเสมาธรรมจักร ซง่ึ ได มาจากลําแมน้ํายม ชา ง นามบาน ตาํ บลทาไม อาํ เภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค พระครทู อง ปภสสฺ โร (อดีตเจาอาวาส) เลาวาเหตุท่ีหมูบานนี้มีนามวา “บานชาง” เนื่องจากแตกอนหมูบานน้ีมีชางอาศัยอยูเปนจํานวนมาก จึงเรียกวา “บานชาง”

๓๖๔ วิถีชวี ติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ชาง นามวัด ตําบลทาไม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค พระครทู อง ปภสสฺ โร เลา ถงึ วดั ชา งวา วดั นส้ี รา งขน้ึ เมอื่ วนั ที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๗๕ มีนามตามชอ่ื บาน หวยสระ นามบาน ตําบลบางเคียน อําเภอชุมแสง จังหวัด นครสวรรค นางตลมุ อินถาวร เลาวา หมบู านนี้เปน หมบู านเลก็ ๆ เดิมที เดียวเปนปารก มีสัตวปา เชน ชาง เสือ กระตาย อาศยั อยูเปน อนั มาก นามเดมิ เรยี กหมบู า นนว้ี า “บา นคลองหว ยชนั ” ผคู นอาศยั อยทู าํ มาหากนิ กันมานานเขา จากพื้นท่ีท่ีเคยเปนปารกก็กลายเปนทุงนา ซ่ึงหมูบานก็ เปล่ียนไปจากเดิมเปนหมูบานหวยสระ เปนการพูดกันตอ ๆ มาไมมี สาเหตอุ น่ื ใดทเ่ี ปลย่ี นชอ่ื หมูบาน หนองยกบตั ิ นามบาน ตําบลบางเคียน อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค พระครูจอม ธมฺมวํโส เลาวา เดิมหมูบานต้ังอยูหางจากที่ ปจ จุบันไปประมาณ ๒ เสน มีหนองน้ําใหญ ท่หี นองน้ํานั้นเลากันวาเปน บริเวณทก่ี องทพั ของขนุ ยกบตั ิไดยกมาตง้ั ทพั ทนี่ นั้ เลยเรยี กนามหมบู า น วา “บานหนองยกบตั ”ิ คลองยาง นามวัด ตั้งอยูเลขที่ ๑๔๓ หมู ๑๑ บานหนองยกบัติ ตาํ บลบางเคยี น อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค พระครจู อม ธมมมฺ วโํ ส เลาถึง วดั คลองยางวา วัดนี้สรางขึ้นเมอ่ื วันท่ี ๙ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๕ ชาวบา นเรยี กสนั้ ๆ วา “วดั คลอง” เดมิ มนี ามวา วดั หนองยกบตั ิ เรยี กนาม ตามช่อื บาน ตอมาเพี้ยนเปนนามวดั วา “วัดชมุ นุมสมบตั ิ” ตอมาป พ.ศ. ๒๔๘๔ ยา ยจากทเี่ ดมิ มาอยปู จ จบุ นั และขนานนามเปน “วดั คลองยาง”

วิถชี วี ติ วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕๗ เนินสะเดา นามบาน ตําบลบางเคียน อําเภอชุมแสง จังหวัด นครสวรรค พระอธิการบุญเจือ ขนฺติธมฺโม เลาวา หมูบานน้ีลักษณะ ภมู ปิ ระเทศ แตเ ดมิ เปน เนนิ และมตี น สะเดาทเ่ี ปน พนั ธไุ มอ ยแู ถบนอ้ี ยเู ปน อนั มาก จึงเรียกนามหมูบานนี้วา “บานเนินสะเดา” เนินสะเดา นามวัด ต้ังอยู หมู ๑๒ บานเนินสะเดา ตําบลบาง เคียน อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค พระอธิการบญุ เจือ ขนฺติธมฺโม เลาวา วดั เนินสะเดาสรางขึ้นเมอ่ื ป ๒๔๗๒ ตอนแรกเรียก“วดั นามอญ” เพราะผูสรางและพระสงฆท่ีปกครองวัดเปนชาวรามัญตอมาไดเปลี่ยน เปน “วดั เนินสะเดา”ตามลักษณะภูมิประเทศท่ตี ั้งวัด หนองกมุ นามบาน ตําบลหนองกระเจา อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค สมคิด ทองสิมา เลาวา หมูบานน้ีมีหนองน้ําและตนกุม ขึ้นอยูมากมายชาวบานจึงไดเรียกช่อื บานวา “บานหนองกุม” หนองกุม นามวัด ต้ังอยู หมู ๗ บานหนองกุม ตําบล หนองกระเจา อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค สมคดิ ทองสมิ า เลา วา วดั หนองกุมสรางขึ้นเม่อื วันที่ ๑๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๖๔ มีนามวดั ตาม ชอ่ื บาน หวั กระทมุ นามบา น ตาํ บลหนองกระเจา อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค พระแสง ธมมฺ รตโน เลา วา หมบู า นทมี่ ปี า ไมจ าํ พวกตน กระทมุ ขนึ้ อยเู ปน จาํ นวนมาก เลยตงั้ นามหมบู า นตามพนั ธไุ มน วี้ า “บา นหวั กระทมุ ” หนองโพลง นามบา น ตาํ บลหนองกระเจา อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค นางกานเหลือง ขวญั เพ็ง เลาวา ช่อื บานหนองโพลง จะมี